Газарзүйн багш: Д.Аззаяа

Усан мандлын бүрэлдэхүүн

Нарны аймгийн гарагуудааын дотроос манай

гарагийн нэг гол онцлог нь усан мандал юм. Дэлхий

дээр орших усны бүх төрлүүд нийлээд усан бүрхүүл

буюу усан мандлыг бүрдүүлнэ. Усан мандлын

дийлэнх хэсгийг далай эзлэх бөгөөд хуурай газрын

ус болох гол мөрөн, нуур, газар доорх

ус, мөстлөг, мөсөн гол зэрэг нь нийлээд түүний

дөнгөж 2,8% болдог байна.

Усны эргэлтэнд хадгалдах

хугацааУсан мандлын хэсгүүд Ус хадгалагдах дундаж хугацаа

Далайн ус 2000-4000 жил

Хийн мандал дахь ус 8-10 хоног

Газар доорхи ус Нэг хоногоос хэдэн мянган

жил

Хөрсний ус 2 долоо хоногоос жил

Нуурын ус Хдэн өдрөөс 300 жил

Голын ус 2 долоо хоног

Мөстлөг, мөсөн гол 10-1000 жил

Дэлхийн далай

Дэлхий далай нь манай гарагийн гадаргын 71%-ийг

эзлэн тасралтгүй үргэлжилсэн их ус юм. Эх газар

ба арлуудаар зааглагдан 4 том далайд хуваагддаг.

Хамгийн том нь Номхон далай нь бусад 3 далайн

талбайтай бараг тэнцэх бөгөөд дэлхийн далайн

усны хагас нь болно. Далайн ус нийтдээ 1338 сая

км3 . энэ их усны бараг тал хувь нь дэлхийн оршин

тогтносон 4 тэрбум жилд, үлдсэн хэсэг нь сүүлийн

60 гаруй сая жилд хуримтлагдсан байна

Далайн талбай ба гүн

Талбай (мян.км2) Хамгийн гүн цэг

Номхон далай 179,679 11022

Атлантын

далай

93363 9218

Энэтхэгийн

далай

74917 7450

Хойд мөсөн

далай

13100 5220

Номхон далай

Дэлхийн хамгийн том далай юм. Тус далай нь нэрийг

Португалийн далайчин, судлаач Фердинанд Магелиан

өгсөн байна. Номхон далай нь хойд талаараа Хойд

мөсөн далай, өмнөд талаараа Антарктид, баруун

талаараа Ази, Австрали, зүүн талаараа Америк тивээр

хүрээлэгдсэн. 169,2 сая хавтгай дөрвөлжин км буюу

дэлхийн усан гадаргуугийн 46% нийт гадаргуугийн

32%-ийг эзэлнэ. Экваторийн хотгор хамгийн гүн цэг нь

бөгөөд 10911 метр болно.

Атлантын далай Тус далай нэр нь Атласын нурууг дагаж байрлаж байгаа

болон Эртний Грекийн домогт гардаг Атласын

Тэнгисээс үүсэлтэй. Тус далай нь S хэлбэртэй хойноос

урагш чиглэсэн байрлалаар оршдог. Экваторын

шугамаар Хойд ба Өмнөд далай болж хуваагдана.

Баруун талаараа Америк тив, зүүн талаараа Европ

болон Африкаар хашигдаж, номхон далайтай хойд

талаараа Хойд мөсөн далайгаар , өмнө талаараа

Дрейкийн гарцаар холбогдоно. Манай гарагийн

гадаргуугийн 20%-ыг эзлэх Атлантын далай нь

хэмжээгээрээ зөвхөн Номхон далайн дараа орно.

Энэтхэгийн далай

Дэлхийн гурав дахь трм далай бөгөөд дэлхийн

усан гадаргуугийн 20%-ийг эзэлнэ. Уг далай нь

хойд талаараа Малайзын хойг, Авсрали урд

талаараа Өмнөд мөсөн далайгаар (Антарктидаар)

хүрээлэгдэнэ. Урт өргөн нь ойролцоо бөгөөд

10000 км өргөн нийт талбай нь 73,556,000 км

усны нийт эзэлхүүн нь 292,131,000 км болно.

Далайн дундаж гүн нь 3,980 м

Хойд мөсөн далай

Дэлхийн бөмбөрцгийн хойд хагаст, хойд туйлын

орчим байрлах дэлхийн далайнуудын дотор хамгийн

жижиг жилийн бүх уоиралд мөсөөр хучигдсан байдаг.

Хойд мөсөн далай нь Еврази ба Хойд Америкаар

хүрээлгдэн орших ба усны температур, давсжилтын

хэмжээ нь улиралаас хамаарна. Бусад далайнуудтай

харьцуулахад хагийн бага давсжилттай, мащөн

хамгийн бага ууршилттай далай юм.