СҮҮ ҮЙЛДВЭРЛЭЛ, НИЙЛҮҮЛЭЛТ,

БОЛОВСРУУЛАЛТ

МХХолбоо

Сүү үйлдвэрлэлийн тогтвортой хөгжлийн

зөвлөл

Õ.Ãèéìàà

НЭМҮҮ ӨРТӨГ ШИНГЭСЭН БҮТЭЭГДЭХҮҮН ҮЙЛДВЭРЛЭЛТ

13 дэд сэдэвт бүлэглэн сургалтыг зохион байгуулна.

• Бэлтгэн нийлүүлж буй сүүний эрүүл ахуй, чанарыг сайжруулах мэдлэг, чадвар дадалга эзэмшүүлнэ•Сүүний чанарыг муутгахгүйгээр хөргөж хадгалах,

техник, технологийн мэдлэг чадвар эзэмшүүлэх

•Сүүнд анхан шатны шинжилгээ хийх арга зүй, аргачлалыг сургах•Сүү боловсруулах цех байгуулж ажиллах чадвар

эзэмшүүлэх

Дэд сэдэв Сургалтын үндсэн

агуулга

Сүү саах үеийн ариун цэвэр, эрүүл ахуй

Хөргөлтийн цэг төв байгуулах үндэслэл, ач

холбогдол

Сүү цуглуулах, бүртгэл, хөтлөх, сүүний тооцоо

хийх аргчлал

•Сүү саах үеийн хувийн ариун цэвэр•Саалийн хугацаанд сүү бохирдох нөхцөл, түүнээс урьдчилан сэргийлэх арга зам

•Сүү хөргөхийн ач холбогдол•Хөргөлтийн цэг, төв байгуулах тоног төхөөрөмж•Байршил, ажилуулах зарчим

•Малчин өрхөөс сүү цугллуулах эрүүл ахуйн нөхцөл•Цуглуулссан сүүний бүртгэл, хөтлөлт•Сүүний төлбөр тооцоо хийх аргачлал

Сүү шүүх хөргөх, хадгалах, тээвэрлэх технологи

ажилбар

Сүүнээс дээж авах, анхан шатны шинжилгээ хийх

арга, аргачлал

Сүү боловсруулах цех байгуулаж ажиллах зарчим

• Сүү шүүх, хөргөх технологи• Сүү хадгалах тээвэрлэх• Сүү хөргөх цэг, төвийн тоног төхөөрөмжийн угаалга ариутгал хийх аргчлал

• Дээж авах,хугацаа, дээжийг шинжилгээнд бэлтгэх • Сүүний мэдрэхүй эрхтний шинжилгээ• Сүүний нягт, исгэлэн, тос, спиртын сорьц тодорхойлох

• Сүү боловсруулах цехийн барилга байгууламжид тавих эрүүл ахуйн шаардлага• Тоног төхөөрөмөж, технологийн сонголт• Цех ажиллуулах ерөнхий зарчим

1. Сүү халааж хөргөх технологи ажилбар

2. Сүүнээс тос ялгах

3. Ариутгасан сүү, төрөл бүрийн тараг үйлдвэрлэх технологи

4. Аарц , ааруул үйлдвэрлэх технологи

5. Төрөл бүрийн зайрмаг үйлдвэрлэх технологи

•Сүүн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл дэх халаах, хөргөх, технологи, ажилбаруудын ерөнхий ойлголт•Тос ялгах сеператор, түүний ажиллагаа, тос ялгах технологи•Сүүнд тосны тохируулга хийх хийх технологи ажилбар•Ариутгасан сүү , тараг үйлдвэрлэх технологиҮйлдвэрийн болон уламжлалт аргаар аарц үйлдвэрлэх технологи ажилбар•Зайрмаг үйлдвэрлэх технологи ажилбар

Сүүний үхэр, сүүний эрэлт, нийлүүлэлт, стандарт, сүү бэлтгэлийн тогтолцоог сайжруулах арга зам

Бүгд 7 дэд сэдэвт хуваан сургалтыг зохион байгуулна.

Дэд сэдэв Үндсэн агуулга

1. Сүүний үйлдвэрлэл, эрэлт, хэрэгцээ

2. Сүүний үхрийн аж ахуй эрхлэх бүс нутгийн онцлог

3. Сүүний үнэ улирлын хэлбэлзэл

4. Сүүний үйлдвэрлэлийн салбарт мөрдөж буй хууль эрх зүйн орчин

5. Сүү үйлдвэрлэлийн өрсөлдөх чадвар

6. Сүү бэлтгэлийн тогтолцоог сайжруулах арга зам

7. Шинэ технологи, арга барилыг нэвтрүүлэх

•Сүү, сүүн бүтээгдэхүүний хэрэглээ, албан болон албан бус сүү

үйлдвэрлэл•Сүүний үхрийн аж ахуйн хэлбэр,

бүс нутгийн онцлог•Сүүний үйлдвэрлэл, зах зээлд

нөлөөлөх хүчин зүйлс•Бэлтгэлийн сүүний стандарт•Сүүний үнийн улирлын хэлбэлзэл, түүнийг бизнест ашиглах арга зам•Импортын сүүн бүтээгдэхүүн

орлох бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломж

•Орон нутагт тохирсон сүү бэлтгэл, сүүний

чанартай холбосон төлбөрийн систем

Сургалт явуулах арга, хэлбэр

9

Нийт

хэрэгöээ

380.2 мян.тн

1

Хүн амын хоол тэжээлийн øèíý÷èëñýí íîðì зөвлөмж хэмжээгээр нэг хүний хоногт хэрэглэх сүү, сүү бүтээгдэхүүний хэрэгцээ ºâºë : 380 гðàìì

çóí: 495 ãðàìì жилд 140.8 кг

Íèéñëýë Óëààíáààòàð õîòîä æèëäýý 84.0 ñàÿ ëèòð ñ¿¿, ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í õýðýãëýñýí áàéíà.

УБ хотод æèëä 168.9

мян тн

ÓÁ õîòîäõîíîãò 462.9мян.ë

2

3

10

Сүүн бүтээгдэхүүний зах зээл

Èìïîðòîîð 27.0 ñàÿ ëèòð

Õîíîãò 220.0 ìÿíãàí ëèòð ¿íýýíèé öýâýð ñ¿¿ áîëîâñðóóëàõ õ¿÷èí ÷àäàëòàé 23 ¿éëäâýð àæ àõóé íýãæ¿¿ä áàéãàà áîëîâ÷ òàñðàëòã¿é ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé 10 гаруй ¿éëäâýð áàéíà. Õ¿÷èí ÷àäëûí 30 õóâèéã àøèãëàæ áàéíà.

Төмөр зам дагуу хот орчмын фермерүүдээс нийлүүлж задгайгаар борлуулж буй , анхан шатны боловсруулалт хийгдээгүй сүү борлогдож байна.

Èìïîðòîîð îðæ èðæ áóé ñ¿¿, ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèéã øèíãýí ñ¿¿íä øèëæ¿¿ëñýí õýìæýý, төрийн зохицуулалт байхгүй.

¯éëäâýðèéí àðãààð 18.8 ñàÿ ëèòð

Ò¿¿õèé, çàäãàéãààð39.5 ñàÿ ëèòð

Үйлдвэрийн аргаар боловсруулсан сүү, сүүн бүтээгдэхүүний хэмжээ

Үйлдвэрийн аргаар боловсруулсан сүүний хэмжээ жил ирэх тутам нэмэгдэæ áàéãàà

Хºäºº àæ àõóéä үйлдвэрлэсэн сүүний 18.8 сая литр буюу 4.2% - ийг ¿éëäâýðèéí àðãààð áîëîâñðóóëсан áàéíà.

Îëîí óëñûí õýìæýýíä ¿éëäâýðëýëòèéí ò¿âøèí 80-90 õóâü.

0

2

4

6

8

10

12

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Íýã ¿íýýíýýñ àâàõ ñààëèéí õýìæýý áàãà

ªâºë çóíû ñ¿¿íèé ãàðö æèãä áèø

Çóíû ñ¿¿íèé èë¿¿äëèéã àøèãëàõ áîëîìæ ìóó

Ò¿¿õèé ñ¿¿íèé ÷àíàð ýð¿¿ë àõóéí ¿ç¿¿ëýëò øààðäëàãà õàíãàõã¿é

Ñ¿¿íèé òºëáºðèéí ñèñòåì õýìæýýíýýñ õàìààðàëòàé

Ñ¿¿íèé ¿íý ºíäºð Ñ¿¿íèé зориулалтын

тээвэр байхгүй.

ѯ¯ ¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ ÑÀËÁÀÐÒ

Ñ¿¿íèé õºðãºëòòý

é òºâ

Ñ¿¿ áîëîâñðóóëàõ

¿éëäâýðÇàõ çýýë

Ìàë÷èäôåðìåð

Ìàë÷èä, ôåðìåð¿¿äýýñ ñ¿¿ õ¿ëýýí àâ÷ áîðëóóëäàã ÷åíæ¿¿ä

ТҮҮХИЙ СҮҮ БЭЛТГЭН НИЙЛҮҮЛЭЛТИЙН ЗУРАГЛАЛ

Ñ¿¿íèé

õºðãºëòòýé òºâ

Ñ¿¿ áîëîâñðóóëàõ

¿éëäâýðÇàõ çýýë

Ìàë÷èäôåðìåð

Ìàë÷èä, ôåðìåð¿¿äýýñ ñ¿¿ õ¿ëýýí àâ÷ áîðëóóëäàã ÷åíæ¿¿ä

100-150

-100 150

ѯ¯ ¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ ÑÀËÁÀÐÒ

Чанартай сүү бэлтгэхэд сүүний хөргөлтийн танк, төвүүдийг ажиллуулах шаардлагатай.

Зуны улиралд сүүгээ хөргөх боломж муугаас чанарыг алдагдуулж, гашилгах явдал түгээмэл байна.

ѯ¯ ¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ ÑÀËÁÀÐÒ

Малчид фермерүүдийн сүүг ченжүүд хямд

үнээр худалдан авч борлуулж байна.

ѯ¯ ¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ ÑÀËÁÀÐÒ

Сүүний хөргөлтийн танк,

төвүүдийг байгуулж байгаа

боловч, сүү тээвэрлэх хөргөлттэй

цистерн байхгүйгээс

зориулалтын бус саваар зөөж

байна.

Сүү хөргөх, хадгалах, тээвэрлэх

-5

5

15

25

35

45

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

US-$/

100 k

g milk

100кг / $

2000

2004

2008

Дэлхийн дундаж үнэ

14,0 17,5 40,5

Монголä 27,3 33,74 63.80

Европын холбоо

28,5 38,5 43.60

Ò¿¿õèé ñ¿¿íèé ¿íийн харьцуулалт

Манай улсад борлуулж байгаа үнээний түүхий 1 ëèòð сүүний үнэ äэлхийí улс орнуудад мөрдөгдөж буй үнээс 200-300 òºãðºãººð илүү байна.

Сүү боловсруулах үйлдвэрт нийлүүлэгдэж буй 1 литр сүүний үнэ

Он Өвөл(төгрөг )

Зун( төгрөг)

Дундаж үнэ

( төгрөг)

2006 он 450 200 380

2007 он 600 (250) 250 (50) 440 (60)

2008 он 900 (300) 400 (150) 580 (140)

2009 он 950 (50) 400 - 700 (120)

Сүүний суурь үнэ тогтоох систем

Зарим оронд Засгийн газраас нь 1 литр сүүний суурь үнийг тогтоож өгдөг байна.

Малын тэжээл, түлш шатахууны үнийн өөрчлөлттэй нь уялдуулж суурь үнэ өөрчлөгддөг.

ҮНЭ – ЧАНАР

ТОС , % < 3.0 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

НЭМЭГДЭЛ -100 -50 -40 -30 -20 -10 500.0 +10

ТОС , % 3.7 3.8 3.9 4.0 4.1 4.2 4.3 <4.4

НЭМЭГДЭЛ, +20 +30 +40 +50 +60 +70 +80 +90

Сүүний ЧАНАР

Сүүний хөргөлт: < 5хэм - + 40 төг 5 – 10 хэм + 20 төг10 -15 хэм + 10 төг15 хэм > - 10 төг

Спиртийн сорьц:72% - ийн этилийн спиртын сорьцоор

ямар нэгэн тунадасгүй

Механик бохирдол

т:I , II

зэргийн бүлэгт

хамрагдсан

Төлбөрийн систем

Суурь үнэ + тосны шагнал сүүгээ хөргөсөний урамшуулалЖнь: 1 литр сүүСуурь үнэ – 700 төгТос 3,8 - + 30 төгХөргөлт >10С - + 20 төг нийт сүүний үнэ – 750 төг

Сүүний үнийг чанартай нь холбох

Фермерүүдэд: Сүүнээс олох ашиг

нэмэгдэнэ Жилийн 4 улиралд

нэг үнээр борлуулах нь эдийн засгийн хувьд ашигтай

Чанартай сүү бэлтгэх сонирхол нэмэгдэнэ

Сүүгээ борлуулах хүндрэл учирахгүй

Фермерүүдийн тоо нэмэгдэнэ

Сүүний үйлдвэрүүдэд:

Чанарын баталгаатай түүхий эдээр хангагдана

Үйлдвэрлэгч, фермерүүдийн хоршин ажиллах нөхцөл бүрдэнэ

Бүтээгдэхүүний чанар дээшилнэ

Үйлдвэрлэлтийн хэмжээ нэмэгдэнэ

СҮҮНИЙ ХӨРГӨЛТТЭЙ ТАНКНЫ ЗАГВАРУУД

Үйлдвэрлэл

Борлуулалт

Фермер

Хэрэглэгч