ХҮНСНИЙ ЗОХИЦУУЛАГЧ ҮЙЛЧЛЭЛИЙН ОНОЛЫН ШИНЭ БАРИМТЛАЛ

 

Г.Лхагваа доктор (D.Sc), проф. С.Сэржмядаг доктор (Ph.D)

Шинжлэх ухаан, технологийн их сургууль

• ОХУ-ын эрдэмтэн Б.А.Шендеровын хэлснээр ХХ зууны сүүл үеийн

нээлтүүд болох атомын энергийг ашиглах, компьютер бүтээх, сансарт

аялахтай ач холбогдлоороо дүйхүйц гарамгай амжилтын нэг бол

функционал буюу хоолны зохицуулагч үйлчлэлийн тухай баримтлал юм

• /Харитонов В.Д., Храмцов А.Г., Евдокимов К.А, Лактулоза,

функциональное питание и перспектива пищевого рынка России,

Пищевая промышленность №8, 2002/.

• Гэвч хоол хүнсний зохицуулагч үйлчлэлийн талаар өнөө хир

нэгдсэн ойлголт хараахан бий болоогүй байгаа юм.

• Хоол хүнсний тодорхой нэг үйлчлэл нь тэдгээрийн чиглэсэн

үйлчлэл, харин эсийн мембранд хүрч үйлчлэн мембраны төлвийг

хувиргаж буй үйлчлэлийг нь зохицуулагч үйлчлэл гэж бид олоод байна.

• Давтагдашгүй олон хувилбараар илрэх бүх үзэгдлийн язгуур үндсийн эхнийх нь

болох махбодийг хий /хий/, шар /халуун/, бадган /хүйтэн/ гэж томъёолвол удаах нь

болох хоол хүнсийг хүйтэн, халуун генераторын үүрэг гүйцэтгэн махбодийг

тэнцвэржүүлэгч энерги буюу мэдээлэл гэж үзсэнээр энэ хоёр системийн зохистой

буюу харилцан үйлчлэлийн орчин бүрдэж байна.

• 1997 оноос одоог хүртэл хийсэн судалгааны дүнд “Тархийг, бие махбодийг

эмчилье гэвэл эсийн мембраныг эмчил” гэсэн П.Кане нарын америкийн судлаачдын

дэвшүүлсэн санаа бидний судалгаатай таарч байгаа ч энэхүү судалгааны хүрээнд

хэрхэн эмчлэхийг нь олоогүй юм.

• Бидний үзэж байгаагаар “махбодь → эс→ мембран → , , төлөв” системийн

эмчилгээ нь “хоол хүнс” гэсэн систем буюу тэдгээрийн “, , “ үйлчлэл болж байна.

ХҮН ХООЛ ХҮН

Зураг 1. Эсийн мембран ба хоол хүнсний зохицлын үндсэн зарчим

 

   Энэ нь бие махбодийн үйл ажиллагааг хоол хүнсээр

тэнцвэржүүлж эрүүл байлгах зарчим юм. Энд саармагжуулах хэлбэр нэг адил хамрагдана.

ӨВЧИН ХООЛ ХҮНС

Зураг 2. Өвчин ба хоол хүнсний зохицлын үндсэн зарчим

ЦАГ УЛИРАЛ ХООЛ ХҮНС

Зураг 3. Цаг улирал ба хоол хүнсний зохицлын үндсэн зарчим

Дээрх үндсэн зарчмуудын дагуу хоол хүнсний зохицуулагч болон үл зохицогч үйлчлэлийг дараах байдлаар авч үзэж болох юм. Хоол хүнсний зохицуулагч хийгээд үл зохицогч үйлчлэл

эсийн мембрант төлөв тэжээлийн бодис  нүүрс ус уураг өөх тос

Ханасан 1 ханаагүй олон ханаагүй

ЭСИЙН МЕМБРАНЫ ТӨЛВИЙГ ТОДОРХОЙЛЖ БУЙ ХООЛ ХҮНСНИЙ ЗОХИЦУУЛАГЧ ҮЙЛЧЛЭЛ

Эсийн мембраны төлвийг тодорхойлж буй зохицуулагч үйлчлэл

ӨӨХ ТОС /Тосны хүчил/ НҮҮРС-УС УУРАГ

Нэг ханаагүй

Олон ханаагүй

ханасан Энгийн Нийлмэл пептидполипептид

Эсийн мембраны төлвийг өөрчлөх үйлчлэл n+1 n+1 n+1

Эсийн мембраны төлөвд үзүүлэх нөлөөлөл

+ үйлчлэлээр нэмэгдүүлнэ

+n+1

үйлчлэлээр нэмэгдүүлнэ

+үйлчлэлээр саармагжуулна

+үйлчлэлээр саармагжуулна

+n

үйлчлэлээр саармагжуулна

+үйлчлэлээр саармагжуулна

+n+1

үйлчлэлээр саармагжуулна

Эсийн мембраны төлөвд үзүүлэх нөлөөлөл

+ үйлчлэлээр саармагжуулна

+n+1

үйлчлэлээр саармагжуулна

+үйлчлэлээр нэмэгдүүлнэ

+үйлчлэлээр нэмэгдүүлнэ

+ n+1

үйлчлэлээр нэмэгдүүлнэ

+үйлчлэлээр нэмэгдүүлнэ

+ n+1

үйлчлэлээр нэмэгдүүлнэ

Эсийн мембраны төлөвд үзүүлэх нөлөөлөл

+ үйлчлэлээр саармагжуулна

+n+1

үйлчлэлээр саармагжуулна

+үйлчлэлээр саармагжуулна

+үйлчлэлээр саармагжуулна

+ n+1

үйлчлэлээр саармагжуулна

+үйлчлэлээр саармагжуулна

+ n+1

үйлчлэлээр саармагжуулна

à

á

â

à

á

â

â

à

á

â

à

á

7 дугаар зураг. βn+1 хоолоор хооллосон амьтны элэгний морфологи бүтэц (зун) Өсгөлт-160, будаг-гемотоксилин эозон Цөсний зам дагуух үрэвслийн эс ба тарган эсийн зураг Цөсний сувгийн ханын эсүүд үржил явагдсан байна.а-үржилт өөрчлөлт бүхий цөсний цоргын бүрхүүл эсб-үрэвслийн нэвчдэс в-тарган эс

8 дугаар зураг. βn+1 хоолоорхооллосон амьтны элэгний морфологи бүтэц (намар)

Өсгөлт-160, будаг-гемотоксилин эозон Элэгний бүтэц хэвийн, дистроп байхгүй, хаалган зам дунд зэргийн нэвчилтэй элэгний зурага-элэгний гурвал замын зураглал, артери, вен, цөсний цорго б-элэгний хэлтэнцэрт таславчит хэлтэнцэрт бүтэцв-элэгний эсийн бөөм, сийвэн

• Зуны улиралд туршилтын амьтныг βn+1 хоолоор хооллоход цөсний сувгийн ханын эсүүдэд үржил явагдсаны дээр элэгний эсийн үрэвслийн нэвчдэс үүсч, эс хөөж таргалсан байна (7 дугаар зураг). Тухайлбал, тэмээний мах мэтийн βn+1 хоолны олон хоёрлосон холбоот тосны хүчлийн агууламж бага (зун 3.01%, намар 2.48%), ханасан тосны хүчил 55.06% эзэлж, энэ чанараараа хүчтэй бетта зохицуулагч үйлчлэл үзүүлэх бөгөөд зуны улиралд тэмээний махны БНЛП, ИНЛП харьцаа 3,2:1 болж (үхэр, хонины махнаас 2.1 дахин их), БНЛП-ийн үзүүлэлт намрынхаас даруй 1.75 дахин их байгаа нь энэ төрлийн хоолтой амьтны эсийн мембраны бетта төлвийг нэмэгдүүлэх замаар элэгний эсийг хөөлгөж таргалуулах болон үрэвсүүлэх үйлчлэл үзүүлж байна.

• Харин хоолны βn+1 зохицуулагч үйлчлэл нь намрын улиралд хэт исэлдэлтийн уршгаар элэгний эс гэмтэх эмгэг жамыг хязгаарлаж, улмаар намарт элгийг эрүүлжүүлэх үйлчлэлтэй болохыг 8 дугаар зураг харуулж байна. Ийнхүү намрын улиралд βn+1 зохицуулагч үйлчлэлтэй хоолоор хооллосон туршилтын амьтны элэгний бүтэц хэвийн, дистропи байхгүй байна (8 дугаар зураг). Эдгээр нь зун намрын улиралд β, βn+1 зохицуулагч үйлчлэлтэй хоол хүнс

үйлдвэрлэх технологийн онцлогийг тодотгож байгаа юм.

àá âàá â

á

à

á

à

9дүгээр зураг. -зохицуулагч үйлчлэлтэй хоолоор хооллосон амьтны элэгний морфологи бүтэц (зун)Өсгөлт-160, будаг-гемотоксилин эозон Элэгний базофилийн эс, цөөн тооны нэг бөөмт нэвчилтэй бүтэц а-Төвийн венб-элэгний эсийн бөөм тод хөхөөр будагдсан, сийвэн нь хөхөлбөр ягаан өнгөөр будагдсан

10дугаар зураг. -зохицуулагч үйлчлэлтэй хоолоор хооллосон амьтны элэгний морфологи бүтэц (намар) өсгөлт-160, будаг-гемотоксилин эозонЭлэгний эдийн тэжээлийн хувирал ба судаслаг дахь үрэвслийн цөөн тооны нэвчэст өөрчлөлт а-уургийн мөхлөгт тэжээлийн хувирал болсон элэгний эсүүдийн сийвэн  

11дүгээр зураг. -зохицуулагч үйлчлэлтэй хоол буюу ямааны сүүгээр хооллосон амьтны элэгний морфологи бүтэц (зун) Өсгөлт-160, будаг-гемотоксилин эозон, Элэгний эрүүл эдийн зураг а-гурвал зам,

12дугаар зураг. n+1 зохицуулагч үйлчлэлтэй хоол буюу гүүний саамаар хооллосон амьтны элэгний морфологи бүтэц (зун) өсгөлт-160, будаг-гемотоксилин эозон Элэгний эрүүл бүтэц а-гурвал зам

Зуны улиралд α зохицуулагч үйлчлэлтэй ямааны сүү, αn+1 зохицуулагч үйлчлэлтэй гүүний саамаар хооллосон туршилтын амьтны элэгний

бүтэц хэвийн эрүүл байна.

Уураг 21.3%

Тосны ханасан хүчил 55.1% Тосны 1ханаагүй хүчил 41.9% Олон хоёрлосонхолбоотханаагүйхүчил 3.0%

Амьтны элэг

(ОБЪЕКТ)

  à

á

â

à

á

â

βn+1 хоолоор хооллосон амьтны элэг: цөсний зам дагуух үрэвслийн эс ба тарган эс, цөсний сувгийн ханын эсүүдэд үржил явагдсан

Исэлдэх урвалын хурд 23%

Саахар 18%

Холестерол 1.6 дахин

Триглицерид

2.2дахин

ИНЛП ойролцоо

БНЛП 2 дахин

Мембраны МДА -

Мембраны тэсвэрт

чанар

2 дүгээр бүдүүвч. βn+1 хоолны зохицуулагч үйлчлэл (Зуны улиралд)

*гаралтын үзүүлэлтүүдийг хяналтынхтай харьцуулсан ИНЛП – их нягттай липопротеид БНЛП- бага нягттай липопротеид МДА – сийвэнгийн малондиальдегид

 

Амьтны элэг

(ÎÁÚÅÊÒ)

â

à

á

â

à

á

βn+1 хоолоор хооллосон хооллосон амьтны элэгний бүтэц хэвийн, дистроп байхгүй, хаалган зам дунд зэргийн нэвчилттэй

3 дугаар бүдүүвч. βn+1 хоолны зохицуулагч зохицуулагч үйлчлэл (Намрын улиралд)

*гаралтын үзүүлэлтүүдийг хяналтынхтай харьцуулсан ИНЛП – их нягттай липопротеид БНЛП- бага нягттай липопротеид МДА – сийвэнгийн малондиальдегид

Уураг 21.0%

Тосны ханасан хүчил 52.0% Тосны 1ханаагүй хүчил 45.5% Олон хоёрлосонхолбоотханаагүйХүчил 2.5%

Исэлдэх урвалын хурд 16%

Саахар 15%

Холестерол

1.4 дахин

Триглицерид

1.6дахин

ИНЛП 12.6%

БНЛП 2.1 дахин Мембраны МДА ойролцооМембраны тэсвэрт чанар

• Хүнсний зохицуулагч үйлчлэлийн үйлдлийг чихрийн шижин өвчний эмчилгээний дараах үр дүнгээс харж болно (Л.Цэрэнпүрэв, 2009).

• Чихрийн шижин өвчний хурц үрэвслийн үед n+1 зохицуулагч үйлчлэлтэй хоолоор хооллосон бүлгийг хяналтын бүлэгтэй харьцуулахад цусны ийлдсийн глюкоз 1.6 дахин, холестерол 1.2 дахин, триглицерид 2.1 дахин, бага нягттай липопротейд 1.6 дахин тус тус буурч, их нягттай липопротейд 1.6 дахин өсч эмчилгээний сайн үр дүн өгч байна (зураг 12, 13).

• n+1 зохицуулагч үйлчлэлтэй хоолоор хооллосон туршилтын амьтны нойр булчирхайн бүтцийг хяналтын бүлэгтэй харьцуулахад булчингийн дэлбэнцэр, завсрын эслэг дэх үрэвслийн эс цөөрсөн, судасны өргөсөлт, цус харвалт багассан, нойр булчирхайн завсрын бодис, тойрны өөхөнд болон Лангергансын аралд үрэвслийн нэвчдэсгүй, эрүүл бүлгийнхтэй ойролцоо байгаа нь хоолны зохицуулагч үйлчлэлийн нөлөөгөөр бий болсон эмчилгээний үр дүнг харуулж байна.

Зураг 13. Хяналтын хархны нойр булчирхайн бүтэца. Дэлбэнцэр завсрын эслэг дэх үрэвслийн нэвчдэс судасны өргөсөлт (а 2), цус харвалт (а 3)б. Булчирхайн цоргоны завсрын цөөн тооны үрэвслийн эсүүдНойр булчирхайн завсрын бодис, тойрны өөх их хэмжээний нэвчдэстэй. Лангергансын аралд үрэвслийн нэвчдэстэй. Булчирхайн ацинусын завсраар, дэлбэн хоорондын холбох эд, тойрны өөх үрэвслийн нэвчдэстэй. Лангергансын арал цөөн тооны үрэвслийн эс агуулсан хэд хэдэн тунгалагийн зангилгаа харагдана.

Зураг 14. n+1-хоолоор хооллосон хархны нойр булчирхайн бүтэца. Дэлбэнцэр завсрын хөөнгөшил, үрэвслийн эс цөөрсөнб. Гадаад шүүрлийн булчирхайн доторхи бага зэргийн судасжилтБулчирхайн дэлбэн ацинус нягт тод ялгарсан. Завсрын бодис, өөх зэрэгт нэвчдэс цөөн. Лангергансын аралд үрэвслийн нэвчдэсгүй тодорхой харагдана. Ходоодны доод булчирхайн гадаад ба дотоод шүүрлийн хэсгийн бүтэц тод. Завсрын эдэд ба тойрны өөхөн эдэд үрэвслийн нэвчдэс үл харагдана.

Амьтны нойр булчирхайн гистологи-морфологийн судалгаа 

Зураг 15. Хяналтын бүлгийн хархны нойр булчирхайн бүтэц а. Дэлбэнцэр завсрын эслэг дэх үрэвслийн нэвчдэс (а 1), судасны өргөсөлт (а 2), цус харвалт (а 3)б. Булчирхайн цоргоны завсрын цөөн тооны үрэвслийн эсүүдНойр булчирхайн завсрын бодис, тойрны өөх их хэмжээний нэвчдэстэй. Лангергансын аралд үрэвслийн нэвчдэстэй. Булчирхайн ацинусын завсраар, дэлбэн хоорондын холбох эд, тойрны өөх үрэвслийн нэвчдэстэй. Лангергансын арал цөөн тооны үрэвслийн эс агуулсан хэд хэдэн тунгалагийн зангилгаа харагдана.

Зураг 16. -хоолоор хооллосон хархны нойр булчирхайн бүтэца. Дэлбэнцэр хоорондын эслэг дэх үрэвслийн нэвчдэс, холбох эдийн эхлэл ургалт, судасжилт, өөрчлөлтГадаад шүүрлийн булчирхайн завсруудаар орчны өөхөн эдийн нэлээд хэсэгт үрэвслийн эсийн нэвчдэстэй. Тунгалагын хэд хэдэн зангилаа харагдана.Лангергансын арал нь үрэвслийн нэвчдэстэй.

Чихрийн шижин өвчний II хэлбэрийн хөнгөн, дунд шатанд эмчилгээний хоолны зохицуулагч үйлчлэлийг клиникийн нөхцөлд судлахад n+1-хоол нь өвчтний цусны ийлдсийн глюкозыг 19.9%, холестеролыг 23.6%, триглицеридыг 17.5%, бага нягттай липопротеид /БНЛП/-ийг 20.9% бууруулж,их нягттай /ИНЛП/-ийг 12.5%-иар ихэсгэсэн үр дүн гарсан болно.  

n+n

n+n

n+n

n+4

n+3

3

n+4

n+3

n+2

α -Өвчин

α - Хоол

n+n

n+4

n+3

n+2

n+1

n+4

n+3

n+2

n+1

β - Өвчин

β - Хоол

n+2

n+1

n+1

Зураг 12. Эмчилгээний хоолны динамик загвар(Г.Лхагваа, С.Нансалмаа, 2010)

n+n

n+n

n+n

n+4

n+3

3

n+4

n+3

n+2

α -Õ¿í

α - Хоол

n+4

n+3

n+2

n+1

β - Õ¿í

β - Хоол

n+2

n+1

n+1

Зураг 13. ба -хүний хоолны динамик загвар(Г.Лхагваа, С.Нансалмаа, 2010)

 

n+n

n+n

n

+4

n+3

3

α -Õ¿í

α - Хоол

n+4

n+3

n+2

n+1

- Õ¿í

β - Хоол

n+2

n+1

Зураг 14. - ба -хүний хоолны динамик загвар (Г.Лхагваа, С.Нансалмаа, 2010)

• Альфа өвчинд исэлдлийн процесс хүчтэй сэдээгдсэн, хурц хэлбэрийн үрэвсэлт өвчин, бетта өвчинд исэлдлийн процесс зогсонги, ангижралтын метаболит /химийн нэгдлүүд/ давамгайлсан хэлбэрийн ужгирсан, архагшсан өвчин орно.

• Хүний ангиллыг “Хүний энергийн шинж чанар ба хоолзүйн онолын шинэчлэл” бүлгийн 1-р хүснэгтийг баримталж , , -хүн, тэдгээрийн хослолын аль давамгайлснаар нь авч үзнэ. ба -хүн нь 14-р зурагт үзүүлснээр олон хувилбаргүй байна. Харин -хүний ангиллыг ДЭМБ-ын биеийн жингийн индекс (БЖИ)-ийн үзүүлэлтийг баримтлан авч үзнэ.

• БЖИ=Биеийн жин, кг : (өндөр, м)2

•  

Биеийн жингийн индекс ба -хүний ангилал 

ДЭМБ-ын ангилал БЖИ (кг : м2) Бидний ангилал Өвчний эрсдэл

  

Жин хэвийн 25хэвийн 1-хүн

Жин ихтэй 25-29.9нэмэгдсэн 2-хүн 

Таргалалт I 30-34.9дунд зэрэг 3-хүн 

Таргалалт II 35-39.9 их 4-хүн 

Таргалалт III 40 маш их 5-хүн

Õ¿íñíèé ç¿éë

Óóðàãã/100ã

Í¿¿ðñ-

óñ,

ã/100ã

Îëîí õî¸ðëîñîí õîëáîîò õàíààã¿é òîñíû õ¿÷èë /ÎÕÕÕÒÕ/, ã/100ã

Àëüôà èíäåêñ / ÕÕÕÒÕ : (óóðàã + í¿¿ðñ-óñ)/

Áåòòàèíäåêñ

Àëüôà çîõèöóóëàã÷ ¿éë÷ëýë, íýãæ (àëüôà èíäåêñ / áåòòàèíäåêñ)

Áåòòà çîõèöóóëàã÷ ¿éë÷ëýë, íýãæ(áåòòà/ èíäåêñ àëüôà èíäåêñ)

Ìàëûí ñ¿¿

ÿ¿íèé ñ¿¿

2,2 6,6 33,8 4 - 4,0

Èíãýíèé ñ¿¿

4,76 4,39 5,1 0,6 0.4 1.5 -

ßìààíû ñ¿¿/

3,87 4,8 5,64 0,6 0.4 1.5 -

Øàð áóóðöàã /¿ð/

18.3 6.6 10.7 0,4 0,6 - 1.5

Àäóóíû ìàõ

20,11

0 21,66 0.8 0.2 4.0 -

Õîíèíû ìàõ 18,82

0 9,35 0,5 0,5 0,5 0,5

¯õðèéí ìàõ 20,35

0 7,47 0,4 0,6 - 1.5

ßìààíû ìàõ 20,64

0 5,31 0,3 0,7 - 2.3

Òýìýýíèé ìàõ

18,58

0 4,4 0,2 0,8 - 4.0

Õ¿íñíèé çîõèöóóëàã÷ ¿éë÷ëýëèéí àíãèëàëç¿éÀ. Òîñëîã õ¿íñ: (Òîñëîã õ¿íñíèé áóþó -çîõèöóóëàã÷ ¿éë÷ëýëèéã òîäîðõîéëîõäîî áóþó -èíäåêñèéí èõèéã íü áàãàä íü õóâààíà)

Õ¿íñíèé ç¿éë

Óóðàã, ã/100ã

Í¿¿ðñ-

óñ,

ã/100

ã

Îëîí õî¸ðëîñîí õîëáîîò õàíààã¿é òîñíû õ¿÷èë /ÎÕÕÕÒÕ/, ã/100ã

Àëüôà èíäåêñ ÕÕÕÒÕ : (óóðàã + í¿¿ðñ-óñ)

Áåòòàèíäåêñ

Àëüôà çîõèöóóëàã÷ ¿éë÷ëýë, íýãæ (àëüôà èíäåêñ / áåòòàèíäåêñ)

Áåòòà çîõèöóóëàã÷ ¿éë÷ëýë, íýãæ(áåòòàèíäåêñ /àëüôà èíäåêñ)

Ìàëûí ñ¿¿

Õîíèíû ñ¿¿

5,77 4,17 3,2-4,4 0,4 0.6 - 1

¯íýýíèé ñ¿¿

3,42 4.75 2,10 0,3 0.7 - 1

Øóâóóíû ìàõ /I.Elmadfa, W.Agin, 2007/

Íóãàñ 18.1 + 2.2 0,12 0,8 - 1Ãàëóó 17.7 + 3.3 0,2 0,8 - 1Òàõèà 19.9 + 2.5 0,12 0,8 - 1

Òîñëîã áàãàòàé áóñàä õ¿íñ/100 ã á¿òýýãäõ¿¿íä îëîí õàíààã¿é òîñíû õ¿÷èë 0,9ã/, èäýæ áîëîõ 100 ãðàììä ã /I.Elmadfa, W.Agin, 2007/Õºõ òàðèà 42 32,7 5,3 0,2 0,8 - 1Ǻºëºí ÷èõýð

8,0 59,0 5,0 0,2 0,8 - 1

Óëààí áóóäàé

15,8

56,8 4,1 0,2 0,8 - 1

Á. Áàãà òîñëîãòîé (ÎÕÕÕÒÕ 2.5-4,5%) õ¿íñ (Òîñëîã áàãàòàé õ¿íñíèé àëüôà áóþó áåòòà çîõèöóóëàãч ¿éëчëýëèéã àëüôà áà áåòòà èíäåêñèéí àëü èõ óòãààð èëýðõèéëýõ áà 0.6-0.9 íýãæ áîë 1 çîõèöóóëàãч ¿éëчëýë, 0.5 áîë , ¿éëчëýë òýíö¿¿ ãýæ ¿çíý)

Õ¿íñíèé ç¿éë

Óóðàã, ã/100ã

Í¿¿ðñ-

óñ,

ã/100

ã

Îëîí õî¸ðëîñîí õîëáîîò õàíààã¿é òîñíû õ¿÷èë /ÎÕÕÕÒÕ/, ã/100ã

Àëüôà èíäåêñ (óóðàã :í¿¿ðñ-óñ) õ ÕÕÕÒÕ

Áåòòàèíäåêñ

Àëüôà çîõèöóóëàã÷ ¿éë÷ëýë, íýãæ

Áåòòà çîõèöóóëàã÷ ¿éë÷ëýë, íýãæ

À 1 2 3 4 5 6 7

Øàð áóäàà 9,8 68,8 1,9 0,3 0,7 - 1

Àðâàé 10,4 71,0 0,2 - 1,0 - 1

Óëààí áóóäàéí ãóðèë

11,7 70,7 1,1 0,2 0,8 - 1

Öàãààí òàëõ

8,2 48,0 0,7 0,1 0,9 - 1

Öàãààí áóäàà

7,2 74,1 0,8 0,1 0,9 - 1

Õàð òàëõ 6,7 45,7 0,5 0,1 0,9 - 1

Öàãààí áàéöàà

4,3 2,5 0,5 0,9 0,1 1 1

񼓖 2,0 14,8 0,1 - 1,0 - 1

Àëèì 0,3 11,4 0,3 - 1,0 - 1

Â. ªч¿¿õýí áàãà òîñëîãòîé (ÎÕÕÕÒÕ 2%-èàñ äîîø) õ¿íñ (ªч¿¿õýí áàãà òîñëîãòîé õ¿íñíèé àëüôà áóþó áåòòà çîõèöóóëàãч ¿éëчëýëèéã àëüôà áà áåòòà èíäåêñèéí àëü èõ óòãààð èëýðõèéëýõ áà 0.6-0.9 íýãæ áîë 1 çîõèöóóëàãч ¿éëчëýë, 0.5 áîë , ¿éëчëýë òýíö¿¿ ãýæ ¿çíý)