156
Э.А. Макаев ЯЗЫК ДРЕВНЕЙШИХ РУНИЧЕСКИХ НАДПИСЕЙ Лингвистический и историко-филологический анализ

Язык древнейших рунических надписей

  • Upload
    varna

  • View
    599

  • Download
    4

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Макаев Энвер АхмедовичЯзык древнейших рунических надписей (лингвистический и историко-филологический анализ). Изд. 2-е, стереотипное / Под ред.М. С. Кожуховой. — М.: Едиториал УРСС, 2002. — 156с. (Исто-рия языков народов Европы.)ISBN 5–354–00030–0В книге известного российского филолога Э.А. Макаева намечается решениевопроса о принципах хронологии рунических надписей и ее соотнесенности с хро-нологической периодизацией, разработанной археологами, а также выяснениестатуса старших рунических надписей и их ареальная характеристика. Особое вни-мание уделяется проблемам рунической ономастики, имеющей принципиальноезначение не только для рунологии в целом, но и для сравнительной грамматикигерманских языков и древнейшей истории германских племен.Рекомендуется для скандинавистов, историков языка, всех интересующихся рунологией.

Citation preview

..

-

( - ). . 2-, / . . . . .: , 2002. 156. ( .) ISBN 5354000300 .. , , . , , . , , .

URNORDISK, .

.. , 1965, 2002 , 2002

. , , , . . , . . , 1885 . 60 , , , , . XX . , ; . , ( , ) 150. , -- , , , , . , , , IIIVII ., , , . , -

3

, . , . , , , , , , . , , . , (VIVIII .). , , 24- , IIIVII . .. , IIIV ., . (VI VIII .) , , . . . , , , , . . , . : . , . , X. , . , . , . , . . , . , . . , .

4

I . , 70- . . XIX XX . , . , . , . , . , . , . , . , . , . , X. , , . , X. . : ) , , , 24-, ; ) ; ) , , , , . . . , , , . , , 90 , , C.J.S. Marstrander. De gotiske runemitmesinerker. NTS, Bd III, 1929, . 164.

5

, . u , , , : ( , ), . . , , . , , , , , - , , . , laukaR, lina, erilaR, ewaR c , , . , . . . 1938 . : , . , , , , , . 1952 . . , . . ( ). . . . , C.J.S. Mrstander. Barmeninnskriften. NTS, Bd X, 1938, . 361.

6

. , , , , . , , , , , , , . , , ( ). , . 1. . . , , 24- , . , 1937 . . , . , , , . . , . , . , : , , ( . 20 1957 .). . 1. . , 10 ( C.J.S. Mrstrander. Rosselandssteinen. Universitetet i Bergen rbok, 1951, 3, . 1718. W. Kraus. Runeninschriften im lteren Futhark. Halle, 1937.

7

), , 24- , , , . 24- , 1937 ., . , .

1962 1955 1937 1950 1949 1957 1955 1963 1949 1950 1947 1945 1939 1945

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

/

Aquincum Beuchte Bratsberg Grdlsa Hesselager-br. Himlingje 2 Lindkr-br. Lousgrd-rle Nvling Nsbjerg Ringsgaard-br. Rosseland Stenmagle Sunde (Vetteland) Vrlse

A. jlain:kia . fuarkg A. fuarzj . buirso ekerilaR ekunwodw cf. DRI, br. 33 widuhudaR

Bidawarijaz talgidai ? waraf(au)s(a) cf. DRI, br. 10 ekwagigaRirilaRagilamudon hagiradaR tawide widugastiR flagdafaikinaRmagoR minas staina alugod

, . .

C.J.S. Marstrander. Vettelandsstenen. Stavanger Museums rbok, 1946. .: E. Moltke. Er runeskriften opstet i Danmark? Fra Nationalmuseets Arbejdsmark. Kobenhavn, 1951, . 58. E. Moltke. Lousgrd-perlens runeindskrift. Festskrift til Peter Skautrup. Aarhus, 1956, . 18.

8

: flagdafaikinaR (), ekunwod(w) (), agilamudon (), widugastiR (), hagiradaR (), widuhudaR ( 2), alugod (), buirso (), wagigaR (), irilaR (), erilaR (). : agilamudon (, . . . .; : Igijon halaR); magoR (, . . . . u-); tawide (, 3 . . . ); 1 . . . tawido (). , . . IV. 2. , . , . , . , . , . , . , , , , . . : ) . , . 8 , , . . : I 475550 .; II 550600 .; III 600650 .; ) . , . 9, ( IV VI .). , , , , , , ( 8

.. keprang. De nordiske guldbrakteater. Jysk Arkologisk Selskabs Skrifter, Bd II. Aarhus, 1952.9

Sune Lindqvist. Geretebrakteaten och dess likar. Fornvnnen, 1927, . 217233; . Zur Entstehungsgeschichte der nordischen Goldbrakteaten. Acta Archaeologica, Bd XI, 1940.

9

) , , ( 4). , , , , . . laukaR, alu (6 DRI), ek fakaR f (45), lau (49), (e) eik akaR fahi (64) , , , ., : liRaiwui, ildaituha (11); lEEaRet lae: t oRrE (12); a(u)iri uRx(a) hs()ia (26); owa (38); fuauu (50); sndi(l) hTht(t)l(l) (27); lRoKl (34); Rlut: eal lauR

iuuul(Rll)i(s)ius(a)hs(i) (78). 1905 . . , , . , . , . , . . , . , : SsigaduR; . , , < *SigihauR. X. 10

S. Bugge. Bidrag til Tolkning af danske og tildels svenske Indskrifter med den lngere Raekkes Runer, navnlig paa Guldbrakteater. Aarbger, 1905, . 141328. E. Moltke. Hvad er meningen med en meningslos brakteat indskrift? Historisk Samfunds Aarbog (Fra Ribe Amt), Bd X, 19401943, . 38; Lis Jacobsen, E. Moltke. Danmarks Runeindskrifter. Text. Kbenhavn, 1942, . 790793.11 12

H. Andersen. Svarteborg-medalionens indskrift. Arkiv, Bd 76, 1961, . 5160.

10

, . 3. , , . : dagaRaRrunofaihido, : dagastiR runofaihido ( . )13; Wiwila, : Wiwilan ( . )14; ana hahai (. . . . ai), : ana haha; marihai (. . . . ai), . i/hai 15. ( . 16). 4. . , ( , , .). . 17, , (, : hateka *haiteka), , , (, , : SsigaduR), , , , . 2. (. ), . . , , , . , , 13 14 15

E. Moltke. Runestenen paa Einang. Viking, 1938, . 111119. C.J.S. Marstrander. Rosselandssteinen, . 19.

C.J.S. Marstrander. De nordiske runeinnskrifter i eldre alfabet. Skrift og Sprk i folksvandringstiden, I. Danske og svenske innskrifter. Oslo, 1952.16 17

. . 15. A. Bksted. Mlruner og Troldruner. Kbenhavn, 1952.

11

, , , , , , - , . . 3. . , , 24- , . , , , , . , . 18, , , , , , , . , . . 19 . : , . , , , . . . 20 18

. Nerman. Arkeologisk datering av Vendeltidens nordiska runinskrifter. Fornvnnen, 1947, . 109141; e. Arkeologisk datering av Lister- och Listerbystenarna. Fornvnnen, 1953, . 178199; , . 109.19

E. Moltke. [. .:] W. rause. Runeninschriften im lteren Futhark. Arkiv, Bd 53, 1937, . 109. . : F. Askeberg. Norden och Kontinenten i gammal tid. Uppsala, 1944, . 3840. . . : , , , (R. Derolez. Runica Manuscripta. Brugge, 1954, . XV).20

O. von Friesen. R-stenen i Bohusln och runorna i norden under folkvandringstiden. Uppsala Universitets rsskrift. Uppsala, 1924, . 25.

12

, , , . , : , , , , , . : , . , , , , , . . 21 : , , (. . . . .) . , , . , . , . , , , , , , , , . , ( . . .) 22. , , , , 21 22

G. Ekholm. Runologi och arkeologi. Nordisk Tidskrift, rg. 34, H. 8, 1958, . 458.

B. Almgren. Datering. Kulturhistoriskt lexikon fr nordisk medeltid, Bd III. Malm, 1958, . 2227.

13

. , , . . 1923 . . 23 , , , , 512520 . , . , VI . . , . 24 . 1860 ., , . (domarering), . , , . , VI . . . . , , . 25 . , , , . 1938 . , . , . , , . , , . , (23 24 25

I. Lindquist. Galdrar. Gteborg, 1923, . 119156. B. Nerman. Arkeologisk datering av Lister- och Listerbystenarna, . 179199.

Th. Ramsku. [ . , :] E. Moltke. Lousgrdsperlens runeindskrift. Festskrift til Peter Skautrup, 1956, . 78.

14

, > .), , , VI . . , . . , ; . : hAidR runoronu fAlAhAk hAiderA ginArunAR ArAgeu hAerAmAlAusR utiAR welAdAude sAR at bArutR; . : heldaR Kunimudiu wurte runoR an walhakurne. . 26 , , () , , , , VI . , . : , , , (. ). . 27 , : . , . . , . , . 28 , , , ( ); , , , . . , , , , , 29.26 27 28 29

, . 7. G. Ekholm. . ., . 462. L. Wimmer. Die Runenschrift. Berlin, 1887, . 301. . Sawer. The age of the vikings. London, 1962, . 49.

15

4. . , . , . , 1932 . () A hAl maR mAunA; AlunaAlunanA. X. VI ., . 30 , VI . i, .: hAl < *hailu, mAR < *mawiR; > , .: mAunA, nanA. (VIVII .), , , , , . : ginoronoR, herAmAla sAR, bAriuti. , . . . , , . (, ) hAriwulfs stAinaR , . , { () W (w) . , , : ) ) , 24- . . , , VI . , , , ( , , ) 30

M. Olsen, H. Shetelig. Runokammen fra Setre. Bergens Museums rbok, 1933, . 78.

16

VI .. , , . . , , : , , 24- . . . , , , , , , , (, ) , ( ) () () () , . . , , , , . . : I ( 935, . . 31) : KurmR : KunuKR: k/ar/i; Kubl : usi; II ( 983985, . . ) : haraltr : KunuKR ba : Kaurua : kubl : ausi. , ausi , a usi , ausi 31

Lis Jacobsen, Erik Moltke. . ., . 6581.

17

, II , . 32. . sAR At bArutR; (s)A At bAriuti. , , , bArutR bAriuti , . , , bAriuti , . . , , . , hl mAR hAlmaR; . > -awi- > -. . 33 , : , , . , , .32 33

Lis Jacobsen, Erik Moltke. . ., . 897.

.. Ljunggren. Ngra anmrkningar till tolkningarna av Setre-kammens runinskrifter. Arkiv, Bd 53, 1937, . 293.

18

II 1. , . . , , , , . : , . 1, , 2. . 2. , ; , , .: . ekhlewagastiRholtijaRhornatawido (I, 29)3 . ek/ik hlewagastiz hultijaz hurnan tawidon;1

S. Bugge. Guldhorn-Indskriften. Tidskrift for Philoiogi og Padagogik, Bd VI, 1865; . Lidt om de ldste nordiske Runeindskrifters sproglige Stilling. Aarbger, vol. 5, 1870.2

G. Neckel. Die gemeingermanische Zeit. Zeitschrift fr Deutschkunde, Bd 39, 1925, . 14; F. Kluge. Deutsche Sprachgeschichte. Leipzig, 1920, . 148; G. Indreb. Norsk mlsoga. Bergen, 1951, . 41; A. ax. . [. .] ., 1956, . 43.3

II, I, : , , .

19

. swestar minuliubu (I, 65) . swestar mino leubo; . ekwakraRunnamwraita (I, 71) . ek/ik wakraz unnam wraitan; . frawaradaR anahahaislaginaR (I, 54) . frawaredaz ana hanhan ist slagenaz . .4 , , , , . , . 1 . . . , ek (. . II, . IV). , . 5, e . 1 . . . ( ) 6, 7. . . 8 ; : I, 16, 46, 50, 69, 24, 110; II, 14, 25, 24. . 9, . I, 24 mrla10 . .4

. : . . . . ., 1961, . 4467, , . I. M., 1962, . 120.5 6

W. rgmann. Die Runeninschrift von Krstad. APhS, Bd 25, 1962, H. 2, . 155.

M. Hene. Kleinere altniederdeutsche Denkmler. Paderborn, 1867, . 85: c forsacho, c gelbo.7 8 9

.M. . . .., 1956, . 414: ek, c. .J.S. Marstrander. De gotiske runeminnesmerker. NTS, Bd III, 1929, . 25157. C.J.S. Marstrander. De nordiske runeinnskrifter i eldre alfabet. Oslo, 1952. , . 165.

10

20

, , , , ; ., , , , . 11 . 12, ehwu. . aia-. , . aia- -eus . sueus (I, 50), , , , , . *ehwaz *ehus , , w ( ) 13. , , , , . . 14, , ehwu, . . 15 , . *ehwaR , (. . ehwu, a eltil). 71, 5 (DRI. . 545) II, 4 , . , , 16 (. . I, 2). I, 110 (aadagasu laasauwija), , (. . II, . IV, s. v.), . ranja (I, 16) . tilaris (I, 46), , ( , *tilaridaR), . 17 , 11

S. Bugge. Bidrag til Tolkning af danske og tildels svenske Indskrifter. Aarbger, 1905, . 201210.12 13 14

C.J.S. Marstrander. De gotiske runeminnesmerker, . 7477. , . 74.

L. Jacobsen, E. Moltke. Danmarks Runeindskrifter. Text. Kbenhavn, 1942, . 545; . . 492, 790793. DRI.15 18

.: W. rause. Runeninschriften im lteren Futhark. Halle, 1937, . 465471.

.: DRI, . 790793; M. Mackeprang. De nordiske guldbrakteator. Aarhus, 1952, . 95.17

G. Must. The inscription on the spearhead of Kowel. Language, vol. 31, 1955, 4.

21

, , (tilarios). He . , , = 18 . , I, 16 19, , , I, 16, 46, 69, gutani vi(h?) I, 69 (. . II, . IV), ranja (I, 16) tilaris (I, 46) . , , , 20. 3. . , . , , , 21. , , 2 . . . , , - , 1 18

H. Arntz, H. Zeuss. Dio einheimischen Runendenkmler des Festlandes. Leipzig, 1939, . 2831.19

5.X.1962 . , .20

. DRI, . 807. . I, 110; II, 24, 25 . (jalawid) (ja) jah .: E. Salberger. An ideographic rune on the Skodborg bracteate. APhS, Bd 24, 1957, H. 1. II, 14 , . . II, . IV, s. v. laa.21

W.W. Arndt. The performance of glottochronology in Germanic. Language, vol. 35, 1959, 2, . 180192; . : . Bergsland, H. Vogt. On the validity of glottochronology. Current Anthropology, vol. 3, 1962, 2, . 115129.

22

, s, f, ( ), , . XIX XX . , , : 22. 3050- XX . , . X. 23 , IIIIV . jj > ddj (.) ggj (.), ww > ggw . 24, , IIIIV . . . , . 2 . . . ( -t, -i/-e), , , , - -t . X.. 25, , -t , -i/-e , , niman : 1 . . . *nam, 2 . . . *n < *non < *nam, 3 . . . nam. ,22

. remer. Relative Sprachchronologie. IF, Bd IV, 1894. f, , s . I . .. . . e. . , . , , , : Catualda Chariowalda (L. Rsel. Die Gliederung der germanischen Sprachen. Nurnberg, 1962, . 41).23

H. Kuhn. Zur Gliederung der germanischen Sprachen. ZfdA, Bd 86, 1955, H. 1, . 12.24

R. Trautmann. Germanische Lautgesetze. Kirchhain, 1906, . 4048; . : , . II. ., 1962, . 6264.25

H.F. Rosenfeld. Zur sprachlichen Gliederung des Germanischen. Zeitschrifft fr Phonetik und allgemeine Sprachwissenschaft, Jg. 8, 1956, H. 5/6, . 378379.

23

. . , 2 . .., , . - , , 26. , , , , .., 27. , I .. , , , . , , : , , , - , . 4. , , . (, , ), , , .. .., 28. , 26

. , -t -i/-e , , , bugi bauht ( , -z 2 . . . , -z ), IIIV . .. (L. Rsel. . ., . 43).27

R. Schtzeichel. Die Grundlagen des westlichen Mitteldeutschen. Tbingen, 1961, . 344.28

, X. (H. Kuhn. Zur Gliederung der germanischen Sprachen. ZfdA, Bd 86, 1955, H. 1; . [. .:] E. Schwarz. Goten, Nordgermanen, Angelsachsen. AfdA, Bd 66, .1952; . : R. Schtzeichel. . ., . 37; L. Rsel. . ., . 18, 56; M. Adamus. Mutual relations between Nordic

24

- , . 29. 5. ( , ) - . (, , ) , , , , , , , .. . , 30, . 3l, . . . 32, , - . , , . , . , , ( ..), , . (Siedlungsarchologie). . : and other Germanic dialects. Zeszyty Naukowe Universytetu Wrocawskiego, Seria A, 36, 1962, . 157158.29 30

E. Schwarz. Goten, Nordgermanen, Angelsachsen. BernMnchen, 1951, . 47153.

. . ., 1960: Ex hac igitur Scandza insula quasi officina gentium aut certe velut vagina nationum cum rege suo nomine Berig Gothi quondam memorantur egressi (. , . 134). , , [] , , , , [] , , (. ., . 70).31 32

E.G. Oxenstierna. Die Urheimat der Goten. Leipzig, 1945. E. Schwarz. Goten, Nordgermanen, Angelsachsen. BernMnchen, 1951.

25

33. , . , 34 . . , 35, . , , , , , . : , ( . . .) . 36. . 37 . 38. , . -39 . , , , , . . - , , , , ,33

G. Kossinna. Anmerkungen zum heutigen Stand der Vorgeschichtsforschung. Mannus, Bd 3, 1911, . 128.34

. : R. Hachmann, G. Kossack, H. Kuhn. Vlker zwischen Germanen und Kelten. Neumnster, 1962, . 928 (. . 26: Diesen drei Denkgrundstzea Kossinnas, die in heutiger Sicht als fundamentale Irrtmer erscheinen mssen, lie er einen vierten folgen, den seine Scbulo bernahm); . : E. Wahle. Zur ethnischen Deutung frhgeschichtlicber Kulturprovinzen. Sitzungsberichte der Akademie der Wissenschaften (Philos.-Hist. Kl.), 2 Abt. Heidelberg, 19401941.35 36

C. Moberg. Zonengliederung der frhchristlichen Eisenzeit in Nordeuropa. Lund, 1941.

Curt Weibull. Die Auswandorung der Goten aus Schweden. Kungl. Vetenskaps- och Vitterhets-Samhlles Handlingar. Gteborg, Sjtte Fljden, Ser. A, Bd 6, 1958, 5, . 28.37

Lauritz Veibull. En forntida utvandring frn Gotland. Scandia, Bd XV, 1943, . 269 .38

C. Moberg. Innan Sverige blev Sverige. Det levande frflutna, Bd XIV, 1951, . 64.39

A. Stender-Petersen. Jordanes beretning om Goternes udvandring. Kuml. rbog for Jysk Arkologisk Selskab. Aarhus, 1957, . 6880.

26

. - , : , , 40. . - , 41. , , 42, . -. , . .. , , . 43 , , vagina gentium, , , . , (, , ) ; , , , , - . 6. , , , .. , , , , , 40 41 42

, . 74. A. Stender-Peterson. Varangica. Aarhus, 1953.

., : . Nerman. En utvandring frn Gotland och ns infrlivande med Sveavldet. Uppsala, 1923; B. Nerman. Die Herkunft und die frhesten Auswanderungen der Germanen. Kungl. Vitt. Hist, och Antikv. Akad. Handlingar, I, 5, 1924.43

H. Hachmann, G. Kossack, H. Kuhn. . ., . 65.

27

.. . 44 . 45, , -R . , , . R , , VI . z , , . -az, -iz, -uz . . . . -, i-, u- (. *dagaz , *gastiz , *sunuz ). -z , i ; . . dags, gasts. -z > R ( ). , . 46 3. 47 . 48, -z -R . -gastiR, wakraR . .. , . 3. , ek hlewagastiR holtijaR horna tawido (I, 29) 49, . . , , , V . .. (I, 29) , . . (. DRI, . 30) , y , -z . : 44

S. ugge. Guldhorn-Indskriften. Tidskrift for Philologi og Pdagogik, Bd VI, 1865; e. Lidt om de ldste nordiske Runeindskrifters sproglige Stilling. Aarbger, 1870.45

L. Wimmer. Navneordenes Bjning i ldre Dansk. Kbenhavn, 1868; e. Runeskriftens Oprindelse of Udvikling i Norden. Aarbger, 1874.46

H. Paul. Die Vocale der Flexions- und Ableitungssilben in den ltesten germanischen Dialekten, PBB, Bd IV, 1877.47

S. Gutenbrunner. Historische Laut- und Formenlehre des Altislndischen. Heidelberg, 1951, . 34.48

. . z z r. , . IX. ., 1959, . 115136.48

S. Gutenbrunner. . ., . 11.

28

VI .; , h h, H. , : VI . , . , h H. . , 50. , ( ) V . , , , , . , VVI ., . , . 61 , , IIIII . , . . . V VI . , , , , , . . , IIIV . .. . : , (nordgermansk futhark). , , . . , , (I, 69), . , , 24- , , : , . , , 60

J. Langenfelt. Zur sprachlichcn Stellung des goldenen Horns von Gallehus. Fornvnnen, 1946, . 290293.61

E. Moltke. Hvad var Lgst, guldhornets mester, magiker, prst eller guldsmed? Fornvnnen, 1947, . 336342.

29

, . , , , , -, , , 24- , . , (. 10). e 1 . . . ek. (. . II, . IV, s.v. ek), , ik ek : ek, ik. ( ) ( ). , ek (. 2). , , IIIV . .., , . : > [. mriR (I, 90) ; .-.-. mri , .-. mre , . meria , 52]; - > u [. gibu (II, 12) , .-.-. gibu, .-. giu, . giba ]; . . . . o- - [. woduride (I, 99), wage (I, 65)?, . .-.-. tage, .-. dge 53]. , .. .. . , , , , , . ( ) : -. - , 52 53

H. Kuhn. . ., . 15, 3233.

M. Adamus. . ., . 146147 ( ; . : Adamus, 1962).

30

. , , . 7. , , , , , . . , , , , , II III . .., . . 54 . 55 , 56 III . .. , II . .. , . . 57 , . 58, . erilaR , (. . II, . IV, s. v.), . . . . , II . .. . . . ( . 59), , . . , , 54

S. Bugge, M. Olsen. Norges Indskrifter med de ldre Runer. Indledning. Christiania, 1891, . 92120. 55 O. von Friesen. Om runskriftens hrkomst. Sprkvet. Slbk. Frhandl.. Uppsala, 1904. 56 . : O. von Friesen. Runenschrift. .: Reallexikon der germanischen Altertumskunde, Bd IV. BerlinLeipzig, 1918, . 551. 57 S. Bugge, M. Olsen. . ., . 186218. 58 O. von Friesen. R-stenen i Bohusln och runorna i Norden. Uppsala Universitets rsskrift, 4, 1924, . 45 ., . 3894. 59 Fr. Askeberg. Norden och Kontinenten i gammal tid. Uppsala, 1944.

31

, II III . .., - 236 . ..60 , , . , . , . . . , : II . .., III . .., , , , , . , 61. He , II . .. , IV . . . . , , , , , 62 , , . . . 63, X. 64, . 65 . 6660

. : J. rnsted. Danmarks Oldtid, Bd III. Kbenhavn, 1960, . 262; - : . eee. . .., 1953, . 3847, 275299.61

.: E. Moltke. Er runeskriften opstet i Danmark? Fra Nationalmuseets Arbeidsmark 1951. Kbenhavn, 1951, . 4756.62

.: W. Braune, A. Ebbinghaus. Gotische Grammatik. Tbingen, 1961, . 1112; J. Marcliand. Les Gots ont-ils vraiment connu lcriture runique? .: Mlanges F. Moss. Paris, 1959, . 227 .63 64

L. Wimmer. Runeskrittens Oprindelse og Udvikling i Norden, . 1270.

H. Pedersen. Lorigine des runes. Mmoires de la Socit Royale des Antiquits Nordiques. Kbenhavn, 19201924, . 88136.65

M. Hammarstrm. Om runskriftens hrkomst. Studier i nordisk filologi, vol. 20. Helsingfors, 1930.66

C.J.S. Marstrander. Om runene og runenavnenes oprindelse.NTS, Bd I, 1928.

32

, III . .. ( ), (). , . FRhitBul, f, R, H, i, t, , V, L; g (g), W (w), e (e) (X, P, M), ; Q (), a (a), k (k), N (n), j (j), p (P), $ (), y (z, R), S (s), m (m), 5 (ng), o (o), d (d) . , , , , . : 1) 67 , ; 2) , , .., : , 68, 69, 70, 71, . 67

: V. Pisani. Le lingue dellItalia antica oltre il latino. Torino, 1953.68

H. Shetelig. Norges forhistorie. Instituttet for sammenlignende kulturforskning, Serie A, V. Oslo, 1925, . 138. X. . , , ; I . .., , II . .. (J. Brensted. . ., III . 262).69

F. Altheim, E. Trautmann. Vom Ursprung der Runen. Frankfurt a. Main, 1839; . Kimbern und Runen. Berlin, 1943; . : H. Arntz. Handbuch der Runenkunde. Halle, 19442, . 5657, .70

W. Krause. Ing. NGGW, 10, 1944, . 247249; . X. : Ingwaz, , , , , (H. Rosenfeld. Die Inschrift des Helms von Negau. ZfdA, Bd 86, 1956, H. 4, . 264265).71

H. Arntz. . ., . 6164; . : S. Gutenbrunner. Germanische Frhzeit in deu Berichten der Antike. Halle, 1939, . 8788.

33

, . 72. , limes Romanus (. e. - . . M.), , , , . , ; , : 1) ; 2) ; 3) ..73 . 74, . , , , , , , , , , . , , , , III . .., . , , , . . 75 , , . , , III . .. , , . , . 8. , : ( - ) (72 73 74

E. Moltke. Er runeskriften opstet i Danmark? , . 54.

S. Bugge. Norges Indskrifter med de ldre Runer. Indledning. Runeskriftens Oprindelse og aeldste Historie. Christiania, 19051913, . 97.75

J. Brnsted. . ., III, . 262.

34

, , )76. , , . 77, . , . 9. , , 78, , , , , , , , , . , , , , . , 79, . 80, . 81 , 3. 82 . 76

W. Krause. Was man in Runen ritzte? Halle, 1943, . 8, G. Ekholm. Runologi och arkeologi. Nordisk Tidskrift, rg. 34, 1958. H. 8; R. Elliott. Runes. Manchester, 1959, . 1213; H. Arntz. . ., . 6364: , .77

S. Bugge. Norges Indskrifter med de ldre Runer. Indledning, . 186218; O. von Friesen. R-stenen i Bohusln och runorna i norden under folkvandringstiden, . 45 81; W. rause. Was man in Runen ritzte?, . 8; H. Arntz, H. Zeiss. . ., . 426430; G. Turville-Petre. The heroic age of Scandinavia. London, 1951, . 2223; R. Elliott. . ., . 13.78

. : L. Schmidt. Geschichte der deutschen Stmme bis zum Ausgang der Vlkerwanderung. Die Ostgermanen. Mnchen, 1934; E. Schwarz. Germanische Stammeskunde. Heidelberg, 1956, . 104107; DRI, . 817819.79

. : E. Elgqvist. Studier rrande Njordkultens spridning bland de nordiska folken. Lund, 1952, . 100116.80 81 82

S. Bugge. Norges Indskrifter med de ldre Runer. Indledning, . 186190. C.J.S. Marstrander. De gotiske runeminnesmerker, . 93.

S. Gutenbrunner, H. Jankuhn, W. Laur. Vlker und Stmme Sdostschleswigs im frhen Mittelalter. Schleswig, 1952, . 125126.

35

, , . , , . . 83 84, . , VI . 85: , , , , , , , , , , (Agath., VI .; . Schramm, . 97), Hariso (Flavius Hariso magister primus de numero Erolorum seniorum. Corpus inscriptionum latinarum, vol. V, 8750; ), , (. Schramm, . 117), (Agath., VI .; Schramm, . 66), , (. Schramm, . 43, 62), . , . , , , , 86. , : . , . . . , , . , . 87 (. , , . 333). .-.-. br , , , *wrs , , , , .: . mki (. . . .) . makia (I, 107); . mria , . mariR , (I, 96). . 88 83

C.J.S. Marstrander. De gotiske runeminnesmerker, . 91100 ( ).84

: G. Schramm. Namenschatz und Dichtersprache. Gttingen, 1957.85 86 87 88

.: . . ., 1950, . 469514. .J.S. Marstrander. De gotiake runeminnesmerker, . 98. S. Bugge. Norges Indskrifter med de ldre Runer. Indledning, . 190. C.S.J. Marstrander. De gotiske runeminnesmerker, . 99.

36

, , . , , , . , . , . , Vitalianus, . , , Verus, , . . . 89 , . makia (I, 107) mariR (I, 96) , . , . , : . , , . . . .., . , ( 267 .) ( 286 287 ., ), 90 , III . , , . . 91 , , , , , . . erilaR . , , , 92, 89 90

, . 205.

L. Schmidt. . ., . 552564; E. Schwarz. Germanische Stammeskunde, . 104107; H. Arntz, H. Zeiss. Die einheimichen Runendenkmler des Festlandes. Halle, 1939, . 426430.91

N. Lukman. Skjoldunge und Skilfinge. Kbenhavn, 1943, . 128; E. Kroman. Musikalsk akcent i dansk. Kbenhavn, 1947, . 188189.92

, : . Zeuss. Die Deutschen Und die Nachbarstmme. Heidelberg, 1925 (Manuldruck, Mnchen, 1837),

37

, . , 93. . , , 94. , 95, , , , ( , ) , Jarl (. ). , , . , , , , , , , , . , . , , , , , , 96. . 97 : , () , , , , . 98 : . , . . 476484; M. Schnfeld. Wrterbuch der altgermanischen Persomnen- und Vlkernamen. Heidelberg, 1911, s.v. : eruli, heruli, aeruli ( ), heroli; : , , , ( ), ( Etymol. Magnum).93 94

H.M. Chadwick. The origin of the English nation. Cambridge, 1907, . 111.

E. Wessn. De nordiska folkstammarna i Beowulf. Kungl. Vitt. Hist, och antikv. Akad. Handlingar, Del 36, 1927, , 2, . 39.95 96

E. Elgqvist. Studier rrande Njordkultens spridning, . 114.

.: E. Elgqvist. . ., . 103; W. Krause. Runica III. NGAW, 9, 1861, . 261262; E. Wessn. . ., . 78; . von Friesen. R-stenen i Bohusln, . 4551.97 98

. . ., . 68. . . ., . 212.

38

99, , , III . .. , , , , II III . .., , 100. , , , - VI ., , , - 101. , , : , , , IIIII . .. (. 9). (. 9). , , , . 102 u, (. *fulka-), (. folka-). , X. 103, o/u , . , IIIIV ., u < *fulkaharjis *fulkaris ? . . . horna (I, 29, 89) , -r , . . kaurn . u kurne (II, 28).99

. . : . von Friesen. R-stenen i Bohusln, . 4852; I. Lindqvist. Gatdrar. Gteborg, 1923, . 150158; E. Wessn. . ., . 516; E. Elgqvist. Studier rrande Njordkultens spridning, . 100116; E. Kroman. . ., . 185190.100

J. Brnsted. . ., III, . 271273; DRI, . 854857; H. Jankuhn. Nydam und Thorsberg. Neumnster, 1952, . 3537; E.G. Oxenstierna. Die Nordgermanen. Stuttgart, 1957, . 66104.101

. : N. Lukman. De sidste heruler. Festskrift til L. Hammerich. Kbenhavn, 1952, . 179189.102 103

C.J.S. Marstrander. De gotiske runeminnesmerker, . 99. H. Kuhn. . ., . 2.

39

. , u (. . II, . IV, s.v. kurne), . , , u u r. , , , . . 104 , hariso (. 9) . hariso (I, 37), . alawid (II, 24). , , . 105, 106 . erilaR . . erilaR . , erilaR. 1. (I, 11): ekerilaR , . 2. (I, 14): e ll ( ) (Krause 1937, . 563568). hali (I, 89); , , (Krause 1937, . 620). , , , (Kiil 1953, . 8995; . : de Vries, . 206 ). harabanaR (I, 41). . .. . . : . . hrafn, . ravnur, .-. hrfn, .-. nahtram , , .-.-. hrabo (: hraban, hram). h r, b n , (Friesen 1924, . 8889; Krause 1937, . 488; de Vries, . 250 ). haraRaR (I, 19). , . (Friesen 1924, . 89). : R f. harafaR (Janzn 1954, . 179). haribrig (I, 113). . (ArntzZeiss, . 366). harija (I, 79). , . (Marstrander 1952, . 257 258; . : Krause 1937, . 570571).

128

hariso (I, 37). . , - , . , . (- . : Brnsted 1960, . 259273. . . II, : Friesen 1924, . 8990; Marstrander 1952, . 7274; 1957, . 77; Kuhn 1960, . 6768; de Vries, . 211 ). hariuha (II, 12). . . . IV. hAriwolAfR (I, 86), hAriwulafa (I, 40), hAriwulfs (I, 70). . -wolAfR -wulfR .: Jacobsen 1935, . 40. .: Krause 1937, . 517518; Marstrander 1952, . 130132; . : DRI, . 663. harja (I, 109). . harija (I, 79) harja . . V. , harja hAriwolAfR (I, 86), . Herjlfr (.: de Vries, . 211 ). , , , , , , , , Herjan, Herfr harja (Krause 1937, . 606607); . . : Friesen 1924, . 90; Janzn 1954, . 179. hArsi (I, 17). , (Jacobsen 1931, . 4950). . (Olsen 1919) : hAris; , : huwaR obkm haris () (Harding 1938, . 12). . hars *herss , : Herfr, Herteitr, Hertr . (Hst 1960, . 525527). . hateka (I,- 51). . haite. hau (I, 89). ? (Krause 1937, . 621). hAuwolAfA (I, 32), hAuwolafR (I, 40), hApuwolAfR (I, 86). . (DRI, . 663; Krause 1937, . 517). haukouR (I, 102). ., , ? u, r, (Friesen 1924, . 91). 1933 . u, haugouR (Friesen

129

1933, . 30). . .: Krause 1937, . 521; Svrdstrm 1958, . 104106; de Vries, . 214 . hederA (I, 86). . hAiderA. heldaR (II, 28). . , , d , .. *helmaR (Krause 1937, . 614; Marstrander 1951, . 37). herAmAlAsAR (I, 86). . hAerAmAlAusR. hiba (I, 114). . (ArntzZeiss, . 367). hideRruno- (I, 86)-. CM. hAidRruno-. hin (I, 17). (Krause 1937, . 529). hino (I, 89). . . , ? (Krause 1937, . 620). ? hira (I, 113). . , hiba (I, 114). (ArntzZeiss, . 367). hiwigaR (I, 3). (w) . .? hii(n)gaR, .. Hi (Marstrander 1951, . 37; .: de Vries, . 229 ). h a. , . hult

130

( hult hlt) holtijaR (Seip 1955, . 12). (. . II). , holtijaR , (. . , . . . .) hult/holt ( . ) , holt- ld, lt, ll. (. .-.-. holz) (. . mulda pax, ) . . , holt- , , , , (Wessn, Vra folkml. Malm, 1958, . 6869). holtijaR .: Antonsen 1963, . 196. . : de Vries, . 248; DRI, . 668. horna (I, 29, 89). .. .. o- .. (de Vries, . 249 ). houaR (II, 15). . .? , , (DRI, . 803). .: Bugge 1905, . 205; Friesen 1924, . 93; . (Marstrander 1951, . 39; DRI, . 669). hraRaR (I, 73). (R?). .? (Friesen 1924, . 89: Krause 1937, . 542; de Vries, . 251 ). *hrabaR (Marstrander 1951, . 37). hroAltR (I, 103). : rhoAltR. . (Friesen 1924, . 98). rh hr .: Krause 1937, . 500. hroRaR (I, 14), hroReR (I, 14). , . (Friesen 1924, . 93; Marstrander 1951, . 37; de Vries, . 260 ). -eR . s.v. hAeruwulafiR. : hroRaR hroReR (Lindqvist 1939, . 20). . huni (I, 17). . , ? (Jacobsen 1931, . 38; Krause 1937, . 529; de Vries, . 267 ). husibald (I, 83). (i9, b) . . (ArntzZeiss, . 354355). huwAR (I, 17). . . (Krause 1937, . 529). hwatin (I, 60). (Krause 1937, . 520; Svrdstrm 1958, . 96).

131

ida (I, 112). . (ArntzZeiss, . 372). iddan (I, 15). . (ArntzZeiss, . 179). idorih (I, 115). , . . . , Chronicon Salernitanum Idelrih. , -rih , , , (Krause 1937, . 652653; ArntzZeiss, . 420). iduni9 (I, 111). i (ArntzZeiss, . 372373). . igijon (I, 85). . , .. .. n- (Marstrander 1951, . 10). ik(-a). . ek. irilaR (I, 14, 74, 104). . erilaR. iuin (I, 72). (Marstrander 1952, . 173174; Lundberg 1949, . 23 32). iuingaR (I, 71). , . (Friesen 1924, . 94; de Vries, . 288 A; Janzn 1954, . 181). kAibA (I, 17). , (Jacobson 1931, . 4243), , (Harding 1938, . 10). km (I, 17). 3 . .. . . . . (Krause 1937, . 529). kean (I, 6). ., .. .. n- (de Vries,. . 308 A; Janzn 1954, . 181). kunimudiu (II, 28). . n d . , . I, 60, 74 (Friesen 1924, . 94). kurne (II, 28). .. .. . . u ; . horna (I, 29). u (Friesen 1933, . 44). . ? laasauwija (I, 110). ; . aadagasu. : a/adag asu/la asau wija (Marstrander 1952, . 64). ladawarijaR (I, 98). lada landa n d. . .. stainawarijaR (I, 73). . -warja; . .-.-. lantwari, . Landoerus. , .: de Vries, . 345; . : Krause 1937, . 589; Friesen 1924, . 95; Marstrander 1951, . 38.

132

lAgi (I, 17). 3 . .. . . . . laiigaR (I, 53). . (Friesen 1924, . 9495). *laiingaR, . (Marstrander 1951, . 37; .: de Vries, . 344 ). lt (I, 17) . t d .: OlsenShetelig 1933, . 75. laa (II, 14). , , lau. - , lau , lau, (Marstrander 1929, . 8283). , laa , . . ? laodu (II, 30). (Krause 1937, . 465). lau ( .: Krause 1937, . 462466). . . (DRI, . 681). laukaR ( .: Krause 1937, . 453458). . . (.: DRI, . 681; de Vries, . 347 ; Krause 1938, . 48; Arntz 1944, . 225226, 275). leob (I, 111), liub (I, 113), leuba (I, 77). , . (ArntzZeiss, . 341367, . s.v. liubu). lero (I, 87). . , , , hariso (. . .: DRI, . 682; Friesen 1924, . 97; Marstrander 1952, . 19). -leubaR (I, 80). . skialeubaR. l9eubwini (I, 61). l . leubwinie. . (ArntzZeiss 1939, . 288). leugaR (I, 79). , . (Friesen 1924, . 96; de Vries, . 354 ). . : harijahleugaR, , h , j I, 86 ara; *araleugaR (.: Marstrander 1952, . 25456). . lin (I, 15). . (ArntzZeiss 1939, . 190192). ligi (I, 89). , 3 . .. . . . . . (Krause 1937, . 621). lina (I, 25). , . linalaukaR . , . . (OlsenShetelig 1909, . 1823; Krause 1937, . 454455). liubu (I, 65) , . . .. .: Andersen 1960, . 400401. logaore (I, 61). (. : ArntzZeiss 1939, . 290300).

133

madali (I, 22). . , . (ArntzZeiss 1939, . 200). mAde (I, 17). 3 . .. . . . . , (de Vries, . 374 ). magu (I, 44). .. .. u- ; magoR (I, 106) .. . . (de Vries, . 400 ). ? mairlu (I, 93). (. BuggeOlsen 1891, I, : 367372; Krause 1937, . 591). makia (I, 107) . makija (Marstrander 1952, . 41). mnR (I, 17). , .. . marihai (I, 107). . .: Marstrander 1952, . 3744 ( ). , h , (. frodila, . V). -ai . . . . jo-. . . - (Krause 1937, . 603). mari; . s.v. mariR. . : DRI, . 244. mariR (I, 96) , (Krause 1937, . 601; de Vries, . 399400). mR (I, 17) (Jacobsen 1931, . 20); mR . . (Harding 1938, . 7). mrla (I, 24). . marila, ., . Merila, cp. Ik Merila bokareis handau meinai ufmelida (W. Streitberg, Die gotische Bibel. Heidelberg 1950, . 479; .: BuggeOlsen 1891, . 148149). , .. , , , , wrta , - 3 . .. . , . waurhta . -, . wurte (II, 28). . (Noreen 1923, . 378) (Krause 1937, . 611). (Marstrander 1929, . 81), : 1) , : mik Mirila wor(h)ta a ( Merila); 2) , : mek Marila worte aa (Marstrander 1952, . 165). . . , (1952, . 166), , : ek erilaR

134

wurto. (Moltke 1936, Aarbger, . 257258), mAunA (I, 78). . .: Krause 1937, . 473 474. mk (I, 24). . s.v. mrla ( mik mek ). ? minino (I, 44). .. .. .. . . minu (I, 65). . . .. misurki9 (I, 17) (Jacobsen 1931, . 6263: ), (.: Krause 1937, . 529; Nordn 1934, . 105117). . , u is urki, : , NN. (Hst 1960, . 530531). . ? muha (I, 48). m uha () (Marstrander 1952, . 2829; Marstrander 1951, . 19). . (de Vries, . 394 ). DRI, . 232233, 688. . hariuha. nAhli (I, 85). (Krause 1937, . 612). nAkd (I, 17) (Olsen 1919, . 111; Jacobsen 1931, . 25 27). .. .. .. u (. *nakwidan > *. nakuda) , nAkd, karuR (.: Friesen 1920, . 47) (Harding 1938, . 8). nn (I, 78). . .? (Krause 1937, . 473). nAseu (I, 17). . nAseu : n-seu , (Olsen 1919, . 132). , , (Harding 1938, . 9; . : Nordn 1934, . 113). . knaseu, . knr , , , (Hst 1960, . 521522). , bk, . . (I, 17) . ni (I, 17, 96). , . ni ne .: Jacobsen 1931, . 32, 8183; OlsenShetelig 1933, . 7576.

135

niuhA, niuha (I, 86), .: DRI, . 690, . IV. niujila (II, 9), niuwila (II, 25). , . (Friesen 1924, . 98; Marstrander 1951, . 37; DRI, . 691). . , w niuwila j, (Friesen 1924, . 98). , j w . , niuwila , (H. Kuhn, Zur Gliederung der germanischen Sprachen. ZfdA, Bd 86, 1955, H. I, . 12; . : . . . ., . I, . 118 123). ( ) . . , niuwila (Marstrander 1929, . 119). . .-.-. , Neviogastus (Schnfeld 1911, . 172) .-.-. Niwilo (Marstrander 1951, . 37). . : de Vries, . 413 . , (DRI, . 505). ob (I, 17). , , . of/um. ob huwAR ob km (Olsen 1919, . 6263). , , ob , *kveman . . . II ga-. ob ( ) ? (H. Kuhn, Das Fllwort of-um im Altwestnordischen. Gttingen, 1929, . 9091). , ob , ob km , koma (I. Dal, Ursprung und Verwendung der altnordischen Expletivpartikel of, um. Avhandl. utg. av det Norske Videnskaps-Akad. i Oslo, II Hist.-Filos. Klasse, 5, 1929, . 11, 85). orte (I, 14). (r) . , 3 . .. . . . ekirilaR orte , , 1-, 3 . . (. e. *orta). .: Salberger 1956, . 127128.

136

? orumalaibaR (I, 56). . worumalaibaR. oR (I, 17). (de Vries, . 419 ). ota (II, 29). . , ? (DRI, . 544). o(ala) , , t(iwaR) T, a(nsuR) ac (Krause 1937, . 614615). rada (I, 81). . .. (ArntzZeiss 1939, . 348). raginkudo (I, 60). n d . ; , (Svrdstrm 1958, . 9497; de Vries, . 436437; Krause 1943, . 17). , ginoronoR (I, 86) ginArunAR (I, 9) *rAginArunAR, hAiderAginArunAR (I, 9) hAiderArAginArunAR, . . rAk (I, 72). (Krause 1937, . 523; Lundberg 1949, . 2332). ranja (I, 16). , ( ); .: ArntzZeiss 1939, . 1418. raunijaR (I, 67). , ( ); .: Krause 1937, . 444; de Vries, . 443 . ronu (I, 9), runa (I, 27), ronoR (I, 86), runAR (I, 9), runo (I, 20, 60), runoR (I, 41; II, 28) , . runo .: Harding 1937, . 3233; runo . . runa (Jacobsen 1935, . 28). ronu .: Jacobsen 1935, . 40; DRI, . 966. ronoR . . III. s (I, 17), es, is. 3 . .. . . . (. I, 106: ist). sairawidaR (I, 73). () . .: Marstrander 1952, . 192194 ( *(i)sirawidaR); Marstrander 1951 ( *skirawi(n)daR). sairawidaR .: Friesen 1924, . 1517. : sair (. . srr ) awidaR (Harding 1937, . 5153). . (, ) (Sperber 1950, . 145150). . : de Vries, . 459460. sAkse (I, 17). .. .. (Olsen 1919, . 9192). saligastiR (I, 7). . .p. (Friesen 1924, . 9899; Marstrander 1951, . 39; Janzn 1954, . 184).

137

sAR (I, 9, 86). . . , (< *sa + es, eR). sar (I, 3). (Krause 1937, . 451453). sAte (I, 32). 3 . .. . . . . . satido (I, 73). 1 . .. . . . . . -sbA (I, 3). . uArAbAspA. segun (I, 68). , , , (Arntz Zeiss, . 329330). siklis (I, 88). . ? (OlsenShetelig 1933, . 69). ssigaduR (I, 91). . . < *sigihauR (Friesen 1924, . 99100; Janzn 1954, . 184; de Vries, . 473 ; Krause 1937, . 609610). s , . , h, i, , , (Andersen 1961, . 5160). sigimaraR (I, 18). . (Marstrander 1938, . 371374; Marstrander 1951, . 39; Marstrander 1952, . 228231; Krause 1937, . 679680; Nordn 1937. Fornvnnen, . 129156). sin (I, 82). . . . ? sinwara (I, 57). , , warafaus(a). . .: Krause 1961, . 255253. skai (I, 89). ; , 2 . .. . . . (Krause 1937, . 621). skialeubaR (I, 80). . (Friesen 1924, . 100101). , *ski(n)a leubaR (Marstrander 1951, . 39; Marstrander 1952, . 222 225). skorin (I, 17). . II , (Krause 1937, . 528 529). slaginaR (I, 54). . II . snAriR (I, 17). , (Jacobsen 1931, . 3031; Krause 1937, . 529). solu (I, 17). .. .. . sot (I, 17). . .. . . (Olsen 1919, . 9293). stAba (I, 32). .. .. ( i-, o-) , (Krause 1937, . 505; de Vries, . 541). stAin (I, 17), staina (I, 99, 73, 106), stAinAR (I, 70) ; ., .. .., .. ..

138

stainawarijaR (I, 73). , . (Friesen 1924, . 101102; Marstrander 1951, . 39; Marstrander 1952, . 189190; warijaR . . V). suemde (I, 17). . I (Krause 1937, . 529). ? sueus (I, 50). . : , (Harding 1939, . 2830). . , (Marstrander 1952, . 163164; . : Krause 1937, . 432). ? suhurah (I, 60). . .: Svrdstrm 1958, . 9398. sunu (II, 82). .. .. u- . ? susih