ایران نامه ویژه انقلاب مشروطه

وطهویژه یکصدمین سال انقالب مشر ایران نامه

PDF By http://mypersianbooks.wordpress.com/

Pag

e1

ایزاى اه

4-3یژ یکصذهیي سال اقالب هطرط، ضوار

ثب څپکبهی

هحوذ تکلي طزقي

1386، پبئي ڇ ىٽزبٿ 3-4ثذ ڇ ڈٻ، پبهڃ بٷ

پگٮزبه

ٽالؽ٢بر كه ثبهڃ اځٲالة ٽوڇڄ اؽپل او٫:

: اځگٺ ڇ اځٲالة ٽوڇڄیبٿٽڂڈه ثڂکلاه

د ڇ ٭بي ٥پڈٽځگڀ ځجڈي: فڈاځڂلگبٿ، ٽجڈ٥ب

یواٿا یٱبځڈٿ اب ڀڇ ځقز یٽلځ یڅب یآ٭بهي: آىاك ژاځذ

كاهڈ څپبڈٿ: اځٲالث کڄ اواٿ ها چڂل لڃ پ اځلافذ

ىځبٿ ٥و ٱبعبه كه ٥وڄ اعزپب٣ ڈىڀ ٽک اٹوڇٿ:

٭وجب ىهڂڄ ثب٫: اى ازبځجڈٷ رب رجوي

ازجلاك»غٺڄ ٽ یٽ٦و٭ ذ؛: ڂي كه ٽجڈ٥بد كڇهڃ ٽوڇویٱ ٥ٺ »

وکوپ ؽکبک: پبي پو٧ كه بڅڂبٽڄ ڇ ٽڂ اٹ اؽپل

:گيلڃ څب

ٱڈاي ٽٲڈٻ ازجلاك»ٽؾپلؽڀ ځبئڂ »

كٽڈکوا ڇ كڀ كاهي» یٽغزچل جزو ٽؾپل »

:ځٲل ڇ ثوه کزبة

(ٽچڂبى ا٭قپ عبٽ٦ڄ، كڇٹذ ڇ عڂج ىځبٿ اواٿ )ژاځذ آ٭بهي

)آ. څبځيثوگو« واٿ لڃ څبي افوٽڈاك ٽقله كه ا»هڇكي ٽز )

اپب٥ٺبٿ كه لڃ ځڈىكڅټ")اٹڂب آځلهڈا»ٮ ڇواځ (



Pag

e2

پیطگفتار

پ اى گنزڀ ثزو اى یک لڃ اى اځٲالة ٽوڇڄ، عبٽ٦ۀ ٽ٦بو ایواٿ څڂڈى كه رال ثوای ځٸ

ځقزڀ ثڄ څل٫ څبئی اذ کڄ ثڄ رٺڈیؼ ڇ رویؼ كه ٱبځڈٿ ابی ىاكۀ آٿ اځٲالة ثڄ رڈیت

ٽغٺ ڈهای ٽٺی ایواٿ هل. چوڇځلاٿ ایواٿ اٽوڇى كه ثبهی ٥وڄ څبی ىځلگی اى آىاكی څب

ڇ ؽٲڈٱی کڄ ٽپؼ ځ٢و ثبځبٿ اځٲالة ٽوڇڄ ڇ ځت ځٸ آٿ هڇى ایواٿ لڃ ثڈك چپی ځپی

ثوځل ڇ اى څپڀ هڇ ٽکٸ ثزڈاٿ گٮذ اى ؤځی ثبالرو اى ؤٿ ه٥بیبی كڇهاٿ ازجلاك ٱبعبه

کڄ ؽلاٱٸ كڇ كڅڄ ڇ ځټ اى بٷ څبی ثڀ اځٲالة -ثوفڈهكاهځل. ځڄ رڂچب اى آىاكی څبی بی

ځبځی ثڄ چټ ځپی فڈهك، ثٺکڄ اى آىاكی څب ڇ ثواثوی -ٽوڇڄ ڇ اځٲالة االٽی ها هٱټ ٽی ىك

څبی اعزپب٥ی ڇ ٽلځی، اى ایپڂی ؽویټ فڈی ڇ فبځڈاكگی، کڄ ایواٿ ها كه ٽبٿ عڈاٽ٤ ٽٺپبٿ

چبٿ ځپڈځڄ کوكڃ ثڈك، ځي عي فبوڃ ثو عبی ځپبځلڃ اذ. كه ىٽڂۀ رؤٽڀ هل پبیلاه اٱزبكی ڇ ع

گزو ه٭بڃ ٥پڈٽی ځي کڄ اى كیگو فڈاذ څبی ابی ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ثڈك، ایواٿ اٽوڇى ثڄ

پبئڀ رویڀ هكڃ څبی عڈاٽ٤ عچبٿ ٭وڇا٭زبكڃ اذ. اى یبك ځجبیل ثوك کڄ كه ٽضبٯ څبی ٥پلۀ ثڀ

اٹپٺٺی، ؽٲڈٯ ڇ آىاكی څبی بی رڂچب ثقی اى اځڈا٣ ؽٲڈٯ ڇ آىاكی څبئی اذ کڄ ثڄ

رٮٸ كه ایڀ اڂبك ٽڈهك رؤیل ڇ رؤکل ٱواه گو٭زڄ اځل.

ثب ٥ڂبیذ ثڄ وځڈزی کڄ كه بٷ څبی افو ثو كزبڇهكڅبی اځٲالة ٽوڇذ ه٭زڄ ڇ ثب رڈعڄ ثڄ

ڇ ثبزبځی ٽوكٻ ایواٿ ڇ یکپبهچی وىٽڀ آځبٿ ها ثڄ فوڅبئی کڄ اى كهڇٿ ڇ ثوڇٿ څڈیذ ٽٺی

گڈځڄ ای ثی بثٲڄ رچلیل ٽی کڂل، ثبىځگوی ڇ یبكآڇهی ثوڅڄ څبی كهفبٿ ربهیـ ایواٿ فڈك ٽی

رڈاځل ٥بٽٺی كه ثواځگقزڀ ؽ څپجزگی ڇ ٩وڇهٽٺی كه ځٸ وفڈهكڃ ای ثبل کڄ ثڄ رڂچبئی

ٽقبواری ها ثوكڇ كاهك. اځٲالة ٽوڇذ ها ثلڇٿ ٽئڈٹذ فو هڇیبهڇئی ثب چڂڀ رچلیلڅب ڇ

روكیل ٽی رڈاٿ یکی اى ثبهىرویڀ ڇ ا٭زقبهآ٭ویڀ رویڀ ایڀ ثوڅڄ څب كاځذ.

آگبڅى اواځبٿ ڇ آ٩بىگو كڇهۀ اعزچبك څپگبځى ڇ ؽبٵپذ ٽوكٻ ثڈك. ثغبډ ایڀ اځٲالة ٭وآڇهكۀ ٥چل

ڇ جبٿ ڇ ڇٹى ڇ ٱټ ایيكآڇهكۀ آځبٿ ٭و ٽى ؽکڈٽزی ٵڄ ٽوكٻ ها ه٥ذ ڇ هٽڄ ڇ ؽبکپبٿ ها ها٥ى

اڅبٹى »ڇ « ٱڈاډ ٽپٺٶذ ځبى اى ٽٺذ»ٵوك، آٿ اځٲالة كه پی ازٲواه ځ٢بٽی ثڈك کڄ كهآٿ

كه اٽڈه ٽ٦بى ڇ »ثبڂل ڇ ثزڈاځڂل « ٽپٺٶذ اواٿ كه ٽٲبثٸ ٱبځڈٿ كڇٹزى ٽزبڇډ اٹؾٲڈٯ

٦پټ اعزچبك ثڀ ٽبیۀ اځٲالة ثی ٱټ ڇ ڇٹی ٽبهکذ کڂڂل. ثڄ قڀ كیگو ر« بى فڈك،

ٽوڇذ ثڈك. ایڀ اځٲالة ثب چڈة ىكٿ ربعوډ ڇ ځڈزڄ ڇ ٭وافڈاٿ ٥بٹټ ڇ ٽڂڈهاٹٮٶوډ آ٩بى ځل.

پی آٽل رؾڈالد اځبٿ بى عچبځى، پلا ٵڈهٽٺزچب ڇ ٵڈچبډ ثڈٽى ثواډ ازٲواه

ایڀ اځٲالة، ؽبٵپذ ٽٺى ثڈك. اىڅپڀ هڇ، ثب رال ثوای ٽزؾٲ بفزڀ څل٫ څبی ابی

ایواٿ، كه ٥و از٦پبه ڇ اٽپوبٹټ، ثڄ ٶى اى ٽڈ٭ روڀ کڈهڅبډ فبڇهٽبځڄ كه پى هیيی



Pag

e3

ٵڈهډ ٽڂغټ ڇ ٽٺزی آگبڃ ثڄ څڈذ ٽٺى ڇ فبوۀ ربهقى فڈی ثڈك.

اواٿ »كه ثبىځگوی ربهیـ ایواٿ کڄ ثب اځٲالة ٽوڇڄ آ٩بى ل څغڈٻ ا٥واة ٥بٽٸ اٺی كه ؽبٷ ىاه

ڂبفزڄ ل. ځٺی اى ٽوڇڄ فڈاڅبٿ، ثب ځگوی عچبځڂببځڄ ڇ آیڂلڃ ځگو ڇ ٽپټ « اٿڇو

ثڄ بفزڀ عبٽ٦ڄ ای ځڈیڀ، كه پى ثبىبثى ٢٥پذ ڇ ٥يد پڀ اواٿ اى هاڃ اٱزجب اى اهى څب ڇ

ڇ اؽبی ٽٮبفو ڇ آئڀ څبی څڈیذ بى ىاكثڈٻ ثبزبځی ثڈك. « ٭وځگبٿ»كزبڇهكڅبی كهفڈه

ڂلڃ ځگوډ ثچجڈكډ فڈاڃ ثب آڂلڃ ځگوډ اډ ٵڄ اٽل ثڄ ١چڈه ؽود ٽچلډ ڇ ٽؼ ڇ اڀ آ

ڈبځذ ڇپببٿ ١ٺټ ڇ ڇ عڈه اڀ عچبځى كاذ ٽزٮبڇد ثڈك. آڂلڃ ځگوډ ٩بز كه ثچجڈكډ ڇڀ

پڈزڄ، ثچجڈكډ رلهغى « پوزبهډ»ڇ « كاهڇ»فالڄ ٽی ل ڇ ثب رق ڇ٤ ؽبٷ ڇ رغڈي

و ڇ پ ثڂى لځى ٽى ٵوك. ثب روڇیظ افالٯ ٽوڇڄ فڈاڅى ڇ عبٽ٦ڄ ها رپڀ پن

ٱبځڈځپلاهی ڇ ٽئڈٹذ پنوډ ٽوكٻ ثڈك کڄ رال ثوای ثچجڈكډ ڇ رڈاځپڂلډ ڇڀ ڇ ٽٺذ ڇ١ٮۀ

پوكڃ ل. اڀ آڂلڃ ځگوډ ڇڀ ٽلاه ىٽڂۀ ثوځبٽڄ هيډ څبډ « ٭وىځلاٿ ڇڀ»ٽجوٻ یکبیک

، اٱزبكډ، اعزپب٥ى، بى، ٭وڅڂگى، ڇ ٭وكی ٽزغلكاځڄ ثواډ روٱى، پو٭ذ، هل ٽٺى

ایواځبٿ ها ٭واڅټ آڇهك.

ٽوك پڂلازڀ ىځبٿ ڇ ځبٽوك ٽ٦و٭ى ٵوكٿ ٽوكاٿ ځي اى عپٺڄ گوكڅبډ قڂڈهاځۀ اځٲالة ٽوڇذ

ثڈك. ثب پڈځل ىكٿ گنزڄ ڇ آڂلڃ، اٵڂڈځبٿ ها ثواځگقزڂل ڇ ثواډ ثواځگقزڀ ٽوكاځگى ڇ ٩ود ٽٺى،

گڈ ٱواه كاكځل. كهڅټ آٽقزڄ لٿ رلهغى « ثڄ ٽڀ چڄ»علل ها وٽ ٽوكاٿ ىځبٿ ٥و

٭بڅبډ ٽوكاځڄ ڇ ىځبځڄ ڇ ٵبڅ ځجى رج٦ څبډ عڂى اى ٽچپزوڀ پبٽلڅبډ ربهقى

رٺٲى ٵوكٿ ٭بډ ڇڀ ځڈ٥ى « كافٸ»ڇ « فبځڄ»گٮزپبٿ ڇڀ ٽلاه ڇ ٽوڇڄ فڈاڃ ثڈك ٵڄ ثب

ڈك آڇهك. ٽؾوٽذ كه ٽبٿ ىځبٿ ڇ ٽوكاٿ ثڈع

كه ایڀ ٽبٿ، پبٽی ٵڄ كه ثبهډ اى ځڈزڄ څب، ت ځبٽڄ څب ڇ هڇىځبٽڄ څبډ ٽوڇڄ فڈاڃ

ځچٮزڄ ثڈك، ق ڇ ځٮ علیلی ها آهىڇ ٽی کوك کڄ ثڄ اواٿ چڈٿ ٽبكه فڈی ٽچو ڇهىك ڇ څپبٿ

اڀ ځٮ گڈځڄ ٵڄ فڈاڅبٿ الٽذ فبځڈاكۀ فڈی اذ ثڄ پبلاهډ ڇ رڈاځپڂلډ اواٿ ځي ثپوكاىك.

ځڈ ثب ځٮى ٵڄ فڈازبه هزگبهډ كه آفود ثڈك رٮبڇرى چټ گو كاذ. ځٮ هزگبهډ فڈاڃ

« و ثڄ ٥بٹټ ثبال»ثڄ ٦بكرپڂلډ كه كځبډ ڇاپڀ ٽى اځلل ڇ كه پى ٵپبٷ فڈ اى و

ٽى ثڈك. اٽب ځٮ ٽوڇڄ فڈاڃ ٵپبٷ ٽلځى، وڇه ٽٺى ڇ « وڇه اثلډ ڇ هاؽذ وٽلډ»ڇ

ڂى ڇ ربهیقی ٽی عذ. ٽوڇڄ فڈاڅبٿ كه پى بفزڀ ځٮى ثڈكځل ٵڄ ٦بكد هل ڇ

فڈ ها ثب ٦بكد اواٿ ڇ ٵپبٷ فڈ ها ثب روٱى ڇڀ پڈځل كڅل. اى څپڀ هڇ، اڅپذ ربهیقی

اځٲالة ٽوڇڄ ثلڇٿ رڈعڄ ثڄ ایڀ آیڂلڃ بىی ٽٺی ڇ قی كهک لځی ځذ.



Pag

e4

ب هطرطهالحظاتی در بار اقال احوذ اضرف:

79-1977څڂڈى چڂل بٹ اى اځٲالة څټ ٽڈهؿ ثڈك ڇ څټ »پوي ځلڃ ثڈك کڄ ک اى كڇزبٿ کڄ

ثب گٮز ٽ« هڇىځبٽڄ ځگبه څڂڈى څزڂل کبځ کڄ كهثبهڃ ٥ٺٸ اځٲالة قڀ ٽ گڈڂل »گٮذ:

ى اڀ ځگبهځلڃ اى اڀ ا١چبه ځ٢و گٮذ ىكڃ لٻ. څڂڈى ک كڇبٹ ا .«ڇ ارال٫ ڇٱذ ٽ کڂڂل

کڄ ک اى ٽڈهفبٿ ثوعزڄ ربهـ ثوزبځب کزبث ڇ کڄ ځکبد ربىڃ اي كهثبهڃ ٥ٺٸ گٮزگڈ ځگنزڄ ثڈك

ثوزبځب كه ٱوٿ څٮلڅټ ثڈك ڇ ٽڂزو کوك ڇ ځبٿ كاك کڄ ؽز پ اى گنذ چڂل ٱوٿ څڂڈى اځٲالة

« ڂبك ڇكهثبة آٿ عوبٿ ثيهگ ربهق ڇعڈك كاهك کڄ څټ اى ٽڂبث٤ ڇ ا« ځکبر ربىڃ بة ٽلاهک ربىڃ اى

اځٲالة. اځٲالة ٽوڇڄ څټ آٿ كڇهاٿ ثلذ ٽ آڂل ڇ څټ اى كلگبڅچب ڇ ځ٢وڄ څبي ربىڃ كه ثبة

ٽڈهك ثبڇه څپگبٿ ثب اڂبك ڇ ٽلاهک څڂڈى اى څپڄ عڈاځت ثوه ځلڃ ڇ ثوف اى ځ٢وڅبي ب٤ ڇ

ٽؾوکڄ اځٲالة ٽوڇڄ ثڄ ٥ڂڈاٿ ځوڇي ٽ٦زجو ربهق څپقڈاٿ ځذ. اى عپٺڄ ځٲ اځگٺزبٿ

.اذ کڄ كه اڀ "ٽالؽ٢بد" ثلاٿ فڈاڅټ پوكافذ

چذ رايت اس تحصي در سفارت

رچواٿ، کڄ ثب پڂبڃ رؾڀ ربهق گوڇڃ ثيهگ اى اڂب٫ ڇرغبه ڇ الة كه ثب٧ ٮبهد اځگٺ كه

1324عپبكي االڇٷ بٷ 18كاكٿ ٥لڃ اي اى رغبه ٽوڇڄ ٺت )کڄ كه هد كه رچواٿ ثڄ ثب٧ ٮب

ځٮو ٭يڇځ گو٭ذ 14000کڈربڃ ثڄ ؽلڇك پڂبڃ ثوكڃ ثڈكځل( آ٩بى ل ڇ ثب زبث ثبڇه ځکوكځ كه ىٽبځ

ذ كه ربهـ عپبكي 19ڇ ثب ا٥بي ٭وٽبٿ ٽوڇ اٹضبځ پببٿ ب٭ذ، ثڄ ؽ ثڄ ٥ڂڈاٿ ٽچپزوڀ

٭زڄ اذ. چڂل ٽڈهك رٮوڅبي گڈځبگڈٿ ٱواه گو ٥بٽٸ رؾٲ اځٲالة ٽوڇڄ ڂبفزڄ لڃ ڇ

لڃ اذ. کټ،ربهـ ځگبهاٿ ب فبوڃ ځڈبځ کڄ آٿ ها هڇاذ ٥پلڃ اى اڀ هڇلاك ثيهگ پوكافزڄ

اځل. كڇٻ، کبځ کڄ آٿ ها اىثبة رڈئڄ ثوزبځب ثواي ر٬٦ اواٿ اٽوي ج٦ ڇ ربك٭ پڂلازڄ

واځ کڄ آځوا ځٲڄ اي ثواي اځزٲبٷ هڅجوي كاځزڄ اځل؛ ڇ عڂج اى ٥ٺپب ثڄ هڇڂٮکواٿ ڈٻ، ٽٮ

ڇ اځگٺڈ٭ٸ رڈه کوكڃ اځل. ٩بٹت ځڈڂلگبٿ ٽزپبٸ ثڄ اځٲالة ٽوڇڄ، کڄ ب فڈك كذ ٹجواٷ

ثڄ ٽوكٻ ڇ اځلهکبه ڇٱب٤ ڇ بڅل رؾڈالد ثڈكڃ اځل ڇ ب اى كڇه كز ثوآر كازڄ اځل، پڂبڃ كاكٿ

ك ثڄ فڈك ڇٱب٤گزو زبثبٿ آٿ ها ځب اى و ج٦ ؽڈاكس ڇ ٽ فڈ كاځزڄ ڇ آٿ ها اى

( گوڇڅ كگو 1اځل.) ثبة بز اى پ اځللڃ ڇ ؽبة لڃ اى ڈي ثوزبځب ځلاځزڄ

ٽقجواٹٺڂڄ څلاذ، کڄ فڈك كه ثوپب ٽوڇذ كه اواٿ ها رڈئڄ ثوزبځب ٽ كاځڂل. ؽبط

وكڃ اذ اؽزپبٷ رڈئڄ ها كذ كلٿ ک عوبٿ اځٲالة ٽوڇڄ ؽبو ڇ ځب١و ثڈكڃ ڇ اى ٮبهد څټ

اى ٮبهد ٽڂ٤ ڇ رڈ»کټ ځپ گوك ڇ ٽ گڈل: ، ؽل کڄ رب ؽلي كهذ «ل رڈأٽب ٽ

کب٬ ثڄ ٥پٸ آٽل»اذ. اٽب، ثال٭بٺڄ ٽ گڈل کڄ ٱجال ٥لڃ [ ٥لڃ اي]. ٽجبٷ كه ٮبهد



Pag

e5

ٽقبهط آٿ ثب اى کغب ٽ«... رلاهک لڃ ثڈك ؽل ٽ ڈك هل ٽ٦ٺڈٻ ځلڃ څپڄ ٱټ

( اٹجزڄ ځگبڃ كٱ2«)كٻ فوڇ څټ پلاذ.»ىك، ثڄ اڂبك ٽقزٺ٬ ځبٿ ٽ كڅل کڄ بذ

ڀ ثڈكڃ) (، ڇ ثڄ هڇاذ3هپ ثوزبځب ٽڂ٤ رؾ څټ کبٽال ٽؾٸ روكل « رلاهک ٽجبٷ»ځب١ټ االالٻ

رٲجٸ کوكڃ ڇ ثڈكڃ ڇ ٽقبهط آٿ ها څټ ٽؾزپال رغبه ثيهگ اذ چڈٿ ځ٢و ٮبهد ثڄ رؾڀ كه ٱٺچک

( اٽب اى4پوكافزڄ ثڈكځل.) واٿ ث٦لي اځٲالة ٽوڇڄ، کڄ آځوا ؽبٸ رڈئڄ ڂغلڃ ڇ ٽبٿ ٽٮ

ٽ كاځڂل كڇ هڇاذ ٱبثٸ رؤٽٸ اذ: ک ځ٢و ٽؾپڈك ٽؾپڈك ٽڈهؿ هڇاث ؽبة لڃ ثوزبځب

اى اځٲالة ٽالكي ڇ كگوي ٱوائذ هپ اى اځٲالة ٽوڇڄ کڄ ث٦ل 19كه ٱوٿ اواٿ ڇ اځگٺ

اى 1357 .ڈي ٽؾب٭ٸ كڇٹز هڇاط گو٭زڄ اذ

.رايت هحود هحود 1-1

ثبهڃ اځٲالة ٽوڇڄ ک آٿ اذ کڄ اڀ عڂج ثيهگ ربهق ثڄ كذ اى هڇاذ څبر ب٤ كه

ڇ ثڄ ٽڂ٢ڈه هڄ کڀ کوكٿ ځٮڈم هڇڄ رياهي كه اواٿ پلل آٽل. ځبٻ پڂچبٿ بذ اځگٺ

ڀآڇهروڀ ځبو ا اځگٺزبٿ ثواي »هڇاذ ٽؾپڈك ٽؾپڈك اذ کڄ كه کزبة ٽٮٸ فڈ ٽ گڈل:

اواٿ ثب كڇ ٽبځ٤ ثيهگ هڇثوڇ ثڈك: اڇٷ كهثبه بڃ ڇ كڇٻ هڇ څب. ٽبځ٤ اڇٷ ها ثب اى ٽبٿ ثوكٿ

اى ٽبٿ ثوكازڂل. . . ثڈاڄ اڀ كڇ 1907ٽوڇذ اواٿ ڇ كڇٽ ها ثب ٽ٦بڅلڃ پبٽل اواٿ هڇ

اٽب ٽچپزو اى اڀ هڇاذ« اٷ گناذ ڇ څوچڄ كاذ اى كذ كاك.ثڄ ىڇ ر٦جو كڇه اى مڅڀ ٽؾپڈك

ځب١و ثورٲټ اواٿ ثڄ ٽڂب 1907 ٽؾپڈك اى اځگيڃ بزپلاهاٿ اځگٺزبٿ ثواي ٥ٲل ٱواهكاك

ٽوڇڄ فڈازڀ عيڇ ځٲڄ اي ثڈكڃ ثواي ځٮڈم هڇ ڇ اځگٺ اذ: رؾوک اواځبٿ ثواي

. . . ځٲڄ اځگٺ څب1907ٿ ٱواهكاك٥پٺ ځپڈك ثواي ىڇاٷ ٺٺڄ ٱبعبه، کڄ رٲوجب ک ٱوٿ رؾذ

ٽ ثبذ ثب كذ فڈك هڇ څب اى ثڀ ثوڇك. . . ؽپبذ هڇ څب ٱواه كاذ، اڀ ثڈك کڄ

اڂکڄ ٽ٢ٮواٹلڀ بڃ ٥ٺٸ ڇ پو ٭وڈكڃ ثڄ عب اځگٺ څب ځبواٹلڂبڃ ها کزڂل ثواي

بڃ ها ثوكازڂل ربځڂل. ٽؾپل٥ٺ ( څڈاكاهاٿ 5ک ٮٸ ځبه ربط ڇ رقذ اواٿ ها ربؽت کڂل. )

اځلاىي اځٲالة ٽوڇڄ ٩بٹجب كڇ كٹٸ ثواي اصجبد ځ٢و فڈك ٽ آڇهځل: هڇاذ رڈئڄ اځگٺ كه هاڃ

ڈهبٿ ثڄ رڈ ڇ رو٩ت ځپبڂلگبٿ ب ثوزبځب كه ثب٧ ٮبهد اځگٺ ک اڀ کڄ

ڇ كڇ كگو اڀ کڄ كه څپبځغب ثڈك کڄ ثواي ځقزڀ ثبه ٹٮ٠ ٽوڇڄ ها ثو و ىثبٿ ٽزؾڀ لځل

ڇ ثب اځلافزڂل ڇ كه افن ٭وٽبٿ ٽوڇذ آځبٿ ها بهي کوكځل. اڀ كڇ كٹٸ څو كڇ ځبكهذ اځل آځچب

اب اڂبك ٽ٦زجو ربهق ځپ فڈاځل: ځقذ آٿ کڄ ځڄ رڂچب ٽٮچڈٻ ٺڂذ ٽوڇڄ ڇ ٱبځڈٿ

ٽڈهك ثؾش ٽؾب٭ٸ هڇڂٮکوي اواٿ ٱواه كاذ، ثٺکڄ پ اى آځکڄ 19ٱوٿ اى اڇافو ڀ كه څڂگبٻ رؾ

ڀ ثيهگ ٥ٺپب كه ٱټ ٽڈهك عو ڇ ثؾش ٽبٿ ل ٥جلاهلل ٮبهد ثو و ىثبٿ څب ا٭زل كه رؾ

ځڈهي، اى ٽقبٹٮڀ وقذ جبجبئ، ک اى كڇ هڅجو ثيهگ هڇؽبځ ٽوڇڄ، ڇ ـ ٭ٸ اهلل

و٭زڄ ثڈكآٿ، ٱواه گ .



Pag

e6

رايت رسوي اس اقالب هطزط 2-1

رؾٲ كه ثبهڃ ځٲ اځگٺزبٿ كه اځٲالة ٽوڇڄ ثلاٿ جت اڅپز فب كاهك کڄ ثوه ڇ

اځزٲبٷ هڅجوي عڂج ٥لاٹذ فڈاڅ»رڈئڄ ثوزبځب ثواي ثوپب اځٲالة ٽوڇڄ ثڄ ٽڂ٢ڈه هڇاذ

بٷ څبذ ثڄ ٥ڂڈاٿ ٱوائذ هپ اى« ٽوكٻ اواٿ اى ٥ٺپبء ثڄ هڇڂٮکواٿ اځگٺڈ٭ٸ اځٲالة

اڀ ٽوڇڄ اى ڈي ٽٲبٽبد ڇ ځچبكڅبي هپ ڇ ځپڄ هپ كڇٹز رجٺ٨ ٽ ڈك. كه

ٽجڈ کڄ ثوه کڈربڃ ثڄ ٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ اي اى اڀ كلگبڃ، ځگبڅ فڈاڅټ كاذ ثڄ رٮو

کجو ثوچبپاى ڈي ٽئڄ ځپڄ كڇٹز اځزبهاد اٽو« ٽٲلٽڄ ځبو»ىو ٥ڂڈاٿ بځيكڅټ ربهـ

ٽڂزو لڃ اذ. اڀ 1363ٽوڇڄ اواٿ، ځڈزۀ اؽپل کوڇي کڄ كه بٷ ٽٲلٽڄ ثب اڀ

بٷ اىاځٲالة ٽوڇذ ځپ گنهك ثب 78٭و آ٩بى ٽ ڈك کڄ: گوچڄ ث اى اڀ ڇعڈك څچ

كه وڃ ٩وثيكگ ثبل ڇاٱ٦ڄ اي ٽبځڂل آٿ ثب ع٦ٸ ڇ رؾو٬ ڇ اثچبٻ هڇثوڇ ځجڈكڃ اذ. ٥ٺذ آٿ ها

( 6ب آٿ اذ.) ثو ٭وڅڂگ ڇ رٮکو کڈهٽبٿ كاځذ کڄ ٽوڇڄ ىكگ ڇعڄ ٩بٹت

ثپبځل، ثواي اصجبد اڀ ٭و ٽزبٮبځڄ ځڈڂلڃ ٽٲلٽڄ، کڄ روعؼ كاكڃ كه ٽبٿ اڀ ٽبٹت گپڂبٻ

اذ ڇ« ٽوڇڄ ىكگ ڇعڄ ٩بٹت ب وڃ ٩وة ىكگ»کڄ اڂکڄ ٹٮ٠ "ٽوڇڄ" ها

ثواي ځقزڀ ثبه ٽؤٽڈهاٿ ب ثوزبځب كه مڅڀ ٽوڇڄ ځي فڈاڅبٿ اٹٲبء کوكڃ اځل، ځڄ رڂچب

ځکوكڃ« فلٽز ثڄ ه٭٤ ١ٺپبد ع٦ٸ ڇ رؾو٬ ڇ اثچبٻ 78ثٺکڄ ثڄ گزو كاٽڂڄ اڀ ١ٺپبد "

« ٽٲلٽڄ ځبو»هبځلڃ اذ. څل٫ اٺ بٹڄ" )رببٷ اځزبه ٽٲلٽڄ كه چبپ بځيكڅټ( ٽلك

رڈڅټ رڈئڄ ثوزبځب ها، ثب رچنت ڇ آٿ اذ کڄ رؾو٬ کبٽٸ گيلڃ اي اى ٽبٹت کزبة ربهـ ثلاهي

کوٽبځ ڇ ا٭يڇكٿ ٥جبهاد ؽبة لڃ اي ثڄ آٿ څب ثڄ رٮٸ ثبٿ اواځبٿ رؤٹ٬ ځب١ټ االالٻ

ثب هفڂڄ کوكٿ كهځچذ، هڅجوذ اڀ »اب بذ اځگٺزبٿ آٿ ثڈك کڄ کڂل. ثڂبثواڀ هڇاذ،

چذ ٽٺ ها ثڄځ رلهظ كه عچذ اڅلا٫ فڈك څلاذ کڂل. رؾڀ ثذ ځڂبٿ كه ٮبهد

( ثڂبثواڀ هڇاذ هپ اى اځٲالة ٽوڇڄ 7«)ال ها ثڄ آٿ كڇٹذ كاك. اځگٺزبٿ، اڀ ٭وذ

ٽوكٻ ڇ څټ ٥ٺپب، اى اثزلا رب اځزچبي کبه، رڂچب فڈاڅبٿ رب ٥لاٹزقبځڄ ثڈكڃ اځل ڇ څټ رڈكڃ څبي

ڀ كه ٮبهد ثڈك کڄ ځبگچبٿ ٽؾب٭ٸ ٮبهد ٭کو ٽوڇڄ ها ثڄ هڅجواٿاڀ كه ذ څڂگبٻ رؾ

ثب عڂج اٹٲبء کوكځل رب ثڄ ڈه ج٦ هڅجوي عڂج ٽوڇڄ فڈاڅ ثب هڇڂٮکواٿ ثبل ڇ ځڄ

٥لاٹزقبځڄ»٥ٺپب. رؤٽٸ ڇ كٱذ كه ٽڂبث٤ ڇ اڂبك ربهق ٽز٦لك ځبٿ ٽ كڅل کڄ ځڄ اى اثزلا ٽڈهك «

ٺپب ڇ ب رڈكڃ ٽوكٻ ثڈكڃ ڇ ځڄ ٭کو ٽوڇڄ فڈاڅ ثلڇٿ څچكهفڈاذ ٥ ڀ بثٲۀ مڅڂ كه رؾ

هڇاذ ځب١ټ االالٻ آٽلڃ ربهق ثڄ ٽوكٻ اٹٲبء لڃ اذ. ا٭يڇٿ ثواڀ، ٽبٹت ٽٮٺ کڄ كه

ها کڄ ٮبهد ٽوكٻ ها« ٽٲلٽڄ ځبو»اذ اڀ ٭و اب رڈ ثڄ پڂبڃ ثوكٿ کوكڃ ڇ ب ثڄ

وثبىاٿ ها اى اوا٫ ٮبهد ثوكازڄ ابهڃ ٮبهد ځلازڄ ثٺکڄ وػ ٽٮٸ هڇلاكڅب فال٫ اڀ

.اك٥ب ها ٽزؾپٸ ٽ بىك

اس ضرش تا اقالب



Pag

e7

اى ٽڂ٢و رؾڈٷ فڈاذ څبي اب ځوڇڅبي ٽؾوکڄ آٿ ثوف بل ځگبڅ ثڄ عڂج ٽوڇڄ

بهـ اواٿ ها رب ؽلي هڇڀ اڀ عڂج ثيهگ ر« ٽبڅذ»كهثبهڃ ڂبفذ اى اثچبٽبد ڇ افزال٫ ځ٢وڅب

عڂج ها ځگبڃ کڂټ ڄ كڇه ٽزپبي كهآٿ ٽ بثټ: كهآ٩بى کبه، ٽڂ٢و ٽواؽٸ رکبٽٸ کڂل. اگو اىاڀ

کڄ عڂج ثب فڈاذ څبي کبٽال ڂز ڇ هڄ كاه، ثڄ ٽڂ٢ڈه ا٥زوا ثڄ ا٭يا ؽٲڈٯ گپوک

ڇٱب٤، پبپلل آٽلڃ ثڈك، ثوپب ٽ ڈك ڇ آځگبڃ، كه و ؽ 1900اى بٷ ڈاكس ڇ ٽ ثڄ ٽوؽٺڄ

ٽوكٻ پڂل ڇ چڂل گناه ٽ گناهك ڇ ثڄ اثزکبه هڇڂٮکواٿ ڇ رؤل کبٽٸ واٿ ؽکڈٽذ كه ٦به

رجٺڈه ٽ بثل ڇ واځغبٻ ثب ک ر٦جو اځٲالث« ٥لاٹزقبځڄ»پچٺڈي اى اڀ ڇاژڃ ثڄ ٽ٦ڂبي ٽغٺ

ٿكڈا»ڈهاي ٥لاٹذ ڇ ٽغٺ ڈهاي ٽٺ ثڄ عبي ځ٢بٻ كوڀ کڄ ازڂجب واٿ « فبځڄ ٥لٹڄ

8ڈك.) ؽکڈٽذ ثڈك، ثڄ فڈاذ اٺ عڂج رجلٸ ٽ )

ضرش ستي 1-2

كه اواٿ ڇ كگو کڈهڅب ځوڇي ٽؾوکڄ عڂج ٽوڇڄ فڈاڅ اثزلا اى ځڈ٣ ا٥زوا څبي ڂز

زگبڃ څڂگبٽ پلل ٽ آٽل کڄ ك كه كڇهاٿ پ اى ٥و علل ثڈك. اڀ ا٥زوا څبي عپ٦ ٩بٹجب

کڄ کڄ آځوا ؽ ٽٺټ ڇ گواځجچبي فڈك ؽکڈٽذ ڇ جٲڄ ؽبکټ ثڄ ؽٲڈٯ اڇٹڄ ٽوكٻ ڇ ب گوڇڃ فب

اى ثق اى ؽٲڈٯ ڂز فڈ ٽؾوڇٻ ٽ ٽ كاځزڂل رغبڇى ٽ کوك ڇ ثلڀ رورت آځبٿ ها

ا٭يا ٽبٹبد ڇ ٥ڈاه گڈځبگڈٿ ڇ ب ا٭يا چټ بفذ، څپچڈٿ ا٭يا ځبگچبځ ځوؿ ځبٿ ڇ ب

ٱبٻ څب ثڄ گڈځڄ اي ٽيٽڀ كه اواٿ ڇ عڈاٽ٤ كگو اٽوي ٽزلاڇٷ ثڈك. ٽبٹکبځڄ ثڄ ىبٿ ه٥بب. اڀ گڈځڄ

ا٥زوا څبي عپ٦ ثوٽؾڈه فڈاذ رغبه ثيهگ ثواي 1905رب بٷ 1900بٷ ثواڀ ٽڂڈاٷ اى

بي ا٭يا كهآٽل گپوکبد، ثڄ جت کبهآ ڇ ٽلهځيڃ لٿ اكاهاد گپوک ثلذ هإ عٺڈگوي اى

000ثڄ 1998ٹوڃ كهبٷ 200000گپوکبد اواٿ، كڇه ٽ ىك. چڂبځکڄ كهآٽل گپوکبد اى ثٺژک ,

ٹوڃ اب٭ڄ كهآٽل 400000ا٭يا ب٭زڄ ثڈك کڄ ثق ٥پلڃ اي اى 1904ٹوڃ كهبٷ 600 ثڄ رغبه

اذ کڄ رؾپٸ لڃ ثڈك کڄ آٿ ها اعچب٭ ثيهگ كه ؽ فڈك ٽ كاځزڂل. ثڂبثواڀ هڇڀ

ڇ ثڄ ٽڂ٢ڈه فڈاذ رغبه ثيهگ ځڄ رڂچب هث ثڄ فڈاذ څبي اځٲالث ځلاذ ثٺکڄ کبٽال ڂز

ٽڂ٢ڈه ا٭يا ثوڅټ ىكٿ رڂچب كزگبڃ ٽلهځ ثڈك کڄ اٽڀ اٹلڇٹڄ، له ا٢٥ټ االػ ٺت، ثڄ

٭ياڂلڃ ا٭يا څيڂڄ كهآٽل كڇٹذ رلاهک كلڃ ثڈك. كهآٿ ىٽبٿ ثڂڄ ٽبٹ كزگبڃ كڇٹذ ىو ٭به

آځبٿ ثڈك. ثب اڀ ٽٲلٽبد ثڈك څب ثڄ جت اب٥ڄ ٭وځگ ٽبث هعبٷ ڇ ٽقبهط ځب اى رغپالد ربىڃ

رٲببي ٽزپو ڇ پڂظ بٹڄ رغبه 1905کڄ ثڄ بٷ پوؽبكصۀ ثيهگ ثواي کبڅ ځوؿ گپوک کبال څبي

زال٫ كه كزگبڃ ؽبکپڄ ڇ رلل هڇىا٭يڇٿ اف ڇاهكڃ ڇ بكهڃ څپيٽبٿ ل ثب ثوڇى کب٫ څبي ٥پ

هعبٷ کڈه ڇ هٱبثذ څبي ٥ٺپبي رچواٿ ثواي څبي كافٺ ڇ ځيا٣ ٽبٿ عڂبػ څبي گڈځبگڈٿ

اڀ ٥ڈاٽٸ جت ل رب ٦به ربىڃ اي ثو ٽؾڈه .كزبث ثڄ ٽڈٱڈ٭بد ڇ ٽبعل ڇ ٽلاه ٥ٺپڄ

٥الءاٹلڇٹڄ ؽبکټ رچواٿ ٽزجٺڈه گوكك. ثلڀ گڈځڄ، اى څپبٿ آ٩بى ٥يٷ ٽڈ ځڈى، هئ کٸ گپوکبد ڇ

اٱزبكي -٦به ٽؾڈهي ڈه اى فڈاذ اٱزبكي ثڄ فڈاذ ب کبه كه ٽوؽٺڄ ځقذ



Pag

e8

رب اڀ ٽوؽٺڄ پبلاهي كپڂبٿ ٥ڀ اٹلڇٹڄ ثواي ٥يٷ آٿ كڇ ڇ ٽآال فڈك ٥ڀ رؾڈٷ پلا کوك. اٽب،

ٹڄ٥پلڃ كاذ. څڂگبٽ کڄ کبه افزال٫ ٽبٿ ٥ٺپب ڇ ثبىاهبٿ ثب ٥ڀ اٹلڇٹڄ ڇ ٥الء اٹلڇ اٹلڇٹڄ ځٲ

اٹٺبٿ، ثبال گو٭ذ ڇ ٥ٺپب ثڄ ٥ڂڈاٿ ا٥زوا ثڄ ؽود ٥جلاٹ٢٦ټ ٽچبعود کوكځل ابكي اٽڀ

څبي کالٿ ٽبٹ فڈك بالهاٹلڇٹڄ )ٽل٥ ٺڂذ(، ا٥زبٻ اٹٺڂڄ ڇ هکڀ اٹلڇٹڄ آځچب ها ثب کپک

فڈاذ اٺ ٽچبعوڀ ٽلك ٽ هبځلځل. رب هڇىڅبي آفو ٽچبعود ٪وي ثڄ ؽود ٥جلاٹ٢٦ټ،

ٷ ځڈى ڇ ٥الءاٹلڇٹڄ ثڈك اٽب كهآفو کبه ثڈك کڄ ثڄ ڇبذ ٮو٥ي ٥ضپبځ رٲببي ربىڃ اي کڄ عڂجڄ

ثڄ ٭چوذ« ٥لاٹزقبځڄ»٥پڈٽ كاذ ثڄ ٥ڂڈاٿ رب فڈاذ څب ا٭يڇكڃ ل. ثواي پ ثوكٿ

ٽڂبجذ ځذ کڄ ثڄ ٭چوذ ځچب ثڄ كالئٸ وکذ ثبهي اى ٥ٺپب ڇ رغبه كه عڂج ث

ٿ ڇ ٽالؽ٢بر کڄ كهثبهڃ اڀ فڈاذ څب كهفڈاذ څبب :ځ٢و كاذ، رڈعڄ کڂټ

ٱټ؛ -ٹ٪ڈ اٽزبى ٥گوکبهچ كه هاڃ رچواٿ (1

کوكڃ ٽواع٦ذ ٽؾزوٽبځۀ ؽبط ٽوىا ٽؾپل هبي کوٽبځ کڄ ؽبکټ کوٽبٿ اڇ ها ثڄ ٽچل رج٦ل (2

ثڈك؛

ڄ ثڄثوگوكاځلٿ ٽلهڄ ٽوڇي ثڄ عڂبة ـ ٽور کڄ ثلزڈه ٥ڀ اٹلڇٹ (3 اٽبٻ عپ٦ڄ)كاٽبك

بڃ( ڇاگناه لڃ ثڈك؛

څوثٺلي اى ثالك اواٿ ک ٥لاٹزقبځڄ ثوپب ڈك کڄ ثڄ ٥وا ڇ ثڂبي ٥لاٹزقبځڄ اي كه اواٿ کڄ كه (4

ڇ ثڄ ڈه ٥لٷ ڇ ٽبڇاد ه٭زبه کڂڂل؛ ر٢ٺپبد ه٥ذ هلگ ڈك

ثلڇٿ ٽالؽ٢ڄ اؽلي؛ اعواء ٱبځڈٿ االٻ كهثبهڃ آؽبك ڇ ا٭واك (5

ٷ ٽڈ ځڈى اى هبذ گپوک ڇ ٽبٹڄ كڇٹذ؛٥ي (6

اٹلڇٹڄ اى ؽکڈٽذ رچواٿ؛ ٥يٷ ٥الء (7

( ٽڈٱڈ٫ کوڇكٿ پوكافذ رڈٽبځ كڅبڅ کوي ٽڈاعت ڇ8ڇ ٽزپواد ٽوكٻ ثڄ اعياء ڂلڇٯ

.ٽبٹڄ

٭چوذ ٽ كڅل ؽبئي اڅپز ثبه اذ. پ اى چڂل رڈؾ کڄ ځب١ټ االالٻ كه ثبهڃ اڀ

عود ٪وي ٽ گنهكڅٮزڄ کڄ اى ٽچب آٱببٿ اى ٥بٱجذ کبه ثپڂبک ٽ ڈځل ڇ، ثڄ رڈڄ ؽبط ٽوىا

٥ضپبځ ها ڇاڄ ٺؼ ٱواه ٽ كڅڂل رب فڈاذ څبي آٱببٿ ها قب ؾ كڇٹذ آثبكي، ٮو

اگو ازل٥بي آٱببٿ »ڇٱز ٮو ٭چوذ كهفڈاذ څب ها ٽ ثڂل ٽ گڈل .ثڄ بڃ ثوبځل

ٽڀ رڈ كه ٺؼ ٽ کڂټ ڇاال اگو ٽزل٥بد قذ كازڄ ثبل )٦ڂ ثبل ځڈ٥ذ كازڄ

( كڇٹذ آثبكي 9«)ٽ٦ڈ٫ ثڄ ٽڂب٭٤ گوڇڃ فب ثبل( ٽڀ اٱلاٻ ځقڈاڅټ کوك. ق ثبل یب

ها « رؤ ٥لاٹزقبځڄ»اځغبٻ ٽٲڈك ٮو ٥ضپبځ ڇي پڂچبك کوكڃ اذ کڄ ٽ گڈل: ثواي

آٱب ٽوٽؾپل »الٻ پڀ ربل ځ٢و كڇٹذ آثبكي ٽ گڈل اب٭ڄ کڂڂل. ځب١ټ اال څټ ثڄ ٭چوذ

.کبٽال رؤ ٥لاٹزقبځڄ ها كه ځ٢و كازڂل اٽب آځوا كهآٿ ىٽبٿ ٽٺؾذ ځپ كاځزڂل جبجبئ



Pag

e9

بٷ اٹجزڄ چڂبځکڄ فڈاڅټ كل، آٱبي جبجبئ ؽز ثب ٥ڂڈاٿ ؽکڈٽذ ٽوڇڄ ٺڂز څټ اى)

( كه اڀ ثوڅۀ ؽب ٥ڀ10«)ٽ كاځزڂل.څب پ آڂبئ كازڂل ڇٹ آځوا ىڇك اٹلڇٹڄ ڇ

كهفڈاذ ثبه ٽجچټ ڇ كهثبهبٿ کڄ ٥يٷ ځڈى ڇ ٥الء اٹلڇٹڄ ها ثوځپ ربثلځل، ثغبي ٥يٷ آٿ كڇ

رب آٿ ىٽبٿ هپب ڇ»ها کڄ « ٥لاٹزقبځڄ»بٷ ڇ چڂل پچٺڈي ثڄ « ٥ٺڂب ثو ىثبٿ څب عبهي لڃ ثڈك

كڈاځقبځڄ»ي رڈه اڀ کڄ څپبٿ ځچبك ڂز اكاه اذ ٽ پنوځل ڇ ؽوثڄ اي ثوځلڃ « ٥لٹڄ كڇٹز

آىاكقڈاڅ کڄ ثڄ ٽ٦ڂبي ڇاٱ٦ آٿ ڇٱڈ٫ کبٽٸ كازڂل ٽ ڇ ٥ڈاٻ ٭چټ ثڄ كذ هڅجواٿ عڂج

.كڅڂل

ت اقالب هزحلۀ گذار اس ضرش 2-2

ٱټ آ٩بى ڇ ٽچبعود کجوي ثڄ كهٽوؽٺۀ كڇٻ، کڄ كه ٭بٺڄ ٽبٿ ٽچبعود ٪وي ثڄ ؽود ٥جلاٹ٢٦ټ

ڈهبٿ ثوو رؤ ٽ ڈك، څپڄ کپک څبي الئڈٹڈژک ثڀ كزگبڃ ؽکڈٽذ ڇ

ڇ ر٦جوڅب ڇ رٮوڅبي گڈځبگڈٿ ٽزبك كه ثبهڃ آٿ كڇه« ٥لاٹزقبځڄ» ٽ ىځل. ٥لاٹزقبځڄ ثڄ ٽ٦ڂب

الة ڇ ٥ٺپب ٽ ځذ. ٥لاٹزقبځڄ کڄ ثڄ ١بڅو گٮزڄ ٽ ل ثوٱٺت ٽوكٻ ڇ رڈكڃ ثبىاهي ڇ

ثب څپڄ« ٽبڇاد»ڇ « ٥لٷ»ب کڄ كه آٿ ثڄ ٦ڂ ع ه٭زبه ڈك. ٥لٷ ک اى اڈٷ پڂغگبځڄ

آٿ كهعڄ اي اى آىاكي ځج اهاكۀ اځبٿ ر٤ ڇ ثڄ گڈ څپڄ آڂب ثڈك )گوچڄ ٽ٦ڂبي ڇاٱ٦

كڇهڃ اذ کڄ جبجبئ ثڄ ث ٽٮچڈٻ ٽبٿ عجواٹچ ڇ افزبه اځبځ اذ(. كه اڀ

كاكگبڃ بٹؾڄ»ڇ آځوا اى ٽ پوكاىك « ٥لاٹزقبځڄ» كه څو چوي ثڄ ٽٮچڈٽ ثبه ځيكک ثڄ « ٥بكٹڄ

ٽوؽٺڄ ڈٻ کڄ څڂگبٻ ٩جذ کجوي ڇ رؾڀ كه ٮبهد ٺڂذ ٽوڇڄ اهرٲبء ٽ كڅل رب كه

٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ كه اځزٲبك اى ر٦ٺٸ ٥ڀ اٹلڇٹڄ كه رؤ اذ آځوا ثڄ واؽذ ا٥الٻ کڂل. ثڄ

ثڄ اڇ ٽ ځڈل« ٥لاٹزقبځڄ» ڈة ٽٺ٦ل ڇ څټ ثلچ اذ ڇ ٽ كاځل، االػ رپبٻ اڂچب ف :

ارؾبك كڇٹذ ڇ ٽٺذ ڇ هعبٷ كڇٹذ ثب ٥ٺپبء. ٥غت كه اڀ اذ کڄ ٽڂؾواذ ثڄ رب ٽغٺ ڇ

٥الط څټ ٽ٦ٺڈٻ، اٱلاٻ ځپ ٭وٽبئل. . . . ؽبٷ اواٿ ؽبٷ ٽو ٽو٫ ٽو ها ڂبفزڄ ڇ و

11ثڄ ٽڈد اذ. ) ٹڄ ثڄ ك٭٤ اٹڈٱذ اكاٽڄ ٽ كڅل، جبجبئ، كه ځبٽڄ اي څڂگبٽ کڄ ٥ڀ اٹلڇ (

اى وؽ ٽٮٸ اى ٽ٢بٹټ ث ؽل ڇ ؽو ؽکبٻ ڇ ٽبٽڈهاٿ كڇٹذ ٽ گڈل: ثڄ بڃ، پ

اڀ ٽٮبل ها ٽغٺ ٥لاٹذ، ٦ڂ اځغپڀ ٽوکت اى رپبٻ اڂب٫ ٽوكٻ، کڄ كهآٿ ا٥ٺؾورب! رپبٻ

( ٥ڀ 12ٽبڇي ثبڂل چبهڃ فڈاڅل کوك. ) كاك ٥بٽڄ ٽوكٻ ثوڂل، بڃ ڇ گلا كهآٿ اځغپڀ، ثڄ

ڇٱ٦ ځڂچبك ڇ څو هڇى ابٿ ها« ٥لاٹزقبځڄ»ځڄ رڂچب ثڄ فڈاذ څبي اب فڈازبهاٿ اٹلڇٹڄ

ىځلاځ كذ ثڄ و کوك، ثٺکڄ ثڄ قزگوي څبي ربىڃ پوكافذ ڇ ٥لڃ اي اى څڈاكاهاٿ االؽبد ها

ت څب اؽلي عوئذ ځپ کوك» ب رج٦ل کوك. اٽو ثو اڅبٹ رچواٿ چڂبٿ قذ ل کڄ اى فبځڄ فڈك

( كهڅپڀ ابٻ کڄ ٽبك٫ ثب ک اى ٽواټ ڈگڈاهي ٽنڅج13«)فبهط ڈك. ثڈك ثچجچبځ جؼ

كهآٿ څب كڇثبهڃ ثڄ اځزٲبك اى څب ڇ جبجبئ و٫ څبي ٥و ٽغبٹ هڇڄ فڈاځ ثوگياه ٽ کوكځل ڇ

آٿ څباڇب٣ ٽی پوكافزڂل. اى آځغب کڄ څڈاكاهاٿ ازجلاك ها ثڄ ٽقبٹٮذ ثب االٻ ڇ ٺڂذ ٽزچټ



Pag

e10

اځزٲبك اى ڇ٤ پوكافذ ڇ ثب اځلک ٥ٲت ځڂ ٽ کوكځل، كه ک اى اڀ ٽغبٹ ثچجچبځی ثڄ

اڀ ک کٺپڄ "٥لٷ" كگو چيي ځگٮزڄ اټ. كه گٮذ: څذ ٽبڃ ثٺکڄ ىبكرو ٽ ثبل کڄ عي

کبه. . . ؽبال ث٦ ٽ گڈڂل ٽب فبځڄ ڇاؼ ڇ آ فٺڈد ڇ عٺڈد، كهثبالي ٽڂجو، كه ٽغل ڇ

اگو گٮزټ ٽ٦لٹذ ٽ فڈاڅټ ٩و اڀ ثڈك کڄ . . . .ٽوڇڄ ٺت ڇ ب عپچڈهي ٺت څزټ

ثبټ کڄ كهآٿ ٽغٺ ثڄ كاك ٽوكٻ ثوڂل. . . ٽب ٽغٺ رکٸ ڈك ڇ ٽغٺ ڇ اځغپڂ كازڄ

ب ٽغٺ ٽ فڈاڅټ کڄ ٱبځڈٿ االٻ ها ٽ فڈاڅټ، ٽ ٥لٷ ڇ ٥لاٹزقبځڄ ٽ فڈاڅټ، ٽب اعواي

ٽبڇي ثبڂل. ٽب ځپ گڈئټ ٽوڇڄ ڇ عپچڈهي، ٽب ٽ كهآٿ ٽغٺ بڃ ڇ گلا كهؽلڇك ٱبځڈٿ

ثڄ ٥ڈذ « اځغپڀ ٽقٮ كڇٻ»( كهڅپڀ ىٽبٿ ثڈك کڄ ٥14لاٹزقبځڄ.) گڈئټ ٽغٺ ٽوڇ٥ۀ

ځڈهي، ڇ جبجبئ، پو آذ اهلل جبجبئ ڇ ٽوىا ٽچلي، پو ـ ٭ٸ اهلل ٽوىا ٽؾپل بكٯ

ث٦لڅب کپزڄ رڂلهڇي ٽغبىاد ها رکٸ كاكځل، څپبځڂل اثڈاٹٮزؼ ىاكڃ ڇ ٽڂ ىاكڃ ٥لڃ اي کڄ

ل ڇ ثڄ رجٺ٨ ثواي ٽوڇذ ڇاٱ٦ ها گزوكڃ کوك. ٽوؽٺڄ گناه کڄ ٽبك٫ ثب ک رکٸ

ڇ ؽڈاكس پ ثڂ ځلڃ کڄ ٽڂغو ثڄ ٱزٸ كڇ ٺجڄ عڈاٿ ڇ اعزپب٣ ٽوكٻ كه ٽغل بڃ ٺٺڄ

ٽغل وثبىاٿ ثڄ ٽوكٻ ثڈك ٥وڄ ها ثو هڇبي هڇؽبځ رڂگ ڇ آځبٿ ها ڇاكاه ثڄ اعزپب٣ كه ؽپٺڄ

ؽکڈٽذ ځلڃ ثڈك ثڄ بڃ ڇ ٽچبعود ثڄ ٱټ کوك. ـ ٭ٸ اٹڄ ځي کڄ رب آٿ هڇى ڇاهك ؽڈىڃ ٽقبٹٮبٿ

آځبٿ ٱټ گنزڄ ثڈك ثڄ اواه ٽوكٻ ثڄ ٽغل عبٽ٤ آٽل ڇ پ اى كڇ هڇى کڄ اى څغود ٥ٺپب ثڄ

اځگٺ كه رچواٿ ڇ آ٩بىگو پڈذ. څغود کجوي ٽڈعت ثذ ځڂ ثيهگ ربهق كه ثب٧ ٮبهد

15گوكل.) ٽوؽٺڄ ڈٻ ب ٽوؽٺڄ اځٲالث ڈه ٽوڇڄ فڈاڅبٿ )

هزحل خاست اي اقالتي 3-2

ٽ ڈك کبٽال، عڂجڄ ڂز كاذ ڇ چڂبځکڄ كلټ ٽوؽٺڄ اڇٷ کڄ ثب ٽچبعود ٪وي آ٩بى

ذ څبي ڈهبٿ څپبځڂل فڈاذ څب ثڈك کڄ اىفڈا كو ىٽبٿ څڂگبٻ اى ک٬ ه٭زڀ ثق اى

ل ڇ ثڄ ڈه ٽ اځغبٽل. ٽوؽٺڄ كڇٻ چټ كوڂڄ ٽوكٻ ب جٲڄ ڇ ٱو ثقڈ ٥ڂڈاٿ ٽ

اى« ٥لاٹزقبځڄ»كڇهاٿ رؾڈٷ ٽٮچڈٻ ٽجچټ « ثڄ ٽغٺ ٥لاٹذ، کڄ څپڄ « كڈاځقبځڄ ٥لٹڄ كڇٹز

ڂلڃ كازڄ ثبڂل،جٲبد كه آٿ ځپب ثڈك. كه ٽوؽٺڄ ڈٻ فڈاذ څبي اځٲالث اى ٺڂذ

اڀ رؾڈٷ ثب ٽچبعود کجوي ثڄ ٱټ ڇ پڂبڃ آڇهكٿ واٿ .ازجلاكي ثڄ ٺڂذ ٽوڇڄ رؾڈٷ ب٭ذ

ثڄ صپو هل ڇ ٽڈهك رٮوڅبي گڈځبگڈٿ ٱواه گو٭ذ. ڈه ڇ ٥بٽڄ ٽوكٻ ثڄ ٮبهد اځگٺ

ؽزٽچبعود ٥ٺپبي ٽ٦زو ثڄ ٱټ، ڇ ڇ کڄ اى ٭به ٭ياڂلڃ ؽکڈٽذ ٥ڀ اٹلڇٹڄ ثو واٿ

اپڂ رغبه ثيهگ، کڄ کپک څبي ٽبٹ ثڄ ٽچبعواٿ ڈهبٿ ڇاهك ٽ ل ڇ اؽب لل ځب

كڇځبٽڄ اى ځپبڂلڃ ب ثوزبځب رٲببي څپواڅ ڇ کوكڃ ثڈكځل، جت ل رب ثچجچبځ

کڄ ثڄ كځجبٷ اهبٷ ځبٽڄ څب ڈهد گو٭ذ، ٮو ڇ رؾڀ رغبه کپک کڂل. ځبٽڄ څبي ثچجچبځ ثڄ

كهثبهڃ رڈئڄ ثوزبځب كه ثوپب اځٲالة ٽوڇڄ اواٿ لڃ اذ. ثڂب جت ثؾش ڇ گٮزگڈي ٭واڇاٿ

ٮبهد ثوزبځب ثب پنو٭زڀ گوڇڃ کضوي اى ڈهبٿ كهثب٧ ٮبهد ڇ اٹٲبء ٹٮ٠ ثواڀ هڇاذ،



Pag

e11

هبځلٿ اځٲالة كازڄ اذ.. كه ڇاٱ٤، هاثڄثڄ آځبٿ ځٲ اب كه ثوپبئ ڇ ثڄ صپو ٽوڇڄ

ثوزبځب كه عڂج ل ٥جلاهلل ثچجچبځ ثب ٮبهد ثوزبځب اى ٽبٽڀ ٽڈهك ٥الٱڄ كه رڈڅټ رڈئڄ

كه ربهـ ٽوڇڄ کوڇي« ٽٲلٽڄ ځبو»ٽوڇذ ثڈكڃ اذ. ځڈڂلۀ ځي كه اڀ ثبة ٽ

عپ٦ اى رغبه، ثڄ كه ث٦ل اى ١چو څپبٿ هڇى څغود ٥ٺپب ثڄ ٱټ»گڈل جت اؽب ځباٽڂ

( كه اڂغب اذ کڄ16«)٭ياڂلڃ ثڄ ٮبهد اځگٺزبٿ پڂبڅڂلڃ لځل. ځڈڂلڃ ٽٲبٹڄ څپڄ ڇاٱ٦ذ

فڈ آڇهكڃ اځل، ثڄ گڈځڄ اي آکبه څبي ربهق ها، کڄ څټ ځب١ټ االالٻ ڇ څټ کوڇي كه آصبه

ٽزڀ اى څو كڇکزبة هڇاذ هپ ها ثڄ اصجبد اى رؾو٬ ٽ کڂل رب ثب اځزقبة چڂل عپٺڄ ځبٱ ڇ فبهط

ٽٺت ٽڂلهط كه کزبة کوڇي ها كه ىوځڈ ٽ آڇهك ڈهي هبځل. ڇي ثب آځکڄ گيلڃ اي ځبٱ اى

کوڇي ثواڀ کڄ ثچجچبځ ٭ٲ ځبٽڄ اي ثڄ ٮبهد ځڈزڄ ڇ ڇا ځپڈك ٽ کڂل کڄ گڈب رؤکل

وكي ڇ ث ٽؤفن کوڇي اذ کڄ ثڄ هڇاذ اذ، رڂچب كلگبڃ ٭ قڂ اى رؾڀ ثڄ ٽبٿ ځبڇهكڃ

څبي ځب١ټ االالٻ اذ. ؽبٷ آځکڄ ځگبڅ ؽز ؾ ثڄ ٽبٹج کڄ ابٿ کبٽال ٽ٪بو گٮزڄ

عيئبد اٽو ها ځبٿ ٽ كڅل ځ٢و کوڇي ها ربل ٽ کڂل. کوڇي كه كڇکزبة ٽڂلهط اذ ڇ

50اڂبك کبٽال وي ځي کڄ پ اى ثوٽجڂبي اڂبك هپ ثوزبځب، کڄ كه څوكڇ ځبٽڄ ثچجچبځ ها

ل آٽلڃ اځل، ٽڈهك ربئل ٱواه ٽ كڅل ڇ ٽ گڈل ٽوكٻ اى پڂبڃ ثوكٿ ـ اٹوئ ڇ بٷ گڈكڃ

ـ ىڀ اٹلڀ، کڄ ثواي هڅب اى ر٦ٲت ٽبٽڈهاٿ كه ٮبهد ٥ضپبځ ثذ ځزڄ ثڈكځل

ٮبهرقبځڄ څب ا٭زبكځل وٽ گو٭زڂل ڇ ثواي اپڂ فڈك ثڄ ٭کو ثذ ځڂ كه ک اى اٽب .

٥ضپبځبٿ اڀ ىٽبٿ پبڃ ثڄ ٽوى ٭وزبكڃ كپڂ ثب اواٿ پلا کوكڃ ثڈكځل ڇ»چڈٿ كڇٹذ هڇ اى

( پ ثڄ ځٲٸ اى17« )ٽوڇڄ كڇه. . . ځبگيو ٮبهد اځگٺ ها ثوگيلځل. کزبة آث ٽ گڈل

ا ثوايثچجچبځ كڇځبٽڄ ثڄ ٮو ځڈذ. ثڄ ځبٽڄ اڇٷ، کڄ بڇهي اڇ ه ربٽڀ عبٿ کڈڂلگبٿ

كڇٹذ اځگٺ بڇهي ثڄ»كهفڈاذ کوكڃ ثڈك پبـ ٮو چڂڀ ثڈك: کبځ ځزڈاځل کوك کڄ

كه ځبٽڄ كڇٻ کڄ څڂگبٻ« ه٭زبهبٿ ثب كڇٹذ فڈك كپڂبځڄ اذ. ٽب »ٽچبعود ثڄ ٱټ ثڈك ځڈذ کڄ

ڇټ ڇٹ اى پب چو ثوڇٿ ٽ ه ٥ٺپب ڇ ٽغزچلاٿ چڈٿ ځپ فڈاڅټ کبه ثڄ فڈځويي کل اى

کوڇي آځگبڃ ځزغڄ ٽ « كه٨ ځلاهل. فڈازبهټ کڄ كه اڀ کڈ ثب ثلاكگوي، څپواڅ اى ٽب

پبٻ څبي آځچب ها ثڄ ق بڃ ثوبځل. چڂبځکڄ گوك کڄ ٽڂ٢ڈه ثچجچبځ ٽبځغگوي ٮو ثڈكڃ رب

ـ ثلاهي ثڄ رٮٸ ( ځب١ټ االالٻ كه ربه18ثڈكځل.) كه ٽچبعود ٪وي اى ٮو ٥ضپبځ فڈازڄ

ٽ گڈل پ اى آٿ کڄ ىٿ ؽبع ؽڀ ثواكه ؽبع ٽؾپلرٲ ثزوي ثڄ ایڀ ٽئٺڄ پوكافزڄ ڇ

ڇکٸ فوط آٱببٿ ثڈك ثڄ فبځڄ ٥ڀ اٹلڇٹڄ ثوكځل رغبه ؽبٽ ثڂکلاه ها کڄ كه ٽچبعود ٪وي

ثواي ځٸ ثپڂبک لڃ ڇ ثڄ ٭کو ثذ ځڂ كهٮبهد ا٭زبكځل ڇ ٽوڇڄ اى عبٿ ڇ ځبٽڈ فڈك

٥الءاٹلڀ ځبٽ کڄ ثب اعياء ٮبهد ٽواڇكڃ كاذ، عچذ ڇبذ، رپب گو٭زڄ ثڄ ٽٲڈك ثب ل

ٽب ل رڈٽبٿ ثڄ پب ٽ كڅټ کڄ ٽب ها ثجول كه ٮبهرقبځڄ اځگٺ ڇ څپواڅ » ڇ ٽ گڈڂل

ڂبء ڇاعياء ٮبهرقبځڄ كه اڇٷ اٽز»اٽب ؽز ثب ڇبذ اڇ « کڄ اى ٽب پنوا کڂڂل. کڂل ثبالفوڃ

٥لٻ عڂؾڄ ڇ :عڈاة كاكځل کڄ پنوا اى رغبه ٽ ڈك، ٹکڀ ثڄ وا کڄ اى آٿ عپٺڄ اذ



Pag

e12

( ثب اڀ19«)عڂبذ ڇ ٽٮٺ ثڈكٿ ڇ ڇهکزگ کڄ ثقڈاڅل ٽبٷ ٽوكٻ ها ثقڈهك. گوكڅب ٥لڃ اي

رب ثڄ ؽلڇك ا٭يڇٿ ٽ ڈك اى رغبه ثڄ ٮبهد پڂبڅڂلڃ ٽ ڈځل ڇ آځگبڃ هڇى ثڄ هڇى پبه آځبٿ

ځٮو ٽ هل. ٽٺت عبٹج کڄ ځب١ټ االجبء ٽ گڈل اڀ 4000 اذ کڄ بهژكا٭و ثواي

٥لڃ اي اى رغبه»ٽواٹلڇٹڄ ڇىواٽڈهفبهعڄ پبٻ ٽ ٭وزل کڄ ٥بىٻ لڃ اځل کڄ پڂبڃ آڇهځل ثڄ

بٻ فواث کبه ٽبٽؾڄ ڇ ٽپبٺڄ ڇ ب ٥پلا كه ٽٲ ٮبهرقبځڄ، عٺڈگوي کڂل. ڇىو اٽڈهفبهعڄ ب ثڄ

( اى 20«)ب عٺڈگوي ثوځبٽل ثٺکڄ ثڄ كڇٹذ څټ اال٥ ځلاك. ٥ڀ اٹلڇٹڄ ثوآٽلڃ. . . كهٽٲبٻ االػ

ځڈڂلڃ ٽٲبٹڄ آٿ ها ثڄ ٱل رؾو٬ ثب بؿ ڇ ثوگ هڇاذ ٽ کڂل ٽڈڈ٣ كگو هڇلاكڅبئ کڄ

ي پوڇىي ٽوڇذ ثڄوثبىاٿ اى اوا٫ ٮبهد اذ کڄ آٿ ها ثڄ بذ ثوزبځب ثوا ٭وافڈاځلٿ

ٽز٦بٱت اڀ بذ ثڈكڃ کڄ ثڄ ابهڃ ٮبهد»هڅجوي هڇڂٮکواٿ ځجذ ٽ كڅل ڇ ٽ گڈل:

چپجبرپڄ[ ىكڃ ثڈكځل ڇ ٽوكٻ ها امذ ٽ اځگٺزبٿ وثبىڅب، کڄ كه کڈچڄ ڇ ثبىاه ] کوكځل، ثڄ اهكڇي

( آکبها څل٫ اى اڀ اك٥ب اٹٲبي اڀ جڄ اذ کڄ21«)فبهط چو ه٭زڂل. و هزڄ اځٲالة كه

ک وثبىاٿ ها ثوڇٿ ثوكڃ كذ ٽبٽڈهاٿ ٮبهد ثڈكڃ. اٽب اڀ کڄ ثڄ چڄ كٹٸ ڇ ثڄ كزڈه چڄ

گڈل: اى کڈ پبهڃ ٽوكٻ كه اځل كه ٽزڀ ٽڈهك اهعب٣ ځبٽلڃ اذ. کوڇي كه اڀ ثبة ٽ

ڃ ثڈك... ٽؾپل٥ٺ كازبٿ گٮز هڇي كاك ٮبهرقبځڄ ثبه ٭يڇٿ گوكلڃ.... ڇ كه اڀ ٽبٿ ک

گوكلڃ ڇ ٽغزچلاٿ آٿ چو ها ثڄ رٺگوا٫ فبځڄ ٽوىاي ڇٹ٦چل، اى رجوي ثب کڈڂلگبٿ څټ آڇاى

چوڅب رٺگوا٫ کڂڂل ڇ اى ٥ٺپبي کڈچڂلڃ څڈاكاهي ځبٿ ٭وزبكڃ ثڈك کڄ ثڄ بڃ ڇ ثڄ ٱټ ڇ كگو

ڂگبٻ وثبىاٿ ڇ ثزبٿ ٽ ل، ڇ چڂڀ پلاذ کڄ كه اڀ څ كڅڂل. اڂچب څپگ ٽبڄ كٹوي

ٽوكٻ گوالڃ ڇ كه ځچبٿ ثب آځبٿ څپلازبځ ٽ ځپڈكڃ اځل. چڂبځکڄ ک رڈپچبٿ ڇ كگواٿ ځي ثڄ

( 22كه عٺڈ ٮبهد ٽ ثڈكځل ثڄ ثزبٿ آٽقزڄ ڇ فڈك ها کڂبه ځپ گو٭زڄ اځل.) كزڄ وثبى کڄ

1357عوبٿ اځٲالة هڇلاك ثڄ آٽقزڀ وثبىاٿ ؽکڈٽذ ځ٢بٽ رچواٿ ثب ر٢بڅو کڂڂلگبٿ كه اڀ ث

کبهکڂبٿ جبڅذ ځذ. اى ٽبٽڀ كگو هڇاذ رڈئڄ ثوزبځب اٹٲبء ٭کو ٽوڇڄ فڈاڅ اى ڈي

ځڈىكڅټ كه ٮبهد ثڄ ثذ ځڂبٿ اذ. ؽبٷ آځکڄ ٭کو ٽوڇڄ فڈاڅ ځڄ رڂچب اى اڇا ٱوٿ

اى ؽبٷ اب٥ڄ ٽؾلڇك ٽبٿ هڇڂٮکواٿ ثڈك ثٺکڄ چڂبځکڄ فڈاڅټ كل كهذ پ آځکڄ كهفڈاذ

ځڈهي ڇ ل ٽؾپل ثذ ځڂبٿ ٮبهد ٥ٺڂ ڈك ٽڈهك گٮزگڈ ڇ ٽڂب١وڃ ٽبٿ ـ ٭ٸ اهلل

ثب ٽٮچڈٻ 19كڅڄ آفو ٱوٿ جبجبئ څڂگبٻ رؾڀ آځبٿ كه ٱټ ثڈكڃ اذ. ا٭يڇٿ ثوآٿ جبجبئ اى

٥جلاٹ٢٦ټ رؾڀ ٥ٺپب كه ؽود ٽوڇذ آڂب کبٽٸ كازڄ ٽڂزچب ٽوػ کوكٿ آٿ ها څڂگبٻ

ٽٲلٽڄ ځبو»ٽ كاځزڄ اذ. ٽچپزوڀ ثق ځقذ ث ٽڈٱ٤ ثب اڀ ٽٺت آ٩بى ٽ ڈك «

ثبل ثجڂټ ٹٮ٠ ٽوڇڄ ک ڇ چگڈځڄ كه ثڀ ٽوكٻ هڇاط»کڄ ځڈڂلڃ آځگبڃ ثڄ رقزڀ « گو٭ذ.

کوڇي ابهڃ اي ثڄ»رؾو٬ آگبڅبځڄ ٽ پوكاىك کڄ: آٿ ٽ٦ڂب ڇ ٽٮچڈٻ ٽوڇذ ڇ ٽڂب اځزبه

اځٲالث ثڈك ځپ کڂل، اٽب بكآڇه ٽ ڈك کڄ كه رچواٿ کڄ ٽوکي رؾڈالد ڇ رپټ گوي څبي

كه رجوي ثو ىثبٿ آڇهك ڇ ٽوكٻ رجوي ځي اى آٿ پ ثب ٹٮ٠ ځقزڀ ثبه ځبٻ ٽوڇڄ ها کڂڈٷ اځگٺ

( ثڄ23«)ٽوڇڄ آڂب لځل. اى لڇه اڀ رورت ځڈڂلۀ "ٽٲلٽڄ" ڇاٱ٦ڄ رجوي ها، کڄ ٽلر پ



Pag

e13

ڈي ٽ٢ٮواٹلڀ بڃ ارٮبٯ ا٭زبكڃ اذ ثڄ گڈځڄ اي ځٲٸ کوكڃ کڄ فڈاځڂلڃ ٭وٽبٿ ٽوڇذ اى

ثوآٿ ثڈكڃ اذ کڄ ٹٮ٠ ٽوڇڄ ها ځقزڀ ثبه ٽبٽڈهاٿ ثوزبځب ثڄ ٽوكٻ اٹٲبء رڈه کڂل کوڇي

ٮبهد، ثب ڇعڈك رال ا٥بي »آٽلڃ آځذ کڄ « ٽٲلٽڄ ځبو»اځل. بڅل كگوي کڄ كه کوكڃ

( ؽبٷ آځکڄ24«)اى ثذ ځڂبٿ عوأد ځپ کوك عي ثبىگذ ٥ٺپب رٲببي كگوي ثڂپبل. اؽلي

كڇ ځٮو اى اعياي ٮبهرقبځڄ، ک ؽڂٲٺ فبٿ ځڈاة ڇ كگوي»ځبټ االالٻ ٽ گڈل ٽوىا

ڀ اڀ لڃ ال ثچزو ؾ فبٿ ٽڂ ٮبهرقبځڄ. . .ثڄ رغبهگٮزڂل: ؽبال کڄ پب آٽلڃ ال ڇ ٽزؾ

رڂچب ٥ڂڈاٿ ځکڂل، ثٺکڄ اذ کڄ ٽٲڈك ها اڅپذ ثلڅل ڇ و٫ اٽڂذ فڈازڀ ثواي فڈكربٿ ها

آځچڄ ځب١ټ االالٻ ٽ گڈل اڀ « اذ. ٽ٦بڇكد آٱببٿ ها ٥ڂڈاٿ کڂل کڄ الىٽڄ آٿ اٽڂذ فڈكربٿ

قبٹ٬ کڄ اى ٽچڀ پوزبٿ ثڂبٻ ڇ ٽ-ځڈاة اذ کڄ پ اى رٲببي ٽ٦بڇكد آٱببٿ ثڄ پڂچبك

اعياء » -اځگٺزبٿ ثب آٹپبٿ څب څپکبهي ٽ کوك بذ اځگٺزبٿ ثڈك ڇ چڂل بٷ ث٦ل ٥ٺڄ

اؽلي عوأد ځپ کوك کڄ عي ٽ٦بڇكد آٱببٿ كگو ٥ڂڈاځ اځغپڀ ٽقٮ ربىڃ پلا لڃ. . . ڇٹکڀ

كڇه ها ٥ڂڈاٿ کوك کڄ ٽب ثبل ٱبځڈځ اى بڃ ٽبٹجڄ کڂټ، ٭ڈها ځپبل، ؽز ثچجچبځ كه ک چبكه

( كهذ كه ىٽبځ کڄ اڀ ڇٱب٤ كه رچواٿ هڇي ٽ كاك 25« )اڇ ها فبهط ځپبڂل. گو٭زڂل ڇ فڈازڂل

گڈبئ ٽبٿ ـ ٭ٸ اهلل ځڈهي ڇ ل ٽؾپل جبجبئ اځغبٻ ل کڄ اى ځ٢و اڅپذ ٽڂب١وڃ

اه ځٲٸڇ ربکلي کڄ ثوفڈاذ ٽوڇڄ فڈاڅ اى ڈي ک اى هڅجواٿ هڇؽبځ كاهك ياڇ ٽڈڈ٣

کوكڃ ڇ لٿ اذ: كه اڀ ڇٱذ... ؽبط ـ ٭ٸ اهلل ٽغزچل ځڈهي هڇ ثڄ ٥ٺپبي ٽؾزوٻ واى اڇٷ

کوك؟....آٱبي جبجبئ گٮزڂل ٽواك ٭وٽڈك... االٿ اڂغب ها رچواٿ ثگول. ثٮوٽبئل ثجڂټ چڄ فڈاڅټ

ثڈك كه ڈهر کڄ ٽواك ڇ اڀ اٱلاٽبد كڇ ٽئٺڄ ٽب کٺڄ اى اڀ ڈه ڇ څغبٿ ڇ اى اڀ اځٲالثبد ڇ

ڇڈٷ افن پڈٷ ثڈك ؽبٹڄ کڄ کبه ثقڈث ثواي ٽب ٽٲل ٽب ىڇك ؽبٸ ٽ گذ څپبٿ ځکزڄ

ر٪و ٺڂذ ٽزٲٺڄ اذ ثڄ ٽوڇڄ کڄ ٱبځڈځ ثواي پو٭ذ کوكڃ ٽواك ڇ ٽٲل ٽب ٽزؾلا

ٻ ڇىاهرقبځڄ څب ڇکال ڇ ٩وڃ ڇ٤ فڈاڅل ل کڄ بڃ ڇ ٽغٺ ڇ رپب بڃ ڇ ٽغٺ ڇ ڇىهاء ڇ ا٥بٿ ڇ

ؽلڇك فڈك ه٭زبه فڈاڅڂل کوك، ٽوڇڄ چيي اذ کڄ ٥بٽڄ ٦ټ ؽوذ ڇ ڇ اكاهاد څوک كه

( څپبٿ گڈځڄ کڄ كه ٽواؽٸ رکڈڀ ٭کو 26ثبٿ ڇ ٱٺټ آىاك فڈاڅل گذ...) آىاكي فڈاڅڂل چل

٥لاٹزقبځڄ رب ٽغٺ ڈهاي االٽ ڇ ٽغٺ ڈهاي ٽٺ آکبه ٽ ڈك ٭کو ٽوڇڄ اى

ڇذ كه ىٽبٿٽو اځٲالة كه ٽؾب٭ٸ هڇڂٮکوي اواٿ هڇاع گزوكڃ كاذ ٽڂزچب هڅجواٿ ٭کوي

ىٽبٿ ٽڂبت ځذ اٺ فڈك ها ٥بٿ کوكځل. ایڀ ٽؾب٭ٸ رڂچب بٽٸ ٭وځگ ه٭زڄ څب ڇ ٽوڇڄ كه

فبځلاٿ بگوكاٿ ڇ رؾٸ کوكگبٿ كاهاٹٮڂڈٿ ڇ ٽلهڄ ٥ٺڈٻ ب ڇ ٽلاه علل کڄ ا٩ٺت اى

كڈاځ ٽ آٽلځل ځجڈك. كه ڇاٱ٤، گوڇڃ ٱبثٸ ٽالؽ٢ڄ اي اى آځبٿ اى څبي ٩پبٷ هكڃ څبي گڈځبگڈٿ ٥ٺپب

ڇ « ٥لاٹزقبځڄ»ٽٮچڈٻ ڇ رغبه ڇ ؽز هإبي اڂب٫ ٽ آٽلځل کڄ بٹبٿ كهاى ثب

آڂب لڃ ثڈكځل. ثب اڀ څپڄ، ثبل« ؽکڈٽذ ٱبځڈٿ»ڇ « ٽوڇذ» ام٥بٿ کوك کڄ اځٲالة

ٿ آٿ كڇهاٿ څڂڈى ٽڈڃ اي ځبه ث ځجڈك ڇ اىٽوڇڄ ثواي اوا څپڀ هڇ ځ٢بٻ ب ڇ

اٽب، ٱبجڄ ٽوكٻ، کڄ ثڄ گٮزڄ .اعزپب٥ اواٿ اڇائٸ ٱوٿ ثزټ آٽبكگ څټ ڇ عنة آٿ ها ځلاذ



Pag

e14

ب ڇ ازجلاك كڂ ثڄ زڈڃ ٽوىا ؽڀ ځبئڂ اى څوكڇ ٦جڄ ازجلاك ٦ڂ ازجلاك

ځڈهي كه ربهک ثب آ٩ڈ ثبىآٽلڃ ثڈكځل، آٿ ها چڈٿ .پنوا لځل

_______________________________________________________________________

__________________

:پاضت ا

كڇ کزبة اذ: ځقذ کزبة کوڇي كه ثبهڃ اځٲالة ٽوڇڄ، ٥بٹت اهعب٥بد اڀ ځڈزڄ ثڄ .1

وڀ رؾٺٸ ها اى اڀ اځٲالة ثڄ كذ ٽ كڅل ڇ كگوي ربهـ ثچز کڄ ثب څپڄ کبز څب څڂڈى

ځب١ټ االالٻ کوٽبځ، کڄ ٽوڇػ روڀ ڇ ٱبثٸ ا٥زپبك روڀ هڇاذ كذ اڇٷ ثلاهي اواځبٿ، اصو

ٽوڇڄ ثڄ پبه ٽ آل. اؽپل کوڇي رجويي، ربهـ ٽوڇڄ اواٿ، رچواٿ، اٽو کجو، اځٲالة

الالٻ کوٽبځ، ربهـ ثلاهي اواځبٿ، ثڄ اڅزپبٻ ٦ليځب١ټ ا 1363چبپ بځيكڅټ، وعبځ،

91-410، 1346رچواٿ، ثڂبك ٭وڅڂگ اواٿ، ثق اڇٷ، .

188ٽقجواٹٺڂڄ څلاذ، فبواد ڇ فواد، رچواٿ، چبپ هځگڀ، ؽبط .2 .

بذ ٽڂٮ ثوزبځ ځجذ ثڄ اځٲالة ٽوڇڄ ٿ. ک ثڄ: ٽٲبٹڄ ثواي رٮٸ .3

ڈه !ثڂکلاهبٿ كهڅپڀٽڂ پبهڃ.ڇژڃ

؛ کوڇي، څپبٿ، 267-274ځب١ټ االالٻ، څپبٿ، .4 124-109.

عٺل، رچواٿ 8ٽالكي، ٽؾپڈك ٽؾپڈك، ربهـ هڇاث ب اواٿ ڇ اځگٺ كه ٱوٿ ځڈىكڅټ .5

2250ڇ 2173، 2143-2140، 1333 .

3کوڇي، ٽٲلٽڄ ځبو ثوکزبة .6 .

7، څپبٿ .7 .

اثزلا كه ځپڄ كڇٻ« ٥لاٹزقبځڄ»ٽٮچڈٻ .8 ثڄ ڇٺڄ ٽوىا ٽٺکټ فبٿ ځب١ټ اٹلڇٹڄ ڇ پ 19ٱوٿ

٥ضپبځ، كه اواٿ « رڂ٢پبد»پچباله، پ اى آڂبئ ا ثب ثڄ ڇٺڄ ٽوىا ؽڀ فبٿ



Pag

e15

اٿ، ٭ولڇٿ آكٽذ، اځلڄ روٱ ڇ ؽکڈٽذ ٱبځڈٿ: ٥و پچباله، رچو :ٽزلاڇٷ ل. ٿ. ک. ثڄ

1352 اځزبهاد فڈاهىٽ، ،81-75 ،181-174 .

:ٿ. ک. ثڄ .9

V. Martin "Constitutional Revolution, ii, Eventsm" Encyclopedia Iranica, Vol. VI, PP. 78-

671.

. 118-119ڇ ځ٢و ځب١ټ االالٻ ٿ. .ک. ثڄ: ربهـ ثلاهي اواځبٿ ثواي ٭چوذ فڈازچب .10

ڂچبككهثبهڃ پ ، ث 2كڇٹذ آثبكي ٿ. ک. ثڄ: ؾ كڇٹذ آثبكي، ؽبد ؾ، رچواٿ، اثڀ ڂب، ط

ٿ. .ک. ثڄ االٻ « ٽوڇڄ»ڇ « ٥لاٹزقبځڄ»؛ ثواي آگبڅ جبجبئ ثب 22-24 ربهـ،

» کب١پڄ، 79-467، 1350هاڅڂپبي کزبة، بٷ « بككاذ څبي ل ٽؾپل جبجبئ، .

151-150، څپبٿ، ثق کټ، ځب١ټ االالٻ کوٽبځ .11

165 څپبٿ، .12 .

203-187څپبٿ، .13 .

204څپبٿ، ، .14 .

270-140ڇ 233-224 څپبٿ، .15 .

108کوڇي، څپبٿ، .16 .

109 څپبٿ، .17 .

.څپبځغب .18

. څپبٿ،20. 270ځب١ټ االالٻ کوٽبځ، څپبٿ، .19 271 .

21. « 7، «ٽٲلٽڄ ځبو .

112، 1کوڇي، څپبٿ، ط .22 .



Pag

e16

23. « 6، «ٽٲلٽڄ ځبو .

24. « 7« ٽٲلٽڄ ځبو .

271څپبٿ، ځب١ټ االالٻ کوٽبځ، . 25 .

ځڈهي، گوكآڇهي ٽؾپل روکپبٿ، ـ ٭ٸ اهلل ځڈهي، ٽغپڈ٥ڄ اي اى ٽکزڈثبد ـ ٭ٸ اهلل .26

173.25، 1363، رچواٿ،2ط

*****

9191-9191لیس اقالب هطرط هصر بکذاریاى: اگ

پیطیۀ تاریخی

، ڇىاهد فبهعڄ ٹڂلٿ آٹپبٿ ها رچللي ځجذ ثڄ ر٦بكٷ ٱلهد كه اهڇپب ڇ ځٮڈم 1890كه اڇافو كڅۀ

گزوكۀ اٽپواڈهي اځگٺزبٿ كه كځب ٽ كاځذ. ځگواځی اى ایڀ رچلیل اځگٺزبٿ ها ڇاكاه ثڄ رغلیل

ب كځب کوك ڇ ٥بٽٺی ٽچټ كه رپټ ڇىاهد فبهعڄ اځگٺزبٿ ځ٢و كه كیپٺڈٽبی فڈك كه بو ٽڂ

ثوای ثبىځگوی كه ىٽڂۀ هٱبثذ ثب هڇڄ رياهی ل ثب آٿ کڄ ایڀ رپټ ثوفال٫ ځ٢و ٽٲبٽبد

اځگٺی ؽکڈٽذ څڂل ثڈك کڄ رچلل هڇڄ ها ځجذ ثڄ اٽڂذ څڂل علی ٽی پوكځل. څل٫

(، كه رقبم ایڀ رپټ عٺت ؽڀ Lansdowneكاڇٿ ) اٺ ڇىوفبهعڄ ٽؾب٭٢ڄ کبه اځگٺ ٹوك ٹڂي

رٮبڅټ ڇ كڇز هڇڄ ثڈك ڇ ثڄ څپڀ ٱل ځي اثزکبه گٮذ ڇ گڈ ثب آٿ كڇٹذ ها ثڄ كذ گو٭ذ.

، ثڄ ٥ٲل یک Grey، كه كڇهاٿ ڇىاهد فبهعۀ و اكڇاهكگوي ))1907اٽب، ایڀ گٮذ ڇ گڈڅب كه بٷ

هٱبثذ 1906لای اځٲالة ٽوڇڄ كهاواٿ كهبٷ رڈا٭ هپی ثڀ كڇ و٫ اځغبٽل. كهىٽبٿ پ

ڇ ځچبزب کڂبهڃ گوي « اځيڇاي کڈڅپڂل،»اځگٺزبٿ** ثب آٹپبٿ ثڄ وك بذ كیویڂۀ اځگٺ،

اځگٺزبٿ اى کڂود اهڇپب ٽڂغو لڃ ثڈك. كه اڀ څڂگبٻ، اځگٺزبٿ ٭٦بالځڄ كه پ ثوٱواهي هڇاث

كه اهڇپبثڈك ڇ څپۀ څټ فڈك ها ثوای ؽٸ ڇ ٭ٸ ر٦بهبد كڇزبځڄ ثب هڇڄ كه ٥وۀ ٽڈاىځۀ ٱلهد

کل بٹۀ هڇڄ ڇ اځگٺزبٿ ثڄ ڇیژڃ كه ٽڂٲڄ آبي ٽوکيي ڇ اواٿ ثڄ کبه ٽی ثوك. كه پی آ٩بى

عڂج ٽوڇڄ فڈاڅ كه اواٿ، رپبٸ اځگٺزبٿ ثواي څپکبهي ثب هڇڄ ایڀ كڇٹذ ها كه عجچۀ

واٿ ٱواه كاك، ی٦ڂی آځبځ کڄ ثوفی اى ٽبځبٿ اٽل ثڄ ؽپبیذ ٽٲبثٸ ٽٺڈٿ ڇ ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ای

اځگٺزبٿ كازڂل رب ثزڈاځڂل اى آٿ كه فڂضی کوكٿ ؽپبذ آکبه هڇڄ اى ؽکڈٽذ ٽٺٲۀ اواٿ ثچوڃ



Pag

e17

، ڇىاهد فبهعڄ اځگٺزبٿ بذ 1907ثوځل. پوڇ اځ٦ٲبك ٱواهكاك اځگٺزبٿ ڇ هڇڄ كهبٷ

ی كڇٹذ هڇڄ ثڄ ٽوىڅبي پبٹ اواٿ ڇ رال آٿ كڇٹذ ثوای ا٩پب ځجذ ثڄ كذ كهاىي څب

ر٬٦ ڇ ځبکبٻ کوكٿ عڂج ٽوڇڄ ها، ٥ٺی ه٩ټ ا٥زوا څبی گچگبڃ ځبیت اٹٺڂڄ اځگٺی

رب ٦ٺڄ ڇه لٿ آر عڂگ عچبځی اڇٷ، څل٫ ٥پلۀ 1907څڂلڇزبٿ، كه پ گو٭ذ. اى بٷ

هڇڄ رياهی ؽزی كه ؽل چټ پڈی اى بذ اځگٺزبٿ كه ایواٿ څپکبهی گزوكڃ ثب

رغبڇىڅبی گڈځبگڈٿ آٿ کڈه ثڄ ازٲالٷ ڇ رپبٽذ اهی ایواٿ اى هاڃ ؽڈه ځ٢بٽی ا كه ٽڂب

، ثڄ پزجبځی 1911پبٹی ایڀ کڈه ثڈك. كه پگوی ایڀ څل٫ ڇىاهد فبهعۀ اځگٺزبٿ كه بٷ

ڂگ عچبځ اڇٷ، اځگٺزبٿ ڇ اى هڇڄ كه وکڈة عڂج ٽوڇذ ثوفبذ. پ اى آ٩بى ع

هڇڄ اځلک اؽزواٻ ڈهي ها کڄ ثواي ؽبکپذ اواٿ ٱبئٸ ثڈكځل کڂبه گناهكځل ڇ ثڄ ارٮبٯ ثڄ ثچبځۀ

ٽٲبثٺڄ ثب گزو ٭٦بٹذ څبی آٹپبٿ ڇ ٥ضپبځی ٥ٺڄ ٽٺٸ ٽزٮ، ثڄ ا٪بٷ اواٿ كذ بىلځل،

ڈك. پوڇىي ثٺڈک څب كه هڇڄ څوچڂل کڄ رچواٿ ث و٭ فڈك ها كه عڂگ هپب ا٥الٻ کوكڃ ث

ثڄ ارؾبك هڇ ڇ اځگٺزبٿ، ڇ ثڄ ڇیژڃ څپکبهی كیپٺڈٽبرک ڇ ځ٢بٽی ایڀ كڇ ٱلهد كه 1917كهبٷ

اى ڈی ثٺڈیک څب ڇ اىوگوی هٱبثذ ځ٢بٽ 1907ایواٿ، پببٿ ثقل. پ اى ٭ـ ٱواهكاك

اڇٷ، اځگٺزبٿ كه پی آٿ ثڈك ثڀ اځگٺزبٿ ڇ ؽکڈٽذ ثٺڈکی هڇڄ پ اى پبیبٿ عڂگ عچبځی

ڇ كڇ كیگو 1919رب اى كڇ هاڃ وۀ اځؾبهی ا ها ثو ایواٿ رپڀ کڂل، یکی اه هاڃ رؾپٸ ٱواهكاك

هبفبٿ ڇ ل بءاٹلڀ جبجب. اى اځٲالة ٽوڇڄ رب ٱواهكاك 1921ثب پزجبځی اى کڈكربي

كه ایواٿ هؿ 1905ڄ كه اڇافو بٷ کپک څبی ب ک 1907اځگٺزبٿ ڇ هڇڄ كه بٷ

كاك، ڇ واځغبٻ ثڄ پوڇىی اځٲالة ٽوڇڄ هل، ثب وکبه آٽلٿ كڇٹذ ٹجواٷ څب كه اځگٺزبٿ

( ٱلهد ها ثڄ كڇٹذ ؽية ٹجواٷ ثڄ Balfourٽٲبهٿ ثڈك. كهاځگٺزبٿ كڇٹذ ٽؾب٭٢ڄ کبه آهرڈه ثبٹٮڈه )

ڇاگناه کوك. اٽب، ڇىیو فبهعۀ ربىۀ اځگٺ، (Sir Henry Campbell-Bannermanهڅجوي کپجٸ ثڂوٽڀ )

( څپبځٲله ٽپټ ثڄ فڂضی کوكٿ رچلیل آٹپبٿ ثڈك کڄ څپزبی Sir Edward Greyو اكڇاهك گوی )

پڂ، ٹڂيكاڇٿ. كپڂی گوی ځجذ ثڄ آٹپبٿ اځلکی پ اى اځزبة ثڄ ٽٲبٻ ڇىاهد فبهعڄ

ځڄ، کڄ ٽزؾل اځگٺزبٿ ثڈك، ثو و ، هڇاث آٹپبٿ ڇ ٭وا٥1906پ ثزوی یب٭ذ. كه ژاځڈڄ

ٽواک ثڄ روگی گوائل ڇ كه ځزغڄ اځگٺزبٿ كه آزبځۀ عڂگ ثب آٹپبٿ ٱواه گو٭ذ. ا٭يڇٿ ثوایڀ،

گوي څپبځڂل ٹڂيكاڇٿ ثڄ وڇهد رٮبڅټ ڇ ځيكک ثب هڇڄ ا٥زٲبك كاذ ڇ اى آٿ عب کڄ ٽبٸ ځجڈك

بٿ ڇ هڇڄ كه اهڇپب ڇاهك آڇهك ثڄ رکواه ثڄ هڇیلاكڅبی كافٺی ایواٿ فلڄ ای ثو هڇاث اځگٺز

ځپبڂلگبٿ فڈك كه اواٿ كزڈه ٽی كاك کڄ ثڄ څچ ڇعڄ كه رڂ څبي ب كه اواٿ ٽلافٺڄ

، ثب اڇط گو٭زڀ رڂ څبي 1906ځکڂڂل ڇ ثب٥ش رؾوک هڇ څب ځڈځل. اٽب، كه ربثزبٿ بٷ

اواٿ کبځلڃ ل. ٽقبٹٮبٿ ب كه اواٿ اځگٺزبٿ څټ ثڄ ٥وۀ کپک څبی كافٺ

بڃ، کڄ څپچڂبٿ ثڄ اځگٺزبٿ ثڄ ٥ڂڈاٿ هٱت ڇ كپڀ ٱلپ هڇڄ ٽی ځگویزڂل، فڈازبه

ؽپبیذ اځگٺزبٿ ثڈكځل رب لی كه ثواثو ؽپبذ هڇ څب اى ؽکڈٽذ ٱبعبه ڈك. ثڄ ڇیژڃ، ثو و

ڇ ثب رڈعڄ ثڄ اڇب٣ ؽپبذ ٥ٺڂ هڇڄ اى ٽٲبڇٽذ بڃ كه ثواثو فڈاذ څبی ٽوڇڄ فڈاڅبٿ



Pag

e18

ځب ٽب٥ل اواٿ ڇ ٽکٸ هلٿ ثڄ رٮبڅټ ثب هڇڄ، گوي رپټ گو٭ذ كه ٥ڀ ؽٮ٠ جکڄ څبی

اهرجب ثب ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ایواځی اى كفبٹذ ٽزٲټ كه رؾڈالد كافٺی ایواٿ ڇ ؽپبذ اى فڈازڄ

ڇؽبځ، ل ٥جلاهلل ، ک اى هڅجواٿ ٽزڂٮن ه1906څبي ٽقبٹٮبٿ كڇٹذ اعزڂبة ڇهىك. كه ژڇئۀ

ثچجچبځ، ثب ٮبهد اځگزبٿ كه رچواٿ رپب گو٭ذ ڇ فڈازبه ؽپبذ ٽبٹ ڇ ب اځگٺزبٿ

( كه ٥ڀ ٽقبٹٮذ ثب ایڀ كهفڈاذ كه رپب ثب ڇىاهد فبهعڄ Evelyn Grant Duffل. گواځذ كا٫ )

ڄ ک اى فڈاذ اځگٺزبٿ پڂچبك کوك کڄ ځجذ ثڄ ثوکڂبهي ځقذ ڇىو ڇٱذ، ٥ڀ اٹلڇٹڄ، ک

څبي اٺ ٽقبٹٮبٿ كڇٹذ كه رچواٿ ثڈك، اٱلاٻ ڈك. اٽب، ایڀ پڂچبك كا٫ ٽقبٹٮذ گوي ڇ ځٮو كڇٻ

( ها ثواځگقذ ىیوا ثڄ ا٥زٲبك آځبٿ چڂڀ اٱلاٽی Charles Hardingeڇىاهد فبهعڄ، چبهٹي څبهكڂگ )

ی ا٭يڇك. اڀ آفوڀ ثبهي ځجڈك ځبٿ كفبٹذ وؼ كه اٽڈه اواٿ ثڈك ڇ ثو ڈء ١ڀ ڇ ٥ڂبك هڇ څبٽ

کڄ گوي رغيڄ ڇ رؾٺٸ كا٫ اى اڇب٣ ب اواٿ ڇ های ىځی څبی ثڄ ٮبهد اځگٺزبٿ ها ث

ژڇئۀ څپڀ بٷ، كڇ رڀ اى ځپبڂلگبٿ ثبىاهیبٿ ٽقبٹ٬ ؽکڈٽذ ثڄ ٮبهد 18عب ٽ كاځذ. كه

ثوه کڂڂل. پبـ ٮبهد اځگٺزبٿ كه ٱٺچک ه٭زڂل رب ىٽڂڄ څبي ثذ ځزڀ ها كه ٮبهد

اځگٺ ثڄ آځبٿ پبقی كڇپچٺڈ ثڈك. اٽب ر٦جو آځبٿ اى پبـ ایڀ ثڈك کڄ ٮبهد ٽبځ٤ رؾڀ آځبٿ

رڀ اى رغبه ڇ ٺبة ڇاهك ٮبهد لځل. پبه ثذ ځڂبٿ كه 50ځقڈاڅل ل. جؼ هڇى ث٦ل ؽلڇك

هل. گوي اى ازٲجبٷ گوٻ كا٫ اى ځٮو 13000رڀ ا٭يای یب٭ذ ڇ كه ځچبیذ ثڄ 858هڇىڅبی ث٦ل ثڄ

ڀ آځبٿ ٮبهد كڇٹذ رياهی ها قذ ځگواٿ بفزڄ ثڈك ڇ ثڄ ثذ ځڂبٿ فپگڀ ل ىیوا رؾ

څوؽبٷ ثب بذ ثی و٭ی كڇٹذ اځگ ځجذ ثڄ ٽقبٹٮبٿ ؽکڈٽذ بىگبه ځجڈك. اى څپڀ هڇ،

زال٭بد پوڅي کڂڂل ڇ ٽٲلٽبد ثوڇٿ ڇی كزڈه كاك کڄ کبهٽڂلاٿ ٮبهد كه ایواٿ اى كفبٹذ كه ایڀ اف

ه٭زڀ ٽوڇڄ فڈاڅبٿ اى ٮبهد ها ٭واڅټ آڇهځل. اڀ آفوڀ ثبهي ځجڈك کڄ كا٫ ثب ازٲجبٷ

فڈكواځڄ اى ٽقبٹٮبٿ كڇٹذ ایواٿ ٽبیۀ ځبفڂڈكی گوی ٽی ل. ه٭زبه ثوفی كیگو اى ا٥بی

ٺزبٿ ثڄ آځبٿ ٽی هل ٮبهد اځگٺ ځي گچگبڃ اى ؽل كزڈهڅبئی کڄ اى ڇىاهد فبهعڄ اځگ

رغبڇى ٽی کوك. ثب ایڀ څپڄ، گوي هبذ كاك رب كا٫ ثڄ بڃ څلاه كڅل کڄ ٥ٺذ اٺ ث

ا٥زپبكي ٽوكٻ ثڄ ؽکڈٽذ، ق له ا٢٥ټ اذ. رپټ ځچب گوي ثواي پڂچبك ٥يٷ

ڇ هڇڄ ثب لها٢٥ټ ثوای آٿ ثڈك کڄ ثزڈاځل ثب پبیبٿ كاكٿ ثڄ ثؾواٿ ب كه اواٿ هڇاث اځگٺ

رڂ ثزوی آٹڈكڃ ځڈك. ازٲجبٷ كا٫ اى ثذ ځڂبٿ كه ٮبهد ځبفڈازڄ جت زبة

اځٲالة ٽوڇڄ ل. ثذ ځڂبٿ كه بۀ اٽڀ ٮبهد كهفڈاذ ربىڃ ای، کڄ څپبځب ایغبك یک

ؽکڈٽذ ٽوڇڄ ثڈك، ثو كهفڈاذ څبی پڀ فڈك ا٭يڇكځل. كه ځزغڄ، لڇه ٭وٽبٿ ٥يٷ ٥ڀ

ژڇئڄ ثڄ پبیبٿ رؾڀ ثذ ځڂبٿ ځڂغبٽل. ثوفال٫ رٮکو هاظ كه ثڀ اواځبځی کڄ 30كه اٹلڇٹڄ

هڇیلاكڅبی كهڇځی ایواٿ ها ثزو پبٽل رجبځ ڇ رڈئڄ كیگواٿ ٽ كاځڂل، ڇ ثب څپۀ ڈاڅل كه ثبهۀ

ثوفی گٮذ ڇ گڈڅب ثڀ ٽؤٽڈهاٿ ٮبهد ڇ ثذ ځڂبٿ كه ثبهۀ ؽکڈٽذ پبهٹپبځی، ڇاٱ٦ذ آٿ

اذ کڄ گواځذ كا٫ ڇ څپکبهاٿ اڇ ٥بٽٸ اٺی ڇ ٽجزکو ځبځلٿ ثنه ا٥زٲبك ثڄ چڂڀ ؽکڈٽزی كه

امڅبٿ ثذ ځڂبٿ ځجڈكځل. ىٽڂڄ څبي گوای ثڄ ؽکڈٽذ ٽوڇڄ كه ا٭کبه هڇڂٮکواځڄ كه اواٿ



Pag

e19

ثڄ ٱوٿ ځڈىكڅټ ثبى ٽی گوكك. كه اڀ ٱوٿ ثڈك کڄ پبئی اى بفزبه ڇ ٹڈاىٻ ازٲواه یک ؽکڈٽذ

ٽوڇڄ ثڄ اکبٷ ٽقزٺ٬ كه امڅبٿ ڇ اځلیڄ څبی االػ ٺجبٿ ځٲ ثزڄ ثڈك. كه اڇافو څپڀ

ٱوٿ پبهی اى اځغپڀ څب ثڄ رجٺ٨ ڇ ك٭ب٣ اى اځڈا٣ گڈځبگڈٿ االؽبد كٽڈکوارک كه ځ٢بٻ ازجلاكی

ڂڀ اى ، ثب لڇه ٭وٽبٿ ٽ٢ٮواٹلیڀ بڃ كه ثبة رکٸ ٽغٺ ٽزؾ1906اڇد 5ایواٿ پوكافزڂل. كه

ٮبهد اځگٺزبٿ ثوڇٿ ه٭زڂل، اٽب، ثبڅپڀ ٭وٽبٿ ځچذ ٽوڇڄ ڇاهك ٽوؽٺۀ ربىڃ ای ل. كڇ

كٹ بڃ كه پنو ٱبځڈٿ اځزقبثبد ثڄ رڂی ځڈڀ كه اواٿ اځغبٽل ڇ گوڇڅ اى واٿ ٽوڇڄ

فڈاڅبٿ، ٥ٺی ه٩ټ ځبفڂڈكی ڇ فټ گوی، كڇثبهڃ ثڄ ٮبهد اځگٺزبٿ پڂبڃ ثوكځل. بڃ

پزبٽجو ثبه كیگو ثڄ فڈاذ ٽقبٹٮبٿ گوكٿ ځچبك ڇ ٱبځڈٿ اځزقبثبد ها رڈؼ کوك. 13اځغبٻ كه و

كهڅپڀ ىٽبٿ؛ كهفڈاذ ڇاٻ ایواٿ اى كڇٹذ آٹپبٿ، پ اى آٿ کڄ اځگٺزبٿ ڇ هڇڄ څوكڇ آٿ ها هك

ٽٲبٽبد کوكڃ ثڈكځل ثو ځگواځی گوي ځجذ ثڄ كفبٹذ آٹپبٿ كه اٽڈه اواٿ ا٭يڇك. ٥ٺی ه٩ټ اځکبه

كڇٹزی آٹپبٿ، بی٦ڄ ایڀ ثڈك کڄ آٹپبٿ ٽ٪ڈٷ ثوهی اٽکبٿ ایغبك یک ثبځک آٹپبځی كه ایواٿ اذ

هڇڄ كڇٹذ ایواٿ ٽغبى ځجڈكکڄ، ثلڇٿ ٽڈا٭ٲذ ڀ 1904گوچڄ ج یکی اى ٽڈاك ٱواهكاك ٱوۀ

څبی پڀ پوىثڈهگ، ثڄ ازٲوا اى څچ كڇٹذ كیگوی اٱلاٻ کڂل. ایڀ بی٦ڄ، څپواڃ ثب ځگواځی

گوی كه ٽڈهك گزو ځٮڈك آٹپبٿ كه اٽپواڈهی ٥ضپبځی، ا٥زٲبك اڇ ها ځجذ ثڄ رال څبی آٹپبٿ

ثوای ثوڅټ ىكٿ ڇ٤ ٽڈعڈك كه فبڇه ٽبځڄ ڇ کبهکڂی كه گٮذ ڇ گڈڅبی اځگٺزبٿ ڇ هڇڄ ٥پ

کڄ -ڄ هارو کوك. ثوای ٽڂزٮی بفزڀ ٱۀ ڇاٻ كڇٹذ آٹپبٿ ثڄ ایواٿ، گوي ٽپټ ل كڇٹذ هڇ

ٱبځ٤ کڂل ثب ٽبهکذ اځگٺزبٿ كهفڈاذ -ثڄ رڂچبئی رڈاځبئی پوكافذ ڇاٻ ربىڃ ای ثڄ ایواٿ ځلاذ

ایواٿ ها ثپنیوك. اٽب، ک اى ځقزڀ گبٻ څبئی کڄ ٽغٺ ځڈثڂبك ایواٿ ثوكاذ هك پڂچبك

ا كافٺی اى هاڃ پوكافذ ڇاٻ اځگٺزبٿ ڇ هڇڄ ثڄ ایواٿ ڇ كه ٥ڈ پنیو٭زڀ وػ ځب٭وعبٻ ازٲو

رؤ ثبځک ٽٺی ایواٿ ثڈك. ٽقبٹٮذ ٽغٺ ثب ڇاٻ اځگٺ ڇ هڇ ځبٿ اؽببد

ځبڈځبٹزی ڇ ازٲالٷ عڈئی اواځبٿ ڇ گڈاڅی ثو هٱبثذ ڇ زي ثو و ٱلهد ثڀ ٽغٺ ڇ

فزبه كڇٹزی ثڈك کڄ كه څپڂڈائی ثب كهثبه ٱڈا٥ل ربىۀ ځ٢بٻ ٽوڇڄ ها ثو ځپی ربثل ڇ ؽبو ځجڈك ا

ازٮبكڃ اى ٱوۀ فبهعی ها ثڄ ٽغٺبٿ ڇاگناه کڂل. كه اڇافو څپڀ بٷ، كه څپبٿ څڂگبٻ کڄ

كگوگڈځی څبی بی ایواٿ ڇ٤ ٽڈعڈك ها كه یکی اى کڈهڅبئی کڄ ٽڈهك گٮذ ڇ گڈڅبی ثڀ

ۀ هڇڄ ڇ اځگٺزبٿ ثڈك رچلیل ٽی کوك، گوي څپچڂبٿ كه پ اغبك رٮبڅټ ثب هڇڄ ثڈك. كه ژاځڈی

ثب ٽوگ ٽ٢ٮواٹلیڀ بڃ پو، ٽؾپل٥ٺی ٽوىا ثب گوایی آکبه ثڄ هڇڄ، ثو رقذ 1907

ٺڂذ ځذ ڇ كه څپبٿ ؽبٷ ځپبیڂلگبٿ رڂلهڇ ڇ آىاكی فڈاڃ ٽغٺ اى آمهثبیغبٿ ثڄ رچواٿ

هلځل. ایڀ هڇیلاكڅب ثڄ ر٦پ کب٫ ڇ افزال٫ ثڀ ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ڇ ازجلاكٺجبٿ اځغبٽل ڇ

ٱواهكاك هڇ ڇ اځگٺزبٿ ثزڄ 1907اڇد 31بی گوي ها ځب٭وعبٻ گناذ. واځغبٻ كه اځز٢بهڅ

ل. اٽب، ایڀ ٽ٦بڅلڃ کڄ ٽلد څب ثو و ىثبځچب ا٭زبكڃ ثڈك ڇ كه ڇىاهد فبهعڄ هڇڄ ثڄ اٽبء هل

فڈك ٽڂبء پلای ٽکالری ربىڃ ثواي گوي كه اواٿ ل ىیوا هڇڄ ثو ٽياٿ څڈاكاهی فڈك اى

1907 كهثبه ازجلاكي ٽؾپل٥ٺی بڃ ثوای وکڈة ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ا٭يڇك. اى ٱواهكاك رال



Pag

e20

هڇ ڇ اځگٺ ؽٸ ڇ ه٭٤ 1907څل٫ اٺی ٽ٦بڅلۀ 1908اځگٺ ڇ هڇ رب ازجلاك ٪و

افزال٫ څبی كڇ و٫ كه ٽڈه رجذ، ا٭٪بځزبٿ ڇ اواٿ ثڈك. اٽب اڀ ٱواهكاك، کڄ كڇٹذ اځگٺزبٿ آٿ ها

ثوای رؾلیل ٱلهد ځ٢بٽی آٹپبٿ كه اهڇپب ڇ فڂضی کوكٿ ٽٲبل از٦پبهی ڇ عچبٿ عڈیبځۀ آٿ اثياهي

کڈه كه كځب ٽی كاځذ، ثڄ کپزو اى اځ٦ٲبك ارؾبكی هپی ثڀ ایڀ كڇ ٱلهد ثيهگ ثڂلڃ ٽی

ٱواهكاك څپجزگ ڇ 1904ڇ 1894کوك، اگوچڄ هڇڄ ڇ اځگزبٿ څوکلاٻ ثڄ رورت كه بٷ څبي

٭واځڄ ها اٽبء کوكڃ ثڈكځل. كه ایڀ ٱواهكاك اواٿ، کڄ كه اڀ ىٽبٿ كه ثؾجڈؽۀ اځٲالة ٽڈكد ثب

ٽوڇڄ ثڄ و ٽی ثوك، ثڄ ڄ ٽڂٲڄ رٲټ لڃ ثڈك: ٽڂٲۀ پبٷ، بٽٸ چوڅبی ثيهگ

اى عپٺڄ رچواٿ، ىیو ځٮڈم هڇڄ ٱواه كاذ، ٽڂٲۀ عڂڈة وٱی څپغڈاه څڂل كه رٺ اځگٺزبٿ

ٽبځی ځي ثڄ ٥ڂڈاٿ ٽوى ڇ ؽبئٺی ثڀ ٽڂب ځٮڈم كڇ ٱلهد ثيهگ از٦پبهی ڂبفزڄ ثڈك ڇ ٽڂٲڄ

پزبٽجو ایڀ 11ثلڇٿ ٽڈهد ثب اواٿ ٽڂ٦ٲل لڃ ثڈك ڇ كڇٹذ اواٿ رب 1907ٽی ل. ٱواهكاك

Sir Cecilبٷ فجوی هپی كهثبهۀ آٿ ځلاذ. ځپبڂلۀ اځگٺ كه اواٿ، اپوڂگ ها )

Spring-Riceپزبٽجو ٽؤٽڈه ل كه 5ڄ رب آٿ ىٽبٿ فڈك اى عيئبد ٱواه كاك ث فجو ثڈك، كه (، ک

–یبككازی ثبٹجلاڅڄ ٽٮبك آٿ ها ثڄ اال٣ كڇٹذ اواٿ ثوبځل. اڀ یبككاذ ثڄ یکی اى ٽڈاك ٱواهكاك

ابهڃ ٽی کوك کڄ ج آٿ كڇٹذ اځگٺزبٿ ٽز٦چل ٽی -کڄ كه ٽزڀ اٺی اصوی اى آٿ ڇعڈك ځلاذ

پذ كڇٹذ ایواٿ ها ثڄ هپذ ڂبل ڇ، څپواڃ ثب كڇٹذ هڇڄ، اى څوگڈځڄ كفبٹذ كه ل ؽبک

اٽڈه كافٺی ایواٿ اؽزواى کڂل. كه ڈٷ بٷ څبی ث٦ل، اځگٺی څبی څڈاكاه ازٲالٷ ایواٿ اوٹو

ڇهىیلځل کڄ یبككاذ اپوڂگ ها، کڄ اى ڈی ځپبیڂلۀ اځگٺ كه ایواٿ رچڄ لڃ ثڈك ثڄ

اځگٺزبٿ ثواي پگوی اى كفبٹذ هڇڄ كه اواٿ ثڄ پبه ٽی ه٭ذ ڇ « هپی»چل ٽضبثڄ ر٦

رؾکټ 1907فڈی ها ځٲ کوكڃ ثڈك. ک اى پبٽلڅبی ٽ٦بڅلۀ « ر٦چل»ٹڂلٿ ثب اځکبه ایڀ ڇاٱ٦ذ

څپکبهی آکبه كڇٹذ هڇڄ ڇ ځ٢بٻ ازجلاكی ٱبعبه ٥ٺڄ االػ ٺجبٿ ڇ ٽٺڈٿ ایواٿ ثڈك، گوچڄ

ی بڃ ایڀ ٽ٦بڅلڃ ها څوگي ثڄ هپذ ځڂبفذ. اى ڈی كیگو، رٲټ ایواٿ ثڄ ٽڂب ٽؾپل ٥ٺ

ځٮڈم كڇ كڇٹذ ثيهگ ٽقبٹٮذ لیل االػ ٺجبٿ ڇ ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ایواٿ ها ثواځگقذ. كه

اځگٺزبٿ ځي اكڇاهك گوی، ڇىیو فبهعۀ اځگٺزبٿ، اى اوا٫ آٽبط اځزٲبكڅبی رڂل ڇ گزوكڃ ٱواه

ٿ ٽؾب٭٢ڄ کبه )ڇ څپڂڈایبٿ ٹجواٷ آٿ څب( کڄ فڈك كه كڇهاٿ ڇىاهد ٹڂي كاڇٿ ٽجزکو آ٩بى گو٭ذ. ٽڂزٲلا

ها ځبرڈاٿ كه پبلاهی اى ٽڂب٭٤ اځگٺزبٿ كه ٽڂٲڄ 1907گٮذ ڇ گڈ ثب هڇڄ لڃ ثڈكځل، ٱواهكاك

ٽ پوكځل، ثڄ ڇیژڃ اى آٿ هڇ کڄ ٱٺپوڇ اځگٺزبٿ ها رب ٽوىڅبي عڂڈة ٩وثی اواٿ گزو ځپ

ٽڂٲڄ اي کڄ ثزو ثق ثيهگی اى ٽڂب٭٤ رغبهي ڇ اٱزبكي اځگٺزبٿ ثڈك. ٽڂزٲلاٿ گوي كه -كاك

٬ چپ ؽية ٹجواٷ ڇ ځپبڂلگبٿ ؽية کبهگو ڇ گوڇڅ اى ڈبٹذ څب ڇ كزڄ اي اى بو

ٿ ها وك ٽ کوكځل ڇ آ 1907ٽقبٹٮڀ ڇ گوڇڅ اى ځپبڂلگبٿ ٽٺڈٿ اوٹڂلي پبهٹپبٿ څپگ ٱواهكاك

ها ځبٱ ؽبکپذ ڇ ازٲالٷ كڇٹذ اواٿ ٽ كاځزڂل. وٯ ڂب ځبٻ آڇه كاځگبڃ کپجوظ،

ٽ٦و٫ 1907اكڇاهك ثواڇٿ، كه ٥لاك ایڀ گوڇڃ اى ٽقبٹٮبٿ ٱواه كاذ. ثڄ ا٥زٲبك ایڀ ٽڂزٲلاٿ، ٽ٦بڅلۀ

فپبځڄ ارؾبك ځٮود آڇه كڇٹذ اځگٺ ثب ؽکڈٽذ ازجلاكی رياه هڇڄ ڇ اٱلاٽی رؾویک آٽي ڇ



Pag

e21

٥ٺڄ كڇٹذ آٹپبٿ ثڈك کڄ ٽی رڈاځذ ثڄ ٦ٺڄ ڇه لٿ عڂگی ثيهگ كه اهڇپب ٽڂغو ڈك. اځ٦ٲبك

ٽؾوٽبځۀ چڂڀ ٽ٦بڅلڃ ای کڄ ٽڈهك ڈه ڇ رڈیت پبهٹپبٿ څټ ٱواه ځگو٭زڄ ثڈك كزبڇیي كگوي ثڄ

وایڀ، ٽقبٹٮبٿ وقذ گوي كاك رب ثڄ ٽؾکڈٻ کوكٿ اڇ ڇ بذ فبهعی ا اكاٽڄ كڅڂل. ا٭يڇٿ ث

اٹٺڂڄ اج څڂل، کڄ اى څڈاكاهاٿ وقذ بذ څبی از٦پبهی عڈهط کڈهىٿ، ځبت

اځگٺزبٿ ڇ ٥ڈ ٽؾب٭٢ڄ کبه ٽغٺ ا٥بٿ ثڈك ڇ چوری گزوكڃ ثڄ ٥ڂڈاٿ یک ٽٮو ٽ٦زجو اٽڈه

ایواٿ كاذ، ثڄ ٽجبهىڃ ای ٭وكی ٥ٺڄ گوی پوكافذ ڇ گوای څبی از٦پبهگواځۀ فڈك كهایواٿ ها ىیو

ٲبة ځگواځی اى رغبڇى هڇڄ ثڄ ازٲالٷ ایواٿ پڂچبٿ ٽی کوك. ٱواهكاك هڇ ڇ اځگٺ ڇ ؽپبذ ځ

پڂ اځگٺزبٿ اى عجچڄ گوی ٽزغبڇىاځۀ هڇڄ ٥ٺڄ ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ایواٿ فټ ٽوكٻ

کڄ پ اى رغيیۀ ثڂگبٷ -ثبهی اى کڈهڅبی كیگو، اى عپٺڄ ٽٺڈٿ ڇ آىاكی فڈاڅبٿ څڂلڇزبٿ ها

1906ثو ٽٲبڇٽذ څبی فڈك ا٭يڇكڃ ثڈكځل ثواځگقذ. کڂگوۀ ٽٺ څڂل، کڄ كه بٷ 1905 كه بٷ

فڈازبه ازٲالٷ څڂل كه ٱبٹت اٽپواڈهي اځگٺ لڃ ثڈك، ثڄ ا٥زوا ځجذ ثڄ ځٮ ازٲالٷ

اواٿ ثوفبذ. گوڇڅ اى ٽٺ گوابٿ زيڃ عڈی څڂل ځي کڄ اځٲالة ٽوڇڄ كه اواٿ ها ځبٿ

وٯ كه پکبهی عچبځ ٥ٺڄ اٽپوبٹټ ٽی كاځزڂل، ثڄ څڈاكاهی اى اځٲالثڈٿ ایواځی هزبفي

ثوفبزڂل ڇ عڂج آځبٿ ها ٽٲلٽۀ كیگوی ثواي اځٲالة ٽؾزڈٻ څڂل ٥ٺڄ اځگٺزبٿ پوكځل. كه

« ارؾبكیۀ ٽٺپبځبٿ څڂل»څپڀ اڇاٿ، ؽکڈٽذ څڂلڇزبٿ رؾڈالد ایواٿ ڇ آصبه كگوگڈځبى آٿ ها ثو

(All-India Muslim League ثڄ كٱذ پی گوی ٽی کوك. اڀ ارؾبكڄ، کڄ كه بٷ )رؤ 1906

لڃ ڇ كهایڀ ىٽبٿ كه ٽغپڈ٣ څڈاكاه اكاٽۀ وۀ اځگٺزبٿ ثو جڄ ٱبهۀ څڂل ثڈك، ثبهڅب اى ٽٲبٽبد

اځگٺی فڈاذ کڄ ٽبځ٤ كفبٹذ څبی هڇڄ كه اواٿ ڇ ٥ضپبځی، رڂچب کڈهڅبی ٽٺپبٿ

ل. عبٽ٦ۀ کڈچک، اٽب ٽزپکڀ ڇ ٽزڂٮن، ىهرزبٿ څڂل ځي ثو وځڈذ ٽوىثڈٻ کچڀ ٽزٲٸ، ڈځ

فڈك رؤ٬ ٽی فڈهكځل ڇ كه ٥ڀ ؽبٷ اى ایڀ کڄ اځٲالة ٽوڇڄ ؽ چوڇځلی ڇ ٽبهکذ

بی ها ثڄ ىهرزبٿ ایواٿ كاكڃ اذ ٽوڇه ثڈكځل. گوی، رؾذ ٭به گوڇڅچبی ٽقبٹ٬

ڇ ثڄ ڇیژڃ كه څڂل، كه ٽناکواد فڈی ثب ڇىاهد فبهعۀ هڇڄ بذ فڈی كه اځگٺ، ایوٹڂل

گچگبڃ ثو ایڀ وڇهد رؤکل ٽی کوك کڄ، ثوای آهاٻ کوكٿ ا٭کبه ٥پڈٽی ثقڈ كه څڂل، اځگٺزبٿ

ثبیل فڈازبه ر٦لیٸ بذ هڇڄ كه اواٿ ڈك. اڇ ثڄ ڇیژڃ ځگواٿ اؽببد ٽٺپبځبٿ ؽبٽی

ځبٿ كه څڂل ثڈك کڄ ثبٹٲڈڃ ٽی رڈاځزڂل كه ٭وڇکبځلٿ آر ارؾبك ٽٺپبځبٿ څڂل ڇ كیگو ٽٺپب

ازٲالٷ ٺجی ٽوكٻ څڂل یبڇه اځگٺزبٿ ثبڂل. اواځبٿ ٽٲټ څڂل، اى عپٺڄ ىهرزبٿ، څویک ثڄ

، 1909ځڈ٥ی ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ها ثڄ اكاٽۀ پکبه كه ڇڀ رڈی ٽی کوكځل. ؽل اٱٸ یکجبه، كه آڇهیٸ

وڇڄ، ٽٲبٽبد اځگٺی ثڄ ثوهی گبٻ څبئی پوكافزڂل کڄ ٽی كه اڇط رڂ څبی اځٲالة ٽ

رڈاځذ ځویۀ پوځٮڈم ؽجٸ اٹپزڀ ها کڄ كه کٺکزڄ ٽڂزو ٽی ل اى ؽپٺڄ ثڄ بذ هڇڄ كه

ایواٿ ثبى كاهك. ٽڂزٲلاٿ ٽؾب٭٢ڄ کبه گوي كه اځگٺزبٿ، اى عپٺڄ کڈهىٿ، ځي څپچڂبٿ ثڄ وىځ اڇ

اكاٽڄ ٽی كاكځل. 1907٭٤ اځگٺ كه څڂل ڇعڂڈة ایواٿ كه ٥چلځبٽۀ ثڄ فبو ثی ا٥زڂبئی ا ثڄ ٽڂب

اٽب، ٥ڈاٽٸ ڇ هڇځلڅبی كیگوی کبڅ ٽڂب٭٤ اځگٺزبٿ كه ثوفی اى ٽڂب ایواٿ ها عجواٿ ٽی کوكځل



Pag

e22

اى عپٺڄ: ؽٮ٠ هڇاث كڇزبځۀ ٹڂلٿ ثب هإبي ٽزڂٮن ٱجبٸ گڈځبگڈٿ اى عپٺڄ ـ في٥ٸ كه ٽؾپوڃ

كه رال آٿ ثڈك رب اځگٺ ها ثڄ ؽپبیذ اى فڈكٽقزبهی ا 1897کڄ اى بٷ )فوٽچو کڂڈځی(،

ثواځگيك؛ اكاٽۀ هڇاث ځيكیک اځگٺزبٿ ثب وآٽلاٿ ب ایواٿ ڇ ا٥بی فبځڈاكڃ ٺڂز، اى

عپٺڄ ١ٸ اٹٺبٿ ڇاٹی اٮچبٿ؛ ٽ٦بٽالد رغبهي ثب واٿ ایٸ ثقزبهي؛ ڇ ازپواه ٭٦بٹذ څبی

٥ٺڄ هڇ څب كه ٽوىڅبی پبٹی ایواٿ. ک٬ ٽقبىٿ ٢٥ټ ځٮذ كه ٽڂٲڄ عبڈ اځگٺزبٿ

ثڄ ا٭يای ځٮڈم اځگٺزبٿ كه 1908ٽغل ٺپبٿ رڈ وکذ اځگٺ كاه كه بٷ

اواٿ عبی ڇیژڃ ای كه ثؾش څب ڇ افزال٫ ځ٢وڅبی 1912رب 1907ٽڂٲڄ ث و٫ اځغبٽل. اى بٷ

كه آٿ ؽل کڄ گوی كڇثبه رچلیل ثڄ از٦ٮب کوك. ځقذ كه كافٺی بذ فبهعۀ اځگٺزبٿ كاذ

ثوای آهاٻ کوكٿ ٽڂزٲلاٿ رڂلهڇی ؽية فڈكکڄ ٽقبٹ٬ ثب بذ ځيكیکی ثب هڇڄ 1908بٷ

څڂگبٻ گٮذ ڇ گڈی څبی ٽؾوٽبځڄ ثب څپزبی هڇی ا، وگ 1912ثڈكځل ڇ ثبه كڇٻ كه بٷ

ه٭زبه ڇؽبځۀ هڇڄ كه ایواٿ، ر٢بڅواد ( ىٽبځی کڄ، كه ڇاکڂ ثڄSergei Sazanovبىاځڈ )

ثڄ اڇط فڈك هلڃ ثڈك. څڈاكاهی « گوی ثبیل ثوڇك»لگوي كه څڂل ڇ كه ثوزبځب څپواڃ ثب ٦به

جت 1907آکبه هڇڄ اى ٭٦بٹذ څبي ٽؾپل٥ٺبڃ ٥ٺڄ ٽوڇ فڈاڅبٿ پ اى ٥ٲل ٱواهكاك

كه هڇى اٽبی ایڀ ٱواهكاك، اٽڀ اٹٺبٿ، روگی څوچڄ ثزو هڇاث ثڀ اځٲالثڈٿ ڇ ؽکڈٽذ ل.

ځقذ ڇىو اواٿ، ثڄ گٺڈٹۀ ک اى ٽغبڅلیڀ ثڄ ٱزٸ هل. ٽ٦واٹلڇٹڄ، عبځڀ اڇ، ځي ١و٫

كڇٽبڃ ٽغجڈه ثڄ از٦ٮبء ل. پ اى ثوٱواهي ک كڇهۀ کڈربڃ آهاٽ ثڀ ٽغٺ ڇ بڃ، کبثڂۀ ربىڃ

االػ ٺج ٽ٦زلٷ ڇ ٭به٧ اٹزؾٸ آکٮڈهك ثڈك، ای ثڄ ځقذ ڇىیوی اثڈاٹٲبټ ځبواٹپٺک کڄ

ځبځڄ څبي رڂی ربىڃ ثڀ ځوڇڅبی كڇٹزی ڇ ٽوڇڄ 1907ثو و کبه آٽل. اى كبٽجو بٷ

كبٽجو ثڄ از٦ٮبی كزغپ٦ی کبثڂۀ ځبواٹپٺک 14فڈاڅبٿ ځپبیبٿ ل. ایڀ رڂ څب كه

ها ثڄ ىځلاٿ ٭وزبك کڄ ١بڅوا ٽٲلٽڄ ای ثوای اځغبٽل. هڇى ث٦ل بڃ کبثڂڄ ها ٭وا فڈاځل ڇ ځبواٹپٺک

اځغبٻ یک کڈكربی ځب٭وعبٻ ثڈك. ایڀ هڇیلاكڅب اٽلڅب ها ثوای ٽبٹپذ ثڀ كڇ و٫ اى ٽبٿ ثوك. ثب

ٽبځغگوي ٮبهد اځگٺزبٿ ځبواٹپٺک آىاك ل ڇ اعبىڃ یب٭ذ اى کڈه فبهط ڈك. ٽز٦بٱت ٥ٲل

ٺزبٿ ثب كڇٹذ ایواٿ ا٩ٺت ثب ؽڈه ځپبیڂلگبٿ هڇڄ ، رپب څبی كیپٺڈٽبرک اځگ1907ٱواهكاك

ڈهد ٽی گو٭ذ، گوچڄ گوی ڇ ثوفی اى ٽٲبٽبد ڇىاهد فبهعۀ اځگٺ اهرجب فڈی فڈك ها ثب

قذ څبی بی ایواٿ ؽٮ٠ کوكڃ ثڈكځل، ثڄ ڇیژڃ ثب ځبواٹپٺک ڇ وكاه ا٦ل ثقزبهی. اى

كه ایواٿ ځي ثڄ څڈاكاهی ٩وٽغبى فڈك اى ڈی كیگو، ثوفی اى ا٥بی ٽزپوك ٮبهد اځگٺ

ٽوڇڄ فڈاڅبٿ، ڇ و٭لاهاٿ آځبٿ كه اځگٺ کڄ ٽقبٹ٬ كفبٹذ څبی هڇ ڇ اځگ كه ایواٿ

ثڈكځل، اكاٽڄ ٽی كاكځل.

اس کدتا تا فزار هحوذعلي ضا

ٺ، ثب ( كه اواٿ ڇ ثپجبهاٿ ڇ ر٦ٸ ٽغ1908عپبكي االڇٷ )ژڇئڀ 23کڈكربي ٽؾپل٥ٺی بڃ كه

کپک ا٭واٿ هڇی ځوڇي ٱياٯ بڃ، ٽ٦و٫ گزو كفبٹذ څبی هڇڄ كه اواٿ ثڈك. ځٲ



Pag

e23

هڇڄ كه ایڀ کڈكرب گوی ها ڇاكاذ رب ځجذ ثڄ بذ ڀ پوىثڈهک كه اواٿ ثوكثبهی

ثزوی كازڄ ثبل ىیوا اگو ځوٽی اى فڈك ځبٿ ځپ كاك هڇ څب ثڄ ؽڀ ځذ ٹڂلٿ روكیل

كه اڇب٣ ځبثبٽبٿ پ اى کڈكرب، گوڇڅ اى واٿ ٽٺڈٿ ڇ اځٲالثڈٿ ٽوڇڄ فڈاڃ کڄ ٽی کوكځل.

ځگواٿ عبٿ ڇ اٽڂذ فڈك ثڈكځل اى اواٿ گوقزڂل ڇ كه اهڇپب ٽؤٽڀ گو٭زڂل. عپ٦ اى ایڀ پڂبڅڂلگبٿ ثڄ

ٹڂلٿ پڂبڃ ثوكځل ڇ ثڄ یبهی ٽقبٹٮبٿ بذ فبهع اځگٺزبٿ كه ایواٿ فڈاذ فڈك ها ثوای

پزبٽجو، ثب 8ىگبئی ٽغٺ ڇ ٱ٤ كفبٹذ هڇڄ ڇ اځگٺزبٿ كه اواٿ ٽوػ کوكځل. كه ثب

پب٭بهي اځگٺزبٿ، څئزی ٽوکت اى ځپبڂلگبٿ هڇڄ ڇ اځگٺزبٿ ثڄ بڃ پڂچبك کوكځل ٭وٽبٿ

گبی ٽغٺ ها بكه کڂل. اځگيۀ هڇڄ كه اهائۀ چڂڀ پڂچبكي ځگواځی اى اٽکبٿ کذ

ٹزی كه ٽٲبثٺڄ ثب اځٲالثڈٿ ثڈك. اى څپڀ هڇ، هڇڄ ثبى لٿ ٽغٺی ٭بٱل ٱلهد ها ځوڇڅبي كڇ

ځڈ٥ ٽبٹؾڄ رٺٲ ٽ کوك کڄ ٽی رڈاځذ ٽبځ٤ اځٲوا ٺڂذ ٱبعبه ڈك. اٽب، اځگيڃ گوي

كه ایڀ رٲبب ځبی اى اځزٲبكاد هڇىا٭يڇٿ كافٺی ڇ ب٭زڀ هاڃ ؽٺی و٤ ثواي ٽکالد اواٿ ثڈك

ٺۀ ایواٿ اځگٺزبٿ ها اى رڈعڄ ثڄ بو اٽڈه ٽچپ کڄ كه اهڇپب كه عوبٿ ثڈك ثبى ٽی كاذ ىیوا ٽئ

ڇ هڇاث ځيكیک اځگٺزبٿ ڇ هڇڄ ها ثڄ ٽقبوڃ ٽی ا٭کڂل. ثڄ ٥الڇڃ، اٽل ایڀ ثڈك کڄ چڂڀ

كهفڈاذ ٥ٺڂ اى بڃ ثواي ثبىکوكٿ ٽغٺ كه ڈه ٽوڇڄ فڈاڅبٿ رجویي ثڄ هڅجوی

بٱوفبٿ ڇٱٮڄ ای ایغبك کڂل، ڇ كه ٥ڀ ؽبٷ ثب ر٬٦ ځچذ ٽوڇڄ فڈاڅی یکی اى زبهفبٿ ڇ ث

كزبڇیيڅبی ٽقبٹٮبٿ بذ فبهعی اځگٺ كه ایواٿ ها اى ٽبٿ ثوكاهك. اٽب، فڈاذ ٽقبٹٮبٿ

ایڀ ثڈك کڄ ٽغٺ علل ثبل اى ځپبیڂلگبٿ پڀ آٿ رکٸ ڈك کڄ اکضوبٿ یب ٽقٮ لڃ

٦ل ثڄ و ٽ ثوكځل ڇ ځي ٱبځڈٿ اب ڇ ٽزپټ آٿ كه رپبٽذ فڈك اؽب ڇ اعوا ثڈكځل ڇ ب كه رج

، گوڇڅ اى پڂبڅڂلگبٿ ب اواٿ، بٽٸ ځپبڂلگبٿ ٽغٺ بث، 1908ڈك. كه اڇائٸ پبئي

اى آٿ عپٺڄ ٽ٦بلاٹٺڂڄ ڇ ل ؽڀ رٲ ىاكڃ اى ثلڇ ڇهڇك ثڄ ٹڂلٿ ٽڈهك ازٲجبٷ ٽقبٹٮبٿ

ٺزبٿ ٱواه گو٭زڂل. اڀ پڂبڅڂلگبٿ ثڄ اهائڄ ڇ ځو رٮبو ڇ ثوكاذ څبي فڈك بذ فبهعی اځگ

اى آځچڄ جت کڈكرب كه اواٿ لڃ ثڈك پوكافزڂل ڇ كالئٸ ڇ ٥ڈاٽٺی ها کڄ ڇىاهد فبهعڄ اځگٺزبٿ اى

هڇیلاكڅبی ایواٿ ٥وڄ ٽی کوك ثڄ چبٹ ٽی کلځل. ؽڈه آځبٿ كه اځگٺزبٿ اځگيڃ ای ثوای

31زۀ اواٿ كه ٹڂلٿ ل. اڀ کپزڄ ثب ؽپبذ ٽقبٹٮبٿ بذ فبهعی اځگٺزبٿ كهرکٸ کپ

گڈكڃ ل ڇ ثڄ کبځڈٿ كیگوی ثوای کٸ گوي ٽقبٹٮزی بىٽبٿ ب٭زڄ ثب بذ 1908اکزجو

گوي كه اواٿ رجلیٸ گذ. گوڇڅ اى ٽؾب٭٢ڄ کبهاٿ اځگٺ کڄ ثب ؽية فڈك كهٽڈهك ٽ٦بڅلۀ

قبٹ٬ ثڈكځل ثب وکذ كه ٭٦بٹذ څبی اڀ کپزڄ ثڄ ٽقبٹٮبٿ چپ گوای هڇ ڇ اځگٺ ٽ 1907

گوي پڈزڂل. څل٫ څبی ایڀ کپزڄ ٥جبهد ثڈك اى رچظ ا٭کبه ٥پڈٽ ٽوكٻ اځگٺ كه ؽپبذ اى

ازٲالٷ اواٿ ڇ ٽقبٹٮذ ثب كفبٹذ هڇڄ ڇ اځگٺزبٿ كه اٽڈه كافٺ آٿ؛ ا٥الٻ ٥ٮڈ ٽقبٹٮبٿ

اي ٽغٺ ڇ ځ٢بهد ٽغٺ ثو اٽڈه ٽبٹ کڈه. ٭٦بٹذ څبی ٽڂ٢ټ ایڀ بی؛ اځزقبثبد آىاك ثو

کپزڄ كه بٷ څبی ث٦ل ځٲ ابی كه ا٭بی ر٦لیبد هڇ ڇ اځگٺ ثڄ ازٲالٷ ڇ ؽ

ؽبکپذ ایواٿ ڇ رؾویک ا٭کبه ٥پڈٽی ثڄ ٽقبٹٮذ ثب گوی ایٮب کوك. كه اځزٲبك ٽزپو اى گوي، کپزڄ



Pag

e24

ڈٽبد څب ڇ ٽؤٽڈهاٿ اځگٺ كه اواٿ ثچوڃ ٽڂل ثڈك، اى عپٺڄ اى څپکبهي ٽقٮبځۀ پبهی اىكیپٺ

(، هایيٿ Claude B. Stokes( اىكاځغڈیبٿ بث ثواڇٿ ڇ ازڈکي)Walter A. Smartاپبهد )

ځ٢بٽ اځگٺ كه ٮبهد آٿ کڈه كه رچواٿ. فڈككاهی ٽؾپل٥ٺ بڃ اى ثبىگبئی ٽغٺ،

ازجلاكی كه عڂگ كافٺ اواٿ ڇ کزڀ ٽؾبوڃ رپټ هڇڄ ثڄ اكاٽۀ څڈاكاهی اى ځوڇڅبي

رجوي ثڄ كزبڇیي ځغبد ٽوكٻ آٿ چو اى ٱؾ ڇ ؽپبذ اى ارجب٣ فبهع ٽٲټ رجوي، څپگی

ٽغبڅلیڀ ها ثڄ ٽٲبڇٽذ ثزو رؾویک کوك ڇ كه ٥ڀ ؽبٷ كاٽڂۀ پکبه ها ثڄ كیگو ٽڂب ایواٿ اى

1909ثقزبهی ها ثڄ اځٲالثبٿ پڈذ. كه ژاځڈڄ عپٺڄ گالٿ، اٮچبٿ کبځل ڇ ثوفی اى هڅجواٿ

گوي، کڄ كه ځچبٿ اى كفبٹذ ځ٢بٽی هڇڄ كه ایواٿ څڈاكاهی ٽی کوك، ىیو ثبه اځزٲبك ٽقبٹٮبٿ كافٺی

ا ا٥الٻ کوك کڄ اځگٺزبٿ اى پوكافذ ڇاٻ ٽزوک هڇڄ ڇ اځگٺ ثڄ كڇٹذ ٽؾپل٥ٺی بڃ،

آڇهٸ بٷ 10 ٽغٺ فڈككاهی فڈاڅل کوك. كه کڄ قذ كه رڂگڂبی ٽبٹی ثڈك، ٱجٸ اى گبی

، یک گوكاٿ اى رٮڂگلاهاٿ ځوڇڅبي كهب اځگٺزبٿ ثواي وکڈة کوكٿ ٱجبئٸ ٩بهرگوی کڄ 1909

ثب٥ش افزالٷ كه ٭٦بٹذ څبی رغبهری اځگٺزبٿ كه ٽڂٲڄ لڃ ثڈكځل ڇاهك ثڈچو لځل. ؽڈه

ثپڂبک کوك کڄ ایڀ رغبڇى ٽٲلٽۀ رغيیۀ کبٽٸ اڀ ځوڇڅب كه فبک ایواٿ ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ها اى آٿ

ٽبڃ ٽڄ ځوڇڅبی ا٪بٹگو 22ایواٿ ثڄ كذ ځوڇڅبی هڇ ڇ اځگٺ ثبل. اٽب، كیوی ځپبئل کڄ كه

اځگٺی ثڈچو ها روک کوكځل. ٽٲبهٿ ثب ایڀ هڇیلاكڅب، كه اڇافو ٽبڃ آڇهیٸ ځوڇڅبی ځ٢بٽی هڇڄ

جوي ڇ ٽز٦بٱت آٿ ه٭زبه فڈځذ ثبه وثبىاٿ هڇی ثب ٽغبڅلیڀ ځي ڇاهك رجوي لځل. اٽب، ا٪بٷ ر

ځزڈاځذ ثڄ ٽٲبڇٽذ ځوڇڅبی ٽوڇڄ فڈاڃ پبیبٿ كڅل. كه ٽبڃ ژڇئڀ رٮڂگلاهاٿ ثقزبهی اى عڂڈة ڇ

اځٲالثڈٿ گالٿ اى پبٷ ثڄ ڈی رچواٿ هڇاٿ لځل. څو كڇ كڇٹذ هڇ ڇ اځگٺ ثڄ ځوڇڅبی

فڈك ها ٽزڈٱ٬ کڂڂل. اٽب، ثی ا٥زڂب ثڄ ایڀ څلاه ځوڇی څبی اځٲالثی څلاه كاكځل کڄ ؽوکذ

ڇاهك پبیزقذ لځل. كه ١و٫ كڇهڇى ٽؾپل٥ٺی بڃ ٺڂذ ها ثڄ 1909ژڇئڄ 14ٽوڇڄ فڈاڃ كه

٭وىځل ځڈعڈاځ، اؽپل، ڇاگناه کوك ڇ ثڄ ٮبهد هڇڄ كه رچواٿ پڂبڅڂلڃ ل.

------------------------------------

ربهیـ كه كاځگبڃ رڈهاځزڈ، کبځبكا. *ازبك

** ٽچوځڈ آهیبځپڈه ایڀ ځڈزڄ ها اى اٸ اځگی آٿ ثوگوكاځلڃ اذ.

----------------------------------------------------------------------------------------

پاضت ا:

. ٿ. ک. ثڄ: [1]

B. Williams, “Great Britain and Russia, 1905 to the 1907 Convention,” in Hinsley, p. 133;

Steiner ,1977 ,p. 40; and Monger, p. 283.

. ٿ. ک. ثڄ: [1]



Pag

e25

Public Record Office (PRO), Kew, U.K., FO 248/896, minute no. 51 by Grey, 24/25, April

1907, pp. 1-2.

. ٿ. ک. ثڄ: [1]

PRO, FO 371/112, Evelyn Grant Duff to the F.O,, 11 July 1906; ibid., “Aqa Seyyed

Abdullah Mujtahed to Mr. Grant Duff (July 16 ,1906 ”)in Grant Duff to Grey, 19 July

1906.

.109، 1349ڇ ځي ٿ. ک. ثڄ اؽپل کوڇی، ربهیـ ٽوڇۀ ایواٿ، رچواٿ، چبپ څزټ،

PRO, FO 371/112, Persia no. 23516, 11 July 1906. ٿ. ک. ثڄ: [1]

. ٿ. ک. ثڄ: [1]

Great Britain. Parliamentary Papers, 1909, vol. 105, cd. 4581, “Correspondence

Respecting the Affairs of Persia, December 1906 to November 1908” ; Browne, The

Persian Revolution, pp. 118-19.

.110ڄ: اؽپل کوڇی، څپبٿ، څپچڂڀ ٿ. ک. ث

. ٿ. ک. ثڄ: [1]

PRO, FO 371/112, Grant Duff to Grey, 21 July 1906; Cambridge, Browne Papers, Box 12

(Letters from Persia 1905-1910), W. A. Smart to Browne (received on 4 Semptember

1906); The Times, 24 July 1906, p. 5; 26 July, p. 3; Browne ,The Persian Revolution ,p.

119.

. ٿ. ک. ثڄ: [1]

Grey to Cecil Spring-Rice, 12 August 1906, in Gwynn, p. 78; PRO. FO 371 /112, Arthur

Nicolson to Grey, 1 August 1906.

Grey to Grant Duff, ibid.,2 August 1906 . ٿ. ک. ثڄ: [1]



Pag

e26

Grey to Grant Duff, ibid.,25 July 1906. ٿ. ک. ثڄ: [1]

E. G. Browne, The Persian Revolution, p. 122, n. 1 . ٿ. ک. ثڄ:[1]

Abrahamian, p. 85 . ٿ. ک. ثڄ: [1]

PRO, FO 371/112, Grey to Grant Duff, 7 September 1906. ٿ. ک. ثڄ: [1]

The Times, 3 October 1906, p. 3 . ٿ. ک. ثڄ: [1]

The Times, 20 October 1906, p. 5 . ٿ. ک. ثڄ: [1]

Winston Churchill, pp. 212-68 . ٿ. ک. ثڄ: [1]

. ٿ. ک. ثڄ: [1]

British and Foreign State Papers, 1908-1909, vol .102 ,pp. 906-907.

.Browne, The Persian Revolution, pp. 190-94ٿ. ک. ثڄ: . [1]

.Kazemzadeh,, pp. 498-506 ثڄ: ٿ. ک. . [1]

. ٿ. ک. ة: [1]

PRO, Grey Papers. FO 800/70, Sir George Barclay to Grey, 5 April 1909, p. 193.

. ٿ. ک. ثڄ: [1]

Grey, p. 164; Steiner ,1977 ,pp. 142-43; India Office Library and Records (IOLR),

London, India Office Political Department, L/P &S/10/270, nos. p. 1354, 1688.

. ٿ. ک. ثڄ: [1]

PRO, Great Britain. Cabinet Papers. CAB. 37?94 ,no. 95; Fraser, 1910, p. 43.

.Bonakdarian, 1995, pp. 178-86 . ٿ. ک. ثڄ: [1]



Pag

e27

.Ketab-e Naranji, I, p. 276; Kazemzadeh, pp. 514-15 . ٿ. ک. ثڄ: [1]

. ٿ. ک. ثڄ: [1]

Cambridge ,Browne Papers, Box 9 ,Lynch to Browne, 22 November 1908.

.George Lloyd Papers; GLLD 16/46 . ٿ. ک. ثڄ: [1]

. ٿ. ک. ثڄ: [1]

Bonakdarian, Selected Correspondence," in Browne, The Persian Revolution, 1055 repr,

pp. xxxi-xxxvi.

.The Manchester Guardian, 19 January 1909, p. 7 . ٿ. ک. ثڄ: [1]

*****

گیي بی: خاذگاى، هطبعات فضای عوهی

گیي ثی*

فڈاځڂلگبٿ، ٽجڈ٥بد ڇ ٭بی ٥پڈٽی كه كڇهاٿ ځقذ اځٲالة ٽوڇڄ اځٲالة ٽوڇڄ اى

اځٲالة ځڄ رڂچب ثڄ ایغبك ځچبكڅبئی هڇیلاكڅبی ٥پلۀ ربهیـ ٽ٦بو ایواٿ ڂبفزڄ لڃ اذ. ایڀ

ٽبځڂل ٽغٺ اځغبٽل ثٺکڄ بٹڈكۀ پلای یک گٮزپبٿ بی ڇ ٭وڅڂگی ځڈیڀ كه ایواٿ ها ٭واڅټ

آڇهك. اى ڈئی، ٽيایبی ځ٢بٻ ٽوڇڄ ڇ ؽکڈٽذ ٱبځڈٿ ثڄ ٽڈڈ٣ څبی ٽڈهك ثؾش ٥پڈٽی رجلیٸ

ځویبد ثبالف ٽی رڈاځزڂل كه لځل ڇ اى ڈی كیگو روٱی، ڇ ځٲی کڄ آٽڈى ثڄ ڈه کٺی ڇ

هاڃ رؾٲ آٿ ایٮب کڂڂل، ثبىربثی گزوكڃ كه امڅبٿ ثبهی اى ٽوكٻ ایواٿ یب٭ذ. اى څپڀ هڇ ربك٭ی

ځجڈك کڄ كه ځقزڀ بٷ لڇه ٭وٽبٿ ٽوڇذ اى ڈی ٽ٢ٮواٹلیڀ بڃ ثو پبه ځویبد، ڇ

وچڄ آٽبه كٱٲی اى پبه کزبة څبئی ( گ1ځي ٱوائذ فبځڄ څب، ثڄ گڈځڄ ای ثی بثٲڄ ا٭يڇكڃ ل.)

کڄ كه ایڀ كڇهاٿ اځزبه یب٭زڂل ڇ ٱوائذ فبځڄ څبئی کڄ گڈكڃ لځل كه كذ ځذ، اٽب كه ثبهۀ

ر٦لاك ځویڄ څبی ٽڂزو لڃ گپبٿ ٽی رڈاٿ ىك. ثواب یک ثوهی ربىڃ، پبه ٽغپڈ٣

کڄ هڇىځبٽۀ کټ ٥پو افجبه ٽالكی 1837ځویبری کڄ كه څٮذ كڅۀ پ اى اځٲالة ٽوڇڄ )اى

ځویڄ رغبڇى ځپی کوك، كه ؽبٹی کڄ كه ١و٫ 91اځزبه یب٭ذ( كه ایواٿ ٽڂزو لځل ؽل اکضو اى



Pag

e28

( گوچڄ ربهیـ ځگبهاٿ ایواځی كیوی 2هل.) 99یکبٷ پ اى ایڀ اځٲالة پبه ځویبد كه ایواٿ ثڄ

ی اځٲالة ٽوڇذ ڂبفزڄ اذ کڄ ځویبد ایڀ كڇهاٿ ها ثڄ ٥ڂڈاٿ ٽڂج٦ی اهىځلڃ ثوای ثوه

اځل، پژڇڅگواٿ كه ثبهۀ چگڈځگی رؤصو ایڀ ځویبد كه کٸ ثقلٿ ثڄ ٭وڅڂگ هڇىځبٽڄ ځگبهی ڇ

كه پبیڄ هیيی ایغبك یک ٭بی ځڈپبی ٥پڈٽی رڈعچی چڂلاٿ ځلازڄ اځل. اى څپڀ هڇ، څل٫ ځگبهځلڃ

هاٿ ثب رپوکي ثو هڇىځبٽڄ څب ڇ كه ایڀ ځڈزڄ روپی اى ٭وڅڂگ ٽزؾڈٷ هڇىځبٽڄ ځگبهی كه ایڀ كڇ

فڈاځڂلگبٿ آٿ څبذ. چڄ کبځی هڇىځبٽڄ ٽقڈاځلځل؟ اځز٢بهاربٿ اى هڇىځبٽڄ چڄ ثڈك؟ هڇىځبٽڄ څب

چڄ څل٭ی كازڂل ڇ ثڄ عٺت چڄ گوڇڅی اى فڈاځڂلگبٿ ٥الٱڄ ٽڂل ثڈكځل؟ ڇیژگچبی ایڀ كڇهڃ چڄ

رڈاٿ كه ثبهۀ پلیلاهی یک ٭بی رٮبڇری ثب رغبهة پڂبٿ آځبٿ كاذ؟ ڇ واځغبٻ، آیب ٽی

٥پڈٽی كه ایڀ كڇهاٿ قڀ گٮذ ڇ اگو پبـ ٽضجذ اذ ځٲ ٽجڈ٥بد كه کٸ ثقی ثڄ ایڀ

٭ب چڄ ثڈك؟ كه ثوهی ایڀ پو څب ٽڀ ثڄ ځٲٸ ځپڈځڄ څبئی اى ڄ ځویڄ کڄ اى ٽچټ رویڀ ڇ

یب٭زڂل فڈاڅټ پوكافذ: پوځٮڈمرویڀ ځویڄ څبئی کڄ كه كڇهاٿ اځٲالة ٽوڇڄ كه رچواٿ اځزبه ٽی

ؽجٸ اٹپزڀ، ڈه اوا٭ٸ ڇ ٽبڇاد. ڈه اوا٭ٸ ڇ ٽبڇاد ځویبد څٮزگی ثڈكځل کڄ

ٽڂزو لځل اٽب، ؽجٸ اٹپزڀ اځلکی كیورو، كه اڇافو 1907ځقزڀ ثبه ثڄ رورت كه ٽبڃ ٽڄ ڇ اکزجو

( ثب رپوکي ثو ایڀ ڄ 3وك. )ثوای ځقزڀ ثبه ثڄ ڈهد هڇىاځڄ كه رچواٿ آ٩بى ثڄ کبه ک 1907آڇهیٸ

ځویڄ ڇ ٽٲبیۀ آځبٿ ثب ځویۀ ٽ٦زجو ڇ ځپڄ ٽزٲٺی کڄ پ اى آځبٿ ٽڂزو ٽی ل بیل

ثزڈاٿ ثڄ ٭واگوكی پی ثوك کڄ ثڄ ایغبك یک ٭وڅڂگ هڇىځبٽڄ ځگبهی ځڈیڀ ڇ رؾڈٹی رلهیغی كه ځڈ٣

اى لڇه ٭وٽبٿ فڈاځڂلگبٿ آٿ څب اځغبٽل. ه٥بیب، چوڇځلاٿ ڇ پلای ٭بی ٥پڈٽی پ

ڃ. ٯ. ٽجزڂی ثو اعبىۀ رکٸ ٽغٺ ڈهای ٽٺی، 1324ٽ٢ٮواٹلیڀ بڃ ٱبعبه كه ٽوكاك

ٽؾلڇكیذ څبئی کڄ ثو ٽجڈ٥بد ایواٿ ؽبکټ ثڈك، كزکټ ثوای كڇهاځی کڈربڃ، اى ٽبٿ ثوكازڄ ل.

٦ڂب کڄ ڇىاهد رب آٿ ىٽبٿ، ثزو ځویڄ څبئی کڄ كه ایواٿ ٽڂزو ٽی لځل كڇٹزی ثڈكځل ثڄ آٿ ٽ

اځجب٥بد ثو آٿ چڄ كه آٿ څب ځڈزڄ ٽی ل ځ٢بهری ٽزٲټ كاذ. ثڄ قڀ كیگو، كه ؽبٹی کڄ

پوڇىی ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ثڄ اځزبه ؽلڇك ل ځویڄ كه کڈه اځغبٽل، كه كڅڄ څبی پ اى آٿ ثڄ

ه٩ټ څپۀ ڈه کٺی ٽجڈ٥بد ٽزٲٸ كه ایواٿ اٽکبٿ اځزبه ځب٭زڄ ثڈك. ثب ایڀ څپڄ، ڇ ٥ٺی

ٽؾلڇكیذ څب، ځویڄ ای ثڄ ځبٻ روثذ، کڈلڃ ثڈك رب پبٻ آڇه االؽبد ڇ یبڇه عڂج روٱی

كه رچواٿ 1907رب ٽبه 1896فڈاڅبځڄ كه کڈه ڈك. ایڀ څٮزڄ ځبٽۀ ٩وكڇٹزی، کڄ اى كبٽجو

ٽڂزو ٽی ل، ثو فال٫ كیگو ځویبری کڄ کپبث ىثبٿ ڇ قڂگڈی كڇٹذ ٱبعبه پوكڃ ٽی

( ایڀ کڄ چڂڀ ځویڄ ای اعبىۀ 4لځل، ٽڈهك اؽزواٻ ثبهی اى هڇىځبٽڄ فڈاځبٿ آٿ كڇهاٿ ثڈك.)

اځزبه یب٭ذ ثزو ٽلیڈٿ ا٥زجبه ڇ ؤٿ ځبو اكیج، ٽوىا ٽؾپل ؽڀ فبٿ مکبء اٹپٺک، ثڈك کڄ

كه ٽٲبٻ ٽزوعټ ڇ ٽڂی ٽؾپل ؽڀ فبٿ ا٥زپبك ٹٺڂڄ، ڇىیو بث اځجب٥بد ڇ كاهاٹزوعپڄ،

( ثڄ قڀ كیگو، آڂبئی ژه٫ مکبء اٹپٺک ثب ځؾڈۀ کبه ایڀ ځچبك، څپواڃ 5رغوثۀ ثبه اځلڇفزڄ ثڈك.)

ثب بی٦ۀ اځلک گبی كه ٭بی بی كڇهاٿ آ٩بىیڀ ٺڂذ ٽ٢ٮواٹلیڀ بڃ، اڇ ها ٱبكه

بذ ٽٲبٽبد كڇٹزی ها ثوځڂگيك ڇ څټ ثب كهط ٽبٹت ڇ بفذ رب ثب ثڂلثبىی ١ویٮی څټ ؽ



Pag

e29

( ڇی كه 6ڄ څبی ثلی٤ رٮبڇد ځویۀ فڈك ها ثب كیگو ځویبد آٿ ىٽبٿ ٽ٦ٺڈٻ فڈاځڂلگبځ کڂل.)ځڈز

، ایڀ ځکزڄ ها ثب واؽزی فب چڂڀ ثب فڈاځڂلگبٿ كه 1907آفویڀ پبهۀ ځویڄ ا، كه ٽبه

ٽبٿ گناذ: . . . ثڂلڃ څټ كه ځگبه روثذ، ث٦ی پو ڇ ڂگو ڇ آالد ك٭ب٥ڄ ثوای فڈك كذ

کوكڃ ثڈكٻ اى عپٺڄ څو پبڃ یکبٷ ثڄ ٽڈٱ٤، ٱلڃ ]ای[ كه ٽلػ ق اڇٷ ڇ اٽضبٷ اڇ ڇ پب

ٽی گٮزټ ٽگو ثوای اكاهڃ روثذ ؽبٽی ڇ رکڄ گبڅی ثزواټ ڇ ثڄ از٢چبه آٿ ثيهگ ثزڈاځټ فو

(( ثڄ كیگو ر٦جو، كه كڇهاٿ پو ځت ڇ ٭واىی کڄ ایواٿ كه بٷ څبی پ 7«ٽپٺکذ ڇ ٽٺذ ها ثگڈیټ

اځٲالة ٽوڇڄ ثڄ و ٽی ثوك ثچوڃ ٽڂلی اى كڇزی ثٺڂلپبیگبٿ ڇ ٽزٲب٥ل کوكٿ ٽٲبٽبد كڇٹزی اى

اى ثی فو ثڈكٿ ٱل ځبو ثقی اى ٹڈاىٻ اځزبه څٮزڄ ځبٽڄ ای چڈٿ روثذ ثڈك. كه ڇاٱ٤، كه ڈٷ

بل. اڇ بٹچب، مکبء اٹپٺک ثو ایڀ ځکزڄ پب٭بهی ٽی کوك کڄ هڇىځبٽڄ ځگبهی ٽی رڈاځل کبهی ٽضجذ ث

څپڄ ٱټ افجبه اى كافٺڄ ڇ فبهعڄ ٽی ځڈیټ اٽب ثڄ »...ثڄ فڈاځڂلگبځ اپڂبٿ ٽی كاك کڄ

ثبیل « »هڇىځبٽڄ»( ثڄ ٥ٲلۀ اڇ 8وی کڄ ٭بیلڃ ڇ ٽڂٮ٦ذ ثڄ ؽبٷ ٽبٹ٦ڄ کڂڂلگبٿ كازڄ ثبل.)

كٷ ٬٦ ثڄ ٽوكٻ ٱڈد ٱٺت كڅل ځڄ ایڀ کڄ ثبهی ٥الڇڃ ثو ثبهڅبی ٽبیت ڇ ٽزب٥ت كڇه ىٽبٿ ثو

( اى څپڀ هڇ، ٽبٹجی کڄ كه ٮؾبد روثذ كهط ٽی لځل ثزو فجوی ڇ آٽڈىی 9«)آځچب ځچل.

ثڈكځل، اى آٿ عپٺڄ ثؾش كه ثبهۀ گنزۀ ایواٿ، اٽڈه ٽوثڈ ثڄ ثچلاذ قی، ٽيایبی ٽلهڄ ڇ

چڄ رؾٸ، افجبه ثبى لٿ ٽلاه علیل، ڇ رؾڈالد ربىۀ كځب. ځبځی اى ٽٲڈالد بی یب آځ

ځبىٽڂل اٱلاٻ ثڄ کبه فبی ثڈك كه ایڀ ځویڄ ثڄ چټ ځپی فڈهك: . . . ٭وب کڄ ٽب ٽوكٻ ایواٿ

اڅٸ اٱلاٻ ځجبټ. ٭٦ٸ ها کڂبه گناهیټ ڇ ٥پو ٥يیي فڈك ها ثڄ ؽو٫ گنهاځټ. آیب وهی كاهك کڄ ثڄ

ة كاهك ڇ هاڃ ثڄ كهزی اى ؽٲبی اٽڈه ٥بٹټ ڇ كٱبی کبه كځب فجوكاه ڈیټ ڇ ثلاځټ چبڃ چڂل وآ

کغب ٽڂزچی ٽی ڈك؟ آځچب کڄ ثڄ عبیی هلڃ اځل، چگڈځڄ هلڃ اځل ڇ ٽٺٸ ڇ اٱڈاٽی کڄ رڈٱ٬

( ایڀ 10افزبه کوكڃ یب رڂيٷ ځپڈكڃ، چوا ث٦ی ٽزڈٱ٬ لڃ ڇ ثوفی هڇ ثڄ واىیوی ه٭زڄ اځل؟ )

پ اى اځٲالة قڂبٿ، گوچڄ اى ڈئی ثڄ رٺڈیؾی ١وی٬ ثڄ ٽکالد یک ځبو هڇىځبٽڄ كه كڇهاٿ

ابهڃ ٽی کڂڂل، اى ڈی كیگو ځٲڄ وڇ٥ی ثوای ٽٲبیڄ ثب رؾڈالد آیڂلڃ اذ. ىیوا، كهذ

څڂگبٽی کڄ اڇٹڀ اى ڄ ځویڄ ٽڈهك ثوهی ٽب كه رچواٿ اځزبه ٽی یبثل، اڇب٣ عبٽ٦ڄ كگوگڈٿ

ځپبیڂلگبٿ لڃ ثڈك. ٭وٽبٿ ٽوڇڄ بكه لڃ، ځ٢بٽڂبٽڄ اځزقبثبد رلڇیڀ ڇ ثڄ رڈیت هلڃ ڇ

ٽغٺ ثوگيیلڃ لڃ ثڈكځل. ٽؾلڇكیزچبی ٽجڈ٥بری ه٭٤ لڃ، هڇىځبٽڄ څبی ثزوی کټ کټ ثڄ

ؾڂڄ آٽلڃ ڇ ثڂبثوایڀ اٽکبٿ ثؾش ڇ گٮذ ڇ گڈی ٥ٺڂی كهثبهڃ څو ځڈ٣ ٽئٺڄ ٭واڅټ لڃ ثڈك. ثڈه

، ځبو روثذ، ( كه ڇاٱ٤، اگو مکبء اٹپٺک11فالڄ، ٭بئی پو اى اٽل ڇ اٽکبٿ ثڈعڈك آٽلڃ ثڈك. )

آفویڀ پبهۀ څٮزڄ ځبٽۀ فڈك ها ٽڂزو کڂل اى عپٺڄ ثڄ ایڀ كٹٸ ۷۰۹۱رپټ گو٭ذ كه ٽبڃ ٽبه

ثڈك کڄ جک ٽبٹت آٿ ثب ځبىڅب ڇ اٽکبځبد ځڈیڀ عبٽ٦ڄ بىگبهی ځلاذ: پ اى ایڀ، عوایل

بٹ٬ هڇى فجو ځلاهیل ڇ ؽو٭ی ځلازڂل عي ایڂکڄ ثڄ ٽوكٻ ثگڈیڂل چوا ٩ب٭ٸ ڇ ثکبه ځزڄ ایل ڇ اى رک

اى ایڀ ٱجٸ چواڅب. . . كافٸ كه كایوڃ بی ځلڃ ثڈكیټ. . . ڇ ٭وب کڄ هڇىځبٽڄ څب چيڅبیی اى

پٺزک كڇٷ ٽی ځڈزڂل، اڇال کی ځپی ٭چپل صبځب ڈك ڇ صپوی ځلاذ، بیلٿ آة ثڈك كه



Pag

e30

زڂی څذ کڄ ثبیل ثبٹوڇهڃ څبڇٿ. . . ٹکڀ ؽبال ڇ٤ ر٪و کوكڃ ڇ څياهڅب ؽو٫ ڇاعت ڇ قڂبٿ گٮ

ثگڈیڂل ڇ علا هاڃ رؾٲ پڈیڂل. . .پ ؽبال اڇٷ هڇىځبٽڄ ځگبهی ڇ کبه اذ ڇ څڂگبٻ ٽجبؽضڄ ڇ رجبكٷ

پلیلاه ل ثب جک كیویڀ رٮبڇد 1907( كه ڇاٱ٤، جک هڇىځبٽڄ ځگبهی ای کڄ كه بٷ 12ا٭کبه. . .)

ه ڄ ځویۀ ربىڃ كذ ىكځل څبئی چڂل كاذ. ځقذ آٿ کڄ پڂۀ کبځی کڄ ثڄ اځزب

کپزویڀ جبڅزی ثب پڂۀ مکبء اٹپک ځلاذ. ل ؽڀ کببځی، ٽوىا عچبځگو فبٿ ڈه

اوا٭ٸ ڇ ل ٽؾپلهب ٽبڇاد، کڄ ثڄ رورت ځبواٿ ؽجٸ اٹپزڀ )رچواٿ(، ڈه اوا٭ٸ ڇ

ڈڂلگبٿ بی ثڄ ٽبڇاد ثڈكځل، ځڄ رڂچب ثڄ جٲبد ٽبځۀ عبٽ٦ڄ ر٦ٺ كازڂل ثٺکڄ كه پبه ک

پبه ٽی آٽلځل ىیوا څو یک كه كڇهاٿ پ اى اځٲالة ٥ڈ اځغپڀ څبی وی څڈاكاه ٽوڇذ

، «ٽغپ٤ آىاك ٽوكاٿ»ثڈكځل. ٽوىا عچبځگوفبٿ ڈه اوا٭ٸ څپواڃ ثب ل ٽؾپلهب ٽبڇاد ثڄ

ی ثڄ یک اځغپڀ کڄ ثوای ٽجبهىڃ ثب ازجلاك رؤ لڃ ثڈك، ر٦ٺ كازڂل ڇ ل ؽڀ کببځ

( 13وی کڄ ٥ٺڄ ٽوىا ٥ٺی ا٪وفبٿ اٽڀ اٹٺبٿ، له ا٢٥ټ، ٭٦بٹذ ٽی کوك، پڈزڄ ثڈك.)

كڇٻ آٿ کڄ پ اى رکٸ ٽغٺ، ٽڈعی اى څغبٿ ڇ فڈجڂی كه ثبهۀ آیڂلۀ ایواٿ څپڄ عب ثڄ

« ك،چټ ڇ گڈبٿ ثبى لڃ ثڈ»چټ ٽی فڈهك گڈئی رؾڈٹی كه مڅڀ ٽوكٻ ثڄ ڇعڈك آٽلڃ،

( ڇ ثڄ جت آگبڃ لٿ اى ؽٲڈٱبٿ كیگو اعبىڃ ځپی كاكځل کی ثو ىځلگی آځبٿ فڈكواځڄ 14)

( اى څپڀ هڇ، ځویڄ ای کڄ ٽبیٸ ثڄ عٺت چڂڀ ٽوكٽبځی ثڈك ٽی ثبیذ اى ٽوى روڇیظ ڇ 15ثزبىك.)

ڈپب ثڄ رجٺ٨ كاځ ڇ ٽلهڄ، آٿ گڈځڄ کڄ جک روثذ ثڈك، پب ٭وارو گناهك. چڂڀ ثڈك کڄ ځویبد ځ

پڈیبئی ربىڃ كذ یب٭زڂل ڇ ثڄ عبی ثڂلڃ کوكٿ ثڄ گياه افجبه ثڄ څڈاكاهی ٦ٮب ڇ رڈكڃ څب ڇ

ؽویذ، ٽبڇاد ڇ »روڇیظ ڇ رجٺ٨ ٽٮبڅپی ثوفبزڂل کڄ ىٽبځبٿ ٭واهلڃ ثڈك اى آٿ عپٺڄ ٦به

ویۀ كه وو ڈه اوا٭ٸ، ٭وزڄ ای ایڀ ٦به ها ثو پڈه فڈك ٽی كٽل. ځ« افڈد.

، كه ثبالی ٮؾۀ څو پبهۀ فڈك ثڄ چبپ ٽی «٥لاٹذ»ٽبڇاد ځي ایڀ ٦بهها، ثب ا٭يڇكٿ ڇاژۀ

( 16هبځل ڇ ؽجٸ اٹپزڀ ځي څڈاكاهی ا اى ایڀ اڅلا٫ ها كه ځقزڀ وٽٲبٹڄ ا ا٥الٻ کوك.)

ثو ربثڄ ٦به څب ڇ اڈٷ ا٥الٻ لڃ كه ایڀ ڄ ځویڄ ثڄ ٽ٦ڂبی یکبٿ ثڈكٿ ٽڈا٦بٿ كه ثوا

ٽبئٸ هڇى ځجڈك. ثڄ اؽزپبٹی، ٽبڇاد ها ثبیل رڂلهڇرویڀ ایڀ ڄ ځویڄ كاځذ ىیوا ٹؾڂ ویؼ

ڇ ځڈزڄ څبی آکڂلڃ اى اځزٲبكڅبی ثی ثبکبځڄ اى څئذ ؽبکپڄ ثڈك. ؽجٸ اٹپزڀ، اٽب، ثڄ ٽڈ٦ی

جذ ثڄ كڇ ( ځ17ل اٽپویبٹزی چود كاذ ڇ ثب رواژ هڇىاځڄ ای ثڀ چچبه رب پڂظ څياه پبهڃ)

څپزبی هڇیڄ ای ٽؾزب ڇ ٽ٦زلٷ ثوگيیلڃ ثڈك. پوفڈاځڂلڃ رویڀ ایڀ ڄ ڈهاوا٭ٸ ثڈك کڄ اى

5500هڅگنه ىثبٿ بكڃ ڇ ٽؾبڇهڃ ای ڇ ځڈزڄ څبی ڂي آٽي ٥ٺی اکجو كڅقلا، رواژی كه ؽلڇك

ایواٿ كه ( ثب ایڀ څپڄ، ڇعڄ ٽزوک آٿ څب رؤکلی ثڈك کڄ څو ڄ ثو ځٲ ٽوكٻ ٥بكی 18كاذ. )

كگوگڈٿ بفزڀ عبٽ٦ڄ ٽی گنازڂل. كه ایڀ ثبهڃ كه ځقزڀ پبهۀ ؽجٸ اٹپزڀ چڂڀ آٽلڃ ثڈك:

ایڀ ٽئٺڄ ها څټ ځگٮزڄ ځپی گناهیټ کڄ اؽزبط ٽٺذ ٽب اٽوڇىڃ ثڄ عوایل یڈٽڄ ڇاؼ رو اى ځڈه آ٭زبة

کڂبد اٽڂب ڇ اذ ىیوا څچ ٽٺزی ٽپکڀ ځذ ؽٲڈٯ فڈك ها ؽٮ٠ ځپبیڂل ڇ ٽواٱت ؽوکبد ڇ

ڇکالی فڈی گوكځل ٽگو كه ڈهد ثلاهی كائپی ڇ آگبڅی څپگی ثڄ ٱپی کڄ اثلا فڈاة ڇ



Pag

e31

ٽٺذ کڄ ثلاه ڇ څبه اذ ڇ فڈاة ڇ ثچڈی ها اى -٩ٮٺذ پواٽڈٿ آځبٿ ځگوكك. . . ڇاؼ رو ثگڈیټ

ىیجب ها رپي و ثله کوكڃ اذ ڇ. . . اى كڇه ٽٺزٮذ ا٥پبٷ هإب اذ. . . فڈة ڇ ثل، ىذ ڇ

( ایڀ ٱ٦ڄ ؽبڇی ثقی اى څل٫ ؽجٸ اٹپزڀ ثڈك ڇ رؤکل آٿ ثو ثلاهی ٽٺذ ځکزۀ 19ٽلڅل. . . )

ربىڃ ای ها ٥بٿ ځپی کوك. آځچڄ ربىڃ ثڄ ځ٢و ٽی هل رو٩ت ٽوكٻ ایواٿ ثڄ ؽوکذ ڇ ٽبهکذ كه

ه ځپبیڂلگبٿ ٥وۀ بی ثڈك. ثؾش كه ٽڈهك ٽئٺۀ ؽٲڈٯ ڇ آىاكی څبی ٽوكٻ، ځ٢بهد ثو کب

ٽغٺ، اڅپذ ٱبځڈځپڂلی ڇ ٽ٦ڂبی ٽغٺ ڇ ٱبځڈٿ ابی ثقی اى گٮزپبٿ بی ځڈیڂی

ها رکٸ ٽلاك کڄ "ٽوك کڈچڄ ڇ فبثبٿ" عيڇ ال یڂٮکی اى آٿ ثڈك. چڄ اى هاڃ رڈؼ ڇ رویؼ آئڀ

ڇڄ ( ځویبد كڇهاٿ ٽو20ځبٽۀ كافٺی ٽغٺ ڇ چڄ كه رؤکل ثو وڇهد ڇؽلد ٽٺذ ڇ كڇٹذ،)

ڇ١ٮڄ اٺی فڈی ها رجلیٸ ه٥بیب ثڄ چوڇځلاٿ ٭٦بٷ عبٽ٦ڄ ٽی كاځزڂل. څپچڂڀ آٿ څڂگبٻ ځي

کڄ آٽيڃ ای اى اځز٢بهاد ثوځبٽلڃ ڇ ازپواه ثی ځ٢پی ڇ څوط ڇ ٽوط څپگبٿ ها ثڄ ځڈٽلی ڇ

ا٭وكگی ځجذ ثڄ ٽو بی کڈه ٭وڇ ٽی ثوك، ځویبد كه ٭وافڈاځلٿ ٽوكٻ ثڄ ؽوکذ ڇ

بٹذ روكیل ځپی کوكځل. گوچڄ كه ځگبڃ ځقذ ایڀ كڇ پلیلڃ ځبڅپقڈاٿ ثڄ ځ٢و ٽی هڂل، اٽب كه ٭٦

ٽغپڈ٣ ٽ٦و٫ ا٥زٲبك ثبهی اى ایواځبٿ آٿ كڇهاٿ اځل؛ ا٥زٲبك ثڄ ایڀ کڄ ٽوكٻ ثڄ یبهی ٩ود ڇ ایپبٿ

بهڃ چڂڀ هاـ فڈی ٽی رڈاځڂل هیڄ څبی ازجلاك ها ثوکڂڂل. ازلالٷ ؽجٸ اٹپزڀ كه ایڀ ث

ثڈك: . . .آبی ڇ ٥يد ڇ ٽوڇذ ڇ آىاكی ڇ څپڄ چي ٽب ثزڄ ثڄ ڇعڈك ٩ود اذ. اگو ٩ود

اگو ٩ود -ځلازڄ ثبټ ڇڀ فڈك ها ٽؾب٭٢ذ ځپکڂټ ، و٫ ڇ ځبٽڈ ها ثو ثبك ٽی كڅټ

ڂټ، ځلازڄ ثبټ او ڇ مٹٸ ٽی ڈیټ، اگو ٩ود ځلازڄ ثبټ ه٭٤ اؽزبط اى فبهعڄ ځپی ک

اگو ٩ود ځلازڄ ثبټ كذ ثگبځگبٿ ڇ زپکبهاٿ ڇ ٽزجلاٿ ها اى و فڈك کڈربڃ ځپی

( ٥الڇڃ ثوایڀ، ایڀ ځویڄ څب ثب ثبىربثلٿ ا٭کبه ٥پڈٽی ڇ رال كه کٸ ثقلٿ 21بىیټ. . . )

ثڄ آٿ، ثو آگبڅی فڈاځڂلگبٿ ثڄ څڈیزبٿ ٽی ا٭يڇكځلٿ ڇ ؽ ٽئڈٹذ ها كهآځبٿ ازڈاه ٽی

( ثٺکڄ ثڄ 22کوكځل. آځچڄ رب کڂڈٿ كه ایڀ ځڈزڄ آٽلڃ ځڄ رڂچب كه ثبهۀ ځذ ځبواٿ ڇ ځڈیڂلگبٿ ثڈكڃ،)

څڈیذ ڇ ٽبڅذ ٽقبجبٿ آٿ څب ځي ابهڃ كازڄ اذ. ٽقبجبٿ ٽڈهك ځ٢و ځویبد ٽوڇڄ

څپبٿ ٽٺزی ثڈك کڄ كه ٽو كگوگڈځی ڇ کٸ گو٭زڀ ٱواه كاذ. ثڄ قڀ كیگو، رب آځغب کڄ

ٽبٹت ٽڂلهط كه ایڀ ځویبد ثوای عٺت ځ٢و رڈكڃ څب ڇ ڈٯ كاكٿ آځبٿ ثوای ٽبهکذ، ڇ گچگبڃ

كذ یبىیلٿ ثڄ ٭٦بٹذ اځٲالثی كه ٥وۀ بی ثڈك، ٽی رڈاٿ گٮذ کڄ كه كیل ځبواٿ ڇ

ځڈیڂلگبٿ ایڀ ځویبد ، فڈاځڂلگبځبٿ، ثزو اىا٥بی گوڇڃ کڈچک ځقجگبٿ ڇ ثبڈاكاځی کڄ

ٺی ځویۀ روثذ مکبء اٹپٺک ثڄ پبه ٽی ه٭زڂل، ځپبیڂلڃ ڇ ٽ٦و٫ عبٽ٦ڄ ثڈكځل. ایڀ ٽقبجبٿ ا

کڄ ځبواٿ ٽوڇڄ فڈاڃ آگبڅبځڄ ٽی کڈلځل رب فڈاځڂلگبځی څو چڄ ثزو ثڄ چڈٹذ ثڄ

ځویبربٿ كزوی كازڄ ثبڂل فڈك رؤیلی ثو ایڀ ځکزڄ اذ. ایڀ كزوی ثب رک ٭وڇی

بثبٿ څب ڇ اٽبکڀ ٥پڈٽی، ثڄ ثچبئی ٽبثڄ ثچبی روثذ، ڇ گبڃ کپزو اى آٿ څو پبهۀ ځویڄ كه ف

)كه ځڄ بٷ ٱجٸ(، رؤٽڀ ٽی ل. فڈاځڂلگبٿ ڇ ځبٽڄ څبی ٽڂزو لڃ ثڄ وكثو كه ثؾش ایڀ کڄ

چڄ کبځی فڈاځڂلگبٿ ایڀ ځویبد ها رکٸ ٽلاكځل، پو ٽچټ رو ڇ بیل ٽکٸ رو ایڀ



Pag

e32

ڄ ایڀ ځویبد كذ ٽی یب٭زڂل، چگڈځڄ آٿ څب ها ٽی فڈاځلځل ڇ كه اذ کڄ فڈاځڂلگبٿ چگڈځڄ ث

ٽغپڈ٣ ٽوکت اى چڄ کبځی ثڈكځل. كه ځجڈك كاكڃ څبی ٥ڂی، ٽبځڂل ٭چوذ ٽزوکبٿ، گپبٿ ىځی

( ثڄ 23كه ثبهۀ پبه فڈاځڂلگبٿ ڇ ڇیژگی څب ڇ ڇاثزگی څبی اعزپب٥ی آځبٿ چڂلاٿ آبٿ ځذ.)

ثوفڈاځڂلگبځ، ثڄ ڇیژڃ كه كڇهاځی کڄ پبه چوځڂبٿ څو رٲلیو، ڂغ رؤصو یک ځویڄ

كهل ځي رغبڇى ځپی کوك کبه كڈاهی اذ. ثب ایڀ څپڄ، فبواد ، ڇٱبی٤ 5ثبڈاك ثڄ اؽزپبٹی اى

ځگبهی څب ڇ فڈك ځویڄ څب ٽی رڈاځڂل پژڇڅگواٿ ها كه هلٿ ثڄ رقپڂی كه ایڀ ثبهڃ یبهی کڂڂل.

ٽبڇاد قڀ اى ایڀ ٽی گڈیل کڄ چگڈځڄ ثوفی څپۀ پڈٷ فڈك ها ثڄ ٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ، ځبٽڄ ای كه

( ځبٽۀ كیگوی ابهڃ ثڄ کبځی ٽی کڂل 24و٫ فویل ځویڄ څبی ٽڈهك ٥الٱڄ فڈك ٽی کوكځل.)

( 25کڄ ثی جواځڄ كه اځز٢به ځبٽڄ ثو ثڈكځل رب ثڄ آفویڀ پبهڃ څبی ایڀ ځویبد كذ یبثڂل.)

ڇىځبٽڄ څب كه ٽبٿ آٿ فڈاځڂلگبځی کڄ ازب٥ذ گياه څبی كیگو اى كذ ثڄ كذ گزڀ ه

( ڇ اٽب آځبٿ کڄ ٱبكه ثڄ فڈاځلٿ ځجڈكځل، كه ٱچڈڃ فبځڄ څب گوك 26فویلبٿ ها ځلازڂل یبك ٽی کڂل. )

څټ ٽی آٽلځل ڇ ثڄ کی کڄ ځڈزڄ څبی هڇىځبٽڄ ای ها ثٺڂل ٽی فڈاځل گڈ ٽی كاكځل.

كه ثبهی اى ٱچڈڃ فبځڄ څب »ذ ٽی ځڈیل چگڈځڄ فجوځگبهی کڄ كه ایڀ كڇهاٿ كه رچواٿ اٱبٽذ كا

ځٲبالځی کڄ ٽ٦پڈال كازبٿ څبی ٱچوٽبځبٿ ابوی بڅڂبٽڄ ها ځٲٸ ٽی کوكځل، ڂڈځلگبځبٿ ها

( ثڄ گٮزۀ یک گڈاڃ، ؽزی كه ځڈاؽی 27« )ثب وػ افجبه بی هڇى ثڄ څغبٿ ٽی آڇهكځل.

فویلځل ڇ ثب فڈك ثڄ كڃ فڈی ٽی ثوكځل رب هڇزبئی هڇزبئبٿ ثی ڈاك اى چو هڇىځبٽڄ ٽی

( کڈربڃ قڀ، رڈیوی کڄ اى ایڀ هڇایذ څب 28« )ثبڈاكی اى ٽبځبٿ ځڈزڄ ها ثوایبٿ ثقڈاځل.

كه مڅڀ ځٲ ٽی ثڂلك هڇاط هڇىځبٽڄ ڇ هڇىځبٽڄ فڈاځی كه ٽبٿ ٽوكٻ ٥بكی، ثڄ ڇیژڃ كه ٽبڃ څبی

ب ثڄ كالئٸ ٽقزٺ٬ ازبٯ كازڂل. ثوفی ثوای پ اى اځٲالة ٽوڇذ اذ. ٽوكٻ ثڄ هڇىځبٽڄ څ

(؛ ثوفی ثوای آٿ کڄ ثلاځڂل 29آگبڃ لٿ اى ٽناکواد ٽغٺ کڄ كه هڇىځبٽڄ څب گياه ٽی ل )

(؛ ڇ 30ځبٽڄ ای کڄ ثڄ هڇىځبٽڄ ځڈزڄ اځل كه آٿ كهط لڃ یب ځبٽی اى چو آځبٿ ه٭زڄ اذ )

آئڂۀ ٥ٲلڃ »ٽٺی ٽچټ كه هڇځل پو٭ذ عبٽ٦ڄ ڇ ثبهی اى آٿ هڇ کڄ ا٥زٲبك كازڂل هڇىځبٽڄ څب ٥ب

( ڈۀ كیگوی ثوای ڂغ رؤصو ځویبد ڇ هلٿ ثڄ آگبڅی څبئی كه ثبهۀ 31ٽوكٻ اځل.)« ځپبی

فڈاځڂلگبٿ آٿ څب ثوهی ٽؾزڈای ځبٽڄ څبئی اذ کڄ كه آٿ څب ثڄ چبپ ٽی هلځل. ثڄ ٥ڂڈاٿ

ٽبڇاد ځبٽڄ څبئی اى گوڇڃ څب یب ا٭واك، اى ىٿ ځپڈځڄ، كه زڈٿ څبی ؽجٸ اٹپزڀ، ڈه اوا٭ٸ، ڇ

ڇ ٽوك ڇ اى چوڅب ڇ ازبٿ څبی گڈځبگڈٿ کڈه، چبپ ٽی ل کڄ كهفڈاذ څب ڇ کبیبد

ځڈیڂلگبځبٿ ها وػ ٽی كاك. ثوفی اى ځبٽڄ څب فبة ثڄ وكثو ثڈك ڇ ثوفی كیگو ٹؾڀ ځبٽۀ

ه ځویڄ ٭وزبكڃ ٽی ل اٽب گبڃ وگبكڃ كاذ. ثڄ ځلهد ځبٽڄ ای كه ڇاکڂ ثڄ ځڈزڄ ای ك

ځبٽڄ پبقی ثڄ ځبٽۀ ٽڂزو لۀ كیگوی ثڈك. ثڄ قڀ كیگو، چبپ ایڀ ځبٽڄ څب ځڄ رڂچب ٭وزی

٭واڅټ ٽی کوك کڄ ٬ ڇ٦ی اى فڈاځڂلگبٿ، کڄ ځپبیڂلگبٿ ٽغٺ ڇ ٽٲبٽبد كڇٹزی ها ځي كه ثو

ڈڃ ای ثوای ځو آهاء ڇ ٽی گو٭ذ، اى فڈاذ څب ڇ کبیبد ځڈیڂلگبځ آگبڃ ڈځل، ثٺکڄ

ا٭کبه بځڈه ځلڃ ڇ اى ب٭ی ځگنزۀ ٥پڈٽی ثڈك. اگو ثڄ ر٢ٺټ کی هلگی ځپی ل



Pag

e33

کبیز ها كه ځبٽڄ ثڄ هڇىځبٽڄ ثبىگڈ ٽی کوك؛ اگو فڈاځڂلڃ ای اى کڂلی هڇځل ر٪و ثی کجب یب

عذ؛ فپگڀ ٽی ل اى ٮؾبد هڇىځبٽڄ ثوای وػ فټ ڇ وفڈهكگی ا ثچوڃ ٽی

( ڇ ثوفی كیگو ثوای عٺت روؽټ یب 32ثوفی ثوای ا٥بكۀ ؽضذ ڇ ځبٻ ځک فڈی ځبٽڄ ٽی ځڈزڂل)

یب٭زڀ هاڃ ؽٺی ثوای ٽکالربٿ. ځبٽڄ ځگبهاٿ اثبئی ځلازڂل اى ه٭زبه ثٺڂلپبیگبٿ كڇٹزی، ؽزی

ثو اكاٽۀ ؽبکپبٿ ایبالد یب ٽبڇهاٿ ځيكیک بڃ، كه ثی ا٥زڂبئی ځجذ ثڄ ٱبځڈٿ ابی ڇ اواه

ڂذ ازجلاكی، کبیذ ڇ اځزٲبك کڂڂل. كه ڇاٱ٤، ځبٽڄ څبی فڈاځڂلگبٿ ؽبڇی رڂلرویڀ ڇ ثی پوكڃ

رویڀ ٽبٹت ایڀ هڇىځبٽڄ څب ثڈكځل ڇ بیل ثزڈاٿ گٮذ کڄ ثڄ ځڈ٥ی ثوای ځبو ڇ ٽلیو ٽئڈٷ

ڇ ثی ڇاڅپڄ اى هڇىځبٽڄ ځي كزبڇیي كیگوی ٭واڅټ ٽی کوكځل کڄ اځزٲبكڅبی رڂل ها اى ىثبٿ فڈاځڂلگبٿ

فو اؽزپبٹی ثڄ گڈ څب هبځڂل. ثڄ ٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ، ځبٽۀ ىیو ها ىځی فبة ثڄ ـ ٭ٸ اٹٺڄ

ځڈهی، هڇؽبځی ٽؾب٭٢ڄ کبه ڇ عڂغبٷ اځگي کڄ رؾٸ ىځبٿ ها ثوځپی ربثل، ځڈزڄ ثڈك. ایڀ ځبٽڄ كه

الٻ آٱبی ـ كه ؽجٸ اٹپزڀ )رچواٿ( ثڄ چبپ هل: عڂبة ٽزبة ؽغڄ اال 1907پزبٽجو

٭ٸ اهلل : كه هڇىځبٽڄ کڄ ثج٤ هبځلڃ اى ىاڇیڄ ٽٲلڄ ثڄ چواٿ ٭وزبكڃ ڇ ٽڂزو ٭وٽڈكڃ اځل

ایڀ كڇ کٺپڄ كیلڃ لڃ کڄ )ٽلهڄ ]ڇ[ ٥ٺټ ثوای ځڈاٿ فال٫ كیڀ ڇ ٽنڅت اذ( ایڀ ؽٲوڃ

و کی کڄ کڄ کټ ڈاك ڇ ځڈیڂلڃ ایڀ کٺپبرټ ایڀ قڀ ٽغپٸ عڂبث٦بٹی ها ځٮچپلٻ ڇ اى څ

ٽ٦زٲل ثڄ رلیڀ ڇ ٥ٲٸ ...ثڈك څټ ئاٷ کوكٻ ؽٸ ٽکٸ ځڂپڈك. الىٻ ل کڄ فڈكٻ وػ میٸ ها كه

ثبٿ ٽٲڈك عڂبة ٥بٹی ثڂڈیټ ڇ عڈاة اى فڈك پب ثقڈاڅټ. اگو ٽٲڈك عڂبث٦بٹی اى ایڀ قڀ

ب اى ایڀ ایڂذ کڄ عپب٥ذ ىځبٿ ٽجبیل څچ ٥ٺپی ځبٽڈىځل ڇ ٽبځڂل ؽڈاٿ ثی بؿ ڇ كٻ ثبڂل ر

ځؤ ثوڇځل ڇ ایڀ ٭وٽڈكڃ فلاڇځل اذ ، پ ٽوٱڈٻ ٭وٽبیل کڄ فلا ڇ اڇٹبی فلا عٸ ڇ ا٥ال كه

کغبی کالٻ اهلل ڇ اؽبكیش ایڀ ٽٺت ها ٭وٽڈكڃ اځل ڇ اگو چڂڀ ٽٺجی ؾؼ اذ ، جت ایڀ ثی

كه ایڀ كڇهاٿ ( كه ڇاٱ٤، 33اٹزٮبری فلا ڇ اڇٹبء ڇ اځجبء ځجذ ثڄ ڂ٬ ځڈاٿ چڄ ثڈكڃ اذ. )

ځپڈځڄ څبی چڂل اى ىځبځی ٽی رڈاٿ یب٭ذ کڄ كه ځبٽڄ څبیبٿ ثڄ هڇىځبٽڄ څب فڈازبه هلگی ثڄ

فڈاذ څبی فڈك ٽی لځل ڇ كگوگڈځی څبی عبٽ٦ڄ ها ىٽڂۀ ٽب٥لی ثوای اؽٲبٯ ؽٲڈٯ فڈك

ٽی پوكځل. ؽبٷ کڄ ٽبهکزبٿ كه اځٲالة چڂلاٿ ثڄ هپذ ڂبفزڄ ځلڃ ڇ ثچوڃ ای اى

ٲڈٯ پبیپبٷ لڃ ها ځجبٿ ځکوكڃ ثڈك آځبٿ ها ٽپټ ٽی بفذ رب ثوای كزوی ثڄ ىځلگی ؽ

كهفڈه ثڄ ٺت ایڀ ؽٲڈٯ ثوفيځل. ځڈزڀ ثڄ هڇىځبٽڄ څب هاڅی ثوای ؽڈه ٽٺپڈ آځبٿ كه ٥وۀ

٩ود ڇ »( یکی اى ایڀ ىځبٿ كه ځبٽڄ ای ځڈذ کڄ: ٥34پڈٽی ڇ كزوی ثڄ ٭بڅبی ربىڃ ثڈك.)

( گيا٭ڄ ځذ اگو ثگڈئټ کڄ 35« )ىٽۀ ځڈ٣ اځبٿ اذ . ٭وٯ ځپکڂل ٽوك ثبل یب ىٿ!ؽپذ ال

ځبٽڄ څبی ىځبٿ كه ایڀ كڇهاٿ كه پبه ویؼ رویڀ ڇ ثی پوكڃ رویڀ قڂبٿ ثڈكځل. ثڄ ٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ، كه

ځبٽڄ ای فبة ثڄ ٽلیو ؽجٸ اٹپزڀ ىځی پڀ ا٥زوا ثڄ ایڀ کڄ ځبٽۀ ٱجٺی ا ثڄ ٽڈٱ٤ چبپ

ڃ اذ رچلیل کوكڃ ثڈك کڄ کبیز ها اى هاڃ كیگو ثڄ گڈ ٽوكٻ فڈاڅل هبځل: . . . الیؾڄ ځل

ای کڄ چڂل هڇى ٱجٸ ثڄ اټ ىځی كه اكاهڃ ٭وزبكڃ ل کڄ كه هڇىځبٽڄ كهط ڇ كڇ ڄ هڇى ٱجٸ څټ

آٽلځل ڇ ٽبٹجڄ کوكځل کڄ چوا كهط ځپی کڂل ٭وٽڈكیل یب ڂجڄ یب یکڂجڄ. اٽوڇى كڇڂجڄ اذ ڇ



Pag

e34

اثلا مکوی كه هڇىځبٽڄ ځلڃ اذ. چوا ٽ٦ٺل؟ یب گپبٿ ٽکڂل ىځچب ٱبثٸ ځزڂل یب ایڀ کڄ ؽو٫

ٽوا کنة كاځزل؟ گپبٿ ځپی کڂټ کڄ كه و پب ٩ود ڇڀ ثبل یب ایڀ کڄ ٽب ىځچب كه ڇڀ فڈك

ؽبوٻ ؽ ؽو٫ ىكٿ ځلاهیټ. علا ثڄ پب ٽی گڈیټ یب ایڀ کڄ ثيڇكی ثڂڈیل یب اگو ځپی ځڈیل

( ثب رڈعڄ ثڄ 36ت ځبٽڄ کڂټ ڇ كه چو پواکڂلڃ کڂټ ڇ اټ پب ها څټ رب اثل ٹ٦ڀ کڂټ. . . )

اڅپذ ځبٽڄ څب كه پی ثوكٿ ثڄ ڇیژگی څب ڇ ایڀ کڄ چڄ کبځی فڈاځڂلگبٿ ٽجڈ٥بد ایڀ كڇهڃ ها

ی اى رکٸ ٽلاكځل، ثڄ چڂل ځکزڄ ثبیل ابهڃ کوك. ځقذ ایڀ کڄ گبڃ ځڈیڂلگبٿ ثب فڈك كاه

اٽبی ځبٽۀ فڈك، یب ثڄ کبه ثوكٿ ځبٻ ٽز٦به، څڈیذ ڇاٱ٦ی فڈی ها ا٭ب ځپی کوكځل. ؽزی ځبٻ

ځڈیڂلڃ څټ ثڄ فڈكی فڈك آگبڅی څبئی كه ثبهۀ څڈیز ثڄ كذ ځپی كاك. كه ځزغڄ، جٲڄ

ری ثڂلی کوكٿ ځڈیڂلگبٿ چڂڀ ځبٽڄ څبئی اى ایڀ هاڃ آبٿ ځذ. ثب ایڀ څپڄ، ځجڈك چڂڀ عيئب

كه ځبٽڄ څب ها ثبیل ځبځی گڈیب اى رؾڈٹی كه ٭وڅڂگ هڇىځبٽڄ ځڈیی ىٽبٿ پوك. ایڀ ڇاٱ٦ذ

څڂگبٽی هڇڀ رو ٽی ڈك کڄ ځبٽڄ څبی ایڀ كڇهاٿ ها ثب ځبٽڄ څبی کڄ كه روثذ ٽڂزو ٽی ل

ٽٲبیڄ کڂټ کڄ ا٩ٺت څپواڃ ثب ٽٲلٽڄ ای كه ثبهۀ ٽقبد ځڈیڂلگبځبٿ ثڈك. ایڀ ٽقبد

( )آڇهكٿ 37ی ځبٻ ځڈیڂلڃ بٽٸ ٪ٸ یب ؤٿ اعزپب٥ی ڇی ڇؽزی گبڃ ځبٻ پله څټ ٽی ل)ڈا

ٹٲت ځڈیڂلڃ كه ثوفی اى ایڀ ځبٽڄ څب ایڀ ٭و ها رؤیل ٽی کڂلکڄ ثزو فڈاځڂلگبٿ روثذ اى

ځقجگبٿ عبٽ٦ڄ ثڈكځل.( څڂگبٽی کڄ ځڈیڂلڃ ای كه ځبٽڄ ځ٢وڅب یب اك٥بڅبئی ثڄ ١بڅو ثؾش اځگي ها

وػ ٽی کوك گبڃ، ثوای ٽپئڀ بفزڀ فڈاځڂلڃ اى ؽڀ ١ڀ ځڈیڂلڃ، وػ ٽجڈی ځي كه ٽ

( ا٭يڇٿ ثوایڀ، څڂگبٽی کڄ مکبء اٹپٺک 38ثبهۀ فبئٸ ڇ ؤٿ اعزپب٥ی ڇی څپواڃ ځبٽڄ ٽی ل. )

قب ځڈیڂلۀ ځبٽڄ ها ځپی ڂبفذ، آٿ چڄ ها اى كیگواٿ كه ثبهڃ ا ڂلڃ ثڈك څپواڃ ځبٽڄ چبپ

( ثڂبثوایڀ ایڀ ڇاٱ٦ذ کڄ هڇىځبٽڄ څبی كڇهاٿ اځٲالة ٽوڇذ ثوای اؽواى ڇ ا٭بی 39.)ٽی کوك

څڈیذ ڇ اټ ڇ هټ یکبیک ځڈیڂلگبٿ ځبٽڄ څب اڅپزی ٱبئٸ ځجڈكځل فڈك ثبیل كاٷ ثو ازبٯ آٿ

څب ثڄ چټ کوكٿ څپگبٿ كه رجبكٷ آهاء ڇ عٺت ځ٢و ثزویڀ ا٥بی عبٽ٦ڄ ڇ رڈی آځبٿ ثڄ اثواى

٢و پوكڃ ڈك. ثب ثزو لٿ پبه ځبٽڄ څبی چبپ لڃ ر٦لاك فڈاځڂلگبٿ ځي ٭يڇځی ٽی ځ

گو٭ذ ثڄ ڇیژڃ فڈاځڂلگبځی کڄ ٽزبٯ آگبڃ لٿ اى آهاء ڇ اؽببد څټ ٽچڂبځبٿ ثڈكځل.

څپبځگڈځڄ کڄ ابهڃ ل، ثڄ ځ٢و ٽی هل کڄ ځڈیڂلگبٿ ځبٽڄ څبی عبپ لڃ پڂڄ څب ڇ

كازڂل ڇ كه ځڈاؽی گڈځبگڈٿ کڈه ىځلگی ٽی کوكځل. ثوفی اى آځبٿ ثڄ ڇاثزگی څبی گڈځبگڈٿ

ک ڇ ٽنڅجی ٩و اى االٻ ر٦ٺ كازڂل. ثوفی ىځبٿ ثڈۀ چلاٿ اځٲالة ثڈكځل. ثوفی كیگو

کبځی کڄ گپبٿ ٽی ثوكځل رڂچب هاڃ اؽٲبٯ ؽٲبٿ آگبڃ کوكٿ ڇ عٺت ٮٲذ ڇ یبهی فڈاځڂلگبٿ

ه٭زڄ. ایڀ ځکزڄ ها ځي ځبكیلڃ ځپی رڈاٿ گو٭ذ کڄ كثواٿ څو هڇىځبٽڄ كیگو اى زپی اذ کڄ ثو آځبٿ

ځبٽڄ څب ها پ اى ؽک ڇ االؽی کڄ كه آٿ څب الىٻ ٽی كیلځل ثڄ چبپ ٽی هبځلځل ڇ ثبٹج٤ ثڄ

اځزبه ځبٽڄ څبئی ٽزپبیٸ ثڈكځل کڄ بىگبه ثب ٽڈا٤ ڇ كیلگبڃ څبیبٿ ثبل. ایڀ ڈڃ، اٽب، ځجبیل

ذ پوكڃ ڈك کڄ كه ثبهی ٽڈاهك ځبٽڄ څبی فڈاځڂلگبٿ ٽ٦و٫ هازڀ آهاء ڇ ځب٭ی ایڀ ڇاٱ٦

، ی٦ڂی رب 1908رب ژڇئڀ 1907اؽببد آځچب كه ثبهۀ ٽڂب٭٤ ڇ ٽبٹؼ ٥پڈٽی ثڈك. ایڀ کڄ اى آڇهیٸ



Pag

e35

کڈكربی ٽؾپل٥ٺی بڃ ڇ آ٩بى كڇهاٿ ازجلاك ٪و کڄ ثڄ ثزڄ لٿ څپۀ ځویبد اځغبٽل،

ى ایڀ گڈځڄ ځبٽڄ څب ثڄ چبپ ٽی هل ځبځی اى ٽزلاڇٷ لٿ چڂڀ ڈڃ ای پبه هڇىا٭يڇځی ا

ثوای وػ ٽکالد ڇ ٽبئٸ ٭وكی ثڈك. ثڄ ایڀ رورت ٽی رڈاٿ ٭و کوك کڄ كه پی رلڇیڀ ٱبځڈٿ

ابی ڇ آ٩بى كڇهاځی ربىڃ ا٭کبه ٥پڈٽی كه ثبهۀ ځٲ ٽجڈ٥بد رؾڈٹی ابی یب٭ذ. اى آٿ

ڄ ثڄ ٥ڂڈاٿ ٥ڈاٽٸ كگوگڈځی څبی اعزپب٥ی ڇ اثياه پو٭ذ عبٽ٦ڄ یب پ، ٽوكٻ ثڄ هڇىځبٽڄ څب ځ

ؽزی ؽبٽالٿ كاځ ڇ كاځزڄ څب، ثٺکڄ ثڄ ٽضبثڄ ڇٺۀ اهرجبی ٽی كیلځل کڄ ٽی رڈاځذ

رڈاځب کوكٿ »پڈځلی ثڀ كڇٹذ ڇ عبٽ٦ڄ ثوٱواه کڂل ڇ، ثڄ گٮزۀ ثڂلیکذ اځلهڈٿ، ٥بٽٺی ڈك ثوای

( ثوفی ا٩ٺت چڂڀ ازلالٷ ٽی کڂڂل کڄ ځچذ 40« )ټ كیگواٿ.اځبٿ څب ثڄ كیلٿ فڈی اى چ

ٽوڇذ ثب روڇیظ یک ځ٢بٻ كٽڈکوارک اځگيۀ ٽبهکذ ٽوكٽبٿ كه ٥وۀ بی کڈه ل ڇ

( اٽب، څپبځگڈځڄ کڄ ابهڃ ه٭ذ، ځٲ ٽجڈ٥بد 41ٽٲلٽبد رجلیٸ ه٥ذ ثڄ چوڇځل ها ٭واڅټ آڇهك.)

رؾٲ ایڀ رؾڈالد پوك. چڄ اى هاڃ رڈی فڈاځڂلگبٿ ثڄ ؽوکذ كه ایڀ كڇهڃ ها ثبیل ٥بٽٺی ٽچټ كه

كه هازبی ا٥زٲبكاربٿ ڇ چڄ ثب ثبىربثلٿ کبیبد ڇ ر٢ٺپبد آځبٿ، ٽجڈ٥بد كڇهاٿ اځٲالة

ٽوڇڄ ځٲی کٺلی كه کٸ ثڂلی گٮزپبٿ بی ځڈیڀ ڇ گڈكٿ هاڃ ٽبهکذ څوچڄ

ى ایڀ گنزڄ، ثب ثبىڂبی ڇ ٽ٦وٱی ٱوڅبی کڂبه ثزو ٽوكٻ ایواٿ كه ایڀ گٮزپبٿ ایٮب کوكځل. ا

ٽبځلۀ عبٽ٦ڄ ایواٿ، اى هاڃ ثبىربثلٿ قڂبځبٿ، ایڀ هبځڄ څب آځبٿ ها ثڄ آگبڅی ثو اٽکبځبد ربىڃ

هڅڂپڈٿ لځل ڇ ایڀ ڇاٱ٦ذ ها ځپبیبٿ کوكځل کڄ ځ٢و ڇ های څو چوڇځل ایواځی ثڄ څو ک ڇ ٽواٻ ڇ

وػ ڇ اؽزواٻ اذ. ڇ واځغبٻ، ځبٽڄ څبئی کڄ كه ایڀ ځویبد اى څو عڂ ڇ جٲڄ ای، ياڇاه

ٽڂزو ٽی ل ځبځی اى پنیو٭زڀ، یب كزکټ اٱواه ثڄ، ایڀ ڇاٱ٦ذ ثڈك کڄ څو چوڇځلایواځی

بؽت ؽٲڈٱی ٽٺټ اذ. ثڄ قڀ كیگو، ایڀ ڇاٱ٦ذ کڄ فڈاځڂلگبٿ هڇىځبٽڄ څب فڈك ها، ځڄ ثڄ

ثڄ ٽضبثڄ وکذ کڂڂلڃ ای چټ ڇ ٭٦بٷ كه ٥وۀ اعزپب٣ ٥ڂڈاٿ گوځلۀ ٽڂٮ٦ٸ آگبڅی څب، ثٺکڄ

ٽی كیلځل فڈك كاٷ ثو آٿ ثڈك کڄ ٽجڈ٥بد ځٲی ٽئصو كه كگوگڈٿ لٿ ٭وڅڂگ بی ڇ

هڇىځبٽڄ ځگبهی ڇ هیقزڀ بٹڈكڃ څبی ٭بئی ځڈپب، څوچڂل ٽؾلڇك، ایٮب کوكڃ اځل.*

_______________________________________________________

*ازبك ثق ربهیـ كاځگبڃ كڇٹزی ٽڈځزکٺو.

کڂٮواځ یکلٽڀ بٹگوك اځٲالة ٽوڇڄ، »* ایڀ ځڈزڄ اى قڂواځی ځگبهځلڃ ثڄ اځگٺی كه

ثڄ ك٥ڈد ثڂبك 2006ثوگو٭زڄ ڇ روعپڄ لڃ اذ. ایڀ کڂٮواځ كه ربثزبٿ بٷ « 1907-1911

ٽواس ایواٿ كه كاځگبڃ آکٮڈهك ثوگناه ل.

---------------------------------------------------------------------------------------------

پاضت ا:



Pag

e36

، كڇ بٷ ٱجٸ اى لڇه 1904. ٽ٦وڇ٫ رویڀ ایڀ ٱوائذ فبځڄ څب اٹجزڄ کزبثقبځڄ ٽٺی ثڈك کڄ كه بٷ 1

ذ، ر٦لاك ىیبكی ٭وٽبٿ ٽوڇذ، رؤ ل. اٽب كه ٽبڅچبی پ اى لڇه ٭وٽبٿ ٽوڇ

آگچی كه ٮؾبد ٽجڈ٥بد فجو اى ثبى لٿ ٱوائذ فبځڄ څبی علیل ڇ اځزبه کزبة كهثبهڃ ٽڈڈ٥بد

؛ ؽجٸ اٹپزڀ، ۷، ۷۰۹۱اکزجو ۵۲، ۸۷۴ٽقزٺ٬ ٽلاك. ثڄ ٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ، ٿ. ک. ثڄ: روثذ ،

ل ٭ویل ٱبپی، . 2. ۸، ۷۰۹۱ىڇئڄ ۷۲، ۱۴؛ ؽجٸ اٹپزڀ ، ۸، ۷۰۹۱ٽڄ ۴، ۰

، رچواٿ، ٽوکي ٽبٹ٦بد ڇ رؾٲٲبد 1215 -1304ٯ/ 1253هاڅڂپبی ٽجڈ٥بد ایواٿ: ٥و ٱبعبه،

آڇهیٸ ٽڂزو ل. ایڀ 29. ځقزڀ پبهۀ ؽجٸ اٹپزڀ رچواٿ كه 3. 4، 1372هبځڄ څب،

ٷ ځویڄ ٦جۀ كیگوی اى ځویۀ ٽ٦زجو ؽجٸ اٹپزڀ ثڈك کڄ ځقذ ثڄ ڈهد څٮزڄ ځبٽڄ كه ب

كه کٺکزڄ اځزبه یب٭ذ. ثوای آگبڅی ثزو كه ثبهۀ ایڀ ځویڄ ٿ. ک. ثڄ: اؽپل کوڇی، ربهیـ 1893

، كه ا٥الٿ ۷۰۹۱. كه ځڈاٽجو 4. 276-77، 1340ٽوڇۀ ایواٿ، چبپ پڂغټ، رچواٿ، اٽوکجو،

ڀ هڇىځبٽڄ ثڄ ڇ٭بد مکبء اٹپٺک، ڈه اوا٭ٸ اى هڇىځبٽۀ روثذ چڂڀ یبك کوك: ". . . فلٽبری کڄ ای

ڇڀ ٽب کوكڃ، ٥الڇڃ ثو ٽ٦ٺڈٽبد ڇ ٭ڈایلی کڄ ٽڂزو ځپڈكڃ، یکی ایڀ اذ کڄ ٽوكٻ ایواٿ اى

هڇىځبٽڄ آىهكڃ فبو ثڈكځل، روثذ ثڄ ڇاڄ ویڂی ثبٿ ڇ ٽيایبی چڂل کڄ كاها ثڈك، ٽوكٻ ها

ځڈاٽجو ۲ٯ/ ۷۱۵۲هٽبٿ ۵۰، ۷۲هڇىځبٽڄ فڈاٿ کوك." ٿ. ک. ثڄ "٭بع٦ۀ اكثی،" ڈهاوا٭ٸ،

. ا٭يڇٿ ثوایڀ، كه پژڇڅ څبئی کڄ كه ٽڈهك ٽجڈ٥بد ایواٿ اځغبٻ گو٭زڄ، هڇىځبٽۀ روثذ ۲، ۷۰۹۱

ثڄ ٥ڂڈاٿ ځویڄ ای پگبٻ ڂبفزڄ لڃ اذ کڄ وٽٲی ثوای هڇىځبٽڄ څبی ٩وكڇٹزی كیگو

گڈئٸ کچڀ ، ربهیـ ل کڄ كه چوڅبی گڈځبگڈٿ کڈه کټ کټ اځزبه یب٭زڂل. كه ایڀ ثبهڃ ٿ. ک. ثڄ:

. ٽؾپل ؽڀ فبٿ 5. ۴۱، ۷۱۱۱، رچواٿ: اځزبهاد آگبڃ، ۷بځڈه كه ٽجڈ٥بد ایواٿ ، ط

ا٥زپبك اٹٺڂڄ كه فبوار ثڄ څپکبهی مکبء اٹپٺک ثب اڇ كه اځزبه هڇىځبٽۀ كڇٹزی اال٣ ابهڃ

فبواد ٽؾپلؽڀ فبٿ ٽی کڂل. ثوای آگبڅی څبی ثزو كه ایڀ ثبهڃ ثڄ ٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ ٿ. ک. ثڄ:

. ثوای ىځلگی 6. 129ڇ 86، 1345ا٥زپبك اٹٺڂڄ، ثڄ کڈ ایوط ا٭به، رچواٿ، اٽو کجو،

ځبٽۀ کڈربڅی اى ٽوىا ٽؾپل ؽڀ فبٿ ٭وڇ٩ی ٿ. ک. ثڄ: ٽؾپل له څبپی، ربهیـ عوائل ڇ

ٽؾوٻ ۵۰، ۸۱۸. روثذ، 7. ۷۵۵ -۷۵۸، 1363، اٮچبٿ، کپبٷ، 2ٽغالد ایواٿ، ط

. ۸، ۷۴۰۰ٽبه ۰ٯ/ ۷۱۷۱ڈاٷ ۵۱، ۷۱۹. روثذ، 8. ۵، ۷۰۹۱ٽبه ۷۸ٯ/ ۷۱۵۲

۴، ۱۱۱. روثذ، 10. ۱، ۷۴۰۱اکزجو ۵۷ٯ/ ۷۱۷۲عپبكی االڇٹی ۵۱، ۸۲. روثذ، 9

. كه ثبهۀ ایڀ گڈځڄ فڈجڂی څبی اڇٹڄ ٿ. ک. 11. ۷، ۷۰۹۲اڇد ۷۹ٯ/ ۷۱۵۱عپبكی اٹضبځی

Negin Nabavi“ ,Spreading the Word: Iran‟s First Constitutional Press and the Shapingثڄ:

of a „New Era‟,”Critique: Critical Middle Eastern Studies, vol. 14, no. 3, Fall 2005, pp .

. ٽغپ٤ آىاكٽوكاٿ 13. ۷، ۷۰۹۱ٽبه ۷۸ٯ/ ۷۱۵۲ٽؾوٻ ۵۰، ۸۱۸. روثذ، 12. 307-321

رؤ ل. كه پی لڇه ٭وٽبٿ ٽوڇذ، ٽوىا عچبځگوفبٿ ڈه اوا٭ٸ 1903بٷ كه

څپواڃ ثب ل ٽؾپلهب ٽبڇاد ثڄ کپزۀ اځٲالة کڄ ثوای رٲڈیذ ځچذ ٽوڇذ رکٸ لڃ

. ایڀ االػ كه ثبهی اى هڇىځبٽڄ څب ی ایڀ كڇهڃ ثڄ چټ ٽقڈهك. ثڄ ٥ڂڈاٿ 14ثڈك پڈزڂل.



Pag

e37

غٺ اك٥ب کوك کڄ ایڀ هڇىځبٽڄ "ثب ځڈه عپبٷ ڇ ڈد كٹک فڈك چټ ڇ گڈ ځپڈځڄ هڇىځبٽڄ ٽ

۱ٯ/ ۷۱۵۸ڈاٷ ۷۱، ۱ثڈٽی ڇ ثگبځڄ ها هڇڀ ڇ پوآڇاىڃ فڈاڅل بفذ." ٿ. ک. ثڄ ٽغٺ،

. چڂڀ اؽببری چڂبٿ ٽزلاڇٷ ثڈك کڄ كه ثبهی اى ځبٽڄ څبی 15. ۸، ۷۰۹۱كبٽجو

بكڃ ٽی ل ثبىربة ٽی یب٭ذ. ثڄ ٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ، كه ځبٽڄ ای ثڄ فڈاځڂلگبٿ کڄ ثڄ هڇىځبٽڄ څب ٭وز

ؽجٸ اٹپزڀ ایڀ عپالد ثڄ چټ ٽی فڈهك: . . .ایواځبٿ اٽوڇى چټ ثوربٿ ثڄ اځلاىڃ ای ثبى

لڃ ڇ كه ؽٮ٠ ؽٲڈٯ فڈك چڂبٿ ب٥ی څزڂل کڄ ا٥پبٷ ڇ ا٭کبه څو ٭وكی ها ثب کپبٷ كٱذ ڇ

ڇ كه ؽٮ٠ ؽٲڈٯ ؽٲڄ فڈك اى څو اٱلاٽی ٽبیٲڄ ځلاهځل ڇ اى ځبىک ثڂی ځب١وځل ڇ ٽڈکب٭ی ٽکڂڂل

ثلڇ كځب، چڂبځچڄ رپبٻ رڈاهیـ ٥بٹټ ثڄ ٽب ځبٿ ٽلڅل ڇ ٽجوڅڀ ٽی كاهك، څو ٽٺزی کڄ اى فڈاة

٩ٮٺذ ثلاه ل ڇ ؽٲڈٯ فڈك ها كاځذ ثب څچ ٱڈۀ ٱبڅوڃ ځپی رڈاٿ ؽٲڈٯ آٿ ٽٺذ ها پبیپبٷ ځپڈك

ٯ/ ۷۱۵۲هث٤ اٹضبځی ۷۵، ۵۱کزڈة چوی،" ؽجٸ اٹپزڀ )رچواٿ(، ڇ اى ٽبٿ ثوك. ٿ. ک. ثڄ: "ٽ

. ؽجٸ اٹپزڀ )رچواٿ( كه وٽٲبٹڄ اڇٷ فڈك څڈاكاهی ا ها اى آىاكی ثڄ 16. ۸، ۷۰۹۱ٽڄ ۵۲

رویؼ ا٥الٻ کوك ڇ ځڈذ: ". . . څڈافڈاڃ ؽویذ ڇ آىاكی ڇ ٥ب ٽبڇاد ڇ ثواكهی څزټ. . ."

، 20. ؽجٸ اٹپزڀ، 17. ۷، ۷۰۹۱آڇهٸ ۵۰/ ۷۱۵۲هث٤ االڇٷ ۷۲، ۷ؽجٸ اٹپزڀ )رچواٿ(،

Soroud Soroudi (1988): Sur-e Esrafil ,1907-08 :Social. ٿ. ک. ثڄ: 18. 2، 1907ٽڄ 21

and Political Ideology,” Middle Eastern Studies, vol. 24, no. 2 ,p. 246. 19 ؽجٸ اٹپزڀ .

. كه ٽٲبٹڄ ای کڄ ثب ٥ڂڈاٿ 20. ۵، ۷۰۹۱آڇهٸ ۵۰ٯ/ ۷۱۵۲هث٤ االڇٷ ۷۲، ۷)رچواٿ( ،

ثڄ چبپ ۷۰۹۱ٽڄ ۱ٯ/ ۷۱۵۲هث٤ االڇٷ ۵۵، ثڄ ربهیـ ۱"بی" كه ؽجٸ اٹپزڀ )رچواٿ(،

هل چڂڀ آٽلڃ اذ: "ای اڅبٹی ڇڀ ٥يیي: روٱی ایواٿ ٽڈٱڈ٫ ثڄ ارؾبك ٽٺذ ڇ كڇٹذ اذ. رب

. ٿ. ک. 21به ځجبل ٽپکڀ ځذ ثڄ ایڀ ىڇكی ثزڈاٿ روٱی ځپڈك. . ." یگبځگی ڇ یکوځگی كه ک

. ۱، ۷۰۹۱ٽڄ ۵۲ٯ/ ۷۱۵۲هث٤ اٹضبځی ۷۵، ۵۱ثڄ:"ٽغپڄ ٩ود،" ؽجٸ اٹپزڀ )رچواٿ(،

ځڄ رڂچب كه ٽٲبالد ثٺکڄ كه ثوفی اى ځبٽڄ څبی فڈاځڂلگبٿ ثڄ هڇىځبٽڄ څب ځي رؤکل « ٩ود»ثو اڅپذ

ىی اى ایڀ گڈځڄ رؤکلڅب ها كه ځبٽڄ ای ٽی رڈاٿ فڈاځل کڄ كه هڇىځبٽڄ ٽبڇاد ثڄ ٽی ل. ځپڈځۀ ثبه

چبپ هل: "ای اڅٸ ایواٿ ڇ ای ىاكگبٿ ایڀ ٽوى ڇ ثڈٻ، ایڂک ڇٱذ ٩ود اذ. . . ؽبد پب ڇ

ځغبد پب كه ٩ود اذ. آىاكی پب، ٥يد پب كه ٩ود اذ. . . صوڇد پب، ازٲالٷ پب،

۷۱، ۱د اذ. عي ٩ود څچ ٥الط ځلاهیل." "ٽکزڈة چوی،" ٽبڇاد، ٽٺذ پب كه ٩و

. ایڀ ځکزڄ ٭و ثوفی کبٿ اى عپٺڄ یؾی آهیڀ پڈه 22. ۱، ۷۰۹۱ځڈاٽجو ۵۸ٯ/ ۷۱۵۲ڈاٷ

٩بٹت ځڈیڂلگبٿ اال ځپی كاځزڂل چڄ ٽی ځڈیڂل ڇ ثوای »ها ٽڈهك پو ٱواه ٽی كڅل کڄ

ی آهیڀ پڈه، اى جب رب ځپب: ربهیـ ل ڇ پڂغبڃ بٹۀ اكة ٭بهی، ٿ. ک. ثڄ: یؾ« کڄ ٽی ځڈیڂل.

. كه ثبهۀ ثوفی اى ایڀ ڇیژگی څب ٿ. ک. ثڄ: 23. 25، 2، ط 1350رچواٿ، کزبة څبی عجی،

Nabavi, “Spreading the Word, pp. 317-320 24« .،13، 4ٽبڇاد، پبهڃ « ٽکزڈة اځيٹی

. ثوپبیۀ 26. 3، 1907ځڈاٽجو 4، 3ٽبڇاد، پبهڃ « ٽکزڈة ٱټ،. »25. 5، 1907ځڈاٽجو

( چبپ ل ڇ روعپڄ ا كه ٽبڇاد Novoe Vremyaگياهی کڄ كه هڇىځبٽڄ هڇی ځڈیڄ ڇهٽڄ )



Pag

e38

اځزبه یب٭ذ، "یکی اى ٽؾڂبد ٽوكٻ ایواٿ ایڀ اذ کڄ اى کبهڅبی ٽپٺکزی ڇ پٺزک ىڇك ىكڃ ځپی

ویت څٮزبك ځپوڃ ج٤ ٽڈك ڇ فٺی اهىاٿ ثڄ ٭وڇ ڈځل ڇ ثڄ رڈ هڇىځبٽڄ څب کڄ كه رچواٿ ٱ

ٽی هل ثب کپبٷ كٱذ ٽواٱت ڇ ٽڈا١ت کبه ٽغٺ څزڂل. ث٦ی څب کڄ ثڄ چټ فڈك كیلڃ اځل

ر٦وی٬ ٽی کڂڂل کڄ كه رچواٿ فٺی كیلڃ ٽی ڈك کڄ ٽضال پڂڄ كڇى یب فب څټ کبه ٽی کڂڂل ڇ څټ

ڈاځڂل ث٦ل اى ارپبٻ ثڄ ٭ٲوا ٽی كڅڂل کڄ آځچب ځي اى هڇىځبٽڄ ٽی فڈاځڂل ڇ کبځی کڄ عوایل ها ٽی ف

. ٿ. ک. 27. ۱، ۷۰۹۴ٽبه ۴ٯ/ ۷۱۵۱ٮو ۲، ۷۱ٽبٹ٦ۀ آٿ ٽزٮ ڈځل." ٽبڇاد،

E.G. Browne, The Persian Revolution, 1906-1911, Reprint. Washington, DC, Mageثڄ:

Publishers, 1995 ,p. 143. 28 :ٿ. ک. ثڄ .Janet Afary, The Iranian Constitutional

Revolution ,1906-1911 :Grassroots Democracy, Social Democracy and the Origins of

Feminism ,New York, Columbia University Press, 1996, p. 152. 29« .،ؽجٸ « ٽکزڈة چوی

، 1907ځڈاٽجو 4، 3پبهڃ ٽبڇاد، « ٽکزڈة ٱټ،. »30. 3، 1907ٽڄ 2، 4اٹپزڀ، پبهڃ

16، 20ڈه اوا٭ٸ، پبهڃ « رڈؼ ڇاؾبری کڄ رب کڂڈٿ كه ایواٿ ثڄ فبٷ آٿ ځزڂل،. »31. 7

ؽجٸ اٹپزڀ، « الیؾڄ ای كه ثبهۀ مٽذ،». ثڄ ٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ ٿ. ک. ثڄ: 32. 3-4، 1908ژاځڈیڄ

اى فڈارڀ،" ؽجٸ اٹپزڀ )رچواٿ(، . ٿ. ک. ثڄ: "الیؾۀ یکی 33. 6، 1907ژڇئڄ 15، 68پبهڃ

. ځبٽۀ فڈاځڂلۀ ىځی ځي، ثب ٹؾڂی ٽبثڄ ڇ كه 4، ۷۰۹۱پزبٽجو ۷ٯ/ ۷۱۵۲هعت ۵۵، ۷۹۲

اځزٲبك اى ـ ٭ٸ اهلل، كڇ ٽبڃ پ اى ایڀ كه ڈهاوا٭ٸ ثڄ چبپ هلڃ ثڈك. ٿ. ک. ثڄ:

ڀ كڇ ځبٽڄ اټ ڇ ب ځبځڄ ای اى . څچ ک اى ا ۲ڇ ۸، ۷۰۹۱ژڇڄ ۷، ۱ -۴ڈهاوا٭ٸ،

Afsaneh Najmabadi, “Zanha-yi Millat: Women or Wives of. ٿ. ک. ثڄ: 34ځڈڂلڃ ځلاذ.

the Nation?,” Iranian Studies, vol. 26, nos. 1-2, Winter/Spring 1993, p. 65. 35 ٽکزڈة" .

، ۷۰۹۱ژڇئڄ ۷۷ٯ / ۷۱۵۲الڇٹی عپبكی ۵۰، ۱۲کی اى فڈارڀ،" ؽجٸ اٹپزڀ )رچواٿ(،

. كه ۷۰۹۱ژڇڄ ۷۹ٯ / ۷۱۵۲عپبكی االڇٹی ۵۴، ۱۸. "ر٪و،" ؽجٸ اٹپزڀ )رچواٿ(، 36. ۱

. ثڄ 37ځزغڄ اڀ ا٥زوا، اٸ ځبٽڄ هڇى ث٦ل ثب ٥ڂڈاٿ "ٽکزڈة کی اى فڈارڀ" ثڄ چبپ هل.

بفذ، ٽٲلٽڄ ای ثب ٽپڈٿ ىیو كه ٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ، څڂگبٽی کڄ مکبء اٹپٺک ځگبهځلۀ ځبٽڄ ها ٽ ڂ

اثزلای ٽٺت ٽ ځڈذ: "عڂبة ٽ٦به٫ ځبة. . .آٱب ٽوىا ل هب فبٿ ٽٺٲت ثڄ ل اٹؾکپبء

اى ٽبڅو اجبی رجوي ڇ كڇزبٿ پپی اكاهۀ روثذ ثڄ اڀ ثڂلڃ ٽوٱڈٻ ٭وٽڈكڃ اځل. . ." روثذ،

. ثڄ ٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ ٿ. ک. ثڄ: روثذ، 38. ۵، ۷۰۹۲اڇد ۱۷ٯ/ ۷۱۵۱عپبكی اٹضبځی ۵۰، ۱۱۱

. كه یک ٽڈهك کڄ مکبء اٹپٺک ځگبهځلۀ ځبٽڄ ها ځپ ڂبفذ 39. 4، 1905ژاځڈیڄ 26، 349پبهڃ

، چبپ ځبٽڄ ها ثڄ اڀ ڈهد رڈعڄ کوك: "اڀ اڇٱبد پبکزی اى ىځغبٿ ثڄ ٽچو )٥جلڃ. . . اؽپل

وٻ بثٲڄ ای ځلازټ. ا٭ڈاڅب گٮزڂل عڂبة اٹؾڂی( ثڄ اټ ثڂلۀ ځبچي هلڃ. ثب ځڈڂلڃ ٽؾز

ٽزبة ٽ٢٦ټ ؽبعی ل اؽپل پوؽبعی ٽو ثچبكهاٹلڀ اى ٽالکڀ فپڄ کڄ كه ٺک

٥ٺپبء ٽڂٺک اذ، ٽوٱڈٻ ٭وٽڈكڃ. كه څو ؽبٷ چڈٿ اى ث٦ی ٽٮبل فجو ٽ كڅل ڇ ثواكهاٿ ها

ه٭بد ها اځلافزڄ، ثبٱی ها كه ثڄ کبه فو رڈ ٽ کڂل ڇ اؽزپبٷ ٩و كه آٿ ځپ هڇك، ث٦ی ر٦ب



Pag

e39

۷۲ٯ/ ۷۱۵۸هٽبٿ ۵۱، ۸۵۹اڀ ٽؾٸ كهط ٽ ځپبل ڇ اٽلڇاه اذ ڈكٽڂل ڈك." روثذ،

Benedict Anderson, Imagined Communities: Reflections. ٿ. ک. ثڄ: 40. ۸، ۷۰۹۱ځڈاٽجو

on the Origin and Spread of Nationalism, revised ed., London and New York, Verso ,

1991 ,p.4. 41 :ثڄ ٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ، ٿ. ک. ثڄ .James L. Gelvin, The Modern Middle East: A

History. New York and Oxford, Oxford, University Press, 2005, p. 145 .

*****

ژات آفاری: آزادی ای هذی خستیي قاى اساسی ایراى

ژات آفاري*

اڀ هڇىڅب قڀ اى هڇ څبي ربهق اي ٽ اكي څبي ٽلځ ڇ ځقزڀ ٱبځڈٿ اب اواٿ آى

هڇك کڄ ثڄ رلهیظ اڈهڃ ٮذ لڃ اځل. ځڄ رڂچب اځٲالة څبي ب، کڄ كه وذ فڈ

٥ٲٸ ڇ كٷ هثب ڇ پو اى رڂبٱ اځل، کڄ ؽز ٽزڀ څب ڇ ڂلڅبي ب اي کڄ كه گوڇ كاه كگوگڈځ

پب٥ پلل ٽ آڂل آٽبط فڈاځچب ڇ رٮوڅبي گڈځبگڈٿ اځل. ځٸ څبي پ كه پ څبي ثيهگ اعز

ځبٿ ٩وڇه ڇ ا٭زقبه ٽٺ فڈاځلڃ اځل ڇ 1776ٽوكٻ ایبالد ٽزؾلڃ اٽوکب كه ف ف ثبځۀ ازٲالٷ

آكٽبٿ څپگ ثواثو آ٭ولڃ لڃ اځل، ڇ ؽ څبي ځبزبځلځ اى عپٺڄ ؽ »كه ٥جبهاری چڈٿ:

كاهځل ثڄ كلۀ زبگوي ځگوزڄ اځل. ثب اڀ ؽبٷ څڂڈى عبي « ڇ ځٸ ثڄ بكٽبځی ىځلگ، آىاكي

قڀ څبي ثبه كه چڂل ڇ چڈٿ ٭وآڂلڅبئ ثبٱ اذ کڄ ثڄ رلڇیڀ اڀ ثبځڄ اځغبٽلڃ اځل. اڀ

کڄ ثوكڃ كاهي ها هڇا ٽ 1787ثڄ آبځ ثب ٱبځڈٿ اب بٷ 1776ڇاٱ٦ذ ځي کڄ ثبځڄ بٷ

( ڇ 1906-7ىگبه ځپ ا٭زل څپچڂبٿ ٽؾٸ گٮزگڈ اذ. ځقزڀ ٱبځڈٿ اب اواٿ )كاذ ب

( ایڀ ڂل ؽ ٱبځڈځگياهي ٽغٺ 1ٽزپټ آٿ ځي کپبث كچبه چڂڀ وځڈز ثڈكڃ اذ.)

ي ځٮڈم ڈهای ٽٺی ها کڄ ٱواه ثڈك كه کبځڈٿ ٱلهد ب ځڂل ثڄ هپذ ڂبفذ ڇ اى كاٽڂڄ

ٿ ٱواهكاكڅبي فبهع ثبیل ثڄ رڈت ٽغٺ ڈها هل، اځغپڀ څبي بڃ کبذ. ج اڀ ٱبځڈ

كه ثواثو « اڅبٹی ٽپٺکذ»ابٹز اى ازٲالٷ هأي ثچوڃ ڇه گوكځل، آىاكي اځزبه ڇ ٽجڈ٥بد رپڀ ڇ

ٱبځڈٿ ثواثو ڂبفزڄ ڈځل. ثب اڀ څپڄ، ٱبځڈٿ اب اى ثبىکوكٿ گوڃ ر٦به ٽبٿ ٱڈاځڀ ٥و٭ی ڇ

ڇ كه ځزغڄ ځزڈاځذ ثڄ پبه ٱڈاځڀ اب ٽلهٿ عچبٿ ثپڈځلك. رلڇیڀ اؽکبٻ و٣ ثبىٽبځل

ثٺژک اٱزجب کوكځل گوچڄ ثڄ ٱبځڈٿ څبي 1831کڂڂلگبٿ ایڀ ٱبځڈٿ، ثزو اى ٱبځڈٿ اب بٷ

اب ٭واځڄ، ثٺ٪بهزبٿ ڇ ٥ضپبځ ځي ثی ا٥زڂب ځجڈكځل. ایڀ ځڈزڄ ثڄ ثوه رؤصو اڀ اٹگڈڅب

اب ځقذ اواٿ ٽ پوكاىك ڇ ځبٿ ٽ كڅل کڄ ٱبځڈٿ اب اواٿ كه ثو بفزبه ٱبځڈٿ

پبهڃ اي ىٽڂڄ څب اى ثوفی اى ٱڈاځڀ ابی اهڇپبئبٿ ٭وارو ه٭زڄ، ثڄ ڇیژڃ اى آٿ هڇ کڄ اى ؽٲڈٯ



Pag

e40

پبكبڃ کبزڄ ڇ ٱٺپوڇ افزبهاد ٽغٺ ڈها ڇ ڇىیواٿ ها گزوكڃ رو کوكڃ اذ. ٱبځڈٿ اب

ثڂبی كاكگزوي ٥و٭ ها ٭واڅټ آڇهك ڇ اى ٱلهد ڂز ٭ٲچب ڇ ٽغزچلاٿ کبذ. اٽب اواٿ پبیڄ څبی

اى كگو ڈ، ٱبځڈٿ ابی اٽزبىڅبی ثی بثٲڄ اي ثڄ االٻ ڇ هڇؽبځذ ٦ڄ كاك ڇ ثلڂوڇي

څټ ؽٲڈٯ ٽلځ چوڇځلاٿ ڇ څټ ازٲالٷ ٽغٺ ڈها ڇ ٱڈڃ ٱبئڄ ها ٽقلڇ کوك. ٥لاٹذ كه

، عچبځگوك ٭واځڈي لۀ څٮلڅټ، پبكبڃ اواٿ ها فڈكکبٽڄ روڀ ڇ ځوڇٽڂل گٮزپبٿ ڂز بهكٿ

( وپو بک ځي كه ځقزڀ بٷ څبي لۀ ثزټ چڂڀ 2روڀ بڃ عچبٿ ٽ كاځل)

٭وٽبٿ هڇای فڈكکبٽڄ ای ثڈك کڄ اٱزلاه ٽٺٲ كه ڂذ پبكبڅبٿ »ٽ ځگبهك کڄ بڃ اواٿ،

ج ثڈك کڄ څپۀ ځ٢بٻ ىځلگ اعزپب٥ ثڄ گوك ٽ ڇڅپبځڂل ٱ« څقبٽڂ هڄ كاذ،

( اٽب، ڇاٱ٦ذ آٿ اذ کڄ ځٲ ڇ ځٮڈم كگو ثبىگواٿ پچڂۀ بذ اى ایڀ ٱلهد ٽٺٲڄ 3«)گذ.

پبكبڃ ها ٽچبه ڇ ٽؾلڇك ٽ کوك. ثڄ قڀ كیگو، كه عبٽ٦ۀ ڂز اواٿ ٽ کبذ ڇ فڈكکبٽگ

باله، ٱلهد گو٭ذ کڄ كه آٿ بڅياكگبٿ، هڇؽبځبٿ، ٽی رڈاٿ ځبٿ اى یک بفزبه كڇگبځڄ، ڇ ٽوك

( كهایڀ 4واٿ ٱجٺڄ څب، ڇ ؽبکپبٿ ایبالد ٱلهد بڃ ها كه ثوف ىٽڂڄ څب ٽؾلڇك ٽ کوكځل.)

بفزبه اؽکبٻ و٣ اى یکڈ ڇ ٱڈاځڀ ڇ ڂذ څبی ٥و٭، اى ڈی كیگو ثو هڇاث فڈی ڇ

بٿ ثو پبیۀ ٱوآٿ ڇ اؽبكیش ڇ هڇایبد ڇ اؽکبٻ ٥پڈٽی ؽبکټ ثڈكځل. اؽکبٻ و٣ ها ٽغزچلاٿ ڇ ٭ٲچ

( 5اٽبٽبٿ كڇاىكڃ گبځڄ ڇ ځي ثوكاذ څبي ٭ٲچبٿ ٦ ر٦ڀ ٽی کوكځل ڇ ثڄ اعوا كه ٽ آڇهكځل.)

كڇٹذ ځي کبهپوكاى هڈٻ ڇ ٱڈاځڀ ٥و٭ ثڈك. كه كڇهاٿ ٱبعبه، ایڀ ٱڈاځڀ ها كڈاځبٿ اځبء ٽی کوكځل

ڂل. ٱببٿ كڈاځقبځڄ څب ثڄ كذ بڃ ٽڂڈة ب ثوکڂبه ٽ لځل. ڇ كاهڇ٩ڄ څب ثڄ اعوا ٽ گناز

ڇاٹبٿ ٽؾٺ ځي كاكگبڅچبي ٥و٭ ٽؾٺ كه ابٹذ څبي فڈ كازڂل. كه هڇزبڅب ځي كڅقلابٿ

ثڄ كاڇهي ڇ ٽبځغگوي کپک څبي ٽؾٺ ٽ پوكافزڂل. اٽب ٽوى ٽبٿ و٦ذ ڇ ٱڈاځڀ ٥و٭

( وهزۀ 1722-1501ك. ثواي ځپڈځڄ، كه كڇهاٿ پببځ ٮڈڄ )څچگبڃ هڇڀ ڇ ٽزپبي ځجڈ

( ٽٲبٽبد كڇٹز 1747-1736ٱبځڈځگناهي كه كذ و٦ذ ٽلاهاٿ ثڈك اٽب كه كڇهاٿ ځبكهبڃ ا٭به )

ٱبځڈځگناهي ها یکوڃ ثڄ ٥چلڃ كازڂل. ثب اڂغبٷ ٽ رڈاٿ گٮذ کڄ هڇچپو٭زڄ هڇؽبځبٿ ثڄ كاڇهي

افزڄ ڇ ٽؤٽڈهاٿ كڇٹذ ځي ٥چلڃ كاه كاڇهي ڇ اعواي ؽکټ كه ٽڈهك څبي ٽنڅج ڇ ٽلځ ٽ پوك

عوائټ ٥بكی ثڈكڃ اځل. كه کپک څبي ٽبٹ ځي ثزو كڇ كاڇه ثڄ ځپبڂلگ څوک اى كڇ و٫ ثڄ

( اڀ ڈڃ څب ڇ ثوكاذ څب اى ٽٲڈٹۀ 6ؽٸ ٽکٸ اى هاڃ ٽبځغگوي ڇ ٽبٹؾڄ ٽ پوكافزڄ اځل.)

چچبه ٽڈهك ثب كهک ٽلهٿ اى ٥لاٹذ ڇهىي رٮبڇد كاهځل. ځقذ اڂکڄ ٥لاٹذ كه عبٽ٦ڄ كذ کټ كه

كه اواٿ، څپچڂبٿ کڄ كه رپلٿ څبي ڈځبځ ڇ هڇٽ ڇ عبٽ٦ڄ څبي اهڇپبئ لڃ څبي ٽبځڄ، ٥لاٹذ

ڇهىي كه گوڇ ه٭زبهڅبي گڈځبگڈٿ ثب آكٽبٿ ثڄ ٭وافڈه عبگبڃ ڇ هرجۀ آځبٿ كه پچڂۀ ىځلگبځ اعزپب٥

ي اى ٺٺڄ ٽوارت اعزپب٥ كه کبځڈٿ كهک ڂز اى ٥لاٹذ ٽ ځذ ڇ ثڈكڃ اذ. پبلاه

پبكبڃ ٥لاٹذ گزو ځي ثڄ ځگبڅجبځ اى ؽ څبي چچبه گوڇڃ اعزپب٥ ڇ پبلاذ ٺٺڄ

ٽوارت ٽبٿ آځچب ٽ پوكافذ. اڅٸ ٱٺټ، ٽوكاٿ پو، ثبىهگبځبٿ ڇ کبڇهىاٿ څوک ؽٲڈٯ ڇژڃ

کبهکوك اعزپب٥ ابٿ ثڈك. ؽڀ ڇا٠٥ کبٮ اڀ ځگبڃ اي ٽ ٺجلځل کڄ كه فڈه ٽورجڄ ڇ



Pag

e41

ي ڇژڃ اي اذ کڄ اى ڂز ڇ څپگبځ ها چڂڀ ثڄ رڈو ٽ کل: څوآكٽ ها عبگبڃ ڇ هرجڄ

ي ثبه كڇه ثوا كه ځ٢و گو٭زڄ لڃ اذ اگو څوک ثقڈاڅل اى گٺټ فڈ پب ثوڇٿ گنزڄ

٩بى ٽ ڈك پ پبكبڃ ثبل څوک ها كه ځچل اى چپ ڇ هاذ کبک څب ڇ کپک څب آ

( اڀ ځگبڃ 7عبگبڃ ٭وافڈه ڇي ځگبڅلاهك ڇ آځگبڃ کڈ٭بئ ڇ ثبٽبځی ٽٺک فڈ ها ځ٢بهڃ کڂل.)

ڂز ثڄ ٥لاٹذ كذ پبكبڃ ها ثواي چوگ ثو ىځلگ كهثبهبٿ، ڇىواٿ ڇ کبهٽڂلاٿ كڇٹز ٽ

ذ ٽ ب٭ذ فڈ ها ځڈکو پبكبڃ ٽ څوک کڄ ثڄ ٽٲبٻ ڇ هرجڄ اي كڇٹز ك»گڈك چڂبځکڄ:

( 8«)كاځذ ڇ عبٿ ڇ ٽبٷ ڇ ځبٽڈ ا ڇ ځي ىځلگ ٭وىځلاځ څپڄ ڇ څپڄ كه كزو بڃ ثڈك.

ث جج ځذ کڄ رب لها٢٥پ اى چټ بڃ ٽ ا٭زبك عبٿ ڇ ٽبٹ څوكڇ ثو ثبك ٽ

ڇ پبئڂ اعزپب٣ ها رڈاٿ آٿ ( اى كگو ڈ، پڂبڃ ثوكٿ ثڄ ٱلهد ٭بئٲۀ پبكبڃ جٲڄ څبي ٽبځ 9ه٭ذ.)

ٽ ثقل کڄ ڇاٹبٿ ٽؾٺ، بڅياكگبٿ ڇ كگو ڇاثزگبٿ ثڄ ٱٺپوڇ ٱلهد ها اى ىبكڃ هڇي كه زټ

ثڄ ىوكزبٿ ثبىكاهځل. كڇٽڀ ڇژگ ٥لاٹذ ڂز پواکڂلگ ڇ گڈځگی ر٦بهی٬ آٿ ثڈك چڂبځکڄ ثواي

وی فب ا٥پبٷ ٽی ل. اڀ ٽکٸ ک عوٻ ثڄ ٭وافڈه چو ڇ كبهي کڄ كهآٿ هڇي ٽی كاك کٮ

هاڃ ؽٸ چڂلاٿ بكڃ اي ځلاذ ثڈژڃ اڂکڄ ثڄ ه٩ټ گڈځگڈئ ؽکټ څب ڇ کٮوڅب، ؽبکټ و٣ څو

چو ڇ كبه فڈك ها ثڄ کبځڈٿ ٭ٲڄ ٦ڄ ٽ پڈذ ڇ ثلڀ هڇي ٥ٺټ ازٲالٷ ڇ فڈكٽقزبهي كه

كڂ ځي کڄ ٥ٺټ ٭ٲڄ اځلڇفزڄ كاڇهي ڇ ٽغبىاد ثوٽ ا٭واذ. څپچڂبٿ کڄ فٸ ثيهگ اى ٥بٹپبٿ

ثڈكځل قڀ آفو كه كاڇهي ڇ ر٦ڀ ٽغبىاد ها ثو ىثبٿ ٽی آڇهكځل. كه اڀ ٽبٿ گوڇڃ ٽغزچلاٿ كه

هأ ٥بٹپبٿ كڂ ثڄ ثپبه ٽ ه٭زڂل. ثو ٽغزچلاٿ كه ؽڈىڃ څبی ٭ٲچی ٦ی ٥واٯ آٽڈى

ذ ٽؾٺ كه څو چو ڇ ٽ كلځل ڇ اى آٿ پ ؽ رٮو ٱوآٿ ڇ و٦ذ ڇ ر٦ڀ اٽبٻ عپب٥

ٽوع٦ذ ٦ڄ ٽی هلځل ڇ «پبهڃ اي اى اڀ ٽغزچلاٿ ثڄ ٽٲبٻ»هڇزب ها ثڄ كذ ٽ آڇهكځل.

وٽ څپۀ ٽئٽڂبٿ ٽٲٺل فڈك ٽ لځل. كه ؽبٹ کڄ كذ ٽواع٤ رٲٺل كه رٮو اؽکبٻ ڇ

ه رپبٽ کبهڅبي ٱڈاځڀ االٻ کبٽال ثبى ثڈك، څو ٭وك ٦ڄ ٽ ثبذ ٽوع٦ی ڇژڃ ها ثوگيڂل ڇ ك

كڂ ڇ ٥جبكي فڈ اى ڇي پوڇي کڂل. گوڇڅچبي گڈځبگڈٿ اواځبٿ ثزڄ ثڄ ٱڈٽذ بٿ، ثزو

پوڇ ک ٽوع٤ رٲٺل ڇژڃ ٽ لځل ڇ پ اى ٽوگ ڇی پوڇاځ كگوي ها ثغبي ڇي ثوٽ

اي ( ثڄ جت اڀ گڈځگڈځی ڇ پواکڂلگ، چبهڃ څبی ثبهي کڄ كه لۀ ځڈىكڅټ ثو10گيلځل.)

بٽبٿ ثقلٿ ثڄ ٽؾبکټ و٥ی ثڄ کبه ثوكڃ ل ثڄ ٭وعبٻ ٽٺڈة ځول. ثڂبځچبكٿ ک ځ٢بٻ

گبځۀ ؽٲڈٱ څټ كه گوڇ آز ٥و٫ ڇ و٦ذ ثڈك ڇ څټ ڇاٽلاه څپبڅڂگ ٽواع٤ رٲٺل كه ڈۀ

رٮو وی٦ذ. ځبگٮزڄ پلاذ کڄ چڂڀ څپبڅڂگ ثڄ كگوگڈځ گو٭ كه بفزبه پواکڂلڃ ڇ

( ڈٽڀ ڇژگ ٥لاٹذ ڂز كه ڈۀ ٽغبىاد آٿ عٺڈڃ 11جوي ٦ڄ ٽ اځغبٽل.)گڈځگڈٿ هڅ

ڇ ر٦پټ كاكٿ کٮو گڂبڃ کبه ثڄ -ٽبځڂل ثولٿ ڇ علا کوكٿ پبهڃ څبئ اىثلٿ -گو ٽ ڈك. رڂجڄ ثلځ

ا٭واك بیٮڄ كڇ ڇیژگی ٥لاٹذ ڇهىي ڂز ثڈك. رب بٷ څبي پببځ لۀ ځڈىكڅټ ځي کٮو ڈهلٿ

ٻ ب پبكبڃ ٽغبىاد څبی ڂگڀ ڇ گبڃ کزڀ څپۀ ثزگبٿ ٽغوٻ ثڈك. ځپڈځۀ اڀ ٽغبىاد ثواال

څب ها ٽ رڈاٿ كه وځڈذ پوڇاٿ ک ثبة كل کڄ كه لۀ ځڈىكڅټ هڇاط ب٭زڄ ثڈك. كه بٷ



Pag

e42

، پ اى آځکڄ چبهرڀ ثبث ٱل عبٿ ځبواٹلڀ بڃ کوكځل، رڀ اى هڅجواٿ ثبث ثڄ گڂبڃ 1852

ڄ ٽوگ ٽؾکڈٻ لځل ڇ كه کڈي ڇ ثوىٿ ثڄ كذ گوڇڅچبي گڈځگڈٿ اعزپب٥ ثڄ ڈڃ څبي اهرلاك ث

( كه كگو چوڅب ڇ ابٹذ څبي اواٿ ځي چڂڀ کزبهڅبئی هڇي 12ث هؽپبځڄ اي کزڄ لځل.)

ي كاك. كهاڀ كڇهاٿ کڂغڄ ڇ آىاه ىځلاځبٿ ڇ چڈة ڇ ٭ٺک کوكٿ ڇ كذ ڇ پب ڇ گڈ ابٿ ڈڃ

ثڈك کڄ، پ اى کزڄ لٿ ځبواٹلڀ بڃ، ٭وىځل 1896( رڂچب كه بٷ 13ثڈك.) ٽوڈٻ ٽغبىاد

ٽ٢ٮواٹلڀ بڃ اعبىۀ کڂغڄ کوكٿ ٽوىا هبي کوٽبځ ها ځلاك ڇ ثب ثلاهآڇقزڀ ڇي كه پ چټ

( چچبهٽڀ ڇژگ ٥لاٹذ ڂز ٦ كه اواٿ ه٭زبه ځبثواثو ثب ىځبٿ 14څپگبٿ ٽڈا٭ٲذ کوك.)

اواٿ فڈاڃ ٽٺپبٿ ڂ ڇ فڈاڃ ځبٽٺپبٿ ڇ ثوكگبٿ ثڈك. ثبل ثڄ بك كاذ کڄ ڇاٱٺذ څبي كڂ

ثوفال٫ كڀ چڈك ڇ ٽؾذ کڄ ثڄ ىٿ ؽ اهس ثوكٿ اى ٽبٷ ځلاكڃ اذ، ىځبٿ ٽٺپبٿ اى ؽ

اهس ثوفڈهكاهځل. ىٿ ٽٺپبٿ څپچڂڀ ٽ رڈاځل پوكافذ ځٮٲۀ فڈ ها اى ڈڅو ٺت کڂل. ثب اڀ

س االٽ کڄ چټ پو ها كڇ ثواثو كفزو ٽ٦ڀ کوكڃ اذ كه ثزو ثق څبي څپڄ، ٱبځڈٿ اه

( ثواي ثبهي 15هڇزبئ ڇ ثڈژڃ آځغب کڄ ٽبٹکذ ىٽڀ كه ٽبٿ ثڈك ثکٺ ځبكلڃ گو٭زڄ ٽ ل.)

ىځبٿ چوي ځي رج٦ذ اى ایڀ ٱبځڈٿ ڇ كزو ثڄ چټ ٽڈهڇص اٽکبٿ پنو ځجڈكڃ اذ ڇ ىځبٿ اى

ذ كه ثق ثيهگ اى پچو څپگبځ ثوکڂبه كازڄ لڃ ڇ اى ؽٲڈٯ ق ؽڈه ڇ ٽبهک

ځبچيي ثچوڃ ٽڂل ثڈكڃ اځل. ؽ ٽوكاٿ ثڄ چڂل څپوي ڇ الٯ ځي آىاكی څب ڇ ؽٲڈٱ اځلک ثواي

ىځبٿ كه ځچبك فبځڈاكڃ ثبٱ ٽ ځچبكڃ اذ. ىځبٿ ؽزی رڈاځبئی ثچوڃ ڇهی اى ایڀ ؽٲڈٯ اځلک ها ځي

كڂ ځي ثچپڀ ڈڃ اى ثواثوي كه ثواثو ٱبځڈٿ ٽؾوڇٻ ثڈكڃ اځل. ک اى ځلازڂل. اٱٺذ څبي

ڇیژگی څبي كزگبڃ ٥لاٹذ ڂز پبلاهي اى رپبيڅبي كڂ ڇ اعزپب٥ ڇ رٮکک ثڀ ٽٺپبٿ

ڇ ځبٽٺپبٿ ڇ ق آىاك ڇ ثوكڃ كه عڈاٽ٤ االٽ ثڈكڃ اذ. ثڂبي ثبهي اىڀ كڇگبځگی څبي

څبي پبكبڅ ٮڈي ځچبكڃ ل ڇ رب بٷ څبي آ٩بىڀ لۀ ثزټ اعزپب٥ كه ڇاپڀ بٷ

ځي كڇاٻ آڇهك. رڂچب ثب اځٲالة ٽوڇڄ ثڈك کڄ ثزو ا٥زٲبكاد ڂزی ثب اهى څب ڇ ثبڇهڅبی ځڈیڀ

هڇثوڇ لځل اى آٿ عپٺڄ ایڀ کڄ: رپبٽ چوڇځلاٿ )ٽوك(، علا اى هرجۀ اعزپب٥ بٿ، كه ثواثو

کوكٿ ڇ ثولٿ ا٥بی ثلٿ ٽغوٽبٿ ٽغبىار ڇؽبځڄ ڇ ٩واځبځ اذ؛ ٱبځڈٿ ثواثواځل؛ ٽضٺڄ

ٱبځڈٿ ثبل ثڄ کبٿ كه څپۀ چوڅب ڇ ابٹذ څب ثڄ اعوا كهآل؛ ځ٢بٻ ثوكڃ كاهی ٩و اځبځی اذ ڇ

واځغبٻ گڈځگڈځ كڀ ڇ اپبٿ ٽنڅج اواځبٿ ٽبځ٤ اى ثواثوي ابٿ كه ثواثو ٱبځڈٿ ځذ. اٽب

ڄ ثواي بڃ ڇ جٲڄ هڇؽبځبٿ پنو اڀ گڈځڄ آىاكي څب ڇ ثواثوی څبی اځبځی ثڄ فڈاڅټ كل ک

څچ هڇی کبه بكڃ اي ځجڈك ڇ كه ځزغڄ کپک ثڀ څڈاكاهاٿ ڇ ٽقبٹٮبٿ ایڀ كگوگڈځی څب اى آٿ

هڇى ربکڂڈٿ رؤصو ثبه ثو ٽو ؽوکذ بی ڇ ٭وڅڂگی عبٽ٦ۀ ایواٿ ځچبكڃ اذ. اځٲالة

پ اى ٽبڃ څب ر٢بڅواد فبثبځ ڇ ڈه څبي څپگبځ 1906پڂغټ اڇد بٷ ٽوڇذ كه هڇى

( ثڄ ځبچبه ٭وٽبځی بكه کوك کڄ كهآٿ اى گب ٽغٺ ڈهاي ٽٺ 1907-1896ٽ٢ٮواٹلڀ بڃ )

( كه كڇهۀ پڂظ ٽبڅۀ آ٩بى اځٲالة، ٽوڇڄ فڈاڅبٿ 16ڇ رلڇیڀ ٱبځڈٿ اب قڀ ه٭زڄ ثڈك.)

کوكځل ڇ ځپبڂلگبٿ ٽغٺ ها هڇاځۀ فبځڄ ٽٺذ بفزڂل. ٱبځڈٿ اځزقبثبد اي ثوگياه اځزقبثبد څپگبځ



Pag

e43

ثڄ رڈت هل هاڃ ها ثوای ؽڈه ځپبڂلگبٿ گوڇڅچب ڇ اڂب٫ كه ٽغٺ 1906کڄ كه ٽبڃ پزبٽجو

ڈها گڈك ڇ ؽ هأي كڅ ها ثڄ ٽوكاٿ ڇاثزڄ ثڄ گوڇڃ اعزپب٥ ڇاگناه کوك: فبځلاٿ

( ثڄ 17ا٫، هڇؽبځبٿ ڇ ٺبة، ثبىاهبٿ ڇ پڄ ڇهاٿ فوك، ڇ ثبىهگبځبٿ.)ٱبعبه، ىٽڀ كاهاٿ ڇ او

كهل چوڇځلاٿ ؽبئي وای ڇ 90گياه ل ؽڀ رٲ ىاكڃ، ځپبڂلۀ رجویي، كه چوڅبي ثيهگ

ځپبڂلۀ ٽغٺ اڇٷ 156كهل اى هڇزبئبٿ كاهځلۀ ؽ هأي كه گيڂ 50كه هڇزبڅب ځيكیک ثڄ

ایڀ اهٱبٻ ٽپکڀ اذ ا٩واٯ آٽي ثبل. ثب آٿ کڄ ثبهي اى ؽبئياٿ وکذ عزڂل، اگو چڄ

وای كه ٽبٿ ٥بو ڇ ازبٿ څبي اٸ ځڀ كه اځزقبثبد وکذ ځکوكځل، ثزو پژڇڅڂلگبٿ

ٽ٦بو ثوآٿ اځل کڄ ځقزڀ اځزقبثبد ٥پڈٽی كه ایواٿ اى ازٲجبٷ څپگبځ ثچوڃ ٽڂل ثڈك ڇ بیل

( ثال٭بٺڄ پ اى گب ٽغٺ كه رچواٿ ڇ 18بری كٽڈکوارک كاځذ.)ثزڈاٿ آٿ ها ځپڈځۀ اځزقبث

ؽز پ اى آځکڄ ثبهي ځپبڂلگبٿ ازبٿ څب ڇ چوزبٿ څب ثڄ پبزقذ ثوڂل، گوڇڅی

ثوگيلڃ اى ٽوڇڄ فڈاڅبٿ پڀ ځڈ ٽقزوي اى ٱبځڈٿ اب ها رچڄ کوكځل. اڀ پ

ثٺژک اٹگڈ گو٭زڄ ثڈك ثڂبٿ ځ٢بٻ 1831ٱبځڈٿ اب ٭واځڄ ڇ 1791ځڈ کڄ اى ٱبځڈٿ اب

پبهٹپبځ ٽلهٿ كهاواٿ ها پ ا٭کڂل. ٽغٺ اڇٷ ٽوکت اى ځپبڂلگبٿ رچواٿ ڇ چوزبځچب ثڈك کڄ

ثواي ٽلد كڇبٷ ثڄ ځپبڂلگ ثوگيلڃ لڃ ثڈكځل. ٽغٺ اڇٷ، ثڄ ٽ٦ڂبی ڇاٱ٦ی ک ٽغٺ

ڀ ٽی پوكافذ ڇ څټ ٹڈایؼ پڂچبكی كڇٹذ ها هك یب ٱبځڈځگناهي ثڈك کڄ څټ هأب ثڄ رلڇیڀ ٱڈاځ

رڈیت ٽی کوك. ٽغٺ ځٲی ابی كه اٽڈه ٽبٹی ڇ ثڈكعڄ كڇٹذ، كه پوكافذ څبي فبهع، ڇ

( ثوپبیۀ ٱبځڈٿ 19ٱبځڈٿ اب(. ) 26رب 22كه رڈیت ٱواهكاكڅب ڇ پپبٿ څبي كڇٹز كاذ )اڈٷ

لڇك ٽی ل. گوچڄ اڇ څڂڈى هبذ كڇٹذ ها ثڄ ابی، ؽٲڈٯ ڇ افزبهاد ٽٺٲڄ بڃ یکوڃ ٽؾ

٥چلڃ كاذ اٽب ڇىواځ پبقگڈي ٽغٺ ڈهاي ٽٺ ثڈكځل. بڃ كگو ځڄ ثو فياځۀ کڈه

ٽٺ ثڈك ڇ ځڄ ٽ رڈاځذ پبي اى كاوۀ ؽٲڈٱ کڄ ثواثو ٱبځڈٿ اب ثڄ اڇ كاكڃ لڃ ثڈك ٭وارو

ڈٿ اب اي كاذ کڄ كهکڂبه كگو ؽٲڈٯ گناهك. اىڀ پ بڃ ڇ١ٮۀ پوڇي ڇ پبلاهي اى ٱبځ

ڇ آىاكی څبی ٽلځ ثڄ ڇژڃ ثوؽ آىاكي اؽياة ڇ هڇىځبٽڄ څب رؤکل ٽی کوك. ٱبځڈٿ اځزقبثبد پزبٽجو

رکٸ اځغپڀ څبي ځ٢بهد ثو اځزقبثبد ها وڇهی پوك. اڀ اځغپڀ څب ځقذ كه آمهثبغبٿ 1906

ڂ واى ڇ اٮچبٿ ڇ كگو عبي څب گڈكڃ لځل ڇ ڇ رچواٿ ڇ پ اى آځچب كه ازبٿ څبي عڂڈث ٦

ثزو آځچب ځي فلٽذ فڈ ها رب پببٿ كڇهاٿ اځزقبثبد پ گو٭زڂل. اځغپڀ څب ثڄ رلهظ ثڄ ٥ڂڈاٿ

ځچبكڅبئ ٽزٲٺ هیڄ كڇاځلځل ڇ ثڄ ثبىربثی ځبثبٽبځی څبی اځزقبثبری پوكافزڂل. اځغپڀ څبي

کڈچک، ڇ ؽز كه ثوف هڇزبڅبي پبٷ کڈه ثوپب گڈځبگڈٿ كیگوی ځي كه چوڅبي ثيهگ ڇ

لځل. پبهی اى ایڀ گڈځڄ اځغپڀ څب ځي ثڄ ڈهد ځپڄ ٽقٮ ثڄ څپذ ثوفی اى ىځبٿ جٲبد ثبال

ڇ ٽبځی عبٽ٦ڄ كه رچواٿ ڇ چڂل چو ثيهگ كگو آ٩بى ثڄ کبه کوكځل ڇ ثڄ ثڂبځچبكٿ ٽلهڄ څب،

ثبهي اى ؽٲڈٱی کڄ ایڀ اځغپڀ څب ٺت ٽی ثپبهزبٿ څب ڇ زټ فبځڄ څب كذ گڈكځل.

کوكځل، اى آٿ عپٺڄ ؽ رؤ ٽلهڄ ڇ ثپبهزبٿ ڇ ځ٢بهد ثو کبهکوك ٭وٽبځلاهاٿ ڇ ىٽڀ كاهاٿ،

كه ٱبځڈٿ اب پ ثڂ ځلڃ ثڈك. اى ایڀ گنزڄ، اڈٹی کڄ کٮذ هاثۀ بڃ ثب ٽغٺ



Pag

e44

اٽڂۀ پڈٷ اؽکبٻ و٥ ٽ اځغبٽل كه ڈها ٽ پوكافذ ڇ ځي ٱڈاځڂی کڄ ثڄ ٽؾلڇك بفزڀ ك

پوكۀ اعپبٷ ڇ اثچبٻ ثڈك. اڀ ڇاٱ٦ذ ثوچگڈځگ كاك ڇ زل ٽغٺ، ثبٿ یک ځچبك رپټ گوی

ځڈڀ، ثب كڇ ٱت ڂز ٱلهد ٦ڂ بڃ ڇ ځچبك هڇؽبځذ ربصو ٽ گناذ. ٽزپټ ٱبځڈٿ اب

كاوۀ ٱلهد بڃ ثڄ كگوگڈځ رڈعڄ ٽغٺ ثڄ ٽٲڈالد آىاكي، ٥لاٹذ ڇ ثواثوي ڇ ٽؾلڇك لٿ

گو٭ كه اٹگڈي ب ڇ اعزپب٥ اواٿ كه ځقزڀ بٷ څبي لۀ ثزټ اځغبٽل. كه ایڀ

بٹچب څټ ٽغٺ ڈها ڇ څټ ٽجڈ٥بد اى ؽٲڈٯ ث بثٲڄ اي ثوفڈهكاه لڃ ثڈكځل ڇ كه ځزغڄ

ڄ رڂچب ڂذ ٺٺڄ ٽوارت ٱلهد ڂز كه اعزپب٣ ها ثڄ چبٹ ٽ کلځل. چڂڀ چبٹ ځ

گوابٿ ڇ ٽؾب٭٢ڄ کبهاٿ ل ٽوڇڄ کڄ ثبهي هڇؽبځبٿ ٽوڇڄ فڈاڃ ڇ څڈاكاه اځٲالة ها ځي

كه ٥پڈٻ ٽبئٸ آٿ چڄ ها الػ ٽٺک ڇ »كٹڂگواٿ ٽ بفذ. ثواي ځپڈځڄ، ٽغٺ ٽ رڈاځذ

اى ٱبځڈٿ اب(؛ څپۀ ٱڈاځڀ کڈه ځي ٽ ثبذ 15ثڄ رڈیت هبځل )اٸ « ٽٺذ ٽی كاځل

٥بیلاد یب كاهائی »ٱبځڈٿ اب( اځزٲبٷ یب ٭وڇ څو ثقی اى 16رڈت ٽغٺ ثگنهځل. )اٸ

ثب رڈیت ٽغٺ ڈهای ٽٺی ٽپکڀ فڈاڅل ثڈك. « ؽلڇك ڇ ص٪ڈه ٽپٺکذ»یب څو ر٪وی كه « كڇٹذ

ثڄ څو ک ا٥ټ اى فبهعی یب كافٺی « ا٥بی اٽزبىاد»ڇ « ٥چلځبٽڄ څب»ٱبځڈٿ اب( 22)اٸ

ٱبځڈٿ اب( ٽغٺ ٽ رڈاځذ اى بڃ ثوکڂبهي څو 24ل ثڄ رڈیت ٽغٺ ثول. )اٸ ثبی

ٱبځڈٿ 29ڇ 28لڃ ثبل. )اٸ څبی « فال٫ یب ځٲ ٱبځڈٿ»ڇىیوی ها ثقڈاڅل کڄ ٽورکت

اب( ثب اڀ څپڄ، ٱبځڈٿ اب ثبهي ځکزڄ څب ها ځبگٮزڄ ڇ ځبپوكافزڄ گنازڄ ثڈك. ثواي

ذ كٱٲی اى ؽٲڈٯ ڇ آىاكی څبی ٭وكي ڇ اعزپب٥ چوڇځلاٿ ثڄ چټ ځپ ځپڈځڄ، كه آٿ ٭چو

فڈهك ڇ ٽوى هڇڂ ثڀ رکبٹ٬ ڇ افزبهاد ڄ ٱڈۀ ٽٲڂڂڄ، اعوائڄ، ڇ ٱبئڄ كیلڃ ځپی ل. كه

ٽغٺ گوڇڅ ځٮوي ها ثواي هلگ ثڄ اڀ کبز څب ثوگيل رب ثڄ 1907ىٽزبٿ بٷ

ثپوكاىځل. څویک اى ا٥بی ایڀ گوڇڃ ٽ ثبذ ثب ک ىثبٿ ځڈزڀ ٽزپپی ثو ٱبځڈٿ اب

( بٹچب 20فبهع آڂب ثبل رب ثزڈاځڂل اى ٱڈاځڀ اب كیگو کڈهڅب كه ایڀ کبه ثچوڃ ثوځل.)

گوڇڃ آبي »ث٦ل، ک اى ا٥بي اڀ گوڇڃ ځٮوي، لؽڀ رٲ ىاكڃ، كه قڂبځ كه

ث اى » اڈٷ ٽڂلهط كه ٽزپټ ٱبځڈٿ ابی ایواٿ ها رؤکل کوك کڄ اڇ ڇ څپکبهاځ« ٽوکيي ٹڂلٿ

څوچي ثو ٱبځڈٿ اب ثٺژک ځچبكڃ اځل، گوچڄ گبڃ اى ٱڈاځڀ اب ٭واځڄ ڇ ثٺ٪بهزبٿ ځي

( رلڇیڀ کڂڂلگبٿ ٱبځڈٿ ابی ایواٿ كیگو ٱڈاځڀ ابی، اى عپٺڄ ٱبځڈٿ 21«.)کپک گو٭زڄ اځل

ځچبكځل، گوچڄ پبهڃ اي اى آٿ ها كه ځقۀ پ ځڈ ٱبځڈٿ اٽپوارڈهي آٹپبٿ ها کڂبه 1871اب

( ثڄ اڀ پو کڄ چوا اواځبٿ ٱبځڈٿ اب ثٺژک ها اٹگڈ ٱواه 22گڂغبځلڃ ثڈكځل.) 1906اځزقبثبد

1876( ک اڂکڄ ٱبځڈٿ اب ٥ضپبځ کڄ كه بٷ 23كاكځل ثلڇ گڈځڄ پبـ ٽی رڈاٿ گٮذ.)

فبڇه ٽبځڄ ثڈك، ٽزؤصو اى ٱبځڈٿ ابی ثٺژک ثڈك ڇ ثلڂوڇي رلڇیڀ لڃ ڇ ځقزڀ ٱبځڈٿ اب

اى فڈك وٽ ڇ ځپڈځڄ اي ثواي اواځبٿ ثغب ٽ ځچبك. كه ڇاٱ٤، ٱبځڈٿ اب ثٺژک ربصو ٥پلڃ

ای ثو رڈ٦ۀ ب چڂلکڈه اهڇپبئ ڇ څو ڄ کڈه ٽچټ فبڇهٽبځڄ ٦ڂ اٽپوارڈهي

كڃ ای اى څپڀ ٱبځڈٿ اب كه كهثبه ځبواٹلڀ بڃ ( ٭و٥24ضپبځ، اواٿ ڇ ٽو كاذ)



Pag

e45

( ثڄ گٮزگڈ گنازڄ لڃ ثڈك ڇ بڃ څټ آځوا اى آځوڇ کڄ اى ٱلهد پبكبڃ قذ ٽ 1848-96)

کبذ کغب هك کوكڃ ثڈك. ځبواٹلڀ بڃ کڄ پبكبڅ فڈ ها ثب ڈٯ ڇ ڈه ٭واڇاځ ثواي

ك رقذ ٺڂذ ها كه ؽبٹ ثلهڇك گٮذ کڄ اى كگوگڈځ ڇ ٽلهٿ بىي ځ٢بٻ ؽکڈٽز آ٩بى کوكڃ ثڈ

( ٱبځڈٿ اب ثٺژک ثڄ پوڇي 25االؽبد ب ڇ اكاهي ثڄ څوای ٽوگ آب ا٭زبكڃ ثڈك.)

، كذ هڇؽبځبٿ ڇ کٺب ها اى ؽٲڈٯ ڇ افزبهاربٿ کڈربڃ بفذ. 1791ٱبځڈٿ ٭واځڈي بٷ

ټ ڇ آكاة ٽنڅج څپگبځ، ڇ اثواى ایڀ ٱبځڈٿ آىاكي ٽنڅت، ثوگناهی ٽوا 14ا٭يڇٿ ثوایڀ اٸ

٥ٲلڃ ها رپڀ ٽ کوك ٽگو آٿ عب کڄ ا٥پٸ ایڀ آىاكی ثڄ اهرکبة عوٽ ثڂغبٽل. كهٱبځڈٿ

اب ٥ضپبځ، څپبځڂل ٱبځڈٿ ابی ثٺ٪بهزبٿ، ٺبٿ څټ پبكبڃ ڇ څټ ثبالروڀ هڅجو

كڇ ثلڇ اڇ ځچبكڃ كڂ ثڄ پبه ٽ ه٭ذ ڇ ٽئڈٹذ رپڀ اعوای ٱڈاځڀ و٦ذ ڇ ٥و٫ څو

لڃ ثڈك. چڂبځکڄ فڈاڅټ كل ثڄ ه٩ټ کڈ څب کڄ ثواي ٽؾلڇك کوكٿ ٱلهد ځچبكڅبي

ٽنڅج كه کبه ل، ٱبځڈٿ اب اواٿ كذ آفو اى اٹگڈڅبي ٥ضپبځ ڇ ثٺ٪به ڇ ځڄ ٱبځڈٿ

زوي ثڄ اب ثٺژک پوڇي کوك ڇ ؽز پب اى آٿ څوكڇ ٭وارو ځچبك ڇ كه ٽٲبیڄ ثب آٿ څب ٱلهد ٭يڇځ

هڇؽبځبٿ ثقل. كٹٸ كیگوی کڄ ځڈیڂلگبٿ ٱبځڈٿ ابی ایواٿ ها ثڄ ٱبځڈٿ ابی ثٺژیک

ٽزپبیٸ ٽی کوك پڈځلڅبي رغبهي ڇ ب اي ثڈك کڄ پبهي اى ځقجگبٿ ٽوڇڄ فڈاڃ اواځ

ک ( ٦لاٹلڇٹڄ کڄ ثڄ ځپبڂلگ كڇٹذ اواٿ بٷ څب كه ثٺژ26ها ثب كڇٹذ ثٺژک پڈځل ٽی كاك. )

ها اى 1831ثو ثوكڃ ثڈك ثب بفزبه ب ثٺژک آڂب ثڈك. څپڈ ځقڄ اي اى ٱبځڈٿ اب

كڇٹزپوكاٿ ثٺژک ٺت کوك، آځوا ثڄ ىثبٿ ٭به ثوگوكاځل ڇ ثب گوڇڃ ځٮوي ثبىځگوي ٱبځڈٿ

( چڂڀ ثڈك کڄ گوچڄ ٱبځڈٿ څبي ٭واځڄ ڇ ثٺژک څوكڇ ثو ٱبځڈٿ بٷ 27اب كهٽبٿ ځچبك)

ثٺژک ثڈك کڄ کپبث وٽ ٽزپټ 1831اواٿ رؤصو ٽ ځچبكځل كذ آفو اڀ ٱبځڈٿ 1906

کڂگوڃ ٽٺ 1831ثٺژک كه بٷ 1831اواٿ ل. ٱبځڈٿ اب بٷ 1907ٱبځڈٿ اب

ثٺژک وػ ٱبځڈٿ اب اي ها كها٭کڂل کڄ كه ثبهی ىٽڂڄ څب ڇاٽلاه ٱبځڈٿ اب بٷ

ڀ ٱبځڈٿ اٸ ځپبیڂلگی ٭وك چوڇځل عبگيڀ ڈۀ پڀ ٦ڂ ځپبڂلگ ٭واځڄ ثڈك. كه 1791

گوڇڃ ڇ ڂ٬ لڃ ثڈك. ثوپبیۀ ثبهي اى ٱڈاځڀ اب لڃ څبي څغلڅټ ڇ ځڈىكڅټ اهڇپبئ

ؽ هأی كاكٿ رڂچب ثڄ جٲۀ کڈچک اى ٽوكاٿ ر٦ٺ ٽی گو٭ذ کڄ رڈاځبئی پوكافذ ٽبٹبد كازڂل.

ڄ پلا كڇٹذ ٽوکيي ٱلهرپڂلي اځغبٽل اٽب كه څپڀ ؽبٷ ٱلهد ث 1831گوچڄ ٱبځڈٿ اب

كهفڈهي ځي ثڄ ازبٿ څبی گڈځبگڈٿ ٽ كاك ڇ پڈځل اځلاٽڈاهي ٽبٿ ڈهاڅبي ٽؾٺ آځبٿ پلل ٽ

ؽٲڈٯ »آڇهك. ٱبځڈٿ اب ثٺژک، اٽب، رب آځغب ځو٭ذ کڄ، څپچڈٿ وٽ ٭واځڈي ا، اى

بك کڂل. چڂڀ ثڈك کڄ ثڄ ه٩ټ آهٽبځقڈاڅبٿ اځٲالة ٭واځڄ، «مار ڇ علائ ځبپنو ٽوكٽبٿ

ٱبځڈځگناهاٿ ثٺژک ثڄ ٽوڇڄ ٺڂز ڇ ځڄ عپچڈهي ٽ اځللځل ڇ آځچڄ اڀ اځلڄ ها ثڄ

پ ٽ هاځل ثوآڂلي اى ٭به ٱلهد څبي اهڇپبئ ڇ رال ٽبځڄ هڇڅبي رپوکي گوائ ثڈك کڄ

ازڂل. كه ایڀ ٱبځڈٿ ابی، بڃ ٭وٽبځلۀ کٸ ځوڇڅب اکضوذ ٽغٺ ٱبځڈځگناهي ها ثلذ ك

ڂبفزڄ ل ڇ ؽ كاذ ٽغٺ ها ثڄ فڈاذ فڈ ٽڂؾٸ کڂل. ا٭يڇٿ ثوایڀ، ٱبځڈٿ اب



Pag

e46

ثٺژک ثڄ چوگ کٺبي کبرڈٹک ثو ځ٢بٻ آٽڈى ڇ پوڇه پببٿ ٽ كاك ڇ كزگبڃ آٽڈى

ځي ثڄ آىاكي ٽنڅج ڇ علائ کٺب څپگبځ ها عبگيڀ آٿ ٽ بفذ. اٸ څبئی كهاڀ ٱبځڈٿ

ڇ كڇٹذ ٽ پوكاىځل. اڈٷ كیگوی ځي آىاكي څبي ٽلځ اى آٿ عپٺڄ آىاكي رغپ٤ ڇ رؾية ڇ ځو آها

ڇ ٥ٲبیل ڇ واځغبٻ آىاكی ىځبٿ ها رپڀ ٽی کوك ڇ ثڄ چوڇځلاٿ ٭واځڈي ڇ ٭ڂالځلي ىثبٿ ؽ

یڂل. اٸ رٮکک ځجی ڇ ځڄ ٽٺ ٱڈای ٽی كاك ىثبٿ ٽبكهی فڈی ها ثبٽڈىځل ڇ ثلاٿ قڀ گڈ

ڄ گبځۀ ٽغویڄ، ٽٲڂڂڄ ڇ ٱبئڄ بٹڈكۀ ایڀ ٱبځڈٿ ابی ثڈك. ثڄ ایڀ رورت، پبكبڃ، ٽغٺ

ځپبیڂلگبٿ ڇ ٽغٺ ڂب څو ڄ ؽ ٱبځڈځگناهي كازڂل گوچڄ ٱبځڈٿ څبي رڈت لۀ آځبٿ ځپ

ٱڈڃ ٽغویڄ ٱواه كاذ اٽب ٭واٽڀ ثبذ ثب اڈٷ ٱبځڈٿ اب ځببىگبه ثبل. پبكبڃ كه هأ

ا ثلڇٿ اٽبي څئذ ڇىواٿ ٽغوی ځپی ل. ڇىواٿ ځي ثواي ٽبځلٿ ثو ٽڂل ڇىاهد ځبىٽڂل

پزجبځ ٽغٺ ثڈكځل. اى اڂچب گنزڄ پبكبڃ افزبهاری كه ٽڈهك ٱڈڃ ٱبئڄ كاذ اى عپٺڄ ؽ

ځپبڂلگبٿ ڇ ڂب ځي چټ ٽبڇی ثب بڃ اځزبة ٱبد ثب اڇ ثڈك اٽب كه ثوکڂبهي آځبٿ كڇ ٽغٺ

ي كازڂل. ثب ڇعڈك څپڄ اٽزبىاری کڄ ثڄ بڃ كاكڃ لڃ ثڈك، ٱبځڈٿ ابی ثٺژیک رب آ٩بى لڃ

ثزټ كه له ٭چوذ ٱڈاځڀ اب زب لڃ ڇ پو و٭لاه اهڇپب عبی كاذ ثڄ رلهیظ

ٱبځڈٿ هڇػ ؽٲڈٯ ڇ آىاكی څبئ وٽ ٱبځڈٿ څبي اب آىاكي گوا كه واو اهڇپب ل.ایڀ

ها کڄ ثب اځٲالة څبي ٭واځڄ ڇ آٽوکب ثڄ مڅڀ څب هڈؿ کوكڃ ثڈكځل ثڄ کبٹجل اڈٷ فڈ ٽ

کل اٽب كه ٥ڀ ؽبٷ ثڄ بفزبه اعزپب٥ واپب ځڈڂ کڄ ثکٺ ثب هټ عبٽ٦ڄ ڇ ڂذ

ٺڄ ٽوارت اعزپب٥ ( ثٺکڄ ثو پبۀ ڂڀ ڇ ٺ28ؽکڈٽزگوی ثٺژک ثگبځڄ ثبل ځپ اځلل )

ٽڈعڈك كه ازبٿ څبي فڈكٽقزبه، ؽٲڈٯ ٭وكي چوڇځلاٿ ها ر٦ڀ ڇ رپڀ ٽی کوك. چڂڀ اذ

کڄ ځڈیڂلگبٿ ٱبځڈٿ اب ٽوڇڄ اواٿ ثڄ اٱزجب اى ٱبځڈٿ ابی ثٺژیک پوكافزڂل ڇ ثڄ

ځڄ پ ٱڈاځڀ ابی اځگٺ، ڇ آٽوکبی پبٹی ٥ڂبیزی ځکوكځل. گيڂ ٱبځڈٿ اب ثٺژک

( ثو٥ک، چڂڀ کڄ پلاذ 29آٽل ځبگيو وائ ىٽبځڄ ثڈك ڇ ځڄ اى و ربك٫ ڈهد ٽ ثذ. )

اڀ اځزقبة كه پ ڇاه ځبٱلاځۀ ٱڈاځڀ اب ثبهی اى عڈاٽ٤ كیگو ڇ ثڄ ځذ ب٭زڀ

بىگبهروڀ آځچب ثب ک كزگبڃ ب پبهٹپبځ كه کڈهي ٽٺپبٿ ثڄ ٭وعبٻ هل. ٽٲبۀ

اواٿ ثب ٱڈاځڀ ابی ٭واځڄ، ثٺ٪بهزبٿ، ثٺژیک ڇ ٥ضپبځی ؽبکی 1907 ٱبځڈٿ اب كٱ

اى ایڀ ڇاٱ٦ذ اذ کڄ ٽوڇڄ فڈاڅبٿ اواٿ كه واؽی یک ٱبځڈٿ اب ثڄ ځجذ ٽلهٿ ڇ

كٽڈکوارک ڇ بٹڈكڃ هیيی ځ٢بٻ څبی اعوائی، ٱبځڈٿ گناهی ڇ ٱبئی پو٭زڄ کبٽبة ثڈكڃ اځل. ثب

ٮزگی ایواځبٿ آىاكی گوا ثڄ رؾکټ ڇ رضجذ یک څڈذ ٽٺ ڇ 1907پڄ ٱبځڈٿ اب اڀ څ

٥و٭ ها ثب ٽوڇ٥ذ ڇ اٱزلاهی کڄ ثڄ هڇؽبځڈٿ ٽ ثقل كه آٽقذ ڇ اى ایڀ هڅگنه ثڄ یک ٽزڀ

ؽٲڈٱی چڂل پچٺڈ ڇ پو اثچبٻ ثلٷ ل. اځغپڀ څبي ابٹز ڇ ڇالیزی كهٽبٿ كزبڇهكڅبي ثورو ٱبځڈٿ

كه ىٽڂۀ ؽٲڈٯ ٽلځی، ؽٲڈٱی ثڈك کڄ اى اڀ ٱبځڈٿ، اى هاڃ رؤکل ثو اځغپڀ څبی ایبٹزی اب

ثواي ٽوكٻ ازبٿ څب ڇ ٽڂب گڈځبگڈٿ ایواٿ ڂبفذ. اواٿ اى كو ثبى ثڄ ازبٿ څب ڇ ابالد رٲټ

ٽ ل اٽب اځغپڀ څب ځچبكڅبي ځڈڂ ثپبه ٽ ه٭زڂل کڄ كه گوڇ كاه اځٲالة ٽوڇڄ



Pag

e47

( پ اى پوڇىي اځٲالة ٽوڇڄ، اځغپڀ څبي ابٹز اى ؽٲڈٯ ڇ 30وآڇهكڃ ڇ ثبٹلڃ ثڈكځل.)وث

افزبهڅبئ ثوفڈهكاه ٽ لځل کڄ ث اىڀ ثڄ څپزببځبٿ كه ثٺژک ڇ ٽز٦پوڃ څبي ٭واځڈي

اهىاځ لڃ ثڈك. څپبځگڈځڄ کڄ پ اىڀ گٮزټ ثٺژک ڇ څٺڂل بثٲۀ ربهق ثٺڂلي كه ثوپذ

1821زڀ فڈكٽقزبهي اكاهي ڈهاڅبي ٽؾٺ كازڄ اځل. اڈٷ گڈځبگڈٿ ٱبځڈٿ ابی ڂبف

ثٺژیک ځپببځگو ٭ڈٷ ٽزوک ثڀ هټ څب ڇ ؽٲڈٯ ڂز ثب ؽٲڈٯ ٽلهٿ ڇ كٽڈکوارک كهڀ

اواٿ ځي ؽٲڈٱی ثواي اځغپڀ څبي ابٹز كهځ٢و 1907ٱبځڈٿ اذ. كه چچبه اٸ ٱبځڈٿ اب

و اڀ اٸ څب اځغپڀ څبي ابٹز ٽ رڈاځڂل ځٲی ٥پلڃ كه اكاهۀ اٽڈه گو٭زڄ لڃ اذ. ثواث

ٽؾٺی ثو كڇ گوځل، چپ اى ٽبٹبد ابٹز ها كهب٭ذ کڂڂل ڇ ثڈكعۀ ٽؾٺ فڈ ها ثوآٿ

كه رپبٻ ٽپبٹک ٽؾوڇڄ اځغپڀ څبی »اب بٽبٿ كڅڂل. ج اٸ ځڈكٻ ٱبځڈٿ ابی

ڈ ٽورت ٽی ڈك ڇ ٱڈاځڀ ابۀ آٿ اځغپڀ څب اى ایڀ ایبٹزی ڇ ڇالیزی ثڄ ٽڈعت ځ٢بٽڂبٽۀ ٽق

ا٥بي اځغپڀ څبي ابٹز ڇ ڇالیزی ثالڇاڄ اى »ٱواه اذ. ٽبث اٸ ځڈك ڇ یکټ ایڀ ٱبځڈٿ:

ڇ ج اٸ ځڈك ڇ كڇٻ « و٫ اڅبٹی اځزقبة ٽی ڈځل ٽبث ځ٢بٽڂبٽۀ اځغپڀ ایبٹزی ڇ ڇالیزی.

ه االؽبد هاع٤ ثڄ ٽڂب٭٤ ٥بٽڄ كاهځل ثب ه٥بیذ ؽلڇك ٱڈاځڀ افزبه ځ٢بهد ربٽڄ ك»ایڀ اځغپڀ څب:

ثٺژک افزبه ا٭يڇځزوي ثڄ اځغپڀ څبي ٽؾٺ ٽ كاك رب ثڄ ثبىه 1831ٱبځڈٿ اب « ٽٲوهڃ.

څچ »اڀ ٱبځڈٿ 110ڇ اهىبث چڂل ڇ چڈٿ كهآٽلڅبي ٽبٹبر كه ابٹذ فڈ ثپوكاىځل. ثواثو اٸ

اڈٷ ځب١و ثو « ثلڇٿ رڈت ڈهاڅبي ٽؾٺ ٱبځڈځ ځقڈاڅل ثڈك. ٽبٹبد څپگبځ ڇ ب گوڇڅ

چگڈځگی افن ڇ رٲټ ٽبٹبد څبی ٥پڈٽی كه ٱبځڈٿ ابی ٽوڇڄ، اٽب، اى چڂڀ ؽٲی ثواي

اځغپڀ څبي ابٹز بك ځپ کڂڂل. ثب اڂچپڄ، ڇ كه ٽٲبڄ ثب ځچبكڅبی ٽبثڄ كه ثٺژیک اځغپڀ

بځڈٿ ابی، اى فڈكٽقزبهي ب ثزوي ثچوڃ ٽڂل ثڈكځل. څبي ابٹز كه ایواٿ، اى ځ٢و ٱ

ٽٺ گوائ كه ثواثو هڇځل ځچبكڂڄ بىي ٦ڄ گوي اگو چڄ هڇؽبځبٿ ٦ڄ، كه ٱبځڈٿ ابی،

ثق اى پبیگبڃ اٱزلاه ڇ ځٮڈم ڂزی فڈك ها ثڄ ٽغٺ ڈهای ٽٺی ڇاگنازڂل، اٽب ثب رڈیت

ٱٺپوڇڅبي ځڈڂ اى ٱلهد كذ ب٭زڂل. اٸ اڇٷ ٽزپټ ثڄ 1907ٽزپټ ٱبځڈٿ ابی كه بٷ

ٱبځڈٿ اب گڈڅو اڀ كگوگڈځ ها هڇڀ ٽی کڂل. ثبځڄ ازٲالٷ اٽوکب ڇ ا٥الٽڄ ؽٲڈٯ ثو

(، ثڈژڃ ثبڇه ثڄ ؽٲڈٯ Enlightenment٭واځڄ كه وآ٩بى فڈك پبهڃ اي اى اځلڄ څبي هڇڂگوي )

ؽ آىاكي ڇ ثواثوي كه ثواثو ٱبځڈٿ ها كه کبٹجل ازڈاه علا ځبلځ اځبٿ څب ٦ڂ ؽ ىځلگ ڇ

ىثبٿ ٱبځڈځ کلځل. ٱڈاځڀ اب ثٺژک، ثٺ٪بهزبٿ ڇ ٥ضپبځ اٽب رب اڂغب پ ځو٭زڂل ڇ ك٭زو

ٱبځڈٿ ها ثب ابهڃ څبئ کٺ ثڄ ڇژگ څبي ع٪وا٭بئ ٽٺذ ڇ کڈه فڈ گڈكځل ڇ اى عپٺڄ

پچڈٿ ثڄ كځب آٽلٿ كهآٿ ٱٺپوڇ ع٪وا٭بئ ب ٽچبعود ثڄ آٿ ثڄ ٽٮچڈٻ چوڇځلي ڇ وائ آٿ څ

اواٿ ځي اى څپڀ اٹگڈي 1907فبک پوكافزڂل. ځقزڀ ځقۀ پڂچبكي ٽزپټ ٱبځڈٿ اب

( ځقۀ ثبىثڂ 31كڇٻ پوڇي کوكڃ ڇ قڀ ها ثب ثوپوكٿ ځبٻ ابٹذ څبي کڈه آ٩بى ٽ کڂل.)

ثکٺ ٽزٮبڇد آ٩بى ٽ ڈك. اڀ ځقڄ ثڄ ځبٻ ازبٿ څب ڇ لۀ اڀ پ ځڈ، اٽب، ثب ثڂلڅبئ

ٽنڅت هپی ایواٿ االٻ ڇ »ابٹذ څب ڇ ٽوىڅببٿ ځپ پوكاىك ثٺکڄ ثغب چڂڀ ٽ آڇهك:



Pag

e48

( ثلڀ 32«)ویٲۀ ؽٲۀ ع٦ٮویۀ اصڂی ٥ویڄ اذ. ثبیل پبكبڃ ایواٿ كاها ڇ ٽوڇط ایڀ ٽنڅت ثبل.

ی کڈه ڇ رکٺ٬ بڃ كه روڇیظ آٿ پبي ٽ ٭بهك كه هڇي، ٽزپټ ٱبځڈٿ اب ثو كیڀ هپ

څچک چڂڀ ثو ځٲ ڇ ځٮڈم 1906ؽبٹی کڄ ٭وٽبٿ ٽوڇذ، ٱبځڈٿ اځزقبثبد ڇ ٱبځڈٿ ابی

كهآ٩بى قڀ ڇ 1907كیڀ االٻ رکڄ ځکوكڃ ثڈكځل. ثوفال٫ اڀ ڄ ڂل، ٽزپټ ٱبځڈٿ اب

ى څڈذ كڂ ٽٺذ بك ٽ کڂل ڇ ځي ثو ٽنڅجی اى عبئ کڄ ثبل اى څڈذ ٽٺ اواځبٿ قڀ هڇك، ا

ٽناڅت االٻ اځگذ ٽ ځچل ڇ آځوا، کڄ اٹجزڄ ٽنڅت ثزو اواځبٿ اذ، ٽنڅت هپ کڈه

چود یب٭زڄ اذ، گبٽ « اٸ واى»، کڄ ثڄ 1907ٽ ڂبل. اٸ كڇٻ ٽزپټ ٱبځڈٿ اب

ڈك کڄ اى ؽ ثبىه ڇ اهىبث ٱڈاځڀ ٭وارو ٽ ځچل ڇ فڈازبه رکٸ څئزی اى هڇؽبځبٿ ٽ

ٽڈثۀ ٽغٺ ڈها ثچوڃ ڇهځل. ثواثو اڀ اٸ ٱڈاځڂی کڄ اى ٽغٺ ٽی گنهځل ځجبیل ثب و٦ذ

االٻ ځببىگبه ثبڂل. څوچڂل ځپبڂلگبٿ ٽغٺ ؽ گيڂ پڂظ ٽغزچل ٥ڈ اڀ ڈها ها كاهځل،

ب فڈك ٭واڅټ آڇهكڃ ثڄ ځپبڂلگبٿ ٽغٺ اڀ گيڂ رڂچب اىٽبٿ ٭چوزی ڈهد ٽ پنوك کڄ ٥ٺپ

( ثبل كه اڂغب ابهڃ کوك کڄ ځڄ ٱبځڈٿ اب ٥ضپبځ ڇ ځڄ ٱبځڈٿ اب 33پڂچبك ٽی کڂڂل.)

ثٺژک څچک چڂڀ افزبه ڇژڃ اي ثڄ ځچبك هڇؽبځذ ځلاكڃ اځل. روکبٿ ٥ضپبځ بٷ څب پ رو اى

ل. كه لۀ ځڈىكڅټ، آٿ گبڃ کڄ كڇٹذ څبي ٱلهرپڂل اواځبٿ عڂج االؽبد فڈی ها آ٩بى کوكڃ ثڈكځ

٩وث كه رکبپڈي اى څټ پبلٿ اٽپوارڈهي چڂل ٱڈٽ ڇ چڂل ٽٺز ٥ضپبځ ثڈكځل، روکبٿ ٥ضپبځ

« ٭وٽبٿ څپبیڈځی»كه 1856ڇ پ اى آٿ ثڄ بٷ « ٭وٽبٿ و٬ گٺقبځڄ»كه 1839ک ثبه ثڄ بٷ

كذ کټ ثو هڇي -علا اى ر٦ٺٲبد كیڂی ڇ جٲبری آځبٿ- ثواثوي څپۀ ٽوكٻ ٥ضپبځ كه ثواثو ٱبځڈٿ ها

( اٸ بىكڅټ ٱبځڈٿ اب ٥ضپبځ االٻ، ڇ ځڄ االٻ اڅٸ رڂڀ ها کڄ 34کب٩ن آڇهكځل.)

ٽنڅت ثزو ٽوكٻ ٥ضپبځ ثڈكڃ اذ، ٽنڅت هپی ٽ كاځل. اٽب څپڀ اٸ ث كهځگ ثڄ

ب آىاكي اپبٿ ڇ ٥پٸ ثڄ كڀ څبي ٱبځڈٿ ا»ؽٲڈٯ اٱٺذ څب ٽی پوكاىك ڇ چڂڀ ٽ آڇهك:

ٱبځڈٿ اب ثٺژک، 37څپچڂڀ ج اٸ « گڈځبگڈٿ كه وربو اٽپوارڈهي ها پب ٽ كاهك.

ٽؾذ اهرلڇک وٱ ٽنڅت كڇٹذ ثڈك، اٽب اٸ څبی كگو ؽٲڈٯ اٱٺذ څبی ٽنڅجی ها

وڇذ ثڄ ث٦ل ٽ٦ٸ پبلاهی ٽی کوكځل. آىاكي، ثواثوي ڇ كگو ؽٲڈٯ ٽلځ اى آ٩بى عڂج ٽ

بىگبه بفزڀ ٱڈاځڀ ٽلهٿ ٥و٭ی ثب اؽکبٻ و٦ذ څپڈاهڃ ك٩ل٩ڄ فبو ایواځبٿ ثڈكڃ اذ.

ثوه گٮزگڈڅبي آ٩بىیڀ ایڀ كڇهاٿ گڈاڃ آځذ کڄ هڇؽبځبٿ ٽوڇڄ فڈاڃ آٽبكۀ ثبىځگوي ڇ

ڇ كگوگڈځ كگوگڈٿ بفزڀ ؽز ڂز روڀ اؽکبٻ ڇ ٱڈاځڀ و٥ ثڈكځل. ؽل اڀ ثبىځگوي څب

څب اٽب رب آځغب ثڈك کڄ ثڄ آىاكي څبي ٽلځ ڇ كڂ چوڇځلاٿ ځڂغبٽل ڇ كگوگڈځ اب كه اٸ

ځبثواثوی ثڀ ؽٲڈٯ ٽوك ڇ ىٿ كه پ ځبڇهك. اٽب ایڀ آىاكی څب ڇ ثواثوی څب كه ثبهی اى عڈاٽ٤ آٿ

كه ثبځۀ ؽٲڈٯ كڇهاٿ ثڄ هپذ ڂبفزڄ لڃ ثڈكځل، اى عپٺڄ كه ثبځۀ ؽٲڈٯ ثو ٭واځڄ

( ڇ ؽزی كهٱبځڈٿ اب ٥ضپبځ. 7اځبٿ ایبالد ٽزؾل آٽویکب، كهٱبځڈٿ ابی ثٺژیک )اٸ

( ٱبځڈٿ ابی ایواٿ، اٽب، اى آىاكي ٭وكي ٽقب یبكی ځکوكڃ اذ. ثب رال ثوفی 9)اٸ

ٸ څزټ ځپبڂلگبٿ آىاكی فڈاڃ ٽغٺ، ثڄ ڇیژڃ ل ؽڀ رٲ ىاكڃ، اٸ ثواثوي څپگبٿ كه ا



Pag

e49

اڅبٹی ٽپٺکذ ایواٿ كه ٽٲبثٸ ٱبځڈٿ كڇٹزی ٽزبڇی اٹؾٲڈٯ »ٽزپټ ٱبځڈٿ ابی رویؼ ل:

ثبځڄ ؽٲڈٯ ثو ٭واځڄ 6ي ځگبه اڀ اٸ، اٸ اٹگڈي اڀ ٱبځڈځگناهاٿ كه ڈڃ« فڈاڅڂل ثڈك.

اٸ ٱبځڈٿ ابی ٥ضپبځ ڇ 17ٱبځڈٿ اب ثٺژک ڇ اٸ 6ثڈك کڄ فالڄ اي اى آٿ كه اٸ

ٱبځڈٿ ابی ثٺ٪بهزبٿ آٽلڃ اذ. ڇاژڃ څبي کٺلي كه ٱبځڈٿ اب اواٿ ثواثوي څپڄ كه 57

اذ. اى څپڀ هڇ، كه ایڀ ٱبځڈٿ کپزویڀ ابهڃ ای ثڄ « اؽکبٻ وی٦ذ»ڇ ځڄ « ٱبځڈٿ كڇٹذ»ثواثو

ڇ ٽوك ڇ آىاكی ىځبٿ ڇ یب ثواثوی آځبٿ ثب ٽوكاٿ ځلڃ اذ. كه فبو ځچبك هڇؽبځذ رٮبڇد ثڀ ىٿ

ٽٺپبٿ ڇ ځبٽٺپبٿ ځبىكڇكځ ثڈك، گوچڄ اعوا کوكٿ ؽکټ و٥ اڀ رٮبڇد څب كه ٥پٸ قذ رو

ڇ قذ رو ٽ ل. ٱبځڈٿ اب ٽوڇۀ اواٿ كه ځگبه اٸ څبی كیگوی كه ثبهۀ ؽٲڈٯ

ٽلځ چوڇځلاٿ ځي اى ٱبځڈٿ ابی ثٺژک اٱزجب کوكڃ ثڈك اى عپٺڄ كه پبلاذ ؽ ٽبٹکذ

كازڀ ؽوټ فڈ ثڄ ڇژڃ كه ٽکبرجبد ڇ ٭وك ي، اؽزواٻ ثڄ ؽوټ ىځلگ ڇ فبځڄ چوڇځلاٿ، ؽ

ٱبځڈٿ ابی ځي ٽ ا٭يڇك کڄ څچ چوڇځل اواځ ها ځپ 14ؽ كاكفڈاڅ اى كاكگبڃ. اٸ

ځٮی ثٺل یب ٽڂ٤ اى اٱبٽذ كه ٽؾٺی یب یب ٽغجڈه ثڄ اٱبٽذ كه ٽ٦ڂی ځپڈك ٽگو كه ٽڈاهكی کڄ »رڈاٿ

ڇ آځچڄ كه ځچبذ ثڄ رڈت 1907ٽٲبیۀ پ ځڈ ٱبځڈٿ ابی « ٱبځڈٿ رویؼ ٽی کڂل.

هل ایڀ ڇاٱ٦ذ ها آکبه ٽی کڂل کڄ رلڇیڀ کڂڂلگبٿ ایڀ ٱبځڈٿ كه ٱٺپوڇڅبي كگوي ځي کٺل

رؾٸ ڇ ر٦ٺټ ٥ٺڈٻ ڇ ٽ٦به٫ ڇ »ٱلهد ڇ افزبهڅبي ثبه ها كه ک٬ هڇؽبځبٿ ٦ڄ ځچبكڃ اځل:

(، ٽجڈ٥بد آىاكځل ڇ ٽپيی كه آٿ څب 18)اٸ « ٤ آىاك اذ ٽگو آځچڄ و٥ب ٽپڂڈ٣ ثبل.ڂبی

( آىاكي اؽياة ڇ اځغپڀ 20)اٸ .« ٩و اى کزت الٷ ڇ ٽڈاك ٽوڃ ثڄ كیڀ ٽجڀ. . »ٽپڂڈ٣ اذ

ٽڈٹل ٭زڂۀ كیڂی ڇ كځڈی »څب ڇ گوكڅټ آئ څب څټ كه واو کڈه رپڀ لڃ ثڄ و آٿ کڄ

( بٷ پ اى اځٲالة ٽوڇذ ٱبځڈٿ اب 21)اٸ .« ثڄ ځ٢ټ ځجبڂل. . ڇ ٽقٸ

٥ضپبځ څپۀ ایڀ ؽٲڈٯ ها ثلڇٿ څچ و ڇ ٽؾلڇكیزی رپڀ کوكڃ ثڈك. اٽب اگو ٺبٿ

٥جلاٹؾپل كڇٻ ٱبځڈٿ اب ٥ضپبځ ها چڂلی پ اى رلڇیڂ ځٮی ثٺل کوك هڇؽبځبٿ ٽؾب٭٢ڄ

ایواځبٿ ها كه ٽزڀ ٱبځڈٿ ابی یکوڃ بفزڂل. ثوفی كیگو اى اڈٷ کبه اواځ کبه ؽٲڈٯ ٽلځ

ٽڂلهط كه ٱڈاځڀ اب ثٺژک ڇ ٥ضپبځی كه ثبهۀ آىاكی څب ڇ ؽٲڈٯ ٽلځی څچگبڃ ثڄ ٱبځڈٿ

اواٿ هاڃ ځب٭زڂل اى عپٺڄ اٸ څبی ځب١و ثو علائی كیڀ ڇ كڇٹذ، آىاكي ٽواټ 1907اب

( ٭وكۀ قڀ كه رڂگ کوكٿ 35ڂغڄ ڇ کبه اعجبهی ڇ ثوكڃ كاهی.)ٽنڅج ڇ ٥جبكي، ٽڂ٤ رؾپٸ ک

اواٿ اى ٱڈاځڀ ابی ثٺژک، ثٺ٪بهزبٿ، 7-1906كاوۀ ٱلهد ڇ افزبه بڃ، ٱبځڈٿ اب

٥ضپبځ ڇ ځي آٹپبٿ ڇ ژاپڈٿ ڇ هڇڄ پی ٽ گو٭ذ. ٽغٺ ڈها ځچبك ٱبځڈځگناهي ثڈك ڇ ثواثو

ٲڈٯ ڇ افزبهاری کڄ بڅبٿ اهڇپب ڇ اٽپوارڈهاٿ ژاپڈٿ كه اځؾبه ٱبځڈٿ اب اواٿ ثبهي اى ؽ

فڈك گو٭زڄ ثڈكځل، ثڄ ٽغٺ ڈها ڇاگناه ل. ایڀ ٱبځڈٿ اب ؽبکپذ ٽٺ ها ثب ثڄ هپذ

ڂبفزڀ بڃ ثبٿ ځپبڂلۀ چوڇځلاٿ )ڇځڄ ٽبٹک ه٥ذ( ثڂبك ٽ ځچبك ڇ رویؼ ٽی کوك کڄ

( ا٭يڇٿ ثوایڀ، ٱبځڈٿ اب اٱزلاه ڇ افزبه 36( )26ٸ )ا« ٱڈای ٽپٺکذ ځبی اى ٽٺذ اذ.»

هڇؽبځبٿ ها اى ڄ هاڃ ٽ کبذ، ک ثب گب ٽغٺ ٱبځڈځگناهي، كڇٻ ثب ڇاگناهي ځ٢بٻ



Pag

e50

«. ٽؾبکټ ٥و٭ڄ»ڇ « ٽؾبکټ و٥ڄ»آٽڈى څپگبځ ثڄ كڇٹذ ڇ ڈٻ ثب رٲټ ځ٢بٻ ٱب ثڄ

كه ثبهۀ اٽڈه ؽجی ڇ هڇاث فبځڈاكگی ٽی ( كه ٽؾبکټ و٥ڄ ٱبد و٣ ثڄ كاڇهی27)اٸ

پوكافزڂل ڇ ٽؾبکټ ٥و٭ڄ، کڄ څپبٿ كاكگبڅچبي ٥بكی كاكگزوی ثبڂل، هلگی ثڄ ك٥بڇی

ٽلځی ڇ اٽڈه کٮوی ها ثو٥چلڃ كازڂل. ایڀ ٱبځڈٿ ثب رؤکل ثو ثواثوی چوڇځلاٿ )ٽوك( كه ثواثو ٱبځڈٿ

ٿ ڂ ڇ فڈاڃ ٩واٽٺپبٿ( ٽ ثقل. ؽٲڈٯ ربىڃ ای ثڄ اٱٺذ څبي ٽنڅج )فڈاڃ ٽٺپب

اٽب، كه ایڀ ٽڈهك څټ ىثبٿ ٱبځڈٿ ثڄ واؽذ ىثبٿ ٱڈاځڀ ابی ثٺژک ڇ ثٺ٪بهزبٿ ڇ ٥ضپبځ ځجڈك.

ځي کڄ ؽ هأی كاكٿ كه اځزقبثبد ٥پڈٽی ثڄ څپۀ ٽوكاٿ كاكڃ ل اى اثچبٻ ىثبٿ 1911ثڄ بٷ

ٿ ابی ٽوڇڄ ثڄ ؽٲڈٯ ٽچپی اى عپٺڄ ٱبځڈٿ اب کبزڄ ځلڃ ثڈك. ىځبٿ كه پورڈ ٱبځڈ

ؽ آٽڈى ڇ از٪بٷ كذ یب٭زڂل. اٽب ثبهي اؽکبٻ ٽنڅج ڇ هټ څبي ٽوكبالځڄ كه ٱبٹت

( چڂبځکڄ ثوف پژڇڅگواٿ 37ٱبځڈٿ څبي كاٽڂۀ رکبپڈڅبي اعزپب٥ ىځبٿ ها ٽؾلڇك ٽی کوك.)

كه عبٽ٦ۀ ٽلهٿ ثڄ هاز ٭پڂذ ازلالٷ کوكڃ اځل كڇگبځگی پچو څپگبځ ڇ ٱٺپوڇ فڈ

رجٺڈه ٱبځڈځ ثبهي ڂذ څبي ٽوكبالهاځڄ كه ربهـ ڇ ٭وڅڂگ عڈاٽ٤ ثوی اذ. اى اڀ پللڃ

ثب كه٨ کوكٿ ؽ هأي اى 1906( ٱبځڈٿ اځزقبثبد 63ي اواځ ځي ځبٿ گو٭ذ.) ٽ رڈاٿ كه عبٽ٦ڄ

ثبى ٽ كاذ ڇ ثڄ ڇژڃ ىځبٿ ابٿ ها اى ٽبهکذ كه ٥وۀ بذ ڇ رپټ گوی ب

كاڇهی كه ثبهۀ ؽٲڈٯ ا٥بی فبځڈاكڃ ڇ هڇاث ٽبٿ آٿ څب ها كه افزبه ٽغزچلاٿ ثبٱ ٽ ځچبك. اڀ

پللڃ فڈك ځبٿ اى آٿ كاذ کڄ كگوگڈځ كه ٱبځڈٿ فبځڈاكڃ ڇ رلڇیڀ ٱڈاځڀ ٥و٭ بٷ څب

بی ٽوڇڄ ٽنڅت چبٹ قذ ڇ پوكاٽڂڄ ثواي ىځبٿ ڇ ٽوكاٿ ایواٿ فڈاڅل ثڈك. ٱبځڈٿ ا

٦ڄ اصڂ ٥وي ها كڀ هپ کڈه كاځذ ڇ ثڄ گوڇڅی اى ٽغزچلاٿ افزبه اٹ٪بی ٱڈاځڀ

رڈیت لڃ كه ٽغٺ ها ٽی كاك کڄ كه ر٦به ٽزٲټ ثب هڇػ آىاكي ؽبکټ ثو ثبهي اى ٱڈاځڀ

( ٥ٺپب 11-1909اب ٽلهٿ ثڈك. اٽب، ڇاٱ٦ذ آٿ اذ کڄ ثغي ک ازضڂب كه كڇهۀ كڇٻ ٽغٺ )

ځٲی كه رؤیل یب اثبٷ ٱڈاځڀ ٽڈثۀ ٽغٺ ایٮب ځکوكځل، څوچڂل ځپبڂلگبٿ پوځٮڈم ڇ هڇؽبځ

ٽغٺ ا٩ٺت ثو ٽبڅذ ٱڈاځڀ رڈیت لڃ كه ٽغٺ اصوی ٱبثٸ ٽالؽ٢ڄ كازڂل. ڇاٱ٦ذ آٿ

اذ کڄ آىاكي څبی ٽلځ ٽوػ كه ٱبځڈٿ ابی ٽوڇڄ ځي، اى عپٺڄ آىاكي ٽجڈ٥بد ڇ

ٽچبه ڇ ٽؾلڇك لڃ ثڈكځل. څپڀ ٽؾلڇكیذ « بىگبه ثڈكٿ ثب ٱڈاځڀ االٻ»رؾية ڇ رغپ٤ ثب ٱل

څب ثڈك کڄ، څپواڃ ثب ثوفی ٥ڈاٽٸ بی، اٱزبكی ڇ ٭وڅڂگی، كه ځچبیذ اٽو ثبٹڂلگی

كٽڈکوای ڇ هل عبٽ٦ۀ ٽلځی كه ایواٿ ها ثب ٽڈاځ٤ ثبه هڇثوڇ کوكځل. ثی كٹٸ ځجڈك کڄ ؽلڇك یک

څڄ ث٦ل ثبهی اى ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ثڄ څڈاكاهی اى ځ٢بٻ اٱزلاهگوای هببڃ ثوفبزڂل. كه بٷ ك

چڄ ثب هڇىی ىٽبٻ ؽکڈٽذ ایواٿ ثڄ »ٹڈهځ الکچبهد څڈپڂلاځڄ چڂڀ پ ثڂی کوك: 1959

كذ ٽغزچلاٿ ڇ ٭ٲچبٿ ٦ی ا٭زل. اگو چڂڀ ڈك ثی روكیل څپۀ كزبڇهكڅبئی کڄ كه ىٽڂۀ

ىاكی څبی ٽلځی ڇ ٽنڅجی اى اځٲالة ٽوڇڄ ثڄ ث٦ل ځت ایواځبٿ لڃ اذ ثڄ ؽٲڈٯ ڇ آ

( ٥ٺټ چڂڀ چبٹی ها آیذ اٹڄ فپڂی كه پکبه ڈالځی ا 39« )چبٹ کلڃ فڈاڅل ل.

٥ٺڄ ځ٢بٻ پچٺڈی ثو كڇ کل.**



Pag

e51

_____________________________________________________

بٹ٦بد فبڇهٽبځڄ كه كاځگبڃ پوكڇ.* ازبك ربهیـ ڇ ٽ

** ایڀ ځڈزڄ ها كکزو ٥ٺی هب پبٹی اى ٽزڀ اځگی آٿ کڄ كه ځویۀ ىیو اځزبه یب٭زڄ روعپڄ

کوكڃ اذ:

Civil Liberties and the Making of Iran‟s First Constitution,” Comparative Studies of South

Asia, Africa, and the Middle East 25 ,No. 2, 2005, pp. 341-359 .

پاضت ا:

. ثوای آگبڅی ثزو كه ثبهڃ اځٲالة ٽوڇڄ ٿ. ک. ثڄ: اؽپل کوڇی، ربهیـ ٽوڇۀ ایواٿ، 1

ڇ ځي ثڄ: 1349رچواٿ، اٽو کجو، Janet Afary, The Iranian Constitutional Revolution, 1906-

1911 Grassroots Democracy, Social Democracy, and the Origins of Feminism, New York,

Columbia University Press, 1996; Vanessa Martin, Islam and Modernism: the Iranian

Revolution of 1906, London, I.B Tauris, 1989; Mangol Bayat, Iran‟s First Revolution:

Shi‟ism and the Constitutional Revolution of 1905-1909, New York ,Oxford University

Press, 1991. .2 ٿ. ک. ثڄ: Roger Savory, Iran under the Safavids, Cambridge, Cambridge

University Press, 1980, p. 33. .3 ٿ. ک. ثڄ: Sir Percy Sykes, A History of Persia, London,

Macmillan, 1930, vol. 2, p. 381. .4 ٿ. ک. ثڄ: Rez Sheikholeslami, The Structure of

Central Authority in Qajar Iran ,1871-1906 , Atlanta, Scholars Press, 1997. 5 :ٿ. ک. ثڄ .

Sykes, op.cit. vol.2, p . ثڄ ځٲٸ اى ـ االالٽی، څپبٿ، 7. 385-86، 2. څپبٿ، ط. 6 384.

. ٿ. ک. ثڄ: 8. 6 Savory, op.cit. p. 34 9 :ٿ. ک. ثڄ .Sykes, op. cit. vol.2, pp. 382-83 10 .

. ک. ثڄ: ٿ Hossein Nasr, “Religion in Safavid Persia,” Iranian Studies, vol. 7, 1974 ,pp.

. ٽؾپل ىهځگ، رؾڈٷ ځ٢بٻ ٱبئی ایواٿ: اى ٽوڇڄ رب ٲڈ هببڃ، رچواٿ، ٽوکي 11 .271-93

. ثوای آگبڅی څبی ثزو ٿ. ک. ثڄ: فبواد ٹلی 12. 1 381، 1اڂبك اځٲالة االٽی، عٺل

. ثڄ ځٲٸ اى: 13. 253-65، 1362ٸ، روعپڄ ؽڀ اثڈرواثبٿ، رچواٿ، ځو ځڈ، Ervand

Abrahamian, Tortured Confessions: Prisons and Public Recantations in Modern Iran,

Berkeley, University of California Press, 1999 ,p.21 14 . ٿ. ک. ثڄ ٽٲلٽۀ: 15 24. څپبٿ،

Women in Middle Eastern History :Shifting Boundaries in Sex and Gender, ed. Nikke R.

Keddie and Beth Baron, New Haven, CT, Yale University Press, 1991, p. 8 and Deniz

Kandiyoti, “Islam and Partrarchy: A Comparative Perspective,” Ibid, pp. 23-44. 16 .

ځ٢بٻ االالٻ كه فبوار ٽی ځڈیل،كه آ٩بى بڃ اواه ٽی کوك کڄ ځبٻ ٽغٺ څپبځگڈځڄ کڄ

ثبل، اٽب ٽوڇڄ فڈاڅبٿ پڂچبك اڇها هك کوكځل. ٿ. ک. ثڄ: « ٽغٺ ڈهای االٽی»

. ثڄ گٮزۀ ل ؽڀ رٲی ىاكڃ، 17. 560-63، 1362کوٽبځی، ربهیـ ثلاهی، رچواٿ، آگبڃ،



Pag

e52

ٱبځڈٿ ابی ثپبهک كه آٹپبٿ ٱوی ځي ځؤد ٽی گو٭ذ. كه ایڀ ٱڈاځڀ اڇٹڄ اځزقبثبد اى

Edward G. Browne, “The Persian Constitutionalist,” Proceedings of theثبهڃ ٿ. ک. ثڄ:

Central Asian Society, 1909, p. 12. 18 . ثوای رٮبو گڈځبگڈٿ كه ثبهۀ ٱبځڈٿ 19. 12. څپبٿ،

: ابی ٽوڇڄ ٿ. ک. ثڄ Said Amir Arjomand, “The Constitutional Revolution,” in

Encyclopedia Iranica, pp. 187-92 and Laurence Lockhart, “The Constitutional Laws of

Persia: An Outline of Their Origin and Development ”,Middle East Journal, vol. 13 (1959),

pp 372-88. 20 . ٿ. ک. ثڄ: 21ڃ ٯ. 1324مڇاٹؾغڄ 28ٽناکواد ٽغٺ، . ٿ. ک. ثڄ: Browne,

“The Persian Constitutionalists,” p. 11 . اى ٽبٿ ٱڈاځڀ ابی اهڇپبئی، ٱبځڈٿ ابی 22

٭واځڄ کپزویڀ رؤصو ها ثو ٱبځڈٿ ابی ٽوڇڄ كاذ گوچڄ ٱبځڈٿ ابی ثٺژیک کڄ اٹگڈی

ٿ ابی ٭واځڄ ځؤد ٽی گو٭ذ. ثب ایڀ څپڄ، پبهی اى اٺی ایواځبٿ ثڈك فڈك اى ٱبځڈ

ٽؾٲٲبٿ ڇ ؽٲڈٱلاځبٿ ایواځی كه كڅڄ څبی پ اى اځٲالة ٽوڇڄ ثڄ ثؾش كه ثبهۀ ٱڈاځڀ عبهی كه

ٽالكی، یڈ٬ ٽزبهاٹلڇٹڄ، کڄ كه ٽٲبٻ ځپبیڂلۀ ایواٿ 1871٭واځڄ پوكافزڄ ثڈكځل. كه بٷ

اهڇپبئی ثڄ و ثوكڃ ثڈك، کزبثی ثڄ ٭بهی ثواب بٹچب كه رٮٺ ڇ ثوفی اى کڈهڅبی

ا٥الٽۀ ؽٲڈٯ ثو ٭واځڈیبٿ ٽڂزو کوك. ڇی كه ایڀ کزبة ثو ایڀ ا٥زٮبك پبی ٭وك کڄ ثڀ اؽکبٻ

وی٦ذ االٻ ڇ اڈٷ ٱڈاځڀ ٽلځی ٭واځڄ جبڅذ څب ثبه اذ. ثوای آگبڅی اى رؤصو گٮزپبٿ

ځی ٿ. ک. ثڄ: ثبٱو ٽئٽڂی، كیڀ ڇ كڇٹذ، ازکچٺټ، ثبهاٿ، اځٲالة ٭واځڄ ثو ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ایوا

اصو آگبڅی اى اځٲالة ٭واځڄ كه کٸ ». ځي ٿ. ک. ثڄ: ٽؾپل رڈکٺی وٱی، 308-295، 1993

. ثوای ٽزڀ 23. 411-39، 1990ایواٿ ځبٽڄ، بٷ څزټ، « گوی اځگبهۀ ٽوڇذ كه ایواٿ،

-J. J. Thonissen, La Constitution Belge, Bruxelles, Bruylantٱبځڈٿ ابی ثٺژیک ٿ. ک. ثڄ:

Christophe, 1879. 24 :ٿ. ک. ثڄ .Arthur Goldschmidt, A Concise History of the Middle East,

2nd ed., Boulder, Co ,Westview, 1983. P. 219. 25 :ٿ. ک. ثڄ .Abbas Amanat, Pivot of the

Universe: Naser al-Din Shah Qajar and Iran‟s Monarchy, 1851-1896, Berkeley, University

of California Press, 1997 عٺل، 8. ځي ٿ. ک. ثڄ: ٽچلی ٽٺکياكڃ، ربهیـ اځٲالة ٽوڇذ ایواٿ،

. ثوای آگبڅی اى رؤصو آهاء ثچبء اٹڄ ڇ كیگو هڅجواٿ ثچبئی ثو ایڀ 1363رچواٿ، اځزبهاد ٥ٺپی،

Juan R. I. Cole, Modernity and the Millennium: Ghe Genesis of theٽجبؽش ٿ. ک. ثڄ:

Bahai Faith in the Nineteenth-Century Middle East, New York, Columbia University Press,

.Martin, Islam and Modernism. ثوای آگبڅی اى کٮذ هڇاث ایواٿ ڇ ثٺژیک ٿ. ک. ثڄ: 26 .1998

27 ٱبځڈٿ ابی ایواٿ ڇ ٽزپټ آٿ چگڈځڄ »ی كه ثبهۀ ایڀ هڇیلاك ٿ. ک. ثڄ: ځڈائی، . ثوای گياه

. ٿ. ک. ثڄ: 28. 34-47( 1947یبكگبه، بٷ )« رڈیت ل؟، R. C. K. Enson, Belgium, New

York, Henry Holt, p. 142. 29 ثڄ گٮزۀ ٽچلیٲٺی څلایذ، یکی اى ځڈیڂلگبٿ ٱبځڈٿ ابی .

ٱڈاځڀ ابی ٭واځڄ ڇ ثٺژیک ها فڈاځلڃ ثڈكیټ. کڈهی کڄ كه ٽو ٽب څپگی»ٽوڇذ

ځبڂبفزڄ ای ٱلٻ ٽی گناهك ثبیل ثڄ آڅزگی ؽوکذ کڂل. ٽزؤٮبځڄ، ٱبځڈٿ ابی ثٺژیک ، کڄ



Pag

e53

ثو اب ٱبځڈٿ ابی ٭واځڄ ځڈزڄ لڃ، اٹگڈی ٽب ٱواه گو٭ذ. رڂلهڇاٿ ٭واځڈی ځي اى اڈٷ

وكځل. . . اگو كالئٸ بی ځجڈك ٽب ٽی ثبیذ ٱبځڈٿ ابی ٱبځڈٿ ابی فڈك پوڇی ځک

اځگٺزبٿ ها وٽ ٱواه ٽی كاكیټ کڄ ثو اب ڂڀ كیویڂڄ څپواڃ ثب االؽبد وڇهی ٱواه

. ثوای 30. 145، 1344ٿ. ک. ثڄ: ٽچلیٲٺی څلایذ، فبواد ڇ فواد، رچواٿ، ىڇاه، « كاذ.

ایبٹزی ڇ ڇالیزی ٿ. ک. ثڄ: ثؾضی كهثبهۀ ؽٲڈٯ ڇ ڇ١بی٬ اځغپڀ څبی Afary, The Iranian

Constitutional Revolution, pp. 169-72. 31 ثوای وػ ځقزڀ ایڀ ٱبځڈٿ ٿ. ک. ثڄ: ایوط .

. ثوای آگبڅی اى ٽزڀ ایڀ ٱڈاځڀ ٿ. ک. ثڄ: 32. 1368ا٭به، ٱجبٹۀ ربهیـ، رچواٿ، الیڄ،

“Supplementary Fundamental Laws of October 7, 1907 ,in Browne, The Persian

Revolution, pp 372-84. 33 . څپبځگڈځڄ کڄ ٽؾپل روکپبٿ ځڈزڄ اذ، ځپبیڂلگبٿ ٽغٺ وػ

پڂچبكی ـ ٭ٸ اٹڄ ځڈهی ها ر٪و كاكځل ڇ ثبهی اى رڈڄ څبی اڇ ها ځپنیو٭زڂل. كه وػ

ڇ كه ځزغڄ اٱزلاهی پڂچبكی ځڈهی اٹ٬( څئذ ٽغزچلیڀ فبهط اى ٽغٺ رکٸ ٽی ل

څپواى ثب اٱزلاه ٽغٺ ٽی یب٭ذ؛ ة( ر٦لا ا٥بی ایڀ څئذ ٽق ځلڃ ثڈك؛ پ( ځؾڈۀ

ارڂقبة ا٥بی څئذ ځي هڇڀ ځجڈك؛ ڇ د( ا٥بی کپزڄ ٽٺيٻ ثڄ آڂبئی ثب ٽٲزبد كځبی

و ایواٿ، ربهیـ ٽ٦ب« ځ٢بهد ٽغزچلیڀ واى اڇٷ،»ٽ٦بو ځلڃ ثڈكځل. ٿ. ک. ثڄ: ٽؾپل روکپبٿ،

. څئذ ٽغزچلیڀ ثوای كڇهاٿ کڈربڅی كه ٽغٺ كڇٻ رکٸ ل اٽب 51-15، 1373، 1بٷ

اى آٿ پ اٸ واى یکوڃ ٽکڈد ٽبځل. ثب ایڀ څپڄ، ځپبیڂلگبٿ ٽ٦پټ ٽغٺ، اى عپٺڄ ل

ؽڀ ٽله، ٱڈاځڀ ٽڈة ٽغٺ ها ثو اب اځجبٯ آٿ څب ثب اؽکبٻ االٽی هك یب رڈیت ٽی

. ٿ. ک. ثڄ: 34وكځل. ک Bernard Lewis ,The Emergence of Modern Turkey, London, Oxford

University Press, 1968, p. 134 . ثو اصو ٭به كڇٹذ څبی اهڇپبئی، ثڄ ڇیژڃ اځگٺزبٿ، بڃ 35.

1320ی چڂل ٭وٽبٿ ثوكڃ كاهی ها كه کڈه ٽپڂڈ٣ کوك. ثب ایڀ څپڄ، آصبه ایڀ ڂذ رب اڇافو كڅۀ

Thomas Ricks, “Slavery and Slave trading in Sh‟i Iran,” Journal ofثوعبی ٽبځل. ٿ. ک. ثڄ:

Asian and African Studies, vol. 36 (2001), pp. 407-18 ثڄ گياه ڇىاهد فبهعۀ اځگٺ ثوكڃ .

The letterكاهی كه ٽٲبی کڈچکزو كه ثوفی ځڈاؽی عڂڈة ٩وثی ایواٿ اكاٽڄ یب٭ذ. ٿ. ک. ثڄ:

by Arthur Henderson, 9 November 1929, London, British Foreign Office ,1929 , file

248/1387. 36 ٱبځڈٿ ابی 25ا٥الٽۀ ؽٲڈٯ ثو ٭واځڄ ڇ اٸ 26. اٱزجب لڃ اى اٸ

. ثوای یک اصو کالک كه ثبهۀ ایڀ ٽڈڈ٣ ٿ. ک. ثڄ: 37ثٺژیک. Jean Bethke Elshtain, Public

Man, Privat Woman: Women in Social and Political Thought, Princeton, NJ, Princeton

University Press, 1991 :ڇ ځي ٿ. ک. ثڄ .Patricia Boling, Privacy and the Politics of Intimate

Life, Ithaca, NY, Cornell University Press, 1996. 38 ك کڄ كه . ٽی رڈاٿ چڂڀ ازلالٷ کو

عویبٿ اځٲالة ٽوڇذ ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ڇ هڇؽبځذ ڂزی ثڄ رڈا٭ٲی كه ثبهۀ ىځبٿ هلځل. ایڀ

رڈا٭ كه اڇافو كڇهاٿ پچٺڈی، څپواڃ ثب پبٽلڅبی بی ځبگڈاه، اى ٽبٿ ه٭ذ. ثوای آگبڅی اى

Parvin Paidar, Women and the Political Processرؾڈالد ڇ٤ ىځبٿ كه كڇهاٿ پچٺڈی ٿ. ک. ثڄ:



Pag

e54

in Twentieth-Century Iran, Cambridge, Cambridge University Press, 1995. 39 :ٿ. ک. ثڄ .

Laurence Lockhart, “The Constitutional Laws of Persia: An Outline of Their Origin and

Development,” Middle East Journal, Vol. 13 (1959), p. 381 .

*****

اریش وایى: اقالبی ک ایراى را چذ سذ پیص اذاختد

رڂچب 57/79اځٲالثی کڄ اواٿ ها چڂل لڃ پ اځلافذ اځٲالة ٽوڇڄ رب اځٲالة االٽی بٷ

هڇىی ثڈك ٵڄ رٲوجب واو ٬ بی اواٿ ثو آٿ ثڄ ځڈ٥ی څپوائی، څو ٵ ثڄ ر٦جو فڈك،

وگوڇڃ، بكآڇه چيی كگو ثڈك ڇٹی كذ ٵټ هڇىی ثڈك ٵڄ هلڃ ثڈك. هڇى چچبهكڃ ٽوكاك ثوای څ

ثبهی، څوٵلاٻ ثڄ كالئٸ فڈك، ثڄ بك ٽی ا٭زبكځل. پبكبڅی ٭وٽبځوڇا ٵڄ كه رپوٵي اٱزلاه

contextؽٶڈٽزی ڇ ٶی اځگبزڀ فڈك ڇ ٵڈه ـ كه ٴ ثب٭زبه ) ثڄ ٽ٦ڂی لڃ ځڈىكڅپی « ٽلهٿ( »

نذ، ىوا اجبث ها ثزو ٽی كاذ، ثق ثيهگی اى ٺڂذ ڂزی كه ٽی گ -ڇ ثڂبپبهری آٿ

اى ٽوڇ٥ذ فڈك ها اى اځٲالة ٽوڇڄ ڇ ٱبځڈٿ ابی آٿ ٽی گو٭ذ. څوچڄ ثڈك، ثوا٭زبكٿ ٱبعبه

ڇ ثوپبئی پچٺڈی كه چچبه چڈة آٿ ٱبځڈٿ ابی هڇی كاكڃ ثڈك. اٽب ٽوڇ٥ذ كه آٿ كڇهاٿ ابب

اځٲالة ٽوڇڄ ثزگی ٽی كاذ ڇ كه ىٽبٿ څبئی ٵڄ ثڄ اعوای پوڇىٽڂلاځڄ ثوځبٽڄ روٱقڈاڅبځڄ

ٵبهڅب فڈة پ ٽی ه٭ذ ــ ځټ ثزو آٿ كڅڄ ــ ځبىی عي ثڄ ١ڈاڅو ٱبځڈٿ ابی

ٽوڇڄ ځپی گناذ. كه بٷ څبی آفو ٵڄ ٵبه اى څپڄ ثلرو ل ڇ ٽی پڂلازڂل اى څپڄ

ٽوڇڄ ثڄ ٥ڂڈاٿ ٴ آهٽبٿ ڇ ثوځبٽڄ ٥پٸ ڇٱذ ثچزو اذ كگو اؽزواٻ ١ڈاڅو ځي ثوا٭زبك. ثب اڂچپڄ

ځبڈځبٹذ روٱقڈاڃ رب پببٿ، گٮزپبٿ اٺی پبكبڅی پچٺڈی ٽبځل. كه ٬ ٽقبٹٮبٿ ثپبه ڇ

گڈځبگڈٿ پبكبڅی ځي اځٲالة ٽوڇڄ اهط فڈك ها ٽی كاذ. اى څڈاكاهاٿ ٽلٯ ٵڄ رب پ اى

ثڄ ٽوڇڄ فڈاڅی ڂبفزڄ ٽی ٽوكاك اال 28آ٩بى ٵ قذ ٽلٯ كه كڇهاٿ پ اى

لځل رب چپگوابٿ، گوڇڅی، عي االٽبٿ ڇ "عچبٿ ڈٽی" څبی څپٮٶوبٿ، ځپی ثڈك ٵڄ

ٽوڇڄ ها كذ ٵټ ثڄ ٥ڂڈاٿ پبڄ گٮزپبٿ بی فڈك ځڂگبهك. اڀ ځگچلاهی عبځت ٽوڇذ

گو٭ذ ـ چوا ثڄ اځلاىڃ ای ثڈك ٵڄ قذ روڀ ؽپٺڄ څبثڄ پبكبڅی پچٺڈی اى آٿ ٽڈ٤ ڈهد ٽی

پبكبڃ ٱبځڈٿ ابی ها ىوپب ٽی گناهك؟ رڂچبكه ٽبڃ څبی پببځی هژټ پبكبڅی ڇ ثوآٽلٿ اځٲالة

االٽی ثڈك ٵڄ گٮزپبٿ بی ځبگچبٿ اى ٽوڇڄ رچی ل ڇ االٻ عبی آٿ ها ڇ څوچڄ كگو

اهرغب٣ ىك ڇ ها گو٭ذ. كه آٿ اځٲالة ڇاهڇځگی آكٻ څب ڇ ٽڈا٤ ڇ اهى څب، ٵڄ ثڄ كگوگڈځی، ٹٶڄ

آهٽبځگوائی ها ثڄ پبهگڀ ٩واځبځی روڀ ٩وائيی ٵڄ عبٽ٦ڄ ٽب ثو آٿ ٱبكه ثڈك اځلافذ، ٽوڇڄ

كڂبٻ ل ڇ ٭واٽڈ ل. اڀ اى کڈربڅی څبی ثيهگ كڇهاٿ پبكبڅی پچٺڈی ثڈك کڄ ثب ثی



Pag

e55

بٿ ا٥زجبه ا٥زڂبئی ثڄ عڂج ٽوڇڄ ځڄ رڂچب فڈك ها كهثواثو آٿ ٱواه كاك ڇ ثڄ رجٺ٪بد ٽقبٹٮ

ثقل، ثٺکڄ ثوځبٽڄ االؽی پو كاٽڂڄ ای ها کڄ ثو پبڄ آهٽبٿ څبی ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ثڈك اى

ٽوڇ٥زی اب٭ی، کڄ الىٻ ڇ كه ٽڈاهكی ؽبری ٽی ثڈك، ثی ثچوڃ گوكاځل. هڇکوك ثی ا٥زڂبی

ی ؽکڈٽذ كه ٽقبٹٮبٿ آٿ ځي ٽڈصو ا٭زبك ڇ ځگناذ رغلك فڈاڅی ٽوڇڄ کڄ و٭ب رغلك فڈاڅ

پچٺڈی ٱٺپلاك لڃ ثڈك، ثڄ ڈهد ىٽڂڄ ٽزوکی ثوای څوكڇ ٬ كهآل. ثوای آٿ گوڇڃ ٽقبٹٮبٿ

هژټ ځي کڄ ثڄ اځٲالة ٽوڇڄ رڈعچی كازڂل ٽئٺڄ و٭ب كه ثچوڃ ثوكاهی بی ڇ رجٺ٪بری

آٿ ٭وڇ کبزڄ ل. آځچب اځٲالة ٽوڇڄ ها كه هڇڄ )عڂجڄ( آىاكقڈاڅبځڄ ا ٽڂؾو کوكځل رب اى

ٽڈ٤ ثو فڈكکبٽگی هژټ پبكبڅی ثزبىځل. ک و٫ ثڄ ثوځبٽڄ روٱقڈاڅبځڄ ٽوڇذ چجل ثی

آځکڄ کپزوڀ اٽزبىی ثڄ پلهاٿ عڂج ٽوڇڄ ثلڅل ڇ چټ آځبٿ ها كه عچی کڄ ثڄ عبٽ٦ڄ

كاكځل، ڇ ىٽڂڄ بى ثق ثيهگی اى كڇهاٿ پچٺڈی ل، ثڂبل. و٫ كگو كٽکوای ها ــ كه

ڈاڅ فالڄ کوك ثی آځکڄ ثڄ ٥ڈاٽٸ ڇاٱ٦ی کذ اځٲالثبٿ ٽوڇڄ ڇ چټ آىاكق

پبكبڅبٿ پچٺڈی كه عجواٿ ثبهی اى ٥ڈاٽٸ آٿ کذ ــ ځجڈكٿ بفزبه څبی ٽٲلٽبځی ــ

کپزوڀ ځگبڅی ثڂلاىك. عڂج ٽوڇڄ آځچڄ ها کڄ كه ل بٹڄ ث٦لی ثڄ آٿ كذ ب٭زټ ثڄ ٽب

ک عڈ اځوژی ڇ فڈجڂی، اى څو ڈ کبځی كذ ثڄ ځبىٽڈكڃ كاك ڇ كذ کټ آ٩بى کوك. كه

څب ىكځل ڇ اى ٱبآځی ثڄ ځپب ڈظ ڇ اى اٽو اهالٿ ثڄ رچواٿ ٽقڈ٫، ڇ اى ڇٱب٤ ارٮبٱڄ ثڄ

ڈهاوا٭ٸ هلځل. اى رئبرو ڇ هبٹڄ ــ کڄ آثوڇی كهفڈه اڀ االػ ها ثڄ آٿ ثقل ڇ آٿ ها اى ثبه

ـ ڇ ځٲل اعزپب٥ی، رب كثزبٿ څب ڇ آٽڈىگبڃ څبی ٥بٹی جک اهڇپبئی څو چڄ ؽڈىڃ ای آىاك کوك ـ

ثڈك اى ٽوڇڄ ثڈك )٩و اى كاهاٹٮڂڈٿ کڄ كه آٿ ىٽبٿ ثڄ اځغب ٥پڈٽی عبٽ٦ڄ ا٭زبكڃ ثڈك.( ٱواه

كاكٿ ڇ١ٮڄ ڂ٦زی کوكٿ کڈه ڇ کلٿ هاڃ آڅڀ واوی ڇ پبڄ گناهی ثبځک ڇاهر ٽٺی؛

، ٽزٲٸ کوكٿ ٱبځڈځگياهی اى ٭زڈای آفڈځل، ڇ پبڄ گناهی ک كڈاځبالهی ٭واب٭ذ ؽکڈٽذ ٱبځڈٿ

ځڈڀ )ٽبٽڈهذ ځبکبٻ ڈزو( رکڄ څبی كگوی اى وػ )پوڇژڃ( پو كاٽڂڄ ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ثوای

( اواٿ ثڈك کڄ اٹجزڄ اجبث ها ځلازڂل. ٽوڇڄ ثڄ ٽب عبٽ٦ڄ modernizationځڈبىځلگی )

ه ٥پڈٽی )هڇىځبٽڄ ځگبهاٿ ڇ ځڈڂلگبٿ، اځغپڀ څب ڇ بىٽبٿ څبی بی هڇڂٮکوی ڇ ا٭کب

ٽلځی، ر٢بڅواد رڈكڃ ای ٽڂ٢ټ ڇ ځڄ ڈه څبی کڈه( ثقل؛ څپچڂبځکڄ آڂبئی ثب ٭واب٭ذ عوٻ

بی ثڄ ٽ٦ڂی كگواځلی ها. ځقزڀ ا٥لاٻ بی كه ٽوڇڄ هڇی كاك ڇ اواځبٿ

total warآٽڈفزڂل کڄ ثڄ بذ ثڄ ٥ڂڈاٿ عڂگ کٺی اى عپٺڄ ثب اٺؾڄ ثڂگوځل. ٭واڂل بی

ٽلهٿ اى څپبٿ څڂگبٻ ثب ىڇه ڇ کزبه ڇ الػ آٽقزڄ گوكل. ک عبٽ٦ڄ ٥پٲب ڂزی آځچڄ ها کڄ

آبٿ رو ڇ ثڄ كٹ ځيكک رو ثڈك اى اځٲالة هڇڂگوی ڇ ٽلهځزڄ فڈك گو٭ذ. كهبئی كه کڈىڃ ای

٭زڄ اذ ڇ رب ثڄ رڈپ ثزڀ ٽغٺ کل واو هقزڄ ل. عڂجی کڄ ٽوڇڄ اڇٷ ځبٻ گو

كه چچبهچڈة ځ٢بٻ بی ٽڈعڈك ثڈك؛ اٽزبىی ثڈك کڄ ثب کپزوڀ څيڂڄ ڇٹی ثڄ ڈڃ څب ڇ اث٦بكی

ثی بثٲڄ كه ربهـ اواٿ اى كهثبه ٱبعبه ــ ڇ ثب کپک ٭٦بٷ له ا٢٥ټ پوٱلهد ىٽبٿ، ٽو اٹلڇٹڄ

ک پوځب، څوكڇ اى واٿ آٿ اځٲالة( گو٭زڄ ل ــ )پله ؽڀ ٽواٹلڇٹڄ ڇ ؽڀ ٽڈرپڀ اٹپٺ



Pag

e56

اځگٺزبٿ ــ ثڈك. هڅجو ب هڅجواٿ ٽقی ځلاذ ڇ څو 1215هڇاذ اواځی ڇ ٽزٮبڇد ٽبگڂب کبهربی

ک كه عبی فڈك ٽبځل. اكاٽڄ ڇ٤ ٽڈعڈك ثڈك ثڄ ڈڃ ٽلهٿ رو ڇ ثب کپزوڀ ؽ اځزٲبٻ عڈئی.

ٹکذ اځؾبهی ثو آٿ ځلاذ. آٿ عڂج اى ل ڇ عڂجی ٽوكٽی ثڈك کڄ څچ گوڇڅی ك٥ڈی ٽب

ثذ بٹی پ كه رچواٿ، كه رجوي، ڇ كه اعزپب٥بد اواځی ٱٮٲبى ڇ ازبٽجڈٷ ڇ ٱبڅوڃ وگو٭ذ

ڇ ل بٷ پ ثڄ لڇه ٭وٽبٿ ٽوڇذ ڇ ٱبځڈٿ ابی اځغبٽل. ٥ڂڈاٿ آٿ ٱبځڈٿ "كه رٶٸ

ٽڈئی څټ ثوځپی كاهك. ثوفال٫ ٽزپټ ٱبځڈٿ ٽغٺ ڈهای ٽٺ" ثڈك ڇ ا٥زجبهځبٽڄ كٽٶوارٴ آٿ

كه آٿ څچ اٽزبىی ثڄ بڃ ڇ آفڈځلڅب كاكڃ ځلڃ اذ. بڅٶبهی اذ ځڄ 1907ابی بٷ

رڂچب كه ځضو ٭بهی آٿ ىٽبٿ ثٺٶڄ كه ځ٢ټ ٭ٶوی ڇ ځگو ٥پٺی )ٶ اى ثچزوڀ ځپڈځڄ څب ځ٢بٻ

ی عٺڈگوی اى ا٭زبكٿ ٽغٺ ثڄ كذ اځزقبثبری "٩و كٽٶوارٴ" اڂب٭ی ٵڄ چبهڃ ٵبهبىی ثوا

فبٿ څب ڇ ىٽڂلاهاٿ ثيهگ ٽی ثڈك ڇ "كٽٶواد" څبی ىٽبٿ آٿ ها كه ځب٭چپی ڇ ٥ڈاٽٮوجی بٿ، ثڄ

ؽ های څپگبځی ثی څڂگبٻ ر٪و كاكځل.( ٽغٺ اڇٷ ٽوڇڄ کڄ چڄ اى ځ٢و ؽضذ ڇ چڄ رڈاځبئی

گياهی پوكافذ ڇ كه آٿ ثڄ ٱڈٷ ٽچڈه اځزٺکزڈئٸ، كگو كه اواٿ څپزبئی ځب٭ذ ثزو ثڄ ٱبځڈځ

ٽزڈ٭ی اٹپپبٹک ځڄ آعٸ ٽی گو٭زڂل ڇ ځڄ آعٸ ٽی كاكځل. واٽلاځی کڄ پبهبٿ اى چڂل كڃ

رڀ ځپی گنذ، ک هك٬ چپگو ڇ زب اځگي ٱبځڈٿ څب ها رڈت کوكځل کڄ ؽغټ ڇ کٮذ

ابٹزی ڇ ڇالزی کڄ ثبىگذ ثڄ آٿ ٽب ها ثڄ گٮذ ٽی اځلاىك )اى عپٺڄ ٱبځڈٿ رٮٺی اځغپڀ څبی

آٿ ڇ ثوهی ا كه اڀ هڇى څب ثبه ثغب فڈاڅل ثڈك.( ؽزی اٽزبىی کڄ آٿ ٽغٺ كه رلڇڀ ٽزپټ

ٱبځڈٿ ابی، ىو ٭به، ثڄ ٽوڇ٥ڄ فڈاڅبٿ پزگوٻ ثڄ كهثبه ڇ اٽپوارڈهی هڇڄ كاك چيی اى

ځل ځپی کبڅل. کبهىاهی کڄ ؽ ثيهگ آٿ ثذ ی ځٮوی کڄ ت ڇ هڇىثی چپلاذ کبه کوك

پ اى ثڄ رڈپ ثزڀ ٽغٺ كڇٻ كهگو٭ذ كه فڈٿ ٩وٯ ل. ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ثغبی كهثبه اڅٸ

بى ٽ٢ٮواٹلڀ بڃ ثب كهثبه عڂگغڈی ٽؾپل ٥ٺی بڃ وڇ کبه كازڂل کڄ فڈك ثڄ عڂگغڈئی

ځڄ ٽبٿ ڇ ازجلاك ٺجی ا کپک کوكڃ ثڈځل. ٽب ثڄ ٥بكد بڃ ڇ پل كلٿ ؾی ڇ ٽ٪وب

ځٲ ٱچوٽبځبٿ فڈك ها كه ٽجذ څبئی کڄ ثو وکڈه آڇهكڃ اځل ٭واٽڈ ٽی کڂټ. هڇىځبٽڄ څبی

"ٽجبهىی" کڄ ىذ روڀ ځجذ څب ها ثڄ ٽبكه بڃ ٽی كاكځل ڇ اڇ كه آ٩بى اى آځچب ثڄ كاكگزوی

هـ ځبرڈاٿ کبذ ٽی کوك ڇ ثپت اځلافزڀ ؽله ٥پڈا٩ٺی ثڄ کبٹگڄ بڃ، کڄ ځقزڀ ٭ٸ رب

ٽجذ ثبه ٽجبهىاد چوکی ها ځڈذ، پبهڃ ای اى اځؾوا٭بد ثيهگ پکبه ٽوڇڄ فڈاڅی ثڈكځل کڄ ثڄ

ا٭وای روڀ ٥ڂبو ڇ گوا څب كه څوكڇ ڈ ٽلاٿ كاكځل. كه ٽوڇڄ كڇٻ كزڄ څبی ٽٺؼ ڇ

جٲڄ ڈاهاٿ ٥بوی ځزغڄ پکبه ها ر٦ڀ کوكځل ځڄ گوڇڃ څبی ر٢بڅو کڂڂلگبٿ ڇ ثذ ځڂبٿ

ٽزڈ. ٽغٺ پ اى " االػ كٽکوارک" ٱبځڈٿ اځزقبثبد ڇ ڇاځچبكٿ ځ٢بٻ اڂب٭ی ثڄ ڈك څو ٽوك

ک های، كه كذ ىٽڂلاهاٿ ثيهگ ڇ واٿ ٥بو ا٭زبكڃ ثڈك ڇ ثب ٬٦ لٿ فٺذ ٽوكٽی ا،

ذ گوڇڃ څبی ٭به ڇ ٽڂب٭٤ قی وكٽلاهاٿ، ځوڇی ثواځگيځلڃ آٿ ٽی ثڈكځل ــ ثڄ اب٭ڄ ك

څبی ثبىگو فبهعی کڄ ٺٺڄ عڂجبٿ اٺی لځل. ٽوڇڄ كڇٻ "بؽجبٿ" ڇ ثزبځکبهاځی پلا

کوك کڄ كگو ثڄ څچ ٱب٥لڃ ای گوكٿ ځپی ځچبكځل. اى ٽغبڅلاٿ ڇ ا٥بی اځغپڀ څبی ٱبهچ ٽبځڂل ڇ



Pag

e57

فڈكو رب ٭وٽبځلڅبٿ ٥بوی ڇ آفڈځل څبئی چڈٿ ثچجچبځی څو کلاٻ ٽوڇڄ فڈك ها ٽی كازڂل

ٽی ٭چپلځل. اٽب ثڄ ٱلهد هلٿ کبځی کڄ ٽوڇڄ اڇٷ ٽی فڈاذ اى عب ثوکڂل ثب رڈعڄ ثڄ ڇ

کٮذ پبئڀ گوڇڃ هڅجوی ربىڃ ٽغٺ ڇ اځٲالة؛ ٽ٦ٺڈٻ ځذ ثڄ آٿ ځبپڂلی ثڈكڃ ثبل کڄ

آىاكقڈاڅبٿ ٦بهی عٺڈڃ كاكڃ اځل. اٽڀ اٹٺبٿ كه ځقزڀ كڇهڃ له ا٢٥پی ا كه

بڃ ٽقبٹ٬ ٽغٺی ثڈك کڄ اؽزواٽی ثو ځپی اځگقذ. اٽب كه ځبثذ پبكبڅی ٽؾپل ٥ٺی

اؽپل بڃ اگو ثڄ ثپت ٥پڈا٩ٺی کزڄ ځلڃ ثڈك )کی كگو اى روڇه څبی ثل -ٺڂذ ځبواٹپٺک

٭وعبٻ كڇهاٿ ٽوڇڄ( اؽزپبال اى څپڄ ځبرڈاځبځی کڄ ىٽبٻ کڈه ها رب وكاه پڄ كه كذ گو٭زڂل

ثزو ٽی رڈاځذ ثڄ ثوٱواهی ٽوڇڄ کپک کڂل. اځٲالة ٽوڇڄ ــ څو کلاٻ كڇ ڄ ٽبڅی ــ

رب كه ؽبٷ ڇ څڈای ٽؾب٭٢ڄ کبهاځڄ فڈك ــ ٽؾب٭٢ڄ کبه كه ر٦جو كيهائٺی، ځڄ ثبىهگبٿ ــ و ٽی کوك

پوڇى ثڈك. څڂگبٽی کڄ ثڄ هاكکبٹټ کڈكکبځڄ چپ ڇ آځبهټ ٭وذ ٺجبځڄ بکبهاٿ ځڈ

زی ا٭زبك کڄ اى آٿ كٻ ٽی ىځڂل. عبٽ٦ڄ اواځی كه كڅڄ څبی کڈربڃ پلل ٽوڇڄ ا٭زبك ثڄ ک

ٽوڇڄ عڂج هڇڂگوی ڇ اځٲالة كٽکوای ٹجواٷ ڇ ثبى ىائی ځبڈځبٹټ اواځی ڇ

ځڈبىځلگی واوی اواٿ، څپڄ ها ثب څټ ڇ كه ٽواؽٺی ثو ل څټ رغوثڄ کوك. ٽوڇڄ ها اگو كه

ڄ څپڄ ڈڄ عبٽ٦ڄ اواځی کڄ واو ثڄ څله ځو٭ذ. كه رپبٽز ثگوټ وؽی ثڈك ثوای رڈ٦

ل بٹڄ پ اى اځٲالة ٽوڇڄ، عڂج هڇڂگوی اواٿ ثڄ پوڇىی څبئی ث اى اهڇپبی لڃ

څژكڅټ كذ ب٭زڄ اذ ڇ هڇڂٮکواٿ ڇ جٲڄ ٽزڈ،، ثزو ٭وڅڂگی، اواٿ ها ثوكازڄ اذ.

وای ٹجواٷ څو چڄ كه ٥پٸ پ رو ٽی هڇك كه ٽب چڂل ل بٹی اى اڀ ځ٢و پ آٽلڃ اټ. كٽک

گٮزپبٿ كذ ثبال رو ٽی بثل. ځبڈځبٹټ ك٭ب٥ی ڇ ځگچلاهځلڃ، ځبڈځبٹټ ٹجواٷ، ثڄ ٽ٦ڂی

پوڇىٽڂلاځڄ ازٲالٷ اواٿ ها كذ کټ اى ځ٢و ؽٲڈٱی ځگچلاذ ڇ كه 1919، كه 1848اهڇپبی

ؽٮ٠ کوك؛ كه پکبه ٽٺی کوكٿ ځٮذ ٽٺذ ها آمه( کپبهچگی اهی ڇ ٽٺی اواٿ ها 21( 1945-46

کپبهچڄ گوكاځل، ڇ اٽوڇى اؽب چوڃ رڈكڃ څبی ٽوكٽی اذ کڄ ثقی اى اٽذ االٽی ثڈكٿ

ها رچللی ثو ٽڈعڈكذ ٽٺی ڇ پبئڀ رو اى پبگبڃ ثٺڂل ربهقی فڈك ٽی كاځڂل ڇ ځپی فڈاڅڂل

ذ ٵڄ اواٿ كه ځقزڀ رال فڈك کڈهبٿ ثڄ كذ څپبگبٿ پبهڃ پبهڃ ڈك. * * * ٽچټ ځ

ثوای رڈ٦ڄ ځزڈاځذ ثڄ آهٽبٿ څبی ٽوڇڄ ثول ڇ ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ربىڃ ٵبه كه ىو ثبه

ڇاپپبځلگی چڂل ل بٹڄ گبٻ ثڄ گبٻ اى آهٽبٿ څبی فڈك پ ځزڂل. فڈك آٿ عڂج ڇ هڄ

ه ثڈك. ٽچټ آٿ اذ ٵڄ څبئی ٵڄ، ځڄ چڂلاٿ ژه٫، كه عبٽ٦ڄ اواځی كڇاځل اى گٮزی څبی هڇىگب

اځٲالة ٽوڇڄ هڇی كاك ڇ كگو مڅڀ اواځی ها هڅب ځٶوك ڇ ثب څپڄ ځبرپبٽی څب، اواٿ ها ثڄ هاڃ

ثوگذ ځبپنو رغلك اځلافذ. ٽچټ آٿ اذ ٵڄ ٽب ٴ ثوگ پوا٭زقبه كگو ثو ربهـ فڈك ا٭يڇكټ؛ ٴ

ذ ڇ كه ڈهثقزی څب ځگڄ اهعب٣ )ه٭واځ( كگو ٵڄ ځٸ پذ ځٸ اواځی ها پ هاځلڃ ا

كازڄ اذ. اٽوڇى ځڈبىځلگی عبٽ٦ڄ ثڄ ١بڅو اى اځوژی ا٭زبكڃ اذ ڇٹی كه عبڅبئی ثڄ ه٩ټ

عپچڈهی االٽی اكاٽڄ كاهك. ؽکڈٽذ كه پی ثڂگالكی کوكٿ اواٿ اذ، ٽوكٻ كه رال هلٿ

ٽوڇذ" کڄ ثڄ اهڇپب. اگو کی اى ځٸ اځٲالة ٽوڇڄ ىځلڃ ٽی ل اى "پوڇژڃ ځپڄ رپبٻ



Pag

e58

اٽوڇى ثو ىثبٿ څبذ ر٦غجی ځپی کوك. پڈ كٽکوای ڇ ؽٲڈٯ ثو، آهىڇی هلٿ ثڄ ؼ

ىځلگی عچبٿ ٩وة، ثبى آڇهكٿ ثيهگی اواٿ کڄ آهىڇ څبی ځٸ اڇ ٽی ثڈك څڂڈى ثبه کبه كاهك. ڇٹی

اڇ كه ځٸ کڂڈځی څپبٿ عڈی ها اؽب ٽی کوك کڄ ل بٷ پ اواٿ فڈاة ه٭زڄ لڃ

څب ها ثوآٮذ. "ځبرپبٻ" كه فڈك اهاكڃ ثڄ اځغبٻ هبځلٿ ها ځچٮزڄ كاهك. كه ځگبڃ زبثيكڃ، ٽب اى كذ

ه٭زڄ، ڇ وٽبڄ څبی ل بٹڄ ها اى كذ كاكڃ، اټ. اٽب پڈ پو٭ذ ثب څپڄ ٭بٺڄ څب ڇ کژ ڇ

ك، هاذ لٿ څب، اكاٽڄ ٽی بثل ىوا څپڈاهڃ کبځی څزڂل کڄ ځبفوڂل اى ڇ٤ ٽڈعڈ

آهىڇی پو٭ذ ڇ ثچزو لٿ ها کڄ كه ځچبك اځبٿ اذ رؾٲ ٽی ثقڂل. ل بٷ كگو کبځی

كه ثبهڃ پوڇىی ځچبئی اځٲالة ٽوڇڄ ثو اځٲالة االٽی فڈاڅڂل ځڈذ. ؽڀ کبه اځبٿ اڀ

اذ کڄ رغوثڄ څب اځجبزڄ ٽی ڈځل ڇ كه هڇىگبهی کڄ كگوگڈځڄ فڈاڅل ثڈك ثڄ کبه ٽی آڂل. ٽب

ٮبٱب ثڄ آٿ هڇىگبه كگوگڈځڄ هلڃ اټ. پبهڃ ای اى ٽب ٥پال كه آٿ هڇىگبه ىځلگی ٽی کڂټ ڇ كگواځی ار

ها ځي ثڄ آٿ فڈاڅټ کل. كه گٮزگڈ اى کذ ٽوڇذ كه اواٿ ثچزو اذ اى کذ

ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ڇ پوڇىی ځجی ٽوڇڄ قڀ ثگڈئټ. ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ب كه ځبکبٽی

هب -ی اى ٽوكٻ ڇ کڈه كهگنزڂل ب چبهڃ ها كه كذ څبی ځوڇٽڂل وكاه پڄقی ڇ ځڈٽل

بڃ عزڂل کڄ اى ٽوڇڄ رڈهاد فڈك ها ٽی كاذ. ڇٹی ٽوڇڄ فڈاڅی ثب واٿ ڇ

ٽٺذ ڇ هبځلٿ -هڅجواځ اى ٽبٿ ځو٭ذ.آهٽبٿ څب ڇ وػ څبی ٥پٺی آځبٿ ثوای رکٸ ک كڇٹذ

عپکواځی ثڄ ڈهد -وی، ؽزب كه ک هژټ واپب کوثالئی اواٿ ثڄ اهڇپب ل بٷ اذ كه څو

څب ڇ و٥ذ څبی گڈځبگڈٿ كځجبٷ ٽی ڈك. چگڈځڄ ٽی رڈاٿ اى کذ عڂجی قڀ گٮذ کڄ

آهٽبٿ څبی ثٺڂل پ اى ل بٷ څڂڈى ىځلڃ اذ؟ اگو ٱواه ٽی ثڈك کڄ اځٲالة ٽوڇڄ ثڄ آځچڄ

وكٿ ىو بفذ څب پ اى آٿ الىٻ ٽی ثڈك ٽی فڈاذ ثول ک كڇهڃ بفزبه بىی ڇ آٽبكڃ ک

کڄ رڂچب اى هب بڃ ثوآٽل. كه څو کڈه كگوی، ؽزی روکڄ، کڄ رڈاځذ اى عڂج ٽوڇڄ

فڈاڅی فڈك )٥و رڂ٢پبد( ثڄ كٽکوای ثول، چڂڀ ثڈكڃ اذ. ٥ضپبځی څب پ اى ک كڇهاٿ

رڂ٢پبد کڄ ځپڈځڄ ثبه چچبه ل بٹڄ بفزڀ كڇٹذ ځوڇٽڂل ڇ پڂغبڃ بٷ ڇ ثزو كڇهاٿ

کبٽبة رو االؽبد ځپڄ کبهڃ ڇ ٲ لڃ ڇ ځپبی ځبواٹلڀ بڃ څپبٿ ىٽبٿ څب ثڈك، ربىڃ

آربرڈهک ها الىٻ كازڂل کڄ ثب پبڄ گناهی ک كکزبرڈهی ځڈڀ ٽٲلٽبد كٽکوای ځڈڀ روکڄ ها

ڄ ثڄ ځچبك بىی كاذ. ٭واڅټ بىك ــ ثب االؽبد بی ڇ اعزپب٥ی اځٲالثی ا ڇ رڈعچی ک

( ثڈك. اگو كه ىٽبٿ "كهذ" فڈك، پ اى anachronisticاځٲالة ٽوڇڄ اواٿ ثڄ ک ر٦جو ځبڅڂگبٻ )

٭وذ آٿ اى كذ ه٭ذ ــ 1357ڇ ثڈژڃ كه 41-1340االؽبد هب بڅی، هڇی كاكڃ ثڈك ــ كه

ثڄ كٽکوای گنه کوكځل وځڈذ اواٿ ځي ٽبځڂل څپڄ کڈه څبئی کڄ پوڇىٽڂلاځڄ اى ازجلاك

ٽی ل. كه ربهـ، ٽب كڇگڈځڄ کذ كاهټ، کذ بی ڇ کذ ربهقی. کذ

بی، ٽ٪ٺڈة لٿ كه ثواثو اڇب٣ ڇ اؽڈاٷ اذ؛ ڇ ٽی رڈاځل كه اڇب٣ ڇ اؽڈاٹی كگو عجواٿ

ڈك. کذ ربهقی ٽ٪ٺڈة لٿ كهثواثو ىٽبٿ اذ؛ پوی لٿ ڇ ثی ٽڈڈ٣ لٿ اذ.

ة ٽوڇڄ کزی بی فڈهك. وػ ب پوڇژڃ اٺی آٿ كه لڃ ثزټ ځبرپبٻ ٽبځل ڇ كه اځٲال



Pag

e59

پببٿ ثب اځٲالة االٽی ثڄ ىو ا٭زبك. ڇٹی وػ ٽوڇڄ فڈاڅی ىځلڃ اذ ڇ څڂڈى كه ثڂبك فڈك

ا٥زجبه كاهك ڇ كه ځزغڄ كچبه کذ ربهقی ځلڃ اذ. ثو٥ک اځٲالة االٽی کڄ پوڇىی

٥به ڇ ثبه کبٽٸ روی اى ٽوڇڄ كاذ اى ځو ربهقی کذ فڈهكڃ ڇ ثی بی رپبٻ

ٽڈڈ٣ اذ؛ چيی عي كه څبی رٺـ ثوای آڂلڃ ځلاهك. کذ اځٲالة ٽوڇڄ ځوڇی ىځلگی

ها اى ثوځبٽڄ ٽوڇڄ فڈاڅبٿ ځگو٭ذ ڇ ثزو آٿ ثوځبٽڄ كه اث٦بك ثبه ثيهگ رو كه كڅڄ څبی ث٦لی

اٿ عڂج ٽوڇڄ فڈاڅی كه ځجوك کذ فڈهكځل ڇٹی عڂگ ها ثڄ رپبٻ ثڄ اعوا كه آٽل. پله

ځجبفزڂل. كه ربهـ ځ٢بٽی ثبه ٽی ڈك کڄ ک و٫ ځجوك ها ٽی ثبىك ڇ عڂگ ها ٽی ثوك. هڇ څب

ڇ ثوزبځبئی څب كه عڂگ عچبځی كڇٻ ثزوڀ رغوثڄ ها كه اڀ ىٽڂڄ كازڂل. آٹپبځی څب ثو ٥ک

وكځل. ٽب ثڄ كڇهاٿ ٽوڇڄ ٽی ځگوټ ځڄ رڂچب اى ځ٢و كزبڇهك څب؛ ځڄ رڂچب ځجوك څب ها پبپی ٽی ث

اى ځ٢و ثوعزگی ربهق کڄ چوا٩ی ثڈك کڄ عچبٿ ربهک ٽز٦پواری ها هڇڀ کوك؛ ځڄ رڂچب اى

ځ٢و کٮذ هڅجو كه وا آٿ ىٽبٿ ڇ ثڈژڃ كه ٽٲبڄ ثب اځٲالة االٽی، ثٺکڄ ثڄ ٥ڂڈاٿ

ٽی ثبل اى آٿ پ رو ه٭ذ. رب اواٿ ثوپبذ ٽواس عڂج ٽوڇڄ وٽ ىځلڃ ای کڄ

ٽٺذ اواٿ كه عبٽڄ ٽلهٿ آٿ اى ٽپبٹک ٽؾوڇڄ ای کڄ څو گڈڄ ا -فڈاڅی ـ ثبىبىی كڇٹذ

ٽلاٿ ربفذ ڇ ربى کی ثڈك؛ ڇ ځڈبىځلگی عبٽ٦ڄ اواځی اى آٿ ژه٭ب څب ـ ىځلڃ فڈاڅل ٽبځل. عڂج

آگبڅی ثچزوڀ اواځبٿ ىٽبٿ ثو ٽڈٱ٦ذ رؾپٸ ځبپنو اواٿ ڇ ڂبفذ ٽوڇڄ اى كڇ چي ٭واڅټ آٽل:

هاڃ هڅبئی، کڄ ٽی رڈاځټ آٿ ها كه ٦به آىاكی ڇ ازٲالٷ ڇ روٱی فالڄ کڂټ؛ ڇ آٽبكگی

عبځٮبځی ثوای كگوگڈٿ کوكٿ وای کڄ ر٪و ځبپنو ٽی ځپڈك. اٽب آٿ اځٲالثبٿ ثب ڇواځوائی

كازڂل ڇ څڂگبٽی کڄ پ اى پوڇىی ثڄ ثبىبىی آٿ ثوفبزڂل چي ىبكی كه ثڄ ځبٻ اواٿ وڇ کبه

كزبٿ ث اى څپبٿ آگبڅی ڇ آٽبكگی ځجڈك. ٱبځڈٿ څب ځڈزڄ ٽی ل ڇٹی څڂگبٽی کڄ اى

ڇىواٿ اعوای آٿ ٱڈاځڀ ها ٽی فڈازڂل ثب اڀ پو ثی پبـ هڇثوڇ ٽی لځل کڄ ثب کلاٻ پڈٷ،

ڀ څپڄء گو٭زبهی ځجڈك. كذ گبكڃ هڇڄ ڇ ثوزبځبځب ثو اٽڈه اواٿ، رب ثب کلاٻ ڇٺڄ؟ ڇ ربىڃ ا

کڈچک روڀ رپټ گوی څبی اكاهی، آىاكی ٥پٸ ها اى ٽلواٿ ڇ بزگواٿ ربىڃ کبهی کڄ كه څو

گبٻ ٽی رڈاځزڂل ازجبڅبد ٽوگجبه ثکڂڂل ٽی گو٭ذ. اځٲالثبٿ ٽوڇڄ كه ڇاٱ٤ څوگي ؽکڈٽذ

ی كه ٽبٿ ځجڈك ڇ چڂبځکڄ څو کپزوڀ آڂب ثڄ ٽٲلٽبد عبٽ٦ڄ ڂبی ٽی رڈاځل ځکوكځل ىوا ؽکڈٽز

ثجڂل كه ک عبٽ٦ڄ، ک کڈه، اڇٷ ؽکڈٽذ اذ ڇ ث٦ل آځچڄ آٿ عبٽ٦ڄ ٽی رڈاځل ثب فڈك ثکڂل.

ک بفزبه ؽکڈٽزی، بكگبه ىٽبٿ څبئی کڄ اواٿ ؽکڈٽزی ٽی كاذ، ثزو هڇی کب٩ن ڇ

ڇث ڇ كگو ځڄ كه فياځڄ پڈٹی ثڈك ڇ ځڄ ځوڇئی کڄ پزڈاځڄ ٱبځڈٿ څب روٮبری، ثغبی ٽبځلڃ ثڈك

٭واڅټ آٽل، څپبٿ کڈكربئی کڄ كگو 1299/1921ثبل. اجبة ؽکڈٽذ كه اواٿ واځغبٻ اى

كڂبٽی ځپبځلڃ اذ کڄ ثڄ آٿ ثلڅڂل ڇ كڂبٻ كڅڂلڃ ای ځپبځلڃ اذ کڄ ثڄ اڇ ا٥زڂب کڂڂل. گپبٿ

هټ هاثڄ ٽبٿ ؽکڈٽذ، ڇ ث٦ل څو چي كگو، ها كه ک عبٽ٦ڄ بكآڇهی ٽی کڂټ ٽب كگو ځبىی ځلا

کڂټ. عبٽ٦ڄ ثی ؽکڈٽذ ک رڈكڃ اځوژی اذ ڇ ٽی رڈاځل ٽڂٮغو څټ ثڈك. * * * ثڄ ثوکذ كڇهاٿ

ٽوڇذ ٽب اٽوڇى ثبه ث اى کپزوڂڄ ای کڄ ٽی ثبل، اثياه كه افزبه كاهټ. اواٿ ها كه ل



Pag

e60

ل ڇ بفزڄ اټ. ٽی ٽبځل اهاكڃ، کڄ آٿ ځي څذ. ثچټ ثوآٽلٿ اى ؽبٷ ڇ هڇى بٹڄ گنزڄ بفزڂ

رؾپٸ ځبپنو اواٿ؛ ڂبفذ هاڃ چبهڃ کڄ ٩وثگوائی )ثڄ ٽ٦ڂی عچبٿ ثڂی فوكگوا، اځبځگوا، ڇ

٥و٭گوا( كه ٥ڀ اواځی ٽبځلٿ اذ؛ ڇ آٽبكگی عبځٮبځی، څپڄ څذ. پبه آځچب کڄ كه هاڃ

بٿ كاكځل ڇ ثب څزی فڈك ثبىی کوكڃ اځل ڇ ٽی کڂڂل كه ؽکڈٽذ كٽکوای ڇ ؽٲڈٯ ثو ع

االٽی ثبه ث اى عبځجبىاٿ اځٲالة ٽوڇڄ لڃ اذ. ربکل ها كه اڂغب ثو ٽڈڈ٣، ڇ ځڄ

٥پٸ عبځجبىی ٽی گناهټ. عبځجبىی ثڄ فڈكی فڈك ٽچټ ځذ. ٽی رڈاٿ ثڄ اڂچپڄ عچبكی څبی

آهٽبٿ څبی رڈربٹزو ڇ ځبکغب آثبكی، فوځبک رو اى كٹپوكگی فڈځقڈاه ككٽڂ ځگوذ. عبځجبىی ثوای

ڇ ثی ٥پٺی اذ. ٽکٸ ثق ثبه ثيهگ رو هڇڂٮکوی اواٿ كه ل بٹڄ گنزڄ ڇاهڇځگی

اڇٹڈذ څب، ڇاپ ٽبځلٿ اى ىٽبٿ، ڇ ڇهکزگی افالٱی ثڈكڃ اذ. آځچڄ ثڄ هڇڂٮکواٿ كڇهاٿ

ا ثقل عبگو ثڈكځبٿ كه پچو رڈ٦ڄ ڇ اځٲالة ٽوڇڄ ٱلهد بی ڇ افالٱی بٿ ه

رغلك اهڇپبی ثبفزوی ثڈك کڄ رڂچب رغلك ڇ کبٽبة روڀ رڈ٦ڄ ثڈكڃ اذ. هڇڂٮٮکواٿ پ اى هب

بڃ ثڄ ڈه هڇىا٭يڇٿ اى آٿ پچو ثوڇٿ ا٭زبكځل ڇ ثو فال٫ وڇهد ىٽبٿ )رال کپو کڀ ثوای

چچٸ ڇ چڂل بٹڄ گنزڄ کوكڃ اذ( ؽوکذ هلٿ ثڄ پو٭زڄ روڀ څب، چڂبځکڄ کوڃ عڂڈثی كه

کوكځل ــ هڇی آڇهكٿ ثڄ ٹڂڂټ ڇ االٽگوائی، ثغبی كٽکوای ٹجواٷ روٱقڈاڃ. آځچب كه ثڂڈائی

افالٱی ڇ اځزٺکزڈئٸ فڈك، کڄ اى ثوڇٿ آٽلٿ اى پچو رڈ٦ڄ ڇ رغلك ثوفبذ، څټ رب څو عب، اگو چڄ

واٿ ها کڄ ٽی فڈاذ اځٲالة ٽوڇڄ ها ثڄ ځٮی فڈ، ه٭زڂل ڇ څټ ثق كگو هڇڂٮکوی ا

ځڈل څبی آٿ ثوبځل، اى پزجبځی ؽبری فڈك ثی ثچوڃ ڇ ځبگيو اى ٽبٹؾڄ څبی ڇواځگو بفزڂل. رب

وربو عوبٿ هڇڂٮکوی اواٿ اى رو ڇ فک كه آر اځٲالثی ٽبڄ وٽبهی لڃ څب ڇ ځٸ

ڇ فټ ڇ كذ اځلاى اذ ــ چڂبځکڄ كه اڀ ل څب ڈفذ. و ربهـ، فوچڂگی ڇ كه ٽو پو پچ

بٹڄ گنزڄ فڈكٽبٿ كلڃ اټ. ڇٹی ک عوبٿ ىوڀ پو٭ذ كه څو عبٽ٦ڄ ای څذ کڄ گبڃ

ل څب بٷ ٽی کل رب ثڄ هڇ ثبل ڇ عبٽ٦ڄ ها ٭وڇ گوك. ک پوڇىی اځٲالة ٽوڇڄ آځذ کڄ

ڇ عبٽ٦ڄ ها ٭وڇ گو٭ذ ڇ اکڂڈٿ كه ٽڈٱ٦زی عوبٿ ىوڀ پوٱڈری پلل آڇهك کڄ گبڅگبڃ ٭وذ ب٭ذ

کڄ ثبه بك آڇه كڇهاٿ پ اى اځٲالة ٽوڇڄ اذ، ثب اث٦بكی پبک ٽزٮبڇد کڄ ر٦ڀ کڂڂلڃ

فڈاڅل ثڈك، اٹچبٻ ثق ڇ ځوڇ كڅڂلڃ جٲڄ ٽزڈ كڃ ثذ ٽٺڈځی اواٿ اذ )ک ٱٺټ ک

گی كه ثق ثيهگ هڇڂٮکواٿ ځٸ ٽٺڈٿ ڇ كڇذ څياه آٽڈىگو.( ڇاپپبځلگی ڇ ٽبځپب

څبی پ اى هب بڃ ها كه ٽٲڈٹڄ ځبكاٿ ٥ٺټ ثڄ كذ ا٭زبكڃ ٽی ثبل ثوهی کوك. پ اى آٿ،

هڇڂٮکواٿ اځلک پبه، قذ ىو ربصو اځلڄ څبی روٱقڈاڅبځڄ اهڇپبئی کڄ كهثبهڃ فڈك ثڄ روكل

بڃ کڄ ا٭يا کپی ا ثڄ ىبٿ ځٮزبكڃ ثڈك، پ ٽی هاځلځل. هڇڂٮکوی اواځی پ اى هب

ثچجڈك ڇ ثوآٽلٿ کٮی ٥پٸ ٽی کوك )ځڈ٥ی ٩ڈ٩ب بالهی هڇڂٮکوی ثبة ج٤ پذ څټ اځلاىی ڇ

ازبٹڂزی ڇ پب ٽلهځټ -ىهځگی ٥پڈٽی( كچبه رڈؽ ٭بزی ڇ اهرغب٣ ٹڂڂذ

اځگو رب بفزبه کڀ ٭واځڈی كه اهڇپبئی ل کڄ ثول فڈ ثوفبزڄ ثڈك ڇ كه فڈك ڇو

عڂببد كڅڄ څبی ڇؽزڂبک ی ڇ چچٸ ڇ ٭ٺظ كڅڄ څبی پ اى آٿ كه لڃ ثزټ ه٭ذ. اٽوڇى



Pag

e61

پ اى كڈاه ثوٹڀ ڇ ثب څپڄ ٥واٯ ڇ عپچڈهی االٽی ڇ ثڀ الكٿ، و عچبٿ ثڄ ڈی آىاكی ڇ

پو٭ذ اى و گو٭زڄ لڃ اذ ڇ هڇڂٮکوی اواځی ثبه كگو كه آٿ پچو عبگو ٽی ڈك. ٽب كه

عيوڃ رڂچب ثو ځپی ثوټ ڇ عي پو٭ذ ڇ آىاكی وځڈزی ځقڈاڅټ كاذ ــ ٽگو وځڈذ

اځبٿ ها كه ىا٩ڄ څبی عچبٿ ڈٽی ــ اگو چڄ كه ؽڈٽڄ چو څبی اهڇپبئی ــ هٱټ ىځڂل ڇ آڂلڃ ها اى

ڀ څبی آٿ ؾوای ٽ٦وڇ٫ ڇ ژه٭بی آٿ چبڃ څياه ڇ كڇذ بٹڄ ثله آڇهځل. ٽب ثچو ؽبٷ ل بٷ

ذ فڈكٽبٿ ڇ ثب كځب پ آٽلڃ اټ ڇ ثبه چي څب ٽی كاځټ ڇ ٽی رڈاځټ کڄ اى ؽڈٺڄ ا

اځٲالثبٿ ٽؾب٭٢ڄ کبه ڇ فوك پڄ ٽوڇڄ ثوڇٿ ثڈك. ثبهی اى آځچڄ ٽوڇڄ فڈاڅبٿ آٿ هڇى

ٽی فڈازڂل اٽوڇى ثلذ آٽلڃ اذ. ىو بفذ څبئی کڄ آهىڇبٿ ٽی ثڈك پ پب ا٭زبكڃ

اٽوڇىی ک ٽوڇڄ فڈاڃ کڄ ثڂب ثو ر٦و٬ كه رکبپڈی ٽلهځزڄ اذ پڈ ڇاالئی اذ. آهٽبٿ

اذ؛ پڈزڀ ثڄ ثبال روڀ هكڃ څبی اځبځذ کڄ كه فڈك ٽئڈٹذ عچبځی ها ځي كاهك؛ هلٿ ثڄ

عبئی کڄ ثزڈاٿ كه گڈكٿ ٽبئٸ کڈڃ آبئی کڄ ٽلهځزڄ پ آڇهكڃ اذ كزی ثوآڇهك. اى

ټ ٽب ٽی ثبل څپڈاهڃ ثڄ ثذ ڇ پڂظ لڃ پ ثڂگوك ـ څڂگبٽی کڄ اڂغبذ کڄ ک چ

ٽب ڇ رڂچب ٽب، ٭وك اځبځی ها ٽئڈٷ پوڇىی کچبځی ځوڇڅبی ځکی ثو ثلی ٽی كاځزټ.

*****

زاى عصر قاجار در عرص اجتواع سزیي هک الرى:

ڈىیڀ ٽک اٹوڇٿ*

ز پس سهی ای فعالیت ای سیاسی ساى عصز قاجار در عزصۀ اجتواع هزری ت

اجتواعی ساى ایزاى**

ٽالكی ٽبٹ٦بد ىځبٿ ڇ افوا، ڇ كه اهرجب ثب آٿ، ٽبٹ٦بد 1980ڇ اڇایٸ كڅڄ 1970اى اڇافو كڅڄ

عڂزی رڈ٦ڄ یب٭زڄ ڇ ثڄ ڈهد یک ىیو ٽغپڈ٥ڄ رپبٻ ٥به اى ٽبٹ٦بد فبڇهٽبځڄ كه آٽلڃ اذ.

ٹٸ ٭ٲلاٿ اڂبك ربهیقی، ثزو ثڄ كڇهڃ ٽ٦بو گوای كاهك. ثبهی اى ایڀ هزڄ رؾٲٲی ثڄ ك

پژڇڅچبی آٿ ځي ثڄ ڇٺڄ ٽزقبٿ هزڄ څبی ٽوكٻ ڂبی، عبٽ٦ڄ ڂبی، ڇ ٥ٺڈٻ

بی ڈهد گو٭زڄ ڇ ٽبٹ٦بد و٫ ربهیقی كه ایڀ ىٽڂڄ كه فبڇهٽبځڄ ثڄ کڂلی هل کوكڃ

( ثب 1 اځلکی كه ایڀ فڈ ثڄ چټ ٽی فڈهك.)کڈ 1990اذ. كه ٽغپڈ٣ رب اڇا كڅڄ

ایڀ څپڄ، رؾٲٲبد اځغبٻ لڃ كه ثبهڃ ایواٿ ڇٽو ها ثبیل ځڈ٥ی ازضڂب كاځذ، ىیوا گزو

ؽڈه اعزپب٥ی ىځبٿ كه پبیبٿ ٱوٿ ځڈىكڅټ ڇ آ٩بى ٱوٿ ثزټ، څپيٽبٿ ثب هل گٮزپبٿ ٥پڈٽی كه



Pag

e62

( ثبهی اى ٽبٹ٦بد ربهیقی 2څڂلگبٿ ڇاٱ٤ ل.)ثبهڃ ىځبٿ كه کٸ فبڇهٽبځڄ، ٽڈهك رڈعڄ فب پژڇ

( ها آ٩بى "ثلاهی" ىځبٿ 1905-1911كه ثبهڃ ىځبٿ، آ٩بى ٱوٿ ثزټ ڇ ثڈیژڃ كڇهاٿ اځٲالة ٽوڇڄ )

( ڇ آٿ ها ٽجلأ ؽوکزی ثڄ ځبٻ عڂج ىځبٿ یب ٭پڂټ ثڄ پبه آڇهكڃ اځل. ٽبهکذ 3ایواٿ كاځزڄ)

، اٱلاٻ ىځبٿ هفزڈی كه 1891لیڀ بڃ، كه ځچذ رڂجبکڈ كه ىځبٿ، ثڈیژڃ ىځبٿ ؽوٽوای ځبواٹ

اڅلای پ اځلاىڅبی ځبچيبٿ ثوای پزجبځی اى یک ثبځک ٽٺی، ڇ رٲلیټ عڈاڅواد ٱپزی اى

1911ڈی ىځبٿ صوڇرپڂل ثڄ څپڀ ٽڂ٢ڈه، ڇ ثبالفوڃ څغڈٻ گوڇڅی اى ىځبٿ ٽٺؼ ثڄ ٽغٺ كه

ك لڃ ثڄ ٥ڂڈاٿ ؾڂڄ څبی کٺلی آ٩بى ڂذ کڂی ىځبٿ رٲویجب ثلڇٿ ازضڂب كه څپڄ ٽبٹ٦بد یب

ایواٿ ڇ ځپبی آگبڅی بی بٿ كه اثزلای ٱوٿ ثزټ یبك لڃ اذ. كه ایڀ رؾٲٲبد اگو

گبڃ ابهڃ ای ثڄ رڂچب بثٲۀ ؽوکذ بی ىځبٿ كه ٱوٿ ځڈىكڅټ لڃ، ٭ٲ یک ٽڈهك ک٬

ٱوٿ ځڈىكڅټ ڇ كیگوی ځٮڈم بی یکی اى ؽغبة ثبځڈی ثبثی،٭بپڄ ثگټ )ٱوحاٹ٦ڀ( كه ٽبځڄ

ىځبٿ فبځلاٿ ٺڂزی )اځ اٹلڇٹڄ، ڈٽڀ ىٿ ځبواٹلیڀ بڃ( اذ. كه ثزو ربهیـ ځگبهی

څبی ٱوٿ ځڈىكڅټ رڈٮی اى ڇ٦ذ ىځبٿ ثڄ چټ ځپی فڈهك ثٺکڄ گچگبڃ ثڄ گڈځڄ ای ؾی ڇ

٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ اى ىځبٿ ثڄ ٥ڂڈاٿ ثب کٺپبری فڀ ڇ اؽبی ثڄ ڇ٤ ىځبٿ ابهڃ لڃ اذ. ثڄ

"ىځلاځبٿ" یبك لڃ ڇ، ثڄ ٩ٺ یب كهذ ڇٹی اٹجزڄ ثلڇٿ اهایڄ ڈاڅل ربهیقی، اك٥ب لڃ اذ کڄ

ىځبٿ اى كڇٿ پبیگی عڂزی فڈك فپگڀ ثڈكڃ اځل. ٽڂبث٦ی کڄ ثزڈاځڂل ىځلگی ڇ ا٭کبه ىځبٿ ایواځی

ذ کڄ اٽکبٿ ثبىبىی رڈیو ربهیقی یی ٥و ٱبعبه كه ٱوٿ ځڈىكڅټ ها رویؼ کڂڂل آٿ ٱله کټ ا

ؽزی ځبکبٽٸ ها ثڄ ٽب ځپی كڅل. ثب ایڀ څپڄ، "ربهیـ ځگبهی " عڂج ىځبٿ ایواٿ ځگبڅی ٽؾلڇك ڇ

ٽڈهكی، ڇ اؽزپبال وٱی، ثڄ ىځبٿ ٱجٸ اى ٽوڇڄ ٽی اځلاىك ڇ رؾٲ كه ثبهڃ آځچڄ اىځ٢و

( اهىیبثی اځزٲبكی ربهیـ 4بځلڃ اذ.)"ربهیقی" ٱبثٸ ک٬ ڇ ثبىیبثی اذ څپچڂبٿ ځپڄ کبهڃ ٽ

ځگبهی ىځبٿ ایوا ٿ ځبٿ ٽی كڅل کڄ ایڀ ٽبٹ٦بد هڇایذ ربهیـ ځگبزی كڇگبځڄ ای ها كه ٽڈهك كڇ

كڇهڃ ٱجٸ ڇ ث٦ل اى ٽوڇڄ ثڄ كذ ٽی كڅڂل کڄ ثو اب آٿ رب پ اى ٽوڇڄ رٲویجب چيی

ڇ 1968ك كه رؾٲٲبری کڄ كه كڇ عٺل كه بٷ ثڄ اټ "ربهیـ ىځبٿ" ڇعڈك ځلاهك. ثلهاٹپٺڈک ثبٽلا

ثڄ ٭بهی ثڄ چبپ هبځلڃ، ڇ كڇبٷ پ اى اځٲالة االٽی ثڄ اځگٺی روعپڄ لڃ 1969

( کڄ ثڄ )ځچذ( رؾویټ رڂجبکڈ اځغبٽل 1890اذ، واو ربهیـ ایواٿ ها رب پ اى ٱواهكاك رڂجبکڈ )

ری ثڈكځل ٬٦ ڇ ٥وڇکچبیی ثی اهاكڃ" کڄ "ٱوڇٿ ١ٺپذ" ځبٽلڃ اذ. ٽی گڈیل ىځبٿ "ٽڈعڈكا

"ىیو الیڄ څبی قټ ؽغبة" اى ٽزڀ عبٽ٦ڄ كڇه ا٭زبكڃ ثڈكځل. ىځبٿ "څپچڈٿ اځگٸ ڇاثزۀ ٽوكاٿ

ثڈكځل ڇ، چڈٿ ىځلاځبٿ، یب كه فبځڄ ٽؾجڈ ثڈكځل یب ثوڇٿ اى فبځڄ ىیو چبكه ڇ هڇثڂل، ڇ عي ثوكگی

ٽلاك "ځقزڀ ځبځڄ څب" ی ثلاهی ىځبٿ ثب ٽٲبڇٽذ ثڄ گٮزڄ ثب 5وځڈزی كه اځز٢بهبٿ ځجڈك."

ڇ پ كه ڈٷ كڇهاٿ اځٲالة ٽوڇڄ آکبه ل. كه ایڀ 1891آځبٿ كه ثواثو از٦پبٷ رڂجبکڈ كه

كڇهڃ ثڈك کڄ "ىځبٿ ایواځی چټ گڈكځل رب آٿ ڈی ىځلاځچبی کڈچک فڈك ها څټ ثجڂڂل ڇ ثڄ آٿ

ځگبڅی ثڂلاىځل رب ا٭ ثبىروی ها ثڂگوځل، ڇ ایڀ ثڈك کڄ ڈی كیڈاهڅبی ؽوٽواڅب ڇ چبكهڅبی بڃ

( كه اڇافو ٥6و آىاكی ثڄ ٽبٽبٿ هل ڇ آڇاى فڈ ؽ ڇ ٱبځڈٿ ها ثڄ گڈ فڈك ڂلځل.")



Pag

e63

ٽڂگٸ ثبد ٭ٺپ كه یکی اى ځقزڀ ٽغپڈ٥ڄ څبی اځگٺی ىثبٿ كه ثبهڃ ٽبٹ٦بد 1970كڅڄ

ا "كڇهڃ ١چڈه ځبگچبځی فڈكآگبڅی ٭وكی ڇ بی ىځبٿ فبڇهٽبځڄ، بٹچبی اځٲالة ٽوڇڄ ه

( هڇڀ اذ کڄ ثڄ ثبڇه اڇ ٭٦بٹذ 7ٽوكاٿ ڇ گوڇڅی کڈچک اٽب ٭يایڂلڃ اى ىځبٿ" ٽ٦و٭ی ٽی کڂل.)

بىٽبٿ یب٭زڄ بی ىځبٿ بثٲڄ ای كه كڇهاٿ پ اى ٽوڇڄ ځلازڄ اذ. ثبد كڇهڃ اځٲالة

"ىځبٿ كه ٽبڅچبی اڇٷ اځٲالة رڂچب ثڄ ایڂکڄ پزجبٿ ها كڇهاٿ هل عپ٦ی ىځبٿ ٽی كاځل. ثڄ ځ٢و اڇ

ٽوكاٿ ٽوڇڄ فڈاڃ څزڂل كٷ فڈ ثڈكځل ڇٹی ثڄ ٽؾ ایڂکڄ ٽغٺ آ٩بى ثڄ کبه کوك ڇ ٱڈاځڀ

ثڂبكی ٽچپی ثڄ رڈیت هل عڂج آځبٿ عچذ ربىڃ ای گو٭ذ ڇ پجوك اڇب٣ ٭وكی ڇ

ىٽڂڄ ٽب٥لی ل ثوای رال آځبٿ ثوای اعزپب٥ی ىځبٿ کبځڈٿ رڈعڄ آٿ ل ڇ وای اځٲالثی

( ؽلڇك پڂظ بٷ پ اىآٿ پب ثچبه كه ځڈزڄ ای ثب ٥ڂڈاٿ "ىٽڂڄ ربهیقی عڂج ىځبٿ 8آىاكی.")

ایواٿ" بٹچبی اځٲالة ٽوڇڄ ها ؾڂۀ "ځقزڀ څپواڅی گوڇڅی اى ىځبٿ ڇ ٽوكاٿ كه ٭٦بٹذ

ٱواهكاك رڂجبکڈ ها "ٽچټ" ڇ ؽزی "٭ڈٯ اعزپب٥ی " ٽی پبهك ڇ ٽبهکذ ىځبٿ كهر٢بڅواد ٥ٺڄ

هڇ ثڄ هل 1911رب 1905اٹ٦بكڃ" ٽی كاځل. ثڄ ثبڇه اڇ "فڈكآگبڅی ىځبٿ پب ثڄ پبی ٽجبهىاد بٹچبی

( ٽڈهك ٽبٹ٦ڄ ٱواه 1906ځچبك." كه ڇاٱ٤ عڂج ىځبٿ ایواٿ ها ځپی رڈاٿ علا اى آ٩بى اځٲالة ٽوڇڄ )

ڄ ځزغڄ گوی اٺی ڇی، ٽ٦زٲل اذ "٭٦بٹزچبی ىځبٿ كه ( ثچبه،څپچڈٿ ثبد ڇ ثب اهعب٣ ث9كاك.")

بٹچبی اځٲالة ٽوڇڄ ىایلڃ اؽب ربىڃ ٽٺی گوایی ڇ ځي ازبٯ لیل ثڄ اؽٲبٯ ؽٲڈٯ

٭وكی ڇ اعزپب٥ی ثڈك ڇ ځٲڄ ٥ٮی اذ كه ربهیـ ىځبٿ ایواٿ." څو چڂل یبكآڇه ٽی ڈك کڄ چيی

( ثچبه ٥وٱبعبه ٱجٸ اى ٽوڇڄ ها كڇهڃ ای 10وك.)ثڄ ځبٻ "عڂج ىځبٿ" بٹچب ث٦ل کٸ ٽی گ

ٽی كاځل کڄ "٭٦بٹذ ىځبٿ ٽڂؾو ثڄ ٽؾ فبځڄ ثڈك، ڇ اگو ؽزی ٭٦بٹذ اٱزبكی ڇ رڈٹلی كازڂل

آٿ ځي رڂچب ثڄ ه٭٤ ځبىڅبی فبځڄ افزب كاذ. ىځبٿ جٲبد ثبالی اعزپب٥ی -ٽبځڂل ىځبٿ هڇزب -

٭ٲ ڇٱزی ٽی رڈاځزڂل اى فبځڄ فبهط ڈځل کڄ ٽوكی ؽزی اى ایڀ څټ ٽڂيڇی رو ثڈكځل ڇ

( گزی ځب کڄ ڇیوازۀ ٽغپڈ٥ۀ رؾٲٲبر ثب ٥ڂڈاٿ "ىځبٿ ڇ اځٲالة 11څپواڅبٿ ثبل.")

ثڄ چبپ هلڃ ٽی گڈیل كڇهاٿ ٱبعبه هڇی څټ ه٭زڄ بڅل گزو ځٲ 1983ایواٿ" كه بٷ

"رٲٺل اى ٩وة" رڂچب ثڄ ر٪و ثوفڈهك ثب ىځبٿ اعزپب٥ی ىځبٿ ثڈك كه ؽبٹی کڄ کڈچبی ٱجٸ اى آٿ كه

ڇ كه ځزغڄ ثڄ ا٭يای ؽڈه ٭وكی آځبٿ كه عبٽ٦ڄ ٽڂغو لڃ ثڈك. ڇی ثبهڅب ثڄ اځيڇای اعجبهی ىځبٿ

-ابهڃ کوكڃ ڇ ثوای رڈ٬ ڈڃ ىځلگی آځبٿ كه آٿ كڇهڃ ثڄ ایڀ گٮزۀ پڈیٸ گواڅبٻ ڇیٺڈٿ

"ىځلگی ىځبڈیی ٽوکي رڈعڄ ىٿ ثڈك. ىځبٿ، اى څو جٲڄ ازڂبك ٽی کڂل: -ٽؾٲ اڇافو ٱوٿ ځڈىكڅټ

اعزپب٥ی، پ اى اىكڇاط رڂچب ځگواٿ های ځگڄ كازڀ ڈڅواځبٿ ثڈكځل ڇ كه ځٲ یک ثوكڃ عي

كه ثبهڃ 1990( رؾٲٲبد كڅڄ 12رؤٽڀ ٹند ڇ آبی ڈڅو ڈكای كیگوی كه و ځلازڂل.")

ځڈزڄ 1990ثڄ ٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ، ژاځذ آ٭بهی كه اڇا كڅڄ ىځبٿ ایواٿ ځي څپڀ ځ٢و ها رؤیل ٽی کڂل.

اذ: "هیڄ څبی ځوڇٽڂل ٭پڂټ ٽلهٿ ایواځی ثڄ كڇهاٿ ٽوڇڄ كه آ٩بى ٱوٿ ثزټ ثبى ٽی

( ثوفی كیگو اى ٽؾٲٲبٿ ٥ٺڈٻ اعزپب٥ی څوچڂل اى ر٦وی٬ كٱ ایڀ هیڄ څب ٮوڃ ه٭زڄ 13گوكك.")

٥پڈٽی آٿ ىٽبٿ ځپی کڂڂل ڇٹی رڈیوی فڀ اى ىځلگی اځل ڇ څچ ابهڃ یب ازڂبكی ثڄ ٭وڅڂگ



Pag

e64

ىځبٿ كه كڇهاٿ پ اى اځٲالة ٽوڇڄ ثڄ كذ كاكڃ اځل؛ ىځلگی ىیو چبكهڅبی بڅی کڄ گڈیب رب

پ اى اځٲالة اٽکبٿ څو گڈځڄ اځلیلٿ یب ازٲالٷ ٥پٸ ها اى ىځبٿ ایواٿ ثڄ کٺی ٺت ٽی کوكڃ

ثبٽلاك اى ىځلگی ىځبٿ ایواځی ٱوٿ ځڈىكڅټ، ٽی رڈاٿ ثڄ اذ. ٥الڇڃ ثو وػ ٱلیپی ثلهاٹپٺڈک

كه ثبهڃ څپبٿ كڇهڃ اهایڄ لڃ ځي رڈعڄ کوك: 1990رڈ٬ څبی ٽبثچی کڄ ث٦لڅب كه اڇافو كڅڄ

"ا٩ٺت ىځبٿ ىځلگی کڂزوٷ لڃ، ٽؾلڇك، ڇ ابهد ثبهی كاڂزل. ىٿ كه افزبه ٽوكی ثڈك کڄ ثب اڇ

ٽی کوك ٽی رڈاځذ اڇ ها الٯ كڅل . ىٿ اگو ؽزی گبڃ ثوای ىځلگی ٽی کوك ڇ څو گبڃ ٽوك اهاكڃ

وکذ كه ٽواټ ٽنڅجی اى فبځڄ ثوڇٿ ٽی ه٭ذ ٽی ثبیذ كه کڈچڄ ڇ فبثبٿ و ها پبیڀ

اځلافزڄ ٭ٲ كه پی کبه فڈك ثبل ڇ څو چڄ ىڇكرو ثڄ چچبهكیڈاهی فبځڄ ای ثوگوكك کڄ ثزو

ټ اځگي ها ٽی رڈاٿ كه ثبهی اى کزبثچبی ربهیـ ٥پڈٽی ( رڈیوڅبیی چڂڀ 14٩جڄ ىځلاٿ ثڈك.")

ایواٿ یب٭ذ. ځپڈځڄ ثبهى آٿ كه ٽغپڈ٥ڄ ربهیـ ایواٿ کپجویظ كیلڃ ٽی ڈك. كه اثزلای ٭ٸ "چو

ڂزی" كه كڇهاٿ ٱبعبه، ابهڃ لڃ کڄ ٽڂبث٤ رؾٲ كه ثبهڃ ىځلگی ىځبٿ ایڀ كڇهڃ اځگذ

كڃ اذ کڄ : "ثڄ ٱب٦ذ ٽی رڈاٿ گٮذ ځڄ رڂچب آبی پبهځل. ځڈیڂلڃ ثب ایڀ څپڄ رؤکل کو

ثڄ ڈه کبٽٸ ثزڄ ثڄ ٽياٿ -ثلڇٿ ازضڂب-ٽبكی ثٺکڄ آهاٽ ڇ بكٽبځی كهڇځی څو ىځی

ٽچوثبځی، كاكگوی، ڇ صوڇد ٽوك ثڈك ڇ اڇ ثڈك کڄ ٽی رڈاځذ ٱلهد فڈك ها څو ىٽبٿ ڇ ثڄ څو کٸ ثڄ

ثڄ آځچب ابهڃ ه٭ذ ٽی رڈاٿ ځبځڄ څبیی اى رٲٺٸ ( كه ثؾضچبیی کڄ كه ثبال15ىٿ رؾپٸ کڂل.")

ڇاٱ٦ذ ڇ ٭وا٭کڂی عچبٿ ثڂی هیڄ كاه كه كڅڄ څبی آفو ٱوٿ ثزټ ها كیل. ایڀ هڇایزچبی ربهیـ

ځگبزی كه ثبهڃ عبٽ٦ڄ ٱبعبهی ڇ ىځلگی ىځبٿ كه آٿ هڇىگبه، گيیڂی اذ ڇ كه ٽغپڈ٣ ڈاڅلی

ځچب( ها ځبٿ ٽی كڅل ځبكیلڃ ٽی گوځل. ٽٲبٹڄ ؽبو اځکبه ها کڄ ڇعڈك ازضڂبڅب )یب اٽکبٿ ڇعڈك آ

-ځپی کڂل کڄ كڇهاٿ اځٲالة ٽوڇڄ كه کٸ بڅل پلیلڃ ای ثی بثٲڄ كه ربهیـ بی

اعزپب٥ی ایواٿ ثڈكڃ ڇ ثقی اى ىځبٿ ایواٿ ها گبٽی ثڄ پ ثوكڃ اذ؛ کڈ ایڀ رؾٲ كه

كه اځزبة هیڄ ؽوکزچبی بىٽبٿ یب٭زڄ اصجبد ایڀ ځکزڄ اذ کڄ ځ٢و ربهیـ ځگبزی هایظ

کڄ ا٩ٺت ثڄ ٥ڂڈاٿ "ځقزڀ" ځبځڄ څبی ٭پڂټ یب عڂج ىځبٿ اى آځچب یبك -اعزپب٥ی ىځبٿ ایواٿ

ثڄ اځٲالة ٽوڇڄ ا٩واٱی اذ كه ځٲ آٿ اځٲالة كه پو٭ذ ىځبٿ ایواٿ، ڇ رؾڈالد -ٽی ڈك

ٽی پبهك. ٽڀ ثب ځبځلٿ ؾڂڄ څبی ٭کوی ڇ اٱلاٽبد ٥پٺی ىځبٿ ها كه ٱوٿ ځڈىكڅټ ځبچي

٭٦بٹذ ىځبٿ اڇایٸ ٱوٿ ثزټ كه رڈیو ثيهگزوی اى ثب٭زچبی اعزپب٥ی، ربهیقی، ڇ ثڈیژڃ ٽٺی کڄ

ٽ٦پڈال كه ځ٢و گو٭زڄ ځپی ڈځل ٽی فڈاڅټ ځبٿ كڅټ کڄ آځچڄ كه كڇهاٿ ٽوڇڄ ١بڅوا

یقی ڇ روک ځبگچبځی گنزڄ ځجڈكڃ ځقزڀ ؽوکزچبی ىځبٿ ثڄ ځ٢و ٽی آیل ځبځۀ یک اځٲب٣ ربه

ربهیقی ڇ ربهیـ ځگبزی اذ ڇ رڂچب ثو ىځلگی ىځبٿ، ڇ ځڄ ٽوكاٿ، رکڄ -اذ. هڇیکوك ٽڀ اعزپب٥ی

ڇ رپوکي كاهك. ایڀ ځڈ٣ ځگبڃ ثڄ ٽ٦ڂبی اځکبه ځٲ ٽئصو ٽوكاٿ كه گٮزپبٿ "ٽؤٹڄ ىٿ" ځذ. ٽوكاٿ

كه ر٦ڀ ٽوىڅبی ثؾش كه ثبهڃ "ٽکٸ ثڄ ٥ڂڈاٿ ځوڇ څبی اٺی عبٽ٦ڄ ٽوكباله ثلڇٿ روكیل

( ځگبڃ رک عڂزی ٽڀ ثڄ ٽؤٹڄ رڂچب ثڄ كٹٸ ج٦ذ 16ىځبٿ" څټ ځٲ ابی كازڄ اځل.)

ٽڈڈ٣ رؾٲ اذ. ایڀ پژڇڅ ثو كڇ عڂجڄ اى ؽوکذ ىځبٿ ٽزپوکي اذ کڄ كه هڇایزچبی ربهیقی



Pag

e65

فزواٿ ڇ كیگوی ٭٦بٹذ كه ثبهڃ فبزگبڅچبی عڂج ىځبٿ ځٲ ؽبری كاهځل: یکی آٽڈى ك

بی ىځبٿ. گوچڄ ثو پبیڄ ځ٢ویبری کڄ ثڄ ڈه گزوكڃ ای ٽڈهك ٱجڈٷ ڇاٱ٤ لڃ، آٽڈى كفزواٿ

ڇ ٭٦بٹذ بی ىځبٿ كه كڇهاٿ ٽوڇذ پب گو٭ذ ڇٹی ایڀ رؾٲ ځبٿ فڈاڅل كاك کڄ

بٹت هڇایزچبی پڂڄ څبی ربهیقی آځچب، ثڈیژڃ كه ٽبٿ اٱٺزچب ڇثقچبی ٭و٥ی عبٽ٦ڄ کڄ كه ٩

ربهیقی ځبكیلڃ گو٭زڄ لڃ اځل، ثبه ثزو اى آٿ اذ کڄ ٽ٦پڈال ثڄ آٿ ابهڃ ٽی ڈك. بٹڈكڃ

ثؾش ٽب ثو ڄ ٭و اٺی ازڈاه اذ: ځقذ ایڂکڄ آځچڄ كه ربهیـ ایواٿ ٽ٦پڈال ثڄ ٥ڂڈاٿ

آځچب یبك ٽی ڈك بی ىځبٿ ، یب ٭پڂټ، اى-ځبځڄ څبی "آ٩بى اځٲالثی " ٭٦بٹزچبی اعزپب٥ی

فڈك پی آیڂل ڇٱبی٤ گنزڄ اځل ڇ ربهیـ فب فڈك ها كاهځل. كه ٱوٿ ځڈىكڅټ چڂلیڀ ٭وآیڂل ڇ پلیلڃ،

څپيٽبٿ ٽوكاٿ ڇ ىځبٿ ها ثڄ رلهیظ ثڄ ڈی كهک ڇ پ ٽبٹجڄ ؽٲڈٯ اځبځی، آىاكی ثبٿ، ڇ

یڂلڅبیی کڄ ٽڂگٸ ( ڇ ځي كازڀ كڇٹزی پبقگڈ رو ڈٯ كاكځل؛ ٭وآ17كزوی ثڄ كاځ علیل)

( اى ٽبٿ 18ثبد ىیو ٥ڂڈاٿ " ٥و٭ی لٿ ا٥زوا كه اځلیڄ ٦ی" ثڄ آځچب ابهڃ کوكڃ اذ.)

٭وآیڂل څب ٽی رڈاٿ ثڄ ایڀ ٽڈاهك ابهڃ کوك: آڂبیی ٭يایڂلڃ ایواځبٿ ثب كاځ ڇ اځلیڄ څب ڇ

ی ڇ ځٮڈم اٱزبكی اهىچبی هڇڂٮکوی ٩وة ،ثڈیژڃ هڇڄ ڇ ثویزبځب، اى یک ڈ ڇ ؽڈه ٭يیک

كڇٹزچبی یبك لڃ ثو ؽکڈٽذ ڇ ٽوكٻ ایواٿ اى ڈیی كیگو؛ کٸ گوی رلهیغی "څڈیذ ٽٺی" كه

ٽبٿ ایواځبٿ كه ځزغڄ آگبڅی بٿ اى ڇعڈك "ٽٺٸ كیگو" ڇ اهرجب ثب آځچب؛ گزو ثؾضچبی

و څو هڇڂٮکوی كه ؼ کڈه ثڄ کپک ڇبیٸ علیل اهرجبی ٽبځڂل رٺگوا٫ ڇ هڇىځبٽڄ؛ گز

چڂل آڅزڄ ڇٹی ٽچڈك رؾالد علیل؛ هل جٲڄ ٽزڈ علیل ثبىاهی ثڈیژڃ كه ازبځچبی

پبٹی کڄ ثزو ىیو رؤصو هڇڂٮکواٿ هڇ ڇ ارٮبٱبری کڄ كه آٿ کڈه ٽی ا٭زبك ثڄ ځڈ٥ی آگبڅی

بی ڇ ٭کو ٥لاٹذ اعزپب٥ی هلڃ ثڈك؛ پلای ڇ گزو ٭وٱڄ څبی ٦ی و٭لاه

زو ىځبٿ كه اٽڈه عبٽ٦ڄ؛ ڇ ثبالفوڃ گٮزپبٿ هڇڂٮکوی كاٽڂڄ كاه روی كه واو ٽبهکذ ث

فبڇهٽبځڄ كه ثبهڃ ځٲ اعزپب٥ی ىځبٿ کڄ كه اڇافو ٱوٿ ځڈىكڅټ اى كٷ گٮزپبځچبی هڇ ثڄ هل ٽٺی

گوایی ىاكڃ ل.گو چڄ پبه ٽلاهکی کڄ ځبٿ كڅڂلڃ رؤصو ایڀ ٭وآیڂل څب ثوىځلگی ىځبٿ ثبل کټ

زوبٿ عيیی ڇ ٽڈهكی اځل اٽب ثوای اصجبد ٽل٥بی ایڀ ثؾش کب٭ی اذ. ایڀ ٽلاهک اذ ڇ ث

ځبٿ ٽی كڅل کڄ رؤصو ٭وآیڂلڅبی یبك لڃ ڇ اځلیڄ څبی ربىڃ ای کڄ څپواڃ آڇهكځل، څوچڂل كه

ربهیـ ىځلگی ٽوكاٿ ثزو ڇ ثچزو صجذ لڃ اذ، افزب ثڄ یک عڂ ځلاذ . ثڄ ٥جبهد كیگو،

بكه ثڄ و ڇ ځجزب گڈڄ گو ٱوٿ ځڈىكڅټ كه "بڅی" ٽٺ ىځلگی ځپی کوكځل. ىځبٿ ایواځی چ

٭و كڇٻ ایڂکڄ ىځبٿ ایواځی اى ځ٢و ٱڈٽی، ٽنڅجی، ڈڃ ىځلگی، ڇ اهىچبی ٭وڅڂگی یکلذ

ځجڈكڃ اځل )ڇ ځزڂل( ڇ اځلیڄ څبی ٩وثی ثڄ ٽياځچبی ٽزٮبڇد ڇ اى هاڅچبی ٽقزٺ٬ ثڄ گوڇڅچب ڇ

گڈځبگڈٿ عبٽ٦ڄ ایواځی هل. ثڂب ثو ایڀ، گياهی كه فأل كه ثبهڃ ىځبٿ ٽٺپبٿ جٲبد ڇ ثقچبی

جٲڄ ٽزڈ ڇ ثبالی عبٽ٦ڄ چوی کڄ كه بٹچبی اځٲالة ٽوڇڄ ثڄ ربىگی ؽڈه اعزپب٥ی

یب٭زڄ ثڈكځل، ثلڇٿ ابهڃ ثڄ اٱبه كیگو عبٽ٦ڄ ڇ ڇٱبی٤ ٱجٸ اى آٿ، هڇایزی ٩و ڇاٱ٦ی ڇ بكڃ ځپبیی

چلڃ اذ. ٭و ڈٻ ایڂکڄ ٭٦بٹزچبی ىځبٿ ایواٿ كه بٹچبی ٽوڇڄ ها ثچزو ٽی یک ٽڈٱ٦ذ پ



Pag

e66

کڄ کٺپڄ ای چڂل -رڈاٿ ٭چپل اگو آٿ ها، ثڄ عبی ځقزڀ ځبځڄ څبی "٭پڂټ" كه ایواٿ"

ڇعچی اذ ڇازٮبكڃ ٩و كٱ اى آٿ كه رڈ٬ ٭٦بٹزچبی گڈځبگڈٿ كه وای ىٽبځی ڇ ٽکبځی

ٽب ٽکٸ آ٭ویڀ اذ ڇ رڂچب ٽی رڈاٿ آٿ ها كه ٽ٦ڂبیی ثبه ڇ٤ ڇ كه ځزغڄ ٽقزٺ٬ ٽڈهك ثؾش

( یب ؽزی "٭پڂټ ایواځی"، چڂڀ ر٦وی٬ کڂټ : ثبىربة رؾڈٷ آگبڅچبی ٭وكی 19)-ٽجچټ ثڄ کبه ثوك

ڇ اعزپب٥ی كه ىځبٿ ا٩ٺت ٽٺپبٿ ڇ ڇاثزڄ ثڄ جٲڄ ٽزڈ ڇ ثبالی عبٽ٦ڄ ایواځی؛ رؾڈٹی کڄ اى

ٿ ځڈىكڅټ كه ایواٿ آ٩بى لڃ ثڈك ڇ كه بٹچبی اځٲالة ٽوڇڄ ثڄ ٥وڄ کڂچبی ٽٺی اڇایٸ ٱو

چڂبٿ 1800( ثبىځگوی كه رڈیواځٲالثی اٽب ٩و ڇاٱ٦ی ىځبٿ ڇ عبٽ٦ڄ كه كڅۀ 20ٽؾلڇك ٽی ل.")

کڄ اى ؽکڈٽزی ٺڂزی ثو وىٽڂی ڇ٤ كه هڇىگبهی کڄ اهرجب ڇ ؽپٸ ڇ ځٲٸ ثبه ٽٲذ ثبه

ثڈك اځز٢به ٽی هڇك، ؽکڈٽذ ٱبعبه ؽکڈٽزی ثڈك ٩و ٽزپوکي، اى څټ گقزڄ ، ڇ ځبرڈاٿ. ڇ ڇٱذ گو

( بفزبه اٱزبك كه ڈٷ ٱوٿ ځڈىكڅټ كه ؽبٷ 21ځڄ ٱبځڈٿ واوی ڇ ځڄ پڈٷ ڇاؽلی ڇعڈك كاذ.)

گناه ثڈك ڇ كه پبیبٿ ٱوٿ رؤصواد وٽبیڄ كاهی ڇ و ثو آڇهكٿ ڂبی٤ ثيهگ ثو زټ ڂزی ڇ جڄ

كاٹی ایواٿ ٱبثٸ رڈعڄ ٽی ځپڈك. ٽياٿ ٱلهد كڇٹذ ٽوکيی كه ٽڂب ٽقزٺ٬ کڈه ثزڄ ثڄ ٭ڈ

ٽياٿ رڈاٿ ڇفوكٽڂلی ؽبکټ څو ٽڂٲڄ ثڈك. ایغبك ارؾبك څبی ٽجزڂی ثو اىكڇاط ثڀ ا٭واك ٱجبیٸ

ٽقزٺ٬ اى ڈیی ڇ بذ افزال٫ ثڂلاى ڇ ؽکڈٽذ کڀ اى ڈیی كیگو ڈڃ هایظ بڅبٿ ٱبعبه

( ثڄ گٮزڄ ځکی کلی،اگو ر٦وی٬ كٱ 22ی ؽٮ٠ کڂزوٷ ځټ ثڂلبٿ ثو اڇب٣ ٽپٺکذ.)ثڈك ثوا

ٽبک ڇثو اى "ؽکڈٽذ" ها ثپنیویټ ٱبعبه څچ ؽکڈٽزی ثو کڈه ځلاذ. ٱجٺڄ څب، گوڇڅچبی ڇ

كزڄ څبی چوی، ڇاٹبٿ ٽؾٺی، ڇ ؽزی هڇؽبځڈٿ څوکلاٻ ا٭واك ٽٺؼ فڈك ها كازڂل ڇ

( 23افزڂل کڄ كڇٹذ ٽوکيی ٱلهد څچ گڈځڄ كفبٹزی كه آځچب ها ځلاذ.)عڂگچبیی ثڄ هاڃ ٽی اځل

اکضو ٽوكٻ کڈه ٦ڄ ثڈكځل ڇ فڈك ثڄ بفڄ څبیی چڈٿ ثبثبٿ )ث٦لڅب اىٹڈٿ( ڇ ثچبیبٿ رٲټ

( ٽٺپبځبٿ ڂی، اهٽڂبٿ، ٽؾبٿ ځڈهی، یچڈكیبٿ، ڇ ىهرزبٿ اٱٺزچبی 24ٽی لځل.)

پڂغبڃ كهل ڇ كه اڇافو ٱوٿ 1800ٽز٦لك، ڇ ځپڄ فڈكٽقزبه كه اڇایٸ كڅڄ كیڂی ثڈكځل. ٱجبیٸ ثيهگ،

( كه ٽڂب ٽقزٺ٬ کڈه 25ثزټ ؽلڇك ثذ ڇ پڂظ كهل عپ٦ذ ایواٿ ها رکٸ ٽی كاكځل.)

ثڄ ىثبځچبی ٭بهی، اهٽڂی، روکی، کوكی، ڇ آمهی ڇ عي آٿ قڀ گٮزڄ ٽی ل. ٹجب ٽؾٺی ڇ

ؽل پڈٷ كه څو ٽڂٲڄ ٽزٮبڇد ثڈك. رڈهی کڄ اى ىځبٿ ڇعڈك كاذ ڇ اهىچبی ٭وڅڂگی ځي ٽبځڂل ڇا

ځي ٽڈٱ٦ذ آځبٿ ثڄ ٽؾٸ ىځلگی، ٽنڅت، ٱڈٽذ، ڇ جٲڄ اعزپب٥ی بٿ ثزگی كاذ. ثب ایڀ

ؽبٷ، ٽوكبالهی ٽڈهڇصی كه عبٽ٦ڄ ڇ كه ؽکڈٽذ ىٿ ها كه څو وایی پبیڀ رو اى ٽوك ٽی

ځڈىكڅټ ثڀ پڂظ رب ٽٺڈٿ ثوآڇهك لڃ اذ کڄ رب ( عپ٦ذ ایواٿ كه آ٩بى ٱوٿ 26ځبځل.)

( اکضو ٱویت ثڄ ارٮبٯ ٽوكٻ هڇزبځڀ 27پ اى عڂگ عچبځی اڇٷ ثڄ ؽلڇك كڃ ٽٺڈٿ هل.)

ثڈكځل. ثو پبیڄ ثوآڇهكی کڄ كه ٽبځڄ ٱوٿ ځڈىكڅټ اځغبٻ لڃ، عپ٦ذ چوځڀ ځيكیک ثڄ یک

( رقپڀ څبی كیگوی 28اٿ ها رکٸ ٽی كاك. )اى کٸ عپ٦ذ ایو -ؽلڇك چچبهكڃ كهل-ٽٺڈٿ

چوځڂبٿ ها كه اڇایٸ ٱوٿ ځڈىكڅټ ثڀ كڃ رب چچبهكڃ كهل ڇ كه پبیبٿ كڅڄ اڇٷ ٱوٿ ثزټ ثڀ

( رجویي ثيهگزویڀ چو ڇ رڂچب 29ثذ رب ثذ ڇ پڂظ كهل اىعپ٦ذ کڈه ثوآڇهك کوكڃ اځل.)



Pag

e67

رچواٿ ثڀ څزبك ڇ پڂظ رب ځڈك څياه، اٮچبٿ چوی ثڈكڃ کڄ ث اى لڅياه کڂڄ كازڄ اذ.

ثڀ ذ رب څزبك څياه، ڇ ٽچل ثڀ پڂغبڃ رب څٮزبك څياه ځٮو عپ٦ذ كازڄ اځل ڇ عپ٦ذ

( ثڄ ځڈزڄ ڇٹڂزبیڀ ٽٲلٻ، 30كیگو چوڅبی کڈچک ڇ ثيهگ ثڀ څٮذ رب چچٸ څياه ځٮو ثڈكڃ اذ.)

و" یب "ٹکو مفوۀ ځوڇی کبه" ثڈكځل کڄ ثب ځٲ ىځبٿ ایواٿ كه اڇافو كڇهڃ ٱبعبه "جٲۀ ځپڄ کبهگ

٥پلڃ ای کڄ كه اٱزبك كازڂل څټ ثڄ فبځڈاكڃ څبی فڈك، څټ ثڄ بؽجبٿ وٽبیڄ، ڇ څټ ثڄ كڇٹذ

ثچوڃ ثبهی هبځلځل. ىځبٿ ڇ )گبڃ كفزواٿ( هڇزبیی ڇ جٲبد پبیڀ چوی ثڄ اځڈا٣ کبهڅبی

گٺلڇىی، ؽبڄ كڇىی، ڇ كیگو څڂوڅبی كزی رڈٹلی ٽ٪ڈٷ ثڈكځل؛ اى ٱبٹجب٭ی، پټ هیی،

ثزو كه ٱبٹت ڂبی٤ -گو٭زڄ رب رڈٹل پبهچڄ، اثویټ، ڇ ٹجب، ڇ رب رچڄ کوڃ، چبی، ڇ اځڈا٣ فکجبه

ڇ ځي كه كاٽلاهی، رڈٹل پڈذ ڇ چوٻ، رڈٹل هځگ ڇ -هڇزبیی کڄ ڂ٦ذ هایظ ایواٿ كه آٿ ىٽبٿ ثڈك

( ىځبٿ ٥الڇڃ ثو ایڂچب كه ؽپبٽچبی ٥پڈٽی ڇ ٽوكڃ ڈی فبځڄ څب 31كاهڇ، ڇ كه کزياهڅب ڇ ٽياه٣. )

ڇ ثڄ ٥ڂڈاٿ كایڄ ڇ فلٽزگياه كه فبځڄ څبی صوڇرپڂلاٿ کبه ٽی کوكځل. رغبهد واة كهٽڂب اهٽڂی

ځڀ كه كذ ىځبٿ اهٽڂی ثڈك. كه چوڅب ث٦ی ىځبٿ ثڄ ٽب٩ٸ رٮویؾی چڈٿ هٱ ڇ ثوفی ځي

چڈٿ -٪ڈٷ ثڈكځل؛ کبهی کڄ كذ کټ اى ځ٢و ٱبځڈځی ٽغبى ثڈكثڄ "ٱلیپی رویڀ ؽو٭ۀ عچبٿ" ٽ

ٽپڈٷ ٽبٹبد ٽی ل. ثب څپڄ ایڂچب، کبه کوكٿ اى څو ځڈ٥ څچ ٽڈٱ٦ذ یب ؽٲڈٱی اعزپب٥ی

ثوای ىځبٿ ثڄ څپواڃ ځلاذ. كهآٽلبٿ ځي څپڄ کپزو اى ٽوكاٿ ثڈك. ثڄ ٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ، كهآٽل ىځبٿ

( 32اٿ ٱوٿ ځڈىكڅټ یک ڈٻ كهآٽل ٽوكاٿ كه څپبٿ ؽو٭ڄ ثڈك.)ب٩ٸ كه ڂ٦ذ پبهچڄ ثب٭ی كه ایو

فویل ڇ ٭وڇ ىځبٿ ڇ -رڈاځبیی ىځبٿ كه کت كهآٽل څچ گڈځڄ ؽٲڈٯ ٭وكی څټ ثوایبٿ ځپی آڇهك

( ىځبٿ هڇزبیی كهؽغبة آىاكرو اى ىځبٿ چوی ثڈكځل ڇ ثڄ 33كفزواٿ هڇزبیی اٽوی ٥بكی ثڈك.)

ٽ٦پڈال كه ٽأل ٥بٻ كیلڃ ٽی لځل. اٽب ٽياٿ ایڀ آىاكی ځي وڇهرچبی اٱزبكی ىځلگی هڇزبیی

( 34ثڄ جٲڄ اعزپب٥ی، ا٥زٲبكاد كیڂی، ٱڈٽذ، ڇ ٽڂٲڄ ىځلگی هڇزبیبٿ ثزگی كاذ.)

( اٽب ثب رڈعڄ ثڄ 35گوچڄ ىځبٿ جٲبد پبیڀ چوی ځي ایڂغب ڇ آځغب ثوڇٿ اى فبځڄ كیلڃ ٽی لځل)

ثڈكٿ کبهڅبی فبځڄ ڇ ٽواٱجذ اى ٭وىځلاٿ، ٽی رڈاٿ گٮذ کڄ آكاة ڇ هڈٻ اعزپب٥ی ڇ ڇٱذ گو

ثزو ڇٱذ آځبٿ ثڄ څوؽبٷ كه فبځڄ ٽی گنذ. كه ثوڇٿ فبځڄ گبڃ ؽڈه څپيٽبٿ ىځبٿ ڇ ٽوكاٿ كه

4فبثبځچبی چو ٽغبى ځجڈك. ثبٽلاك آڇهكڃ اذ کڄ پبكڃ هڇڅبی فبثبځچبی اٺی رچواٿ اى ب٥ذ

گوڇڃ ٽی ثبیذ اى پبكڃ هڇ یک ڈی فبثبٿ ازٮبكڃ ٽی ٥و ىځبځڄ/ٽوكاځڄ ٽی ل ڇ څو

( ىځبٿ جٲبد ثبال ی چوی ڇ هڇزبیی ىځلگی ثڄ ځجذ آڈكڃ رو ڇٹی ٽؾلڇكروی 36کوك.)

كازڂل. یک ثبځڈی ٩وثی کڄ فڈك بڅل ىځلگی آځبٿ ثڈكڃ آٿ ها "اوا٭ی، ثی رؾوک، ڇ یکڂڈافذ"

د كه ٽکبځچبی ٥پڈٽی كیلڃ ٽی لځل ڇثزو ( ىځبٿ ا٥بٿ چوی ثڄ ځله37رڈ٬ کوكڃ اذ.)

ڇٱذ فڈك ها كه "اځلهڇځی" څب ٽی گنهاځلځل، ڇ اگو گبڃ ثوای کبهی چڈٿ كیل ڇ ثبىكیل یب ه٭زڀ ثڄ ؽپبٻ

( څپڄ ٽوكاٿ ڇ 38یب ىیبهرگبڃ اى فبځڄ ثوڇٿ ٽی ه٭زڂل ثبى څټ ا٩ٺت كه كځبیی ىځبځڄ ٽؾڈه ثڈكځل. )

ٱوٿ ځڈىكڅټ ىځبٿ اوا٫ كه كڇهڃ څبیی ثڄ ا٥زوا ک٬ ؽغبة ىځبٿ ؽغبة ها ځپنیو٭زڄ ثڈكځل. كه

ٽی کوكځل ڇ گچگبڃ ٽوكاٿ، ڇ ځڄ ىځبٿ، ٽبٹجی كه ٽقبٹٮذ ثب ؽغبة ځڈزڄ اځل. ڇٹی ثوای اك٥بی



Pag

e68

ایڂکڄ ایڂچب ځبځی اى یک ا٥زوا گزوكڃ ثڈكڃ ڂلی كه كذ ځذ. ثب رڈعڄ ثڄ ٽبځلگبهی

زغڄ ثگویټ اکضو ٽوكٻ آٿ ها پنیو٭زڄ ڇ ثڄ آٿ ثبڇه كازڄ اځل ؽغبة، ٱبثٸ ٱجڈٷ ثڄ ځ٢و ٽی آیل کڄ ځ

ؽزی اگو گبڃ آٿ ها ٽڈهك ئاٷ ٱواه كاكڃ اځل. ثڄ ځ٢و ٽی هل ؽغبة ،څوچڂل ثڄ کٺچبی گڈځبگڈٿ،

( كه ٥ڀ ؽبٷ كیلڃ لڃ کڄ ؽزی ىځبٿ 39كه ٽبٿ ىځبٿ ٽٺپبٿ ڇ ٩و ٽٺپبٿ ٭واگو ثڈكڃ اذ،)

کی ځلازڄ اځل کڄ اگو ایواځی كیگوی آځبٿ ها ځپی كیلڃ هڇثڂل فڈك ها ثبال ٽٺپبٿ ا٥بٿ ڇ اوا٫ ثب

( ثو فال٫ كیگو ځڈیڂلگبٿ ٩وثی آٿ ىٽبٿ، ٹلی ٹڈځڈها ٸ، څپو کڂڈٷ ڇٱذ 40ثيځڂل.)

اځگٺ كه ایواٿ ؽغبة ها ثڄ كالیٸ ٽقزٺ٬ ٽٮل یب٭زڄ اذ. ٽی ځڈیل: "ىځبٿ ایواځی، اى څو جٲڄ

كاهځل ڇ اى آٿ ٹند ٽی ثوځل. پڈلٿ کبٽٸ ڈهد -ؽزی ثزو اى ىځبٿ ٽب-٭واڇاځی اعزپب٥ی، آىاكی

ڇ ثلٿ، آځچب ها ؽزی اى كیل ځيكیکزویڀ ثزگبځبٿ پڂچبٿ ٽی كاهك، ڇ اى ثڀ ثوكٿ څپڄ ځبځڄ څبی

( هڇڀ ځذ آځچڄ ٸ ٽی 41اوا٭ذ كه ٽڈاٱ٤ ٹيڇٻ آىاكی ٭ڈٯ اٹ٦بكڃ ای ثڄ آځچب ٽی كڅل.")

كازچبی قی اذ یب ځزغڄ ڂبفزی کڄ ی ٽواڇكاد ٭واڇاځ ثب ىځبٿ اوا٫ ایواځی گڈیل ثو

ثڄ كذ آڇهكڃ اذ. كه څو ڈهد ځ٢و اڇ كه ٽبٿ ځڈزڄ څبی ٩وثی كه ثبهڃ فبڇهٽبځۀ ٱوٿ

ځڈىكڅټ کڄ ځزڈاځزڄ اځل ؽغبة ها ثی و٭بځڄ ڇ كه ثب٭ذ ىٽبځی ڇ ٽکبځی ا ثجڂڂل ثی څپزب ڇ

ڄ اذ. كه ٽغپڈ٣ اٹجزڄ ثبیل گٮذ ٽؤٹڄ ؽغبة رڈعڄ، گٮزی، ڇ ا١چبه ثبه عبٹت رڈع

ځ٢وڅبی ثزوی ها كه ٽبٿ ٩وثبٿ ثواځگقزڄ رب كه ٽبٿ ایواځبٿ. ثی ڈاكی كه ایواٿ ٱوٿ ځڈىكڅټ

( ٽبثڄ چيی اذ کڄ كه 42بی٤ ثڈك. گوچڄ آٽبهی كه كذ ځذ، ځ٢و ثزو ٽؾٲٲبٿ)

وی "پوڇرزبځذ اٽویکڀ ٽڀ" كه ٱوٿ ځڈىكڅټ آٽلڃ اذ: ځڈزڄ یکی اى ا٥بی ٽڈځ

"ثبڈاكاٿ كه چوڅب كه اٱٺذ اځل، كه ثبهی اى هڇزبڅب كڇ یب ڄ رڀ ثزو ڈاك ځلاهځل، ڇ ىٿ

( ثزو ٭وىځلاٿ فبځڈاكڃ څبی ا٥بٿ، اى كفزو ڇ پو، ثڄ 43ثبڈاك ثڄ ځلهد یب٭ذ ٽی ڈك.")

( ثڄ گٮزڄ ٸ، كهٽبځڄ ٱوٿ ځڈىكڅټ ىځبٿ اوا٫ 44ځل.)ڇٺڄ ٽ٦ٺپبٿ فبځگی آٽڈى ٽی كیل

ٽی -ڇځڄ ٽ٦ڂبی آٿ ها-فٺی اى اڇٱبد فڈاځلٿ ڇ ځڈزڀ، چڂل ٦و ٭بهی، ڇ څڂو ٱوایذ ٱوآٿ

( ٽکزت فبځڄ څب ڇ ٽلاه كیڂی ٽؾٸ آٽڈى اکضو کڈكکبٿ ثڈك. ثڄ گٮزڄ ثبٽلاك، كه 45آٽڈفزڂل.")

پواٿ كه ٽی فڈاځلځل. ٭بهی ڇکپی ٥وثی کڄ ٽکزجچب كفزواٿ گبڃ رب بٹگی كه کڂبه

( ثبٽلاك 46ثوای فڈاځلٿ ٱوآٿ کٮبیذ ٽی کوك ڇ گبڃ اځلکی ؽبة ٽڈاك كهی ٽکزت فبځڄ څب ثڈك.)

كه ایواٿ ثڄ كځب آٽلڃ ڇ ثڄ ڇٺڄ ٽ٦ٺپبٿ فبځگی آٽڈى كیلڃ ٽی ځڈیل: 1905کڄ فڈك كه

چڄ څب ثڈك ڇ عٺڈ ڂزبٿ ها گو٭ذ ڇ "ٽکزت څب كه كهعڄ اڇٷ عبیی ثڈك کڄ ٽی ل ٽواٱت ث

ایڀ ڇ١ٮڄ ثب رڂجڄ ڇ آىاه عپبځی کڈكکبٿ ٥پٺی ٽی ل." ڇی كه ثبهڃ عڂجڄ آٽڈىی ٽکزت څب

ٽی گڈیل: "ٽکزت كاهڅب ٽ٦پڈال فڈك څچ كاځی ځلازڂل ڇ اى څچ کزبثی عي ثقچبیی اى ٱوآٿ

څب چيی یبك ځپی گو٭زڂل، ؽزی ٥وثی ثوای رلهی ازٮبكڃ ځپی کوكځل. ثڄ څپڀ كٹٸ ثچڄ

( ٽؾٲٲبٿ كیگو ځي ثڄ ځزبیظ ٽبثچی كه ٽڈهك 47فڈاځلٿ ڇ ځڈزڀ ها څټ ثڄ فڈثی ځپی آٽڈفزڂل.")

( پ اى ٽکزت فبځڄ څب، ځڈعڈاځبٿ كه 48٭بیلڃ ڇ اهى آٽڈى كه ایڀ ٽکزت فبځڄ څب هلڃ اځل.)

ٱوآٿ(، ٽڂ، ٭ٺٮڄ، ڇ اكثبد "ٽلهڄ" څب ثڄ یبكگوی كهچبیی چڈٿ ر٦ٺپبد كیڂی، ٥وثی )



Pag

e69

( ٥ٺڈٻ، ربهیـ، ع٪وا٭ی، ڇ ىثبٿ كه ڇاٱ٤ ٽڈڈ٥بد "فبهعی" ثڄ پبه 49٭بهی ٽی پوكافزڂل.)

ٽلاه ٽڈځوی څبی ٽؾی کڄ ٥پلرب ثڄ ڇٺڄ گوڇڅچبی 1830ٽی آٽلځل. اى اڇا كڅڄ

( ثوځبٽڄ څبی ایڀ 50ل.)اٽویکبیی ڇ ٭واځڈی رؤٽڀ ڇ اكاهڃ ٽی لځل كه ایواٿ هاڃ اځلاىی لځ

ٽلاه ثو پبیڄ ڈڃ څبی آٽڈىی اهڇپبیی ڇاٽویکبیی ثڈك ڇ، كه کڂبه كهچبی ٥پڈٽی، ٽؾذ

ځي رلهی ٽی ل. ىثبځچب ڇ اكثبد اهڇپبیی )ڇبٹچب ث٦ل، -گبڃ ثڄ ٱل ر٪و كیڀ ا٭واك-ڇ اځغٸ

ڇ ثبىهگبځی ٽڈاك اٺی ىثبځچبی ٽؾٺی(، ٥ٺڈٻ، هیببد، کپی ع٪وا٭ی، ربهیـ، ڂبی٤ كزی،

( ایڀ ٽلاه گوچڄ اى رؤیل ڇ ؽزی ؽپبیذ ٽبٹی بڃ ثوفڈهكاه 51ثوځبٽڄ څبی آٽڈىی ثڈكځل.)

ثڈكځل ڇٹی ایڀ ؽپبیزچب رب ڇٱزی اكاٽڄ یب٭ذ کڄ ایڀ ٽلاه فلٽبد آٽڈىی فڈك ها ٭ٲ ثڄ ٭وىځلاٿ

پڄ كڇٻ ٱوٿ ځڈىكڅټ ( ٽٺپبځبٿ كه ثق ٥پلڃ ای اى ځ52اٱٺزچبی كیڂی اهایڄ ٽی کوكځل.)

چپی صبثذ ڇٹی ثبه اځلک كه ٭چوذ كاځ آٽڈىاٿ ٽلاه ٽڈځوی كازڂل. ثو پبیڄ

اال٥بری کڄ كه رؾٲ ٽڈځکب هیڂغو كه ثبهڃ هل ڇ گزو ایڀ ٽلاه آٽلڃ پبه ٽٺپبځبٿ كه

ٽؾی ایڀ ( ثی روكیل څڈیذ53آځچب ثزو اى كڃ رب ثذ كهل کٸ كاځ آٽڈىاٿ ځجڈكڃ اذ. )

( ڇٹی ٭وٽبځچبی ؽکڈٽزی اى 54ٽلاه ٽٺپبځبٿ ها اى صجذ ځبٻ ٭وىځلاځبٿ كه آځچب ثبى ٽی كاذ،)

ثڄ ث٦ل کڄ ٽٺپبځبٿ ها اى رؾٸ كه ایڀ ٽلاه ٽڂ٤ ٽی کوك ځي ٱ٦ب كههڇیگوكاځی 1880كڅڄ

بڅی څپڄ ڇ ثڄ ثوفی اى آځبٿ ٽئصو ثڈك څوچڂل ایڀ اؽکبٻ څټ ٽبځڂل ثبهی كیگو اى ٭وٽبځچبی

ڇ ؽزی -( ٥بٽٸ كیگوی کڄ بیل كه پبیڀ ثڈكٿ پبه ٽٺپبځبٿ 55ڈه کبٽٸ ا٥پبٷ ځپی ل.)

كه ایڀ ٽلاه رؤصو كاذ "ځڈ ثڈكٿ" ٭کو رؾالد علیل ثڈك. ثب ایڂکڄ ٽزٮکواٿ -٩و ٽٺپبځبٿ

وكځل ڇٹی ٽڂٮوكی اڅپذ آٽڈى ثڄ ڈڃ ٩وثی ها اى كڅڄ اڇٷ ڇكڇٻ ٱوٿ ځڈىكڅټ گڈيك ٽی ک

گٮزپبٿ هڇڂٮکوی و٭لاه ایڀ ڈڃ آٽڈى رب ځپڄ كڇٻ ٱوٿ پب ځگو٭ذ، ڇ كهفڈاذ ثوای آٽڈى

وڇ٣ ل. ثؾش اى آٽڈى علیل اٹجزڄ ثزو كه ٱبٹت ځبى ٥پڈٽی ثڄ 1870اعجبهی ٭ٲ اى كڅڄ

پو٭زچبی اعزپب٥ی ڇ بی ٽوػ ثڈك ڇ ثڄ اهى ماری آٽڈى ا٭واك ابهڃ ای ځپی

( اٽب ثب گنذ ىٽبٿ اځلیۀ "آٽڈى ځڈ" ڇ څپواڅ ٽلاه ٽڈځوی ثڄ ڈه ٭يایڂلڃ 56)ل.

ٽڈهك ٱجڈٷ ٥بٻ ٱواه گو٭ذ. اهٱبٻ گوك آڇهی لڃ ثڄ ڇٺڄ هب ڇاهزڄ ځبٿ ٽی كڅل کڄ كه

بٹچبی پ اى عڂگ عچبځی اڇٷ ځڄ رڂچب هٱټ کٺی كاځ آٽڈىاٿ ایڀ ٽلاه ثبال ه٭ذ پبه

يای یب٭ذ ڇ كه ث٦ی ٽلاه ؽلڇك پڂغبڃ كهل كاځ آٽڈىاٿ ٽٺپبٿ ٽٺپبځبٿ ځي ا٭

( كه ٽغپڈ٣ ثب ایڂکڄ ر٦لاك ىیبكی ٽلاه ٽڈځوی ثب هڇ آٽڈى علیل كه ڈٷ ٱوٿ 57ثڈكځل.)

ثڄ ث٦ل، كه ایواٿ كایو ل ڇٹی پبه كاځ آٽڈىاٿ آځچب اځلک ثڈك ڇ 1870ځڈىكڅټ، ڇ ثڈیژڃ اى كڅڄ

گ ث اى پڂغبڃ كاځ آٽڈى ڇ كیگو ٽلاه ث اى ثذ كاځ آٽڈى اځلک ٽبځل. ٽلاه ثيه

ځلازڂل. كه ر٦لاك اځلکی اى ٽلاه، آٿ څټ كه اڇافو ٱوٿ ځڈىكڅټ، پبه كاځ آٽڈىاٿ ثڄ ل ڇ گبڃ

( كڅچب بٷ پ اى ٽلاه ٽڈځوی كڇٹذ وڇ٣ ثڄ ایغبك ٽلاه علیل کوك 58ثزو هل.)

( ځقزڀ ٽلاه 59ك ڇ كه ڈٷ ٥و ٱبعبه څپچڂبٿ اځلک ٽبځل.)ڇٹی ر٦لاك آځچب ثبه کټ ثڈ

ٽزڈڄ كڇٹزی ثب ثوځبٽڄ آٽڈى ٩وثی كڇ ٽلهڄ پواځڄ كه رچواٿ ڇرجویي ثڈكځل کڄ كه بٹچبی



Pag

e70

1884-85یک كثوزبٿ ځ٢بٽی كه اٮچبٿ ڇ كه پی آٿ كه 1882-83هاڃ اځلاىی لځل. كه 74-1873

وڇ٣ 1890گبی یب٭ذ ڇ اڇٹڀ ٽلهڄ كڇٹزی اثزلایی كه كثوزبٿ ځ٢بٽی كیگوی كه رچواٿ

( ایڀ ٽلاه اى آځغب کڄ ٥ٺپب ثڄ كالیٸ ٽقزٺ٬ ثب آځچب ٽقبٹٮذ کوكځل چڂلاٿ ٽڈهك 60ثڄ کبه کوك.)

ازٲجبٷ ڇ ؽپبیذ ٥پڈٻ ٱواه ځگو٭ذ ڇ ثبهی اى ا٥بٿ ځي ځ٢و ٽضجزی ثڄ آٿ ځبٿ ځلاكځل ڇ

( آٽڈى علیل 61ثڄ ڇٺڄ ٽ٦ٺپبٿ فبځگی آٽڈى ٽی كاكځل.) ٭وىځلاځبٿ ها څپچڂبٿ كه فبځڄ ڇ

كفزواٿ ٽڈځوی څب ڇ کٺبی اهٽڂی ایواٿ ځقزڀ ٽلاه كفزواځڄ ڇ پواځڄ ثب ڈڃ علیل ها

پبیڄ گناهی کوكځل. یک ٽڈٿ آٽویکبئی، كڇ بٷ پ اى گبی اڇٹڀ ٽلهڄ پواځڄ كه اهڇٽڄ

كهڅپڀ چو ڇ اثزلا ثب چچبه كاځ آٽڈى ٽؾی 1838كه بٷ ځقزڀ ٽلهڄ كفزواځڄ ایواٿ ها

( 62ځڈهی ثڄ هاڃ اځلافذ. كفزواٿ، ٥الڇڃ ثو ر٦ٺپبد كیڂی، ٭ڂڈٿ فبځڄ كاهی څټ ٽی آٽڈفزڂل.)

کڄ ځبواٹلیڀ بڃ ثڄ ٺڂذ هل ٽڈځوی څبی ٭واځڈی کڄ كڃ بٷ پ اى 1848رب بٷ

( ٽؾبٿ 63كفزواځڄ ها كه ٽڂٲڄ اهڇٽڄ اكاهڃ ٽی کوكځل.)آٿ ڇاهك ایواٿ لڃ ثڈكځل ٽلهڄ

1853آٽویکبئی رب ٽبځڄ ٱوٿ ځڈىكڅټ ثذ ڇ څٮذ ٽلهڄ كه څپڀ ٽڂٲڄ كازڂل ڇ كه بٷ

( کٺبی 64چچبهل ڇ يكڃ كفزو ڇ څياهڇ ی ڇ كڇ پو كه ایڀ ٽلاه وگوٻ رؾٸ ثڈكځل.)

"چيی 1868گڈك. كه بٷ 1858ٺٮبی علیل كه اهٽڂی ځقزڀ ٽلهڄ كفزواځڄ ا ها كه ع

ٽبځڂل ٽلهڄ" كفزواځڄ ثڄ ڇٺڄ اهٽڂبٿ رجویي كه ایڀ چو هاڃ اځلاىی ل. ڇٹی ایڀ کڈ

پگبٻ كیوی ځپبیل ڇ ث٦ل اى كڇبٷ اى څټ پبل. كه پبیبٿ كڅڄ ث٦ل، ٽلهڄ كفزواځڄ آځبیبٿ ثڄ

( یچڈكیبٿ ڇ ىهرزبٿ څټ 65پڂظ كاځ آٽڈى گو٭ذ.)څپذ اهٽڂبٿ ا٭ززبػ ل ڇ كه بٷ اڇٷ چچٸ ڇ

( ٽلاه 66كه ٱوٿ ځڈىكڅټ ٽلاهی ثڄ ڈڃ علیل ثوای گوڇڅچبی ٽنڅجی فڈك كهذ کوكځل.)

كفزواځڄ ٽڈځوی کڄ ثزوبٿ ،ڇ ځڄ څپڄ، ٭ٲ ثڄ ٭وىځلاٿ اٱٺزچبی ٽنڅجی ڇ اهڇپبیبٿ بکڀ

ه علیل كفزواځڄ ای کڄ ثڄ ڇٺڄ اٱٺزچبی ایواٿ فلٽبد آٽڈىی اهایڄ ٽی كاكځل ڇ ځي ٽلا

ٽنڅجی ایواځی ایغبك لځل ٥الڇڃ ثو ث٦ی ٽڈاك كهی ځڈ، ثو ٽچبهرچبی اٱزبك فبځڄ كاهی ٽضٸ

ٽواٱجذ اى کڈكکبٿ، ثچلاذ ڇ رڂلهزی، فبی، ڇ گٺلڇىی ځي رؤکل ٽی کوكځل. ثب څپڄ ایڂچب،

ایڂکڄ كڅچب بٷ پ اى ایڂکڄ ٽؤٹڄ آٽڈى رڂچب ثڄ یک كٹٸ ثبیل آځچب ها ځڈآڇه كاځذ ڇ آٿ

( ایڀ ځکزڄ ثڈیژڃ 67كفزواٿ ثڄ یک گٮزپبٿ ٥پڈٽی كه ایواٿ رجلیٸ ڈك ثڄ ایڀ کبه څپذ گپبزڂل.)

كه ٽبٹ٦بد ىځبٿ ایواٿ ٽچټ اذ ىیوا ایڀ ٽلاه فٺی پزو اى رؤ ٽواکي آٽڈىی "كفزواٿ

-ڈاٿ ٽجلأ آٽڈى "كفزواٿ ایواځی" ٱٺپلاك ٽی ڈكکڄ ٽ٦پڈال ثڄ ٥ڂ-ٽٺپبٿ" كه كڇهاٿ ٽوڇڄ

ٽ٪ڈٷ ٭٦بٹذ ثڈكڃ اځل. ثبهی اى پژڇڅچبی كاځگبڅی اځگٺی ىثبٿ كه ثبهڃ "ثلاهی" ىځبٿ

ڇ ځي ځٲ ٽئصو پلهاٿ ڇ ٽبكهاځی ها -ایواٿ ځٲ ٽلاه ٽڈځوی ڇ ٽلاه اٱٺزچبی ٽنڅجی ها

فڈك ها ثڄ ایڀ ٽلاه ٽی ٭وزبكځل، ثڄ فڈ آځچبیی کڄ و٭لاه آٽڈى كفزواٿ ثڈكځل ڇ ٭وىځلاٿ

( 68کڄ فڈك كه هاڃ اځلاىی ث٦ی اى ایڀ ٽلاه چټ كازڂل، ځبچي یب ؽبڄ ای عٺڈڃ كاكڃ اځل؛)

ڇ ثڄ عبی آٿ اى هڇایزی عبځجلاهی کوكڃ اځل کڄ اهعب٣ اٺی ا ثڄ گٮزپبٿ ٥پڈٽی "ځبى ثڄ ر٦ٺپبد

ڇ كه ٽبٿ ٽوكاٿ ٽٺپبٿ هڇاط یب٭زڄ ثڈك، ڇ رکڄ كیگو ثو اڇٹڀ ٩وكیڂی" اذ کڄ كه اڇافو ٱوٿ



Pag

e71

کڄ ځقزڀ ثبه كه كڇهاٿ -ٽلاه كفزواځڄ ٽٺپبځبٿ اذ کڄ ا٩ٺت ثڄ ڇٺڄ اځغپڂچبی ىځبٿ

هاڃ اځلاىی لځل. گوچڄ ثزو پژڇڅچبی یبك لڃ فڈك كه ٽڈهك كاكڃ -ٽوڇڄ کٸ گو٭زڂل

الة ٽوڇڄ ڇ كڅڄ څبی پ اى آٿ ثب څټ افزال٫ كاهځل ڇٹی څبی ٽوثڈ ثڄ آٽڈى كه كڇهاٿ اځٲ

ثزوبٿ ثڄ ځزبیظ ٽبثچی هلڃ اځل. ثبٽلاك كه ثوپوكٿ "ځقزڀ ٽلاه كفزواځڄ" ثب

-( ثبد69ثوای كفزواٿ ٽٺپبٿ ثڂبك ل.) 1907ٽلهڄ "ځبٽڈ" وڇ٣ ٽی کڂل کڄ كه بٷ

"ځبٽڈ، ځقزڀ ٽلهڄ كفزواځڄ ایواٿ" ٭ٺپ رڂچب ثڄ یک ٽلهۀ كفزواځڄ پ اى رؤ

( اٹي 70ثبى ل.) 1874ابهڃ ٽی کڂل ڇ آٿ ٽلهڄ "اٽویکڀ ٽڀ" كه رچواٿ اذ کڄ كه بٷ

ڂبویبٿ كه پژڇڅ ربهیقی ا كه ىٽڂڄ عڂج ؽٲڈٯ ىځبٿ كه ایواٿ "فبهعبٿ" ها ثوای گڈكٿ

ڄ ٽلهڄ ځبٻ ٽی ثوك: یکی "ځقزڀ ٽلاه كفزواځڄ كه ایواٿ" رؾڀ ٽی کڂل. ڇی اى

كڇٹذ ایواٿ ثڄ كفزواٿ ٽٺپبٿ ځي اعبىڃ 1896ٽلهڄ اٽویکڀ ٽڀ كه رچواٿ کڄ "كه بٷ

ثبى څټ ثڄ څپذ ٽڈٿ اٽویکبیی 1838رؾٸ كه آٿ ها كاك"، كیگوی ٽلهڄ اهڇٽڄ کڄ كه بٷ

ڈٻ ٽلهڄ هاڃ اځلاىی ل ڇٹی "٭ٲ ٽؾبٿ ٽی رڈاځزڂل كه آٿ كه ثقڈاځڂل"، ڇ

. ڂبویبٿ پ ثڄ 1906ٽڈځوی كیگوی كه اهڇٽڄ ثوای كفزواٿ ٽٺپبٿ ڇ یچڈكی كه بٷ

ٽی پوكاىك ڇ ٭ٲ فٺی کڈربڃ یبكآڇهی ٽی کڂل کڄ 1918ثوپبیی اڇٹڀ ٽلهڄ كفزواځڄ كه بٷ

ڈكځل، ڇ "پ اى آٿ ٽلاه كفزواځڄ كیگوی ڇ ثزو ثڄ کڈ ا٭واك یب گوڇڅچبی ىځبٿ" كایو لڃ ث

( ڇ 1911(، "روٱی" )1907اى آٿ ٽبٿ ڄ ٽلهڄ كفزواځڄ ٽٺپبځبٿ ها ځبٻ ٽی ثوك: "ځبٽڈ")

پبیڄ گناهی ل ڇ 1835( ثچبه ٽی گڈیل اڇٹڀ ٽلهڄ كفزواځڄ ایواٿ كه بٷ 71"روثذ" كه رچواٿ.)

ڈك." ڇ كه "اڇٹڀ و كڇٹذ ثوای اعبىڃ گبی آٿ ٽپڂڈ٥ذ كفزواٿ ٽٺپبٿ اى صجذ ځبٻ كه آٿ ث

اعبىڃ ځبٻ ځڈیی ثڄ كفزواٿ ٽٺپبٿ ځي كاكڃ ل ڇ رب اځٲالة 1875اكاٽڄ ٽی گڈیل كه بٷ

( 72ٽوڇڄ رؾٸ كفزواٿ ٽٺپبٿ ٽؾلڇك ثڄ څپڀ ٽلهڄ ڇ ر٦لاك اځلکی ٽلاه كیگو ثڈك.)

لاه ځب كه ثؾش فڈك كه ثبهۀ ىځبٿ ایواځی ٱوٿ ځڈىكڅټ رؤکل ٽی کڂل "رب پ اى ٱوٿ ثزټ ٽ

كفزواځڄ ای كه کبه ځجڈك." ڇ چڂل ٮؾڄ ث٦ل اب٭ڄ ٽی کڂل "رڂچب ٽلهڄ څبی كفزواځڄ علیل كه

پ اى ٽوڇڄ كڇ ٽلهڄ ٽڈځوی اٽویکبیی كه اهڇٽڄ ڇ رچواٿ ثڈكځل کڄ ثڄ رورت كه بٹچبی

ڇك ثڄ ثبى لځل." ځب ثب ابهڃ ثڄ و كڇٹذ كه ٽپڂڈ٥ذ كفزواٿ ٽٺپبٿ اى ڇه 1875ڇ 1835

ایڀ ٽلاه ٽی ځڈیل: "ثڂبثوایڀ، ایڀ ٽلاه رڂچب اى كفزواٿ فبځڈاكڃ څبی ٽؾی ځبٻ ځڈیی

ر٦لاك اځگذ پبهی اى كفزواٿ ٽٺپبٿ ځي پڂچبځی كه ٽلاه 1890ٽی کوكځل څوچڂل رب

ثڄ ٥ڂڈاٿ ځقزڀ 1906ٽڈځوی پنیو٭زڄ لځل." ڇی اى ٽلهڄ ای یبك ٽی کڂل کڄ كه بٷ

فزواځڄ ٽٺپبځبٿ ثڄ ڇٺڄ "یک ایواځی ٭واځڈی رجبه ثڄ ځبٻ هیچبهك" وڇ٣ ثڄ کبه کوك. ٽلهڄ ك

ڇ ثب ٭بٺڄ کپی ٽلهڄ ٥ٮزڄ گبی یب٭زڂل. یک عب 1907پ اى آٿ ٽلهڄ ځبٽڈ كه بٷ

ثڂبك ل، ڇٹی چڂل پبهاگوا٫ ث٦ل ثڄ 1917ٽی ځڈیل اڇٹڀ ٽلهڄ كفزواځڄ اٮچبٿ كه بٷ

( ڇ چڂل ٽلهڄ كیگو كه رچواٿ ڇ 1911ل ٽلهڄ هیچبهك، ځبٽڈ، ٥ٮزڄ، روٱی )رڂبٱ ٽی گڈی

( پبیلاه ٽ٦زٲل 73واى ڇ اٮچبٿ رڂچب ٽلهڄ څبی كفزواځڄ ایواٿ رب وڇ٣ عڂگ عچبځی اڇٷ ثڈكځل.)



Pag

e72

كه اهڇٽڄ ثڄ ڇٺڄ ٽڈځوی څبی اٽویکبیی 1835اذ اڇٹڀ ٽلهڄ كفزواځڄ ایواٿ كه بٷ

كه رچواٿ ثبى ل کڄ 1875هڄ كیگوی ثڄ ڇٺڄ څپڀ ٽجٺ٪بٿ كه بٷ رؤ ل ڇ ٽل

( رڈعڄ پبیلاه ثزو هڇی ٱوٿ ځڈىكڅټ 74ثڄ آٿ هاڃ یب٭زڂل.) 1888ىهرزبٿ ڇ یچڈكیبٿ څټ اى بٷ

ٽزپوکي اذ ڇ بیل ثڄ څپڀ كٹٸ رڈؼ ثزوی كه ثبهڃ ٭٦بٹزچبی آٽڈىی پ اى آٿ ځپی

ك اى ٽلهڄ ٦بكد ځبٻ ٽی ثوك کڄ ثڄ ٥ڂڈاٿ ځقزڀ ٽلهڄ كفزواٿ كڅل. اڇ كه ثؾش اٺی فڈ

٭بهی رچواٿ -كه اهڇٽڄ ثبى ل ڇ كه پی آٿ ٽلهڄ ٭واځڈی 1899ٽٺپبٿ كه بٷ

( ثڄ څپذ یک ٭واځڈی ٽٺپبٿ لڃ ثڄ ځبٻ یڈ٬ فبٿ )ثڄ گٮزڄ ځب: Tehran Ecoleاکٸ)

كڇ فڈاڅو ٭واځڈی، ڇ پ كڇ ٽلهڄ كه بٷ ٭واځڈی یب ایواځی رجبه(، ژاځلاهک ثڄ ڇٺڄ

ثڄ ځبٽچبی ٥ٮزڄ ڇ ځبٽڈ یکی پ اى كیگوی وڇ٣ ثڄ کبه کوكځل. پبیلاه ٽی گڈیل كفزواٿ 1907

ٽٺپبٿ رب پ اى آ٩بى ٱوٿ ثزټ كه ٽلاه اٱٺزچبی كیڂی ځبٻ ځڈیی ځپی کوكځل ڇ رب بٷ

ه اهڇٽڄ ها ځي ځلازڂل. آ٭بهی ځڈزڄ اذ اعبىڃ رؾٸ كه ٽلاه ٽڈځوی اٽویکبیی ك 1906

ځقزڀ ٽلهڄ كفزواځڄ كه اهڇٽڄ ثڄ ڇٺڄ ٽجٺ٪بٿ اٽویکبیی هاڃ اځلاىی ل ڇ 1838كه بٷ

پ اى آٿ ثڈك کڄ ی چڂل كڅڄ ٽلاهی كه رچواٿ، رجویي، ٽچل، څپلاٿ، ڇ هذ ثبى لځل. گڈیب

ثڄ ٽلاه ٽڈځوی ځپی ه٭زڄ اځل. 1870څڄ ځ٢و آ٭بهی ایڀ اذ کڄ كفزواٿ ٽٺپبٿ رب ٱجٸ اى ك

ڇی رؤکل ٽی کڂل کڄ "٭ٲ ث٦ل اى اځٲالة ٽوڇڄ ثڈك کڄ ٭٦بٹزچبیی ثوای آٽڈى ىځبٿ كه ؼ

پبیڄ گناهاٿ ٽلاه كفزواځڄ ٽٺپبځبٿ -عبٽ٦ڄ وڇ٣ ل." ڇ كه اكاٽڄ ثبثی ڇىیو ا٫ ڇ ڈثب آىٽڈكڃ

( ثؾش ٱجٺی 75كه ٥وڄ آٽڈى كفزواٿ ٽی پبهك.)ها ٽ٦ٺپبٿ پگبٻ -1907كه رچواٿ كه بٷ

ثبیل ثقی اى ځبكهزی ایڀ كیلگبڅچب ها هڇڀ کوكڃ ثبل. ڇ اکڂڈٿ ایڀ ئاٷ ثڄ مڅڀ ٽی آیل کڄ

ایڀ كیلگبڅچب چگڈځڄ ثڄ ٽزڈٿ رؾٲٲی هاڃ یب٭زڄ اځل ڇ چوا څپچڂبٿ ٽوػ اځل؟ ثلڇٿ روكیل، ٽياٿ

ٺ٬ ثڄ ٽڂبث٤ ربهیقی، كه کڂبه ایڀ ڇاٱ٦ذ کڄ ربهیـ كزوی )یب ٥لٻ كزوی( پژڇڅگواٿ ٽقز

ىځبٿ ایواٿ څڂڈى كه ٽوؽٺڄ ثبىیبثی اذ، ځٲ ٽچپی كه ٽجچټ رو کوكٿ هڇایزچبی گڈځبگڈٿ ربهیقی

كه ثبهڃ ٭٦بٹذ ىځبٿ كازڄ اذ. ٽڂبٱڄ څبی ربهؿ ځگبزی ثو و ایڂکڄ چڄ کی "ایواځی"

ایواځی" چټ ثڈكڃ اذ. اٹجزڄ ایڀ څټ عبی ثؾش اذ ځي كه ٽجچټ لٿ ٽجلأ آٽڈى كفزواٿ "

كاهك کڄ ٽلاه ٽڈځوی ڇ اهٽڂی كه گزو ٭کو آٽڈى كفزواٿ ،یب آٽڈى علیل كه کٸ، ځٲ

کپوځگی كازڄ اځل اى عپٺڄ ثڄ ایڀ كٹٸ کڄ ٩و ٽٺپبځبٿ كه ایواٿ ٭ٲ عپب٥ذ اٱٺزی ثڈكځل کڄ

ذ ثوای ىځلگی كه ٽبٿ ٽٺپبځبٿ ٽبٹبد اى ڈی اکضویذ ٭ٲ "رؾپٸ" ٽی لځل ڇ ٽی ثبی

ٽقڈ )عيیڄ( ٽی پوكافزڂل ڇ ا٩ٺت ایواځبٿ االػ گوا کڄ كه پی االؽبد آٽڈىی ثڈكځل ثڄ

ٽلاه ٽڈځوی ڇ اٱٺزچبی كیڂی ځگبڃ ځپی کوكځل ثٺکڄ ثڄ عبی آٿ ثڄ ٽلٷ څبی فبهعی كه

یجب څپڄ ىځبٿ ٽٺپبٿ ڈػ ثبالی ( اى آٿ گنزڄ رٲو٥76ضپبځی، اهڇپب، ڇ ژاپڀ ځ٢و كازڂل.)

عبٽ٦ڄ ایواځی کڄ كه اڇایٸ ٱوٿ ثزټ ٽلاهی ها ثڂبك کوكځل فڈك كه فبځڄ ڇ ثڄ ڇٺڄ ٽ٦ٺپبٿ

فڈی آٽڈى كیلڃ ثڈكځل. ثب ایڀ ؽبٷ، كفزواٿ ڇ پواٿ ٽٺپبٿ كه کڂبه كیگو كاځ آٽياٿ

ى څپبٿ اڇٷ ث اى كڃ رب ثذ ایواځی كه ٽلاه ٽڈځوی كه ٽی فڈاځلځل گوچڄ ر٦لاكبٿ ا



Pag

e73

كڇٹذ ثبهڅب كزڈه ثزڀ یب ٽؾلڇك کوكٿ ٭٦بٹزچب 1880كهل کٸ كاځ آٽڈىاٿ ځجڈك. ایڂکڄ اى كڅڄ

ڇ ثڈكعڄ ایڀ ٽلاه ها كاك یب رؾٸ ٽٺپبځبٿ ها كه آځچب ٽپڂڈ٣ کوك فڈك ځبٿ ٽی كڅل کڄ ایڀ

( گڈیب ثبڇه 77نة ٽی کوكڃ اځل.)ٽلاه ثڄ ٽوڇه كاځ آٽڈىاٿ ٽٺپبٿ ثزوی ها ثڄ فڈك ع

٥پڈٽی ثڄ ایڂکڄ ایڀ ٽلاه ثب ثوځبٽڄ څبی آٽڈىی ٩وثی فڈك ؼ ثبالیی اى رؾالد ها كه

افزبه كاځ آٽڈىاٿ ٽی گناهځل هڇى ثڄ هڇى ٱڈی رو ٽی ل. كه كڇهڃ ٺڂذ هب بڃ ثبهی اى

ثچزویڀ ٽلاه اثزلایی ڇ ٽزڈڄ ٽوكٻ ٽلاه ٽڈځوی ڇ اٱٺزچبی كیڂی ها ثڈیژڃ ثوای كفزواٿ

( ثبیل یبكآڇهی کوك کڄ څټ ٽلاه كفزواځڄ ڇ څټ ٽلاه پواځڄ 78کڈه ٽی كاځزڂل.)

(، ځبواٹلیڂبڃ ڇ ٽ٢ٮواٹلیڀ بڃ 1834-48ٽڈځوی اىآ٩بى ٽڈهك رؤیل ڇؽپبیذ ٽبٹی ٽؾپلبڃ )

ڇ ثچزو اى كڇ بڃ كیگو ثڈك ( ٱواهگو٭زڂل. پزجبځی څبی ٽؾپل بڃ گوچڄ ٱ٦ب ثزو1907-1866)

1870ڇ 1860ڇٹی ایڀ ٽلاه كه ىٽبٿ آٿ كڇ رڈ٦ڄ ثزوی پلا کوكځل. كه بٹچبی كڅڄ

"ٽلاه ٽڈځوی اى ٽؾلڇكۀ چوڅبی ؽبڄ ای ڇ ٽڂب اٱٺذ ځڀ كه آٽلڃ ڇ ٦جڄ څبیی

ٺپبځبٿ ځڄ رڂچب كه ( چڂبٿ کڄ پزو ابهڃ ل ٽ79كه رچواٿ ڇ چڂلیڀ چو ثيهگ كیگو گڈكځل.")

ڈٷ ایڀ بٹچب كه ایڀ ٽلاه كه ٽی فڈاځلځل ثٺکڄ څپڈاهڃ ٽڈهك رڈعڄ فب گوكاځڂلگبٿ فبهعی

ایڀ ٽلاه ځي ثڈكځل. ٽلهڄ ٽڈځوی اٽویکبیی كه پبیزقذ بڅلی ثو ایڀ ٽل٥بذ. ایڀ

ٽڈځوی ثڄ ثڄ عبی اځگٺی ڇ روکی کڄ كه كیگو ٽلاه ایڀ 1872ٽلهڄ اى آ٩بى کبه ثڄ بٷ

کبه ٽی ه٭ذ ىثبٿ ٭بهی ها ثڄ ٥ڂڈاٿ ىثبٿ آٽڈى كه ٦جڄ پبیزقذ اځزقبة کوك "رب ثزڈاځل ٥الڇڃ ثو

( اى ځ٢و ٭٦بٹزچبی ٽزٲٸ ثڈٽی، ىځبٿ 80ٽؾبٿ ڇ كیگو اٱٺزچب، ٽٺپبځبٿ ها څټ عنة کڂل.")

، پبځيكڃ 1890-91ل. كه اهٽڂی كه روڇیظ بىٽبٿ یب٭زڄ آٽڈى كفزواٿ عٺڈرو اى ىځبٿ ٽٺپبٿ ثڈكځ

بٷ پ اى کٸ گوی اځغپڀ ىځبٿ ٽٺپبٿ، عپ٦ذ ىځبٿ ځکڈکبه اهٽڂی كه رجویي پب گو٭ذ. ایڀ

عپ٦ذ ځڄ رڂچب ثڄ ایغبك ٽلاه كفزواځڄ څپذ گپبذ ثٺکڄ ٹجب، ٹڈاىٻ آٽڈىی، ڇ ثڈه

ځبٿ ٽٺپبٿ كه ٱوٿ رؾٺی ځي كه افزبه كاځ آٽڈىاٿ ځبىٽڂل ٽی گناذ؛ کبهی کڄ اځغپڂچبی ى

ثڄ څپذ كاځ آٽڈىاٿ اهل ڇ ٽ٦ٺپبٿ 1892ث٦ل وڇ٣ کوكځل. كڇٽڀ اځغپڀ ىځبٿ اهٽڂی كه بٷ

( كه عٺٮبی علیل پبیڄ گناهی ل، ڇ عپ٦ذ كیگوی كه Katarinianٽوك ٽلهڄ كفزواځڄ کبربهیڂبٿ )

بی رغوثڄ آٽڈى رؤ ل. ایڀ هڇځل ٽ٦پڈٷ اڇٹڀ بٹچ1895یکی اى ځڈاؽی رجویي كه بٷ

علیل ثڈك. ثبهی اى ٽلاه كفزواځڄ ڇ پواځڄ ٽٺپبځبٿ ځي ثڄ څپذ ا٭واك یب گوڇڅچبی کڈچک

فڈكعڈ رؤ، رؤٽڀ، ڇ ؽزی اكاهڃ ٽی لځل؛ كهذ ٽبثڄ ٽلٷ عپ٦زچبی ىځبٿ اهٽڂی.

پوكڃ اثزکبه ٥پٸ كه آٽڈى كفزواٿ ٽٺپبٿ كه ڇاٱ٤ بیل ٽبځلگبهرویڀ اٱلاٻ اځغپڂچبی ىځبٿ

ڈك. ىځبٿ اٹجزڄ رڂچب پزجبځبٿ وػ آٽڈى كفزواٿ ځجڈكځل. كه ٽبٿ ٽوكاٿ ځي ثؾضچبی هڇڂٮکواځڄ

كه ثبهڃ رؾٸ ىځبٿ، کڄ ٥پلرب اى ٽزڈٿ گڈځبگڈٿ فبهعی ر٪نیڄ ٽی ل، ڇعڈك كاذ . روعپڄ ٽزڀ

ىځبٿ" كه ایواٿ ثڄ ثب ٥ڂڈاٿ "آٽڈى 1900االػ لڃ هبٹڄ پو و ڇ لای ٱبټ االٽڀ، كه بٷ

( رؤصواری اى ٭واځڄ، ژاپڀ، هڇڄ، ڇ ٥ضپبځی ها ځي ٽی رڈاٿ كه ایڀ ثؾضچب 81چبپ هل.)

( ث٦ی اى ٽڂبث٤ ربهیقی كه ثبهڃ آٽڈى كه ایواٿ ٥و ٱبعبه رؤکل ٽی کڂڂل کڄ كذ کټ 82كیل.)



Pag

e74

اڅپذ کٺی ٽلاه یک ٽلهڄ اثزلایی كفزواځڄ ٱجٸ اى ٽوڇڄ ثڄ څپذ ٽوكاٿ ثڂبك ل. اگو

كفزواځڄ ای ها کڄ ثڄ ڇٺڄ ىځبٿ ٽٺپبٿ كه كڇ كڅڄ اڇٷ ٱوٿ ثزټ كه ځ٢و ٽی گویټ ثبیل ثڄ ایڀ

ځکزڄ څټ رڈعڄ کڂټ کڄ ر٦لاك كاځ آٽڈىاٿ ایڀ ٽلهڄ څب اى ر٦لاك كاځ آٽڈىاٿ ا٩ٺت ٽلاه

فبٹی اى ٭بیلڃ ځي ځقڈاڅل ٽڈځوی ثزو ځجڈك ڇ کالچب ٽ٦پڈال كه فبځڄ ا٭واك ثوگياه ٽی ل.

ثڈك کڄ ثلاځټ گٮزپبٿ آٽڈى ىځبٿ كه ایواٿ څوگي رؾذ رؤصو ثب ثوفبزڄ اى ٭کو ثواثوی ٽوك ڇ ىٿ

ځجڈك. ٽوكاٿ ڇ ىځبٿ ایواځی اى څپبٿ آ٩بى ڇ ځي ی بٹچبی اځٲالة ٽوڇڄ گوچڄ ثب اځگيڃ څبی

ثوڇٿ آڇهكٿ ىځبٿ اى فبځڄ یب ر٪و كاكٿ ٽٺی ڇ رغلك گوا ثڄ روڇیظ آٽڈى ىځبٿ هڇی آڇهكځل ڇٹی ٱل

ځٲچبی ڂزی آځبٿ ها ځلازڂل. ا٩ٺت ازلالٷ ٽی ل کڄ ىځبٿ ثبیل رؾٸ کڂڂل چڈٿ "ٽبكهاٿ"

اڇٹڀ آٽڈىگبه ٭وىځلاٿ ڇ ثڂبثوایڀ زڈٿ ٭ٲواد عبٽ٦ڄ څزڂل. ىٿ "٥ٲت ٽبځلڃ" ځپی رڈاځذ ٽٺذ

ٿ كه كیگو کڈهڅبی فبڇهٽبځڄ ثڈیژڃ ٽو ڇ پو٭زڄ ای روثذ کڂل. ایڀ ځؾڈڃ ازلالٷ څپيٽب

روکڄ څټ ڂلڃ ٽی ل. یکی اى ڈاڅل ڇعڈك چڂڀ ازلالٹی ها ٽی رڈاٿ كه ٮوځبٽڄ ایياثال

ځڈزڄ 1890ثوك كیل کڄ اى فبواد فڈك اى ٮو ٽبڅڄ ا كه ٽڂب ٩وة ایواٿ كه بٷ

ی کڄ ثب "ٽوپڂچ" اٮچبٿ كه ثبهڃ اذ. ایڀ گوكگو ٽزٲٸ اځگٺی كه گياه اى گٮذ ڇ گڈی

رؾالد ڇ ٽڈٱ٦ذ ىځبٿ كه اځگٺزبٿ ، ٽنڅت، بذ، ڇ ځي كه ثبهڃ آیڂلڃ ایواٿ كازڄ ٽی

ځڈیل: ٽڈڈ٣ ٽڈٱ٦ذ ىځبٿ كه اځگٺ ڇ ؼ رؾالری کڄ رڈاځزڄ اځل ثڄ آٿ ثوڂل ثوای

. ٽڈ٭ٲذ ىځبٿ كه څڂو، فٺی عبٹت ثڈك. ٽی گٮذ کب ىٿ ٽڀ څپڄ ؽو٭چبی پبها ٽی ٭چپل

اكثبد، ٽڈٲی، ڇ چيڅبی كیگو ڇ ځي ٥ٲٸ بی ڇ ځٲ کبٽال ٱبځڈځی ٽٺکڄ ڇیکزڈهیب كه

ٱلهد څپڄ ثوای گٮذ آڇه ثڈك. پول ىځچب كه ایڀ پزچبی ثبال څپواٿ ڇ ٽبكهڅبی فڈثی څټ

ی ڂزچب فال ڈځل. څزڂل؟. . .آهىڇ ٽی کوك ىځبٿ ایواٿ څټ ثزڈاځڂل كه ثقڈاځڂل ڇ اى و ث٦

ڇٹی اب٭ڄ کوك: "ایڀ االؽبد اگو ثقڈاڅل ثی وه ثبل ثبیل آڅزڄ پ ثوڇك ڇ ځزغڄ ج٦ی

( كه بٹچبی اځٲالة ٽوڇڄ ـ ٭ٸ اهلل ځڈهی ؽزی ٥ٺڄ 83یک آٽڈى څپڄ عبځجڄ ثبل.)

گبڃ ثڄ رڈیو ثيهگزوی ٽلاه كفزواځڄ ٭زڈا بكه کوك ڇ گٮذ ایڂچب فال٫ االٻ اذ. ثڂبثوایڀ ڇ ثب ځ

اى ڇاٱ٦ذ، رغوثڄ څبی اڇٹڄ ىځبٿ ٽٺپبٿ كه آ٩بى ٱوٿ ثزټ ها ځقزڀ گبٽچبی رؾڈٷ كه آٽڈى

كفزواٿ كاځزڀ یک ر٦پټ ځبكهذ ڇ بكڃ بىی یک ڇاٱ٦ذ چڂل ث٦لی اذ کڄ څټ اٱلاٽبد

ؽل ثو اڅپذ ٽلاه ٱجٺی كیگو ایواځبٿ ڇ فبهعبٿ بکڀ ایواٿ ها ځبكیلڃ ٽی گوك، څټ ث اى

کڈچک ڇ ځجزب ځبڂبفزڄ ٽٺپبځبٿ رؤکل ٽی کڂل ڇ څټ ٽی فڈاڅل اى ځ٢ویڄ "رڈٹل ٭پڂټ كه

ٽوڇڄ" پزجبځی کڂل؛ كه ؽبٹی کڄ اځگيڃ څبی ٭پڂزی گوچڄ گچگبڃ كه پبیڄ گناهی ٽلاه

وثذ څپواٿ ڇ كفزواځۀ اڇایٸ ٱوٿ ثزټ چپی كازڄ ڇٹی كه ٽٲبیڄ ثب اځگيڃ اٺی "ر

ٽبكهاٿ ثچزو" كه ؽبڄ ٱواه ٽی گوك. بیل ٽياٿ ٽٲجڈٹذ ٽوكٽی آٽڈى كفزواٿ كه كڅڄ څبی

پ اى اځٲالة ٽوڇڄ ڇ آځچڄ كه ٽلاه ثڄ كفزواٿ یبك ٽی كاكځل كٹٸ فڈثی ثوای اصجبد ایڀ

اځ آٽڈىاٿ ها % اى ر٦لاك کٸ ك17كفزواٿ رڂچب 1927ٽل٥ب ثبل. اى ځ٢و آٽبه ڇ اهٱبٻ، كه بٷ

رکٸ ٽی كاكځل ڇ رب كڇ كڅڄ ث٦ل پبهبٿ ؽزی كڇ ثواثو څټ ځل. اى ځ٢و ٽڈاك آٽڈىی، ثوځبٽڄ



Pag

e75

ثب ٽڈاك كهی پواٿ رٮبڇد 1930څبی كڇٹزی آٽڈى ٽلاه ٽزڈڄ كفزواځڄ كه اڇافو كڅڄ

ڈٻ اى كاذ ڇ كفزواٿ څپچڂبٿ ثوای ایٮبی ځٲچبی ڂزی ر٦ٺټ ٽی كیلځل. ج ٱبځڈٿ، یک

ىٽبٿ رؾٸ كفزواٿ ٽی ثبیذ و٫ آٽڈفزڀ آكاة ٽ٦بود، روثذ ٭وىځل، پوزبهی، فبی،

څڂوڅبی كزی، فبځڄ كاهی، ڇ آپيی ٽی ل. ٭وكۀ قڀ گٮزپبځی کڄ كه آ٩بى ٱوٿ ثزټ،

كه اځٲالة ٽوڇڄ كه ثبهۀ ىځبٿ كه ایواٿ آ٩بى ل، څپبځگڈځڄ کڄ ابهڃ ه٭ذ، ثب گٮزپبٿ ٩وة

كه ثبهۀ ٽلهځزڄ څپيٽبٿ ل کڄ كه ثبهی اى عڈاٽ٤ كیگو، اى عپٺڄ ٥ضپبځی، هڇڄ ڇ ٽؾڈهی

ژاپڀ، ٽوػ ثڈك. كه رغيیڄ ڇ رؾٺٸ ځچبئی، ایڀ گٮزپبٿ ثزو كه اوا٫ ٽٮچڈٻ ٽلهځزڄ عویبٿ

كاذ رب كه ثبهۀ ٭پڂټ. ثب ایڀ څپڄ، ىځبٿ ځي، ثب ثچوڃ عڈئی اى اٽکبځبد ڂزی ڇ ځڈیڀ ا١چبه

و، كه ایڀ گٮزپبٿ وکذ کوكځل. ثڂبثوایڀ، اگو ربهیـ ځگبهی ڂزی ها کڄ ثو ٥ٲبیل ڇ ه٭زبه ىځبٿ كه ځ٢

كڇهاٿ ٽوڇذ ثڄ ٥ڂڈاٿ هڇیلاكی ثی اهرجب ثب لۀ پڀ رؤکل ٽی کڂل کڂبه گناهیټ، ڇ اگو ثڄ

لاٿ ځي ایڀ كڇهاٿ كه یک ٱبٹت گزوكڃ رو ربهیقی ثڂگویټ، بٷ څبی اځٲالة ٽوڇڄ كیگو چڂ

ثڄ ځ٢و ځقڈاڅڂل هل ڇ هیڄ څبی عڂج ىځبٿ رڂچب ٽؾلڇك ثڄ ایڀ كڇهاٿ ځقڈاڅل ل.* « اځٲالثی»

______________

* ثوگو٭زڄ اى هبٹۀ كکزوای ځڈیڂلڃ كه كاځگبڃ ځڈیڈهک.

** ٥جلاهلل ویٮی روعپۀ ٽزڀ کڈربڃ لۀ ایڀ ځڈزڄ ها، کڄ ځقذ ثڄ ىثبٿ اځگٺی كه ځویۀ

زبه یب٭زڄ، ثو٥چلڃ كازڄ اذ. ىیو اځ

Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East,Vol. 25, no. 2, 2005

(، Liora Baavur(، ٹڈها ثبڇڇه)Rami Regavim(، هاٽی هگبڇیټ)David Menashri* اى كیڈیل ٽڂبوی )

ثبهۀ ځقڄ څبی ٱجٺی ایڀ ٽٲبٹڄ ڇ اى فڈاځڂلڃ ای ځبڂب ثوای پڂچبكڅبی ڈكٽڂلبٿ كه

( څزټ کڄ ٽوا كه كاځ ڇ Houri Berberanپبگياهٻ. څپچڂڀ ٽپڂڈٿ ؽڈهی ثوثویبٿ)

كهیب٭زچبی فڈك كه ٽڈڈ٣ ایڀ رؾٲ چټ کوك.

______________________________________________________________-

پاضت ا:

ڇ٦ذ ربهیـ ځگبزی ٽبٹ٦بد اځغبٻ لڃ كه اهڇپب ڇ اٽویکب كه . ثوای ٽبٹ٦ڄ ځٲلڅبیی كه ثبهۀ 1

Aثبهڃ ىځبٿ ڇ عڂذ كه فبڇهٽبځڄ ثڄ ٽڂج٤ ىیو ځگبڃ کڂل ثڄ ڇیژڃ پگٮزبه آٿ ثڄ ٱٺټ اكٽڈځل ثوک:

Social History of Women and Gender in Middle East (1999 ثوای كیلٿ ځٲلڅبیی علیلرو كه .)

لڃ كه کڈهڅبی ٩وثی ڇ فبڇهٽبځڄ ځگبڃ کڂل ثڄ: ثبهڃ ٽبٹ٦بد اځغبٻ Marilyn Booth,"New

Directions in Middle East Women's and Gender History ,"Journal of Colonialism and

Colonial History 4 (2003), 2 الىٻ اذ ثڄ یکی اى ڇیژگچبی رؾٲٲبد ٽڈعڈك كه ثبهڃ ایواٿ ابهڃ .

كه ثبهڃ ىځبٿ ایواٿ چبپ لڃ 2003رب 1990ٽوڇه کزبثچبیی کڄ ثڀ بٹچبی ڈك. ځکی کلی ثب

اذ ف و ایڀ رؾٲٲبد ها ثڄ ځپبی ٽی گناهك. ڇی ځبٿ ٽی كڅل کڄ ر٦لاك ٱبثٸ رڈعچی اى



Pag

e76

ٽی پوكاىځل. ځگبڃ کڂل ثڄ: 1979کزبثچبی یبكلڃ ثڄ ایواٿ ث٦ل اى اځٲالة Nikki R. Keddie,

"Women in the Limelight: some recent Books on Middle Eastern Women's History",

International Journal of Middle East Studies 34 (2002 ثوای ٭چوزی اى کزبثچبیی كه ثبهڃ .)

ځگبڃ کڂل ثڄ: 1990ىځبٿ ٽو رب ٽبځڄ كڅڄ Fleischmann, "The Other Awakening", ibid .

اه كٱ ڇ پوٽؾزڈای ٽبهگڈد ثلهاٿ: څپچڂڀ ځگبڃ کڂل ثڄ گي Margot Badran ,Feminists,

Islam, and Nation: Gender and the Making of Modern Egypt (Princeton ,NJ: Princeton

University Press, 1995). 3 ثوفی ٽؾٲٲبٿ لڇه ٭وٽبٿ بڃ ثوای رؤ ٥لاٹزقبځڄ ها آ٩بى .

زو آځبٿ وڇ٣ آٿ ها څڂگبٽی كاځزڄ اځل کڄ ؽلڇك كڇڅياه ځٮو اځٲالة ٽوڇڄ ٽی كاځڂل. ڇٹی ث

کڄ ثزوبٿ ٥ٺپب ڇ ثبىاهیبٿ ثڈكځل كه ؽوٻ ؽود ٥جلاٹ٢٦ټ كه ځيكیکی رچواٿ ثذ ځزڂل ڇ

. ثوای ٽبٹ٦ڄ كه ثبهڃ وٱڂبی وٱی ثڄ ٥ڂڈاٿ 4هپب فڈازبه رؤ ٥لاٹزقبځڄ لځل.

ق ٽؾپل رڈکٺی روٱی كه ثبهڃ ثبىربة گٮزپبځچب رغلك ڇٽٺی ځپڈځڄ ځگبڃ کڂل ثڄ رؾٲ آگبڅی ث

,Mohamad Tavakoli-Targhi, Refashioning Iran: Orientalismگوایی كه ربهیـ ځگبهی علیل ایواٿ:

Occidentalism ,and Historiography, St. Antony's series (Hampshire: Palgrave, 2001). 5 .

Badr ol-Moluk Bamdad, From Darkness into Light: Women's Emancipation inٿ. ک. ثڄ:

Iran, translated from the Persian by F.R.C. Bagley (Hicksville. NY: Exposition ,1977 ,)7-

. ثڄ ٥ڂڈاٿ ثق ڈٻ کزبة ځي رڈعڄ کڂل: "25-26. پڀ، 6. 8 The Constitutional Revolution

(1906-1911) and Women's Awakening". 7 :ٿ. ک. ثڄ .Mangol Bayat-Philipp, "Women and

Revolution in Iran, 1905-1911", Women in the Muslim World, ed. Lois Beck and Nikki

Keddie (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1978), 296. 8 . 306، 298-99. پڀ،

. ٿ. ک. ثڄ: 9 Sima Bahar, "A Historical Background to the Women's Movement in Iran",

Women in Iran, ed. Farah Azari ( London: Ithaca, 1983), 170-89. 10 :ٿ. ک. ثڄ .Ibid.,

177-78. Bayat-Philipp" ,Women and Revolution", 306. 11 :ٿ. ک. ثڄ .Bahar, "A Historical

Background ثڄ: . ٿ. ک. 12. 170-71", Guity Nashat, "Women in Pre-revolutionry Iran: A

Historical Overveiw", Women and Revolution In Iran, ed. Guity Nashat (Boulder ,Co.

Westview,1983), 14-15,19. 13 :ٿ. ک. ثڄ .Janet Afary, The Iranian Constitutional

Revolution, 1906-1911: Grassroots Democracy, Social Domocracy ,and the Origins of

Feminism (New York, Columbia University Press, 1996), 178 . ٿ. ک. ثڄ: 14. Haleh

Esfandiari, Reconstructed Lives, Women and Iran's Islamic Revolution (Baltimore: John

Hopkins University Press, 1997), 20-21. 15 ثڄ: . ٿ. ک. Gavin R.G. Hambly, "The

Traditional Iranian City in the Qajar Period ,"Cambridge History of Iran,vol.7, From Nasir

Shah to theIslamic Republic, ed .Peter Avery, Gavin Hambly, and Charles Melville

(Cambridge: Cambridge University Press, 1991), 586. 16 ځجبیل ٭واٽڈ کوك کڄ كڇ ٽناکوڃ .



Pag

e77

كه ثبهڃ ؽ اعزپب٣ ثوای ىځبٿ ڇ كیگوی ثڄ 1908یکی كه بٷ -کڈربڃ ٽغٺبٿ كه ثبهڃ ٽبیٸ ىځبٿ

ثڄ پجوك ٥پٺی ؽٲڈٯ ىځبٿ ځڂغبٽل. ثٺکڄ كه کٺی کٺی رو، -كه ثبهڃ آىاه ىځبٿ 1911بٷ

اه اى ڂذ اهرغب٥ی ثڄ ٽلهځزڄ گٮزپبځچبی علیل پڂچبك ٽی کوك کڄ ٽوكاٿ ىځبٿ ها كه گن

Camron Micheal Amin, The Making of the Modernهاڅڂپبیی ڇ پزجبځی کڂڂل. ځگبڃ کڂل ثڄ:

Iranian Women: Gender, State Policy, and Popular Culture,1865-1946 (Gainsville :

University Press of Florida, 2002),13 کڄ "كه ڈٷ اځٲالة ٽوڇڄ . پبیلاه یبكآڇهی ٽی کڂل

ٽوكاٿ آىاكیقڈاڃ ڇ كٽڈکواد پبیڄ اٺی عڂج آىاكی ىځبٿ ثڈكځل ڇ ایڀ عڂج ٽڂؾو ثڄ ىځبٿ ځجڈك.

ڇی ٽوكاٿ ها ثڄ فبو اځلیڄ ایغبك اځغپڂچبی ىځبٿ رؾڀ ٽی کڂل. ثڄ ځڈزڄ پبیلاه ڇ آ٭بهی

، ثڄ ځبٻ عپ٦ذ آىاكی ىځبٿ، كذ کټ یکی اى ځقزڀ اځغپڂچبی ىځبٿ كه كڇهاٿ اځٮالة ٽوڇڄ

ٽقزٺ ثڈكڃ اذ، قڂواځبٿ ٭ٲ ىٿ ثڈكڃ اځل ڇٹی څپڄ وکذ کڂڂلگبٿ اى ىٿ ڇ ٽوك ٽی ثبیذ

څپواڃ یکی اى ا٥بی فبځڈاكڃ بٿ اى عڂ ٽقبٹ٬ كهٽؾٸ عپ٦ذ ؽبو ٽی لځل. ځگبڃ کڂل

:Parvin Paidar,Women and the Political Process in Twentieth-Century Iran (Cambridgeثڄ:

Cambridge University Press, 1995), 67,68,76; Afary, The Iranian Constitutional

Revolution, 187. 17 ٽڂ٢ڈه ٽڀ اٹجزڄ آهاء هڇڂٮکواځڄ علیل اذ، ثقڈ فڈاذ ا٭يای .

٥ڂڈاٿ ٽڈاك كهی یی کڄ كیگو ٽڂؾو ثڄ ر٦ٺپبد ٽنڅجی ځجبل؛ کڄ كه آٿ ٽڈٱ٤ ثزو ثب

. ٿ. ک. ثڄ: 18"رؾالد علیل" اى آٿ یبك ٽی ل. Mangol Bayat, Mysticism and Dissent

(Syracuse, NY :Syracuse University Press,1982). 19 كه ٥ڀ ؽبٷ، ٽؾٲٲبٿ االػ .

"٭پڂټ" ها ثڄ کبه ثوكڃ اځل. آ٭بهی ثلڇٿ ر٦وی٬ ٽقڄ څبی آٿ ایڀ کٺپڄ ها آىاكاځڄ كه واو

ؾٲٲ ثڄ کبه ثوكڃ اذ. پبیلاه ایڀ کٺپڄ ها ثب ٽ٦ڂبیی ڇ٤ رو ثڄ کبه ثوكڃ ڇ آٿ ها "ؽوکذ ثڄ ر

ڈی اهرٲبی ؽٲڈٯ، اٽکبځبد، ڇ افزبهاد ىځبٿ ثب څو كیڂی ڇ كه څو وایی" ر٦وی٬ کوكڃ ڇ اځڈا٣

گزوكڃ ٭٦بٹزچبی ىځبٿ ها كه ایڀ عچذ ٭پڂټ ٽی ځبٽل. اٽڀ آٿ ها،ثڄ گٮزڄ فڈك، ثب ر٦وی٬

ای کڄ ٽبهگڈد ثلهاٿ كه رؾٲٲی كهثبهڃ عڂذ ڇ بفزبه ٽو علیل پڂچبك کوكڃ ثڄ کبه ثوكڃ

اذ. ڇی پ یبكآڇه ٽی ڈك کڄ ازٮبكڃ اى ایڀ کٺپڄ ثوای ىٽبځچبیی چڂبٿ كڇه ڇ عبڅبیی ثغي

ثزوی كاهك. اهڇپب ڇ اٽویکب کڄ ىاكگبڅچبی ایڀ کٺپڄ څزڂل څپڄ ځبى ثڄ اهىیبثی ڇ ثبهیک ثڂی

Afary,The Iranian Constitutional Revolution; Paidar, Women and the Political Process;

Amin, The Making of the Modern Iranian Women. . 20 رڈکٺی روٱی ٥الڇڃ ثو ٭وآیڂلڅبی یبك .

هڇی كاك ڇ كه لڃ ثڄ رؾڈالد ٭کوی ڇ ربهیـ ځگبزی یی ابهڃ ٽی کڂل کڄ كه ڈٷ ٱوٿ ځڈىكڅټ

ثبىبىی ٽٮچڈٻ "ایواٿ" ثڄ ٥ڂڈاٿ کڈهی ثب څڈیذ ٽٺی ڇ ربهیـ ٽق چټ ثڈك.

Refashioning Iran,86-95, 113-19. 21 كه ؽبٹی کڄ کڄ څبی ٽزڂڈ٣ ال ڇ ځٲوڃ ثڄ ڇٺڄ .

كڇٹذ ٽوکيی وة ٽی ل ؽکڈٽزچبی ٽؾٺی ځي کڄ څبی ٽی وة ٽی کوكځل کڄ كه

هڇاط كاذ. رڈٹل ٽکبځکی کڄ څبی یک کٸ هڇ ربىڃ ای ثڈك کڄ ٽڂب ٽؾلڇك ڇ ٽقی

ثڄ رلهیظ كه ڈٷ ٱوٿ ځڈىكڅټ گزو یب٭ذ ڇ څوچڂل ځقزڀ رغوثڄ رڈٹل ٽبڂی کڄ كه



Pag

e78

ثزو کڄ څبی هایظ ثڄ ڈهد كزی ڇ ثب 1870كه رجویي هڇی كاك څڂڈى كه كڅڄ 1806بٷ

پڄ عب ١بڅو یکبځی ځلازڂل. چک رڈٹل ٽی لځل ڇ ثڄ څپڀ كٹٸ كه څ Priscilla Soucek,

"Coining of the Qajars: A System in Coining Transition", Iranian Studies 34 (2001): 51-

87; Reza Ghods, Iran In the Twentieth Century: A Political History (Boulder, CO: Lynne

Rienner, 1989), 15. 22 :ٿ. ک. ثڄ .Nikki R. Keddi, "The Iranian Power Structure and

Social Change 1800-1969: An Overview", International Journal of Middle East Studies 2

(1971): 4; Ann K. S. Lambton, Qajar Persia, Eleven Studies (London :I.B. Tauris, 1987),

92. 23 ( 23. ٿ. ک. ثڄ: Keddi, "The Iranian Power Structure . ثوای ٽبٹ٦ڄ یک فالڄ 24. 4",

,"Hamid Algar, "Religions Forces in Eighteenth-and Ninteenth-Century Iranکڈربڃ ٿ. ک. ثڄ:

Avery, Hambly, and Melville, Cambridge History of Iran,7: 705-31. 25 :ٿ. ک. ثڄ .Nikki R.

Keddie,Roots of Revolution, an Interpretative History of Modern Iran (New Haven, CT:

Yale University Press ,1981 ,)25 ; Charles Issawi, ed., The Economic History of

Iran,1800-1914 (Chicago :University of Chicago Press, 1971) 20. 26 :ٿ. ک. ثڄ .A. Reza

Sheikholeslami, The Structure of Central Athority in Qajar Iran, 1871-1896 (Atlanta:

Scholars Press ,1997 ,)1-18 ; Paidar, Women and the Political Process, 30; Amin, The

Making of the Modern Iranian Women,12, 18. 27 :ٿ. ک. ثڄ .Issawi, The Economic

History,20 ا اى". ایڀ ثوآڇهك ه28. پڀ، 28. Report on Persia گو٭زڄ ایټ ڇ ثڄ ڇٺڄ یکی اى "

. ٿ. 29رچڄ لڃ اذ. 1868آڇهیٸ 20ٽٲبٽبد كڇٹذ ڇٱذ ثویزبځب ثڄ ځبٻ آٱبی ربٽڈٿ ثڄ ربهیـ

John Foran, Fragile Resistance, Social Transformation in Iran fromک. ثڄ: 1500 to the

Revolution (Boulder, CO: Westview, 1993), 123. 30 :ٿ. ک. ثڄ .Issawi ,The Economic

History, 26-28. 31 :ٿ. ک. ثڄ .Valentine Mighadam, "Hidden from History? Women

Workers in Modern Iran", Iranian Studies 33 (2000): 380-86. Ahmad Seyf, "Carpet and

Shawl Weavers in Ninteenth-Century Iran", Middle Eastern Studies 29 (1993): 679-90.

.Foran, Fragile Resistance,129 .Moghadam, "Hidden from History," 382.36. ٿ. ک. ثڄ: 32

Afsaneh Najmabadi, The Story of the Doughters of Quchan: Gender and. ٿ. ک. ثڄ: 33

National Memory in Iranian History ( Syracuse, NY: Syracuse University Press, 1998 .)

٥الڇڃ ثو ایڀ، څپجٺی ثڄ رغبهد گزوكڃ ثوكگبٿ ىٿ كه كڇهڃ ٱبعبه ابهڃ ٽی کڂل. ؽڈهی ثوثویبٿ ځي

اى آمهثبیغبٿ ثڄ كهثبه بڃ اهبٷ ل. یکی اى 1855اى ٥ویڄ څبیی یبك ٽی کڂل کڄ كه بٷ

-ه ٽڂٲڄ ڇ رٲبب ی رڂجڄ ٥بٽالٿ ایڀ کبه چچبهكڃ ٥ویڄ کبیزی ثڈك اى هثڈكڃ لٿ كفزواٿ ك

Hambly, "Theکبهی کڄ ثڄ گٮزڄ آهاٻ یوٽبٿ كه ثوفی ٽڂب کڈه "هټ" لڃ ثڈك.

Traditional City", 587-88; Houri, Berberian, "Arminian Women in Turn-of-the-Century

Iran :Education and Activism", Iran and Beyond: Essay in Middle Eastern History in



Pag

e79

Honor of Nikki R. Keddie, ed. Rudi Matthee and Beth Baron (Costa Mesa, CA :Mazda),

. ځگبڃ کڂل ثڄ ثؾش پبیلاه كه ثبهڃ رٮبڇرچبی جٲبری ڇ ٱجٺڄ ای كه چو ڇ هڇزب: 34 .76-77

Paydar, Women and the political Process, 37-41 ځبٿ یچڈكی كه فبهط اى فبځڄ . ڇی ٽی ځڈیل ى

و فڈك ها ٽی پڈبځلځل ڇٹی ڈهربٿ ثبى ثڈك.ڂزی کڄ اٽوڇى ځي ه٥بیذ ٽی کڂڂل. كه ٽڈهك

Berberian, Armenians, 39-40 .Nikki R. Keddie, Qajar Iran andٽؾبٿ اهٽڂی ٿ. ک. ثڄ:

the Rise of Reza Khan, 1796-1925 (Costa Mesa ,CA: Mazda, 1999), 16. 35 ٹڈ ځڈها ٽبهی .

ٸ، څپو کڂڈٷ ڇٱذ اځگٺ كه ایواٿ كه اڇا ٱوٿ ځڈىكڅټ گياه ٽی كڅل کڄ ثبىاهڅب "پو

,Lady Sheil, Glimpses of Life and Manners in Persia (London: John Murrayثڈك اى ىځبٿ":

1856), 145-46 . ٿ. ک. ثڄ: 36 .130، 122. ثوای ڈاڅل ثزو ځگبڃ کڂل ثڄ: پڀ، Bamdad,

From Darkness into Light,16-17; Paidar, Women and the political Process, 38, 39. 37 .ٿ .

Nashat, "Women in Pre-revolutionary. ٿ. ک. ثڄ:Sheil, Glimpses of Life, 145. 38ک. ثڄ:

Iran", 20 ٥وڅبی پڂظ ڂجڄ ثوای ىیبهد . ثڄ ځ٢و ٸ ٮوکڈربڃ ىځبٿ ا٥بٿ ثڄ فبهط اى چو كه

,Sheilیب ه٭زڀ ثو و ٽياه ث٦ی اى ثزگبٿ گڈیب ٭ٲ ثچبځڄ ای ثڈكڃ ثوای ثوڇٿ ه٭زڀ اى فبځڄ:

Glimpses of Life, 146. 39 ځگبڃ کڂل ثڄ رڈ٬ ایياثال ثوك اى ٹجبچبی ىځبٿ ٽٺپبٿ )چوی ڇ .

كه ٽڂب ٽقزٺ٬ ٩وة ایواٿ 1890هڇزبیی( ڇ اهٽڂی ڇ ىځبٿ ثقزبهی. ڇی ٽبڃ كه بٷ

ٮو کوكڃ اذ. ځ٢و اڇ كه ثبهڃ ىځبٿ ثقزبهی ڇ ؽغبة ثبه عبٹت اذ. ٽی ځڈیل كه ٽبٿ ىځبٿ

هكڃ ثبالی ایٸ ثقزبهی پڈلگی ) یب پوڅي اى ٽواڇكڃ ثب ٽوكاٿ( ٽوڈٻ ځجڈك ڇٹی "فبځچبی ثيهگ ڇ

ج٦ب ه٥بیذ ؽغبة، ثڄ ڈڃ ىځبٿ ٭به ها کڈچک ثقزبهی کڄ كه پبیزقذ ثڈكځل ٹجب پڈلٿ، ڇ

ځڈ٥ی آهازگی ثوای ىځبځبٿ ٽی كاځزڂل". ٸ ځي وؽی كٱ كه ثبهڃ ٹجب ىځبٿ اوا٫ ثڄ

كذ ٽی كڅل. كه ځڈزڄ ثوثویبٿ ځي ٽی رڈاٿ رڈٮی ٽٲبیڄ ای كه ثبهڃ ٹجبچبی ىځبٿ اهٽڂی

کی کلی ٥کچبیی اى ىځی چوی كه ڇ ٽٲبڇٽذ پڈ ڂزی كه ثواثو ٹجبچبی علیل یب٭ذ. ځ

كافٸ ڇ فبهط اى فبځڄ، كفزوی آمهثبیغبځی اى ایٸ بڅڈٿ، كفزوی یچڈكی، ڇ ىځی اهٽڂی كه کزبة

Isabella Bird, Jouneys in Persia and Kurdistan (John Murrayفڈك گوك آڇهكڃ اذ. ,1891 ;

repr., London: Virago, 1988), 1:136, 215, 216-17, 263-64, 270, 279 ,320-21 ,333 ; Sheil,

Glimpses of Life, 122, 132-33; Berberian, "Armenian Women ,"74-75 ; Keddie, Qajar

Iran,108-111, 118. 40 :ٿ. ک. ثڄ .Sheil, Glimpses Of Life . ثوفی 146-145. پڀ، 41. 146,

ڄ ٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ: كیگو اى پژڇڅگواٿ ایڀ ځ٢و ها ا٩واٯ آٽي كاځزڄ اځل. ث Hambly, "The Traditional

Iranian City", 586-87. 42 . ٿ. ک. ثڄ: Samuel Graham Wilson, Persian Life and Customs

(3rd ed., New York: Fleming H. Revell Company; repr., New York: AMS, 1973), 187. 43 .

ٺ" قڀ ٽی گڈیل. ٥ٺی اکجو ٦لی كیڈیل ٽڂبوی كه کزبث اى "ثڈاكی رٲویجب ٽ

وعبځی ځي ٽبځڂل اڇ ثو ایڀ ثبڇه اذ کڄ "ر٦لاك کٸ ثبڈاكاٿ ثبه اځلک ڇ ڈاك ثڄ ٽ٦ڂبی

ڇاٱ٦ی کٺپڄ ٽؾلڇك ثڄ اٱٺزی کڈچک ثڈك کڄ ٥پلرب اى اوا٫ یب هڇؽبځڈٿ ثڈكځل." كه ثبهڃ ىځبٿ ٽی



Pag

e80

څپڀ ر٦لاك کټ ځي ا٩ٺت ٱبكه ثڄ ځڈزڀ ځڈیل: "ر٦لاك کپی اى ىځبٿ ڈاك فڈاځلٿ كازڂل ڇ

( ها ځٲٸ ٽی کڂل کڄ: "اى څو 1923ځجڈكځل." پبیلاه كه فڈ ڈاك ىځبٿ اهىیبثی کالها کبٹڈه های )

Menashri, Education and the Making of Modern Iranڅياه ىٿ رڂچب ڄ ځٮو ثبڈاك ثڈكځل."

(Ithaca, NY: Cornell University Press, 1992)31; Sirjani, "The Press", "Constitotional

Revolution" entry, Encyclopedia Iranica (Costa Mesa, CA :Mazda, 1992), 6: 202; Paidar,

Women and the Political Process, 41. 44 اى كیڈك ٽڂبوی ثوای هڇڀ کوكٿ ایڀ ځکزڄ .

ك كفزواٿ اهٽڂی آٿ ىٽبٿ هلڃ اذ: پبگياهٻ. ثوثویبٿ ځي ثڄ ځزغڄ ٽبثچی كه ٽڈه

Berberian, Armenians, 44. 45. Sheil, Glimpses of Life, 146. 46 :ٿ. ک. ثڄ .Lambton, Qajar

Persia, 204; Bamdad, From Darkness into Light, 19. 47 :ٿ. ک. ثڄ .Bamdad, From

Darkness into Light, xvii, 19; Menashri ,Education and the Making of Modern Iran, 42;

Lambton, Qajar Persia, 205. 48 ثوای ٽبٹ٦ڄ ثوآڇهكڅبیی كه ثبهڃ پبیڀ ثڈكٿ ؼ آٽڈى .

,Lambton. ٿ. ک. ثڄ: Menashri, Education and the Making, 41-42. 49ٽکزجچب ځگبڃ کڂل ثڄ:

Qajar Persia ڇ پوٽؾزڈا كه ثبهڃ آٽڈى كه . یک ٽڂج٤ كذ كڇٻ ڇٹی ثبه كٱ 50. 205,

Monica M. Ringer, Education, Religion, andٽڈځوی څب رؾٲ ٽڈځکب هیڂگو اذ:

Discourse of Cultural Reform in Qajar Iran, (Costa Mesa, CA: Mazda, 2001). 51 ثوای .

، 124-25، 114، 112رڈؾبد ثزو كه ثبهڃ ثوځبٽڄ څبی ٽقزٺ٬ آٽڈىی ٿ. ک. ثڄ: پڀ،

. ثوای ٽبٹ٦ڄ كه ثبهڃ ؽپبیذ ٽبٹی ڇ ثوفڈهك روكیل آٽي كڇٹذ ثب 52. 35-134، 131، 128، 126

. پبه 53. 139-40، 131، 128، 126، 125، 116-21ٽلاه ٽڈځوی ځگبڃ کڂل ثڄ: پڀ،

ڃ کڂل ثڄ : ٽڂج٤ پڀ ثجڂل. څپچڂڀ ځگب 135رب 114ٽلاه ٽقزٺ٬ ها ٽی رڈاځل كه ٮؾبد

Reza Arasteh, Education and Social Awakening in Iran, 1850-1968 (Leiden :E.J. Brill,

. ایڀ ثڈیژڃ كه ٽڈهك ٽلاه اٽویکبیی بكٯ ثڈك کڄ اى ٽلاه ٭واځڈی 54 .159-64 ,(1969

Ringer, Education, Religion, and the Discourseٽنڅجی رو ثڈكځل: . 140، . پڀ55. 138,

هیڂگو څپچڂڀ ابهڃ ٽی کڂل کڄ ځبواٹلیڀ بڃ ڇ ٽ٢ٮواٹلیڀ بڃ څو ڇٱذ اؽب ٽی کوكځل

کڄ ٽلاه فبهعی ڇ ٽڈځوی كیڀ ٽؾی یب ا٭کبه فبهعی ها ثڄ كاځ آٽڈىاٿ ٽٺپبٿ رٺٲڀ

ٽی کڂڂل، یب ثڄ څو ؽبٷ ثڄ اځگيڃ ر٬٦ ٱلهرچبی فبهعی كه ایواٿ، "ثبهڅب كزڈه ثزڄ لٿ یب

ٽؾلڇك کوكٿ ایڀ ٽلاه ها بكه کوكځل". رڂچب ربهیـ كٱٲی کڄ ڇی اى ایڀ ر٦ٺی څب ثڄ كذ ٽی

ثڄ ث٦ل اذ. ثوك ځي كه كڇ عبی ٽقزٺ٬ ثڄ ایڀ ر٦ٺی څب ابهڃ ٽی کڂل: 1880كڅل اى كڅڄ Bird,

Journeys in Persia and Kurdistan . ٿ. ک. ثڄ:56. 249, 188, Menashri, Education and the

Making, 27-34, 43. 57 :ٿ. ک. ثڄ .Arasteh, Education and Social Awakening, 159, 160,

Ringer, Education, Religion, and the Discourse, chap. 4. 59. ٿ. ک. ثڄ: 58 .164 ,162 .

10531، 1910ٽی گڈیل كه بٷ 1910آهازڄ ثڄ ځٲٸ اى گياه بالځڄ ڇىاهد آٽڈى كه بٷ

ٽلهڄ اثزلایی كڇٹزی کڄ ځيكیک ثڄ یک ڈٽبٿ كفزواځڄ ثڈك وگوٻ رؾٸ 113كاځ آٽڈى كه



Pag

e81

رڂچب چڂل كڃ ٽلهڄ اثزلایی علیل 1818-19ثڈكځل.ٽڂبوی گياه ٽی كڅل کڄ كه بٷ رؾٺی

كاځ آٽڈى ها كه فڈك عبی ٽی كاكځل، ڇ ر٦لاك اځلک ٽلاه 24000ایواځی كه ایواٿ ڇعڈك كاذ کڄ

كه ؽبٹی کڄ 1924-25كاځ آٽڈى كازڂل. كه ٽٲبیڄ، كهبٷ 2400یل ٽزڈڄ رٲویجب عل

ځٮو ها ر٦ٺټ ٽی كاكځل ٽغپڈ٣ كاځ 5000ڇ ٽلاه كیڂی ٱویت ثڄ 23000ٽکزجقبځڄ څب ؽلڇك

ځٮو ثڈك. كاهاٹٮڂڈٿ، ٺ٬ كاځگبڃ رچواٿ ٭٦ٺی، کڄ 59500آٽڈىاٿ اثزلایی ڇ ٽزڈڄ ځيكیک ثڄ

گڈكڃ ل. 1851رؾالد ٥بٹی ایواځی ثب ڈڃ آٽڈى ٩وثی ثڈك كه بٷ ځقزڀ ځچبك

Arasteh, Education and Social Awakening, 73. Menashri, Education and the Making, 53-

. ثوای ٽبٹ٦ڄ ثزو كه ثبهڃ ایڀ ٽلاه ڇ ٽقبٹٮزچبیی کڄ ثب آٿ هڇثوڇ ثڈكځل ځگبڃ کڂل ثڄ: 102 ,65

Ringer, Education, Religion, and the Discourse . ٿ. ک. ثڄ: 60. 145-86, 67-108, Menashri,

Education and the Making, 60. 61 یکی اى ځپڈځڄ څبی ایڀ ځڈ٣ ځگو ها ٽی رڈاځل كه ٽڂج٤ .

. ٿ. ک. ثڄ: 62پڀ ثجڂل. Ringer ,Education, Religion, and the Discourse, 112. 63 .ٿ .

Murre-van den. ٿ. ک. ثڄ: Ringer, Education ,Religion, and the Discourse, 116. 64ک. ثڄ:

Berg, "Dear mother of My Soul", 45. 65 كه بٹچبی آفو ٱوٿ، ٽلهڄ كفزواځڄ عٺٮبی علیل ثب .

ٽلهڄ پواځڄ اهٽڂی چو ثوای رؤ یک ٽلهڄ ٽقزٺ كه څټ اك٩بٻ لځل. ٽلهڄ آځبیبٿ

ثڄ هڇی كاځ آٽڈىاٿ گڈك. 1879ك ها كه بٷ كهڅبی فڈ Berberian, Armenians, 44, 45, 62

n72 66 ، 1872. آهازڄ ابهڃ کوكڃ اذ کڄ پ اى وڇ٣ کبه ٽڈځوی اٽویکبیی كه بٷ

Arasteh, Education and Socialٽلاه اهٽڂی، یچڈكی، ڇ ىهرزی كه رچواٿ ڇعڈك كاذ.

Awakening, 161. 67 وثویبٿ كه ثبهڃ آٽڈى اهٽڂبٿ ٽی گڈیل كه اڇٹڀ ٽلهڄ كفزواځڄ اهٽڂی . ث

ىثبځچبی اهٽڂی ڇ ٭بهی، كیڀ، ؽبة، ربهیـ اهٽڂی، ع٪وا٭ی، ربهیـ ج٦ی، ڇ ڈىٿ كڇىی عيء

ٽڈاك كهی ثڈكځل. ىثبځچبی ٭واځڄ ڇ هڇی پ اى اك٩بٻ ٽلهڄ كفزواځڄ ڇ پواځڄ ثڄ ٽڈاك

. ثوثویبٿ ځٲ اٱلاٽبد ٭وكی اهٽڂبٿ كه ایغبك Berberian, Armenians, 45. 68كهی ا٭يڇكڃ ل.

ٽلاه ها یبكآڇه ٽی ڈك ڇ ثڈیژڃ ثڄ ځوڇی ٥پلڃ ىځبٿ اهٽڂی آمهثبیغبځی كه گزو ٽئبد

آٽڈىی ثوای كفزواٿ ڇ پواٿ ابهڃ ٽی کڂل. ثڄ ٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ یکی اى اڅلا٫ اڇٹڄ "عپ٦ذ ىځبٿ

پبیڄ گناهی ل، "ایغبك اٽکبځبد 1890-91وكاٿ ڇ ىځبٿ ثڈك ڇ ثڄ بٷ ٹالڇا"، کڄ ٽزکٸ اى ٽ

آٽڈىی ثوای كفزواٿ ځبىٽڂل اهٽڂی" ثڈك. ڇی څپچڂڀ ایڀ عپ٦ذ ها ثڄ فبو ایغبك ځقزڀ

. ثوای ٽبٹ٦ڄ كه ثبهڃ Berberian, Armernians, 44-46ٽچل کڈكک كه ایواٿ رؾڀ ٽی کڂل.

زکبه ٥پٸ كه ىٽڂڄ آٽڈى ها ثڄ كذ ثگوځل ځگبڃ کڂل ثڄ : وایی کڄ ثب٥ش ل اهٽڂبٿ اث

. ٿ. ک. ثڄ: 69. 83-84، 78-79پڀ، Bamdad, From Darkness to the Light, 41-42. 70 .ٿ .

Sansarian, The. ٿ. ک. ثڄ:Bayat-Philipp, "Women and Revolution", 300. 71ک. ثڄ:

Women's Rights Movement, 39 گبڅی اى اڅپزی کڄ اڇ ثوای کڈچبی ىځبٿ ٽٺپبٿ . ثوای آ

كه گزو آٽڈى كفزواٿ ٱبیٸ اذ ڇ ایڂکڄ عڂج ؽٲڈٯ ىځبٿ كه آٿ ىٽبٿ ڇعڈك كازڄ ځگبڃ

. ٿ. ک. ثڄ:72. 40کڂل ثڄ" پڀ، Bahar, "A Historical Background", 175. 73 .ٿ. ک .



Pag

e82

Paidar ,Women. ٿ. ک. ثڄ: Nashat, "Women in Pre-revolutionary Iran", 15, 23, 24. 74ثڄ:

and the Political Process, 32. Bird, Journeys in Persia and Kurdistan . آځچڄ اڇ 75. 249, 188,

كه ٽلهڄ اٽویکبیی پوجزویڀ ځبٻ 1870گٮزڄ ایڀ اذ: "كفزواٿ ٽٺپبٿ ځقزڀ ثبه كه كڅڄ

ٽٺپبځبٿ كه څچ 1840ڈه ٭چپل کڄ رب كڅڄ ځڈیی کوكځل." ڇٹی ٽی ڈك اى ثب٭ذ ٽزڀ ایڀ

,Afary, The Iranian Constitutional Revolutionیک اى ٽلاه ٽڈځوی رؾٸ ځپی کوكځل.

. ثڄ څو Ringer ,Education, Religion, and the Discourse, 143. ٿ. ک. ثڄ: 76 .188 ,181-182

بځی، اى ٥ٺپبی قڄ، ٽ٦ٺڈٻ ٽی ڈك ڈهد، ثب رڈعڄ ثڄ ځڈزڄ ؽبط ٽؾپل کویټ فبٿ کوٽ

٭٦بٹزچبی آٽڈىی اٱٺزچب ثڄ کٺی اى كیل هڇڂٮکواٿ ایواځی ٱوٿ ځڈىكڅټ پڂچبٿ ځجڈك. ڇی كه بٷ

كه افبهی ٥ٺڄ آٽڈى ثی ٱل ڇثڂل ىځبٿ ٽی گڈیل: " اگو ىٿ رڈ وپچی کڂل، اگو ثقڈاڅل 1856

ڈك څچ ک ځپی رڈاځل ا٥زوا کڂل. ثڄ یپڀ ٽؾی ڈك... اگو ایڀ ىٿ ځب٭وٽبٿ ثقڈاڅل ٽورل

ایڀ آىاكی ر٦لاك کضوی ٽپکڀ اذ ٽورل ڈځل... ځچبیزب ٽلهڄ كهذ ٽی کڂڂل، ٽ٦ٺپچبی

اهڇپبیی كه کالچب كه ٽی كڅڂل... ڇ ٽوكٻ بكڃ ٹڈػ ثچڄ څبیبٿ ها ثڄ ٽلاه اهڇپبیی ٽی

. ٿ. ک. ثڄ: 77٭وزڂل رب و رب پب ٽؾی ثڈځل." Ringer, Education, Religion ,and the

Discourse, 140. 78 :ٿ. ک.ثڄ .Amin, The Making of the Modern Iranian Women, 147,

. اٽڀ اٹجزڄ یبكآڇهی ٽی کڂل کڄ څڈیذ ٽؾی ٽلاه ٽڈځوی څپچڂبٿ ثوای ثوفی 151-152

. ٿ. ک. ثڄ: 79. 153ا٭واك "ٽؤٹڄ" ثڈك. پڀ، Ringer, Education ,Religion, and the

Discourse, 122. 80 . ٿ. ک. ثڄ: 81. 123.. ٿ. ک. ثڄ: څپبٿ، Afsaneh Najmabadi, "Crafting

an Educated Housewife in Iran", Remaking Women :Feminism and Modernity in Middle

East, ed. Lila Abu-Lughod (Princton University Press, 1998), 100-101 ثڄ گٮزڄ ځغټ آثبكی .

روعپڄ ایڀ کزبة، ثقچبیی اى آٿ، ٽضٸ ٭ٸ كڇٻ كه ثبهڃ ؽغبة، یکوڃ ؽن٫ لڃ ثڈك، ثب

ازٲجبٷ فڈثی اى و٫ هڇڂٮکواٿ االػ ٺت هڇ ثڄ هڇ ل، ڇٹی ازٲجبٷ ایواځبٿ اى ایڀ کزبة ثڄ

وی ٽی ځڈیل: . ٽڂب82. 103څو ؽبٷ ثڄ گوٽی ثوفڈهك ٽویبٿ ثب ٽزڀ اٺی آٿ ځجڈك. پڀ،

ثڂبك ل"، ڇ رڈؼ ثزوی ځپی كڅل. بٷ 1897-98"اڇٹڀ ٽلهڄ اثزلایی كفزواځڄ كه بٷ

بٷ ثبه ٽچپی اذ. كه ایڀ ىٽبٿ ثڈك کڄ ٥ٺی فبٿ اٽڀ اٹلڇٹڄ کڄ فڈك اى و٭لاهاٿ 98-1897

هی اٹڈىها آٽڈى علیل ڇ ثڂبٿ گناه اځغپڀ ٽ٦به٫ ثڈك، ثڄ عبی ٥ٺی ا٪و فبٿ اٽڀ اٹٺڂڄ

-1900ل. هیڂغو ثڄ ٽلهڄ كڇٹزی ٦بكد ابهڃ ٽی کڂل کڄ ثڄ څپذ ٽزوعټ اٹلڇٹڄ كه بٷ

كه رجویي گبی یب٭ذ ڇ ث٦لڅب كه ىٽوڃ ثٲڄ ٽلاهی کڄ اى ڈی اځغپڀ ٽ٦به٫ رؤ 1899

لڃ ثڈك ىیو ٽلیویذ یؾی كڇٹذ آثبكی ٱواه گو٭ذ. ثڄ ځڈزڄ هیڂغو ٽلهڄ ٦بكد یکی اى چچبه

ثڄ كذ یک ٽچبعپبٿ ڇیواٿ لځل. ١بڅوا ځڈزڄ هیڂغو كه ثبهڃ 1903ٽلهڄ ای ثڈك کڄ كه بٷ

ٽلاه پواځڄ اذ ڇ ابهڃ ای ثڄ روکت كاځ آٽڈىاٿ ٽلهڄ ٦بكد ځپی کڂل. پبیلاه ځڈزڄ

ثڂبك ل. )ایڀ بیل څپبٿ ٽلهڄ ای 1899اذ اڇٹڀ ٽلهڄ كفزواځڄ ثب ځبٻ "٦بكد" كه

ڄ هیڂغو اى آٿ ځبٻ ثوكڃ اذ ، گوچڄ رڂچب رڈؼ هیڂغو كه ثبهڃ ٽقبد ایڀ ٽلهڄ ایڀ ثبل ک



Pag

e83

ثڄ ٭٦بٹذ 1960اذ کڄ كه ثڈچو رؤ ل.( ثڄ ځڈزڄ پبیلاه "ایڀ ٽلهڄ رب ٽبځڄ كڅڄ

اكاٽڄ كاك"، ڇٹی رڈؼ ثزوی ځپی كڅل. آهازڄ، ٽڂج٨ ٽچټ ڇ ٱلیپی كه ىٽڂڄ رڈ٦ڄ آٽڈى

٭ٺپ، ڂبویبٿ، ثچبه، -ٽضٸ ثبٽلاك، ثبد-ڇ ځي ثبهی اى پژڇڅڂلگبٿ ٽبٹ٦بد ىځبٿ كه ایواٿ،

. ٿ. ک. ثڄ: 83ځي ؽو٭ی اى ڇعڈك ایڀ ٽلهڄ ځيكڃ اځل. -ځب، ڇ آ٭بهی Bird, Journey in Persia

and Kurdistan, pp 264-65

*****

فریبا زری باف: از استابل تا تبریس

٥ٺی ٱوی*

فڈاڅی كڇهاځ ٵڄ ڂي كه ٽجڈ٥بد كڇهۀ ٽوڇذ: ٽ٦و٭ی ٽغٺڄ ازجلاك ڂي ڇ ٽوڇڄ

ثال٭بٺڄ پ اى اځٲالة ٽوڇذ اواٿ آٽل ٶڈ٭بی ٽجڈ٥بد بی ها ځي ثڄ څپواڃ آڇهك.

ٽجڈ٥بد اڀ كڇهڃ ٥الڇڃ ثوكهط افجبه كافٺی ڇ ثڀ اٹپٺٺی، ځٲ ٽچپی ځيكهوػ ڇ روڇظ

څبی ای ٵڄ ثبهی اىایڀ ٽجڈ٥بد ثوای ثبىربة اځلڄ فڈاڅی كازڂل. ڈڃ ا٭کبهٽوڇڄ

څبی ٵڄ ثوای گڈكٿ ٭بی علل ثبٿ ٥ٲبل اغبك ٽی گيلځل ڇ هڇ ٽوڇڄ فڈاڅی ثوٽی

څبی اكثی څب ڇ ٱبٹت ځگبهی بی ثڄ جٴ ٵوكځل كهفڈه رڈعڄ ڇ رؾٲ اذ. ثڄ ٥الڇڃ هڇىځبٽڄ

یڀ علیلی ثوای پڈځل كاكٿ اكثبد ڇ بذ پلل آڇهك. اڀ ځکزڄ څپچڂڀ ځي رڂڈ٣ ثقل ڇ ٽڈاى

څبی ځڈڀ ځگبه ثوربهـ بی ڇ هڇڂٮٶوی اواٿ اذ ٵڄ ثڄ ځڈثڄ فڈك بیبٿ ثبځگورؤصو جٴ

څبی ٽجڈ٥بری څپڈاهڃ ځزغڄ اځغبٻ ځ٢وی ب ثٺڈ٧ بی رڈعڄ ٽی ثبل. اٽب رڂڈ٣ كلگبڃ

څپگڈځی څبیی ځي كه آٿ ثڄ چټ ٽی فڈهك. كه ڇاٱ٤ اځٲالة ٽوڇذ ٭وذ گبڃ ځب ځجڈك، ثٺٶڄ گڄ

آىٽبی ڇ ثبٿ علیلی كه ٭بی ٥پڈٽی عبٽ٦ڄ ثڄ ڇعڈك آڇهك کڄ ایڀ ځي ثڄ ىڇكی كه فلٽذ جٴ

څپڄ، پبه كهفڈه رڈعچی اى ځوبد بی كڇهاٿ ٱوؾڄ ځڈیڂلگبٿ ٱواه گو٭ذ. ثب اڀ

ڇ اعزپب٥ی ٽز٦چل ٽبځلځل. کبه ځگبه كهثبهڃ ځبثبٽبځ څبي ٽوڇڄ ثڄ ثبٿ ٽبٽڀ بی

اځلاى ر٪واد، ثڄ اٶبٷ ٽزڂڈ٥ی ١چڈه ٽی یب٭ذ، ٽضال اىاځزٲبك ب عبٽ٦ڄ ڇ روټ چټ

ٽبځلڃ اواٿ كه ٱب ثب پو٭ذ څبی عچبٿ كه اڇائٸ ٱوٿ ثزټ گو٭زڄ رب ځجذ ثڄ ٽڈٱ٦ذ ٥ٲت

ذ ٱبعبه، ب ڂذ ىكگی ڇ عيٻ اځلیی ٽنڅجی. ایڀ گوای بی ڇ ٭بك ؽٶڈٽ ځٲل ٽٺ

ٽکالد اى كل ٽڂزٲلاٿ االػ ٺت ٵڄ اٵڂڈٿ څپچڈٿ ججی ثواي ٮبی ثلٿ بی عبٽ٦ڄ

عبٽ٦ڄ ایواٿ ثڈكځل. اى ایڀ گنزڄ ځٮی څبی ٽيٽڀ ځڈزڂل، رڂچب ثق اى ثپبهی ځقڄ ٽ

ازجلاك ڇ ٭بك ڇ رؾغو اى هاڃ اثلا٣ اځڈا٣ علیل ڂيبی ځي ثبٿ ٽی گذ. اكثبد عڂج



Pag

e84

څبی ٩ڂی ڇ ٽزڂڈ٥ی اى څبی ٽلهٿ، هگڄ ٽوڇڄ اواٿ څپچڈٿ اكثبد ثبهي اى رؾڈالد ڇ اځٲالة

څب، هبالد ڇ ا٦به د ٽجڈ٥بری، هٽبٿڅغڈ ڇ ڂيبی ها كهاٶبٷ گڈځبگڈٿ كهثوكاذ: ٽٲبال

ٵوكځل. ثو اڀ ٽڂڈاٷ ځگبه څغڈڇ ٽڈا٤ ٽزٮبڇری ها كه ٴ ٽڈٱ٦ذ كڇگبځڄ ڇ ځبكه ربهقی ثبٿ ٽی

رڈاٿ كه كڇهڃ ای ثوهی ځپڈك ٵڄ څټ ٽجو آ٩بىڅبی ځڈ ثڈك )ٽبځڂل گزو ڂيبی ها ٽی

څب كه گوی اٹپٺٺی، رؤصواد ٽزٲبثٸ ڇ ڇاٻڅبی عپ٦ی، هل ا٭ٶبه ٥پڈٽی ٽٺی ڇ ثڀ و٤ هبځڄ

كاك )اى ٱجٸ څبی ٽ ىٽڂڄ څغڈڇ ڂي، چڄ كه ٹؾڀ ڇ چڄ كه ٶٸ آٿ(، ڇ كه ٥ڀ ؽبٷ فجو اى پببٿ

پببٿ پڈزگ پڂ ڂي ثڄ اكثبد ٵالٴ ٭بهی ڇځي ازپبٷ آٿ ثو ٵڂببد اكثی ١و٬ كه

ل ٵڄ ثوپبڄ هڇاث ای ٽپٶڀ ٽی فڈكثڂلڃ څب رڂچب كه عچبٿ څبی فڈی ٵڄ ٭چټ آٿ ٹٮڄ

قی ڇ ؽب٭٢ڄ څبی ٽزوٳ بفزڄ لڃ ثڈك(؛ ٽبٽڂی کڄ ٽ٦پڈال كه اهرجب ثب ٽٲڈالری کٺی

ٽبځڂل ڂذ ڇ ٽلهځزڄ فالڄ ڇ ثؾش لڃ اځل. كه اكثبد ٽوڇڄ پبهی اى ٽبٽڀ ٽق

څبی هاظ كهځگبه ڂي ڇ ٶی اى هڇ ىٽڂڄ ثق ڂي ڇڅغڈ بی ثڈكځل. كه اڀ اځگيڃ ڇ ٽؾزڈا

ځڀ ٵڂڂل ڇ ثگناهځل رب آٿ ربك آٶبه څبی ٽزٮبڇد ڇ ث٦ب ٽزبك ها څټ څغڈ اڀ ثڈك ٵڄ گڈځڄ

څبی بی ڇ اعزپب٥ی كه عڈ ىٽبٿ ٽزٲپب ثب فڈاځڂلڃ قڀ ثگڈل. اٽب كهؽبٹکڄ ك٩ل٩ڄ

څبی اكثی علل ٱوائذ ڇ ڂي كه گڈځڄٽڂزو ڇ ثڀ ثبهی اى ځڈیڂلگبٿ ٽزوٳ ثڈك ځگبه څغڈ

څبیی ځڈ ٥وڄ ٽی ل. كه اڀ ٽ٦ڂب ٽی رڈاٿ گٮذ کڄ ڂي څبی ٽزٮبڇری ها ٽٺجل ڇ كه ٱبٹت

ڇڅغڈ څټ ؽبٹذ اال٣ هبځی كاذ ڇ څټ اهى اهرجبی. ر٦جواد عبٹت رڈعڄ ڇ کڂبیبد رڂل ڇ ري

فڈثی اى ٽبٽڀ اڀ رٲبثٸ څب څزڂل. څبی فڈاڃ ځپڈځڄ ځگبهفبځڄ ڂيآڇهاٿ ڇ څغڈپوكاىاٿ ٽوڇڄ

اى ایڀ عپٺڄ ٽی رڈاٿ ثڄ ٽڈاهك ىیو ابهڃ ځپڈك: ا٥بی اوا٭ذ ٱبعبه ثب كثلثڄ ڇ کجکجڄ فڈك، ثڄ

ڈځل؛ ٽزغلكیڂی ٵڄ ثبرٲٺل کڈهکڈهاځڄ اى هڈٻ كاكڃ ٽ گو ځبٿ ڈهد عپب٥زی ٵبڅٸ ڇ هڈڃ

اڅٸ كڈاٿ و٫ ځ٢و اى ٽڂجی کڄ كازڂل، ثڄ اځل؛ اهڇپبی ٽڈٯ ڇ ٽوڇط اى فڈكثگبځگی ٭وڅڂگی

ڈهد ٽزی ا٭واك ٽ٤ ڇ وثواڃ رڈیو ٽی ڈځل؛ ٽالیبٿ ٽزٲٸ اى ڈاك ڇ پبگبڃ

ڈځل، چڈٿ هاڅجواځی بٿ ثڄ ڈهد ا٭واكی ٽزؾغو ڇ ٩ب٭ٸ اى اڇب٣ ىٽبځڄ ٽغټ ٽ اعزپب٥ی

ٿ څټ کڄ ٩بٹجب ه٭زبهبٿ ثڄ ٽبځڂل هاڃ ٵڄ عٺڈی پبی فڈكبٿ ها څټ ځپی رڈاځزڂل ثجڂڂل؛ ىځب گټ

بٿ ها كهثوگو٭زڄ ثڈك اٮبٷ ثڄ رڈیو ٽی آٽل، چڈٿ کبځی کڄ ځڄ كه ڈ٭بٿ ؽڈاكصی ٵڄ پواٽڈٿ

لځل ڇ ځڄ اال اڅپذ یب ربصوی كه آٿ ؽڈاكس كازڂل؛ ٽوكٻ ٥بكی کڈچڄ ڇ ثبىاه څټ کڄ كهگو ٽی

ڇكیذ څبی ثڈكځل ٵڄ اى ځبؽڄ ٽزجلاٿ ٭بل څب ڇ ٽؾل څوهڇىڃ ٽغجڈه ثڄ کٺڂغبه ه٭زڀ ثب ٽؾوڇٽذ

څب رؾپٸ لڃ ثڈك؛ ڇ واځغبٻ كڅٲبځبٿ ٵڄ ٥پوی ثڄ كافٺی ڇ ازضپبه ڇ آى ثگبځگبٿ ثو آٿ

ٽ٢ٺڈٽذ پوی ٽی بفزڂل ڇ اى څو ر٪وی ٽزؾو ڇوگوكاٿ ثڈكځل ىیوا ؽبٸ څو ر٪و ثوای

فڈاڅبٿ كهٽجڈ٥بد ٽڈا٭ ثب آٿ ٽوڇڄآځبٿ عي فوٽڂی اى قزی ڇ ڄ هڇىی ځجڈك. كه ٽٲبثٸ،

بٿ ها هڇڀ ٽی بفزڂل ڇ لځل ٵڄ ١ٺپبد پواٽڈٿ چڈٿ ٽڂبكیبٿ پو٭ذ ڇروٱی رڈوٽی څب

څبی ٽٺی ڇ آىاكی فڈاڅبځڄ كه ر٪و عڈ هاٵل عچل ٽی ڇهىیلځل. كه ایڀ ثب كٽلٿ هڇػ ځوڇٽڂل آهٽبٿ

كاك ٵڄ ربكڅب ها ثوعزڄ ٵڂل ڇ ثڄ اڀ اعبىڃ ٽىٽڂڄ ٩بٹجب ازٮبكڃ اى جٴ ٽؾبڇهڃ ثڄ ڂيځڈی



Pag

e85

٥ڂڈاٿ ٶ اى اٱبٻ ڂي ٽی رڈاٿ ثڄ« څغڈ»څبی بٵڀ ڇ بٽذ ىځلگ ثقل. كه ٽڈهك ٱبٹت

٦ڀ، هقڂل، رپقو، ب »٥ڂڈاٿ ٵبهثذ گٮذ کڄ ایڀ ر٦جوی اذ ثب ٽ٦بځی ٽزڂڈ٣ ٵڄ ثڄ

ر٦و٬ لڃ « ء ثيڅکبهی ڇ ثی فوكی ڇ ٩وڃچيڅبی اى اڀ ٱجٸ، كه روؼ، رٲجؼ، ب ازچيا

ثی »ڈك ٵڄ كه آٿ ای ٭و ٽ اذ. گڈځڄ اكثی څغڈ، چڄ كه ځضو ڇ چڄ كه ځ٢ټ، ثڄ ٥ڂڈاٿ ځڈزڄ

ثڄ ایڀ «. ڈځل فوكی څب ڇځلاځټ ثکبهی څبی اځبٿ ثڄ ٱل رؾٲوب رپقوبٿ ځپبیبځلڃ ٽ

ٱب، ا٭بگوی، ب ا٩واٯ، فب رورت څغڈ بی ٽقب ٽزول اذ ٵڄ ثب ثچوڃ عڈیی اى

چڈٿ کبهی ڇ ثی فوكی ٵبځی ٵڄ ثڂبی ځٲلبٿ ها كاهك ٽقوڃ ٵڂل. ثب اڀ ٽالؽ٢ڄ، څغڈ ځي څټ

فبی اى آڈكگی آځی اى ڂي، ثب روټ ٴ ىٽڂڄ ٽٮوڇ ڇٽزوٳ ثبځی ڇ كهب٭زی، ثب اؽب

يٹڄ ٽکپٸ ځٲل بی ثڄ کبه ٭بهڇځگواځی څپواڃ ثڈكڃ اذ. ثڂبثواڀ څغڈ بی ا٩ٺت ثڄ ٽڂ

ڈه ٵٺی ثڄ ڇٺڄ گڈځڄ ٵڄ كه ثبال گٮزڄ ل، څغڈ ڇ ڂي بی ثڄ ه٭زڄ اذ. څپبٿ

ځڈڂلگبٿ ڇ ب٥واځی ثڄ کبهثزڄ ٽی ل ٵڄ فڈاڅبٿ ر٪و ڇ االؽبد ثڈكځل. كه ڇاٱ٤ ٥الٱڄ

ٮبځبٿ ا٩ٺت ٭بٱل آٿ څب ثڄ رؾڈٷ ثڄ ابٿ هڅب٭ذ ڇ مڅڂزی پڈب ثقلڃ ثڈك، ؽبٹزی ٵڄ ٽقبٹ آٿ

گو كه رڈ٬ ڇ روټ ٽڈڈ٥بد اعزپب٥ی ڇ ٭وڅڂگ ٥ڈاٻ ثڈكځل. څغڈپوكاىاٿ ٽچبهری چټ

ٽڈڈ٥بد فڈك ها ثو ٽال بىځل ثڄ كازڂل ڇ ثڄ فڈثی ٽی رڈاځزڂل اك٥بڅبي پڈچ ڇ رؤصواد ٽقوة

ٽڈهك ازٮبكڃ اى بٿ ها ٽزؾڈٷ بىځل. څپڀ ٱڄ كه هیقڂل آهځل، ڇ اى اڀ هاڃ فڈاځڂلگبٿ

څبی ٽڈه څټ بكٯ ثڈك. كه ٽٲبثٸ، ٵبځی ٵڄ ٽقبٹ٬ رؾڈٷ ثڈكځل ا٩ٺت کبهیکبرڈهكه ڂي ڇ څغڈڄ

لځل، ڇ گبڃ ثڄ ٭ؾبی ٽزڈٸ ٽی اى ڂي پوڅي كازڄ ڇ كه ا١چبه ځ٢وفڈك اى و فټ

بځزکبهی بی، افالٱی ڇ ريڇیو، ف ثوكځل ڇ آٿ څب ها ثڄ ثی فڈاڅبٿ ؽپٺڄ ٽی ٽزٲپب ثڄ رؾڈٷ

بٿ ٽی كاكځل. كه ٵوكځل ڇ كه ځزغڄ، ځبفڈازڄ ثچبځڄ ثڄ كذ ٽقبٹٮبٿ ب ؽزی اهرلاك ٽزچټ ٽی

ٽٲبٹڄ ؽبو عچذ ثوهی ڂي بی كهٽجڈ٥بد كڇهاٿ ٽوڇذ رپوکي ثؾش ها ثوٽ٦و٭ی

وی اى ٽغٺڄ ازجلاك ٱواه فڈاڅټ كاك ڇ پڀ وػ ٽقز ځویڄ ای ځجزب ځبڂبفزڄ ٽڈڈٻ ثڄ

ڃ..ڇ 1287رب 1286ڃ.ٯ )ثواثو ثب بٷ څبی 1326رب 1325څبی پبهڃ آٿ ٵڄ ثڀ بٷ 34

روی كهثبهڃ آٿ فڈاڅټ پوكافذ. اى ل، ثڄ مکو عيئبد ث ٻ( كه رچواٿ ٽڂزو ٽی 1908رب 1907

ٹؾڀ، ڇ هاڃ ثوهی ڇعڈڃ ٽقزٺ٬ اڀ ځوڄ )اى کٸ آٿ گو٭زڄ رب فڈاځڂلگبځ ڇ ر٪واد ٽؾزڈا ڇ

ربصوی کڄ ٽلیو ثو آٿ كاذ( كه ثزو کٺی ؽڈاكس هڇى ڇ کپک څبی بی، ٱبكه

څبی ٽبٿ ٥ٲبل ڇالئڈٹڈژی څبی ٽقبٹ٬ ها روټ ځپڈكڃ ڇځٲ څغڈپوكاى ثڄ فڈاڅټ ثڈك ٵڄ رڂ

ٵڂل كه ځ٢و آڇهیټ. ٽضبثڄ ځب١وی ؽب ٵڄ ثب ڂيڇٵڂبڄ ڇٱب٤ پچلڃ هڇىگبهی آٮزڄ ها صجذ ٽی

ـ »ـ ٽچلی ٱپی ڇ ٽغٺڄ ازجلاك ٽغٺڄ ازجلاك ها آٱب ـ ٽچلی ٱپی، ثب اٽبی

، ٽڂزو ٽ بفذ کڄ فڈك بؽت آٿ ځي ثڈك. اكڇاهك ثواڇٿ اى ٽغٺڄ ازجلاك ثڄ «اٹپپبٹک

ٵڂل ڇ ثب اهعب٣ ثڄ ٭چوذ اچ. اٷ. هاثڂڈ اى ٽجڈ٥بد ٭بهی، ر٦لاك پبهڃ ٥ڂڈاٿ ٽبڅڂبٽڄ بك ٽ

ٱٺپلاك ٽی کڂل. كه ڈهرکڄ ٽغٺڄ ازجلاك ا٩ٺت ثڄ ڈهد « پبهڃ 31»ا كه ٵٸ څبی آٿ ه

آٿ رڈ ایڀ ځڈیڂلڃ گوكآڇهی گوكیلڃ کڄ كه 34گذ ڇ عپ٦ب رب پبهڃ څٮزگی ٽڂزو ٽ



Pag

e86

څب كه رچواٿ ثڄ چبپ هلځل، ځقذ كه ثوهی ؽبوٽڈهك ازٮبكڃ ٱواه گو٭زڄ اځل. څپڄ پبهڃ

(، ڇ واځغبٻ 33رب 18څبی (، پ كه ٽج٦ڄ ٭بهڇ )پبهڃ17رب 1څبی ٽج٦ڄ وٱی )پبهڃ

ڇ اؽزپبال پبهڃ څبی ٵڄ ٽپٶڀ اذ پ اى آٿ چبپ لڃ 34كه ٽج٦ڄ ؽجٸ اٹپزڀ )پبهڃ

34رب 18څبی بځزپزوڇ ثوای پبهڃ 5/20كه 5/16، 17رب 1څبي ثبڂل(. ٱ٤ ٽغٺڄ ثوای پبهڃ

عپبكي 5بځزپزو ثڈكڃ اذ. ځقزڀ پبهڃ ځویڄ كه 5/10 كه 10ٱلهی کڈچک روڇ ثڄ ٱ٤

( 34ای ٵڄ ثڄ ځ٢و ځگبهځلڃ هلڃ ) ی٦ڂی پبهڃ (، ڇ آفوڀ پبهڃ1907ژڇئڄ 16) 1325اٹضبځ

( )رچواٿ، ٽج٦ڄ ؽجٸ اٹپزڀ( چبپ لڃ اذ. 1908آڇهٸ 24) 1326هث٤ االڇٷ 22كههڇى ڂجڄ

ٻ( كه 1888ڃ.ٯ. )ثواثو ثب 1305ا ثب ـ اٹپپبٹٴ كه ربثزبٿ ثواڇٿ څپچڂڀ ثڄ آڂبی اڇٹڄ

څبی ثب ثواڇٿ پبهڃ« ثڄ بك كڇزی ٱلپی»ٵڂل. ـ اٹپپبٹٴ څټ ث٦لڅب ٵوٽبٿ ابهڃ ٽ

( 34٭وزبك. آفوڀ پبهڃ ٽغٺڄ ٵڄ ثڄ ځ٢و ځگبهځلڃ هلڃ اذ )پبهڃ ا ها ثوای اڇ ٽ ځوڄ

څبی پڀ اذ ڇكهذ پ اى ٵڈكربی ل ٱپذ پبهڃكاهای څپبٿ ر٦لاك ٮؾڄ ڇ څپبٿ

فڈاڃ ها كهپی كاذ ( ٵڄ ر٦ٺی ٽجڈ٥بد ٽوڇڄ1908)ژڇئڀ 1326ٽوڇڄ كه عپبكي االڇٷ

آفویڀ پبهڃ ٽغٺڄ ثبل، څچ ځبځڄ ب ابهڃ اي كه آٿ 34څپڄ اگو پبهڃ ٽڂزو گوكیل. ثب اڀ

ڈ٣ ب رڈٱ٬ اځزبه ثبل. كه ٽڈهك كڇهڃ ىٽبځی اځزبه ڇعڈك ځلاهك ٵڄ ؽبٵ اى ر٦ٺی ٱویت اٹڈٱ

ٽڄ 30) 1325هث٤ اٹضبځی 17اڀ ځوڄ ٽی رڈاٿ گٮذ ٵڄ هڇىځبٽڄ ڈه اوا٭ٸ اځزبه فڈك ها كه

آ٩بى ٵوك، ڇ ٽغٺڄ ازجلاك اځزبه « چوځل ڇ پوځل»(، ثب زڈٿ څغڈ ڇ ڂيٽچڈه كڅقلا ثڄ ځبٻ 1907

٥ٺ ، ٵڄ ثڄ ؽپبیذ هڇ څب اى ٽؾپل1907اځگٺ كه ٽبڃ اڇد فڈك ها پ اى ٽ٦بڅلڃ هڇ ڇ

آمهی ٽالځواٹلڀ، ٵڄ -بڃ كه ٽقبٹٮز ثب ٽوڇڄ فڈاڅبٿ اځغبٽل، آ٩بى ځپڈك. څغڈځبٽڄ روٵی

كه رٮٺ 1907آڇهٸ 7هل، كه كذ فڈاځڂلگبٿ اواځی څټ ٽی ځب١و ثڄ اڇب٣ ایواٿ ځي ثڈك ڇ ثڄ

رڈاٿ ابهڃ ٵوك ٵڄ ڈڃ څغڈیڄ څبی ٽغٺڄ ازجلاك ه اڀ ىٽڂڄ څپچڂڀ ٽآ٩بى ثڄ اځزبه ٵوك. ك

ڇځویڄ ڈهاوا٭ٸ ابب ثب ڈڃ ٽالځواٹلڀ ٽزٮبڇد ثڈك، ڇ ثوفال٫ ٽالځواٹلڀ اڀ كڇ

ٵڄ کوكځل. څپچڂڀ ثبل ثڄ بك كازڄ ثبټ ٵڄ كه ؽبٹ ځوڄ اى ٵبهٶبرڈه ازٮبكڃ ځپی

٥ٺ بڅ ثڄ كڇه ل ڇ ثڂبثواڀ اى آت ازجلاك ٽؾپل اى اواٿ چبپ ٽ ٽالځواٹلڀ كه فبهط

ل. ٶی اى ځقزڀ ثڈك، ٽغٺڄ ازجلاك كه رچواٿ ڇ كه ځيكیکی كاهاٹٺڂڄ ٽڂزو ٽی

ثواڇٿ، ی٦ڂی كه 1888رڈاٿ كه فبواد ٮو بٷ څب ٵڄ ثڄ ـ ٽچلي ٱپی لڃ ها ٽ ابهڃ

ٿ، ب٭ذ. كه اڀ اصو ثواڇٿ ا٩ٺت اى مٵو ٵبٽٸ ځبٻ ـ ٽچلي اٽبٳ بٷ ك هٽبٿ اواځب کزبة ٴ

ـ عٺٸ اٹٲله ٱپی»ڇهىلڃ اذ، ڇ كه ٽڈاهكي څټ رڂچب ثڄ اڇ ثب ٥ڂڈاٿ ابهڃ ٵوكڃ، ڇ اڇ ها « آٿ

رڈاٿ گٮذ آڇهك. ثڂبثواڀ ٽی اىٹی )ثبثی( ڇ٬ ٵوكڃ، ڇ بل اى څپڀ هڇ ثڈك ٵڄ ځبٻ ٵبٽٺ ها ځپ

ٵڄ پوڇ ڇ ٽ٦زٲل ثڄ ی كه اڀ ٽٲ٤ اى ىځلگ ا ثڄ ثبثڄ ٥الٱپڂل لڃ ثڈكڃ، ڇٹڈ اڀٵڄ ـ ٽچل

آٿ څټ ځلڃ ثبل. ثواڇٿ ثو ایڀ گپبٿ ثڈك ٵڄ ـ ٽچلی ثب اىٹڄ څپلٹی كاذ ڇ اى ٭ؾڈای

ڃ.ٯ. ځي څپڀ ځکزڄ ها ٽی رڈاٿ ازڂجب ځپڈك. كه ڇاٱ٤ 1305ٵٺی گٮذ ڇ گڈ ثب اڇ كه بٷ

اهلل ٱپی ٶی اى ڄ رڀ ثبثبځی ٽز٦ٺ ثڄ فبځلاځی اى اىٹڄ ثڈك: ٥پڈی اڇ ٽوىا ٭زؼـ ٽچلی



Pag

e87

ٻ( ٵڈلځل ځبواٹلڀ بڃ ها روڇه ٵڂڂل. فڈك ـ ٽچلی 1852ڃ.ٯ. ) 1268ثڈك ٵڄ كه بٷ

ٻ( ٵڄ اؽزبب ٽغجڈه ثڄ روٳ ٱټ ل كه څپڀ 1878ڃ.ٯ. ) 1294اٺذ ٱپی كاذ، ڇ رب بٷ

اذ. كه ٱټ اڇ آٽڈىگبه ىثبٿ ٶی كڇ ځٮواى ٵبهٽڂلاٿ اهڇپبی وکذ رٺگوا٫ ثڈك، ڇ چوکڈځذ ك

اؽزپبال چڂلاٿ څټ كهٱل ٽنڅجبد ځجڈك. ـ ٽچلی ابب رؾالد ڇ گوایی ٩و ٽنڅجی

كاذ ڇ بل څټ اىڅپڀ هڇ ثڈكڃ اذ ٵڄ ڇی واځغبٻ كه کوٽبٿ ثڄ ٺبٿ ؽپل ٽوىا

1309رب 1298و ٥جلاٹؾڀ ٽوىا ٭وٽبځٮوٽب، كه ابٻ ؽٶڈٽز كه ٵوٽبٿ )ځبواٹلڇٹڄ، ثواكه ثيهگز

ٻ( ځيكیک گوكیل. ـ ٽچلی ثڄ ٥ڂڈاٿ ٽبڇه ڇ ڇاڄ ځبواٹلڇٹڄ ثب 1892رب 1880ڃ.ٯ. ثواثو ثب

ا ثڄ ٵوك ڇځي چڂل ثبه ڇی ها كه ٮوڇ وٵی فبهعبځی کڄ آٿ عب ٽی آٽلځل فلٽذ ٽ

فڈاڅبٿ ٵوٽبٿ رڈاٿ كهب٭ذ ٵڄ ـ ٽچلي ثب ٽوڇڄ څپچڂڀ ٽثٺڈچزبٿ څپواڅ ځپڈك.

اڇ ثب فبځلاٿ ـ اؽپل هڇؽ ثڄ فڈث آڂب ثڈك ڇ كه اڇاٸ »څټ كه اهرجب ثڈكڃ اذ. ثواي ٽضبٷ

ٽالكی څټ ٽزٲپب ثب ازبځجڈٷ اهرجب كاذ ڇاى ٽزوٵبٿ ڇ فڈاځڂلگبٿ پوڇپبٱو 1890كڅڄ

چڂبٿ ٵڄ اى « ثواڇٿ څټ رڈڄ ٵوكڃ ثڈك ٵڄ اڀ ځوڄ ها ٽزوٳ ڈك.ځوڄ افزو ثڈك، ڇ ؽز ثڄ

گوٻ ثڈكڃ اذ ڇ ثڄ هڇایذ اڇ اى كل آل ـ ٽچلي ق ثبڈاك ڇثبه فڈٿ ٽ وػ ثواڇٿ ثو

ځگبهځلڃ ربٵڂڈٿ اال٥بد «. آٽل پبه ٽی ٭وكي آىاكاځل ثڄ»ثبهی اى اڅبٹ ٵوٽبٿ ـ ٽچلی

ٽغٺڄ 1907ٵڄ كه بٷ ڇ رب ىٽبځ 1892ذ ـ ٽچلي پ اىبٷ روی كهثبهڃ وگن ث

اٻ. ځڄ بڅلی كه كذ اذ ٵڄ ځبٿ كڅل ٵڄ ازجلاك ها كه رچواٿ ٽڂزو ٵوك ثڄ كذ ځبڇهكڃ

( كه ٵوٽبٿ ٽبځلڃ ثڈك، ڇ ځڄ اال٥ی 1892ڃ.ٯ. )ٽڄ 1309اڇ پ اى ٽوگ ځبواٹلڇٹڄ كه هٽبٿ

ٱ٦ڄ ثڄ ٥جلاٹؾڀ ٽوىا ٭وٽبځٮوٽب ثواكه ٵڈچکزو ځبواٹلڇٹڄ پڈزڄ كاهټ اى ایڀ ٵڄ اڇ پ اى اڀ ڇا

رڈاٿ گٮذ ٵڄ كه بٷ څبی ث٦ل ـ ٽچلی اهرجب فڈك ها ثب ٵوٽبٿ ڇ يك ثبل. ثب اڀ ڇعڈك ٽ

ؽٮ٠ ځپڈك. ثواي ٽضبٷ ؽزی اگو ڇٮی کڄ ـ ٽچلی اى كڇهاٿ اٱبٽذ فڈك كه يك كه ٽغٺڄ

ثلاځټ، ثبى څټ ٽی رڈاٿ ثڄ اهرجب ڇی ثب یيك ڇ اڅبٹی ا، ٵڄ كه ازجلاك آڇهكڃ اذ ها بفزگی

ىځل، ام٥بٿ كاذ. ٽج٦ڄ بٿ ثڄ آځبٿ ىفټ ىثبٿ ٽی عبی عبی ٽغٺڄ ثب عبڅٸ ڇ ٽز٦ت فڈاځلٿ

پوكڃ ب٦بد وٱی ڇ ٽغٺڄ ازجلاك جٴ ٽغٺڄ ازجلاك ا٩ٺت ثڀ ٹؾڀ څغڈآٽي ڇ گياه ث

رو ثب ـ ٽچلی څب اؽزپبال ٽزٺيٻ آڂب ث گڈځڄ گياه اڀب كه رڂبڇة ثڈك. كهٳ ثچزو

رو اڇذ ٵڄ ځبىٽڂل رؾٲ ثزوی څبي اعزپب٥ ڇ گزوكڃ ڇ ؽٺٲڄ آڂببٿ اڇ ڇ ٽ٦بود

اذ. اٽب اڀ ڇاٱ٦ذ ٵڄ كه ٽڂبث٤ ربهیـ آٿ كڇهاٿ، اى عپٺڄ كهآصبهي ٵڄ كهثبهڃ ٽجڈ٥بد ځڈزڄ

كڅل ٵڄ اڇ آكٽ ٽؾب٭٢ڄ کبه ثڈكڃ بكي لڃ ځبٿ ٽ لڃ اذ، ثڄ ځلهد اى ـ ٽچلي

ؽبٷ كه ٽڈهك ٭٦بٹذ څبی ـ ٽچلی ڇچڂلاٿ كفبٹذ ٽزٲپی كه ڇٱب٤ ځلازڄ اذ. ثب اڀ

ٽج٦ڄ وٱ ها فویلاهی ڇ آٿ ها اىٽؾٸ اڇٹڄ ا كه ثبة 1907ٽی رڈاٿ گٮذ کڄ ڇی كه بٷ

څبی رچواٿ فبځڄ روڀ چبپ وٱی ٶی اى ٭٦بٷ څپبڈٿ ثڄ ٽٲبثٸ پ اٹ٦پبهڃ ٽڂزٲٸ ٵوك. ٽج٦ڄ

ثڈك. اڀ ٽج٦ڄ څټ ٱڈاځڀ ربىڃ ثڄ رڈت هلڃ ٽغٺ ها چبپ 1908ڇ 1907څبي كه فالٷ بٷ

څب ها. گٮزڄ لڃ اذ کڄ كه ایڀ كڇهڃ ٽج٦ڄ وٱ ٵوك ڇ څټ ثبهی اى ځوبد ڇ هڇىځبٽڄ ٽ



Pag

e88

عپٺڄ ځوبد آٽڈىگبه، اٹچواٿ، اځب٫، ٵوكڃ اذ. اى ایڀ ؽلڇك ٥ڂڈاٿ ځوڄ چبپ ٽ

رلڀ، رڂجڄ، فوٻ، پ بٹ٤، ڈهاي ثٺلڄ، جبثذ، ٽبكي، ٽ٦به٫، ٽ٦و٭ذ االفالٯ، ڇ ځو

لځل ڇ ځوبد كگوی څپچڈٿ ارؾبك، ڇٺڄ ٽج٦ڄ وٱ ٽڂزو ٽ ا٢٥ټ، ٽڂؾوا ثڄ

هلځل. ثڂبثوایڀ چبپ ٽ اٹغپبٷ، ثٺلڄ، ٭ڈائل ٥بٽڄ، ڇ ٵٺل بی، څټ كه اڀ ٽج٦ڄ ثڄ

گو٭زڄ اذ. ثڂب ثڄ ٱڈٹی ڇی ثڄ ٵزبثقبځڄ ؽغټ ایڀ ٭٦بٹذ ؽزپب ڇٱذ ىبكی اى ـ اٹپپبٹک ٽی

ٺڂزی څټ ڇاثزڄ ثڈكڃ ڇ اځزبه ٽغٺڄ ثوای اڇ ثزوؽٶټ وگوٽ كازڄ اذ. څپچڂڀ

(، كه پی 1909ژڇئڄ ابهڃ لڃ اذ ٵڄ كه كڇهاٿ ٺڂذ اؽپل بڃ ٵڄ كه كڇاىكڃ بٹگی )كه

٥ٺی بڃ ثڄ ٺڂذ هل، ـ اٹپپبٹک عيڇ آٽڈىگبهاځی ثڈك کڄ كهٽلهڄ علل فٺ٤ ٽؾپل

اٹزؤ كهثبهثڄ آٽڈى بڃ عڈاٿ گپبزڄ لځل. ٽغٺڄ ازجلاك ڇ ٽجڈ٥بد ایواٿ كه ٥و

اٿ رڈى٤ ٽوڇڄ كه ٽجڈ٥بد كه څغود اواځبٿ، اى عپٺڄ ځوبری ٵڄ كه ٱٮٲبى ٽڂزو ڇ كه او

فڈاڃ ٽڂزوڃ كه كافٸ اواٿ ڇ رڈٱ٬ گبڃ ثڄ گبڃ لځل، ابهاد ٽٶوهی ثڄ ٽجڈ٥بد ٽوڇڄ ٽ

څب ڇعڈك كاهك. ثڄ ٥الڇڃ، كه ثوف ٽڈاهك كه ٽجڈ٥بد اځگٺ، هڇڄ ڇ ٭واځڄ څټ ثڄ ٵضود آٿ

څب ٵڄ آٿفڈاڃ كه اواٿ ابهڃ لڃ اذ. ثواي ٽضبٷ، ٽجڈ٥بد ثوزبځب، څټ ٽجڈ٥بد ٽوڇڄ

څب ٵڄ ثب بذ ٽؾب٭٢ڄ کبه ڇٽڈا٭ بذ څبی ڇىاهد فبهعڄ اڀ ٵڈه ثڈكځل ڇڅټ آٿ

ٵوكځل، ثڄ اڅپذ ٭٦بٹذ ٽجڈ٥بری كه اواٿ ابهڃ هڇی كه اواٿ ٽقبٹٮذ ٽ -اځگٺ

٥ٺی بڃ افجبه ٽوثڈ ثڄ رڈٱ٬ اكڇاهی څب څپچڂڀ پ ڇ پ اى ٵڈكربی ٽؾپل كازڂل. آٿ

ڈه ٵڄ فجو رڈٱ٬ ٵبٽٸ ٽجڈ٥بد ٽوڇڄ فڈاڃ كه كڇهاٿ ٵوكځل، څپبٿ ا ٽڂزو ٽٽجڈ٥بد ه

( ها څټ ٽڂزو بفزڂل. كه ځگبڃ اڇٷ آٶبهروڀ ځٶزڄ 1909رب ژڇئڄ 1908ازجلاك ٪و )اى ژڇئڀ

ڂيآٽي كهثبهڃ ٽغٺڄ ازجلاك اځزقبة ځبٻ آٿ اذ. كه ځقزڀ پبهڃ آٽلڃ اذ ٵڄ اڀ ځویڄ

ٽغٺڄ »ځبٻ كاهك، اٽب اگوڅياه ځبٽڄ ا٥زواڄ اى ٽوكٻ كهب٭ذ کڂل، ځبٻ آٿ ها ثڄ « زجلاكٽغٺڄ ا»

ا اكاٽڄ ثلٷ فڈاڅل کوك ڇگوځڄ آٿ څټ، ٽضٸ څياهربي كگو، ثڄ څپڀ هټ ازجلاكي« ٽوڇڄ

رو رڈعڄ ٵڂل ازلالٷ ٽغٺڄ ها ث« ازجلاكی»كڅل. پ ثواي اڀ ٵڄ اځزقبة ٽڈ٤ ٽ

فڈاڅ څزڂل، ڇ ١بڅوا چڈٿ ثبهی اى ٽوكٻ ٽ٪ڈٷ اهائڄ اڈٷ ٽوڇڄٵڂل ٵڄ ٽ

ٵی ثڄ وا٭ذ رلڇیڀ اڈٷ ڂذ كیویڂڄ ازجلاك ځپ ا٭زل، ٽغڄ ازجلاك ثو اځغبٻ اڀ كگو

هاځ ٥بكالځڄ، گپبهك. اگو ٽوڇذ ٽزپٸ ثو اڈٹ چڈٿ ؽبٵپذ ٱبځڈٿ، ؽٶټ ٽچټ څپذ ٽ

ٽجڈ٥بد، پببٿ ؽٶڈٽذ ٽٺٲڄ ڇ فڈكواځڄ، ڇ ك٭ب٣ اى ٽڂب٭٤ ٽٺی ؽٲڈٯ ٭وكي، پبهٹپبٿ، آىاكي

هڇای ٽزجلاځڄ، ڈكعڈیی قی ثڄ څو ثچبی، وٵڈة اذ، ازجلاك ثوپبڄ ٭وٽبٿ

ٽغٺڄ » ٽجڈ٥بد ڇ اى اڀ ٱجٸ ازڈاه اذ. ثو هڇي عٺل ځقزڀ پبهڃ ڇ كه ىو ٥ڂڈاٿ

ٶ اى ثق څبی ٽکوه «. څبی وی اځغپڀ ٭وٱڄ كه ؽبٸ ا٭ٶبه آٿ»ا٭يڇكڃ لڃ: « ازجلاك

څبی افزب كاهك ٵڄ ٽزڂب١وی فبٹی ثوای اځغپڀ« اځغپڀ ازجلاك»ځویڄ ثڄ وػ ٽناٵواد

« اځغپڀ ازجلاك»ٽوڇڄ فڈاڃ، ب ؽزی ثوای فڈك ٽغٺ اذ. اځزقبة ځبٻ وٵذ ٵڂڂلگبٿ كه

، «ٽؾٲ»، «بڅياكڃ»ثب رڈٸ ثڄ ٵٺڄ څبیی ڂبفزڄ لڃ ڈهد گو٭زڄ اذ، ٽبځڂل:



Pag

e89

ڇ ٩وڃ. پبهي اى ٽبٽڂ ٵڄ كه « اٽو»، «عڈاٿ»، ب ٭ٲ «عڈاٿ آال٭وځگ»، «٭ٶٺ»، «ـ»

ثبال اعپبال ثڄ آٿ څب ابهڃ ه٭ذ كه وٽٲبٹڄ پبهڃ ځقذ ځویڄ ثڄ ڇڈػ ثڄ چټ ٽی فڈهك:

كذ ثوځلاهیل ڇ اى ای ٽزجلیڀ گڈٷ ځقڈهیل ڇ اى فبالد ٥بٹڄ فڈی« ثټ اهلل اٹوؽپڀ اٹوؽټ»

ازجلاك ٽڂؾو٫ ڇ ٽڂو٫ ځڈیل. څڈبه ثبل کڄ ٽوڇڄ ٺجبٿ ٽی فڈاڅڂل ٽب ها اى ځبٿ

فڈهكٿ ثڂلاىځل ڇ ځبٻ ځبٽی ٽب ها اى ٮؾڄ هڇىگبه ثواځلاىځل. ٽگو ځڄ ٽب ثو څپڄ آٿ څب وڇهی كازټ

ثبالرو ثوڇځل؟[ ٽگو ځڄ ٽب ثڈكیټ ؟ ؽبال چڄ لڃ کڄ ایڀ څب ٽی فڈاڅڂل ثب ٽب ال٫ ثواثوی ثيځڂل ثٺکڄ

کڄ كڃ فبځڄ آٿ څب ها ثڄ كیگی ٽؾزبط ٽڂپڈكیټ ڇ څياه ځٮو ها ثڄ یک هیپبٿ ٽی ثزټ ڇگبڅی

ٲڄ ٽکوكیټ ڇ ثڄ گچ ٽگو٭زټ ڇ ثڄ كڅبٿ رڈپ ٽگنازټ ڇ لا اى اؽلی ثوڇٿ ځپی آٽل؟ ؽبال

گڈڄ ځڀ ځپبیڂل ڇ ؽلی ثوای ٽب ایڀ څب ٽی فڈاڅڂل ثڄ ]جت[ ث٦ی ازجبڅبد ٽب ها مایٸ ڇ

ٱواه كڅڂل. چوا څپذ ځپی کڂل ڇ پب اى كائوڃ ارٮبٯ ثوڇٿ ٽی کل ڇ اى ایڀ څبڅڈڅب اى ٽلاٿ

ثوڇٿ ٽوڇیل؟ چوا عپ٤ ځپڈیل رب ثڄ یک څپذ ٽوكاځڄ ثب ٥لاٹذ ها ثوچڂټ؟ ىیوا کڄ ٥لاٹذ

ٮبٯ ٭ویبك ثوکل کڄ ٽب ٽغٺ ځپی فڈاڅټ، ثوای ٽب عي وه ځزغڄ ځلاهك. ثبئل ڇ یک ك٭٦ڄ ثڄ ار

ٱبځڈٿ ثڄ کبه ځلاهیټ، ٽب ٽٺپبځټ ڇ ٽوڇڄ ثل٥ذ كه كیڀ اذ. ٽب څياه بٷ اذ كه هاڃ

ازجلاك ىؽپذ کلڃ ایټ ڇ اى څچ گڈځڄ ثنٷ ٽب٥ی ٽبیٲڄ ځڂپڈكڃ ایټ رب ځبٻ فڈك ها ثٺڂل کوكڃ

ایڀ څب ٽی فڈاڅڂل ٽب ها اى څپڄ چي ]ڇ[ بؽت څپڄ چي لڃ ایټ. ٽگو ٽٺزٮذ ځزل کڄ

ثڂلاىځل ڇ ٽی گڈیڂل ثبئل ڇ ث٦ل اى یک ٥پو ازجلاك ٽوڇڄ ثڈیل، ڇ ثڄ ایڀ رلثو ٽی فڈاڅڂل

ازٲالٷ ڇ ٥يد ڇ اعالٷ ها اى كذ ٽب ثگوځل ڇ ځبٻ ځکی کڄ كه یک ٥پو رؾٸ ځپڈكڃ]ایټ[ ثڄ

ك٭ب٣ اى ثوای ٽب عپ٤ اذ ىیواکڄ ؽغذ ىزی رجلیٸ کڂڂل. اٽوڇى ثؾپلاهلل څپڄ ځڈ٣ اجبة

االالٻ كاهیټ، ٥ٺپبی ا٥الٻ كاهیټ، الة مڇی اٹ٦يڇاالؽزواٻ كاهیټ، بكاد گواٻ كاهیټ، ؽود ڇاال

كاهیټ، اى ایٸ عٺٸ ٱبعبه كاهیټ، ڇىیو ڇ اٽو كاهیټ، ا٥بٿ ڇ رغبه كاهیټ، وكاهاٿ هل ڇ بؽت

کالد اذ كاهیټ، ٭ٲ یک چي ځلاهیټ ڇ اى اىٷ څټ ٽڂجبٿ غب٣ كاهیټ، پڈٷ کڄ ؽالٷ څپڄ ٽ

اذ، اگو ثڈك یک ك٭٦ڄ ثلڇٿ رو اى فلا ڇ فٺ ثو ثب ٽوڇڄ ٽی « ٩ود»ځلازټ ڇ آٿ

چوا آڈكڃ ځزڄ ایل؟ ځيكیک اذ ٥لاٹذ »ربفزټ ڇ کبه ٽغٺ ڇ ٥لاٹذ څپڄ ها ٽی بفزټ.

اهیل ڇ کبه ٽی کڂڂل ٹکڀ ثڄ ڇ٤ ىځبځڄ ځڄ ثو ٽپٺکذ ٩ٺجڄ ځپبیل. ٽی كاځټ کڄ اځغپڀ څبی وی ك

څبي آ٩بىڂ ڇ كه ثوف ٽڈاٱ٤ ٵڄ فڈاځڂلگبٿ ها ٽزٲپب ٽڈهك ٽغٺۀ ازجلاك كه ثق« ٽوكاځڄ.

ٵڂل. چڄ اي ڇ ٩و هپ ازٮبكڃ ٽ كڅل ثواي هبځلٿ پبٽ اى جٴ ٽؾبڇهڃ فبة ٱواه ٽ

ذ ٵڄ ٽغٺڄ ٽقڈ گوڇڅ اى ځقجگبٿ كهوٽٲبالد ڇ چڄ كه عبڅبي كگو ثبهڅب ابهڃ لڃ ا

ٵوكڃ ځذ ثٺٶڄ ٥پڈٻ ٽوكٻ ها كه ځ٢و كاهك. پ ٭و ٽچټ اڀ اذ ٵڄ ثواي ٭وڅقزڄ ڇ رؾٸ

عٺت ٽقبت ٥بٻ جٴ ثبل بكڃ، عناة ڇ وهاذ ثبل ڇ اى ٥جبهاد پچلڃ ڇ از٦بهاد

11ڇ 10څبي كه پبهڃ« ځلای ٮٸ ٽوڇڄ»اي ٵڄ رؾذ ٥ڂڈاٿ كڈاه ثبل پوڅي گوكك. ٱ٦ڄ

فڈاڅبځڄ ځوڄ اذ ٵڄ آٽلڃ، اى چڂڀ جٶ ثوفڈهكاه اذ ڇ ځي ځپڈځڄ فڈث اى پبٻ ٽوڇڄ

ایڂک كیگوآٿ ها ثڄ ڇڈػ ثبٿ ٽ کڂل: ای یبهاٿ! ای ثواكهاٿ! ای څټ ڇڂبٿ! ٽڀ ٮٺی څزټ



Pag

e90

ڇٹڄ ڇ ٽبكهٻ ایواٿ اٹپٺڈک چچبهكڃ ٽبڅڄ! اگو ٽوا ځپی ڂبل ثگڈیټ رب ثڂبل. پلهٻ ٥لاٹذ اٹل

اذ. پلهٻ كه څو ڇالیزی ]کڄ[ ه٭ذ یک ىځی گو٭ذ. اڇٷ ىځی کڄ گو٭ذ كه اځگٺ گو٭ذ. پلهٻ

ٽٺپبٿ اذ ڇ ٽٺپبٿ ٽی رڈاځل ىٿ ٥ڈی ثگوك. كه اځگٺ ڇٱزی کڄ پو ثڄ كځب آٽل

ثڄ كهك اځگٺ څب ثيهگ کوكځل. ]اڇ[ ؽبال ٽوكی لڃ ٽؾزوٻ ]ڇ[ ٽزق ]ڇ[ ٽٲزله. څټ اڇ فڈة

ٽی فڈهك، څټ اځگٺ څب ٱله اڇ ها ٽی كاځڂل. ثواكهٻ ثب ایڂکڄ كه اځگٺ اذ ثبڂب ٽٺپبٿ

اذ اٽب رٲڄ ٽی کڂل. پلهٻ اال ایواځی ثڈك ]ڇٹی[ اى ١ٺټ ٭واه کوك. څو ڇٱذ فڈاذ ثڄ ڇڀ

٥ڀ اٹلڇٹڄ له ثوگوكك ځگنازڂل. رب ىٽبٿ ٺڂذ پبكبڃ ٽ٪ٮڈه ٽ٢ٮواٹلیڀ بڃ ٽجوڇه ]کڄ[

ا٢٥ټ ثڈك ]ڇ[ فٺی ٺڈ٧ ل ڇ پلهٻ ٭چپل ]كیگو[ کی ٽزڈعڄ اڇ ځپی ڈك ىیوا کڄ څپڄ فڈك

ٽ٪ڈٷ ثڈكځل. فڈكی ثڄ ایواٿ اځلافذ ڇ ٽوا کبذ ڇ ه٭ذ. ٽڀ كه چچبهكڃ ٽبڃ ٱجٸ ثڄ كځب آٽلٻ.

ثکڂل ]اٽب[ ٽبكهٻ ٽوا كه آ٩ڈ کل. اڅٸ ایواٿ کڄ ثب پلهٻ كپڀ ثڈكځل ٽی فڈازڂل ٽوا

كڇزبٿ پلهٻ ٽوا ٽؾب٭٢ذ کوكځل رب ؽبال ثڄ ایڀ كهعڄ هلڃ اٻ کڄ ىثبٿ ثبى کوكڃ ]ڇ[ ؽو٫ ٽی

ىځټ. ٽی گڈیټ ای څپچوی څب ٽڀ چڄ رٲوی کوكڃ اٻ؟ ٽڀ کڄ ثب څپڄ ثواكهٻ، ه٭ٲټ، څټ

ٿ اذ، كیڂټ، څټ ڇڂټ، گڂبڅی ځلاهٻ. ثجڂل، یک ثواكهٻ كه اځگٺ اذ، یکی ]كیگو[ كه ژاپڈ

ثزو ٽپٺکذ څب ٽڀ ثواكه كاهٻ. څو کبهی آٿ څب کڄ کب٭وځل ثب ثواكهڅبیټ ٽی کڂڂل پب څټ ثب ٽڀ

ای ٽزجلیڀ! ثڄ فلا ٱټ ٽڀ ځپی ٽوٻ ]ڇٹی[ چيی کڄ ثوای پب « څپبٿ ٽ٦بٽٺڄ ها ثکڂل.

ثبٱی ٽی ٽبځل یک ثلځبٽی ]اذ[. پلهٻ ڇٱزی کڄ ٽی فڈاذ ثبیل ایواٿ كه هڇڄ څټ ىځی

گو٭ذ. هڇ څب څټ ىٿ ثڄ پلهٻ ځپی كاكځل. آٿ عب څټ ٺڈٯ ثڈك، ایڀ ثڈك کڄ ]پلهٻ[ ٽوكٻ ها ٩ب٭ٸ

كیل ]ڇ[ ىٿ گو٭ذ. پلهٻ څوعبیی کڄ ٽی ثڂل فٺی ٺڈٯ اذ فڈك ها آٿ عب ٽی اځلاىك.

گناذ. ؽبال چڂل ٽبڃ اذ اى رو كپڀ څب « كڇٽب»فالڄ ىځ ىائل یک پو، اپ ها

[ ٽزجلیڀ فبٷ ٽی کڂڂل ثواكهٻ ٽوكڃ ]اذ[؛ فو، ڇاهلل آٿ څټ ځپوكڃ ڇ ځپی ٽوك. ٱبیټ لڃ ]ڇ

ځپڈځڄ څبئی کڄ كه ثبالآڇهكڃ ل بفذ ڇ « ؽبال چڂل جبؽی پڂچبٿ لڃ رب ثجڂل چڈه ٽی ڈك.

ثوای « پواٿ»ڇ « پله»ٵڂل. ٦ڂ ازٮبكڃ اى از٦بهاری ٽبځڂل ڈهد ٽوكاځڄ ځوڄ ها آٶبه ٽ

ڈٵوای ثڄ ٽڂيٹڄ پله ڇ عڂج څبی ٽوڇڄ فڈاڅ ٽبځڂل ٭وىځلاٿ، ڇ اى ڈی كیگو ڇڀ ٭کو كٽ

ٽبځڂل ىٿ یب ٽبكه كه ٽٲبٻ یک ٽبځغی ڇ آٿ څټ گبڃ ٱبثٸ ڇ کبهكاٿ ڇ گبڃ ځبٱبثٸ )ٽضال كه ٽڈهك هڇڄ(

ار اٽب ثڄ څوؽبٷ ٽڂٮ٦ٸ كهاٽو اځ٦ٲبك ځٮڄ ڇ ىای آىاكي. كه ځٲٸ ٱڈٷ څبی ٭ڈٯ څپچڂڀ ابه

څبي ربهق ڇ ٭وڅڂگ ه٩ټ رٮبڇد څذ ثڄ اٽکبٿ ڇ از٦لاك ١چڈه ٽوڇڄ ڇ ٽوكٻ بالهی، ثڄ

ٵڄ ٽجبكالد ڇ آٽي ٭وڅڂگ ثو فال٫ آځچڄ ٽقبٹٮبٿ ڂذ گوای ٽوڇڄ ٽٺذ څب، ڇ ځي ثڄ اڀ

ابهڃ رڈاځل صپواد ٽضجزی ثڄ ثبه ثبڇهك. واځغبٻ ٽزڈاٿ ثبڇه كازڂل ٽڈعت اځؾب ځجڈكڃ ثٺکڄ ٽ

کوكکڄ څوچڂل ٽغٺڄ ازجلاك زبیگو ٽبهٵذ ىځبٿ كهٽجبهىاد ٽوڇڄ فڈاڅبځڄ اذ، ثب اڀ

ڈك، ثبى څټ ٽبځڂل ثبهي اى ٽجڈ٥بد ٵڄ كه ٱ٦بد یبك لڃ كه ثبال كلڃ ٽ گڈځڄ ڇعڈك، آٿ

ٽؾڈهاځڄ اى بذ اذ. پبیبٿ قڀ ٽغٺڄ -ب كگو، كزقڈ ثوكاذ څبی ٽوك

ای ه ٬ ځوبد كڇهڃ ٽوڇڄ ځپببځگو ځڈ٥ پچلگی اذ: ایڀ ٽغٺڄ ځڄ ځوڄازجلاك ك



Pag

e91

ای ڇاٱ٦ب ازجلاكی، ثٺٶڄ ٽؾببځڄ ثڀ ٽڈا٤ ٽقزٺ٬ ځڈبٿ فڈاڃ ثڈك ڇ ځڄ ځوڄ ڇاٱ٦ب ٽوڇڄ

ٵوك، ڇ بل ثڄ څپڀ كٹٸ څټ كه اكڇاه ث٦ل ٭واٽڈ ڇ گپڂبٻ ل. څپچڂڀ ثب ڇعڈك څپڄ ٽی

ثبٹٲڈڃ گی څبی ٽڈعڈك كه ڂي ڇڅغڈ، عڂجڄ ڂيآٽي ڇڅغڈڄ ځوڄ فٺ ىڇك ا٭ڈٷ څب ڇ ١و٭ذ

روڀ ثق اى ٽبٹت ٽغٺڄ رڂچب ٴ ځڈڂلڃ كاذ ٽپٶڀ اذ ځپڈك. اڀ ڇاٱ٦ذ ٵڄ ث

ٽٺ ـ اٹپپبٹک ثواي كفبٹذ كاكٿ كگواٿ كه ٵبه ثبل ڇ ب بل ثڄ اڀ كٹٸ ٽ٦ڈ٫ ثڄ ث

ڈزڀ ثڄ اڇ پٲلٻ ځپ لځل. ثڄ څو ؽبٷ څو ٵلاٻ اى اڀ كالیٸ ٵڄ ٵڄ كگواٿ څټ ثواي پ

كهذ ثبل، ثبیل ام٥بٿ كاذ ٵڄ قزی ٵڄ كه ٽؾڈه کبه ٽغٺڄ ٱواه كاهك رؤصوی ٱ٦ی ثو

ٵڄ ځوڄ رڂچب ٴ ځڈڂلڃ كازڄ، ڇا٩ٺت ثڄ ځؾڈ کٸ گناهك. بل اڀ جک ڇ بٯ آٿ ٽ

گوي څب كڇكٷ ثڈكڃ، ځچبزب ثب٥ش ځڈڂلڃ/ وكثو كه ٽڈ٤ کڂڂلڃ ای ٽبځڄ هڇی ٽی کوكڃ، ڇ

هځگ ڇ واځغبٻ ٽؾڈ ڈك، ڇ ثڂبثواڀ كه اڀ ٽڈهك لڃ ٵڄ عڂجڄ ڂيآٽي اڇٹڄ ځوڄ ثڄ رلهیظ ٵټ

ٽق پوڇژڃ ڂيآڇهی ڇ ڂيځڈیی ثڄ کذ ثبځغبٽل. اى ایڀ گنزڄ ٽڈهك ٽغٺڄ ازجلاك

ٿ كڇهڃ اٹياٽب كاهای گوا ب ٽق ڇ ٱبثٸ ر٦وٮی ځبځگو آٿ اذ ٵڄ څپڄ ځوبد آ

كاكځل، ڇ بیل اال ٱل چڂڀ ٵبهی ها فڈاڅبځڄ ٽڂغپی اهائڄ ځپی ځجڈكځل، ڇ ب ٽڈ٤ ٽوڇڄ

ا ثڄ جٴ ڂي ڇڅغڈ كه ثڂلي څټ ځلازڂل. ٽغٺڄ ازجلاك ځڈڂلڃ/ وكثوي كاذ ٵڄ پبي

فڈاڅی ڇ ٥الڇڃ زب آٿ اى ٽوڇڄ كه ځڈبٿ ثڈك. ثڄڅبی ٽقزٺ٬ ثڀ ر٦بثوویؼ ڇ ٽجچټ ىٽبٿ

هك ازجلاك ځي اى اثزلای کبهئاٷ اځگي ثڈك، چوا ٵڄ ثوپبڄ كهکی ځجزب ؾی اى اٹياٽبد ڇاٱ٦ی

ٴ عبٽ٦ڄ ٽوڇڄ ثڂب لڃ ثڈك؛ ٽضال كه ك٭ب٣ اى ٽوڇڄ چڈا آٿ ها ثب كڇٹذ ٵبهآٽل ٶی

ٺڄ ازجلاك اى اڀ عچذ ٽٮل اذ ٵڄ ځبٿ ٽی كڅل و٭لاهاٿ گو٭ذ. ثڄ اڀ رورت ٽڈهك ٽغ ٽی

، ڇ ځڄ ٭چټ «فڈاڃ ٽوڇڄ»ثڈكځل ڇ ځڄ ابٹزب « آىاكی فڈاڃ»ٽوڇڄ كه آٿ ىٽبٿ عپٺگی ځڄ اٹياٽب

ڇ كهکی یکبٿ اى اڀ ٽٮبڅټ كازڂل. كه ٥ڈ، ثواي ثبهي اى آځبٿ آهٽبٿ ٽوڇڄ فڈاڅی ثڄ

رڈاٿ ثب ٴ ؽٶڈٽذ ثچزوڇ کبهآٽل. كه اڀ ىٽڂڄ ٽغٺڄ ازجلاك ها ٽبكگی ٥جبهد ثڈك اى آهىڇی

ځوبد فب كگوي كه اڀ كڇهاٿ چڈٿ ڈه اوا٭ٸ ڇ ځټ پبٷ ٽٲبڄ ٵوك؛ ایڀ كڇ ڈای

ٵوكځل ثڄ ٽضبٯ اڇٹڄ فڈك ځي كه ٽجبهىڃ ثب ای ڂيځڈیی ڇڅغڈ ها كځجبٷ ٽ ڈه ؽو٭ڄ ٵڄ ثڄ اڀ

بٿ، رؤصوی ل ڇ ایڀ فڈك ٥بٽٺ ثڈك ٵڄ كه روٵت ثب جٴ اكث ڇ فالٱبځڄازجلاك پبجڂل ٽبځلځ

آځچب كه فبوڃ عپ٦ ؽز پ اى كڇهاٿ فڈكبٿ كازڄ اذ. اڀ ٽزٲټ كه ىځلڃ ٽبځلٿ

ٽٲبڄ كه ٥ڀ ؽبٷ ثبځگو ربصواد چڂلگبځڄ ڇ ځبڅپگڈځی اذ کڄ اځٲالة ٽوڇذ ثو اځلیڄ

ربهـ ځڈڀ ٽجڈ٥بد ڂي ځڈی كه اواٿ ؽبٵ اى ثبى ڇ ثزڄ لٿ بی ایواځبٿ كازڄ اذ.

وی٤ ایڀ گڈځڄ ځویبد ثو اصو پلای آىاكی څبی ځجی ڇ کڈربڃ ٽلد اى یکڈ ڇ ڇعڈك اكڇاهی

بځڈهاى ڈی كیگوثڈكڃ اذ. اى اڀ ځ٢و ڂي ځڈیی ڇڅغڈ ب كڇهاٿ ٽوڇڄ ها

آىاكي څبی ځج كه ربهـ اواٿ ثڈكځل ٽٲبڄ ٵوك، ی٦ڂی رڈاٿ ثب كڇ كڇهڃ ث٦لي ٵڄ ٽٲبهٿ ثب ٽ

څب ٵڄ ثوآیڂلی ، كڇهڃ1359رب 1357پی ڇ پ 1332رب 1320٭بٺڄ ىٽبځی بٷ څبی

ؽبٷ اى٥ڈاٽٸ ثڄ هل ڂيځڈیی بی ڇځوآٿ كه ٭بي ٥پڈٽ عبٽ٦ڄ یبهی كاكڃ ڇ كه ٥ڀ



Pag

e92

ی ٵڄ گبڃ فڈك ځي وبهاىٽبكیٲی ڂي آٽي څب ڇ ربكڅبي آٿ ها ځپبیبٿ ٽی بفذ، هڇځل رڂ

ثڈك.

______________________________________________________

* ازبك ربهیـ كه كاځگبڃ بٿ كیبگڈ.

پاضت ا:

( ، MESAوػ ځقذ اڀ ٽٲبٹڄ كه ڇ پڀ ٵڂٮواځ بالځڄ اځغپڀ ٽبٹ٦بد فبڇهٽبځڄ)

اهائڄ ل. كه « ڂي ڇ عبٽ٦ڄ كه اواٿ»، كه عٺڄ ڇاڂگزڀ كي كه 2003ځڈاٽجو بٷ 25كه

عب الىٻ ٽی كاځټ اى ثڂبك آٺٶ) اڀ ILEX(ثواي رلاهک ایڀ عٺڄ ڇ اى ٹڈئي ٽبهٹڈ )Louise Marlow )

ثوای ثؾض ٵڄ كه ٽڈهك اڀ ٽٲبٹڄ اهائڄ ځپڈك پبگياهی ٵڂټ. څپچڂڀ اى ٽؾڀ آزبځ،

ځڈ ٽٲبٹڄ ها فڈاځلځل ڇ ٽوا اى ځ٢وڅب ڇ هڈ هعبٹ ٵڄ پٽڂڈه ثڂٶلاهبٿ، ڇ كا

ٽڂل ٵوكځل، اى ٥ٺی ٽ٢٦پی ثوای څپکبهی كه روعپڄ ٽٲبٹڄ ثڄ ٭بهی، ڇ اى ځچبكڅببٿ ثچوڃ پ

John Gurneyعبٿ گوځ) ثچب ٵڄ كه افزبهٻ گناذ پبگياهٻ. فبو اال٥بد گواٿ ( ثڄ

ثوای ٽزڀ اځگٺی ٽٲبٹڄ ٿ.ک. ثڄ:

Ali Gheissari, “Despots of the World Unite!: Satire in the Persian Constitutional Press

(Introducing Majalleh-ye Estebdad, 1907-1908),” Comparative Studies of South Asia,

Africa and the Middle East, Vol. 24, No. 3, Special Issue on the Occasion of the

Centennial of the Iranian Constitutional Revolution, Summer, 2005, pp. 360-376 .

کڄ كه ځویڄ « چوځل ڇ پوځل»اٵجو كڅقلا رؾذ ٥ڂڈاٿ ثواي ځپڈځڄ ٿ.ٳ. ثڄ: ٽٲبالد ڂيآٽي ٥ٺ

ل؛ كڇهڃ ٵبٽٸ اڀ ځویڄ رڈ كه رچواٿ ٽڂزو ٽ 1909ڇ 1907ڈهاوا٭ٸ كه ٭بٺڄ

رو ٽغلكا ثڄ چبپ هلڃ اذ. ثوای اال٣ ث 1360ربهـ اواٿ كه رچواٿ كه بٷ اځزبهاد ځو

اڇ ٿ.ک. ثڄ: « چوځل ڇ پوځل»اى كڅقلا ڇ

H .Kamshad, Modern Persian Prose Literature, Cambridge: Cambridge University Press ,

1966 , pp. 37-40 ثب اهعب٣ فب ثڄ ځویڄ ؽجٸ اٹپزڀ ځگبهي كڇهڃ ٽوڇڄ . ثواي اال٣ اى هڇىځبٽڄ

E. G. Browne, "The Persian View of the Anglo-Russian Agreement," in Albanyٿ.ک. ثڄ:

Review, Vol. 2, London, 1907, pp. 287-297 :ثواي ٴ ثوه کٺی ٿ.ک. ثڄ .E. G. Browne,

The Persian Press and Persian Journalism, (A Lecture Delivered to the Persia Society,

London, 23 May 1913), The Persia Society Publications, London, n.d. [1913]; and E. G.

Browne, Press and Poetry of Modern Persia, Cambridge, 1914 ڇځي ثڄ: ٽؾپل له .

ڃ..،رغلیل 1331رب 1327څبپی، ربهیـ عوائل ڇ ٽغالد ایواٿ، چچبه عٺل، چبپ اڇٷ، اٮچبٿ،



Pag

e93

ڃ.. ٽجڈ٥بد علیل كڇهڃ ٽوڇڄ گبڃ ٽڂ٦ک کڂڂلڃ 1364چبپ، اٮچبٿ، اځزبهاد کپبٷ،

٥ٺ ٽوىا ثوف کڂبیبد ڇ بی٦بد ٽؾٺ څټ ثڈكځل. ثواي ٽضبٷ ٽی رڈاٿ ثڄ کڂبیڄ رجويیبٿ ثڄ ٽؾپل

پو اٻ »اى اڇ ثڄ ٥ڂڈاٿ بڃ ث٦لی( كه ابٻ ؽٶڈٽز كه آمهثبغبٿ ابهڃ ځپڈك کڄ ٥ٺی )ٽؾپل

ىكځل ٵڄ ڇی كه ڇاٱ٤ ٭وىځل ٽ٢ٮواٹلڀ بڃ ځجڈكڃ ثٺٶڄ ىاكڃ هاثڄ ٵوكځل ڇ ٵڂبڄ ٽ یبك ٽ« اٹقبٱبٿ

اځ( «عٺڈكاه»ثوك ٵبه ٽ ىاكڃ ثڄ ٥جبهر ٵڄ ٽٺٴ ځبٽوڇ٣ ٽبكه ثب ٶ اى ٽالىٽبٿ فڈك )ب ثڄ

ڇ آ٩بى ٽقبٹٮز ثب ٽوڇڄ ڇ ٽغٺ، كه ٥ٺی بڃ گناهی ٽؾپل ثڈك؛ کڂبیزی کڄ پ اى ربط

فڈاڅبٿ ثوڇى ب٭ذ. ٿ.ک. ثڄ: اؽپل ٵوڇي، ربهـ اث٦بكي ٽٺی كه ځڈزڄ څبی څغڈآٽي ٽوڇڄ

ىاكڃ، ربهـ ؛ ٽچلی ٽٺٴ341،343، 1365ٽوڇڄ اواٿ، چبپ يكڅټ، اځزبهاد اٽوٵجو،

؛ ڇ ؾی 449-448، 438، 1373اځٲالة ٽوڇڄ اواٿ، عٺل كڇٻ، ڇوا چچبهٻ، رچواٿ،

. اى عپٺڄ 99ڇ 97ڇ 96، 1361آثبكی، ؽبد ؾی، عٺل كڇٻ، ڇوا كڇٻ، رچواٿ، كڇٹذ

اځل، ٿ.ٳ. ثڄ: ٽوىا ٭زؾ٦ٺی څبي بفزگ ځڈزڄ لڃ ٽزڈځی ٵڄ ثڄ جٴ ٽٶبٹپڄ ثڀ قذ

[، ڇوا علل، ڇوازڄ ٻ. 1864ربهیـ ]اؽزپبال آفڈځلىاكڃ، ٽٶزڈثبد، ڇوا ځقذ، رٮٺ، ث

؛ ثی ځبٻ ]ثڄ اؽزپبٷ ٱڈی ځڈیڂلڃ ایڀ اصو 1985جؾلٻ، آٹپبٿ )ثی عب.(، اځزبهاد ٽوك اٽوڇى،

ؽڀ ٵببځ، ثواكه ل عالٷ اٹلڀ ٵببځ )ٽڈلاالالٻ( ڇوازبه ځویڄ ل ٽؾپل

ثب ق څڂلي، ٭به پوځٮڈم ؽجٸ اٹپزڀ چبپ ٵٺٶزڄ، ثڈكڃ اذ[، ٽٶبٹپڄ بػ اواځ

بهٱٺ، ڇوا اڇٷ، ځغ٬، ث1905عب. ]ثپجئ[، ث ربهیـ ؛ ڇ ـ ٽؾپل ٽؾالر، گٮزبه فڈ

([، ڇوا علل ثب ٽٲلٽڄ ل چبة اٹلڀ ٽو٥، رچواٿ: 1914ڃ. ٯ. ) 1333]اؽزپبال

“ڃ. ٯ. ٿ. ٳ. ثڄ: ٽلفٸ 1383٭واڅبځ، Satire كه: ” Webster‟s New Universal Unabridged

Dictionary, New York: Barnes & Nobel, 1996 “. ٿ.ٳ. ثڄ: ٽلفٸ Satire كه: ” Webster‟s New

Universal Unabridged Dictionary, New York: Barnes & Nobel, 1996 څب ٵڄ . ثواي پژڇڅ

Mikhail Bakhtin, Rabelais and His World, Translatedكه ٽڈهك ڂي ڇ څغڈ اځغبٻ لڃ ٿ.ٳ. ثڄ:

by Hélène Iswolsky, M.I.T .Press, 1968; Ted Cohen, Jokes: Philosophical Thoughts on

Joking Matters ,Chicago, 1999; Jacob Levine, “Humor,” in International Encyclopedia of

the Social Sciences, Edited by David L. Sills, The Macmillan Co & .the Free Press, Vol. 7,

1968, pp. 1-8; John Morreall (ed.), The Philosophy of Laughter and Humor, New York,

1986; Michael Mulkay, On Humor: Its Nature and its Place in Modern Society, Oxford,

1988; Elliott Oring, Jokes and Their Relations ,Lexington, KY, 1992; John Allen Paulos, I

Think, Therefore I Laugh: An Alternative Approach to Philosophy, New York, 1985; Jon E.

Roeckelein, The Psychology of Humor: A Reference Guide and Annotated Bibliography,

Westport, CT بٻ كاذ ٵڄ كه ٭بٺڄ څبي ٽڈه كه اڀ كڇهاٿ ٵٶڈٷ ځ . ٶ اى څغڈځبٽڄ2002,

ل. ٿ.ٳ. ثڄ: ( كه رچواٿ ٽڂزو ٽ1908رب 1907ڃ.. ) 1287رب 1286څبي بٷ Shiva

Balaghi“ ,Print Culture in Late Qajar Iran: the Cartoons of Kashkul,” in Iranian Studies ,



Pag

e94

Vol. 33, Nos. 3-4, Summer/Fall 2000, pp. 165-181 ٭چټ جٴ فب . ثبل اب٭ڄ ٵوك ٵڄ

څبي څب ب ا٭ٶبه قذ څب ڇ ر٦بثوی کڄ ځب١و ثڄ گٮزڄ ربڇو ٵٶڈٷ ٵڄ ؽبڇي روٵت وػ

څبی ٽقزٺ٬ ثڈكځل، ځبىٽڂل كازڀ مڇٯ ڇ ڈاك اى ځبؽڄ فڈاځڂلگبځ ثڈك. ثواي ٭چوذ پبهڃ

,Ali Gheissariٽقزٺ٬ ٽغٺڄ ازجلاك ثڄ څپواڃ گيیلڃ ای اى ٽؾزڈای پبهڃ څب، ٿ.ک. ثڄ:

“Despots of the World Unite!: Satire in the Persian Constitutional Press (Introducing

Majalleh-ye Estebdad, 1907-1908),” Comparative Studies of South Asia, Africa and the

Middle East, Vol. 24, No. 3, Summer, 2005 ,Appendix, pp. 370-376 ي . رؾڈٷ څغڈ ڇ ڂ

بی كه اواٿ ڇ ځي ٽبٽڀ ڇ گوكڅبي آٿ ٽقب رؾذ رؤصو ٽجڈ٥بد څغڈڄ ٥ضپبځ ڇ

آٽل. ثوای پژڇڅی كه ٽڈهك څټ چڂڀ ٽڈاهك ٽبثچ ثڈك ٵڄ اى ٱٮٲبى ڇ څڂلڇزبٿ ثڄ ایواٿ ٽ

آٿ ثب اواٿ ڇ هڇڄ، ٿ.ٳ. ثڄ: څغڈپوكاىي كه ٽجڈ٥بد ٥ضپبځ كه اڀ كڇهڃ، ڇ ٽٲبڄ Palmira

Brummett, Image and Imperialism in the Ottoman Revolutionary Press, 1908-1911, New

York, 2000 :ٿ.ک. ثڄ .E. G. Browne, Press and Poetry of Modern Persia, Cambridge, 1914,

p. 133( کزبثقبځڄ كاځگبڃ ٵپجوظ ڇ کزبثقبځڄ ٽلهڄ ٽبٹ٦بد وٱ ڇ آ٭وٲب .SOAS )

31څبي ٽڂزو لڃ اى ٽغٺڄ ازجلاك ها بڃ ٹڂلٿ څټ كه ٭چوذ ٽڈعڈكی څبی فڈك پبهڃكاځگ

اځل. ٿ.ٳ. ثڄ: مٵو ٵوكڃ Ursula Sims-Williams, in Union Catalogue of Persian Serials and

Newspapers in British Libraries, London, 1985, p. 77 پي ڇٺبٽي څټ ١بڅوا ثڄ پوڇی اى .

كاځل كه ؽبٹٶڄ ٽغٺڄ ازجلاك ٩بٹجب ثڄ ڈهد څٮزگی ٽڂزو ٿ ٽغٺڄ ازجلاك ها ٽبڅڂبٽڄ ٽثواڇ

چبپ لڃ « هث٦ی»ٽی ل. ١بڅوا ٽغٺڄ ازجلاك ځقزڀ ځوڄ اواځی ثڈكڃ اذ ٵڄ كه ٱ٤

. 145، 1366اذ. ٿ.ٳ. ثڄ: ٽؾپل ٽؾ جبجبی، ربهـ رؾٺٺی ٽجڈ٥بد اواٿ، رچواٿ،

ځگبهی اواځبٿ ڇ كگو رو څپچڂڀ ٿ.ٳ. ثڄ: ځبواٹلڀ پوڇڀ، ربهـ هڇىځبٽڄ بد ثثواي اهعب٥

. ٿ.ک. ثڄ: 524، 1379ځڈبٿ، عٺل كڇٻ، رچواٿ، پبهی E. G. Browne, Press and Poetry

of Modern Persia, p. 133 څب چڂل ځوڄ څغڈڄ ڇ ڂيآٽي كگو څټ ثڈكځل ٵڄ كه . ٥الڇڃ ثو اڀ

لځل، اى عپٺڄ ځویڄ آمهثبغبٿ كه رجوي ثڄ وكثوي ىٽبٿ كه كافٸ اواٿ ٽڂزو ٽ څپڀ

ل، ٿ.ٳ. ثڄ: ٽڂزو ٽ 1907ٱٺ فبٿ ٮوا٫ ٵڄ كه ٥ٺ E. G. Browne, Press and Poetry

of Modern Persia ,p. 27 ڇیب ځویڄ ؽواد االه ٵڄ ایڀ یک ځي كه رجوي ڇ ثڄ ڇٺڄ ؽبط ٽوىا .

رؤ ل ڇ فڈك اڇ څټ 1908ثٺڈهي )کڄ ثڄ ځبٹڄ ٽٺذ چود ڇ رقٺ كاذ( كه بٷ آٱب

. ڇځویڄ E. G. Browne, Press and Poetry of Modern Persia, p. 76وكثو ثڈك، ٿ.ٳ. ثڄ:

ل ڇ كه بٷ ځټ پبٷ ٵڄ كه هذ ثڄ ڇٺڄ ل او٫ اٹلڀ ؽڂ وكثوي ٽ

ٵبهځپڈك، ٿ.ٳ.: ٽؾپل له څبپی، ربهیـ عوائل ڇ ٽغالد ایواٿ، عٺل ( آ٩بى ثڄ1907ڃ.ٯ. ) 1325

، ڇ ځي: 295چچبهٻ، E. G. Browne, Press and Poetry of Modern Persia, p . ځویبد 148.

رو كهثبهڃ ٵوكځل. ثواي اال٣ ث آمهثبغبٿ ڇ ؽواد االه څو كڇ اى ٵبهٶبرڈه ازٮبكڃ ٽ

پچڂڀ ٿ.ٳ. ثڄ: آمهثبغبٿ ڇ ځټ پبٷ څ Janet Afary, The Iranian Constitutional



Pag

e95

Revolution, 1906-1911: Grassroots Democracy, Social Democracy, and the Origins of

Feminism, New York: Columbia University Press ,p.120 :ٿ.ک. ثڄ .E. G. Browne, A Year

Amongst the Persians, (First published ,1893 ,) New Edition, Cambridge, 1926,

(Reprinted, 1927), pp. 477-478 ثلیڂڈٺڄ اى عبٿ گوځ ثڄ فبو اال٥بد اهىپڂلي ٵڄ .

كهثبهڃ كڇهاٿ ځقزڀ ىځلگ ـ ٽچلي كه ٱټ ڇ پ اى آٿ كه ٵوٽبٿ ڇ ځي ٽالٱبر ثب ثواڇٿ كه

ځڈاٽجو 18ڄ: ٽٶبرجڄ ثب عبٿ گوځ، ثڄ ربهیـ افزبه ځگبهځلڃ گناذ پبگياهی ٽی ڈك؛ ٿ.ک. ث

. فبواد ثواڇٿ څپچڂڀ اال٥بد ثزو ڇ ٽزؤفوروی كهثبهڃ ـ ٽچلی كهثوكاهك، ٿ. ٳ. ثڄ: 2002

E. G. Browne, A Year Amongst the Persians, pp. 486-487, 495, 519, 542, 551-554, 571-

572, 578 ، 21اك ها ٽڂزو ٽ بفذ، كه پبهڃ څب ث٦ل ٵڄ ٽغٺڄ ازجل . ـ ٽچلي بٷ

ای كهثبهڃ ، ٽ٦و٭ ٵڈربڃ ڇ كڇزبځڄ 11رب 9(، . 1908٭ڈهڄ 1) 1325مي اٹؾغڄ 27ڂجڄ،

ڃ.ٯ. ابهڃ ځپڈك ڇ ثقی اى ٮوځبٽڄ 1305فڈك ثب ثواڇٿ كه ربثزبٿ ثواڇٿ ځڈذ ڇ ثڄ آڂبی

ثڄ چبپ هبځل. ٽز٦بٱجب ثق څبی څپبٿ پبهڃ ٽغٺڄ ازجلاك 13رب 11ثواڇٿ ها كه ٮؾبد

ٽغٺڄ ازجلاك چبپ ل. 30، ڇ 29، 28، 26، 24، 23، 22څبي كگوي اى ٮوځبٽڄ ثواڇٿ كه پبهڃ

John D. Gurney, “The Shaikh, theثواي ثوهی اهىځلڃ ای اى ٮوځبٽڄ ثواڇٿ، ٿ.ک. ثڄ:

Shahzadeh and the Scholar: Edward Browne‟s Safarnameh عپڄ ٭به: عبٿ گوځ، رو.”

ځب )ڇیوازبه(، گٸ، كه ٽٮ ىٽبځ ، روعپڄ ٽڂڈهٮذ«ڂب ىاكڃ ڇ وٯ ـ، بڃ»

به ٽچوثبځ: زب ٽالك ڇ ٵبهځبٽڄ كٵزو ٽڂڈهڃ ارؾبكڄ)ځ٢بٻ ٽب٭(، رچواٿ، ٵزبة بڄ

ڀ بڃ څبی ٽقزٺ٬ كهثبهڃ ڈء ٱل ثڄ ځبواٹل . ثوای هڇاذ504رب 437، 1383بٽٴ،

Moojan Momen (ed.), The Babi and Baha‟i Religionsٿ.ک. ثڄ: ,1844-1944 : Some

Contemporary Western Accounts, Oxford: George Ronald, 1981, pp ; څپچڂڀ 128-146.

ٿ.ک. ثڄ: ٥جب اٽبځذ، ٱجٺڄ ٥بٹټ: ځبواٹلڀ بڃ ٱبعبه ڇ پبكبڅ اواٿ، روعپڄ ؽڀ

. ثڂب ثڄ گٮزڄ چڈك ڄ ځٮوي ٵڄ ٱل عبٿ 300رب 277، 1383ځو ٵبهځبٽڄ، ٵبٽبك، رچواٿ:

ځبواٹلڀ بڃ ها ٵوكځل ٥جبهد ثڈكځل اى ٽوىا ٽؾپل ځويی ٵڄ ثڄ ڇٺڄ ٽؾب٭٢بٿ بڃ ٵزڄ

څبی اهلل ٱپ ٵڄ ایڀ كڇ كزگو ڇڅویک پ اى ثبىعڈ ل، ٽؾپل بكٯ رجويی، ڇ ٽوىا ٭زؼ

اهلل ـ ٽچلي ٱپی ٭وىځل ٽال ٥ٺی ؾب٫ ڇ ثواكهىاكڃ څپڀ ٽوىا ٭زؼقذ ٵزڄ لځل.

. ٽٶبرجڄ ق ثب 2002ځڈاٽجو 18ٱپ ثڈك. ثڄ ځٲٸ اى ٽٶبرجڄ ق ثب عبٿ گوځ، ثڄ ربهـ

ـ، بڅياكڃ ڇ ». څپچڂڀ ٿ.ک. ثڄ: عبٿ گوځ، 2002ځڈاٽجو 18عبٿ گوځ، ثڄ ربهـ

. افزو 2002ځڈاٽجو 18عبٿ گوځ، ثڄ ربهـ . ٽٶبرجڄ ق ثب447، «ڂب وٯ

ل ڇ وكثو آٱب ٽؾپل بڅو ڃ.ٯ. كه ازبځجڈٷ ٽڂزو ٽ 1292اي ثڈك ٵڄ كه ځبٽڄ څٮزڄ

رو كهثبهڃ افزو ځگبڃ ٵڂل ثڄ: ٽؾپل لهڅبپ، ربهـ عوال ڇ رجويي ثڈك. ثواي اال٥بد ث

. ٿ.ک. ثڄ: 63ٽغالد اواٿ، عٺل اڇٷ، E. G .Browne, A Year Amongst the Persians, p.

478 ٵڂل ڇ [، مٵو ٽ1888ژڇئڀ ] 5. ثواڇٿ ربهـ ځقزڀ ٽالٱبد فڈك ثب ـ ٽچلي ها چچبهڂجڄ،



Pag

e96

روكل ځجذ ثڄ ر٦ت ٽنڅجی ا اڇ ها اى چو »فڈاځل، ٵ ٵڄ ٽ« آىاكاځل»اڇ ها ٭وكی

ٿ.ک. ثڄ: «.ٽنڅجی ٽؾٸ ٶڈځز ثڄ ٽؾ آىاكرو ٵوٽبٿ هاځلڃ ثڈك E. G. Browne, op.cit., pp.

477-478 ڈك ٵڄ ـ ٽچلي كه ٵوٽبٿ ا٥زپبك ځبواٹلڇٹڄ ؽبٵټ ها څټ . ثواڇٿ پ ٽزنٵو ٽ

رڂڈٽڂل »گنهاځل. ثڄ گٮزڄ ثواڇٿ ـ ٽچلي قی ثڈك عٺت ٵوكڃ ثڈك ڇ ثزو اڇٱبر ها ثب اڇ ٽ

بڅزی ثڄ ٱلاذ ٱپی څب ڇ فڈ ٽوة ڇ فڈ ٱٺت، ثب اځلکی ٱلاذ، کڄ چڂلاٿ ج

، «ڂب ىاكڃ ڇ وٯ ـ، بڃ»ٿ.ک. ثڄ: عبٿ گوځی، « ځلاذ، ڇ ٽ٦لٿ مکبڇد ڇ ا١ال٥بد...

، ڇ ځي: 448 E. G. Browne, op.cit., p. 478 روی اى ٽڀ ث٦لا چيڅبی ث». ثواڇٿ ٽی ځڈیل:

اىٹ اذ، اٹجزڄ اگو اال ٽنڅج ٽی كاذ؛ ٹٶڀ كه اڀ اڇ كلٻ، ڇ ٭چپلٻ ٵڄ اڇ ثبث

ٵڄ اى ٽڀ پول ٵڄ آب ای اى رپبالد ٽنڅجی ا ثوڇى ځلاك اال اڀ ځقزڀ كلاه اڇ څچ ځبځڄ

ٿ.ک. ثڄ: «. اي اى ربهـ علل ٽبځٶغ كهثبهڃ ثبة كازڄ ثبټ فڈاڅټ ځقڄ ٽ E. G. Browne,

op.cit., p. 478 اى ځ٢و ب څټ اڇ ثڄ رڈاٿ اڇ ها الٽنڅت ڇ ج٦ ٽنڅت كاځذ. . كه کٸ ٽ

ثڈكڃ اذ. ٿ.ک. ثڄ: عبٿ « قزی ٽبځڄ هڇ، كاهای ٦ڄ له، ڇ ثی ر٦ت»چټ ثواڇٿ

ٽغٺڄ 26څپڄ ـ اٹپپبٹٴ كه پبهڃ . ثب اڀ449، . «ڂب ىاكڃ ڇ وٯ ـ، بڃ»گوځ،

چچبه ، ثڄ رال ٽزوٳ فڈك ثب وكثواٿ 5رب 1، 1326ٮو 5ازجلاك، ٽڈهؿ کڂجڄ،

ځوڄ كگو، ٦ڂ ؽجٸ اٹپزڀ، ځلای ڇڀ، جؼ بكٯ، ڇ ٵڈٵت كهی، ثواي ٽبؽجڄ ثب ٦ل

آل ٵڄ وكثواٿ آٿ ځوبد كگو ٵڂل. اى اڀ ٽٲبٹڄ څپچڂڀ ثوٽی اٹلڇٹڄ كه ٮبهد څٺڂل، بك ٽ

ڈه اځل. كه ٽغپڈ٣ ٽغٺڄ ازجلاك اى ؽجٸ اٹپزڀ ڇ گو٭زڄ ٥ڂڈاٿ ٴ څپٶبهعلی ٽی اڇ ها ثڄ

ٽغٺڄ 28رڈاٿ كه پبهڃ رو كهثبهڃ ٽالٱبد ثب ٦ل اٹلڇٹڄ ها ٽ ٵڂل. وػ ث اوا٭ٸ رپغل ٽ

، ب٭ذ. ثڄ ځڈزڄ ځبواٹلیڀ پوڇیڀ، ٽج٦ڄ وٱ كه 11رب 1، . 1326ٮو 19ازجلاك، ٽڈهؿ

ڀ، ربهـ ڃ.ٯ. كه رچواٿ كه فبثبٿ ثبة څپبڈٿ رؤ ل. ٿ.ک. ثڄ: ځبواٹلڀ پوڇ 1324بٷ

. ٴ بٷ ث٦ل، كه 746، 1379ځڈبٿ، عٺل كڇٻ، رچواٿ، ځگبهي اواځبٿ ڇ كگو پبه هڇىځبٽڄ

ـ اٹپپبٹٴ ٵوٽبځ »ڃ.ٯ. ـ اٹپپبٹٴ ٵڄ پوڇڀ كه اصو یبك لڃ اى اڇ ثڄ ٥ڂڈاٿ 1325

ٹ٦پبهڃ ثوڇي پ ا ٵڂل، چبپقبځڄ ها فول ڇ آٿ ها ثڄ څپبٿ ځيكٶ كه هڇ بك ٽ« )وعبځ(

ٽج٦ڄ وٱی ثڄ اكاهڃ ثڂلڃ ر٦ٺ یب٭ذ. ثڄ »ٽڂزٲٸ ٵوك، ڇ كه ځویڄ ځلای ڇڀ ا٥الٻ كاذ کڄ

22، 92ٿ.ک. ثڄ: ځلای ڇڀ، پبهڃ «. کٺی ؽوڇ٫ ڇ اعيای ٽج٦ڄ ها ر٪و كاكڃ االػ ځپڈكٻ

ځگبهي هڇىځبٽڄ ٽالكی[، ثڄ ځٲٸ اى ځبواٹلڀ پوڇڀ، ربهـ 1907اکزجو 30ڃ.ٯ. ]ثواثو ثب 1325هٽبٿ

ځگبهي اواځبٿ ڇ . ځبواٹلڀ پوڇڀ، ربهـ هڇىځبٽڄ746ځڈبٿ، عٺل كڇٻ، اواځبٿ ڇ كگو پبه

ځگبهي اواځبٿ ڇ كگو . ځبواٹلڀ پوڇڀ، ربهـ هڇىځبٽڄ746ځڈبٿ، عٺل كڇٻ، كگو پبه

ٺ ٽجڈ٥بد اواٿ، . ٽؾپل ٽؾ جبجب، ربهـ رؾٺ746ځڈبٿ، عٺل كڇٻ، پبه

. كه اڀ ٽلهڄ کڄ كه کبؿ 145. ٽؾپل ٽؾ جبجب، ربهـ رؾٺٺ ٽجڈ٥بد اواٿ، 145

مٵبء »گٺزبٿ رکٸ ٽی ل پبهي اى اڅٸ ٭ٸ ڇ اكة ثڄ آٽڈىگبهی ؽڈه كازڂل، اى عپٺڄ

بڃ ٴ پبكبڃ اى اؽپل »فڈازڂل ، ٵڄ ٽ«اٹپٺٴ ٭وڇ٩، مٵبء اٹلڇٹڄ ٩ٮبهي، ڇ ٵپبٷ اٹپٺٴ



Pag

e97

ٿ.ک. ثڄ: «. ٽوڇڄ ڇاٱ٦ ثبىځل M. J. Sheikh-al-Islami, “Ahmad Shah Qajar,” in

Encyclopaedia Iranica, Vol. 1, London & Boston, 1985, p. 658 څپچڂڀ ٿ.ک. ثڄ: ٽؾپل .

، 1375عڈاك ـ االالٽی، پبي اؽپل بڃ ٱبعبه، كڇ عٺل، ڇوا ڈٻ، رچواٿ: ځو گٮزبه،

اي ثڄ ـ ٽچلي ٱپ كه څپڄ څچ ابهڃ . ثب اڀ39رب 35ڈه فب ٿ.ک. ثڄ: عٺل اڇٷ، ثڄ

كڇ ٽڂج٦ ٵڄ ـ االالٽ رؤٹ٬ ٵوكڃ ځذ. ثوای اال٣ ٽزڂل اى ابٽی ٽ٦ٺپڀ ایڀ

، ٽبڅڂبٽڄ «ٽلهڄ ٺڂزی»ٽلهڄ ڇ كهڇی کڄ ثو ٥چلڃ ایبٿ ثڈك، ٿ.ک. ثڄ: عالٷ ٭وڅپڂل،

، رچواٿ، ٽڈڄ ٽبٹ٦بد ربهیـ ٽ٦بو ایواٿ: 10کی ثچبهزبٿ، پبهڃ اٹکزوڇځ

http://www.iichs.org/Baharestan/Bahar10/yeksanad.htm كه ڂلی څټ کڄ كه ایڀ ٽٲبٹڄ

ٽ٦و٭ی لڃ ځبٻ ڇ ځبځی اى ـ اٹپپبٹک ځذ. ثواي ٽضبٷ رڈٱ٬ ڈه اوا٭ٸ كه ځویڄ

The Labour Leaderاځگٺی ثڄ ه٩ټ اځٲالة »اځ٦ٶب ب٭ذ: « ٽجڈ٥بد كه اواٿ»ڈاٿ رؾذ ٥ڂ

څبي فڈك ها كاهك. ثڄ كزڈه كڇٹذ كه رچواٿ )ثڂب ٽوڇڄ كه اواٿ، آىاكي ٽجڈ٥بد څڂڈى ٽؾلڇكذ

( ثڄ ربىگ ځوڄ ڈه اوا٭ٸ رڈٱ٬ لڃ اذ. ڈهاوا٭ٸ Courrier Européenثڄ گياه

ٵوك: ڇ اځٲالث ثڈك. اڀ ځوڄ كه هاڃ ٦به رال ٽ ځبٽڄ ب، ربهق، افالٱ، ٴ څٮزڄ

ای ٥بٹ كاذ ڇ ثڄ اڀ كٹٸ ر٦ٸ ؽوذ، ٽبڇاد، افڈد. ثڄ ٥جبهد كگو، ڈه اوا٭ٸ ثوځبٽڄ

فڈاذ څپڀ ٦به ها ٽزؾٲ ٵڂل. ٽجبؽش ب اڀ ځوڄ ځوڇی فبی ل ٵڄ ٽ

ڈذ ٵبځ ٵڄ ثڄ آځبٿ اځزٲبك كاذ، كازڂل ڇ ]ایڀ ځویڄ[ رال ثوای پڂچبٿ كازڀ څ

ای ٥بكد ځلاذ ڇعڈك آٿ ها ث اى ؽل رؾپٸ ٵوك. ٱلهد ؽبکټ ٵڄ ثڄ چڂڀ ځٲل ري ڇ ثوځلڃ ځپ

فڈك ب٭ذ ڇ ثڄ اڀ رورت ڈه اوا٭ٸ رڈٱ٬ ل. ؽبٹب ٵبهىاه آىاكی ٽجڈ٥بد كه اواٿ ٽلاځی

ثڄ ځٲٸ اى: «. اذ ٵڄ څڂڈى ٽی ثبل كه آٿ عڂگل The Labour Leader, 8 November 1907, p.

510 « ؽية ٵبهگو ثوزبځب»ای اى ، بفڄ«ؽية ٽزٲٸ ٵبهگو»اي ٵڄ اى آٿ ځٲٸ ٵوكټ اهگبٿ . ځوڄ

ثڈك. ٽجڈ٥بد ثوزبځب ثڄ څچ ڇعڄ كه هڇٶوكبٿ ثڄ ٽجڈ٥بد ٽوڇڄ اواٿ ٽزٮ اٹٲڈٷ ځجڈكځل؛

The Daily Newsثوف اى ٱجٸ ڇ Manchester Guardian ای ثب ٽوڇذ ، ؽچذ گوی څپلالځڄ

بٿ روڀ ٵڄ ځوبد كگو، ٽچټ ایواٿ كازڂل، كه ؽبٹی The Times ٽڈ٦ فپبځڄ گو٭زڄ ،

رڈاٿ ثڄ هڇىځبٽڄ ځپڄ هپ هڇ ىثبٿ ثڈكځل. څپچڂڀ ٽ Novoe Vremya كه هڇڄ ابهڃ

ٵوك، ڇ ځي ثڄ ځوبد ٭واځڈي څبی هڇڄ كه اواٿ ها رؤل ڇ ؽپبذ ٽ ٵوك ٵڄ بذ l'

Action ڇ le Siècle فڈاڅبٿ ایواٿ ثڈكځل. څپچڂڀ ثبل ٽزنٵو ل ٵڄ كه پ فٺ٤ ٵڄ څڈاكاه ٽوڇڄ

ڇ اؽبء ٽوڇڄ ٵڄ ٭بي آىاكي ب عللی ها ثب فڈك ثڄ ٥1909ٺ بڃ كه ربثزبٿ ٽؾپل

څب ثڈكځل ثڄ اواٿ پڂبڅڂلڃ اځگٺگوابٿ څڂلی ٵڄ رؾذ ر٦ٲت څپواڃ آڇهك، پبهی اى ٽٺ

، 1910ثبه ڇ ثواي ٽلد ٵڈربڅ هڇىځبٽڄ عللي كه واى ٽڂزو ٵوكځل. كه ٵټ یک لځل ڇ كذ

Indian Sociologistځوڄ ٽجبهى ب٭ذ اٽب كه آٿ ىٽبٿ كه پبه )ٵڄ بثٲب كه ٹڂلٿ اځزبه ٽ

پبع ٵوڂبڇاهٽب گواي څڂلي ٽجبهىي ثڄ ځبٻ ل ڇ وكثو ٽٺ ٽڂزو ٽ Shyamji

Krishnavarma « ٵڂل اواٿ رؾڈٷ ب٭زڄ چگڈځڄ ثب پڂبڅڂلگبٿ ب ه٭زبه ٽ»ثڈك( ىو ٥ڂڈاٿ



Pag

e98

Trevandrum Swadeshabhimaniگياه ها ٵڄ پزو كه ٽڂزو لڃ ثڈك رغلل چبپ ٵوك؛

گوای ٽجبهى څڂلی، اعذ گياه كهایڀ ثبهڃ ثڈك ٵڄ كڇٹذ ٽوڇڄ اواٿ چگڈځڄ اى ازوكاك كڇ ٽٺ

Ajit Singhڂگ ڇ ڈ٭ی آٽجب پوابك Sufi Amba Prasad فڈككاهي ٵوكڃ اذ ٵڄ اى ر٦ٲت ،

اي ثب ځبٻ ؽبد ها عب ځوڄ ثوزبځب گوقزڄ ثڈكځل ڇ كه اواٿ كه چو واى پڂبڅڂلڃ لڃ ڇ كه آٿ

. ثلیڂڈٺڄ اى ٽڂڈه Indian Sociologist, September 1910, p.35ٽڂزوٽی بفزڂل. ٿ. ٳ. ثڄ:

ثڂٶلاهبٿ ثواي اال٥بر ٵڄ كه ٽڈهك گياه افجبه ځوبد ٽوڇڄ كه ٽجڈ٥بد ثوزبځب ڇ بو

ٽجڈ٥بد اهڇپب كه افزبه ځگبهځلڃ گناذ پبگياهی ٽی ڈك. ثواي اال٥بد ثزو ٿ. ٳ.

:Mansour Bonakdarian, Britain and the Iranian Constitutional Revolution of 1906-1911ثڄ:

Foreign Policy, Imperialism, and Dissent, Syracuse University Press, 2006 كهٽڈهك ځوڄ .

. ثڄ E. G .Browne, Press and Poetry of Modern Persia, p.79, No. 152ؽبد څپچڂڀ ٿ. ٳ.:

ٻ( كه واى ثب چبپ ڂگ 1910 ڃ.ٯ. )ثواثو ثب 1328ځڈزڄ ثواڇٿ ځویڄ ؽبد كه بٷ

فڈاڃ څڂلی ثڄ ځبٻ پوذ آىاكی كه آٿ عب ثڄ ڇٺڄ ٴ ڇڀ»لڃ اذ؛ اڀ ځوڄ ٽڂزوٽ

ل ٵڄ افوا كڇثبهڃ ٽغجڈه لڃ اذ ثواي كه اٽبٿ ٽبځلٿ اى آت ٵڂڈٷ ٽڂزو ٽ« ڈ٭ی»

پبهڃ ثڄ ؽبٷ ر٦ٺ كهآٽلڃ اځگٺ ٭واه ٵڂل، ڇ كه ځزغڄ هڇىځبٽڄ څټ رڂچب پ اى اځزبه څذ

( ڇ اى اڅبٹ ٽواكآثبك كٵڀ ثڈكڃ Sufi Anbabarshaاذ. ځبٻ ٵبٽٸ وكثو ڈ٭ آځجبثبهب )

ٿ.ک. ثڄ: «. اذ E. G. Browne, Press and Poetry of Modern Persia, p. 79 ثواي اال٥بد .

څبی ل ڈك ڇ ٭٦بٹذٽچڈه ث« آٱب ڈ٭ څڂلی»ٵڄ كه اواٿ ثڄ ځبٻ « ڈ٭»رو كهٽڈهك ث

اٹپٺٸ، چبپ چچبهٻ، ىاكڃ آكٽذ، ٭به ڇ عڂگ ثڀ اځگٺی اڇ، ٿ. ٳ. ثڄ: ٽؾپلؽڀ هٵڀ

ٽواك ٭واجڂلی، ربهقچڄ ؽية كٽڈٵواد ؛ ڇ ٿ. ٳ. ثڄ: ٥ٺ332رب 329، 1375رچواٿ، اٱجبٷ،

ژڇئڄ 16) 1325عپبكي اٹضبځ 5، 1. ٽغٺڄ ازجلاك، پبهڃ 43ڇ 42، 1359٭به، رچواٿ،

اگو ٽٺڈة اهثبة فوك گوكل عيڇ كڇټ » (. څپچڂڀ ثو هڇی عٺل پبهڃ ځقزڀ آٽلڃ اذ:1907

هل ڇ څو ٵ كڃ بڅ ثڄ ٭وڇ ٽ 6عب عيڇی كه څپڄ»ڇ « ج٤ فڈاڅل هل ؽٺڄ ځي ثڄ

٦ عب ٽ رڈاٿ كیل څل٫ ڇاٱ ڂيی ٵڄ كه اڀ«. عٺل فول ٴ عٺل ٽغبځ ثڄ اڇ فڈاڅل هل

ٵڈل ثب رڈٸ ثڄ څڈ ڇ كهایذ فڈاځڂلگبٿ ازجلاك ها ثڄ ځٲل آڇهك. ٽغٺڄ ځوڄ اذ ٵڄ ٽ

؛ ٽغٺڄ ازجلاك، 5رب 1(، 1907اٵزجو 27) 1325هٽبٿ 19ڂجڄ[، ، ]ٴ12ازجلاك، پبهڃ

. ځگبهځلڃ كه عبي كگو 10رب 1(، 1908ژاځڈڄ 11) 1325مي اٹؾغڄ 6ڂجڄ، ، 18پبهڃ

كه ىثبٿ ٭به ځکبری ها ٽزنکو لڃ اذ، ٿ. ٳ. ثڄ: « ٭وځگ»ڇ « ٭ٶٺ»قزوا كهثبهڃ ٵبهثوك ٽ

٥ٺ ٱوي، هڇڂٮٶواٿ اواځ كه ٱوٿ ثزټ، روعپڄ ٽؾپل كڅٲبځ، رچواٿ، اځزبهاد څوٽ،

، 1. ٽغٺڄ ازجلاك، پبهڃ 80یبككاذ 190ڇ 189، ڇ څپبځغب، 70یبككاذ 189، 1384

ر٦بثوی « اواٿ اٹپٺڈٳ»ڇ « ٥لاٹذ اٹلڇٹڄ. »3(، . 1907ژڇئڄ 16) 1325ي اٹضبځ عپبك 5

څزڂل ٵڄ ځڈیڂلڃ آکبها ثواي رؤٵل ثو ٽٮبڅټ ٥لاٹذ ڇ ٽٺذ بفزڄ اذ. ثبل ثڄ بك كاذ

كهٽٲلٽڄ اځٲالة « فبځڄ ٥لاٹذ»ٵڄ كه ٦بهكه فڈاذ ٵڄ ٶ اىٽٮبڅټ اٺ ٽوڇذ، چڂبٿ



Pag

e99

رڈاٿ ل. اى ایڀ گنزڄ كه ایڀ عب ٽ بة ب٭زڄ ثڈك، ثو ٽجڂبي ٥لاٹذ ٭چپلڃ ٽٽوڇڄ ثبىر

ځڈ٥ی گوای ثڄ ځ٢وڄ رڈئڄ ها ځي كیل کڄ ىاكگبڃ اٺی ٽوڇذ ها كه اځگٺزبٿ ٽی كاځل.

. ٽضال 10-13(، 1907پزبٽجو 29) ٦1325جبٿ 20، یکڂجڄ، 10ٽغٺڄ ازجلاك، پبهڃ

اى « هڇىځبٽڄ ځگبهی كه ایواٿ»( پڀ گياهی كهثبهڃ 1908ذ چبپ ځڈیڈهک )ځویڄ ٹزوهی كایغ

ٽغٺڄ ازجلاك ځبٻ ٽی ثوك ڇ اى آٿ ثڄ فبو چبپ ٦وی کڄ رڈ یکی اى ىځبٿ ایواځی كه پزجبځی

Literary Digest, Vol. 37, No. 20, 14اى ٽغٺ وڇكڃ لڃ ثڈك زبی ٽی کڂل. ٿ.ک. ثڄ:

November 1908 ,p. 710 اگوچڄ كه ٽزڀ ٽٲبٹڄ اهعب٥ ثڄ پبهڃ ٽق اى ٽغٺڄ ازجلاك .

، 5یب٭ذ. ٿ.ک. ثڄ: ٽغٺڄ ازجلاك، پبهڃ 5كاكڃ ځلڃ، ٦و ٽڈهك ابهڃ ها ٽزڈاٿ كه پبهڃ

: ٽغٺ ڈها کڄ اى ٥و ثویڀ / فڈاځل 7ڇ 6(، 1907اڇد 20) 1325هعت 10ڂجڄ، ڄ

ل کڄ ایڀ ٽؾکټ اب / ٽڂچلٻ گوكك ى ١ٺټ ١بٹپڀ ایڀ ثڂبئی عجویٸ اى فلای آ٭ویڀ کی هڇا ثب

کي ٽبڇاد اذ ڇ ٥لٷ / وځگڈٿ فڈاڅ هئ ٽوکڀ ـ اگو ثوگذ اى ٽغٺ ٽوځظ /

اڇ ثڈك ځبئت ٽڂبة ځبکڀ ٥ت ٽغٺ ٽڂپبیل ایڀ ٥غت / كپڀ ٥لٷ اذ اځب٭ ثجڀ ثچو

څوکڄ ثبل ثی پله ٽڂکو ثڈك / ؽبٽی ك٭٤ كپڀ ٽٺذ ى عبٿ / گزڄ اٮبٷ چڈٿ و ٥ویڀ

ٽغٺ ٥جبك ٽقٺڀ هڇػ ازجلاكیبٿ اى کبٹجل / ه٭ذ كه كڇىؿ ثو آر ل ٱویڀ کڈهی چټ

ؽڈك کټ فوك / ٽغٺ ڈها لڃ فٺل ثویڀ ثچو عڀ ایڀ اب ٽ٦لٹذ / رچڂذ فڈاٿ اذ

ځت، واك بكٱٽ ، ٿ. ٳ. ثڄ: ڇٹ1332رب 1320عجویٸ اٽڀ ثواي ٽجڈ٥بد اواٿ كه كڇهڃ

. ثواي 1360، رچواٿ،اځزبهاد كاځگبڃ رچواٿ، 1332 -1320څبي ٭به: ٭چوذ هڇىځبٽڄ

، ٿ. ٳ. ثڄ: ٥جلاٹوؽټ ماٵوؽڀ، ٽجڈ٥بد 1357ٽجڈ٥بد ب ٭به پ اى اځٲالة

.121-295، 1375ب اواٿ كه ٥و ٽوڇ ذ، ڇوا ڈٻ، رچواٿ،

*****

طس در هطبعات درۀ هطرطیت: هعرفی علی قیصری:

«استبذاد»هجل

فڈاڅی كڇهاځ ٵڄ ثال٭بٺڄ پ اى اځٲالة ٽوڇذ اواٿ آٽل ٶڈ٭بی ڂي ڇ ٽوڇڄ

ٽجڈ٥بد بی ها ځي ثڄ څپواڃ آڇهك. ٽجڈ٥بد اڀ كڇهڃ ٥الڇڃ ثوكهط افجبه كافٺی ڇ ثڀ

ای ٵڄ ثبهی اىایڀ فڈاڅی كازڂل. ڈڃ ڄاٹپٺٺی، ځٲ ٽچپی ځيكهوػ ڇ روڇظ ا٭کبهٽوڇ

څبی ٵڄ ثوای گڈكٿ گيلځل ڇ هڇ څبی ٽوڇڄ فڈاڅی ثوٽی ٽجڈ٥بد ثوای ثبىربة اځلڄ

ځگبهی ٭بی علل ثبٿ ٥ٲبل اغبك ٽی ٵوكځل كهفڈه رڈعڄ ڇ رؾٲ اذ. ثڄ ٥الڇڃ هڇىځبٽڄ



Pag

e10

0

ڈاىیڀ علیلی ثوای پڈځل كاكٿ اكثبد ڇ څبی اكثی ځي رڂڈ٣ ثقل ڇ ٽ څب ڇ ٱبٹت بی ثڄ جٴ

څبی ځڈڀ ځگبه ثوربهـ بی ڇ بذ پلل آڇهك. اڀ ځکزڄ څپچڂڀ ثبځگورؤصو جٴ

څبی ٽجڈ٥بری هڇڂٮٶوی اواٿ اذ ٵڄ ثڄ ځڈثڄ فڈك بیبٿ رڈعڄ ٽی ثبل. اٽب رڂڈ٣ كلگبڃ

ځبڅپگڈځی څبیی ځي كه آٿ ثڄ گبڃ څپڈاهڃ ځزغڄ اځغبٻ ځ٢وی ب ثٺڈ٧ بی ځجڈك، ثٺٶڄ گڄ

چټ ٽی فڈهك. كه ڇاٱ٤ اځٲالة ٽوڇذ ٭وذ علیلی كه ٭بی ٥پڈٽی عبٽ٦ڄ ثڄ ڇعڈك آڇهك

څپڄ، پبه آىٽبی ڇ ثبٿ ٱوؾڄ ځڈیڂلگبٿ ٱواه گو٭ذ. ثب اڀ کڄ ایڀ ځي ثڄ ىڇكی كه فلٽذ جٴ

ی ڇ اعزپب٥ی ٽز٦چل كهفڈه رڈعچی اى ځوبد بی كڇهاٿ ٽوڇڄ ثڄ ثبٿ ٽبٽڀ ب

اځلاى ر٪واد، ثڄ اٶبٷ ٽبځلځل. کبه ځگبه كهثبهڃ ځبثبٽبځ څبي ب عبٽ٦ڄ ڇ روټ چټ

ٽبځلڃ اواٿ كه ٱب ثب پو٭ذ ٽزڂڈ٥ی ١چڈه ٽی یب٭ذ، ٽضال اىاځزٲبك ځجذ ثڄ ٽڈٱ٦ذ ٥ٲت

ٶڈٽذ ٱبعبه، ب گوای بی ڇ ٭بك ؽ څبی عچبٿ كه اڇائٸ ٱوٿ ثزټ گو٭زڄ رب ځٲل ٽٺ

ڂذ ىكگی ڇ عيٻ اځلیی ٽنڅجی. ایڀ ٽکالد اى كل ٽڂزٲلاٿ االػ ٺت ٵڄ اٵڂڈٿ څپچڈٿ

څبی ٽيٽڀ ځڈزڂل، رڂچب ثق اى ثپبهی ججی ثواي ٮبی ثلٿ بی عبٽ٦ڄ ځقڄ ٽ

عبٽ٦ڄ ایواٿ ثڈكځل. اى ایڀ گنزڄ ځٮی ازجلاك ڇ ٭بك ڇ رؾغو اى هاڃ اثلا٣ اځڈا٣ علیل

ڂيبی ځي ثبٿ ٽی گذ. اكثبد عڂج ٽوڇڄ اواٿ څپچڈٿ اكثبد ثبهي اى رؾڈالد

څبی ٩ڂی ڇ ٽزڂڈ٥ی اى څغڈ ڇ ڂيبی ها كهاٶبٷ گڈځبگڈٿ څبی ٽلهٿ، هگڄ ڇ اځٲالة

څب، هبالد ڇ ا٦به ٽڈا٤ ٽزٮبڇری ها كه ٴ ٽڈٱ٦ذ كڇگبځڄ كهثوكاذ: ٽٲبالد ٽجڈ٥بری، هٽبٿ

رڈاٿ كه كڇهڃ ای ٵوكځل. ثو اڀ ٽڂڈاٷ ځگبه څغڈڇ ڂيبی ها ٽی قی ثبٿ ٽیڇ ځبكه ربه

څبی عپ٦ی، هل ا٭ٶبه ثوهی ځپڈك ٵڄ څټ ٽجو آ٩بىڅبی ځڈ ثڈك )ٽبځڂل گزو و٤ هبځڄ

څب كه ىٽڂڄ څغڈڇ ڂي، چڄ كه ٹؾڀ ڇ چڄ كه گوی ٥پڈٽی ٽٺی ڇ ثڀ اٹپٺٺی، رؤصواد ٽزٲبثٸ ڇ ڇاٻ

كاك )اى ٱجٸ پببٿ پڈزگ پڂ ڂي ثڄ اكثبد څبی ٽ ڇ كه ٥ڀ ؽبٷ فجو اى پببٿٶٸ آٿ(،

څب رڂچب څبی فڈی ٵڄ ٭چټ آٿ ٵالٴ ٭بهی ڇځي ازپبٷ آٿ ثو ٵڂببد اكثی ١و٬ كه ٹٮڄ

ل ٵڄ ثوپبڄ هڇاث قی ڇ ؽب٭٢ڄ څبی ٽزوٳ بفزڄ ای ٽپٶڀ ٽی كه عچبٿ فڈكثڂلڃ

ڂی کڄ ٽ٦پڈال كه اهرجب ثب ٽٲڈالری کٺی ٽبځڂل ڂذ ڇ ٽلهځزڄ فالڄ ڇ ثؾش لڃ ثڈك(؛ ٽبٽ

ثق ڂي ڇڅغڈ لڃ اځل. كه اكثبد ٽوڇڄ پبهی اى ٽبٽڀ ٽق اځگيڃ ڇ ٽؾزڈا

څبی څبی هاظ كهځگبه ڂي ڇ څغڈ اڀ ثڈك ٵڄ گڈځڄ ىٽڂڄ ٶی اى هڇ بی ثڈكځل. كه اڀ

ځڀ ٵڂڂل ڇ ثگناهځل رب آٿ ربك آٶبه ٽزٲپب ثب فڈاځڂلڃ قڀ ټٽزٮبڇد ڇ ث٦ب ٽزبك ها څ

څبی بی ڇ اعزپب٥ی كه عڈ ىٽبٿ ٽڂزو ڇ ثڀ ثبهی اى ثگڈل. اٽب كهؽبٹکڄ ك٩ل٩ڄ

څبی اكثی علل ٱوائذ څبی ٽزٮبڇری ها ٽٺجل ځڈیڂلگبٿ ٽزوٳ ثڈك ځگبه څغڈ ڇ ڂي كه گڈځڄ

. كه اڀ ٽ٦ڂب ٽی رڈاٿ گٮذ کڄ ڂي ڇڅغڈ څټ ؽبٹذ اال٣ څبیی ځڈ ٥وڄ ٽی ل ڇ كه ٱبٹت

هبځی كاذ ڇ څټ اهى اهرجبی. ر٦جواد عبٹت رڈعڄ ڇ کڂبیبد رڂل ڇ ري ځگبهفبځڄ ڂيآڇهاٿ ڇ

څبی فڈثی اى ٽبٽڀ اڀ رٲبثٸ څب څزڂل. اى ایڀ عپٺڄ ٽی فڈاڃ ځپڈځڄ څغڈپوكاىاٿ ٽوڇڄ

بی اوا٭ذ ٱبعبه ثب كثلثڄ ڇ کجکجڄ فڈك، ثڄ ڈهد عپب٥زی رڈاٿ ثڄ ٽڈاهك ىیو ابهڃ ځپڈك: ا٥



Pag

e10

1

ڈځل؛ ٽزغلكیڂی ٵڄ ثبرٲٺل کڈهکڈهاځڄ اى هڈٻ اهڇپبی ٽڈٯ ڇ كاكڃ ٽ گو ځبٿ ٵبڅٸ ڇ هڈڃ

اځل؛ اڅٸ كڈاٿ و٫ ځ٢و اى ٽڂجی کڄ كازڂل، ثڄ ڈهد ٽزی ٽوڇط اى فڈكثگبځگی ٭وڅڂگی

بٿ ثڄ ڈهد ل؛ ٽالیبٿ ٽزٲٸ اى ڈاك ڇ پبگبڃ اعزپب٥یا٭واك ٽ٤ ڇ وثواڃ رڈیو ٽی ڈځ

هاڃ ٵڄ عٺڈی پبی ڈځل، چڈٿ هاڅجواځی گټ ا٭واكی ٽزؾغو ڇ ٩ب٭ٸ اى اڇب٣ ىٽبځڄ ٽغټ ٽ

فڈكبٿ ها څټ ځپی رڈاځزڂل ثجڂڂل؛ ىځبٿ څټ کڄ ٩بٹجب ه٭زبهبٿ ثڄ ٽبځڂل اٮبٷ ثڄ رڈیو ٽی

لځل ڇ ځڄ بٿ ها كهثوگو٭زڄ ثڈك كهگو ٽی صی ٵڄ پواٽڈٿآٽل، چڈٿ کبځی کڄ ځڄ كه ڈ٭بٿ ؽڈاك

اال اڅپذ یب ربصوی كه آٿ ؽڈاكس كازڂل؛ ٽوكٻ ٥بكی کڈچڄ ڇ ثبىاه څټ کڄ څوهڇىڃ ٽغجڈه ثڄ

څب ڇ ٽؾلڇكیذ څبی ثڈكځل ٵڄ اى ځبؽڄ ٽزجلاٿ ٭بل كافٺی ڇ ازضپبه کٺڂغبه ه٭زڀ ثب ٽؾوڇٽذ

ٸ لڃ ثڈك؛ ڇ واځغبٻ كڅٲبځبٿ ٵڄ ٥پوی ثڄ ٽ٢ٺڈٽذ پوی ٽی څب رؾپ ڇ آى ثگبځگبٿ ثو آٿ

بفزڂل ڇ اى څو ر٪وی ٽزؾو ڇوگوكاٿ ثڈكځل ىیوا ؽبٸ څو ر٪و ثوای آځبٿ عي فوٽڂی اى

چڈٿ ٽڂبكیبٿ فڈاڅبٿ كهٽجڈ٥بد ٽڈا٭ ثب آٿ څب قزی ڇ ڄ هڇىی ځجڈك. كه ٽٲبثٸ، ٽوڇڄ

بٿ ها هڇڀ ٽی بفزڂل ڇ ثب كٽلٿ هڇػ ٺپبد پواٽڈٿلځل ٵڄ ١ پو٭ذ ڇروٱی رڈوٽی

څبی ٽٺی ڇ آىاكی فڈاڅبځڄ كه ر٪و عڈ هاٵل عچل ٽی ڇهىیلځل. كه ایڀ ىٽڂڄ ٩بٹجب ځوڇٽڂل آهٽبٿ

څبی كاك ٵڄ ربكڅب ها ثوعزڄ ٵڂل ڇ ثڄ اڀ ٱبٹت ازٮبكڃ اى جٴ ٽؾبڇهڃ ثڄ ڂيځڈی اعبىڃ ٽ

٥ڂڈاٿ ٶ اى اٱبٻ ڂي ٽی رڈاٿ گٮذ کڄ ایڀ ثڄ« څغڈ»ٽڈهك بٵڀ ڇ بٽذ ىځلگ ثقل. كه

٦ڀ، هقڂل، رپقو، ب چيڅبی اى اڀ »٥ڂڈاٿ ٵبهثذ ر٦جوی اذ ثب ٽ٦بځی ٽزڂڈ٣ ٵڄ ثڄ

ر٦و٬ لڃ اذ. گڈځڄ اكثی « ٱجٸ، كه روؼ، رٲجؼ، ب ازچياء ثيڅکبهی ڇ ثی فوكی ڇ ٩وڃ

ثی فوكی څب ڇځلاځټ »ڈك ٵڄ كه آٿ ای ٭و ٽ ٥ڂڈاٿ ځڈزڄ څغڈ، چڄ كه ځضو ڇ چڄ كه ځ٢ټ، ثڄ

ثڄ ایڀ رورت څغڈ بی «. ڈځل ثکبهی څبی اځبٿ ثڄ ٱل رؾٲوب رپقوبٿ ځپبیبځلڃ ٽ

ٽقب ٽزول اذ ٵڄ ثب ثچوڃ عڈیی اى ٱب، ا٭بگوی، ب ا٩واٯ، فب کبهی ڇ ثی فوكی

چڈٿ ڂي، ثب روټ ٴ ثب اڀ ٽالؽ٢ڄ، څغڈ ځي څټٵبځی ٵڄ ثڂبی ځٲلبٿ ها كاهك ٽقوڃ ٵڂل.

فبی اى آڈكگی آځی اى ٭بهڇځگواځی ىٽڂڄ ٽٮوڇ ڇٽزوٳ ثبځی ڇ كهب٭زی، ثب اؽب

څپواڃ ثڈكڃ اذ. ثڂبثواڀ څغڈ بی ا٩ٺت ثڄ ٽڂيٹڄ ٽکپٸ ځٲل بی ثڄ کبه ه٭زڄ اذ.

ڈه ٵٺی ثڄ ڇٺڄ ځڈڂلگبٿ ڇ گڈځڄ ٵڄ كه ثبال گٮزڄ ل، څغڈ ڇ ڂي بی ثڄ څپبٿ

څب ثڄ رؾڈٷ ثڄ ب٥واځی ثڄ کبهثزڄ ٽی ل ٵڄ فڈاڅبٿ ر٪و ڇ االؽبد ثڈكځل. كه ڇاٱ٤ ٥الٱڄ آٿ

ابٿ هڅب٭ذ ڇ مڅڂزی پڈب ثقلڃ ثڈك، ؽبٹزی ٵڄ ٽقبٹٮبځبٿ ا٩ٺت ٭بٱل آٿ ثڈكځل.

ی ڇ ٭وڅڂگ ٥ڈاٻ كازڂل ڇ ثڄ گو كه رڈ٬ ڇ روټ ٽڈڈ٥بد اعزپب٥ څغڈپوكاىاٿ ٽچبهری چټ

ٽڈڈ٥بد فڈك ها ثو ٽال بىځل ثڄ هیقڂل آهځل، فڈثی ٽی رڈاځزڂل اك٥بڅبي پڈچ ڇ رؤصواد ٽقوة

بٿ ها ٽزؾڈٷ بىځل. څپڀ ٱڄ كه ٽڈهك ازٮبكڃ اى کبهیکبرڈهكه ڂي ڇ ڇ اى اڀ هاڃ فڈاځڂلگبٿ

ٹ٬ رؾڈٷ ثڈكځل ا٩ٺت اى ڂي پوڅي څبی ٽڈه څټ بكٯ ثڈك. كه ٽٲبثٸ، ٵبځی ٵڄ ٽقب څغڈڄ

لځل، ڇ ٽزٲپب ثڄ گبڃ ثڄ ٭ؾبی ٽزڈٸ ٽی كازڄ ڇ كه ا١چبه ځ٢وفڈك اى و فټ

افالٱی ڇ ريڇیو، فبځزکبهی بی، ب ؽزی ثوكځل ڇ آٿ څب ها ثڄ ثی فڈاڅبٿ ؽپٺڄ ٽی رؾڈٷ



Pag

e10

2

بٿ ٽی كاكځل. كه ٽٲبٹڄ ٿٵوكځل ڇ كه ځزغڄ، ځبفڈازڄ ثچبځڄ ثڄ كذ ٽقبٹٮب اهرلاك ٽزچټ ٽی

ؽبو عچذ ثوهی ڂي بی كهٽجڈ٥بد كڇهاٿ ٽوڇذ رپوکي ثؾش ها ثوٽ٦و٭ی ځویڄ

34ٽغٺڄ ازجلاك ٱواه فڈاڅټ كاك ڇ پڀ وػ ٽقزوی اى ای ځجزب ځبڂبفزڄ ٽڈڈٻ ثڄ

رب 1907.ڇ ڃ. 1287رب 1286ڃ.ٯ )ثواثو ثب بٷ څبی 1326رب 1325څبی پبهڃ آٿ ٵڄ ثڀ بٷ

روی كهثبهڃ آٿ فڈاڅټ پوكافذ. اى هاڃ ل، ثڄ مکو عيئبد ث ٻ( كه رچواٿ ٽڂزو ٽی 1908

ثوهی ڇعڈڃ ٽقزٺ٬ اڀ ځوڄ )اى کٸ آٿ گو٭زڄ رب فڈاځڂلگبځ ڇ ر٪واد ٽؾزڈا ڇ ٹؾڀ، ڇ

ربصوی کڄ ٽلیو ثو آٿ كاذ( كه ثزو کٺی ؽڈاكس هڇى ڇ کپک څبی بی، ٱبكه

څبی ٽبٿ ٥ٲبل ڇالئڈٹڈژی څبی ٽقبٹ٬ ها روټ ځپڈكڃ ڇځٲ څغڈپوكاى ثڄ ڈاڅټ ثڈك ٵڄ رڂف

ٵڂل كه ځ٢و آڇهیټ. ٽضبثڄ ځب١وی ؽب ٵڄ ثب ڂيڇٵڂبڄ ڇٱب٤ پچلڃ هڇىگبهی آٮزڄ ها صجذ ٽی

ـ »ـ ٽچلی ٱپی ڇ ٽغٺڄ ازجلاك ٽغٺڄ ازجلاك ها آٱب ـ ٽچلی ٱپی، ثب اٽبی

، ٽڂزو ٽ بفذ کڄ فڈك بؽت آٿ ځي ثڈك. اكڇاهك ثواڇٿ اى ٽغٺڄ ازجلاك ثڄ «اٹپپبٹک

ٵڂل ڇ ثب اهعب٣ ثڄ ٭چوذ اچ. اٷ. هاثڂڈ اى ٽجڈ٥بد ٭بهی، ر٦لاك پبهڃ ٥ڂڈاٿ ٽبڅڂبٽڄ بك ٽ

ٱٺپلاك ٽی کڂل. كه ڈهرکڄ ٽغٺڄ ازجلاك ا٩ٺت ثڄ ڈهد « پبهڃ 31»څبی آٿ ها كه ٵٸ

آٿ رڈ ایڀ ځڈیڂلڃ گوكآڇهی گوكیلڃ کڄ كه 34گذ ڇ عپ٦ب رب پبهڃ څٮزگی ٽڂزو ٽ

څب كه رچواٿ ثڄ چبپ هلځل، ځقذ كه ثوهی ؽبوٽڈهك ازٮبكڃ ٱواه گو٭زڄ اځل. څپڄ پبهڃ

(، ڇ واځغبٻ 33رب 18څبی (، پ كه ٽج٦ڄ ٭بهڇ )پبهڃ17رب 1څبی ٽج٦ڄ وٱی )پبهڃ

ڇ اؽزپبال پبهڃ څبی ٵڄ ٽپٶڀ اذ پ اى آٿ چبپ لڃ 34بهڃ كه ٽج٦ڄ ؽجٸ اٹپزڀ )پ

34رب 18څبی بځزپزوڇ ثوای پبهڃ 5/20كه 5/16، 17رب 1څبي ثبڂل(. ٱ٤ ٽغٺڄ ثوای پبهڃ

عپبكي 5بځزپزو ثڈكڃ اذ. ځقزڀ پبهڃ ځویڄ كه 5/10كه 10ٱلهی کڈچک روڇ ثڄ ٱ٤

( 34ای ٵڄ ثڄ ځ٢و ځگبهځلڃ هلڃ ) ی٦ڂی پبهڃ ڇ آفوڀ پبهڃ(، 1907ژڇئڄ 16) 1325اٹضبځ

( )رچواٿ، ٽج٦ڄ ؽجٸ اٹپزڀ( چبپ لڃ اذ. 1908آڇهٸ 24) 1326هث٤ االڇٷ 22كههڇى ڂجڄ

ٻ( كه 1888ڃ.ٯ. )ثواثو ثب 1305ا ثب ـ اٹپپبٹٴ كه ربثزبٿ ثواڇٿ څپچڂڀ ثڄ آڂبی اڇٹڄ

څبی ثب ثواڇٿ پبهڃ« ثڄ بك كڇزی ٱلپی»ٹپپبٹٴ څټ ث٦لڅب ٵڂل. ـ ا ٵوٽبٿ ابهڃ ٽ

( 34٭وزبك. آفوڀ پبهڃ ٽغٺڄ ٵڄ ثڄ ځ٢و ځگبهځلڃ هلڃ اذ )پبهڃ ا ها ثوای اڇ ٽ ځوڄ

څبی پڀ اذ ڇكهذ پ اى ٵڈكربی ل كاهای څپبٿ ر٦لاك ٮؾڄ ڇ څپبٿ ٱپذ پبهڃ

فڈاڃ ها كهپی كاذ ( ٵڄ ر٦ٺی ٽجڈ٥بد ٽوڇڄ1908)ژڇئڀ 1326ٽوڇڄ كه عپبكي االڇٷ

آفویڀ پبهڃ ٽغٺڄ ثبل، څچ ځبځڄ ب ابهڃ اي كه آٿ 34څپڄ اگو پبهڃ ٽڂزو گوكیل. ثب اڀ

ڇعڈك ځلاهك ٵڄ ؽبٵ اى ر٦ٺی ٱویت اٹڈٱڈ٣ ب رڈٱ٬ اځزبه ثبل. كه ٽڈهك كڇهڃ ىٽبځی اځزبه

ٽڄ 30) 1325هث٤ اٹضبځی 17ڈه اوا٭ٸ اځزبه فڈك ها كه اڀ ځوڄ ٽی رڈاٿ گٮذ ٵڄ هڇىځبٽڄ

آ٩بى ٵوك، ڇ ٽغٺڄ ازجلاك اځزبه « چوځل ڇ پوځل»(، ثب زڈٿ څغڈ ڇ ڂيٽچڈه كڅقلا ثڄ ځبٻ 1907

٥ٺ ، ٵڄ ثڄ ؽپبیذ هڇ څب اى ٽؾپل1907فڈك ها پ اى ٽ٦بڅلڃ هڇ ڇ اځگٺ كه ٽبڃ اڇد

آمهی ٽالځواٹلڀ، ٵڄ -بٿ اځغبٽل، آ٩بى ځپڈك. څغڈځبٽڄ روٵیبڃ كه ٽقبٹٮز ثب ٽوڇڄ فڈاڅ



Pag

e10

3

كه رٮٺ 1907آڇهٸ 7هل، كه كذ فڈاځڂلگبٿ اواځی څټ ٽی ځب١و ثڄ اڇب٣ ایواٿ ځي ثڈك ڇ ثڄ

رڈاٿ ابهڃ ٵوك ٵڄ ڈڃ څغڈیڄ څبی ٽغٺڄ ازجلاك آ٩بى ثڄ اځزبه ٵوك. كه اڀ ىٽڂڄ څپچڂڀ ٽ

ٸ ابب ثب ڈڃ ٽالځواٹلڀ ٽزٮبڇد ثڈك، ڇ ثوفال٫ ٽالځواٹلڀ اڀ كڇ ڇځویڄ ڈهاوا٭

ٵڄ کوكځل. څپچڂڀ ثبل ثڄ بك كازڄ ثبټ ٵڄ كه ؽبٹ ځوڄ اى ٵبهٶبرڈه ازٮبكڃ ځپی

٥ٺ بڅ ثڄ كڇه ل ڇ ثڂبثواڀ اى آت ازجلاك ٽؾپل ٽالځواٹلڀ كه فبهط اى اواٿ چبپ ٽ

ل. ٶی اى ځقزڀ ك كه رچواٿ ڇ كه ځيكیکی كاهاٹٺڂڄ ٽڂزو ٽیثڈك، ٽغٺڄ ازجلا

ثواڇٿ، ی٦ڂی كه 1888رڈاٿ كه فبواد ٮو بٷ څب ٵڄ ثڄ ـ ٽچلي ٱپی لڃ ها ٽ ابهڃ

بٷ ك هٽبٿ اواځبٿ، ب٭ذ. كه اڀ اصو ثواڇٿ ا٩ٺت اى مٵو ٵبٽٸ ځبٻ ـ ٽچلي اٽبٳ کزبة ٴ

ـ عٺٸ اٹٲله ٱپی»ي څټ رڂچب ثڄ اڇ ثب ٥ڂڈاٿ ڇهىلڃ اذ، ڇ كه ٽڈاهك ابهڃ ٵوكڃ، ڇ اڇ ها « آٿ

رڈاٿ گٮذ آڇهك. ثڂبثواڀ ٽی اىٹی )ثبثی( ڇ٬ ٵوكڃ، ڇ بل اى څپڀ هڇ ثڈك ٵڄ ځبٻ ٵبٽٺ ها ځپ

ٵڄ پوڇ ڇ ٽ٦زٲل ثڄ ٵڄ ـ ٽچلی كه اڀ ٽٲ٤ اى ىځلگ ا ثڄ ثبثڄ ٥الٱپڂل لڃ ثڈكڃ، ڇٹڈ اڀ

ټ ځلڃ ثبل. ثواڇٿ ثو ایڀ گپبٿ ثڈك ٵڄ ـ ٽچلی ثب اىٹڄ څپلٹی كاذ ڇ اى ٭ؾڈای آٿ څ

ڃ.ٯ. ځي څپڀ ځکزڄ ها ٽی رڈاٿ ازڂجب ځپڈك. كه ڇاٱ٤ 1305ٵٺی گٮذ ڇ گڈ ثب اڇ كه بٷ

اهلل ٱپی ٶی اى ڄ رڀ ثبثبځی ـ ٽچلی ٽز٦ٺ ثڄ فبځلاځی اى اىٹڄ ثڈك: ٥پڈی اڇ ٽوىا ٭زؼ

ٻ( ٵڈلځل ځبواٹلڀ بڃ ها روڇه ٵڂڂل. فڈك ـ ٽچلی 1852ڃ.ٯ. ) 1268ڄ كه بٷ ثڈك ٵ

ٻ( ٵڄ اؽزبب ٽغجڈه ثڄ روٳ ٱټ ل كه څپڀ 1878ڃ.ٯ. ) 1294اٺذ ٱپی كاذ، ڇ رب بٷ

چوکڈځذ كاذ. كه ٱټ اڇ آٽڈىگبه ىثبٿ ٶی كڇ ځٮواى ٵبهٽڂلاٿ اهڇپبی وکذ رٺگوا٫ ثڈك، ڇ

چڂلاٿ څټ كهٱل ٽنڅجبد ځجڈك. ـ ٽچلی ابب رؾالد ڇ گوایی ٩و ٽنڅجی اؽزپبال

كاذ ڇ بل څټ اىڅپڀ هڇ ثڈكڃ اذ ٵڄ ڇی واځغبٻ كه کوٽبٿ ثڄ ٺبٿ ؽپل ٽوىا

1309رب 1298ځبواٹلڇٹڄ، ثواكه ثيهگزو ٥جلاٹؾڀ ٽوىا ٭وٽبځٮوٽب، كه ابٻ ؽٶڈٽز كه ٵوٽبٿ )

ٻ( ځيكیک گوكیل. ـ ٽچلی ثڄ ٥ڂڈاٿ ٽبڇه ڇ ڇاڄ ځبواٹلڇٹڄ ثب 1892رب 1880ڃ.ٯ. ثواثو ثب

ا ثڄ ٵوك ڇځي چڂل ثبه ڇی ها كه ٮوڇ وٵی فبهعبځی کڄ آٿ عب ٽی آٽلځل فلٽذ ٽ

فڈاڅبٿ ٵوٽبٿ رڈاٿ كهب٭ذ ٵڄ ـ ٽچلي ثب ٽوڇڄ ثٺڈچزبٿ څپواڅ ځپڈك. څپچڂڀ ٽ

اڇ ثب فبځلاٿ ـ اؽپل هڇؽ ثڄ فڈث آڂب ثڈك ڇ كه اڇاٸ »ٽضبٷ څټ كه اهرجب ثڈكڃ اذ. ثواي

ٽالكی څټ ٽزٲپب ثب ازبځجڈٷ اهرجب كاذ ڇاى ٽزوٵبٿ ڇ فڈاځڂلگبٿ پوڇپبٱو 1890كڅڄ

چڂبٿ ٵڄ اى « ځوڄ افزو ثڈك، ڇ ؽز ثڄ ثواڇٿ څټ رڈڄ ٵوكڃ ثڈك ٵڄ اڀ ځوڄ ها ٽزوٳ ڈك.

گوٻ ثڈكڃ اذ ڇ ثڄ هڇایذ اڇ اى كل ـ ٽچلي ق ثبڈاك ڇثبه فڈٿآل ٽ وػ ثواڇٿ ثو

ځگبهځلڃ ربٵڂڈٿ اال٥بد «. آٽل پبه ٽی ٭وكي آىاكاځل ثڄ»ثبهی اى اڅبٹ ٵوٽبٿ ـ ٽچلی

ٽغٺڄ 1907ٵڄ كه بٷ ڇ رب ىٽبځ 1892روی كهثبهڃ وگنذ ـ ٽچلي پ اىبٷ ث

اٻ. ځڄ بڅلی كه كذ اذ ٵڄ ځبٿ كڅل ٵڄ ك ثڄ كذ ځبڇهكڃازجلاك ها كه رچواٿ ٽڂزو ٵو

( كه ٵوٽبٿ ٽبځلڃ ثڈك، ڇ ځڄ اال٥ی 1892ڃ.ٯ. )ٽڄ 1309اڇ پ اى ٽوگ ځبواٹلڇٹڄ كه هٽبٿ

كاهټ اى ایڀ ٵڄ اڇ پ اى اڀ ڇاٱ٦ڄ ثڄ ٥جلاٹؾڀ ٽوىا ٭وٽبځٮوٽب ثواكه ٵڈچکزو ځبواٹلڇٹڄ پڈزڄ



Pag

e10

4

رڈاٿ گٮذ ٵڄ كه بٷ څبی ث٦ل ـ ٽچلی اهرجب فڈك ها ثب ٵوٽبٿ ڇ يك ثبل. ثب اڀ ڇعڈك ٽ

ؽٮ٠ ځپڈك. ثواي ٽضبٷ ؽزی اگو ڇٮی کڄ ـ ٽچلی اى كڇهاٿ اٱبٽذ فڈك كه يك كه ٽغٺڄ

ازجلاك آڇهكڃ اذ ها بفزگی ثلاځټ، ثبى څټ ٽی رڈاٿ ثڄ اهرجب ڇی ثب یيك ڇ اڅبٹی ا، ٵڄ كه

ىځل، ام٥بٿ كاذ. ٽج٦ڄ بٿ ثڄ آځبٿ ىفټ ىثبٿ ٽی ٽز٦ت فڈاځلٿ عبی عبی ٽغٺڄ ثب عبڅٸ ڇ

پوكڃ ب٦بد وٱی ڇ ٽغٺڄ ازجلاك جٴ ٽغٺڄ ازجلاك ا٩ٺت ثڀ ٹؾڀ څغڈآٽي ڇ گياه ث

رو ثب ـ ٽچلی څب اؽزپبال ٽزٺيٻ آڂب ث گڈځڄ گياه ب كه رڂبڇة ثڈك. كهٳ ثچزو اڀ

رو اڇذ ٵڄ ځبىٽڂل رؾٲ ثزوی څبي اعزپب٥ ڇ گزوكڃ ودڇ ؽٺٲڄ آڂببٿ اڇ ڇ ٽ٦ب

اذ. اٽب اڀ ڇاٱ٦ذ ٵڄ كه ٽڂبث٤ ربهیـ آٿ كڇهاٿ، اى عپٺڄ كهآصبهي ٵڄ كهثبهڃ ٽجڈ٥بد ځڈزڄ

كڅل ٵڄ اڇ آكٽ ٽؾب٭٢ڄ کبه ثڈكڃ لڃ اذ، ثڄ ځلهد اى ـ ٽچلي بكي لڃ ځبٿ ٽ

ؽبٷ كه ٽڈهك ٭٦بٹذ څبی ـ ٽچلی ڄ اذ. ثب اڀڇچڂلاٿ كفبٹذ ٽزٲپی كه ڇٱب٤ ځلاز

ٽج٦ڄ وٱ ها فویلاهی ڇ آٿ ها اىٽؾٸ اڇٹڄ ا كه ثبة 1907ٽی رڈاٿ گٮذ کڄ ڇی كه بٷ

څبی رچواٿ فبځڄ روڀ چبپ څپبڈٿ ثڄ ٽٲبثٸ پ اٹ٦پبهڃ ٽڂزٲٸ ٵوك. ٽج٦ڄ وٱی ٶی اى ٭٦بٷ

څټ ٱڈاځڀ ربىڃ ثڄ رڈت هلڃ ٽغٺ ها چبپ ثڈك. اڀ ٽج٦ڄ 1908ڇ 1907څبي كه فالٷ بٷ

څب ها. گٮزڄ لڃ اذ کڄ كه ایڀ كڇهڃ ٽج٦ڄ وٱ ٵوك ڇ څټ ثبهی اى ځوبد ڇ هڇىځبٽڄ ٽ

ٵوكڃ اذ. اى ایڀ عپٺڄ ځوبد آٽڈىگبه، اٹچواٿ، اځب٫، ؽلڇك ٥ڂڈاٿ ځوڄ چبپ ٽ

، ٽبكي، ٽ٦به٫، ٽ٦و٭ذ االفالٯ، ڇ ځو رلڀ، رڂجڄ، فوٻ، پ بٹ٤، ڈهاي ثٺلڄ، جبثذ

لځل ڇ ځوبد كگوی څپچڈٿ ارؾبك، ڇٺڄ ٽج٦ڄ وٱ ٽڂزو ٽ ا٢٥ټ، ٽڂؾوا ثڄ

هلځل. ثڂبثوایڀ اٹغپبٷ، ثٺلڄ، ٭ڈائل ٥بٽڄ، ڇ ٵٺل بی، څټ كه اڀ ٽج٦ڄ ثڄ چبپ ٽ

ذ. ثڂب ثڄ ٱڈٹی ڇی ثڄ ٵزبثقبځڄ گو٭زڄ ا ؽغټ ایڀ ٭٦بٹذ ؽزپب ڇٱذ ىبكی اى ـ اٹپپبٹک ٽی

ٺڂزی څټ ڇاثزڄ ثڈكڃ ڇ اځزبه ٽغٺڄ ثوای اڇ ثزوؽٶټ وگوٽ كازڄ اذ. څپچڂڀ

(، كه پی 1909ابهڃ لڃ اذ ٵڄ كه كڇهاٿ ٺڂذ اؽپل بڃ ٵڄ كه كڇاىكڃ بٹگی )كه ژڇئڄ

كهٽلهڄ علل ٥ٺی بڃ ثڄ ٺڂذ هل، ـ اٹپپبٹک عيڇ آٽڈىگبهاځی ثڈك کڄ فٺ٤ ٽؾپل

اٹزؤ كهثبهثڄ آٽڈى بڃ عڈاٿ گپبزڄ لځل. ٽغٺڄ ازجلاك ڇ ٽجڈ٥بد ایواٿ كه ٥و

ٽوڇڄ كه ٽجڈ٥بد كه څغود اواځبٿ، اى عپٺڄ ځوبری ٵڄ كه ٱٮٲبى ٽڂزو ڇ كه اواٿ رڈى٤

بڃ ثڄ گبڃ فڈاڃ ٽڂزوڃ كه كافٸ اواٿ ڇ رڈٱ٬ گ لځل، ابهاد ٽٶوهی ثڄ ٽجڈ٥بد ٽوڇڄ ٽ

څب ڇعڈك كاهك. ثڄ ٥الڇڃ، كه ثوف ٽڈاهك كه ٽجڈ٥بد اځگٺ، هڇڄ ڇ ٭واځڄ څټ ثڄ ٵضود آٿ

څب ٵڄ فڈاڃ كه اواٿ ابهڃ لڃ اذ. ثواي ٽضبٷ، ٽجڈ٥بد ثوزبځب، څټ آٿ ٽجڈ٥بد ٽوڇڄ

ذ څب ٵڄ ثب ب ٽؾب٭٢ڄ کبه ڇٽڈا٭ بذ څبی ڇىاهد فبهعڄ اڀ ٵڈه ثڈكځل ڇڅټ آٿ

ٵوكځل، ثڄ اڅپذ ٭٦بٹذ ٽجڈ٥بری كه اواٿ ابهڃ هڇی كه اواٿ ٽقبٹٮذ ٽ -اځگٺ

٥ٺی بڃ افجبه ٽوثڈ ثڄ رڈٱ٬ اكڇاهی څب څپچڂڀ پ ڇ پ اى ٵڈكربی ٽؾپل كازڂل. آٿ

ڈه ٵڄ فجو رڈٱ٬ ٵبٽٸ ٽجڈ٥بد ٽوڇڄ فڈاڃ كه كڇهاٿ ٵوكځل، څپبٿ ٽجڈ٥بد ها ٽڂزو ٽ

( ها څټ ٽڂزو بفزڂل. كه ځگبڃ اڇٷ آٶبهروڀ ځٶزڄ 1909رب ژڇئڄ 1908و )اى ژڇئڀ ازجلاك ٪



Pag

e10

5

ڂيآٽي كهثبهڃ ٽغٺڄ ازجلاك اځزقبة ځبٻ آٿ اذ. كه ځقزڀ پبهڃ آٽلڃ اذ ٵڄ اڀ ځویڄ

ٽغٺڄ »ځبٻ كاهك، اٽب اگوڅياه ځبٽڄ ا٥زواڄ اى ٽوكٻ كهب٭ذ کڂل، ځبٻ آٿ ها ثڄ « ٽغٺڄ ازجلاك»

ا اكاٽڄ ثلٷ فڈاڅل کوك ڇگوځڄ آٿ څټ، ٽضٸ څياهربي كگو، ثڄ څپڀ هټ ازجلاكي« وڇڄٽ

رو رڈعڄ ٵڂل ازلالٷ ٽغٺڄ ها ث« ازجلاكی»كڅل. پ ثواي اڀ ٵڄ اځزقبة ٽڈ٤ ٽ

فڈاڅ څزڂل، ڇ ١بڅوا ٵڂل ٵڄ چڈٿ ثبهی اى ٽوكٻ ٽ٪ڈٷ اهائڄ اڈٷ ٽوڇڄ ٽ

رلڇیڀ اڈٷ ڂذ كیویڂڄ ازجلاك ځپ ا٭زل، ٽغڄ ازجلاك ثو اځغبٻ اڀ ٵی ثڄ وا٭ذ كگو

هاځ ٥بكالځڄ، گپبهك. اگو ٽوڇذ ٽزپٸ ثو اڈٹ چڈٿ ؽبٵپذ ٱبځڈٿ، ؽٶټ ٽچټ څپذ ٽ

ؽٲڈٯ ٭وكي، پبهٹپبٿ، آىاكي ٽجڈ٥بد، پببٿ ؽٶڈٽذ ٽٺٲڄ ڇ فڈكواځڄ، ڇ ك٭ب٣ اى ٽڂب٭٤ ٽٺی

هڇای ٽزجلاځڄ، ڈكعڈیی قی ثڄ څو ثچبی، وٵڈة اذ، ازجلاك ثوپبڄ ٭وٽبٿ

ٽغٺڄ » ٽجڈ٥بد ڇ اى اڀ ٱجٸ ازڈاه اذ. ثو هڇي عٺل ځقزڀ پبهڃ ڇ كه ىو ٥ڂڈاٿ

ٶ اى ثق څبی ٽکوه «. څبی وی ٭وٱڄ كه اځغپڀ ؽبٸ ا٭ٶبه آٿ»ا٭يڇكڃ لڃ: « ازجلاك

څبی ك ٵڄ ٽزڂب١وی فبٹی ثوای اځغپڀافزب كاه« اځغپڀ ازجلاك»ځویڄ ثڄ وػ ٽناٵواد

« اځغپڀ ازجلاك»ٽوڇڄ فڈاڃ، ب ؽزی ثوای فڈك ٽغٺ اذ. اځزقبة ځبٻ وٵذ ٵڂڂلگبٿ كه

، «ٽؾٲ»، «بڅياكڃ»ثب رڈٸ ثڄ ٵٺڄ څبیی ڂبفزڄ لڃ ڈهد گو٭زڄ اذ، ٽبځڂل:

ي اى ٽبٽڂ ٵڄ كه ڇ ٩وڃ. پبه« اٽو»، «عڈاٿ»، ب ٭ٲ «عڈاٿ آال٭وځگ»، «٭ٶٺ»، «ـ»

ثبال اعپبال ثڄ آٿ څب ابهڃ ه٭ذ كه وٽٲبٹڄ پبهڃ ځقذ ځویڄ ثڄ ڇڈػ ثڄ چټ ٽی فڈهك:

ای ٽزجلیڀ گڈٷ ځقڈهیل ڇ اى فبالد ٥بٹڄ فڈی كذ ثوځلاهیل ڇ اى « ثټ اهلل اٹوؽپڀ اٹوؽټ»

ڂل ٽب ها اى ځبٿ ازجلاك ٽڂؾو٫ ڇ ٽڂو٫ ځڈیل. څڈبه ثبل کڄ ٽوڇڄ ٺجبٿ ٽی فڈاڅ

فڈهكٿ ثڂلاىځل ڇ ځبٻ ځبٽی ٽب ها اى ٮؾڄ هڇىگبه ثواځلاىځل. ٽگو ځڄ ٽب ثو څپڄ آٿ څب وڇهی كازټ

؟ ؽبال چڄ لڃ کڄ ایڀ څب ٽی فڈاڅڂل ثب ٽب ال٫ ثواثوی ثيځڂل ثٺکڄ ثبالرو ثوڇځل؟[ ٽگو ځڄ ٽب ثڈكیټ

ها ثڄ یک هیپبٿ ٽی ثزټ ڇگبڅی کڄ كڃ فبځڄ آٿ څب ها ثڄ كیگی ٽؾزبط ٽڂپڈكیټ ڇ څياه ځٮو

ٲڄ ٽکوكیټ ڇ ثڄ گچ ٽگو٭زټ ڇ ثڄ كڅبٿ رڈپ ٽگنازټ ڇ لا اى اؽلی ثوڇٿ ځپی آٽل؟ ؽبال

ایڀ څب ٽی فڈاڅڂل ثڄ ]جت[ ث٦ی ازجبڅبد ٽب ها مایٸ ڇ گڈڄ ځڀ ځپبیڂل ڇ ؽلی ثوای ٽب

ٽی کل ڇ اى ایڀ څبڅڈڅب اى ٽلاٿ ٱواه كڅڂل. چوا څپذ ځپی کڂل ڇ پب اى كائوڃ ارٮبٯ ثوڇٿ

ثوڇٿ ٽوڇیل؟ چوا عپ٤ ځپڈیل رب ثڄ یک څپذ ٽوكاځڄ ثب ٥لاٹذ ها ثوچڂټ؟ ىیوا کڄ ٥لاٹذ

ثوای ٽب عي وه ځزغڄ ځلاهك. ثبئل ڇ یک ك٭٦ڄ ثڄ ارٮبٯ ٭ویبك ثوکل کڄ ٽب ٽغٺ ځپی فڈاڅټ،

٥ذ كه كیڀ اذ. ٽب څياه بٷ اذ كه هاڃ ٱبځڈٿ ثڄ کبه ځلاهیټ، ٽب ٽٺپبځټ ڇ ٽوڇڄ ثل

ازجلاك ىؽپذ کلڃ ایټ ڇ اى څچ گڈځڄ ثنٷ ٽب٥ی ٽبیٲڄ ځڂپڈكڃ ایټ رب ځبٻ فڈك ها ثٺڂل کوكڃ

]ڇ[ بؽت څپڄ چي لڃ ایټ. ٽگو ٽٺزٮذ ځزل کڄ ایڀ څب ٽی فڈاڅڂل ٽب ها اى څپڄ چي

ك ٽوڇڄ ثڈیل، ڇ ثڄ ایڀ رلثو ٽی فڈاڅڂل ثڂلاىځل ڇ ٽی گڈیڂل ثبئل ڇ ث٦ل اى یک ٥پو ازجلا

ازٲالٷ ڇ ٥يد ڇ اعالٷ ها اى كذ ٽب ثگوځل ڇ ځبٻ ځکی کڄ كه یک ٥پو رؾٸ ځپڈكڃ]ایټ[ ثڄ

ىزی رجلیٸ کڂڂل. اٽوڇى ثؾپلاهلل څپڄ ځڈ٣ اجبة ك٭ب٣ اى ثوای ٽب عپ٤ اذ ىیواکڄ ؽغذ



Pag

e10

6

االؽزواٻ كاهیټ، بكاد گواٻ كاهیټ، ؽود ڇاال االالٻ كاهیټ، ٥ٺپبی ا٥الٻ كاهیټ، الة مڇی اٹ٦يڇ

كاهیټ، اى ایٸ عٺٸ ٱبعبه كاهیټ، ڇىیو ڇ اٽو كاهیټ، ا٥بٿ ڇ رغبه كاهیټ، وكاهاٿ هل ڇ بؽت

ٽڂجبٿ غب٣ كاهیټ، پڈٷ کڄ ؽالٷ څپڄ ٽکالد اذ كاهیټ، ٭ٲ یک چي ځلاهیټ ڇ اى اىٷ څټ

٦ڄ ثلڇٿ رو اى فلا ڇ فٺ ثو ثب ٽوڇڄ ٽی اذ، اگو ثڈك یک ك٭« ٩ود»ځلازټ ڇ آٿ

چوا آڈكڃ ځزڄ ایل؟ ځيكیک اذ ٥لاٹذ »ربفزټ ڇ کبه ٽغٺ ڇ ٥لاٹذ څپڄ ها ٽی بفزټ.

ثو ٽپٺکذ ٩ٺجڄ ځپبیل. ٽی كاځټ کڄ اځغپڀ څبی وی كاهیل ڇ کبه ٽی کڂڂل ٹکڀ ثڄ ڇ٤ ىځبځڄ ځڄ

ه ثوف ٽڈاٱ٤ ٵڄ فڈاځڂلگبٿ ها ٽزٲپب ٽڈهك څبي آ٩بىڂ ڇ ك ٽغٺۀ ازجلاك كه ثق« ٽوكاځڄ.

ٵڂل. چڄ اي ڇ ٩و هپ ازٮبكڃ ٽ كڅل ثواي هبځلٿ پبٽ اى جٴ ٽؾبڇهڃ فبة ٱواه ٽ

كهوٽٲبالد ڇ چڄ كه عبڅبي كگو ثبهڅب ابهڃ لڃ اذ ٵڄ ٽغٺڄ ٽقڈ گوڇڅ اى ځقجگبٿ

كاهك. پ ٭و ٽچټ اڀ اذ ٵڄ ثواي ٵوكڃ ځذ ثٺٶڄ ٥پڈٻ ٽوكٻ ها كه ځ٢و ٭وڅقزڄ ڇ رؾٸ

عٺت ٽقبت ٥بٻ جٴ ثبل بكڃ، عناة ڇ وهاذ ثبل ڇ اى ٥جبهاد پچلڃ ڇ از٦بهاد

11ڇ 10څبي كه پبهڃ« ځلای ٮٸ ٽوڇڄ»اي ٵڄ رؾذ ٥ڂڈاٿ كڈاه ثبل پوڅي گوكك. ٱ٦ڄ

فڈاڅبځڄ ځوڄ اذ ٵڄ ڄآٽلڃ، اى چڂڀ جٶ ثوفڈهكاه اذ ڇ ځي ځپڈځڄ فڈث اى پبٻ ٽوڇ

ایڂک كیگوآٿ ها ثڄ ڇڈػ ثبٿ ٽ کڂل: ای یبهاٿ! ای ثواكهاٿ! ای څټ ڇڂبٿ! ٽڀ ٮٺی څزټ

چچبهكڃ ٽبڅڄ! اگو ٽوا ځپی ڂبل ثگڈیټ رب ثڂبل. پلهٻ ٥لاٹذ اٹلڇٹڄ ڇ ٽبكهٻ ایواٿ اٹپٺڈک

ذ كه اځگٺ گو٭ذ. پلهٻ اذ. پلهٻ كه څو ڇالیزی ]کڄ[ ه٭ذ یک ىځی گو٭ذ. اڇٷ ىځی کڄ گو٭

ٽٺپبٿ اذ ڇ ٽٺپبٿ ٽی رڈاځل ىٿ ٥ڈی ثگوك. كه اځگٺ ڇٱزی کڄ پو ثڄ كځب آٽل

ثيهگ کوكځل. ]اڇ[ ؽبال ٽوكی لڃ ٽؾزوٻ ]ڇ[ ٽزق ]ڇ[ ٽٲزله. څټ اڇ فڈة ثڄ كهك اځگٺ څب

اذ ثبڂب ٽٺپبٿ ٽی فڈهك، څټ اځگٺ څب ٱله اڇ ها ٽی كاځڂل. ثواكهٻ ثب ایڂکڄ كه اځگٺ

اذ اٽب رٲڄ ٽی کڂل. پلهٻ اال ایواځی ثڈك ]ڇٹی[ اى ١ٺټ ٭واه کوك. څو ڇٱذ فڈاذ ثڄ ڇڀ

ثوگوكك ځگنازڂل. رب ىٽبٿ ٺڂذ پبكبڃ ٽ٪ٮڈه ٽ٢ٮواٹلیڀ بڃ ٽجوڇه ]کڄ[ ٥ڀ اٹلڇٹڄ له

وا کڄ څپڄ فڈك ا٢٥ټ ثڈك ]ڇ[ فٺی ٺڈ٧ ل ڇ پلهٻ ٭چپل ]كیگو[ کی ٽزڈعڄ اڇ ځپی ڈك ىی

ٽ٪ڈٷ ثڈكځل. فڈكی ثڄ ایواٿ اځلافذ ڇ ٽوا کبذ ڇ ه٭ذ. ٽڀ كه چچبهكڃ ٽبڃ ٱجٸ ثڄ كځب آٽلٻ.

ٽبكهٻ ٽوا كه آ٩ڈ کل. اڅٸ ایواٿ کڄ ثب پلهٻ كپڀ ثڈكځل ٽی فڈازڂل ٽوا ثکڂل ]اٽب[

كڃ ]ڇ[ ؽو٫ ٽی كڇزبٿ پلهٻ ٽوا ٽؾب٭٢ذ کوكځل رب ؽبال ثڄ ایڀ كهعڄ هلڃ اٻ کڄ ىثبٿ ثبى کو

ىځټ. ٽی گڈیټ ای څپچوی څب ٽڀ چڄ رٲوی کوكڃ اٻ؟ ٽڀ کڄ ثب څپڄ ثواكهٻ، ه٭ٲټ، څټ

كیڂټ، څټ ڇڂټ، گڂبڅی ځلاهٻ. ثجڂل، یک ثواكهٻ كه اځگٺ اذ، یکی ]كیگو[ كه ژاپڈٿ اذ،

ب څټ ثب ٽڀ ثزو ٽپٺکذ څب ٽڀ ثواكه كاهٻ. څو کبهی آٿ څب کڄ کب٭وځل ثب ثواكهڅبیټ ٽی کڂڂل پ

ای ٽزجلیڀ! ثڄ فلا ٱټ ٽڀ ځپی ٽوٻ ]ڇٹی[ چيی کڄ ثوای پب « څپبٿ ٽ٦بٽٺڄ ها ثکڂل.

ثبٱی ٽی ٽبځل یک ثلځبٽی ]اذ[. پلهٻ ڇٱزی کڄ ٽی فڈاذ ثبیل ایواٿ كه هڇڄ څټ ىځی

ب٭ٸ گو٭ذ. هڇ څب څټ ىٿ ثڄ پلهٻ ځپی كاكځل. آٿ عب څټ ٺڈٯ ثڈك، ایڀ ثڈك کڄ ]پلهٻ[ ٽوكٻ ها ٩

كیل ]ڇ[ ىٿ گو٭ذ. پلهٻ څوعبیی کڄ ٽی ثڂل فٺی ٺڈٯ اذ فڈك ها آٿ عب ٽی اځلاىك.



Pag

e10

7

گناذ. ؽبال چڂل ٽبڃ اذ اى رو كپڀ څب « كڇٽب»فالڄ ىځ ىائل یک پو، اپ ها

ٱبیټ لڃ ]ڇ[ ٽزجلیڀ فبٷ ٽی کڂڂل ثواكهٻ ٽوكڃ ]اذ[؛ فو، ڇاهلل آٿ څټ ځپوكڃ ڇ ځپی ٽوك.

ځپڈځڄ څبئی کڄ كه ثبالآڇهكڃ ل بفذ ڇ « ل جبؽی پڂچبٿ لڃ رب ثجڂل چڈه ٽی ڈك.ؽبال چڂ

ثوای « پواٿ»ڇ « پله»ٵڂل. ٦ڂ ازٮبكڃ اى از٦بهاری ٽبځڂل ڈهد ٽوكاځڄ ځوڄ ها آٶبه ٽ

٭کو كٽڈٵوای ثڄ ٽڂيٹڄ پله ڇ عڂج څبی ٽوڇڄ فڈاڅ ٽبځڂل ٭وىځلاٿ، ڇ اى ڈی كیگو ڇڀ

ٿ یب ٽبكه كه ٽٲبٻ یک ٽبځغی ڇ آٿ څټ گبڃ ٱبثٸ ڇ کبهكاٿ ڇ گبڃ ځبٱبثٸ )ٽضال كه ٽڈهك هڇڄ( ٽبځڂل ى

ار اٽب ثڄ څوؽبٷ ٽڂٮ٦ٸ كهاٽو اځ٦ٲبك ځٮڄ ڇ ىای آىاكي. كه ځٲٸ ٱڈٷ څبی ٭ڈٯ څپچڂڀ ابه

څبي ربهق ڇ ٭وڅڂگ ه٩ټ رٮبڇد څذ ثڄ اٽکبٿ ڇ از٦لاك ١چڈه ٽوڇڄ ڇ ٽوكٻ بالهی، ثڄ

ٵڄ ٽجبكالد ڇ آٽي ٭وڅڂگ ثو فال٫ آځچڄ ٽقبٹٮبٿ ڂذ گوای ٽوڇڄ ٽٺذ څب، ڇ ځي ثڄ اڀ

رڈاځل صپواد ٽضجزی ثڄ ثبه ثبڇهك. واځغبٻ ٽزڈاٿ ابهڃ ثبڇه كازڂل ٽڈعت اځؾب ځجڈكڃ ثٺکڄ ٽ

اڀ کوكکڄ څوچڂل ٽغٺڄ ازجلاك زبیگو ٽبهٵذ ىځبٿ كهٽجبهىاد ٽوڇڄ فڈاڅبځڄ اذ، ثب

ڈك، ثبى څټ ٽبځڂل ثبهي اى ٽجڈ٥بد ٵڄ كه ٱ٦بد یبك لڃ كه ثبال كلڃ ٽ گڈځڄ ڇعڈك، آٿ

ٽؾڈهاځڄ اى بذ اذ. پبیبٿ قڀ ٽغٺڄ -ب كگو، كزقڈ ثوكاذ څبی ٽوك

ای ازجلاك كه ٬ ځوبد كڇهڃ ٽوڇڄ ځپببځگو ځڈ٥ پچلگی اذ: ایڀ ٽغٺڄ ځڄ ځوڄ

ای ڇاٱ٦ب ازجلاكی، ثٺٶڄ ٽؾببځڄ ثڀ ٽڈا٤ ٽقزٺ٬ ځڈبٿ فڈاڃ ثڈك ڇ ځڄ ځوڄ ڄڇاٱ٦ب ٽوڇ

ٵوك، ڇ بل ثڄ څپڀ كٹٸ څټ كه اكڇاه ث٦ل ٭واٽڈ ڇ گپڂبٻ ل. څپچڂڀ ثب ڇعڈك څپڄ ٽی

څب ڇ ثبٹٲڈڃ گی څبی ٽڈعڈك كه ڂي ڇڅغڈ، عڂجڄ ڂيآٽي ڇڅغڈڄ ځوڄ فٺ ىڇك ا٭ڈٷ ١و٭ذ

روڀ ثق اى ٽبٹت ٽغٺڄ رڂچب ٴ ځڈڂلڃ كاذ ٽپٶڀ اذ ڇاٱ٦ذ ٵڄ ثځپڈك. اڀ

ٽٺ ـ اٹپپبٹک ثواي كفبٹذ كاكٿ كگواٿ كه ٵبه ثبل ڇ ب بل ثڄ اڀ كٹٸ ٽ٦ڈ٫ ثڄ ث

ٵڄ كگواٿ څټ ثواي پڈزڀ ثڄ اڇ پٲلٻ ځپ لځل. ثڄ څو ؽبٷ څو ٵلاٻ اى اڀ كالیٸ ٵڄ

كاذ ٵڄ قزی ٵڄ كه ٽؾڈه کبه ٽغٺڄ ٱواه كاهك رؤصوی ٱ٦ی ثو كهذ ثبل، ثبیل ام٥بٿ

ٵڄ ځوڄ رڂچب ٴ ځڈڂلڃ كازڄ، ڇا٩ٺت ثڄ ځؾڈ کٸ گناهك. بل اڀ جک ڇ بٯ آٿ ٽ

گوي څب كڇكٷ ثڈكڃ، ځچبزب ثب٥ش کڂڂلڃ ای ٽبځڄ هڇی ٽی کوكڃ، ڇ ځڈڂلڃ/ وكثو كه ٽڈ٤

هځگ ڇ واځغبٻ ٽؾڈ ڈك، ڇ ثڂبثواڀ كه اڀ ٽڈهك ځوڄ ثڄ رلهیظ ٵټلڃ ٵڄ عڂجڄ ڂيآٽي اڇٹڄ

ٽق پوڇژڃ ڂيآڇهی ڇ ڂيځڈیی ثڄ کذ ثبځغبٽل. اى ایڀ گنزڄ ٽڈهك ٽغٺڄ ازجلاك

ځبځگو آٿ اذ ٵڄ څپڄ ځوبد آٿ كڇهڃ اٹياٽب كاهای گوا ب ٽق ڇ ٱبثٸ ر٦وٮی

كاكځل، ڇ بیل اال ٱل چڂڀ ٵبهی ها ٽڂغپی اهائڄ ځپی فڈاڅبځڄ ځجڈكځل، ڇ ب ٽڈ٤ ٽوڇڄ

ا ثڄ جٴ ڂي ڇڅغڈ كه ثڂلي څټ ځلازڂل. ٽغٺڄ ازجلاك ځڈڂلڃ/ وكثوي كاذ ٵڄ پبي

فڈاڅی ڇ ٥الڇڃ زب آٿ اى ٽوڇڄ څبی ٽقزٺ٬ ثڀ ر٦بثوویؼ ڇ ٽجچټ كه ځڈبٿ ثڈك. ثڄ ىٽبٿ

ځگي ثڈك، چوا ٵڄ ثوپبڄ كهکی ځجزب ؾی اى اٹياٽبد ڇاٱ٦ی هك ازجلاك ځي اى اثزلای کبهئاٷ ا

ٴ عبٽ٦ڄ ٽوڇڄ ثڂب لڃ ثڈك؛ ٽضال كه ك٭ب٣ اى ٽوڇڄ چڈا آٿ ها ثب كڇٹذ ٵبهآٽل ٶی

گو٭ذ. ثڄ اڀ رورت ٽڈهك ٽغٺڄ ازجلاك اى اڀ عچذ ٽٮل اذ ٵڄ ځبٿ ٽی كڅل و٭لاهاٿ ٽی



Pag

e10

8

، ڇ ځڄ ٭چټ «فڈاڃ ٽوڇڄ»ثڈكځل ڇ ځڄ ابٹزب « آىاكی فڈاڃ»ياٽب ٽوڇڄ كه آٿ ىٽبٿ عپٺگی ځڄ اٹ

ڇ كهکی یکبٿ اى اڀ ٽٮبڅټ كازڂل. كه ٥ڈ، ثواي ثبهي اى آځبٿ آهٽبٿ ٽوڇڄ فڈاڅی ثڄ

رڈاٿ ثب بكگی ٥جبهد ثڈك اى آهىڇی ٴ ؽٶڈٽذ ثچزوڇ کبهآٽل. كه اڀ ىٽڂڄ ٽغٺڄ ازجلاك ها ٽ

اڀ كڇهاٿ چڈٿ ڈه اوا٭ٸ ڇ ځټ پبٷ ٽٲبڄ ٵوك؛ ایڀ كڇ ڈای ځوبد فب كگوي كه

ٵوكځل ثڄ ٽضبٯ اڇٹڄ فڈك ځي كه ٽجبهىڃ ثب ای ڂيځڈیی ڇڅغڈ ها كځجبٷ ٽ ڈه ؽو٭ڄ ٵڄ ثڄ اڀ

بٿ، رؤصوی ازجلاك پبجڂل ٽبځلځل ڇ ایڀ فڈك ٥بٽٺ ثڈك ٵڄ كه روٵت ثب جٴ اكث ڇ فالٱبځڄ

آځچب كه فبوڃ عپ٦ ؽز پ اى كڇهاٿ فڈكبٿ كازڄ اذ. اڀ بځلٿٽزٲټ كه ىځلڃ ٽ

ٽٲبڄ كه ٥ڀ ؽبٷ ثبځگو ربصواد چڂلگبځڄ ڇ ځبڅپگڈځی اذ کڄ اځٲالة ٽوڇذ ثو اځلیڄ

بی ایواځبٿ كازڄ اذ. ربهـ ځڈڀ ٽجڈ٥بد ڂي ځڈی كه اواٿ ؽبٵ اى ثبى ڇ ثزڄ لٿ

اصو پلای آىاكی څبی ځجی ڇ کڈربڃ ٽلد اى یکڈ ڇ ڇعڈك اكڇاهی وی٤ ایڀ گڈځڄ ځویبد ثو

بځڈهاى ڈی كیگوثڈكڃ اذ. اى اڀ ځ٢و ڂي ځڈیی ڇڅغڈ ب كڇهاٿ ٽوڇڄ ها

آىاكي څبی ځج كه ربهـ اواٿ ثڈكځل ٽٲبڄ ٵوك، ی٦ڂی رڈاٿ ثب كڇ كڇهڃ ث٦لي ٵڄ ٽٲبهٿ ثب ٽ

څب ٵڄ ثوآیڂلی ، كڇهڃ1359رب 1357پی ڇ پ 1332رب 1320٭بٺڄ ىٽبځی بٷ څبی

ؽبٷ اى٥ڈاٽٸ ثڄ هل ڂيځڈیی بی ڇځوآٿ كه ٭بي ٥پڈٽ عبٽ٦ڄ یبهی كاكڃ ڇ كه ٥ڀ

څب ڇ ربكڅبي آٿ ها ځپبیبٿ ٽی بفذ، هڇځلی ٵڄ گبڃ فڈك ځي وبهاىٽبكیٲی ڂي آٽي رڂ

ثڈك.

--------------------------------

ٺی ٱوی ازبك ربهیـ كه كاځگبڃ بٿ كیبگڈ اذ.* ٥

-------------------------------------------------

( ، MESAوػ ځقذ اڀ ٽٲبٹڄ كه ڇ پڀ ٵڂٮواځ بالځڄ اځغپڀ ٽبٹ٦بد فبڇهٽبځڄ)

ل. كه اهائڄ« ڂي ڇ عبٽ٦ڄ كه اواٿ»، كه عٺڄ كه ڇاڂگزڀ كي 2003ځڈاٽجو بٷ 25كه

عب الىٻ ٽی كاځټ اى ثڂبك آٺٶ) اڀ ILEX(ثواي رلاهک ایڀ عٺڄ ڇ اى ٹڈئي ٽبهٹڈ )Louise Marlow )

ثوای ثؾض ٵڄ كه ٽڈهك اڀ ٽٲبٹڄ اهائڄ ځپڈك پبگياهی ٵڂټ. څپچڂڀ اى ٽؾڀ آزبځ،

څب ڇ ځڈ ٽٲبٹڄ ها فڈاځلځل ڇ ٽوا اى ځ٢و ٽڂڈه ثڂٶلاهبٿ، ڇ كاهڈ هعبٹ ٵڄ پ

ٽڂل ٵوكځل، اى ٥ٺی ٽ٢٦پی ثوای څپکبهی كه روعپڄ ٽٲبٹڄ ثڄ ٭بهی، ڇ اى ځچبكڅببٿ ثچوڃ پ

John Gurneyعبٿ گوځ) ثچب ٵڄ كه افزبهٻ گناذ پبگياهٻ. ثوای فبو اال٥بد گواٿ ( ثڄ

Ali Gheissari, “Despots of the World Unite!: Satire in theٽزڀ اځگٺی ٽٲبٹڄ ٿ.ک. ثڄ:

Persian Constitutional Press (Introducing Majalleh-ye Estebdad, 1907-1908),”

Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, Vol. 24, No. 3, Special

Issue on the Occasion of the Centennial of the Iranian Constitutional Revolution,

Summer, 2005, pp. 360-376 اٵجو كڅقلا رؾذ ٥ڂڈاٿ . ثواي ځپڈځڄ ٿ.ٳ. ثڄ: ٽٲبالد ڂيآٽي ٥ٺ



Pag

e10

9

ل؛ كڇهڃ كه رچواٿ ٽڂزو ٽ 1909ڇ 1907کڄ كه ځویڄ ڈهاوا٭ٸ كه ٭بٺڄ « چوځل ڇ پوځل»

ٽغلكا ثڄ چبپ هلڃ 1360ٵبٽٸ اڀ ځویڄ رڈ اځزبهاد ځو ربهـ اواٿ كه رچواٿ كه بٷ

اڇ ٿ.ک. ثڄ: « چوځل ڇ پوځل»رو اى كڅقلا ڇ . ثوای اال٣ ثاذ H. Kamshad, Modern Persian

Prose Literature, Cambridge: Cambridge University Press, 1966, pp. 37-40 ثواي اال٣ اى .

ځگبهي كڇهڃ ٽوڇڄ ثب اهعب٣ فب ثڄ ځویڄ ؽجٸ اٹپزڀ ٿ.ک. ثڄ: هڇىځبٽڄ E. G .Browne, "The

Persian View of the Anglo-Russian Agreement," in Albany Review ,Vol. 2, London, 1907,

pp. 287-297 :ثواي ٴ ثوه کٺی ٿ.ک. ثڄ .E. G. Browne, The Persian Press and Persian

Journalism, (A Lecture Delivered to the Persia Society, London, 23 May 1913), The

Persia Society Publications, London, n.d [ .1913 ;] and E. G. Browne, Press and Poetry of

Modern Persia, Cambridge, 1914 ،ڇځي ثڄ: ٽؾپل له څبپی، ربهیـ عوائل ڇ ٽغالد ایواٿ .

1364ڃ..،رغلیل چبپ، اٮچبٿ، اځزبهاد کپبٷ، 1331رب 1327چچبه عٺل، چبپ اڇٷ، اٮچبٿ،

.. ٽجڈ٥بد علیل كڇهڃ ٽوڇڄ گبڃ ٽڂ٦ک کڂڂلڃ ثوف کڂبیبد ڇ بی٦بد ٽؾٺ څټ ثڈكځل. ڃ

بڃ ث٦لی( كه ابٻ ٥ٺی ٥ٺ ٽوىا )ٽؾپل ثواي ٽضبٷ ٽی رڈاٿ ثڄ کڂبیڄ رجويیبٿ ثڄ ٽؾپل

ٵوكځل ڇ ٵڂبڄ یبك ٽ« پو اٻ اٹقبٱبٿ»ؽٶڈٽز كه آمهثبغبٿ ابهڃ ځپڈك کڄ اى اڇ ثڄ ٥ڂڈاٿ

ىكځل ٵڄ ڇی كه ڇاٱ٤ ٭وىځل ٽ٢ٮواٹلڀ بڃ ځجڈكڃ ثٺٶڄ ىاكڃ هاثڄ ځبٽوڇ٣ ٽبكه ثب ٶ اى ٽ

اځ( ثڈك؛ کڂبیزی کڄ پ اى «عٺڈكاه»ثوك ٵبه ٽ ىاكڃ ثڄ ٥جبهر ٵڄ ٽٺٴ ٽالىٽبٿ فڈك )ب ثڄ

بی ٥ٺی بڃ ڇ آ٩بى ٽقبٹٮز ثب ٽوڇڄ ڇ ٽغٺ، كه اث٦بكي ٽٺی كه ځڈزڄ څ گناهی ٽؾپل ربط

فڈاڅبٿ ثوڇى ب٭ذ. ٿ.ک. ثڄ: اؽپل ٵوڇي، ربهـ ٽوڇڄ اواٿ، چبپ څغڈآٽي ٽوڇڄ

ىاكڃ، ربهـ اځٲالة ٽوڇڄ اواٿ، ؛ ٽچلی ٽٺٴ341،343، 1365يكڅټ، اځزبهاد اٽوٵجو،

آثبكی، ؽبد ؾی، ؛ ڇ ؾی كڇٹذ449-448، 438، 1373عٺل كڇٻ، ڇوا چچبهٻ، رچواٿ،

. اى عپٺڄ ٽزڈځی ٵڄ ثڄ جٴ ٽٶبٹپڄ ثڀ 99ڇ 97ڇ 96، 1361ڇٻ، ڇوا كڇٻ، رچواٿ، عٺل ك

اځل، ٿ.ٳ. ثڄ: ٽوىا ٭زؾ٦ٺی آفڈځلىاكڃ، ٽٶزڈثبد، ڇوا څبي بفزگ ځڈزڄ لڃ قذ

[، ڇوا علل، ڇوازڄ ٻ. جؾلٻ، آٹپبٿ )ثی عب.(، 1864ربهیـ ]اؽزپبال ځقذ، رٮٺ، ث

ؽڀ ٵببځ، ؛ ثی ځبٻ ]ثڄ اؽزپبٷ ٱڈی ځڈیڂلڃ ایڀ اصو ل ٽؾپل1985ٽوك اٽوڇى، اځزبهاد

ثواكه ل عالٷ اٹلڀ ٵببځ )ٽڈلاالالٻ( ڇوازبه ځویڄ ٭به پوځٮڈم ؽجٸ اٹپزڀ چبپ

؛ ڇ ـ ٽؾپل 1905عب. ]ثپجئ[، ٵٺٶزڄ، ثڈكڃ اذ[، ٽٶبٹپڄ بػ اواځ ثب ق څڂلي، ث

بهٱٺ، ڇوا اڇٷ، ځغ٬، ثٽؾالر، گٮ ([، ڇوا 1914ڃ. ٯ. ) 1333ربهیـ ]اؽزپبال زبه فڈ

ڃ. ٯ. ٿ. ٳ. ثڄ: ٽلفٸ 1383علل ثب ٽٲلٽڄ ل چبة اٹلڀ ٽو٥، رچواٿ: ٭واڅبځ،

“Satire كه: ” Webster‟s New Universal Unabridged Dictionary, New York :Barnes & Nobel,

1996 “ثڄ: ٽلفٸ . ٿ.ٳ. Satire كه: ” Webster‟s New Universal Unabridged Dictionary, New

York: Barnes & Nobel, 1996 څب ٵڄ كه ٽڈهك ڂي ڇ څغڈ اځغبٻ لڃ ٿ.ٳ. ثڄ: . ثواي پژڇڅ

Mikhail Bakhtin, Rabelais and His World ,Translated by Hélène Iswolsky, M.I.T. Press,



Pag

e11

0

1968; Ted Cohen, Jokes :Philosophical Thoughts on Joking Matters, Chicago, 1999;

Jacob Levine, “Humor ”,in International Encyclopedia of the Social Sciences, Edited by

David L. Sills ,The Macmillan Co & .the Free Press, Vol. 7, 1968, pp. 1-8; John Morreall

(ed.), The Philosophy of Laughter and Humor, New York, 1986; Michael Mulkay, On

Humor: Its Nature and its Place in Modern Society, Oxford, 1988; Elliott Oring ,Jokes

and Their Relations, Lexington, KY, 1992; John Allen Paulos, I Think ,Therefore I Laugh:

An Alternative Approach to Philosophy, New York, 1985; Jon E .Roeckelein, The

Psychology of Humor: A Reference Guide and Annotated Bibliography, Westport, CT,

2002 1286څبي څبي ٽڈه كه اڀ كڇهاٿ ٵٶڈٷ ځبٻ كاذ ٵڄ كه ٭بٺڄ بٷ . ٶ اى څغڈځبٽڄ

ل. ٿ.ٳ. ثڄ: ( كه رچواٿ ٽڂزو ٽ1908رب 1907ڃ.. ) 1287رب Shiva Balaghi, “Print Culture

in Late Qajar Iran: the Cartoons of Kashkul,” in Iranian Studies, Vol. 33, Nos. 3-4,

Summer/Fall 2000, pp. 165-181 ثبل اب٭ڄ ٵوك ٵڄ ٭چټ جٴ فب ربڇو ٵٶڈٷ ٵڄ ؽبڇي .

څبي ٽقزٺ٬ ثڈكځل، ځبىٽڂل كازڀ څب ب ا٭ٶبه قذ کڄ ځب١و ثڄ گٮزڄڅب ڇ ر٦بثوی روٵت وػ

څبی ٽقزٺ٬ ٽغٺڄ ازجلاك ثڄ څپواڃ مڇٯ ڇ ڈاك اى ځبؽڄ فڈاځڂلگبځ ثڈك. ثواي ٭چوذ پبهڃ

Ali Gheissari, “Despots of the World Unite!: Satireگيیلڃ ای اى ٽؾزڈای پبهڃ څب، ٿ.ک. ثڄ:

in the Persian Constitutional Press (Introducing Majalleh-ye Estebdad ,1907-1908 ”,)

Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, Vol .24 , No. 3, Summer,

2005, Appendix, pp. 370-376 رؾڈٷ څغڈ ڇ ڂي بی كه اواٿ ڇ ځي ٽبٽڀ ڇ گوكڅبي .

و ٽجڈ٥بد څغڈڄ ٥ضپبځ ڇ څټ چڂڀ ٽڈاهك ٽبثچ ثڈك ٵڄ اى ٱٮٲبى ڇ آٿ ٽقب رؾذ رؤص

آٽل. ثوای پژڇڅی كه ٽڈهك څغڈپوكاىي كه ٽجڈ٥بد ٥ضپبځ كه اڀ كڇهڃ، څڂلڇزبٿ ثڄ ایواٿ ٽ

آٿ ثب اواٿ ڇ هڇڄ، ٿ.ٳ. ثڄ: ڇ ٽٲبڄ Palmira Brummett, Image and Imperialism in the

Ottoman Revolutionary Press, 1908-1911 ,New York, 2000 :ٿ.ک. ثڄ .E. G. Browne, Press

and Poetry of Modern Persia ,Cambridge, 1914, p. 133 کزبثقبځڄ كاځگبڃ ٵپجوظ ڇ کزبثقبځڄ .

( كاځگبڃ ٹڂلٿ څټ كه ٭چوذ ٽڈعڈكی څبی فڈك SOASٽلهڄ ٽبٹ٦بد وٱ ڇ آ٭وٲب )

اځل. ٿ.ٳ. ثڄ: مٵو ٵوكڃ 31ٽغٺڄ ازجلاك ها څبي ٽڂزو لڃ اى پبهڃ Ursula Sims-Williams, in

Union Catalogue of Persian Serials and Newspapers in British Libraries, London, 1985 ,p.

77 كاځل كه ؽبٹٶڄ ٽغٺڄ . پي ڇٺبٽي څټ ١بڅوا ثڄ پوڇی اى ثواڇٿ ٽغٺڄ ازجلاك ها ٽبڅڂبٽڄ ٽ

بٹجب ثڄ ڈهد څٮزگی ٽڂزو ٽی ل. ١بڅوا ٽغٺڄ ازجلاك ځقزڀ ځوڄ اواځی ازجلاك ٩

چبپ لڃ اذ. ٿ.ٳ. ثڄ: ٽؾپل ٽؾ جبجبی، ربهـ رؾٺٺی « هث٦ی»ثڈكڃ اذ ٵڄ كه ٱ٤

رو څپچڂڀ ٿ.ٳ. ثڄ: ځبواٹلڀ پوڇڀ، . ثواي اهعب٥بد ث145، 1366ٽجڈ٥بد اواٿ، رچواٿ،

. ٿ.ک. ثڄ: 524، 1379ځڈبٿ، عٺل كڇٻ، رچواٿ، ځگبهی اواځبٿ ڇ كگو پبهی ربهـ هڇىځبٽڄ E.

G. Browne, Press and Poetry of Modern Persia, p. 133 څب چڂل ځوڄ څغڈڄ ڇ . ٥الڇڃ ثو اڀ



Pag

e11

1

لځل، اى عپٺڄ ځویڄ ڂيآٽي كگو څټ ثڈكځل ٵڄ كه څپڀ ىٽبٿ كه كافٸ اواٿ ٽڂزو ٽ

ل، ٿ.ٳ. ثڄ: ٽڂزو ٽ 1907ٱٺ فبٿ ٮوا٫ ٵڄ كه كه رجوي ثڄ وكثوي ٥ٺ آمهثبغبٿ E. G.

Browne, Press and Poetry of Modern Persia, p. 27 ڇیب ځویڄ ؽواد االه ٵڄ ایڀ یک ځي .

1908كه رجوي ڇ ثڄ ڇٺڄ ؽبط ٽوىا آٱب ثٺڈهي )کڄ ثڄ ځبٹڄ ٽٺذ چود ڇ رقٺ كاذ( كه بٷ

ل ڇ فڈك اڇ څټ وكثو ثڈك، ٿ.ٳ. ثڄ: رؤ E. G. Browne, Press and Poetry of

Modern Persia, p. 76 ڇځویڄ ځټ پبٷ ٵڄ كه هذ ثڄ ڇٺڄ ل او٫ اٹلڀ ؽڂ .

ٵبهځپڈك، ٿ.ٳ.: ٽؾپل له څبپی، ربهیـ ( آ٩بى ثڄ1907ڃ.ٯ. ) 1325ل ڇ كه بٷ وكثوي ٽ

، ڇ ځي: 295عٺل چچبهٻ، عوائل ڇ ٽغالد ایواٿ، E. G. Browne, Press and Poetry of Modern

Persia, p. 148 ٵوكځل. ثواي . ځویبد آمهثبغبٿ ڇ ؽواد االه څو كڇ اى ٵبهٶبرڈه ازٮبكڃ ٽ

رو كهثبهڃ آمهثبغبٿ ڇ ځټ پبٷ څپچڂڀ ٿ.ٳ. ثڄ: اال٣ ث Janet Afary, The Iranian

Constitutional Revolution, 1906-1911 :Grassroots Democracy, Social Democracy, and the

Origins of Feminism, New York :Columbia University Press, p.120 :ٿ.ک. ثڄ .E. G. Browne,

A Year Amongst the Persians, (First published, 1893), New Edition, Cambridge, 1926,

(Reprinted ,1927 ,) pp. 477-478 ثلیڂڈٺڄ اى عبٿ گوځ ثڄ فبو اال٥بد اهىپڂلي ٵڄ .

كهثبهڃ كڇهاٿ ځقزڀ ىځلگ ـ ٽچلي كه ٱټ ڇ پ اى آٿ كه ٵوٽبٿ ڇ ځي ٽالٱبر ثب ثواڇٿ كه

ځڈاٽجو 18افزبه ځگبهځلڃ گناذ پبگياهی ٽی ڈك؛ ٿ.ک. ثڄ: ٽٶبرجڄ ثب عبٿ گوځ، ثڄ ربهیـ

ڇٿ څپچڂڀ اال٥بد ثزو ڇ ٽزؤفوروی كهثبهڃ ـ ٽچلی كهثوكاهك، ٿ. ٳ. ثڄ: . فبواد ثوا2002

E. G. Browne, A Year Amongst the Persians, pp. 486-487, 495 ,519 ,542 ,551-554 ,571-

، 21څب ث٦ل ٵڄ ٽغٺڄ ازجلاك ها ٽڂزو ٽ بفذ، كه پبهڃ . ـ ٽچلي بٷ578, 572

ای كهثبهڃ ، ٽ٦و٭ ٵڈربڃ ڇ كڇزبځڄ 11رب 9(، . 1908٭ڈهڄ 1) 1325مي اٹؾغڄ 27ڂجڄ،

ڃ.ٯ. ابهڃ ځپڈك ڇ ثقی اى ٮوځبٽڄ 1305فڈك ثب ثواڇٿ كه ربثزبٿ ثواڇٿ ځڈذ ڇ ثڄ آڂبی

څپبٿ پبهڃ ٽغٺڄ ازجلاك ثڄ چبپ هبځل. ٽز٦بٱجب ثق څبی 13رب 11ثواڇٿ ها كه ٮؾبد

ٽغٺڄ ازجلاك چبپ ل. 30، ڇ 29، 28، 26، 24، 23، 22څبي پبهڃكگوي اى ٮوځبٽڄ ثواڇٿ كه

John D. Gurney, “The Shaikh, theثواي ثوهی اهىځلڃ ای اى ٮوځبٽڄ ثواڇٿ، ٿ.ک. ثڄ:

Shahzadeh and the Scholar :Edward Browne‟s Safarnameh روعپڄ ٭به: عبٿ گوځ، .”

ځب )ڇیوازبه(، گٸ، كه ٽٮ ىٽبځ ڈهٮذ، روعپڄ ٽڂ«ڂب ىاكڃ ڇ وٯ ـ، بڃ»

به ٽچوثبځ: زب ٽالك ڇ ٵبهځبٽڄ كٵزو ٽڂڈهڃ ارؾبكڄ)ځ٢بٻ ٽب٭(، رچواٿ، ٵزبة بڄ

څبی ٽقزٺ٬ كهثبهڃ ڈء ٱل ثڄ ځبواٹلڀ بڃ . ثوای هڇاذ504رب 437، 1383بٽٴ،

Moojan Momenٿ.ک. ثڄ: ( ed.), The Babi and Baha‟i Religions, 1844-1944: Some

Contemporary Western Accounts, Oxford: George Ronald, 1981, pp. 128-146 څپچڂڀ ;

ٿ.ک. ثڄ: ٥جب اٽبځذ، ٱجٺڄ ٥بٹټ: ځبواٹلڀ بڃ ٱبعبه ڇ پبكبڅ اواٿ، روعپڄ ؽڀ

ي ٵڄ ٱل عبٿ . ثڂب ثڄ گٮزڄ چڈك ڄ ځٮو300رب 277، 1383ٵبٽبك، رچواٿ: ځو ٵبهځبٽڄ،



Pag

e11

2

ځبواٹلڀ بڃ ها ٵوكځل ٥جبهد ثڈكځل اى ٽوىا ٽؾپل ځويی ٵڄ ثڄ ڇٺڄ ٽؾب٭٢بٿ بڃ ٵزڄ

څبی اهلل ٱپ ٵڄ ایڀ كڇ كزگو ڇڅویک پ اى ثبىعڈ ل، ٽؾپل بكٯ رجويی، ڇ ٽوىا ٭زؼ

اهلل قذ ٵزڄ لځل. ـ ٽچلي ٱپی ٭وىځل ٽال ٥ٺی ؾب٫ ڇ ثواكهىاكڃ څپڀ ٽوىا ٭زؼ

. ٽٶبرجڄ ق ثب 2002ځڈاٽجو 18ٱپ ثڈك. ثڄ ځٲٸ اى ٽٶبرجڄ ق ثب عبٿ گوځ، ثڄ ربهـ

ـ، بڅياكڃ ڇ ». څپچڂڀ ٿ.ک. ثڄ: عبٿ گوځ، 2002ځڈاٽجو 18عبٿ گوځ، ثڄ ربهـ

. افزو 2002ځڈاٽجو 18. ٽٶبرجڄ ق ثب عبٿ گوځ، ثڄ ربهـ 447، «ڂب وٯ

ل ڇ وكثو آٱب ٽؾپل بڅو ڃ.ٯ. كه ازبځجڈٷ ٽڂزو ٽ 1292ٵڄ كه اي ثڈك ځبٽڄ څٮزڄ

رو كهثبهڃ افزو ځگبڃ ٵڂل ثڄ: ٽؾپل لهڅبپ، ربهـ عوال ڇ رجويي ثڈك. ثواي اال٥بد ث

. ٿ.ک. ثڄ: 63ٽغالد اواٿ، عٺل اڇٷ، E. G. Browne, A Year Amongst the Persians, p.

478 ٵڂل ڇ [، مٵو ٽ1888ژڇئڀ ] 5ڀ ٽالٱبد فڈك ثب ـ ٽچلي ها چچبهڂجڄ، . ثواڇٿ ربهـ ځقز

روكل ځجذ ثڄ ر٦ت ٽنڅجی ا اڇ ها اى چو »فڈاځل، ٵ ٵڄ ٽ« آىاكاځل»اڇ ها ٭وكی

ٿ.ک. ثڄ: «. ٽنڅجی ٽؾٸ ٶڈځز ثڄ ٽؾ آىاكرو ٵوٽبٿ هاځلڃ ثڈك E. G. Browne, op.cit., pp.

477-478 ڈك ٵڄ ـ ٽچلي كه ٵوٽبٿ ا٥زپبك ځبواٹلڇٹڄ ؽبٵټ ها څټ نٵو ٽ. ثواڇٿ پ ٽز

رڂڈٽڂل »گنهاځل. ثڄ گٮزڄ ثواڇٿ ـ ٽچلي قی ثڈك عٺت ٵوكڃ ثڈك ڇ ثزو اڇٱبر ها ثب اڇ ٽ

ڇ فڈ ٽوة ڇ فڈ ٱٺت، ثب اځلکی ٱلاذ، کڄ چڂلاٿ جبڅزی ثڄ ٱلاذ ٱپی څب

، «ڂب ىاكڃ ڇ وٯ ـ، بڃ». ثڄ: عبٿ گوځی، ٿ.ک« ځلاذ، ڇ ٽ٦لٿ مکبڇد ڇ ا١ال٥بد...

، ڇ ځي: 448 E. G. Browne ,op.cit., p. 478 روی اى ٽڀ ث٦لا چيڅبی ث». ثواڇٿ ٽی ځڈیل:

اىٹ اذ، اٹجزڄ اگو اال ٽنڅج ٽی كاذ؛ ٹٶڀ كه اڀ اڇ كلٻ، ڇ ٭چپلٻ ٵڄ اڇ ثبث

ٵڄ اى ٽڀ پول ٵڄ آب ٽنڅجی ا ثوڇى ځلاك اال اڀای اى رپبالد ځقزڀ كلاه اڇ څچ ځبځڄ

ٿ.ک. ثڄ: «. اي اى ربهـ علل ٽبځٶغ كهثبهڃ ثبة كازڄ ثبټ فڈاڅټ ځقڄ ٽ E. G .Browne,

op.cit., p. 478 رڈاٿ اڇ ها الٽنڅت ڇ ج٦ ٽنڅت كاځذ. اى ځ٢و ب څټ اڇ ثڄ . كه کٸ ٽ

ثڈكڃ اذ. ٿ.ک. ثڄ: عبٿ « ڄ له، ڇ ثی ر٦تقزی ٽبځڄ هڇ، كاهای ٦»چټ ثواڇٿ

ٽغٺڄ 26څپڄ ـ اٹپپبٹٴ كه پبهڃ . ثب اڀ449، . «ڂب ىاكڃ ڇ وٯ ـ، بڃ»گوځ،

، ثڄ رال ٽزوٳ فڈك ثب وكثواٿ چچبه 5رب 1، 1326ٮو 5ازجلاك، ٽڈهؿ کڂجڄ،

ٵت كهی، ثواي ٽبؽجڄ ثب ٦ل ځوڄ كگو، ٦ڂ ؽجٸ اٹپزڀ، ځلای ڇڀ، جؼ بكٯ، ڇ ٵڈ

آل ٵڄ وكثواٿ آٿ ځوبد كگو ٵڂل. اى اڀ ٽٲبٹڄ څپچڂڀ ثوٽی اٹلڇٹڄ كه ٮبهد څٺڂل، بك ٽ

اځل. كه ٽغپڈ٣ ٽغٺڄ ازجلاك اى ؽجٸ اٹپزڀ ڇ ڈه گو٭زڄ ٥ڂڈاٿ ٴ څپٶبهعلی ٽی اڇ ها ثڄ

ٽغٺڄ 28رڈاٿ كه پبهڃ اٹلڇٹڄ ها ٽرو كهثبهڃ ٽالٱبد ثب ٦ل ٵڂل. وػ ث اوا٭ٸ رپغل ٽ

، ب٭ذ. ثڄ ځڈزڄ ځبواٹلیڀ پوڇیڀ، ٽج٦ڄ وٱ كه 11رب 1، . 1326ٮو 19ازجلاك، ٽڈهؿ

ڃ.ٯ. كه رچواٿ كه فبثبٿ ثبة څپبڈٿ رؤ ل. ٿ.ک. ثڄ: ځبواٹلڀ پوڇڀ، ربهـ 1324بٷ

. ٴ بٷ ث٦ل، كه 746، 1379ڇٻ، رچواٿ، ځڈبٿ، عٺل ك ځگبهي اواځبٿ ڇ كگو پبه هڇىځبٽڄ

ـ اٹپپبٹٴ ٵوٽبځ »ڃ.ٯ. ـ اٹپپبٹٴ ٵڄ پوڇڀ كه اصو یبك لڃ اى اڇ ثڄ ٥ڂڈاٿ 1325



Pag

e11

3

ثوڇي پ اٹ٦پبهڃ ٵڂل، چبپقبځڄ ها فول ڇ آٿ ها ثڄ څپبٿ ځيكٶ كه هڇ بك ٽ« )وعبځ(

وٱی ثڄ اكاهڃ ثڂلڃ ر٦ٺ یب٭ذ. ثڄ ٽج٦ڄ»ٽڂزٲٸ ٵوك، ڇ كه ځویڄ ځلای ڇڀ ا٥الٻ كاذ کڄ

22، 92ٿ.ک. ثڄ: ځلای ڇڀ، پبهڃ «. کٺی ؽوڇ٫ ڇ اعيای ٽج٦ڄ ها ر٪و كاكڃ االػ ځپڈكٻ

ځگبهي ٽالكی[، ثڄ ځٲٸ اى ځبواٹلڀ پوڇڀ، ربهـ هڇىځبٽڄ 1907اکزجو 30ڃ.ٯ. ]ثواثو ثب 1325هٽبٿ

ځگبهي اواځبٿ ڇ . ځبواٹلڀ پوڇڀ، ربهـ هڇىځبٽڄ746ځڈبٿ، عٺل كڇٻ، اواځبٿ ڇ كگو پبه

ځگبهي اواځبٿ ڇ كگو . ځبواٹلڀ پوڇڀ، ربهـ هڇىځبٽڄ746ځڈبٿ، عٺل كڇٻ، كگو پبه

. ٽؾپل ٽؾ جبجب، ربهـ رؾٺٺ ٽجڈ٥بد اواٿ، 746ځڈبٿ، عٺل كڇٻ، پبه

. كه اڀ ٽلهڄ کڄ كه کبؿ 145ٽجڈ٥بد اواٿ، . ٽؾپل ٽؾ جبجب، ربهـ رؾٺٺ145

مٵبء »گٺزبٿ رکٸ ٽی ل پبهي اى اڅٸ ٭ٸ ڇ اكة ثڄ آٽڈىگبهی ؽڈه كازڂل، اى عپٺڄ

اى اؽپل بڃ ٴ پبكبڃ »فڈازڂل ، ٵڄ ٽ«اٹپٺٴ ٭وڇ٩، مٵبء اٹلڇٹڄ ٩ٮبهي، ڇ ٵپبٷ اٹپٺٴ

ٿ.ک. ثڄ: «. ٽوڇڄ ڇاٱ٦ ثبىځل M. J. Sheikh-al-Islami, “Ahmad Shah Qajar,” in

Encyclopaedia Iranica, Vol. 1, London & Boston, 1985, p. 658 څپچڂڀ ٿ.ک. ثڄ: ٽؾپل .

، 1375عڈاك ـ االالٽی، پبي اؽپل بڃ ٱبعبه، كڇ عٺل، ڇوا ڈٻ، رچواٿ: ځو گٮزبه،

اي ثڄ ـ ٽچلي ٱپ كه چ ابهڃڅپڄ څ . ثب اڀ39رب 35ڈه فب ٿ.ک. ثڄ: عٺل اڇٷ، ثڄ

كڇ ٽڂج٦ ٵڄ ـ االالٽ رؤٹ٬ ٵوكڃ ځذ. ثوای اال٣ ٽزڂل اى ابٽی ٽ٦ٺپڀ ایڀ

، ٽبڅڂبٽڄ «ٽلهڄ ٺڂزی»ٽلهڄ ڇ كهڇی کڄ ثو ٥چلڃ ایبٿ ثڈك، ٿ.ک. ثڄ: عالٷ ٭وڅپڂل،

یواٿ: ، رچواٿ، ٽڈڄ ٽبٹ٦بد ربهیـ ٽ٦بو ا10اٹکزوڇځکی ثچبهزبٿ، پبهڃ

http://www.iichs.org/Baharestan/Bahar10/yeksanad.htm كه ڂلی څټ کڄ كه ایڀ ٽٲبٹڄ

ٽ٦و٭ی لڃ ځبٻ ڇ ځبځی اى ـ اٹپپبٹک ځذ. ثواي ٽضبٷ رڈٱ٬ ڈه اوا٭ٸ كه ځویڄ

The Labour Leaderاځگٺی ثڄ ه٩ټ اځٲالة »اځ٦ٶب ب٭ذ: « ٽجڈ٥بد كه اواٿ»رؾذ ٥ڂڈاٿ

څبي فڈك ها كاهك. ثڄ كزڈه كڇٹذ كه رچواٿ )ثڂب كه اواٿ، آىاكي ٽجڈ٥بد څڂڈى ٽؾلڇكذٽوڇڄ

( ثڄ ربىگ ځوڄ ڈه اوا٭ٸ رڈٱ٬ لڃ اذ. ڈهاوا٭ٸ Courrier Européenثڄ گياه

ٵوك: ځبٽڄ ب، ربهق، افالٱ، ڇ اځٲالث ثڈك. اڀ ځوڄ كه هاڃ ٦به رال ٽ ٴ څٮزڄ

ای ٥بٹ كاذ ڇ ثڄ اڀ كٹٸ ر٦ٸ ٽبڇاد، افڈد. ثڄ ٥جبهد كگو، ڈه اوا٭ٸ ثوځبٽڄؽوذ،

فڈاذ څپڀ ٦به ها ٽزؾٲ ٵڂل. ٽجبؽش ب اڀ ځوڄ ځوڇی فبی ل ٵڄ ٽ

كازڂل ڇ ]ایڀ ځویڄ[ رال ثوای پڂچبٿ كازڀ څڈذ ٵبځ ٵڄ ثڄ آځبٿ اځزٲبك كاذ،

ای ٥بكد ځلاذ ڇعڈك آٿ ها ث اى ؽل رؾپٸ چڂڀ ځٲل ري ڇ ثوځلڃ ٵوك. ٱلهد ؽبکټ ٵڄ ثڄ ځپ

فڈك ب٭ذ ڇ ثڄ اڀ رورت ڈه اوا٭ٸ رڈٱ٬ ل. ؽبٹب ٵبهىاه آىاكی ٽجڈ٥بد كه اواٿ ٽلاځی

ثڄ ځٲٸ اى: «. اذ ٵڄ څڂڈى ٽی ثبل كه آٿ عڂگل The Labour Leader, 8 November 1907, p.

510 « ؽية ٵبهگو ثوزبځب»ای اى ، بفڄ«ؽية ٽزٲٸ ٵبهگو»ٿ ځٲٸ ٵوكټ اهگبٿ اي ٵڄ اى آ . ځوڄ

ثڈك. ٽجڈ٥بد ثوزبځب ثڄ څچ ڇعڄ كه هڇٶوكبٿ ثڄ ٽجڈ٥بد ٽوڇڄ اواٿ ٽزٮ اٹٲڈٷ ځجڈكځل؛

The Daily Newsثوف اى ٱجٸ ڇ Manchester Guardian ای ثب ٽوڇذ ، ؽچذ گوی څپلالځڄ



Pag

e11

4

بٿ روڀ ٵڄ ځوبد كگو، ٽچټ ؽبٹی ایواٿ كازڂل، كه The Times ٽڈ٦ فپبځڄ گو٭زڄ ،

رڈاٿ ثڄ هڇىځبٽڄ ځپڄ هپ هڇ ىثبٿ ثڈكځل. څپچڂڀ ٽ Novoe Vremya كه هڇڄ ابهڃ

ٵوك، ڇ ځي ثڄ ځوبد ٭واځڈي څبی هڇڄ كه اواٿ ها رؤل ڇ ؽپبذ ٽ ٵوك ٵڄ بذ l'

Action ڇ le Siècle فڈاڅبٿ ایواٿ ثڈكځل. څپچڂڀ ثبل ٽزنٵو ل ٵڄ كه پ فٺ٤ كاه ٽوڇڄٵڄ څڈا

ڇ اؽبء ٽوڇڄ ٵڄ ٭بي آىاكي ب عللی ها ثب فڈك ثڄ ٥1909ٺ بڃ كه ربثزبٿ ٽؾپل

څب ثڈكځل ثڄ اواٿ پڂبڅڂلڃ گوابٿ څڂلی ٵڄ رؾذ ر٦ٲت اځگٺ څپواڃ آڇهك، پبهی اى ٽٺ

، 1910واي ٽلد ٵڈربڅ هڇىځبٽڄ عللي كه واى ٽڂزو ٵوكځل. كه ثبه ڇ ث ٵټ یک لځل ڇ كذ

Indian Sociologistځوڄ ٽجبهى ب٭ذ اٽب كه آٿ ىٽبٿ كه پبه )ٵڄ بثٲب كه ٹڂلٿ اځزبه ٽ

گواي څڂلي ٽجبهىي ثڄ ځبٻ پبع ٵوڂبڇاهٽب ل ڇ وكثو ٽٺ ٽڂزو ٽ Shyamji

Krishnavarma « ٵڂل واٿ رؾڈٷ ب٭زڄ چگڈځڄ ثب پڂبڅڂلگبٿ ب ه٭زبه ٽا»ثڈك( ىو ٥ڂڈاٿ

Trevandrum Swadeshabhimaniگياه ها ٵڄ پزو كه ٽڂزو لڃ ثڈك رغلل چبپ ٵوك؛

گوای ٽجبهى څڂلی، اعذ گياه كهایڀ ثبهڃ ثڈك ٵڄ كڇٹذ ٽوڇڄ اواٿ چگڈځڄ اى ازوكاك كڇ ٽٺ

Ajit Singhڂگ ڇ ڈ٭ی آٽجب پوابك Sufi Amba Prasad فڈككاهي ٵوكڃ اذ ٵڄ اى ر٦ٲت ،

اي ثب ځبٻ ؽبد ها عب ځوڄ ثوزبځب گوقزڄ ثڈكځل ڇ كه اواٿ كه چو واى پڂبڅڂلڃ لڃ ڇ كه آٿ

. ثلیڂڈٺڄ اى ٽڂڈه Indian Sociologist, September 1910, p.35ٽڂزوٽی بفزڂل. ٿ. ٳ. ثڄ:

ٽڈهك گياه افجبه ځوبد ٽوڇڄ كه ٽجڈ٥بد ثوزبځب ڇ بو ثڂٶلاهبٿ ثواي اال٥بر ٵڄ كه

ٽجڈ٥بد اهڇپب كه افزبه ځگبهځلڃ گناذ پبگياهی ٽی ڈك. ثواي اال٥بد ثزو ٿ. ٳ.

:Mansour Bonakdarian, Britain and the Iranian Constitutional Revolution of 1906-1911ثڄ:

Foreign Policy, Imperialism, and Dissent, Syracuse University Press, 2006 كهٽڈهك ځوڄ .

. ثڄ E. G .Browne, Press and Poetry of Modern Persia, p.79, No. 152ؽبد څپچڂڀ ٿ. ٳ.:

ٻ( كه واى ثب چبپ ڂگ 1910ڃ.ٯ. )ثواثو ثب 1328ځڈزڄ ثواڇٿ ځویڄ ؽبد كه بٷ

فڈاڃ څڂلی ثڄ ځبٻ پوذ آىاكی كه آٿ عب ثڄ ڇٺڄ ٴ ڇڀ»لڃ اذ؛ اڀ ځوڄ ٽڂزوٽ

ل ٵڄ افوا كڇثبهڃ ٽغجڈه لڃ اذ ثواي كه اٽبٿ ٽبځلٿ اى آت ٵڂڈٷ ٽڂزو ٽ« ڈ٭ی»

اځگٺ ٭واه ٵڂل، ڇ كه ځزغڄ هڇىځبٽڄ څټ رڂچب پ اى اځزبه څذ پبهڃ ثڄ ؽبٷ ر٦ٺ كهآٽلڃ

ب )اذ. ځبٻ ٵبٽٸ وكثو ڈ٭ آځجبثبه Sufi Anbabarsha ڇ اى اڅبٹ ٽواكآثبك كٵڀ ثڈكڃ )

ٿ.ک. ثڄ: «. اذ E. G. Browne, Press and Poetry of Modern Persia, p. 79 ثواي اال٥بد .

څبی ل ٽچڈه ثڈك ڇ ٭٦بٹذ« آٱب ڈ٭ څڂلی»ٵڄ كه اواٿ ثڄ ځبٻ « ڈ٭»رو كهٽڈهك ث

اٹپٺٸ، چبپ چچبهٻ، آكٽذ، ٭به ڇ عڂگ ثڀ ىاكڃ اځگٺی اڇ، ٿ. ٳ. ثڄ: ٽؾپلؽڀ هٵڀ

ٽواك ٭واجڂلی، ربهقچڄ ؽية كٽڈٵواد ؛ ڇ ٿ. ٳ. ثڄ: ٥ٺ332رب 329، 1375رچواٿ، اٱجبٷ،

ژڇئڄ 16) 1325عپبكي اٹضبځ 5، 1. ٽغٺڄ ازجلاك، پبهڃ 43ڇ 42، 1359٭به، رچواٿ،

اگو ٽٺڈة اهثبة فوك گوكل عيڇ كڇټ » ذ:(. څپچڂڀ ثو هڇی عٺل پبهڃ ځقزڀ آٽلڃ ا1907

هل ڇ څو ٵ كڃ بڅ ثڄ ٭وڇ ٽ 6عب عيڇی كه څپڄ»ڇ « ج٤ فڈاڅل هل ؽٺڄ ځي ثڄ



Pag

e11

5

عب ٽ رڈاٿ كیل څل٫ ڇاٱ٦ ڂيی ٵڄ كه اڀ«. عٺل فول ٴ عٺل ٽغبځ ثڄ اڇ فڈاڅل هل

زجلاك ها ثڄ ځٲل آڇهك. ٽغٺڄ ٵڈل ثب رڈٸ ثڄ څڈ ڇ كهایذ فڈاځڂلگبٿ ا ځوڄ اذ ٵڄ ٽ

؛ ٽغٺڄ ازجلاك، 5رب 1(، 1907اٵزجو 27) 1325هٽبٿ 19ڂجڄ[، ، ]ٴ12ازجلاك، پبهڃ

. ځگبهځلڃ كه عبي كگو 10رب 1(، 1908ژاځڈڄ 11) 1325مي اٹؾغڄ 6ڂجڄ، ، 18پبهڃ

ا ٽزنکو لڃ اذ، ٿ. ٳ. ثڄ: كه ىثبٿ ٭به ځکبری ه« ٭وځگ»ڇ « ٭ٶٺ»ٽقزوا كهثبهڃ ٵبهثوك

٥ٺ ٱوي، هڇڂٮٶواٿ اواځ كه ٱوٿ ثزټ، روعپڄ ٽؾپل كڅٲبځ، رچواٿ، اځزبهاد څوٽ،

، 1. ٽغٺڄ ازجلاك، پبهڃ 80یبككاذ 190ڇ 189، ڇ څپبځغب، 70یبككاذ 189، 1384

ر٦بثوی « اٿ اٹپٺڈٳاو»ڇ « ٥لاٹذ اٹلڇٹڄ. »3(، . 1907ژڇئڄ 16) 1325عپبكي اٹضبځ 5

څزڂل ٵڄ ځڈیڂلڃ آکبها ثواي رؤٵل ثو ٽٮبڅټ ٥لاٹذ ڇ ٽٺذ بفزڄ اذ. ثبل ثڄ بك كاذ

كهٽٲلٽڄ اځٲالة « فبځڄ ٥لاٹذ»ٵڄ كه ٦بهكه فڈاذ ٵڄ ٶ اىٽٮبڅټ اٺ ٽوڇذ، چڂبٿ

رڈاٿ ایڀ عب ٽ ل. اى ایڀ گنزڄ كه ٽوڇڄ ثبىربة ب٭زڄ ثڈك، ثو ٽجڂبي ٥لاٹذ ٭چپلڃ ٽ

ځڈ٥ی گوای ثڄ ځ٢وڄ رڈئڄ ها ځي كیل کڄ ىاكگبڃ اٺی ٽوڇذ ها كه اځگٺزبٿ ٽی كاځل.

. ٽضال 10-13(، 1907پزبٽجو 29) ٦1325جبٿ 20، یکڂجڄ، 10ٽغٺڄ ازجلاك، پبهڃ

اى « یواٿهڇىځبٽڄ ځگبهی كه ا»( پڀ گياهی كهثبهڃ 1908ځویڄ ٹزوهی كایغذ چبپ ځڈیڈهک )

ٽغٺڄ ازجلاك ځبٻ ٽی ثوك ڇ اى آٿ ثڄ فبو چبپ ٦وی کڄ رڈ یکی اى ىځبٿ ایواځی كه پزجبځی

Literary Digest, Vol. 37, No. 20, 14اى ٽغٺ وڇكڃ لڃ ثڈك زبی ٽی کڂل. ٿ.ک. ثڄ:

November 1908 ,p. 710 اك . اگوچڄ كه ٽزڀ ٽٲبٹڄ اهعب٥ ثڄ پبهڃ ٽق اى ٽغٺڄ ازجل

، 5یب٭ذ. ٿ.ک. ثڄ: ٽغٺڄ ازجلاك، پبهڃ 5كاكڃ ځلڃ، ٦و ٽڈهك ابهڃ ها ٽزڈاٿ كه پبهڃ

: ٽغٺ ڈها کڄ اى ٥و ثویڀ / فڈاځل 7ڇ 6(، 1907اڇد 20) 1325هعت 10ڂجڄ، ڄ

عجویٸ اى فلای آ٭ویڀ کی هڇا ثبل کڄ ایڀ ٽؾکټ اب / ٽڂچلٻ گوكك ى ١ٺټ ١بٹپڀ ایڀ ثڂبئی

ٽبڇاد اذ ڇ ٥لٷ / وځگڈٿ فڈاڅ هئ ٽوکڀ ـ اگو ثوگذ اى ٽغٺ ٽوځظ / کي

اڇ ثڈك ځبئت ٽڂبة ځبکڀ ٥ت ٽغٺ ٽڂپبیل ایڀ ٥غت / كپڀ ٥لٷ اذ اځب٭ ثجڀ ثچو

ك٭٤ كپڀ ٽٺذ ى عبٿ / گزڄ اٮبٷ چڈٿ و ٥ویڀ څوکڄ ثبل ثی پله ٽڂکو ثڈك / ؽبٽی

لاكیبٿ اى کبٹجل / ه٭ذ كه كڇىؿ ثو آر ل ٱویڀ کڈهی چټ ٽغٺ ٥جبك ٽقٺڀ هڇػ ازج

ؽڈك کټ فوك / ٽغٺ ڈها لڃ فٺل ثویڀ ثچو عڀ ایڀ اب ٽ٦لٹذ / رچڂذ فڈاٿ اذ

ځت، ٽواك بكٱ ، ٿ. ٳ. ثڄ: ڇٹ1332رب 1320عجویٸ اٽڀ ثواي ٽجڈ٥بد اواٿ كه كڇهڃ

. ثواي 1360اځزبهاد كاځگبڃ رچواٿ، ، رچواٿ،1332 -1320څبي ٭به: ٭چوذ هڇىځبٽڄ

، ٿ. ٳ. ثڄ: ٥جلاٹوؽټ ماٵوؽڀ، ٽجڈ٥بد 1357ٽجڈ٥بد ب ٭به پ اى اځٲالة

.121-295، 1375ب اواٿ كه ٥و ٽوڇ ذ، ڇوا ڈٻ، رچواٿ،

*****



Pag

e11

6

احوذ کریوی حکاک: سیوای سیورغ در ضااه هطق

الطیر

بٿ: پبی پو٧ كه بڅڂبٽڄ ڇ ٽڂ اٹو* ٽو٩بٿ عبٿ ڇ عچ

پبی پو٧ كه ابو ڇ ٽڂبث٤ ٽکزڈة ٭بهی ثبزبٿ ڇ ٽبځڄ اى آ٩بى ثب ڄ ڇژگ ثبهى هٱټ

فڈهكڃ اذ: ثيهگی عضڄ، ٱلهد ٮبثقی ڇ ؽوازگوی، ڇ، ٽچټ رو اى څپڄ، كاځبئی ڇ هاىكاځی

ث٦ل عپبځ ڇ چڄ كه بؽذ ٭کوي ڇ كڇه اى كزو آكٽبٿ فبکيي کڄ پو٧ ها ،چڄ كه

ٽ٦ڂڈي، ثڄ پلیلڃ ای ثورو اى اځبٿ ثلٷ ٽ کڂل. چڂڀ كاځبئی ڇ هاىكاځی ها ٽ ثبذ پ اى

كگو ڇژگ څبي پو٧ ثوهل، چڄ، كه ٭وڅڂگ څبی ثلڇی ثبهىرویڀ ڇعڄ رپبیي ثبٹلاهاٿ ا٭بځڄ

٭وك كه ٭واڈی عچبٿ ٽبكی ڇ ج٦ی ای اى كگو عبځڈهاٿ اذ ڇ ثڄ آځبٿ عب ڇ ٽٲبٽی ٽڂؾو ثڄ

ٽی ثقل. كه رؾٺٸ اڀ ڇیژگی اى آصبه ڇ ا٭کبه کبهٷ گڈزبڇ ڈځگ، هڇاٿ پيک اڇاٸ ٱوٿ ثزټ

ٽلك فڈاڅټ گو٭ذ، کڄ ٽب ها ثڄ آٿ كزڄ اى ثبڇهڅب ڇ گوا څبي ٽزوکی هڅڂپڈٿ لڃ اذ

ل. چڂڀ گوای څبئی ځڄ كه پو آگبڃ کڄ ځپڄ پڂچبٿ ڇ پڂچبٿ څپچڂبٿ كه امڅبٿ آكٽبٿ ؽڈه كاهځ

یکبیک آكٽبٿ ځٲ ثزڄ ڇ ځڄ كه ؽب٭٢ۀ عپ٦ی اٱڈاٻ ڇ ٽوكٽبٿ چچوۀ ٽقی ثڄ فڈك گو٭زڄ

ځبٽلڃ کڄ څپچڈٿ هڈثبر « ځبگبڃ عپ٦»اذ. کبهٷ گڈزبڇ ڈځگ ٽغپڈ٥ۀ اڀ گوا څب ها

كه کٸ څبی گڈځبگڈٿ، پڈځل ث کٸ اى آ٩بىڃ څبي پلا اځبٿ كه ٦ڈه اڇ ؽڈه كازڄ ڇ،

ٽبٿ مڅڀ آكٽ ڇ اځڈا٣ فالٱذ څبي څڂوي ثڈكڃ اځل. ڈهد ١بڅوی اڀ ثبڇهڅب ڇ گوای څبی

کچڀ څپڈاهڃ كه ؽبٷ كگوك اذ، ڇٹ ٽ٦ڂب ڇ ٽؾزڈاي هڇاځ آځچب کټ ڇ ث صبثذ ٽبځلڃ.

ی رڈه ٽ لڃ اځل: كهاڀ ثبڇهڅب، پوځلگبٿ ڇؽ ڇ رڂڈٽڂل ڇ ريچڂگ ځپبكي اى هڅب ڇ فال

هڅب اى كهك ڇ ثپبهی ڇ ٽوگ، ڇ فالی اى ځوڇڅبي ٱبڅوۀ ج٦ذ څپچڈٿ ٱڈۀ عبمثڄ کڄ اٽوڇىبٿ

( ثلڀ بٿ، آكٽبٿ كه ی ٱوڇٿ ڇ كه 1ها ثڄ پوڇاى كه ٭ب ڇ ٮو ثڄ بهاد رڈاځب کوكڃ اذ. )

ټ آهٽبٿ هڅب اى ثڂلڅب ڇ ٱبٹت څبی ٽق اعزپب٥، ثبٹلاهاٿ رڂڈٽڂل ڇ ځوڇٽڂل ها رجٺڈه ڇ رغ

كهكڅبی كځبی فبکی ڇ كذ یبثی ثڄ ٽکبٿ ڇ ٽڈٱ٦زی ثورو ڇ ٽٺڈة رو ٽ كاځزڄ اځل. اى آٿ

« )اج»عپٺڄ اځل ٹک ٹک ثٺڂل پوڇاى Ibis « صڈس»( كه ابو ٽو ثبزبٿ، کڄ كه فلٽذ

(Thoth « )گلڇها»و٧ (، فلاي کزبثذ ڇ پبه ثلڀ ڈ ڇ آٿ ڈ پو ٽ کل، رب ٽ Gadura ،)

پوڇځلڃ ا٭بځڄ څبي څڂل، ثبهځلۀ ثبهاٿ څبي ؽبد ثق کڄ هځگڀ کپبٿ ځبٿ ؽڈه اڇذ ڇ

« )کبكڇڈ» Caduceus بچڈثلذ ثبٹلاه ٥بهك، کڄ اهثبة فڈك ها ثڄ کٸ اځبٿ پوځلڃ كه ،)

وڇڅب پوك کڄ ( ایڀ پوځلگبٿ ا٭بځڄ ای څپڄ ها ٽی رڈاٿ ځپبكڅب ڇ ځپبڂلگبٿ ځ2ٽ آڇهك. )

اځبٿ آ٩بىڀ ٭ٲلاٿ آٿ ها كه ڇعڈك فڈك ؽ ٽ کوكڃ اذ. كه چچوڃ پوكاىي څبي ٽق ڇ

ځٲ څبي ٽٺپڈ اڀ ثبٹلاهاٿ ثٺڂل پوڇاى ڇاالروڀ رغٺ آهٽبٿ څبی ٽز٦بٹ اځبٿ ها، چڄ ثوای



Pag

e11

7

٥وڇط اى ؼ هڅب اى كفپڄ څب ڇ ٽل٭ڀ څبي ىو ىٽڀ ڇ ٭واى آٽلٿ ثڄ ؼ ىٽڀ، ڇ چڄ ٦ڈك ڇ

فبک ثڄ پچوڅبي ڇاالرو، ٽی رڈاٿ كیل. كه اڀ ٽبٿ ؽلش پو٧، اڀ ٽو٧ عبڇكاځی ابو

اواځ، ځي عبگبڃ ڇژڃ اي كاهك. اڈهڃ پوكاىاٿ اواٿ ثبزبٿ رڈو اڇ ها ثوپبیۀ رک ڇاژڃ ای کڄ كه

ٽڄ گو٭زۀ ا٥به ابوي رب كڇ ٥جبهد اڇزب آٽلڃ اذ هٱټ ىكڃ اځل کڄ ٽ رڈاٿ آځچب ها اى ٭بي

« )ٽو٩ڈ بئڂڈ»ثڄ اٽوڇى پ گو٭ذ. اى ایڀ كڇ، یکی ڇاژۀ اڇزبئ maragho saeno اذ کڄ )

١بڅوا څټ ثڄ عبځڈهي پوځلڃ ڇ څټ ثڄ كهفزی ٽ٦غيڃ گو څو كڇ االٯ ٽ لڃ. اڈهڃ ڂببٿ

هڇئلڃ لڃ اذ. « پڄ كهكڅبكهٽبځگو څ»ثوآٿ ثڈكڃ اځل کڄ ایڀ كهفذ كه ثوکڄ یب كهیبچڄ ای ثب ځبٻ

ڈاڅل ڇاژڃ ڂب كڅڄ څبي افو ٽب ها ثڄ ڇاژۀ كگوی كه ىثبځ كوڀ رو، ٦ڂ ڂکوذ،

« )ئڂڄ»یب « بئڂب»هڅڂپڈٿ ٽ ڈك، ڇ آٿ Saena ، 97( اذ، ڇ ب ثڄ گٮزۀ ٭وڇهكڀ ذ، ثڂل

ڀ، كه ؽبڄ اي کڄ ثو ( ٽؾپل ٽ3٦« )ځقزڀ ک کڄ ثب ل پوڇ كه اڀ وىٽڀ ١چڈه کوك.»

ها ثڄ ٥ٲبة « ئڂڄ»ب « بئڂڈ»ثوڅبٿ ٱب٤ ځگبزڄ اڀ ځکزڄ ها ځي ا٭يڇكڃ اذ کڄ ڇاژۀ اڇزب

ب بڅڀ ځي روعپڄ کوكڃ اځل. اڇ پ اى ثؾض كه ثبهۀ االٯ ایڀ ڇاژڃ ثڄ پوځلڃ ڇ ځي ثڄ ٽوكي کڄ

ځزغڄ گو٭زڄ اذ: ثڂبثواڀ رڈه ٽ چڂڀ « ثب ل پوڇ. . . ١چڈه کوك»ثڄ گٮزۀ ٭وڇهكڀ ذ

ڈك ک اى فوكٽڂلاٿ هڇؽبځ ٥چل ثبزبٿ کڄ ځبٻ ڇي، ئڂڄ، اى ځبٻ پوځلڃ ٽيثڈه ارقبم لڃ ثڈك،

پذ هڇؽبځ ٽچپ كازڄ کڄ اځ٦کب آٿ ثقڈث كه اڇزب آکبه اذ ڇ اى عبځت كگو ڇي ثڄ

بٻ هڇؽبځ ٽنکڈه( ها ثڄ ٽ٦ڂ ٹ٪ڈي فڈك جبثذ ڇ ٽلاڇاي ثپبهاٿ چود ب٭زڄ ثڈك. ث٦لڅب ئڂڄ )ځ

ځبٻ ٽو٧ گو٭زڂل ڇ عڂجڄ پيک اڇ ها كه اڇزب ثڄ كهفز کڄ آبځۀ ٽو٧ ئڂڄ اذ، ڇ كه

( څټ اڇ كه ثبهۀ اصو ٽ٦غيڃ آبی پو پو٧ ثڄ ځٲٸ اى 4فلاڂبٽڄ ڇ بڅڂبٽڄ ثڄ فڈك پو٧ كاكځل. )

ڀ ٽو٧ كٹو )ڇاه٩ڀ( ثب فڈك كازڄ ثبل، ک کڄ ازقڈاٿ ب پوي اى ا»ثچواٻ ذ، ٽ آڇهك:

( اٽب، آځچڄ څڂڈى اى فالٷ ٽزڈٿ ٱلټ 5« )څچ ٽوك كٹوي اڇ ها ځزڈاځل ثواځلاىك ڇ ځڄ اى عبي ثواځل.

ځبٻ ځڈ٥ اى « ٽوڇڇ ئڂڄ»ب « ٽو٩ڈبئڂڈ»ڇپژڇڅ څبي علل ثوٽب ٽ٦ٺڈٻ ځلڃ اڀ اذ کڄ آب

بځڄ اى آٿ ٽبٿ. اڂٲله څذ کڄ كه ٥جبهد كگوي اى اڇزب اځڈا٣ پوځلگبٿ ثڈكڃ اذ ب پوځلڃ اي گ

كه اهعب٣ ثڄ ٭وكي ڇاؽل ثڄ کبه ه٭زڄ ڇ ثڄ اؽزپبٷ ٱڈی ٽی رڈاځزڄ ثڄ ٽ٦ڂبی پوځلڃ « بئڂب»ڇاژۀ

ای ثب ڇیژگی څبی ٽڂؾو ثڄ ٭وك ځي ثڈكڃ ثبل. ٭وكۀ ځچبئی اڀ گذ ڇگناه ڇاژگبځ آٿ کڄ كڇ

ها ٽ رڈاٿ ځبکبٿ ڇاژۀ پو٧ كاځذ کڄ اى كو ثبى « ٽوڇڇ ئڂڄ،»ڇ «ٽو٩ڈ بئڂڈ»ڇاژۀ ځبٽجوكڃ،

كڇه ثوای ٽڈعڈك ثبٹلاه ڇ پوځلڃ اي ثب ځوڇڅب ٽبڇهاء اځبځ ثڄ کبه ٽی ه٭زڄ کڄ ڇیژگی څبیی

څپچڈٿ ځوڇٽڂلي ڇ ځوڇثقج، ؽوازگوي ڇ ٮبثق، ڇهاىكاځ ڇ هاىكاهي اى ٽقزبد

ذ. څپڀ ڇیژگی څب ها ٽ رڈاٿ ثڄ گڈځڄ اي ثبهىرو كه ٽزڈٿ ٥و ڇعڈكي اڇ اځگبزڄ ٽ لڃ ا

ببځ ب٭ذ؛ څپبٿ ٽزڈځ کڄ ثو ڇ ثبه فڈك ها ثڄ ځقزڀ عٺڈڃ څبي ٽکزڈة ىثبٿ ٭به كهي

ثقلڃ اځل. كه اڀ ٮو كڇه ڇ كهاى ڇ كگوگڈٿ بى، پو٧ پڈځل ها ثب ثڈرڄ ڇ ثوکڄ اي کڄ ٽڈڀ

ڃ ځگڄ ٽی كاهك، چڂبځکڄ كه چچوڃ پوكاىي اڇ كه بڅڂبٽڄ ٭وكڇی ثبزبځ اڇ اځگبزڄ ٽ ل

٦ڂ اځزٲبٷ ٽواس ابو اواځ اى ٽزڈٿ کزج ڇ -فڈاڅټ كل. آځچڄ كه اڀ ر٪و ڇ رجلٸ ثڂبكي



Pag

e11

8

ثوٽب ٽغچڈٷ ٽبځلڃ آٿ اذ کڄ چگڈځڄ -ٽٲبٷ ٮبڅ كڇهاٿ ببځبٿ ثڄ ٥چل بٽبځبٿ ڇ ث٦لڅب

ڈاځبٿ زبځ پڈځل ٽ فڈهك. اى ؽل ڇ گپبٿ څب کڄ ٽ رڈاځل كه ؽٸ پو٧ ثب كڇكٽبٿ پچٺ

اڀ ٽکٸ ڈكٽڂل ا٭زل کی كهثبهۀ ځبڅپقڈاځ څب ٽبٿ هڇاذ څبي زبځ ڇ كڇ هزۀ

كگو هڇا اذ کڄ كه بڅڂبٽڄ كه څټ رڂلڃ لڃ اځل، ځبڅپقڈاځی هڇاذ څبي ٽٺ ڇ هڇاذ

ڄ ٽٲبٷ اهى هځگ ٮل ابهڃ کوك کڄ كه ابو آهبئ هځگ څبي ٽ٪بځی. اى چپٺڄ ٽ رڈاٿ ث

كڈاٿ ځذ، ڇٹ كه ابو زبځ بڅڂبٽڄ هځگ ڇ ځبٻ كڈي اذ کڄ هزټ ثبل، پ اى

٥جڈه اى څٮذ فبٿ اڇ ها ثکل ڇ فڈٿ عگو اڇ ها كه چپبٿ ککبڇڇ، کڄ ثڄ عبكڇي كڈ ځبثڂب لڃ

ثل. كهاڂغب ثڄ ځڈ٥ هٽيگبٿ هځگ څب ثوٽی فڈهیټ کڄ ٽی رڈاځل اڀ ثچکبځل، رب ڇة ثڂبئ ا ها ثبىب

( اى اڂغبذ 6ا٭بځڄ ها ثڄ هاڇز اى ٽوكٽبځ ڄ چوكڃ رو اى آهبئبٿ ٽڂزت ڇ ٽورج بىك. )

ۀ زبٿ ها ٽ رڈاٿ، ثڄ ؽل ڇ گپبٿ، فبزگبڃ ابو ڇ ا٭بځڄ څب پوك کڄ ثب کڄ ف

ٹ ٭الد ایواٿ رٮبڇد څبئی كاهځل ڇ ٽ رڈاځڂل كه ځچبذ گڈبي هڇبهڇ ابو آهبئ ٽڂب پب

ڄ څبي پبٹ ثڄ اواٿ ىٽڀ ٽوكٽبٿ روڃ گڈٿ عڂڈث ثب آهبئبٿ ٮل چوكڃ روي ثبڂل کڄ اى ف

کڈچلڃ اځل. ثڄ څو ؽبٷ، اگو ڄ ثبه ١چڈه پو٧ ها كه بڅڂبٽڄ پ گوټ فڈاڅټ كل کڄ اڀ

څبئی ها کڄ پزو ثوپوكیټ اى فڈك ځبٿ ٽی كڅل ڇ ثلڀ بٿ پڈځل ها ثب ٽو٧ څپبٿ ڇیژگی

چچوۀ ابوي ای کڄ اى اڇ پوكافزڄ لڃ ثوٱواه ځگبڃ ٽ كاهك. اڇ ثبه ځقذ ىاٷ ځڈىاك ها ثڄ ىو ثبٷ

ٽ گوك ڇ ٽ پوڇهك، ثبه كڇٻ څپو اڇ هڇكاثڄ ها اى كهكي کڄ ىاكٿ هزټ ثورڀ اڇ ځبځلڃ آىاك ٽی

ل، ڇ ثبه ڈٻ ڇ ڇاپڀ، چڂل ل بٷ ث٦ل، ثو ىفټ څب کڄ ىڇثڀ اٮڂلبه هڇئڀ رڀ ثو ثلٿ کڂ

پچٺڈاٿ پو، هزټ كزبٿ ڇ ثبهۀ څپواڅ، هف، گڈكڃ ٽوڅټ ٽ گناهك، چبهۀ کبه اڇ ها كه

ه علاٷ ثب ٱچوٽبٿ كڀ ثچ ثڄ اڇ ٽ ځپببځل، ڇ رچپزڀ ها اى ٽوگ ځبگيو ٽی هڅبځل. كه څپڀ كلا

ڇاپڀ پو٧ ابهڃ اي گنها ځي ثڄ عٮذ فڈك كاهك، څټ اڇ کڄ اٮڂلبه ىځلگ ا ها ثڄ و

آڇهكڃ ثڈك. اڀ څو ڄ كلاه كهفڈه رڈعڄ ڇ رؾٺٺی ڇیژڃ اذ. پو٧ ها كه ځقزڀ كلاه كه

ل ؽبٹ ٽ ثڂټ کڄ اى آپبٿ اٹجوى، کڈڅ کڄ اڇ آبٿ فڈك ها كه كاٽڂۀ آٿ بفزڄ، ٭وڇك ٽ آ

رب ثواي عڈعگبٿ گوڂۀ فڈك ٱڈر رلاهک ثڂل. څپچڂبٿ کڄ پوځلۀ ٽبكه ثڄ ىٽڀ ځيكک ٽ ڈك

ىاٷ ځڈىاك ها ٽ ثڂل کڄ ثچبهڃ ا٭زبكڃ اى عگو ٭وبك ثوٽ کل. پوځلڃ كهآ٩بى ث فبٷ چڂگبٷ كه

. ؽز پڈذ ځبىک ىاٷ ٭وڇ ٽ کڂل، چڄ، ٩ويۀ ٽبكهي كه رلاهک فڈهاک عڈعگبٿ ثو اڇ چوڃ اذ

آځگبڃ کڄ ځڈىاك ها رب آزبځڄ آبٿ ثبال کلڃ اذ اځلیڄ ای عي اڀ ځلاهك کڄ رڈاځزڄ فڈهاک

( رڂچب پ اى آٿ 7« )ڈي ثچگبٿ ثوك رب ثکوځل/ ثلاٿ ځبٹۀ ىاه اڇ ځڂگوځل.»ثواي عڈعڄ څب ثبثل:

ه ٽ ڈك ڇ ها بكآڇ« يكاٿ ځک كڅ»کڄ ثبځگ هاڇي فلاڂب ڇ فوك ڇهى كازبٿ ؽڈه

هؽپذ آڇهكٿ اڇ ثو ځڈىاك ثچبهڃ ها ثب ٽب كه ٽبٿ ٽ گناهك، ٽو٧ ٽبكه ها ٽ ثڂټ کڄ څپواڃ ثب

ها ثڄ كٷ گو٭زڄ اځل. آگبڅ اى « ٽچو»عڈعگبٿ فڈ فوڃ ثڄ ىاٷ ٽی ځگوځل، ىیوا ثڄ گٮزۀ هاڇي

اځ ٽی ثقل ڇ ثڄ ؽڈه ٽچو بٽٸ فلاڇځل اذ کڄ ٽو٧ ٽبكه كازبٿ ها كه اڀ كٻ، ٮٲذ يك

ٽڈعڈكي ثورو اى پوځلڃ اي ثلٷ ٽی کڂل کڄ رلاهک ٱڈد عڈعگبٿ رڂچب اځگيۀ اڇذ. كه ڇاٱ٤، پو٧



Pag

e11

9

كه اڀ ٹؾ٢ڄ ثو بٻ آكٽ ڈهد، پلهي کڄ ٭وىځل ها ثڄ گڂبڃ رٮبڇد هځگ پڈذ ڇ ٽڈ اى كهگبڃ

کڄ بٷ څب ث٦ل، ثب فڈك هاځلڃ، ثوروي ٽ بثل، ڇ څپڀ ؽ ثوروي ىٽڂڄ بى هبٹز ٽ ڈك

ؽڈه ىاٷ ڇ بٻ، ثڄ اثال٩ ٽی پوكاىك. پ اى گنذ بٹی چڂل، څپبٿ يكاٿ ځکی كڅ کڄ

پزو كٷ پو٧ ها كگو کوكڃ ڇ اڇها اى عبځڈهی ثڄ ٽڈعڈكي ثورو اى آكٽ ثلٷ بفزڄ ثڈك كه هإب

« اځ چڄ ثبزڄ اي؟رڈ ها كاڄ گو ٽو٧ بزڄ اي/ پ اڀ پچٺڈ»بٻ ها ځکڈڅ ٽ کڂلکڄ:

كه پی ایڀ ځکڈڅ بٻ ثوآٿ ٽ ڈك رب ثڄ کڈڅپبۀ اٹجوى ٮو کڂل ڇ ٭وىځل ها اى ځيكک ثجڂل.

چڂڀ ٽ کڂل ڇ واځغبٻ، وٽبه کوكۀ فڈ، كه ثواثو ٭وىځل ڇ كاڄ ٽبكه اڇ، پو٧، ٽ

پله گڂبڅکبه فڈ ها ٽ فڈاڅل رب -چڂبځکڄ ٽبكهي اى ٭وىځل-ازل ڇ ٽ ڂڈك کڄ پو٧ اى ىاٷ

ثجقبل، ىوا اى کوكۀ فڈ پپبٿ اذ. ٽ رڈاٿ ثڄ ىاٷ ؽ كاك کڄ، ثب څپۀ رڈی كاڄ

ٽبكه، ڈٯ ڇ ڈهي ثواي ثبىگذ ثڄ فبځڄ ڇ آ٩ڈ چڂبٿ پلهي كه فڈك ځجڂل. كه اڂغبذ کڄ

ٽڀ څپڄ څپ پو٧ پوي اى پوڅبي فڈك ها ثڄ اڇ ٽ كڅل ڇ ٽ گڈل: اثب فڈزڀ ثوک پو

ثڄ هڇي آڇهځل گو اى گود څچ قز اثب ثچگبځذ ثوآڇهكڃ اٻ اٻ کڄ كه ىو پود ثپوڇهكڃ ثب كه ٭و ٽڀ

ثجڂ څټ اځله ىٽبٿ ٭و ٽڀ څپبځگڄ ثبټ چڈ ځک ڇ ثلگٮذ ڇگڈي آڇهځل ثوآر ثوا٭کڀ ک پو ٽڀ

اڇ ها ثڄ ٽڈعڈكي ثلٷ ٽ « ٭و فڈ» ( آگبڅ پو٧ اى8ثی آىاهد آهٻ ثلڀ عبگبڃ ) اثو بڃ

کڂل کڄ ځڄ رڂچب عچبځ ٭واڈي عچبٿ فبکبٿ ها ثڄ ىو پو گو٭زڄ ثٺکڄ ثواڀ ثوروي ٽٲبٻ فڈك كه

ىځغوۀ څز ځي ڇاٱ٬ اذ. اى آزبٿ اڀ آبٿ اذ کڄ پو٧ ثو کبه ڇ ه٭زبه آكٽبځ چڈٿ

کڄ څوگبڃ كه فبځلاٿ پله ثواڇ قذ گو٭زڂل ڇ بٻ ڇ كهثبهبٿ اڇ هؽپذ ٽ آڇهك، ڇ ثڄ ىاٷ ٽی گڈیل

اى ځک ڇ ثل ٽڈی ڇ هڇی اڇ قڂ ثڄ ٽبٿ آڇهكځل پو اڇ ها ثو آر ا٭کڂل رب پو٧ هڅب ثق

ثبل ڇ اڇ ها ثڄ عبگبڃ فڈ ثبى گوكاځل. آځگبڃ کڄ اڀ ٽڈعڈك هاىكاٿ ڇ هاىآٹڈكڃ ها كه ؽٺڈٹ كگو كه

ژگ ثبىڅټ كه اڇ ځپبیبٿ رو لڃ ڇ كه ڇاٱ٤ څپبٿ فٺز گوكیلڃ ٱب٫ ٽڂ اٹو ٽ ثڂټ اڀ ڇ

کڄ اڇ ها بزۀ بڅ پوځلگبٿ ڇ ٱجٺۀ ٩بئ ڈ٭بٿ بٹک ٽ بىك. كه كلاه كڇٻ پو٧ ثب

ىاٷ، آځگبڃ کڄ هڇكاثڄ اى هځظ ثبهكاهي هزټ ثڄ زڈڃ آٽلڃ ڇ ٽبكه ڂلفذ اٽلي ثڄ ىځلڃ ٽبځلٿ

، فٺذ هاىكاځ ڇ آڂلڃ «کڄ پژٽوكڃ ل ثوگ وڇ چ»ٽ ٭وزل كفزو ځلاهك ڇ ثڄ ىاٷ پبٻ

ثڂ پو٧ ث اى پ عٺڈڃ ٽ کڂل ڇ، اى آٿ ثزو، ا٥غبى كه چبهڃ اځل ڇ اٹزبٻ

ثق ىفټ هڇكاثڄ. ٽو٧ ٽبكه بڅڂبٽڄ، پ اى آځکڄ ىاٷ ځگواٿ ڇ كهٽبځلڃ پو اڇ ها كه ٽغپو ٽڂلاىك

ٽ ڈك، ڇ چڈٿ ىاٷ ها ثچبهڃ ڇ ثپڂبک عبٿ ىٿ ڇ ٭وىځل ٽ ثڂل ڇ ٽ ڈىاځل كهآپبٿ پلیلاه

ثڄ چټ څيثو اځلهڇٿ ځټ چواذ کيڀ ثڄ قڀ ٽ آل: چڂڀ گٮذ ثب ىاٷ کبڀ ٩ټ چواذ

ک و ثبل روا ځبٽغڈي کڄ فبک پ اڇ ثجڈل څيثو ځبهك ثڄ و وڇ پڀ ثو ٽبڃ هڇي

ڈك چبک چبک ڇ ثقبل كڇچڂگ څوآٿ گوك کبڇاى کڈپبٷ اڇ پٺڂگ ثوگنزڂ اثو ڇى آڇاى اڇ چوٻ عڂگ

ثڄ عبي فوك بٻ كٷ ٽوك عڂگ ثوآل ىعبي اى آڇاى اڇ اځله آل ىپبي ثجڂل ثو ڇ ثبىڇی ڇ بٷ اڇي

ثڄ آڇهك فذ ا٭کڂل ثو ڂگ ثڈك ثڄ فټ اځلهڇٿ و عڂگ ثڈك ثڄ ثبالي وڇ ڇ ثڄ ځوڇي پٸ

ڇ پ اى ٽژكۀ ىاكڃ لٿ ٭وىځلي ( 9ثڄ ٭وٽبٿ كاكاه ځک كڅ ) ى هاڃ ىڅ ځبل ثڄ گز كڇ ٽٸ



Pag

e12

0

چڂڀ ثوڇٽڂل ڇ څڈپڂل، پو٧ كه ٽٲبٻ جج ڇهىلڃ ڇ ځڈآڇه كزڈهڅبئی كٱ ثڄ ىاٷ ٽ

كڅل اى آٿ عپٺڄ ٭واڅټ آڇهكٿ اثياه کبه ڇ كاهڇي ثچڈ کڂڂلڃ رب هڇ ثولٿ پچٺڈي هڇكاثڄ ڇ ثوڇٿ

اك ڇ واځغبٻ وڇهد پبگياهي ثڄ كهگبڃ فلاڇځل: ثبڇه ک فڂغو آثگڈٿ ک ٽوك کلٿ ځڈى

رڈ ٽڂگو کڄ ىكٷ ثټ ڇ اځلڄ ها پذ کڀ ٽبڃ ها ٽذ کڀ ځقزڀ ثڄ ٽ ثڂب كٷ پو٭ڈٿ

ثڂبكٷ ا٭ڈٿ کڂل ثڄ ڂلڇٯ رب و ثوڇٿ کڂل ثکب٭ل رچ گبڃ وڇ چ ځجبل ٽو اڇها ى كهك

گبی کڄ گڈیپذ ثب و ڇ ى كٷ كڇه کڀ رو ڇ رپبه ڇ ثبک ثلڇى آٿ کغب کوك چبک ڇىاٿ پ آگچ

ثجڂ څټ آٿ هڇى ثبي ڇ ثبالي ثو فزگ ثکڈة ڇ ثکڀ څو ڄ كه بڄ فک ٽک

روا ىڀ قڀ بك ثبل ثو اڇ ٽبٷ اى آٿ پ ک پوٽڀ فغزڄ ثڈك بۀ ٭و ٽڀ پڈزگ

کڄ څو هڇى ځڈ ثکٮبځلد کڄ اڇ كاكد اڀ فوڇاځ كهفذ ه ثبل لٿ ثڄ پ عچبځلا ثلٿ

( كه اڀ ١چڈه ځي ڄ فٺذ 10ثلڀ کبه كٷ څچ ٩پگڀ ٽلاه کڄ بؿ ثوڇٽڂلد آٽل ثڄ ثبه ) ثقذ

ثبهى پو٧ و ثو ٽ کڂل: ٮبثقی، ؽوازگوي ڇ آگبڅ اى هاىڅب کڄ ثوآكٽبٿ پڈلڃ

و اى كگو فبٷ اڀ پوځلۀ گو٫ عٺڈڃ ٽ کڂل څپڀ فٺذ ڈٻ اذ. آځچڄ كه اڂغب هڇڀ ر

اذ کڄ پ اى ثبىگذ پو٧ ا٥غبة ځب١واٿ ڇ ځبثبڇهي ڂلفذ، ڇ ؽز گٮذ ىكگ هاڇي

فوك ڇىه كازبٿ ها ځي ثوٽ اځگيك. آځبٿ کڄ گوك آٽلڃ اځل رب اى چگڈځگ اڀ هڇ ثل٤ ثوڇٿ آڇهكٿ

ڂل ثو ىاٷ ڇ هڇكاثڄ كٷ ٽ ڈىاځڂل ڇ اک فڈٿ ٽ هيځل ڇ ڂلفذ، ځڈىاك اى هؽټ ٽبكه آگبڅ بث

ڇ هاڇي كازبٿ ٹؾ٢ڄ اي « کڄ کڈكک ىپچٺڈ ک آل ثوڇٿ؟»فڈٿ اى كڇ كیلڃ چکبٿ، ٭وبك ثو ٽ آڇهك

ثل ىاٷ ڇ آٿ پو اڇ ثو »پو ٽ٦ڂب ثوىثبٿ ٽ هاځل: « ای گٮذ»هڇازگوي ها ثڄ ڈئی ٽی ځچل ڇ

هڇكاثڄ ها ثڄ « ٽڈثلي چوثلذ»ؽز پ اى آځکڄ « اي گٮذ! -ك آځچ گٮذگو٭ذ/ ثو٭ذ ڇ ثکو

ٽ ٽذ ڇ ثچڈ ٽ کڂل ڇ هزټ ها ث گيځل ثوڇٿ ٽ کل گٮز ٽوكٽبٿ ها پببځ

ځذ: ثبٽل ک ٽڈثلي چوثلذ ٽوآٿ ٽبڃ هؿ ها ثڄ ٽ ٽذ کوك ثکب٭ل ث هځظ پچٺڈي

( 11 گيځل ثوڇٿ آڇهل کڄ ک كه عچبٿ آٿ گٮز ځلل )چڂبٿ ث ثزبثل ٽو ثچڄ ها و ى هاڃ ٽبڃ

ڇاپڀ كلاه پو٧ كه بڅڂبٽڄ چڂل ل بٷ ث٦ل، كه پببٿ ځجوك ثيهگ اٮڂلبه، بڅياكڃ

، هؿ ٽ كڅل. ایڀ كیلاه، اى ځ٢و عيئبد هڇایذ پوكاىی ڇ رڂ «كڀ ثچ»گزبج ڇ ٱچوٽبٿ

اڇط قذ پوكاىی اڀ پوځلۀ گٮذ اځگي اذ. ه٭زبه پو٧ كه اڀ څبی كهاٽبرک ځٲ

كازبٿ ځي فٺذ څب ها ثوٽ ځپبل کڄ څټ اى آ٩بى كه اڀ ٽڈعڈك ثورو كلڃ ایټ ڇ ىٽبٿ ١چڈه اڇ

څټ ثب فٺذ څب پڈځلي ځيكک كاهك. ٭چوٽبٿ كڀ ثچ، ثڄ رؾوک پله ڇ ځي ثڄ اځگيۀ فلٽذ ثڄ

زبځ ها اى عبی آب پواځڄ ثڄ كه کل ڇ اڇ ها كذ آئڀ ځڈڀ، ٥يٻ ٽی کڂل کڄ پچٺڈاٿ

ثزڄ، چڂبځکڄ فڈاذ پلهبڃ اذ، ثڄ كهگبڃ ثوك. پچٺڈاٿ پو اٹجزڄ ځپ رڈاځل ثڄ چڂڀ فٮز رڀ

كه كڅل. پ ځجوكي ځبگيو ڇ ځبثواثو كه ٽی گوك کڄ كه آٿ هزټ ڇ هف ىفټ څبي ٭واڇاٿ ثوٽی

ڀ رڂ عبڇكاځۀ فڈ رڂلهذ ڇ رو كه كذ ازڈاه كه ثواثو كاهځل، اٽب اٮڂلبه كه پڈ هڇئ

پچٺڈاٿ پو ٽی ایزل. ىاٷ کڄ كگو ثبه ثچبهڃ لڃ ثڄ بك پو٧ ٽ ا٭زل: ثلڇ گٮذ ىاٷ: ای

ٽگو ٽوگ کبٿ ها كه پوگڈ كاه قڀ چڈٿ ثڄ پبی آڇهی گڈ كاه څپڄ کبهڅبي عچبٿ ها كهذ



Pag

e12

1

گواڇ ثبلٻ ىڀ قڀ کڄ پو٧ ها ثبى فڈاځټ ثوڀ ڀ ها گيڀ كگو اذ! ک چبهڃ كاځټ ٽڀ ا

ڇگوځڄ ڈك ثڈٻ ٽب کڂل ٽڂل اى اٮڂلبه آٿ ثل ثل پڂل ثپبځل ثڄ ٽب کڈه ڇ ثڈٻ ڇ عبي هڅڂپبي

( ثبهی كگو پو پو٧ ثوٽغپو پوآر ڈفزڀ ٽ گوك ڇ پو٧ ثوث ت ثبٷ ٽ 12)

ڂل، ٭وڇك ٽ آل، ڇ رڈگڈئ ث فجو، اى وڇهد ٭وا فڈاځلڃ لٿ کل، ىاٷ ها كه کڂبه ٽغپو ٽ ث

ٽ پول. ىاٷ ثڄ افزبه ؽکبذ ىفټ څبي هزټ ڇ هف ها ثواڇ ٽ گڈل ڇ ځي اواه اٮڂلبه ها

يك گو ځپب ثڄ ٽڀ هف ها/ »كه اكاٽۀ ځجوكي ځبثواثو. پو٧ ځقذ وا٧ هف ها ٽ گوك:

ىاٷ هزټ ڇ هف ها ٭وا ٽ فڈاځل ڇ پو٧، گڈئی ثڄ ځکڈڅ، اى «څپبٿ و٭واى عچبٿ ثق ها.

چوا هىٻ عز اى اٮڂلبه/ »هزټ ٽ پول کڄ چوا کبه ها ثب اٮڂلبه ثڄ عڂگ کبځلڃ اذ:

ىاٷ ٽغبٷ قڀ گٮزڀ ثڄ ٭وىځل ځپ كڅل؛ فڈك هزۀ قڀ ثڄ « څپ آر ا٭کڂلي اځله کڂبه؟

فڈاڅل رب پ اى کڂل ڇ کبڇ كه چڂل ڇ چڈٿ کبه ثڄ ٽلاڇاي كذ ٽ گوك ڇ اى ٽو٧ ٽبكه فڈ ٽ

ثلل اځلهڇ هاڃ پچٺڈاٿ پو ٽغوڇػ کپو ثڂلك. پو٧ ٽ پنوك: ځگڄ کوك ٽو٧ اځله آٿ فزگ

اى اڇ چبه پکبٿ ثڄ ثوڇٿ کل ثڄ ٽڂٲبه اى آٿ فزگ فڈٿ کل ثوآٿ فزگ څب پڈزگ

ڇ ٭و ثلڇ گٮذ کبڀ فزگ څب ثجڂل څپ ثب ک چڂل كڇه ثپبٹل پو څټ اځله ىٽبٿ گذ ثب ىت

اى گيځل ک پو ٽڀ رو گوكاٿ ثڄ و ثپبٷ اځله آٿ فزگ څبي رو ثوآٿ څټ ځبٿ هف ها پ

ثوڇٿ کوك پکبٿ اى گوكځ ځجل فزڄ گو ثزڄ عبئ ٭وڇ کوك ٽڂٲبه ثوكذ هاذ فڈاذ

( رب ثلڀ عب کبه آبٿ ٽی 13ل بكاٿ كٷ ربعجق )ثقڂل څټ آځگڄ فوڇی ثوآڇهك هف رڂ

ځپڈك، چڄ پو٧ چبهڃ گو ثب ٽڂٲبه روڅب ها ثوڇٿ ٽ کل ڇ ثب ٽبٹلٿ پو فڈ ثو آځچب ٽوڅپ

کبهي ٽ گناهك. ٽوؽٺۀ ث٦لي چڂڀ آبٿ ځذ. پو٧ اى هزټ ٽ پول ثب اٮڂلبه چوا

اكۀ اواٿ ڇ ٽجٺ٨ كڀ ثچ قڀ اى ثڂل ڇ ىځغو ثڄ ٥يٻ هىٻ کوكڃ اذ ڇ اڇ ٽ گڈل کڄ اگو بڅي

ٽبٿ ځپ آڇهك اڇ ځجوك ها رڂچب هاڃ ځپ ب٭ذ. آځگبڃ اٺ ها کڄ كه واو ىځلگ ثڄ آٿ پبی ثڂل

ٽواکزڀ آبٿ رو آل »ثڈكڃ، کڄ څپبځب ربة ځڂگ ځلازڀ اذ، ثڄ پو٧ یبك آڇه ٽی ڈك:

پو٧ كه پبـ كڇ ځکزڄ ها ثڄ اڇ ثبى ٽ گڈل. ځقذ آځکڄ «. ىځڂگ/ اگو ثبى ٽبځټ ثڄ عب ىعڂگ.

اٮڂلبه كه ىٽبځڄ ځ٢و ځلازڄ اذ، پ هزټ ځجبل اڇ ها چڈٿ كگو ؽوٮبٿ فڈ ثپڂلاهك. كڇٻ

آٿ کڄ ىځلگ فڈك پو٧ گڈبي اڀ ڇاٱ٦ذ اذ کڄ ځجوك ثب اٮڂلبه ٥بٱجزی فڈ ځلاهك:

ثڄ کڄ آٿ عٮذ ٽڀ ٽو٧ ثب كزگبڃ ٽڀ اځلاىڃ ثبل گو٭ذ روا اى ثپوڅيي اى ڇي ځجبل گٮذ

و اى عڂگ عزڀ پپبٿ اگو ثب ٽڀ اکڂڈٿ رڈ پپبٿ کڂ كزبٿ ڇ پو کوك رجبڃ

ځغڈث ٭يڇځ ثو اٮڂلبه گڄ کڈ ڇ عزڀ کبهىاه کڂ الثڄ اڇ ها رڈ ٭وكا ثڄ پ ٭لي کڂ

ځڂلل اى پڈىذ ث گپبٿ پ آځگڄ ک ها ثبٽل ىٽبٿ ڇه الڇځک اڇ كاهي اڇ ها رڀ ڇ عبٿ فڈ

( كهاڀ قڀ پو٧ چڂل اځلهى ځچٮزڄ اذ. هزټ 14چبهڃ بىٻ روا ثڄ فڈهل و ثو٭واىٻ روا )

ثبل كه آ٩بى اى ٥يٻ هاـ فڈ کڄ څپبځب عڂگ رب ٽوگ یب پوڇىي اذ كذ کل ڇ اځلۀ

کڂل. آځگبڃ ثبل كه ثواثو اٮڂلبه الثڄ کڂل، اى اڇ پڈى ثوروي فڈك ثو اٮڂلبه ها اى و ثڄ كه

ثقڈاڅل، ڇ ؽٺٲۀ چبکوي اڇ ها كه گڈ کڂل. چبهڃ بىي پو٧ كه کبه هزټ كه گوڇ پنو اڀ كڇ



Pag

e12

2

اځلهى اذ. ثی ا٥زڂبئی بڅياكۀ هڇئڀ رڀ ثڄ پڈى څبی پچٺڈاٿ ثڄ ٽ٦ڂبی آٿ اذ کڄ ىٽبځڄ ثو

عوای ٭وٽبٿ ثقذ ڇ وځڈذ ځذ. پ اگو هزټ ثپنیوك کڄ اڇ و آٽلڃ ڇ هزټ عي ڇٺۀ ا

٭وكا پڈىقڈاڅی ا ها رب پبیبٿ ثڄ اځغبٻ هبځل، پو٧ څټ اٽت چبهۀ کبه ها ثڄ اڇ فڈاڅل ځپڈك.

هزټ ٽ پنوك ڇ پپبٿ ٽ ثڂلك کڄ ؽز اگو اٮڂلبه ثبهاٿ رو ثو اڇ ثبهك اڇ پڈىقڈاڅ ها رپبٻ

هبځل. پو٧ څلاه كگوي څټ كاهك، ځچٮزڄ كه هاىي آپبځی کڄ رڂچب ڇ کپبٷ ثڄ اځغبٻ فڈاڅل

اڇ ٽ كاځل، ڇ ا٭بي آٿ ثو هزټ ڇ ىاٷ آفوڀ رو روک اڀ ٽو٧ چبهڃ بى هاىكاٿ اذ: چڂڀ

گٮذ پو٧ کي هاڃ ٽچو ثگڈټ څپ ثبرڈ هاى پچو کڄ څوک کڄ اڇ فڈٿ اٮڂلبه ثويك ڇها

ثلڀ گز ا ڈهثقز هڅب ځبثل ځپبځل گڂظ رب ىځلڃ ثبل ى هځظ ثکوك هڇىگبه څپبٿ ځي

( كه پبیبٿ پو٧ ٽ ا٭يال کڄ رڂچب ىٽبځ هاڃ چبهۀ اٮڂلبه 15ثڈك ڇگو ثگنهك هځظ ڇ قز ثڈك )

عڂگغڈ ها ثڄ اڇ فڈاڅل ځپڈك کڄ اڇ اڀ اځلهىڅب ها ثپنوك ڇ ثڄ ٥بٱجذ کبه فڈ ثڂلل. هزټ ٽ

ڈاه ثو هف ڇ فڂغوي آثللڃ ثڄ كذ ثڄ هاڅڂپب پو٧ ڇ څپواڃ ثب اڇ پچڂبي ثڄ پنوك ڇ

اي ها کڄ كه آٿ ځيكک اذ رب کڂبهۀ هڇكفبځڄ اي کڄ فڈك بكآڇه ٽڈڀ ابوي پو٧ ا٭بځڄ

څبذ كه ٽ ځڈهكك. كه اڂغب ځي هزټ ثڄ هاڅڂپب گبٻ ثڄ گبٻ پو٧ بف گي ثو ٽ گيڂل،

آر ٽ ځچل ڇ هاذ ٽ کڂل، پکبځ ثو ځڈک ڇ ڄ پو ثو پبۀ آٿ ٽ ځبځل ڇ ثبى ٽ آٿ ها ثو

گوكك. پو٧ ثبه كگو پپبځی ها کڄ هزټ ثب اڇ ثزڄ بكآڇه ٽ ڈك، ثبل کڄ اٮڂلبه پڈى

رڈ هزټ ها ثپنوك ڇ کبه ثڄ ٭وعبٻ ڈٻ ځڂغبٽل: ثلڇ گٮذ اکڂڈٿ چڈ اٮڂلبه ثبل ثغڈل ىرڈ کبهىاه

ثڄ یبك ٽگو ثبى گوكك ثڄ وڀ قڀ ٽکڈة اچ گڈځڄ كه کبز فڈاڅ کڀ ڇ عڈي اى اڇ هاز

چڈ پڈى کڂ ثڄ هځظ ڇ ثڄ قز ى ثچو ٽچبٿ آیل هڇىگبه کچڀ کڄ رڈ چڂل گڄ ثڈكي اځله عچبٿ

پوڇهكڃ كهآة ثڄ ىڃ کڀ کپبٿ ها ڇ اڀ چڈة گي ثلڀ گڈځڄ څپ اى ٭وڇٽبگبٿ گوكد چڂل ڇ ځپنوكد

ىٽبځڄ ثوك هاذ آٿ ها ثڄ چڂبٿ چڈٿ ثڈك ٽوكٻ گي پوذ هى اثو چټ اڇ هاذ کڀ څوكڇ كذ

( اڀ قڀ ثلاٿ ٽ٦ڂبذ کڄ، ؽز پ اى آٿ 16ثڄ فټ اذ ثقذ اه ځلاهي رڈ فټ! ) چټ

چوا کڄ ب وځڈذ ثبل کبه اٮڂلبه ها ثبىك ڇ فڈاڅل بفذ، « ىٽبځڄ»څپڄ پڈىقڈاڅ څب،

ثقذ اى ىبكڃ هڇي څبي اٮڂلبه ثڄ رڂگ آٽلڃ اذ. اٽب رڂچب څڂگبٽی چڂڀ فڈاڅل ل کڄ هزټ

فټ فڈ ها ٭وڇ فڈهكڃ ثبل، ڇ پڈىقڈاڅ څب ڇ الثڄ څبي اڇ ځبٿ آٿ ٭وڇفڈهكگ ڈك.

ي ڄ ڇیژگی ٥پلڃ اي کڄ ثوای پو٧، اڀ ٽڈعڈك گو٫ گٮذ آڇه، ثو پوكڃ اټ كه اڀ عب ځ

ثڄ گڈځڄ اي ثبهىرو ڇ ثوعزڄ رو اى كڇ عٺڈۀ پڀ هڇ ٽی کڂل. پو٧ اى آڂلڃ فجو كاهك اٽب ځڄ ثڄ

کپبٷ. اڇ ثڄ ٽلكفڈاڅ ىاٷ پبـ ٽضجذ كاكڃ ڇ ت څڂگبٻ ثڄ آڇهكگبڃ آٽلڃ، اٽب ثڄ كهزی ځپ

آځک فڈٿ كاځل کلاٻ وڇهد ىاٷ ها ثڄ اؽبه اڇ ڇاكازڄ اذ. اڀ ها ٽ كاځل، اٽب، کڄ څو

بڅياكۀ گزبج ڇ ٱچوٽبٿ كڀ ثچ ها ثويك ثڄ ٽوگ مٹذ ثبه گو٭زبه فڈاڅل آٽل. اڇ، څپچڂبٿ

کڄ پ اى اڀ څټ كلڃ اټ، ٽوڅټ ځچبكٿ ثو ىفټ ثچبهگبٿ ها كڇذ رو ٽ كاهك رب یبهی ثڄ

كڇزی کڄ كهپی څالک ؽوٮبٿ فڈی اذ. كه ٽبٹلٿ پوفڈ ثوعواؽبد هزټ ڇ هف

وڀ روكلي ثڄ فڈكهاڃ ځپ كڅل، اٽب ثبهڅب هزټ ها اى ځجوك ثب اٮڂلبه ثوؽنه ٽی كاهك ڇ ثڄ کپز



Pag

e12

3

اٽل کبهآ اځلهى، فبوۀ رٺـ ڇڅلاهكڅڂلۀ ځبثڈكي عٮذ فڈ ها ثڄ كذ اڇ ثبىٽ گڈل.

واځغبٻ، ىٽبځڄ ثبل آځچڄ ها ثقذ ٭وٽبٿ كاكڃ ثڄ اځغبٻ هبځل؛ ٽٲله چڂڀ اذ کڄ الثڄ څبي

( آکبها، ڄ كلاه 17هزټ کبهبى ځگوكك ڇ واځغبٻ رو گي كهچټ اٮڂلبه ځبځلڃ ڈك. )

پو٧ كه بڅڂبٽڄ، څپبځڂل كگو كازبٿ څبي اڀ ٽزڀ گو٫، ثواب ٭و ڇعڈك عچبځ

ثوڇٿ اى ىځلگی فبکی آكٽی ڇ کوكڇکبه اڇ ازڈاه اذ؛ کٺ اى ڇاٱ٦ذ کڄ رڈه ؽپبڄ ها كه

ز آ٭بٱ اٽکبٿ پنو ڇ ج٦ عٺڈڃ ٽ كڅل. ثڄ ر٦جوي، څوک اى كازبٿ څبي ٽٲبٻ هڇا

بڅڂبٽڄ ها ٽ رڈاٿ پڂغوڃ اي هڇ ثڄ عچبځ ڇاٱ٦ی اځگبذ کڄ كهآٿ آكٽبٿ ثب کلگو ڇ ثب

ځوڇڅب ثورو ڇ ٭وڇرو اى فڈ هڇ كه هڇ ٽ گوكځل، كه ثواثو آځچب ٽ ازڂل ڇ کلگو ڇ عچبٿ ها ثڄ

گوځل. كه ٽغپڈ٣، فڈاځلٿ كازبٿ څبي بڅڂبٽڄ ه٭زڄ ه٭زڄ ثڄ اځجبذ ثڂ اى بى چبٹ ٽ

ڇ کبه ٽبٿ اځبٿ ڇ ج٦ذ ثوڇځ ب اځبٿ څب ثب یکلیگو ٽڂغبٽل. كه هڇځل هل اكثبد ٭به كه

ڀ ٽ٦ڂب، ٭وافڂبی ىٽبٿ آصبه اكث ىثبٿ ٭بهی ه٭زڄ ه٭زڄ ځٲ آئڂڄ ڇاه ها ځي كه فڈك پوڇهكڃ اځل. ثل

کڄ فڈاځڂلڃ ها ثڄ كهڇٿ ڇعڈك آكٽ ځي ٽ کبځڂل ڇ اواه كهڇٿ ځٮ ها ثو اڇ ٽ گبڂل. رپبي

هڇابد كه اڂغب ثڄ ڇژڃ اى اڀ ځ٢و كاهاي اڅپذ « ځٲ آئڂڄ كاهي»ڇ « ځٲ پڂغوڃ ڇاهي»ٽبٿ

ه هڇبهڇ ثب اذ کڄ ٽبڅذ ڇ ځڈ٣ چبٹ څبي كاٽڂگو ٱچوٽبٿ هڇاذ ها ځبٿ ٽ كڅل، فڈاڃ ك

عچبځ فبهط اى فڈك اڇ، فڈاڃ كه ثوفڈهك ثب كڈ ځٮ ب ثب ؽوٮبٿ ڇ كپڂبځ اى اڀ كذ. ثو اڀ

ځکزڄ ځي ثبل رؤکل کوك کڄ رٮبڇد ثڀ ایڀ چبٹ څب ځج اذ ڇ ځڄ ٽٺ، كه كهعبد ثبىځپب

ڇ آئڂڄ ها ځڄ ثڄ ڈهد آٿ څبذ ڇ ځڄ كه ٽبڅذ ڇ ربك ٽبځبٿ. اى څپڀ هڇذ کڄ رڈو پڂغوڃ

ڇاٱ٦ذ پللڃ ڂبفز ٽزڈٿ ثٺکڄ كه ٽٲبٻ اثياهي كه فلٽذ رؾٺٸ آصبه ثبیل ڂبفذ. اى اڀ ٽڂ٢و

اذ کڄ ٽ رڈاٿ گٮذ هڇابد بڅڂبٽڄ كازبٿ څب ٥پلرب آ٭بٱ ڇ هڇابد ٥و٭بځی ٥پلرب

ی کڄ ٭وكڇ ها اى ٥به ( ثب اڀ ر٦جو، ؽوکذ اكة ٭به ها، كه كڇهاٿ څبئ18اځٮ څزڂل. )

علا ٽ کزڂل، ٽ رڈاٿ اى ځپب ج٦ذ ثوڇځ ثڄ ثبىځپب ځٮ آكٽ كه ؽبٷ اځزٲبٷ كاځذ.

بل اى څپڀ هڇ ثبل کڄ رڈو آئڂڄ ب ڈػ آئڂڄ ڇاه، چڈٿ عبٻ ٽ ب پبٹڄ، كه هڇابد ٥و٭بځ

اٿ اى هاڃ كگوي، ثڄ ٥ڂڈاٿ ٽضبٷ، اى كه ٽٲبٻ ځپبكڅب ٽچټ و ثو ٽ کڂڂل. څپڀ رٮبڇد ها ٽ رڈ

هاڃ ٽٲبۀ رٮبڇد ٽبٿ چبٹ څب كهیب٭ذ کڄ اى یک ڈ پچٺڈاځبٿ ؽپب، اى آٿ عپٺڄ هزټ،

ثب آٿ هڇبهڇڂل ڇ، اى ڈی كیگو، قز ځ٢و ـ ڂ٦بٿ فڈك ها ثب آٿ هڇ ثڄ هڇ ٽ ثڂل. ثواي

یبهڇئی ثب كڈ ځٮ اذ ځڄ ثب اکڈاٿ كیڈ ب كڈ كازبٿ پوكاى هڇابد ٥و٭بځ چبٹ ثيهگزو څپبځب هڇ

ٮل. ٽٲبۀ ثڀ پو٧ بڅڂبٽڄ ڇ پو٧ ٽڂ اٹو ځي اى څپڀ ځڈ٣ اذ، گوچڄ هڇڀ

رو اى ٽڈهك پڀ، چڄ كه ٽڈهك كڇٻ ک ثڈكٿ ځبٻ ٽو٧ ڇ ثوف ځبځڄ څبي اڇ کبه رؾٺٸ ها آبٿ رو

پو٧ اى بڅڂبٽڄ رب ٽڂ اٹو ٽواؽٸ ٽبځ ٽی کڂل. اٽب، كه ٽو هٱټ فڈهكٿ قذ

٭واڇاځ ڇعڈك كاهك کڄ كهآځچب ازؾبٹۀ ربهق ڇ گبٻ ثڄ گبٻ اڀ ٽڈعڈك ها ٽ رڈاٿ پ گو٭ذ. كه

اڂغب رڂچب ثڄ وػ ک اى اڀ هڇابد ڇا ٽی پوكاىیټ رب پڈځل ٽبٿ ىاٷ ڇ پو٧ ها ثب رکڄ ڇ

ف اځگبهۀ اڇ ها اى قذ كازبځ ثڄ ځبځڄ اي هٽيي ڇ رؤکل ثزو ثوځٲ اڀ عبځڈه ڇ چو



Pag

e12

4

( ها اى ٥ٲٸ وؿ چوڇهكي ٽ آڇهټ، هبٹڄ 19) -ب كه ڇاٱ٤ رپضبٷ -رپضٺ ثبى ځپبئټ. اڀ هڇاذ

اي کڄ كه آٿ پوځلگبٿ گڈځبگڈٿ ځٲ څبي ٽزٮبڇر ثو٥چلڃ كاهځل . كه ٭واىي کڄ كه ىیو ځٲٸ ٽ کڂټ

ځزڄ اذ فڈك ها اى كاٻ کبهچی ثوڅبځل، كه کبه ثبىگڈ ؽکبذ هاڇي، ی٦ڂی ثبىي کڄ رڈا

ؽوازگوي ڇ رپبهفڈاهي پو٧ اذ اى ىاٷ ځڈىاك ىثڈٿ كه ٭ب ٦ت ڇ چپگڀ: چڈٿ ىاٷ اى

ٽبكه كه ڇعڈك آٽل هځگ ٽڈي ڇ هځگ هڇي پل كاذ. پله بٻ ثٮوٽڈك کڄ ڇي ها ثڄ ؾوا

ڂل. ٭ٸ ىٽزبٿ ثڈك ڇ وٽب، ک ها گپبٿ ځجڈك کڄ ک ىٽبٿ ىځلڃ اځلاىځل. . . ىاٷ ها ثڄ ؾوا اځلافز

ٽبځل. چڈٿ هڇىي چڂل ثواڀ ثوآٽل، ٽبكه اى آت ٭به٧ گذ، ٮٲذ ٭وىځل كه كٷ آٽل، گٮذ

ک ثبهي ثڄ ؾوا ڈٻ ڇ ؽبٷ ٭وىځل ثجڂټ. چڈٿ ثڄ ؾوا ل ٭وىځل ها كل ىځلڃ ڇ پو٧ ڇي ها ىو

پ کوك، ٽبكه ڇي ها ثوگو٭ذ ڇ و كاك، فڈاذ کڄ ڈي پو گو٭زڄ. چڈٿ ځ٢و ثوٽبك ه ا٭زبك رج

فبځڄ آهك، ثبى گٮذ رب ٽ٦ٺڈٻ ځڈك کڄ ؽبٷ ىاٷ چگڈځڄ ثڈكڃ اذ کڄ اڀ چڂل هڇى ىځلڃ ٽبځلڃ، ڈي

فبځڄ ځڈٻ. ىاٷ ها ثڄ څپبٿ ٽٲبٻ ىو پو پو٧ ٭وڇ څذ ڇ اڇ ثلاٿ ځيكک فڈك ها پڂچبٿ کوك.

پو٧ اى آٿ ؾوا ٽڂچيٻ ل، آڅڈ ثو و ىاٷ آٽل ڇ پزبٿ كه كڅبٿ ىاٷ چڈٿ ت كهآٽل ڇ

ځچبك. چڈٿ ىاٷ و ثقڈهك فڈك ها ثو و ىاٷ ثقڈاثبځل چڂبځکڄ ىاٷ ها څچ آت ځول. ٽبكه

( پو څبي ثبهي ها کڄ 20ثوفبذ ڇ آڅڈ ها اى و پو كڇه کوك ڇ پو ها ڈي فبځڄ آڇهك. )

بد ڇ ځي اى ٽڂ٢و هڇاذ پوكاىي ٽ رڈاٿ كه ثبهۀ ایڀ هڇایذ وػ کوك ثڄ کڂبهي اى كلگبڃ ربهـ اكث

ثپوكاىیټ ڇ ٽ٦ڂبي ؽڈه ڇ ه٭زبه -ٽبكه ىاٷ، آڅڈ ڇ پو٧-ٽ گناهټ رب ثڄ ڄ څڈذ اٺی آٿ

ابٿ ها ځڄ كه ٽٲبٻ قذ څب كه ک كهاٻ اځبځ ثٺکڄ ثڄ ٥ڂڈاٿ اثياهي ثواي رؤٽٸ

ثوه -آٿ بٿ کڄ ثبل بٽٸ اؽڈاٷ ٮٸ ثچبهڃ اي ثڄ ځبٻ ىاٷ گوكك -ٹچكهٽپڈٿ اٹب٫ ا

کڂټ. هڇڀ اذ کڄ ڇ١ٮۀ پو٧ ڇ آڅڈ كه اڂغب ٥پلرب اڀ اذ کڄ ٽبكه ىاٷ ها ٽپئڀ بىځل

کڄ ٽذ اٹچ ثو ثٲبي څز ىاٷ ىثڈٿ ٱواه گو٭زڄ ڇ اڇ ها كه کڂ٬ اٽبٿ ځگبڃ فڈاڅل كاذ. ثب

ثڄ اڇ ڇ ثڄ فڈاځڂلڃ، ځڄ پو٧ ڇ ځڄ آڅڈ ڇ ځڄ ؽز ٽبكه ىاٷ ځٲ كگوي ثو٥چلڃ رٮچټ اڀ ځکزڄ

ځلاهځل. اى څپڀ هڇذ، بل، کڄ کپزوڀ ٭وكز څټ كه اڀ ا٭واك كه ٽٲبٻ ځبځڄ څبي هٽيي

ځپ رڈاٿ ب٭ذ. كه ٽبكه ىاٷ ځبځ اى ىځ ها ځپ ثڂټ کڄ كه بڅڂبٽڄ، پ اى آگبڃ لٿ اى

ه وك ٭وىځل، هڇي فوالڃ ڇ ٽڈي اى و کڂلڃ ثڈك. كه پو٧ ڇ آڅڈ ځي اى ٭وكیذ ٥يٻ څپو ك

ځبځی ځذ عي آٿ کڄ پو٧ کڄ ځڈ٥ب پوځلڃ اذ پزبځ ځلاهك رب كه كڅبٿ ٮٸ گناهك ڇ آڅڈ

ثوفڈهكي ځڈ٥ ڇ ځڄ ٭وكي. رڂچب څڈز کڄ څڂڈى اځلک ځبځ اى قذ هڇا كه اڇ ٽ -كاهك

ٽبكه ىاٷ، -ڈك ىاٷ اذ کڄ ثڄ كلٿ ٽبكه ٹجقڂل ثوٹت ٽ آڇهك. كگو قذ څبرڈاٿ ب٭ذ ف

څوک ځبځ اى ځٲ ٽبكهي، پبجبځ ڇ كاگ ثو٥چلڃ گو٭زڄ اځل ڇ چڈٿ كه ؽٺٲڄ -پو٧ ڇ آڅڈ

څبي ٽزٮبڇر اى ىځغوۀ څز ځپڈك ڇعڈكي كاهځل كه ٽغپڈ٣ ٽٮچڈٻ ٽذ اٹچ ها كهؽواذ اى

( ایڀ هڇځل ربهق كه كذ ب٥واٿ ٥به٫ ٱوٿ څبي كڇاىكڅټ 21رٮچټ ٽ کڂڂل. )ىاٷ ثڄ فڈاځڂلڃ

زبة ڇ ژه٭بي ثزوي ٽ گوك، ثڄ گڈځڄ اي کڄ ثبىربة آٿ -ڂبئ، ٥به، ڇ ٽڈٹڈي -ڇ يكڅټ

ها كه ځ٢بٻ ٽ٦ڂببىي ٦و ٭به ٽ رڈاٿ ثڄ آبځ كیل، گوچڄ كه ایڀ ځڈزڄ رڂچب ثڄ ثوهی



Pag

e12

5

ایټ: چچوۀ پو٧ كه ٽڂ اٹو. اڀ هڇاذ كه هڇۀ هڇاذ كازبٿ ٮو ٽو٩بٿ ک ٽڈهك پوكافزڄ

اذ ثڄ ڈي ٱب٫ ڇ رو٫ ؽڈهبٿ كه ثبهگبڃ پو٧. اٽب، اڀ رپضٸ فڈك ڈهد آکبه

ٺڈک ٥به٭بٿ اذ رب ؽود فلاڇځلي کڄ څپبځب و اٹ اهلل ثبل. كه ٽڂ اٹو ثبهڅب قڀ

ب اى اڀ ٽبٿ كڇ گٮذ ڇ ڂڈك ها ثوگيلڃ اټ. وػ ځقذ اى ىثبٿ څلڅل، اى پو٧ ٽ هڇك ڇ ٽ

٦ڂ ٽول ڇ كٹٸ هاڃ پوځلگبٿ اذ. كه آ٩بى، لاي هاڇي كاځبی ها ٽ ڂڈټ کڄ، كه اثبر

آمڀ ثزڄ ثڄ رجچبد ڇ ځپبكڅب پچلڃ ڇ پڈلڃ ثو ٥ڈاٻ ڇ کٸ گو٭زڄ كه ىثبځ ٽڂڀ ڇ

گو پوځلگبٿ ها ثو ؾڂڄ آڇهكڃ ڇ ثڄ آځبٿ فڈ آٽل ٽ گڈل. آځگبڃ ثڄ ٽغپ٦ پوپواٯ څلڅل ڇ ك

چڈٿ ثڈك کبٱٺټ ٽب ها »رکٸ كاكڃ اځل رب ثواي پو فڈك، « ٽو٩بٿ عچبٿ»ابهڃ ٽی کڂل کڄ

پبق ثبثڂل. هاڇي پ هزۀ قڀ ها ثڄ څلڅل ٽ پبهك. څلڅل ځقذ « بڃ ځذ؟

پڂڄ فڈی ها ثبى ٽ گڈل ڇ کبهڅبي فڈك ها ثو ٽ پبهك. اڇ کڄ ٽؾو وبه اى ٭

ٺپبٿ ها كهک کوكڃ ڇ كه ڇاٱ٤ ځبٽڄ هبٿ اڇ ثڈكڃ، ڇ بٷ څب كه كهب ڇ فک و ڇ ٺڈک

کوكڃ، پبكبڃ پوځلگبٿ ها ٽ ڂبل ڇ ٽ رڈاځل پوځلگبٿ ها ثڄ ؽود اڇ هاڃ ثڂپبل. پ اى

پبي كه هاڃ گناهځل. آځگبڃ ثڄ رؤکل رکواه ٽ کڂلکڄ: ابٿ ك٥ڈد ٽ کڂل عبٿ ٭بځ کڂڂل ڇ

ځبٻ اڇ پو٧ ٺبٿ كه پ کڈڅ کڄ څذ آٿ کڈڃ ٱب٫ څذ ٽب ها پبكبڅ ث فال٫

ڈه اڇ ثڄ ٽب ځيكک ڇ ٽب ىڇ كڇه كڇه كهؽوټ ٥يد اذ آهاٻ اڇ ځذ ؽل څو ى٭ب٭ ځبٻ اڇ ل

كه كه كڇ ٥بٹټ ځذ ک ها ىڅوڃ اي څياهاٿ پوكڃ كاهك ثزو څټ ى ځڈه ڇ څټ ى ١ کڈ ٺپذ پ

( 22كهکپبٷ ٥ي فڈك ٽز٪وٯ اذ ) كاپب اڇ پبكبڃ ٽٺ اذ رڈاځل ب٭ذ اى ڇي ثچوڃ اي

څلڅل، ثب آٿ کڄ ربط ٭قو ثڄ و كاهك ڇ اى كگو ٽو٩بٿ و اذ، آکبها كه ڇ٬ پو٧ ٭وڇ

ه ځچبذ ثڄ ٽ٦ٸ ثبٿ ٽٮبڅټ ڇ ؽبالد ٥و٭بځ ٽبځلڃ. كهاڀ كهٽبځلگ ځکزڄ اي ځچٮزڄ اذ کڄ ك

كه « څذ ٽب ها پبكبڅ ث فال٫»ثبى ٽ گوكك. جبڅذ پو٧ ثڄ بڅبٿ عچبٿ كه ٽوا٣

ٽٲبٻ ڈهر اى ڈه فبٹ ب٥واځڄ رڈوي كوڀ اذ. كه ٽٲبٷ ٥و٭بځ، اٽب، اڀ رڈو گبٻ

ثڄ آٿ ثوٽ فڈهټ ڇ آٿ څپبځب بفزڀ ڇ ځقذ كه ٭واڂلي اذ کڄ ثبهڅب كه ٦و ب٥واٿ ٥به٫

ڇواٿ کوكٿ څپيٽبٿ ىثبٿ اذ كه کبه ڇ٬ ٽڈعڈكي كه ماد ڇ٬ ځبپنو. کالٻ ثو، کڄ فڈك

ثبىربث اى ٭کو ٽؾلڇك اڇذ. اٹجزڄ ٽؾلڇك اذ ثڄ ؽلڇكي کڄ ڇعڈك پوڇهكگبه كهآٿ ځپ گڂغل. كه

ٽ٦ٸ ا٩ٺت کٸ څپغڈاهي الاك ها ٥ڀ ؽبٷ اى کالٻ گيوي ځذ. كهٽبٿ ب٥واٿ ٥به٫ اڀ

ثڄ فڈك ٽ گوك، ڇ كه اڂغب كڇ ٽڈهك اى اڀ څپغڈاهي ها آکبها ٽ ثڂټ، ک پوكڃ څب کڄ ثڄ

ڇ ٽچټ رو اى -گٮزۀ څلڅل څټ اى ځڈه ڇ څټ اى ١ٺپذ ثوآزبٿ ٽڂيٹگبڃ پو٧ آڇقزڄ لڃ ڇ كگوي

( ڇ اٽب كڇ 23«. )ڇ ثڄ ٽب ځيكک ڇ ٽبىڇ كڇه كڇها»ځيكک پو٧ ثڄ ٽو٩بٿ ڇ كڇهي ٽو٩بٿ اى اڇ: -آٿ

، ب ځيكک ڇ كڇهي، ها ٽ رڈاٿ اى هاظ روڀ ربڇو كه ثبٿ و اٹ اهلل «ث٦ل»ڇ « ٱوة»ٽٮچڈٻ

ٱوة »كاځذ کڄ څپڈاهڃ ٽٺڈة بٹکبٿ ثڈكڃ اذ. كه اڀ و اذ کڄ بٹک ٽ رڈاځل اى

آكٽ اذ ثڄ گڈځڄ « ٭وائ، اي کڄ ڇعڈك فڈ ها ځجڂل ڇ كه ځ٢و اڇ عي ؽ كه کڄ ٭ڂبي کٺ

ثول، کڄ څپبځب ىڇاٷ ٮبد اځبځ ڇ ١چڈه « ٱوة ځڈا٭ٸ» ڇعڈك ځجبل، ثڄ ٽوؽٺۀ ث٦لي ٦ڂ



Pag

e12

6

ٮبد هثڈثی كه اڇذ. كه چڂڀ ٽوؽٺڄ ای ذ کڄ ٭وك آكٽ ٽی رڈاځل ثپواځل ڇ ىځلڃ گوكاځل،

( كه ڇ٬ 24ك، ڇ ٽچڈكاد ها ثڄ هأي اٹ٦ڀ ثجڂل. )گٮزڂ څب ڇ ڂلځ څب ها اى كڇه ثگڈل ڇ ثڂڈ

څلڅل اى پو٧، كڇهي پوځلگبٿ اى اڇ ڇ ځيكک اڇ ثڄ ابٿ اى كلگبڃ ثال٩ ځي ٱبثٸ ٽالؽ٢ڄ

ثبٿ لڃ ڇ ځجذ پوځلگبٿ ثڄ اڇ ثڄ ڈهد ٽئکل « ځيكک»اذ: ځجذ پو٧ ثب پوځلگبٿ ثب ڇاژۀ

اى ماد فلاڇځلي ثڄ ثی کٮبزی اځبځ اڇ ثبى ٽ گوكاځل ڇ اڀ ڇژگ كڇهي بٹک ها« كڇه كڇه.»

به هڇاٷ کالٻ ها ثڄ گڈځڄ اي ڈهد ثڂلي ٽ کڂل کڄ گڈ ځڄ ثڄ ٽذ اٹچ. ثڄ كگو قڀ، ٥

څلڅل ٽ گڈل اڀ ٽو٩بځڂل کڄ فڈك ها اى پو٧ كڇه کوكڃ اځل ڇ ځڄ ثو٥ک، ڇ اڀ ثبٿ څپبٿ

ب ٽ کڂل کڄ كه اٹذ ڇٸ آ٩بىڀ ها ثبى ٽ ځپبل ڇ پ اى هاثڄ اي ها كه څز ثڄ مڅڀ اٹٲ

ڇاكي څبي ؽود ا٭يا ٽ رڈاٿ آٿ ها اى پ پب ثوكاذ: څجڈ څغوي عبځٮوب ها کڄ رڂچب ثب

اڀ ٽو٩بٿ اځل کڄ، ثوفال٫ ٽٸ فلاڇځل، ثڄ ٱوة ڇ ثٺکڄ ڇٸ كائټ ٽبٿ ؽبد فڈ ڇ څز

څټ ابٿ ثبل پبي كه هاڃ ٱوة گناهځل ڇ و کڂڂل. ٽٺ پو٧ ٭بٺڄ اځلافزڄ اځل. پ

پو٣ ثبى ٽ گوكك. « ٥يد»ب « ٥ي»ڇژگ كگوي کڄ كه قڀ څلڅل ٽ رڈاٿ كل ثڄ ٽٮچڈٻ

« ؽت»پچٺڈ ٽ ىځل ڇ اى ڈي كگو ثڄ ٽ٦ڂبي « کجوب»اڀ ٽٮچڈٻ اى ک ڈ ثڄ ٽٮچڈٻ ٽغبڇه فڈك،

بٿ ٭به ٽٲڈٹۀ کجوب ثب اځگبهۀ ٥ٲٸ عيئ ڇ څڈ ٽؾلڇك اذ. كه ٽزڈٿ ؽکپ ی ٥به٭بځۀ ىث

آكٽ كه ثواثو ٥ٲٸ کٺ فلاڇځلي هث كاهك. آكٽ كه ٥ڀ ؽبٷ کڄ فڈك ها كه ثواثو ٢٥پذ ڇ ڈکذ

فلاڇځل ٥بعي ڇ ځبىٽڂل ٽ ثڂل، اى هڇي اٲبٿ ٽ پنوك کڄ پ اى آگبڅ اى ٥غي فڈك ٽ رڈاځل

٥بٹټ فبک ثڄ ڈي عچبٿ پبک هڇاٿ گوكك. ثڄ كٹٸ څپڀ اٲبٿ ؽل ثوي فڈ ها كهځڈهكك ڇ اى

اذ کڄ ثوف اى ٽو٩بٿ ٽ پنوځل رڀ څبي ځؾٮبٿ ها كه اصو ٭ياڂلۀ ٭واڈي فبک ثڄ ؽوکذ

پوڇاى کڂڂل. كه -کڄ اکڂڈٿ كه امڅبٿ ابٿ ٽٲلي ٽ٦ٺڈٻ عٺڈڃ ٽ کڂل -كهآڇهځل ڇ ثڄ ڈي ٱب٫

رڈاٿ مڅڂ ثلٷ ٽ ڈك. اٹجزڄ ثڄ رڂچب ځپ رڈاٿ هاڃ اڂغب آگبڅ اى ځبرڈاځ عپ ثڄ

هلٿ ثڄ اڀ ٽٲل ها كه پ گو٭ذ. څلڅل ثبه كگو بكآڇه ٽ ڈك کڄ ٽو٩بٿ پبكبڅ ثڄ ځبٻ

پو٧ كاهځل کڄ كه پ کڈڃ ٱب٫ ٽکڀ كاهك ثب کڈڅ ٭واڇاٿ ڇ ٥ير ث پببٿ. پو٧

ڇه. ٮزگبځ ها ځڄ ثڄ اڇ هاڅ اذ ڇ ځڄ اى پبكبڃ ٽٺ اذ ڇ كه کپبٷ ٥يد فڈ ٩ڈڄ

٥ٲٸ ها اڇ کج. څلڅل پو٧ ها چڂڀ ڇ٬ ٽ کڂل: ڇ٬ اڇ چڈٿ کبه عبٿ پبک ځذ

العوٻ څټ ٥ٲٸ ڇ څټ عبٿ فوڃ ٽبځل كهٮبر ثب كڇ چټ روڃ ٽبځل څچ وٽبۀ اكهاک ځذ

څذ، اگو ىاٿ کپبٷ ڇ ىاٿ عپبٷ كاځب کپبٷ اڇ ځلل څچ ثڂبئ عپبٷ اڇ ځلل ٱټ فٺٲبٿ

ثوفبٹ ک رڈاٿ اڀ هڃ پوك رڈ ثڄ ٽبڅ چڈٿ رڈاځ ٽڄ پوك ل ثوڅټ ځچ، ٽز فبٷ

څياهاٿ وچڈ گڈي آځغب ثڈك څبي څبي ڇ څبي ڇ څڈ آځغب ثڈك ث کڄ فک، ث کڄ كهیب، ثوهڃ

ىاځکڄ هڃ كڇه اذ ڇ كهب ژه٫ و ٽوكي ثبل اڀ هاڃ گو٫ رب ځپڂلاهي کڄ هاڅ کڈرڄ اذ اذ

ڇ اڀ رڈوي اذ اى ٽٲلي ثڄ ٩بذ ىجب كه اځزچبي هاڅ ث څڈٹڂبک، ثڄ ڇژڃ ثواي ( 25ژه٫ )

ٽڈعڈكار ثب پو ڇ ثبٹچبی ٹوىاٿ ڇ عضڄ څبي ځؾ٬. اى ڈ، کپبٷ ڇ عپبٹ کڄ عي فبٷ فٺبٯ

كگو، هاڅ ث ځچبذ ڇ كهبڅبي ؽز ڈهر اى آٿ ها څټ ځپ رڈاځل كه ڇڅټ آڇهك، ڇ اى ڈي



Pag

e12

7

څڈٷ، كه هاڃ ٽڈعڈكار فبکيي کڄ رڂچب ثڄ وي اځلک كه ٭بي الزڂبڅ اٽل ٽ رڈاځڂل ثذ. ڇ

اڀ فڈك ث اى چټ آكٽ اذ کڄ کوڃ پوڇاى ځپ رڈاځل. چڄ ثبل کوك؟ څلڅل هاڃ چبهڃ ها

اٽب اگو « هڇټ. ڇ فڂلاٿ ٽ هڇي آٿ كاهك کڄ ؽواٿ ٽ هڇټ/ كه هڅ گوبٿ»ٽ ڂبل:

بٹکبٿ ثڄ ٽٲل څټ ځوڂل اڀ هاڃ اهى آٿ كاهك کڄ ٥يٻ عيٻ کڂڂل ڇ آٿ ها ثڄ ىو پوگوځل. پ

کذ ڇ پوڇىي ای كه کبه ځذ ڇ ٭وٯ ڇ ٽوىي ٽبٿ اڀ كڇ ٩بذ رڈه ځجبل کوك: گوځبٿ

ٿ اگو آیل ثڄ کبه گو رڈ ٽوكي عبٿ ث بثټ اى اڇ کبهي ثڈك ڇهځڄ ث اڇ ىزڀ ٥بهي ثڈك عبٿ ث عبځب

عبځبٿ ٽلاه ٽوكٽ ثبل رپبٻ اڀ هاڃ ها عبٿ ٭بځلٿ ثبل اڀ كهگبڃ ها كذ ثبل ذ اى عبٿ

ٽوكڇاه رب رڈاٿ گٮزڀ کڄ څز ٽوك کبه عبٿ چڈ ث عبځبٿ ځوىك څچ چي څپچڈ ٽوكاٿ ثو٭بٿ

( ڇ چڄ ٭وعبٽ فڈزو 26کڂل ثورڈ ځضبه ) عبٿ ٥يي گورڈ عبځی ثو٭بځ ٽوكڇاه ث کڄ عبځبٿ عبٿ

اى اڀ کڄ ٽ٦ڈٯ ځي كه هاڃ ٥ب عبٿ ځضبه کڂل کڄ فڈك و اپبٿ اذ ڇ افال؛ اپبٿ ثڄ اڀ

کڄ ىځلگ ثلڇٿ ٽ٦ڈٯ اهى ىزڀ ځلاهك ڇ افال كه عبځٮبځ رغٺی ٽی یبثل. څلڅل گڈ

بٿ فڈك كلڃ اذ. پ قڂ ثبل گٮذ ؤ ثواځگقزڄ اى اؽب ٬٦ ڇ ځبرڈاځ ها كه ٽقبج

رب كه ابٿ ث ربث كلاه پو٧ ٭يڇځ گوك ڇ كڇهي هاڃ ٽبځ٤ ٱجڈٷ ك٥ڈد ځگوكك. چبهڃ كه

آگبڅبځلٿ ٽو٩بٿ اذ ثڄ هڄ څبي پڂچبٿ ؽڈه پو٧ ڇ اصواد ڇعڈك اڇ ڇ ځبځڄ څب کڄ اڇ ها

عٺڈڃ گو ثگنذ کبه پو٧ اي ٥غت ثڄ آځچب ٽ ڂبڂل. ثبل ثڄ آ٩بىڃ څب ثبىگذ: اثزلاي

څوکی ځٲ اى آٿ العوٻ پو ڈه ل څوکڈهي كهٽبٿ چڀ ٭زبك اى ڇي پوي ثوچڀ ځټ ت

اٺجڈاٹ٦ٺټ آٿ پواکڂڈٿ كهځگبهزبٿ چڀ ذ څوکڄ كل آٿ ځٲ کبهي كه گو٭ذ پو ثو گو٭ذ

اڀ څپڄ آصبه ب ځجڈكي كه عچبٿ اڀ څپڄ ٩ڈ٩ ڇٹڈثبٹڀ اى اڀ ذ گو ځگز ځٲ پو اڇ ٥بٿ

ځذ ال چڈٿ ځڄ و پلاذ ڇٮ ها ځڄ ثڀ عپٺڄ اځپڈكاه ځٲ پو اڇذ ڂ٤ اى ٭و اڇذ

( آب كه اڀ 27څوکڄ اکڂڈٿ اى پب ٽوك هڅل و ثڄ هاڃ آهل ڇ پب اځله ځچل ) ث اى اڀ گٮزڀ قڀ

ځبځڄ څب څزڂل کڄ ٽب ها ثڄ « ځټ ت»ڇ «عٺڈڃ گو»، «اثزلاي کبه»٭واى كاٷ څب څپچڈٿ

هڅڂپڈٿ ٽ ڈځل؟ څپبٿ ٽلٹڈٹ کڄ، څوگبڃ كه مڅڀ فڈاځڂلڃ کٸ گوك، « ٥چل اٹذ»رغٺ

آٿ بٿ کڄ اڇ ها كه ٽجبكٹۀ کالٽ ٱواٿ كلڃ اټ ٽبثڄ ٽی ثڂل: -څڈذ پو٧ ها ثب فلاڇځل

اڀ پو پبق ځلاهټ. ایڀ ٱله ثواي « ثٺ.»ڇ عبٿ آكٽی پبـ ٽی كڅل« اٹذ ثوثکټ؟»

ٽ رڈاٿ گٮذ کڄ كه اڀ اهعب٣ ثال٩ ث اى څو ثق كگوي كه ٽڂ اٹو ثڄ کبهکوك رؤڇٺ

ٽزڀ ثزڄ ځيكک لڃ اټ. آځچڄ كه ڈي كگو ربثٺڈ ١چڈه پو٧ كه چڀ ٽ ثڂټ، پو پو٧ ڇ

به پو٧ آٿ ها كه ؽڈه بٻ ثڄ ىاٷ ځٲ آٿ اذ. اڀ پو ها كه بڅڂبٽڄ ڄ ثبه كلڃ اټ. ک ث

كاك رب چڂبځچڄ كه كهثبه پله ثو اڇ قذ گو٭زڂل ڇ قڀ اى ځک ڇ ثل هځگ ٽڈ ڇ پڈذ ثڄ ٽبٿ آڇهكځل،

ثڄ چبهڃ عڈئی، پو ثوآر ا٭کڂل. ثبه كڇٻ آځغب کڄ پو٧ ثڄ ىاٷ گٮذ پ اى آځکڄ ٽڈثل ثڂبكٷ

ثبل پو ها ثو کب٫ ىفټ ثپبٹل ڇ اڀ گٮز ثڂگوك پچٺڈي هڇكاثڄ ها کب٭ذ ڇ هزټ ها ثڄ كهآڇهك اڇ

ڈٻ آځگبڃ کڄ ىاٷ پو پو٧ ها ثوآر ځچبك پو کب٫ ىفټ ها فڈاڅل كڇفذ. ڇ ثبه کڄ چگڈځڄ ٽبٹ

رب ثبل ڇ چبهۀ هزټ ها كه ځجوك ثب اٮڂلبه ثڄ اڇ ثبٽڈىك. كه اڀ څو ڄ ٽڈهك پو پو٧ ٽبكذ ڇ



Pag

e12

8

اذ اى پوځلڃ اي کڄ کبهڅب رڈاځل کوك. كه ٽڂ اٹو ٽبكذ پو رڂچب اى اڀ عپذ كاهك، ڇاٱ٦ب پوي

اذ، ڇ اى اڀ هڇذ کڄ گٮزڄ اځل « آٿ پو اکڂڈٿ كه ځگبهزبٿ چڀ» گٮزڄ څلڅل ثوٽ آل کڄ

اذ. څوک « ځٲ پو»كاځ ثغڈ گوچڄ كه چڀ ثبل. آځچڄ ثڄ رؤکل ثبٿ ٽ گوكك، ځڄ پو کڄ

هڇ ٽ « کبهي»زڄ ثڄ كگواٿ ځبٿ ٽ كڅل، ڇ څوکڄ ځٲ پو ها ٽ ثڂل ثڄ ځٲ اى پو ثوگو٭

آڇهك. ځي څوگبڃ ځٲ پو كه عچبٿ ٥بٿ ځپ گوكل آكٽبٿ ها چڂڀ ٩ڈ٩ب كه ځپ گو٭ذ ڇ آصبه

پو٧ اذ. ثلڀ بٿ پو پو٧ ځڄ ک پو کڄ « ځپڈكاه ځٲ پو»ڂ٤ پلل ځپ آٽل. پ ڂ٤

ڇعڈك ڇ ؽڈه فلاڇځل. رڈٮ کڄ څلڅل اى پو پو٧ ڇ ځٲ آٿ ک ځپبك اذ: ځپبك ځب ڈر

اهائڄ ٽ کڂل اٹجزڄ كه اځلیۀ ه٭زڀ ب ځو٭زڀ ثڄ عذ ڇ عڈي پو٧ ڇ کبزڀ ثنه ثٲواهي كه كٷ

« ڈٯ اڇ كه عبٿ ابٿ»لڃ اځل ڇ « ث ٱواه ٥يد آٿ پبكبڃ»پوځلگبٿ ٽئصو اذ. آځبٿ اکڂڈٿ

گڈځڄ اي کڄ څوک ث جوي ثبه اى فڈك ځبٿ ٽ كڅل، ٥يٻ هاڃ ٽ کبهگو ا٭زبكڃ اذ، ثڄ

ٽ گوكك. ثب ایڀ څپڄ، څڂڈى كڇكٹ اى عپ٤ پوځلگبٿ یکوڃ « ٥ب اڇ ڇ كپڀ فڈ»کڂل، ڇ

( كازبٿ څب کڄ 28هفذ ثوځجزڄ ڇ عبي آٿ اذ کڄ څوک ثڄ ٬٦ ځٮ فڈ آگبڃ گوكك. )

ثواي پب ځچبكٿ كه هاڃ اڀ ٮو ٽ گڈڂل ؽلش څپڀ ک ک پوځلگبٿ اى ځببیزگی فڈ

څپواڃ ثب ثٲواهي اذ، چڄ ٦ڈه ځي ثبل ثب ڈٯ ڇ ڈه څپواڃ گوكك. رڂچب كه ثڂلڅبی ث٦ل آگبڅ

اذ کڄ ثبه كگو قڀ اى اڀ هڇبهڇ ثڀ آگبڅ اى ٬٦ څبي اځبځ ڇ ثٲواهي اى ڇٸ ثڄ

ٽو٧ « ل څياهاٿ»ي څٮذ ڇاكي، آځغب کڄ عټ ث عبٿ ٽجلاء څز ثڄ ٽبٿ ٽ آل، كهآٿ ڈ

ځبځڄ څبي هاڃ كهځڈهكلڃ ٽ گوكك. كه آٿ عب، آځگبڃ کڄ ث اى ٽو٧ ثبٱ ځپبځلڃ، ؽود ثڄ

٥بٹپ ٽو٩بٿ کڄ ٽ ث ځولځل آځغب اځلک ځچبذ ٽ هل: ٥بٱجذ اى ل څياهاٿ رب ک

كٷ کزڄ، عبٿ رڀ ث ثبٷ ڇ پو، هځغڈه ڇ ذ ث ځولځل آٿ عبگبڃ ثوكځل هاڃ

كه اڂغبذ ( 29ثورو اى اكهاک ٥ٲٸ ڇ ٽ٦و٭ذ ) ؽور كلځل ث ڇ٬ ڇ ٮذ لڃ، رڀ ځبكهذ

ڇ كهک كڇثبهۀ ڇعڈك مهڃ ڇاه فڈ ڇ گنزڀ هڇىگبهي كگو، « ثوٯ از٪ڂب»کڄ پ اى ٽبڅلڃ

ثبهاځ اى پو څبي مٹذ ثبه ثوابٿ ٽ ثوابٿ ١بڅو ٽ گوكك، ڇ « چبڇ ٥يد»ځبگچبٿ

چڄ « ٽز ځبرڈاٿ»ثبهك: چوا ثڄ اڂغب آٽلڃ ال، ځبٽزبٿ چذ ڇ ٽڂيٹگبڅزبٿ کغبذ، ڇ ثڄ پب

ٽ رڈاٿ گٮذ؟ ڇ آځگبڃ کڄ اى ٽو٩بٿ ٽ ڂڈك کڄ ثڄ اٽل ؽڈه كه ؽود پو٧ پبي كه هاڃ

اى پب »، چبڇ آڇاىڃ كه ٽ اځلاىك کڄ: گنازڄ اځل ڇ ثڄ ځگبڅ اى و ٹ٬ فڈڂڈك فڈاڅڂل ثڈك

اڀ ثبه، اٽب، ٽو٩بٿ صبثذ ٱلٻ ٽ ازڂل « آفو چڄ فيك عي ىؽو/ ثبىپ گوكل اي ٽز ؽٲو!

ثلٷ ٽ گوكځل. اڂغبذ کڄ چبڇ « عبڇل»ڇ كه ٥ڀ ځڈٽلي، ب اى لد ځڈٽلي، ثڄ ٽوكگبٿ

به ها كه ثواثو بٿ ٽ گناهك ڇ ٽ گڈل: « آٿ ٱڈٻهٱ٦ۀ »٥يد ځبٽۀ ا٥پبٷ ابٿ، ب ثڄ گٮزۀ ٥

کوكڇکبه فڈك ها ٽ « هٱ٦ۀ پو ا٥زجبه»ٽو٩بٿ چڂڀ ٽ کڂڂل، ٦ڂ رب پببٿ « ثوفڈاځل رب پببٿ څپڄ.»

فڈاځڂل. ځزغڄ وٽبهي ٽؾ اذ ڇ آگبڅ ثزو اى رٲوڅب ڇ ٱڈهڅبي ثی پبه: عبٿ آٿ

ب٭زڂل اى ل رڈرب چڈٿ لځل اى کٸ کٸ پبک آٿ څپڄ ٽو٩بٿ ى رڈیو ڇ ؽب لؽبي ٽؾ ڇعبٿ

ثبى اى و ثڂلۀ ځڈعبٿ لځل ثبى اى ځڈ٥ كگو ؽواٿ لځل کوكڃ ڇ ځبکوكۀ ځڈه ؽود عبٿ څپڄ



Pag

e12

9

عپٺڄ ها اى پورڈ آٿ آ٭زبة ٱوثذ اى پبٿ ثزب٭ذ پبک گذ ڇ ٽؾڈ ل اى ڂڄ بٿ كوڂڄ بٿ

ذ ځچٮزڄ اذ کڄ ثب آر فڈك عبٿ ٽو٩بٿ ها چڈٿ فڈك ( كه آ٭زبة ٱوثذ اڀ فب30عبٿ ثزب٭ذ )

ربثڂبک ٽ کڂل، ڇ اڀ هٽي ڇؽلاځذ گڈڅو فلاڇځل ڇ اځبٿ ٽ گوكك. اى څپڀ هڇذ کڄ ٽو٩بٿ ځي

ثڄ ٽؾ كلٿ ٥ک پو٧ څټ چچوڃ پو٧ ها ٽ ثڂڂل ڇ څټ گبځگ فڈك ها ثب اڇ: څټ

چڈٿ ځگڄ کوكځل آٿ ٽو٧ ىڇك ث ک عچبٿ چچوۀ پو٧ كلځل اى ى٥ک هڇي پو٧ عچبٿ

اڀ ٽو٧ آٿ پو٧ ثڈك كه رؾو عپٺڄ وگوكاٿ لځل ثبى اى ځڈ٥ كگو ؽواٿ لځل فڈ

ثڈك اڀ چڈٿ ڈي پو٧ کوكځلي ځگبڃ ها كلځل پو٧ رپب ٻ ثڈك فڈك پو٧ ٽو٧ ٽلاٻ

ك اڀ پو٧ ابٿ آٿ كگو ڇه ځ٢و كه ڇه ثڄ ڈي فڈ کوكځلي ځ٢و ثڈ پو٧ کبٿ آٿ عبگبڃ

كه څپڄ ثڈك اڀ ک آٿ ڇ آٿ ک ثڈك اڀ څوكڇ ک پو٧ ثڈكي ث ڇ کټ څوكڇ کوكځلي ثڄ څټ

( ؾڂۀ ٩وج 31آٿ څپڄ ٩وٯ رؾو ٽبځلځل ث رٮکو ڇى رٮکو ٽبځلځل ) ٥بٹټ ک ځڂڈك اڀ

وي. ٽو٩بٿ چڈٿ كه پو٧ ٽ اذ ځڄ ثی جبڅذ ثڄ ٦جلڃ ثب عٺڈڃ څبي ڇژۀ ثوي ڇ ځ٢

ځگوځل فڈ ها ٽ ثڂڂل ڇ چڈٿ ثڄ فڈ ٽ ځگوځل پو٧ ها. آځگبڃ کڄ كه څوكڇ ٽ ځگوځل )ڇ

چگڈځڄ چڂڀ کبهي ٽو رڈاځل ثڈك؟( څوكڇ ها ک پو٧ ٽ ثڂڂل. ځڄ رڂچب ر٦لك ڇ رکضو هفذ اى

ڀ ٥ڀ ڇؽلد اذ ڇ آ٩بى ٽبٿ ثوثزڄ، ثٺکڄ اى كڇگبځگ ڇ كڇگڈځگ ځي ځبځی ځذ ڇ ا

ڇؽلاځز کڄ څپڄ عڂجڄ څب ڇ عٺڈڃ څبي ؽبد ها كه ثوٽ گوك ڇ كه ٽڂ اٹو هٽي آٿ ث ىثبٿ

قڀ گٮزڀ اذ، چڄ ىثبٿ کڈد گڈبروڀ ىثبٿ څبذ ڇ پو اى كگوي پو اى فڈ

زڂل څچ اى څچ چڈٿ ځلاځ»اذ ڇ گٮذ ڇ ڂڈك کوڃ كه كهڇٿ ڇعڈك ٭وك ڇاؽل عوبٿ ٽ بثل:

به كه اڀ ٭واى ک ثبه كگو عٺڈڃ گبڃ عڈالٿ «. ؽبٷ /ث ى٭بٿ کوكځل اى آٿ ؽود ڈآٷ ىثبٿ ٥

کآئڂڄ اذ اڀ ؽود ربڇو ٩وت ڇ ٽڂب١و ثل٤ ٽ ڈك: ث ى٭بٿ آٽل اى آٿ ؽود فبة

پب ٽو٧ چڈٿ آ٭زبة څوکڄ آل فڈزڀ ثڂل كه اڇ عبٿ ڇ رڀ څټ عبٿ ڇ رڀ ثڂل كه اڇ چڈٿ

اڂغب آٽلل كه اڀ آڂڄ پلا آٽلل گوچٸ ڇ پڂغبڃ ٽو٧ آل ثبى پوكڃ اي اى فڈ ثگبل ثبى

گوچڄ ثبهي ثڄ و گوكلڃ ال فڈ ها ثڂل ڇ فڈك ها كلڃ ال . . . . چڈٿ پب ٽو٧

ىاځک اڇٹ روټ ؽواٿ ٽبځلڃ ال ث كٷ ڇ ث جو ڇ ث عبٿ ٽبځلڃ ال ٽب ثڄ پو٩ی ث

ٽؾڈ ٽب گوكل كه ل ٥ي ڇ ځبى رب ثڄ ٽب كه فڈ ها بثل ثبى ٽؾڈ اڇ گزڂل پو٧ ؽٲٲ گڈڅوټ

( ٥يد پو٧ فب فڈك اڇذ ڇ كگوي ها 32بڄ كهفڈهل گټ ل، ڇاٹالٻ. ) آفو ثو كڇاٻ

پ هاڃ ڇٸ عي كه اڀ عچبٿ ب عچبځ څبي كگو بهاي هلٿ ثڄ کجوبي پو٩ ځذ.

اٽب كه اڀ اٽؾبء هاىي .« ٽؾڈ ٽب گوكل. . »ک ځذ ڇ آٿ ٽؾڈ ب ٭ڂبي ٽو٩بٿ اذ كه پو٧:

« رب ثڄ ٽب كه فڈ ها بثل ثبى.»اذ کڄ رڂچب آځکڄ كهپو٧ ٽؾڈ لڃ فڈ ها ثبىٽ یبثل:

گو قڂ ثواي گٮزڀ ك.«( ٽؾڈ اڇ گزڂل. . )»ڇآځگبڃ کڄ ٽو٩بٿ ثواڀ ٭وٽبٿ گوكٿ ٽ گناهځل

اڀ گوك ب٥واځڄ ؾڂۀ پببځ ٽڂ اٹو ها ثڄ ؾڂڄ اي ثبى ٽ «! ڇاٹالٻ»ثبٱ ځپ ٽبځل:

پڈځلك کڄ كه آ٩بى ثق اى آٿ ها ځٲٸ کوكټ ڇ كهآٿ څلڅل ثڄ رڈ٬ پو٧ ثوفبزڄ ثڈك. كهکڂبه

اثياه ڇاژگبځ ڇژڃ اي څپچڈٿ ٥ي څټ ٱواهكاكٿ اڀ كڇ ؾڂڄ ڇ پڈزڀ آځچب ثڄ کلگو ثب ازٮبكڃ اى



Pag

e13

0

ڇ ٥يد، ىثبٿ ڇ ثی ىثبځ، جو ڇ ث ٱواهي ڇ عي اڂچب، اى ک ڈ، ڇ٬ څلڅل ها اى ؽٲٲذ

گوڃ ٽ ىځل ڇ، اى ڈي كگو، گڈاڅ ٽ گوكك ڇ بڅلي ثو « پو٧ ؽٲٲ گڈڅو»پو٧ ثڄ

پو٧ ځي اٹجزڄ ا ى گڈڅو ربثڂبک اڇذ کڄ هاڃ كهاىي کڄ ٽو٩بٿ کوكڃ اځل. آئڂڄ ٮز

فڈهلڇاه چټ ځگوځلڃ ها ثڄ ڈي فڈك ٽ گوكاځل. رڈاٿ گو٭ کڄ كه رڈو ٽڈعڈكي ثڄ ٽضبثڄ

و»آڂۀ ځچٮزڄ اذ ځ٢وۀ فڈ ها كه رڀ آكٽ، كه كڇگبځگ چټ »ب « چټ كٷ»ڇ« چټ

و ٽ بثل. چپ کڄ ځگ« كلۀ عبٿ ثڀ»ڇ « عچبٿ ثڀ و ڇ چټ بڃ آكٽ ها ثڄ ب چټ

کبه ڇ هڇىگبه فڈ ثبى ٽ گوكاځل رب ٱبكه بىك کڄ گنزڄ ڇ هڇىگبه فڈك ها ثبى ثڂل ڇ هڇىگبه ڇٸ

فڈ ها ثبى عڈل. ثواي هلٿ ثڄ چڂڀ ٽڂيٹگبڅ، اٽب، هاڃ كهاىي ثبل پپڈك، ځڄ ٭ٲ كه ٮو

و ځي. کب٭ اذ ٽو٩بٿ ثڄ ڈي پو٧ ثٺکڄ كه ٮو پو٧ بڅڂبٽڄ ثڄ پو٧ ٽڂ اٹ

اعبىڃ كڅټ ٺڈک ٥به٭بځڄ عبي فڈك ها ثڄ ٽلاٱڄ كه گزوۀ ربهق رؾڈٷ ٦و ٭به ثپبهك.

كه ڈئی اى ایڀ گزوڃ پو٧ بڅڂبٽڄ ثڄ ٽضبثڄ قز ثورو، هڅب ڇ هڅلڃ اى ٥بٹټ فبکبٿ ڇ

اځ آٽڈىي ڇ ځکقڈاڃ ابٿ كه ٽزڂ فوكزب ڇ فوك ٽؾڈه اذ کڄ اى ثڂل ثڂل ك٥ڈد ثڄ ك

فوكڇهىي ٭وا ٽ رواڇك، ڇ څل٫ ٩ب ا ٥جود اځلڇىي اى کوكڇکبه گنزگبٿ اذ اى هاڃ ثبىگڈ

كازبٿ څبي ابٿ. ڇ كه ڈی كیگو ایڀ ٥وڄ پو٧ ٽڂ اٹو، ځبځڄ اي اى کپبٷ اځبځ

کبذ څبي ڇ ثواځگياځڂلڃ رکبپڈي ٽو٩بٿ كه هاڃ هلٿ ثڄ کپبٷ كه ٽزڂ عبی كاهك کڄ كهآٿ ؽ

گنزگبٿ عڈالځگبڃ ٽٮبڅپ اى آٽبٷ عڈ ڇ کپبٷ فڈاڅ اذ رب آكٽ ها اى رڈاٿ فلاگڈځگ

فڈ آگبڃ بىك. اٽب اڀ هاڃ ځي ٽ٦ڂب ڇ ٽٮچڈٻ ڇژۀ فڈك ها كاهك. كه بڅڂبٽڄ ڇ كگو ٽزڈٿ

ؽپب ڇ ٽڂ٢ڈٽڄ څبي ٥بٲبځۀ لۀ څبي آ٩بىڀ ٦و ٭به ٽزڈځی ها ٽ ثڂټ کڄ څوک

كهچڄ اي ثڄ عچبٿ فبهط ٽ گبڂل؛ عچبځ کڄ كه آٿ ځڄ رڂچب آكٽبٿ کڄ عبځڈهاٿ، ڇ ؽز

ٽڈعڈكاد ٽبڇهاء ج٦، ځي ڇاٱ٦ ڇ بؽت فٺذ څبي ڇژڃ اځل. رٮبڇد ٽبٿ آكٽبٿ ثب كڈاٿ ب

آكٽبٿ ثب اژكڅببٿ څوچڄ څذ ثڄ کٸ ثوڇځ ابٿ ثبى ٽ گوكك. ؽز ىز ڇ ىجبئ ځي

ڃ څب ثوڇځ كاهك چڂبځچڄ ٥غڈىگبٿ ڇ ٥ٮوزگبٿ گبڃ ثواي ٭وت كاكٿ آكٽبٿ فڈك ها ثڄ عبكڇ عٺڈ

ثڄ ڈهر ىجب كه ٽ آڇهځل. كه اڀ عچبٿ چبٹ څبي آكٽبٿ ځي چبٹ څب ڇاٱ٦ اذ:

پچٺڈاٿ عڈاځ عبڅالځڄ ٽ فڈاڅل پله ها ثواهکڄ پبكبڅ ثڂبځل، ب ځبٽبكهي كهڇ٩يځ ثڄ ٭وىځل

څپو فڈ رچپذ رغبڇى ٽ ىځل، ڇ پچٺڈاٿ پوي ځپ رڈاځل ځبٻ ځک فڈك ها ځبكلڃ ثگوك ڇ اعبىڃ

كڅل ثڂل ثوكذ ڇ پب ځچڂل ڇ اڇ ها چڈٿ رجڄ کبهاٿ ثڄ كهثبه بڅ ځڈفبزڄ کبځڂل. كه ؽکببد

بٿ ب ٥و٭بځ، اٽب، اڀ څپڄ کٸ كگوي ثڄ فڈك ٽ گوك. كه اڂغب آځچڄ آكٽبٿ ها اى فلا

فلاگڈځگبٿ علا ٽ کڂل ١و٭ذ ابٿ كه کت فٺذ څب اذ کڄ رڈه ٽ هڇك فلابٿ

كاهځل ڇ آكٽبٿ ٥بكي ڇ ٥بٽ آکبها اى آٿ څب ثی ثچوڃ اځل. پو٧ ٽڂ اٹو ځڄ كهلگ پچٺڈي

ځبٽبكهي ها ثب ٽبٹ پو فڈ اٹزبٻ ٽ ثقل، ځڄ ثڄ ڂبفذ فبذ چڈة گي بف اذ، ڇ

ٮز كازڄ اذ کڄ ثڄ كذ بڅياكۀ هڇئڀ رڂ څالک لڃ ثبل. اڇ ځڄ كه كاٽڂۀ اٹجوى ځڄ ع

ثٺکڄ ثو ز٨ ٱب٭ ٽڈڅڈٻ آبٿ كاهك ڇ كه كهیبی کجوبئ فڈ ٽز٪وٯ اذ. ځيكک اڇ ثڄ



Pag

e13

1

آكٽبٿ ڇ كڇهي آكٽبٿ اى اڇ ثڄ ٽٸ ڇ ٭وڂگ ځذ ڇ ثڄ عبكڇي آر ىكٿ پوي اى اڇ اى ٽبٿ

ڈك. ج٦ذ پڈځل اڇ ثب آكٽبٿ فبکيي ج٦زی اذ آٿ ڈي ځٲ څبي ١بڅوي ثوكازڄ ځپ

کڄ ؽکبذ اى رڈه ڇؽلر ٭واڈي ابو پچٺڈاځ كاهك؛ ڇؽلر كه ماد، ڇ ٱبثٸ اثال٧ ڇ اكهاک ځڄ

كه ٽبكۀ ٽ٦ڂب ڇ ٭ؾڈاي ڇاژگبٿ ڇ بىڇکبه ىثبٿ، ثٸ كه رڂ ٽبٿ ٽ٦ڂبڅبي ځبگٮزڂ ڇ ٭ؾڈاڅبي

ڇٺۀ اځزٲبٷ ٽ٦ڂب ڇ اثال٧ پبٻ اذ، -څپڀ ىثبٿ هڇىٽوۀ آكٽبٿ -ځ. كه بڅڂبٽڄ ىثبٿ ځباځلل

فڈاڃ پبٻ بڃ ڇ پچٺڈاٿ كهڇٿ ٽزڀ ثبڂل فڈاڃ پبٻ هاڇي فوكڇهى كازبٿ څبي ابٿ. ٽڂ

اٹو، اٽب، ىثبٿ ها ثواي هلٿ ثڄ کڈٿ ڇ کڈر ٭واڈي گٮزبه ثڄ کبه ٽ ثوك. كه اڀ ٽزڀ،

ثبٿ ځڄ ڇٺڄ کڄ ٽبځ٦ ڇ ؽغبثی اذ کڄ ثبل اى هاڃ ثوكازڄ ڈك ڇ آځگبڃ کڄ ثوكازڄ ٽ ى

ڈك عچبځی آئڂڄ ڇاه و ثو ٽ کڂل، ث ڇاژڃ، ث کالٻ، وبه اى ٽ٦ڂبڅبي ثوفبزڄ اى کڈد.

كه ک کالٻ، پو٧ بڅڂبٽڄ پو٧ عچبٿ اذ ڇ پو٧ ٽڂ اٹو پو٧ عبٿ. ثڄ قڀ

ڂبٽڄ ڇ ٽڂ اٹو ها، كذ کټ كه رڈوي کڄ اى پو٧ ٥وڄ کوكڃ اځل، ٽ رڈاٿ ثڄ كیگو، بڅ

ځچبكڃ )ري( ڇ ثواثو ځچبكڃ )آځز ري( رجڄ کوك، كه هاثڄ اي كب ٹکزک. كه ىثبٿ ثوفی اى ؽکببد

بٿ ثو ٽضڂڈي ٽ٦ڂڈي ٽڈٹڈي ڇ ثوف اى ٩يٷ څب كیڈاٿ کجو ځي گبڃ ثڄ گڈځڄ اي اى هاثۀ ثڀ عبٿ ڇ عچ

ٽ فڈهټ کڄ ٽ رڈاٿ آٿ ها څټ ځچبكڃ اي ب ڂزيي پڂلاذ کڄ ٽ کڈل اڀ كڇ ها ثڄ کلگو

ثپڈځلك ڇ هڇاذ و آكٽ ثڄ ڈي کپبٷ ها كه څوكڇ پچڂڄ ٦ڂ څټ عبٿ ڇ څټ عچبٿ گڈب ڇ پوٽ٦ڂب

اى ؼ بىك. اى آځغب کڄ اڀ ځڈزڄ ها ثب وؽ كه ڇ٬ ؽود پوڇاى ڇ آهىڇي ٦ڈك ڇ ٥وڇط

فبک ثڄ پچو پبک آ٩بى کوكټ، آٿ ها ثب ٩يٹ اى ٩يٷ څبي كیڈاٿ کجو ثڄ پببٿ ٽ ثوټ کڄ كهآٿ

ؽکبذ پڈزڀ ٥ٲٸ عيئ ثوي ثڄ ٥ٲٸ کٺ فلاڇځلي كه ٱبٹت ٮوي ٭ب ثبٿ لڃ

اذ کڄ اٽوڇىڃ هڇى ث ثل٤ ڇ گو٫ ٽ ځپبل: ثوچوؿ ؾوگبڃ ک ٽبڃ ٥بٿ ل اىچوؿ

ل ڇ كه ٽڀ ځگواٿ ل چڈٿ ثبى کڄ ثوثبل ٽو٩ ثڄ گڄ ل ثوثڈك ٽوا آٿ ٽڄ ڇ ثوچوؿ هڇاٿ ل ٭وڇك آٽ

ىوا کڄ كه آٿ ٽڄ رڂټ اى ٹ٬ چڈعبٿ ل كه عبٿ چڈ ٮو کوكٻ كهفڈك چڈ ځ٢و کوكٻ رڀ ها ثڂللٻ

ڇع و رغٺ اىٷ عپٺڄ ثبٿ ل ځڄ چوؿ ٭ٺک عپٺڄ كهآٿ ٽبڃ ٭وڇ ل کز ڈكٻ عي ٽبڃ ځللٻ رب

څپڄ كه ثؾو ځچبٿ ل ڇاٿ ثؾو ثيك ٽڈط ڇ فوك ثبى ثوآٽل ڇ آڇاىڃ كها٭گڂل چڂڀ گذ ڇ چڂبٿ ل ڇآٿ

ځٲ ى٭الٿ آٽل ڇ عپ ى٭الٿ ل څوپبهڃ ک٬ ٽڈط کي آٿ ٽڈط کٮ کوك ڇ ثڄ څوپبهڃ ک٬ آٿ

پ اٹؾ رجوي ځ ٽب ڃ رڈاٿ ثؾو رواڇل كهؽبٷ گلاىیل ڇ كه آٿ ثؾو هڇاٿ ل ث كڇٹذ ٽقلڇٽ

( ___________ 33كلٿ ڇ ځ ثؾو رڈاٿ ل )

ٽبڃ 25* ایڀ ځڈزڄ روعپۀ ٽجڈ قڂواځی كکزو کویپی ؽکبک ثڄ ىثبٿ اځگٺی اذ کڄ كه

کڄ څو بٷ ثڄ ك٥ڈد -كه ثوځبٽۀ قڂواځی څبی ځڈهڇىی ازبكاٿ ٽپزبى ایواٿ ڂبی 2006ٽبه

ایواك -ڂگزڀ كه ایڀ كاځگبڃ ثوگناه ٽی ڈكٽزوک ثڂبك ٽبٹ٦بد ایواٿ ڇ كاځگبڃ عڈهط ڇا

ل.

_____________________________________________

پاضت ا:



Pag

e13

2

. ثواي ثؾش ٽجڈ كهاڀ ٽڈڈ٣ ٿ. ک. ثڄ: 1 Carl . G. Jung, Man and his Symbols, New

York, Doubleday & Company, 1964. 2 ”. څپبٿ، ثڄ ڇژڃ ثق اڇٷ، ثب ٥ڂڈاٿ: Approaching the

Unconscious . ثڄ ځٲٸ اى ٹ٪ذ ځبٽڄ كڅقلا، چبپ كڇٻ اى كڇهڃ علل، رچواٿ، ٽئڄ اځزبهاد ڇ 3”

اى 5ثڄ ځٲٸ اى ثڂل « پو٧». كه اڂغب، مٸ ٽلفٸ 13899، 9، عٺل 1377چبپ كاځگبڃ رچواٿ،

ٮزڄ لڃ اذ کڄ كه ٽبٿ كزڈهاٿ كهثبهۀ ئڂڄ گ» ٭ٸ ټ کزبة څٮزټ كڂکوك آٽلڃ اذ.

« اڇ چڂل بٷ پ اى ١چڈه كڀ )ىهرذ( ٽزڈٹل ل ڇ كڇذ بٷ پ اى ١چڈه كڀ كه گنذ.

. اڀ ځکزڄ ها اى كڇذ ڇ څپکبه ٭ٲلٻ عوڇٻ کٺڂزڈٿ 6. څپبځغب. 5. ٹ٪ذ ځبٽڄ كڅقلا، څپبځغب. 4

”آٽڈؽزڄ اٻ، كه رؾٲ چبپ ځلۀ اڇ ثب ٥ڂڈاٿ What Color is the White Div? Competing

Esthetics in Illustrated Shahnamehs کڄ كه ڈٽڀ کڂٮواځ كڇبالځۀ اځغپڀ ثڀ اٹپٺٺ ”

. اثڈاٹٲبټ ٭وكڇ، بڅڂبٽڄ، ثڄ کڈ عالٷ فبٹٲ ٽٺ، 7ٽبٹ٦بد اواځ اهائڄ ل.

Persica ،1366ك٭زو کټ، ځڈیڈهک، . کٺڄ ٱڈٷ څب کڄ كه اڀ ځڈزڄ اى بڅڂبٽڄ 167،

آٽلڃ اى څپڀ ڇواذ عٺلي اذ. اڀ ځکزڄ ځي گٮزڂ اذ کڄ ثب اځزبه ٽزڀ ٭وكڇ

بڅڂبٽڄ فبٹٮ ٽٺ ، ځڄ رڂچب گبٽ ثٺڂل كه رلڇڀ ٽزڂ ٽڂٲؼ ڇ ٽ٦زجو اى ؽپبۀ ثيهگ اواٿ

ىٽڀ ثوكازڄ لڃ اذ ثٺکڄ ثوف ثوكاذ څبي رضجذ لۀ پڀ اى هڇاثبد كازبٿ څبي

قڈ كگوگڈځ څب گوكیلڃ اځل. اى عپٺڄ، څپڀ ه٭زبه پو٧ ثب ىاٷ ځڈىاك بڅڂبٽڄ ځي كز

بڅڂبٽۀ ژڇٷ ٽڈٷ، کڄ اب ثبهي اى ڇواذ څبي ٽڈعڈك كه اواٿ لڃ، اڀ جچڄ ها ثڄ

فڈاځڂلڃ ٽڂزٲٸ ٽ کڂل کڄ گڈب پو٧ اى اثزلاي كلاه ىاٷ ٽچو اڇ ها ثڄ كٷ گو٭زڄ ڇ ځڄ پ اى كهک

كهآٿ ڇواذ ثذ ثبال ثڄ اڀ ڈهد صجذ لڃ «. يكاٿ ځک كڅ» اى ڈي اٹچبٻ ڇ ڇؽ ٩ج

ٿ. ک. ثڄ: بڅڂبٽڄ ٭وكڇ، ثڄ «. ڈي ثچگبٿ ثوك رب ثڂگوځل/ ثلاٿ ځبٹڄ ىاه اڇ، ځکوځل» اذ:

. ځي ځکزڄ اي کڄ كه ثبال اى آٿ 4، . 1381رؾؼ ژڇٷ ٽڈٷ، رچواٿ: اځزبهاد ثچياك، چبپ ټ،

ابهۀ پو٧ ثڄ وځڈذ عٮذ فڈ، كه بڅڂبٽڄ ژڇٷ ٽڈٷ ځبٽلڃ اذ. قڀ ه٭ذ، ٦ڂ

. 12. 267. څپبٿ، 11. 267-266. څپبٿ، 10. 266. څپبٿ، 9. 172. څپبٿ، 8

. 402-401. څپبٿ، 14. 400. څپبٿ، 13. 397-396بڅڂبٽڄ ٭وكڇ، ك٭زو پڂغټ،

ثقذ »ڇ « ىٽبځڄ»، «ىٽبٿ»ثؾش ٽجڈ كهثبة ځٲ . ثواي17. څپبځغب. 16. 402. څپبٿ، 15

ٿ. ک. ثڄ: « كه بڅڂبٽڄ Helmer Ringgren, Fatalism in Persian Epics ,UppsalaUniversitets,

rsskrift,Uppsala, Sweden, 1952. 18 ځٲ آئڂڄ، فڈاڃ كه ٽٲبٻ ځپبكي ٥و٭بځ فڈاڃ ثڄ ٽضبثڄ .

ذ ٽڈڈ٣ پژڇڅ څبي گزوكڃ اي ٱواه گوك. رڈو ٦وي، ٽجؾش كهاىي اذ کڄ ٽ ثب

، «پبٹڄ»رڂچب كه كڈاٿ ؽب٭٠ ٽ رڈاٿ اځڈا٣ ٥للڃ اي اى اڀ ځپبك ڇ رڈو ها كه ڇاژگبځی څپچڈٿ

. ثواي ثؾش ځ٢وي رپضبٷ ڇ رپضبٹگوي كه کالٻ 19ٽ رڈٹڀ كل ڇ ثبى ځپڈك. « آئڂڄ»ب « عبٻ»

اواٿ ځبٽڄ، بٷ ثذ ڇ « ، رپضبٹگو هڇىگبهٽب،پڀ»ب٥واځڄ، ٿ. ک. ثڄ: اؽپل کوپ ؽکبک،

. چبة اٹلڀ ؾ چوڇهكي، 20.. 65-51(، 1385)ثچبه ڇ ربثزبٿ 2-1ڈٻ، پبهڃ



Pag

e13

3

، رچواٿ، اځزبهاد اځغپڀ ٭ٺٮۀ 1ٽغپڈ٥ۀ ٽڂٮبد ـ اواٯ، ثڄ رؾؼ څبځوي کوڀ، عٺل

ي ڇ كازبٿ څبي هٽيي كه اكة ٭به . رٲ پڈه ځبٽلاهبٿ كه کزبة هٽ233-232، 1355اواٿ،

( رؾٺٸ كگوی اى ٥ٲٸ وؿ اهائڄ ٽ كڅل 1383)چبپ پڂغټ وکذ اځزبهاد ٥ٺپ ڇ ٭وڅڂگ،

ڇ هڇى ڇ فڈهل كه ٽٲبٻ رپضٸ « ٥بٹټ ٽؾڈ»کڄ ثڄ ٽٲڈٹڄ ت ڇ هڇى كه ٽٲبٻ رپضٸ څب اى

ها كه هڇى كه ىو پو ٽ گوك ڇ پو٧ ىاٷ »عٺڈڃ ٽ کڂڂل. اڇ ٽ گڈل: « ٥ٲٸ ٭٦بٷ»څب اى

ت اى ؾوا ٽڂچيٻ ٽ ڈك. . . ٽضبٷ اڀ هڇاذ كه ٥بٹټ ؽ فڈهل ڇ ځڈه اڇذ کڄ كه هڇى

١بڅو ٽ گوكك ڇ څپڄ چي ها كه ځڈه گوٻ فڈ ٽی پڈبځل ڇ ثب آٽلٿ ت اى ٥بٹټ ٽؾڈ ٽب

كازبٿ څبي هٽيي كه اكة ثواي عيئبد ثزو كه ایڀ ثبهڃ، ٿ. ک. ثڄ: هٽي ڇ« ٽڂچيٻ ٽ ڈك.

. اڀ رؾڈٷ كه قذ پوكاهي عبځڈهاٿ كه ٦و ٭بهی ځي ٭واڂلي 21. 199-197٭بهی،

ربهق كاهك کڄ كهآٿ ب٥واځی چڈٿ ځبوفوڇ، ځ٢بٽ ڇ اځڈهي ځٲ څبي ٥پلڃ ها ثو٥چلڃ

« بذهڇىي ى و ڂگ ٥ٲبث ثڄ څڈا ف»كاهځل. كه ٱلۀ ٽ٦وڇ٫ ځبو فوڇ، ثب ٽٺ٤

ثب اڀ « اى ٽبذ کڄ ثوٽبذ!»قذ ٥ٲبة رب ثلاځغب كه ٽٲبٷ ب٥و ځٲ كاهك کڄ ٽ گڈل

عپٺڄ ٱب٤ ڇ ؽکټ ٱ٦ ځٲ ٥ٲبة پببٿ ٽ پنوك ڇ هڇاذ ٦و ثڄ بٽبٿ ڇ پببٿ ثبزڄ ٽ

به، ٽڂ اٹو، ثڄ اڅزپبٻ كکزول بكٯ گڈڅوڀ، رچواٿ، ثڂگبڃ روع22هل. پڄ ڇ . ٭ولاٹلڀ ٥

. څپۀ ٱڈٷ څبي ځٲٸ لڃ اى ٽڂ اٹو اى څپڀ کزبة گو٭زڄ لڃ 40، 1348ځو کزبة،

به 23اذ. . ل بكٯ گڈڅوڀ كه ٽڈاهك ثبهي كهثبهۀ ٽٮبڅټ ٥و٭بځ كه ٽڂ اٹو ٥

ثؾش څبي ٽجڈ ها ثواب پژڇڅ څبي گزوكۀ فڈ گڈكڃ ڇ گبڃ ثب ٱلهد ازڂجب کټ

به ها پورڈ ا٭کڂلڃ اذ اى آٿ ځ٢وي ثوکڂظ ڇ کڂڄ كالٹذ څبي ٥و٭بځ ٽڈعڈك كه ڈه فبٹ ٦و ٥

اذ. ٿ. ک. ثڄ: ٽڂ اٹو، « پو٧»ڇ « کڈڃ ٱب٫»عپٺڄ كڇ ٽڈهك بیزۀ ٥ڂبیذ وػ اڇ ثو

ٱوة ځيك ڈ٭ڄ ٥جبهد اذ اى ». كه ر٦وی٬ ٽغپ٤ اٹپٺڈک 24. 315-310ڇ 307-310

ځڄ ڇ ر٦بٹ ثڈٺڄ ٽکبٮڄ ڇ ٽبڅلڃ ڇ ث٦ل ٥جبهد اذ اى كڇهي ٥جل اى ٱوة ٥جل ثڄ ؽ جؾب

ٱوة اځٲب٣ اى ٩و فلاذ، ڇ گڈڂل ٱوة »ٽکبٮڄ ڇ ٽبڅلڃ، ڇ كه فالڄ اٹپٺڈک آٽلڃ اذ،

ثڄ ځٲٸ اى ٹ٪ذ ځبٽڄ « ب٥ذ اذ ڇ ځي گڈڂل ٱوة آٿ اذ کڄ كٷ ثڄ ٽؾجڈة ځيكک ثبل.

. 28. څپبځغب. 27. 41. څپبٿ، 26. 40. ٽڂ اٹو، 25. 17495، 11، عٺل «ٱوة»كڅقلا،

اڀ ځکزڄ کڄ ٮو ٽو٩بٿ کڄ كهآٿ آگبڅ اى ٬٦ ځٮ ىٽڂڄ بى آگبڅ ابٿ ٽ ڈك كه کبه

رؾٺٸ بفزبهي ٽڂ اٹو، ڇ اي ثب كگو كازبٿ څب کڄ كهآٿ څب كازبٿ څبی ثبه

اڇاځ كاهك. اى څپڀ عبذ کڄ ٽ رڈاٿ کڂ څبي كگوي ثبىگڈ ڇ بكآڇهي ٽ گوكك اڅپذ ٭و

ها، ثڄ ڇژڃ كه ٽزڈٿ ٥و٭بځ، پ گو٭ذ، ڇ « كازبٿ كه كازبٿ»هڇای ڇ کڂ څبي هڇاځ رکڂک

. ٽڂ اٹو، 29بؽذ عپبٷ ڂبفز ٽزڀ ها ثب بؽذ ٥و٭بځ ڇ ٭ٺٮ آٿ ٽورج كاځذ.

. ٽؾپل 33. 236-235. څپبٿ، 32. څپبځغب. 31. 235. څپبٿ، 30. 231-230څپبٿ،

عالٷ اٹلیڀ ثٺقی، كیڈاٿ کبٽٸ پ رجویيی، ثب ٽٲلٽۀ ثلی٤ اٹيٽبٿ ٭وڇىاځٮو، ؽڈای ڇ ر٦ٺٲبد،

. _____________259، 1375ٻ. كهڇی، چبپ كڇاىكڅټ، رچواٿ، چبپقبځۀ هزټ فبځی،



Pag

e13

4

*****

گشيذ ا:

م استبذاد»هحوذحسیي ائیی «قای هق

هرجب كیڀ ڇ كڇٹذ اى اځٲالة ٽوڇڄ رب اځٲالة االٽی زي ثڀ فڈازبهاٿ ٽلهځزڄ ڇ كه ا

واٿ ٦ی كه ثبة اهرجب ثڀ څڈاكاهاٿ ڂذ ث اى یک لڃ كه کبځڈٿ ځ٢و ٽبٿ هڅجواٿ ڇ ٽٮ

كیڀ ڇ كڇٹذ ڇ اٽکبٿ ڇ کٮذ بىگبهی ثڀ ایڀ كڇ اى آزبځۀ اځٲالة ٽوڇذ رب کڂڈٿ كه ایواٿ

ٻ كازڄ اذ . كه عوبٿ اځٲالة ٽوڇڄ هڅجواٿ هڇؽبځی ثڄ كڇكزڄ رٲټ لځل ڇ هڇبهڇي اكا

کلگو ٱواه گو٭زڂل. گوڇڅ، اى آٿ عپٺڄ ٽؾپل ؽڀ ځبئڂی، ثڄ ك٭ب٣ اى ٽوڇڄ ثوفبزڂل ڇ اى

څپقڈاځ آٿ ثب هڇػ االٻ قڀ گٮزڂل ڇ گوڇڅ كگو، اى آٿ ٽبٿ ـ ٭ٸ اهلل ځڈهی، عبځت

جلاك ها گو٭زڂل ڇ ٽوڇذ ها ٽ٪بو ٽجبځ االٽ پوكځل. كه پی ازٲواه عپچڈهی از

االٽی ځي ثؾضی ٽبثڄ کڄ څڂڈى اكاٽڄ كاهك، ثڀ هڇؽبځبٿ ڇ ٽٮواٿ كه ثبة بىگبهی كیڀ ڇ

كٽڈکوای آ٩بى ل. اگوچڄ كه كڅۀ آ٩بىڀ ٱوٿ ثزټ ك٥ڈی اٽکبٿ پنوي كٽڈکوا كه عبٽ٦ڄ

ڄ ثو ٱوآٿ ڇ اؽبكیش ڈهد ٽ گو٭ذ، كه كڇهاٿ افو ڈڃ څبي رٮکو ٩وث څټ اى االٽ كه رک

ڈي ثڂبكگوابٿ ڇ څټ اى ڈي څڈاكاهاٿ كٽڈکوا كه عبٽ٦ڄ االٽ ٽڈهك ازٮبكڃ ٱواه گو٭زڄ

اذ. اڀ هڇ ربىڃ ځبځڄ پلا ځچذ څبي ربىۀ ثڂبكگوا ځڈڀ االٽ ڇ آىاكقڈاڅ ځڈڀ

كڅۀ افو اذ. كه ایڀ ثق چکلڃ آهاء ٽوىا ٽؾپلؽڀ ځبئڂ كه هك ازجلاك كڂ كه كڇ

كڂ آٽلڃ اذ.

***

هحوذ حسیي ائیی

م استثذاد* قای هق

. عچٸ ٽٺذ ثڄ ڇ١بئ٬ ڇ ؽٲڈٯ ٥پڈٽ: ٽوكٽ کڄ گو٭زبه 1ٱڈۀ ځگبڅلاه ازجلاك څٮذ چي اذ:

ڇ مٹذ ها ٥يد ڇ ١ٺټ ها فلٽذ ٽ پڂلاهځل، ڇ اى اجبػ عپبك ربهک ڇ عچٸ اځل چبڃ ڇ پورگبڃ ها هاڃ،

ڇ اځبٿ ٽ څواڂل ڇ آځچب ها ثڄ عبي ٽجلء الياٷ ٱلهد پوز ٽ کڂڂل. چڂبٿ کڄ كىكاٿ ڇ

هاڅيځبٿ ڇ كهځلگبٿ كه ىو پوكۀ ربهک ت ثڄ هاڅيځ ڇ کبه ثو ٽ فيځل، كىكاٿ ڇ كهځلگبٿ ا٥وا



Pag

e13

5

كڀ ڇ وا٭ذ څټ كه ىو پوكۀ ربهک عچٸ ٥پڈٽ كه كٷ څب څوا ڇ ځڈاٽ ٥پڈٽ ڇ هاڅيځبٿ

. اى 2اغبك ٽ کڂڂل ڇ ثب ازجبڃ کبهي ڇ كڀ بىي ثواي ٽوكٻ، ثڄ هاڃ ىځ ڇ ٩بهرگوي ٽ پوكاىځل.

ٱڈاي پبلاه ازجلاك، ٦جۀ ازجلاك كڂ اذ. کبه اڀ ٦جڄ اڀ اذ کڄ ٽبٹت ڇ قڂبځ

فڈك ها آٿ ڈه کڄ عبٹت ٥ڈاٻ بكڃ ثبل ٽ آهاڂل ڇ ٽوكٽ ها کڄ اى اى كڀ بك گو٭زڄ ڇ ١بڅو

اڈٷ ڇ ٽجبځ كڀ ث فجوځل، ڇ ثڄ اب ك٥ڈد پپجواٿ گواٻ آڂبئ ځلاهځل ٽ ٭وجڂل ڇ ٽ٤

فڈك ٽ بىځل ڇثب اڀ هڇ ٭وجڂلڃ ثڄ ځبٻ ٩پقڈاهي كڀ ڇ ځگچلاهي آئڀ، ١ٸ اٹبٿ ها ثو و

ڇ كه ىیو ایڀ بیۀ ڈٻ عچٸ ڇ مٹذ ٽوكٻ ها ځگبڃ ٽی كاهځل. ایڀ كزڄ چڈٿ ثب ٥پڈٻ ٽی گزواځڂل

٥ڈا٬ پبک ٽوكٻ وڇ کبه كاهځل ڇ كه پذ ڂگو ٽؾکټ كڀ ځزڄ اځل فوبٿ ثزو ڇ

ك٭٦بٿ كڈاه رو اذ. اڀ ٦جڄ ثب ٦جۀ ازجلاك ب كه ڈهد علا ڇ اى عچذ ڇ

٫ ٱڈاي ٽبٹ ڇ ٽ٦ڂڈي ٽوكٻ ثواي ؽٮ٠ چڈاد ق چگڈځگ ٥پٸ ٽزوک اذ. څوكڇ كه و

ٽ کڈڂل؛ آٿ ٦جڄ ٽوكٽبٿ ٭وڇٽبڄ ڇ ٮڄ ها ثڄ كهعبد ڇ ٽٲبٽبد كڇٹز ثبال ٽ ثوك ڇ

كاځپڂلاٿ ڇفوفڈاڅبٿ ها مٹٸ ڇ ىثوكذ ٽ گوكاځل. اڀ ٦جڄ اى ٥ڈاٻ كه ٹجب كڀ روڇظ ٽ

ثڄ گڈڄ گوي ڇ اځيڇا ڈٯ ________ * رڂجڄ کڂل ڇ ٥ٺپبء آڂبء ثڄ اڈٷ ڇ ٽجبځ ڇ ٽغبڅل ها

. ٽ كڅل، ڇ ثڄ 1334االٽڄ ڇ رڂيیڄ اٹپٺڄ، ثب ؽڈای ل ٽؾپڈك بٹٲبځ، رچواٿ، چبپ ڈٻ،

آبد ٱوآٿ اب٥ذ اى ثچبځۀ و٭لاهي رڈؽل ٽزڈٹبٿ ثزکلڃ ڇ روڇظ کڂڂلگبٿ ثذ پوز اځل. ثڄ ځ

ڇ كه قڂبٿ ائپۀ څلي ٥الئټ ڇ ٮبد ڇ فوبٿ ثبٿ اڂبٿ وک ثڄ ماد اٱل اٹچ اذ. . .

لڃ اذ. كه ربهـ االٻ ځقذ ٽ٦بڇڄ ثواي كهڅټ کزڀ ځوڇي ؽ ڇ ٭ٺذ ڇ ٽؾڈ اڈٷ

االٻ، ثڄ هپذ كاكٿ اڀ ٦جڄ ٱبٻ ځپڈك. عپ٦ اى كځب پوزبٿ ها کڄ چڂل هڇىي ٽؾو

ځ٢و ٥ڈاٻ ٽوع٤ كڀ ثڈكځل ثب فڈك هڈٷ گواٽ)( ها كهک کوكڃ ڇ چڂل ؽلش ڂلڃ ڇ كه

څپلذ ځپڈكځل ڇ ثڄ رؤڇٸ آبد ڇ ع٦ٸ افجبه ڇا٩ڈاء فٺ ٽ٪ڈٷ لځل ڇ هۀ كهفذ ىٱڈٻ

ؽکڈٽذ ثڂ اٽڄ ها ثواي څپڄ ٽؾکټ بفزڂل. اڀ كزڄ ث پوڇا ڇ آکبها ؽ ها ٬٦

ثب٭ ڇ ا١چبه ک ڇ ځپڈكځل. كزۀ كگوي ثڈكځل کڄ ځچبځی اى ٽ٦بڇڄ کپک ٽ عزڂل ڇ ثڄ ٽڂٮ

روكل ڇ ىڅل ٭وڇ ٽوكٻ ها كه بهي ؽ كڇ كٷ ڇ ذ کوكځل! ٽوڇه ىٽبٿ ڇ رجٺ٪بد ڇ رٺٲڀ

څبي كزگبڅچبي ازجلاك چڂبٿ هڄ ڇ ٭وڇ٣ اڀ كڇ٦جڄ ها ثڄ څټ پچلڃ ڇ رٲڈذ ځپڈكڃ، کڄ

٦ت ڈٻ ها ٱبٻ ثڄ وه پبهڃ ای بكڃ ٹڈػ ڇ ث فجو اى ر٦بٹټ االٻ ٱبٻ ڇ اٱلاٻ كهثواثو اڀ

. ځٮڈم كاكٿ 3كڀ ٽ پڂلاهځل ڇ کڈد ڇ ځپغپظ ها اى ٥الئټ ٱل ڇ كڂلاهي ٽ پبهځل!

پوز بڃ اذ، ىوا ١چڈه از٦لاكڅبي ٥ٺپ ڇ ٥پٺ كه ٥پڈٻ ثڄ ڇٺۀ اٽل ثڄ اٽزبىاد ڇ

هلٿ ثڄ رڈ څبي ځڈ٥ ٽ ثبل، آځگبڃ کڄ ٥ڂڈاٿ پوز كه اعزپب٣ ڇٺۀ اٽزبى ڇ

ٽٲبٽبد گوكل، ٽوكٽبٿ پذ ڇ ثذ روا کڄ كه ٭ڀ رپٺ ڇ ر٢بڅو ثڄ اب٥ذ ڇ ٥جڈكذ ٽبڅو رو

اى كگواٿ ثبڂل ثزو ٽ رڈاځڂل ثڄ ٽٲبٽبد ثوڂل ڇ ثو ٽوكٻ ٺڄ بثڂل ڇ اڀ ٽڈعت اى ٽبٿ

ڄ ثب ه٭زڀ اٽزبىاد ٽ٦ڂڈي ڇ كه ځزغڄ عچٸ ڇ مٹذ ٥پڈٽ اذ. كه چڂڀ اعزپب٣ ٽڂؾ چ

٥ٺټ ڇ ٭ٺذ ٽڈعت ٥ٲت ٽبځلگ ڇ ٽؾوڇٽذ اذ، چڂڀ ٽٺز كه چڂگبٷ ثگبځگبٿ کبه ڇ كه



Pag

e13

6

ثواثو كځب ڇ ربهـ وٽبهځل. کبه ثڄ آځغب ٽ هل کڄ و٭لاهاٿ كڀ څټ ثب رڈعڄ ڇ ثلڇٿ رڈعڄ ثڄ

كزگبڃ ثذ روا کپک ٽ ځپبڂل ثب آځکڄ ثب اڈٷ ك٥ڈد پپجواٿ ڇ وڇهد كڀ ٽقبٹ٬

ذ. . . څوچڄ اٸ ك٥ڈد پپجواٿ کڄ فلا پوز اذ ا٭واك ها كه ٥ٺټ ڇ افالٯ ځوڇٽڂل ڇ كه ا

هڇؽڄ ٥يي ڇ ٽزٲٸ ٽ کوكځل، ثذ پوز ٽوكٻ ها ثڄ عچٸ ڇ پز ڇ ځبرڈاځ ڈٯ ٽ كڅل،

چڂبٿ کڄ ٽزڈٹبٿ ثزکلڃ څب ثذ څب ها ٽ آهازڂل ڇ کواٽذ څب ثواي اڀ ٽڈعڈكاد ث هڇػ ٽ

ب ٽوكٻ ها ثٮوجڂل ڇ ٽٲچڈه بىځل. . . اڀ ڇاهصڀ ٱوڇٿ ربهک څټ رب ٽ رڈاځڂل ثب ٽلاؽ ڇ بفزڂل ر

رپٺ كه ٽوكٻ اغبك ڇڅټ ٽ ځپبڂل، ڇ ٽوکي ارکبء فڈك ها ٽؾکټ ٽ بىځل. اڂچب كڈاه كڇهڇئ

څزڂل کڄ پذ كافٸ آٿ كهڇ٧ ڇ ٭وجکبهي ڇ ڇؽذ ڇ اواة ڇ ثلثڂ اذ ڇ پذ ثوڇٿ

ځلگ ڇ فڈځقڈاهي ڇ چپبڇٷ اذ. اڀ ثذ روابٿ ٽبٿ ىٽبٽلاه ڇ ٽٺذ ٭بٺڄ اغبك ٽ کڂڂل ڇ كه

بڃ ها ٮل ڇ ٮل ها بڃ ٽ ځپببځڂل، ثڄ ڈهکڄ رٮبڅټ ثڀ ٽٺذ ڇ ىٽبٽلاه ٱ٤ ٽ ڈك.

ځپبڂل اگو ٽوكٻ اى گوڂگ ٭وبك کڂل اڂچب ٽ گڈڂل عپ٦ذ افالٷ گوځل، اگو اى ١ٺټ ثڂبٹڂل ٽ

کڄ ٽ فڈاڅڂل اؽببد ها ثو٥ٺڄ ٺبٿ ڇ كڀ رؾوک کڂڂل. كهځزغڄ واىۀ هڇاث ڇ ؽڀ

رٮبڅټ ها اى څټ ٽ پبڂل ڇ څپڄ ها ثڄ وات ٭ڂب ٽ کبځڂل. اٽواٹپئٽڂڀ ٥ٺڄ اٹالٻ

ىٽبٽلاهاٿ االٻ ها اى اڀ كزڄ ٽوكٻ ثوؽنه كازڄ ڇ اڇب٭بٿ ها آځڈه کڄ څزڂل ثبٿ

. اى ٱڈائ کڄ ځگچلاه ازجلاك اذ افزال٭بد كڂ ڇ ب ڇ جٲبر اذ کڄ 4ٽڈكځلڃ اځل. ٭و

ابكي ازجلاك ثلڀ ڇٺڄ ٽوكٻ ها اى څټ علا ڇ ځوڇڅبي ٽٺذ ڇ اعزپب٣ ها ٽو٫ کلگو ٽ

بىك ڇ ثڄ اڀ ڇٺڄ ٺۀ ٱبڅواځۀ فڈك ها ځگڄ ٽ كاهځل. اڀ ٱڈۀ ٽڂٮ گوچڄ اى آصبه ڇ ځزبظ

ٱڈاي كگو ازجلاك اذ ڇٹ فڈك ثواي اثٲبء ڇ كڇاٻ ازجلاك ٥ٺذ ٽئصو ٽ ثبل. كهعبد رٮوٱۀ

ؽيث ڇ كڂ كه ٽبٿ څوٽٺذ ٽياٿ ڂغ ځٮڈم ازجلاك اذ، ثڄ اڀ عچذ كه ىثبٿ ٱوآٿ ڇ

ذ . ٱڈۀ ٱچو ڇ اغبك ڇؽذ ڇ ىعو ا5افجبه، ازجلاك ڇ اځٲوا ٽٺٸ ها ٽزڂل ثچپڀ كاځزڄ اځل.

کڄ اىٱلټ فڈك واٿ فڈٿ فڈاه ځجذ ثڄ ثيهگبٿ ڇ اؽواه ا٥پبٷ ٽ ځپڈكځل. فڈ ثوعزۀ فڈٿ

پپجواٿ گواٻ ڇ ثڂڈابٿ ٥بٹپٲبٻ كه ٮؾۀ هڇىگبه كه ثواثو چټ ځپببٿ اذ کڄ ثب څچ پوكڃ

پڈلځ ڇ ثب څچ ڇٺڄ ٽؾڈ لځ ځذ. اڀ ا٥پبٹ کڄ ربهـ ثوذ ها وٽبه ځپڈكڃ

ی کڂلٿ هیۀ آىاكی ڇ آىاكگبٿ ڇ ٺۀ کبٽٸ عجبهاٿ ثڈكڃ. څواځلاىڃ ٽٺٸ ثلاهرو ڇ پبلاهي ثوا

. اى 6آکبهرو گوكك عڂڈٿ فڈځقڈاهي ٽزجلڀ ثزو ڇ آصبه اواة آځبٿ ١بڅو رو ٽ گوكك.

ځگچجبځبٿ ازجلاك ٭وكي ازجلاك جٲبر ازڈ آٿ كزڄ اى وٽبڄ كاهاٿ ڇ ٽالکڀ ڇ اوا٭ کڄ

ي جٲبر ج٦ذ صبځڈي كه ٽياط هڇؽبٿ لڃ اذ ڇ زپگوي ڇ ازضپبه كگواٿ ها ؽ فڈ

اهص ڇ ج٦ فڈك ٽ پڂلاهځل، ثب رپبٻ ٱڈائ کڄ كه كذ كاهځل ٽزجل ها پوڇه ٽ كڅڂل ڇ

گوچڄ اى عچذ كگو هڄ څبي ٽؾکټ -رٲڈذ ٽ کڂڂل. اڂچب بفڄ څب ڇ ٭وڇ٣ ازجلاكځل

ثب ا٭کبه ڇ آهاء رڈكڃ څبي ٽوكٻ څپواڃ ڇ کپک کبهځل کڄ ٽڂب٭٤ ڇ ځٮڈم فڈك ها رب آځغب -ازجلاكځل

ځگچلاهځل. آځگبڃ کڄ فوي ثواي ىځلگ اوا٭ ڇ چپبڇٹگوي فڈك اؽب ځپڈكځل، الػ كگواٿ ڇ

آڂلگبٿ کڈه ڇ وا٭ذ ڇ ٥يد ها ىو پب ٽ گناهځل ڇ ثبالي الۀ ثچبهگبٿ رقذ ڇ ثبهگبڃ ثذ څبي



Pag

e13

7

. اى اجبة ڇ ٱڈاي ثٲبء ازجلاك، ثڄ كذ گو٭زڀ ڇ 7هځگ آٽيي ربىڃ وپب ٽ كاهځل. فڈك ها ثب

٩ت ځپڈكٿ و هزۀ اٽڈاٷ ٥پڈٽ ڇ ځوڇي پبڅ اذ. ثڄ ڇٺۀ اځزقبة ٭وٽبځلڅبٿ اى

ٽوكٽبٿ پذ ث وا٭ذ ڇ و٭لاه ٽڂب٭٤ ثگبځگبٿ، ٱڈاي پبڃ ڇ اٽڈاٷ ها ثواي ىثڈځ ٽٺذ ڇ ٩بهد

ځپبڂل ڇ واٿ اثالد ڇ ٥بئو ها ثواي وکڈث ٽٺذ ٽغچي ٽ بىځل . ٽوكٻ ٽو٫ ٽ

*****

«دهکراسی دیي داری»هحوذ هجتذ ضبستری

كه اهرجب كیڀ ڇ كڇٹذ اى اځٲالة ٽوڇڄ رب اځٲالة االٽی زي ثڀ فڈازبهاٿ ٽلهځزڄ ڇ

و اٿ ٦ی كه ثبة اهرجب ثڀ څڈاكاهاٿ ڂذ ث اى یک لڃ كه کبځڈٿ ځ٢و ٽبٿ هڅجواٿ ڇ ٽٮ

كیڀ ڇ كڇٹذ ڇ اٽکبٿ ڇ کٮذ بىگبهی ثڀ ایڀ كڇ اى آزبځۀ اځٲالة ٽوڇذ رب کڂڈٿ كه ایواٿ

اكاٻ كازڄ اذ . كه عوبٿ اځٲالة ٽوڇڄ هڅجواٿ هڇؽبځی ثڄ كڇكزڄ رٲټ لځل ڇ هڇبهڇي

ڄ ك٭ب٣ اى ٽوڇڄ ثوفبزڂل ڇ اى کلگو ٱواه گو٭زڂل. گوڇڅ، اى آٿ عپٺڄ ٽؾپل ؽڀ ځبئڂی، ث

څپقڈاځ آٿ ثب هڇػ االٻ قڀ گٮزڂل ڇ گوڇڅ كگو، اى آٿ ٽبٿ ـ ٭ٸ اهلل ځڈهی، عبځت

ازجلاك ها گو٭زڂل ڇ ٽوڇذ ها ٽ٪بو ٽجبځ االٽ پوكځل. كه پی ازٲواه عپچڈهی

كه ثبة بىگبهی كیڀ ڇ االٽی ځي ثؾضی ٽبثڄ کڄ څڂڈى اكاٽڄ كاهك، ثڀ هڇؽبځبٿ ڇ ٽٮواٿ

كٽڈکوای آ٩بى ل. اگوچڄ كه كڅۀ آ٩بىڀ ٱوٿ ثزټ ك٥ڈی اٽکبٿ پنوي كٽڈکوا كه عبٽ٦ڄ

االٽ كه رکڄ ثو ٱوآٿ ڇ اؽبكیش ڈهد ٽ گو٭ذ، كه كڇهاٿ افو ڈڃ څبي رٮکو ٩وث څټ اى

ازٮبكڃ ٱواه گو٭زڄ ڈي ثڂبكگوابٿ ڇ څټ اى ڈي څڈاكاهاٿ كٽڈکوا كه عبٽ٦ڄ االٽ ٽڈهك

اذ. اڀ هڇ ربىڃ ځبځڄ پلا ځچذ څبي ربىۀ ثڂبكگوا ځڈڀ االٽ ڇ آىاكقڈاڅ ځڈڀ

كڂ كه كڇ كڅۀ افو اذ. كه ایڀ ثق گيیلڃ څبئی اى ځڈزڄ څبی ٽؾپلؽڀ ٽغزچل

ڂ ٽی جزوی کڄ ثڄ وػ آهاء ڇ ٽڈا٤ ثڂبكگوابٿ ځڈڀ االٽ، ڇ آىاكي فڈاڅبٿ ځڈڀ ك

لڃ اذ. پوكاىك، آٽ

هحوذ هجتذ ضثستزی

دهکزاسي ديذاري*

آىاكي ب ڇ كٽڈکوا ثواي ٽٺذ اواٿ كڇ ٽٲڈٹڄ ثبه ٽچټ ڇ وځڈذ بى اذ ڇ اگو

ٽٺذ ٽب كه ٭چټ ڇ رؾٺٸ آځچب كچبه فب گوكك گو٭زبه وكهگپ څب ڇ هځظ څبي ٭واڇاٿ فڈاڅل ل. كه

څبي علي كهثبة اڀ كڇ ٽٲڈٹڄ ٽوػ ٽ ڈك فب٥چبي ثيهگ ځي كه ک بٷ افو کڄ ثؾش

٭چټ آځچب هؿ ٽ ځپبل. ٥لڃ اي آىاكي ب ها کڄ ٽ٦ڂبي كهذ آٿ آىاكي ٥ٲالځ ڇ ااهاكي ڇ



Pag

e13

8

٥پٺ اځبٿ ڇ ٽبهکذ ڇي كه ر٦ڀ وځڈذ اعزپب٥ فڈك كه ٥ڀ ٽئڈٹذ كه ثواثو ٱڈاځڀ

افالٱ ڇ څزک اهى څبي ٽ٦ڂڈي ٽ٦ڂب ٽ کڂڂل ڇ پ افالٯ ٽ ثبل، وپچ اى اڈٷ

٥ٺڄ آٿ ك٥ڈا اٱبٽڄ ٽ کڂڂل ڇ كٽڈکوا ها آٽبط ؽپالد فڈك ٽ بىځل چڈٿ كه ٽوعٺڄ گناه

٭وڅڂگ کڂڈځ، ٽٺذ ٽب كڇهاٿ وځڈذ بىي ها ٽ گنهاځل، ځپ رڈاٿ ڇ ځجبل ثڄ بكگ اى

ٽٺ اڅٸ ٱٺټ اغبة ٽ کڂل كهاڀ ثؾش څبي کبه اڀ فبڅب ڇ ؽپٺڄ څب گنذ. ٭وڄ كڂ ڇ

علي کڄ ٭وڅڂگ کڈه ٽب ها رکبٿ كاكڃ اذ وکذ کڂڂل ڇ قڂبٿ بؽجڂ٢واٿ ڇ ٽزٮکواٿ عبٽ٦ڄ

ها کڄ ثڄ اڀ ٽڈڈ٥بد ٽچټ ٽ پوكاىځل ثڄ ځٲل ڇ ثوه ثپبهځل. ٽل٥بي اٺ ٽقبٹٮبٿ كڂ

ٽوكٽبالهي ٦ڂ ابٹذ كاكٿ كٽڈکوا اڀ اذ کڄ ٽ٦ڂبي كٽڈکوا ٽوكٽبالهي اذ ڇ

ثڄ اهاكڃ اځبٿ كه ثواثو اهاكڃ فلاڇځل ڇ ٽٲلٻ كازڀ ٱبځڈٿ اځبٿ ثوٱبځڈٿ فلاڇځل اڀ ٽجڂب اځبٿ

ٽؾڈهي اذ ڇ ثب االٻ کڄ ثواب فلاٽؾڈهي ازڈاه اذ، بىگبه ځذ. كٽڈکوا

ٿ ها كه ثواثو فلا ٱواه كهٽڈاهكي کڄ ؽلاٱٸ، ٱڈاځڀ ٱ٦ اى ڈي فلاڇځل ٽ٦ڀ لڃ اذ اځب

اڀ ٽل٥ب ثو رڈهاد ځبڈاة اى كٽڈکوا ازڈاه لڃ اذ: _____________ 5ٽ كڅل.

1-. 1377ٽوكاك 15څپچوی، « كٽڈکوا ڇ كڂلاهي،*»

اڀ پو ثڂبكڀ کڄ اځبٿ كه ٽٲبٻ ٱبځڈځگناهي اى اهى څب ڇ ٱڈاځڀ اٹچ ثبل رج٦ذ کڂل ب ځڄ؟

ڇ ٭ٺٮڄ افالٯ ٽورج اذ ځڄ ثڄ کٸ ڇ ڈڃ ؽکڈٽذ کڄ كٽڈکوا گڈځڄ ثڄ ٭ٺٮڄ ؽٲڈٯ

اي اى آٿ اذ. كٽڈکوا ځڄ ٭ٺٮڄ ؽٲڈٯ اذ ځڄ ٭ٺٮڄ افالٯ ڇ ثڂبثواڀ ځڄ الؽذ ثواي

پبقگڈ ثڄ آٿ ئاٷ ها كاهك ڇ ځڄ ٽ رڈاځل كه ٽ٦بڇڄ ثب اٸ رٲلٻ اهاكڃ ؽلاڇځل ثو اهاكڃ اځبٿ

كه كځبي اٽوڇى ک کٸ ڇ ڈڃ ؽکڈٽذ اذ كه ٽٲبثٸ کٸ ڇ ڈڃ ٱواه گوك. كٽڈکوا

ؽکڈٽذ څبي كکزبرڈهي اڀ کٸ ڇ ڈڃ ؽکڈٽذ اڀ اذ کڄ كه عبٽ٦ڄ څبي اٽوڇى کڄ عپ٦ذ

څب ڇ گوڇڅچبي ٽز٦لك ثب ا٥زٲبكاد ڇ ٥ال ڇ ٽڂب٭٤ ب ڇ اعزپب٥ ڇ ٭وڅڂگ ٽزٮبڇد كهآٿ

ٽذ کڂڂلگبٿ وکذ ٽ کڂڂل ڇ ثڄ کبهڅبي ٽقزٺ٬ ؽکڈٽذ ىځلگ ٽ کڂڂل څپڄ كه اځزقبة ؽکڈ

ځ٢بهد ٽ کڂڂل، اى آځچب ٽئڈٹذ ٽ فڈاڅڂل ڇ ثب اڀ ٽبهکذ ٽزپو اڀ ٭وذ ها څپڄ

ثواي فڈك ؽٮ٠ ٽ کڂڂل کڄ ثزڈاځڂل ٱلهد ب ها ثڄ ڈهد ٽبٹپذ آٽي اى ٥لڃ اي ثگوځل ڇ

ؽکڈٽذ اذ کڄ كهآٿ ٽوكٻ، رب ؽل ٽٲلڇه، ؽڈك ثڄ ٥لڃ اي كگو ثپبهځل. كٽڈکوا آٿ کٸ اى

ثو فڈك ؽکڈٽذ ٽ کڂڂل ڇ فڈك ٽٲلهاد ىځلگ اعزپب٥ ها كه كذ كاهځل. آځچڄ ؽکڈٽذ

كٽڈکوارک ها اى بو کٸ څبي ؽکڈٽذ علا ٽ کڂل اڀ اذ کڄ ؽکڈٽذ كٽڈکوارک ځپ رڈاځل

ٱلهد کڂل ڇ بٽڀ ٥پلڃ اڀ اى عبٽ٦ڄ کڄ ٽزکٸ اى عپ٦ذ څب ڇ گوڇڅچبي ٽقزٺ٬ اذ ٺت

ڇ٤ اڀ اذ کڄ اڀ ؽکڈٽذ ٽٺيٻ ثڄ پوڇي اى ٽٲوهاد ٱبځڈځ اذ کڄ ثڄ ٽڂ٢ڈه ؽٮ آىاكي

رکالد ڇ ثبٿ ٥ٲبل ڇ ځ٢وڄ څبي ٽزبك كه عبٽ٦ڄ ڇعڈك كاهك. ڇعڈك ڇ ؽبد كٽڈکوا ثزڄ

ٺ٪بد ڇ اال٣ ثڄ ڇعڈك رکالد ٥ٲبل ٽزبك اذ كهؽکڈٽذ څبي كٽڈکوارک ڇ ٽبئٸ رج

هبځ چڈٿ هاكڈ ڇ رٺڈيڈٿ، ٽجڈ٥بد، ڂپبڅب ڇ رئبروڅب ڇ ٩وڃ كه افزبه کٺڄ عپ٦ذ څب ڇ



Pag

e13

9

اؽياة ا٥ټ اى ٽقبٹ٬ ڇ ٽڈا٭ كڇٹذ اذ. ؽکڈٽذ كٽڈکوارک ځڄ ؽکڈٽذ اکضوذ اذ ڇ ځڄ

ذ. ؽکڈٽذ اٱٺذ ثٺکڄ ؽکڈٽز اذ کڄ ڇ١ٮڄ آٿ رؤٽڀ ٽڂب٭٤ ڇ ه٭بڃ ڇ الػ څپڄ گوڇڅچب

كٽڈکوا كه وىٽڀ څبي ٽقزٺ٬ ثب آكاة ڇ هڈٻ ڇ ٥ٲبل ڇ ٭ٺٮڄ څبي ڇژڃ څو ٱڈٻ ڇ

څوٽٺذ اځجبٯ پلا ٽ کڂل ڇ كه لك ر٪و آځچب ثوځپ آل ڇ ځپ فڈاڅل ٥ٲلڃ ب آكاة ڇ هڈٻ

ڇژڃ اي ها ثوؽکڈٽذ ڈځلگبٿ رؾپٸ کڂل ڇ اى اڀ ځ٢و کبٽال ځٲڄ ٽٲبثٸ ؽکڈٽذ څبي كکزبرڈه

اذ. كه عبٽ٦ڄ څب کڄ ثب ؽکڈٽذ كٽڈکوارک اكاهڃ ٽ ڈك ڇؽلد عبٽ٦ڄ ثب اٸ اؽزواٻ

ٽزٲبثٸ بؽجبٿ ٥ٲبل ڇ ا٭کبه ڇ ٽڂب٭٤ ٽزٮبڇد ثڄ کلگو رؤٽڀ ٽ ڈك ڇ ځڄ ثب ڇؽلد څپڄ آځچب كه

کبه ک ٥ٲلڃ ڇ ٽڂٮ٦ذ ٽ٦ڀ كه عبٽ٦ڄ څبي اٽوڇى کڄ ر٦لاك گوڇڅچب ڇ عپ٦ذ څب اى ځ٢و ٥ٲبل ڇ ا٭

ڇ ٽڂب٭٤ اعزڂبة ځبپنو لڃ اذ، رڂچب اٸ اؽزواٻ ٽزٲبثٸ اذ کڄ ٽ رڈاځل ڇؽلد اعزپب٥

بٹټ ڇ پبلاه ثڄ ڇعڈك آڇهك ڇ اواه ثو رٮڈٯ هپ ثقلٿ ثڄ ک ٥ٲلڃ ٽ٦ڀ ځزغڄ اي عي

پ آٽلٿ وکڈة ڇ رجلٸ لٿ ؽکڈٽذ ثڄ كکزبرڈهي ځلاهك. كهعبٽ٦ڄ څبي اٽوڇى رڂچب كه بڄ

ٽڈکو اذ کڄ ٽ رڈاٿ څپڄ از٦لاكڅبي ا٭واك عبٽ٦ڄ ها اى و وکذ كاكٿ آځچب كه ك

بفزڀ ىځلگ اعزپب٥ بٿ ثبهڇه بفذ. رڂچب اى اڀ اذ کڄ ٽ رڈاٿ ک ر٦ٲٸ عپ٦ فالٯ

كه 2-ثڄ ثبه آڇهك ڇ ثب آٿ ثڄ ٽب٫ كه ٽلاٿ ىځلگ پچلڃ اٽوڇى ه٭ذ ڇ ثب ٽڈ٭ٲذ ٥پٸ کوك.

وارک كڇ اٸ آىاكي ڇ ٽبڇاد څپڄ اځبٿ څب ثلڇٿ څچ ازضڂب ڇ و٭ب اى آٿ ځ٢و کڄ ؽکڈٽذ كٽڈک

اځبٿ څزڂل، پنو٭زڄ ٽ ڈځل. ؽکڈٽذ كٽڈکوارک اى آٿ ځ٢و کڄ ک ؽکڈٽذ اذ څچ

رٮوي اىعچبٿ، اځبٿ، ٥ٲلڃ ڇ آڂ ها ثورو اى كگوي ځپ ځبځل ڇ څچ ٭ٺٮڄ اي ها ٽٲلٻ

كاهك. ڇٹ اڀ ٽڈ٤ ځڄ اى اڀ عچذ اذ کڄ ؽکڈٽذ کڂڂلگبٿ پب ؽکڈٽذ ثو ٭ٺٮڄ كگو ځپ

ڈځلگبٿ اى ځ٢و ٭ٺٮ ٽ٦زٲل ثڄ ځجذ ٽٺ ٽ٦و٭ذ ڇ ب پوڇ ٽکزت ال اكهي څزڂل ثٺکڄ اى

اڀ ځ٢و اذ کڄ ڇ١ٮڄ ؽکڈٽذ ڇهڇك كه اڀ ٽبئٸ ځذ ڇ رکٺ٬ اڀ ٽبئٸ ها ٭ٺڈ٭بٿ

ڇهڇك ؽبکپبٿ كه اڀ ٽبئٸ عي ځيا٣ ڇ فڈٽذ ڇ كکزبرڈهي ځزغڄ ٽ٦ڀ ٽ کڂڂل ڇ ځڄ ؽبکپبٿ ڇ

اي ځپ كڅل. كه ؽکڈٽذ كٽڈکوارک كڇ اٸ بك لڃ، ثواي ر٦ڀ چگڈځگ ځجذ اځبٿ څب ثب

کلگو كه ىځلگ كځڈي ڇ پ هيي کٸ ؽکڈٽذ ثڄ کبه گو٭زڄ ٽ ڈك ڇ ځڄ ثواي ر٦ڀ

ا٥الٻ ث اصو ثڈكٿ رقٺ٬ اځبٿ اى اهاكڃ ڇ فڈاذ ٽبڇاد اځبٿ څب اى ٹؾب ٦بكد افوڇي ڇ

فلاڇځل كه ځغبد ځچب اڇ ڇ اځکبه فلاڇځلي فلا ڇ اځبځذ اځبٿ كڇ اٸ ٽبڇاد ڇ آىاكي كه ځ٢بٻ

څبي كٽڈکوارک اٽوڇى ثڄ ؽکپذ ٥پٺ ٽوثڈ اذ ڇ رڂچب رکٺ٬ اهرجببد اعزپب٥ اځبٿ څب ثب

ځ٢وي ځزڂل ڇ څوگي عبځڀ اځبٿ ڂب كڂ ب کلگو ها ٽ٦ڀ ٽ کڂل. اڂچب ؽکپذ

٭ٺٮ ځپ ڈځل ڇ ٽٲبٻ ڇ ٽڈٱ٦ذ اځبٿ كه ځ٢بٻ څز ها ٽق ځپ بىځل. ثڂبثواڀ كه

ک ځ٢بٻ كٽڈکوارک، بؽجبٿ څپڄ ٥ٲبل ڇ ٭ٺٮڄ څب ڇ پوڇاٿ څپڄ اكبٿ ؽ ؽبد ڇ هل ڇ

ها كاهځل. اٽوڇى كه بڄ ثبهي اى ؽکڈٽذ پو٭ذ ڇ اٹزياٻ ثڄ ٩ٲبل ڇ اهى څب ڇ ٱڈاځڀ فڈك

څبي كٽڈکوارک، ٽٺڈٿ څب اځبٿ ٽ٦زٲل ثڄ ؽٲبځذ ٽڂؾو ثڄ ٭وك كڀ فڈك كه کڂبه پوڇاٿ اكبٿ

كگو ىځلگ ٽ کڂڂل، ثلڇٿ اڀ کڄ ٥ٲلڃ كڂ آځچب ٽبځ٤ څپيز ٽبٹپذ آٽي بٿ ثب پوڇاٿ



Pag

e14

0

ځغبد افوڇي ځپ كاځڂل. كٽڈکوا هڇ كه ىځلگ اكبٿ كگو ثبل کڄ آځچب ها ثچوڃ ٽڂل اى

كځڈي اذ ڇ ځڄ ٽ٦به كاڇهي كهآفود اځبٿ څب كهذ اذ کڄ ٱبځڈځگناهي چڂڀ ؽکڈٽز اى آها

كهٱبځڈځگناهي اهاكڃ »ڇ ٥ٲبل ٽوكٻ رج٦ذ ٽ کڂل ڇٹ ځڄ اى اڀ ثبة کڄ ٱبځڈځگناهاٿ ٽ٦زٲلځل کڄ

چڂڀ ٽؤٹڄ اي کڄ كه ڇاٱ٤ ک ٽؤٹڄ ٭ٺٮ اذ، اال«. ٽوكٻ ٽٲلٻ ثو اكاهكڃ فلاڇځل اذ

ٽڈهك رڈعڄ ٱبځڈځگناهاٿ اڀ ؽکڈٽذ اى آٿ ځ٢و کڄ ٱبځڈځگناه څزڂل، ځپ رڈاځل ثبل. رڂچب ٽؤٹڄ

آځچب اڀ اذ کڄ ٱبځڈٿ فال٫ اهاكڃ ٽوكٻ ځجبل. ڇ اگو اهاكڃ ٽوكٻ اڀ ثبل کڄ اى ٱڈاځڀ اٹچ

ٽڈکوارک ځي ثڄ رج٤ ٽوكٻ څپڀ کبه ها ٽ کڂڂل. اٹجزڄ ٱبځڈځگناهي رج٦ذ کڂڂل ٱبځڈځگناهاٿ ؽکڈٽذ ك

ځ٢بٻ كٽڈکوا كه اٸ ها ٽٺپب ٽوا٥بد ٽ کڂل؛ اٸ کټ اڀ اذ کڄ ٱڈاځڀ ٽڈعل ڇ ب

ؽب٭٠ ثوروي گوڇڃ، ڂ٬ ڇ جٲڄ اي ثوگوڇڃ، ڂ٬ ڇ جٲڄ كگو ڇ عڂ ثوعڂ كگو ڇ ځژاكي

كڇٻ اڀ اذ، کڄ ٱڈاځڀ فو ڇ ٽٺؾذ ڇ ه٭بڃ ٽ٦ڂڈي ڇ ٽبكي كگو ڇ ٽبځڂل اڂچب ځجبل. اٸ

څپگبٿ ها رؤٽڀ کڂل ځڄ ٽڂب٭٤ اکضوذ ڇ جٲڄ ڇ گوڇڃ ٽ٦ڂ ها كه كٽڈکوا اى آٿ ځ٢و کڄ ک

کٸ ؽکڈٽذ ڇ رلثوي ثواي ىځلگ څپگبځ كځڈي اذ )ٱ٤ ځ٢و اى ڇ٤ افوڇي ٽوكٻ( څپڄ

پبهڃ ک ڇ پبهڃ كڇ ڇعڈك ځلاهك. كهؽکڈٽذ چوڇځل ٽزبڇي اٹؾٲڈٯ څزڂل ڇ چوڇځل

كٽڈکوارک عوبٿ ٱبځڈځگناهي كه بڄ پبجڂلي ثڄ اڈٷ بك لڃ اځغبٻ ٽ ڈك ڇ پ آهاي

اکضوذ ٱبځڈځگناهاٿ کڄ ځپبڂلڃ اکضوذ ٽوكٻ ثڄ پبه ٽ هڇځل رکٺ٬ څوٱبځڈٿ ها ٽ٦ڀ ٽ کڂل.

وكٻ عبٽ٦ڄ ٽٺپبٿ ثڄ ٱڈاځڀ فلاڇځل كهذ كه څپڀ عب ئاٷ علي ٽب اڀ اذ کڄ اگو ٽ

٥الٱپڂل ثبڂل، ٱب٥لرب ڇ ٥پال فڈاذ ڇ اهاكڃ ٽوكٻ كه ٽبٹڄ ٱبځڈځگناهي ثڄ کلاٻ ڈي ٽزڈعڄ

فڈاڅل ل؟ آب عي اڀ اذ کڄ اڀ ٽوكٻ اى ؽکڈٽذ کڂڂلگبٿ فڈاڅڂل فڈاذ ثڄ ٱڈاځڀ فلاڇځل

ک ځ٢بٻ كٽڈکوارک هاڅ عي پوڇي اى اڀ ٽز٦چل ثپبځڂل؟ ڇ آب ٱبځڈځگناهاٿ ٽڂزقت اڀ ٽوكٻ كه

فڈاذ ٽوكٻ فڈاڅڂل كاذ؟ آب ځزغڄ ٥پٺ عي اڀ فڈاڅل ثڈك کڄ ٱڈاځڀ فلا ٽوا٥بد ڈك؟

ثبل اب٭ڄ کڂټ کڄ كه ک ؽکڈٽذ كٽڈکوارک ٽٺپبٿ ٱب٥لرب ٱبځڈځگناهاٿ ځي کڄ ٽڂزقت ٽوكٻ اځل،

عچذ ځي ثو وت اپڂبٿ اى ٽوا٥بد ٱڈاځڀ اٹچ ٽ٦زٲل ثڄ ٱڈاځڀ فلاڇځل فڈاڅڂل ثڈك ڇ اى اڀ

ا٭يڇكڃ فڈاڅل ل. اڀ ٽٺت کڄ اگو ٽٺپبځبٿ ؽکڈٽذ كٽڈکوارک كازڄ ثبڂل، ٱڈاځڀ فلا هڅب

ٽ ڈك ڇ رٲلٻ اهاكڃ فلاڇځل ثوکو ٽ ځڂل ثب څچ كٹٸ ٱبثٸ ٱجڈٷ ڇ ثب څچ ٽؾبجڄ اي

ل اگو هأي ٽوكٻ كه ربك ثب ؽکټ فلا ثبل، کلاٻ ٽقبٹٮبٿ كٽڈکوا ٽ پوڂ 3-عڈه ځپ آل.

ک اى آٿ كڇ ها ثبل پنو٭ذ؛ هأي ٽوكٻ ب ؽکټ فلا ها؟ پبـ اڀ پو كڇ ثق كاهك: ثق اڇٷ

اڀ اذ کڄ اى ځو کالٽ ڇ ٥ٲلر څو ٽٺپبٿ ٽڈ٬١ اذ ؽکټ ٱ٦ فلاڇځل ها ثو هأي

ڇىي ٽوكٻ اواٿ کڄ اکضوذ ٱوت ثڄ ارٮبٯ آٿ فڈك ٽٲلٻ ثلاهك. ثق كڇٻ اڀ اذ کڄ اگو ٭وب ه

ٽٺپبځڂل، كه ٽٲبٻ ٱبځڈځگناهي ثڄ ڈه علي ځقڈاڅڂل ثڄ ٱبځڈٿ ٱ٦ فلاڇځل ٥پٸ کڂڂل ڇ چڂڀ

ا٥وا ٥پڈٽ ثب ٥ٺټ ثڄ ٱ٦ذ ٱبځڈٿ فلاڇځل ارٮبٯ ا٭زل، كهآٿ هڇى ثبل گٮذ ٽزؤٮبځڄ ٽوكٻ

ڇ كهآٿ ڈهد ثب کپبٷ اځلڇڃ کبهي اى كذ څچ ک اواٿ ٽٺپبځ ها كهآٿ ٽڈاهك کڂبه گنازڄ اځل

بفزڄ ځقڈاڅل ثڈك ڇ قڀ گٮزڀ اى ؽکټ فلا كه ٽبٿ آځچب ٽ٦ڂب ځقڈاڅل كاذ. ٽڀ ٽپئڀ



Pag

e14

1

څزټ کڄ چڂڀ هڇىي ځقڈاڅل آٽل ڇ آهاي ٽوكٻ اواٿ كه ربك ثب ؽکټ فلاڇځل ٱواه ځقڈاڅل گو٭ذ.

٥ٺڄ آٿ څچ گڈځڄ رڈعڄ ٽڂٲ ځلاهك. هڇاط هث كاكٿ اؽزپبٷ چڂبٿ هڇىي ثب كٽڈکوا ڇ ؽپٺڄ

پبهڃ اي اى ه٭زبهڅبي افالٱ ڇ آىاكي ٱبځڈځ پبهڃ اي اى ٽؾوٽبد اٹچ كه ٩وة څټ کڄ گبڅ ؽوثڄ

ٽقبٹٮبٿ كٽڈکوا ٽ ڈك اال هث ثڄ كٽڈکوا ثڄ ٥ڂڈاٿ ڈڃ ڇ کٸ ؽکڈٽذ ځلاهك ڇ

ک عبٽ٦ڄ ٽٺپبٿ کڄ ثب كٽڈکوا ٽؾڈٷ رؾڈالد ٭وڅڂگ ٩وة اذ. اٹجزڄ ٽپکڀ اذ كه

اكاهڃ ٽ ڈك، کبځ ب گوڇڅچب ب٭ذ ڈځل کڄ ثڄ كالٺ ٽقبٹ٬ ٥پٸ ثڄ ٱڈاځڀ ٱ٦

فلاڇځل ثبڂل ڇ اڀ ٥ٲلڃ ها ٥ٺڂب ا١چبه کڂڂل ڇ ؽز ثواي آٿ ٭٦بٹذ ځپبڂل. اڀ ٽٺت هث ثڄ

ټ ٽبځڂل ا١چبه څو ٥ٲلڃ كگوي كهک ٽزوڇک لٿ ٱڈاځڀ ٱ٦ فلاڇځل ځلاهك. ا١چبه اڀ ٥ٲلڃ څ

ؽکڈٽذ كٽڈکوارک ثب ٥ٲبل ڇ آها ڇ ٭٦بٹذ څبي ٽقبٹٮبٿ اڀ ٥ٲلڃ ٦ڂ هڅجواٿ ب ڇ

٭وڅڂگ اکضوذ ٽٺپبځبٿ ٽڈاعڄ ٽ ڈك ڇ ثلچ اذ کڄ ٽٺپبځبٿ ٽ٦زٲل ثڄ ٱڈاځڀ فلاڇځل

ڇ ٱڈاځڀ اٹچ ٽزوڇک ځگوكك. اٽب کڈ ٽ کڂڂل رب اڀ ٥ٲلڃ ٽالک ٥پٸ ٱبځڈځگناهاٿ ٱواه ځگوك

پو ثبه ٽچټ كه اڂغب اڀ اذ کڄ اڀ کڈ څب چگڈځڄ کڈ څب ثبل ثبل؟

کڈ څب ثب هڇ څبي كٽڈکوارک ب کڈ څب ثب هڇ څبي اعجبه ڇ وکڈة گواځڄ؟ اى

عڈك كه اڀ پو اب ځجبل ثڄ بكگ گنذ ىوا هڄ ثبهي اى افزال٫ ځ٢وڅبي ٽڈ

کڈه ٽب كه پبـ څپڀ پو ځچٮزڄ اذ. ٽب څټ ٽ٦زٲلټ، ثو څوٽٺپبځ کڄ اپڂبٿ كاهك

ثڄ ٱڈاځڀ ٱ٦ څپگبځ فلاڇځل كذ ب٭زڄ اذ، ڇاعت اذ ثڄ آځچب ٥پٸ کڂل ڇ رال ځپبل رب

٦ڄ كگواٿ ځي ثڄ آٿ ٥پٸ کڂڂل اٽب اڀ ٥ٲلڃ هاـ ها ځي كاهټ کڄ اڀ کڈ فڈب كه عبٽ

څبي پچلڃ ڇ كاهاي کضود ا٥زٲبكي ڇ ٭وڅڂگ ڇ ب اٽوڇى کڄ عبٽ٦ڄ ٽب ځي چڂڀ اذ، عي

ک کڈ ٥بهي اى اعجبه ڇاٹٲبي ک و٭ڄ الئڈٹڈژک ڇ ٥بهي اى فڈځذ ڇ وکڈة ځجبل ثبل

ڇگوځڄ ځزغڄ آٿ چيي عي ث ا٥زجبه گزڀ كڀ ڇ اهى څبي اٹچ ڇ ٱبځڈٿ فلا ڇ رجبڃ لٿ

څپگبٿ ځقڈاڅل ثڈك. اگو هڇىي هڅجواٿ كڂ ڇ ٭وڅڂگ عبٽ٦ڄ ٽب كه فڈك اڀ رڈاٿ ها ځجڂڂل ٽٺؾذ

کڄ ثب هڇ څبي كٽڈکوارک كه ؾڂڄ ربهة ڇ رجبكٷ ا٭کبه ڇ ٥ٲبل ڇ ٭٦بٹذ څبي آىاك ڇ ٽبٹپذ

څب ڇ آٽي ڇاهك ڈځل ڇ ٽٺذ اواٿ ها ڈهي څلاذ ڇ هڅجوي کڂڂل کڄ آځبٿ ڇ ٱبځڈځگناهاځبٿ ثڄ اهى

ٱڈاځڀ فلاڇځل ڇ٭بكاه ثپبځڂل ڇ ٽزب٣ ٽقبٹٮبٿ ث ٽزوي ځپبځل، ٽڂب اڀ ځبرڈاځ ڇ رو ځب اى

آٿ ها ثبل كه ٬٦ ٽڂ ڇ ځٲ ٥پٺکوك فڈك عزغڈ کڂڂل ځڄ كه عبي كگو. آځبٿ ثبل كه لك

ڄ ٩ود ڇ رٲڈذ ٽڂ ڇ االػ ٥پٺکوك فڈك ثوآڂل اى ڇؽذ پواکڂ ڇ ا١چبه ځگواځ ڇ ك٥ڈد ث

ر٦ت فڈځذ ىا کبهي بفزڄ ځذ. اڀ ٱجٸ کبهڅب ځڄ رڂچب ٽکٸ ها ؽٸ ځپ کڂل ثٺکڄ

ٽکالد ٥پلڃ كگوي ثوٽکالد عبٽ٦ڄ ٽب ٽ ا٭يال ڇ ٥بٱجذ آٿ ها چڂبٿ كچبه ځبثبٽبځ ٽ

4-کڂل کڄ كهآٿ څوک ٭ٲ ثڄ ٭کو ځغبد فڈك ڇ ځبٿ ت فڈك ثبل ڇ ثب څپڄ ٭ٺذ څب ڇكا٣ کڂل.

قڀ كگو اڀ اذ کڄ اهى ڇ ٱبځڈٿ ٱ٦ الىٻ االرجب٣ فلاڇځل کڄ ٽقبٹٮبٿ كٽڈکوا اى

ٽزوڇک لٿ آٿ ثپڂبکڂل چگڈځڄ ثڄ كذ ٽ آل ڇ چگڈځڄ ٽ٦ٺڈٻ ٽ ڈك؟ آب ثب رڈعڄ ثڄ ٽجبؽش

٭ٺٮ رٮو ٽزڈٿ )څوٽڂڈرک ٭ٺٮ( کڄ فڈب كه ٱوٿ ثزټ كاٽڀ گزوكڃ اذ، ٽ



Pag

e14

2

ڂ اى ک ٽزڀ ها رڂچب رٮو ٽپکڀ ڇ كهذ ڇ ٽ٦زجو ا٥الٻ کوك؟ آب ثب رڈعڄ ثڄ اڀ رڈاٿ رٮو ٽ٦

ٽجبؽش كگو ٽ٦ڂب ثواي "ځ" كه ٽٲبثٸ "١بڅو" )آٿ ڈه کڄ گنزگبٿ رڈه ٽ کوكځل( ثبٱ

ٽبځلڃ اذ؟ څچ ٽزڂ رٮو ٽڂؾو ثڄ ٭وك ځلاهك ڇ اى څپڄ ٽزڈٿ، رٮوڅب ڇ ٱوائذ څبي

كاك ڇ څچ ٽزڂ ثڄ اڀ ٽ٦ڂب "ځ" ځذ کڄ ٭چپلٿ آٿ گڈځڄ اي رٮو ځجبل ٽزٮبڇد ٽ رڈاٿ

ڇ رپبٻ ٽزڈٿ ثلڇٿ ازضڂب رٮو ٽ ڈځل. االٻ ثڄ څوڈهد کڄ رڈو ڈك گڈځڄ اي ٭چټ ڇ

رٮو اى کزبة ڇ ڂذ اذ ڇ څچ ٭چټ ڇ رٮوي اى کزبة ڇ ڂذ رب آځغب کڄ ثڄ اځکبه ځجڈد پبٽجو

فوڇط اى االٻ ثڄ پبه ځپ آل. څپڄ ٭چټ ڇ رٮوڅبي کزبة ڇ ڂذ، االٻ )( ځول

ربهق ٽ٦ڂ اځغبٻ لڃ اذ. پ ثبل كل -څپڄ ڇ اى ڈي څپڄ ک كه ا٭ ٭وڅڂگ

ٽ٦ڂبي ٱبځڈٿ ٱ٦ فلاڇځل چڄ ٽ رڈاځل ثبل؟ اى اڀ ٱ٦ذ چڄ رڈهي ٽ رڈاٿ كاذ؟ ر٦لاك

څب ڇاعت االرجب٣ اذ چٲله ٽ رڈاځل ثبل؟ آب ځپ چڂڀ ٱبځڈٿ څبي ٱ٦ کڄ كه څپڄ ٥و

رڈاٿ گٮذ ٱبځڈٿ څبي ٱ٦ اٹچ بل رڂچب څپبٿ څب ثبڂل کڄ ځڄ رڂچب كه څپڄ اكبٿ

اثواڅپ ثٺکڄ كهڅپڄ اكبٿ کزبپوذ كځب ځي هڇي آځچب رکڄ لڃ اذ؟ ڇ آب كه اڀ ڈهد اڀ

کڄ اځبٿ ځي كه ڈٷ ربهـ فڈك څپڈاهڃ كځجبٷ ٽ٦ڂب اهى څب ڇ ٱبځڈٿ څبي ٱ٦ څپبٿ څب ځزڂل

کوكٿ ڇ رضجذ آٿ ٱبځڈٿ څب كه ىځلگ فڈك ثڈكڃ اذ گوچڄ ثڄ ؽکټ ٬٦ څبي اځبٿ ثڈكٿ اى

رضجذ آځچب ٥بعي ٽبځلڃ اذ؟ اگو ثڄ اڂغب ثوټ ڇ كځجبٷ چڂبٿ ٱڈاځڀ ٱ٦ ثبټ ڇ څپڄ ا٭واك

كي ڇگوڇڅ ها اٽڈه ق ڇ كهڇٿ گوڇڅ ڇ كهڇٿ عبٽ٦ڄ ها ثلاٿ ك٥ڈد کڂټ ڇ ٺٲڄ څبي ٭و

ڂٮ رٺٲ کڂټ آب ثبى څټ اڀ څپڄ ٽقبٹ٬ كه ٽٲبٻ رئڈهي ڇ ٥پٸ فڈاڅټ كاذ؟ ڇ آب اڀ

څپڄ ځگواځ پ فڈاڅل آٽل کڄ اگو ٭الٿ ق ب ٭الٿ گوڇڃ ب ک ٽٺذ هڇىي كه ثواثو اهاكڃ

کوكٿ كه ثواثو اهاكڃ فلا ٽ٦ڂب فڈاڅل كاذ؟ آهي، فلاڇځل ٥ٺټ کڂل چکبه ثبل کوك؟ آب اال ٱل ٥ٺټ

اگو څپڄ آځچڄ كه ٭زبڇاي ٭ٲچبٿ ا١چبه لڃ ٱڈاځڀ فلاڇځل رٺٲ ڈك ٽقبٹٮبٿ ٱڈاځڀ فلاڇځل ث

پبه فڈاڅڂل ثڈك. اٽب ٽقبٹٮبٿ كٽڈکوا اځب٫ كڅڂل کڄ فڈك ٭ٲچبٿ، ٭زبڇاي فڈك ها١ڂبد ٽ

قڀ آځچب اڀ اذ کڄ ٽغزچلاٿ ٽڈ١ٮڂل ثڄ ١ڂبد فڈك ٥پٸ كاځڂل ځڄ ٱڈاځڀ ٱ٦ فلاڇځل. رڂچب

کڂڂل. اڀ ها ٽ پنوټ. ڇٹ اڀ ٽٺت بٽٸ ٩و ٽغزچلڅب ځپ ڈك ڇ آځبٿ رب اپڂبٿ پلا

ځکڂڂل کڄ ک ٭زڈاي ٽ٦ڀ ٽبث ؽکټ فلاذ اى ځ٢و كڂ ڇ١ٮڄ ٥پٸ ثلاٿ ها ځلاهځل ڇ

واي ک رکٺ٬ ٽ٦ڀ ځپ کڂل ڇ څو ٭وك اڂغبذ کڄ ٽ٦ٺڈٻ ٽ ڈك و٫ ا٭زبء ٭ٲچبٿ ث

ٽٺپبځ ثبل فڈك اپڂبٿ ثڄ ؽکټ فلاڇځل پلا کڂل. ٽ گڈڂل ثو٭و اڀ کڄ ٱوائذ څبي

ٽزٮبڇد اى االٻ ڇعڈك كازڄ ثبل، ٽٺذ اواٿ آٿ ٱوائذ اى االٻ ها پنو٭زڄ اځل کڄ كه ٱبځڈٿ

کڄ ثڂبثواڀ ٽڂ، اگو ٽٺذ اب ٽڂ٦ک لڃ اذ. ثڄ اڀ ځکزڄ اب رڈعڄ ٽ كڅټ

اواٿ كه كڇهڃ كگوي ٱوائذ كگوي اى االٻ ها ثپنوځل ڇ ٱبځڈٿ اب فڈك ها ثب آٿ رج كڅڂل،

اٱلاٻ آځچب عبي اواك ڇ اکبٷ ځقڈاڅل ثڈك. پنو٭زڀ اڀ ٽٺت، گبٻ رئڈهک ثيهگ ثڄ ڈي

. پ ٱوائز کڄ كه االٻ كه پنو٭زڀ كٽڈکوا اذ. چڄ آٿ ؽبكصڄ ارٮبٯ ثٮزل ڇ چڄ ځٮزل

ٱبځڈٿ اب ٭٦ٺ ٽب ٽڈعڈك اذ، ٱوائز اذ كهکڂبه بو ٱوائذ څبي ٽپکڀ ڇ ٱوائذ کوكٿ



Pag

e14

3

ؽ ٽٺذ اواٿ اذ ڇ عوبٿ ٱوائذ څپڄ ثبى اذ ڇ ځجبل عٺڈ اڀ عوبٿ ل ڇ ٽبځ٤ اغبك کوك.

و ڇ چڄ ک زي ٽ کڂل؟ ثڄ اڀ پو ځي ثبل پبـ كاك کڄ پ كٽڈکوا ثب کلاٻ رٮک 6-

كٽڈکوا اى آٿ ځ٢و کڄ ک کٸ ڇ ڈڃ ؽکڈٽذ اذ ځڄ ثب اهاكڃ ڇ ٱبځڈٿ فلاڇځل ٽ زيك ڇ

ځڄ ثب ؽبٽالٿ هازڀ پبٻ ڇي. كٽڈکوا ثب آٿ گڈځڄ اى رٮو کزبة ڇ ڂذ زي ٽ کڂل کڄ

بو ڇ اهرکبة فبڅبي بؽجبٿ آٿ ثڄ كٹٸ ځلازڀ رڈه ؾؼ اى آىاكي ڇ كٽڈکوا كه ٥و ؽ

ثيهگ كه ٭چټ ٽ٦بځ آځچب اى ک و٫ ڇ اواه ثو رک رٮوي ثڈكٿ کزبة ڇ ڂذ اى و٫ كگو،

ځبآگبڅ اى ڇاٱ٦ذ څب ڇ رؾڈالد پچلڃ عبٽ٦ڄ څبي علل كځبي اٽوڇى ڇ اى عپٺڄ عبٽ٦ڄ فڈكٽبٿ اى

ٽ ڈك اى و٫ چچبهٻ، و٫ ڈٻ، ڇ گو٭زبهي كه كاٻ پبهڃ اي اى ر٦ٺٲبد کڄ كاٽڂگو څو اځبځ

٭چټ ڇ رٮوي اى االٻ ٥وڄ ٽ کڂڂل کڄ كهثوفڈهك ثب ڇاٱ٦ذ څبي ىځلگ ٽٺپبځبٿ څټ ٽبځ٤

کڈ٭ب رغوثڄ څبي ځبة كڂ ڇ اؽبي هازڀ كڀ ٽ ڈك څټ ٽبځ٤ هل ڇ پو٭ذ ٽٺذ

اځٲالة څبي ٽٺپبٿ ڇ رڈاځبگزڀ آځچب ثواي ؽٸ ٽکالد ثڂبكڀ ڇ ث پبه ٥و ؽبو.

االٽ اواٿ څټ كهآ٩بى کبه ثب څپبٿ کبٿ كه ٽ٦بهڄ ثڈك. چوا كٽڈکوا ها ثلهز

ځڂبټ ڇ ٽٺذ څبي ٽٺپبٿ ها اى صپواد ٽچټ اڀ ڈڃ ڇ کٸ ؽکڈٽذ ٽؾوڇٻ کڂټ؟ آڂلگبٿ

اڀ گڂبڃ ها ثو ٽب ځپ ثقڂل وػ اڀ څوا ث پبڄ کڄ اگو هڇىي ٽٺذ اواٿ اى االٻ ا٥وا

ل چڄ فڈاڅل ل ڇ ٹ٦ڀ ڇ ځٮوڀ كٽڈکوا رؾذ اڀ ٥ڂڈاٿ ڇ ٱواهكاكٿ كڀ كهثواثو كٽڈکوا، کڂڂ

٥ڈاٱت ٭وڅڂگ ڇ ب فوځبک ثواي کڈه ٽب كاهك. اڀ هڇ ٽوكٻ ها اى ؾڂڄ ٽبهکذ

ب ثوڇٿ ٽ هاځل ڇ هاڃ ازجلاك ڇ كکزبرڈهي عللي ها ثبى ٽ کڂل. كه ٽٲبٻ ٥پٸ څټ ٭ڈال

ه ؽکڈٽذ كٽڈکوارک ثواي عبٽ٦ڄ ٽب ثبه ثزو اى وه ڇ ىبٿ رقٺ٬ څب اى اڈٷ افالٯ ڇ ڇ آصب

آكاة ڇ هڈٻ كڂ اذ کڄ ٽپکڀ اذ كه ؽکڈٽذ كٽڈکوارک ارٮبٯ اٱزل. عٺڈگوي اى اڀ رقٺ٬

څڂڈى 7-څب ثب هڇ اعجبه ڇ وکڈة څټ كزڄ گٺ ثو و ڇ ڈهد كڀ ڇ كڂلاهي ځپ ځبځل.

ٽچټ كگو، اڀ اذ کڄ پبهڃ اي اى اؽکبٻ ٭ٲچ ٽڈعڈك ثب كڇ اٸ ٽچټ كٽڈکوا ک قڀ

، «څل٫ ٱبځڈٿ ثبل رؤٽڀ ٽڂب٭٤ څپڄ چوڇځلاٿ ثبل»ٽبڇاد ؽٲڈٱ څپڄ چوڇځلاٿ ڇ اٸ

ٽ٦بهڄ كاهك. ٽضال پبهڃ اي اى اؽکبٻ ٭ٲچ اى ثوروي څبي ؽٲڈٱ ٽٺپبځبٿ ثو ٩وٽٺپبځبٿ ب

ڀ ٽ گڈل، پبهڃ اي اى اؽکبٻ كگو ٭ٲچ اگو ٱبځڈٿ رٺٲ ڈځل، ځڄ ٽڂب٭٤ څپڄ ٽوكاٿ ثو ىځبٿ ق

چوڇځلاٿ کڄ ٽڂب٭٤ ٥لڃ فب ها رؤٽڀ ٽ کڂڂل. كهاڀ ٽڈاهك چڄ ثبل گٮذ ڇ چڄ ثبل کوك؟ آب

ثبل اڀ اؽکبٻ ٭ٲچ ها کڄ كه وا ربهق ٽ٦ڂ ځٲ فب كازڄ اځل، ٱڈاځڀ ٱ٦ ڇ

ي فلاڇځل ا٥الٻ کڂټ ڇ ثب آځچب ثڄ عڂگ كٽڈکوا ثوڇټ؟ آب ٭چټ ڇ رٮو ڂ اثلي ڇ څپڄ ٥و

٭ٲچبٿ گنزڄ اى کزبة ڇ ڂذ كه اڀ ٽڈاهك ها ثبل رڂچب ٭چټ ڇ رٮو ٽپکڀ ڇ كهذ ثلاځټ ڇ

څپڄ كاځ علل ٭چټ رٮو ڇرؤڇٸ ٽزڈٿ ها ځبكلڃ ثگوټ؟ آب اٽوڇى کڄ ر٦به ب

پبځبٿ كه كافٸ کڈهڅبي االٽ ٽوػ ځذ ڇ ا٭واك ٩وٽٺپبٿ ثڄ ٽٺپبځبٿ ڇ ٩و ٽٺ

٥ڂڈاٿ ا٭واك عبٽ٦ڄ ربث٤ ٱڈاځڀ ڇ ٽٲوهاد اعزپب٥ څزڂل ڇ ثب ٺؼ ڇ ٮب كهکڂبه اکضوذ

ٽٺپبځبٿ ىځلگ ٽ کڂڂل، ثبىڅټ اى ځ٢و كڂ ٽغبى څزټ ٩وٽٺپبځبٿ ها اى ؽٲڈٯ کپزوي



Pag

e14

4

اٿ كهعڄ كڇ ؽبة کڂټ؟ آب اٽوڇىڃ کڄ ىځبٿ اى فبځڄ څب ڇ فٺڈد ثچوڃ ٽڂل بىټ ڇ آآځچب ها چوڇځل

څب ثوڇٿ آٽلڃ اځل ڇ ثب ٽبهکذ ب، اعزپب٥ ڇ اٱزبكي وځڈذ ٥پڈٽ ها هٱټ ٽ

ىځڂل، ثبى څټ ٽغبى څزټ اى ثوروي ؽٲڈٯ ٽوكاٿ ثو ىځبٿ قڀ ثگڈټ؟ آب كه څپڄ اڀ ٽڈاهك

كه څپڄ اڀ ٽڈاهك اعزچبك عللي ٽبث ثب ىٽبٿ ڇ ٽکبٿ ٽڈڈ٣ ؽکټ ٥ڈ ځلڃ اذ؟ آب ځجبل

اځغبٻ كاك؟ چڂڀ ٽل٥ب څچ گڈځڄ ٱڈد ٽڂٲ ځلاهك ڇ ک بؽجڂ٢و ځپ رڈاځل اى آٿ ك٭ب٣ ٥ٺپ

کڂل. ثب ازڂبك ثڄ آٿ ٱجٸ اؽکبٻ ٭ٲچ ځپ رڈاٿ اى ر٦به كٽڈکوا ثب ٱڈاځڀ ٱ٦ فلاڇځل

ه اڀ ٽبئٸ کڄ اٽوڇىڃ كهثٲب ڇ رکبٽٸ اعزپب٥ ٽب ځٲ قڀ گٮذ. آب اهى اعزچبك علل ك

٥پلڃ كاهځل، کپزو اى اهى اعزچبك علل كهثبة ٽياه٥ڄ،ٽبٱبح ڇ ٽبهثڄ ڇ ٽبځڂل اڂچبذ؟*

___________

.1377ٽوكاك، 15*څپچوی،

كٽڈکوا ٽٺپبځبٿ، ځڄ كٽڈکوا االٽ كڇ ځٲل پڀ ها ثڄ اڀ ٽڂ٢ڈه آڇهكٻ کڄ كٱذ

هآځچب ځبٿ ٽ كڅل ٬٦ رئڈهي کبځ کڄ پڈځل االٽ ها ثڄ كٽکوا اب٭ڄ ٽ کڂڂل ڇ ك

ٽ گڈڂل ٽب كٽڈکوا االٽ ها ٱجڈٷ كاهټ ځڄ كٽڈکوا ٽٺ ها، كه کغب ٱواه كاهك. اڂک

اڀ ٽؤٹڄ ها رڈؼ ٽ كڅټ. كڇ ځبٱل ٽؾزوٻ اى كٽڈکوا االٽ قڀ ٽ گڈڂل ڇ ثواي آٿ

. كه كٽڈکوا االٽ كڇٹذ ٽجٺ٨ االٻ اذ ڇ كهثواثو 1ڇ ڇژگ مکو ٽ کڂڂل: ؽلاٱٸ ك

٭ٺٮڄ څب ڇ عچبٿ ثڂ څب ڇ اكبٿ ٽزٮبڇد ځ٢و ڇ ٥پٸ کبٿ ځلاهك ڇ څپڄ آځچب ها ثڄ ڈه ٽبڇي

. ٽٺپبځبٿ ثبل ٱڈاځڀ فلا ها ٽوا٥بد کڂڂل. ٱڈاځڀ فلا آىاكي ڇ ٽبڇاد ٽئٽڂبٿ ڇ 2ځگبڃ ځپ کڂل.

وٽئٽڂبٿ ڇ ىځبٿ ڇ ٽوكاٿ ڇ ... ها ځپنو٭زڄ اذ پ ٽٺپبځبٿ ځپ رڈاځڂل كٽڈکوا ٩و ٽٲل ٩

ثڄ االٻ كازڄ ثبڂل. ٥الڇڃ ثو كڇ ٽٺت ٭ڈٯ اى ځ٢و ځبٱلاٿ، اڀ ٽٺت کڄ كٽڈکوا و٭ب

ک هڇ ؽکڈٽذ اذ ٱبثٸ ٱجڈٷ ځذ چڈٿ كٽڈکوا ثو پ ٭و څبي اځبٿ ڂببځڄ

ځب اځبٿ ثو ر٦ٲٸ ڇ اځزقبة ڇ آىاكي ڇ ٽبڇاد ازڈاه لڃ اذ. ڄ ٽڈڈ٣ ثبال اي ٽضٸ رڈا

اهکبٿ اٺ ځٲلڅبي پڀ ثڄ ٽجبؽش ب ٽٲبٹڄ كٽڈکوا ڇ كڂلاهي ها رکٸ ٽ كڅل.

اڀ ڄ ٽڈڈ٣ څزڄ اٺ افزال٫ ځ٢و ڇ ٥پٸ ٽبٿ و٭لاهاٿ كٽڈکوا ڇ و٭لاهاٿ

ٽ اواٿ اذ؛ اٱزلاهگوابر کڄ ؽکڈٽذ ٽڈهك ځ٢و فڈك ها اٱزلاهگوا كه عپچڈهي اال

كٽڈکوا االٽ ځبٻ ٽ گناهځل. كه اڀ ٽٲبٷ ٽ فڈاڅټ اڀ ٽبٹت ها ثبٿ کڂټ کڄ

كٽڈکوا ٽڈهك ځ٢و اٱزلاهگوابٿ ٽٮچڈٻ كهز ځلاهك ڇ ڄ اکبٷ ٥پلڃ کڄ ځبٱلاٿ ثوٽؾزڈاي

اځل ٽڈعڄ ځپ ثبل. قڀ و٭لاهاٿ ب ٽٲبٹڄ كڂلاهي ڇ كٽڈکوا ڇاهك کوكڃ

كٽڈکوا اڀ اذ کڄ كٽڈکوا، االٽ ڇ ٩واالٽ ځلاهك. كه څوعبٽ٦ڄ اي ب

ٽلٷ څبي »كٽڈکوا ڇعڈك كاهك ب كکزبرڈهي، ؽل ڇ كٽڈکوا ڇ كکزبرڈهي ٽزڈه ځذ.

و کڄ ک هڇ كٽڈکوا گوچڄ ٽزٮبڇد اذ ڇٹ اگو کبځ ثقڈاڅڂل كٽڈکوا ها اى آٿ ځ٢

ؽکڈٽذ اذ ثب ٥ٲبل ڇ ٱڈاځڀ كڂ ٽٲل کڂڂل كهٽٲبٻ ٥پٸ ڇ ڇاٱ٦ذ، ٽلٷ فب اى



Pag

e14

5

ث رٮبڇد « كٽڈکوا ثڄ ڇعڈك ځپ آڇهځل ثٺکڄ ٽلٷ فب اى كکزبرڈهي ثڄ ڇعڈك ٽ آڇهځلڇ

ثڈكٿ كڇٹذ كه ثواثو ٭ٺٮڄ څب ڇ ٥ٲبل ڇ عچبٿ ثڂ څبي ٽقزٺ٬ ڇ پنو٭زڀ كڇ اٸ آىاكي ڇ

ڇاد ثواي څپڄ چوڇځلاٿ، ثلڇٿ څچ گڈځڄ رج٦، بڅوگ رئڈهي كٽڈکوا ها رکٸ ٽ ٽب

كڅل کڄ كه څپڄ ٽلٷ څبي آٿ ثبل ثڄ ڈهر ڇعڈك كازڄ ثبل. اگو كٽڈکوا االٽ اڀ

اذ کڄ كڇٹذ ٽجٺ٨ االٻ ثبل ڇ آىاكي ڇ ٽبڇاد ها كه ؽ ٽئٽڂبٿ ث اى ٩وٽئٽڂبٿ ڇ كهثبهڃ

چڂڀ كڇٹز كه ٽٲبٻ -آٿ ڈه کڄ اٱزلاهگوابٿ ٽ گڈڂل -اى ىځبٿ ڇ. . . ٽوا٥بد کڂلٽوكاٿ پ

٥پٸ كڇٹذ كٽڈکوارک ځپ رڈاځل ثبل ڇ ځبٽگناهي آٿ ثب كٽڈکوا االٽ ځبڈاة ڇ ٭وجڂلڃ

اذ. اٽب اٱزلاهگوابٿ ٽ گڈڂل كڇٹز ها کڄ ٽجٺ٨ االٻ اذ ڇ آىاكي ڇ ٽبڇاد ها ځي ثڄ ڈه

بٽبڇي ٽبٿ چوڇځلاٿ رٲټ ٽ کڂل ڇ چوڇځل كهعڄ ک ڇ كهعڄ كڇ كاهك، و٭ب ثڄ كٹٸ ځ

ڇعڈك اځزقبثبد ٽ رڈاٿ كڇٹذ كٽڈکوارک ځبٽل ڇ هڇ ؽکڈٽذ ڇي ها څټ كٽڈکوا االٽ ځبٻ

كٽڈکوا ڇ »گناذ. اکبٷ و٭لاهاٿ اڀ ځ٢و کڄ كڇ ځبٱل ٽؾزوٻ اى آځچب څزڂل ثو ٽٲبٹۀ

كه ڇاٱ٤ اڀ اذ کڄ آٿ ٽٲبٹڄ اى كٽڈکوا ٩وٽؾلڇك ثڄ ٱل االٽ و٭لاهي ٽ « كڂلاهي

کڂل ڇ ٽل٥ اذ کڄ كٽڈکوا ثڄ ٥ڂڈاٿ هڇ ؽکڈٽذ ثلڇٿ رٲل ثڄ پڈځل االٽ ثب

كڂلاهي بىگبه اذ. آٿ ٽٲبٹڄ ٽل٥ اذ کڄ كٽڈکوا رڂچب ک هڇ ؽکڈٽذ اذ.

كڇٹذ )څپڄ ٱڈاي ؽبکپڄ( ٽبٿ اكبٿ عبٽ٦ڄ ځجبل رج٦ ٽپڈٿ اٹزياٽ آٿ ٽٲبٹڄ اڀ اذ کڄ

گڈل ؽکڈٽذ ٽڈهك ٱجڈٷ ٽٺپبځبٿ ٽ رڈاځل ڇ ثبل څپڄ چوڇځلاٿ ها ٱبئٸ ڈك. آٿ ٽٲبٹڄ ٽ

ثلڇٿ څچ گڈځڄ رج٦ كڂ ڇ ٩و كڂ كه آځچڄ ثڄ ؽکڈٽذ ڇ ر٦ڀ وځڈذ عپ٦ ٽوثڈ ٽ

ڇ ٽبڇاد ثلڇٿ رج٦ ثلڅل. آٿ ٽٲبٹڄ ٽٺپبځبٿ ها ڈك ثڄ ڈه ٽبڇي ثڂگوك ڇ ثڄ آځچب آىاكي

ك٥ڈد ٽ کڂل کڄ ثواي رؾٲ كٽڈکوا كه پبهڃ اي اى ٭زبڇاي ٽچڈه بؽز اعپب٥ ٭ٲڄ رغلل

ځ٢و کڂل رب آىاكي ڇ ٽبڇاد ب ثڄ ڈه کبٿ ڇ ثلڇٿ رج٦ رؾٲ پلا کڂل ڇ څپڄ ا٭واك

ثڄ كهعۀ ک ڇ كهعڄ كڇ ڇ فڈكي ب ٩وفڈكي رٲټ عبٽ٦ڄ چوڇځل ثڄ ؽبة آڂل ثلڇٿ اڀ کڄ

ثڄ ؽبة ٽ آل « اکبٷ څب»ڈځل. روؼ ٽ کڂټ کڄ څپۀ اڀ ځجذ څب کڄ كهځ٢و كگواٿ

چڂبٿ ٭کو ٽ کڂل کڄ ځبٱلاٿ ٽؾزوٻ « كٽڈکوا ڇ كڂلاهي»كهذ اذ ڇ ځگبهځلۀ ٽٲبٹۀ

كهاڀ « كٽڈکوا االٽ»واؽبٿ رق كاكڃ اځل. رٮبڇد ځگبهځلڃ ثب ځبٱلاٿ ڇ ثڄ ڈه کٺ

ها ثڄ ى٥ټ فڈك ثب االٻ بىگبه ځپ « كٽڈکوا ڇ كڂلاهي»اذ کڄ آځچب ا٭کبه ٽوڇػ كه ٽٲبٹۀ

ثڂڂل. آځچب ٽب ها ك٥ڈد ٽ کڂڂل اى كٽڈکوا االٽ قڀ ثگڈټ ڇ ثڄ ٹڈاىٻ آٿ څټ کڄ اغبك

. اٽب ځگبهځلۀ آٿ ٽٲبٹڄ آٿ ا٭کبه ها ثب االٻ رج٦ كه آىاكي څب ڇ ٽبڇاد څب ڇ كڀ څبذ رڀ كڅټ

ځببىگبه ځپ ثڂل ڇ ٽ٦زٲل اذ آٿ ا٭کبه رڂچب ثب پبهڃ اي اى ٭زبڇاي ٽچڈه ڇ ب اعپب٥ ٭ٲڄ

ٽقبٹ٬ اذ ڇ ثبل كهآٿ ٭زبڇا رغلل ځ٢و کوك ڇ ثواي رؾٲ كٽڈکوا كه عبٽ٦ڄ ٽب کڄ رڂچب کٸ

اذ ثڄ اعزچبك عللي كهآٿ ٭زبڇا كذ ىك. آهي، ٽوڇ٣ ڇ ٱبثٸ ٱجڈٷ ؽکڈٽذ كه عچبٿ اٽوڇى

ٽ٦زٲل اذ رغلل ځ٢و كه آٿ ٭زبڇي اال ٽقبٹٮذ ثب « كٽڈکوا ڇ كڂلاهي»ځڈڂلۀ ٽٲبٹۀ

ٱبځڈٿ ب اهاكۀ فلاڇځل ځذ. آٿ رغلل ځ٢و، ر٪و آها ڇ ٽ٦و٭ذ اځبځچبذ کڄ څپڄ ارٮبٯ ٽ



Pag

e14

6

ڄ كهآ٩بى اڀ ٽٲبٷ آڇهكٻ، ك٥ڈي څب کڄ ٽجٺ٪بٿ ا٭زل. اڂک ثڄ ځٲل آٿ ڄ ك٥ڈي ٽ پوكاىٻ ک

كٽڈکوا االٽ ثوآځچب پبي ٽ ٭بهځل. ك٥ڈي اڇٷ اڀ اذ کڄ كه كٽڈکوا االٽ

كڇٹذ )ٽغپڈ٣ ٱڈاي ؽبکپڄ( ثبل ٽجٺ٨ االٻ ثبل. اکبٷ اڀ ك٥ڈي اڀ اذ کڄ و٭لاهاٿ آٿ،

ذ څبي اعزپب٥ ٩ب٭ٸ اځل. آځچب ٩ب٭ٸ اى اڀ كه ٽٲبٻ ٥پٸ ڇ ٽزڀ ڇاٱ٦« ٱلهد»اى بىڇکبه ڇ هڇځل

څزڂل کڄ گنازڀ ڇ١ٮۀ رجٺ٨ كڀ ثو ٥چلۀ كڇٹذ، كه ٽٲبٻ ٥پٸ څټ كڀ ها رجبڃ ٽ کڂل ڇ څټ

چڄ « كٽڈکوا االٽ»كٽڈکوا ها. ڇٱز څټ كڀ رجبڃ ڈك ڇ څټ كٽڈکوا، كگو

٥پال اڀ ځزغڄ ها ٽ كڅل کڄ ٽ٦ڂب فڈاڅل كاذ؟ گنازڀ ڇ١ٮۀ رجٺ٨ كڀ ثو٥چلۀ كڇٹذ

كڇٹذ ٽزڈٹ كڀ گوكك ڇ اڀ فوځبکزوڀ آ٭ز اذ کڄ ٽپکڀ اذ ثڄ كڀ ثول. كه ٽٲبٹۀ

ج٦ذ »کڄ كه څپڀ کزبة آٽلڃ رڈؼ كاكڃ اٻ کڄ چگڈځڄ « رٮو كڀ آهي، رڈٹذ ثو كڀ ځڄ»

ثؾواٿ »ل. كه اڇافو ثق څوگڈځڄ رڈٹذ ها هك ٽ کڂ« هڅب٭ذ ثڄ ؽڈه فلاڇځل»ثڄ ٽ٦ڂبي « كڀ

څټ ځبٿ كاكڃ اٻ کڄ كڇٹذ ها ٽزڈٹ ٭وڅڂگ كڂ ب ٩و كڂ کوكٿ چڄ « ٱوائذ هپ اى كڀ

٥ڈاٱت فوځبک كاهك. كه اڂغب ثڄ آٿ ٽجبؽش اب٭ڄ ٽ کڂټ کڄ اگو كڇٹذ ٥چلڃ كاه ڇ١ٮۀرجٺ٨

و ځپ كڀ ڈك ثبل رٮو فب اى كڀ ها رجٺ٨ کڂل، چڈٿ ثلڇٿ گڈځڄ اي رٮ و، رجٺ٨ كڀ ٽ

ڈك. ؽبٷ اگو كڇٹذ ها کڄ اٽکبځبد ڇ ٱلهد ٩وٱبثٸ ٽٲبڇٽذ كه كذ كاهك ٽٮو ڇ ٽجٺ٨ كڀ ٱواه

كڅټ رکٺ٬ رٮوڅبي كڂ كگو ٽڈعڈك كه عبٽ٦ڄ چڄ ٽ ڈك؟ آب كه ٽٲبٻ ٥پٸ، كڇٹذ ٽبځ٤

ک بئت رو اى رٮو هل ڇ کڈ٭ب رٮوڅبي كگو كڀ کڄ ؽز ٽپکڀ اذ اى ځ٢و رئڈه

كڇٹذ ثبل ځپ گوكك؟ آب اڀ کبه ٥پال ثڄ رؤ هڇؽبځذ كڇٹز ڇ كڀ كڇٹز ڇ ل ثبة

اعزچبك ځپ اځغبٽل؟ ڇ آب اڂچب رجبڃ لٿ كڀ ڂذ؟ آب عي اڀ اذ کڄ ؽٮ٠ ازٲالٷ كڀ ڇ

؟ اگو ٽ٦ڂبي ازٲالٷ ٥ٺپبي كڀ اى ٽڂ٢و بځذ ڇ ؽوٽذ كڀ ک ڇ١ٮڄ ٽٺټ ڇ ٱ٦ اذ

اڀ اذ کڄ كڇٹذ ثبل ٦بئو االٽ ها ٽؾزوٻ ثپبهك اڀ « كڇٹذ ثبل ٽجٺ٨ االٻ ثبل»

ٽبٹت ٽڈهك ٱجڈٷ اذ. ڇٹ كڇٹذ ځڄ رڂچب ثبل ٦بئو االٽ ها ٽؾزوٻ ثپبهك ثٺکڄ ٦بئو

ذ. كه اكبٿ كگو ها څټ ثبل ٽؾزوٻ پبهك ڇ اى اڀ عچذ ٭وٱ ٽبٿ االٻ ڇ اكبٿ كگو ځ

څوؽبٷ آځچڄ ج٦ذ كڀ آٿ ها ځٮ ٽ کڂل اڀ اذ کڄ كڇٹذ ٽزڈٹ رٮو ڇ اكاهڃ كڀ ڈك

ٽٺت كگو اڀ اذ کڄ اگو كڇٹذ ٽزڈٹ رٮو ڇاكاهڃ كڀ ڈك، كٽڈکوا ځبٽپکڀ ٽ گوكك.

هژټ كٽڈکوا آٿ اذ کڄ اځزٲبٷ ٱلهد اى عپب٥ز ثڄ عپب٥ز كگو ها ثلڇٿ رڈٸ ثڄ ٱلهد ڇ

و ڇ ٽزڈٹ ثوٽجڂبي فڈاذ ڇ اځزقبة ٽوكٻ ٽپکڀ ٽ بىك. كهآٿ ځ٢بٻ ب کڄ كڇٹذ ٽٮ

مڀ اذ چڂڀ اځزٲبٷ ٱلهر ٥پال ٽپکڀ ځذ. كهچڂڀ ځ٢بٽ روکت ٱلهد ب ڇ كڂ

ثب کلگو، ارؾبكڄ اي اى ا٭واك ڇ گوڇڅچبي ٽ٦ڀ ها ثڄ ڇعڈك ٽ آڇهك کڄ څپڈاهڃ ٱلهد ها كه كذ

ځل ڇ ٽبځ٤ اى اځزٲبٷ ٱلهد ثڄ كگواٿ ٽ ڈځل. كه چڂڀ ځ٢بٽ ٱلاذ كڀ، ٱلهد ڇ كڇٹذ ها كاه

ځي ٱلاذ ٽ ثقل ڇ ٽبځ٤ اى ځٲل بذ ڇ ٱلهد ٽ ڈك. كه چڂڀ ځ٢بٽ آىاكي څبي

ب کڄ عبٿ ٽبڄ كٽڈکوا اذ، ثبه کټ ٭وڇ٧ ٽ ڈك ڇ ځچبزب ٽپکڀ اذ بٹبٿ

بد ٥پڈٽ ٽؾٮڈ ثپبځل ڇٹ اى اځزٲبٷ ٱلهد ثڄ گوڇڅچبي كگو فجوي ځجبل. كهاىي کٸ اځزقبث



Pag

e14

7

آځچڄ ٥پال كهبڄ ارؾبك کبهگياهاٿ كڀ ڇ كڇٹذ ارٮبٯ ٽ ا٭زل څپڀ اذ کڄ گٮزټ. اڀ کڄ رڈه

و كڀ ثبل ڇ څټ ثب اٹچبٻ اى اڈٷ افالٱ ڇ کڂټ ٽ رڈاٿ كڇٹز كاذ کڄ څټ ٽزڈٹ ڇ ٽٮ

، هاڃ ها ثواي اځزٲبٷ ٱلهد ثڄ كگواٿ ثبى گناهك فڈاة ڇ فبٹ ث ځذ. اڀ ٱجٸ پبجڂلي ثڄ آٿ

٭و څب ٭ٲ ثڄ كهك ثؾش ڇ ٽغبكٹڄ ٽ فڈهك ڇ ثب ڇاٱ٦ذ څبي اؽزپب٥ اځبٿ ڇ ٽڂ ڇ

ٽٲزبد ٥ڂ ٱلهد ثگبځڄ اذ. اڀ څپبٿ ٭و ثبٸ اذ کڄ ٽ گڈل ٽ رڈاٿ ثڄ عبي

اي آٿ ثب کلگو، ثڄ ٭بٸ افالٱ ٱلهرپڂلاٿ اٽل ثذ رب فڈكکبٽگ رٲټ ٱلهد ڇ کڂزوٷ اعي

پڄ ځکڂڂل. څپبٿ ڈه کڄ هڇکوك ٥ٺپ ڇ رغوث ثڄ عچبٿ ج٦ذ ځبٿ كاك کڄ آځچڄ كه عچبٿ

ج٦ذ ؽبکټ اذ ٩و اى آٿ اؽکبٻ ٽزب٭يک اذ کڄ كه ج٦بد ٱلټ ثب رڈهاد مڅڂ بكه

ب څټ ځبٿ ٽ كڅل کڄ آځچڄ كه ٽزڀ ؽڈاكس ب ارٮبٯ ٽ کوكځل، عبٽ٦ڄ ڂب

ٽ ا٭زل ٩و اى آٿ اؽکبٻ فبٹجب٭بځڄ اذ کڄ كه ٭ٺٮڄ ب ٽزب٭يک گنزڄ بكه ٽ

و ڇ ٽزڈٹ كڀ ڈك چڄ ارٮبٯ ٽ ا٭زل رڂچب اى کوكځل. پبـ اڀ پو ها کڄ اگو كڇٹذ ٽٮ

٭ذ ڇ ځڄ اى ٭وبد مڅڂ. ځزغڄ اڀ ثؾش څب ٥ٺڈٽ ٽبځڂل عبٽ٦ڄ ڂب ب ٽ رڈاٿ گو

اڀ اذ کڄ كٽڈکوا االٽ ٽڈهك ځ٢و اٱزلاهگوابٿ كه ٽٲبٻ ٥پٸ چيي عي كکزبرڈهي

االٽ اى آة كهځپ آل. ٥الڇڃ ثو څپڄ اڂچب ڇٱز ٽل٥بٿ كٽڈکوا االٽ آىاكي ڇ

ڄ ٽئٽڂبٿ ثو ٩و ٽئٽڂبٿ ڇ ٽبڇاد ثلڇٿ رج٦ څپڄ چوڇځلاٿ ها ځپ پنوځل ڇ و٭لاه ٺ

ٽوكاٿ ثو ىځبٿ ڇ فڈكي څب ثو ٩وفڈكي څب څزڂل چگڈځڄ اى ر٦جو كٽڈکوا ازٮبكڃ ٽ کڂڂل؟!

ٽل٥بي كڇٻ و٭لاهاٿ كٽڈکوا االٽ اڀ اذ کڄ چڈٿ ٱڈاځڀ اٹچ آىاكي ٽبڇاد کبٿ

چڈٿ كٽڈکوا ثوآىاكي ڇ ثواي ا٭واك ٱبئٸ ځلڃ اځل پ كٽڈکوا ٽٺ ها ځپ رڈاٿ ٱجڈٷ کوك

ٽبڇاد کبٿ چوڇځلاٿ ازڈاه اذ. هاڃ چبهڃ اڀ اذ کڄ آىاكي ڇ ٽبڇاد ها کبٿ

رٲټ ځکڂټ ڇ اى كٽڈکوا ٽؾلڇك ؽو٫ ثيځټ ڇ ځبٻ آٿ ها كٽڈکوا االٽ ثگناهټ. ٱجال

ارک ځپ گٮزټ کڄ كٽڈکوا ٽؾلڇك ٦ڂ كٽڈکوا ځٮ لڃ. چڂڀ ځ٢بٽ ڇاٱ٦ب كٽڈکو

رڈاځل ثبل ڇ ثڄ کبهثوكٿ ڇاژڃ كٽڈکوا كهثبهڃ آٿ ٭ٲ ک "رٲڄ" ڇ"رڈهڄ" ٽ رڈاځل ثبل!! كه

اڂغب ٽغلكا رؤکل ٽ کڂټ کڄ ٽٺپبځبٿ ٽ رڈاځڂل كه ٭زبڇاي گنزڄ کڄ اى ځگبڃ اٽوڇىي ٽجزڂ ثو

پڄ چوڇځلاٿ رٲټ رج٦ اذ رغلل ځ٢و کڂڂل ڇ آىاكي ڇ ٽبڇاد ها ثڄ ڈهد کبٿ ٽبٿ څ

کڂڂل ڇ اڀ کبه ٭ٲ ر٪وآها ڇ ٭زبڇي اذ ڇ ځڄ ٽقبٹٮذ ثب ٱڈاځڀ اٹچ. هاڃ رئڈهک ثواي اڀ

ها « ٱڈاځڀ ٽٮوڇ اٹچ»ر٪واد ثبى اذ ڇ اعزچبك كهذ ڇ ؽبث څټ څپڀ اذ. ٽغزچلاٿ

ڇى ٭زبڇاي فڈك ها ر٪و كه ا٥به ٽقزٺ٬ ثڄ گڈځڄ څبي ٽقزٺ٬ ٽ ٭چپڂل. آځچب ٽ رڈاځڂل ڇ ثبل اٽو

كڅڂل، ٭ٲڄ ب گنزڄ ثزو ٥ٲال فڈك ها اى كذ كاكڃ اذ. كه اڀ ڈهد ٽٺپبځبٿ

ٽ رڈاځڂل ڇاٱ٦ب كٽڈکوا كازڄ ثبڂل، اڀ كٽڈکوا څچ پڈځلي ځقڈاڅل كاذ. ٽل٥بي

كاهك. كه اڀ ڈٻ ځبٱلاٿ اڀ اذ کڄ كٽڈکوا رڂچب ک هڇ ځذ ڇ ٽجبځ اځبٿ ڂببځڄ

رڈه فبي ١وٮ ځچٮزڄ اذ ه٭٤ اڀ فب رڂچب ثب ٭چټ ؾؼ كٽڈکوا ٽپکڀ ٽ ڈك.

ؽکڈٽذ كٽڈکوارک ٽٮوڇ ٽ گوك کڄ اځبٿ څب كه ٥بٹټ بذ ڇ ؽکڈٽذ آىاك ڇ ٽبڇي



Pag

e14

8

ا څزڂل ڇ آىاكي ڇ ٽبڇاد آځچب ها ثبل ٽوا٥بد ځپڈك. كه ؽٲٲذ، اٹزياٻ ثڄ كٽڈکوا اڀ ڇ١ٮڄ ه

ثو٥چلڃ ؽبکپبٿ ٽ گناهك کڄ څپڄ ا٭واك عبٽ٦ڄ ها كاهاي آىاكي ڇ ٽبڇاد ب کبٿ ثلاځڂل

ڇ اڀ كڇ اٸ ها اى اهکبٿ ٱبځڈٿ اب ٱواه كڅڂل آىاكي ڇ ٽبڇاد كه اٸ "هڇ" ڇ "٭و"

ؽکڈٽذ كٽڈکوارک اذ ڇ ځڄ ثزو. اى ځ٢و ٽڂ كٽڈکوا اٹزياٻ ثڄ آىاكي ڇ ٽبڇاد

کبٿ څپڄ ا٭واك ک هڇ ؽکڈٽذ رٺٲ ٽ ڈك ځڄ ک اځبٿ ڂب ٭ٺٮ ڇ ب

افالٱ. و٭لاهاٿ كٽڈکوا ٽ٦زٲلځل هڇ ؽکڈٽز کڄ اٹزياٻ ٥پٺ ثڄ -ځڄ ک اٸ ؽٲڈٯ

آىاكي ڇ ٽبڇاد ٽٮوڇ اځبٿ څب كاهك ثچزوڀ هڇ ؽکڈٽذ اذ. چڈٿ فبڅب ڇ وڇه ٽٮبل

ڀ رورت چڈٿ كٽڈکوا څچ اٸ ٭ٺٮ اځبٿ ڂببځڄ ؽکڈٽذ ها ثڄ ؽلاٱٸ ٽ هبځل ثل

ها اى ٽڈ٤ ؽٸ ک ٽؤٹڄ ٭ٺٮ ٽوػ ځپ کڂل ځپ رڈاٿ گٮذ اځبٿ ڂب كٽڈکوا

ثب اځبٿ ڂب كڂ ب څو اځبٿ ڂب كگو ر٦به ب رڈا٭ كاهك. رڂچب ٽ رڈاٿ اڀ

اى ؽکڈٽذ کوكٿ ها رڈڄ ٽ کڂل کڄ ثب پو ها ٽوػ کوك کڄ آب ٽضال كڀ االٻ هڇ فب

ثڄ ٽئٽڂبٿ ڇ « هڇ ؽکڈٽذ»هڇ كٽڈکوا ٽقبٹ٬ اذ؟ آب االٻ رڈڄ ٽ کڂل ثڄ ٥ڂڈاٿ

٩وٽئٽڂبٿ ڇ ٽوكاٿ ڇ ىځبٿ عبٽ٦ڄ آىاكي ڇ ٽبڇاد ب کبٿ كاكڃ ځڈك؟ آب االٻ رڈڄ

ذ آٽلڃ اذ ؽزپب اؽکبٻ اثلي ڇ ٽ کڂل ٽئٽڂبٿ ثڄ کزبة ڇ ڂذ، اؽکبٽ ها کڄ كه کزبة ڇ ڂ

صبثذ ثلاځڂل ڇ آځچب ها ثواي څپڄ ٽ٦به ڇ هڇ ڇ اٸ ٽٮوڇ بذ ڇ ؽکڈٽذ ثپوځل ڇ ٩و

ٽئٽڂبٿ ها ثب اعجبه ڇ اکواڃ ڇ ٱڈڃ ٱچوڄ ثڄ پنو٭زڀ آځچب ڇاكاهځل؟ اگو چڂڀ رڈڄ څب ڇعڈك كازڄ

ڄ ٽ کڂل ڇ هڇ كٽڈکوا ٽڂب٭بد ثبل ثبل ثگڈټ ٽبٿ آٿ هڇ ؽکڈٽذ کڄ االٻ رڈ

کبٽٸ ڇعڈك كاهك. اگو ٱڄ اىاڀ ٱواه ثبل وثڄ آٿ ث اى څپڄ ٽزڈعڄ ر٦جو كٽڈکوا االٽ

فڈاڅل ل ڇ آٿ ها ورب پب رڂبٱ عٺڈڃ فڈاڅل كاك! بؽت اڀ ٱٺټ ٽ٦زٲل اذ څچ كڂ هڇ

ڃ اذ. پبٽجو )( كهثبة هڇ ؽکڈٽذ رڈڄ ځپ کڂل ڇ كه االٻ ځي چڂڀ رڈڄ اي ځل

ؽکڈٽذ ربث٤ ٥و فڈك ثڈكڃ اذ ڇ ځڄ ٽئ هڇ ؽکڈٽذ آځچڄ كه ځبثواثوي ب ٽئٽڂبٿ ڇ

٩و ٽئٽڂبٿ ڇ ٽوكاٿ ڇ ىځبٿ كه کزبة ڇ ڂذ ڇ ٭زبڇاي ٭ٲچ كلڃ ٽ ڈك، ٽٲزبد ڇاٱ٦ذ څبي

گڈځڄ اي كگو ٥پٸ ربهق ٥وڅبي گنزڄ ثڈكڃ اذ ڇ كه٥و ؽبو ٽ رڈاٿ ثڄ -اعزپب٥

کوك. كه ٥و ؽبو كٽڈکوا ٽٺپبځبٿ ٽ رڈاٿ كاذ اٽب كٽڈکوا االٽ ځپ رڈاٿ

كاذ! كه ٽٲبٹڄ ٽٺپبځبٿ ثبل ؽٲڈٯ ثو ها ثپنوځل، اى څپڀ کزبة اڀ ثؾش ها ثڄ ڈهد

٫ بؽت ٽوڇػ آڇهكڃ اٻ ڇ كه اڂغب آٿ ها رکواه ځپ کڂټ. ٽ٦ٺڈٻ ٽ ڈك كهاڀ ٽڈڈ٣ څټ افزال

اڀ ٱٺټ ثبٽقبٹٮبٿ كٽڈکوا ثڄ افزال٫ كهچگڈځگ ٱوائذ اى االٻ ثبى ٽ گوكك! پبـ اکبٷ

څبي ځبٱلاٿ ٽؾزوٻ ثڄ هڇ څوٽڂڈرک بؽت اڀ ٱٺټ ها ٽ رڈاٿ كه کزبة څوٽڂڈرک کزبة ڇ

ثڄ اڀ ابهڃ ڂذ اصو ځگبهځلڃ اڀ فڈه ٽبٹ٦ڄ کوك ڇ كه اڂغب آٿ پبـ څب ها رکواه ځپ کڂټ. رڂچب

اکزٮب ٽ کڂټ کڄ اٽکبٿ ٭وائذ څبي کضو اى ٽزڈٿ كڂ كه ځ٢و بؽت اڀ ٱٺټ څوگي ثڄ ٽ٦ڂبي څوط

ڇ ٽوط كه رٮو ڇ رؤڇٸ ٽزڈٿ كڂ ځذ. رڂچب ٱوائز ٱبثٸ ٱجڈٷ اذ کڄ هڇپڂل ڇ ٽزلٷ

ٽٺت ٽچټ ها ثبل. اٽب ٱوائذ څبي هڇپڂل ڇ ٽزلٷ ٽپکڀ اذ ٽز٦لك ڇ ٽزٮبڇد ثبڂل. اڀ



Pag

e14

9

ٱوائذ ڇاؽل ب ٱوائذ څبي کضو اى »كه ٽجبؽش څوٽڂڈرک، رڈؼ كاكڃ اٻ ڇ ٽ رڈاٿ آٿ ها كه ٽٲبٹڄ

ځي کڄ كه څپڀ کزبة آٽلڃ ٽالؽ٢ڄ کوك. « كڀ

*****

قذ تزرسي کتاب:

هاز افخوی جاهع، دلت جبص زاى ایراى )ژات آفاری(

ژات آفاری

2431-2431ثص ساى ایزاى جاهع، دلت ج

( ٽبؽجڄ ثب ٽچڂبه ا٭قپی9ٽغپڈ٥ۀ رڈ٦ڄ ڇ ٥پواٿ ایواٿ )

ڇیوازبه: ٩الٽوب ا٭قپی

1382اى اځزبهاد ثڂبك ٽبٹ٦بد ایواٿ، ثزيكا )ٽویٺڂل(

فبواد ٽچڂبى ا٭قپی، کڄ كه ٽغپڈ٥ۀ ٽبؽجڄ څبی چال ؽبیوی ڇ ٭وزڄ ځڈهایی ثب اڇ آٽلڃ،

بٹچبی »ڂڀ ثڄ ىثبٿ ٭بهی کڄ ثڄ آصبه ٽبځلگبه ٽبٹ٦بد ىځبٿ فبڇهٽبځڄ، ٽبځڂل هڇایزی اذ كٹ

٦واڇی، پچٺڈ ٽی ىځل. ٽچڂبى ا٭قپی كثو کٸ بىٽبٿ ىځبٿ ڇ اڇٹڀ ڇىیو اٽڈه « ؽوٽوا ، اصو څلا

ٿ ڇ ٽچبعور ثڄ اٽویکب، اى پبیڄ گناهاٿ بىٽب 1357ىځبٿ ایواٿ ثڈك. اڇ، كهپی اځٲالة االٽی بٷ

، بىٽبٿ ثڀ اٹپٺٺی آٽڈى ڇ 2006عچبځی څپجزگی ىځبٿ ل ڇ پ، كه ژاځڈیڄ بٷ

څپکبهی ىځبٿ ها ثڂبك ځچبك. اى و٫ پله، ٽچڂبى ا٭قپی ثڄ كڇ گوڇڃ اعزپب٥ی ر٦ٺ كاهك کڄ اى جٲبد

ثوگيیلڃ ڇ كه ٥ڀ ؽبٷ اى ٽقبٹٮبٿ ڇ٤ اعزپب٥ی ٽڈعڈك ثڈكځل: یکی فبځلاٿ ٺڂزی ٱبعبه کڄ ثب

ثوآٽلٿ هب بڃ ٭وڇا٭زبك، ڇ كیگوی ٭وٱڄ قڄ کڄ اى لۀ كڇاىكڅټ څغوی څپڈاهڃ ثب ٱلهد

ٽٺ اڈٹڈٿ ٦ڄ كهعلاٷ ثڈك. ٽچڂبى ځي ٽبځڂل ٦واڇی كه فبځۀ ا٥بځی پله ڇ ٽبكه ثيهگ

څپواڃ ثب ٱویت ی ځٮو اى ا٥بی ایڀ فبځڈاكڃ گزوكڃ پب ثڄ هل ځچبك ڇ فبواری ویڀ اى آٿ

ج ل. اڇ كه ایڀ كڇهاٿ اى ٹند اځغبٻ رکبٹ٬ ٽنڅجی، ٽبځڂل فڈاځلٿ ځپبى ڇ وکذ كه ٽواټ ځ

گوكڅټ آئی څبی فبځڈاكگی كه ٽبڃ څبی هٽبٿ ڇ ٽؾوٻ، ځي ثی ثچوڃ ځپبځل. اى و٫ ٽبكهی،

ا٭قپی ٽز٦ٺ ثڄ فبځلاځی اذ ٽوکت اى ىځبځی ٽزٲٸ ڇ ثب اهاكڃ. ٽبكه ثيهگ ٽبكهی ا پ اى

څو، ثب ٭واڅټ آڇهكٿ یک کبهگبڃ كڇىځلگی ىځلگی ٽزٲٺی ثوای فڈك ڇ كفزو رؤٽڀ کوك. روک ڈ

ٽبكه ا٭قپی ځي كه ثی ثبکی کټ اى ٽبكهثيهگ ځجڈك. ڇی كه ی ڇ چڂل بٹگی ىځلگی كه فبځڄ



Pag

e15

0

اوا٭ی ڇ فبځڈاكڃ ثيهگ ڈڅو صوڇرپڂل ها هڅب کوك ڇ ثوای رؾٸ ڇ کبه هاڅی اٽویکب ل ڇ ثڄ

بٷ ث ځلاذ 14پوزی ڄ ٭وىځل ها ثڄ كڇ گو٭ذ. ا٭قپی کڄ كه آٿ څڂگبٻ رڂچبیی و

بٷ اڇٷ ىځلگی ا كه اٽویکب ها كه چو برٸ ڇاڂگزڀ گنهاځل ڇ پ اى پبیبٿ كڇهاٿ كثوزبٿ

ثڄ كاځگبڃ ایبٹزی بځٮواځکڈ ه٭ذ ڇ اى كاځگبڃ کبٹواكڇ ٭ڈٯ ٹبځ گو٭ذ. ڇی كه څٮلڃ

ك ڇ بؽت پوی ل. كه ایڀ كڇهاٿ اڇ ثوای پوكافزڀ چویڄ كاځگبڃ ثڄ کبه بٹگی اىكڇاط کو

کوكٿ كه یک ٭وڇگبڃ پوكافذ. اڇٹڀ آڂبیی ا ثب ارؾبكیڄ کبهگواٿ ځي كه څپڀ كڇهڃ هڇی كاك.

کبه٭وٽبی ثوای ایڂکڄ كه ر٦الد کویپ ٽغجڈه ثڄ پوكافذ ؽٲڈٱی ثڄ اڇ ځجبل ځقذ ثڄ

ڇ پ اى پبیبٿ ر٦الد ثڄ کبه ثبىفڈاځل. ا٭قپی ثڄ یبهی ڇ هاڅڂپبئی ثچبځڄ ای افواع کوك

٦جڄ ٽؾٺی ارؾبكیڄ کبهگواٿ واځغبٻ ٽڈ٭ ثڄ كهیب٭ذ ؽٲڈٯ ایبٻ ر٦الد ل. اڇ كه کزبث ثب

ڈه ٭واڇاٿ اى ایڀ رغوثڄ یبك ٽی کڂل؛ رغوثڄ ای کڄ ثڄ گٮزۀ ڇی ثو څڈبهی بی ا ا٭يڇك ڇ

٥ڈیذ كه ارؾبكیڄ څب ڇ ثب ٭٦بٹذ څبی بىٽبٿ یب٭زڄ ٽی رڈاٿ جت كگوگڈځی ثڄ اڇ آٽڈفذ کڄ ثب

، ا٭قپی ځقذ ثڄ رلهی 1346(. پ اى ثبىگذ ثڄ ایواٿ كه بٷ 15څبی اعزپب٥ی ل )

كه كاځگبڃ ٽٺی پوكافذ ڇ پ اى كڇ بٷ ثڄ هیبذ گوڇڃ ىثبٿ اځگٺی هل. ٥الٱڄ كفزواٿ

ڂ څبی ثڀ ڂذ ڇ ٽلهځزڄ ڇ ازبٯ ژه٫ آځبٿ ثڄ كزبثی ثڄ كاځغڈی ثڄ ثؾش كه ثبهڃ ر

ٽڈٱ٦ذ اعزپب٥ی، كه ٥ڀ ڇ٭بكاهی ثڄ اهى څبی څبی ٽنڅجی ڇ ٭وڅڂگی، ا٭قپی ها ثو آٿ

ها پبیڄ گناهی کڂل. ایڀ عپ٦ذ ثڄ و٥ذ گزو ڇ ا٥زجبه « عپ٦ذ كفزواٿ كاځغڈ»كاذ کڄ

گبٻ بڅلفذ او٫ پچٺڈی هی ا٭زقبهی بىٽبٿ پڈذ. كه آٿ څڂ« بىٽبٿ ىځبٿ»یب٭ذ ڇ ثڄ

، ا٭قپی ځي ثب څؤد 1348ىځبٿ ڇ ځي وپوذ څؤد ځپبیڂلگی ایواٿ كهبىٽبٿ ٽٺٸ ثڈك. كه بٷ

ځپبیڂلگی ایواٿ كه اعالۀ ٽغپ٤ ٥پڈٽی بىٽبٿ ٽٺٸ وکذ کوك. بڅلفذ او٫ پچٺڈی کڄ

ڀ ڇ كیگو ٭٦بٹذ څبی اڇ كه ایڀ بىٽبٿ رؾذ رؤصو قڂواځی ڇی كه بىٽبٿ ٽٺٸ كه ثبهڃ ٭ٺ

ٱواه گو٭زڄ ثڈك ث٦لڅب كثو کٺی بىٽبٿ ىځبٿ ها ثڄ اڇ پڂچبك کوك. ثبهی اى كڇزبٿ ڇ څپکبهاٿ

ا٭قپی ثڄ اڇ څلاه كاكځل کڄ روک كاځگبڃ ڇ پنیو٭زڀ ٽئڈٹذ بىٽبٿ ىځبٿ اڇ ها ثب ٽکالد

صبه پڈٿ كڇثڈڇاه، ثزی ٭ویلٿ ڇ کذ ٽٺذ، اى ٭واڇاٿ هڇثوڇ فڈاڅل کوك. اٽب، ا٭قپی کڄ ثب آ

پگبٽبٿ عڂج ىځبٿ كه ٩وة، آڂب ثڈك رپټ گو٭ذ فو کڂل ڇ ثوای پجوك عڂج ىځبٿ ایواٿ

كه كهڇٿ ځ٢بٻ ڇاهك ٥وۀ ٥پٸ ڈك. ثو فال٫ ٽچڂبى، فڈاڅو عڈاځزو كه څپبٿ كڇهاٿ اى څڈاكاهاٿ

كاځگبڃ کبٹٮوځب كه ثوکٺی، ڇ اى هڅجواٿ ، كاځغڈی 1960عڂج ل عڂگ ڇیزڂبٻ كه كڅۀ

کڂٮلهاڈٿ كاځغڈیبٿ ایواځی ثڈك کڄ ثوای وځگڈځی ځ٢بٻ پبكبڅی كه ایواٿ ٭٦بٹزی گزوكڃ

كاذ. گوای څبی بی ٽزبك كڇ فڈاڅو كه ایڀ بٷ څب ىٽڂۀ ٽب٥لی ثوای رؾکټ هڇاث

ی ثوای آگبڅی ثزو ثڄ ځبىڅب ڇ فڈاڅواځڄ ثوعبی ځگناذ. . كه هأ بىٽبٿ ىځبٿ، ا٭قپ

ٽکالد ىځبٿ ایواځی كڇ هاڅکبه ها څپيٽبٿ كځجبٷ ٽی کوك: اى یک ڈ، رڈڄ څب ڇ هاڅڂپبیی څبی

پگبٽبٿ عڂج ىځبٿ ایواٿ ها اهط ٽی ځچبك، اى آٿ عپٺڄ ٭وؿ هڇ پبهب، ڇىیو آٽڈى ڇ پوڇه ڇٱذ،

٭٦بٹذ كاذ ڇ 1940يثی كڅۀ ڂبرڈه څبعو روثذ کڄ كه ٥وۀ هٱبثذ څبی بی ڇ ؽ



Pag

e15

1

ٽچواځگي ٽڂڈچچویبٿ کڄ اى پگبٽبٿ پکبه ثوای االػ ٱڈاځڀ ٽوثڈ ثڄ ځٲ ىٿ كه فبځڈاكڃ ثڈك.

ا٭قپی فڈك ها ٽوڅڈٿ ٹ٬ ایڀ گوڇڃ اى څپکبهاٿ ٽڀ رو ڇ ثبرغوثڄ رو فڈی ٽی كاځل. هاڅکبه كڇٻ

څبیی اى ىځبٿ ٱوڅبی گڈځبگڈٿ عبٽ٦ڄ ا٭قپی ثوگياهی ځذ څبیی ثڈك كه اوا٫ کڈه ثب گوڇڃ

کڄ ثڂبثڈك ثچوڃ عڈیبٿ ځچبیی ثوځبٽڄ څب ڇ فلٽبد بىٽبٿ ثبڂل. اى ثق څبی ثبه عناة کزبة

ثق څبئی كه رویؼ ایڀ گڈځڄ عٺبد اذ ڇ ایڀ کڄ چگڈځڄ ثوځبٽڄ څبی بىٽبٿ اى هاڃ اهرجب ڇ

اى -ڈكځل رؾڈٷ یب٭ذ. ثب آٽڈفزڀ اى ایڀ ىځبٿگٮذ ڇگڈ ثب ایڀ ىځبٿ کڄ ځوڇڅبی ٽؾوکڄ اٺی بىٽبٿ ث

ثڈك کڄ بىٽبٿ ٽپټ ل رپوکي -هڇزبیبٿ گو٭زڄ رب کبهگواٿ کبهفبځڄ څب ڇ ٽزقبٿ چوځڀ

ثو فڈكکٮبیی اٱزبكی ها كه له اڇٹڈیذ څبی ځبځل. كهکڂبه ثوځبٽۀ ٽؾڈهی آٽڈى ؽو٭ڄ ای ڇ

ای وکذ کڂڂلگبٿ ٭واڅټ ٽی کوك، ثبهی اى کال څبی ڈاك آٽڈىی کڄ اٽکبځبد از٪بٷ ها ثو

كیگو فلٽبد ٽڈهك ځبى ځي گزو یب٭ذ. آ٩بى ثڄ کبه کال څبی آٽڈى ؽو٭ڄ ای ثڄ و٥ذ

وڇهد ایغبك ٽواکي ٽچل کڈكک ها صبثذ کوك. رؤ ٽچلڅبی کڈكک رٲبب ثوای آٽڈى ثچلاذ ڇ

هاڃ اځلاىی ٽواکي ٽبڇهڃ ؽٲڈٱی اځغبٽل کڂزوٷ عپ٦ذ ها كه پی آڇهك، ڇ ثوځبٽۀ رڂ٢ټ فبځڈاكڃ ثڄ

کڄ كه آٿ څب ىځبٿ كه ىٽڂڄ څبی گڈځبگڈٿ ؽٲڈٱی، ٽبځڂل الٯ ڇ وپوزی ٭وىځل، ثڄ آگبڅی څبی

ځٮوڃ ای کڄ كه هڇزبڅب یب چوڅب ثوای -ٽٮل ٽی هلځل. بىٽبٿ ثب گوڇڃ څبی کڈچک پڂظ

و٭ذ ڇ رڈیٲبٿ ٽی کوك ثڄ څټ څپکبهی كه ٽڈهك ٽبیٸ ىځبٿ ایغبك ٽی ل رپب ٽی گ

پڈځلځل ڇ ٦جڄ څبی بىٽبٿ ها ثب ؽلڇك ی ځٮو ٥ڈ رکٸ كڅڂل. گبٻ ث٦لی، ثوگياهی اځزقبثبد

كه څو ٦جڄ ثڈك، کڄ كه آٿ څٮذ ځٮو اى ا٥ب ثوای وپوزی کبهڅبی ٽقزٺ٬ ٦جڄ اځزقبة ٽی

ل. آځگبڃ، څو ٦جڄ یکی اى لځل ڇ اى آٿ ٽبٿ یک ځٮو ثڄ پذ كثو اعوایی ٦جڄ ثوگيیلڃ ٽی

ا٥ب ها ثڄ ٽغپ٤ ازبٿ ٽی ٭وزبك ڇ څو ٽغپ٤ ازبٿ ځپبیڂلگبځی ها اى ثڀ فڈك ثوای وکذ كه

ٽغپ٤ واوی بالځۀ بىٽبٿ ىځبٿ اځزقبة ٽی کوك. ٽغپ٤ بالځڄ ځي پڂظ رڀ )اى یبىكڃ رڀ(

بڅلفذ او٫ اځزبة ا٥بی ڈهای ٽوکيی بىٽبٿ ها ثو ٽی گيیل. ځٮو كیگو اى ڈی

( ثق اځزبثی ڈهای ٽوکيی ثزو بٽٸ ىځبٿ كاځگبڃ كیلڃ ڇ ځي ىځبځی اى 60ٽی لځل. )

اٱٺذ څبی ٽنڅجی ثڈك. ا٭قپی كه رڈؼ ٽی گڈیل اگو ثڂب ثڈك څپڄ ا٥بی ڈها اځزقبثی ثبڂل،

ىیوا ر٦ٺٲبد ڇ ځڄ كاځگبڅبٿ ڇ ځڄ اٱٺذ څبی ٽنڅجی ثقذ ٽڈ٭ٲذ كه اځزقبثبد ها ځلازڂل

فڈاذ څبی ا٥بی بىٽبٿ كه ٽغپڈ٣ ثب ڇیژگی څبی څچ یک اى ایڀ كڇ گوڇڃ څپقڈاځی

ځلاذ. ثلیڀ رورت، ڇ ثب ایڀ کڄ هڇؽبځذ ڂزی ؽڈه اٱٺذ څب، ثقڈ یچڈكیبٿ ڇ ثچبیبٿ، ها

كه پذ څبی کٺلی څپڈاهڃ ثڄ ثبك اځزٲبك ٽی گو٭ذ، بىٽبٿ ىځبٿ ی بٹچب اى څپکبهی

څجواځی ثوعزڄ اى ٽبٿ اٱٺذ څب ثبه ثچوڃ ثوك، اى عپٺڄ پی ؽکپذ، اى چچوڃ څبی ه

وڂب ٭وڅڂگی کٺپی؛ ٽچوی هاـ، هڇاځڂب ثچبیی؛ ځکچچوڃ ٽؾڂی، ازبك ڇ ٽؾٲ

(. ثڈكعۀ بىٽبٿ کڄ اى 57ثچبیی؛ ڇ یک ىهرزی ٽزق ڂبی٤ كزی، ٭وځگ یگبځگی )

ٽٺڈٿ رڈٽبٿ هل. رب 50ثڄ ؽلڇك 1356ؤٽڀ ٽی ل، رب بٷ ٽؾٸ ٭وڇ کزبة څبی كهی ر

آٿ څڂگبٻ ایڀ بىٽبٿ ثب رلڇیڀ ڇ اعوای ثوځبٽڄ څبی فڈك، كه ىٽڂۀ آٽڈى ٭ڂی ڇ ؽو٭ڄ ای،



Pag

e15

2

ثچلاذ، ر٪نیڄ، رڂ٢ټ فبځڈاكڃ ڇ ؽٮ٠ ٽؾ ىیذ، ځٲی ځپبیبٿ كه ٭وآیڂل رڈ٦ڄ ایٮب کوكڃ

وای ایڀ ثوځبٽڄ څب ٽلیڈٿ پبیگبڃ ٽوكٽی بىٽبٿ اى ڈئی ڇ ثڈك. کبهآئی ڇ رڈ٭ بىٽبٿ كه اع

، كه عٺڄ ای کڄ اى 1350پزجبځی ثوفی اى ٽٲبٽبد كڇٹزی اى ڈی كیگو ثڈك. كه ٽبځۀ كڅۀ

ڇ ٽبهکذ كاكٿ څپڄ عبځجۀ ىځبٿ رکٸ ل « ثوځبٽۀ ٽٺی کبه»ڈی بىٽبٿ ثوای ثؾش كه ثبهۀ

زڂل. وکذ آځبٿ ځڄ اى و اعجبه ثٺکڄ اى آٿ هڇ ثڈك کڄ ازبځلاهاٿ واو کڈه كه آٿ ؽڈه كا

څپکبهی ثب بىٽبٿ ىځبٿ ٥بٽٺی ٽئصو كه ٽڈ٭ٲذ ثوځبٽڄ څبی ازبځی څو یک اى آځبٿ ثڄ پبه ٽی

ه٭ذ. ثڄ ځ٢و ا٭قپی، ؽبذ څبی اعزپب٥ی ىځبٿ ٥ڈ بىٽبٿ هاثۀ ٥ک ثب ٽڈٱ٦ذ

اٹ٦بكڃ پنیوا، ٥الٱڄ ٽڂل ڇ غب٣ ثڈكځل. ٽبیٸ جٲبری آځبٿ كاذ. ىځبٿ هڇزبیی ڇ کبهگواٿ ٭ڈٯ

ڇ ٽکالد ىځلگی فڈك ها ثڄ هڇڂی ٽی كیلځل ڇ څپڈاهڃ آٽبكۀ ثؾش ڇ گٮذ ڇ گڈ كه ثبهۀ آٿ ثڈكځل.

ؽزی گبڃ ثوای هكڃ څبی هڅجوی بىٽبٿ ځي كه ثوفی ىٽڂڄ څب ر٦ڀ رکٺ٬ ٽی کوكځل ڇ اځز٢به

(. ثو ٥ک، ثڄ گٮزۀ ا٭قپی، ا٥بی ٽو٭ڄ رو 67) كازڂل کڄ ځزغۀ کبه ثڄ آٿ څب گياه ڈك.

بىٽبٿ ثزو ٽزؤصو اى ڂذ پله بالهی. ىځبٿ ب٩ٸ ځي كه ؽبٹزی ثڂبثڂی ثڈكځل، پڂچبكڅبی

ٽوکي ٦120جڄ ڇ 400، بىٽبٿ ىځبٿ ؽلڇك 1350بىٽبٿ ها هاؽذ رو ٽی پنیو٭زڂل . رب ٽبځۀ كڅۀ

ځبٽڄ څبی آٽڈى ؽو٭ڄ ڇ ٭ڀ ڇ فلٽبد عڂجی ٽبځڂل ایغبك ه٭بڃ كه واو کڈه گڈكڃ ثڈك. ثو

ٽچلڅبی کڈكک ڇ ثق څبی هاڅڂپبئی ؽٲڈٱی ڇ رڂ٢ټ فبځڈاكڃ ثو ٽؾڈه ایڀ ثوځبٽڄ څب کٸ

گو٭زڄ ثڈكځل څپڄ كه اٸ ڇٺڄ ای ثوای رچٸ رغپ٤ ىځبٿ ڇ ایغبك اهرجب ثوای څل٫ اٺی کڄ

ٿ ځجذ ثڄ ځبىڅبی ٭وڅڂگی ڇ اعزپب٥ی ا٥بی آگبڃ بىی ثڈك. ثڄ ا٥زٲبك ا٭قپی، بىٽبٿ ىځب

اځ٦ب٫ ثبه كاذ ڇ څپڀ اځ٦ب٫ جت ٽی ل کڄ ىځبٿ ٥الٱڄ ٽڂل ثڄ ٭٦بٹذ څبی بىٽبٿ

( ثڄ ٥ڂڈاٿ 74كه څو ٽؾٸ ثزڈاځڂل ثبىربة ٥الئ ڇ ځ٢وڅبی فڈك ها كه ثوځبٽڄ څبی آٿ ثجڂڂل. )

ٲبی یب ٭ٺټ ثوكاهی ڇ كه چوڅبی ڂزی ځپڈځڄ، كه ثوفی چوڅب ځي كائو کوكٿ کال څبی ځ

رو، ٽبځڂل ٱټ، رکٸ عٺبد ٽنڅجی، ٽڈهك ځ٢و بىٽبٿ ثڈك. كه ثوفی کال څبی آٽڈىی څپۀ

ىٿ څب چبكهی ثڈكځل، كه ثوفی ؽزی یک ىٿ چبكهی ځي ثڄ چټ ځپی فڈهك ڇ كه ثوفی كیگو ځپی

ٽوع٤ كیڂی ٽبځڄ هڇ، ٭٦بٹذ څبی ثب ؽغبة ڇ ځپی ثی ؽغبة ثڈكځل. آیذ اهلل وی٦زپلاهی،

بىٽبٿ ها رؤیل ٽی کوك ڇ كڇ كفزو كه گوك څټ آیی څبی بىٽبٿ وکذ ٽی کوكځل. ه٭زڄ ه٭زڄ،

كفزواٿ ٽغوك ځي کڄ آىاكی اعزپب٥ی کپزوی كازڂل كه عٺبد ڇ کال څبی بىٽبٿ وکذ

ىی ثڄ هڇزبڅبی كڇها٭زبكڃ ٽی کوكځل. ثوځبٽۀ پبڃ كاځ، کڄ كه آٿ كفزواٿ عڈاٿ ثوای ڈاك آٽڈ

ٽی ه٭زڂل، کپکی ثڈك ثڄ رؾٲ اڅلا٫ بىٽبٿ. کبه بىځلۀ ایڀ ىځبٿ عڈاٿ ڇ پنیوبٿ اى ڈی

، 1351( كه بٷ 88هڇزبیبٿ آځبٿ ها ثڄ اٹگڈڅبی ه٭زبه ثوای بکڂبٿ هڇزبڅب ٽجلٷ بفذ. )

ڂزی ىځبٿ ڇ كفزواٿ كه كه پبیبٿ ثوهی څبی کڄ كه ثبهۀ پبٽلڅبی آٽڈىی ڇ ٭وڅڂگی رڈیو

کزبة څبی كهی ڇ ځي ځٲ آځبٿ كه ثوځبٽڄ څبی هاكیڈئی ڇ رٺڈیيیڈځی اځغبٻ ل، ثڄ یبهی ٭وؿ هڇ

پبهب، ڇىیو آٽڈى، كه ٽؾزڈای کزبة څبی كهی كه عچذ رؤکل ثو اٸ ثواثوی عڂی ر٪واری

ثب رڈاځبئی څب ڇ ځٲ څبی ڇیژۀ كاكڃ ل. ٭و ؽبکټ ثو عبٽ٦ۀ آٿ هڇى ایواٿ ایڀ ثڈك کڄ ىٿ ڇ ٽوك،



Pag

e15

3

فڈك، ٽکپٸ یکلیگوځل. رؾٸ ڇ از٪بٷ ځجبیل ىځبٿ ها اى ایٮبی ڇ١بئ٬ اٺی آځبٿ كه فبځڈاكڃ ثبى كاهك.

ىٿ ڇ ٽوك ٽبځڂل كڇ »ا٭قپی كه یک ځذ واوی بىٽبٿ ىځبٿ، ثب بهڃ ثڄ ٽضٸ ٽ٦وڇ٫ کڄ

به كاذ څټ ٽبكهاٿ ڇ څپواٿ رپبٻ ڇٱذ ا٥الٻ کوك کڄ كیگو ځجبیل اى ىځبٿ اځز٢« ځپۀ ت اځل

ثبڂل ڇ څټ ثقی اى ځوڇی کبه عبٽ٦ڄ. كه كځبی اٽوڇىیڀ اځز٢به آٿ اذ کڄ ٽوكاٿ كه اعوای

ڇ١بی٬ ڇ ٽئٹذ څبی فبځگی ڇ اعزپب٥ی ىځبٿ ها ثب فڈك چټ کڂڂل. ڇی فبة ثڄ ځپبیڂلگبٿ

څوکلاٻ اى ٽب ثڄ فڈكی فڈك »ذ: بىٽبٿ اى واو کڈه کڄ ثچذ ىكڃ ثڄ اڇ گڈ ٽی كاكځل گٮ

یک اځبٿ کبٽٸ ایټ. ٽب ځپۀ څچ چي ڇ څچ ک ځزټ. ٽڀ ؽبوٻ یک کوٻ کبٽٸ ڇ ٽزٲٸ

عپ٦ذ فبٽڈ ځبگچبٿ ثب ک٬ ىكٿ څبی ٽپزل اى ایڀ قڂبٿ ثی پوكۀ اڇ « ثبټ رب ځپۀ یک ت.

بٽڄ ڈهد گو٭ذ ( كه څپڀ ځذ واوی ثب االؽی کڄ كه ابڂ95ازٲجبٷ کوك. )

ك٭ب٣ اى ؽٲڈٯ قی، فبځڈاكگی ڇ اعزپب٥ی ىځبٿ ثوای »څل٫ اٺی بىٽبٿ چڂڀ ر٦وی٬ ل:

ٱبځڈٿ » 1346( كه بٷ 96) « رؤٽڀ ثواثوی کبٽٸ آځبٿ ثب ٽوكاٿ كه عبٽ٦ڄ ڇ كه ثواثو ٱبځڈٿ.

ی ىځبٿ ثڄ ؽٲڈٱی ها ثوا 1354ثڄ رڈیت هل. ایڀ ٱبځڈٿ پ اى ثبىځگوی بٷ « ؽپبیذ فبځڈاكڃ

هپذ ڂبفذ کڄ رب آٿ څڂگبٻ ثی بثٲڄ ثڈك ڇ، اگوچڄ څڂڈى رب رؤٽڀ ثواثوی کبٽٸ ٽبٿ ىٿ ڇ

ٽوك ٭بٺڄ كاذ، بىٽبٿ ها گبٽی كیگو ثڄ څل٫ اٺی ا ځيكیک کوك. كه ځزغۀ رڈیت ایڀ

ٱبځڈٿ، ىځبٿ ؽ الٯ ڇ، كه وایی، ؽ وپوزی ٭وىځل ها څپچڈٿ ٽوكاٿ ثڄ كذ آڇهكځل.

ایڀ ٱبځڈٿ څپچڂڀ چڂل څپوی ها ثوای ٽوكاٿ ثڄ څپو كڇٻ ٽؾلڇك کوك ڇ آٿ ها ځي كه وایی

ڇیژڃ ڇ رڂچب ثب هبیذ څپو اڇٷ ٽغبى كاځذ. ثو اب ایڀ ٱبځڈٿ اگو ٽوك کبهی ها کڄ ىٿ كه فبهط

ڂل، اٽب اى فبځڄ اځغبٻ ٽی كاك فال٫ ؤٿ فبځڈاكڃ ٽی كاځذ ٽی رڈاځذ اڇ ها اى کبه کوكٿ ٽڂ٤ ک

ثوای ځقزڀ ثبه ىٿ ځي ٽی رڈاځذ كه وای ٽبثڄ ٽبځ٤ کبه کوكٿ ڈڅو ڈك. ثڄ ایڀ رورت،

ڇ كذ کټ ثو کب٩ن، ىځبٿ څپبٿ ؽٲی ها ثڄ كذ آڇهكځل کڄ ٽوكاٿ ځجذ ثڄ اځزقبة ٪ٸ

څپواځبٿ كازڂل. ثڄ گٮزۀ ا٭قپی، ٽزٲب٥ل کوكٿ ٽٲبٽبد ٱبئی کڈه ثوای پنیو٭زڀ ایڀ

( ٱڈاځڂی کڄ ثو پبیۀ 98االؽبد ثڄ څل٫ رؤٽڀ ؽٲڈٯ ثواثو ىځبٿ کبهی ث كڈاه ثڈك. )گڈځڄ

ځ ویؼ ٱوآٿ رلڇیڀ لڃ ثڈكځل، ٽبځڂل ٱبځڈٿ اهس، ٱبثٸ ر٪و ځجڈكځل. ڇٹی كه ثوفی ٽڈاهك، ٽبځڂل

لٷ ثب ایڀ کڄ كه ٱوآٿ ثڄ هڇڂی اى آٿ یبك لڃ اذ، آهاء ثوفی اى هڇؽبځبٿ ٽ٦ز« چڂل څپوی،»

ىٽڂڄ ای ها ثوای آ٩بى ثؾش ثب ٱبد ڇ كیگو ٽٲبٽبد هپی ڇىاهد كاكگزوی ٭واڅټ ٽی کوك. ثڄ

٥ڂڈاٿ ځپڈځڄ، چڂڀ ازلالٷ ٽی ل کڄ څو چڂل الٯ ؽ ٽٺټ ڈڅو اذ ڇٹی اى آځغب کڄ

كه االٻ، ثوفال٫ ٽؾذ، اىكڇاط یک ٱواهكاك اذ ڇ ځڄ یک آیڀ ٽنڅجی، ڈڅو ٽی رڈاځل ایڀ

ڈك ها پڀ ٥ٲل ٱواهكاك اىكڇاط ثڄ څپو ڇاگناه کڂل. ٲ عڂڀ ځي ی ثقڂبٽڄ څبی ؽ ف

كافٺی ، ڇ ځڄ ثب رلڇیڀ ڇ رڈیت یک الیؾۀ ٱبځڈځی، ٥پال آىاك ل. ىځبٿ ڈڅو كاه ثب هبیذ ڈڅو

ڇ ىځبٿ ثی ڈڅو ثڄ رپټ فڈك ٽی رڈاځزڂل ٲ عڂڀ کڂڂل. اٽب، ٮو ىٿ ثلڇٿ اعبىڃ ڈڅو

بٿ ٩و ٱبځڈځی ٽبځل. هبځڄ څبی ٥پڈٽی ثو و ایڀ ٽڈڈ٣ عڂغبٹی ثڄ هاڃ اځلافزڂل ڇ اك٥ب څپچڂ

ىٿ څب ها رڈی ٽی کڂل کڄ فبځڈاكڃ څبیبٿ ها هڅب کڂڂل ڇ ثوڇځل ٭وځگ ڇ »کوكځل کڄ بىٽبٿ ىځبٿ



Pag

e15

4

(. ځقزڀ گبٻ ٥ٺڄ ٱزٸ څبی ځبٽڈی ځي كه 104) « ثڄ ٱپبه ڇ یب ٽوڇة فڈاهی ثپوكاىځل.

، بىٽبٿ ىځبٿ ثب اځزبه کزبة ىٿ کی كه ٹڈای ٱبځڈٿ: 1350واٿ ثوكازڄ ل. كه ٽبځۀ كڅۀ ای

ٱبځڈٿ کٮو څپگبځی، رڈعڄ څپگبٿ ها ثڄ ایڀ ٽبكۀ ٱبځڈځی ځب٥بكالځڄ عٺت کوك کڄ ج آٿ 179ٽبكڃ

وا ىٿ فڈك ها ثب ٽوك اعڂجی كه یک ٭وا یب كه ؽبٹزی کڄ ثڄ ٽڂيٹۀ ڇعڈك كه یک ٭»څوگبڃ ڈڅوی

ٽ٦ب٫ اى ٽغبىاد « اذ ٽبڅلڃ کڂل ڇ ٽورکت ٱزٸ یب عوػ ڇ وة یکی اى آٿ څب یب څوكڇ ڈك

( كهکزبة ؽبو ثڄ ٽچلڅبی کڈكکی ځي کڄ كه ٽڂب ڂ٦زی كایو ٽی لځل 111فڈاڅل ثڈك. )

ابهڃ لڃ اذ. ثڄ گٮزۀ ا٭قپی، بفزپبٿ ایڀ ٽواکي ها كڇٹذ كهافزبه ٽی گناذ ڇ ٽبكهاٿ

فلٽبد ها ٽی پوكافزڂل. ٱبځڈٿ کبه، کبه٭وٽبیبٿ ها ٽٺيٻ ٽی کوك پ اى څو ڄ ب٥ذ کبه څيیڂۀ

ځټ ب٥ذ ثڄ کبهگواٿ ىٿ ثچڄ كاه ٭وذ كڅڂل رب ثزڈاځڂل ثڄ ٭وىځلاٿ فڈك و كڅڂل. كه رچواٿ، څو

ك کبهفبځڄ کڄ ث اى كڃ کبهگو ىٿ ثب ٭وىځل و فڈاه یب فوكبٷ كه ازقلاٻ كاذ ٽڈ٬١ ثڄ ایغب

یک ٽچل کڈكک كه ٽؾٸ کبه ل. ٥الڇڃ ثو آٿ، څپڄ بىٽبٿ څبی كڇٹزی ځي ثبیل ٽچل کڈكک ٽی

( ڇ ثوځبٽڄ څبی ٽبثچی ځي كه ازبٿ څب ڇعڈك كاذ. پ اى اځٲالة االٽی، 112كازڂل )

ثوای کبزڀ اى پبه ىځبٿ كه ثبىاه کبه، څپۀ ایڀ ثوځبٽڄ څب ٹ٪ڈ ل. كه ڇاٱ٤، ثزڀ ٽچل کڈكک څب

، ا٭قپی ثڄ پذ ڇىیو ٽبڇه كه اٽڈه 1356اى ځقزڀ اڇٹڈیزچبی كڇٹذ االٽی ثڈك. كه كی ٽبڃ

ىځبٿ ٽڂڈة ل ڇ ایواٿ ثڄ ایڀ رورت، پ اى ٭واځڄ، كڇٽڀ کڈهی ثڈك کڄ ڇىیو اٽڈه ىځبٿ

اذ ( اى آځغب کڄ رب آٿ هڇى څچ اٹگڈیی ثوای رکالد ڇىاهرقبځڄ اٽڈه ىځبٿ ڇعڈك ځل140كاذ. )

ىځبٿ ٭٦بٷ ایڀ ځچبك رڈاځزڂل آٿ ها ثڄ گڈځڄ ای بٽبٿ كڅڂل کڄ اٽوڇىڃ ثوای ثزو کبځی کڄ كه

ٽی هل، ځبٽپکڀ ثڄ ځ٢و 100واو عچبٿ كه پزچبی ٽبثڄ ٽ٪ڈٷ کبهځل، ڇ پبهبٿ ثڄ

اٽڈه ٽی آیل. گوای ج٦ی كه آٿ ىٽبٿ ایڀ ثڈك کڄ ٽبئٸ ٽوثڈ ثڄ ىځبٿ ثڄ ك٭زو ڇىیو ٽبڇه كه

« ثوځبٽڄ کبه»ىځبٿ اهائڄ ڈك. اٽب، ا٭قپی ڇ څپکبهاځ ایڀ ایلڃ ها ځپنیو٭زڂل ڇ كه ٽٲبثٸ، یک

پڂچبك کوكځل کڄ ثو اب آٿ ڇىیو ٽبڇه اٽڈه ىځبٿ څپبڅڂگ کڂڂلۀ ثوځبٽڄ څبی گڈځبگڈٿ ٽورج ثب

عڄ، كاكگزوی، ىځبٿ ثڈك کڄ كه كیگو ڇىاهرقبځڄ څب، ٽبځڂل آٽڈى ڇ پوڇه، کبه، ثوځبٽڄ ڇ ثڈك

ثچلاذ ، ڇ ثچيیزی، وػ ڇ اعوا ٽی ل. ایڀ پڂچبك پنیو٭زڄ ل ڇ ا٭قپی كهځذ څبی

ٽبڅبځڄ ثب ٽ٦بڇځبٿ ڇىاهد فبځڄ څبی یبك لڃ ڇ٦ذ ىځبٿ ها كه څو ڇىاهرقبځڄ ٽڈهك ثوهی ڇ اهىیبثی

ؽپبیذ اى ىځبٿ ٱواه ٽی كاك. اى كیگو كزبڇهكڅبی ایڀ ځذ څب کپک ثڄ گنهاځلٿ ٱڈاځڂی كه

ب٩ٸ ثڈك اى عپٺڄ ٽوفی رب څٮذ ٽبڃ ثوای ىایپبٿ، کبه ځپڄ ڇٱذ ثب ٽيایبی کبه رپبٻ ڇٱذ ثوای

ٽبكهاځی کڄ ٭وىځل ىیو ڄ بٷ كازڂل، ڇ ایغبك ٽچل کڈكک كه ٽؾٸ کبه ثوای ىځبٿ ب٩ٸ كه اكاهاد

٢و كهثبهۀ ٽبیٸ ىځبٿ كڇٹزی ڇ کبهفبځڄ څب. ا٭قپی ڇ ا٥بی ڈهای ٽوکيی بىٽبٿ ثوای رجبكٷ ځ

ثڄ ڈهڇی، چڀ، ٥واٯ، څڂل ، پبکزبٿ ڇ چڂل کڈه كیگو ځي ٮو کوكځل. كه ایڀ ٽبٿ، ثوٱواهی

اهرجب ثب ٭پڂزچبی ایبالد ٽزؾل آٽویکب رب ؽلڇكی ٽؤٹڄ بى ل. ڇیژگچب ڇ اڇٹڈیزچبی عڂج

ىځبٿ ایواٿ ځلاذ. اٽب، كه ٩وة اهرجبی ثڄ ٽبیٸ ڇ وای ىځلگی 1960څبی ٭پڂزی كڅۀ

بىٽبٿ ىځبٿ، ثوای ثچزو آگبڃ بفزڀ ىځبٿ ایواٿ اى څل٫ څب ڇ ثوځبٽڄ څبی ٭پڂذ څبی



Pag

e15

5

آٽویکبئی، ثزی ٭ویلٿ ڇ عوٽڀ گوی یو ڇ څٺڈی پال ها ثڄ ایواٿ ك٥ڈد کوك. ٭ویلٿ گٮذ ڇ گڈیی

اى ځویڄ څبی ٽقز ىځبٿ ثب بڃ ڇ چجبځڈ ٭وػ ځي اځغبٻ كاك ڇ گياه ٽضجزی اى ٮو فڈك كه یک

كه آٽویکب ځڈذ. ایڂغب ځي رٮبڇد څب كیلڅب كڇثبهڃ ځپبیبٿ ل. اٽویکبیی څب ثزو ثو آىاكی څبی

٭وكی ڇ ڂذ کڂی رؤکل ٽی کوكځل ڇ كه آٿ كڇهاٿ پنیوای رٮبڇد څبی ٭وڅڂگی ځجڈكځل. ڇ ایواځبٿ

ڀ گوی یو ځي اى ڈی كاځغڈیبٿ څټ ٭پڂذ څبی ٩وثی ها ٽ٪وڇه ڇ پوا٭بكڃ ٽی كیلځل. عوٽ

كاځگبڃ پچٺڈی ثڄ كازڀ فٺ ڇ فڈی از٦پبهی ڇ ثوفڈهك رکجو آٽي ثب ىځبٿ ایواځی ٽزچټ ل. كه

، ایواٿ ثڄ ه٩ټ ځ٢بٻ بی اٱزلاهگوای یکی اى هڅجواٿ پکبه عچبځی ثوای 1350ٽبځۀ كڅۀ

ڄ ارٮبٯ عڈاٽ٤ ٽٺپبٿ فبڇهٽبځڄ ڇ ؽٲڈٯ ىٿ ڂبفزڄ ٽی ل. اٹجزڄ كه ایڀ كڇهاٿ كه اکضو ٱویت ث

اى ځچبكڅبی -اى ٽو گو٭زڄ رب ڈهیڄ، ٥واٯ، پبکزبٿ ڇ ٥وثزبٿ ٦ڈكی -پبٷ آ٭ویٲب

كٽڈکوارک ٩وثی ځبځی ځجڈك. اٽب، ؽٲڈٱی کڄ ىځبٿ ایواٿ ثڄ كذ آڇهكڃ ثڈكځل كه واو ٽڂٲڄ

ٽبٿ ٽٺٸ كه ثبهڃ ىځبٿ كه څپزبئی ځلاذ. كه ځذ ٽٲلٽبری ثوای رلاهک اڇٹڀ کڂٮواځ بى

ها « ثوځبٽۀ عچبځی کبه»كه ٽکيیکڈ زی، بځيكڃ ځپبیڂلڃ اى واو عچبٿ پ ځڈی 1975بٷ

کڄ گوڇڃ ځپبیڂلگی ایواٿ رچڄ کوكڃ ثڈك رڈیت کوكځل. ایڀ ثوځبٽڄ پ اى رڈیت كه کڂٮواځ ٽکيیک

« ثوځبٽۀ عچبځی کبه»ثو پبیۀ کڄ« ثوځبٽۀ ٽٺی کبه»ثڄ ٽغپ٤ ٥پڈٽی بىٽبٿ ٽٺٸ ٭وزبكڃ ل.

رچڄ لڃ ثڈك كه ځذ ٥پڈٽی بىٽبٿ ىځبٿ كه رچواٿ ثب ؽڈه كڃ څياه ځپبیڂلڃ اى واو

ٱواه ثڈك كه ایواٿ 1358کڈه ثڄ رؤیل هل. کڂٮواځ ث٦لی بىٽبٿ ٽٺٸ كه ثبهڃ ىځبٿ كه بٷ

ل. ا٭قپی كه ځگبڅ ثڄ گنزڄ ثوگياه ڈك اٽب، ثب پوڇىی اځٲالة االٽی کپڂچبگ ٽچپبځلاه آٿ

اى ایڀ کڄ ثڄ ٱل روی٤ ٽبهکذ څوچڄ ثزو ىځبٿ كه ٥وۀ رپټ گوی بی، کبكه

هڅجوی بىٽبٿ ىځبٿ ها ثڄ ٥ڈیذ كه ؽية هزبفي رڈی کوكڃ ثڈك پپبٿ اذ ڇ آٿ ها

ڄ بڃ آٿ ها كه ثيهگزویڀ ازجبڃ بی فڈك ٽی كاځل. هزبفي رڂچب ؽية ٽڈعڈك كه ایواٿ ثڈك ک

ثڂبٿ ځچبك ڇ څپگبٿ ها ثڄ ٥ڈیذ كه آٿ رڈی کوك. ا٭قپی رؤکل ٽی کڂل کڄ ځڄ څوگي 1975بٷ

گياه ٽزٲپی ثڄ بڃ كاكڃ ڇ ځڄ كزڈهی ٽزٲټ اى اڇ گو٭زڄ اذ. اٽب، ثب ٽؾلڇكیذ څبی

ځي ثڄ كٹٸ بی ٽڈعڈك، بىٽبٿ ىځبٿ ځچبكی علا اى هژیټ پوكڃ ځپی ل. اى څپڀ هڇ، ڇ

هڇكههڇیی علی بىٽبٿ ثب ځٲ ڇ ڇ١بئ٬ ڂزی ىځبٿ، ٽقبٹٮبٿ هژیټ اى چپ ڇ هاذ كه ٥ڂبك ڇ

ٽقبٹٮذ ثب آٿ روكیل هڇا ځپی كازڂل. * * * پوڇځلۀ كهفبٿ ٽڈ٭ٲذ څبی ا٭قپی كه هأ

ای بىٽبٿ ىځبٿ ڇ څپچڂڀ ا٥زوا٫ بكٱبځڄ ا ثڄ ازجبڃ څبی بی آٿ، فڈاځلٿ کزبث ها ثو

څپڄ کبځی کڄ ثڄ االؽبد عڂزی كه فبڇهٽبځڄ ٥الٱپڂلځل وڇهی ٽی کڂل. ا٭قپی گوچڄ كه

ایڀ کزبة ثڄ ٽڈڈ٣ څبی ث علی پوكافزڄ اذ ثوفی هڇایذ څب ڇ كازبٿ څبی کزبة، څپبځڂل

قڂواځی څبی،رچی اى ڂي ځذ. كه یکی اى قڂواځی څبی افو کڄ ځگبهځلڃ ځي كه آٿ

كازبٿ ٭٦بٹذ څبی ]كه ایواٿ[ ها ثڄ ڂي ٽ٦وڇ٭ی كهثبهۀ یک پيک عواػ رجڄ ؽڈه كاذ

٥پٸ عواؽی ٽڈ٭ٲذ آٽي ثڈك اٽب ثپبه »کوك کڄ څغبٿ ىكڃ اى اربٯ ٥پٸ ثوڇٿ ٽی آیل ڇٽی گڈیل

آځچڄ ځگبهځلۀ ایڀ ځٲل ها گٮذ ىكڃ ٽی کڂل ٽياٿ روكیلی اذ کڄ ځڄ رڂچب كه « ٽزؤٮبځڄ ٽوك.



Pag

e15

6

كی ثٺکڄ ؽزی كه هڅجواٿ بی، اى عپٺڄ ڇىیو اٽڈه ىځبٿ، ځجذ ثڄ ثبځبد ٽٲبٽبد ٽوكٻ ٥ب

كڇٹزی ڇعڈك كازڄ اذ. ثڄ ځ٢و ٽی هل کڄ كه ثبهۀ ٽبڅذ ځبهبیزی څبی بی ڇ

اعزپب٥ی ٭يایڂلڃ كه عبٽ٦ۀ پ اى اځٲالة ایواٿ ڇ یب كه ثبهڃ اهرجب ڇ څپلٹی هڇؽبځبٿ ثب كاځغڈیبٿ

، 1350كاكڃ څبی ٽ٦زجوی كه افزبه ا٭قپی ٱواه ځپی گو٭زڄ اذ. ڇٱزی كه ٽبځۀ كڅۀ څوگي افجبه ڇ

گوڇڅی اى كاځغڈیبٿ ٽٺپبٿ كه ر٢بڅواری كه كاځگبڃ رچواٿ فڈازبه علابىی كفزواٿ ڇ

پواٿ كاځغڈ كه بٹڀ څبی ٩نافڈهی ڇ ارڈثڈ څب ٽی ڈځل، ا٭قپی، ٽبځڂل ثبهی كیگو اى

ی ثوك کڄ ایڀ ر٢بڅواد ثڄ رؾویک بڇاک ڇ ثوای ثل ځبٻ کوكٿ االٽگوایبٿ ٽوكٻ ٥بكی، گپبٿ ٽ

وػ هیيی لڃ اذ. هڇڀ اذ کڄ ا٭قپی، ڇ ثبهی كیگو اى ایواځبٿ كاځ آٽڈفزڄ كه عڈاٽ٤

٩وثی، ځپی رڈاځزڂل ثبڇه کڂڂل کڄ كاځغڈیبٿ عڈاٿ ایواځی چڂڀ پوڇ ڇ ٽ٦زٲل ثڄ ڂذ څبی

ه ځزغڄ، اڇ ځي ثوای ثڄ هاڃ اځلافزڀ ر٢بڅواری كه ٽٲبثٺڄ ثب كاځغڈیبٿ ( ك188ٽنڅجی ثبڂل. )

ٽٺپبٿ کڈی ځکوك. ؽزی پ اى آٿ کڄ بڃ كه یکی اى ٽواټ هپی ٽڈڈ٣ ها ٽوػ ڇ

آىهكگی فڈك ها اى ثی پبـ گنازڀ ر٢بڅواد كاځغڈیبٿ ثڄ اڇ گڈيك کوك ا٭قپی څپچڂبٿ ثو ایڀ

ځپی فڈازټ »ک كه پ كازبٿ ثڈكڃ اذ. اڇ ٽی ځڈیل: ثبڇه ثبٱی ٽبځل کڄ كذ بڇا

( ا٭قپی، څپبځڂل 189)« بىٽبٿ ها ثب ٽؤٹڄ ای کڄ ثڄ ځ٢و بفزگی ٽی آٽل كهگو کڂټ.

اکضویذ ٱویت ثڄ ارٮبٯ هڇڂٮکواٿ ڇ ٽقبٹٮبٿ ٹجواٷ هژیټ، ځٮڈم ڂذ گوایبٿ ٽنڅجی ثو ا٭کبه

ټ ٽی گو٭ذ. ثو څپڀ ٽڂڈاٷ، څڂگبٽی کڄ بڃ ٥پڈٽی ڇ رٺ آځبٿ ها ثو هڇځل اځٲالة كذ ک

ٽی ځبٽل ثڄ ثبك اځزٲبك گو٭ذ ڇ « اهرغب٣ وؿ ڇ بڃ»ڇ آٿ چڄ ها ارؾبك « ٽبهکټ االٽی»

فو آځبٿ ها ثوای ٽڂب٭٤ ایواٿ یبكآڇه ل، ا٭قپی څپچڂبٿ گپبٿ ٽی ثوك کڄ ٽبهکټ االٽی

(. كه 189) « ٿ ا٭کبه عبٽ٦ڄ اذ،بفزڄ ڇ پوكافزڄ كزگبڃ اٽڂزی ڇ ثوای ٽ٪ڈ کوك»

، ا٭قپی ثوای گٮذ ڇ گڈ ثب ا٥بی ك٭زو كثوکٸ بىٽبٿ ٽٺٸ عچذ ځچبیی کوكٿ 1978بٷ

ٽڈا٭ٲزڂبٽڄ ای ٽبٿ ایواٿ ڇ بىٽبٿ ٽٺٸ ثوای رؤ ٽوکي عچبځی آٽڈى ڇ رؾٲٲبد ىځبٿ كه

پبٻ چجبځڈ ٭وػ ها ثڄ رچواٿ ، كه ځڈیڈهک ثڄ و ٽی ثوك. ځپڄ جی څپو كه رپبی رٺٮڂی

اڇ ٽی هبځل کڄ ثڄ ایواٿ ثوځگوكك. ایڀ پبٻ، اڇ ها اى وځڈزی کڄ ځت ثبهی اى هكڃ څبی

ؽکڈٽزی ڇ بی ثبالی ؽکڈٽذ، اى آٿ عپٺڄ اٽو ٥جب څڈیلا ڇ ٭وؿ هڇ پبهب، ل ځغبد كاك.

ڄ هڅجواٿ ٩و ٽنڅجی ځٲی ٥پلڃ كاذ گوچڄ ځڄ ثڄ گڈځڄ ای ک 1357بىٽبٿ ىځبٿ كه اځٲالة

ڇ٭پڂذ آٿ اځز٢به كازڂل. ثبهی اى ا٥بی بىٽبٿ ثڄ ٽڈط ر٢بڅوکڂڂلگبٿ پڈزڂل ڇ اى آیذ

اهلل فپڂی ڇ ازٲواه ؽکڈٽذ االٽی ؽپبیذ کوكځل. ا٭قپی ثڄ یبك ٽی آڇهك كه ر٢بڅواری کڄ كه

و کڂڂلگبٿ پڈزڂل ڇ اڇایٸ اځٲالة كه کوٽبٿ ڈهد گو٭ذ گوڇڅی اى ىځبٿ ثب ؽغبة ثڄ ٬ ر٢بڅ

ایڀ »ڇٱزی اڇ كه ثبهڃ گوای بی آځبٿ پو ڇ عڈ کوك كثو اعوایی بىٽبٿ كهٽؾٸ ثڄ اڇ گٮذ:

څب ا٥بی فڈكٽبٿ څزڂل. ٽڂزچی څی گٮزټ رغچيبٿ کڂټ رغچيبٿ کڂټ ڇ کوكیټ ڇٹی

(. 214)« و بڃځگٮزټ رغچيبٿ کڂټ کڄ چڄ ثگڈیڂل. ؽبال کڄ رغچي لڃ اځل ٽی گڈیڂل ٽوگ ث

اٹجزڄ، پ اى ازٲواه ؽکڈٽذ االٽی، آځگبڃ کڄ فپڂی ٱبځڈٿ ؽپبیذ فبځڈاكڃ ها ٹ٪ڈ کوك ڇ كه



Pag

e15

7

ځقزڀ گبٻ كه هاڃ رؾپٸ اهى څب ڇ اؽکبٻ االٽی ؽغبة ها اعجبهی پوك، ثبهی اى ا٥بی

واو ٽبؽجڄ وکذ کوكځل. ا٭قپی كه 1979ڇ٭بكاه بىٽبٿ كه ر٢بڅواد ربهیقی ىځبٿ كه ٽبه

ازلالٷ ٽی کڂل کڄ بىٽبٿ ىځبٿ كه ٥پٸ ٽزٲٸ اى كهثبه ثڈك ڇ ٽزؤ٬ اذ کڄ بىٽبٿ رب ایڀ

ؽل ڇاثزڄ ثڄ فبځلاٿ ٺڂذ اځگبزڄ ٽی ڈك. ثڄ گٮزۀ اڇ بڃ ،ڇ ثڈیژڃ فڈاڅو ڇ څپو،

كهځگ ځپی ٽجزکو االؽبد عڂزی ځجڈكځل ڇٹی كه پزجبځی اى اڅلا٫ ڇ ثوځبٽڄ څبی بىٽبٿ ځي

کوكځل. ثڄ گٮزۀ اڇ رڈعڄ بڅلفذ او٫ ثزو ٽ٦ڈ٫ ثڄ ٥وۀ ثڀ اٹپٺٺی ثڈك ڇ بڃ ځي

٥الٱپڂل ثڄ ځڈبىی ڇ پو٭ذ اٱزبكی کڈه. ثڂبثو ایڀ، رب څڂگبٽی کڄ بىٽبٿ كه ٽو رؾٲ

اڅلا٫ ر٦وی٬ لۀ ٽزوک رال ٽی کوك اى څو ځڈ٣ كفبٹزی ٽڈٿ ٽی ٽبځل. ا٭قپی، كه

ی ثڄ گنزڄ ایڀ ڇاٱ٦ذ ها رؤیل ٽی کڂل کڄ كه عبٽ٦ۀ ڂزی آٿ هڇى ایواٿ بىٽبٿ كه ثبىځگو

څپڈئی ثب ؽکڈٽزی کڄ كه ثڂبٿ هاڃ ثڄ ڈی ٽلهځزڄ ٽی پپڈك ثڄ پجوك ؽٲڈٯ ىځبٿ کپکی

ثڄ يا کوك. اگو گٮزڄ ٽی ل کڄ ڇاالؽود او٫ ڇ یب ٥ٺبؽود ثڄ ٽؤٹڄ ای ٥الٱپڂل څزڂل

ی كاهځل ثوفی اى لڅب ها اى پ پبی ٽب ثو ٽی كاذ. . . ث٦ل اى ٽلری څټ ثوای ڇ یب ځ٢و فب

عٺڈگوی اى څو ځڈ٣ کبهکڂی اؽزپبٹی ایڀ کبه ها ٽی کوكیټ. رڈه ٽی کڂټ ایڀ ازجبڃ ثيهگی ثڈك

کڄ ثوفی اى گوڇڃ څب ، ثڄ فڈ هڇڂٮکواٿ ٽقبٹ٬ هژیټ، ها ځجذ ثڄ بىٽبٿ ثلثڀ کوك. . . ځڄ

ود[، ځڄ ٽٺکڄ، ځڄ بڃ، ځڄ ځقذ ڇىیو ڇ ځڄ څچ ک كیگو كه رپبٻ بٹچبیی کڄ ٽڀ ]ڇاالؽ

ٽئٷ بىٽبٿ ىځبٿ ثڈكٻ څچ ځڈ٣ ٽلافٺڄ كه کبه ٽب ځکوك ڇ څچ پڂچبك یب كزڈهی ثڄ ٽب ځلاك ڇ

څچ چيی ها اٽو ڇ ٽٲوه ځکوك. ایڀ ٽب ثڈكیټ کڄ اى ایڀ "ڈهد څڂل" ازٮبكڃ کوكیټ کڄ اى ٽقبٹٮذ

گوایبٿ ڇ كفبٹذ ثڈهڇکواد څب رب ؽل ٽپکڀ عٺڈگوی کڂټ. ٽزؤٮبځڄ ؽزی ثذ بٷ ث٦ل ڂذ

اى اځٲالة ٽڀ څڂڈى عڈاثگڈی ٦بهڅبی فڈكٽبٿ څزټ کڄ هثی ثڄ ڇاٱ٦ذ ڇ٤ ٽب ځلاذ.

( ٽؾنڇه آٿ هڇى ا٭قپی څپچڂبٿ ٽکٸ ثبهی اى ٭پڂزچبی اٽوڇى عڈاٽ٤ 218-217)

كڇٹزی ٽزجل کڄ كه ٥ڀ ؽبٷ فڈاڅبٿ االؽبد عڂزی اذ ڇاثزڄ فبڇهٽبځڄ اذ. آیب ثڄ

ڈځل یب ثڄ ٽقبٹٮبٿ ؽکڈٽذ ثپڈځلځل کڄ قڀ اى ؽٲڈٯ ثو ڇ پبیبٿ كاكٿ ثڄ ٽلافٺڄ ٩وة ٽی

گڈیڂل ڇٹی ٽبیٸ ثڄ څپواڅی ثب گوایچبی االٽی ل ٭پڂزی اځل ڇ ثڄ ٽؾ هلٿ ثڄ

اځلک رو ٽی کڂڂل؟* ٱلهد ؽٲڈٯ ىځبٿ ها اى ایڀ څټ کڄ څذ

_________________

*ایڀ روعپڄ ثوگو٭زڄ اى ځقۀ اځگٺی آٿ اذ کڄ كه ځویۀ ىیو ٽڂزو لڃ:

Journal of Middle East Women‟s Studies, Vol. 1 ,No., 1 (Winter 2005

*****

)آ. « هاد هخذر در ایراى سذ ای اخیر»ردی هتی

اسبرگر(



Pag

e15

8

الا آذریا*

در طلة لذت: هاد هخذر در سذ ای اخیز ایزاى

Rudi Matthee

The Pursuit of Pleasure:

Drugs and Stimulants in Iranian History, 1500-1900

Princeton, Princeton University Press, 2005. 346 pages.

اي كٹپنو اى ىڇایبی ٽقزٺ٬ ثڄ اي اذ ٵڄ كه آٿ هڇكي ٽز ثڄ ڈڃ اڀ ٵزبة ثوه ٽؾٲٲبځڄ

-1925( ڇ ٱبعبهڄ )1501-1722رؾٺٸ ربهـ اعزپب٥، اٱزبكي ڇ ب اواٿ كه كڇهاٿ ٮڈڄ )

بٿ اځل ٵڄ اى و څب پوكاىك. كه اڀ رؾٲ ٽڈاك ٽقله ڇ ٽؾوٳ، ٥ڂبو ڇ ثٺٶڄ كهچڄ ( ٽ1796

اذ. هڇكي ٽز كه اڀ ٵزبة اى و٭زڄ ؽوٵذ عبٽ٦خ اواٿ كه ڈٷ چچبه ٱوٿ ٽڈهك ثوه ٱواه گ

ٵڂل ٵڄ ثو اب آٿ عڈاٽ٤ ٽقزٺ٬ اى و ٭وڅڂگ ٽبكي گوا ځڈڀ كه ربهـ ځگبهي پوڇي ٽ

څبي اٹٶٺ ڈځل. كه اڀ ٵزبة چگڈځگ آڂب ثب ځڈلځ ڇ ٵبالڅب ٽق رؾٺٸ ٽ

٤ بٿ كه اواٿ ٽڈهك ثوه ٱواه )ثڈژڃ واة(، ا٭ڈٿ، رڂجبٵڈ، ٱچڈڃ ڇ چبي ڇ پ رڈٹل ڇ رڈى

څبي گبڃ ڇ ثگبڃ ؽٶبٻ ثڄ ٽڂ٢ڈه ٽپڂڈ٣ ٵوكٿ اڀ ٽڈاك ځي ابهڃ گو٭زڄ ڇ كه ٥ڀ ؽبٷ ثڄ رال

څبي ٱلټ كه اواٿ هڇاط كازڂل اٽب لڃ اذ. ثوف اى اڀ ٽڈاك ٽبځڂل ا٭ڈٿ ڇ ب واة اى كڇهاٿ

افورو ثڄ اواٿ هاڃ پلا ٵوكځل. ځڈڂلڃ پ ثوف كگو ٽبځڂل رڂجبٵڈ، ٱچڈڃ ڇ چبي كه كڇهڃ څبي

ٵڂل ٵڄ اى اىرڈؼ پڈځل ٽبٿ اڀ ڇعڈڃ ٽقزٺ٬ ثڄ ٶ اى ٽبئٸ اب ربهـ اواٿ ابهڃ ٽ

ڈك ڇ آٿ هاثخ ځجزب كڈاه ٽبٿ ر٤ اى ٴ ڈ ڇ ؽبٵپبٿ ٩وٽنڅج اى كڇهاٿ ٮڈڄ آ٩بى ٽ

ڇد ٽبٿ ڈح ٽز٦بٹ ىځلگ، ثڂب ثو گٮزبه ٥ٺپب[ي رٮب”ڈي كگو اذ. ځڈڂلڃ پ اى رڈؼ

څبي ٵڂل ٵڄ ه٭زبه ( ثڄ اڀ ځٶزڄ ابهڃ ٽ8). “ ٦ڄ]، ڇ ىځلگ ثڄ ٥ڂڈاٿ ڇاٱ٦ذ ىځلڃ

ثقل ڇ ثڄ ؽڈه آځچب [٥ٺپب] ٽوڇ٥ذ ٽ”ځببزڄ )ڇ ٩وٽنڅج( ٽڈعڈك كه عبٽ٦ڄ ٥پال

ربهـ ٽڈاك ٽقله ڇ ٽؾوٳ كه كڇهاٿ ٮڈڄ ڇ ( 10). “ ٵوك. عبگبڅبٿ ها كه عبٽ٦ڄ رڈعڄ ٽ

څبي ٽنڅج، اٱزبكي ( كه ؽڈىڃ300). “ ٭وآڂلڅبي ر٪و ها كه ٵڂبه اٶبٷ ازپواه”ٱبعبه ٥پال

كڅل. ثڄ ٥ڂڈاٿ ٽضبٷ ؽٶبٻ ٱبعبه، ثوفال٫ ؽٶبٻ كڇهاٿ ٮڈڄ اى واة ڇ ب ځبٿ ٽ

پوكافزڂل. كه اڀ ه فٺڈد ثڄ اڀ ٵبه ٽٵوكځل ڇ ثزو ك ځڈلٿ كه ٽغبٹ ٥پڈٽ اعزڂبة ٽی

ا٥زٲبكي ڇ ؽز ځڈ٥ اڅبځذ ثڄ ٥ٺپب اي ثواي ځبٿ كاكٿ ث كڇهاٿ واة ځڈلٿ ثڄ ڇٺڄ

( ٶ كگو اى ر٪واد ٽچپ ٵڄ كه ٱوٿ ځڈىكڅټ ڈهد گو٭ذ اڀ ثڈك ٵڄ چبي 11رجلٸ ل. ).

روڀ رجلٸ ل. ٶ اى عبٹت“ ؾوٳٽ”روڀ ځڈلځ ثڄ رلهظ عبي ٱچڈڃ ها گو٭ذ ڇ ثڄ ٥پڈٽ

څبي كڇٹذ ثڄ ٽڂ٢ڈه څب ثڄ ٥ڂڈاٿ اٽبٵڀ ٥پڈٽ ڇ رال فبځڄ ٭ڈٷ اڀ ٵزبة ثوه ځٲ ٱچڈڃ

ٽپڂڈ٣ ٵوكٿ ازٮبكڃ اى اڀ اٽبٵڀ اذ. كه اڀ ٱپذ كه ٽڈهك چگڈځگ ازٮبكڃ اى اځڈا٣ ٽڈاك



Pag

e15

9

ڈك ٵڄ ځڈلٿ اٹٶٸ ڇ بهڃ ٽڈك ڇ ٽضال ا ٽقله ڇ ٽؾوٳ رڈ اٱبه ٽقزٺ٬ رڈؼ كاكڃ ٽ

ازٮبكڃ اى ٱٺبٿ ثزو ٽقز ؽٶبٻ ڇ جٲبد ثبالي عبٽ٦ڄ ثڈك كه ؽبٹٶڄ ٽوكٻ ٥بكي ثزو اى

ٵوكځل. كه ٵڂبه اڀ څپڄ، ٵزبة كه عزغڈي ٹند. . . كه رڈؼ ثبهي اى پپ )چپ( ازٮبكڃ ٽ

اٹپٺٺ ڇ ځي ربصو اهڇپب ثو اواٿ غبهد ثڀر٪و ڇ رؾڈالد اڀ كڇهاٿ ثڄ ځٲ ٽچټ ٽبهٵذ اواٿ كه ر

څبي ٽقزٺ٬ ٵڂل. ٵزبة ٽز اى ٽڂبث٤ ٩ڂ ڇ ٽز٦لكي ثچوڃ گو٭زڄ اذ ٵڄ ثڄ ىثبٿ ابهڃ ٽ

اځل. كه اڀ ٽبٿ ثڈژڃ ٭چوذ آهڈڅب ڇ ٽلاهٳ ڇ اڂبكي ٵڄ ٽڈهك ازٮبكڃ ڇ ځڈزڄ لڃ

څپبځگڈځڄ ٵڄ ځڈڂلڃ ابهڃ ٵوكڃ اځل ثڄ هاز چپگو اذ. ثوه ځڈڂلڃ ٱواه گو٭زڄ

٩وبځڄ ثڄ صجذ ٽبڅلاربٿ اذ ثبهي ٽڂبث٤ فبهع اى اڀ ځٲڄ ځ٢و ٵڄ ٵبٽال ث

(. 293اځل. ). اي كه ٽڈهك ىځلگ هڇىٽوڃ كه اواٿ اڀ كڇهاٿ ٭واڅټ آڇهكڃ اځل اال٥بد اهىځلڃ پوكافزڄ

څبي پببځ به ٽٮل څزڂل. ځپبڄڅبي ٽٮٸ ڇ ث اى عپٺڄ كگو ځٶبد ٱڈد اڀ ٵزبة پبځڈ

اي آٽلڃ كه اڀ ٵزبة ثڄ ڈڃ اځل ڇ كه ٵٸ ٽغپڈ٥ڄ اال٥بد گوك ٵزبة ځي ثب كٱذ ىبك ٭واڅټ آٽلڃ

اذ. اى ځ٢و بفزبه ٵٺ، ٵزبة ثڄ كڇ ٱپذ ٵبٽال ٽؾٲٲبځڄ ڇ كه ٥ڀ ؽبٷ ڇاؼ اهائڄ لڃ

گوي ثڄ كڇهاٿ ٱبعبهڄ. څو ٱپذ ثڄ پوكاىك ڇ ك ڈك ٵڄ ٶ ثڄ كڇهاٿ ٮڈڄ ٽ رٲټ ٽ

ڈك ڇ كه څو ٵلاٻ اى ٭ڈٷ ٱپذ اڇٷ ٶ اى ٽڈاك ٽڈهك ځ٢و، ا٭ڈٿ، ٭ڈٷ ٽز٦لكي رٲټ ٽ

څبي ٽقزٺٮ اى عپٺڄ ٽٲلٽڄ ڇ واة، رڂجبٵڈ ڇ ٱچڈڃ كه ٽوٵي رڈعڄ ٱواه كاهك. څو ٭ٸ ثڄ ثق

اڀ ٽڈاك څپچڂبٿ اكاٽڄ گوي رٲټ لڃ اذ. كه ٭ڈٷ ٱپذ كڇٻ رؾٲ ڇ ثوه ځزغڄ

ڈك. ثق ٽچپ اى اڀ ٱپذ ثڄ ٽٲبخ كڇ بثل ڇ چبي ځي ثڄ اڀ ٭چوذ ا٭يڇكڃ ٽ ٽ

كڇهاٿ ٮڈڄ ڇ ٱبعبهڄ افزب كاهك. ٥الڇڃ ثو اڀ، كه اثزلاي ٵزبة ٭ٺ ٽزپٸ ثو اال٥بر

آٽلڃ اذ ٵڄ 1500-1900ٵٺ كه فڈ ربهـ ب، اعزپب٥ ڇ اٱزبكي اواٿ كه كڇهاٿ

ثقڈ ثواي فڈاځڂلگبٿ ځبآڂب ثب اڀ كڇهاٿ ثبه ٽٮل اذ. كه پڀ ٵزبة بٽٸ ربڇوي

كڅڂل. ثڄ اذ ٵڄ چگڈځگ رڈٹل ڇ ازٮبكڃ اى ا٭ڈٿ ڇ رڂجبٵڈ ها كه ثوف ځٲب اواٿ ځبٿ ٽ

ه چبهچڈة ڂب ڇ ثڄ ڈه ٵٺ ك گپبٿ ٽڀ اڀ ٵزبة ثڄ ڈه ٽق كه ؽڈىح ٽبٹ٦بد اواٿ

روكل آل ڇ ث اي ثڄ پبه ٽ رؾٲٲبد ٽوثڈ ثڄ ٽڈاك ٽؾوٳ ڇ ٽقله كه فبڇهٽبځڄ اصو اهىځلڃ

ڂب ڇ فبڇهٽبځڄ ٱواه گوك. ٥الڇڃ ثو آٿ فڈاځڂلگبٿ رڈاځل ٽڈهك ازٮبكح ٽؾٲٲبٿ اواٿ ٽ

٥الٱپڂل ثڄ اڀ ٽڈڈ٣ اى ځگبه ىجبي آٿ ځي ٹند فڈاڅڂل ثوك.

_______

ك ربهیـ، كاځکلڃ ځ٢بٽی ڇیوعڂب.* ازب

*****

اسواعیلیاى در سذ زدن )الا آذریا(»ضفیق یرای



Pag

e16

0

تزگز * آلیس اش

اسواعیلیاى در سذۀ سدن

Shafique N .Virani

The Ismailis in the Middle Ages: A History of Survival, A Search for Salvation

Oxford, Oxford University Press 2007. 301 pages .

٭زڈؽبد ٽ٪ڈالٿ كه ٱوٿ څٮزټ )يكڅټ ٽالكی( كه و٥ذ ڇ گزوكگی ڇ ڇیواځگوی چڂبٿ

اٹ٦بكڃ ثڈك کڄ ثبهی اى بڅلاٿ ٥ڂی ځي ٱبكه ثڄ رڈ٬ ایڀ ڇٱبی٤ ځجڈكځل. ثوفی فبهٯ

ڃ ڇ چټ ٽ٪ڈالٿ كه ربهیـ څبی افو کڄ ثڄ ٽڂ٢ڈه ر٦لیٸ ایڀ رڈیو ڇ ځي ځبٿ كاكٿ عبیگب رال

اځل ٽلاهک ڇ ڈاڅل ثبىٽبځلڃ اى آٿ كڇهاٿ ها ڇ ځي فبٽڈی گڈیبی اځل څپچڂبٿ ځزڈاځزڄ اځغبٻ گو٭زڄ

رڈاٿ ثڄ څب ٽی څبی ڇیواٿ ها اځکبه کڂڂل. اى ٽبٿ ایڀ کڈ ثوفبزڄ اى چوڅب ڇ کزبثقبځڄ

ذ ٥ڂڈاٿ ٽواس چڂگي فبٿ ثوگياه ل. ابهڃ کوك کڄ رؾ 2003ځپبیگبڃ ٽڈىح ٽزوڇپڈٹزڀ كه بٷ

صجذ ڇ ثبىفڈاځی ڇ ثبىڂبی ربهیـ څپڈاهڃ اٽوی كڈاه ثڈكڃ اذ اٽب كه وایی کڄ ثب چڂڀ

څبی ایڀ ربهیـ ها ثبیل كه ٽڂبث٤ ڇ ٽبفن گچگبڃ ٽزوڇک عزغڈ کوك. رقویجی ٽڈاعچټ ٥ڂبو ڇ وځـ

یڀ ربهیـ كه ٽڈهك گوڇڅی ڇ ځي ڈح رٮکوی ڈك کڄ كه ځ٢و ثبڇهیټ کڄ ا كڈاهی ىٽبځی ثزو ٽی

اذ کڄ ٽڈهك رڂٮو ٱلهرپلاهاٿ پ ڇ پ اى فڈك ٱواه كازڂل؛ ٱلهرپلاهاځی کڄ کپو ثڄ اى ٽبٿ

ثوكازڀ ایڀ گوڇڃ ڇ ربهیقبٿ ثزڄ ثڈكځل. كه فالٷ ٭زڈؽبد ٽ٪ڈالٿ څو آځچڄ كه ٽٲبثٸ ؽوکذ

اٹ٦بكڃ پو٭زڄ كڇهاٿ ثڄ و٥ذ ثب بهی ٭ڈٯگو٭ذ، اى عپٺڄ چوڅب ڇ زټ آث ایڂبٿ ٱواه ٽی

څبی ٽقزٺ٬ اٽب ثڈیژڃ ٦بٿ اپب٥ٺی څل٫ ٽزٲټ ل. اى ٽبٿ گوڇڃ فبک یکبٿ ٽی

٭برؾبٿ ٽ٪ڈٷ ٱواه گو٭زڂل ثڄ ایڀ ٽ٦ڂب کڄ اپب٥ٺبٿ ځڄ ٭ٲ ٽبځڂل كیگواٿ عڂگ ڇ رقویت ها رغوثڄ

ٿ )کڄ ٥پڈٽب اى آٿ رؾذ ٥ڂڈاٿ كڇهح کوكځل ثٺکڄ ؽزی پ اى پبیبٿ عڂگ ڇ كڇهاٿ رٺ ٽ٪ڈال

ڈك( ثڄ ڈه زپبرک رؾذ آىاه ڇ پگوك ڇ ځبثڈكی ٱواه گو٭زڂل. چڂگي فبٿ ایٺقبځبٿ یبك ٽی

ثڄ څچک اى ا٭واك ایڀ گوڇڃ ځجبیل اٽبٿ كاكڃ ڈك، ؽزی ثڄ ځڈىاكاځی کڄ كه ”قب ٭وٽبٿ كاكڃ ثڈك:

ای اى پبیلاهی، ڇ رالی كه هاڃ ڇی: ربهیقچڄاپب٥ٺبٿ كه ٱوڇٿ »كه کزبة “ اځل. گچڈاهڃ

څبی ربهیـ ایڀ كڇهاٿ ٽجچټ ها، ثب ازٮبكڃ اٹ٦بكڃ اىگڈڄ ای ٭ڈٯ ٮ ڇیواځی ٽغپڈ٥ڄ« هزگبهی

اى ٽڂبث٤ ڂبفزڄ لڃ ڇ ځي ثوفی اڂبك ځبڂبفزڄ، كه کڂبه څټ ٱواه كاكڃ اذ. ایڀ ٽڂبث٤ ځڄ ٭ٲ

څبی ڂلی، ڈځل ثٺکڄ كهثوگوځلح آصبهی ثڄ ىثبٿ یبٽٸ آصبهی ثڄ ىثبٿ ٥وثی ڇ ٭بهی ٽ

څڂلڇزبځی، وائکی، پڂغبثی، اهكڇ، گغبهاری ڇ الرڀ څټ څزڂل ڇ ثبهی اى ایڀ ٽڂبث٤

اځلکڄ كه ثبهی ٽڈاهك ڇیوازبهی ڇ ٭چوذ ثوكاهی كه ٽڈهكبٿ اځغبٻ ځگو٭زڄ څبیی فی ځقڄ

ازٮبكڃ اى ٽڂبث٤ ځبڂبفزڄ ڇ كه پی آٿ ثڄ اذ. ٽڈ٭ٲذ کبه ٮ ڇیواځی پ اى څو چي



Pag

e16

1

چبٹ کلٿ ثبهی اى ٭وبد ڂزی اذ. ٥الڇڃ ثو ایڀ، ٮ ڇیواځی كه کڂبه پوكافزڀ ثڄ

څبی اپب٥ٺبٿ ثوای اكاٽخ ؽبد كه ایڀ كڇهاٿ كڇ ٱوٿ ڇ ځپخ ث٦ل اى ٲڈ چگڈځگی رال

کڂل کڄ كه ر٦وی٬ څڈیذ ڇ ثبڇهڅبی څبی ابی ایڀ كڇهاٿ ابهڃ ٽی ٥جببٿ، ثڄ ثوفی ځ٢ویڄ

اپب٥ٺبٿ ځٲ ثيا كازڂل. رپوکي ځڈیڂلڃ ثو ڄ ٽٮچڈٻ اٺی اذ: رٲڄ، ك٥ڈد )اڅلا٫

ڇ بفزبه رجٺ٨ اپب٥ٺڄ(، ڇ ځبى ثڄ ؽڈه ٽزپو اٽبٻ ثڄ ٥ڂڈاٿ ٱجٺخ ٽ٦ڂڈی ڇ ڇاٱ٦ذ ثبڂی

ٮ ڇیواځی كه ایڀ کزبة كڇ ځڈ٣ اٽبٻ ڇ عبیگبڅ كه فڈ رغوثخ ٥به٭بځخ ٽڈٽڀ اى فلاڇځل.

فڈاځڂلڃ ها كه ځ٢و كاهك ڇ ایڀ اٽو كه چگڈځگی رڂ٢ټ کزبة ثبىربة یب٭زڄ اذ. ثوای فڈاځڂلگبځی کڄ

چڂلاٿ آڂبیی ثب ربهیـ اپب٥ٺڄ ځلاهځل، اى عپال ر٦لاك ىیبكی اى ٽزقڀ رؾٲٲبد فبڇهٽبځڄ ها

اځل څبی رقی ثڄ ىثبٿ اځگٺی ثوگوكاځلڃ لڃ ٥جبهد څب ڇ څب ڇ ځي ڇاژڃ گوك، ٥ڂڈاٿ ځي كه ثو ٽی

ڇ كه ٽزڀ اٺی اى ڈح بكح آڇاځگبهی ازٮبكڃ لڃ اذ. آڇاځگبهی آکبكٽک ڇ کبٽٸ ایڀ

ای ثڄ ٮؾڄ 300څب آٽلڃ اذ. كه ؽلڇك یک ڈٻ ٽبٹت ایڀ کزبة څب كه ٱپذ یبككاذ ٥جبهد

ؾٲٲبٿ ایڀ ؽڈىڃ رڂ٢ټ لڃ اذ . ایڀ ٱپذ ای کبٽال رقی ڇ ثڄ ٽڂ٢ڈه ازٮبكح ٽ گڈځڄ

څب ڇ څبی رٮٺی ڇ کزبثڂبی، ڇاژڃ ځبٽخ االؽبد رقی، ځپبیخ ځبٻ بٽٸ یبككاذ

اځل. ځڈیڂلڃ پ اى ٽٮبڅټ، ڇ كڇ ځٲخ ثبه ٽٮل اذ کڄ څو یک كه كڇ ٮؾڄ روټ لڃ

ای عبٿ ثڄ كه ثجوځل ڇ چگڈځڄ وػ ایڀ ڈاٷ ابی کڄ اپب٥ٺبٿ چگڈځڄ رڈاځزڂل اى آٿ و

بٿ كاك، كه كڇ ٭ٸ بٿ ثڄ كځبی پواٽڈٿ كه ایڀ ٽو یبهی بٿ ڇ ځگو څبی ٽنڅجی اځلیڄ

کڂل ڇ كه ٥ڀ ؽبٷ كڇهاٿ ربهیقی ٽڈهك ثوهی ها )اى ٽٲلٽبری ثڄ اڅلا٫ کٺی کزبة ابهڃ ٽی

ایڀ ربهیـ اذ(، ڇ “ ثق رویڀ ٽجچټ”کڄ كه ڇاٱ٤ 1250-1500څب رب ىٽبٿ ٮڈیڄ، كڇهاٿ ٽ٪ڈٷ

کڂل. ثڄ ایڀ رورت بفزبه کٺی کزبة بفزبه ځ٢وی اپب٥ٺبٿ كه ٱوڇٿ ڇی ها ٽق ٽی

)٭ڈٷ اثزلایی كه ٽڈهك ربهیـ اپب٥ٺڄ ڇ ٭ڈٷ ث٦لی كه ٽڈهك ٥ٲبیل اپب٥ٺبٿ( كه ڇاٱ٤

اى ٽوڇه ڈك. پ ؽوکزی اذ اى ١بڅو ثڄ ثبڀ. ثق اٺی کزبة ثڄ څذ ٭ٸ رٲټ ٽی

پوكاىك ڇ كه ایڀ گوك، ٭ٸ كڇٻ ثڄ رؾٲٲبد ٽڈعڈك ٽی ٽڂبث٤ ٽڈعڈك کڄ كه ٭ٸ اڇٷ اځغبٻ ٽی

کڂل کڄ ٽؾٲٲبٿ ٩وثی ڇ وٱی څپڈاهڃ ربهیـ عچبځگب فڈ ڇ ٽقب ثڄ ایڀ ځکزڄ ابهڃ ٽی

ٺبٿ اځل ڇ ثڈیژڃ ثو رڈ٬ ایڀ کزبة اى اپب٥ ځڈزخ ٥بٽٺک عڈیڂی ها چڈٿ ڇؽی ٽڂيٷ كاځزڄ

کبه ڇ ځي ایڀ اك٥ب کڄ اپب٥ٺبٿ كه كڇهاٿ ٽ٪ڈالٿ کبٽال ځبثڈك لځل ڇ اى ثڄ ٥ڂڈاٿ عپ٦زی ىذ

( رپبٻ 1369/770اځل. ؽبٷ آځکڄ ثڂب ثو ځ٢و ٮ ڇیواځی، رٲویجب یک ٱوٿ ث٦ل ) ٽبٿ ه٭زڂل ارکب کوكڃ

څبی بی ؼ اځگيڃٽڂٲخ كیٺټ ثبه كیگو رؾذ کڂزوٷ اپب٥ٺبٿ ثڈكڃ اذ. ځڈیڂلڃ كه رڈ

کڂل کڄ ایڀ ربهیـ ځگبه كهثبه څالکڈ ثغبی رڈ٬ ٲڈ ث٪لاك ڇ ٱزٸ عڈیڂی ثڄ ایڀ ځپڈځڄ ابهڃ ٽی

آفویڀ فٺٮخ ڂی ٥جبی، رقویت ٱٺ٦خ اٹپڈد اپب٥ٺبٿ ها ثڄ ٥ڂڈاٿ ځٲخ اڇط كزبڇهكڅبی

ك ٦بٿ ثوهی ا صجذ کوكڃ اذ. ٭ٸ ڈٻ اڅپذ ٽٮچڈٻ رٲڄ ها ځي ٽ٪ڈالٿ كه ځڈزڄ

ا کڂل. ایڀ ڈڃ )هاى كاهی( کڄ كه ڇاٱ٤ ثڄ ٽڂ٢ڈه ؽٮب١ذ اى ق ڇ ځي ا٥زٲبكاد ثبڂی ٽی

ایغبك لڃ اذ ثڈیژڃ ثوای اپب٥ٺبٿ اڅپزی ٭واڇاٿ كاذ چوا کڄ كه ایڀ ک ثو اڅپذ



Pag

e16

2

ڇٹڀ اٹلیڀ ٽؾپل، ا ىځلگی ثبڂی ربکل ٭واڇٿ لڃ اذ. كه څپڀ ٭ٸ كڇهاٿ ىځلگی پ

اٽبٻ اپب٥ٺبٿ پ اى ؽپٺخ ٽ٪ڈٷ، ڇ ځياهی ٱچزبځی کڄ ث٦ل اى ځبو فوڇ كڇٽڀ ب٥و ٽچټ

گوك. كه ٭ٸ چچبهٻ ځڈیڂلڃ څپچڂبٿ ثب هڇك ٽڈهك ثوهی ٱواه ٽی اپب٥ٺڄ ثڄ پبه ٽی

ازٮبكڃ اى ٽلاهک ربهیقی ثڄ ثوهی ىځلگی اٽبٽبٿ اپب٥ٺی ڇ ٦وایی چڈٿ ٱبټ رزوی

كڅل. كه اكاٽڄ ځڈیڂلڃ كڅل ڇ كه پڀ ثقی ها ثڄ رڈؼ کٺپخ ك٥ڈد افزب ٽی یاكاٽڄ ٽ

كڅل کڄ بىٽبځی کڄ ثڄ ٽڂ٢ڈه ك٥ڈد ڇ رجٺ٨ رکٸ لڃ ثڈك ڇ اٽبٻ كه ٽٲبٻ هڅجوی ځبٿ ٽی

گو٭ذ )فلا ٱواه كاذ کبٽال ثب بفزبه كځبی ٽ٦ڂڈی کڄ كه آٿ ٥ٲٸ کٸ یب کٺی كه ها ٱواه ٽی

ثڂلی ٱواه كاذ( بىگبه ثڈك. ثڄ ٥جبهد كیگو، ٭وك ٽڈٽڀ، ثب ی کوكٿ ٽلاهط جٲڄفبهط اى ایڀ

کڂل رب ثڄ اٸ، ثڄ ځڈه كاځ ځ٢وی، كه ڇاٱ٤ ځبځگو رالی اذ کڄ كه آٿ هڇػ اځبٿ کڈ ٽی

اٹچی كذ یبثل ڇ ایڀ ٭وآیڂل ځپڈكاه ځ٢ټ اٹچی كه ٥بٹټ اذ. ٮ ڇیواځی كه پڀ ځبٿ

څبی ٭واگو ؽزی فبهط اى ٽڂب رؾذ کڂزوٷ ځ٢بٽی ایڀ وى رٮکو ڇ آٽڈىكڅل کڄ چگڈځڄ ٽی

اپب٥ٺبٿ اب٥ڄ یب٭زڂل. ٭ٸ پڂغټ كه کڂبه رڈ٬ ر٦لاك كیگوی اى اٽبٽبٿ ثڄ ٽٲڈٹخ اٽبٽذ

پوكاىك ڇ كه ٥ڀ ؽبٷ رٮبڇد ٽبٿ ازٮبكڃ اى رٲڄ كه ٽبٿ اپب٥ٺبٿ بکڀ ڈهیڄ ڇ ٽی

كڅل. ٱپذ ربهیقی ٭ٸ ټ ثڄ ڇاٱ٦خ ٽچټ اځزٲبٷ ٽٲو اه ٽیٱچزبٿ ها ٽڈهك ثوهی ٱو

اٽبٽذ ثڄ چو اځلڇعبٿ، كه عڂڈة ٩وثی ٱټ، افزب كاهك. اڇٹڀ ٽلهکی کڄ كالٹذ ثو اٱبٽذ

1480/885ای اذ ثوای ٽزڂو ثبهلل کڄ كه بٷ اٽبٽی كه ایڀ ٽڂٲڄ كاهك ڇعڈك ٽٲجوڃ

رو ثڄ ٽجبؽش ځ٢وی ڇ اى عپٺڄ ٽٮچڈٻ ای ٥پ كهگنذ. كه څپڀ ٭ٸ ٮ ڇیواځی ثڄ ڈڃ

ثبڂی اٽبٻ ثڄ ٥ڂڈاٿ ٱجٺخ ٽ٦ڂڈی ٽی پوكاىك. كه اكاٽخ ایڀ ٽجبؽش ځ٢وی، ٭ڈٷ څٮزټ ڇ څزټ ثڄ

کبڇ ڇ ثؾش ثزو كه ٽڈهك ٽٮبڅټ رٲڄ ڇ ك٥ڈد افزب كاهك ڇ ځکزخ پبیبځی ٽجبؽش ایڀ اځلیخ

اځی اٽبٽی ىځلڃ ڇ ؽبو ثبیل ثبل رب ٽڈٽڂبٿ ها ثڄ ٽوکيی اذ کڄ ثڄ ثبڇه اپب٥ٺبٿ كه څو كڇه

رو اى هاثخ ٽبٿ ىځلگی ٽبكی ڇ ٽ٦ڂڈی ڇ ځي ثڄ كهیب٭زی رغوثی اى آ٭ویلگبه هاڅڂپبیی كهکی ڇ٤

څبی اكث، ثب ارکب ثو ڇعڈڃ ربهیقی ڇ ٽجبؽش کڂل. ثڄ ایڀ رورت کزبة ٮ ڇیواځی ٥الڇڃ ثو اهى

و هاثخ ٽبٿ ثبڇهڅبی اپب٥ٺڄ ڇ ربهیـ ٽٺچټ اى آٿ اذ. ځ٢وی، ځپبیبځگو ځگبڃ ځڈیڂی ث

__________

* ازبك ثق اكیبٿ كاځگبڃ څبځزو، ځڈیڈهک.

Source: http://fis-iran.org/index.php/xxiii3_4

http://fis-iran.org/index.php/xxiii3_4

Documents

ایران نامه ویژه انقلاب مشروطه