НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛ documents 2018_compressed (1).pdf · боловсролын тухай, Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тухай

НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛ Бодлогын Баримт Бичгийн

эмхэтгэл

УлаанБаатар хот2018 он

Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын яам

НасаН туршийН боловсролыН үНдэсНий төв

2 Бодлогын Баримт Бичгийн эмхэтгэл

НасаН туршийН боловсрол Бодлогын Баримт Бичгийн эмхэтгэл

эмхэтгэсэн: п.энхжаргал (нтБҮт-ийн бичиг хэрэг, хүний нөөцийн ажилтан)

хянасан: л.Болортунгалаг (нтБҮт-ийн захирал)

эх бэлтгэсэн: З.пүрэвсүрэн

© 2018. насан туршийн боловсролын үндэсний төв


агуулга

ӨМНӨХ ҮГ 4

БОЛОВСРОЛЫН ТУХАЙ ХУУЛь 5

ТӨРӨӨС БОЛОВСРОЛЫН ТАЛААР БАРИМТЛАХ БОДЛОГО (2014-2024 он) 22

МОНГОЛ УЛСЫН ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ-2030 27

ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖИЛ-2030 33

ИНчОНЫ ТУНХАГЛАЛ - “БОЛОВСРОЛ 2030” 35

БШУ-ны сайдын 2013 оны 06-р сарын 19-ний өдрийн А/242 дугаар тушаалНАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫН ТАЛААР БАРИМТЛАХ чИГЛЭЛ 42

БСШУ-ы сайдын 2010 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 556 дугаар тушаал НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРҮҮдАЛБАН БУС БОЛОВСРОЛЫН АМьДРАХ УХААНЫ СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР 50

АМьДРАХ УХААНД СУУРИЛСАН БИЧИГ ҮСГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР 64

ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР 126

АЛБАН БУС БОЛОН НАСАНД ХҮРЭГЧДИЙН БОЛОВСРОЛЫН БАГШ БЭЛТГЭХ СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР 134

МУ-ын Их хурлын тогтоол: 2017 оны 06 дугаар сарын 09 өдрийн 46 дугаар тогтоол: ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ХҮНИЙ ЭРХИЙН ТУХАЙ ХУУЛИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ЗАРИМ АРГА ХЭМЖЭЭНИЙ ТУХАЙ 165

БСШУС-ийн сайдын 2018 оны 4-р сарын 03-ны өдрийн А/168 дугаар тушаал 16БАГА, СУУРь, БҮРЭН ДУНД БОЛОВСРОЛЫН ДҮЙцСЭН ХӨТӨЛБӨРӨӨР СУРГАЛТ яВУУЛАХ жУРАМ 168

БСШУС-ийн сайдын 2018 оны 5-р сарын 01-ний өдрийн А/243 дугаар тушаал 172

ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН СУРГУУЛь, цЭцЭРЛЭГ, АЛБАН БУС НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫН ТӨВИЙН БАГШ, УдИРдАХ БОЛОН БУСАд АЖИЛТНЫ ёС ЗҮЙ 173

ёС ЗҮЙН ЗӨВЛӨЛИЙН АЖИЛЛАХ ҮЛГЭРчИЛСЭН ЖУРАМ 176

БСШУС-ийн сайдын 2018 оны 6-р сарын 29-ний өдрийн А/425 дугаар тушаал 179

ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН СУРГУУЛИЙН СУРАЛцАГчИЙН БОЛОН СУРГАЛТЫН чАНАРЫН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ЖУРАМ 180 БСШУС-ийн сайдын 2018 оны 10-р сарын 01-ний өдрийн А/612 дугаар тушаал 187

ГЭР БҮЛИЙН ХҮчИРХИЙЛЭЛд ӨРТСӨН ХҮҮХдИЙГ СУУРь БОЛОВСРОЛЫН ҮЙЛчИЛГЭЭНд ТАСРАЛТГҮЙ ХАМРУУЛАХ ЖУРАМ 188


ӨМНӨХ ҮГ

2012 оноос Монгол улсын албан бус боловсролын тогтолцоог Насан туршийн боловсролын тогтолцоонд шилжүүлж үйлчилгээний цар хүрээг өргөтгөн зохион байгуулж, БШУ-ны сайдын 2013 оны 06 сарын 19-ны өдрийн А/242 тоот тушаалаар Монгол улсын Насан туршийн боловсролын талаар баримтлах чиглэл батлагдсан.

Үүний дагуу 2018 оны байдлаар улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа Насан туршийн боловсролын 355 төвүүд нь “Тогтвортой хөгжил 2030” хөтөлбөр, Монгол улсын “Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал 2030”, Боловсролын шинэ алсын хараа “Тэгш хамран сургах, тэгш боломж бүхий чанартай боловсрол, бүх нийтийн насан туршийн боловсролоор хангах” Боловсрол 2030 хөтөлбөр, Төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлогуудыг тус тус хэрэгжүүлэн ажиллаж байна.

Тус төвүүд нь бүх нийтийн тасралтгүй боловсролыг олгох, иргэдийн насан туршдаа суралцах, хөгжих, соён гэгээрэх улмаар хүний хөгжлийг хангаснаар мэдлэгт суурилсан тогтвортой нийгмийг бүтээх, иргэдийн амьдралын чанарыг дээшлүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэж байна.

Насан туршийн боловсролын салбарт ажиллагсдын ажлын байрны баталгааг хангах, үүрэг хариуцлагыг тодорхойлох, өдөр тутмын ажлын нь хөтөч болгохоор салбарын хууль тогтоомж, дүрэм журмын энэхүү эмхэтгэлийг хэвлэн гаргалаа.

Та бүхний ажилд амжилт хүсье.

Насан туршийн боловсролын үндэсний төвийн захирал

Л.БОЛОРТУНГАЛАГ


МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛь

БОЛОВСРОЛЫН ТУХАЙ НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

Нийтлэг үндэслэл

1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт1.1. Энэхуулийнзорилтньболовсролынүндсэнзарчим,тогтолцоо,агуулга,удирдлага,

зохион байгуулалт, боловсролын харилцаанд оролцогчдын эрх, үүрэг, хүлээххариуцлагыгтодорхойлж,иргэнийсурчболовсрохэрхийгхангахтайхолбогдсоннийтлэгхарилцаагзохицуулахадоршино.

2 дугаар зүйл. Боловсролын тухай хууль тогтоомж2.1. БоловсролынтухайхуультогтоомжньМонголУлсынҮндсэнхууль,энэхууль,

Сургуулийн өмнөх боловсролын тухай, Бага, дунд боловсролын тухай, Дээдболовсролын тухай, Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тухай хууль болонтэдгээртэйнийцүүлэнгаргасанхуультогтоомжийнбусадактаасбүрдэнэ.

2.2. МонголУлсынолонулсынгэрээндэнэхуульдзааснаасөөрөөрзаасанбололонулсынгэрээнийзаалтыгдагажмөрдөнө.

3 дугаар зүйл. Хуулийн нэр томъёо3.1. Энэхуульдхэрэглэсэндараахьнэртомъёогдордурдсанутгааройлгоно:

3.1.1. ”Бүхнийтийнерөнхийболовсрол”гэж12жилийнсургалтынагуулгынтүвшинг;

3.1.2. “Суурьболовсрол”гэж9жилийнсургалтынагуулгынтүвшинг;3.1.3. ”Боловсролынагуулга”гэжболовсролынтухайнтүвшиндэзэмшвэл

зохихмэдлэг,чадвар,дадал,төлөвшлийнцогцыг;3.1.4. ”Боловсролынтүвшин”гэжтухайншатандэзэмшвэлзохихсургуулийн

өмнөх,бага,дунд,дээдболовсролынагуулгынстандартаартогтоосонмэдлэгийнхэмжээг;

3.1.5. “Сургалтын байгууллага” гэж боловсролын нэг буюу хэд хэдэнтүвшнийболовсролынагуулгыгхэрэгжүүлдэгхуулийнэтгээдийг;

3.1.6. “Албан боловсрол” гэж боловсролын албан ёсны байгууллагаардамжуулж,суралцагчийнерөнхийболонмэргэжлийнзохихтүвшнийболовсрол эзэмших хэрэгцээг хангадаг боловсролын зохионбайгуулагдсанүйлажиллагааг;


3.1.7. “Албан бус боловсрол” гэж боловсролын албан ёсны тогтолцооноос гадуур иргэнд боловсролын үйлчилгээ үзүүлэх зохион байгуулалттай үйл ажиллагааг;

3.1.8. “Багц цаг” гэж дээд болон мэргэжлийн боловсролын агуулгынбагтаамжийгхэмжихнэгжийг.

3.1.9. “Хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагч” гэж Хөгжлийн бэрхшээлтэйиргэнийнийгмийнхамгааллынтухайхуулийн3дугаарзүйлийн3.1-дзаасаниргэнийг;

3.1.10. ”Сургалтын орчин” гэж боловсролын стандартыг хэрэгжүүлэхэдшаардагдахматериаллагнөхцөлболонсурах,сургаххарилцааг;

3.1.11. “Төлөвшил”гэжсуралцагчийнхүмүүжил,итгэлүнэмшлийнцогцыг;3.1.15. “Боловсролын туслах ажилтан” гэж бүх шатны боловсролын

сургалтын байгууллагын нягтлан бодогч, нярав, тогооч, манаач,үйлчлэгч,мужаан,цахилгаанчин,слесарь,галчболонүйлчилгээнийбусадажилтныг;

3.1.20. “Насан туршийн боловсрол” гэж бүх насны иргэд боловсролын албан болон албан бус хэлбэрээр ёс суртахуун, гоо зүй, иргэн, гэр бүл, шинжлэх ухаан, амьдрах ухааны боловсролыг тасралтгүй эзэмших үйл ажиллагааг;

4 дүгээр зүйл. Боловсролын зорилго

4.1. МонголУлсынболовсролынзорилгоньиргэнийгоюунухаан, ёс суртахуун,бие бялдрын зохих чадавхитай, хүмүүнлэг ёсыг дээдлэн сахидаг, бие даансурах,ажиллах,амьдрахчадвартайболгонтөлөвшүүлэхэдоршино.

5 дугаар зүйл. Боловсролын үндсэн зарчим5.1. Боловсролынүндсэнзарчимнь:

5.1.1. Боловсролыг тэргүүлэх салбар болгон хөгжүүлж, төрийн ивээл,зохицуулалт,төр,олоннийтийнхяналтадбайлгана;

5.1.2. МонголУлсад боловсрол нь хүмүүнлэг, ардчилсан, тасралтгүй, бүхнийтэдхүртээмжтэйбайхбөгөөдүндэснийболонхүн төрөлхтөнийсоёлиргэншлийнүнэтзүйлс,дэвшилтөвуламжлал,шинжлэхухаандтулгуурлана;

5.1.3. Боловсролэзэмшүүлэхарга,хэлбэр,суралцагчийнхэрэгцээ,хувийнболон хөгжлийн онцлогт нийцсэн олон хувилбартай, чөлөөтэй,нээлттэйбайна;

5.1.4. Иргэнийгсурчболовсроходүндэсугсаа,хэл,арьсныөнгө,нас,хүйс,хөгжлийн онцлог, эрүүл мэнд, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгөчинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодлоорнь ялгаварлан гадуурхахгүй байх, эх хэлээрээ сурч боловсрох тэгшболомж,нөхцөлөөрхангана;

5.1.5. Нийгэм,иргэнийэрхашиг,эрүүлмэнд,аюулгүйбайдалдсөрөгнөлөөбүхий,гадаадулсынсанхүүжилт,зохионбайгуулалттайгааршашнычиглэлээр сургалт, шашны зан үйл, бусад үйл ажиллагаа сургалтзохионбайгуулахыгхориглоно;

5.1.6. Өмчийнтөрөл,хэлбэрийгхаргалзахгүйгээрболовсролынбайгууллагададилтэгшхандана.


6 дугаар зүйл. Иргэний сурч боловсрох үндсэн эрх, үүрэг6.1. МонголУлсыниргэнбүхшатныболовсролыгхуульдзаасаннөхцөл,журмын

дагуутөлбөргүйбуюутөлбөртэйгээрсурчэзэмших,ажилэрхлэхийнзэрэгцээсуралцахэрхтэй.

6.2. Үндсэн хуульд заасны дагуу төрөөс бүх нийтийн ерөнхий боловсролыгтөлбөргүйолгоно.

6.3. МонголУлсыниргэнсуурьболовсролзаавалэзэмшихүүрэгтэй.6.4. Иргэн тодорхой хугацаанд мэргэшил дээшлүүлэх сургалтад хамрагдах, бие

даансуралцахзамаарболовсрол,мэргэшлийнурчадвараабайнгадээшлүүлжбайхүүрэгтэй.

7 дугаар зүйл. Боловсролын тогтолцоо7.1. Монгол Улсад боловсролын тогтолцоо нь албан ба албан бус боловсролын

нэгдэл байх бөгөөд сургуулийн өмнөх болон бага, дунд, мэргэжлийн боловсрол, дээд боловсролоос бүрдэнэ.

7.2. Албан боловсролын агуулга, стандартыг хуульд заасан журмын дагуу тогтооно. Албан бус боловсролын агуулга чөлөөтэй байна.

8 дугаар зүйл. Боловсрол эзэмших арга, хэлбэр8.1. Иргэн нь боловсролыг албан болон албан бус сургалтаар эзэмшиж болно.

Албан сургалт нь өдөр, орой, эчнээ, экстернат зэрэг хэлбэртэй байж болно.8.2. Тодорхой хугацааны боловсролыг нөхөх, бие даан эзэмших зорилгоор бага,

дунд боловсролыг албан бус сургалтын дүйцсэн хөтөлбөрөөр олгож болох бөгөөд уг хөтөлбөрийн агуулга, сургалт явуулах журмыг боловсролын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

9 дүгээр зүйл. Боловсролын баримт бичиг9.1. Боловсролынбаримтбичигньтухайниргэнийэзэмшсэнболовсролынагуулгын

түвшин,мэргэжлийггэрчилсэналбанёсныбаталгаамөн.9.2. Боловсролынбаримтбичиг/гэрчилгээ,үнэмлэх,диплом/-ийгбүрдүүлэх,олгох

журмыг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагабатална.

9.3. Ерөнхий боловсролын сургууль, албан бус боловсролын төв нь сургалтын баримт бичиг болох сурагчийн хувийн хэрэг, ангийн журналыг хөтөлнө.

9.4. Сургалтын баримт бичгийн загвар, түүнийг хөтлөх журмыг боловсролынасуудалэрхэлсэнтөрийнзахиргаанытөвбайгууллагабатална.

9.5. Гадаад улсын боловсролын баримт бичгийг Монгол Улсын боловсролынбаримтбичигтэйдүйцүүлэх,багццагхарилцантооцохасуудлыгболовсролынасуудалэрхэлсэнтөрийнзахиргаанытөвбайгууллагашийдвэрлэнэ


ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

Боловсролын хөтөлбөр, агуулга, стандарт

10 дугаар зүйл. Боловсролын хөтөлбөр, агуулга

10.1. Боловсролын агуулга нь суралцагчийн нас, бие, сэтгэхүйн онцлог, авьяас,сонирхол, хувийн болон нийгмийн хэрэгцээ, үндэсний өв, шинжлэх ухаан,технологийн хөгжлийн хандлагад нийцүүлэн боловсролын зорилгыгхэрэгжүүлэхэдчиглэнэ.

10.2. Тухайншатныболовсролынагуулгыгхэрэгжүүлэхүйлажиллагаагхөтөлбөрөөрзохионбайгуулна.

10.3. Бүх шатны боловсролын хөтөлбөрт монголын түүх, хэл, соёл, үндэсний өвуламжлал,занзаншил,эхорончсэтгэлгээ,хувьхүнийтөлөвшил,хөгжил,гэрбүл,хүнтөрөлхтнийнийтлэгүнэтзүйл,суралцагчийнгүйцэтгэхсайндурынүйлажиллагаанытөрөл,агуулгыгзаавалтусгаж,музей,номынсан,кинозэрэгсоёл,урлаг,спортынбайгууллагынболомжийгашигалахаарзохионбайгуулна.

11 дүгээр зүйл. Боловсролын агуулгын түвшин, стандарт

11.1. Боловсролын агуулгыг түвшингээр нь сургуулийн өмнөх болон бага, дунд,мэргэжлийнболовсрол,дээдгэжангилна.БоловсролынагуулгыгСургуулийнөмнөхболовсролынтухай,Бага,дундболовсролынтухай,Дээдболовсролынтухай,Мэргэжлийнболовсрол,сургалтынтухайхуульдзаасныдагуутустустодорхойлжтогтооно.

11.2. Боловсролын стандарт нь багшийн мэргэжлийн түвшин, сургалтын орчиндтавигдахүндсэншаардлагыгтодорхойлно.

11.3. Стандартын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаболовсруулан, Стандартчилал, тохирлын үнэлгээний тухай хуулийн 6.5-дзаасныдагуубатлуулж,улсынбүртгэлдбүртгүүлнэ.

11.4. Сургуулийнөмнөхболонбага,суурь,бүрэндундболовсролынцөмхөтөлбөрийгөмчийнбүххэлбэрийнболовсролынсургалтынбайгууллагадагажмөрдөнө.

11.5. Сургуулийн өмнөх боловсрол болон бага, суурь, бүрэн дунд боловсролынцөм хөтөлбөрийг боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллагаболовсруулж, боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төвбайгууллагахянанбатлана.

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ Боловсролын байгууллага

12 дугаар зүйл. Боловсролын байгууллага

12.1. Боловсролынзорилгыгхэрэгжүүлэхүйлажиллагааэрхэлдэгхуулийнэтгээдийгболовсролынбайгууллагагэнэ.

13 дугаар зүйл. Боловсролын байгууллагын тогтолцоо

13.1. Боловсролынбайгууллагынтогтолцооньсургалтын, эрдэмшинжилгээ, аргазүйнболовсролынүнэлгээний,мэргэжилдээшлүүлэхсургалт-аргазүйнболонбусадбайгууллагаасбүрдэнэ.


17 дугаар зүйл. Албан бус боловсролын байгууллага

17.1. Насан туршийн боловсролын сургалт, судалгаа, арга зүйн байгууллага орон нутгийн насан туршийн болон албан бус боловсролын байгууллагыг нэгдсэн удирдлага, бодлого зохицуулалт, мэргэжил, арга зүйн удирдлагаар хангах, энэ чиглэлээр боловсрол олгож байгаа багшийн мэргэжил дээшлүүлэх сургалтыг зохион байгуулах үйл ажиллагааг эрхэлнэ.

17.2. Аймаг, нийслэл, сум, дүүрэгт насан туршийн болон албан бус сургалтыг зохион байгуулах, бие даан суралцагчид туслах үүрэг бүхий албан бус боловсролын төвийг бие даасан хэлбэрээр, эсхүл сургалтын байгууллагыг түшиглүүлэн ажиллуулна.

17.3. Насан туршийн болон албан бус боловсролын сургалт, судалгаа, арга зүйн байгууллагын дүрэм, зохион байгуулалтын бүтцийг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага батална.

22 дугаар зүйл. Тусгай зөвшөөрөл олгох, улсын бүртгэлд бүртгэх22.1. Боловсролын сургалтын байгууллагыг улсын бүртгэлд бүртгэх асуудлыг

Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн тухай хуульд заасан журмын дагуушийдвэрлэнэ.

22.2. Боловсролын сургалтын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг дараахьжурмааролгоно:22.2.1. Тусгай зөвшөөрөл олгох эрх бүхий байгууллага энэ хуулийн 21.1-

д заасан баримт бичгийг үүсгэн байгуулагчаас хүлээн авснаас хойш ажлын 21 өдрийн дотор боловсролын сургалтын байгууллага байгуулах урьдчилсан зөвшөөрөл олгох эсэхийг шийдвэрлэх;

22.2.2. Урьдчилсан зөвшөөрөл олгох тухай эрх бүхий байгууллагын шийдвэр гарсан өдрөөс үүсгэн байгуулагч тусгай зөвшөөрлийн шаардлагыг хангах талаар санал болгосон нөхцөлийг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах;

22.2.3. Үүсгэн байгуулагч тусгай зөвшөөрлийн шаардлагыг бүрэн хангасны дараа холбогдох баримт бичгийг өргөдлийн хамт эрх бүхий байгууллагад ирүүлэх;

22.2.4. Тусгай зөвшөөрөл олгохыг хүссэн өргөдөл хүлээн авснаас хойш ажлын 15 өдрийн дотор эрх бүхий байгууллага төрийн захиргааны болон боловсролын байгууллага, холбогдох мэргэжлийн байгууллагын төлөөлөл бүхий шинжээчийн хэсэг томилж, магадлан шинжилгээ хийлгэх бөгөөд магадлан шинжилгээ хийлгэхтэй холбогдсон зардлыг үүсгэн байгуулагч хариуцах;

22.2.5. Шинжээчийн хэсэг томилогдсоноосоо хойш 30 хоногт багтаан баримт бичигт магадлан шинжилгээ хийж, газар дээр нь танилцан дүгнэлт гаргах;

22.2.6. Энэ хуулийн 20 дугаар зүйлд заасан байгууллага шинжээчийн хэсгийн дүгнэлтийг үндэслэн тусгай зөвшөөрөл олгох эсэх талаар шийдвэр гаргаж, үүсгэн байгуулагчид мэдэгдэх, тусгай зөвшөөрлийг олгох.


22.3.Боловсролынсургалтынбайгууллагаүүсгэнбайгуулахгэрээ,дүрэмднэмэлт,өөрчлөлторуулсан,оршинбайгаагазрааөөрчилсөнболэнэтухайгааулсынбүртгэлийнбайгууллагадажлын15өдрийндоторбичгээрмэдэгдэж,улсынбүртгэлдөөрчлөлторуулна.

22.4. Улсын бүртгэлийн байгууллага боловсролын сургалтын байгууллагыгсургалтын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөлд үндэслэн төрийнөмчийн,ашгийнтөлөөбус,ашгийнтөлөөгэсэнангиллаар,энэхуулийн14,141,15дугаарзүйлдзаасанхэвшинжээрньнэрлэжбүртгэнэ.

23 дугаар зүйл. Тусгай зөвшөөрлийн хугацаа, түүнийг сунгах23.1. Тусгайзөвшөөрлийг5жилээсдоошгүйхугацаагааролгоно.23.2. Тусгай зөвшөөрлийн хугацааг он, сар, өдрөөр тодорхойлох бөгөөд тухайн

сургалтынбайгууллагыгулсынбүртгэлдбүртгэсэнөдрөөсэхлэнтоолно.23.З. Хугацаа сунгуулах тухай өргөдлийг тусгай зөвшөөрлийн хугацаа дуусахаас

гурвансарынөмнөгаргана.23.4. Ажахуйнүйлажиллагаанытусгайзөвшөөрлийнтухайхуулийн13.1-дзаасан

нөхцөл байдал илрээгүй бол тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн өргөдлийгүндэслэн14хоногийндотортусгайзөвшөөрлийнхугацаагсунгана.

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГБоловсролын удирдлага

27 дугаар зүйл. Боловсролын удирдлагын тогтолцоо27.1. Боловсролынудирдлаганьболовсролынасуудалэрхэлсэнтөрийнзахиргааны

төвболонороннутгийнбайгууллага,засагзахиргаа,нутагдэвсгэрийннэгжийнудирдлага, боловсролын байгууллагын болон түүний өөрийн удирдлагаасбүрдэнэ.

27.2. Боловсролынасуудалэрхэлсэнороннутгийнбайгууллаганьаймаг,нийслэлдболовсролынгазар,нийслэлийндүүрэгтболовсролынхэлтэсбайна.

27.3. Аймаг,нийслэлийнболовсролынгазрындэргэдтухайннутагдэвсгэртявуулахболовсролын үйл ажиллагааны бодлого, хөгжлийн төлөвлөлтийн асуудлаарзөвлөхчигүүрэгбүхийоронтооныбусзөвлөлажиллана.

28 дугаар зүйл. Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын бүрэн эрх

28.1. Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага дараахьбүрэнэрхийгхэрэгжүүлнэ:28.1.1. Боловсролынтухайхуультогтоомжийнхэрэгжилтийгулсынхэмжээнд

зохионбайгуулах;28.1.2. Боловсролын салбарын хөгжлийн бодлого, тэргүүлэх чиглэл,

төлөвлөгөө,үзэлбаримтлал,үндсэнчиглэл,журам,хөтөлбөр,төсөл,заавар, аргачлалыг боловсруулах, батлах, хэрэгжүүлэх, хяналт-шинжилгээ,үнэлгээхийх,үрдүнгтооцох;


28.1.3. Мэргэжлийн анхан, дунд, дээд боловсролынмэргэжлийн чиглэлийгтогтоох;

28.1.4. Бүхшатныболовсролынстандарт,норм,нормативыгТөсвийнтухайхуульднийцүүлэнболовсруулах;

28.1.5. Иргэнд албан болон албан бус сургалтаар боловсрол эзэмшүүлэх, мэргэжил олгох, түүний боловсрол, мэргэшлийг дээшлүүлэх талаар бусад байгууллагаас зохиож байгаа ажлыг төрийн захиргааны болон мэргэжлийн удирдлагаар хангах, зохицуулах;

28.1.6. Удирдах ажилтан, багшийг нэгдсэн бодлого, тодорхой чиглэлээрбэлтгэх,давтансургах,тэднийнийгмийнбаталгаагхангахасуудлыгхолбогдохдээдбайгууллагадтавьжшийдвэрлүүлэх,энэталааргарсаншийдвэрийнбиелэлтийгхангах;

28.1.7. Цэцэрлэг, бүх шатны сургууль, боловсролын эрдэм шинжилгээ,мэргэжил,аргазүйнбайгууллагыгзориулалтынбарилгабайгууламж,техник хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, хичээлийн хэрэглэгдэхүүн, ном,сурах бичгээр хангах ажлыг холбогдох байгууллагатай хамтранзохионбайгуулах;

28.1.8. Боловсролын хөтөлбөр, норм, нормативыг хэрхэн хэрэгжүүлжбайгааг тогтоох зорилгоор боловсролын сургалтын байгууллагынүйлажиллагаа,сургалтынхөтөлбөрийнчанартүнэлгээхийх,дүгнэлтгаргах,хүүхдийнхөгжлийнахицдэвшлийгдэмжих,баталгаажуулсанчиглэлээрмэргэжлийнудирдлагаархангах;

28.1.9. Төрийн бус өмчийн боловсролын сургалтын байгууллагад хуультогтоомжидзаасандэмжлэг,туслалцааүзүүлэх;

28.1.10. Боловсролынасуудлааргадаадынболонолонулсынбайгууллагатайхамтранажиллах,үрөгөөжийгдээшлүүлэх;

28.1.11. Гадаадынихсургууль,дээдсургууль,коллеж,эрдэмшинжилгээнийбайгууллагад хувийн болон байгууллагын зардлаар суралцах хүндзуучлах,мэдээллийннэгдсэнбүртгэлдхамруулах;

28.1.12. Боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллага, боловсролын үнэлгээний байгууллага, албан бус боловсролын сургалт, судалгаа, арга зүйн байгууллага, төрийн өмчит их сургууль, дээд сургууль, коллеж, төрийн өмчийн олон улсын хөтөлбөрийн сургалттай ерөнхий боловсролын сургууль болон ерөнхий боловсролын лаборатори сургуулийн захирлыг сонгон шалгаруулалтын дүнг үндэслэн томилох, хуульд заасан үндэслэлээр чөлөөлөх;

28.1.13. Аймаг,нийслэлийнболовсролынгазрыгмэргэжлийнболонаргазүйнудирдлагаархангах;

28.1.14. Суралцагчид хөнгөлөлттэй зээл олгох, буцалтгүй тусламж үзүүлэх,сургалтынтөлбөрийгтөрхариуцахасуудлыгЗасгийнгазраасбаталсанжурмындагуушийдвэрлэх.

28.1.15. Боловсролынүйлчилгээсуралцагчийнхэрэгцээ,шаардлагаднийцэж,тэдний нэр төр, эрх чөлөөг хангаж байгаа эсэхэд хяналт тавих үйлажиллагаагмэргэжлийнудирдлагаархангах;

28.1.16. Ороннутгийнажиллаххүчнийхэрэгцээндүндэслэндээдболовсролынбайгууллагад зохих журмын дагуу элссэн иргэдээс Боловсролынзээлийнсангаасбуцалтгүйтусламжаарсуралцуулахоюутнытоогжилбүр аймаг, нийслэлээр тогтоож, гэрээний үндсэн дээр суралцуулахжурамбаталжхэрэгжүүлэх;


28.1.17. Энэхуулийн28.1.16-д заасан гэрээнийүндсэндээрдээдболовсролэзэмшсэнбагш,боловсрол,соёл,эрдэмшинжилгээнийажилтангороннутагттомилонажиллуулах;

28.1.18. Боловсролын сургалтын байгууллагын удирдах ажилтан, багш,оюутан,сурагчдынёсзүйндүрмийгбаталжмөрдүүлэх;

28.1.19. Төрийн өмчит их сургууль, дээд сургууль, коллеж, боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллага, багшийн мэргэжил дээшлүүлэх сургалт, арга зүйн байгууллага, Боловсролын магадлан итгэмжлэх үндэсний зөвлөлийн ажлын алба, насан туршийн боловсролын сургалт, арга зүйн байгууллага, төрийн өмчийн олон улсын хөтөлбөрийн сургалттай ерөнхий боловсролын сургуулийн захирал /дарга/-ын ажлын байрны тодорхойлолтыг баталж мөрдүүлэх;

28.1.20. Боловсролынстандартыгхэвлэх,түгээхажлыгзохионбайгуулах;28.1.21. Бүх шатны боловсролын сургалтын байгууллагыг аттестатчилах

журмыгбаталж,мөрдүүлэх;28.1.22. Цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургууль, насан туршийн

боловсролын байгууллагын багш, ажилтны ажлыг үнэлэх, дүгнэх, багшлах эрх олгох, арга зүйч, багш, сургалтын менежерийн мэргэжлийн зэрэг олгох, хасах журмыг батлах бөгөөд албан тушаал өөрчлөгдөх тохиолдолд цэцэрлэг, сургуулийн удирдах албан тушаал эрхэлж байгаа багшийн мэргэжлийн зэрэг хэвээр хадгалагдах;

28.1.23. Төрийн өмчийн цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургууль, дотуурбайрныхүүхдийнхоол,хүнснийхангамж,үйлчилгээүзүүлэхжурамбатлах;

28.1.24. Сургуулийн өмнөх болон бага, дунд боловсролын сургалтынбайгууллагынбагш,ажилтнымэргэжилдээшлүүлэхжурамбатлах;

28.1.26. Гадаад улсад амьдарч байгаа Монгол Улсын харьяат хүүхдэд монгол хэл, түүх, соёл, ёс заншил зааж сургахад дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэх;

28.1.27. Ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн багш, албан тушаалтанд тавих нийтлэг шаардлага, ажлын байрны үлгэрчилсэн тодорхойлолт батлах;

28.1.28.Энэхуульболонбусадхуульдзаасанбүрэнэрх.28.3. Цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургуулийн хүүхдийн хоол, хүнсний эрүүл,

аюулгүйбайдлыгхангахадчиглэсэнстандарт,норм,нормативыгболовсролынасуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага холбогдох төрийнзахиргаанытөвбайгууллагатайхамтранболовсруулж,эрхбүхийбайгууллагабатална.

28.4. Сургуулийн нийгмийн ажилтанд мэргэжлийн зэрэг, нэмэгдэл хөлс олгохжурмыгЗасгийнгазарбатална.

281.1 дугаар зүйл. Аймаг, нийслэлийн боловсролын газар281.1. Аймаг,нийслэлийнболовсролынгазардараахьбүрэнэрхийгхэрэгжүүлнэ:

281.1.1. Боловсролынтухайхуультогтоомжийнхэрэгжилтийгороннутгийнхэмжээндзохионбайгуулах;

281.1.2. Ерөнхийболовсролынсургууль,цэцэрлэгбайгуулахтусгайзөвшөөрөлолгох эсэх талаар дүгнэлт гаргаж аймаг, нийслэлийн Засаг даргадсаналболгох;


281.1.3. Багш, суралцагчийн хөдөлмөрийг бодитой үнэлж, шагнажурамшуулах,нийгмийнбаталгаагсайжруулахаддэмжлэгүзүүлэх;

281.1.4. Боловсролынбайгууллагын үйл ажиллагаанд хяналт тавих, хяналт-шинжилгээхийх;

281.1.5. Боловсролын тайлан, мэдээ, мэдээллийг хууль тогтоомжид заасанжурмындагуухолбогдохбайгууллагадгаргажөгөх;

281.1.6. Орон нутгийн өмчийн цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургуулийнхамрансургахтойрогтогтоох;

281.1.7. Ороннутгийнөмчийнерөнхийболовсролынсургууль,цэцэрлэгийнзахирал,эрхлэгчийгсонгоншалгаруулахажлыгзохионбайгуулах;

281.1.8. Төрийн бус өмчийн боловсролын сургалтын байгууллагад хуультогтоомжидзаасандэмжлэг,туслалцааүзүүлэх.

281.1.9. Аймаг,дүүргийнерөнхийболовсролынсургуулийнсурагчдындүрэмтхувцаснынэгдсэнзагварыгбатлах.

281.2. Нийслэлийн дүүргийн боловсролын хэлтсийн хэрэгжүүлэх чиг үүргийгболовсролын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүнтэй зөвшилцөннийслэлийнЗасагдаргатогтооно.

281.3. Нийслэлийн боловсролын газар нь энэ хуулийн 281.1-д заасан чиг үүргээнийслэлийндүүргийнболовсролынхэлтсээрдамжууланхэрэгжүүлжболно.

29 дүгээр зүйл. Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн иргэдийн

Төлөөлөгчдийн Хурлын бүрэн эрх29.1. Аймаг,нийслэл,сум,дүүргийниргэдийнТөлөөлөгчдийнХуралтухайннутаг

дэвсгэртээболовсролынасуудлаардараахьбүрэнэрхийгхэрэгжүүлнэ:29.1.1. БоловсролынасуудлаартухайншатныбадоодшатныЗасагдаргын

тайланхэлэлцэж,чиглэлөгөх;29.1.2. Орон нутгийн өмчийн боловсролын байгууллагыг хөгжүүлэх

төлөвлөгөөбатлах,биелэлтэдхяналттавих;29.1.4.Хуульдзаасанбусадбүрэнэрх.

30 дугаар зүйл. Аймаг, нийслэлийн Засаг даргын бүрэн эрх

30.1. Аймаг,нийслэлийнЗасагдаргатухайннутагдэвсгэртээболовсролынасуудлаардараахьбүрэнэрхийгхэрэгжүүлнэ:30.1.2. Иргэнд суурь боловсрол эзэмшүүлэх, мэргэжилтэй боловсон хүчин

бэлтгэх, давтан сургах, мэргэжил эзэмшүүлэх арга хэмжээнийхөтөлбөр,төлөвлөгөөгаргажхэрэгжүүлэх;

30.1.З. Ороннутгийнөмчийнболовсролынсургалтынбайгууллагабайгуулах,өөрчлөх, татан буулгах асуудлыг аймаг, нийслэлийн боловсролынгазрындүгнэлтийгүндэслэншийдвэрлэх;

30.1.4. Өөрийнорлогоонэмэгдүүлэхэдньболовсролынбайгууллагаддэмжлэгүзүүлэх,тэдгээрийгхичээлийнболондотуурбайр,сургалтынтехникхэрэгсэл,тоногтөхөөрөмж,ном,сурахбичгээрхангахажлыгзохионбайгуулах;

30.1.5. Төрийн бус өмчийн боловсролын сургалтын байгууллагад хуультогтоомжидзаасандэмжлэг,туслалцааүзүүлэх;

30.1.6. Энэ хууль болон Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийнтухайхуульд заасанжурмындагуу ерөнхийболовсролынсургууль,цэцэрлэгийнүйлажиллагааэрхлэхтусгайзөвшөөрөлолгох;


30.1.12. Үндэсний цөөнхийн боловсрол эзэмших, соёл, зан заншлаа өвлөх,сургуулийнорчиндтөрөлххэлээрээхарилцахнөхцөлийгбүрдүүлэхажлыгзохионбайгуулах;

30.1.14.Орон нутгийн өмчийн мэргэжлийн боловсролын сургалтынбайгууллагын захирлыг сонгон шалгаруулалтын дүнг үндэслэнтомилох,хуульдзаасанүндэслэлээралбантушаалаасньчөлөөлөх

30.1.16.Хуульдзаасанбусадбүрэнэрх.

31 дүгээр зүйл. Сум, дүүргийн Засаг даргын бүрэн эрх31.1. Сум, дүүргийн Засаг дарга тухайн нутаг дэвсгэртээ боловсролын асуудлаар

дараахьбүрэнэрхийгхэрэгжүүлнэ:31.1.1. Боловсролын тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг зохион

байгуулах;31.1.2. Хүүхдэд сургуулийн өмнөх болон бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол

эзэмшүүлэх, иргэнд суурь боловсрол нөхөн эзэмшүүлэх ажлыг захиргааны удирдлагаар хангах;

31.1.7. Өөрийнорлогоонэмэгдүүлэхэдболовсролынбайгууллагаддэмжлэгүзүүлэх;

31.1.12.Хуульдзаасанбусадбүрэнэрх.

32 дугаар зүйл. Баг, хорооны Засаг даргын бүрэн эрх

32.1. Баг,хорооныЗасагдаргадараахьбүрэнэрхийгхэрэгжүүлнэ:32.1.1. Сургуулийн өмнөх болон суурь боловсрол эзэмшүүлэх сургалтад

харьяа айл өрхийн хүүхдийг хамруулах;32.1.2. Иргэдийн боловсрол эзэмшсэн байдалд судалгаа хийж,

шаардлагатай асуудлыг холбогдох байгууллагад тавьж шийдвэрлүүлэх;

32.1.3. Суурь боловсрол эзэмшээгүй иргэнд нөхөн эзэмшүүлэх ажил зохион байгуулах.

37 дугаар зүйл. Боловсролын хяналт

37.1. Боловсролынхяналтыгхяналт-шинжилгээ,тандалт,судалгаахийххэлбэрээрхэрэгжүүлнэ.

37.2. Боловсролын сургалтын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөл олгох эрхбүхий этгээд тусгай зөвшөөрлийн шаардлагыг хангаж байгаа эсэхэд хяналттавина.

ТАВДУГААР БҮЛЭГБоловсролын эдийн засаг

З8 дугаар зүйл. Боловсролын төлөвлөлт, мэдээлэл

38.1. Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага ороннутгийн захиргааны болон холбогдох бусад байгууллагын оролцоотойгоорболовсролын хөгжлийн ойрын болон хэтийн төлөвлөгөөг боловсруулж,хэрэгжүүлнэ.


38.2. Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагынболовсруулсан төлөвлөгөө, арга зүйг үндэслэн аймаг, нийслэл, сум, дүүрэгболовсролынойрынболонхэтийнтөлөвлөгөөтэйбайна.

38.З. Цэцэрлэг, сургууль, боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллагатогтоосоннорм,нормативыгүндэслэнзорилтоттөлөвлөгөөтэйажиллана.

38.4. Өмчийн аль ч хэлбэрийн боловсролын байгууллага хууль тогтоомжид заасан мэдээ, мэдээллийг тогтоосон хугацаанд нь үнэн зөв гаргаж боловсролын дээд шатны байгууллагад тайлагнана.

З9 дүгээр зүйл. Боловсролын санхүүжилт

39.2. Боловсролынбайгууллаганьулсынтөсөв,хөрөнгөоруулалт,дотоод,гадаадынаж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдээс оруулах сургалтын төлбөр, дүрэмдзаасан үйл ажиллагаанд зориулсан хандив, хөнгөлөлттэй зээл, боловсролынбайгууллагынөөрийнүйлажиллагааныорлогозэрэгсанхүүгийнэхүүсвэртэйбайна.

39.3. Боловсролын сургалтын байгууллага санхүүгийн эх үүсвэрээ нэмэгдүүлэх,багш,ажилтан,суралцагчийннийгмийнбаталгаагдээшлүүлэхзорилгоорхуультогтоомжиднийцүүлэнажахуйнүйлажиллагааявуулжболохбөгөөдтүүнээсолсонорлогооэнэхуульдзаасанзориулалтындагуузахиранзарцуулахэрхийгболовсролынсургалтынбайгууллагынзахирал,эрхлэгчэдэлнэ.

39.4. Боловсролынбайгууллагынөөрийнорлогынхэмжээтэйхолбоотойгоорулсынтөсвөөссанхүүжүүлэххөрөнгийнхэмжээгбагасгахыгхориглоно.

39.5. Боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллага, аймаг, нийслэлийнболовсролын газар нь улсын төсөв, судалгааны ажлын төслийн зардлаарсанхүүжнэ.

39.6. Орой, эчнээ, албан бус хэлбэрээр иргэдэд бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол эзэмшүүлэхэд шаардагдах зардлыг улсын болон орон нутгийн төсвөөс санхүүжүүлнэ.

39.7. Орон нутгийг боловсон хүчнээр хангах, чухал хэрэгцээтэй мэргэжилтэнбэлтгэх, суралцагчийн авьяасыг дэмжих, орлого багатай болон хөгжлийнбэрхшээлтэй иргэдэд боловсрол эзэмшихэд зориулж сургалтын төлбөрийнзээл,буцалтгүйтусламжолгохбөгөөдтэдгээрийголгохжурмыгЗасгийнгазарбатална.

39.8. Олон нийтийн үүсгэл санаачилгаар аймаг, нийслэл, сум, дүүрэгт боловсролхөгжүүлэхсанбайгуулжболно.

39.9. Боловсролд зориулсан төсвийн болон сангийн хөрөнгийг өөр зориулалтаарзарцуулахыгхориглоно.

39.10. Ашгийн төлөө бус боловсролын сургалтын байгууллага үүсгэн байгуулагчаас өөрт нь нийлүүлсэн болон тухайн сургалтын байгууллагын үйл ажиллагааных нь явцад бий болсон хөрөнгийг өөрийн үндсэн үйл ажиллагааны зорилго, дүрэмд нийцүүлэн зориулалтын дагуу үр ашигтай зарцуулах үүрэгтэй.

39.11. Сургалтын байгууллага нь сургууль хөгжүүлэх сантай байж болох бөгөөдсангийнүлгэрчилсэндүрмийгболовсролынболонсанхүүгийнасуудалэрхэлсэнЗасгийнгазрынгишүүдхамтранбатална.

39.12. Төрийн өмчийн ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг өөрийн үйлажиллагаанаасорлогоолох,түүнийгзарцуулах,тайлагнахжурмыгболовсролынасуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэнЗасгийнгазрынгишүүнтэйхамтранбатална.


40 дүгээр зүйл. Төрийн өмчийн боловсролын сургалтын байгууллагын санхүүжилт

40.1. Төрийн өмчийн боловсролын сургалтын байгууллагыг тогтмол болоннормативтзардлаарсанхүүжүүлнэ.

40.2. Төрийн өмчит бүх шатны сургууль, цэцэрлэгийн тогтмол зардал, ерөнхий боловсролын сургууль, мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагын дотуур байрны нийт зардал, тусгай сургуулийн суралцагчийн үдийн хоолны зардал, цэцэрлэгийн байршлыг харгалзан хүүхдийн хоолны зардлын тодорхой хувь, өмчийн хэлбэр харгалзахгүйгээр ашгийн болон ашгийн төлөө бус цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургуулийн албан болон албан бус сургалтад хамрагдаж байгаа нэг суралцагчид ногдох хувьсах зардлыг улсын төсвөөс санхүүжүүлнэ.

40.4. Төрийнөмчийнболовсролынсургалтынбайгууллагынсанхүүжилтдараахьэхүүсвэрээсбүрдэнэ:40.4.2. Ерөнхий боловсролын сургуульд улсын төсөв, өөрийн үйл

ажиллагааныорлого;40.4.З. Мэргэжлийнболовсрол,сургалтынбайгууллагадулсынтөсөв,өөрийн

үйлажиллагааныорлого;40.5. Нэг суралцагчид ногдох хувьсах зардлыг сургуулийн байршил, хэв шинж,

мэргэжлийнчиглэл,олонулсынхөтөлбөрийнсургалттайерөнхийболовсролынсургуулийн сургалтын онцлог болон хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийнтусгайхэрэгцээтэйуялдууланэнэхуулийн40.3-тзаасансургалтынбайгууллагатус бүрээр ялгавартай тогтоох бөгөөд аргачлалыг нь боловсролын асуудалэрхэлсэнЗасгийнгазрынгишүүнбатална.

40.7. Суралцагчаасхуульдзаагаагүйтөлбөр,хураамжавахыгхориглоно.40.8. Ерөнхийболовсролынсургууль,цэцэрлэгийнбагшийнмэргэжлийн зэрэг, ур

чадварыгөмчийнхэлбэрүлхаргалзанулсынтөсвийнхөрөнгөөр5жилтутамдээшлүүлнэ.

42 дугаар зүйл. Боловсролын байгууллагын сургалтын орчин

42.1. Боловсролынсургалтынбайгууллагынбарилгабайгууламж,техникхэрэгсэл,тоног төхөөрөмж нь багш, ажилтан, суралцагчийн хөдөлмөрийн онцлогттохирсон, хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн тусгай хэрэгцээнд нийцсэн,эрүүлахуй,аюулгүйбайдлыншаардлагыгхангасанбайна.

42.2. Сургуулийн өмнөх болон ерөнхий боловсролын сургалтын байгууллага ньөөрийнхарьяахэвлэл,мэдээлэл,сургалтынтехникхэрэгсэл,тоногтөхөөрөмж,хичээлийнхэрэглэгдэхүүнийгзасварлах,үйлдвэрлэх,хангахзэрэгүйлдвэрлэл,үйлчилгээявуулахнэгжтэйбайжболно.

42.3. Цэцэрлэг,сургуулийнбарилгабайгууламж,сургалтынтехникхэрэгсэл,тоногтөхөөрөмж,хоолхүнснийзүйлболонсуралцагчийнэрүүлахуй,ариунцэвэр,аюулгүйбайдлыннорм,нормативыгхолбогдоххуультогтоомж,боловсролынстандартыг үндэслэн боловсрол, эрүүл мэндийн болон санхүүгийн асуудалэрхэлсэнЗасгийнгазрынгишүүдхамтранбаталжмөрдүүлнэ.

42.4. Ашгийн төлөө бус боловсролын сургалтын байгууллагыг хэвийн үйл ажиллагаа явуулахад хүрэлцэхүйц зориулалтын барилга байгууламж, сургалтын техник хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, сурах бичиг, дотуур байраар хангах ажлыг үүсгэн байгуулагч хариуцна.


42.5. Боловсролын сургалтын байгууллагын барилга байгууламж, эдэлбэр газрыгзориулалтындагууашиглана.

42.6. Боловсролын сургалтын байгууллага нь барилга, хот төлөвлөлтийн норм,нормативыг баримтлан тогтоосон, сургалтад зориулсан эзэмшил газартайбайна.

43 дугаар зүйл. Боловсролын харилцаанд оролцогчдын нийгмийн баталгаа

43.1. Багшнийгмийндараахьбаталгаагаархангагдана:43.1.1. Хөдөлмөрийн шинж чанар, мэргэжлийн онцлогт тохирсон цалин,

нэмэгдэл хөлс, нэмэгдэл, нөхөх олговор, шагнал урамшуулал авах,хуульдзаасанбусадхөнгөлөлтэдлэх;

43.1.2. Багш,ажиллагчдынээлжийнүндсэнамралтынхугацаагХөдөлмөрийнтухайхуулиарзохицуулна.Хөдөлмөрийнонцлогийгхаргалзанбагшидажлын 33, захирал, эрхлэгч, орлогч захирал, хичээлийн эрхлэгч/сургалтын менежер/, хичээлийн зохицуулагч, нийгмийн ажилтан,аргазүйч,дадлагынболонбайрныбагш,цэцэрлэгийнтуслахбагшидажлын 15 өдрийн нэмэгдэл амралт тус тус олгоно. Хөдөлмөрийнтухайхуулийн79.5, 79.6-д заасан ажилласанхугацаа, хөдөлмөрийннөхцөлийгхаргалзсанбусаднэмэгдэламралтдээрхалбантушаалтандхамаарахгүй;

43.1.3. Оронсууцбарихбуюухудалданавахадзориулжхөнгөлөлттэйзээл,тусламжавах;

43.1.4. Төрийн болон орон нутгийн өмчийн мэргэжлийн сургалт-үйлдвэрлэлийн төв, ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгт энэхуулийн 43.1.2-т заасан албан тушаалд 25 ба түүнээс дээш жилажилласаниргэнөндөрнаснытэтгэвэртогтоолгоходтүүнийүндсэнцалингаар тооцож нэг удаагийн буцалтгүй мөнгөн тэтгэмжийгажиллажбайгаабайгууллагаасньолгохбөгөөдшаардагдахзардлыгньтухайнжилийнтөсөвттусгах;

43.1.5. Тухайннутагдэвсгэрийнонцлог,төвөөсалслагдсанбайдлыгхаргалзанбагшиднэмэгдэлцалин,урамшил,бусаддэмжлэгүзүүлэх;

43.1.7. Дараахэтгээдэд5жилтутамднэгудаа6сарынүндсэнцалинтайньтэнцэххэмжээниймөнгөнтэтгэмжийгулсынтөсвөөсажиллажбайгаабайгууллагаарньдамжууланолгох:

43.1.7.а. Сум, тосгон, багийн сургууль, цэцэрлэгийн эрхлэгч, сургуулийн захирал, хичээлийн эрхлэгч /сургалтын менежер/, сургуулийн нийгмийн ажилтан, дотуур байрны багш, албан бус боловсролын багш, цэцэрлэгийн арга зүйч, сургуулийн номын санч, сургууль, цэцэрлэгийн эмч;

43.1.7.б.Сум, тосгон, багийн сургууль, цэцэрлэгийн энэ хуулийн 43.1.7.а-дзааснаасбусадбагш,туслахбагш.

43.1.8. Ерөнхийболовсролынсургуулийнэмч,багаангийнбагшидХөгжлийнбэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай хуулийн 7.8-д заасан нэмэгдлийгхөгжлийнбэрхшээлтэйхүүхдийнтооноосхамаарчсарбүролгох;

43.1.9. Хуульдзаасанбусадбаталгаа.


43.2. Суралцагчнийгмийндараахьбаталгаагаархангагдана:43.2.1. Оршин суудаг газраасаа сургуульд тогтмол явах боломжгүй, өнчин

буюу амьжиргааны түвшин доогуур суралцагчийг дотуур байраархангах;

43.2.2. Ерөнхий боловсролын сургууль, мэргэжлийн боловсрол, сургалтынбайгууллагындотуурбайрандтөлбөргүйсуух;

43.2.З. Сурагчийг хичээлийн жил эхлэх, дуусах болон улирлын амралтаарсургуульдааирэх,гэртээбуцахадэцэг,эх,асранхамгаалагчийнзардал,хүсэлтээр унаагаар үйлчлэх арга хэмжээг сургуулийн захиргаа,нутгийнзахиргааныбайгууллагатайхамтранзохионбайгуулах;

43.2.5. Нийтийнтээврийнхэрэгслээрхичээлдээявахзайлшгүйшаардлагатайсурагч,оюутнынийтийнтээврийнхэрэгслээрзорчихзардлыннөхөнолговрыг аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаастогтоосонжурмындагууолгох;

43.2.6. Засгийнгазраастогтоосонжурмындагууэмнэлэг,нийтийнхоол,соёл,урлагийнболонахуйнүйлчилгээгээрүйлчлэхзардлыгхөнгөлөх;

43.2.7. Суралцагчийн онцгой авьяас, чадварыг нээн илрүүлж хөгжүүлэх,урамшууландэмжих,өнчин,амьжиргаанытүвшиндоогуур,хөгжлийнбэрхшээлтэйсуралцагчийгсурахнөхцөлбололцоогоортөрөөсхангах;

43.2.8. Хөдөөгийн сумдын захиалга-гэрээний дагуу багш мэргэжлээрсуралцажбайгааоюутан,магистрантадБоловсролынзээлийнсангаасхөнгөлттэйнөхцөлөөрзээл,тэтгэлэголгох;

43.2.9. Сурлага, спорт, урлагийн онцгой амжилт гаргасан суралцагчдадМонгол Улсын Ерөнхийлөгчийн болон Ерөнхий сайдын нэрэмжиттэтгэлэголгох;

43.2.10. Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагад суралцагчдадЗасгийнгазраастогтоосонхэмжээ,журмындагуусартутамтэтгэлэголгох;

43.2.11.Хуульдзаасанбусадбаталгаа.43.3. Багш, суралцагчид үзүүлэх хөнгөлөлт, нөхөх олговор, тэтгэлэг, тэтгэмж,

шагналурамшилньөмчийнхэлбэрхаргалзахгүйадилтэгшбайна.43.4. Ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн багш, бусад албан хаагчид үр

дүнгийн урамшуулал олгох бөгөөд уг урамшууллын хэмжээ, түүнийг олгохжурмыг Төрийн албаны тухай хуулийн 31.3-т заасны дагуу Засгийн газарбатална.

43.5. Төрийнболонороннутгийнөмчийнерөнхийболовсролынсургууль,цэцэрлэгтэнэхуулийн3.1.15-дзаасаналбантушаалд25батүүнээсдээшжилажилласаниргэнөндөрнаснытэтгэвэртогтоолгоходтүүнийүндсэнцалингаасньтооцожнэгудаагийнбуцалтгүймөнгөнтэтгэмжийгажиллажбайгаабайгууллагаасньолгохбөгөөдшаардагдахзардлыгньтухайнжилийнтөсөвттусгана.

43.6. Энэхуулийн43.1.8-дзаасаннэмэгдлийгТөрийналбанытухайхуулийн28.9-дзаасныдагуутогтооно.

43.7. Энэ хуулийн 43.1.4, 43.5-д заасан нэг удаагийн тэтгэмж тооцох цалингийндундаж хэмжээ, тэтгэмж олгох шалгуур нөхцөлийг Төрийн албаны тухайхуулийн30.2-тзаасанжурмыгбаримтлантогтооно.


ЗУРГАДУГААР БҮЛЭГБоловсролын харилцаанд оролцогчдын нийтлэг эрх, үүрэг

44 дүгээр зүйл. Багшийн эрх, үүрэг44.1. Багшдараахьэрхтэй:

44.1.1. Сургалтын үйл ажиллагааг хэвийн явуулах нөхцөл бололцоогоорхангуулах;

44.1.2. Сургалтад шинжлэх ухааны дэвшилт арга барил, боловсролынстандартаднийцсэнсурахбичиг,сургалтынхэрэглэгдэхүүнийгсонгонхэрэглэх;

44.1.З. Суралцагч болон түүний эцэг, эх, асран хамгаалагчид шаардлагатавих,зөвлөгөөөгөх;

44.1.4. Суралцагчийн мэдлэг, чадвар, дадлыг үнэлэх, тэдний авьяас, биесэтгэцийнхөгжилтөдтодорхойлолтөгөх;

44.1.5. Суралцагчийгсонгонсуралцуулах,мэргэжлийнболонгүнзгийрүүлсэнсургалтзохионбайгуулах;

44.1.6. Судалгаа шинжилгээний ажил хийх, багшийн мэргэжлийн болонболовсролынзэрэгхамгаалах,мэргэжлийнцолхүртэх;

44.1.7. Хүүхдийн эрүүл мэнд, эрх ашгийг хохироосон эцэг, эх, асранхамгаалагчийнталаарнасандхүрээгүй суралцагчаа төлөөлөн зохихбайгууллагадгомдолгаргажшийдвэрлүүлэх;

44.2. Багшдараахьүүрэгтэй:44.2.1. Багшийнёсзүй,нэртөрийгэрхэмлэнсахих;44.2.2. Боловсролынстандартыгхэрэгжүүлэх;44.2.3. Онолынмэдлэг,заахарга,урчадвараадээшлүүлэх;44.2.4. Суралцагчдыгялгаварлангадуурхахгүйбайх,нэртөрийгньхүндэтгэн

хамгаалах;44.2.5. Суралцагчбүрийнонцлогбайдлыгхүлээнзөвшөөрчхүнлэгхарьцах,

өөрөө өөрийгөө хөгжүүлэх, бие хүн болж төлөвшихөд дэмжлэгүзүүлэх;

44.2.6. Суралцагчийн бие даасан байр суурь, үзэл бодолд хүндэтгэлтэйхандах;

44.2.7. Суралцагчийнэрүүлмэнд,аюулгүйбайдалданхааралтавих.44.2.8. Хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн бие эрхтэн, хөгжлийн

онцлогийг хүндэтгэн үзэж, хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагч бусдын адил тэгш байх нөхцөлийг бүрдүүлэх

44.3. Багш нь суралцагчийн бие махбодид халдах, тэдэнд сэтгэл санааны дарамтүзүүлэх,хувийннууцыгньзадруулахыгхориглоно.

44.4. Багш нь хуульд заасан үүргээ хэрэгжүүлэхдээ багшийн ёс зүйн дүрмийгбаримталжажиллана.

45 дугаар зүйл. Суралцагчийн эрх, үүрэг45.1. Суралцагчдараахьэрхтэй:

45.1.1. Суралцахнөхцөлбололцоогоорхангуулах;45.1.2. Сургалтынтөлөвлөгөөндзаавалсудлахаартусгаагүйхичээлээссонгон

судлах;


45.1.З. Сургууль, багшийн үйл ажиллагаатай холбогдох асуудлаар саналгаргах,шүүмжлэх,шаардлагатавих;

45.1.4. Суралцаххугацаа,хэлбэрийнталаарсаналтавьжшийдвэрлүүлэх;45.1.5. Хуультогтоомжидзаасныдагуутусламжавах,хөнгөлөлтэдлэх;45.1.6. Гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол сургууль төгсөгч эзэмшсэн буюу

сонирхсон мэргэжлийн дагуу эрхлэх ажлаа хөдөлмөрийн зах зээлдээрчөлөөтэйсонгох;

45.1.7. Сургалтынтөлбөр,хандивынзарцуулалт,ашиглалтынталаармэдээлэлавах,хяналттавих;

45.1.8. Уламжлалт соёл, зан заншлыг өвлөх, сургуулийн орчинд төрөлххэлээрээхарилцах.

45.2. Суралцагчдараахьүүрэгтэй:45.2.1. Сургалтынхөтөлбөрийнагуулгыгхугацаандньбүрэнэзэмших;45.2.2. Багшааставьсаншаардлага,өгсөнүүрэг,даалгаврыгбиелүүлэх;45.2.3. Биедаажсуралцахаргабарилыгэзэмших;45.2.4. Багш,шавийнхарилцаагхүндэтгэндээдлэх;45.2.5. Сургуулийндотооджурмыгхүндэтгэнсахих;45.2.6. Сургалтынтөлбөрийггэрээнийдагуухугацаандньтөлөх.

46 дугаар зүйл. Эцэг, эх, асран хамгаалагчийн эрх, үүрэг46.1. Эцэг,эх,асранхамгаалагчдараахьэрхтэй:

46.1.1. Хүүхдээальсургуульд,ямархэлбэрээрсуралцуулахыгзохихжурмындагуусонгох;

46.1.2. Боловсролын сургалтын байгууллага, багшийн үйл ажиллагаатайхолбогдсонсанал,хүсэлтгаргах;

46.1.З. Хүүхдийнхээмэдлэг,чадвар,авьяас,бие,сэтгэцийнталаарсургууль,багшаасгаргасантодорхойлолттойтанилцах.

46.2. Эцэг,эх,асранхамгаалагчдараахьүүрэгтэй:46.2.1. Хүүхдийн авьяас, чадварыг бага наснаас нь дэмжин хөгжүүлэх,

боловсролэзэмшихэдньшаардагдахнөхцөлийгбүрдүүлэх,багштайхамтранажиллах,мэргэжлээсонгоходньхүүхэддээтуслах;

46.2.2. Сургалтынхэвийнүйлажиллагаагхангахтайхолбогдуулансургууль,багшааставьсаншаардлагыгбиелүүлэх;

46.2.З. Хүүхэддээ 16 хүртэл насанд нь суурь боловсрол заавал эзэмшүүлэх, суралцах хүсэл, сонирхлыг нь хааж боогдуулахгүй байх;

46.2.4. Хүүхдийггэрбүлийнорчиндсургахаргабарилэзэмших.46.2.5. Боловсрол эзэмшихэд нь хүүхэддээ байнгын дэмжлэг, туслалцаа

үзүүлэх, урамшуулан дэмжих;46.2.6. Хүүхдийнхээ суралцах, төлөвших, авьяасыг хөгжүүлэх сургалт, үйл

ажиллагааны үйл явц, үр дүнтэй танилцах.46.3. Хүүхдийнхээ суралцах, төлөвших, авьяас, чадварыг хөгжүүлэх асуудлаар

боловсролын сургалтын байгууллагатай гэрээ байгуулан хамтран ажиллаж болно.


47 дугаар зүйл. Аж ахуйн нэгж, байгууллагын эрх, үүрэг47.1. Ажахуйннэгж,байгууллагадараахьэрхтэй:

47.1.1. Мэргэжилтэн бэлтгүүлэх, ажиллагчдын мэргэшлийг дээшлүүлэхзахиалгыг холбогдох боловсролын сургалтын байгууллагад өгөх,гэрээбайгуулах;

47.1.2. Гэрээ,захиалгаарсуралцагчийнталаарсаналгаргах,шаардлагатавих;47.1.3. Ажилтандааболовсрололгох,түүниймэргэшилдээшлүүлэхсургалт

зохионбайгуулах;47.1.4. Боловсролынбайгууллагыгбэхжүүлэхэддэмжлэг,туслалцааүзүүлэх,

ивээн тэтгэсний төлөө хууль тогтоомжид заасан зохих хөнгөлөлтэдлэх.

47.2. Ажахуйннэгж,байгууллагадараахьүүрэгтэй:47.2.1. Гэрээний дагуу суралцагчийг хүлээн авч үйлдвэрлэлийн дадлага

хийлгэхнөхцөл,бололцоогоорхангах;47.2.2. Гэрээ,захиалгаарсуралцагчийнсургалтынзардлыгтөлөх;47.2.З. Ажилтан бие дааж сурч боловсрох, хүүхдээ сургахад нь дэмжлэг,

туслалцааүзүүлэх.

ДОЛДУГААР БҮЛЭГ

Бусад зүйл

48 дугаар зүйл. Хууль тогтоомж зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлага

48.1. Энэ хуулийг зөрчсөн албан тушаалтны үйлдэл нь гэмт хэргийн шинжгүй бол Төрийн албаны тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

48.2. Энэ хуулийг зөрчсөн хүн, хуулийн этгээдэд Эрүүгийн хууль, эсхүл Зөрчлийн тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

48.3. Удирдах ажилтны болон багшийн ёс зүйг ноцтой зөрчсөн бол багшлах эрхийг хасах арга хэмжээ авна.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА С.ТӨМӨР-ОЧИР


Монгол Улсын Их Хурлын 2015 оны12 дугаар тогтоолын хавсралт

ТӨРӨӨС БОЛОВСРОЛЫН ТАЛААР БАРИМТЛАХ БОДЛОГО

/2014-2024 он/

НЭГ. Нийтлэг үндэслэл1.1. Боловсрол нь иргэн бүрийн насан туршийн амьдралын чанарыг дэмжин

баталгаажуулах, улс орны нийгэм, эдийн засаг, шинжлэх ухаан, технологийнхөгжлийн түлхүүр хүчин зүйл, үндэсний тусгаар тогтнол, аюулгүй байдлынбаталгаа хэмээн үзэж,МонголУлсын төрөөс боловсролыг нийгмийн тэргүүлэхсалбарболгонхөгжүүлнэ.

1.2. Төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлогын зорилго нь иргэн бүр авьяас,чадвараа хөгжүүлэн, үр бүтээлтэй хөдөлмөрлөж, аз жаргалтай амьдрахадшаардагдахмэдлэг, чадвар, чадамжийг эзэмшин, ёс суртахуун, хүмүүнлэг ёсыгдээдлэнсахиж,үндэснийнийтлэгүнэтзүйлсийгөвлөннасантуршдаасуралцахболомжоорхангахзорилгобүхийүйлажиллагааныцогцтогтолцообүрдүүлэхэдоршино.

1.3. Төрөөсболовсролынталаарбаримтлахбодлогоньдараахзорилтыгхэрэгжүүлэхэдчиглэнэ:

1.3.1. Боловсролыг хөгжүүлэх бодлого, стратеги, төлөвлөгөө, хөтөлбөр,төсөл боловсруулах, хэрэгжүүлэхэд бодлого боловсруулагч,хэрэгжүүлэгч,мэргэжлийнхолбоо,эрдэмшинжилгээнийбайгууллага,судлаач,иргэнийоролцоогхангах;

1.3.2. Боловсролын талаар шийдвэр гаргах үйл явц нь нээлттэй, ил тод,судалгаа, нотолгоонд суурилсан, сайн засаглалын зарчимд нийцсэнбайх;

1.3.3. Боловсролынбайгууллагынхөгжлийнбодлого,төлөвлөлтийгбүтэц,байршил,онцлогхэвшинжидуялдуулануянхатантогтоожбайх;

1.3.4. Боловсролынудирдлагынбүхтүвшиндтөрийнболонороннутгийн,мэргэжлийн, олон нийтийн төлөөллийн байгууллагын бүрэн эрх,үйлажиллагаанызаагялгаа,уялдаахолбоогтогтоож,эрхзүйнхувьдбаталгаажуулах;

1.3.5. Боловсролын салбарын удирдлагын мэдээллийн нэгдсэн системийгхөгжүүлж,мэдээллийнилтод,аюулгүйбайдлыгхангах,дэдбүтцийгөргөтгөх.

ХОЁР. Боловсролын хөгжлийн талаар баримтлах зарчим

2.1. Төрөөсболовсролынталаарбаримтлахбодлогыгхэрэгжүүлэхэддараахзарчмыгбаримтална:

2.1.1. Иргэн бүрт үзүүлэх боловсролын үйлчилгээ нь олон улсад хүлээнзөвшөөрөгдөхүйцчанартай,хүртээмжтэйбайх;

2.1.2. Уламжлалтзанзаншил,түүх,соёлынонцлогийгшингээсэнерөнхийболовсролыг иргэн бүр заавал эзэмших, малчин өрхийн хүүхдийнхэрэгцээ,шаардлагыгхаргалзсанбодлогоявуулах;

2.1.3. Боловсролынүйлхэргийгтөрийнзүгээснэгдсэнбодлогозохицуулалт,санхүүгийнтогтвортойэхүүсвэрээрхангаж,ажахуйннэгж,олоннийт,иргэдийноролцоогдэмжин,илтод,нээлттэй,хяналттайбайлгах;


2.1.4. Хүнийэрх,эрхчөлөө,нэртөр,эрдмийнэрхчөлөө,ардчиллынүнэтзүйлс,үндэснийтүүх,хэл,соёл,өвуламжлал,занзаншлыгхүндэтгэх;

2.1.5. Боловсролын байгууллагын үйл ажиллагаа нь ялгаварлангадуурхалтаас ангид,иргэдийнэрхашиг, эрүүлмэнд, ёс суртахуун,нийгмийнаюулгүйбайдалдхаршлахгүйбайх;

2.1.6. Боловсролын байгууллагын багш, ажилтан, суралцагчийн эрхийгхүндэтгэж,тэднийэрхзөрчигдөхөөсурьдчилансэргийлэх;

2.1.7. Боловсролын бодлого, үйл ажиллагаа тогтвортой, тасралтгүй,нээлттэй, техник, технологийн дэвшилд суурилсан, залгамжхолбоотойбайх;

2.1.8. Иргэдийн насан туршид суралцах хэрэгцээ, суралцагчийн сонирхол, авьяас, чадвар, хөгжлийн онцлогт нийцсэн, тэдэнд тэгш боломж олгосон, олон хувилбартай, чөлөөтэй, нээлттэй байх;

2.1.9. Албан болон албан бус боловсролын нийт байгууллагыг бүх насны иргэдийн боловсролын хэрэгцээнд нийцсэн үйлчилгээ үзүүлэх чадамжтай болгох;

2.1.10. Бүхшатныболовсролынүйлажиллагаандиргэдийнэрхашиг,эрүүлмэнд,ёссуртахуун,нийгмийнаюулгүйбайдалдсөрөгнөлөөүзүүлжболзошгүйхүмүүнлэгбусүзэл,онолсурталчлах,альнэгнам,эвслийнүзэл суртал тулгах,мансууруулахбодис,хүнболонбайгальорчиндноцтойсөрөгнөлөөүзүүлэхүйцүйлдвэрлэл,ажил,үйлчилгээгзохионбайгуулахыгхориглох.

ГУРАВ. Боловсролын хөгжлийн стратеги, удирдлага,

зохион байгуулалт3.1. Боловсролынүйлхэргийгудирдахадтөрийнболоннутгийнзахиргааны,иргэний

нийгмийн байгууллага, гэр бүл, нийгмийн бүх салбарын оролцоонд суурилсанхамтынажиллагаагбэхжүүлнэ.

3.2. Сургуулийн өмнөх боловсролыг “хүүхдийг сургах, сургуульд бэлтгэх” гэсэнзорилгоос илүүтэйгээр хүний хөгжлийн үндэс, өөрийн онцлог, чадвар, бүтээлчүйлээрээхөгжих,насантуршийнболовсролынсуурьүехэмээнхөгжүүлнэ.

3.3. Багаболовсролыгэххэлнийчадамжийгэзэмшихболомжийгбүрдүүлэнбүтээлч,сурахаргабарилтаймонголхүүхэдтөлөвшихүехэмээнхөгжүүлнэ.

3.4. Суурь боловсролыг амьдрах ухаан,шинжлэх ухааны суурьмэдлэг, чадвар, биедаанбүтээлчээрсуралцахчадамжэзэмшихүехэмээнхөгжүүлнэ.

3.5. Бүрэн дунд боловсролыг сонголттой, уян хатан хөтөлбөрөөр мэдээлэлболовсруулах, шийдвэр гаргах чадвар бүхий, ирээдүйд эзэмших мэргэжлийнсуурьбаримжааолгохүехэмээнхөгжүүлнэ.

3.6. Дээд болон мэргэжлийн боловсрол нь хөдөлмөрийн даяарчлагдсан зах зээлдамжилттайөрсөлдөх,биедаанажлынбайрбийболгох,улсүндэстнийболонороннутагт тулгамдаж байгаа асуудлыг үндэсний онцлогт тулгуурлан шийдвэрлэх,үндэсний инновацийн чадавхыг бэхжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулах чадамжэзэмшихүехэмээнхөгжүүлнэ.

3.7. Бүрэн дунд, мэргэжлийн, дээд боловсролын агуулга, боловсролын зэргийгхарилцанхүлээнзөвшөөрөхтогтолцоогбүрдүүлнэ.

3.8. Боловсролын байгууллагад өмчийн хэлбэр харгалзахгүй адил тэгш шаардлагатавьж,хуультогтоомжийнхүрээнддэмжлэгүзүүлнэ.


3.9. Ерөнхийболовсролнь12жилийнтогтолцоотойбайхбөгөөдерөнхийболовсролэзэмших сургалтын тасралтгүй, залгамж чанарыг хангаж, олон улсад хүлээнзөвшөөрөгдсөншатлал,бүтцийгбаримтална.

3.10. Боловсролын байгууллагын орчинд суралцагчийг эрсдэлд өртөхөөс урьдчилансэргийлэх,нийгмийнсөрөгүзэгдлээсхамгаалахнөхцөл,боломжийгбүрдүүлнэ.

3.11. Боловсролын салбарт гарч байгаа бүтээлч санал, санаачилга, үйл ажиллагаагдэмжин,түгээндэлгэрүүлнэ.

3.12. Боловсролынсалбартжендэрийнтэгшбайдлыгхангахбодлогоболовсруулж,үешаттайхэрэгжүүлнэ.

3.13. Боловсролын хөгжлийн стратегийг тодорхойлох, нийтлэг зохицуулалт хийхэдзөвлөх эрх бүхий мэргэжлийн гишүүдээс бүрдсэн боловсролын зөвлөлийгбайгуулж,тогтвортойажиллуулна.

3.14. Насан туршийн боловсролын үйлчилгээний төрөл, хэлбэр, сургалтын байгууллагыг өргөжүүлэн бэхжүүлнэ.

3.15. Боловсролынбайгууллагынхараатбус,биедаасанбайдал,дээдболонмэргэжлийнболовсролынбайгууллагынакадемикэрхчөлөөгхангана.

3.16. Дээдболовсролынбайгууллагынсудалгааныүйлажиллагаагдэмжинэ.3.17. Дээдболонмэргэжлийнболовсролыгхөгжлийнбодлого,хөдөлмөрийнзахзээлийн

эрэлт,нийлүүлэлттэйуялдуулна.3.18. Бүхшатныболовсролынбайгууллагынүйлажиллагаандөөрийнүнэлгээ,дотоод

мониторингийнтогтолцоогхөгжүүлнэ.

ДӨРӨВ. Боловсролын агуулга, стандарт, сургалтынтехнологи, чанарын үнэлгээ

4.1. Иргэн бүрд насан туршдаа боловсрол эзэмших орчин, нөхцөл, боломжийг бүрдүүлэн, нас, бие, сэтгэцийн онцлог, авьяас, хүсэл, сонирхолд нийцүүлж мэргэжил, чадвараа дээшлүүлэх сургалтын төрөл, хэлбэрийг дэмжин хөгжүүлнэ.

4.2. Боловсролынолонулсынхөгжлийнчигхандлагаднийцүүлэнороннутаг,үндэснийонцлогт суурилсанмузей, кино, хэрэглэгдэхүүн, лабораторид түшиглэнүйлийнявцадсуралцахболомжийгбүрдүүлэхэдбүхталыноролцоогхангана.

4.3. Боловсролын агуулга, стандарт, сургалтын технологи, сурах бичиг, бусадхэрэглэгдэхүүн,сургалтынбайгууллагынүйлчилгээндтавихстандарт,шаардлагыгтогтвортоймөрдөн,чанар,үрдүнгтогтмолүнэлжзохицуулалтхийнэ.

4.4. Бүхшатнысургалтыгтөрийналбанёсныхэл,бичгээрявуулж,уламжлалтмонголбичгийнсургалт,хэрэглээгүешаттайнэмэгдүүлнэ.Суралцагчдындийлэнхолонхньхүнамынөөрхэлбүхийүндэстнийцөөнхбайвалэххэлээрээбагаболовсролэзэмших нөхцөл, боломжоор хангаж, хос хэлний сургалтын бодлого, хөтөлбөрхэрэгжүүлнэ.

4.5. Гадаадулсадамьдарчбайгаамонголхүүхдэдүндэснийболовсролынсуурьчадамжэзэмшүүлэххөтөлбөрхэрэгжүүлнэ.

4.6. Бүх шатны сургалтын хөтөлбөр, агуулга, арга зүйд монголын түүх, хэл, соёл,үндэсний өв уламжлал, зан заншил, эх оронч сэтгэлгээ, хувь хүний төлөвшил,хөгжил,хүнтөрөлхтнийнийтлэгүнэтзүйлийгтусганхэрэгжүүлнэ.

4.7. Гадаад хэлний сургалтыг эх хэлний суурь чадамжийг бүрэн эзэмшүүлэхтэйуялдуулан зохион байгуулах ба сургуульд заах үндсэн гадаад хэл нь англи хэлбайна.


4.8. Сургуулийн өмнөх, бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын стандарт, цөмхөтөлбөрийгтөрөөстогтоож,чанар,үрдүнгүнэлнэ.

4.9. Суралцагчбүрийнавьяас,чадвар,сонирхлыгхаргалзанахлахангидстандартаасдавсанагуулгаарсургалтзохионбайгуулахыгдэмжинэ.

4.10. Бүхшатныболовсролынхөтөлбөртсайндурынүйлажиллагаанытөрөл,агуулга,хэлбэрийгтодорхойлжхэрэгжүүлнэ.

4.11. Дээдболонмэргэжлийнболовсролынсургалтынхөтөлбөрийгхөгжлийнбодлого,хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлт, шинжлэх ухаан, технологийндэвшил,иргэдийнсураххэрэгцээ,ажлынбайрандтавихшаардлагатайуялдуулантасралтгүйхөгжүүлнэ.

4.12. Дээд болон мэргэжлийн боловсролын чанарын баталгаажилт, магадланитгэмжлэлийн тогтолцоог төгөлдөржүүлэх, олон улсын сургалтын хөтөлбөр,боловсролынзэргийгхарилцанхүлээнзөвшөөрөхнөхцөлийгбүрдүүлнэ.

4.13. Дээдболонмэргэжлийнболовсролыголонулсыннийтлэгжишгийгбаримжаалантөрөлбүрийнхэвшинжтэйгээрхөгжүүлнэ.

ТАВ. Хүний нөөцийн хөгжлийг дэмжих тогтолцоо

5.1. Багш бэлтгэх сургалтын байгууллагын хөгжлийг дэмжсэн эрх зүйн орчныгсайжруулж,бүхталындэмжлэгүзүүлнэ.

5.2. Багшийн мэргэжлийн ур чадвар, нэр хүнд, ёс зүй, шаардлага, хариуцлагыгөндөржүүлэн,хөдөлмөрийгбодитойүнэлэхтогтолцоогбүрдүүлнэ.

5.3. Боловсролынмэргэшсэнудирдахболонбусадажилтныгхүнийнөөцийнтөлөвлөлт,бодлоготой уялдуулан сургаж бэлтгэх, дадлагажуулах, тогтвор суурьшилтайажиллахнөхцөлийгбүрдүүлнэ.

ЗУРГАА. Боловсролыг тогтвортой хөгжүүлэх эдийн засаг,

санхүүжилтийн тогтолцоо6.1. Бүх шатны боловсролын байгууллагын үйл ажиллагааны санхүүжилт, хөрөнгө

оруулалтынхэмжээгүйлчилгээнийстандарт,чанар,хүрэхүрдүнтэйуялдуулантогтооно.

6.2. Боловсролын санхүүжилтийг олон эх үүсвэртэй болгох, зориулалтын дагуу үрөгөөжтэйашиглана.

6.3. Багш,ажилтан,суралцагчийнхөгжлийгдэмжих,нийгмийнасуудлыгшийдвэрлэхсанхүүгийнуянхатан,үрдүнтэйтогтолцоогбүрдүүлнэ.

6.4. Сургалтын материаллаг баазыг бэхжүүлэхэд үндэсний үйлдвэрлэл, хөрөнгөоруулагчдыгдэмжинэ.

6.5. Бүхшатны сургалтынбайгууллагыг хүнийнөөцийнхөгжил, хөрөнгө оруулалт,санхүүжилтээр дэмжсэн аж ахуйн нэгж, байгууллага, олон улсын байгууллага,хандивлагчорнызээл,тусламж,иргэдийнбодитдэмжлэгийгхөхиүлэндэмжинэ.

6.6. Боловсролын салбарын төсвийг дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлттэйуялдуулан тогтвортойнэмэгдүүлж, захиран зарцуулах эрхмэдлийгороннутагтшилжүүлнэ.

6.7. Сургуулийн өмнөх боловсролын үндсэн зардлыг төрөөс санхүүжүүлж, хоолнызардлыгэцэгэх,асранхамгаалагчньхуваалцахзарчмыгбаримтална.


ДОЛОО. Боловсролын салбар дахь хамтын ажиллагаа,бодлогын хэрэгжилт, үнэлгээ, шалгуур

А.Хамтынажиллагаа,түншлэл:7.1. Иргэдийн насан туршийн боловсрол эзэмших үйл хэргийг хөгжүүлэхэд

төр, дотоод, гадаадын олон нийт, мэргэжлийн байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэдийн оролцоо, хувь нэмрийг хөхиүлэн дэмжиж, түншлэлийг өргөжүүлэн хүлээх үүрэг, хариуцлагыг дээшлүүлнэ.

7.2. Олон улс, бүс нутгийн боловсролын байгууллагын үйл ажиллагаанд идэвхтэйоролцох,хамтарсанхөтөлбөр,төсөлхэрэгжүүлэх,харилцанмэдээлэлсолилцох,бодлогыгуялдууланзохицуулна.

7.3. Дэлхийн болон олон улсын боловсролын төрөлжсөн байгууллагад гишүүнээрэлсэх,салбар,нэгжбайгуулах,конвенциднэгдэнорохыгдэмжинэ.

Б.Бодлогынхэрэгжилт,үнэлгээ:7.4. Боловсролынхууль,эрхзүйнбаримтбичиг,хөгжлийнхөтөлбөр,бодлого,стратеги

төлөвлөгөө боловсруулж хэрэгжүүлэхэд энэхүү бодлогыг иш үндэс болгож,шаардагдаххөрөнгийгжилбүрийнулсынтөсөвттусганхэрэгжүүлнэ.

7.5. Төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлогын хэрэгжилтийн явцад хяналт-шинжилгээ,үнэлгээхийж,хоёржилтутамМонголУлсынЗасгийнгазарУлсынИхХуралдтайлагнаж,боловсролынчанарынүрдүндтогтмолүнэлэлт,дүгнэлтөгчбайна.

В.Бодлогынхэрэгжилтийншалгуурүзүүлэлт:7.6. Монголхүүхэдбүрүндсэн,цагийн,улирлын,ээлжийн,явуулынбагшийн,нүүдлийн

зэрэгхэлбэрээрсургуулийнөмнөхболовсролынүйлчилгээндхамрагдсанбайна.7.7. Ерөнхийболовсролынсургалтынолонулсадхүлээнзөвшөөрөгдсөнстандарттай

дүйцэхүйцүндэснийхөтөлбөрийгнэвтрүүлж,олонулсынхөтөлбөрийнмагадланитгэмжлэлд2018-2019оныхичээлийнжилдхамрагдсанбайна.

7.8. Сурлагын амжилтын олон улсын чанарын үнэлгээний судалгаанд 2021 ондхамрагдана.

7.9. Ерөнхийболовсролынсургуульдзаахаргазүй,сургалтынтехнологиормэргэшсэнмагистрзэрэгтэйбагшийнэзлэххувийг70хувьдхүргэнэ.

7.10. Ерөнхийболовсролынсургуульнэгээлжээрхичээллэхболомжбүрдсэнбайна.7.11. Боловсролынудирдлага,мэдээллийннэгдсэнсистемийг2016-2017оныхичээлийн

жилээсүндэснийхэмжээндбүрэннэвтрүүлсэнбайна.7.12. Тэргүүлэх чиглэлийн дээд болон мэргэжлийн боловсролын 20-оос доошгүй

хөтөлбөролонулсадмагадланитгэмжлэгдсэнбайна.7.13. МонголУлсындөрвөөсдоошгүйихсургуулийгАзийншилдэг100ихсургуулийн

эгнээндхүргэсэнбайна.7.14. Боловсролдмэдээллийн технологи, нээлттэй агуулга, хөтөлбөрийг хөгжүүлсэн

байна.

------------о0о-------------


Монгол Улсын Их Хурлын 2016 оны 19 дүгээр тогтоолын хавсралт

МОНГОЛ УЛСЫН ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ-2030

Монгол Улс 2030 онд нэг хүнд ногдох орлогоороо дунд орлоготой орнуудын тэргүүлэх эгнээнд хүрсэн, тогтвортой өсч байгаа эдийн засгийн олон салбартай, нийгмийн хүрээнд дундаж болон чинээлэг дундаж давхарга давамгайлсан, экологийн тэнцвэртэй байдлыг хадгалсан, тогтвортой ардчилсан засаглалтай улс болно.

Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлалыг хэрэгжүүлснээр Монгол Улс 2030 онд:1. Нэг хүнд ногдох үндэсний нийт орлого 17500 америк долларт хүрч, нэг хүнд ногдох

орлогоороо дунд орлоготой орнуудын тэргүүлэх эгнээнд хүрнэ.2. Эдийн засгийн жилийн дундаж өсөлт 2016-2030 онд 6.6 хувиас доошгүй байна.3. Ядуурлын бүх төрлийг эцэс болгоно.4. Орлогын тэгш бус байдлыг багасгаж, нийт хүн амын 80 хувь нь дундаж болон

чинээлэг дундаж давхаргын ангилалд багтсан байна.5. Суурь болон мэргэжлийн боловсролд хамрагдалтын түвшинг 100 хувьд хүргэж,

насан туршийн боловсролын тогтолцоог бүрдүүлнэ.6. Монгол хүний эрүүл, урт удаан амьдрах нөхцөлийг хангаж, дундаж наслалтыг 78-д

хүргэнэ.7. Хүний хөгжлийн өндөр үзүүлэлт бүхий эхний 70 орны нэг болно.8. Экологийн тэнцвэртэй байдлыг хадгалж, ногоон эдийн засгийн үзүүлэлтээр дэлхийн

эхний 30 орны нэг болно.9. Бизнес эрхлэлтийн үзүүлэлтээр дэлхийн эхний 40, өрсөлдөх чадварын үзүүлэлтээр

эхний 70 орны нэг болно.10. Хөгжлийн бодлогоо бүх түвшинд хэрэгжүүлэх чадвартай, авлигаас ангид, иргэдийн

оролцоог хангасан, мэргэшсэн тогтвортой засаглал төлөвшсөн байна.

НЭГ. “МОНГОЛ УЛСЫН ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ-2030”-ЫН ҮР дҮНГ ИЛЭРХИЙЛЭХ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮд

Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлалын хэрэгжилтийн явцыг дараахь 20 үндсэн үзүүлэлтээр тодорхойлж үнэлнэ:

№ Үзүүлэлт Хэмжих нэгж Суурь түвшин(2014 он)

Зорилтот түвшин(2030 он)

1 Эдийнзасгийнжилийндундажөсөлт хувь 7.8 6.61

2 Нэгхүндногдохүндэснийнийторлого ам.доллар 4166 17500

3 Хүнийхөгжлийнүзүүлэлт эзлэхбайр 90 70

4 Дундажнаслалт жил 69.57 785 Ядуурлынтүвшин хувь 21.6 06 Өрсөлдөхчадварынүзүүлэлт эзлэхбайр 104 707 Бизнесэрхлэлтийнүзүүлэлт эзлэхбайр 56 408 Байгальорчныбагцүзүүлэлт эзлэхбайр 111 90

9Эдийнзасгийнидэвхтэйхүнамыннийгмийндаатгалдхамрагдсанбайдал хувь 84.4 99

10 Орлогынтэгшбусбайдлынүзүүлэлт оноо 36.5 30.0


111000амьдтөрөлтөднялхсынэндэгдлийнтүвшин промиль 15.1 8

12100000амьдтөрөлтөдэхийнэндэгдлийнтүвшин промиль 30.6 15

13Ерөнхийболовсролынсургуулийнангидүүргэлт(улсындундаж) хүүхдийнтоо 27.3 20

14

Дэлхийнмал,амьтныэрүүлмэндийнбайгууллагынхорио,цээрийншаардлагаднийцсэнгазарнутгийнэзлэххэмжээ

хувь 0 60

15Цөлжилтөдөртсөнгазарнутгийнэзлэххэмжээ хувь 78.2 68

16Тусгайхамгаалалтадавсангазарнутгийнхэмжээ хувь 17.4 30

17МонголУлсадаялахгадааджуулчдынтоо саяхүн 0.392 2.0

18Цахилгаанэрчимхүчнийнайдвартайэхүүсвэрээрхангагдсанөрх хувь 89 100

19Нийтэкспортодболовсруулахүйлдвэрлэлийнэзлэххэмжээ хувь 17 50

20Голнэртөрлийншатахууныхэрэгцээгдотоодынэхүүсвэрээсхангаххувь хувь 0 100

12016-2030 оны дундаж

ХОёР. МОНГОЛ УЛСЫН ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН ЗОРИЛТУУд

2.2. НИЙГМИЙН ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖИЛ

Нийгмийн тогтвортой хөгжлийн зорилт нь жендэрийн тэгш байдлыг хангах, бүх нийтийг эрүүл мэндийн чанартай, хүртээмжтэй тусламж, үйлчилгээнд хамруулах, иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх, бүх нийтийн эрүүл мэндийн боловсролыг дээшлүүлэх, иргэн бүрт хүртээмжтэй, чанартай боловсрол олгох, насан туршийн боловсролын үндэсний тогтолцоог бүрдүүлэх, зохистой хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх замаар ядуурлын бүх төрлийг эцэс болгож, нийгмийн дундаж давхаргын эзлэх хувийн жинг тууштай нэмэгдүүлэхэд чиглэнэ.

Нийгмийн тогтвортой хөгжлийг хангах зарчим: - Хөгжлийн үндсэн шалгуур үзүүлэлт нь хүртээмжтэй өсөлтөд суурилсан хүний

хөгжил байх; - Иргэний болон насан туршийн боловсролын тогтолцоо нь нээлттэй, хүртээмжтэй,

чанартай байх; - Эрүүл мэндийн үйлчилгээ нь иргэн, хамт олон, нийгмийн тэгш оролцоонд

тулгуурласан, чанартай, хүртээмжтэй, санхүүгийн эрсдэлээс хамгаалагдсан байх;

- Хөдөлмөрийн насны хүн амын хөдөлмөрийн зах зээл дэх тэгш оролцоог хангах, зохистой хөдөлмөр эрхлэлтийг өндөр түвшинд байлгах;

- Монгол хүний хөдөлмөрийн үнэлэмжийг бүтээмжид суурилсан хөдөлмөрийн хөлс, урамшууллын оновчтой тогтолцоонд шилжүүлэх;


- Нийгмийн хамгааллын үйлчилгээ нь баталгаатай, хүртээмжтэй, зорилтот бүлэгт чиглэсэн байх;

- Нийгмийн үйлчилгээнд зарцуулж буй улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтын зардлыг хүн амын тоотой уялдуулж төлөвлөх;

- Нийгмийн хөгжил дэвшилд жендэрийн эрх тэгш оролцоог хангах, нийгмийн баялгийн үр шимээс адил тэгш хүртэх таатай орчинг бүрдүүлэх;

- Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд хөдөлмөр эрхлэх, нийгмийн үйлчилгээнд эрх тэгш оролцох боломжийг бүрдүүлэх.

2.2.1. Хүртээмжтэй өсөлт ба нийгмийн тэгш байдал

ЗОРИЛТ 1. Ядуурлын бүх төрлийг эцэс болгоно.

I үе шат (2016-2020): Ядуурлыг бууруулах хөтөлбөр хэрэгжүүлж, нийгмийн халамжийг зорилтот бүлэгт чиглүүлж, иргэдийг мэргэжлийн сургалтад хамруулан, хөдөлмөр эрхлэх нөхцөлийг бүрдүүлж, ядуурлын түвшинг 18 хувь хүртэл бууруулах.

II үе шат (2021-2025): Иргэдийг мэргэжлийн сургалтад хамруулан тогтвортой ажил, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжиж, ядуурлын түвшинг нэг оронтой тоонд хүртэл бууруулж, нийгмийн дундаж давхаргыг өргөжүүлэх.

III үе шат (2026-2030): Бүтээмжтэй, зохистой ажлын байр бий болгох, аж ахуй эрхлэх, бүтээлч байдлыг хөхиүлэн дэмжиж, санхүүгийн үйлчилгээг хүртээмжтэй болгон, бичил, жижиг, дунд бизнесийг дэмжих замаар ядуурлын бүх төрлийг эцэс болгож, нийгмийн дундаж давхаргын хүн амд эзлэх хувийг 80 хувьд хүргэх.

ЗОРИЛТ 2. Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжиж, зохистой хөдөлмөр, хувийн бизнес эрхлэх мэдлэг, ур чадвартай залуу үеийг төлөвшүүлж, ажилгүйдлийн түвшинг бууруулна.

I үе шат (2016-2020): Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжиж, хөдөлмөрийн насны хүн амын эдийн засгийн идэвхтэй байдлыг 66 хувьд, ажилгүйдлийн түвшинг 6 хувьд хүргэх, хөдөө аж ахуй, аж үйлдвэр, дэд бүтцийн томоохон төслүүдийн хөдөлмөрийн хэрэгцээ, зах зээлийн эрэлтэд нийцүүлэн мэргэжлийн ажилчдыг бэлтгэх, төгсөгчид ажлын байрыг өөрөө бий болгоход чиглэсэн мэргэжлийн боловсрол, сургалтын үйл ажиллагааг дэмжих, албан бус хөдөлмөр эрхлэлтийн бүртгэл, мэдээллийг сайжруулах, жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд 100 тэрбумаас доошгүй төгрөгийн санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх.

II үе шат (2021-2025): Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжиж, хөдөлмөрийн насны хүн амын эдийн засгийн идэвхтэй байдлыг 68 хувьд, ажилгүйдлийн түвшинг 4 хувьд хүргэх, зохистой хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх, жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх сангийн хөрөнгийн хэмжээг 200 тэрбумаас доошгүй төгрөгт хүргэх.

III үе шат (2026-2030): Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжиж, хөдөлмөрийн насны хүн амын эдийн засгийн идэвхтэй байдлыг 70 хувьд, ажилгүйдлийн түвшинг 3 хувьд хүргэх, жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сангийн хөрөнгийн хэмжээг 300 тэрбумаас доошгүй төгрөгт хүргэх.

ЗОРИЛТ 3. Үндэсний онцлог, хүн амын насны бүтцийн өөрчлөлтөд нийцүүлэн, амьдралын чанарыг дээшлүүлэхүйц нийгмийн даатгалын тогтолцоог хөгжүүлнэ.


I үе шат (2016-2020): Нийгмийн даатгалын /тэтгэврийн, үйлдвэрлэлийн ослын, ажилгүйдлийн, хөдөлмөр эрхлэлтийн, тэтгэмжийн, эрүүл мэндийн даатгал/ тогтолцооны шинэчлэлийг хэрэгжүүлж, сангуудын бие даасан байдал, удирдлага, засаглалыг сайжруулж, захиран зарцуулалт, санхүүгийн менежментийг ил тод болгох.

II үе шат (2021-2025): Нийгмийн даатгалын олон давхаргат тогтолцоог боловсронгуй болгох, хүн амыг нийгмийн даатгалд бүрэн хамруулах, нийгмийн даатгалын шимтгэлийн хувь хэмжээг үе шаттай, зах зээлийн нөхцөлтэй уялдуулан тогтоох.

III үе шат (2026-2030): Нийгмийн даатгалын сангийн хөрөнгийн зохистой удирдлагыг төлөвшүүлж, санг алдагдалгүй түвшинд хүргэх, нийгмийн даатгалын бүрэн бие даасан тогтолцоог бий болгох.

2.2.2. Эрүүл мэндийн чанартай, хүртээмжтэй тогтолцоо

ЗОРИЛТ1. Урьдчилан сэргийлэх үндэсний тогтолцоог бүрдүүлэн, оношилгоо үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг нэмэгдүүлж, хүн амын дундаж наслалтыг уртасгана.

I үе шат (2016-2020): Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог шинэчилж, урьдчилан сэргийлэх, зонхилон тохиолдох өвчнийг эрт илрүүлэх, хариу арга хэмжээг чанартай, хүртээмжтэй зохион байгуулах, тандалт, эрт илрүүлэлтийн тогтолцоо, лавлагаа лабораторийг бэхжүүлж, хүн амын дундаж наслалтыг 71-д хүргэх.

II үе шат (2021-2025): Эрүүл мэндийн даатгалд хамрагддаг эмчилгээ, үйлчилгээний хамрах хүрээг нэмэгдүүлж, зонхилон тохиолдох өвчнийг эрт илрүүлж, нийт сумдыг хамарсан алсын зайн оношилгооны сүлжээг бий болгож, өвчлөл, нас баралтын эрсдэлт хүчин зүйлийг бууруулж, хүн амын дундаж наслалтыг 74-д хүргэх.

III үе шат (2026-2030): Эрүүл мэндийн үйлчилгээнд даатгалын, улсын төсвийн болон хувь хүний санхүүжилтийн зохистой харьцааг бий болгож, хүн амын эрүүл амьдралын хэвшлийг төлөвшүүлж, иргэн бүрийг эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж, үйлчилгээнд бүрэн хамруулж, нийт сумдыг хамарсан алсын зайн үндэсний сүлжээг бий болгож, хүн амын дундаж наслалтыг 78-д хүргэх.

ЗОРИЛТ 2. Нөхөн үржихүйн тусламж, үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг дэмжих замаар сэргийлж болох эх, хүүхдийн эндэгдэлд нөлөөлөх хүчин зүйлийг багасгаж, эх, хүүхдийн эндэгдэл, хоол тэжээлийн дутагдлыг тогтвортой бууруулна.

I үе шат (2016-2020): Эхийн эндэгдлийн түвшинг 100000 амьд төрөлтөд 25, тав хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдлийн түвшинг 1000 амьд төрөлтөд 15, нялхсын эндэгдлийн түвшинг 1000 амьд төрөлтөд 13 болгож бууруулах.

II үе шат (2021-2025): Эхийн эндэгдлийн түвшинг 100000 амьд төрөлтөд 20, тав хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдлийн түвшинг 1000 амьд төрөлтөд 12, нялхсын эндэгдлийн түвшинг 1000 амьд төрөлтөд 11 болгож бууруулах.

III үе шат (2026-2030): Сэргийлж болох эх, хүүхдийн эндэгдэлд нөлөөлөх хүчин зүйлийг багасгаж, эхийн эндэгдлийн түвшинг 100000 амьд төрөлтөд 15, тав хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдлийн түвшинг 1000 амьд төрөлтөд 9, нялхсын эндэгдлийн түвшинг 1000 амьд төрөлтөд 8 болгож бууруулах.

ЗОРИЛТ 3. Зонхилон тохиолдох халдварт бус өвчин, тэдгээрийн эрсдэлт хүчин зүйлийн тархалт болон сэргийлж болох нас баралтыг хувь хүн, гэр бүл, хамт олон, байгууллагын идэвхтэй, оролцоотой нэгдмэл үйл ажиллагаанд тулгуурлан бууруулна.


I үе шат (2016-2020): Хүн амын хорт дадал, зуршлыг бууруулж, амьдрах орчин нөхцөлийг сайжруулах, хүнсний бүтээгдэхүүнд чанар, стандартыг чанд мөрдүүлэх, 10000 хүн амд ногдох зүрх, судасны өвчлөлөөс шалтгаалсан нас баралтыг 17.4, хорт хавдраас шалтгаалсан нас баралтыг 10.5 хүртэл бууруулах.II үе шат (2021-2025): Эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг сайжруулж, 10000 хүн амд ногдох зүрх, судасны өвчлөлөөс шалтгаалсан нас баралтыг 16, хорт хавдраас шалтгаалсан нас баралтыг 9 хүртэл бууруулах.III үе шат (2026-2030): 10000 хүн амд ногдох зүрх, судасны өвчлөлөөс шалтгаалсан нас баралтыг 14, хорт хавдраас шалтгаалсан нас баралтыг 8 хүртэл бууруулах.

ЗОРИЛТ 4. Халдварт өвчний тандалт, сэргийлэлт, бэлэн байдлыг хангах, хариу арга хэмжээг уян хатан, шуурхай зохион байгуулах чадавхийг тогтвортой бэхжүүлж, нэн шаардлагатай вакцинийг хүн бүрт хүртээмжтэй болгож, зонхилон тохиолдох халдварт өвчний тархалтыг бууруулна.I үе шат (2016-2020): Товлолт дархлаажуулалтын хамралтын хувийг 98.5, 10000 хүн амд вируст гепатитын өвчлөлийг 3, сүрьеэгийн тохиолдлыг 14.4 болгон бууруулах.II үе шат (2021-2025): Товлолт дархлаажуулалтын хамралтын хувийг 99, 10000 хүн амд вируст гепатитын өвчлөлийг 2.5, сүрьеэгийн тохиолдлыг 14 болгон бууруулах.III үе шат (2026-2030): Товлолт дархлаажуулалтын хамралтын хувийг 99.8, 10000 хүн амд вируст гепатитын өвчлөлийг 2, сүрьеэгийн тохиолдлыг 13 болгон бууруулах.

2.2.3.Мэдлэгт суурилсан нийгэм ба ур чадвар бүхий Монгол хүн

ЗОРИЛТ 1. Хүүхэд бүрийг стандартын шаардлага хангасан сургуулийн өмнөх боловсролын үйлчилгээнд хамруулж, монгол хэл, сэтгэлгээний үндсийг эзэмшүүлнэ.

I үе шат (2016-2020): Сургуулийн өмнөх боловсролын тогтолцооны төрөл хэлбэрийг өргөтгөж, хүртээмж, чанарыг сайжруулан сургуулийн өмнөх боловсролын үйлчилгээнд сургуулийн өмнөх насны нийт хүүхдийн 70 хувийг хамруулах нөхцөл бүрдүүлэх.

II үе шат (2021-2025): Сургуулийн өмнөх боловсролын тогтолцоог төгөлдөржүүлж, нэг багшид ногдох хүүхдийн тоог 25 хүртэл бууруулж, сургуулийн өмнөх боловсролын үйлчилгээнд сургуулийн өмнөх насны нийт хүүхдийн 80 хувийг хамруулах нөхцөл бүрдүүлэх.

III үе шат (2026-2030): Сургуулийн өмнөх боловсролын нэг багшид ногдох хүүхдийн тоог 20 хүртэл бууруулж, сургуулийн өмнөх боловсролын үйлчилгээнд сургуулийн өмнөх насны нийт хүүхдийн 90 хувийг хамруулах нөхцөл бүрдүүлэх.

ЗОРИЛТ 2. Монгол иргэнийг төлөвшүүлэх ерөнхий боловсролын тогтолцоог олон улсын жишигт нийцүүлэн хөгжүүлж, чанарыг баталгаажуулна.

I үе шат (2016-2020): Боловсролын олон улсын чанарын үнэлгээнд /PISA/ хамрагдах бэлтгэлийг хангаж, нийт ерөнхий боловсролын сургуулийг хоёроос ихгүй ээлжээр хичээллэх боломжийг бүрдүүлэх, уламжлалт нүүдлийн ахуйд зохицсон боловсрол олгох хөтөлбөр боловсруулж, нэвтрүүлэх. Бүрэн дунд боловсрол эзэмшсэн хүүхэд бүр мэргэжлийн чиг баримжаатай болсон байх.

II үе шат (2021-2025): Боловсролын олон улсын чанарын үнэлгээнд хамрагдах, хоёр ээлжээр хичээллэж байгаа ерөнхий боловсролын сургуулийн тоог 30 хүртэл хувиар бууруулах, анги дүүргэлтийг багасгаж, улсын дунджийг 25-аас илүүгүй байлгах.


III үе шат (2026-2030): Боловсролын олон улсын чанарын үнэлгээнд эзлэх байрыг 5-аар урагшлуулж, сургалтын лаборатори, тоног төхөөрөмж, техник хэрэгслээр бүх сургуулийг 100 хувь хангах, хоёр ээлжээр хичээллэж байгаа ерөнхий боловсролын сургуулийн тоог 50 хүртэл хувиар бууруулах, анги дүүргэлтийг багасгаж, улсын дунджийг 20-оос илүүгүй байлгах.

ЗОРИЛТ 3. Хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлүүдэд нийцүүлэн мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тогтолцоог боловсронгуй болгож, төгсөгчдөд мэргэжлийн өндөр ур чадвар эзэмшүүлнэ.

I үе шат (2016-2020): Нийгмийн түншлэл дээр үндэслэн мэргэжлийн боловсрол, сургалтын багшлах боловсон хүчнийг чадваржуулж, техникийн баазыг өргөжүүлж, суралцагчдын тоог 60.0 мянгад хүргэх.

II үе шат (2021-2025): Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын эрэлтэд нийцсэн тогтолцоог төлөвшүүлж, суралцагчдын тоог нэмэгдүүлэх.

III үе шат (2026-2030): Үндэсний ажиллах хүчний хэрэгцээг мэргэжлийн өндөр ур чадвартай ажиллах хүчнээр бүрэн хангах.

ЗОРИЛТ 4. Тогтвортой хөгжлийн зорилгыг хангахад чиглэсэн дээд боловсролын тогтолцоог хөгжүүлж, насан туршийн боловсролын тогтолцоог боловсронгуй болгоно.

I үе шат (2016-2020): Сургалт-судалгаа-үйлдвэрлэлийн түншлэлд түшиглэсэн, олон улсын стандартад нийцсэн дээд боловсрол эзэмших шаталсан тогтолцоог бүрдүүлж, тэгш, хүртээмжтэй, чанартай боловсролын үйлчилгээ үзүүлэх.

II үе шат (2021-2025): Хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлийн дагуу шинжлэх ухаан, технологийн кластер, парк байгуулж, үндэсний дөрвөөс доошгүй их сургууль Азийн шилдэг их сургуулийн эгнээнд орсон байх.

III үе шат (2026-2030): Олон улсын хөдөлмөрийн зах зээлд хүлээн зөвшөөрөгдөхүйц мэдлэг, ур чадвартай төгсөгчдийг бэлтгэн гаргадаг дээд боловсролын тогтолцоотой болсон байх.

ЗОРИЛТ 5. Шинжлэх ухаан, үйлдвэрлэлийн харилцан уялдааг хангаж, мэдлэгт суурилсан нийгмийг хөгжүүлнэ.

I үе шат (2016-2020): Инновацийг дэмжиж үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэхэд шинжлэх ухааны байгууллага, аж үйлдвэрийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн, шинжлэх ухаан, технологийн судалгаа, туршин нэвтрүүлэх санхүүжилтийг дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 2 хувь хүртэлх түвшинд хүргэх.

II үе шат (2021-2025): Технологи, инновацийг хөгжүүлж, шинжлэх ухаан, технологийн судалгаа, туршин нэвтрүүлэх санхүүжилтийг дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 2.5 хувь хүртэлх түвшинд хүргэх.

III үе шат (2026-2030): Технологи, инновацийг хөгжүүлж, шинжлэх ухаан, технологийн судалгаа, туршин нэвтрүүлэх санхүүжилтийг дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 3 хувь хүртэлх түвшинд хүргэх.

МОНГОЛ УЛС ҮҮРД ЦЭЦЭГЛЭН ХӨГЖИЖ, МОНГОЛ ХҮН БҮР ЭРҮҮЛ ЭНХ,

ЭРДЭМ БОЛОВСРОЛТОЙ, АЗ ЖАРГАЛТАЙ АМЬДРАХ БОЛТУГАЙ.


ТОГТВОРТОЙ ХӨГжИЛ – 2030

2015 оны 9-р сард АНУ-ын Нью-Йорк хотноо болсон НҮБ-ынЕрөнхий Ассамблейн дээд хэмжээний 70-р чуулганаар 2030 онхүртэлх дараагийн 15 жилийн Тогтвортой хөгжлийн 17 зорилгыгхэлэлцэнбаталсан.


ТОГТВОРТОЙ ХӨГжЛИЙН ЗОРИЛГО-17

ЗОрИлГО1

Ядуурлынбүххэлбэрийгбүрэнустгах

ЗОрИлГО2

Өлсгөлөнг зогсоож хүнсний аюулгүй байдлыг хангаж, тэжээллэгчанарыгнэмэгдүүлэх, хөдөө аж ахуйн тогтвортой өсөлтийг хөхиүлэндэмжих

ЗОрИлГО3

Нийтхүнамыгэрүүл,сайнсайханамьдрахнөхцөлөөрхангах

ЗОрИлГО4

Хүнбүртчанартайболовсролыгтэгш,оролцоотойхүргэх,насантуршсурчболовсрохболомжийгбүрдүүлэх

ЗОрИлГО5

Жендерийн эрх тэгш байдлыг хангах, охид, эмэгтэйчүүдийн эрхмэдлийгнэмэгдүүлэх

ЗОрИлГО6

Нийтхүнамыгуснынөөцийнтогтвортойменежмент,хүртээмж,ариунцэврийнбайгууламжаархангах

ЗОрИлГО7

Нийт хүн амыг хямд, найдвартай, тогтвортой, орчин үеийн эрчимхүчээрхангах

ЗОрИлГО8

Хүртээмжтэй, тогтвортой эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих, нийт хүнамыгбүрэн,үрбүтээмжтэйхөдөлмөрэрхлэлт,зохистойажлынбайраархангах

ЗОрИлГО9

Найдвартай дэд бүтэц, хүртээмжтэй, тогтвортой аж үйлдвэрийгхөгжүүлэх,инновацийгхөхиүлэндэмжих

ЗОрИлГО10

Улс орнуудын дотоод дахь болон улс хоорондын тэгш бус байдлыгбагасгах

ЗОрИлГО

11Хот суурин газруудын тэгш, хүртээмжтэй аюулгүй, тогтвортойхөгжлийгдэмжих

ЗОрИлГО12

Хариуцлагатай,тогтвортойхэрэглээболонүйлдвэрлэлийгдэмжих

ЗОрИлГО13

Уур амьсгалын өөрчлөлт, түүний сөрөг нөлөөллийг багасгах аргахэмжээгяаралтайавах

ЗОрИлГО14

Далайтэнгисийннөөцийгхамгаалах,нөөцийгтогтвортойхөгжилдзүйзохистойашиглах

ЗОрИлГО15

Хуурай газрын экологийн системийг хамгаалах, нөхөн сэргээх,зүй зохистой ашиглах, ойн нөөцийн тогтвортой байдлыг хангах,цөлжилттэйтэмцэх,газрындоройтлыгбууруулах,биологийнолонянзбайдлыгмөхөжустахаассэргийлэх

ЗОрИлГО16

Амгалантайван,бүхнийтийноролцоогхангасанхуульёсттогтвортойхөгжлийн нийгмийг бүрдүүлж, үр нөлөөтэй, хариуцлагатай, оролцообүхийчадварлагинституцийгбүхшатандбийболгох

ЗОрИлГО17

Тогтвортойхөгжлийнтөлөөхдэлхийнийтийнтүншлэлийгэрчимжүүлж,хэрэгжүүлэхаргамеханизмыгбүрдүүлэх


ИНчОНЫ ТУНХАГЛАЛ - “БОЛОВСРОЛ 2030”

Боловсролын дэлхийн чуулга уулзалтыг БНСУ-ын Инчон хотноо Бүгд Найрамдах Солонгос Улсын Засгийн газрын санаачлагаар НҮБ-ын Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллага (НҮББШУСБ) НҮБ-ын Хүүхдийн сан, Дэлхийн банк, НҮБ-ын Хүн амын сан, НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөр, НҮБ-ын Дүрвэгсдийн асуудал эрхэлсэн дээд комиссарын газар, НҮБ-ын Эмэгтэйчүүдийн байгууллагатай хамтран 2015 оны 5 дугаар сарын 19-22-ны өдрүүдэд зохион байгуулсан. Чуулга уулзалтад 120 гаруй улс, орны сайд, удирдлага, олон талт болон хоёр талт байгууллагын төлөөлөгчдийн газрын тэргүүн, удирдлага, иргэний нийгмийн байгууллага, багш мэргэжилтнүүд, залуучууд, хувийн хэвшлийн төлөөллийг хамарсан нийт 160 орны 1600 гаруй төлөөлөгчид ирэх 15 жилийн боловсролын алсын харааг тодорхойлсон Инчоны тунхаглал ”Боловсрол 2030”-ыг баталсан.

2030 ОН ХҮРТЭЛХ БОЛОВСРОЛЫН ШИНЭ АЛСЫН ХАРАА

1.Алсын хараа нь боловсролоор дамжуулан хүн амын амьдралыг өөрчлөхөд боловсрол хөгжлийн хөдөлгөгч хүчин зүйл бөгөөд Тогтвортой хөгжлийн бусад зорилтуудыг хангах гол чиглүүлэгч болохыг ойлгоход оршино. Бүх нийтийг хамарсан эрч хүч, хүсэл тэмүүлэл бүхий ШИНЭЧЛЭГДСЭН боловсролын хөтөлбөрийг нэн даруй хэрэгжүүлэхийг амлаж байна. Энэхүү шинэ алсын хараа нь санал болгож буй Тогтвортой хөгжлийн 4 дэх зорилго буюу “Тэгш хамран сургах, тэгш боломж бүхий чанартай боловсрол, бүх нийтийн насан туршийн боловсролоор хангах” хөтөлбөр бөгөөд үйл ажиллагаанууд дээрх зорилтод бүрэн уялдсан болно. Бүх нийтийг хамарсан, шинэчлэлийг эрэлхийсэн, шинэ хөтөлбөрт МХЗ-ын боловсролын зорилт, БНБ-ын “бүрэн биелээгүй амлалт/зорилт” болон дэлхий нийтэд мөн үндэсний түвшинд боловсролд тулгарч буй сорилтуудыг багтаасан. Энэ хандлага нь хүний эрх, хүний эрхэм чанар, нийгмийн шударга ёс, тэгш хамран сургалт, тусламж дэмжлэг, хэл соёл, үндэс угсаатны онцлог байдлыг хамгаалах, хамтын үүрэг хариуцлага хүлээх зэрэг боловсролын хүмүүнлэг алсын хараанд суурилсан хандлага болно. Мөн боловсрол бүх нийтийг хамарсан, хүний үндсэн эрх бөгөөд бусад эрхийг хөгжүүлэх баталгаа болохыг үүгээр дахин тэмдэглэж байна. Боловсрол энх тайванч, хүлээцтэй байдал, хүнлэг ёс суртахуун болон тогтвортой хөгжилд хүрэх үндэс суурь бөгөөд ажил эрхлэлтийг дэмжих, ядуурлыг устгах гол түлхүүр болохыг хүлээн зөвшөөрч байна. Бид насан туршийн боловсролыг дэмжиж, тэгш хамран сургасан, тэгш, бүх нийтийг хамарсан, чанар, үр дүнд суурилсан боловсрол олгоход анхаарч ажиллах болно.

2. Өнгөрсөн 15 жилийн хугацаанд боловсролын хүртээмжийг нэмэгдүүлэх чиглэлээр гарсан ололт амжилтуудыг дэмжиж, тэгш, чанартай суурь боловсролыг 12 жилийн хугацаанд төрөөс санхүүжүүлж үнэ төлбөргүй эзэмшүүлэх, үүний 9 жил нь албан ёсны байх нөхцөлийг бүрдүүлэн ажиллана. Бидний зүгээс бага насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих зорилгоор нэгээс доошгүй жилийн хугацаанд сургуулийн өмнөх боловсролын албан ёсны сургалтад хамруулан бага насны бүх хүүхдэд бага насны хүүхдийн хөгжил, асран хамгаалалт, боловсролоор хангахыг уриалж байна. Түүнчлэн сургуульд хамрагдаагүй, сургуулийн гадны байгаа хүүхэд, өсвөр насны хүн амын томоохон


төлөөлөлд чиглэсэн эн тэргүүний, зорилтот, тогтвортой ач холбогдол бүхий боловсролын үйлчилгээгээр хангахад анхаарлаа хандуулна.

3. Тэгш хамран сургалт, тэгш боломж нь боловсролын шинэчлэл, хөгжлийн тулгуур бөгөөд боловсролын хүртээмж, оролцоо, сургалтын үр дүнгийн ялгаатай болон тэгш бус хандлага, ялгаварлан гадуурхалт, хязгаарлагдмал байдлын бүх хэлбэрийг шийдвэрлэхэд хамтран ажиллах болно. Энэхүү хөдөлгөөний зорилтууд бүх нийтэд хүрч, бүх шатанд хүрч хэрэгжээгүй тохиолдолд амжилттай хэрэгжсэн гэж үзэх боломжгүй юм. Иймд боловсролын бодлогод бид шаардлагатай өөрчлөлт хийх, хөгжлийн бэрхшээлтэй, нийгмийн эмзэг хэсэгт хандаж, тэгш, бүрэн хамран сургах учиртай.

4. Бүх нийтийн сурч боловсрох эрхийг хангахад жендэрийн тэгш байдал чухал үүрэгтэй болохыг онцлон тэмдэглэж байна. Тиймээс жендэрийн мэдрэмжтэй бодлого, төлөвлөлт, сургалтын орчныг дэмжих, багш бэлтгэх сургалтын хөтөлбөр, багшийн мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад жендэрийн тэгш байдлын асуудлыг оруулах, сургуулийн орчинд жендэрийн ялгаварлал, хүчирхийллийг арилгахыг зорьж ажиллах болно.

5.чанартай боловсрол болон сургалтын үр дүнг сайжруулахад сургалтын явцыг үнэлэх механизм болон орц, сургалтын явц, үр дүнгийн үнэлгээ зэргийг бүхэлд нь сайжруулах шаардлагатай болно. Мэргэжпийн түвшинд сайтар бэлтгэгдсэн, мэргэжлийн өндөр ур чадвартай, урам зориг бүхий чадварлаг багш, сурган хүмүүжүүлэгчдэд үр ашигтай тогтолцоо, зохистой удирдлага, бүрэн хангагдсан нөөц бүхий орчинд тогтвортой ажиллах боломжийг бүрдүүлнэ. Чанартай боловсрол нь мэдлэг, бүтээлч байдлыг дэмжиж, бичиг үсгийн болон тоо тооллын суурь чадварыг хөгжүүлж, улмаар дүн-шинжилгээ хийх, асуудал шийдвэрлэх зэрэг дээд түвшний танин мэдэхүйн, харилцааны, нийгмийн чадварт суралцахад дэмжлэг үзүүлэхэд чиглэнэ. Тогтвортой хөгжлийн боловсрол, Дэлхийн иргэншлийн боловсролоор дамжуулан олон улсын болон орон нутгийн түвшинд тулгамдаж буй сорилт, бэрхшээлд хариу үйлдэл үзүүлэх замаар ард иргэдэд шийдвэр гаргах, эрүүл, зөв амьдрах чадварыг эзэмшүүлэх үнэт зүйлс, зөв хандлагыг төлөвшүүлнэ. Энэ хүрээнд бид 2014 онд Айчи-Нагаяо хотноо НҮБ-ын Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллагаас зохион байгуулсан Тогтвортой хөгжлийн боловсролын Дэлхийн бага хурлаар хэлэлцэж баталсан Тогтвортой хөгжлийн боловсролын Дэлхийн үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхийг бүрэн дүүрэн дэмжиж байна. Мөн 2015 оноос хойшхи Тогтвортой хөгжлийн зорилгыг хэрэгжүүлэхэд хүний эрхийн боловсрол, сургалтын ач холбогдлыг онцлон тэмдэглэж байна.

6.Боловсролын тогтолцооны бүх түвшинд, бүх нийтийг чанартай, насан туршдаа суралцах боломжоор хангахыг эрмэлзэж байна. Чанартай, баталгаажсан техникийн боловсрол, мэргэжлийн сургалт, дээд боловсрол, судалгааны үйл ажиллагаанд тэгш хамран сургахыг эрмэлзэнэ. Мөн албан бус, сургуулиас гадуур эзэмшсэн мэдлэг, ур чадвар, чадамжийг хүлээн зөвшөөрч, магадлан итгэмжлэх, жишиг болгон шилжүүлэн тооцох зэрэг уян хатан сургалтын хэлбэрүүдийг хамруулж үзэх нь чухал юм. Цаашлаад залуучууд, насанд хүрэгчид, ялангуяа охид, эмэгтэйчүүдэд сургалт зохион байгуулан

Эх сурвалж: “Тогтвортой хөгжлийн зорилго 4“ Инчоны тунхаглал


суралцах боломжийг бүрдүүлэх; тэдний амьдралд нийцсэн, хүлээн зөвшөөрөгдсөн бичиг үсэг, тоо тооллын, амьдрах ухааны ур чадвар эзэмших боломжоор хангахад анхаарна. Улмаар шинжлэх ухаан, технологи, инноваци болон мэдээлэл харилцааны технологийн боловсролын тогтолцоог бэхжүүлэх, мэдлэгийг түгээн дэлгэрүүлэх, мэдээлэл харилцаанд холбогдох, чанартай, үр дүнтэй суралцахуй, үр өгөөж бүхий үйлчилгээнд хамруулахад анхаарч эжиллана.

7.Өнөөдөр дэлхий дахинаа сургуульд хамрагдаагүй хүн амын зонхилох хэсэг нь зөрчил, мөргөлдөөн бүхий бүс нутагт амьдарч, боловсролын байгууллагууд, хямрал, хүчирхийлэл, байгалийн гамшиг, халдварт өвчний тархалт зэрэгт өртсний улмаас дэлхий дахинаа боловсрол, хөгжлийн үйл ажиллагаа тасалдаж байгаад сэтгэл гүнээ зовниж байна. Иймээс улс орны дотоод дахь шилжин суурьшигчид, дүрвэгсдийг оролцуулан хүүхэд, залуучууд, насанд хүрэгчдийн хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн тэгш хамран сургах, хариуцлагатай, хөгжлийн боломж бүхий боловсролын тогтолцоог хөгжүүлбэл зохино. Боловсролын үйлчилгээг аливаа хүчирхийлэл, дарамтаас ангид, аюулгүй, дэмжлэг үзүүлэхүйц, тааламжтай орчинд олгох шаардлагатайг бид онцлон тэмдэглэж байна. Аливаа онцгой байдал, мөргөлдөөн, мөргөлдөөний дараах болон сэргээн босгох үе зэрэг хүнд нөхцөлд боловсролыг тасалдуулахгүй байх, эрсдлийг бууруулах, зохион байгуулалттай олон улсын, бүс нутгийн болон үндэсний арга хэмжээ авах чадавхийг хөгжүүлэх, нөхөн сэргээх, дахин бүтээн байгуулалт хийх замаар онцгой байдлын болон хямралын нөхцөлд шаардлагатай арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхийг санал болгож байна.

Нийтлэг зорилтыг хэрэгжүүлэх

8.Энэ хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлэх үндсэн чиг үүргийг Засгийн газар хүлээнэ. Иймд бүх түвшин, салбар хоорондын хамтын ажиллагаа, түншлэлийг дэмжихэд чиглэсэн оролцоог хангасан засаглал, ил тод, хариуцлагатай үйл ажиллагааг дэмжих хууль зүйн болон бодлогын орчин бүрдүүлэх шаардлагатай.

9. Бүс нутгийн байгууллага, механизм болон стратегийн хүрээнд боловсролын зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн дэлхийн, бүс нутгийн хамтын ажиллагаа, зохицуулалт, хяналт-шинжилгээ, үнэлгээг үндэсний хэмжээний мэдээллийн сан, дүн шинжилгээ, тайланд тулгуурлан хийхийг уриалж байна.

10. Боловсрол 2030 хөтөлбөрийн амжилт нь зөв бодлого, төлөвлөлт, үр дүнтэй хэрэгжилтэд оршино. Мөн улс орнуудын, тэр дотроо боловсролын бүх түвшинд чанартай боловсрол эзэмшүүлэхэд хүндрэлтэй улс орнуудын санхүүжилтийг сайтар төлөвлөж, зардлыг нэмэгдүүлэх замаар Тогтвортой хөгжлийн 4 дэх зорилгын бодлогыг бодит ажил болгон хэрэгжүүлэх шаардлага урган гарч байна. Иймээс тухайн орны нөхцөл байдалд нийцүүлэн төрөөс боловсролын салбарт зарцуулах хөрөнгийг нэмэгдүүлэх хэрэгцээг тодорхойлж олон улс, бүс нутгийн жишгийг баримтлан дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 4-6 хувийг эсхүл улсын төсвийн 15-20 хувийг боловсролын салбарт зарцуулахыг уриалж байна.


11.Хөгжлийн хамтын ажиллагаанд Засгийн газрын хөрөнгө оруулалт нэн чухал ач холбогдолтойг үүгээр тэмдэглэн, өндөр хөгжилтэй улс орнууд, уламжлалт болон шинэ тутам гарч ирж буй хандивлагчид, дунд орлоготой улс орнууд, олон улсын санхүүгийн байгууллагуудад хандан тухайн улс орны хэрэгцээ, тэргүүлэх чиглэлд нийцүүлэн бсловсролын хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх, боловсролын салбарын санхүүжилтийг нэмэгдүүлэхийг хүсч байна. Түүнчлэн Хөгжлийн албан ёсны тусламжид (ХАЁТ) холбогдох амлалтаа биелүүлэх, тодруулбал өндөр хөгжилтэй олон улс, орон үндэсний нийт бүтээгдэхүүнийхээ (ҮНБ) 0.7 хувийг хөгжлийн албан ёсны тусламжийн хүрээнд хөгжиж буй орнуудад дэмжпэг болгон үзүүлэх нь нэн чухал болохыг тэмдэглэж байна. Түүнчлэн хөгжиж буй орнуудад хөгжпийн албан ёсны тусламжийн хүрээнд ҮНБ-ий 0.7 хувийг хандивлах үзүүлэлтэд хараахан хүрээгүй байгаа хөгжингүй орнуудыг энэ тал дээр тодорхой хүчин чармайлт гаргахыг уриалж байна. Сурч боловсрох эрхийг дэмжих бүхий л боломжит эх үүсвэрийг хязгаарлахгүй байхын ач холбогдлыг онцлон дурдаж байна. Чадварлаг зохицуулалт, уялдаа холбоог хангах замаар тусламжийн үр ашгийг сайжруулах, орхигдсон дэд салбар болон бага орлоготой улс орнуудад дээрх санхүүжилтийг олгох, дэмжлэг үзүүлэхийг эн тэргүүнд эрэмбэлэхийг зөвлөж байна. Мөн хүмүүнлэгийн болон урт хугацааны хямралын нөхцөлд байгаа улс, орнуудын боловсролд үзүүлэх дэмжлэгийг ихээр нэмэгдүүлэх хүсэлтэй байна. Хөгжлийн төлөөх боловсролын Осло дахь дээд хэмжээний уулзалтыг (2015 оны долдугаар сар), Тогтвортой хөгжлийн 4 дэх зорилгыг дэмжих зорилгоор зохион байгуулагдсан Аддис Абаба дахь Хөгжлийн төлөөх санхүүжилт бага хурлыг өндрөөр үнэлэн дэмжиж байна.

11.Бид боловсролын дэлхийн чуулга уулзалт (2015)-ыг зохион байгуулагчид, ялангуяа НҮБ-ын Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллага, бусад бүх түншлэгчдийг тус бүрийн үйл ажиллагааны хүрээнд Боловсрол 2030 зорилтыг хэрэгжүүлэхэд улс орнуудад техникийн зөвлөгөөгөөр хангах, чадавхийг бэхжүүлэх, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх замаар бие даасан болон хамтарсан тусламж, дэмжлэг үзүүлэхийг уриалж байна. Ялангуяа НҮБ-ын Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллага нь гишүүн улс орнууд, “Боловсролын дэлхийн чуулга уулзалт 2015”-ын хамтран зохион байгуулагч, бусад түншлэгчидтэй хамтран дэлхий нийтэд шаардпагатай зохицуулалтыг хийнэ гэдэгт итгэлтэй байна. Түүнчлэн улс орнуудын тэргүүлэх чиглэл, хэрэгцээнд нийцүүлэн боловсролын зорилтыг хэрэгжүүлэхэд олон талт санхүүжилтийг үүсгэн хөгжүүлэхийг зөвлөж байна.

12.Цаашлаад НҮБ-ын Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллага нь НҮБ-ын боловсролын төрөлжсөн агентлаг болохын хувьд Боловсрол 2030 зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд тэргүүлэх, зохицуулах үүрэг гүйцэтгэнэ. НҮБ-ын Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллага нь улс төрийн хүсэл зорилгыг ажил хэрэг болгох, нөлөөллийн үйл ажиллагаа, бодлогын хэлэлцээр хийх, мэдлэг түгээх стандарт нэвтрүүлэх, боловсролын үзүүлэлтүүдийн ахиц дэвшил, явцад үнэлгээ хийх, Тогтвортой хөгжлийн зорилтуудыг хэрэгжүүлэх талаар дэлхийн, бүс нутгийн болон үндэсний оролцогчдыг чиглүүлэх улмаар Тогтвортой хөгжлийн зорилтуудын хүрээнд боловсролын гол чиглүүлэгчээр ажиллана.


13.Боловсролын салбарын удирдлага, хариуцлагын тогтолцоо, бодлого боловсруулах үйл ажиллагааг сайжруулах зорилгоор боловсролын хяналт шинжилгээ, үнэлгээний цогц тогтолцоог хөгжүүлэхэд анхаарч ажиллана. Улмаар “Боловсролын дэлхийн чуулга уулзалт 2015”-ыг зохион байгуулагчид, түншүүд нь үндэсний түвшинд мэдээ, мэдээлэл цуглуулах, дүн шинжилгээ хийх, тайлагнах чадавхийг бэхжүүлэхэд анхаарахыг хүсэж байна. Улс орнуудын х я н а л т -шинжилгээ, тайлагнах тогтолцоог сайжруулан, мэдээллийн нарийвчлал, чанар болон тайлангийн хугацааг НҮБ-ын Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллагын Статистикийн хүрээлэнгийн шаардлагад нийцүүлэн ажиллахыг хүсч байна. Түүнчлэн Бүх нийтийн боловсролын дэлхийн үнэлгээний тайланг үргэлжлүүлэн, Боловсролын дэлхийн үнэлгээний тайлан хэлбэрээр НҮБ-ын Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллагаас хариуцан боловсруулж, Тогтвортой хөгжпийн 4 дэх зорилго болон бусад Тогтвортой хөгжлийн зорилтуудын хэрэгжилтийг үнэлэх, дүн шинжилгээний механизм болгон ашиглахыг уриалж байна.

14. Боловсрол 2030 Үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн үндсэн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг хэлэлцэн тохиролцож, санал нэгдсэн болно. Мөн 2015 оноос хойшхи хөгжлийн зорилтуудыг батлах НҮБ-ын Дээд хэмжээний уулзалт (Нью-Йорк хот, 2015 оны 9 дүгээр сар), Хөгжлийн төлөөх санхүүжилтийн олон улсын 3 дугаар бага хурлын Үр дүнгийн баримт бичиг, (Аддис Абаба хот, 2015 оны 7 дугаар сар) зэргийг анхааралдаа авч, эцсийн хувилбарыг 2015 оны 11 дүгээр сард НҮБ-ын Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллагын Ерөнхий бага хурлын 38 дугаар чуулганы үеэр зохион байгуулагдах дээд хэмжээний уулзалтаар танилцуулж батлуулах болно. Энэхүү баримт бичиг батлагдсанаар улс орнууд, түншлэгчдэд боловсролын зорилтуудыг бүрэн хэрэгжүүлэх итгэл үнэмшилтэй болно.

15. Инчоны энэхүү тунхаглал нь Жомтейн, Дакарын баримт бичгийн хүрээнд 2030 онд бүрэн биелэлээ олох, эрс шийдэмгий, шинэчлэгдсэн үйл ажиллагаа болон боловсролоор ард иргэдийн аж амьдралыг сайжруулах эрхэм зорилтыг тусгасан түүхэн амлалт болно.

БНСУ, Инчон хот.

2015 оны 5 дугаар сарын 21


ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН ЗОРИЛГО 4.

“ТЭГШ ХАМРАН СУРГАХ, ТЭГШ БОЛОМЖИЙГ ХАНГАСАН чАНАРТАЙ БОЛОВСРОЛ, БҮХ НИЙТИЙН НАСАН ТУРШдАА СУРАЛцАХ

БОЛОМЖИЙГ дЭМЖИХ”

ЗОРИЛТ:4.1. 2030 он гэхэд бүх охид, хөвгүүд үр ашигтай уялдаа холбоо бүхий

тэгш, чанартай боловсролын үйлчилгээнд үнэ төлбөргүй хамрагдаж бага, суурь боловсрол эзэмших боломжоор хангагдана.

4.2. 2030 он гэхэд бүх охид, хөвгүүд бага насны хүүхдийн хөгжил, халамж болон сургуулийн өмнөх чанартай боловсролд хамрагдаж бага боловсрол эзэмшихэд бэлтгэгдсэн байна.

4.3. 2030 он гэхэд бүх эрэгтэйчүүд, эмэгтэйчүүд боломжийн төлбөр бүхий чанартай техникийн болон мэргэжлийн боловсрол, дээд боловсролд хамрагдах тэгш боломжоор хангасан байна.

4.4. 2030 он гэхэд ажил хөдөлмөр, аж ахуй эрхлэхэд холбогдох техникийн болон мэргэжлийн ур чадвартай залуус, насанд хүрэгчдийн тоог эрс нэмэгдүүлсэн байна.

4.5. 2030 он гэхэд боловсрол дахь жендерийн тэгш бус байдлыг арилгах замаар боловсролын бүх шат болон мэргэжлийн сургалтад хөгжлийн бэрхшээлтэй, уугуул иргэд, эмзэг нөхцөлд буй хүүхэд, залуусыг татан оролцуулж, тэгш боломжоор хангана.

4.6. 2030он гэхэд бүх залуучууд,насанд хүрэгчид, эрэгтэйчүүд, эмэгтэйчүүдийн дийлэнх хувь нь бичиг үсэгт тайлагдан, тоо тоололд суралцсан байх нөхцөлөөр хангана.

4.7. 2030 он гэхэд бүх суралцагчид боловсролоор дамжуулан тогтвортой хөгжлийг дэмжихэд зайлшгүй шаардлагатай мэдлэг, чадварыг тухайлбал, тогтвортой хөгжил, тогтвортой амьдралын хэв маяг, хүний эрх, жендэрийн тэгш байдал, энх тайван, хүчирхийллийг үл дэмжих, дэлхийн иргэн байх, тогтвортой хөгжилд соёлын оруулж буй хувь нэмэр, соёлын олон төрөл, зүйлд эерэгээр хандах зэрэг хандлагад суралцсан байна.

4.а. 2030 он гэхэд бүх хүнд аюулгүй, хүчирхийлэлгүй, тэгш хамруулсан, үр дүнтэй суралцах орчин бүрдүүлж, боловсролын байгууллагыг хүүхдэд ээлтэй, хөгжлийн бэрхшээл болон жендэрийн ялгаваргүй болгон шинэчлэн сайжруулна.

4.б. 2020 он гэхэд өндөр хөгжилтэй болон бусад хөгжиж буй орнуудад мэргэжлийн боловсрол, шинжлэх ухаан, техникийн ухаан, инженерчлэл, мэдээлэл харилцааны технологи зэрэг салбарт дээд боловсрол эзэмшүүлэх зорилгоор хөгжиж буй орнууд, ялангуяа буурай хөгжилтэй, арлын жижиг улс, Африк тивийн орнуудын иргэдэд зориулсан тэтгэлгийн тоо, хэмжээг дэлхий даяар эрс нэмэгдүүлнэ.

4.с. 2030 он гэхэд хөгжиж буй орнууд, ялангуяа буурай хөгжилтэй, жижиг арлын орнуудын багш нарыг бэлтгэхэд олон улсын хамтын ажиллагааг дэмжих замаар мэргэшсэн багш нарын тоог нэмэгдүүлнэ.


НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛ


Боловсрол, шинжлэх ухааны сайдын 2013 оны 06-р сарын 19-ний өдрийн А/242-р

тушаалын нэгдүгээр хавсралт

НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫН ТАЛААР БАРИМТЛАХ чИГЛЭЛ

НЭГ. Насан туршийн боловсролын хэрэгцээ, шаардлагаБоловсролын тухай хуульд “Монгол Улсад боловсролын тогтолцоо нь албан ба

албан бус боловсролын нэгдэл байна” хэмээн заасны дагуу иргэд боловсролыг албан болон албан бус сургалтаар эзэмшиж байна.

1998-2012 онд албан бус боловсролын салбарт “Албан бус боловсролын үндэсний хөтөлбөр”, “Зайны сургалтын үндэсний хөтөлбөр”, “Бичиг үсгийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр” тус тус хэрэгжсэн бөгөөд иргэдэд бичиг үсгийн болон амьдрах ухааны боловсрол олгох, боловсрол нөхөн олгох үйл ажиллагааг “Боловсролын тухай” хууль, бусад дүрэм, журмын дагуу албан бус боловсролын төвүүд зохион байгуулж ирлээ. 2012 оны байдлаар улсын хэмжээнд 370 “Гэгээрэл төв” үйл ажиллагаа явуулж, эдгээрт нийт 492 багш, ажилтан ажиллаж байна.

Улсын төсвөөс албан бус боловсролын үйлчилгээний зардлын зонхилох хэсэг буюу дүйцсэн хөтөлбөрөөр суралцагчдын хувьсах зардлыг санхүүжүүлдэг бөгөөд бичиг үсгийн болон амьдрах ухааны сургалт, төвийн үйл ажиллагааны бусад зардлыг хандивлагч байгууллага, олон улсын төсөл, хөтөлбөрөөс бүрдүүлж байна.

Боловсролын тухай хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.6-д “... албан бус хэлбэрээр иргэдэд бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол эзэмшүүлэхэд шаардагдах зардлыг улсын болон орон нутгийн төсвөөс санхүүжүүлнэ” хэмээн заасан боловч одоогийн байдлаар орон нутгийн төсвөөс иргэдэд албан бус боловсролын төвөөр дамжуулан боловсрол олгох үйл ажиллагаанд зориулан хөрөнгө санхүүжилт бараг зарцуулдаггүй, сургалтын эрх зөвшөөрлийг олгодоггүй байна.

Багшийн цалин хөлс, төвийн үйл ажиллагааны тогтвортой байдлыг хангах зэрэг үндсэн үйл ажиллагааны санхүүжилтийн ихэнх хувийг ийнхүү дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын зардал эзэлж байгаагаас шалтгаалан албан бус боловсролын тогтолцоонд боловсрол нөхөн олгох үйл ажиллагаа зонхилох болж, бичиг үсэг, амьдрах ухаан зэрэг тасралтгүй боловсролын чанар, үр нөлөө буурах, орхигдох хандлага бий болжээ.

Цаашилбал, албан бус боловсролын үйлчилгээг зөвхөн сургуулийн гадна байгаа хүүхдэд боловсрол нөхөн олгох үйл ажиллагаагаар төлөөлүүлэн ойлгох, үүнд төвлөрөх болсон нь насан туршийн тасралтгүй боловсролын талаарх нийтлэг ойлголт, боловсролын хөгжлийн чиг хандлагаас ихээхэн зөрөөтэй үзэгдэл юм.

Иймд нийгмийн амьдрал харьцангуй тогтворжиж, ерөнхий боловсролын тогтолцоо бэхжин, иргэдийн боловсрол эзэмших хэрэгцээ өөрчлөгдөж байгаа өнөө үед албан бус боловсролын үйлчилгээг өргөжүүлж, Бүх нийтийн боловсролын тунхаглал, Насанд хүрэгчдийн боловсролын олон улсын чуулганы тунхаглалууд, Мянганы хөгжлийн зорилтууд тухайлбал, 2009 оны “Билэмийн үйл ажиллагааны бүтэцчилсэн хүрээ”-д тодорхойлсон нийтлэг чиглэлүүдээр баримжаалан шинэчлэх шаардлагатай байна.

Үүний зэрэгцээ шинжлэх ухаан, технологийн хурдацтай хөгжил, мэдээллийн орчинд иргэд амьдралынхаа чанарыг дээшлүүлэхэд шаардагдах боловсролыг зөвхөн албан сургалтаар эзэмших бололцоо хязгаарлагдмал болж байгаа зэргээс шалтгаалан насан туршдаа суралцах шинэ арга хэрэгслийг сонгох шаардлага тулгарч байна.


Иймд албан бус боловсролын үйлчилгээг насан туршийн тасралтгүй боловсролын тогтолцоо болгон өргөжүүлж, өөрийн орны хөгжлийн онцлогийг тусган боловсронгуй болгох замаар хүний, амьдралын чанарыг дээшлүүлэх боломжтой хэмээн үзэж байна.

ХОёР. Үнэт зүйл ба эрхэм зорилгоНасан туршийн боловсрол нь:

Хувь хүн, гэр бүл, улс үндэстэн, дэлхий нийтийн өмнө тулгамдсан асуудлыг нэгдмэл эрх ашгийн үүднээс бие дааж болон бусадтай хамтран шийдвэрлэх замаар ардчиллын үнэт зүйлсэд түшиглэн хүн бүрийн амьдралын чанарыг дээшлүүлэх үндсэн хэрэглүүр хэмээн үзэж,

Насан туршийн боловсролын агуулга нь:Тухайн хүнд гэр бүлийн, иргэний, ёс суртахуун-төлөвшлийн, гоо зүй-мэдрэмжийн, амьдрахухааны цогц чадамж эзэмшүүлэхэд чиглэсэн үзэл санаа, мэдлэг, чадвар, сургалтын орчны нэгдсэн хүрээ болохыг үндэслэн,

Насан туршийн боловсролыг эзэмшүүлэх арга зам нь:Нас, хүйс, яс үндэс, нийгмийн гарал, хөрөнгө чинээ, шашин шүтлэг, ажил мэргэжил, оршин суугаа газар нутгаасаа үл хамааран нийгмийн бүхий л орчин, цаг хугацаанд өөрийнхөө хэрэгцээ, боломжид нийцүүлэн албан бус боловсрол эзэмших тэгш боломжийг хүн бүрд адил тэгш олгох, үүнд төр, иргэний нийгмийн байгууллагуудын оролцоог хангах явдал хэмээн тооцож,

Насан туршийн боловсролын үр дүн нь:Тухайн цагүеийнхээ суурь хэрэгцээ, байгаль, нийгмийн орчноос өгч байгаа шийдэл шаардсан асуултуудад дасан зохицох чадвар, зоригийн үйлдэлд үндэслэсэн хүнлэг хариултыг өгч чадах оюун санаа, сэтгэц, бие бялдрын хувьд хөгжсөн “Эрдэм боловсролтойМонгол хүн” байнахэмээн төсөөлж,

Насан туршийн боловсролын Эрхэм зорилго нь:Хүн төрсөн цагаасаа эхлэн насан хутгийг олох хүртлээ амар тайван, эрүүл энх, нэр төртэй байж, жам ёсны эрхээ бусдаас хараат бус байдлаар эдлэхэд нь шаардагдах тасралтгүй боловсролын орчин нөхцлийг цогцлоох явдал мөн хэмээн тодорхойлж байна.

Зорилго:Бүх нийт нь нийгмийн хөгжлийн чиг хандлага болон хувь хүний эрх ашигт нийцсэн боловсролыг насан туршдаа тасралтгүй эзэмшиж, амьдралынхаа чанарыг дээшлүүлэхэд шаардагдах боловсролын агуулга, арга зүй, үнэлгээ, орчин, боловсон хүчин, санхүүгийн тогтолцоог бүрдүүлэхэд оршино.

ГУРАВ. Насан туршийн боловсролын хөгжлийн стратеги3.1. Тэргүүлэх чиглэл

Боловсролын чанар, хүртээмж, өрсөлдөх чадварыг сайжруулах, насан туршийнболовсролынтогтолцоогбүрдүүлэх

3.2 Стратегийн зорилт Насан туршийн боловсролын эрхэм зорилго, тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд дараахстратегийнзорилтуудыгхэрэгжүүлнэ.


3.2.1Иргэдэд чиглэсэн бүх нийтийн насан туршийн боловсролын нээлттэйтогтолцоогбүрдүүлнэ.

3.2.2Насантуршийнболовсролынүнэцэнэ,тасралтгүйбайдлыгхангажолоннийтийнойлголтхандлага,оролцоогхангана.

3.2.3Насантуршийнболовсролдахьтөсвийнтөлөвлөлт,санхүүжилтынэхүүсвэрийгнэмэгдүүлнэ.

3.3 Үйлчилгээний хүрээСтратегийн зорилтуудыг хэрэгжүүлэх насан туршийн боловсрол тасралтгүй олгох үйл явц нь дараах үйлчилгээний хүрээнд хэрэгжих ба Монгол улсын нийт хүн ам болон гадаад оронд амьдарч байгаа иргэдэд боловсрол эзэмших, суралцах боломжит бүхий л орчинд үйлчилгээг үзүүлнэ.

1. Бүх нийтэд тасралтгүй боловсролыг албан бус хэлбэрээр эзэмшүүлэхэд төр, засгийн газрын байгууллага, иргэний нийгмийн байгууллагын үйл ажиллагааг орон нутаг, үндэсний болон олон улсын хэмжээнд нэгтгэн зохицуулах

2. Мэдлэг чадвараа шинэчлэн хөгжүүлж боловсрол эзэмших иргэний идэвх чармайлтад мэргэжлийн дэмжлэг үзүүлэх

3. Хувь хүний насан туршдаа суралцаж мэдлэг боловсрол эзэмшиж буйг үнэлэх, нотлох баталгаажуулах

3.4 Үйлчилгээний хэлбэр

Менежемент: Нийгмийн салбарууд дахь хүний хөгжлийг хангах,иргэдэднасантуршийнболовсролэзэмшүүлэхчигүүрэгбүхийтөрийнболон төрийн бус, олон улсын байгууллагуудын зураглалыг гаргаж,салбар,байгууллагахоорондынзохицуулалтыгхийх,оролцоогхангах,тогтвортойүйлажиллагаагбийболгох.

Сургалт: Тухайн хүний боловсрол эзэмших хэрэгцээнд нийцүүлэнболомжитбүххэлбэр,аргазүйгээртодорхойсургалтуудыгбусадсалбар,байгууллагуудтайхамтранзохионбайгуулах.

Бие даан сурахад дэмжлэг үзүүлэх:Эхорондооболонгадаадорондамьдарч буй Монгол улсын иргэд амьдралынхаа явцад боловсролэзэмшихорчиннөхцлийгсургалтсуртачилгааныхэлбэрээрбүрдүүлэх,нөлөөллийнажлыгзохионбайгуулах.

Боловсролын үйлчилгээний нөөц бүрдүүлэх: Сургалтын болонболовсон хүчнийг чадваржуулан, үндэсний мэдээллийн сангболовсронгуйболгох.Н

АСА

Н Т

УРШ

ИЙ

Н Б

ОЛ

ОВС

РОЛ

ЫН

ҮЙ

ЛЧ

ИЛ

ГЭЭ

3.5 Сургалтын агуулга

Насан туршийн боловсролыг дараах 5 чиглэлийн агуулгын хүрээнд иргэдэд олгох сургалтын үйл ажиллагаагаар тодорхойлогдоно. Үүнд:

1. Гэр бүлийн боловсрол: Агуулгын хүрээ: Хүн бүр гэр бүлээ төлөвлөх, үр хүүхдийнхээ бие бялдар, сэтгэц, оюун санааг эрүүл байлгаж, эрсдэлгүйгээр өсгөж хүмүүжүүлэх


таатай орчин бүрдүүлэх, гэр бүлийн тулгамдсан асуудлыг зохистойгоор шийдвэрлэх, удмын сангаа цэвэр байлгах, төрөл садан, нийгмийн өмнө хүлээсэн гэр бүлийн гишүүний үүргээ биелүүлэхэд шаардагдах чадвар эзэмшихэд чиглэнэ.

2. Иргэний боловсрол: Агуулгын хүрээ: Хүн бүр үндэсний уламжлалт болон иргэний нийгмийн үнэт зүйлийг тэнцвэртэйгээр хослуулан эзэмших, улмаар оюун санаа, гэр бүл, нийгмийн олон талт харилцаанд иргэний хувьд тэгш эрхтэйгээр оролцох, экологи, эдийн засаг, улс төр, эрх зүйн хүрээнд бие дааж болон бусадтай хамтран аж төрөхөд шаардагдах чадвар эзэмшихэд чиглэнэ.

3. Ёс суртахуун-төлөвшлийн боловсрол: Агуулгын хүрээ: Хүн бүр өсвөр залуу насандаа амьдралын утга учрыг танин мэдэж, цаашдын зорилгоо зөв тодорхойлох, амьдралынхаа чанарыг дээшлүүлэхийн тулд авьяас чадвараа нээн хөгжүүлэх, мэргэжлээ сонгох, эрүүл мэнд, харилцаа, ёс суртахууны хувьд төлөвших, буруу зуршилд автахгүй байх, нийгэмд эзлэх байр сууриа баттай олоход шаардагдах чадвар эзэмшихэд чиглэнэ.

4. Гоо зүй-мэдрэмжийн боловсрол: Агуулгын хүрээ: Хүн бүр байгаль, нийгмийн зүй зохист хамаарал, түгээмэл гоо сайхныг танин мэдэж, энэхүү төсөөлөл, мэдрэмжээ хүн-байгаль, хүн-нийгмийн харилцаанд зохистойгоор тусган хэрэгжүүлэх, аливаа урлагийн бүтээлээр дамжуулан хүний оршихуйн үнэ цэнэ, сайхныг түгээн дэлгэрүүлэх, хүртэн мэдрэх чадвар эзэмшихэд чиглэнэ.

5. Амьдрах ухааны боловсрол: Агуулгын хүрээ: Хүн бүр амьдралынхаа туршид нийгмийн хөгжлөөс хоцрохгүй байх, бие бялдар, оюун санаа, авьяас чадвараа хөгжүүлэх, эзэмшсэн мэргэжлээ тасралтгүй дээшлүүлэх, дүйцсэн хөтөлбөрийн болон бичиг үсэг, мэргэжлийн боловсрол эзэмших, санхүүгийн нөхцлөө сайжруулах зорилгоор сургалт, өдөр тутмын үйл ажиллагааны олон арга хэлбэрийг ашиглах чадвар эзэмшихэд чиглэнэ.

дӨРӨВ. Стратегийг хэрэгжүүлэх байгууллага, тэдгээрийн бүтэц, зохион байгуулалт

Насан туршийн боловсролын бодлого, төлөвлөлтийн чиг үүргийг үндэсний хэмжээнд Насан туршийн боловсролын үндэсний зохицуулах зөвлөл, салбар дундын зөвлөл, боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хэрэгжүүлнэ.

Насан туршийн боловсролын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах чиг үүргийг үндэсний хэмжээнд Насан туршийн боловсролын үндэсний төв, орон нутагт аймаг, нийслэлийн Боловсролын газар, Насан туршийн боловсролын төв болон сумын Насан туршийн боловсролын нэгж хэрэгжүүлнэ.

Насан туршийн боловсролын үндэсний төвийн захирлыг боловсролын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн, аймаг, дүүргийн насан туршийн боловсролын төвийн захирлыг аймаг, дүүргийн Засаг дарга, сумын насан туршийн боловсролын нэгжийн менежер- багшийг сумын засаг дарга томилно.

Насан туршийн боловсролын аймаг, дүүрэг дэх төв нь бие даасан байдлаар дээрх агуулга бүхий сургалт-үйл ажиллагааг зохицуулах менежментийн чиг үүрэг ба өөрийн аль нэг давуу талд түшиглэж сургалтын үйл ажиллагааг зохион байгуулж хэрэгжүүлнэ. Аймаг дүүргийн насан туршийн боловсролын төвд захирал, менежер, нийгмийн ажилтан - сэтгэл зүйч, багш, үйлчилгээний ажилтан ажиллана.

Сумын насан туршийн боловсролын нэгж нь боловсролын байгууллага эсвэл орон нутгийн захиргааны байгууллагыг түшиглэж ажиллах ба орон нутгийн хэмжээнд


иргэдийн хэрэгцээнд тулгуурласан төрөл бүрийн сургалт-үйл ажиллагааг мэргэжлийн байгууллагын оролцоотойгоор зохион байгуулах, түүнд иргэдийг хамруулж ажиллана.

Мөн дүйцсэн хөтөлбөрийн, амьдрах ухааны сургалтуудыг бие дааж болон сургууль, иргэдтэй хамтран зохион байгуулна. Сумын нэгжид менежер - багш ажиллана. Насан туршийн боловсролын аймаг, дүүрэг дэх төв нь үйл ажиллагааны тогтвортой байдлыг хангасан байр, албан өрөө, сургалтын танхимтай, сумын нэгж албан өрөө, сургалтын танхимтай байна.

НийслэлийнБоловсролынгазар

ДүүргийнАлбанбус-Насантуршийнболовсролынтөв

БОЛОВСРОЛ, ШИНжЛЭХ УХААНЫ

яАМ

НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛ ҮНДЭСНИЙ

ТӨВ

НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫН ҮНДЭСНИЙ

ЗӨВЛӨЛ

Салбардундынзөвлөл

Боловсролынүнэлгээнийтөв

Боловсролын хүрээлэн

Багшийнмэргэжилдээшлүүлэхиниститут

Магадланитгэмжлэхүндэснийзөвлөл

АймгийнБоловсролынгазар

СумынНасантуршийнболовсролыннэгж

АймгийнНасантуршийнболовсролын

төв


ТАВ. Насан туршийн боловсролын стратегийн загвар

Зорилго Стратегийн зорилт

Үйл ажиллагааны гол зорилтууд Хүлээгдэж буй үр дүн

Бүх нийт нь нийгмийн хөгжлийн чиг хандлага болон хувь хүний эрх ашигт нийцсэн боловсролыг насан туршдаа тасралтгүй эзэмшиж, амьдралынхаа чанарыг дээшлүүлэхэд шаардагдах боловсролын агуулга, арга зүй, үнэлгээ, орчин, боловсон хүчин, санхүүгийн тогтолцоог бүрдүүлэхэд оршино.

Иргэдэд чиглэсэн бүх нийтийн насан туршийнболовсролын нээлттэй тогтолцоог бүрдүүлэх

Насан туршийн боловсролын үнэ цэнэ, тасралтгүй байдлыг хангаж олон нийтийн ойлголт хандлага, оролцоог нэмэгдүүлэх

Насан туршийн боловсрол дахь төсвийн төлөвлөлт, санхүүжилтын эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх

НТБ-ын салбарын эрх зүйн орчин бүрдсэн байна

НТБҮТ болон орон нутгийн байгууллагууд бэхэжсэн байна

НТБ-ыг иргэдэд тасралтгүй эзэмшүүлэх боловсон хүчний нөөц бүрдэж, чадавх

дээшилсэн байна

Үндэсний хэмжээний бодлого, төлөвлөлт, зохицуулалтын нэгдсэн тогтолцоо бүрдэж, боловсролын байгууллага,

иргэдийн хамтын ажиллагаа сайжирсан байна

Иргэдийн насан туршийн боловсролын тухай ойлголтын түвшин дээшилж,

идэвх, оролцоо нэмэгдсэн байна

Улсын төвлөрсөн төсвөөс НТБ-ын салбарт ногдох хувь хэмжээ нэмэгдсэн

байна

НТБ эзэмших харилцааг зохицуулах хууль хэрэгжиж эхэлнэ

Иргэдэд насан туршид нь боловсрол олгох тогтолцоо хөгжингүй орнуудын

түвшинд ойртсон байна

НТБ-ын шууд болон дам нөлөөгөөр иргэдийн амьдралын чанар дээшилж,

хүний эрх, эрх чөлөө, шударга, ёс тэгш эрхийн баталгаа нийгэмд бүрдэж эхэлнэ

НТБ-ын үндэсний хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлсэн байна

Бодлого, төлөвлөгөө, хяналт шинжилгээ, бусад үйл ажиллагааны

уялдаа холбоо, зохицуулалт, тайлагналын механизмыг бий болгох

НТБ нь бүх нийтэд тэгш, хүртээмжтэй байх боломжуудыг

нэмэгдүүлэх, цахим онлайн сургалтыг хөгжүүлэх

НТБ-ынсалбарынболовсонхүчнийгбэлтгэх,чадваржуулах,боловсролынүйлчилгээнийчанарыгсайжруулах

НТБ-ыгдэмжихсудалгаашинжилгээнийажлуудыг

хэрэгжүүлэх,мэдээллийнсанбүрдүүлэлтийгсайжруулах

Бүхнийтийннасантуршдаасуралцаххэрэгцээгхангахбодлого,хөтөлбөр,төлөвлөгөөхэрэгжихбүтэц,тогтолцоогбэхжүүлэх,

чадавхжуулах

Бүхнийтэд(нийгэмд)НТБ-ынтухайойлголт,хандлагыгбийболгож,өөрчлөх,сайжруулах,хувьхүний

оролцохбэлэнбайдлыгнэмэгдүүлэх

Бүхнаснысуралцагчдадзориулсансургалтынхөгжлийнсан,иргэдийноролцоо,ажлынүрдүн,боловсонхүчнийурчадвартсуурилсантөвлөрсөнтөсвийнболонорон

нутгийнсанхүүжилтыгнэмэгдүүлэх

Төсөл,хөтөлбөр,үйлажиллагаандзориулсан

санхүүжилт,сангбийболгох

Биедаанэсвэлөөрттохиромжтойхэлбэрээруянхатансуралцах

орчиннөхцлийгнэмэгдүүлэхцахим(онлайн)сүлжээндсуурилсанзайнсургалтыгхөгжүүлэн,чанарыг

сайжруулжбаталгаагхангах


ЗУРГАА. Үйл ажиллагааны төлөвлөлт

1. Насан туршийн боловсролын хэрэгцээ, чиг хандлагын талаарх салбарынболонсалбардамнасансудалгаахийх(2013оны9-12дугаарсар).

2. Гол бичиг баримтуудыг боловсруулан гаргах баталгаажуулах, үүнд: Насантуршийн боловсролын талаар баримтлах бодлого, албан бус боловсролынүндэснийтөвийгНасантуршийнболовсролынүндэснийтөвболгожөөрчлөнбайгуулах, бүх түвшний төвүүдийн орон тооны бүтэц дүрэм, үлгэрчилсэндүрэм,ажлынбайрнытодорхойлолт(2012оны11дүгээрсараас2013оны5дугаарсар).

3. Насан туршийн боловсролын агуулгын хүрээ, нэгж агуулга, сургалтынхөтөлбөр,гарынавлагаболовсруулах(2013-2014он).

4. Нэгжагуулгабүрээрсургалтынмодульболовсруулах(2013оноос).5. Насантуршийнболовсролынагуулгаарболовсролынболонбусадсалбарын

боловсонхүчнийгчадваржуулахүндэснийсургалт(2013оны8дугаарсараас)6. Насан туршийн боловсролын төвд ажиллах боловсон хүчнийг бүрдүүлж,

чадваржуулахүйлажиллагаа,сургалтуудыгжилбүрзохионбайгуулна(2013-2016он).

7. Салбардундынболонтөрийнбусбайгууллага,олонулсынбайгууллагуудынхамтын ажиллагааг зохицуулах насан туршийн боловсролын үндэснийхөтөлбөрболовсруулж,Засгийнгазраарбатлуулна(2013оны12дугаарсар).

8. Насан туршийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр боловсруулж, батлуулна.Боловсролынихсургуульднасантуршийнболовсролынмагистрынангинээжажиллуулна(2014оны9дүгээрсар).Олоннийтболоншийдвэргаргагчдадхандсаннасантуршийнболовсролынхэрэгцээ,үйлчилгээнийсурталчилгаа,нөлөөллийнаргахэмжээгзохионбайгуулна(2013-2014он).

9. Насантуршийнболовсролынтөв,нэгжийнбайр,материаллагбааз,сургалтынорчиннөхцлийгбэхжүүлнэ(2013-2016он).

10. Насантуршийнболовсролынмэдээллийннэгдсэнсанбайгуулна(2014-2015он).

11. Үндэснийболонолонулсынэрдэмшинжилгээнийбагахурлуудыгүешаттайзохионбайгуулах(2013-2015он).

12. Насан туршийн боловсролын байгууллагуудын үндэсний сүлжээ, байнгынфорумбайгуулна(2014он).

13. Насан туршийн боловсролын стратегийн хэрэгжилтэд мониторинг хийнэ(2015).

14. Насантуршийнболовсролынтухайхуульболовсруулна(2016).15. Насан туршийн боловсролын стратегийн хэрэгжилтийн үнэлгээг хийнэ

(2016).

------------о0о-------------


НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРҮҮд


БСШУ-ы сайдын 2010 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 556 дугаар тушаалын 4 дүгээр хавсралт

АЛБАН БУС БОЛОВСРОЛЫНАМьДРАХ УХААНЫ СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР

Нэг. УДИРТГАЛ

Боловсролньуламжлалтутгаараахүндмэдлэг,чадваролгохявдалбайсанболөнөөүедхүмүүсамьдралдхэрхэнбэлтгэгдэхэдчиглэгдэнзорилгоньөөрчлөгдөжбайна.Өөрөөр хэлбэл, боловсрол нь зөвхөн “сургуулилахуй”-гаар хязгаарлагдахгүй насантуршийнүйлявцучиршинэшаардлагадзохицсоншинэбүтцийгшаардажбайна.Эдгээршаардлагыннэгньтухайнсуралцагчийнхэрэгцээ,сонирхолднийцүүлэн,боловсролынтөвшин болон наснаас хамааралгүйгээр албан бус замаар боловсролын үйлчилгээүзүүлэхявдалюм.Ялангуяа,албанболовсролынхүрээндбуюуальнэгшатнысургалтаартэрболгонэзэмшүүлэхболомжгүймэдлэг,чадвар,хандлагыгтөлөвшүүлэх“оронзай”-гнөхөхөдалбанбусболовсролынхүрээндявуулахамьдрах,ажтөрөхухаанысургалтуудчухалүүрэггүйцэтгэнэ. Мэдээлэл, мэдлэгийн шинэ зуунд амьдрах иргэдэд академик мэдлэгтэйболохоосооилүүтэйгээрцагүеийншаардлагадаазохицонамьдарчсурахаргаухааныгтөлөвшүүлэхийнтулдшинэцогцчадамж,шинэүнэлэмжийгбийболгосноортогтвортойнийгэмдажтөрөхболно.Иймдалбанбусболовсролынсургалтаарамьдрах,ажтөрөхухаанд сургах, тогтвортой хөгжлийн боловсрол эзэмшүүлэх, иргэний эрх зүй, хуульдүрэмжурмыгсахинмөрдөхөдньхэрэгболохуйцмэдлэг,чадварэзэшүүлэхшаардлагаургангарчбайна. Тухайлбал, харилцааны ур чадвар эзэмшүүлэх, амьдралд янз бүрийн асуудалтулгарахүедзөвшийдвэргаргажсурахадньтуслах,шүүмжлэлтсэтгэлгээгхөгжүүлэх,ажил амьдралаа төлөвлөж, түүндээ хүрэх итгэл үнэмшил төлөвшүүлэх, бүтээлчээрсэтгэх, өөрийгөө хянан жолоодох чадвар суулгах зэрэг амьдрах ухааны ерөнхийчадваруудаасгаднаөрхийнорлогообүрдүүлэх,жижигбизнесэрхлэх,амьдарчбуйгазаророн,ажилмэргэжлийнхээонцлогттохирууланажтөрлөөдээшлүүлэх,цэвэрорчиндажтөрөх,зөвзанүйлдсуралцахадзориулсансургалтыгалбанбусзамаарзохионбайгуулахүүднээсэнэхүүсургалтынхөтөлбөрийгболовсруулангаргажбайна. Амьдрах ухааны сургалтын нэг бүрэлдэхүүн хэсэг нь тогтвортой хөгжлийнболовсрол олгоход чиглэгдэнэ. НҮБ-аас 2005-2014 оныг “Тогтвортой хөгжлийнболовсролын 10 жил” хэмээн зарлан тунхаглаж энэ хүрээнд хэрэгжүүлэх томоохонзорилтуудньдэлхийнийтийнөмнөтулгарчбайгаатайбидчгэсэнхөлнийлүүлэхёстойбилээ.Тогтвортойхөгжлийнболовсролын10жилийнзорилтыгхэрэгжүүлэхэдалбанбусболовсролынгүйцэтгэхүүргийгЮНЕСКО-гоосболовсруулангаргасан“ТХБ-ынОлонулсынхэрэгжүүлэхзагвар”баримтбичигттодорхойдурдсанньасуудлыначхолбогдлыгуламчнэмэгдүүлжбайгаабилээ. АББ-ын амьдрах ухааны сургалтын хөтөлбөрийг суралцагчийн хэрэгцээнднийцсэн, уян хатан, нээлттэй, хувилбарт байх зарчмыг баримтлан боловсруулсанбөгөөдүндсэнзорилтотбүлэгньнасандхүрэгчидболонсургуулийнгаднабуйхүүхэд,залуус,тэдгээртсургалтзохионбайгуулахбагш,бусадхүмүүсболно.ТүүнчлэнАББ-ын сургалтыг зохионбайгуулахба оролцохбайгууллагын ажилтан,менежер, хяналт,үнэлгээхийххүмүүсчашиглажболно.


Хөтөлбөрийгболовсруулахадхууль,эрхзүйндараахакт,бичигбаримтыгашиглав.Үүнд:

• МонголулсынБоловсролынтухайхууль• Мянганыхөгжлийнзорилтодсуурилсанүндэснийхөгжлийнцогцбодлого• Боловсролүндэснийхөтөлбөр• Бүхнийтийнболовсрол-Дакарынүйлажиллагааныүлгэрчилсэнхүрээ• Тогтвортой хөгжлийн боловсролын НҮБ-ын 10 жил: ЮНЕСКО-гоос

гаргасан“Олонулсынхэрэгжүүлэхзагвар”• Насанд хүрэгчдийн боловсролын олон улсын 6 дугаар хурлаас баталсан

“Билемийнүйлажиллагааныүлгэрчилсэнхүрээ”• Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынхөтөлбөр

Энэхүү хөтөлбөр нь суралцах хэрэгцээ бүхий насанд хүрэгчид, сургуулийнгаднабуйхүүхэд, залууст амьдрах, ажтөрөх ухаанымэдлэгчадвар эзэмшүүлэхүйлажиллагааныүлгэрчилсэнагуулгыгтодорхойлсонудирдамжбаримтбичигюм.

ХӨТӨЛБӨРИЙН ЗОРИЛГО

Суралцах хэрэгцээ бүхий насанд хүрэгчид болон сургуулийн гадна буй хүүхэд,залуустзориуланамьдрах,ажтөрөхаргаухаанысургалтыгалбанбусзамааролгохүйлажиллагааныүлгэрчилсэнагуулгыгтодорхойлоходоршино.

ЗОРИЛТХөтөлбөрийнзорилтньсуралцагчдаддараахцогцчадамж,үнэтзүйлсийгтөлөвшүүлэхэдчиглэнэ.Үүнд:

• Амьдрахухааныерөнхийчадваруудыгэзэмших• Ажтөрөхболонамьжиргааныухаандсуралцах• Тогтвортойнийгэм,цэвэр,аюулгүйорчиндажтөрөхзөвзанүйлдсуралцах

ХӨТӨЛБӨРИЙН АГУУЛГА Албанбусболовсролынамьдрахухаанысургалтынхөтөлбөрийнагуулгынтогтолооныбүрэлдэхүүн хэсгүүдийг “Амьдрах ухаан”, “Аж төрөх ухаан”, “Иргэн ба хууль, эрхзүй”,“Тогтвортойхөгжлийнболовсрол”гэсэнхэсэгтангилсанбабүрэлдэхүүнхэсэгтусбүрийнхүрээндэзэмшихмэдлэгчадвар,хандлагыгтодорхойлсонбаүнэлгээ,аргазүйбахэрэглэгдэхүүнийгбүрэлдэхүүнхэсэгтусбүрторуулсанболно.

Бүлэг 1. АМьДРАХ УХААН

1.1. Өөртөө итгэх итгэлМэдлэг:

- Өөртөөитгэхитгэл- Өөртөөитгэлтэйболонитгэлгүйзангийнонцлог- Итгэлтэйхарилцааныаргабарил

Чадвар: - Өөртөөитгэлтэйболонитгэлгүйхүнийжишээгунших,харьцуулах,

санаабодлооилэрхийлэнярих- Өөртөөитгэлтэйбаитгэлгүйзангийнонцлогийндавуубасулталыг

ялгах- Онцлог,давууталаатодорхойлох,бусдадилэрхийлэх- Итгэлтэйхарилцааныаргабарилдсуралцах


Хандлага:- Өөртөөитгэлтэйэсэхээтодорхойлох- Онцлог,давууталаамэдрэх,өөрөөрөөбахархах- Итгэлтэйхарилцааныалхмуудыгмөрдөн,санаабодлооилэрхийлэх- Өөртөөболонбусдадитгэл,урамөгөх,зөвлөх

1.2. Сэтгэлийн хөдөлгөөн

Мэдлэг:- Сэтгэлийнхөдөлгөөнийхэлбэрүүд- Стресс,түүнийгүүсгэгчхүчинзүйл- Стрессийнтөрөл- Эерэг,сөрөгсэтгэлийнхөдөлгөөнийүзүүлэхнөлөөлөл- Стрессээссэргийлэх,бууруулахарга

Чадвар:- Сэтгэлийнхөдөлгөөнийхэлбэрүүдийгялгах- Сэтгэлийн хөдөлгөөний хүний эрүүл мэнд, сэтгэл санаа, зан үйлд

үзүүлэхнөлөөллийгтайлбарлах- Стресс,үүсгэххүчинзүйл,илрэхшинж,сөрөгүрдагаврыгтодорхойлох- Сэтгэлийн хөдөлгөөнөө хянах, стрессээс өөрийгөө хамгаалах аргад

суралцахХандлага:

- Сэтгэлийнхөдөлгөөнөөхянах,зохицуулахыгэрмэлзэх- Өөрт тохирох аргыг сонгон стрессээс сэргийлэх, стресст орсон

тохиолдолдбууруулах- Өөрийн болон бусдын сэтгэлийн хөдөлгөөнийг ойлгох, эерэгээр

нөлөөлөх- Аливааасуудалдамарханэмзэглэхгүй,гуниглахгүйбайх

1.3. Шийдвэр

Мэдлэг:- Шийдвэр,түүнднөлөөлөххүчинзүйлс- Шийдвэргаргаххэлбэрүүд- Шийдвэргаргахалхмууд- Шийдвэрийнүрдагавар,давуубасултал- Эрсдэл

Чадвар:- Шийдвэр,түүнийхэлбэрүүд,үрдагавар,давуубасулталыгялгах- Шийдвэргаргахолонянзынаргаасүрдүнтэйгсонгох- Тулгамдсанасуудлыгшийдэхболомжийгалхамбүрээртодорхойлох- Сөрөгүрдагавартайятгалгаастатгалзажсурах

Хандлага:- Аливаамэдээлэлдөөрийнбайрсууринаасшүүмжлэлтэйхандах- Зөвшийдвэргаргахадсурснааашиглах- Шийдэх асуудалтай холбогдох хууль, дүрэм судлах, хариуцлагатай

хандах- Бусдыншийдвэртхүндэтгэлтэйхандах,өөрийнүзэлбодлыгтулгахгүй

байх- Хувийнамьдралынболонороннутгийнасуудлыгшийдэхэдидэвхтэй

оролцох


1.4. Харилцаа

Мэдлэг:- Харилцаа,түүнийтөрөл- Харилцаанаасүүсэхүрдагавар- Харилцаандэерэг,сөргөөрнөлөөлөххүчинзүйлс

Чадвар:- Бусдадтаалагдах,эстаалагдахынучрыгмэдэх,тайлбарлах- Бусдыгөөрөөсөөтүлхэхээсурьдчилансэргийлэхаргадсуралцах- Бусдыгхүлээцтэйсонсох,харилцагчааойлгох,эелдгээртатгалзах- Буруухарилцаанаасгарчболохсөрөгүрдагавраасурьдчилансэргийлэх- Эх хэлээрээ зөв боловсон харилцах, уламжлалт мэндчилгээ, ёслол

хүндэтгэлийнүгхэллэгээссуралцахХандлага:

- Хүмүүстэйзөвболовсонмэндлэх,харилцах- Сургалтынявцадэзэмшсэнмэдлэгчадварааамьдралдаахэрэгжүүлэх

1.5. Төлөвлөлт

Мэдлэг:- Цаглабар(календарь)- Өдрийндэглэм- Цагашиглалт- Хувийнзохионбайгуулалт- Ойрынбаирээдүйнтөлөвлөгөө

Чадвар:- Цагхугацааныхэмжүүр,цаглабарашиглах- Төлөвлөлтийнжишээ,баримтсудлах,дүншинжилгээхийх- Төлөвлөхболонтөлөвлөхгүйбайхындавуубасулталыгялгах- Өдөртутмынбаирээдүйнтөлөвлөгөөнийялгааггаргах- Цагаазохицуулж,ирээдүйгээтөлөвлөжсурах

Хандлага:- Цагийн үнэ цэнийг мэдрэх, цагийг үр дүнтэй өнгөрөөх, хэрэгцээт зүйл

сурахадцаггаргах- Өдөртутмынажлаатөлөвлөх,хугацаандньбиелүүлэх- Ирээдүйн төлөвлөгөөгөө гаргах, түүнд хүрэхэд тулгарах бэрхшээлийг

тодорхойлох,давахаргазамыгэрэлхийлэх,шантралгүйхэрэгжүүлэх- Хэрэгцээтмэдээллээбусадтайхуваалцах

1.6. Бүтээлч сэтгэлгээ

Мэдлэг:- Бүтээлчсэтгэлгээ- Хэвшмэлсэтгэлгээ- Бүтээлчбахэвшмэлсэтгэлгээнийонцлог,ялгаа- Бүтээлччадвараадээшлүүлэхарга

Чадвар:- Бүтээлчбахэвшмэлсэтгэлгээнийонцлог,давууталыгялгах,тайлбарлах- Амьдралдтохиолдожбайсанжишээндүндэслэнсанаабодлоосолилцох- Бүтээлчсэтгэлгээгхөгжүүлэхаргадсуралцах,амьдралахуйдаатурших- Сэтгэлгээгээхөгжүүлэхдасгалажиллах,өөртөөдүгнэлтхийх


Хандлага:- Өөрийгөөболонхүүхэд,дүү,найзнараахөгжүүлэхийгэрмэлзэх- Амласнаабиелүүлдэг,тэвчээрзориггаргадагбайх- Хүсэлзорилгообиелүүлэхийнтулдбусдаастусламжавах- Хувийнболонолоннийтийнажилдидэвхсанаачлагатайоролцох

ҮнэлгээҮнэлгээ ньнэг талаас суралцагчдынчадвар эзэмшилт, ахиц, нөгөө талаас сургалтынхөтөлбөрийн хэрэгжилтийг харуулах үзүүлэлтюм.Сургалтын эхэнд, явцад, төгсгөлдсуралцагчдын мэдлэг, чадварын түвшинг тогтоох нь багш, суралцагчдын аль алиныхувьдсургалтынүйлажиллагаагчиглүүлэхудирдамжболно. Амьдрах ухаанысургалтаар суралцагчийн мэдлэг, чадварыг үнэлэхдээ өөрийн үнэлгээ, стандарт бусүнэлгээнийхэлбэрийгашиглахньилүүтохиромжтой.Өөрийнүнэлгээньсуралцагчийгидэвхжүүлэх нэг хөшүүрэг бөгөөд тэднийг сурах үйл ажиллагаагаа хянах, уламсайжруулахэрмэлзэлтэйболгоно.Сургалтынүрдүнгдээшлүүлэхзорилгоора)сургалтынявц,б)суралцагчдынчадварэзэмшилтийнбайдлыгилрүүлэхдаалгаварболовсруулангүйцэтгэлийг ажиглан тэмдэглэл хөтөлнө.Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн үр дүнг дээрхзагвараарүнэлснээрдараагийнсэдвийгсудлахболомжтойэсэхийгтодорхойлно.

Арга зүйСургалтыгзохионбайгуулахдаатухайнсэдвийгмэдэхмэргэжлийнхүмүүс,энэчиглэлээрмэргэшсэн, туршлагажсан орон нутгийн иргэдтэй хамтарч болно. Суралцагчдынмэдлэг, боловсролын түвшин, нас, хэрэгцээ шаардлагаас хамааран тухайн сэдвийгсудлахцагийнхуваарилалтуянхатанбайна.Багшороннутгийнболонсуралцагчийнхэрэгцээгүндэслэнзаасанбүлэгсэдвүүдээс2-оосбагагүйгсонгондээрхцагтбагтаансудлахсургалтынхөтөлбөрөөболовсруулна.Ороннутагболонсуралцагчдынхэрэгцээ,сонирхлыг харгалзан сургалтын үйл ажиллагааг төлөвлөн, агуулга, оролцооны аргазүй, хэрэглэгдэхүүнийг сонгон бэлтгэж сургалтыг эрчимжүүлнэ. “Амьдрах ухаан”бүрэлдэхүүнхэсгийнхүрээндмэдлэгчадварыгэзэмшүүлэхдээсэдэвтэйхолбоотойкэйсдээражилланэргэцүүлэнбодох,хэлэлцэхаргыгөргөнхэрэглэнэ.

Хэрэглэгдэхүүн• Амьдрахухааныцувралгарынавлага№1-11,АББЗСҮТ,УБ.,2003,2007• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр,АББЗСҮТ,ЮНИСЕФ,УБ.,2008• О.Мягмар,Харилцааны саятан,Амьдрах ухааны сургалтын гарын авлага

№1,АББЗСҮТ,УБ.,2008• З.Тогтохмаа,Хамгийн чухал зүйлийн тухай ярилцах уу,Амьдрах ухааны

сургалтынгарынавлага№2,АББЗСҮТ,УБ.,2008• О.Мягмар, Амьдралд хөл тавих нэгэн гүүр буюу таны оюуны чадамж,

Амьдрахухаанысургалтынгарынавлага№3,АББЗСҮТ,УБ.,2008• З.Тогтохмаа,Долоохэмжижнэгогтол,Амьдрахухаанысургалтынгарын

авлага№4,АББЗСҮТ,УБ.,2009• З.Тогтохмаа,Өчигдөр,өнөөдөр,маргааш,Амьдрахухаанысургалтынгарын

авлага№6,АББЗСҮТ,УБ.,2009• Таөөртөөитгэдэгүү,АББЗСҮТ,УБ.,2010• Сэтгэлийнхөдөлгөөнөөжолоодохуй,АББЗСҮТ,УБ.,2010• Аавынхүүарванянз,АББЗСҮТ,УБ.,2010• Ердийнхүү,ербусынхуу,АББЗСҮТ,УБ.,2010


Бүлэг 2. Аж ТӨРӨХ УХААН

2.1. Амьдралын хэрэгцээ

Мэдлэг:- Өрхийнорлого,зарлагынтооцоо- Ахуйнцахилгаанхэрэгсэл- Аюулгүйажиллагаанызаавар- Замынхөдөлгөөнийдүрэм

Чадвар:- Өрхийнорлого,зарлагаатооцоолох- Ахуйнхэрэгсэл,тоногтөхөөрөмж(угаалгынмашин,зурагт,антенн,хөргөгч

гэхмэт)-ийнзааврыгунших,зааврындагууашиглах- Ахуйн хэрэгсэл, тоног төхөөрөмжийн үнийг харьцуулан судлах, өрхийн

орлого,зарлагадүндэслэнахуйнхэрэгсэлхудалданавахболомж(хямдрал,урамшуулал,хөнгөлөлт,хуримтлал,зээл,лизинггэхмэт)-ийгтооцох

- Мэдээллийн технологийг ахуйд болон асуудал шийдвэрлэхэд ашиглах(электронзахидалилгээх,хүлээжавах,интернетээсмэдээлэлхайх,ашиглах)

- ЗамынхөдөлгөөнийдүрмийнанханшатнымэдлэгтэйболохХандлага:

- Өрхийнорлого,зарлагадүндэслэнхэрэглээндээхяналттавих,өдөртутамхэрэглэдэг нөөц (гэрэл, дулаан, цахилгаан, илчлэг, температур гэх мэт)-дхэмнэлттэйхандах

- Эдхөрөнгөөариггамтайзөвашиглах,арчлах- Аюулгүйажиллагааныдүрмийгбаримтлах- Замынхөдөлгөөнийболонбусаддүрэм,журмыгсахинбиелүүлэх

2.2. Өрхийн үйлдвэрлэл

Мэдлэг:- Өрхийнүйлдвэрлэл,фермерийнажахуй- Хөршийнхолбоо- Төсөлбичихарга- Ороннутгийнонцлогттохирсонжижигүйлдвэрлэлэрхлэхболомж

Чадвар:- Өрхийнүйлдвэрлэлявуулахадшаардлагатайзүйлсийнсудалгаахийх- Төсөл, түүний бүтэц, бүрэлдэхүүн хэсгүүдтэй танилцах, боловсруулах,

ашиг,орлого,татварынхэмжээгтооцох- Бүтээгдэхүүнийурхийц,өнгө,үзэмжийгуламболовсронгуйболгох,- Уламжлалтболонорчинүеийнтехнологибүхийаргаассуралцах- Багааражиллах,хариуцлагахүлээх,мэдээлэлсолилцох

Хандлага: - Шинэтехнологи,техникхэрэгслийгамьдралахуйдаанэвтрүүлэх,энэталаар

мэдээлэлавах- Өрхийнболонороннутгийнонцлогтойжижигүйлдвэрлэлэрхлэхболомжийг

судлах- Бизнестөсөл,төлөвлөгөөболовсруулах,хэрэгжүүлжэхлэх- Ашгийнтатвартөлөх,нийгмийнбаялагтхувьнэмэроруулах

2.3. Эсгий эдлэлМэдлэг:

- Нооснытөрөл,онцлог- Эсгий,эсгийэдлэлхийхдараалал


Чадвар:- Нооснытөрөл,онцлогшинжчанарыгхарьцуулах,ангиланялгах- Эсгий,эсгийэдлэлхийхуламжлалтбаорчинүеийнаргыгсудлах,турших- Тодорхойбүтээгдэхүүнийгхийхэдшаардлагатайтүүхийэдийнорцхэмжээг

тооцох,борлуулах,өртгийгтооцоолохХандлага:

- Ширдэг,эсгийнаадгай,гоёлзэрэгбүтээгдэхүүнээссонгонхийх- Бүтээгдэхүүнийурхийц,өнгө,үзэмжийгуламболовсронгуйболгох- Гэрбүлийнхэрэгцээндхийжбүтээсэнзүйлээбусаддаасурталчлах,туршлага

солилцох

2.4. Зүймэл эдлэл

Мэдлэг:- Зүймэлэдлэлхийхтүүхийэдийнтөрөл,сонголт- Зүймэлэдлэлхийхдараалал

Чадвар:- Зүймэлэдлэлхийхэдийгсонгоходанхаарахзүйлийгбаримтлах- Зүймэлэдлэлийгэсгэх- Зүймэлэдлэлдхээзураггаргах- Дарааллыгбаримтланоёх

Хандлага:- Тодорхойзагварсонгонхэрэгцээтзүймэлэдлэл(ширээнийбүтээлэг,дэрний

уут,орныаравч,цүнхг.м)хийх- Бүтээгдэхүүнийурхийц,өнгө,үзэмжийгуламболовсронгуйболгох

2.5. Хүнсний ногоо, жимс

Мэдлэг:- Хүнснийногоотариалалт,хадгалалт- Хүнснийногооболовсруулахарга- Жимсжимсгэнийтариалалт,хадгалалт- Жимсжимсгэнийгболовсруулахарга

Чадвар:- Хүнснийногоотариалах,арчлах,услах,хураах,хадгалах- Жимсжимсгэнийбуттариалах,арчлах,услах,хураах,хадгалах- Хүнснийногоо,жимснийбуттарихбагажхэрэгслийгзөвашиглах- Хэрэгцээтхүнснийбүтээгдэхүүнийгбэлтгэх

Хандлага:- Хүнснийногоо,жимсжимсгэнээссонгонтариалах- Хүнснийногоо,жимсжимсгэнийгзөвхадгалах- Хүнсний ногоо, жимс жимсгэнээр салат, чанамал зэргийг хийж, өрхийн

хэрэгцээгхангах

2.6. Үндэсний хувцас

Мэдлэг:- Үндэснийхувцас,эдлэлийнонцлог,хэрэглээ- Үндэснийхувцасхийхаргачлал

Чадвар:- Үндэснийхувцас,эдлэлийнонцлог,хэрэглээнийталаартайлбарланярих- Үндэснийхувцасоёходшаардлагатайматериалынтооцоогаргах- Үндэснийхувцас,эдлэлхийхаргачлалаассуралцах


- Хувцаснызагвар,өнгө,үзэмжийгуламболовсронгуйболгох- Уламжлалтболонорчинүеийнтехнологибүхийаргаассуралцах

Хандлага:- Уламжлалтхувцасхийжхэрэглэх- Бусдадзаажсургахбуюузахиалгаавчоёх,үнэөртгийгтооцох

2.7. Мал маллах арга ухаан

Мэдлэг:- Малмаллахаргаухаан,малоторлонтаргалуулахарга- Малүржүүлгийнарга- Өвчтэйболонэрүүлмалынялгаа- Малынхалдвартболонхалдваргүйөвчин,шинжтэмдэг- Малынэмчилгээ,вакциныачхолбогдол- Зуд,гантайүедолноорүхсэнмалынсэгзэмийнхорхөнөөл,үрдагавар

Чадвар:- Дөрвөн улирлын мал маллагаанд анхаарах зүйлсийн ялгааг нэрлэх,

тайлбарлах- Малынхэвийнхалуун,судасныцохилт,амьсгалынтоогтодорхойлох- Оторнүүдлийнёсзаншил,дэггоримынталаарбаримт,материалцуглуулах,

дүншинжилгээхийх- Оторнүүдэлхийхдээбайгальорчноохамгаалахуламжлалтаргуудыгөнөө

үедхэрэглэхболомжийгсудлах- Байгаль цаг уурын өвөрмөц онцлогийг харгалзан ямар чиглэлийн малыг

яажүржүүлжөсгөхталаарсанаабодлооилэрхийлэх- Малынөвчнийангиллынсхемдөвчнүүдийгялгажбичих- Малааэрүүлбайлгахыначхолбогдлыгтайлбарлах,малынөвчнийүедгарах

зардлынтооцоохийх- Үхсэн малын сэг, зэмийг зайлуулах аргуудаас эдийн засгийн хэмнэлтэйг

сонгохХандлага:

- Малыгзүсээрньялгах,нэрлэх- Нутгийнсайнмалчнытуршлагаассуралцах,дуурайх- Малынөвчинэмгэгийгтаних,малынөвчингарахаасурьдчилансэргийлэх- Малынсэг,зэмийгзайлуулах

2.8. Малын хишиг буян

Мэдлэг:- Малынгаралтайбүтээгдэхүүн-эрүүлхүнс- Малынгаралтайбүтээгдэхүүнийзахзээл- Малынтоногхэрэгсэл

Чадвар:- Дайвар бүтээгдэхүүнийг хэрэглэх, түүний эрүүл мэнд, эдийн засгийн ач

холбогдлыгтайлбарлах- Хүндхэрэгтэйаминдэмүүдийгагуулсанмалынэрхтэнгялгах,тайлбарлах- Цагаан идээ хийх уламжлалт аргад суралцах, гэрийн нөхцөлд туршин

ашиглах- Цагаанидээгбайгалийнгаралтайбүтээгдэхүүнтэйхольжхүнсбэлтгэх- Малажахуйнтоногхэрэгслийгялгах- Малынгаралтайтүүхийэдболовсруулжбайсануламжлалтболондэвшилтэт

аргуудыгсудлах,оновчтойгсонгох


- Ороннутгийнзахзээлдэхмалынгаралтайбүтээгдэхүүнийүнэханш,түүнийөсөлтбууралтыгтайлбарлах,угмэдээллээамьдралдааашиглах

- Ямааны ноолуур, хонины ноос, бодын хөөврөөр хийж болох ахуйн эдзүйлийнталаараргатуршлагаасолилцох

- Ширдэгхийдэгтехнологидсуралцах

Хандлага:- Сүү, сүүн бүтээгдэхүүн, дайвар бүтээгдэхүүнийг зөв боловсруулан өдөр

тутмынамьдралахуйдаахэрэглэх- Малын гаралтай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх арга туршлагаас солилцох

(чөдөр,ногт,хазаар,эмээлг.м.),хэрэглэх- Малаасхүндхалдахөвчнөөсурьдчилансэргийлэх

Үнэлгээ:Аж төрөх ухааны сургалтаар суралцагчийн мэдлэг, чадварыг үнэлэхдээ чадварэзэмшилтийн байдлыг нь ажиглаж, ахицын талаар тэмдэглэл хөтөлнө. Суралцагчийгүнэлэхолонхэлбэрээс(сорил,ярилцлага,асуулга,бүтээл,тэмдэглэлгэхмэт)сонгохоосгадна өөрийн үнэлгээг голлоно. Энэ төрлийн сургалтад суралцагчдын эзэмшсэнчадварыгилрүүлэхголхэрэгсэлньтэднийбүтээл,түүнээхийхэдашигласанаргатехниктулбагшүүндилүүачхолбогдолөгөхньзүйтэй.

Арга зүй:Сургалтыгзохионбайгуулахдаатухайнсэдвийгмэдэхмэргэжлийнхүмүүс,энэчиглэлээрмэргэшсэн,туршлагажсанороннутгийниргэдтэйхамтарчболно.Сургалтад:

- Танхимынболонтанхимынбуссургалтынарга,хэлбэрүүдийгашиглах- Танхимынбуссургалтынүедбиедаанажиллахүйлийггүйцэтгэх- Бүтээгдэхүүнийачхолбогдлыгбусдадсурталчлантайлбарлах- Хамтранажиллаж,туршлагасолилцохзэрэгүйлажиллагаануудыгтөлөвлөн

хийхньүрдүндхүргэнэ.

Суралцагчидтайхамтрансэдэв,агуулгыгсонгонсудлахцагийгтөлөвлөжболно.Багш сургалтад шаардлагатай материал, түүхий эд, ажиллах зааварчилгаа, аюулгүйажиллагааны дүрмийн талаар санамж, гарын авлага, ном, аудио, видео материалыгурьдчиланбэлтгэнэ.“Ажтөрөхухаан”бүрэлдэхүүнхэсгийнхүрээндмэдлэгчадварыгэзэмшүүлэхдээсэдэвтэйхолбоотойкэйсдээражилланэргэцүүлэнбодох,хэлэлцэхаргыггаднабүтээлчүйлхийлгэхэдтүлхүүанхаарна.

Хэрэглэгдэхүүн: • Д.Хөхөө,Арвайнгурилчамттайдаа...,УБ.,2006• Д.Хөхөө,Б.Алтанцэцэг,Зөвзангидажсурвалч...,УБ.,2008• Б.Батсүх,Д.Гүндэгмаа,Зүймэлэдлэл,УБ.,2007• Б.Чимэд,Моносдахинцэцэглэнэ,УБ.,2007• Б.Эрдэнэцэцэг,Ноосцагааналт,УБ.,2007• Б.Эрдэнэцэцэг,Ноосоорурлахуй,УБ.,2007• С.Ундрал,Тахиашувууашигтайдаа...,УБ.,2006• Д.Хөхөөнар,Амьдралынхэрэгцээ,УБ.,2006• Д.Баттогтох,Таванэрдэнийнтэгшсүрэгмину,УБ.,2009


Бүлэг 3. ИРГЭН БА ЭРХ ЗҮЙ

3.1. Иргэний эрх, үүрэг

Мэдлэг: - Гэрбүлийнгишүүдийнүүрэгхариуцлагабахамтынөмч- Хөдөлмөрийнхарилцаандоролцогчталуудынэрх,үүрэг- Иргэнийхүрээндхийгдэхгэрээ,түүнийтөрөл,загварууд(ажилолгогчтой

байгуулах гэрээ, газар, байр гэх мэт үлд хөдлөх хөрөнгө бэлэн мөнгөөрболонзээлээрхудалданавах,түрээслэхгэрээгэхмэт)

- Иргэний эрх, үүрэгтэй холбоотой хуулийн холбогдох заалтууд, үндэслэл(ажилдорох,халагдах,чөлөөавах,гэрбүлцуцлуулах,нөхөнтөлбөравахгэхмэт)

- Ажилолгогчбаажилтныхүлээхүүрэгхариуцлагабаэдлэхэрх- Үйлдвэрийн осол, мэргэжлээс шалтгаалах өвчин, түүнээс урьдчилан

сэргийлэх,яаралтайавахтусламж- Татвар,түүнийтөрлүүд,хүлээхүүрэгхариуцлага

Чадвар: - Иргэнийэрхэээдлэх,хамгаалах- Иргэний үүрэг (татвар, хураамж төлөх)-ээ биелүүлэх, хариуцлагаа

ухамсарлах- Гэрбүлийнгишүүдийнтэгшэрхийгхүндэтгэх,үрхүүхэд,эцэгэхээасран

хамгаалах,тэжээнтэтгэхүүргээбиелүүлэх- Иргэний эрх зөрчигдөх болон заримшаардлагатай үед хандах газраа зөв

сонгох,бичигбаримтаазөвбүрдүүлэх- Хураамж,төлбөр,албантатварынялгаагзөвтайлбарлах- Хүнамынорлогын,нийгмийндаатгалынболонэрүүлмэндийндаатгалын

татварынхувьхэмжээгтооцох,ашиглах- Үйлдвэрлэлийносол,мэргэжлээсшалтгаалахөвчнөөсурьдчилансэргийлэх,

бусдадтаниулах- Өргөдөл,гомдол,хүсэлт,гэрээзэрэгалбанбаримтболовсруулах- Нийгмийн харилцаанд оролцохдоо өөрийн болон бусдын эрх чөлөөг

хүндэтгэх,үзэлбодлоочөлөөтэйилэрхийлэх- Зөрчигдсөнэрхээсэргээлгэхталаарзохихбайгууллагадхандажсурах- Шашиншүтэх,эсшүтэхэрхэээдлэх

Хандлага: - Иргэнхүнийзүгээсөөрийнболонгэрбүл,хамтолныүзэлбодлыгхүндэтгэх,

эрхашгийгхамгаалах- Шаардлагатайтохиолдолдхолбогдохбайгууллагадөргөдөл,гомдолгаргаж,

өөрийнболонбусдынэрхашгийгхамгаалах- Ажилолгогчтойхөдөлмөрийнгэрээбайгуулахсаналгаргаж,гэрээбайгуулах

гэх мэтээр үйл ажиллагаагаа баримтжуулах, түүнд хяналт тавих чадвартсуралцах,бусдаднөлөөлөх

- Албанбичгийнсоёл,стандартыгмөрдөх

3.2. Иргэний ухамсар

Мэдлэг:- Өөрийнболонгэрбүл,хамтолныөмнөхүлээхүүрэг,хариуцлагааухамсарлах

байдал- Эхорноохайрландээдлэхиргэнийухамсар,эхорончүзэл


- Нийгмийнамьдралдахьхувьхүнийоролцоо- Эрхээзөвэдэлж,үүргээхариуцлагатайхүлээхиргэнхүнийухамсар

Чадвар:- Амьдявах,эрүүлмэндээхамгаалуулах,сурчболовсрохзэрэгэрхэээдлэхдээ

бусдынэрхийгзөрчихгүйбайх- Ороннутгийнудирдлагынүйлажиллагаандсанал,дүгнэлтөгөх- Ороннутгийнхөгжилньиргэдийноролцооноосхамаарахыгухаарах,үүнд

хувьнэмэроруулахёстойгойлгох- Орон нутгийн хөгжлийн чиг хандлагын талаар эргэцүүлэх, саналаа

илэрхийлэх- Нийгмийнамьдралдидэвхтэйбайрсууринаасхандах- Эхорончүзэл,ойлголттойболох,эхорноохайрлах,хамгаалах

Хандлага: - Эрхээ зөв эдэлж, үүргээ хариуцлагатай биелүүлэх иргэний ухамсар,

чадвартайболох,бусдадсурталчлах,нөлөөлөх- Нийгмийн амьдралд идэвхитэй байр сууринаас хандах, оролцох, бусдад

үлгэрдууриалүзүүлэх- Эх орноо хайрлах, хамгаалах үзлийг төлөвшүүлэх талаар бусдад ухуулан

сурталчлах

Үнэлгээ:Иргэн ба эрх зүйн боловсролын талаар суралцагчийн мэдлэг, чадварыг үнэлэхдээерөнхий ахицаас гадна амьдралд тулгарч буй янз бүрийн асуудалд хандах хандлага,нийгмийнамьдралдоролцожбуйбайдал,өөрийнболонбусдынөмнөүүрэгхариуцлагааухамсарлах зэрэг өөрчлөлтийг харгалзана. Жишээ нь: өөрийн болон гэр бүлийнгишүүдийнэрхашигзөрчигдсөнтохиолдолдхолбогдохбайгууллагадөргөдөл,гомдол,хүсэлтгаргахгэхмэтчадварэзэмшсэнбайдлаардүгнэж,ахицынтөвшингөөрүнэлнэ.

Аргазүй:Энэ бүрэлдэхүүн хэсгийн хүрээнд мэдлэг, чадварыг эзэмшүүлэхдээ хууль, дүрэм,журам, өргөдөл зэрэг албан баримтын үг, найруулга, бичлэгийн хэлбэрийг ашиглаж,бусадном,сурахбичиг, гарынавлагаасялгагдахонцлогийггаргуулах, суралцагчдааргэрээ,өргөдөлзэргийгжишээлжбичүүлэхзэрэгаргабарилыгхэрэглэнэ.Түүнчлэндээрдурдсаналбанбаримтуудыггаргадагэрхбүхийбайгууллагыгтанилцуулах,иргэнийэрх,үүрэгтэй холбоотой гарах харилцааг зохицуулах, иргэний зүгээс хэрхэн хандах зэрэгчадвардадалэзэмшүүлэхэдбагшийнзүгээсанхаарахшаардлагатай.Жишээнь:хуульболонтомоохонбодлогозэргийгУлсынИхХурал,Засгийнгазраасбаталдаггэхмэт.Хэрэглэгдэхүүн:

- Алтангэрэл.М,Иргэнбахууль,УБ.,1999- Баярсайхан.Д,Хүнийэрхбанутгийнөөрөөудирдахёс,УБ.,1999- Урнаа.Б.нар,Таөөртөөхуульч,УБ.,2005- Тринидад.В,Хүүхэдтаныэрх-1,УБ.,2002- Түвшинтөгс.Ц,Хүүхэдтаныэрх-2,УБ.,2002- Сурталчилгааныхялбаршуулсанматериал- Сургалтынагуулгатусбүртшаардагдахтусгайхэрэглэгдэхүүн(цаас,үзэг

гэхмэт)


Бүлэг 4. ТОГТВОРТОЙ ХӨГжЛИЙН БОЛОВСРОЛ

4.1. Байгаль орчин

Мэдлэг:- Байгальорчныбохирдол(агаар,ус,хөрснийгэхмэт)батэдгээрийншалтгаан- Байгальорчныбохирдлооссэргийлэх,багасгахаргазамууд- Байгалийнгамшигбааюултүзэгдлийнтөрлүүд(үер,ган,зуд,галтүймэр,

газархөдлөлт),тохиолдохшалтгаан,давтамж- Байгалийн гамшгаас урьдчилан сэргийлэх ба нөлөөллийг багасгах арга

замууд- Байгалийннөөцийнтөрөлбаашиглалт,хэрэглээнийөсөлт- Хэтхэрэглээ,түүнийгбууруулахаргазам- Амьдрахэрүүлорчинбүрдүүлэхаргазамууд- Хогхаягдал,түүнийтөрөл,хогхаягдлыгбагасгахаргазамууд- Ургамал,амьтнытөрөлзүйл,тэдгээрийгхамгаалахадхувьхүнийоролцоо- Хорт бодис (мөнгөн ус, цианит гэх мэт)-ын хэрэглээ ба байгаль орчин,

нийгэм,эдийнзасаг,эрүүлмэндэдүзүүлэххоруршигЧадвар:

- Байгальорчинтойзөвхарьцаж,түүнийгхайрлажхамгаалах- Цагагаарынмэдээуншиж,өөрийнамьдралахуйдаахэрэглэх- Усыг бохирдуулагч гол эх үүсвэрүүдийг мэдэж, сэргийлэх арга зам,

уламжлалтаргуудыгамьдралдааашиглах- Орчин тойрныхоо хөрсний элэгдэл, бохирдлоос шалтгаалж буй сөрөг үр

дагаварыгүнэлэн,урьдчилансэргийлэх- Хогхаягдлыгтөрлөөрньангилах,дахинболовсруулахбадахинашиглаххог

хаягдлыгялгах,хаях- Ахуйнгаралтайхогхаягдал(шил,лааз,хоолныүлдэгдэлгэхмэт)-ыгдахин

ашиглах- Гамшгийнүедөөрийгөөболонбусдыгхамгаалах,бусдадтуслах,мэдээлэх- Байгальтай зөвхарьцах,байгалийннөөцийг зөв зохистойхэрэглэхёстойг

ухамсарлах- Ашиг олох үүднээс хорт бодис (мөнгөн ус, цианит)-ыг хэрэглэхэд гарах

эрсдлийгтооцох,татгалзахХандлага:

- Байгаль хамгаалах орон нутгийн сайн дурын холбоо, нэгдэлд оролцох,хамтарчажиллах

- Байгальорчноотохижуулахбүхнийтийнажилдгэрбүлээрээоролцох- Орон нутгийн ургамал, амьтныг хайрлан хамгаалах ухамсар, үзэл

хүмүүжлтэйболох- Байгалийнгамшигтохиолдохзэрэгаливааэрсдэлдбэлэнбайх,урьдчилан

сэргийлэхдадалтайболох

4.2. Нийгэм, соёл

Мэдлэг:- Архи, согтууруулах ундаа, тамхи, мансууруулах бодис хэрэглэхийн хор

уршиг,хувьхүн,эрүүлмэнд,гэрбүл,нийгэмдүзүүлэхсөрөгүрдагавар- Тамхидалтбадамтамхидалтынхоруршиг- Эрүүламьдралынхэмхэмжээ,хувийнбанийгмийначхолбогдол- Эрүүлажтөрөлдхөдөлгөөнийачтусбазөвхооллолт- Хоолхүнсболонэмийнзохистойхэрэглээ- Хувьхүн,нутагорнысоёл,занзаншлынялгаа


- Жендерийнялгаабатэгшэрх- Ардчилалбазасаглал,сонгохбасонгогдохэрх- Уламжлалтзанзаншил,соёлынөв,тэдгээрийнтөрлүүд

Чадвар:- Архи, согтууруулахундаа, тамхи,мансууруулахбодисынхорхолбогдлыг

ойлгожтүүнээстатгалзах- Хортзуршилхэрэглэхээсзайлсхийхаргазамыгэзэмших- Дамтамхидалтынхорнөлөөгтайлбарлаж,бусдадойлгуулах- Архи, тамхи хэрэглэснээс гарах хохирлын эдийн засгийн тооцоог хийх,

эрүүлмэнд,нийгэм,орчиндүзүүлэхсөрөгнөлөөгухаарах- Хоолхүнснийзүйлс,эмийнбүтээгдэхүүндээрхзааварчилгаагуншиж,зөв

хэрэглэжзанших- Бусдынсоёл,занзаншлыгхүндэтгэх,бусадтайхамтранажиллах- Хүмүүсийгнас,хүйс,шашиншүтлэг,нутагус,ясүндсээрньялгаварлахгүй

ижилтэгшхандах,энэталаарбусдаднөлөөлөх- Сонгох,сонгогдохэрхэээдлэхдээбусдыннөлөөндавтахгүйбайх- Ардчилалбаүнэтзүйлсийгталаартайлбарлантаниулах- Ороннутгийннийгмийнасуудалдхувьнэмрээоруулах,оролцох- Уламжлалт зан заншил, соёлын өвийг ялгах, тэдгээрийг хамгаалах,

хадгалахадхувьнэмрээоруулахХандлага:

- Архитамхизэрэгхортзуршлаассэргийлдэг,өөрийгээудирданжолооддогбайх

- Өвчинтуссанүедэмхэрэглэхийгурьталболгохгүйбайх- Байнгындасгал,хөдөлгөөнхийх,биеийнтамираархичээллэх- Гэрбүлийнболонороннутгийнүнэтзүйлс,соёлынөвийгхамгаалах,хойч

үедээдамжуулах- Нийгэмдэхсөрөгүрдагавараассэргийлэхталаарүрхүүхэд,найзнөхөддөө

нөлөөлөх

4.3. Эдийн засаг

Мэдлэг:- Хувьхүнболонгэрбүлийнорлого,зарлагынтооцоо- Хувийнболонахуйнхэтхэрэглээ,түүнийгбагасгахаргазамууд- Өрхийнорлогообүрдүүлэхбизнесийнтөрлүүд- Ороннутгийнэдийнзасагтэерэгбасөргөөрнөлөөлөхүрдагаварууд- Бизнесийнтөрлүүдбаэрхлэхаргаухаан- Эрчимхүч,ус,түлш,хоолхүнсзэргээхэмнэх,зохистойашиглахаргууд- Малсүргийнбүтцийнзохистойхарьцаабабэлчээрашиглалт

Чадвар:- Өдөртутмынорлого,зарлагаазөвтооцох,хуримтлалүүсгэх- Өрхийнорлогобүрдүүлэхэхүүсвэрийгдээшлүүлэхаргазамыгэрэлхийлэх- Хувийнбаөрхийнхэрэглээгээтооцох,хэтхэрэглээнээстатгалзах,хэмнэлт

гаргах- Бэлчээрийнзөвхуваарилалт,ашиглалт,талхлалтаасхамааранмалсүргийн

бүтцийнзохистойхарьцаагбаримтлах- Гэрахуйнцахилгаанхэрэгсэл(комьютер,индүү,цахилгаанзуухгэхмэт)-ээ

бүрэнунтраах,эрчимхүчийгхэмнэхаргуудыгашиглах- Эрчимхүч, бензин зэргийг ашигласныхэрээрбайгальорчинбохирдуулж

байгаагааухамсарлах,бусдадтайлбарлантаниулахХандлага:

- Өрхийнорлого,зарлагадүндэслэнхэрэглээндээхяналттавих,өдөртутамхэрэглэдэг нөөц (гэрэл, дулаан, цахилгаан, илчлэг, температур гэх мэт)-дхэмнэлттэйхандах


- Ахуйн хэрэглээндээ ашиглаж буй байгалийн нөөц, баялгийг хэмнэх(хэрэглээнийусаахэмнэх,түлшээхэмнэхгэхмэт)сэтгэлгээтэйболох,өдөртутмынамьдралдаахэвшүүлжзанших

ҮнэлгээТогтвортой хөгжлийн боловсролын талаар суралцагчийн мэдлэг, чадварыг үнэлэхдээерөнхий ахицыг харгалзах ба амьдралд тулгарч буй янз бүрийн асуудалд хандаххандлагынөөрчлөлтийгхаргалзахбазөвзанзүйлтөлөвшсөнбайдлаарньүнэлжболно.Жишээнь:архи,тамхихэрэглэхээбольсон,шүдээугаахүедсавандусхийжхэрэглэдэгболсонгэхмэт.Гэвчагуулгадорсонзаримтодорхойзүйлдээр(жишээлбэл:уламжлалтзангилаа хийж сурах гэх мэт) сурчмэдсэн болон чадвар эзэмшсэн байдлаар дүгнэж,ахицынтөвшингээрүнэлнэ.

Арга зүй“Тогтвортой хөгжлийн боловсрол” бүрэлдэхүүн хэсгийн хүрээнд мэдлэг чадварыгэзэмшүүлэхдээюуныөмнөтухайнсэдэвтэйхолбоотойбодитжишээ-кейсцуглуулж,түүндээрүндэслэнэрэгцүүлэнбодох,хэлэлцэхаргыгөргөнхэрэглэнэ.Энэньтодорхойнэгхувьхүндтохиолдсонболонороннутагттохиоолдсонжишээбайжболно.Жишээнь:зөвхооллолтындэглэмбариагүйгээсбиеийнжинньнэмэгдсэн,биеийнжингээбагасгахынтулдхөдөлгөөн,дасгалыгэрхэмлэхээсээилүүэлдэв“сүлжээ”-нийэмхэрэглээдүрдүндхүрээгүйнэгнийтухайсэдэвуншаадөөртиймзүйлтохиолдволямаршийдвэргаргахвэ?гэсэнасуулттавих,хэлэлцүүлэхгэхмэт.

Хэрэглэгдэхүүн• Байгальорчныболовсрололгоходзориулагдсан“Эхдэлхий”багцматериалууд:“Эх

дэлхий-1”:Усчандманьэрдэнэ(2004),“Эхдэлхий-2”:Цэвэрорчинбиднийамьдрал(2006),“Эхдэлхий-3”:Байгалийнгамшгаассэргийлье(2009)

• Арвайнгурилчамттайдаа..• Гялгаруутхаягдалмөнүү• Ёсёмбогор• Зөвзангидажсурвалч• Нигшингэбэлтгэх• Минийөвбиднийх...• Хогхаягдлыгдахинашиглажболохуу• Хортоншавьжустгах• Болгоомжил(зурагтхуудас)• Тамхи-чимээгүйдайсан(зурагтхуудас)• Таныбиеийнжинхэвийнүү?(зурагтхуудас)• Хоолхүнснийзохистойхэрэглээ(зурагтхуудас)• Элгээхамгаалья(зурагтхуудас)• Тамхи-Утааттахал(зурагтхуудас)• Хүсвэлхогбиш(зайнысургалтынCD.,УБ.,2004


БСШУ-ны сайдын 2010 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 556 дугаар тушаалын

2 дугаар хавсралт

АМьДРАХ УХААНД СУУРИЛСАН БИЧИГ ҮСГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР


Бичиг үсгийн боловсрол бол хамгийн анхан шатны суурь боловсрол бөгөөдүүнээс эхлэн боловсролын цаашдын түвшингүүд болох бага, суурь гэхчлэн бусадболовсролынтүвшингээрсуралцахболомжтойбилээ.

ДэлхийнийтийнтомоохонзорилтуудболохМянганыХөгжлийнзорилт,Дакарынүйл ажиллагааны бүтэцчилсэн хүрээ-Бүх нийтийн боловсролын зорилт, “Бичигтэн”болохНҮБ-ын10жилболонНҮБ-ынТогтвортойхөгжлийнболовсролын10жилийнхүрээнд бүх улс орны өмнө тулгарч буй нэгдмэл нэг зорилт бол хүн амынхаа бичигүсгийнболовсролыгдээшлүүлэхзамаарамьдрах,ажтөрөхухаандсургах,амьдралынчанарыгдээшлүүлэнядуурлыгбууруулах,байгальорчиндээлтэйамьдралынзөвзанүйлтөлөвшүүлэхявдалюм.Тухайлбал,Дакарынүйлажиллагааныбүтэцчилсэнхүрээ-Бүхнийтийнболовсролын6зорилтодтусгасан“нийтхүнамынбичигүсгийнболовсролынтүвшинг50хувиардээшлүүлэх”,“залуус,насандхүрэгчдийнамьдрахухаанычадварыгдээшлүүлэх”,Мянганыхөгжлийнзорилтын“бүхнийтээрбагаболовсролэзэмших”зэрэгзорилтуудынхүрээндулсоронболгонөөрөөрсдийнонцлогт тохирсонхэтийнболондундхугацаанытөлөвлөгөө гарганмөрдөжбайна.МанайулсБоловсролынсалбарынмастер төлөвлөгөөндөө хүн амын бичиг үсгийн болон амьдрах ухааны боловсролынүйлчилгээгдээшлүүлэх, хүртээмжчанарыг сайжруулах талаар тодорхой зорилтуудыг(“Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол”бүлэгтзаасан)дэвшүүлсэнньдээрхзорилтуудыгхэрэгжүүлэххөшүүрэгболжбайна.

Өнөөдөрдэлхийнхэмжээгээр700гаруйсаянасандхүрэгчбичигүсэгмэдэхгүйбайгаагийндотор60гаруйхувийгэмэгтэйчүүдэзэлжбайна.Түүнчлэнсургуулийнгадна300-аад сая хүүхэд байгаа нь бичиг үсэг үлмэдэгч насанд хүрэгчдийн тоо дорвитойбуурахгүйбайххандлагыгилэрхийлжбайгааньсэтгэлзовоосонасуудалболжбайна.Манай орны хувьд ч бичиг үсгийн боловсролын түвшин харьцангуй өндөр боловчанхаарвал зохих асуудал байсаар байна. Тухайлбал, 2000 оны хүн ам, орон сууцнытооллогоор 15 ба түүнээс дээш насны бичиг үсэг үл мэдэгч 34 гаруй мянга байгаахэмээсэнболовчэнэнь зөвхөнаманасуулгандүндэслэсэнтулучирдутагдалтайюм.Нөгөөталааролонулсынболонзаримтөрийнбусбайгууллагуудынхийсэнсудалгаагаарнасанд хүрэгчдийн дотор бичиг үсэг үл мэдэх явдал тийм ч санаа зовохооргүй бусхэмжээнд байгааг илтгэж байна. Ганц жишээ дурдахад Албан бус боловсрол, зайнысургалтынүндэснийтөвөөс2005ондболовсролгүйболонсургуульзавсардсангэх1000орчим хүний бичиг үсгийн боловсролын түвшинг тусгайлсан тестээр судалж үзэхэд45 орчимхувь нь бичиг үсэгт огт тайлагдаагүй гэсэн дүн гарч байсан билээ.Энэньхэдийгээрцөөнхүнийгхамарсанболовчболовсролынтүвшиндоогуургэгдэхиргэдийнбичигүсгийнтүвшинголонулсынжишигттохирсонтестээршалгажүзвэлямарчдүнгарчболзошгүйгхаруулсанюм.

НҮБ-ын Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллага-ЮНЕСКО-гоосболовсролынталаарбаримталжбуйтэргүүлэхчиглэлийннэгнь“тэгшхамрахболовсрол”(inсlusive education) буюу боловсролын тэгш байдал юм. Энэ нь нийгмийн гишүүнбүр,хүнбүр,нас,хүйс,оршинсуухбайдал,шашиншүтлэг,үндэстэнястан,хөгжлийн


бэрхшээлтэйэсэхээсүлхамааранболовсролынүйлчилгээгхүртэхэрхтэйбөгөөдүүндсургалтынбүхшатныбайгууллагынүүрэгнэнихбилээ.Ялангуяасургуулийнгаднабуйхүүхэд, тухайннасандаа зохихшатныболовсрол эзэмшижчадаагүйнасандхүрэгчидболон бичиг үсэг үл мэдэгчид, үндэсний цөөнхөд боловсролын үйлчилгээг тэгшүзүүлэхэдалбанбусболовсролынбайгууллагуудынгүйцэтгэхүүрэгихюм.

Сүүлийнжилүүдэдманайдсургуулийнгаднабуйхүүхэдзалуустболовсролынхүртээмжийгнэмэгдүүлэхэднэлээдтодорхойахицгарч,сургуульдхамрагдалтнэмэгдэн,бичигүсэгүлмэдэгчнасандхүрэгчдийнтообуурчбайгаачказах,туваиргэдийндоторбайдалтөдийлэнсайжрахгүйбайна.Энэбайдлыгөөрчилж,алслагдсаннутгийнхүнам,түүнийдоторүндэстнийцөөнхийнболовсролыгдэмжих, боловсролынүйлчилгээнийхүртээмжийгдээшлүүлэхталаартөрөөсанхаарчбуйннэгилрэлньМонголулсынзасгийнгазраас НҮБ-ын төрөлжсөн байгууллагуудтай хамтран хэрэгжүүлж буй “Монголынхөдөөгийнхүн амынамьдралынбаталгаагнийгмийнижбүрэнүйлчилгээгээрхангахнь”төсөлюм.Энэхүүтөслийннэгүндсэнзорилтболох“Хөдөөгийнхүнамдзориулсаналбан бус боловсрол болон мэдээллийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор ороннутгийн иргэдийн сургалтын төв байгуулан улмаар бичиг үсэг тайлагдалтын хувийгнэмэгдүүлэх”(зорилт2.1)зорилтынхүрээнд“Амьдрахухаандсуурилсанбичигүсгийнсургалтынхөтөлбөр”-ийгболовсруулангаргажбайна.

Хөтөлбөрийн зорилго нь насанд хүрэгчдийн бичиг үсгийн мэдлэг чадварыгдээшлүүлэх,улмаарамьдрах,ажтөрөхухаандсурганамьдралынчанарыгдээшлүүлж,нийгмийнбаталгаагхангахявдалюм. Хөтөлбөрийн зорилт ньдарааххэдхэдэнхэсгээсбүрдэжбайна.Үүнд:

• Бичигүсэгүлмэдэгчнасандхүрэгчдийгбичигүсэгттайлах,ялангуяаүндэстнийцөөнхийнбичигүсэгттайлагдалтынтүвшингнэмэгдүүлэхэдтуслах

• Бичиг үсэг бага мэдэгч насанд хүрэгчдийн унших, бичих, тооцоолох мэдлэгчадварыгдээшлүүлэхзамаармэдлэгчадварынтүвшингахиулах

• Бичиг үсгийн дараах сургалтаар дамжуулан амьдрах ба аж төрөх ухаандсуралцуулах, ингэснээр өрхийн орлогоо нэмэгдүүлж, амьдралын чанараадээшлүүлэхэдньдэмжлэгүзүүлэх

• Насанд хүрэгчдийн, ялангуяа алслагдсан нутгийн болон үндэстнийцөөнхийнбичигүсгийнболовсролыгдээшлүүлснээрбүххүнамыгфункциональбичигтэнболгох

“Амьдрах ухаанд суурилсан бичиг үсгийн сургалтын хөтөлбөр”-ийгхэрэглэгчүндсэнзорилтот бүлэгньбичигүсэгтэхлэнсуралцагчболонбичигүсгийндараахчадвараадээшлүүлэхийгхүссэннасандхүрэгчид,түүнийдоторалслагдсаннутгийнхүнамболонүндэстнийцөөнхбайхболно.Түүнчлэналбанбусболовсролынбичигүсгийнсургалтынбагшнар,биедаансуралцагч,бичигүсгийндараахсургалтаардамжууланамьдрах,ажтөрөхухаандсуралцагчхэнчашиглахболомжтой. СургалтынхөтөлбөрийгБСШУЯ-наасболовсрууланмөрдөжбуй“Тухайнболовсролын үндэсний сургалтын хөтөлбөрийн бүтэц” (БСШУ-ны сайдын2009 оны 202 тоот тушаалаар батлагдсан)-ийг үндэс болгон а) “агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг”, б) хүлээгдэж буй үр дүн, в) “агуулга”(мэдлэг,чадвар,хэрэглээ,үнэлгээ),г) “арга зүй, д) “хэрэглэгдэхүүн”гэсэн5хэсэгтэйгээравчүзэв.Энэхүүбүтцийгтогтоосонзарчимбахөтөлбөрттодорхойлсонбайдлыгтусбүрдньавчүзье.

А. Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг:Ази-Номхондалайнорнуудынтуршлага,үндэстнийцөөнхийнбичигүсгийнболовсролынталаарЮНЕСКО-гоос гаргасан судалгаа, зөвлөмжийг гол болгохоос гадна өөрийн оронд


тулгамдажбуйасуудлууд,ороннутгийнхэрэгцээ,шаардлагыгтодорхойлсонсудалгааны дүн зэргийг үндэс болгон сургалтын хөтөлбөрийн агуулгынтогтолцоогдараах6бүрэлдэхүүнхэсэгтэйгээравчүзэжбайна.Үүнд:

1. Бичиг үсэг Энэхүү хөтөлбөрийн “Бичиг үсэг” хэмээх бүлэг нь суралцагчдад эх хэлнийхэмхэмжээнийдагууярих,унших,бичих,тооны4үйлдэлхийханханшатнымэдлэг,чадвар эзэмшүүлэхэд чиглэх бөгөөд унших, ярих, бичих, тооцоолон бодох дадлагагэсэн гурван дэд сэдвээс бүрдэнэ. Унших дадлагын хэсэгт авиа зүйд суурилсан зөвбичих дүрмийг эзэмшүүлэхэд хялбар дөхөм байх үүднээс эгшиг, эгшигт гийгүүлэгч,заримдаг гийгүүлэгч,онцгойдөрвөнгийгүүлэгч, туслахэгшгийгбагцланнүдлэх, зөвдуудажсурахявцадүе,үг,өгүүлбэр,эхунших,томүсэг,цэг,тэмдгийнутгыгзөвойлгожунших,эхийнутгасанаагзөвойлгохмэдлэг,чадварэзэмшүүлнэ.Суралцахявцадардынуламжлалтзанзаншил,хүүхдийнхүмүүжил,өрхийнорлогынталааруншиж,амьдралахуйдаахэрэглэхдадлагахийхбөгөөдцаашидсуралцагчөөртөөхэрэгтэйбүхмэдээллийгуншижойлгох,бусдадярихдамжуулахчадвартайболохүүдхаалгыгнээхзорилготойюм.Бичихдадлагынхэсэгтүсэг,үе,үг,өгүүлбэр,цифр,тэмдгийгзөвтехнологиорбичихөөрийнболонгэрбүлийнхнийовогнэрийгбичих,анкетбөглөх,өрхийнорлого,зарлага,малынтоозэргийгбичижтэмдэглэхдасгалхийхявцадзөвбичиханханшатнымэдлэг,чадварэзэмшүүлнэ.Тооцоолонбодохдадлагынхэсэгтарифметикийн4үйлдэл,цаг,урт,хүндийнхэмжүүрийннэгжийнтухайанханшатнымэдлэг,чадварэзэмшүүлж,амьдралахуйдхэрэглэхдасгалхийнэ.

2. Эрүүл мэнд Бид бичиг үсэгт сургаж, тоо бодохыг маш сайн заадаг хэрнээ аж амьдралаатөлөвлөхурчадваролгох,амьдралынэрүүлхэвмаягийгтөлөвшүүлэх,эрүүлмэндийнталаар хэрэгцээтэй мэдлэг, боловсролыг нь шаардлагын хэмжээнд хүртэл олгожчадахгүй байна. Гэтэл асар хурдтай өөрчлөгдөж буй өнөөгийн нийгмийн орчиннасанд хүрэгчдэд төдийгүй хүүхэд, өсвөрнасныхныг ч тойролгүй тэдэнд амьдралынтомоохонсорилт,дарамтшахалтүүсгэжбайгаабилээ.Иймдтусхөтөлбөрийн“Эрүүлмэнд” бүлгийг “Эрүүл мэндийн боловсролын стандарт”, “Бага, дунд боловсрол –эрүүлмэндийнболовсрол”зэрэгбаримтбичигттулгуурланбусадбүлгийнагуулгатайдавхардуулалгүй“Эрүүлбие”,“Гэрахуйнэрүүлорчин”гэсэн2дэдсэдвийгсудлуулаххэлбэрээрболовсруулсанболно.“Эрүүлбие”дэдсэдэвтхувийнэрүүлахуй,хооллолт,хөдөлгөөнхэмээххувьхүнбүрийнмэдвэлзохих,хүнболгоныөдөртутмынамьдралдхэрэглэгдэхмэдлэг,чадварыголгохагуулгыгбагтаанөгсөн.“Гэрахуйнэрүүлорчин”дэдсэдвийгсудалснаарсуралцагчамьдарч,ажиллажбуйорчныхооэрүүлмэндийнасуудлыгшийдвэрлэхмэдлэг, чадвартайболохюм.Тусбүлгийнмэдээллийгбагшзаавал эрүүлмэндийнхичээлийнтусгайцаггарганзаахалбагүй.Эрүүлмэндийнмэдээлэлөгчбуйсэдвийгуншиж,бичиж,тоолжсурахявцадньдавхарөгөхболомжтойюм.Ингэснээрсуралцагч бичиг үсэгт суралцах, бичиг үсгийн боловсролын түвшингээ дээшлүүлэхявцдаа өөрийн болон бусдын эрүүлмэнд, орчны эрүүл ахуйг сахин хамгаалж, эрүүлхарилцааныёсзүй,хэмхэмжээгбаримталжсурна.

3. Амьдрах, аж төрөх ухаан Амьдрах ухаан, амьжиргааны ухаан, аж төрөх ухаан гэж олонтаа сонсогдож,яригдаж байгаа өнөөгийн нийгэмд насанд хүрэгчдэд энэ талын боловсролыг бичигүсгийн сургалттай хослуулан эзэмшүүлэхэд энэ бүрэлдэхүүн хэсгийн гол агуулгаоршиж байна.Дээрх олон ухаантай хүнийгманай ахмад, хуучцуул “амьдралын харухаантай”гэжярьдагчлантэдгээрийгнэгтгэн“амьдрах, аж төрөх ухаан”гэжагуулгынтогтолцооны энэхүү бүрэлдэхүүн хэсгийг нэрлэсэн бөгөөд дунд шатны сургалтадхувьхүнталаасөөрийнзанбайдлынтөлөвшилболоодбусадтайхарилцаххарилцааны


эерэгхандлагыгбийболгох,гүнзгийшатандөрхийнорлого,амьжиргаагаадээшлүүлэхагуулгуудыг багтаахыг хичээлээ.Шат бүрийн агуулгын бүрэлдэхүүн хэсгүүд дотроодэд сэдвүүдээс тогтох ба сургалтын арга зүйд дурдсанчлан суралцагчийн хэрэгцээ,сонирхлындагуусонгонсудална.Түүнчлэнүнэлгээ,аргазүйдбайгаазөвлөмж,хүснэгтг.м зүйлийг үлгэрчилсэн загвар байдлаар гаргасан тул бусад агуулгын тогтолцооныбүрэлдэхүүнхэсэгтнийцүүлэнашиглахболомжтой.

4. Иргэний ухамсар

Хүн амын бичиг үсгийн чадварыг дээшлүүлэх замаар өөрийн болон гэр бүл,нийгмийн өмнө хүлээх үүрэг, хариуцлагаа ухамсарладаг хувь хүнийг төлөвшүүлэхэдэнэхүүхэсэгчиглэгдэнэ.Агуулгынтогтолцооныэнэхүүбүрэлдэхүүнхэсэгнь1)Хувь хүний ухамсар,2)Гэр бүлийн ухамсар,3)Нийгмийн ухамсаргэсэнгурвандэдхэсэгтэйгээрбичигүсгийндундболонгүнзгийшатнысургалтандхэрэглэгдэнэ.

5. Мал, малын бүтээгдэхүүн Малболмонголхүнийголамьзуулга,Монголулсынэдийнзасгийнэхүндэс,эрхлэхүндсэнажахуйньбилээ.Үүнээсгаднамонголүндэстэнугсаатныязгуурсоёлцөммалтайгаахолбогддог.Монголхүнийахуйамьдрал,ажилхөдөлмөр, занзаншил,ёссуртахуун,сурганхүмүүжүүлэхухаан, гүнухаан,шашиншүтлэг,хуульцааз,дайнбайлдаан, үүх түүх, урлаг соёл, аман ба бичгийн уран зохиол, зугаа цэнгэл, наадамтоглоомгээдоюуныбүхлхүрээндтүүнчлэноромжсууц,хувцасхунар,хоолундгээдэдөлгийнбүхийлтөрөлдмалынтухайсоёлнэвтшингэнхадгалагдсанбайдаг.

“Мал, малын бүтээгдэхүүн” хэмээх энэхүү бүрэлдэхүүн хэсэг нь сургуулийнгадна буй насанд хүрэгчдэд мал маллах арга ухаанд суурилан тэдний бичиг үсгийнчадварыг дээшлүүлэх албан бус сургалтыг ерөнхий удирдамжаар хангана. Агуулгынтогтолцооныэнэхүүбүрэлдэхүүнхэсэгнь1)Мал маллах арга ухаан,2)Малын хишиг буянгэсэнхоёрдэдхэсэгтэйгээрбичигүсгийндундболонгүнзгийшатнысургалтандхэрэглэгдэнэ.

6. Байгаль орчин Хүнтөрөлхтнийамьдарчбуйэнэзуунддэлхийдахинднэнтулгамдсанасуудлыннэгньбайгальорчныасуудалюм.Хүнөдөртутамхүрээлэнбуйорчиндньхэрхэнөөрчлөлторжбуйгмэдэрдэггүйболовчхүнбабайгальорчныхарилцаахэвийнхэмжээнээсхэтэрч,бүраюулынгэмээрбайдалдоржбайгааголонулсорондхүлээнзөвшөөрчбайна.Өөрөөрхэлбэлэкологийнаюулнүүрлээдбайгааэнээринүедтүүнийгбүрмөсөнтасланзогсоожчадахгүйчбагасгах,сааруулах,өнөөгийнбайдлыгньхадгаланүлдээххамгийнголаргазамболбүхнийтээрболовсрол,мэдлэгээдээшлүүлэхявдалюм.

Экологийнаюулдманайорончөртөхньгарцаагүйтулодоохондооунагантөрхньалдагдаагүйбайгаабайгальорчноохамгаалах,хадгалах,нийгмийнорчиндаятухтайажтөрөхөднэмэрболохүүднээсэнэсэдвийгсонгоноруулсанболно. Бүх насны хүн амын экологийн боловсролыг дээшлүүлэх, цэвэр орчинд аятухтай аж төрөхөд туслах, байгаль орчноо хадгалан хамгаалах үзэл бодол, мэдлэгтөлөвшүүлэхэдсургалтынзорилгооршино.Энэагуулгынтогтолцооныбүрэлдэхүүнхэсгийгдараахчиглэлээрашиглажболно.Үүнд:

- хүүхэд,насандхүрэгчдэдзориулсансургалтявуулах- ороннутгийниргэдэдяриатаниулгахийх- сургуулийнсурагчдадхичээлээсгадуурдугуйлан,нэмэлтсургалтзохионбайгуулах- хаягдалзүйлсийгашигланахуйнхэрэгцээтзүйлсхийхзэрэг.


Б. Хүлээгдэж буй үр дүн: Агуулгынтогтолцоонытухайнбүрэлдэхүүнхэсгийнхүрээндмэдлэг чадвар эзэмшиж, түүнийгээ амьдралд хэрэглэн, суралцах үйл ажиллагаанаасхүлээгдэжбуйүрдүнг4-5төрлөөртусбүрдньтодорхойлов.Эдгээрүрдүнньбичигүсгийнсургалтынтүвшинболонагуулгынтогтолцооныбүрэлдэхүүнхэсэгбүрийнагуулгаасхамаарчөөрөөронцлогтой.Жишээнь,“Бичигүсэг”-ийнанханшатнысургалтандхүлээгдэжбуйүрдүнд:

• Орчинцагийнмонголхэлнийдуудлагынхэмхэмжээнийдагуузөвярих• Өөртөөболонбусдадунших(минутанд50-аасдоошгүйүг),ойлгох• Бичмэлэхсурвалжаасмэдээлэлавах, ашиглах,хэрэгцээтэй зүйлээбичиж

тэмдэглэх• Намтар,захидал,зурвасбичих,тэмдэглэлхөтлөх• Ахуйнтооцоохийх,өрхийнорлогоонэмэгдүүлэх• Эцэгэхийнүүрэг,хүүхдийнхүмүүжлийнталаармэдээлэлавах,ашиглах• Цаашид бичиг үсгийн чадвараа сайжруулах, бие даан сурах эрмэлзэлтэй

болох “Иргэнийухамсар”-ындундшатнысургалтынүрдүнд:

• Өөрийгөөболонбусдыгхүндэтгэхухамсар,соёл,ёсзүйнталаармэдлэгтэйболно

• Хувьхүнийзүгээсгэрбүл,нийгмийнамьдралдоролцохоролцоо,холбогдоххуульхийгээдёсзүйндүрмүүдийгхэрэгжүүлэхчадвартайболно

• Өөрийгөөхөгжүүлэх,гэрбүл,өвгөдхөгшдөөэнэрэнхамгаалах,амьдралааавчявахчадвартайболно

• Гэрбүл,хамтолон,нийгэмдээүлгэржишээүзүүлдэг,нутагорныхөгжилдхувьнэмэроруулахаарбусадтайхамтранажилладагиргэнболонтөлөвшинөгэхмэт.

В. Агуулга: Агуулгынмэдлэг,чадвар,хэрэглээгэсэнгурванхэсгийгдараахбайдлаархүснэгтээрүзүүлэв.Тухайлбал,“Эрүүлмэнд”хэсгийнхүрээндэх“мэдлэг,чадвар,хэрэглээ”-нийзаримжишээгавчүзье:

Мэдлэг Чадвар Хэрэглээ•Амныхөндийнэрүүлахуй•Арьс,үс,хумс,гархөлнийарчилгаа

•Хувийнариунцэврийнхэрэгслүүд

•Арьс,үснийхээонцлогттохирсонгоосайхныбүтээгдэхүүнийгзөвсонгож,хэрэглэх

•Сүү,өндөг,хүнснийногоозэргийггэрийннөхцөлдашигланарьс,үсээарчлах

•Хувийнариунцэврийнхэрэслээзөвсонгож,арчилж,ашиглах

• Биеийнболонулирлынонцлогттохирууланхувцаслах

•Эмийнзаавар,хүнснийбараанышошгоунших,зөвхэрэглэх

•Шүдээтогтмолзөвугаах,арчилах

•Гоосайхныбүтээгдэхүүнийзөвсонгож,хэрэглэдэгбайх

•Биеэарчилж,ариунцэврийгтогтмолсахих

•Хувийнариунцэврийнхэрэгслээбусадтайсольжхэрэглэхгүйбайх

•Биеийнонцлог,тодорхойнөхцөлбайдалдтохирууланхувцаслах

• Уламжлалтхоолхүнс–сүү,маханбүтээгдэхүүн

• Хоолхүнсгэрийннөхцөлдбэлтгэхарга/айраг,ааруул,мойлтойтос,ээзгий,цөцгий,арвайнгурил,борц,каз,бесбармакг.м./

• Үндэстэн,ястныцөөнххүнамынхэрэглэжирсэнуламжлалтхоол,хүнсийгболовсруулах,бэлтгэх

• Хүнсээзөвхадгалах• Өрхийн7хоногийнхоолны

цэсгаргах,хоолнынэртөрлийголшруулах

•Хүнснийбүтээгдэхүүнсонгохдоохугацаагхаржзанших

•Зөвзохистойхооллохдэглэмбаримтлах

•Эрүүлмэндээхамгаалахзорилгоорзаримхоолноостатгалзах

Эдгээрийгтусбүрдньтайлбарлая.


• “Мэдлэг” баганадагуулгынтогтолцоонытухайнбүрэлдэхүүнхэсгийнхүрээндэххүлээгдэжбуйүрдүндхамаарахүндсэнмэдлэгүүдийгтодорхойлов.Эдгээрнь тухайн хэсгийн агуулгаасаа хамаараад баримтын, ухагдахууны болон аргаүйлдлийн (процедур)мэдлэгийнтөрлүүдээсбүрдэжбайна.Жишээнь:“Бичигүсэг” гэсэн анхан шатны суралцагчдын судлах хэсгийн хүрээнд бол “уншихярихдадлага”,“бичихдадлага”,“тооцоолжбодох”гэхзэрэгбаримтынмэдлэгголлож байна.Харин бичиг үсгийн сургалтын дундшатанд бол ухагдахуунымэдлэг нэлээд түлхүү орсон болно.Жишээ нь: “Эрүүл мэнд” хэсэг дээр буй“эм хэрэглээ”, “архи тамхины хор уршиг” гэх мэт, “Байгаль орчин” хэсгийнхүрээн дэх “байгалийн гамшигт үзэгдэл”, “хог хаягдлын төрлүүд” гэхмэтээртодорхойлсонньухагдахуунымэдлэгюм.

Арга-үйлдлийн мэдлэгийн төрөл нь голчлон бичиг үсгийн сургалтынгүнзгийрүүлсэншатандхэрэглэгдэхбөгөөдэнэньтухайнхэсгийг судалснаарамьдрал,ажтөрөлдхэрэгтэйямарзүйлсийгхийж,гүйцэтгэхсурахадхэрэгтэйарга,технологизэргийгилэрхийлжбайна.Жишээнь:“Эрүүлмэнд”хэсэгдээрбуй “Сүү, хүнсний ногоогоор бүрхэвч, түрхлэг хийх арга” гэх мэт, “Иргэнийухамсар” хэсэг дээрх “олон нийтийн газар биеэ зөв авч явах соёл” гэх мэт,“Амьдрах аж төрөх ухаан” хэсгийн хүрээнд буй “хоол хүнс гэрийн нөхцөлдбэлтгэхарга”зэрэгньарга-үйлдлийнмэдлэгболно.

• “Чадвар”баганадагуулгынтогтолцоонытухайнбүрэлдэхүүнхэсгийнүндсэнасуудлыг шийдэх арга ба үйлийг тодорхойлсон бөгөөд энэ нь харилцааны,тооцоолол мэдээллийн, хувийн зохион байгуулалт болон өрсөлдөхүйн,нийгэмшихүйн чадварын төрлүүдийг хамарч байна.Жишээ нь: Бичиг үсгийнанханшатнысуралцагчид“гийгүүлэгчийгзөвтаних,дуудах,үзсэнүсгээрүе,үгбүтээх”,“томүсэг,цэг,тэмдгийнутгыгзөвойлгожунших”,“өөрийгөөболонгэрбүлийнхнээ танилцуулах (амаар)”, “хүсэл сонирхол, боломж, бэрхшээлийнхээталаар ойлгомжтой ярих” гэх мэт, агуулгын тогтолцооны “Мал, малынбүтээгдэхүүн”хэсгийнхүрээндбол“малынтоногтөхөөрөмж,хэрэгсэлхийх”,“малын өвчнийг гэрийн нөхцөлд эмчлэх”, “Байгаль орчин” хэсгийн хүрээнд“хог хаягдлыг ялгах, ангилан хаях”, “дахин ашигладаг ба ашиглагддаггүй хогхаягдлыгялгахтэмдэглэгээгуншиж,ашиглах”гэхмэт

Түүнчлэн чадварыг тодорхойлохдоо аль болох суралцагчийн бичиг үсгийнчадварын хөгжил, амьдралын хэрэгцээ болон орон нутгийн онцлог, үндэстэнястны уламжлал зан заншилтай нь холбохыг зорилоо. Тэр бүр “нутгийнуламжлал,занзаншил”-ыгтодруулаагүйчугтаатухайнчадварыгбичигүсгийнбагшболонсуралцагчөөрсдийнтуршлага,боломжидтүшиглэхньзүйтэйюм.Жишээнь:“цагаанидээгамтлагболгоходжимсжимсгэнэ,байгалийнгаралтайбүтээгдэхүүн хэрэглэх” гэсэн чадварын хүрээнд тухайн нутгийн онцлог банутгийнзанзаншилдтохирсонямараргыгсонгонавахньбичигүсгийнбагшболонсуралцагчдаднээлттэйбайхболно.

• “Хэрэглээ” баганад агуулгын тогтолцооны тухайн бүрэлдэхүүн хэсэг тусбүрийнхүрээндэзэмшсэнмэдлэг,чадварүйлийнбаримжаагашигланамьдрал,аж төрөлдөө хэрхэн хэрэглэх, тулгарсан асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэхийгтодорхойлов. Өөрөөр хэлбэл “дотоод ба гадаад хэрэглээ”-ний аль алиныг ньтусгасанболно.Ялангуяаөдөртутмынамьдралынбайдлыг(контекст)ойлгох,бичиг үсгийн анхан болон дунд, гүнзгий шатны түвшин бүрээр суралцагчамьдралд тохиолдсон асуудлаа шийдвэрлэх, бусдад тайлбарлан таниулждамжуулах,үрхүүхэд,айлсаахалтындаатуслах,өөрсдийннийгэмдэхбайрсууриа


нэмэгдүүлж, амьдрах чадвараа дээшлүүлэх, харилцаанд суралцах, хэрэглэхталаартүлхүүтодорхойлонорууллаа.Ингэснээрбичигүсгийнсуралцагчмэдлэгчадвараа дээшлүүлэх, аливаа асуудлыг эргэцүүлэн бодох, амьдралд хэрэгтэйшийдвэр гаргахдаа өмнөх туршлага, сургалтын явцад эзэмшсэншинэмэдлэг,чадвараанэгтгэнхэрэглэхболомжийголгожбайна.

“Хэрэглээ”-гтодорхойлохдоободитамьдралынжишээ,ороннутгийнболонүндэстэнзанзаншлыннөхцөлбайдалдээржишээлэнилэрхийлэхчиглэлийгголболгов.Жишээнь: “Эмийн заавар унших, ашиглах” “хаяг, зарлал, реклам унших”, “телевизийнхөтөлбөрунших”(“Бичигүсэг”хэсэгдээр),“хүнснийбүтээгдэхүүнхудалданавахдааүйлдвэрлэсэн хугацааг харж занших”, “биеийн үндсэн үзүүлэлтийг ашиглаж, биеийнжингээхэвийнбайлгахаданхаарах”(“эрүүлмэнд”хэсэг)гэхмэт.

• Үнэлгээ: Энэ хэсэг нь агуулгын нэг бүрэлдэхүүн боловч хүснэгтийн баганаболгонүзүүлэхэдтохиромжгүйтулдээрдурдсан“мэдлэг,чадвар,хэрэглээ”тусбүрийн дараа оруулав. Үнэлгээ хэсэгт тухайн сэдвийг судалснаар хүлээгдэжбуйямарүрдүндхүрэхийгилрүүлэхшалгууруудыг эхэндньжагсаанбичиж,заримжишигдаалгавар,түүнийгхэрхэнүнэлэхзааврыгоруулсанболно.Өөрөөрхэлбэл,эдгээршалгуурүзүүлэлттусбүрээрүнэлгээхийснээртодорхойсэдвийнхүрээндбичигүсгийнболовсролэзэмшихүйлявцынүрдүнгсайжруулах,анханшатны болон дараах шатны түвшинд суралцагчдын мэдлэг, чадвар, хандлагахэрхэнхөгжиндэвшижбайгаагтодруулахадзориулагдахболно.

Албан боловсролын сургалтаас ялгаатай нь насанд хүрэгчдийн бичиг үсгийнсургалтын явцад багш суралцагчийг байнга дагаж, анхаарч, туслан үнэлэхболомжгүйтулзаримтохиолдолдсуралцагчөөрөөөөрийгөөүнэлэхдаалгаврыгтүлхүүоруулав.Энэньнасандхүрсэнсуралцагчтулбиедаансуралцах,мэдлэгболовсролоодээшлүүлэххандлагатөлөвшихөдчтустайхэмээнүзэжбайна.

Г. Арга зүй: ЭнэхүүсургалтынхөтөлбөрийнаргазүйньүндсэндээБСШУЯ-наасгарганбаримталжбуйБага,дундболовсролынстандартынаргазүйнхөгжлийнзарчимдүндэслэсэнбөгөөдагуулгынтогтолцооныхэсэгтусбүрийнагуулга,бичигүсгийнболовсролынтүвшин,насандхүрсэнсуралцагчдынамьдралынтуршлага,сэтгэхүйнтүвшин,хандлагазэрэгонцлогийгтусгасантулхэсэгтусбүрдтусадньтодорхойлжзаримнэгийгньжишээгээрдэлгэрүүлэв.Энэньбичигүсгийнсургалтынбагшийначаалал,суралцагчийнбиедаансудлахболомжзэргийгхаргалзанмэдлэгчадвараадээшлүүлэххэрэгцээгбийболгох,бичигүсгийнсургалтынявцадсонсох,унших,бичих,тооцоолох,ярилцахбашийдвэргаргахзэрэгүйлийнхарилцаагилэрхийлэхболомжийголгожбайна.Ялангуяабичигүсгийнанханшатнысургалтынтүвшиндунших,бичихболонарифметикийнүйлийндадлагахийхаргазүйньнасандхүрсэнсуралцагчбагшаарзаалгахаасааилүүтэйгээрүсэгтоогообичиж,нүдэлж,үгхолбож,анханшатны үйлдлүүдийг хийж сурсны дараагаас цаашид бие даан суралцахадчиглэгдсэнболно.

Д. Хэрэглэгдэхүүн: Агуулгынтогтолцооныбүрэлдэхүүнхэсэгтусбүрдээрхэрэглэгдэхном,сурахбичиг,гарынавлаганэмэлтматериалыгдурдсанбөгөөдэдгээрньбичигүсгийн анхан шатны болон дунд, гүнзгий шатны сурах бичгүүд, бичиг үсгийндараахсургалтынматериалуудболонамьдрахухаан,эрүүлмэнд,ажтөрөхухаан,байгальорчныболонтогтвортойхөгжлийнболовсролдзориулсанматериалуудыгчбагтаажбайна.

Ийнхүүсургалтынхөтөлбөрийндээрхбүтэцагуулгынтогтолцооны6бүрэлдэхүүнхэсэгтусбүрдээдараахбайдалтайгаардавтагдажбайна:


Агуулгынтогтолцооныбүрэлдэхүүнхэсэг:Нэр

Хүлээгдэж буй үр дүн:Агуулга:

мэдлэг чадвар хэрэглээ

Үнэлгээ:Аргазүй:Хэрэглэгдэхүүн: Сүүлийн жилүүдэд АББЗСҮТ-өөс насанд хүрэгчдэд зориулсан бичиг үсгийнанханболондунд,гүнзгийшатнысурахбичиг,бичигүсгийндараахсургалтыннэлээдматериалбэлтгэн гаргасныгаймагороннутагдахьГэгээрлийнтөвүүдээрдамжууланхэрэглэжбайна.Гэвчсургалтынматериалхүссэнхүнбүртхүрэлцээгүй,ороннутгийнонцлог, суралцагчдынхэрэгцээнднийцэхгүйбайхтохиолдолч заримүедгарчбайна.Алслагдсаннутгийнхүнам,ялангуяаказах,тувазэрэгүндэстнийцөөнхийнхэрэгцээшаардлагад тохирсон бичиг үсгийн болон амьдрах ухааны сургалтын материалдутагдалтайхэвээрбайна. Түүнчлэн бичиг үсгийн сургалтад зориулан ашиглах бусад хэрэглэгдэхүүн,бичиг үсгийнмэдлэг чадвараадээшлүүлэх замаар амьдрахухаанычадвар эзэмшихэдзориулсанбусадхэрэглэгдэхүүнийгбичигүсгийнбагшболонсуралцагчөөрсдөөхэрхэнбэлдэжхэрэглэхталаардурдсанболно.Жишээнь:эмийнзаавар,эрүүлмэндийнзөвлөгөө,ашигтайзөвлөгөөзэрэгсониныхайчилбар,цуглуулгахийжашиглах,архитамхиныхорхөнөөлийнталаархолоннийтэдзориулсанмэдээлэл,зурагтхуудас,танилцуулга,өргөдөлболонзээлийнгэрээүйлдэхмаягт,тэдгээрийгбөглөхгэхчлэнсургалтандхэрэглэжболохбусадболомжийгэржхайх,ашиглахзамаарбичигүсгийнсургалтынхэрэглэгдэхүүнийгбаяжуулахболомжтойюм.

Хоёр. ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ Олонулсынпрактиктбичигүсгийнболовсролынтүвшингзөвхөнуншиж,тоотоолж чадаж байгаа эсэхээр төдий бус уншиж, бичиж, тоолох чадвараа амьдралдаахэрхэн хэрэглэж, шийдвэр гаргахад ашиглаж байгаагаар нь авч үздэг. Энэ үүднээсч “бичиг үсгийн анханшатны” (буюубичиг үсэгт тайлагдах-basic literacy) ба “бичигүсгийндараах(postliteracy)шатны”сургалтынтүвшингялганальчтүвшингийнхувьдагуулганьсуралцагчдынамьдралынхэрэгцээ,шаардлагаднийцсэнбайхаасгаднабичигүсгийнсургалтаардамжууланамьдрахухаандсуралцахүйлийгголболгодогбилээ. Бичиг үсгийн сургалтын хөтөлбөр боловсруулахад энэхүү чиг баримжааг голболгон авч үзсэн бөгөөд ялангуяа хөтөлбөрийн агуулга нь бичиг үсэгт тайлагдсаныдараа суралцагчид бодит амьдралдаа хэрэг болохуйц сэдвийг уншиж судлах явцдааанхан шатны мэдлэг чадвараа улам сайжруулан бататгаж, улмаар бичиг үсгийнфункциональтүвшиндхүрэхболомжийголгоходчиглэгдсэнболно.Тухайлбал,эмийнзаавар, хүнснийшошго, цаг агаарын мэдээ уншиж ашиглах, тэдгээрийг тэмдэглэсэнтанихтэмдгийгялгах,үрхүүхэддээтайлбарлахзэрэгньулмаарфункциональтүвшиндхүрэхэдсуралцагчдадтустайюм.Бичигүсгийнсургалтынхөтөлбөрийгболовсруулахаддараахматериалыгтулгуурболгов.Үүнд:

- Бага, дунд боловсролын киррикюлим болон стандартыг шинэчлэн хөгжүүлэх үзэл баримтлалт тулгуурласан тухайн боловсролын үндэсний сургалтын хөтөлбөрийн бүтэц (БСШУ-ны сайдын 2002 оны 202 дугаар тушаалын хавсралт)


- ЮНЕСКО-гийн тэргүүлэх чиглэлүүд, тэдгээрийн үзэл санаа- Ази-Номхон далайн орнуудын бичиг үсгийн сургалтын талаар гарсан

материалууд- Боловсролын салбарын мастер төлөвлөгөө- Бичиг үсгийн боловсролын сургалтын хөтөлбөр (АББЗСҮТ., 2003)- Үндэсний цөөнхийн хэрэгцээний судалгаа (АББЗСҮТ., 2010)

Сургалтын хөтөлбөрийг боловсруулахаас өмнө бичиг үсгийн хэрэгцээнийсудалгаа авсан бөгөөд энэхүү судалгаанаас гарсан үр дүнд тулгуурлан агуулгынтогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг сонгон авснаас гадна хөтөлбөрийн сургалтынтүвшинг 1) анхан, 2) дунд, 3) гүнзгий хэмээн гурав ангилав. Гэвч агуулга, аргазүйгболовсруулах явцад агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг өөр өөрөөрхуваарилах шаардлага гарсан болно. Тухайлбал, анхан шатанд бичиг үсэгт эхлэнтайлагдахад зориулсан агуулгаас гадна өдөр тутмын амьдралд тохиолдох үйлүүдтэйхолбожөгөв.Энэньамьдралынхамгийннаадзахыншаардлагаболохбиеийнбайцаалтбөглөх, намтар бичих, гэр бүлийн гишүүдийн нэр усыг бичих уншихаас эхлээд гэрбүлийн орлого зарлагаа тооцоолох, ажилд орох өргөдөл бичих зэрэг өргөн агуулгыгхамрах тул дунд түвшинд ч мөн давтагдаж байна. Харин гурав дахь түвшинд болагуулгынтогтолцооныбусадбүрэлдэхүүнхэсгүүдийггүнзгийрүүлэнсудлахаарбодожорууллаа.Энэхүүхуваарилалтаасүүдэнбүрэлдэхүүнхэсэг тусбүрийг судлахцагийнхувьдчялгавартайбайхаартооцож,сургалтынтөлөвлөгөөнд тусгалаа. (Сургалтын төлөвлөгөөг харна уу.)

Гурав. ХҮЛЭЭГДЭж БУЙ ЕРӨНХИЙ ҮР ДҮН

Бичигүсгийнсургалтынхөтөлбөрийнхүлээгдэжбуйүрдүнгдараахбайдлаартомъёолжбайна.Үүнд:

1. Тодорхойсэдвийнхүрээндсонсох,ярих,унших,тооцоолох,биедаансуралцахчадвартайболох

2. Бичигүсгийнмэдлэг,чадварааашигланамьдралахуйдхэрэгцээтмэдээллээолжунших,зөвшийдвэргаргах

3. Бичиг үсгийн анхан шатны мэдлэгт тулгуурлан өөрийгээ дайчилж, бие даансуралцахчадвараахөгжүүлэх,суралцах,өрхийнорлогоонэмэгдүүлэх,амьдралахуйгаадээшлүүлэххүсэлэрмэлзэлтэйболох

4. Эрүүлмэндийнбичигүсгийнболовсролэзэмшиж,амьдралдхэрэгцээтмэдээллээуншижашиглах,зөвхооллох,эрүүлажтөрөх,эрүүлмэндийнхээтөлөөөөртөөболонбусдаданхаардагдадалхэвшилтэйболох

5. Иргэний эрх үүргээ ухамсарлан биелүүлэх, аж амьдралд холбоотой хуульдүрмийг сахих, иргэний эрх зөрчигдсөн үед хандах газраа зөв сонгон, санаабодлообичгээрболонамаарилэрхийлэхмэдлэгчадварэзэмших

6. Хүрээлэн буй орчноо сайн мэддэг, хайрлан хамгаалах ухамсартай, байгальорчнооажиглах,жиших,харьцуулах,шийдвэр,дүгнэлтгаргахчадвартайиргэнхүнтөлөвших

Дөрөв. БИЧИГ ҮСГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙН АГУУЛГА

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсгүүд 1.1. БИЧИГ ҮСЭГ


Хүлээгдэж буй үр дүн- Орчинцагийнмонголхэлнийдуудлагынхэмхэмжээнийдагуузөвярих- Өөртөөболонбусдадунших(минутанд50-аасдоошгүйүг),ойлгох- Бичмэл эх сурвалжаас мэдээлэл авах, ашиглах, хэрэгцээтэй зүйлээ бичиж

тэмдэглэх- Намтар,захидал,зурвасбичих,тэмдэглэлхөтлөх- Ахуйнтооцоохийх,өрхийнорлогоонэмэгдүүлэх- Эцэгэхийнүүрэг,хүүхдийнхүмүүжлийнталаармэдээлэлавах,ашиглах- Цаашидбичигүсгийнчадвараасайжруулах,биедаансурахэрмэлзлэлтэйболох

Дэд сэдэв

АгуулгаМэдлэг Чадвар Хэрэглээ

1.1.

Унш

их, я

рих

дадл

ага

• Богино(а,э,и,о,у,ө,ү),урт(аа,ээ,ий,оо,уу,өө,үү),хос(ай,эй,ой,уй,үй)эгшиг,эр(а,о,у),эм(э,ө,ү),саармаг(и)эгшиг,асуух,анхааруулахтэмдэг(?,!)

• Урт,богино,хос,эгшгийг,таних,зөвдуудах,

• Үзсэнүсгээсбүтсэнүг,өгүүлбэрунших

Загвар:-А,О,У3уу?-А,О,У3-Э,И,Ө,Ү4үү?-Э,И,Ө,Ү4

• Эгшигтгийгүүлэгч(м,н,г,л,б,в,р),томүсэг,цэгтэмдэг,

• Заримдаггийгүүлэгч(д,т,ц,ч,з,ж,ш,с,х)

• Үе,үг,холбооүг,өгүүлбэр

• Гийгүүлэгчийгзөвтаних,дуудах,үзсэнүсгээрүе,үгбүтээх,

• Томүсэг,цэг,тэмдгийнутгыгзөвойлгожунших

• Өөрийнхөөболонгэрбүлийнхнээтанилцуулах(амаар)

•Хүсэлсонирхол,боломж,бэрхшээлийнхээталааройлгомжтойярих

• Зүйрцэцэнүг,ардынаманзохиолоосунших,цээжлэх(БардамүгээрцэцэнболохгүйБалмадүйлээрбаатарболохгүйг.м.)харилцаандаахэрэглэх

• Өөрийгөөилэрхийлэх,бусадтайхамтранажиллах,дэмжлэгтусламжавах

• Онцгой4гийгүүлэгч(к,п,ф,щ,)

• Онцгой4гийгүүлэгчийгдуудах,

• Онцгой4гийгүүлэгчтэйүе,үг,өгүүлбэрунших,

• Эмийнзааварунших,ашиглах

• Хаяг,зарлал,рекламунших• Телевизийнхөтөлбөрунших


Дэд сэдэв


• Туслахэгшиг(я, е, ё, ю, ы, й,),тэмдэг(ъ, ь)үсэг,

• Туслахэгшигтэйөгүүлбэр,эхийгзөвунших,утгыгойлгох

• Сонин,зурагтхуудас,бичигүсгийнболонбичигүсгийндараахболовсролынномашиглах

Уншиххурд,ойлгохчадварыгсайжруулахдасгалынсэдэв:

• Эсгийэдлэл,монголдээл,нэхмэл,хатгамал,зүймэлэдлэл,малынтоногтөхөөрөмжхийхтехнологи,материал,тоногтөхөөрөмж(сонголтоор)

• Өрхийнуламжлал,занзаншил

• Аав,ээжийначийгдээдлэхёс

• Эцэгэхээсхүүхдийнхээтөлөөхүлээхүүрэг,хариуцлага

• Хүүхдийнхүмүүжил-монголуламжлал

• Гэртээүйлдвэрлэжболохбүтээгдэхүүнийтехнологийгуншижойлгох,

• Голсанааголжтэмдэглэх,хууланбичих

• Найзнөхдөддөөярьжтайлбарлаххамтранажиллах

• Хүүхдийнхүмүүжил,ээжаавынач,ариуннандинёсжурмынтухайдуу,шүлэг,үлгэроньсого,уранзохиолунших

• Хүүхдийнхээөмнөхүлээсэнүүргээухамсарлах,биелүүлэх,бусдадшаардлагатавих

• Аавээжийнхээсайнчанарыгөвлөх,хадгалах

• Өтгөс,нялхастэнэрэнгүйхандах,санаатавих,туслах

• Өөртөөболонбусдадсайханүгхэлэх,сэтгэлсанаагаардэмжих,сурсанзүйр,цэцэнүг,сургаалүг,ураняруухэллэгийгашиглах

• Сургуулийн өмнөх насныхүүхдэд үлгэр уншиж өгөх,зүйр цэцэн үг, оньсого,таавар,шүлэгцээжлүүлэх,

• Уранзохиол,кино,жүжгийнбаатраассайнүлгэрдуурайлавах

• Үлгэр,тууль,зүйрцэцэнүг,сургаалүгсийгхарилцаандааашиглах

• Ашиголохмэдлэг,туршлагынталаармэдээлэлцуглуулах,уншиж,тэмдэглэх

• Өрхийнүйлдвэрлэлийнтехнологи(Эсгийэдлэл,монголдээл,нэхмэл,хатгамал,зүймэлэдлэл,малынтоногтөхөөрөмж)-ийндагуухийжтурших

• Өөрийнхэрэгцээнийболонзаржборлуулахбүтээгдэхүүнүйлдвэрлэх

• Ороннутгийнсайндурынхолбоо,нэгдэлдоролцох,хамтарчажиллахболомжийнталаарунших,мэдээлэлавах

• Малынгаралтайбүтээгдэхүүнболовсруулах,байгалийнбаялагашиглажашиголохаргатехнологийнталаарунших,тэмдэглэх

1.2.

Бич

их д

адла

га

• Зурлага,холбоосхийх,үсэг,цифрзөвбичихтехнологи

• Томүсэг,цэг,тэмдэг• Үеэртаслахдүрэм• Эгшигзохицохёс• Эгшигтболонзаримдаг

гийгүүлэгчийгзөвбичихдүрэм

• Онцгойгийгүүлэгчийгзөвбичихдүрэм

• Хосболонтуслахэгшгийгзөвбичихдүрэм

• ЪболонЬ-ийгзөвбичихдүрэм

•Үсэг, үе, үг, өгүүлбэр, цифр,тэмдгийг зөв технологиорбичих

•Анкетбөглөх•Өөрийнхөөболонгэрбүлийнхнийовогнэрийгбичих,

•Өрхийнорлого,зарлага,малынтоозэргийгбичижтэмдэглэх

•Санажявахсайханүг,дуртайдуу,шүлгийгхууланбичих

•Намтраабичих•Нүдлэхцээжбичигбичих•20-оосдээшүгтэйцээжбичигбичих

• Сургуулийнөмнөхнасныхүүхдээрзурагбудуулах,зурлагазуруулах

• Үсэгцифрзөвбичүүлжсургах

• Төрснийгэрчилгээболониргэнийүнэмлэхнийдугаарыгтусгайланбичижхадгалах,хувийнбаримтбичгийнхадгалалтхамгаалалтадхариуцлагатайхандах

• шаардлагатайутас,хаягийгтэмдэглэх

• Гэрийнэзэн,эзэгтэй,хүүхэдбүгдгэрбүлийнажамьдралдхувьнэмрээоруулаххуваарьгаргах(бичих)


Дэд сэдэв


1.3.

Тоо

цоол

ж б

одох

дад

лага

• 1-20 хүртэлх тооныбүтэц, нэмэх, хасахүйлдэл

• Тэмдэг(+,-,х,:,<,>,=)• 100 хүртэлх тооны

бүтэц, нэмэх хасахүйлдэл, нэмэх, хасахынхүрд

• 1 ба 2 оронтой тоог 1 ба 2 оронтой тоогоорүржүүлэх, хуваахүйлдэл, үржүүлэхийнхүрд, түргэн үржүүлэххялбараргууд

• урт (мм, см, дм, м,км, алхам, алд дэлэм,тохой), хүнд (гр, кг, ц,тн, атга, чимх, аяга,халбага), цаг хугацаа (секунд, минут, цаг,хоног,сар,улиралжил)-ийнхэмжүүрийн нэгж

• Тэгш өнцөгт, квадрат,гурвалжин,дугуй

• 1000,10000, 100000,1000000 хүртэлх тоо),тэдгээрийнбүтэц

• Олон оронтой тоогүржүүлэх, хуваахүйлдэл, 2, 3 оронтойтоог 11-ээр, 2 оронтойтоог 111-ээр, 5-аартөгссөн тоог 5-аартөгссөн тоогоор түргэнүржүүлэххялбараргууд

• Тоогбүтцээрньзадлах• тооныжишилт(3>1,2<5,10=10г.м.)хийх,

• аравт хэтрүүлэхгүй буюухэтрүүлжнэмэххасах,үржиххуваах,хувьолох,

• Нэмэх,хасахынхүрдашиглах• 1 ба 2 оронтой тоог 1 ба 2оронтой тоогоор үржүүлэх,хуваах

• Үржүүлэхийнхүрдашиглах• 1000,10000, 100000, 1000000хүртэлх тоог зөв унших,бичих, бүтцээр нь задлах,нэмэххасах

• тоонымашинашиглажтооцоохийх

• тэгшөнцөгт,квадратамьдралахуйд өргөн хэрэглэдэгдүрсүүд, тэдгээрийн талбай,тал, эргэн тойрны хэмжээголох

• Урт, хүнд, цаг хугацааныхэмжүүрийн нэгжийг мэдэх,ашиглах

• Тоонымашинашиглах,• Олон оронтой тооныүйлдлийн хялбар аргаасашигланцээжээрбодох

• Өрхийнхэрэглээ-зардал(өдөртутмын амьдралын өртөг,хувцас, хоол хүнс сургалтынтөлбөр, татвар, зээлийн хүүбусад)-ыгтооцох

• Өрхийн хэрэгцээнд худалдажавахзүйлийнжагсаалтгаргах,зардлынтооцоохийх

• Гэрийннөхцөлдхийххоолныжор,тооцоо

• Уртын хэмжүүрийг ашиглантуулах зам, хугацаа, зардлыгтооцох

• хүндийнхэмжүүрийгашигланмалынмах,ноос,ноолуур,сүүцагаан идээнээс олох ашиг,зөвзарцуулахтооцоохийх

• Өрхийн үйлдвэрлэлдзарцуулах түүхийэд, материал, тоногтөхөөрөмжийн жагсаалтгаргах

• Зардлынтооцоохийх• Гэр бүлийн сар, жилийн

орлого(малын тоо, мах, сүү,цагаан идээ, ноос ноолуур,арьс шир, төмс хүнснийногоо, ан агнуур, жимсжимсгэнэ,модтүлш,өрхийнүйлдвэрлэл-эсгий, эсгийэдлэл, гар урлал, малынтэжээл, тоног төхөөрөмж,оёдолэсгүүр,дарханмужаанбусадтөрлөөсолдогорлого)-ынтооцоохийх

Үнэлгээ: Сэдвийнявцболон төгсгөлд суралцагчдынөөрийнүнэлгээ, багшийнбаталгаажуулахүнэлгээгсорилго,жишигдаалгавар,бүтээлээрүнэлэхаргаархийнэ.Тусбүлгийгүзэждуусаадөөрийнүнэлгээхийхсорилгынжишээ:

Асуулга Сайн(2оноо)

Дундзэрэг(1оноо)

Тааруу(0оноо)

1. Бибүхүсэг,тоогзагварындагуубичижчадна

2. Загварашигланбичихаргыгбусдадзаажзөвлөжчадна

3. Биөдөрбүрхурдансайханбичихдасгалхийсэн4. Зөв бичихэд эргэлзэж буй үгс, санаж явахад

сайханүгсийгбичижавсан5. Биуншижчадна6. Бихүүхдэдүлгэруншижөгччадна7. Биуншсанзүйлээбусдадярьжөгччадна8. Биуншсанжороороохоолхийжсурсан9. Биэрүүлмэндийнболонгоосайхнызөвөлгөөг

уншижашигладагболсон10. Битоогнэмжхасажчадна


11. Битоогүржүүлжхуваажчадна12. Битоонымашинашиглажчадна13. Биөрхийнорлого,зардлыгтооцожчадна14. Бибичигсурахявцдаабагааражилласан15. Биамжилтандаасэтгэлхангалуунбайна

20-30оноо: зорилгоосайнбиелүүлсэн,багшаараабаталгаажуулахүнэлгээ хийлгэхэдбэлэн15-20оноо: зорилгоодундзэрэгбиелүүлсэн,заримзүйлийгдахинүзэх хэрэгтэй15-аасдоошоноо: дахинажиллахшаардлагатай

Багшсуралцагчийнөөрийнүнэлгээтэйтанилцаад,баталгаажуулахүнэлгээхийнэ.

Жишигдаалгаврынжишээ

1.Унших, ярих чадвар. Эхийг уншаад асуултад хариулаарай Анаргулийн аав Савхаан манай эцэг хоёр идэр залуу наснаасаа айл саахалт явж,Зургаагийнгазаргэдэгнутагттарвас,хөхтариа,буудайтарьж,аминаасааилүүгарсныгХовдхотынзээлдээрборлуулжхэдэнцаасболгодогбайсанюмгэнэбилээ.

Савхаан ах манай өвөлжөөнд тарианы сүрэл, шар шавартай хольж, явраарбэхжүүлсэнтүүхийтоосгоорсууцбарьжөгсөнюм...(Ц.Мухар, “Анаргуль” өгүүллэгээс)

- Эхэдюунытухайөгүүлжбайнавэ?- Танайнутагтайлхөршамьдардагказак,монголайлуудбийюу?- Байдагболдэлгэрүүлжяриарай- Одоотарвастарьжзардагказакайлбайдагуу?- Тарвасыгяажтарьдагвэ?

2.Бичих, тооцоолох чадвар

а. Казакийнуламжлалттүүхийтоосгонсууцбарихадюуюуордогвэгүйцээжбичээрэй.- Тоосго- ..............- ..............- ...............- ..............

б.Нэгтүүхийтоосго200төгрөгийнүнэтэй5000тоосгоямарүнэтэйбайхвэ?гэхмэт

Арга зүй

Унших,ярих, бичих, бодох дадлага

1. Унших, бичих болон арифметикийн үйлдлийн дадлага бүлгийг заахдаа эхлээдунших,бичих,харьцуулжжиших,нөхөжбичихзэрэгүйлийгтөлөөлсөнтэмдэглээгсайтартайлбарлажөгнө.Ингэснээруншижчадахгүйсуралцагчидтайажиллахадхялбарбайхболно.Жишээнь:


2. Төрөлх хэлний цагаан толгойн үсгүүдийг эгшиг гийгүүлэгчээр нь, үг бүтээхболомжоор нь багцлан нүдлүүлж, 21 хоногийн дотор 1-3 үетэй үгсээс бүтсэнхялбарэхунших,уншижбайгаазүйлээхууланбичих,нүдлэхцээжбичигбичиххэмжээнд хүрэхээр аль болох эрчимтэй сургана. “Бичиг үсэг сурагч болбоос нүдийг бичиг үсгээс бүү холдуул, гарыг үзэг, харандаанаас бүү салга” хэмээхсургаалыгбаримтлансайннүдлүүлж,ихбичүүлнэ.Үсэг,тообичүүлжсургахдаасумбүхийзагварыгсайтаражиглуулансуралцагчөөрөөзөвтехнологиорбичижсурахалхмыгсайнзаажөгөөрэй.ЭхнийхэдэнүсгийгбичижсурахявцдаазагварыгашиглаадсурчихвалцаашдаабагшТанытуслалцаагбагашаардахболно.Гэхдээшинэүсэгбичижсурахбүртсуралцагчбүрийгсайтархянаж,алдаадутагдлыгньзасажзөвлөжбайхньчухал.

Үсэг, үе, үг, өгүүлбэрийг сайтар нүдлээд харалгүй бичих, бичсэнээ эхтэй тааруулжөөрийгөөшалгах,3,6,9цаг,3хоногийндараадахинбичижбататгахзэрэгбиедаансурахаргыгсургалтынэхнээсэзэмшүүлжхэвшүүлээрэй.

3. Үсэг,үенүдлүүлэхдасгалыгмэддэгдууныаяараялгуулануншижтогтоох,үсэгбичгийнтухайшүлэгдөрвөнмөртцээжлүүлэх,ардынаманзохиол,сургаалүгс,залуус,насандхүрэгчдийнцээжлэх,дуулахдуртайдуу,шүлэгнээссонгож,уншижөгөх,амьдралдойржишээ авахзэргээрсургалтыгсонирхолтой,энгийнхялбараргаарявуулахболомжбүрдүүлэхэдонцгойанхаарна.

4. Үзсэнүсэг,тэмдэгбүрийгашиглануншихбүтээхдасгалиххийлгэжсуралцагчидурамөгч,бибичигсурччадахюмбайнагэсэнитгэлүнэмшилтөрүүлжбайхньчухал. Учир нь насанд хүрэгчдийн сургалт тэдний хэрэгцээ, итгэл үнэмшилдтулгуурлан явагддаг. Жишээ нь, зөвхөн үндсэн 7 эгшиг, 1-20 хүртэлх тоо,тэмдгүүдийгүзээддараахмаягийнуншихдасгалхийжболохюм.

а) АВ- ААВ, цАС-цААС, ХОЛ-ХООЛ, УЛ-УУЛ, ХИЛ-ХИЙЛ, ШҮР-ШҮҮР, ДЭЛ- ДЭЭЛ, ӨР-ӨӨР гэхмэтүгсийгуншижөгөөдбогиноуртэгшгийгялгуулах

б)Харааны,сонсголын,хүртэхүйнэрхтэнүүдийгжигдоролцуулахдасгалхийлгэхньүсэгнүдлэхтогтоохолритустай.Жишээнь,эхлээдүсгүүдийгхайчлаадижлээрньялгуулна.

-бичих-нөхөжбичих

-дагаж хэлэх -нүдлэх


А О И ИЙ У Ү ҮҮ

У АА ЭЭ Ө Э ОО ӨӨ

И А О Ө У ҮҮ УУ

О Э АА АА ИЙ Э ЭЭ

ИЙ ЭЭ ИЙ ӨӨ Ө УУ А

Дараань“өд”гэхэдордог“ө”,“өөдөс”гэхэдордог“өө”,“үр”гэхэдордог“ү”,“үүр”гэхэдордог “үү” хэмээнасуухад суралцагчидялгажбэлтгэсэн картаас олжөргөнхаруулна.Зөвбуюубурууолсонүсгийгтустусадньялгантавина.Төгсгөлдньхэдэнүсгийгзөвхэдэнүсгийнбурууолсныгтоолно.

ө-өө

¯-¯¯ в) Үзсэн үсэг, тоо, тэмдгийг оролцуулан зурагт өгүүлбэр уншуулна. Энэ ньсуралцагчид уншиж сурч буй сэтгэгдэл төрүүлж урамшуулах, үзсэн үсэг бүрийг


хэрэглээндоруулахачхолбогдолтой.Жишээнь,эгшигүсэг,10хүртэлхтоо,асуултынболонанхаарлынтэмдгийгүзээддараахөгүүлбэрийгуншижболно.

Эгшиг үсэг, эгшигт гийгүүлэгчийг үзсэний дараа дараах маягийн өгүүлбэрүүдийгуншижэхэлнэ.

Дарааньданэгшигтгийгүүлэгч,эгшгээсбүтсэнэхуншуулна.


Мал

Манаймалолон.Амбүлээрээмалмаллана.Аавуургабарив. Би малаа өвлөнө. Би малаа олон болгоно.Ноолуурынүнэнэмлээ.

Эмээл

Энэ бол аавын эмээл. Аавын эмээлийн баавар ганган. Минийэмээлийнбүүрэг нам.Ганаа борморины эмээлийг авав.Өнөрөөалагмориоэмээлээрэй.

5. Насандхүрэгчдийнамьдралынтуршлага,үгийннөөцийгальболохсайнашиглаж, өдөр тутмын амьдрал, зан үйлтэй нь холбох аргахэрэглэнэ.Жишээнь:

а) “А”үсгийгүзэжбайхад(АЗ, АД, АМ, АТ, АТАА, АЧ, ААШ, АХ, АЛХАА, АР, ААРУУЛ, АЯГА, АЯНГА, АВДАР, АДУУ, АДУУЧИН, АН, АНЧИН, АМЬ, АМЬДРАЛ, АМЖИРГАА, АВХААЛЖ, АВЬЯАС, АЖИЛ, АЖИЛЧИН, АШИГ, АМЖИЛТ, АЧАА, АЧААЛАЛ, АНХААРАЛ, АЛИМАА, АНАР, АРИУНАА)зэрэгүгсийгэхлээднэгнэгээрньуншижөгөөд

-“Аз”гэдэгүгэнд“А”үсэгбайнауу?-“А”богинодуудагдажбайнауу,уртдуудагдажбайнауу

б) Дараань “А”үсэг аль болохолонорсон өгүүлбэр ( Анар манай ач. Анар арван настай.)өгч“А”үсгийголуулантом“А”,жижиг“А”,урт“А”,богино“А”гэхмэтярилцана.Өгүүлбэрийгуншихадсуралцагчдынүзсэнүсгийннөөцхүрэхгүйбайгаатохиолдолдбагшөөрөөуншижөгнө.

в)Тоглоомтоглоно.• Суралцагчдыг2багтхуваана.НэгбагньЮу?гэсэнасуултад,нөгөөньХэн?гэсэн

асуултадхариулагдах“А”үсгээрэхэлсэнүгальболохолныгхэлнэ.Багшсамбардээрбичнэ.Жишээнь:

Юу? Хэн?

арц,аарц

аававга

• Суралцагчдынхэлсэн бүхүгийгсамбардээрбичиждуусаадболзолдтохирохгүйүгсийгдарна.Жишээнь:

Юу? Хэн?


арц,аарцачих

аававгаадуу

•ҮлдсэнүгсийнтоогбичнэЮу? Хэн?

13үг 12 үг

• Тойрогдоторальтэмдгийг(<?,>?=?)тавибалзөвбэ?гэхмэтасуулттавьж,үзсэнцифр,тэмдгүүдийгхэрэглүүлэхболомжбүрийгашиглахыгхичээгээрэй.

13 12

• Альбагтүрүүлэхвэ?(дүгнэнэ)• Эцэстньсуралцагчидховорхэрэглэгддэг,зөвбичихэдэргэлзэжбуйүгсийгдэвтэртээ

бичиж авна. Энэ ажлыг гүйцэтгэхдээ дэвтрийн хуудсыг Цагаан толгойн үсгээрдугаарланөдөрбүрнэмжбичсээрсургалтынэцэстхүнбүрөөртөөзориулсанзөвбичгийнтоль,зүйрцэцэнүгийнцуглуулгатайболногэдгийганхааруулаарай.Жишээнь:

ААдсага

Араншин

адис...г.м.

•Энэ тоглоомыг бараг бүх үсгийг бататгах, хэрэглэх явцад хэрэглэж болохбахичээлдхүнбүрийгидэвхитэйоролцуулжнүүрхагаранбиеэбарихыгньбагасгах,бусадтайхамтранажиллажсурах,хурдансэтгэх,үгийнбаялагийгнэмэгдүүлэхачхолбогдолтой.

г) Шинээр үзэж буй буюу бататгаж буй үсгээр эхэлсэн ба уг үсэг олон орсон, гэрбүл, ахуй соёл, зан заншилтай холбоотой онч мэргэн үгс цээжлэх, хуулан бичихдасгалхийлгэнэ.Тэдгээрийгхоёрхуваасанхуудасныхоёрдахьхэсэгтбичүүлэхбасуралцагчидүзээгүй,бичижчадахгүйүсэгбайгаатохиолдолдэхнийудаадцээжилжбайгааддарааньбичнэ.Жишээнь:

А

АдсагаАраншинадис...г.м.

Аавынүгалт,ээжийнүгэрдэнэАавээжгэсээрхэлээсурдаг,А,БгэсээрэрдэмсурдагАавньхэлж,хүүньдагадагАагтайцайалжаалтайлна,аятайүгсэтгэлзаснаАмгэжалт,ажилгэжгуульАмбардам,гуяшалданАмнаасүггарна,ажлаасухаангарнаАдууныхаахэрээрисгэрч,амныхаахэрээрбур


1.Цифртаниулах,үйлдэлхийх,тоожиших,хувьолох,тоонымашинаартооцоохийхзэргийгнасандхүрэгчдийнмэдлэг,туршлагадтулгуурланэрчимтэйхөгжүүлнэ.

2.Эдгээрөгүүлбэрүүдэдхэдэнтомүсэг, хэдэнцэг байна, яагаад?Эдгээрүгсторсонүсгүүдийгтоолонжишиж,тохирохтэмдгийгтавь.Та1минутад30үсэгбичижбайна,3минутадхэдийгбичихвэ?Төрөлххэлний“Цагаантолгой”-нүсгийнхэдньэгшиг,хэдньгийгүүлэгчвэ?г.м.тоогхасах,нэмэх,үржүүлэх,хуваахүйлдэлхийлгэхявцадэххэлниймэдлэгийгбайнгахэрэглэждавтана.

3. Уг сэдвийг заахдаа загвар, алгоритмийн дагуу ажиллах, бүтээлчээр өөрчлөх,баяжуулах,биедаангүйцэтгэхаргыгшатдарааланхэрэглүүлсээрсуралцагчидсурахаргаэзэмшүүлэхэдиханхаарна.Жишээнь:

а.Анаргулийннамтрыганхааралтайуншаарайб.Намтраабичээрэй

НамтарНамайг Анаргуль гэдэг. Би 26 настай. Баян-Өлгийаймгийн Цэнгэл суманд төрсөн, луу жилтэй. Нөхөрхоёрхүүхэдтэйгээамьдардаг.Дуртайхоол:каз,дуртайөнгө:цагаан,саарал,сонирхдогзүйл:казак үндэснийуранхатгамал.Хэлэхдуртайүг:-“Аавын сургаал алт, ээжийн сургаал эрдэнэ”МинийхүүСайлауирэхжилсургуульд орно. Хүүгээ сургуульд орохоос өмнө бибичигсайнсурахааршийдсэн.

в.СултанМуратанкетаахэрхэнбөглөснийганхааралтайхараарайг.Анкетаабөглөөрэйг.м.

АнкетОвог,нэр: СултанМуратТөрсөнон,сар,өдөр 1985.10.25

Жил ҮхэрТөрсөнгазар Баян-ӨлгийаймгийнЦэнгэлсумИргэнийүнэмлэхийндугаар БӨ0056475

Бүртгэлийндугаар ЧП85102521Амбүлхэд,хэнхэнхаанаюухийдэг

Амбүл-4,эхнэрАнаргульмалчин,хүүСайлау 5 настай гэртээ байдаг, охинХарлыгаш2настаймөнгэртээбайдаг.

Эрхэлдэгажил МалчинДуртайхоол,унд бесбармак,сүүтэйцайДуртайөнгө ХарСонирхдогзүйл Малмаллах,анагнахХэлэхдуртайүг Шүдньургамагц,махыгбүүзажилжөг

Дээрх маягийн даалгаврыг нэлээд хийлгэсний дараа мэдлэг туршлагаа ашиглан,өмнөхөөс илүүг эрж хайх, баяжуулах даалгавар гүйцэтгэнэ. Тухайлбал, суралцагчөөрийнхөө гурван үеийн авга, нагацын талынхнынэрийгмэддэг байж болно.Харинцаашньэржсураглахшаардлагатайболногэжүзвэлбэлэн,гүйцэдзагварбишгүйцээх,үргэлжүүлэхзагварөгнө.Жишээнь:


Угийн бичиг

Авгаэмээ.................

Нагацэмээ .................

Авгаөвөө.................

Нагацөвөө.................

Ээж-МерейАав-Казий

АНАрГУлЬ

Хэрэглэгдэхүүн:

• ГүндэгмааД.,БаттогтохД.,ЧулуунцэцэгО.,Билгийннүд-1,УБ.,2003(монгол,казакхэлдээр)

• Гүндэгмаа Д., Наранцэцэг Ц.,Монгол хэл УБ., 2005 (бага боловсролын дүйцсэнсургалтынсурахбичиг)

Үнэлгээ:• Өөрийнэрүүлмэндийгхамгаалахыначхолбогдолыгмэдэж,ойлгосноорбусдад

цэгцтэйярьжтайлбарлах,урьдчилансэргийлэхаргыгхэлэх.Энэталааргарсангарынавлага,ном,хэвлэмэлматериалыгунших

• Ариунцэврийнхэрэглэл,ооэнгэсэгнийзааврыгуншижхэрэглэх• Хувцсандээрхтэмдэгтийгуншижзааврындагууарчлах• Эмийнзааварунших• Хоолхийхжорунших,түүнийдагуухийх• Хүнснийбараанышошгоунших,хүчинтэйхугацаагхарах• Хоолны дуршил буурах, хэт их идэх, хоолны хордлогын эмгэгүүдийг нэрлэх,

сэргийлэхаргыгхэлэх.Энэталааргарсанхэвлэмэлматериалунших• Хоолондорохматериалынорцбодох• Хөдөлгөөн,дасгалынталаарбичигдсэнзаавар,зөвлөгөөгунших• Бусдад хөдөлгөөний ач холбогдол, нар, ус, агаараар биеэ чийрэгжүүлэх аргыг

хэлэх• Өөрттохирсонбиеэчийрэгжүүлэххөтөлбөрбичих• Гэр орон, ажлын байрны ариун цэвэр, агааржуулалт, гэрэлтүүлэг хүний эрүүлмэндэд

ямарачхолбогдолтойгярих• Харшилөвчинюунаасүүсдэг,хэрхэнурьдчилансэргийлэх,туссанүедавахарга

хэмжээнийталаарярих• Бохироос үүсэх халдварт болон халдварт бус өвчнүүдийг нэрлэх, илрэхшинж

тэмдгүүдийг,авахаргахэмжээгхэлэх• Ахуйносолгэмтлийнүеданхнытусламжүзүүлэхаргуудаасхэлэх• Гэрорнынөхцөлдхортоншавьжустгахэнгийнаргааснэрлэх• Ахуйнхэрэгсэл,бодисыгзөвхэрэглэхзаавар,тэмдэглэгээгунших


Арга зүй:Хөтөлбөрийгхэрэгжүүлэхэдтанхимынбусхэлбэрзонхилохтултанхимынбуюузайнысургалтынтөрөлбүрийнхэлбэрүүдийгашиглажболохоосгаднасуралцагчидбиедаансудлах,гэрорныгишүүд,ойрдотныхонтойгоохамтранажиллахбүтээлчаргуудыгсонгожхэрэглэхньзүйтэй.Сургалтэхлэхийнөмнөбагшсуралцагчийнэрүүлмэндийнталаархмэдлэгийнтүвшингтогтоож,мэдээлэлаваххэрэгцээнийсудалгааггаргасанбайна.Эрүүлмэндийнсургалтыгбичигүсгийнболовсрололгоханхан,дунд,гүнзгийрүүлсэншатныүедянзбүрийнхэлбэрээрдавхарявуулжболно.Тухайлбал,уншижсурчбуйхүнтусбүртшаардлагатаймэдээллийгньтекстхэлбэрээруншуулах.Түүнийгхуулжбичүүлэх,тухайнсэдвээрярилцлагазохионбайгуулжхэляриагхөгжүүлэх,тооцоолонбодохболомжтойсэдвүүд дээр тоо бодуулах. Жишээлбэл, өгөгдсөн эрүүл мэндийн сэдэвтэй текстыгзааврындагууунших,хурданунших,утгатхэсгээрунших,голтүлхүүрүгийндоогуурзурах,хосооруншихг.м.аргуудыгхэрэглэжболохюм.Сургалтынявцадуншихаасгаднаэхтэйажиллахаргабарилыгхөгжүүлэхньмашчухал.Жишээлбэл,эхийгуншаадахуйннөхцөлдбохироосүүсэххалдвартболонхалдвартбусөвчнийталаартэмдэглэлхийжбичээрэй, халдварт өвчний үед илрэхшинж тэмдэгүүдийгжагсаан бичээрэй.Тухайнөвчний шинж тэмдэг илэрсэн үед та хэнд хандах вэ? г.м. цааш нь ажиллаж болно.Иймээссургалтзохионбайгуулахдаасургалтынтөрөлбүрийнидэвхтэйаргуудыгөргөнхэрэглэжсуралцагчдыноролцоондтулгуурланявуулбалилүүүрдүнтэйболно.Жишээ,тохиолдлыг суралцагчдаар гаргуулан хамтран ярилцаж, гарц хайж, үр дүнд хүрсэнбайдлаарзохионбайгуулна.Эрүүлмэндийнсургалтыгбичигүсгийнболовсрололгохявцадзохионбайгуулахдааангидоторхнөхцөлбайдлыгзөвтооцоолж,багшхэлэхүг,өгүүлбэр ээ бодож, бодлогогүй авсан жишээ хэн нэгэн суралцагчийг эвгүй байдалдоруулахгүйбайх талаарнарийн тооцохнь зүйтэй.Эрүүлмэндийн сургалт явуулахадсуралцагчдын дунд бие биенээ хүндэтгэх, итгэх дулаан уур амьсгалыг бүрдүүлэх ньчухалбайдаг.

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг - 2.2. АМьДРАХ, Аж ТӨРӨХ УХААН

Хүлээгдэж буй үр дүн:- Өөртөө итгэлтэй ба итгэлгүй зангийн онцлогт үндэслэн өөртөө дүгнэлт хийн,өөртөөитгэхитгэлээсайжруулах

- Сэтгэлийн хөдөлгөөнөө мэдрэх, хянах, зохицуулах чадвартай болж стрессгүйамьдралынхэвмаягийгэрхэмлэх

- Аливааасуудлыгтодорхойлж,зөвшийдвэргаргах- Ном,сонин,мэдээллийнхэрэгслээсхарилцааныталаархмэдээ,мэдээллийгуншин,ойлгож,амьдралдаахэрэглэх

- Төлөвлөлтхийж,зорилгодоохүрэххэрэгсэлболгонашиглах


Дэд сэдэв

Агуулга

Мэдлэг Чадвар ХэрэглээӨ

өртө

ө ит

гэх

итгэ

л

• Өөртөөитгэхитгэл

• Өөртөөитгэлтэйболонитгэлгүйзангийнонцлог

• Итгэлтэйхарилцааныаргабарил

• Өөртөөитгэлтэйболонитгэлгүйхүнийжишээгунших,эргэцүүлэх,санаабодлооилэрхийлэнярих

• Өөртөөитгэлтэйбаитгэлгүйзангийнонцлогийгхарьцууландавуубасулталыгялгах

• Онцлог,давууталааилэрхийлэх• Итгэлтэйхарилцааныаргабарилдсуралцах,турших

• Сэдэвтэйхолбоотойзүйрцэцэнүголжутгыгтайлбарлах,цээжлэх

• Өөртөөитгэлтэйэсэхээтодорхойлох

• Өөрийнонцлог,давууталаамэдрэх,өөрөөрөөбахархах

• Итгэлтэйхарилцааныалхмуудыгмөрдөхийгэрмэлзэх

• Боловсролынхэрэгцээгухаарах,боловсролоодээшлүүлэхчадвартайгэдэгтээитгэлтэйбайх

• Санаабодлоочөлөөтэйилэрхийлэх

• Өөртөөболонбусдадитгэл,урамөгөхүгийгхэлэх,зөвлөх,сурсанзүйрцэцэнүг,сургаалүгашиглах

Сэт

гэли

йн х

өдөл

гөөн

• Сэтгэлийнхөдөлгөөнийхэлбэрүүд

• Стресс,түүнийгүүсгэгчхүчинзүйл

• Стрессийнтөрөл• Эерэг,сөрөгсэтгэлийнхөдөлгөөнийүзүүлэхнөлөөлөл

• Стрессээссэргийлэх,бууруулахарга

• Сэтгэлийнхөдөлгөөнийхэлбэрүүдийнталааржишээгунших,эргэцүүлэх,санаабодлооилэрхийлэх

• Сэтгэлийнхөдөлгөөнийхүнийэрүүлмэнд,сэтгэлсанаа,занүйлдүзүүлэхнөлөөллийгтайлбарлах

• Стресс,үүсгэххүчинзүйл,илрэхшинж,сөрөгүрдагаврыгтодорхойлох,бичих

• Дуу,шүлэг,зохиолдахьдүрийнсэтгэлийнхөдөлгөөнийгтодорхойлох

• Сэтгэлийнхөдөлгөөнөөхянах,стрессээсөөрийгөөхамгаалахаргадсуралцах

• Сэтгэлийнхөдөлгөөнөөхянах,зохицуулахадтуслахзөвлөмж,санамжиданхааралхандуулан,ижилтөстэйнөхцөлдхэрэглэжтурших

• Тохирохсайнаргаасонгонстрессээссэргийлэх,стрессторсонтохиолдолдбууруулах

• Өөрийнболонбусдынсэтгэлийнхөдөлгөөнийгойлгох,эерэгээрнөлөөлөх

• Аливааасуудалдамарханэмзэглэхгүй,гуниглахгүйбайх

• Хэрэгцээтмэдээллээбусдадтүгээх,саналсолилцох

Ший

двэр

•Шийдвэр,түүнднөлөөлөххүчинзүйлс

•Шийдвэргаргаххэлбэрүүд

•Шийдвэргаргахалхмууд

•Шийдвэрийнүрдагавар,давуубасултал

• Эрсдэл

•Шийдвэр,түүнийхэлбэрүүд,үрдагавар,давуубасулталыгялгах

•Шийдвэргаргахалхмуудынталаарунших,голзүйлийгтэмдэглэжбичих

• Нэгасуудалсонгон,шийдэхболомжийгалхамбүрээрбичих

• Сөрөгүрдагавартайятгалгаастатгалзажсурах

• Сэдэвтэйхолбоотойзүйрцэцэнүг,үлгэр,уранзохиолунших,ашиглах

• Аливаамэдээлэлдөөрийнбайрсууринаасшүүмжлэлтэйхандах

•Шийдвэргаргахалхмуудыгбаримтлах,асуудалтайхолбогдоххууль,дүрэмсудлах,хариуцлагатайхандах

• Бусдыншийдвэртхүндэтгэлтэйхандах,өөрийнүзэлбодлыгтулгахгүйбайх

• Хувийнамьдралынболонороннутгийнасуудлыгшийдэхэдидэвхтэйоролцох


Хар

илца

а•Мэндлэх,хүндлэх,талархахёс

• Харилцаа,түүнийтөрөл

• Харилцаанаасүүсэхүрдагавар

• Хэлнийхарилцаандэерэг,сөргөөрнөлөөлөххүчинзүйлс

• Бусдадтаалагдах,эстаалагдахынучрыгмэдэх,тайлбарлах

• Бусдыгөөрөөсөөтүлхэхээсурьдчилансэргийлэхаргадсуралцах

• Бусдыгхүлээцтэйсонсох,харилцагчааойлгох,эелдгээртатгалзах

• Буруухарилцаанаасгарчболохсөрөгүрдагавраасурьдчилансэргийлэх

• Эххэлээрээзөвболовсонхарилцах,уламжлалтмэндчилгээ,ёслолхүндэтгэлийнүгхэллэгээссуралцах

• Хүмүүстэйзөвболовсонмэндлэх,харилцах

• Сургалтынявцадэзэмшсэнмэдлэгчадварааамьдралдаахэрэгжүүлэх

• Хүндэтгэл,ерөөлийнүгийгхэрэглэж,этгээд,бүдүүлэг,албархаг,харь,сулүгзэргийгхэрэглэхгүйбайх

Төл

өвлө

лт

• Цаглабар(календарь)

• Өдрийндэглэм• Цагашиглалт• Хувийнзохионбайгуулалт

• Ойрынбаирээдүйнтөлөвлөгөө

• Цагхугацааныхэмжүүр,цаглабарашиглах

• Төлөвлөлтийнжишээ,баримтсудлах,дүншинжилгээхийх

• Төлөвлөхболонтөлөвлөхгүйбайхындавуубасулталыгялгах

• Өдөртутмынбаирээдүйнтөлөвлөгөөнийялгааггаргах

• Цагаазохицуулж,ирээдүйгээтөлөвлөжсурах

• Сэдэвтэйхолбоотойзүйрцэцэнүгсийнутгыгтайлбарлах

• Цагийнүнэцэнийгмэдрэх,цагийгүрдүнтэйөнгөрөөх,хэрэгцээтзүйл,бичигүсэгсурахадцаггаргах

• Өдөртутмынажлаатөлөвлөх,хугацаандньбиелүүлэх

• Ирээдүйнтөлөвлөгөөгөөгаргах,түүндхүрэхэдтулгарахбэрхшээлийгтодорхойлох,давахаргазамыгэрэлхийлэх,шантралгүйхэрэгжүүлэх

• Хэрэгцээтмэдээллээбусадтайхуваалцах

Бүтэ

элч

сэтг

элгэ

э

• Бүтээлчбахэвшмэлсэтгэлгээнийонцлог,ялгаатайтал

• Бүтээлччадвараадээшлүүлэхарга

• Бүтээлчбахэвшмэлсэтгэлгээнийонцлог,давууталыгялгах,тайлбарлах

• Амьдралдтохиолдожбайсанжишээндүндэслэнсанаабодлоосолилцох

• Бүтээлчсэтгэлгээгхөгжүүлэхаргадсуралцах,амьдралахуйдаатурших

• Сэтгэлгээгээхөгжүүлэхдасгалажиллах,өөртөөдүгнэлтхийх

• Өөрийгөөболонхүүхэд,дүү,найзнараахөгжүүлэхийгэрмэлзэх

• Амласнаабиелүүлдэг,тэвчээрзориггаргадагбайх

• Хүсэлзорилгообиелүүлэхийнтулдбусдаастусламжавах

• Хувийнболонолоннийтийнажилдидэвхсанаачлагатайоролцох

Үнэлгээ:

Үнэлгээ ньнэг талаас суралцагчдынчадвар эзэмшилт, ахиц, нөгөө талаас сургалтынхөтөлбөрийн хэрэгжилтийг харуулах үзүүлэлтюм.Сургалтын эхэнд, явцад, төгсгөлдсуралцагчдын мэдлэг, чадварын түвшинг тогтоох нь багш, суралцагчдын аль алиныхувьдсургалтынүйлажиллагаагчиглүүлэхудирдамжболно.

Суралцагчдын өөрийн үнэлгээ, стандарт бус үнэлгээний хэлбэрийг сургалтын явцадашиглах нь илүү тохиромжтой. Өөрийн үнэлгээ нь суралцагчийг идэвхжүүлэх нэгхөшүүрэгбөгөөдтэднийгсурахүйлажиллагаагаахянах,уламсайжруулахэрмэлзэлтэйболгоно.Суралцагчдынөөртөөөгсөнүнэлгээгбагшнарзаавалтооцожбайхньчухал.

Сургалтын явцын үнэлгээ хийхдээ сургалтын үйл явцыг хянах, багш, суралцагч, гэрбүлийнгишүүд,бусадхүмүүсийгүнэлгээнийажилдтатаноролцуулж:

- ажиглалтхийх- тэмдэглэлхөтлөх- суралцагчидтайярилцах- гэрбүлийнгишүүдтэйярилцах


- сургах-сурахүйлажиллагааныүрдүнгхянах- суралцагчдынтүвшингтогтоох- суралцагчдынбүтээлийнсанбийболгох- суралцагчдын өдөр тутмын амьдралд гарч байгаа өөрчлөлт, ахицыг

ажиглалтынаргаардүгнэжүнэлгээөгөхзэрэгхэлбэрийгашиглажболно.

Сургалтынүрдүнгдээшлүүлэх зорилгоор а) сургалтынявц, б) суралцагчдынчадварэзэмшилтийнбайдлыгажигландараахзагвараартэмдэглэлийгхөтөлнө.

а)Сургалтынявцыгажиглантэмдэглэлхөтлөхзагвар

БАГШИЙНТЭМДЭГлЭлсэдвийн нэр: ...Аж төрөх ухаан...

№ ДэдсэдэвСар/өдөр Үндсэнүйлажиллагаа Тэмдэглэл

1 Өөртөөитгэхитгэл X/11

“Өөртөөитгэхитгэл”сорилоорсуралцагчидөөрсдийгөөтодорхойлов.Суралцагчдыгбагтхуваариланялгаатайномныагуулга,даалгаваражиллуулав.

Багбүрөөрдаалгавархийж,үрдүнгярилцсанньбагахугацаандихмэдээлэлсолилцохболомжолгов.

2 Сэтгэлийнхөдөлгөөн X/12

б)Суралцагчдынчадварэзэмшилтийнбайдлыгтэмдэглэхзагвар

Дэдсэдвийннэр,эзэмшихчадвар

Суралцагчийннэр

Өөртөөитгэхитгэл Сэтгэлийнхөдөлгөөн

Жиш

ээгу

ншинсанаа

бодлооилэрхийлэх

Өөртөөитгэлтэйбаитгэлгүйзангийн

онцлог,давуубасулталыгялгах

Өөрийнонцлог,давууталаа

илэрхийлэнхэлэх

Итгэлтэйхарилцааны

аргабарилд

суралцах

Зүйрцэцэнүгийнутгыгтайлбарлах,

цээжлэх

Ариунболд X/3 X/5 X/10 + + + + + + +

Анхцэцэг + + + + + + + X/5 X/20

. . .

Энх-Оргил + X/4 + X/15 + XI/5 + + X/20 +

Тайлбар: Суралцагч тухайн чадварыг хугацаандаа эзэмшсэн бол хүснэгтэд үүнийг “+”-ээр, хугацаа хоцорч эзэмшсэн бол хугацааг нь бичиж тэмдэглэнэ.

Тэмдэглэлээ чанартай, бодитой хөтлөх нь багш арга зүйгээ шинэчлэн хөгжүүлэх,суралцагчдад зөвлөгөө өгөх, чиглүүлэх, улмаар сургалтын хөтөлбөрөө сайжруулахүндэслэл судалгаа болно.Тухайлбал, суралцагчАриунболд эхэндээ чадвараа хугацаа


хоцорчэзэмшижбайснаадараагийндэдсэдвээсэхлэнхугацаандааэзэмшижбайгааньтухайнсуралцагчахижбайгаагхаруулна.ХаринАнхцэцэгийнхувьдэхнийдэдсэдвийнчадварыгхугацаандааэзэмшсэнболдараагийндэдсэдвээсхоцорчбуйньажиглагдажбайна.

Түүнчлэнхүснэгтээбаганындагууажиглаж,альсэдвийнямарчадварыгсуралцагчдынхэдэнхувьньэзэмшсэнбайгаагтодорхойлж,сургалтынхөтөлбөр,сэдвийнболовсруулалт,хэрэгжилтийнталаарүнэлгээдүгнэлтөгч,үүндтулгуурланхөтөлбөрөөсайжруулахньзүйтэй.Бүхсуралцагчийнчадварэзэмшилтийгнэгцагийнхичээлдээрилрүүлэхамаргүй.Иймд багш хичээл бүр дээр чадварыг илрүүлэх боломжит үйл ажиллагааг төлөвлөнзохион байгуулж, сургалтын явцад суралцагчдын хийж байгаа үйл, үйлдэл, хийсэнбүтээлээрээилэрхийлсэнсанаа,саналбодлооүгээр,үйлхөдлөлөөрилэрхийлжбайгаабайдал,аливааюмандхандажбайгаахандлагазэргийгмашгярхай,мэдрэмжтэйажиглаххэрэгтэй.Тухайнчадварыгэзэмшсэнньтодорхойсуралцагчийгхувьдтэмдэглэлдээ“+”-ийг бичнэ. Ажиглах явцад нэмэлт дэмжлэгшаардлагатай суралцагчдад багш тусалжзөвлөнө. Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн үр дүнг дээрх загвараар үнэлснээр дараагийнсэдвийгсудлахболомжтойэсэхийгтодорхойлно.

Суралцагчдын эзэмшсэн мэдлэг, чадварыг илрүүлэх даалгаврын жишээ:Багшсургалтынхөтөлбөрөөболовсруулахдаасуралцагчдынэзэмшсэнчадварыгилрүүлэхдаалгаврын жишээг урьдчилан боловсруулсан байна. Тэгээд сургалтын эхний үйлажиллагаанаасэхлээдлбагшсуралцагчдыгажиглантэмдэглэлхөтөлнө.Суралцагчдынэзэмшсэн мэдлэг, чадварыг илрүүлэх шалгуур, түүнд харгалзах даалгаврын жишээг“Өөртөөитгэхитгэл”дэдсэдвээржишээлэнүзүүллээ.Энэхүүсэдвийнхүрээндэзэмшихчадварыгхөтөлбөрболондээрхб)хүснэгтэдтодорхойлснооравсанбөгөөддаалгаврынжишээгболовсруулахдааАмьдрахухаан сургалтынхөтөлбөр (2008, хуудас5-15)-ийгашиглав.

Эзэмших чадвар Шалгуур (илрүүлэгч) Даалгаврын жишээ

Жишээгуншин,санаабодлооилэрхийлэх

Өгсөнэхийгуншижбуйбайдал

8дугаархуудасны“Би чамайг хамгаална”эхийгуншаарай.(Багш эхийн 1-3 өгүүлбэрийг суралцагчид ээлж дараалануншихаарзохицуулжболно.)

Асуултадхариулж,санаабодлооилэрхийлжбуйбайдал

“Би чамайг хамгаална” эх дэх дүрийн талаар дараахасуултадхариулаарай.

• Сугаряагаадиймхэрэгүйлдэхболсонбэ?• Сугар,Төрөө2ямарзантайхүүхдүүдвэ?• Ямарүеднайзуудбиебиенийхээүгэндорохёстой

вэ?• Төрөөөөртөөитгэлтэйхүнмөнүү?Яагаад?• ТанытаниххүмүүсдоторСугар,Төрөөшигзантай

хүнбийюу?• Энээхээсямарсургамжавчболохвэ?Саналаахэлнэ

үү.

Өөртөөитгэлтэйбаитгэлгүйзангийнонцлогийгхарьцууландавуубасулталыгялгах

Өөртөөитгэлтэйбаитгэлгүйзангийнонцлогийгхарьцуулануншиж,давуубасулталыгнэрлэжбуйбайдал

Өөртөө итгэлтэй ба итгэлгүй зангийн онцлогийн талаартовч мэдээлэл (хуудас 9)-ийг уншиж 8 төрлийн онцлогбүрээрдавуубасулталыгхэлнэүү.

Эхдэхдүрүүдийгдээрхонцлогуудааршинжиж,өөртөөитгэлтэйэсэхийгтогтоожбуйбайдал

“Батаахүүяагаадганцаардсанбэ?”,“Бичамайгхамгаална”эх дэх Батаа, Сугар нарыг дээрх онцлогуудаар шинжиж,өөртөөитгэлтэйэсэхийгньтогтооноуу.


Өөрийнонцлог,давууталааилэрхийлэх

Өөрийнонцлог,давууталаатодорхойлонбичижбуйбайдал

Загварыг ажиглан өгүүлбэрийг гүйцээж бичнэ үү (хуудас12).• Минийамжилтбаүйлажиллагаа.................• Минийитгэлүнэмшил,зорилго....................• Минийитгэлбаэрхмэдэл............................• Минийшийдвэрбахариуцлага....................• Минийхарилцаа,байрсуурь........................• Минийхосгүйталууд.....................................• Минийорчинбаби........................................• Минийоронзай.............................................

Өөрийнонцлог,давууталааилэрхийлэнхэлжбуйбайдал

Дээрх даалгавар дахь өгүүлбэрийг гүйцээж бичсэнээдэлгэрүүлэняринауу.

Итгэлтэйхарилцааныаргабарилдсуралцах

Санаабодлоотөвлөрүүлэнүгээбодожхэлжбайгааэсэх

Сонгосонсэдвээрярилцах,үйлгүйцэтгэхявцад,сургалтынбусцагаарсуралцагчидхосхосоороо,суралцагчбагштай,эсвэл суралцагч танил боловч дотно биш хүнтэй, эсвэлсуралцагчтанихгүйхүнтэйхарилцахявцыгбагшажигланөгсөншалгуураар тухайн суралцагч итгэлтэй харилцааныаргабарилдсуралцажбуйэсэхийгилрүүлжболно.

ЦэхсуужбуйэсэхЯрилцагчааөөртөөхандуулжбуйбайдал

Ярилцагчийнхааөөдөөсхаржбайгааэсэх

Үгээсонсогдохоортодхэлжбуйэсэх

Зүйрцэцэнүголж,утгыгтайлбарлах,цээжлэх

Зүйрцэцэнүгсийголж,утгыгтайлбарлажбуйбайдал

• Дараахзүйрцэцэнүг,хэлцүгсийнутгыгтайлбарланауу.Бусдынэрхээржаргаснаасөөрийнэрхээрзовсонньдээр.Эзэнхичээвэлзаяахичээнэ.Зорилгогүйхүнэлсэндшингэсэнустайадил.ӨөртөөэзэнбайхБусдадтолгойгоомэдүүлэх

• Эдгээрээсгаднасэдэвтэйхолбоотойямарзүйрцэцэнүгийгмэдэхвэ?Бичиж,утгыгтайлбарланауу.

Зүйрцэцэнүгийгцээжлэнхэрэглэхбайдал

• Цээжилсэнзүйрцэцэнүгсээбичнэүү.• Батаахүүгийнамжилтадхэлцболонзүйрцэцэнүгсээс

альньтохирохвэ?Сугарынхувьдальньтохирохвэ?

Арга зүй:СургалтыгтухайнсумынАББ-ынбагшхариуцанзохионбайгуулахбөгөөдсургалтынявцадтухайнсэдвийгмэдэхмэргэжлийнхүмүүс,энэчиглэлээрмэргэшсэн,туршлагажсанороннутгийниргэд,ЕБС-ийнбагштайхамтарчболно.Сургалтад:

- Багшлахонол,аргазүйгхослонхэрэглэх- Танхимынболонтанхимынбуссургалтынарга,хэлбэрүүдийгашиглах- Танхимынбуссургалтынүедсургалтынагуулгыгбиедаанэзэмшүүлэхэдбагш

анхаарч,явцадньхяналттавьжажиллах- Зүйрцэцэнүг,хэлцхэллэг,оньсоготаавар,үлгэр,тууль,сургаалүгүүдийгсэдэв,

агуулгабүрттусганашиглах - Өгөгдсөнсэдвүүдтэйхолбоотойжишээ,баримттанилцуулах- Насанд хүрэгчдийн амьдралын туршлага, үгийн нөөцийг аль болох сайн

ашиглаж,өдөртутмынамьдрал,занүйлтэйньхолбохаргахэрэглэх- Ялангуяаамьдрахухаантайхолбоотоймэдлэгньсуралцагчдынбодитамьдралтай

хэрхэнуялдажбайгааталаартэднээряриулах,эхбичүүлэх- Суралцагчдынбодолсанаагсонсох,оролцоогдэмжих(сэдэлүүсгэх)- Оролцогчийгтанинмэдэх (сонирхол,чадамжийгтодорхойлох)


- Хөдөлгөөнттоглоомынаргуудхэрэглэх- Эрэнхайх,цуглуулах(судалгааныарга)- Суралцагчаар дамжуулан гэр бүлийн бусад гишүүд, иргэдэд сурсан мэдлэгээ

хуваалцах,түгээх,хамтранажиллаж,туршлагасолилцох- Оновчтойүйлийгтөлөвлөх,хэрэгжүүлэх- Тухайнсэдэв,агуулгатайхолбоотойороннутгийнардынзанүйл,уламжлалаас

сургалтандаашигтгэж,хэрэглэхзэрэгүйлажиллагаануудыгтөлөвлөнхийхньүрдүндхүргэнэ.

Суралцагчдын мэдлэг, боловсролын түвшин, нас, хэрэгцээ шаардлагаас хамаарантухайнсэдвийгсудлахцагийнхуваарилалтуянхатанбайна.Суралцагчдадхийжбүтээххэрэгцээ, сонирхлыг төрүүлэхүйц байдлаар сургалтын үйл ажиллагааг төлөвлөн,хэрэглэгдэхүүнийгбэлтгэх,саналыгньхаргалзанбаг,бүлгүүдэдхуваажхамтранажиллахарга,эвдүйдсургах,зорилгочиглэлтэйгээрхичээлийгзохионбайгуулж,суралцагчдадбүтээлч үйлийн сэдэл төрүүлж, сэтгэл зүйн таатай орчин бүрдүүлэх, ялангуяа ороннутгийннөөцболомжиндтулгуурлантухайнсудалжбуйсэдэв,агуулгатайхолбоотойматериаллагорчинбүрдүүлэх,нутгийниргэдийнбодитамьдралтайхолбох,сургалтынхэрэглэгдэхүүнболовсруулахзэрэгбүхийларгазамаарсургалтыгэрчимжүүлнэ.

Багш Та тодорхой шатны сургалтаар орон нутгийн болон суралцагчийн хэрэгцээгүндэслэн заасан бүлэг сэдвүүдээс 2-оос багагүйг сонгон дээрх цагт багтаан судлахсургалтын хөтөлбөрөө боловсруулна. Ингэхдээ сонгосон бүлэг сэдвийн агуулгыгхэрэгжүүлэхцагийнхуваарилалтыгуянхатантөлөвлөжболно.

Бичигүсгийндундшатнысургалтынявцад“Амьдрах,ажтөрөхухаан”сэдвийгсудлаххөтөлбөрийгболовсруулахадбагштандбаримжааболгохүүднээсдэдсэдвийгсудлахцаг, хэрэгжүүлж болох үйл ажиллагааны нэгэн хувилбарыг орууллаа. Үүнийг багшзаавалмөрдөхалбагүй,харинөөрийнтуршлага,урчадвар,суралцагчдынсурахчадварыгхаргалзанбүлэгсэдэв,судлахцагаазохицуулахболомжнээлттэй.

Сэдэвцаг

Хэрэгжүүлж болох үйл ажиллагаа Үнэлгээц БД

Дунд шат (Цугларалтаар12,биедаансудлах16цаг)

Өөртөөитгэхитгэл 2 2

• Багшсургалтадшаардлагатайхэрэглэгдэхүүнийгурьдчиланбэлтгэх

• Амьдрахухааныцуврал№2:Өөртөөитгэхитгэл(2003,2007),Таөөртөөитгэдэгүү?(2010)номондбуй“Өөртөөитгэхитгэл”асуулгадхариулжсуралцагчидөөрсдийгөөтодорхойлох

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн5-13дугаархуудас,Таөөртөөитгэдэгүү?Гарынавлагаасбагшийнзөвлөнсонгосныдагуусуралцагчидагуулгыгсудлаж,үйлгүйцэтгэн,хоорондоомэдээллээсолилцох

• Сэдэвтэйхолбоотойзүйрцэцэнүголжцээжлэх,утгыгтайлбарлах

• Өөртөөитгэхитгэлийгсайжруулахдасгалхийхдээмэдэрсэнзүйлийнталаар80-100үгтэйэсээбичих

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн14-15дугаархуудсандбуйсорилоорсургалтынэхэнболонтөгсгөлдсуралцагчидөөрсдийгөөүнэлнэ.

• Суралцагчдынчадварэзэмшилтийнбайдлыгбагшажиглажтэмдэглэлхөтөлнө,шалгана.


Сэтгэлийнхөдөлгөөн 2 4

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн50-74дүгээрхуудас,Зовохцагт...(2009),Сэтгэлийнхөдөлгөөнөөжолоодохуй(2010)гарынавлагынагуулгыгсуралцагчидбагшийнзөвлөснөөрсонгонсудлах,холбогдохүйлажиллагаа,тоглоом,даалгаврыггүйцэтгэх

• Сэдэвтэйхолбоотойзүйрцэцэн,хэлцүг,сургаалүгсийнутгыгтайлбарлах,цээжлэх

• Сэтгэлийнхөдөлгөөнөөхянах,стрессээссэргийлдэгаргынхааталаарэсээбичих

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн62,73дугаархуудсандбуйсорилоорүнэлнэ.

• Суралцагчдынчадварэзэмшилтийгбагшажиглажтэмдэглэнэ.

Шийдвэр 2 2

• Ахуйамьдралдтулгамддагасуудал,гаргадагшийдвэрийнталаарэргэцүүлэнбодох,ярилцах

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн38-48дугаархуудас,Долоохэмжижнэгогтол(2009)гарынавлагыгсуралцагчидсудлан,үйлажиллагаагсонгонгүйцэтгэх

• Амьдралдаа,эсвэлороннутагттулгамдажбуйасуудлыгшийдэхэдхувьхүнийоруулаххувьнэмрийнталаарэсээбичих

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн49дүгээрхуудас,Долоохэмжижнэгогтол(2009)номын24дүгээрхуудсандахьсорилоорүнэлнэ.


Харилцаа 2 4

• Уламжлалтмэндлэх,хүндлэхёсныталаарсуралцагчидтайярилцах

• Сэдэвтэйхолбоотойжишээганхааралтайуншиж,эргэцүүлэх,жишээндтохирохзүйрцэцэнүгсийголжбичих,утгыгтайлбарлах,цээжлэх

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн16-35дугаархуудас,Хамгийнчухалзүйлийнтухайярилцахуу(2008),Харилцаанысаятан(2008),Аавынхүүарванянз(2010)гарынавлагынагуулгаассуралцагчидбагшийнзөвлөснөөрсонгонсудлаж,зааврындагууажиллах,мэдээллээхарилцансолилцох

• Судлахявцадсуралцагчидөөрийгөөтодорхойлж,өөртөөдүгнэлтхийх

• Олжавсанмэдлэг,чадварньтэднийамьдралтайхэрхэнуялдаж,ямарбэрхшээлтулгарчбайгааталаарярилцах

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн35дугаархуудсандахьсорилоорүнэлнэ.


Төлөвлөлт 2 2

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008),Өчигдөр,өнөөдөр,маргааш(2009)гарынавлагадахь“Тахэрсайнтөлөвлөгчвэ?”сорилыгсуралцагчгүйцэтгэнөөрийгөөтодорхойлох

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн75-86дугаархуудас,Өчигдөр,өнөөдөр,маргааш(2009)гарынавлагынагуулгыгсонгонсудлах,заасанүйлажиллагаа,тооцохдаалгаврыгхийх

• Сэдэвтэйхолбоотойзүйрцэцэнүгсийголжбичих,утгыгтайлбарлах,цээжлэх

• Хүсэлзорилгоотодорхойлж,ойрынбаирээдүйнтөлөвлөгөө,хэрэгжүүлэхаргазамаабичих

• Өдөр,долоохоногийнүйлажиллагаанытөлөвлөгөөгарган,хэрэгжүүлжбуйбайдлыгбагшажиглажтэмдэглэлхөтөлнө.


Бүтээлчсэтгэлгээ 2 2

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн89-95дугаархуудас,Амьдралдхөлтавихнэгэнгүүрбуюутаныоюунычадамж(2008),Ердийнхүү,ербусынхуу?(2010)гарынавлагаасбагшийнхуваарилснаарагуулгыгсонгонсудлах,холбогдохүйлажиллагааггүйцэтгэх

• Хүсэлзорилгоо,түүндхүрэхийнтулдавахаргахэмжээгтодорхойлж,найзнөхөдороннутгаасдэмжлэгаваххүсэлт,өргөдөлбичихдадлагахийх

• Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр(2008)-ийн96дугаархуудсандахьсорилоорүнэлнэ.

• Багштэмдэглэлхөтөлнө.

Тайлбар: Ц - цугларалтаар, БД - бие даан

Сургалтын явцад сэдэвтэй холбоотой агуулга бүхий бусад гарын авлагыгашиглаж болно.Дунд шатны сургалтад сэдвээ заахдаа өгсөн загвараар ажиллах, биедаан ажиллах, тайлбарлах, санаа бодлоо илэрхийлэх зэрэг үйлийг дараалан хийлгэжсуралцагчдыгсурахаргабарилдсургахадбагшанхаарна.Жишээлбэл,Амьдрахухаансургалтынхөтөлбөр(2008)-өөр“Өөртөөитгэхитгэл”дэдсэдвийгзаахдаа(хуудас7-15)эхнийэргэцүүлэхжишээгсуралцагчидуншин,багшийнчиглүүлснээрасуултадхамтранхариулж ярилцсаны дараа хоёр дахь жишээг бие даан гүйцэтгэх байдлаар ажиллажболно. АББ-ын Гэгээрэл төвийн сургалтад хамрагдаж байгаа хүмүүс санаа бодлооилэрхийлэх, хүмүүстэй чөлөөтэй харилцахдаа тааруу, биеэ барих, эмээх, ичих, дууцөөтэйбайхявдалажиглагддагтулсургалтынявцадсуралцагчдааральболохяриулах,санаабодлоочөлөөтэйилэрхийлэхүйлажиллагаагэхлээдсуралцагчдындунд,дарааньхөндлөнгийн хүмүүсийг байлцуулах байдлаар зохион байгуулах нь тэдний хэл яриагхөгжүүлж, нээлттэй болгоход ач холбогдолтой. Санаа бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэхчадварэзэмшихньцаашидтэдамьдралдаатулгамдсанасуудлаашийдэхэдньчхэрэгтэйбилээ.

Хэрэглэгдэхүүн:- Амьдрахухааныцувралгарынавлага№1-11,АББЗСҮТ,УБ.,2003,2007- Зайнысургалтынгарынавлага/цувралууд/,АББЗСҮТ,УБ.,2005,2006,2007,2008- Д.Гүндэгмаа,О.Чулуунцэцэгнар,Билгийннүд-3,АББЗСҮТ,УБ,2007- Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр,АББЗСҮТ,ЮНИСЕФ,УБ.,2008- ЮНЕСКО“Сурчамьдаръя”төсөл./цувралгарынавлагууд/,УБ.,2000- ЮНЕСКО “Говийн малчин эмэгтэйчүүд төсөл”. / Цуврал гарын авлагууд/,

УБ.,1996- Ч.Аръяасүрэн,Х.Нямбуу,Монголёсзаншлынихтайлбартоль,УБ.,1992- О.Мягмар, Харилцааны саятан, Амьдрах ухааны сургалтын гарын авлага №1,

АББЗСҮТ,УБ.,2008- З.Тогтохмаа,Хамгийнчухалзүйлийнтухайярилцахуу,Амьдрахухаанысургалтын

гарынавлага№2,АББЗСҮТ,УБ.,2008- О.Мягмар,Амьдралдхөлтавихнэгэнгүүрбуюутаныоюунычадамж,Амьдрах

ухаанысургалтынгарынавлага№3,АББЗСҮТ,УБ.,2008- З.Тогтохмаа,Долоохэмжижнэгогтол,Амьдрахухаанысургалтынгарынавлага

№4,АББЗСҮТ,УБ.,2009- С.Ундрал,Зовохцагт...,Амьдрахухаанысургалтынгарынавлага#5,АББЗСҮТ,

УБ.,2009


- З.Тогтохмаа, Өчигдөр, өнөөдөр, маргааш, Амьдрах ухааны сургалтын гарынавлага№6,АББЗСҮТ,УБ.,2009

- Таөөртөөитгэдэгүү,АББЗСҮТ,УБ.,2010- Сэтгэлийнхөдөлгөөнөөжолоодохуй,АББЗСҮТ,УБ.,2010- Аавынхүүарванянз,АББЗСҮТ,УБ.,2010- Ердийнхүү,ербусынхуу,АББЗСҮТ,УБ.,2010

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг. 2.3. ИРГЭНИЙ УХАМСАР

Хүлээгдэж буй үр дүн:- Өөрийгөөболонбусдыгхүндэтгэхухамсар,соёл,ёсзүйнталаармэдлэгтэйболно- Хувь хүний зүгээс гэр бүл, нийгмийн амьдралд оролцох оролцоо, холбогдох

хуульхийгээдёсзүйндүрмүүдийгхэрэгжүүлэхчадвартайболно- Өөрийгөөхөгжүүлдэг,гэрбүл,өвгөдхөгшдөөэнэрэнхамгаалдаг,амьдралааавч

явахчадвартайболно- Гэрбүл,хамтолон,нийгэмдээүлгэржишээүзүүлдэг,нутагорныхөгжилдхувь

нэмэроруулахаарбусадтайхамтранажилладагиргэнтөлөвшинө

Дэд сэдэв


Хув

ь хү

ний

ухам

сар

- Зөв,цэвэрхувцаслалт

- Дөрвөнулирлынонцлогбахувцаслалт

- Хувцасныматериал

- Хувцаснызагвар

- Олоннийтийнгазар,гудамжталбайдбиеэзөвавчявахсоёл

- Өөрийнөмнөхүлээхүүрэгхариуцлага

- Зөв,цэвэрхувцаслахтайхолбоотоймэдээллийгбусдаасялгах

- Улирлынонцлогттохирууланзөв,цэвэрхувцаслахёстойгойлгох

- Хувцасныматериалхүнийэрүүлмэндэдэерэгбасөрөгнөлөөүзүүлдэгболохыгтаних

- Хувцаснызагварынталааройлголттойболох,өөрттохироххувцасныхийц,өнгийгмэдэх

- Гудамж,олоннийтийнгазартхог,шүлсээхаяхгүйбайх

- Ямарнэгэнүйлчилгээхүртэхдээдугаарлахёстойгухамсарлах

- Замынхөдөлгөөнийдүрмийгсахих

- Өөрийгөөбусдаасялгаатайдавтагдашгүйхүнгэдгийгмэдэх

- Өөрийгөөойлгожмэдэх,давуу,султал,зорилгоотаних

- Өөрийгөөхөгжүүлэх

- Зөв,цэвэрхувцаслалттайхолбогдохмэдээллийнтөрөлбүрийнэхсурвалжаасцуглуулж,хайчилбархийх

- Хувцасцэвэрлэхзааврыгунших- Улирлынонцлогттохирууланзөв

хувцаслахтухаймэдээлэлунших,хэрэгцээтхэсгийгтэмдэглэх

- Хувцасныматериалынхүнийбиедямарнөлөөтэйгуншижсудлах

- Хувцасныорчинүеийнзагвар,хандлагынталаарсонинсэтгүүл,интернетээсмэдээлэлцуглуулжунших,хэрэгцээтэйхэсгээтэмдэглэх

- Гудамж,талбайдбуйхүмүүстзориулсанмэдээллийгунших

- Хогхаях,биезасахгазрыгзаасандүрсбүхийтэмдэглэгээгунших

- Хувьхүнийзанчанарынонцлогийгэргэнтойрныхүмүүсийнжишээндээрэргэцүүлэнбодох

- Давуу,султалаатодорхойлжбичих- Зорилгоотодорхойлжбичих- Ирээдүйдээитгэлтэй,

зорилготойамьдрахынтулдөөрийгөөхөгжүүлэхтөлөвлөгөөболовсруулжтэмдэглэх


Гэр

бүли

йн у

хам

сар

- Гэрбүлийнгишүүдийнсурахэрх

- Хүүхдийнхүмүүжил

- Гэрбүлийнгишүүдийнүүрэгхариуцлага

- Гэрбүлийнүнэцэнэ

- Өвгөдхөгшдөөдээдлэнасрахёс

- Гэрбүлийнсургуулийннасныхүмүүсийгсургуульдхамруулах,завсардуулахгүйбайхёстойгойлгох

- Сурлага,хөдөлмөртанхааралтавьжбайхёстойгухамсарлах

- Үрхүүхэд,дүүнараазөвхүмүүжүүлэхёстойгойлгох

- Гэрбүлийнгишүүдийнгүйцэтгэхүүрэг,хариуцлагыгойлгожмэдэх

- Гэрбүлээхайрланхамгаалж,батбэхавчявах

- Өвгөдхөгшдөөасарчэнэрэх,хүнёсоорхандах

- Сурчболовсрохэрхийнталаарунших

- Сургуульдсуралцаххүүхдийнхувцас,хичээлийнхэрэглэлдзарцуулахмөнгийгтооцох

- Хүүхэд,дүүнартаасургамжтайүлгэруншижөгөх,зүйрцэцэнүг,сургаалүгцээжлүүлэх

- Хүүхдийгхүмүүжүүлжирсэнэцэгөвгөдийнаргуудыгцуглуулжунших,хэрэгцээтэйгньтэмдэглэх

- Хүүхдийгхүмүүжүүлэхорчинүеийнаргынталаарбүхтөрлийнэхсурвалжаасмэдээлэлцуглуулах

- Гэрбүлийнүнэтзүйлийнталаарярилцаж,гишүүдийнгүйцэтгэхүүргийгтайлбарлах

- Дуу,шүлэг,захидалболонөдөртутмынхаахарилцаагаардамжуулангэрбүлийнхэндээхайртайгааилэрхийлэх

- Батбэхгэрбүлийнмэдээлэлцуглуулжангилан,хүүхэд,залуустярих

- Өвгөдхөгшдийгасарчдээдэлжирсэнсургаал,домогцуглуулжунших

- Өвгөдхөгшдөөэнэрчасрахталаархүүхэд,залуус,хойчүедээхэлжсургах

Ний

гмий

н ух

амса

р

- Ажилхөдөлмөрийнүнэцэнэ

- Байгууллага,хамтолон

- Нийтийнчанартайажил,түүндоролцохнь

- Ажилхөдөлмөрэрхэлжамьдрахёстойгойлгох

- Шударгахөдөлмөрлөжбайгууллага,хамтолныүлгэрдуурайлболох,тэднийгманлайлах,дагуулах

- Түймэр,бүхнийтийнцэвэрлэгээзэрэгажилдидэвхитэй,сайндураароролцохёстойгухамсарлах,бусдаасшаардах

- Ажилдорохөргөдөл,намтраабичих

- Ажилхөдөлмөрийнүнэцэнийнталаархүүхэд,залуустухууланярих

- Ажилдааамжилтгаргасанхүмүүсийнжишээбаримтыгцуглууланбяцханномхийх

- Иргэнхүнийнийгэмдхүлээхүүрэг,хариуцлагынталаарунших,уншсанаабусдадтайлбарлах

- Бүхнийтийнажилдсайндураарааоролцдогболоноролцдоггүйхүнийялгаагтодорхойлжбичих

- Бусдынтөлөөажиллажбайгаадамьнасааалдсанхүмүүсийнталаартөрөлбүрийнэхсурвалжаасмэдээлэлцуглуулж,хүүхэд,залуустүлгэрдуурайлболгонярих.Жишээнь,СэлэнгэаймгийнМандалсумандгалунтраахаарявсанОнцгойбайдлынерөнхийгазрынаврагч12залууамиаалдсангэхмэт

Үнэлгээ:- Хувцас,эдхэрэглэлийгцэвэрлэхзааврыгуншиж,тэмдэглэгээхийсэнэсэх- Гудамж,олоннийтийнгазартбиеэхэрхэнзөвавчявахталаархүүхэд,залууст

зориулансургамжтайзохионбичлэгбичсэнэсэх- Гэрбүлийнгишүүдийнөмнөхүлээсэнүүрэг,хариуцлагаабиелүүлдэгэсэхэд

дүгнэлтхийж,тэмдэглэлхөтөлсөнэсэх


- Өргөдөл,намтраазагварындагуубичиж,бусдадтайлбарлажярьсанэсэх- Ажиллаж хөдөлмөрлөхийн үнэ цэнийн талаар залууст сургамж бүхий

уриалгабичиж,ухуулансурталчилсанэсэх- Бүх нийтийн ажилд идэвхтэй оролцох болон оролцохгүй байхын ялгааг

тодорхойлонбичиж,залуустойлгуулсанэсэх

Арга зүй:ХүнамынбичигүсгийнчадварыгдээшлүүлэхзамаариргэнийухамсрыгнэмэгдүүлэхэдчиглэсэнэнэхүүдэдхэсгийгсудлахдааСУрАлЦАГЧтадараахзүйлийганхаараарай:1. Суралцагч та өөрийгөө ухамсартай иргэн мөн эсэх талаар эргэцүүлэн бодоорой.

Иргэнийухамсар гэжюуболох, яагаадхүнбүрөөрийнболонгэрбүл,нийгмийнөмнө үүрэг хариуцлага хүлээж амьдардаг болохын учрыг олохыг хичээгээрэй.ҮүнийтулдтаАББ-ынГэгээрлийнтөвөөсдараахгарынавлагыгавчсудлаарай:

- Айлаасэрэхээравдраауудал- Таөөртөөхуульч- Оюунтэлэхүй- АББ-ынГэгээрлийнтөвийнбагшийнзөвлөсөнбусадматериал

Эдгээрномыгсудлахявцдаатабичигүсгийнмэдлэгчадвараауламсайжруулахболно.

2. “Иргэний ухамсар” хэсгийг судлах явцдаа холбогдох материалыг хаанаас олж,хэрхэнашиглахталаарАББ-ынГэгээрлийнтөвийнбагшаасзөвлөгөөавчболно.

3. Хамаатансадан,гэрбүл,найзнөхөддөөзахидалбичих,тэмдэглэлхөтлөхзэргээрбичгийнурчадвараадээшлүүлэхийгхичээгээрэй.

4. Уншижсудалсан,тэмдэглэсэнзүйлээзөвхөнөөртөөхадгалахбусгэрбүл,найзнөхөд,хөрш, нэн ялангуяа хүүхэд, залууст тайлбарлан ярихад анхаараарай. Ингэснээртаныүгяриа,бусадтайхарилцахчадваруудхөгжихөөсгаднаэргээдтаиргэнхүнийүүднээс хойч үеийг хүмүүжүүлэн төлөвшүүлэх ажилд хувь нэмрээ оруулж буйухамсартайхувьхүнболногэсэнүг.

СуралцагчдыгчиглүүлэхБАГШтадараахзүйлийганхаараарай:

1. Сургалтын агуулгыг бие даан эзэмшүүлэх талаас нь багш анхаарна. Тухайлбал,шаардлагатай гарын авлагуудаар хангаж, тэдгээрийг хэрхэн ашиглах талаарзөвлөгөөөгөх,хэрэгцээтэйсургалтынматериал,агуулгынэхсурвалжийгньзаажөгөхзэргээражиллана.Бие даан суралцахад нь суралцагчдыг сэдэлжүүлэх нь хамгийн чухал. Өөрөөрхэлбэл,энэчиглэлийгсудалснаарсуралцагчийнамьдралдхэрзэрэгачхолбогдол,нөлөө үзүүлэх, өөрчлөлт гарах ёстойг тайлбарлана гэсэн үг. Бие даан суралцахсэдлийгтөрүүлэхийнтулддараахаргааражиллажболно:

- Суралцагчдыг цуглуулан уг хөтөлбөрийн “Иргэний ухамсар” гэсэн хэсгийгяагаадсудлахёстойгтайлбарланярина.Ингэхдээиргэнийухамсаргэжюуболох,яагаадиргэнхүнөөрийнболон гэрбүл,нийгмийнөмнөхариуцлагахүлээдэгталааржишээбаримтандтулгуурлажухууланярина.

- Холбогдох мэдээ, уншихматериалыг гэрээр түгээх, санал бодлыг нь сонсох,өөрийнхөө бодлыг хуваалцах, ямар арга зам, аргачлалаар цаашид бие даансудлахыгньчиглүүлэхзэргээражиллана.Шаардлагатайболбусадмэргэжлийнхүмүүстэйхолбож,тэднийдэмжлэг,зөвлөгөөгөөрхангана.


2. Агуулгыг амьдрал, хэрэглээтэй нь холбох, цугларалт, хэлэлцүүлэг, жүжигчилсэнтоглолт зохион байгуулах, бодит жишээн дээр асуудал шийдэх зэрэг бүтээлчбайдлаарсургалтыгявуулна.

3. Иргэдийн хэрэгцээ шаардлага, ажил хөдөлмөрийн онцлог, суралцах чадвартайхолбонсургалтынцагийгтөлөвлөнө.

4. Суралцагчдынмэдлэгийнтүвшиндтохирсонсургалтынматериалыголончиглэлээрсонгохэсвэлхялбарчилжашиглана.Сургалтынявцадбичигүсгийндараахшатныбагцматериал(Оюунтэлэхүй,Таөөртөөхуульч,Айлаасэрэхээравдраауудалгэхмэт)-уудыгашиглахньзүйтэй.

Хэрэглэгдэхүүн

- Алтангэрэл.М,“Иргэнбахууль”,УБ.,1999- Баярсайхан.Д,“Хүнийэрхбанутгийнөөрөөудирдахёс”,УБ.,1999- Урнаа.Б.нар,“Таөөртөөхуульч”,УБ.,2005- Тринидад.В,“Хүүхэдтаныэрх-1”,УБ.,2002- Түвшинтөгс.Ц,“Хүүхэдтаныэрх-2”,УБ.,2002- Сурталчилгааныхялбаршуулсанматериал- Сургалтынагуулгатусбүртшаардагдахтусгайхэрэглэгдэхүүн(цаас,үзэггэхмэт)

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг-2.4. БАЙГАЛь ОРЧИН

Хүлээгдэж буй үр дүн:- Байгальорчныхолбогдолтойбичмэл эх сурвалжыгчөлөөтэйуншихбауншсан

зүйлээойлгодогболно- Уншсан, сонссон зүйлийнхээ талаар тэмдэглэл хөтлөх, товчлол хийх, бодол

санаагааилэрхийлжбичнэ- Сонирхсон зүйлээ хүнээс асуух, хүний яриа, асуулт, тайлбарыг анхааралтай

сонсоодзөвхариулах,уншижмэдсэнзүйлээбусдадойлгомжтойярихадсуралцана- Байгаль орчноо ажиглах, жиших, харьцуулах, шийдвэр, дүгнэлт гаргаж чаддаг

болно- Байгальорчныталаарсайнмэддэг,хайрланхамгаалахухамсар,чадвартайиргэн

хүнболжтөлөвшинө


Дэд сэдэв


Хүр

ээлэ

н б

уй о

рчин

• Хүрээлэнбуйорчин

дахьюмсүзэгдэл• Хүрээлэнбуйорчноо

хайрланхамгаалахуламжлал,занзаншил

• Хүрээлэнбуйорчноохайрланхамгаалахтухайдуу,шүлэг,үлгэроньсого

• Өрхийнажахуйэрхлэхэдхамгийнихнөлөөлдөгүзэгдлийгажиглах,харьцуулах

• Хүрээлэнбуйорчиндхамрагдахзүйлийгмэддэгболох

• Хүрээлэнбуйорчноохайрланхамгаалахуламжлал,занзаншлыгмэдэж,хэрэгжүүлэхёстойгухамсарлах

• Хүрээлэнбуйорчинтойхолбоотоймэдээлэл,бичвэрийгчөлөөтэйуншижойлгодогболох

• Телевиз,радиогийнмэдээсонсож,товчтэмдэглэлхийжашиглах

• Хүрээлэнбуйорчныталааргэрбүл,найзнөхөд,үрхүүхэддээярих

• Хүрээлэнбуйорчноохайрланхамгаалахталаархүүхэд,залуустзориулсанярилцлагахийх

• Хүрээлэнбуйорчноохайрланхамгаалахтайхолбоотойзанзаншлыгүрхүүхэд,хойчүедээзаажсургах

• Төрөлбүрийнэхсурвалжаасхүрээлэнбуйорчинтойхолбоотойсургаал,зүйрцэцэнүг,хэлцхэллэгийгэмхэтгэнбичих

• Нүүж,суухдаагэрийнбуурь,орчинтойрнооцэвэрлэдэгболох

Ага

ары

н бо

хирд

ол,

түүн

ийг

бага

сгах

арг

а за

м • Агаар• Агаарыннайрлага• Түүндүзүүлэхнөлөө• Бохирагаар

• Агаарынтухайерөнхийойлголтэзэмших

• Цагагаарынмэдээунших,ашиглах

• Цагагаарынбайдлыгтэмдэглэдэгтанихтэмдгийгялгажсурах

• Агаархүндямарачхолбогдолтойболохтухайбусдадтаниулах

• Ногоонургамал,цэцэгтарих,модургуулах

• Угаартсанхүнданхнытусламжүзүүлэх

• Байгальорчиндэлдэвтөрлийнхимийнгаралтайбодисыгшатаалгахгүйбайх

Усны

бох

ирдо

л, т

үүни

йг

бага

сгах

арг

а за

м

• Усныбохирдол• Усыгбохирдуулагч

голэхүүсвэрүүд• Усныбохирдлоос

үүсэххоруршиг• Усныбохирдлыг

бууруулах,түүнээссэргийлэхаргазам

• Уламжлалтаргууд

• Усныбохирдлынталаарерөнхийойлголтэзэмших

• Усыгбохирдуулагчголэхүүсвэрүүдийгмэдэжавах

• Сэргийлэхаргазам,уламжлалтаргуудыгмэдэжавах

• “Усболчандманьэрдэнэ”хэлэлцүүлэгявуулах

• Голгорхи,булагшандыгхамгаалалтадавах

• Усныбохирдлоосүүсэххоруршгийгбусдадтайлбарлах

• Усныбохирдлыгбууруулах,түүнээссэргийлэхуламжлалтаргазамуудыгхэрэглэх


Хөр

с, г

азры

н до

ройт

ол• Хөрс• Хөрснийтөрөл• Хөрсбохирдох

шалтгаан• Хөрснийэлэгдэл

• Хөрснийтухайойлголтэзэмших

• Хөрснийтөрлийгтодорхойлжсурах

• Хөрснийбохирдлооссэргийлэхталаарунших,хэрэгцээтмэдээллээбичижтэмдэглэх

• Хөрснийэлэгдэл,бохирдлоосүүсэхөвчлөлттүүнээссэргийлэхталааранхааралтайунших,товчлонбичижтэмдэглэх

• Хөрс,газарнутагтайхолбоотойерөөл,магтаал,зүйрцэцэнүг,ардынаманзохиолыголжунших,цээжлэх,хэрэглэх

• Хөрсийгариггамтайзөвашиглах,арчлах

• Хөрснийбохирдол,элэгдлийнталаарбусдадтаниулах

• Газрыгзөвашиглахадухамсартайхандах

• Хүнснийногоотариалахадүржилшимтэйхөрсийгсонгох

• Хөрснийтөрлийгмэдэхэдбусдаастусламжавах,заажсургасныгньбичижтэмдэглэх

• Телевиз,радио,сонинбусадмэдээллийнхэрэгслээсшинэмэдээлэлолох,ашиглах,бусдадтүгээх

• Газрындоройтлооссэргийлэхзорилгоорзамтавих,зүлэгургуулах

Урга

мал

• Ургамал• Ургамлынтөрөл• Эмийнургамал• Хүнснийногоо• Жимс,жимсгэнэ

• Эмийнургамал,хүнснийногоо,жимсжимсгэнэтүүх,хадгалахаргадсуралцах

• Ургамал,хүнснийногоо,жимсжимсгэнийбуттариалах,арчилах,услах,хураах,хадгалахтухаймэдээлэлцуглуулан,хэрэгцээтхэсгийгтэмдэглэжбичих

• Ургамалтайхолбоотойерөөл,магтаал,зүйрцэцэнүг,ардынаманзохиолыголжунших,цээжлэх,хэрэглэх

• Ургамлынтөрлүүд,тэдгээрийгамьдралахуйдааашиглах

• Эмийнургамал,хүнснийногоо,жимсжимсгэнэтүүх,хадгалах

• Хэрэгцээтхүнснийногоо,жимсжимсгэнээссонгонтариалж,ахуйамьдралдаахэрэглэх

• Ургамлынхолбогдолтойшүлэг,дуу,билэгдэмбэрэл,ерөөлийгхүүхдэдцээжлүүлэх

• Гэрбүлийнхэрэгцээндзориулантарьсанхүнснийногоо,жимсжимсгэнээбусаддаасурталчлах,аргатуршлагаасолилцох

Хог

хая

гдал

• Хогхаягдал• Хогхаягдлынтөрөл• Хаягдлыгашиглах

• Хогхаягдлынтөрлийгмэдэжавах

• Устажүгүйболдоггүйхогхаягдлынталааруншин,голзүйлийгтэмдэглэжавах

• Сэдэвтэйхолбоотойзүйрцэцэнүголжцээжлэх,яриандаахэрэглэх

• Бусдадзориуланхаягдалашигланбүтээгдэхүүнүйлдвэрлэхталаарбяцханномхийх

• Хогхаягдалтарьжбуйэтгээдэдшаардлагатавих

• Орчиндоохогхаягдалгүйхэвшилтэйболох

• Хогхаягдалашигланбүтээгдэхүүнүйлдвэрлэх,бусдадсуртчилах

• Сонирхож,сурахыгхүсчбуйзүйлийнхээталаармэдээлэлцуглуулах,ангилах,хэрэглэх

• Хэрэгцээтмэдээллээбусадтайхуваалцах,хамтранажиллах

• Хортойболонхоргүйхогхаягдлынталаарбусадтайсанал,бодлоосолилцох


Ний

тийн

тээ

вэр,

оло

н ни

йтий

н га

зар

• Цэвэрорчин• Нийтийнтээвэр• Олоннийтийнгазар• Сургууль

• Цэвэрорчиндажтөрөхийначхолбогдлыгухаарах

• Цэвэрорчиндхэрхэнбиеэавчявахталаарсуралцах

• Цэвэрорчныанхааруулсантэмдгийгтанинмэдэх

• Нийтийнёсжурмыгсахих• Энэсэдвээролжавсан

мэдлэг,чадварньтэднийбодитамьдралтайхэрхэнуялдажбайгааталаарсуралцагчдааряриулах

• Суралцагчидмэдлэгчадварааамьдралдаахэрэгжүүлсэнбайдал,энэньтэднийамьдралдтодорхойнөлөөүзүүлсэнэсэх,ямарбэрхшээлтэйучирсантухайярилцах

Эко

логи

йн ц

эвэр

хо

ол х

үнс

• Байгалынгаралтайхоолхүнс

• Химийнгаралтайхоолхүнс

• Тэдгээрийнялгаа

• Экологийнцэвэрхоолхүнснийялгаагтаних

• Хоолхүнснийсав,баглаабоодолдээрххадгалалтынболонүйлдвэрлэсэнхугацаагтаньжмэдэх

• Удаанхадгалагддагболонлаазалсанбүтээгдэхүүнийгхэрэглэх

• Химийнбордоохэрэглэхийнхорхолбогдолболонэрүүлмэндэдхортойэлементүүдийгбусдадтанижмэдүүлэх,зөвлөгөөөгөх

Өдө

р ту

тмы

н ам

ьдра

лд

хэрэ

гтэй

зүйл

• Өргөнхэрэглээнийэм• Эмэнбүтээгдэхүүн• Эмийнтөрлүүд• Эмийннайрлагадах

химийнбодис

• Эмийнхэрэглээнийталаарерөнхийойлголттойболох

• Эмийнбүтээгдэхүүндээрхзааварчилгаагуншиж,ойлгох

• Шавьж,амьтанустгаххорнытөрлийгтанинялгах

• Эмийгзөвхэрэглэх,хадгалах

• Эмболонхорондхордсонхүнданхнытусламжүзүүлэх

• Шавьж,амьтанустгаххорныхүнийбиедүзүүлэхнөлөө,хэрэглэхзааврыгбусдадуншижтаниулах

• Эмийнбуруухэрэглээндхяналттавих,бусдаданхааруулах

Үнэлгээ:Өөрийнүнэлгээнийхэлбэрголлоно.Сургалтынявцаданхаараал,ойтогтоолт,унших,бичихчадвараахэрхэнхөгжүүлжбайгаа,эрүүлажтөрөхдадалхэвшилтэйболжбайгааэсэх, байгаль орчноо танин мэдэх хүсэл тэмүүлэл, байгалиа хайрлан хамгаалах үзэлхэрхэнтөлөвшиж,түүнтэйхэрхэнхарьцаж,байгалийннөөцбаялагийгхэрхэнашиглажбуйгаарүнэлнэ.Сэдвийнявцболонтөгсгөлдсуралцагчдынөөрийнүнэлгээ,багшийнбаталгаажуулахүнэлгээгсорилго,жишигдаалгавар,бүтээлээрүнэлэхаргаархийнэ.Өөрийгөөүнэлэхсорилгынжишээ:

№ Асуулт Сайн(2оноо)



1Хүрээлэнбуйорчныгбүрдүүлэхзүйл,тэдгээрийгхайрланхамгаалахталаарсургамжбэлтгэн,ярьжчадна

2Хүрээлэнбуйорчныгхайрланхамгаалахуламжлал,занзаншлынталаархойчүедээтайлбарланярьжчадна

3Байгалийнүзэгдэлюмс,тэдгээрийнхарилцанхамаарлыгхүүхэд,залуусттайлбарланярьжчадна

4Байгаль,цагагаарыгурьдчилантааварлахталаартэмдэглэлхөтөлж,хүүхэд,залуустсургажчадна

5Байгалийнгамшигтүзэгдлүүд,тэдгээрээсхэрхэнхамгаалахаргачлалбүхийбяцханномхийжчадна


6Байгалийнбаялагтайзүйзохистойхарьцах,ашиглахталаарсургамжбичижчадна

7Ороннутагтургадагургамал,амьдардаганамьтнытухаймэдээлэлбэлтгэж,хүүхэд,залуусттүгээжчадна

8Байгальорчиндхортнөлөөүзүүлдэгхүнийбуруутайүйлажиллагааныталаарбусдадухууланярьжчадна

9Байгальдхаршүйлажиллагааявуулдагхувь,байгууллагадхандсануриалгабичижчадна

10Байгальхамгаалахбаг,нөхөрлөлбайгуулахтөлөвлөгөөгаргаж,үйлажиллагаагньтодорхойлжчадна

15-20оноо зорилгоосайнбиелүүлсэн,багшаараабаталгаажуулахүнэлгээ хийлгэхэдбэлэнболсон9-14оноо зорилгоодундзэрэгбиелүүлсэн,заримзүйлийгдахиндавтах8–аасдоошоноо дахинажиллахшаардлагатай

Багшсуралцагчийнөөрийнүнэлгээтэйтанилцаад,баталгаажуулахүнэлгээхийнэ.

Сэдвийнявцболонтөгсгөлдсуралцагчийгдоорхжишээгээрүнэлжболно.- Байгальорчноохайрланхамгаалахыначхолбогдолыгмэдэж,ойлгосноорбусдад

цэгцтэйярьжтайлбарлах,байгалынбохирдлоосурьдчилансэргийлэхаргыгхэлэх.Энэталааргарсангарынавлага,ном,хэвлэмэлматериалыгунших

- Байгалийнгамшигтүзэгдлээссэрэмжлэх,бусдадсануулах- Хүрээлэнбуйорчиндахьюмсүзэгдэлтэйсонинхэвлэлээсуншижтанилцах- Эмийнзааваруншиж,зааврындагуухэрэглэх- Эмийнзааваруншаад,хүчинтэйхугацаагхарах- Бохирагаарынөвчинюунаасүүсдэг,хэрхэнурьдчилансэргийлэх,туссанүедавах

аргахэмжээнийталаарярих- Хөрсний элэгдэл, бохирдолоос үүсэх халдварт болон халдварт бус өвчнүүдийг

нэрлэх,илрэхшинжтэмдгүүдийг,авахаргахэмжээгхэлэх- Угаартсанүеданхнытусламжүзүүлэхаргуудаасхэлэх- Гэрорнынөхцөлдхортоншавьжустгахэнгийнаргааснэрлэх- Жимсжимсгэнэтүүх,хадгалахаргыгмэдээлэх- Хортойбахоргүйхаягдал,дахинашиглажболоххогхаягдлынялгаагтайлбарлах- Цэвэрорчныанхааруулсантэмдгийнучирхолбогдлыгойлгосонбайх- Хоолхүнснийсавбаглаабоодолдээрххадгалалтынболонүйлдвэрлэсэнхугацааг

таньжмэдэх- Эрүүлмэндэдхортойэлементүүдийгнэрлүүлэх- Шавьжь амьтан устгах хорны хүний биед үзүүлэх нөлөө, хорыг хэрэглэх

зааварчилгааунших- Хүрээлэнбуйорчныталаарбусдадэмхцэгцтэймэдээлэлхүргэжбайгааэсэх- Хүрээлэн буй орчныг хайрлаж хамгаалах талаарх уламжлал, зан заншлуудыг

тайлбарланярих- Хүрээлэн буй орчинтой холбоотой сургаал, зүйр цэцэн үг, хэлц хэллэг бүхий

бүтээлийндэвтэрхийсэнэсэх


Арга зүй:Байгаль орчны боловсролыг олгох хөтөлбөрийн хүрээнд ашиглаж болох ном, сурахбичиг, гарын авлагыг хэрэглэн суралцагч бие даан суралцана. Түүнчлэн сургалтыгхүртээмжтэй,үрдүнтэйболгоходороннутгийннөөц,боломжийгсайнашиглаж,иргэдолоннийтийнбайгууллагыгөргөнөөроролцуулжхамтранажиллана.

Хөтөлбөрийгхэрэгжүүлэхэдбагшлахаргазүйголонянзынаргадтулгуурлаж,суралцагчийноюунухааныгтэлэхньчухалюм.Үүнтэйхолбогдонсургалтадхэсэг,бүлгийнзохионбайгуулалтыггэхэдлолонянзаархувирганашиглажболно.Оролцогчдынтоо,тэднийоролцоонычадамжаасхамааруулж,мөнтоглоомынаргахэрэглэнхэсэг,бүлэгтхуваахньилүүоновчтой.Тухайнсургалтынагуулга,цагхугацаанаасхамаарчхэсэг,бүлгийгшуудхуваарилах,эсвэлхэсэг,бүлгүүдэдтуршлагатай,чадвартайсуралцагчдыгтэгшхуваахингэхдээхэсэг,бүлгээянзбүрийнтүвшнийхүмүүсийнхослолоорбүрдүүлэхньхэсэг,бүлгийнажлыгөгөөжтэйболгож,илүүхөгжилтэй,нээлттэйорчныгбүрдүүлжөгдөг.

Сургалтыгявуулахдаадараахзүйлийганхаарна:- Үндэстэн/угсаатнызанүйл,уламжлалдтулгуурланзохионбайгуулах- Зүйр цэцэн үг, оньсого таавар, үлгэр,тууль, сургаал үгсийг сэдэв, агуулга бүрт

тусганашиглах- Насанд хүрэгчдийн амьдралын туршлага, өдөр тутмын амьдрал, зан үйлтэй нь

холбох- Суралцагчдынхэрэгцээ,шаардлагыгсудлах,сургалтыгтүүндчиглүүлэх

Товч агуулга Оновчтойасуудалхэлэлцэхэнэхүүарганьурансэтгэмжбийболгох,суралцагчидүзэлбодлоо солилцох,товчхон мэдээлэх хийх,түүнчлэн тухайн сэдвийн талаар мэдрэмж,ойлгоцоотодорхойдүрслэлийнболонбичгийнхэлбэрээрилэрхийлжсурахадньтусалдаг.Заавар: 1. Суралцагчбүрсургалтынерөнхийсэдэвтэйхолбоотойсэдэвсонгоно2. Сэдвийнталаарөөрийнүзэлсанаагбэлтгэнэ.(Энэхүү зурагт үзүүлэнгийн

утга санаа нь ажиглагчдад ямар ч нэмэлт аман тайлбар, урт бичвэргүйгээр ойлгогдохоор байх ёстой)

3. Сэдвийнталаахтайлбарааөрөөнийэргэнтойрондхарагдахуйцаарбайрлуулжхэлэлцүүлнэ.

4. Сургалтыннэгхэсэгдуусахаас15минутынөмнөбүхоролцогчдыгцуглуулж,энэүйлажиллагаанаасямархэрэгтэйзүйлолжававгэдгийгярилцана.

5. Сэдвийнцархүрээхязгаартайболхүнбүрбиедаасандаалгаваравахыноронд2,3-аараанэгбагболжболохюм.

Хэрэглэгдэхүүн:- Албанбусболовсролынсургалтынматериал/Амьдрахухаан/,УБ.,2004- АББЗСҮТ”Малчинхүүхдийнболовсролтөсөл”Газрыншимийгхүртье.УБ.,1999- Байгаль орчны шинжилгээний төв лаборатори. Хүчиллэг тунадас–Агаарын

бохирдол.УБ.,2003- Дэлхийнзөн”Хамтынэзэмшлийнойнтөсөл”.Минийнутгийнбайгаль–экологи.

УБ.,2001


- Албанбусболовсролынсургалтынматериал/Гялгаруутхаягдалмөгүү/,УБ.,2007- МонголУлсын ЗасгийнГазар. “Бүх нийтийн экологийн боловсролын үндэсний

хөтөлбөр”.УБ.,1998- Албанбусболовсролынсургалтынматериал/Ёсёмбогор/,УБ.,2006- ЮНЕСКО“Сурчамьдаръя”төсөл.Байгалийншимийгхүртэжсурцгаая.УБ.,2000- ЮНЕСКО“Сурчамьдаръя”төсөл.Ойбиднийамьдрал.УБ.,2000

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг 2.5. МАЛ, МАЛЫН БҮТЭЭГДЭХҮҮН

Хүлээгдэж буй үр дүн:- Малмаллахаргаухаан,түүнийашигшимийгүрөгөөжтэйхүртэхсэтгэлгээ,аргуудыгхэрэглэнхолбогдохмэдээллийгболовсруулахчадвартайболж,малболонмалчинхүнийөмнөтулгамдажбуйаливаа асуудалдидэвхтэйоролцожучиршалтгааныгүндэслэлтэйтайлбарланүзэлбодлоохамгаалах,зөвшилцөхчадвартайболно.

- Малмаллах,түүнийашигшимийгхүртэхаргаухаандсуралцаж,тулгарчбуйбодитасуудалдүндэслэлтэйхандах,зүйтогтлыгтанинмэдэх,аливааөөрчлөлтийнталаартаамаглалдэвшүүлжүндэслэлтэйхандахчадвартайболно.

- Шинжлэхухааныололт,загвар,бусдынтуршлага,аргаухаан,технологийгашигланмалмаллахаргаухаандаабүтээлчээрхандах,хэрэгцээтмэдээллийгболовсруулжашиглахчадвартайболно.

- Танин мэдэхүйн болон хөдөлмөрийн үнэ цэнийг ойлгох, хамтын ажиллагааныдавууталыгмэдрэх,өөрийгөөхөгжүүлэххүсэлэрмэлзэлтэйболохоосгаднабусдаднөлөөлөх,танинмэдэххандлагатөлөвшсөнбайна.

Дэд сэдэв


Мал

мал

лах

арга

ух

аан

- Өвчтэйболонэрүүлмалынялгаа

- Малынөвчнийүедгарахзардлынтооцоохийх

- Малоторлонтаргалуулахарга

- Боом,шүлхийөвчнийшинжтэмдэг

- Малынэмчилгээ- Төлбүрийгмал

болгодогтуршлага- Зуд,гантайүед

олноорүхсэнмалынсэгзэмийнхорхөнөөл,үрдагавар

- Малыншинжтэмдгийгэрхтэнтогтолцоогоорньангилжбичих

- Бод,богмалынөвчнийтухайматериалуншижашиглах

- Малднэнтэргүүнхэрэглэгдэхэмийннэрийгуншижашиглах

- Дөрвөнулирлынмалмаллагаанданхаарахзүйлсийнялгаагнэрлэх,тайлбарлах

- Оторнүүдлийнёсзаншил,дэггоримынталаарэхзохиох

- Оторнүүдэлхийхдээбайгальорчноохамгаалахталааруламжилжирсэнаргуудыгнэрлэх

- Төлбүрийгмалболгох- Үхсэнмалынсэг,зэмийг

зайлуулаххялбар,эдийнзасгийнхэмнэлтэйаргуудыгнэрлэх

- Малынхэвийнхалуун,судасныцохилт,амьсгалынтоогмалынтөрөлбүрээрньмэдэжхэрэглэх

- Халуунышилийгхэрэглэхдарааллыгзааврындагуууншаадбичих

- Бодмалыгхоньчилжхариулахыначтусыгбичих

- Малынөвчинэмгэгийгтанихчадвартайболох,бусадтайтуршлагасолилцох

- Малынзүсийгнэрлэжбичих

- Төлбүрийгмалболгохаргатуршлагатайболсонбайх

- Малынсэг,зэмийгзайлуулахарга,туршлагатайболсонбайх


Мал

ын

хиш

иг

буян

- Малынгаралтайбүтээгдэхүүнийзахзээл

- Малынгаралтайбүтээгдэхүүн-эрүүлхүнс

- Малынтоногхэрэгсэл

- Захзээлдэхмалынтүүхийэдийнханшийнмэдээллийгашигланөрхийнтооцоогаргах

- Хүндхэрэгтэйаминдэмүүдийгагуулсанмалынэрхтэнгялгах,хүүхэддээтайлбарлах

- Дайварбүтээгдэхүүнийгхэрэглэх,түүнийэрүүлмэнд,эдийнзасгийначхолбогдлыгтайлбарлах

- Цагаанидээгбайгалийнгаралтайбүтээгдэхүүнтэйхольжхүнсбэлтгэх

- Малажахуйнтоногхэрэгсэл,түүнийангиллыгнэрлэх

- Ороннутгийнзахзээлдэхмалынгаралтайбүтээгдэхүүнийүнэханш,түүнийөсөлтбууралтыгтайлбарлах,угмэдээллээамьдралдааашиглах

- Малынтоногтөхөөрөмжхийдэгуламжлалтболондэвшилтэтаргыгбусаддаазаах,туршлагасолилцох(чөдөр,ногт,хазаар,эмээлг.м.)

- Сүүгээрхийжболохбүтээгдэхүүнүүдийнталаарбичих

- Аминдэм,эрдэсбодисыначхолбогдлыгтайлбарласанэхзохиох

- Яснысийрэгжихөвчиндмалынгаралтайямарбүтээгдэхүүнтустайбайдгийгтайлбарлах,бичих

Үнэлгээ:Мэдлэг эзэмших ба ойлгох нь суралцагчийн өмнөх мэдлэгээс ихээхэн шалтгаалдагүйл явцучраас сургалтынявцадбагшбайнга ажиглалтхийж, ахицдэвшлийн талаартэмдэглэл хөтлөх хэрэгтэй. Суралцагчийг үнэлэх олон хэлбэрээс (сорил, ярилцлага,асуулга,бүтээл,тэмдэглэлгэхмэт)сонгохоосгаднаөөрийнүнэлгээгголлоно.Сургалтынөмнө түвшин тогтоох сорил болон бусад аргаар тэдний туршлага, мэдлэг, чадварыгилрүүлэхньзүйтэй.Хөтөлбөрийндагуусургалтыгзохионбайгуулахдааинтеграцчилжсуралцагчийнхандлага,үзэлхэрхэнөөрчлөгдөжбуйгаарүнэлнэ.

Мөн кейс, жишээ тараан өгч тайлбарлуулан асуудал дэвшүүлсэн ярилцлага зохионбайгуулжгарцыгхайж,амьдралаадээшлүүлэхболомжуудыгхэрхэнсудалсанбайдлаарньдүгнэхньзөв.Жишээнь:

1.МалчинМ-ийнамьдардагнутагбоомөвчнийдэгдэлттэйболовчсүүлийнхоёржилэнэ өвчин гараагүй байна.Малын эмч Д түүний суурийн 75 үхэрт боом өвчнөөссэргийлэхвакцинтарихаарирсэнболовчмалчинМ-ийнэсэргүүцэлтэйтулгарснааругайлынүхрийгвакцинжуулалтандхамруулжчадаагүйбайна.Намар9дүгээрсардмалчинМ-ийн хотонд үхрийн боом өвчин гарч 14 үхэр үхсэн бөгөөд хэрвээ бүхүхэртээвакцинтариулсанболэнэхохирлоосурьдчилансэргийлжчадахбайсанюм.Учирньбоомөвчнөөсурьдчилансэргийлэхвакцинийгтарьснаасхойш14хоногийндотормалддархлаатогтожбүтэнжилийнтуршугөвчнөөснайдвартайхамгаалдагбайна.

Даалгавар: - Малынэмчийнүүргийгжагсаанбич- Малчныүүргийгжагсаанбич- Танай орон нутагт малын эмч, малчин хүмүүс нийгмийн өмнө хэрхэн үүргээ

биелүүлдэгтухайжишээавчтайлбарла

2.Хүнбруцеллёзоорөвдөхгүйбайхынтулдюуганхаарахвэ?Жагсаанбичнэүү?гэхмэт...Дээрхбайдлааркейс,жишээндтулгуурласандаалгаварөгөхньсуралцагчдынмэдлэгчадварыгилрүүлэхачхолбогдолтой.


3.Малын өвчний төрлүүдийг жишээгээр тайлбарлахЖишээ нь:Дараах өвчнүүдийг ангилан бичнэ үү. Боом, гуур, хувалз, бруцеллёз, дуут хавдар, шүлхий, хониныцэцэгөвчин,адуунысавханхорхой,галзуу,догол,хамуу,

Халдвартай Халдваргүй

4.Өвчтэймалдхялбарсувилгаахийхаргуудааснэрлүүлжбичүүлэх.Жишээ нь: Уралдааны замд бахардаж унасан моринд анхан шатны ямар тусламж үзүүлэх вэ?

жагсаан бичнэ үү гэх мэт..

5. Бэлчээрийг цаг улиралд зохицуулан хэрхэн хуваарилж ашиглах.Жишээ нь: Отор нүүдлийн нутгийг сонгохдоо харгалзан үзэх хүчин зүйлүүдийг /бод, бог малын бэлчээрийн ялгаа/ нэрлэж бичүүлэх. Мөн ямааг хэт өсгөснөөс бэлчээрийн даацад нөлөөлж буй хүчин зүйлүүдийн талаар товч эх зохиолгож санааг илэрхийлүүлэх.

6. Малын өвчний үед гарах зардлыг тооцох (малын төрөл, өвчний шинж тэмдгийгсонгонавчзардлыгтооцох,жишээтатах)Жишээ нь: Үхэрт боом өвчин халдсанаас үүдэн:

-Эдийн засгийн болон сэтгэл зүйн ямар ямар дарамтанд орох жижиг тооцоолол гаргуулж түүнээс урьдчилан сэргийлэх арга замуудыг бичүүлэх гэх мэт.

7. 50эмхониноосжилийнтуршавахашигшимийгтооцоолох.Үүний тулд нэг хониноос авах ашиг шимийг эхэлж тооцоолуулах. Жишээ нь: 1 эм хониноос авах ашиг шим. Үүнд, мах, сүү, ноос, төл малаас хүртэх ашиг шим, мөн хариулгад шаардагдах зардал гэх мэт.

8. Малынгаралтайхүнсбүхэнэрүүлхүнсэндорохэсэхталаартайлбарлах.Жишээ нь: Сүүний эрүүл ахуйн шаардлагыг доош цувуулан бичүүлж шаардлага хангахад

анхаарах зүйлийг ард нь харгалзуулан бичих.

9. Тоногхэрэгслийнхэрэглээ,бүтцийгтайлбарланярих.Жишээ нь: Ногт хийх дараалал, бүтэц, материалын талаар тайлбарлуулах.

10.Малын гаралтай бүтээгдэхүүнээр аливаа өвчнийг анагаадаг уламжлалт аргуудааснэрлэжбичих.Жишээ нь: Тэмээний өөх бронхит өвчинд сайн бол, цус багадалтыг эмчлэхэд малын гаралтай ямар бүтээгдэхүүн ашигладаг талаар өөрсдийн мэдэх уламжлалт аргаас бичих гэх мэт

Арга зүй:Аргазүйнүндэснь:

- мэдлэгбүтээххэрэгцээбийболгох,- мэдлэгбүтээхүйлажиллагаагхамтаарүзэх,- харах,- ярилцах,- бичих,- зурах,- унших ба хийж бүтээх гэх мэт үйлийн харилцааг тусгаж насанд хүрэгчдийн

сэтгэлгээ,амьдралынтуршлагагэхмэтонцлогзүйлийганхааранаргазүйгээбагшсонгоххэрэгтэй.


ЭнэхүүдэдхэсгийгсудлахдааСУрАлЦАГЧ,БАГШтабүхэндараахзүйлийганхаараарай.

СУРАЛцАГЧ:

1. Суралцагчтамалмаллагааныуламжлалтаргаухаанболонөөрийнмалмаллагааныарга, туршлагаас харьцуулан эргэцүүлэл хийгээрэй. Мал маллахуй болон малынхишиг буян хүртэх арга туршлага, өв уламжлалын талаар нөхдөөсөө туршлагасудлахынхамтХЭрЭГлЭГДЭХҮҮНхэсэгтбуйгарынавлагуудыгавчсудлаарай.Эдгээр номыг судлах явцдаа та бичиг үсгийн мэдлэг чадвараа улам сайжруулахболно.

2. Хөтөлбөрийг судлах явцдаа холбогдох материалыг хаанаас олж, хэрхэн ашиглахталаарАББ-ынГэгээрлийнтөвийнбагшаасзөвлөгөөавчболно.

БАГШ:1. Сургалтын агуулгыг бие даан эзэмшүүлэх арга зүйн талаас нь багш анхаарна.

Тухайлбал, шаардлагатай гарын авлагуудаар хангаж, тэдгээрийг хэрхэн ашиглахталаарзөвлөгөөөгөх,хэрэгцээтэйсургалтынматериал,агуулгынэхсурвалжийгньзаажөгөхзэргээражиллана.

2. Агуулгыгзаахдааамьдрал,хэрэглээтэйхолбох,ороннутгийнонцлогийгхаргалзах,үүнээсгаднаүндэстэн,угсаатныёсзаншлаасшингээжөгвөлилүүачхолбогдолтойболно.

3. Иргэдийн хэрэгцээ шаардлага, ажил хөдөлмөрийн онцлог, суралцах чадвартайхолбонсургалтынцагийгтөлөвлөнө.

Хэрэглэгдэхүүн:- “Билгийннүд-1”.АББЗСҮТ.УБ,2008.- “Билгийннүд-2”.АББЗСҮТ,УБ,2006.- “Билгийннүд-3”.АББЗСҮТ,УБ,2008.- Д.Баттогтох“Таванэрдэнийнтэгшсүрэгмину”УБ,2009- Д.Ганбаатар.“Эзэнсайтынмалэрүүл”УБ,2005.- “Малажахуйнүндэс”.Сурахбичиг.УБ,1988.- Ж.Самбуу“Малажахуйдээряажажиллахтухайардадөгөх- сануулга,сургааль”/1946/,- Ж.Самбуу“Малчдадөгөхзөвлөгөө”/1958/,- Ж.Самбуу“Малчдынамьдрал,ахуй,хэвзаншлаас”/1971/

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг- 3.1. ЭРҮҮЛ МЭНД

Хүлээгдэж буй үр дүн:- Өөрийнболонбусдынэрүүлорчиндамьдрахнөхцлийгхангах- Өөрийнболонбусдынэрүүлмэндийгсахинхамгаалах


Дэд сэдэв


Бэлгийн амьдрал ба нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд:- Бэлгийнзанүйлбаүр

дагавар- Гэрбүлтөлөвлөлт- Үртогтолтба

жирэмслэлт- Жирэмсэнүеийн

хяналт,халамжасаргаа

- Ургийнхөгжил,түүнднөлөөлөххүчинзүйлс

- Үрхөндөлтбаүргүйдэлт

- Жирэмслэлтээссэргийлэхаргахэрэгслүүд

- Аюулгүйбэлгийнхарилцаа

- Жирэмслэх,үрудмааүлдээхийндавууталыгтайлбарлах

- Жирэмснийболонтөрснийдараахүедзөвхооллох,хувцаслах,дасгалхөдөлгөөнхийхийначхолбогдлыгтайлбарлах

- Жирэмсэнхүмүүстхаламжүзүүлэх

- Үрхөндөлтийнсөрөгүрдагаврыгтайлбарлах

- Үргүйдэлдхүргэдэгшалтгаан,сэргийлэхаргазамыгтайлбарлах

- Жирэмснээссэргийлэхаргахэрэгслийгзөвсонгожхэрэглэх

- Бэлгийнболоннөхөнүржихүйнэрүүлмэндньхүнболгоныасуудалгэдгийгхүлээнзөвшөөрдөгбайх

- Төрөлтболонжирэмслэлтийгтөлөвлөхийгмэддэгбайх

- Жирэмсэнүедэмчийнхяналтадэрторохыгдэмждэгбайх

- Аюулгүйбэлгийнхарилцаагэрхэмлэдэгбайх

- Жирэмсэнүеданхаарахзүйлийгмэддэгбайх

- Хүсээгүйжирэмслэлтэдхүрэхалхамыгхийдэггүйбайх

- Бэлгийнамьдралтайхолбоотойасуудлаарэмч,сэтгэлзүйчээсзөвлөгөөавдагбайх

Халдварт ба халдварт бус өвчин:- Халдвартбахалдварт

бусөвчнийтухайерөнхийойлголт

- Халдвартөвчнийүүсгэгч,дамжихзам

- Халдвартбахалдвартбусөвчнийшинжтэмдэг

- Халдвартбахалдвартбусөвчнөөссэргийлэхаргазам

- Халдвартбахалдвартбусөвчнийялгаагтайлбарлах

- Халдвартбахалдвартбусөвчнөөссэргийлэхаргазамыгэзэмших

- Өвчнөөэмчлүүлээгүйгээсгарчболохсөрөгүрдагавруудыгбусдадтайлбарлах

- Өвчнийүедэмчидхандах,эмийгзохистойхэрэглэх

- Халдвартбахалдвартбусөвчнөөсөөрийгөөболонбусдыгурьдчилансэргийлдэгбайх

- Заримхалдвартөвчнөөссэргийлэхвакцинжуулалтадхамрагддагбайх

- Өвчинтуссаннөхцөлдөвчнөөнуулгүйэмнэлэгтхандажоношлуулдаг,эмчлүүлдэгбайх

- Дурмэдэнэмчилгээхийдэггүйбайх

Хорт зуршил:- Архи,согтууруулах

ундаа,түүнийхувьхүн,гэрбүл,нийгэмдүзүүлэхсөрөгүрдагавар

- Тамхи,түүнийхувьхүн,гэрбүл,нийгэмдүзүүлэхсөрөгүрдагавар

- Дамтамхидалт,түүнийүрдагавар

- Мансууруулахбодис,түүнийхувьхүн,гэрбүл,нийгэмдүзүүлэхсөрөгүрдагавар

- Хортзуршилхэрэглэхээсзайлсхийхаргазам

- Хортзуршилхэрэглэхээсзайлсхийхаргазамыгэзэмших

- Архи,согтууруулахундаа,тамхи,мансууруулахбодисынхорхолбогдлыгтайлбарлах

- Дамтамхидалтынхорнөлөөгтайлбарлах

- Архи,тамхихэрэглэснээсгараххохирлынэдийнзасгийнтооцоогхийх

- Хортзуршлынхэрэглээнийталаарөөртөөболонбусдадшүүмжлэлтэйханддагбайх

- Хортзуршлаастууштайтатгалздагбайх

- Архи,тамхи,мансууруулахбодисхэрэглэхбуруузуршлаасгарахадньбусдыгуриалдаг,тусалдаг,үлгэрлэдэгбайх

- Мансууруулахбодистойхолбоотойэрсдлээсөөрийгөөхамгаалдагбайх


- Гэрийнгаднахорчныариунцэвэр

- Ахуйнхогхаягдал- Малынхашаа,

хорооныцэвэрлэгээ- Моджуулалт,

цэцэрлэгжүүлэлт- Хүүхдийнтоглоомын

талбай- Биезасахгазар

- Амьдарчбуйгазрааэрүүлорчингбүрдүүлэхаргадсуралцах

- Ахуйнхогхаягдлыгашиглах,хаях,устгахаргаэзэмших

- Малынхашаа,хороогцэвэрлэхаргабарилдсуралцах

- Орчноомоджуулах,зүлэгногоо,цэцэгтарихаргаэзэмших

- Хүүхдийхээнас,хүйсонцлогттохирсонтоглоомынталбайгбайгуулахаргадсуралцах

- Амьдарч,нүүдэллэжбуйорчиндоозөв,боловсонбиезасахгазарбайгуулахаргаэзэмших

- Орчныариунцэврийгсахиж,цэвэрлэгээхийжбайх

- Хогхаягдлаатөрөлжүүлжхаях,илзадгайасгадаггүйбайх

- Малынхашаа,хороогтогтмолцэвэрлэх

- Орчноомоджуулж,цэцэгжүүлэх

- Амралт,тоглоомынтайлбайбайгуулах

- Амьдарч,нүүдэллэжбуйорчиндоозөв,боловсонбиезасахгазарбайгуулж,ашиглах

Үнэлгээ:- Эмчийнзаавар,зөвлөгөөболонбусадгарынавлага,материалыгунших- Эмэгтэйчүүдхуанлихөтлөх- Бусдадмэдсэнзүйлээцэгцтэйярьжөгөх- Эрэгтэй,эмэгтэйбэлгэвчийнзааварунших- Нийтлэг тохиолдох халдварт өвчнүүдийг нэрлэх, тэдгээрээс сэргийлэх аргыг

тайлбарлах- Өвчнийталаархмэдээллийгунших,бусдадярих,тайлбарлах- Хортзуршилдавтагдахаасзайлсхийхаргазамыгбусдадтайлбарлах- Архи, тамхи, мансууруулах бодис хэрэглэх буруу зуршлын талаар байгаа

материалыгунших,бусдадярих- Дамтамхидалтыгжишээгээртайлбарлах- Архи,тамхиндзарцуулдагмөнгөөрямархэрэгцээтэйхүнс,хувцасавчболохыг

тооцох- Орчныариунцэвэрхүнийэрүүлмэндэдэерэгээрболонсөргөөрнөлөөлдөгталаар

жишээтатанярих- Хогхаягдалынасуудлыгтухайнайлөрххэрхэншийдвэрлэдэгталаарбичих- Ахуйнямархогхаягдалыгюунд,яажашигладагболонашиглажболохталаарярих- Амралт,тоглоомынталбайнзураглалхийх- Нүүдлийн,цэвэрхэн,тохилог,хялбарханбиезасахгазарбайгуулахзураглалхийх,

тайлбарланярих- Ярилцлага,кейсанализ,өөрийнүнэлгээ,дүрийнтоглолт,төсөлтажил,эсээбичлэг,

тестзэрэгүнэлгээнийаргуудыгхэрэглэжболно.- Сургалтынүеэрбагшоролцооныаргыгтүлхүүашиглаж,хичээлдтатаноролцуулах,

суралцагчид бие биенээ хүндэлж, бусдын яриа, сэтгэгдэл, саналыг хүндэтгэнсонсож,бусдынитгэл,хариуцлагахүлээжчаддагболгохзэрэгүрдүнтэйаргуудаассонгох хэрэгтэй. Үнэлэхдээ хандлагын өөрчлөлт, жишээ тайлбарлах чадвар,бусдынзовлон,өвчингойлгохчадварзэрэгмэдлэгээсилүүтэйхэрэглээгголлосонүнэлгээгхийж,өөрөөрньболонхамтолноорньүнэлүүлэхзэргээрявцынүнэлгээгхийххэрэгтэй.


- Суралцагч өөрийн эрүүл мэндийн талаар зөв ойлголттой болж, эрүүл орчинөөртөөбүрдүүлж,эрүүлхүнсхэрэглэн,эрүүламьдраххэвшилтэйболж,өвчнөөсурьдчилансэргийлэх,өвдсөннөхцөлдэмнэлгийнүйлчилгээгзөвхүртэжчаддагболоходньчиглүүлэх.Тухайнсуралцагчсургалтынявцаасэхлэнөөрийнамьдралдсурсан зүйлээ өдөр тутамхэрэгжүүлж, эрүүлорчинд эрүүл амьдарччадажбуйэсэхээрсургалтынүрдүнгтооцно.

Арга зүй:Хөтөлбөрийгхэрэгжүүлэхэдтанхимынбусхэлбэрзонхилохтултанхимынбуюузайнысургалтынтөрөлбүрийнхэлбэрүүдийгашиглажболохоосгаднасуралцагчидбиедаансудлах,гэрорныгишүүд,ойрдотныхонтойгоохамтранажиллахбүтээлчаргуудыгсонгожхэрэглэхньзүйтэй.Сургалтэхлэхийнөмнөбагшсуралцагчийнэрүүлмэндийнталаархмэдлэгийнтүвшингтогтоож,мэдээлэлаваххэрэгцээнийсудалгааггаргасанбайна.Эрүүлмэндийнсургалтыгбичигүсгийнболовсрололгоханхан,дунд,гүнзгийрүүлсэншатныүедянзбүрийнхэлбэрээрдавхарявуулжболно.Тухайлбал,уншижсурчбуйхүнтусбүртшаардлагатаймэдээллийгньтекстхэлбэрээруншуулах,түүнийгхуулжбичүүлэх,тухайн сэдвээр ярилцлага зохион байгуулж хэл яриаг хөгжүүлэх, тооцоолон бодохболомжтойсэдвүүддээртоободуулах.Жишээлбэл,өгөгдсөнэрүүлмэндийнсэдэвтэйтекстыгзааврындагууунших,хурданунших,утгатхэсгээрунших,голтүлхүүрүгийндоогуурзурах,хосооруншихг.м.аргуудыгхэрэглэжболохюм.

Сургалтынявцадуншихаасгаднаэхтэйажиллахаргабарилыгхөгжүүлэхньмашчухал.Жишээлбэл,эхийгуншаадахуйннөхцөлдбохироосүүсэххалдвартболонхалдвартбусөвчнийталаартэмдэглэлхийжбичээрэй,халдвартөвчнийүедилрэхшинжтэмдэгүүдийгжагсаан бичээрэй. Тухайн өвчнийшинж тэмдэг илэрсэн үед та хэнд хандах вэ? г.м.цаашньажиллажболно.Иймээссургалтзохионбайгуулахдаасургалтынтөрөлбүрийнидэвхтэйаргуудыгөргөнхэрэглэжсуралцагчдыноролцоондтулгуурланявуулбалилүүүрдүнтэйболно.Жишээ,тохиолдлыгсуралцагчдааргаргууланхамтранярилцаж,гарцхайж, үр дүнд хүрсэн байдлаар зохион байгуулна. Эрүүл мэндийн сургалтыг бичигүсгийн боловсрол олгох явцад зохион байгуулахдаа анги доторх нөхцөл байдлыгзөв тооцоолж, багш хэлэх үг, өгүүлбэр ээ бодож, бодлогогүй авсанжишээ хэн нэгэнсуралцагчийгэвгүйбайдалдоруулахгүйбайхталаарнарийнтооцохньзүйтэй.Эрүүлмэндийнсургалтявуулахадсуралцагчдындундбиебиенээхүндэтгэх,итгэхдулаануурамьсгалыгбүрдүүлэхньчухалбайдаг.

Хэрэглэгдэхүүн:- “Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр”УБхот.2008он.АББЗСҮТ- “Амьдрах ухаанд суурилсан эрүүл мэндийн боловсрол” (сургалтын хөтөлбөр,багшийнгарынавлагынхамт)УБхот.2007он.АББЗСҮТ

- “Амьдрахухааныцувралном”.УБхот.2003он.АББЗСҮТ- Д.Алтанцэцэг,Д.Алтанчимэг.“Бэлгийнболовсрол-1,2”- Д.Алтанцэцэг,Д.Алтанчимэг,Ч.Байгалмаа,О.Баяр“Хүнийбэлгийнамьдрал”УБхот.2005он

- Д.Алтанцэцэг, Д.Ганганоров. “Хорт зуршлаас холхон амьдаръя”АББ-ын гарынавлага2,УБ.2006он

- Д.Алтанцэцэг, Ш.Оюунцэцэг нар “Эрүүл мэндийн боловсролын чанарыгсайжруулахадтаныоролцоо”.УБ.2005он


- Ч.Байгалмаа, “БЗДХ,ХДХВ/ДОХ-оос урьдчилан сэргийлэх нь”,АББ-ын гарынавлага3.УБхот.2006он

- Б.Баярмаа“Ухаалагамьдрахынучир”УБхот.2003он- З.Тогтохмаа“Долоохэмжижнэгогтол”УБхот.2009он- С.Тунгалаг,Т.Хантулга“Зөвхооллолт”сургалтынмодульУБхот.2007он.- С.Ундрал“Уурбиеийг...”УБхот.2006он- С.Ундрал“Зовохцагт...”УБхот.2009он- Т.Хантулга“Эрүүлхүнсэмнээсчухал”УБхот.2006он- Г.Цэрэнжигмэд,Д.Мөнхжаргал“Биеэзасаадгэрээзас”гарынавлага.УБхот.2006он

- л.Эрдэнэбаяр“Архиамьдралындэнс”УБхот.1999он- Д.Гүндэгмаанар“Билгийннүд1”(2005он),“Билгийннүд2”(2006он),“Билгийннүд3”(2007он)УБхот.

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг. 3.2. АМьДРАХ, Аж ТӨРӨХ УХААН

Хүлээгдэж буй үр дүн- Амьдралахуйгаадээшлүүлэх,өрхийнорлогоонэмэгдүүлэхтөсөв,тооцоогаргаж,

уламжлалт болон орчин үеийн арга технологийн дагуу хэрэгжүүлэх хүсэлэрмэлзэлтэйболно.


• Өрхийнорлого,зарлагынтооцоо

• Ахуйнцахилгаанхэрэгсэл

• Аюулгүйажиллагаанызаавар

• Замынхөдөлгөөнийдүрэм

• Талх,нарийнбоов

• Өрхийнорлого,зарлагаатооцоолох• Ахуйнхэрэгсэл,тоногтөхөөрөмж(угаалгынмашин,зурагт,антенн,хөргөгчгэхмэт)-ийнзааврыгунших,зааврындагууашиглах

• Ахуйнхэрэгсэл,тоногтөхөөрөмжийнүнийгхарьцуулансудлах,өрхийнорлого,зарлагадүндэслэнахуйнхэрэгсэлхудалданавахболомж(хямдрал,урамшуулал,хөнгөлөлт,хуримтлал,зээл,лизинггэхмэт)-ийгтооцох

• Мэдээллийнтехнологийгахуйдболонасуудалшийдвэрлэхэдашиглах(электронзахидалилгээх,хүлээжавах,интернетээсмэдээлэлхайх,ашиглах)

• Замынхөдөлгөөнийдүрмийнанханшатнымэдлэгтэйболох

• Өрхийнорлого,зарлагадүндэслэнхэрэглээндээхяналттавих,өдөртутамхэрэглэдэгнөөц(гэрэл,дулаан,цахилгаан,илчлэг,температургэхмэт)-дхэмнэлттэйхандах

• Эдхөрөнгөөариггамтайзөвашиглах,арчлах

• Аюулгүйажиллагааныдүрмийгбаримтлах,бусдадсануулах

• Ахуйнхэрэгсэлхудалдажавахтооцоохийхзээл,лизингийгсудлах,эргэнтөлөхболомжоотооцох

• Бусдаастусламжавах,заажсургасныгньбичижтэмдэглэх

• Телевиз,радио,сонинбусадмэдээллийнхэрэгслээсшинэмэдээлэлолох,ашиглах,бусдадтүгээх

• Замынхөдөлгөөнийдүрмийгбаримтлах

Өрх

ийн

үйлд

вэрл

эл

• Өрхийнүйлдвэрлэл,фермерийнажахуй

• Хөршийнхолбоо• Төсөлбичихарга• Ороннутгийнонцлогттохирсонжижигүйлдвэрлэлэрхлэхболомж

• Төсөл,түүнийбүтэц,бүрэлдэхүүнхэсгүүдтэйтанилцах,боловсруулах,ашиг,орлого,татварынхэмжээгтооцох

• Бүтээгдэхүүнийурхийц,өнгө,үзэмжийгуламболовсронгуйболгох,уламжлалтболонорчинүеийнтехнологибүхийаргаассуралцах

• Монголынуламжлалтхөдөлмөртэйхолбоотойзүйрцэцэнүг,үлгэр,уранзохиолунших,хэрэглэх

• Багааражиллах,хариуцлагахүлээх,мэдээлэлсолилцох

• Шинэтехнологи,техникхэрэгслийгамьдралахуйдаанэвтрүүлэх,энэталаармэдээлэлаваххүсэлэрмэлзлэлтэйболох

• Өрхийнболонороннутгийнонцлогтойжижигүйлдвэрлэлэрхлэхбизнестөсөл,төлөвлөгөөболовсруулах,хэрэгжүүлжэхлэх

• Ашгийнтатвартөлөх,нийгмийнбаялагтхувьнэмэроруулах


Эсг

ий эд

лэл

• Эсгий,түүнийтөрөл

• Эсгий,эсгийэдлэлхийхдараалал

• Нооснытөрөл,онцлогшинжчанарыгхарьцуулах,ангиланялгах

• Эсгий,эсгийэдлэлхийхуламжлалтбаорчинүеийнаргынталаарунших,хэрэгцээтмэдээллээбичижтэмдэглэх,хийжтурших

• Тодорхойбүтээгдэхүүнийгхийхэдшаардлагатайтүүхийэдийнорцхэмжээгуншижойлгох,тооцох,борлуулах,өртгийгтооцоолох

• Уламжлалтажилхөдөлмөр,урлалтайхолбоотойерөөл,магтаал,зүйрцэцэнүг,ардынаманзохиолыголжунших,цээжлэх,хэрэглэх

• Ширдэг,эсгийнаадгай,гоёлзэрэгбүтээгдэхүүнээссонгонхийх

• Бүтээгдэхүүнийурхийц,өнгө,үзэмжийгуламболовсронгуйболгох

• Хүндхийжбуйзүйлдньтохирсонбилэгдэмбэрэл,ерөөлийнүгхэлэх,хүүхдэдцээжлүүлэх

• Гэрбүлийнхэрэгцээндхийжбүтээсэнзүйлээбусаддаасурталчлах,туршлагасолилцох

Зүйм

эл эд

лэл

• Зүймэлэдлэлхийхдараалал

• Зүймэлэдлэлхийхэдийгсонгоходанхаарахзүйлийгбаримтлах

• Зүймэлэдлэлийгэсгэх,хээзураггаргах,оёхдарааллыганхааралтайунших,товчлонбичижтэмдэглэх

• Тодорхойзагварсонгонхэрэгцээтзүймэлэдлэл(ширээнийбүтээлэг,дэрнийуут,орныаравч,цүнхг.м)хийх

• Бүтээгдэхүүнийурхийц,өнгө,үзэмжийгуламболовсронгуйболгох


Хүн

сний

ног

оо,

жим

с

• Хүнснийногоо,жимсжимсгэнийтариалалт,хадгалалт

• Хүнснийногоо,жимсжимсгэнийгболовсруулахарга

• Хүнснийногоо,жимсжимсгэнийбуттариалах,арчлах,услах,хураах,хадгалахтухаймэдээлэлцуглуулан,хэрэгцээтхэсгийгтэмдэглэжбичих

• Бүтээгдэхүүнхийх,ногоо,жимснийбуттарихбагажхэрэгслийгзөвашиглах

• Хэрэгцээтхүнснийногоо,жимсжимсгэнээссонгонтариалж,ахуйамьдралдаахэрэглэх


Үнд

эсни

й ху

вцас

• Үндэснийхувцас,эдлэл,хийхаргачлал

• Сурчбуйзүйлийггүйцэтгэхдараалал,орцхэмжээгуншижойлгох,бичижтэмдэглэх

• Орцхэмжээг,зардлыгтооцоолох,тайлбарлах

• Үндэснийхувцас,эдлэлхийх• Бүтээгдэхүүнийурхийц,өнгө,үзэмжийгуламболовсронгуйболгох,уламжлалтболонорчинүеийнтехнологибүхийаргаассуралцах

• Уламжлалтхувцасхийжхэрэглэх,тэдгээрийнэрүүлмэндийнболонахуйначхолбогдлыгойлгох,бахархах

• Гэрбүлийнхэрэгцээнийэдлэл,хүнсүйлдвэрлэх,ороннутгийнхандаасурталчлах,захиалгаавч,үйлчлэх,үйлчилгээнийхөлсийгтооцох

Үнэлгээ:Сургалтын явцад суралцагчдын чадвар эзэмшилтийн байдлыг ажиглаж, тэмдэглэлхөтлөх тухай дундшатны сургалтын “Амьдрах, аж төрөх ухаан” үнэлгээний хэсгээсхарнауу.Гүнзгийшатнысургалтынявцадүнэлгээхийхдээбагшсуралцагчдынүйлхийхявцыгхянах, суралцагч, гэр бүлийн гишүүд, бусад хүмүүсийг үнэлгээний ажилд татаноролцуулж:

- ажиглалтхийх- тэмдэглэлхөтлөх- суралцагчидтайярилцах- гэрбүлийнгишүүдтэйярилцах- суралцагчдынбүтээлийнсанбийболгох- суралцагчдын сонгосон чиглэлээр өрхийн үйлдвэрлэл эрхлэх бизнес тооцоог

гаргах- ахуйнхэрэгслийгзааврыгунших,тайлбарлах- өгсөннөхцөлийндагуутооцоохийх


- суралцагчдынөдөртутмынамьдралдгарчбайгааөөрчлөлт,ахицыгажиглалтынаргаардүгнэжүнэлгээөгөхзэрэгхэлбэрийгашиглажболно.

Суралцагчдын эзэмшсэн чадварыг илрүүлэх гол хэрэгсэл нь тэдний бүтээл, түүнээхийхэдашигласанаргатехникболно.

Арга зүй, хэрэглэгдэхүүн:

Сургалтыг тухайн сумынАББ-ын багш хариуцан зохион байгуулах бөгөөд тодорхоймэргэжлийн чиглэлээр мэргэшсэн мэргэжлийн хүмүүс, амьдрах, аж төрөх ухаанаарамьдралынтуршлагатайиргэд,ЕБС-ийнбагштайхамтарчболно.

Сургалтад:- Танхимынболонтанхимынбуссургалтынарга,хэлбэрүүдийгашиглах- Танхимынбуссургалтынүедбиедаанажиллахүйлийггүйцэтгүүлэх- Өгөгдсөнсэдвүүдтэйхолбоотойжишээ,баримттанилцуулах- Насандхүрэгчдийнамьдралынтуршлага,үгийннөөцийгальболохсайнашиглаж,

өдөртутмынамьдрал,занүйлтэйньхолбохаргахэрэглэх- Ялангуяаамьдрахухаантайхолбоотоймэдлэгньсуралцагчдынбодитамьдралтай

хэрхэнуялдажбайгааталаартэднээряриулах,эхбичүүлэх- Суралцагчдынбодолсанаагсонсох,оролцоогдэмжих(сэдэлүүсгэх)- Эрэнхайх,цуглуулах(судалгааныарга)- Суралцагчаар дамжуулан гэр бүлийн бусад гишүүд, иргэдэд сурсан мэдлэгээ

хуваалцах,түгээх- Хамтранажиллаж,туршлагасолилцох- Оновчтойүйлийгтөлөвлөх,хэрэгжүүлэх- Тухайн сэдэв, агуулгатайхолбоотойороннутгийн ардын занүйл, уламжлалаас

сургалтадаашигтгэж,хэрэглэхзэрэгүйлажиллагаануудыгтөлөвлөнхийхньүрдүндхүргэнэ.

Альсэдвийгсонгонсуралцахталаарсуралцагчидтайхамтранярилцсаныдараатэдниймэдлэг, боловсролын түвшин, нас, хэрэгцээ шаардлагаас хамааран тухайн судлахцагийг төлөвлөжболно. Багш сургалтадшаардлагатайматериал, түүхий эд, ажиллахзааварчилгаа,аюулгүйажиллагааныдүрмийнталаарсанамжийгурьдчиланбэлтгэнэ.

Суралцагчдынсонгосонсэдвээсхамаарчсудлахном,гарынавлага,зааварчилгаагсудлахэхүүсвэрийгороннутгийнхаанөөцболомжийгтооцонбагшзааж,зөвлөгөөөгнө.

Бичигүсгийнгүнзгийшатнысургалтынявцад“Амьдрах,ажтөрөхухаан”сэдвийгсудлаххөтөлбөрийгболовсруулахадбагштандбаримжааболгохүүднээсдэдсэдвийгсудлахцаг,ашиглахматериал,хэрэгжүүлжболохүйлажиллагаанынэгэнхувилбарыгорууллаа.Үүнийгбагшзаавалмөрдөхалбагүй,харинөөрийнтуршлага,урчадвар,суралцагчдынсурахчадварыгхаргалзанбүлэгсэдэв,судлахцагаазохицуулахболомжнээлттэй.


Сэдэвцаг

Хэрэгжүүлж болох үйл ажиллагаа Үнэлгээц БД

Гүнзгий шат (Цугларалтаар10-12,биедаансудлах10-12цаг)Дараахдэдсэдвүүдээс2-оосбагагүйгсонгонсудална.

Ахуйнтооцоо,хэрэглээ

4 4

• Өрхийнорлого,зарлагасэдвийнхүрээнд“Амьдралын хэрэгцээ” (2006) гарынавлагын I бүлэг (хуудас 5-18), Билгийннүд 2 (2006)-ын I бүлэг (хуудас 20-24,30-31),Билгийннүд3(2007)-ынYбүлэг(хуудас109-116)-ээс багш, суралцагчхамтранагуулгыгсонгонсудлах

• Мэдээллийн технологи (гар утас, цахимшуудан бичих)-ийн чиглэлээр Билгийннүд3(2007)-ынYIIбүлэг(156-168дугаархуудас)-ийгсудлах

• Талх, нарийн боов хийх (2010) гарынавлага

• Бусад сэдвийн хувьд багш, суралцагчбиедаансудлахматериалааолжсудалж,мэдээллээсолилцонярилцах

• Суралцагчдын техникхэрэгслийн ашиглалт,чадвар эзэмшилтийнбайдлыг илрүүлэх даалгаваражиллуулж, явцад нь багшажиглажтэмдэглэлхөтөлнө.

Эсгийэдлэл 6 6

• Ноосоорурлахуй(2007),Ноос-цагааналт(2007),Ноосонутас(2010)гарынавлага,сургалтын видео (Ноосоор урлахуй,Ажил хийвэл ам тосдоно-2010),Хониныноос боловсруулах, бүтээгдэхүүн хийх(2010)радиохичээл

• Суралцагч гэрийн нөхцөлдөрхийнхэрэгцээндээгараргаарноос, ноосон бүтээгдэхүүнхийх

Зүймэлэдлэл 6 6

• Зүймэл эдлэл (2007), Арьсны өөдөсамилуулах ухаан (2010), Үйл бүтэг(2010),Ширдэголбог,тохом,тохошхийхаргачлал(2010)

• Суралцагч гэрийн нөхцөлдөрхийн хэрэгцээндээ гараргаарбүтээгдэхүүнхийх

Хүнснийногоо,жимс,жимсгэнэ

6 6

• Жимс,жимсниймодтариалахсургалтынвидео (2010), Хүнсний ногоо, жимс,жимсгэнэ тариалах, хураах, хадгалахгарын авлага (2010), Хүнсний ногоодаршлахаргачлалвидео(2010),Байцааныкимчихийхвидео(2010),

• Суралцагч өрхийнхэрэгцээндээ тохирсон газартариалан эрхлэх, гэрийннөхцөлд хүнсний ногоо,жимсжимгэнэхадгалах,даршлах

Үндэснийхувцас 6 6

• Үндэснийхувцасвидео(2010),Монголдээлоёхаргавидео(2010),Монголүндэснийхувцас(2010)гарынавлага

• Суралцагчөрхийнхэрэгцээндээгараргаардээлхувцасхийх

Өрхийнүйлдвэр-лэл 6 6

• Жижигбизнесэрхэлцгээе(2010),Төсөлбичихаргачлал(2010)гарынавлага,Тахиашувууашигтайдаа()гарынавлага,видео

• Суралцагчидсонгосончиглэлээрээөрхийнүйлдвэрлэлэрхлэхтөсөлбичих

Сургалтын явцад сэдэвтэй холбоотой агуулга бүхий бусад гарын авлага, ном, аудио,видеоматериалыгашиглажболно.

Гүнзгий шатны сургалтад суралцагчдаар өгсөн загвар, заавраар ажиллах, бие даанажиллах,бүтээлээтайлбарлах,бусдынтуршлагаассуралцах,санаабодлооилэрхийлэхзэрэгүйлийгхийлгэхньачхолбогдолтой.


Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг. 3.3. ИРГЭНИЙ УХАМСАР

Хүлээгдэж буй үр дүн:- Эрхэдэлж,үүргээбиелүүлдэг,гэрбүлээхайрланхамгаалдагхувьхүнтөлөвшинө.- Эдлэх,эрх,хүлээхүүргийгхуулийнболонёсзүйнхэмжээнддаганмөрдөхчадвартай

болно.- Эрх,үүргээамьдралдаахэрэгжүүлэхчадварбүхийиргэнтөлөвшинө.- Нийгмийн амьдралд идэвхтэй байр сууринаас ханддаг, эх оронч иргэн хүн

төлөвшинө.

Дэд сэдэв

Агуулга

Мэдлэг Чадвар Хэрэглээ

Гүнзгий шатны сургалт

Хув

ь хү

ний

ухам

сар

- Амьдявах,эрүүлмэндээхамгаалуулах,сурчболовсрохзэрэгхүнийүндсэнэрх

- Эрхэээдлэхнь- Хөдөлмөрлөх,

байгальорчноохамгаалах,хуульдээдлэх,сахих,хуулиарногдуулсаналбантатвартөлөхзэрэгүүрэг

- Үүргээбиелүүлэхнь

- Амьдявах,эрүүлмэндээхамгаалуулах,сурчболовсрохзэрэгүндсэнэрхэээдлэхёстойгухамсарлах

- Хөдөлмөрлөх,байгальорчноохамгаалах,хуульдээдлэх,сахих,хуулиарногдуулсаналбантатвартөлөхзэрэгүүргээбиелүүлэх

- Эрхээзөвэдэлж,бусдынэрх,эрхчөлөөгхүндэтгэх

- Хуулиарзаасанэдлэхэрхээжагсаанбичих,эрхээбүрэнэдэлдэгталаарэргэцүүлэнбодох

- Бусдынэрхийгзөрчихгүйгээрэрхэээдлэхталаарсанаабодлооэмхцэгцтэйилэрхийлэх

- Эрхньзөрчигдсөнтохиолдолдхамгаалуулахталаархолбогдохгазартгаргахөргөдөлбичих,холбогдоххууль,тогтоомжийгуншиж,хэрэгцээтэйгньтэмдэглэх

- Хуулиархүлээдэгүүргээжагсаанбичих,тэдгээрийгхэрхэнхэрэгжүүлдэгчаддагэсэхэээргэцүүлэх

- Хүлээсэнүүргээбиелүүлдэгболонбиелүүлдэггүйхүнийялгаагтодорхойлонбичих

- Үүргээнэртөртэйгээрбиелүүлэхталаархүүхэд,залуустхандсанухуулгасурталчилгаабичих

- Үүргээбиелүүлдэггүйхүндногдуулахторгууль,шийтгэлийнталаармэдээлэлцуглуулж,бичижэмхэтгэх

Гэр

бүли

йн у

хам

сар

- Гэрбүлийнгишүүдийнүлгэрдуурайлал

- Гэрбүлийнхүчирхийлэл

- Гэрбүлийнхэндээнайрсаг,дотнохандах

- Гэрбүлдээитгэлтэйуурамьсгалбүрдүүлэх

- Үрхүүхэддээүлгэрлэндуурайххүнньбайх

- Эрхээзөвэдэлж,үүргээбиелүүлэхёстойггэрбүлийнгишүүдэдтайлбарлах,ойлгуулах

- Гэрбүлийнорчиндбиебиенээхүчирхийлэхгүйбайх

- Гэрбүлийнгишүүддээнайрсагдотнохандаж,тэднийитгэлийгхэрхэнхүлээхтухайсэтгэлзүйнзөвлөгөөзааварунших,тэмдэглэх

- Үрхүүхэд,гэрбүлдээсайнаарнөлөөлөхийнтулддутагдлаазасахзөвлөгөө,зааврыгинтернетболонбусадэхсурвалжаасолжунших

- Гэрбүлийнгишүүнбүртгүйцэтгэхүүргийгньтайлбарлах,ойлгуулах

- Үүргээбиелүүлэхэдньтуслахзорилгоорсургамжтайзохиол,өгүүллийгцуглуулжуншуулах,ярьжөгөх

- Гэрбүлийнхүчирхийллийнталаархмэдээллийгсудалжнайзнөхөд,хамаатансадан,хөршдөөухууланярих

- Гэрбүлийнхүчирхийлэлдөртөжболзошгүйхүмүүсийгхэрхэнхамгаалахталаарсэтгэлзүйнзөвлөгөөгцуглуулах,судлах

- Гэрбүлийнхүчирхийлэлдөртсөнхүнийэрхийгхамгаалахталаархолбогдохбайгууллагадгаргахөргөдөлбичих,холбогдоххууль,тогтоомжийгсудлах

- Хүчирхийлэлдөртсөнгэрбүлийнгишүүндсэтгэлсанаанытусламжүзүүлэнэнгийнзөвлөгөөгунших,тэмдэглэх


Ний

гмий

н ух

амса

р- Нийгмийн

амьдралдахьхувьхүнийоролцоо

- Эхорноохайрландээдлэхёс

- Нийгмийнамьдралдидэвхтэйбайрсууринаасхандах

- Ороннутгийннутгийнудирдлагынүйлажиллагаагдүгнэх

- Ороннутгийнхөгжилньиргэдийноролцооноосхамаарахыгухаарах

- Ороннутгийнхөгжилдхувьнэмэроруулахёстойгойлгох

- Ороннутгийнхөгжлийнчигхандлагынталаарэргэцүүлэх

- Эхорноохайрлах,хамгаалах

- Эхорончүзлийнталааройлгох

- Ороннутгийнасуудлыгшийдвэрлэхэдиргэдийноролцоогтодорхойлсонжурамзааврыголжунших

- Ороннутгийнудирдлагадхүргүүлэххөгжлийнталаархсаналбодлообичих

- Ороннутгийнхөгжилдиргэдийноруулаххувьнэмрийнталаарсаналбодлоохурал,цуглаандээрилэрхийлэх

- Ороннутгийнудирдлагынүйлажиллагаандүнэлэлтдүгнэлтөгсөнмэдээлэлбэлтгэх

- Ахмаднастан,хүүхэд,залуус,эмэгтэйчүүдзэрэгнийгмийнбүлэгттуслахсаналсанаачлагабүхийуриалгабичих

- Тэднийгнийгмийнамьдралдтатаноролцуулахчиглэлээрямаражилявуулжболохталааророннутгийнудирдлагадхүргүүлэхсаналаабичих

- Хойчүеээхорончүзлээрхүмүүжүүлэхийначхолбогдлыгтүүхийнүүднээстайлбарлажойлгуулах

- Үеүеийнэхорончдынбаатарлагүйлсийгуншижтэмдэглэн,хүүхэдбагачуудадсургамжболгонярих

- Эхорноохайрланхамгаалахадиргэнбүрхэрхэноролцохёстойтухайэсээбичих

Үнэлгээ:- Хүнийэрхийнмодыгбүтээх(Моднымөчирболгондхүнийэрхийгбичих)- Хүнийэдлэхэрх,хүлээхүүргийнталааруншижмэдсэнэсэх- Эрхэээдлэх,үүргээбиелүүлэхийнмөнчанарынталаарбодолсаналаабичсэнэсэх- Бүтээлийндэвтэртээгэрбүлийнгишүүдэдсайнаарнөлөөлжчадсанэсэхталаар

тэмдэглэлхөтөлсөнбайх- Гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөн гишүүдэд ямар дэмжлэг, туслалцаа үзүүлж

болохталаармэдээлэлцуглуулж,тайлбарлах- Нийгмийнамьдралдхувьхүнийзүгээсоролцохболомжийгдэвтэртээтодорхойлон

бичих- Бусдаднийгмийнамьдралдидэвхтэйоролцохыгуриалсанухуулгабичих,хүүхэд,

залууст үлгэр дуурайлал үзүүлэх чиглэлээр үе тэнгийнхээ хүмүүстэй хамтранярилцлагазохионбайгуулсанэсэх

- Эхорноохайрландээдлэхталаарсургамжитэсээбичсэнэсэх- Эхорноохамгаалжявсанэрэлхэгбаатруудынталаармэдээлэлцуглуулж,бяцхан

номхийсэнэсэх

Арга зүй:

СУрАлЦАГЧтадараахзүйлийганхаараарай:1. Хууль, дүрэм, журам, өргөдөл зэрэг албан баримтын үг, найруулгыг анзаарч

тэмдэглэж аваарай. Ингэхдээ бусад ном, гарын авлагын үг, найруулгаас ямарялгаатайбайнагэхмэтчилэнгээрбүтээлчээрхандахньчухал.Түүнчлэндээрдурдсан


албанбаримтуудыггаргадагэрхбүхийбайгууллагыголжтэмдэглэнавахньтанымэдлэгийнсангарвижуулна.Жишээнь,хуулийгУлсынИхХуралбаталжгаргадаггэхмэт.

2. “Хэрэглээ”гэсэнбаганаддурдсанзүйлийгхэрэглэдэгболохынтулдуншижсудлах,уншсанааэргэцүүлэнбодох,бодсоноотэмдэглэх,тэмдэглэснээбусдадтайлбарлахзэргээр ажиллаарай.Ингэх нь таны өөрт хэрэгцээтэй зүйлийг эрж олох, ангиланялгах, хэрэгцээтэйг тэмдэглэн авах, өөрийгөө илэрхийлэх, бусдад туслах зэргээртаныбичигүсгийнболонхувьхүнийчадваруудхөгжихболно.

3. Харьяалагдахбаг,сумынудирдлагадааөргөдөлгаргах,тусламжхүсэх,ороннутгаахөгжүүлэх санал хүргүүлэх зэргээр албан бичгийн соёлд суралцаарай.Эдгээрийгхэрхэнбичихзөвлөгөөзааврыгтабагшболонбусадхүмүүсээсасууж,тэмдэглэжаваарай.

4. Гүнзгийрүүлэнсуралцахыгхүсвэлсум,ороннутагтбуйбүхийлхүнээстусламжавчболно.Жишээнь,ахмадбуурал,ухаантайажилсаг,олныхүндлэлхүлээсэнхүмүүс,багш,бусадмэргэжлийнхүмүүсээстаасуужсурчболно.Учиртаныэргэнтойрныболонөдөртутмынамьдралаасургангардагасуудлуудыгэнэхүүхэсэгтавчүзсэнболно.

5. АББ-ын Гэгээрлийн төв гэх мэт байгууллагатай хамтран сум орноо цэвэрлэх,тохижуулах, зүлэг, мод тарих зэрэг бүх нийтийн чанартай компанит ажлыгявуулаарай.Ингэхдээкомпанитажлынзорилго,төлөвлөгөө,хөтөлбөрийгхамтранболовсруулах гэхмэтээрбичигүсгийнмэдлэг,чадвараадээшлүүлэхэданхаарахаамартуузай.

6. Хөтөлбөрийн “Иргэний ухамсар” хэсгийг судалж дуусаад суралцагч та доорхсорилоорөөрийгөөүнэлээрэй.

№ Асуулт Сайн(2оноо)



1Биолоннийтийнгазар,гудамжталбайдбиеэхэрхэнзөвавчявахталаармэдээлэлцуглуулж,түүнийгээуншинбусаддааярьжчадна

2Иргэнхүнийэдлэхүндсэнэрх,хүлээхүндсэнбажурамтүүргийгуншижцээжлэн,бусдадухууланярьжчадна

3Минийболонойрдотныхүмүүсийнэрхзөрчигдсөнүедшийдвэрлүүлэхталаарөргөдөлбичиж,холбогдохгазартньхандажчадна

4Гэрбүлийнгишүүдийнөмнөхүлээсэнүүрэг,түүнийгээхэрхэнбиелүүлжбайгааталаардүгнэнбичижчадна

5Гэрбүлийнгишүүддээүлгэрдууриалалүзүүлэхталаархолбогдохмэдээматериалцуглуулах,ангиланялгах,судлахзамаарбяцхангарынавлагаэмхэтгэнгаргажчадна

6Орон нутгийн байгууллагатай хамтран ажиллах талаармэдээлэлцуглуулануншижсудлан,бусдадухуулжчадна

7Нийтийгхамарсаналивааажилдсайндураароролцохүүргээбиелүүлэх талаар хүүхэд, залууст хандсан уриалга бичижчадна

8Нийгмийн амьдралд идэвхтэй оролцохын ач холбогдлынталаармэдээлэлцуглуулан,түүнийгээүрхүүхэд,гэрбүлийнгишүүддээярьжчадна

9Иргэн хүний орон нутгийн хөгжилд оруулж болох хувьнэмрийнталаарсаналааболовсруулж,холбогдохбайгууллагадхүргүүлжчадна


10

Иргэнхүнийхувьднийгмийнөмнөхүлээсэнүүргээбиелүүлэхталдээрсанаачлагатайажиллахталаархүүхэд, залуус,хойчүедээхандсансургамжитэссэбичижчадна

15-20 оноо – зорилгоо сайн биелүүлсэн, багшаараа баталгаажуулах үнэлгээхийлгэхэдбэлэн9-14оноо–зорилгоодундзэрэгбиелүүлсэн,заримзүйлийгдахинүзэххэрэгтэй8–аасдоошоноо–дахинажиллахшаардлагатай

7. Эцэстньтаэнэхэсгийгсудалснаарөөртямарөөрчлөлтгарсан,ямарачхолбогдолтойболсныгбодожэргэцүүлээдбичижтэмдэглэнГэгээрлийнтөвдхандивлаарай.Таныбүтээлийгөөрбусадхүнүзээдхөтөлбөрийгсонирхонсудлаххүсэлтөрж,таньшигөөрчлөгдөхийгхичээхболно.

Суралцагчдыг чиглүүлэх БАГШ та дараах зүйлийг анхаараарай:

1. Сургалтынагуулгыгбиедаанэзэмшүүлэхталаасньбагшанхаарч,явцадньхяналттавьжажиллана.Жишээнь,холбогдоххуультогтоомжоосөөртхэрэгцээтэйхэсгийголж унших, тэмдэглэгээ хийх, сэдвүүдийн чиглэлээр эргэцүүлэмж гаргах, саналхүсэлтээилэрхийлэхзэргээрбиедаансуралцахболомжийгхангана.

2. Иргэний ухамсрыг дээшлүүлэхэд чиглэсэн практик ажлуудыг хийж гүйцэтгэнэ.Тухайлбал, түймэр, бүх нийтийн цэвэрлэгээ зэрэг олон нийтийншинж чанартайасуудалд сайн дураараа идэвхийлэн оролцох ухамсрыг дээшлүүлэхэд чиглэсэнкомпанит ажлуудыг өрнүүлнэ. Ингэхдээ суралцагчдын бичиг үсгийн чадварыгдээшлүүлэх үүднээс уг ажлын зорилго, хөтөлбөр төлөвлөгөө гаргах, саналсанаачлагыг бусдад түгээх зэрэг ажлыг тэднээр гүйцэтгүүлэх хэрэгтэй. Дашрамддурьдахад,ороннутгийниргэдийгхэрхэндайчлах,зохионбайгуулахталаармэдлэгээдээшлүүлээрэй.

3. Сургалтанд ашиглах материалыг олон чиглэлээр бэлтгэнэ. Тухайлбал, холбогдоххуультогтоомж,дүрэмжурам,гарынавлага,сурталчилгааныматериалзэрэгбайна.

4. Суралцагчийнөөрийнүнэлгээтэйтанилцан,баталгаажуулахүнэлгээхийнэ.Бодитбаримт,тест,ярилцлага,ажиглалтынаргуудыгхослууланүнэлгээхийхньзохимжтой.

Хэрэглэгдэхүүн:- Үндсэнхууль,УБ.,1992- БоловсролынтухайМонголулсынхууль,УБ.,2003- Хөтөлбөрийнагуулгатайхолбогдохбодлого,хөтөлбөрүүд(Хүүхдийнталаар

төрөөсбаримтлахбодлогогэхмэт)- Холбогдоххуультогтоомж,дүрэмжурам- Бусадгарынавлага- Сурталчилгааныхялбаршуулсанматериал- Сургалтынагуулгатусбүртшаардагдахтусгайхэрэглэгдэхүүн(цаас,үзэг

гэхмэт)


Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг. 3.4. БАЙГАЛь ОРЧИН

Хүлээгдэж буй үр дүн:- Бүхнасныхүнамынэкологийнболовсролыгдээшлүүлнэ- Цэвэрорчиндаятухтайажтөрөхөдтуслана- Байгальорчноохадгаланхамгаалахүзэлбодол,мэдлэгтөлөвшүүлнэ- Байгальтайхэрхэнхарьцах,байгалийннөөцийгхэрхэнашиглахталаармэдлэгтэй

болно

Дэд сэдэв Агуулга


Бай

галь

орч

ин б

а хү

ний

үйл

ажил

лага

а

- Байгалийнүзэгдэл- Цагагаар- Байгалийнгамшиг

(үер,ган,зуд,галтүймэр,газархөдлөлт)

- Байгальтайхарьцах,байгалийннөөцийнашиглалт

- Ургамал,амьтнытөрөлзүйл

- Бороо,цасгэхмэтбайгалийнүзэгдлийгтанинмэдэх

- Байгальшинжижцагагаарыгурьдчилантааварлахчадвартайболох

- Байгалийнгамшигтордогүзэгдлийнталаармэдэх

- Гамшгийнүедөөрийгөөболонбусдыгхамгаалахталаармэдэх

- Байгальтайзөвхарьцах,байгалийннөөцийгзөвзохистойхэрэглэхёстойгухамсарлах

- Ороннутагтургадагургамал,амьдардаганамьтнытухаймэдэх,хайрланхамгаалахёстойгухамсарлах

- Байгалийнүзэгдэлдтохирууланхувцаслах,хооллох,ажилхөдөлмөрөөзохицуулах

- БайгальшинжижцагагаарыгтааварланажилхөдөлмөрөөзохицуулахЖнь,тэнгэрмуухайрахыгжаргажбуйнарныхэлбэр,маламьтдынааш,хөдөлгөөнаартааварлажшинжих

- Гамшгийнүедөөрийгөөболонбусдыгхамгаалахзаавар,аргачлалыгбичих,бусдадтаниуланярих

- Жимсжисмгэнэгэхмэтбайгалийнбаялгийгзөвтүүх,ашиглахталаархүүхэд,залуустухуулансурталчлах

- Байгалийнбаялагашиглажөрхийнорлогобүрдүүлэхаргыгсудлах,тэмдэглэх

- Ургамал,анамьтныгхайрлах,хүнтөрөлхтнийамьдралыннэгхэсэгболохталаархүүхэд,залуустухууланярих,энэталааржишээбаримтцуглууланбүтээлийндэвтрээбаяжуулах

Тогт

ворт

ой х

өгж

лийн

бол

овср

ол

• Тогтвортойхөгжлийнболовсрол

• Өнгөрсөнболонөнөөдөргаргажбуйшийдвэрүүдньирээдүйүеийнхэнднөлөөлөхнөлөөлөл

• Гэрбүлийнгишүүдийнбайгальорчноохайрлах,хамгаалахмэдлэг,туршлага

• Мод,цэцэгтарьж,арчлахаргаухаан

• Байгальорчноотохижуулахбүхнийтийнажилдгэрбүлээрээоролцох,оролцооныявцадхүүхдийгхүмүүжүүлдэгмонголуламжлал

• Ажилхөдөлмөр,аривчхямгачзанчанарынтухайдуу,шүлэг,уранзохиол,оньсого,зүйрцэцэнүг

• Байгальэхорнысэдэвтэйдуу,шүлэг,магтаал

• Оюуныбиедаах,харилцанбиебиенээсээсуралцах,багааражиллах,өөртөөитгэлтэйбайхчадвар,дадалэзэмшүүлнэ.

• Суралцагчойрорчноосооасуудлыголжхарах,өөрөөэргэцүүлэнбодох,өөрөөсуралцах,мэдлэгээхэрэглэх,сонголтхийх,

•Шийдвэргаргахадсуралцагчийноролцоо

• Биедаантөлөвлөхбаүйлажиллагааявуулах

• Цагагаарынмэдээлэлөдөртутамуншижмэдэх,бусдадмэдээлэх

• Аюултайүзэгдлийгбичижтэмдэглэх

• Бусдынтуршлагаассуралцах,бусдадзөвлөх,хамтранажиллах

• Байгальорчноохайрлах,хамгаалахтухайдуу,шүлэг,уранзохиол,оньсого,зүйрцэцэнүгцуглуулах,хүүхдэдээуншижөгөх,цээжлүүлэх

• Тогтвортойхөгжлийнболовсролтойхолбоотойхууль,тогтоомж,дүрэмжурмыгбиедаансудлан,тухайнасуудлаарурьдчилсантаамаглал,дүгнэлтгарган,багштайгааболонхамтранажиллах

• Аавээж,ахдүүгээхүндлэх,үгсургаалыгньдагах

• Өтгөс,нялхастэнэрэнгүйхандах,санаатавих,туслах

• радиохичээлашигланбиедаансуралцах• Үрдүнтэйхарилцах(бичгээрболонамаар),бусадтайхамтранажиллах

• Заримүзэгдэл,юмсынирээдүйнбайдлыгурьдчиланхарах,таамаглах,цагагаарыгшинжихардынмэдлэгийгашиглахЖнь:Нар улайж мандвал Тэнгэр муухайрах Манан татаж эхэлбэл Үер болох

• Нар хүрээлбэл орохын тэмдэг Сар хүрээлбэл хүйтэрхийн шинж

• Гэрбүлээрээбайгальорчноохайрланхамгаалахадхувьнэмрээоруулах,нийтийнбүтээлчүйлажиллагаанддэмжиноролцох

• Байгальхамгаалахуламжлал,бусдынтуршлагаассуралцах,амьдралдхэрэгжүүлэх

• Байгальхамгаалахороннутгийнсайндурынхолбоо,нэгдэлдоролцох,хамтарчажиллах


Үнэлгээ:Жишигдаалгаврынжишээ:

1. Унших, ярих чадвар

Эхийг уншаад асуултад хариулаарай.Монголчууд бид онгон тансаг байгальтайгаа үлдсэн үлэмжийн их хувь заяатай ардтүмэн билээ. Бидний бишрэх, бахархах, хайрлан хамгаалах юмны нэг нь энэ мөн.Уламжлалаасаа сурах, түүнийг өвлүүлэх нь хэн хүнд хамаатай үйлс гэдгийг Байгальорчныг хамгаалах тухай хуульд тусган оруулж, байгаль орчныг хамгаалах үндэснийуламжлал,занзаншилэзэмшижхэрэглэх,үрхүүхэддэээкологийнхүмүүжилолгохньиргэнбүрийнүүрэгмөнгэжээ.

Энэрэл хүндэтгэлийн уламжлал нь гол төлөв газар нутаг, уул ус, ой мод, ан амьтанургамлыгхайрланхамгаалжамьдралахуйдаатухайнхэрэглээнийшаардлагадтохируулантуйлынариггамтайхэрэглэхаргаухааныгсургажбайсангэжүзэжболно.

Байгальорчиндооэнэрэлхүндэтгэлтэйхандажирсэнёсзаншлуудындотрооснийтийгхамарсанхамгийнхүндэтгэлтэйзанүйлньуултайхёслолбайв.

- Эхэдюунытухайөгүүлжбайнавэ?- Монголчуудбидямархувьзаяатайардтүмэнвэ?- Байгальхамгаалахиргэнийүүргийгтаюугэжойлгодогвэ?- Энэрэлхүндэтгэлийнуламжлалгэжюувэ?

2. Эргэцүүлэмж, бодомж даалгавар

Эхийг уншаад эргэцүүлж, өөрийн хариултыг хэлнэ үү?Цэцэрлэгчөвгөнхөвгүүдээцэцэрлэгийнажилдсургахсангэжхүсдэгбайжээ.Насанөөдболохынцагтаахөвгүүдээдууданирүүлж:

- Заахүүхдүүдминьаавыгааөнгөрснийдарааусанүзмийнцэцэрлэгтнуусанюмыголжаваарайгэжзахижээ.Хүүхдүүдэцгээөнгөрснийдараануусанэрдэнийгньолохгэжцэцэрлэгийнбүхийлгазрыгонгичинухжээ.Усанүзмийнгазрыгдахиндахинухавчэрдэнэолдсонгүй.

1) Тэд яагаад эрдэнийг олж чадсангүй вэ?2) Эрдэнэ яагаад олдоогүй юм бол.

Сэдвийнявцболонтөгсгөлдсуралцагчийгдоорхжишээгээрүнэлжболно.- Байгалийнүзэгдлүүдийгухаарч,түүндтохирууланамьдрахталаархүүхэд,залууст

тайлбарланярих- Байгаль, цаг агаарыг хэрхэн тааварлан шинжих талаар мэдээлэл цуглуулж

бүтээлийндэвтэртбичсэнэсэх- Байгалийн гамшгийн төрөл хэлбэр, тохиолдсон үед хэрхэн хамгаалах талаар

мэдээлэлцуглуулжбүтээлийндэвтэртээбичсэнэсэх,бусдадтайлбарланярих- Байгалийнбаялагтайзөвхарьцах,жимсжимсгэнийгхэрхэнзөвтүүх,боловсруулах

аргачлалбүхийбяцханномхийсэнэсэх- Байгалийнбаялагашигланөрхийнорлогоонэмэгдүүлжболохталаарсанаагааэмх

цэгцтэйбичижтэмдэглэсэнэсэх- Ороннутгийнургамал,анамьтныталаармэдээлэлцуглуулжтэмдэглэсэнэсэх


- Байгаль орчинд үзүүлдэг хүний сөрөг нөлөөллийг тэмдэглэж, түүнд дүншинжилгээхийсэнэсэх

- Байгаль орчныг хамгаалах зорилготой баг, нөхөрлөл байгуулах төлөвлөгөөгаргасанэсэх

- Байгальорчиндхалтайүйлажиллагааявуулдагхувьхүн,байгууллагадхандсанбичиг,уриалгагаргасанэсэх

Арга зүй:Суралцагчдадхийжбүтээххэрэгцээ,сонирхлыгтөрүүлэхүйцбайдлаарүйлажиллагаагтөлөвлөн, сургалтынхэрэглэгдэхүүнийг бэлтгэх, саналыгнь харгалзан баг, хэсгүүдэдхуваажхамтранажиллахарга,эвдүйдсургах,зорилгочиглэлтэйгээрхичээлийгзохионбайгуулж, суралцагчдад бүтээлч үйлийн, сэтгэлзүйн, материаллаг орчин бүрдүүлэх,сургалтын хэрэглэгдэхүүн боловсруулах, дидактикийн оновчтой шийдэл хийх зэрэгбүхийларгазамаарсургалтыгэрчимжүүлэхдээМХТ(мэдээлэл,харилцаанытехнологи)-ийг багшсургалт, үйл ажиллагаандаа байнга хэрэглэхшаардлага зүй ёсоор тавигдажбайна.

Нэгжхичээлийнхөтөлбөрөөшинэчлэнболовсруулж,сургалтынчанарыгсайжруулахынтулддараахзөвлөгөөганхаарнауу:

- Хөтөлбөрийн зорилго, зорилтоо суралцагчдыг байгаль орчныг хайрланхамгаалдаг, баялгийг зүй зохистой ашигладаг, хариуцлагатай, ёс зүйтэй иргэдболгонтөлөвшүүлэхэдчиглүүлэнтодорхойлох;

- Байгалийнүзэгдэл,юмсынуялдаа холбоо, харилцан хамаарал, тоон хэмжээнийөсөлт, бууралт (жишээлбэл, хотын хүн ам, айл өрх нэмэгдэхэд хотын агаарынбохирдол төдий хэмжээгээр ихэснэ, мод, бут төдий хэмжээгээр тарихад уснынөөц төдий хэмжээгээр ихсэх, цөлжилт төдий хэмжээгээр багасах, агаар даххүчилтөрөгчийнхэмжээнэмэгдэхгэхмэт)-тайхолбоотойбодитбичвэр,мэдээлэл,тоонүзүүлэлтүүдийгтооныхичээлийнагуулгадинтеграцчилан,бодлогодасгалынхэлбэрторууланашиглах;

- Эзэмшсэн мэдлэг, чадвараа байгаль, нийгмийн харилцаандаа зөв хэрэглэх урчадвар,дадал,хандлагатайболоходсуралцагчдыгчиглүүлэх;

- Үнэлгээгболовсруулахдаатухайнхичээлийнхүрээндэхмэдлэг,чадварыгүнэлээдзогсохгүйхүүхэд,залуучуудынтөлөвшил,бусадтайболонхүрээлэнбуйорчинтойхарилцаххарилцаа,хандлагазэргийгтооцонүнэлэхэданхаарах;

- Суралцагчдаар дамжуулан бусдад мэдээлэл өгөх, тогтвортой хөгжлийнболовсролынүзэлсанаагсурталчлаххэрэгтэй.Жишээхувилбар:

БИЕ ДААН СУРАЛцАХ АРГА ЗҮЙ:

Бүлгээрболонбагаархамтарчсуралцахньбиедаансуралцахүйлажиллагаанддэмжлэгболдог.Оролцогчбиедаансуралцахявцдаааливаагэргэцүүлэнбодож,шүүнтунгаажтөлөвлөдөг.Түүнчлэнтэдөөрсдийнсурахүйлажиллагаандтодорхойхариуцлагахүлээхболомжтой.Дараахаргуудыгтабүхэнсургалтынявцадболонсургалтаасгадуурашигланбиедаансуралцажболно.

Ургуулан бодож, санаандаа төсөөлөх

Товч агуулга: Хараанытөсөөллөөрөөсуралцагчидньөөрсдийнтөлөвлөгөө,санаабодлоохөгжүүлжчаддаг.Энэарганьбагаараасуралцахадбүтээлчээрүрөгөөжтэйтусалдаг.


Заавар:

1. Сэдвээтанилцуулна.Хичээлийгбүтээлчболгохүүднээстэднийчармайлт,санаандаатөсөөлөхүйлажиллагаагаардэмжинэгэдгийгтайлбарлана.

2. Суралцагчдыгнүдээаниадтайванбайдлаарболжбуйүйлявцыгбодохыгзөвлө.Үрдүндхүрэхийнтулдбүдэггэрэл,намууханхөгжимтавиххэрэгтэй.

3. Дарааньтэднийгнүдээаньсанхэвээрээсарнайцэцгийнцоморлиг,өөрсдийнунтлагынөрөө,гэрлэндохионыөөрчлөлт,эсвэлборооныдуслындуучимээзэргийгдүрслэн,санаандаатөсөөлөхийгхүс.

4. Тэднийгийнхүүалжаалаатайлсныдараа,дараахсэдвүүдээрөөрсдийнтөсөөллийгдүрслэнбүтээхийгхүс:

- Байгалийн сайхан - Цэвэр орчин - Байгалийн гамшигт үзэгдэл - Хог хаягдал

5. Эдгээрдүрслэлийггаргахынтулдсуралцагчидөөрсдийнтөсөөллийгашиглахбололцоотойнамгүморчингбийболгоххэрэгтэй.Энэүедбүхийлмэдрэхүйгашиглахдараахасуултыгтавь.Таюухарсанбэ?Таюумэдэрчбайна?

6. Төсөөлөндүрсэлждууссаныдараабагийнгишүүдөөрсдийндүрслэлэээргэжсанахдаалгаварөгөххэрэгтэй.

7. Суралцагчдыгжижигбүлэгболгоодхоорондоодүрслэлбийболгосонтуршлагаасолилцохыгхүс.

8. Суралцагчдынтуршлагадутагдсанүеддүрслэнбодохтөсөөллийнүйлажиллагаагудирдвалтэднийтөсөөлөламжилттайболно.

Хэрэглэгдэхүүн:- АББЗСҮТ“Эхдэлхий3”,”Эхдэлхий4”багцматериалууд.УБ.,2009,2010- АББЗСҮТ“Байгалийнгамшгаассэргийлье”.УБ.,2010- Н.Нэргүйбабусад,“Тогтвортойхөгжлийнболовсрол”,УБ,2008.- Б.Бурмаа ба бусад, “Багшнарт зориулсан гарын авлага”, Тогтвортой хөгжлийн

боловсролIхэсэг,УБ,2008.- Албанбусболовсролынсургалтынматериал(CD1)/Хүсвэлхогбиш/,УБ.,2004- Бүхнийтийнэкологийнболовсрол–Үндэснийхөтөлбөр- Ногоонорчин-биднийирээдүйхөтөлбөр- Ч.Аръяасүрэн,Х.Нямбуу.“Монголёсзаншилийнихтайлбартоль”1992он.- Албан бус боловсролын сургалтын материал /Цэвэр орчин –бидний амьдрал/,

УБ.,2006- “Уламжлалтбайгальхамгаалахаргаухаанаас”УБ,2006он.

Агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэг. 3.5. МАЛ, МАЛЫН БҮТЭЭГДЭХҮҮН

Хүлээгдэж буй үр дүн:- Малмаллахаргаухаан,түүнийашигшимийгхүртэхсэтгэлгээ,аргуудыгхэрэглэн

холбогдохмэдээллийгболовсруулахчадвартайболж,малболонмалчинхүнийөмнөтулгамдажбуйаливааасуудалдидэвхтэйоролцожучиршалтгааныгүндэслэлтэйтайлбарланүзэлбодлоохамгаалах,зөвшилцөхчадвартайболно.

- Малмаллах,түүнийашигшимийгхүртэхаргаухаандсуралцаж,тулгарчбуйбодитасуудалдүндэслэлтэйхандах,зүйтогтлыгтанинмэдэх,аливааөөрчлөлтийнталаартаамаглалдэвшүүлжүндэслэлтэйхандахчадвартайболно.


- Шинжлэхухааныололт,загвар,бусдынтуршлага,аргаухаан,технологийгашигланмалмаллахаргаухаандаабүтээлчээрхандах,хэрэгцээтмэдээллийгболовсруулжашиглахчадвартайболно.

- Танин мэдэхүйн болон хөдөлмөрийн үнэ цэнийг ойлгох, хамтын ажиллагааныдавууталыгмэдрэх,өөрийгөөхөгжүүлэххүсэлэрмэлзэлтэйболохоосгаднабусдаднөлөөлөх,танинмэдэххандлагатөлөвшсөнбайна.

Дэд сэдэв

Агуулга


Мал

мал

лах

арга

уха

ан

- Малынхалдвартболонхалдваргүйөвчин,түүнийшалтгаан

- Шүлхий,боом,цэцэг,эргүүзэрэгөвчинүүсэхшалтгаан,тэдгээрээссэргийлэхнь

- Вакциныачхолбогдол

- Малүржүүлгийнарга

- Малыгэрүүлбайлгахыначхолбогдлыгтайлбарлах

- Нутгийнсайнмалчнытуршлагаассуралцах,дуурайх

- Гаднашимэгчийгтаних- Малынөвчний

ангиллынсхемдөвчнүүдийгялгажбичих

- Байгальцагуурынөвөрмөцонцлогийгхаргалзанямарчиглэлийнмалыгяажүржүүлжөсгөхталаарөөрийнсанаагбичих,хамгаалах

- Үхсэнмалынсэг,зэмийгзайлуулаххялбар,эдийнзасгийнхэмнэлтэйаргуудыгнэрлэх

- Малын заримхалдвартөвчинхүндхалдахаюултайгзургаарилэрхийлснийгашиглах

- Ивомектарианыачхолбогдол,зөвхэрэглээ

- Арчилгаа, эдэлгээнийалдаанаас үүсэх өвчнийгэдгээх, урьдчилан сэргийлэхталаарталаарярилцах

- Орон нутаг дахь өндөр ашигшимтэй үүлдэр угсааныталаар мэдээлэл солилцох,малын захаас өндөр ашигшимтэй малын шинжийгтөрөлбүрээрньялганбичих

- Бэлчээрийн мал аж ахуйгэрчимжсэн болгохын ачхолбогдлыгбичих

- Эцэг малыг шилж сонгонсүрэгт тавих уламжлалт ёсзаншлыг судлах, холбогдохбилэндэмбэрлийнболонзүйрцэцэнүгийгцээжлэх

- Малын сэг, зэмийг зайлуулахарга,туршлагатайболсонбайх

Мал

ын

хиш

иг б

уян

- Малынгаралтайбүтээгдэхүүнийгэцсийнбүтээгдэхүүнболгохнь

- Малынгаралтайбүтээгдэхүүн-эрүүлхүнс

- Малынгаралтайтүүхийэдболовсруулжбайсануламжлалтболондэвшилтэтаргыгтайлбарлах

- Цагаанидээхийхуламжлалтаргыгномноосунших,гэрийннөхцөлдашиглах

- Ямааны ноолуур, хониныноос, бодын хөөврөөр хийжболохахуйнэдзүйлийнталаараргатуршлагаасолилцох

- Сүү, сүүн бүтээгдэхүүнийтөрөл, зах зээл дэхханшийг судлах, 1 өрхийн 1жилийн хэрэгцээний сүүнбүтээгдэхүүн худалдан авахтооцоогаргах

- Ширдэг хийдэг технологийнталаар туршлага солилцох,ярилцах (нутгийн онцлогялгааггаргах)

- Сүү сүүн бүтээгдэхүүнийгхэрхэн хийдэг талаартуршлага солилцох, бусаддаазаах

Үнэлгээ:Мэдлэг эзэмших ба ойлгох нь суралцагчийн өмнөх мэдлэгээс ихээхэн шалтгаалдагүйл явцучраас сургалтынявцадбагшбайнга ажиглалтхийж, ахицдэвшлийн талаартэмдэглэл хөтлөх хэрэгтэй. Суралцагчийг үнэлэх олон хэлбэрээс (сорил, ярилцлага, асуулга, бүтээл, тэмдэглэл гэх мэт) сонгохоос гадна өөрийн үнэлгээг голлоно.Сургалтынөмнө түвшинтогтоох сорилболонбусад аргаар тэдний туршлага,мэдлэг,чадварыгилрүүлэхньзүйтэй.


Хөтөлбөрийн дагуу сургалтыг зохион байгуулахдаа интеграцчилж суралцагчийнхандлага, үзэл хэрхэн өөрчлөгдөж буйгаар үнэлнэ. Мөн кейс, жишээ тараан өгчтайлбарлууланасуудалдэвшүүлсэнярилцлагазохионбайгуулжгарцыгхайж,амьдралаадээшлүүлэхболомжуудыгхэрхэнсудалсанбайдлаарньдүгнэхньзөв.Жишээнь:

1. Малынөвчнийгангилах,схемчлэх

Жишээнь:Өвчнүүдийг харгалзах хүснэгтэд байрлуулБоом, гуур, хувалз, бруцеллёз, дуут хавдар, шүлхий, цэцэг өвчин, савхан хорхой, галзуу, догол, хамуу, туруу сунах, хавчраа, мялзан, хатиар,

Адуу Тэмээ Үхэр Хонь ямаа

2. ХалдвартайболонхалдваргүйөвчтэймалынгадаадшинжийгтодорхойлохЖишээнь:

Боом Туруу сунах

3. ЭрчимжсэнмалажахуйначхолбогдлыгжишээгээртайлбарлахБэлчээрийн үхэр Фермерийн үхэр

4. Шилмэл,хэрэгцээний,заазмалынангиллыгтайлбарлах,үрашгийгтооцохШилмэлмал Хэрэгцээниймал Заазмал

Ангилахшалтгаан

Үрашиггэхмэт...

5. Ямаагхэтөсгөснөөсүүссэнхохирлуудыгнэрлэжшалтгааныгтайлбарлан,ярихНөлөөлөхнь Үүсэххохирол

Бэлчээрийндаац

Сүргийнбүтэц

Малхариулга

Эдийнзасаг

.......

гэхмэт...6. Малаас ашиглах зүйлсийг жагсаан бичиж тус бүрт нь юунд ямар хэлбэрээр

ашигладгийгтайлбарлах


Жишээнь:

АшигшимТаванхошуумал

Адуу Тэмээ Үхэр Хонь ЯмааНоосМахСүүАрьсБусадДүнгэхмэт...

Арга зүй: Багадундболовсролындүйцсэнсургалтынхөтөлбөрийнаргазүйнхөгжлийнзарчимдүндэслэхбаагуулгынтогтолцооныхэсэгтусбүртороннутгийнонцлогийгтусгана.Аргазүйнүндэсньмэдлэгбүтээххэрэгцээбийболгох,мэдлэгбүтээхүйлажиллагаагхамтаарүзэх, харах, ярилцах, бичих, зурах, уншихбахийжбүтээх гэхмэтүйлийнхарилцаагтусгаж насанд хүрэгчдийн сэтгэлгээ, амьдралын туршлага гэх мэт онцлог зүйлийганхааранаргазүйгээбагшсонгоххэрэгтэй.

Хөтөлбөрийн хүрээнд ашиглаж болох ном, сурах бичиг, гарын авлагыг хэрэглэн биедаансуралцана.Жишээнь:

- Ц.Дамдинсүрэн“Морь шинжээч жомбоохүү” өгүүллэгийг уншаад сургамжитхэсгийг түүж бичнэ үү гэсэн даалгавар өгч бичиг үсгийн сургалттай холбожөгөх, “Хонио сайжруулья гэвэл хуцнаас нь, хотоо сайжруулья гэвэл бууцнаас нь” гэсэнахмадмалчдынүгийгөөрийнмалмалладагаргаухаантайхослуулантайлбарлахгэхмэтдаалгаварөгөөрэй.

- Таванхошуумалынтухайтзүйрлэсэнхэлцүг,зүйрүг,ертөнцийнгуравбичүүлэх.Мөнмалтай холбоотой тайлал бүхий оньсого өөрсдөөр нь зохиолгох. Зураглалхийлгэж, үгийн сүлжээ зохиолгож суралцагч хооронд нь таалгах идэвхтэйаргуудаасашиглаххэрэгтэй.Жишээнь

Хэлц үг: - Үхэршигзүтгэх/дөргүйсарлагшиг/–өөрийнсанаагаармуйхарлах - Шавартунасаншарынэзэн–өөрийнюмөргүйгэхутга - Зараалынморь–үнэгүйзарах,зарагдах - Нуруугааавсанморь–халирчхаширсан - Тэмээнээстэмдэгтэй–илтод,тодтомруун,тодорхой - Гувшаахургашиг–идэжуухаасхоцордоггүйхүнийг - Зуунямаанджаранухна–зохицолгүй

Хэвшмэл хэлц: - Эрдэмбагатыномогих - Ишгэнухныгүйдэлих - Хонинысэлбэгямаа - Хоолнысэлбэгногоо - Бурууөссөнхүүхэд - Бухынхүзүүнээсхатуу - Номхонтэмээ


- Ноолоходамархан - Ажилхийжхүнболдог - Ардавжхүлэгболдоггэхмэтээрцаашүргэлжлүүлэнзохиолгож,мөнхэлцүгээрэх

зохиохдаалгаварөгөххэрэгтэй.Хэлцүгээрэхзохиолгохньтухайнсуралцагчийнсэтгэх,бичих,төсөөлөхгээдолончадварыгилрүүлдэгсайнталтайгбодоххэрэгтэй.

- Таванхошуумалынтухайүгхэллэгүүдийгхэлүүлжбичүүлэх.Жишээнь:

№ Хонийг насаар нь нэрлэх Тайлбар 1 Хурга Тусжилийнтөл2 Хөгэй Өвлийнхурга3 Сэнс Эртийнхөрвөхурга4 Төлөг 2настай5 Зусаг 2-3насныэмхүйстхонь6 Хөрвөө Хурганыөөрдуудлага7 Хэнз Хожуутөрсөнхурга8 Хавчигхурга Эртгарсанхурга9 Тахлайхурга Өвлийнхурга10 Бабрайхурга Хөгөөсөмнөгарсанхурга11 Төлөгнийхурга Хөгийнхугацаанаасхойшгарсан12 Ихэрхурга Нэгэхээсхамтгарсан2хурга13 Шүдлэнхонь 2настайхоньбуюутөлөг14 Хязааланхонь 3настайхонь15 Соёолон 4настайхонь16 Ирэг Хязаалангаасдээшнаснызассанэрхонь17 Бүдүүнхонь Насгүйцсэнхонь18 Амбанирэг Сүрэгтээтолгойлсонбүдүүнирэг

гэхмэтээр5хошуумалыгнасшүдээрньнэрлүүлэнбичүүлжхарьцуулахаргахэрэглэх.“Монголчууд хонины ноосыг ноолуураас илүү чанартай, үнэтэй болгож чадвал ямарямардавууталуудгарахвэ?,манайнутагтэнэажлыгзохионбайгуулахболомжбийюу”гэхзэрэгасуудалдэвшүүлсэнасуулттавьжороннутгийнонцлогтойхолбонярилцаж,мэтгэлцээнзохиожболно.

- Малынөвчнийшинжтэмдэг,үүсгэгчийнталаарзурагтүзүүлэнашиглах.- Малынзүсийгонцгойтэмдэг,дүрбайдал,занаашаарньялганбичүүлэх.Жишээ

нь:Тэмээ Адуу Үхэр Хонь Ямаа

-Хавтгайбөхтэй,-Хананширээбөхтэй-Бархираа-Зулардаг-Ороо-Хоргодоо-Жонжоо-Хатуухамарт-Идэмхийгм.

гэхмэтээрцаашнөхүүлэнбичүүлж,харилцанярилцах.



- “Билгийннүд-1”.АББЗСҮТ.УБ,2008.- “Билгийннүд-2”.АББЗСҮТ,УБ,2006.- “Билгийннүд-3”.АББЗСҮТ,УБ,2008.- Д.Баттогтох“Таванэрдэнийнтэгшсүрэгмину”УБ,2009- Д.Ганбаатар.“Эзэнсайтынмалэрүүл”УБ,2005.- “Малажахуйнүндэс”.Сурахбичиг.УБ,1988.- Ж.Самбуу“Малажахуйдээряажажиллахтухайардадөгөх- сануулга,сургааль”/1946/,- Ж.Самбуу“Малчдадөгөхзөвлөгөө”/1958/,- Ж.Самбуу“Малчдынамьдрал,ахуй,хэвзаншлаас”/1971/

Ном зүй:

- АББЗСҮТ, ДАНИДА, Хөдөөгийн сургуулийн хөгжил төсөл, “Амьдрах ухаан”Албанбусболовсролынсургалтынхөтөлбөр,УБ,2004

- АББЗСҮТ,Албанбусболовсролынсургалтынхөтөлбөрүүд,УБ,2005 - АББЗСҮТ,ЮНЕСКО,“Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол”онол-арга

зүй,УБ,2008 - “Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол” гарын авлага.АББЗСҮТ.УБ,

2009 - АББЗСҮТ,ЮНИСЕФ,“Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр”,УБ,2008 - АлтанцэцэгД.нар,“Бага,дундболовсрол–эрүүлмэндийнболовсрол”,УБ,2004 - Д.Баттогтох“Таванэрдэнийнтэгшсүрэгмину”УБ,2009 - БСШУЯ,“Эрүүлмэндийнболовсролынстандарт”,УБ,2005 - Д.Гүндэгмаанар,Билгийннүд,бичигүсгийнцувралсурахбичиг,УБ.,2003,2006,

2008 - МонголулсынҮндсэнхууль,УБ.,1992 - Д.Ганбаатар.“Эзэнсайтынмалэрүүл”2005он.УБхот. - “Эрүүлхүнсэмнээсчухал”.АББЗСҮТ,УБ,2006 - Малажахуйнүндэс”.Сурахбичиг.1988он.УБхот - Д.Мэнджаргал,З.Батсүх,Ж.Байгалмаа“Малынэрүүлмэнд”.2001он.УБхот• Малынхишигбуян.I,II2000он.УБхот.• “Холимогбүлгийнсургалтынаргазүй”.АББЗСҮТ,УБ,2009• UNESCOBangkok,ManualforDevelopingLiteracyandAdultEducationProgrammes

inMinorityLanguageCommunities,2004• UNESCOBangkok,MotherTongue-basedLiteracyProgramme,2009• ACCU,NewGuidebookforDevelopmentandProductionofLiteracyMaterials,1992• APPEAL,TrainingMaterialsforLiteracyPersonnel,1988• ACCUandothers,“DevelopmentofBasicLiteracyLearningMaterials forMinority

PeoplesinAsiaandthePacific”FinalReportofthe2ndSub-RegionalWorkshop,1994.


БСШУ-ы сайдын 2010 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 556 дугаар тушаалын


ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР


Энэхүүхөтөлбөрньхолимогбүлгийнсургалтаарбага,дундболовсролынстандартаднийцүүлсэн,чанартайболовсролэзэмшүүлэхүйлажиллагааныүлгэрчилсэнагуулгыгтодорхойлсонудирдамжбаримтбичигболно

Хоёр. ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ

Өөрөөрнасныханнэгдорхамтхичээллэдэгучирхөгжилхурдтайявагддаг.Сургалтынявц ихээхэн уян хатан, шинэлэг зүйл, өөрчлөлтийг амархан тусгаж болдог. Асуудалшийдвэрлэх, аливаа зүйлд шүүмжлэлтэй хандаж сурахад дөхөмтэй, хүүхдэд ээлтэй,багшидээлтэй,суралцахадээлтэйорчинчухамэндлбүрддэггэжүздэгаж.Ингэснээр“сурахад суралцах” гэсэн шаардлага биелэлээ олдог. Гэвч насны хувьд ялгаатайхүүхдүүдэднэгдорхичээлзаахньамарбиш.Суралцагчдыгхичнээнзөвбүлэгболгонажиллуулсанчбагшөөрөөртүвшнийхоорондцагихзарцуулдаг,сургалтынматериал,хэрэглэгдэхүүнийгялгавартайгаархэрэглэхэдтохиромжгүйбайхньбий(Kalaoja,1990,Korpinen, 1996; 1998). Ялангуяа ангид байх хүүхдийн тоо олон, нөөц хүрэлцээгүй,сургалтын орчин муу, хичээлийн бэлтгэл хангалтгүй, бүлгийн зохион байгуулалтзамбараагүй байх нь сургалтын чанарт муугаар нөлөөлнө. Холимог бүлгээр сургалтявуулжбуйбагшямарчтохиолдолдхоёроосдээшангийнкиррикюлимийгболовсруулахшаардлагатайболдогтөдийгүйнэгбагштайболтав,зургаанчангийнкиррикюлимийгболовсруулах хэрэгтэй болдог аж1. Иймд киррикюлим боловсруулахад суралцах ньхолимогбүлгийнбагшийнажлыннэгүндсэнзорилгоболно.

Гурав. ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫН СЭТГЭЛ ЗҮЙН ҮНДЭС

• Бүлэг болгон ангилах• Бүлгүүд хамтран ажиллах• Өөр өөр насны бүлгүүд бие биедээ

туслах • Багш бүлэг бүрт туслах• Ж.Пиаже-ийн танин мэдэхүйн онол• Эриксоны сэтгэл зүйн онол• Л.Выготскийн оюун ухааны хөгжлийн

онол• Хүүхэд болгон өөр өөр • Ямар ч анги “холимог” буюу

суралцагчдын чадвар, сэтгэхүйн түвшин ямагт ялгаатай

Суралцагчдыг бүлэг болгон ангилах, бүлгүүд хамтранажиллах, багш бүлэг бүрт туслах зэрэг нь холимогбүлгийнзохионбайгуулалтынголхэлбэрюм.Ялангуяаөөр өөр насны бүлгүүд бие биедээ туслах үйл явцбол холимог бүлгийн сургалтын хамгийн гол, төрөлхэлемент билээ. Суралцагчдыг бүлэг болгон ангилах,бүлгүүдхамтранажиллах,багшбүлэгбүрттуслахзэрэгньхолимогбүлгийнзохионбайгуулалтынголхэлбэрюм.Ялангуяаөөрөөрнасныбүлгүүдбиебиедээтуслахүйлявцболхолимогбүлгийнсургалтынхамгийнгол,төрөлхэлементбилээ.Холимогангидхүүхдийнхөгжилихялгавартайявагддагтул үүнийг харгалзан унших, бичих, тоо бодох зэрэгхичээлүүдийг хамтран ажиллах бүлэг болгон зохионбайгуулах,хариндүрслэхурлаг,хөдөлмөр,биеийнтамирзэрэгбусадхичээлийнхувьдбүххүүхэдхамтдааоролцохболомжтой(Koskenniemi,1982).


Нас, сэтгэхүй, мэдлэг чадварын түвшингээр өөр өөр суралцагчдыг бүлэгт хуваансургалтыг нэг дор зохион байгуулах үзэл санаа нь шинжлэх ухааны судалгаа банийгмийн практикийн хослолд тулгуурлаж байсан 19-р зууны хоёрдугаар хагасадЕвропдэхлэнхөгжжээ.Тухайлбал,ГермандПетерПетерсеныдэвшүүлсэнсургуулийншинэзагварболохболовсрололгохүйлявцыгтухайннутгийноршинсуугчдадхүрч,тэдэнтэйхамтарчявагдахёстойгэсэнүзлээсүүдэнсургалтыгбүлгээрзохионбайгуулаххэлбэрүүссэнхэмээнүздэг.Холимогнасныхүүхдүүдийгийнхүүбүлэглэнсургахтухайасуудлын онолын үндэс нь Пиаже-ийн танин мэдэхүйн онол, Бандарусын нийгмийнсургалтын онол, л.Выгодскийн нийгэм соёлын, Бронфенбреннерийн экологийн,Эриксонысэтгэлзүйнонолзэрэгболно(Bacharach,HasslenAnderson,1995).Ялангуяахүүхдийнсурахүйлявцаднийгмийнхэрэгцээгтооцсонл.Выготскийнонолньхолимогбүлгийн сургалтанд их чухал бөгөөд сургалтаас өмнө ч хүүхдийн хөгжил явагддаг,хүүхдийнөсөжторнижбуйорчинньтүүнийхөгжлийнголхүчинзүйлгэжүзсэнийгбодолцохгүйбайхынаргагүй(Vygotsky1978,p.90).

л.Выготскийн үзсэнээр хүүхдийн оюун ухааны хөгжилд наад зах нь хоёр түвшинбайдгийн нэг дэх нь, хөгжлийн хамгийн чухал үе буюу сургалтын үр дүнд илэрдэг“хувийнчадвар”,хоёрдахьнь,багшболонбусадтайхамтранажилласаныхүчиндилэрдэг“боломжит түвшин”юм. Товчоор хэлбэл, ямар ч үед хүүхэд оюун ухааны хөгжлийнхоёрүеийгзаавалтуулдаг.Тэдгээрийнхоорондохзайболох“ойрын хөгжлийн бүс”-ийннөлөөхолимогнасныангидтодилэрдэг.Холимогнасныбүлэгньхүүхдийннийгмийнболон танин мэдэхүйн хөгжилд маш тустай. Учир нь тэнд насаар ах хүүхдүүдийнороцоотойгоорнийгэмших,хамтрахүйлявцхурдан“бүтээгдэнэ”.Кристи,Стоуннарынүзсэнээрхолимогангид“ойрынхөгжлийнбүс”-ийнүйлявцэрчтэйилэрдэгтулхолимогбүлгийнсургалтньбагштөвтсургалтаасямагтялгаатай.Эндхамтрансуралцахүйлявцхамгийнэрчимтэйявагдана.Өөрхүүхдээстуслалцааавсанхүүхэддараагийнхүүхдэддээтуслахнөхцөлбүрдэнэ.

Дөрөв. ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫН АРГА ЗҮЙН ХӨГжЛИЙН ҮНДЭС

• Багш зөвхөн мэдлэг, мэдээлэл дамжуулагч биш

• Хүүхэд идэвхгүй суралцагч биш

• Сургалт нь мэдлэг бүтээх үйл явц

• Асуудал шийдвэрлэх , аливаа зүйлд шүүмжлэлтэй хандаж сурахад хэрэгтэй. Ингэснээр “сурахад суралцах” гэсэн шаардлага биелэлээ олоход дөхөм болно

Гурван үндсэн хэлбэр: • Түвшин өөр бүлэгт нэг

хичээл дээр ижил сэдэв судлах

• Нэг цаг дээр өөр өөр сэдвийг заах

• Бүгд ижил сэдэв судлах

Боловсролын даяаршлалын өнөө үед гарч буй сургалтыншинэхандлагуудньхолимогбүлгийнсургалтынаргазүйннэгголшалтгаанболжбайна.Өөрөөрхэлбэл1960-аадондтанин мэдэхүйн сэтгэл зүй буюу Веховирист уламжлалнь хүний оюун ухааны үйл ажиллагаа ба бүтцэд голложголлож байснаас багшийн үүрэг зөвхөн мэдлэг, мэдээлэлдамжуулагч, хүүхэд идэвхгүй суралцагч байсан болконструктивизмын онол хүчээ авсан өнөө үед багшийн ч,сурагчийнчбайрсуурьөөрчлөгдөжбайна.Энэнь“жирийнанги”-дчхолимогбүлгийнсургалтынаргазүйхэрэглэхийнаяндаашаардажбайна.

Конструктивизмдахьхоёрголаспектбайгаагийннэгдэх нь, сургалтболмэдлэгбүтээхүйлявцюм.Хүнбүрөөрөөрөөрсэтгэн,өөрөөрийнмэдлэгийгбийболгодогэнэньбагшаасхүүхдэдболоннэгээснөгөөддамжихболомжгүйюм.Иймдсуралцагчтэрхүүбүтээхүйлявцадидэвхтэйоролцож,өөрөөөөрийнхөөмэдлэгбүтээхүедл сургалтявагдажбайна гэжүзнэ.Хоёрт,мэдлэгньтүүнийбүтээгдэжбуйсуралцагчийнорчинтойихээхэнхолбоотой(vonGlaserfield,1996)болно.

Энэүүднээс“жирийн”буюуалбансургуулийнхувьдчямарчангинь“холимог”юм.Учирньнэгангидижилхичээлүзэжадилханагуулгаарсуралцажбуйхүүхэдбүрийн


түвшин,чадварөөрөөручир“хичээлдээсайн”,“тааруу”гэхчлэн“ангилагддаг”билээ.Иймд холимог бүлгийн сургалтын арга зүй нь зөвхөн холимог бүлэг бүхий газартөдийгүй, жирийн сургуульд ч хэрэгтэй гэсэн логик гарч байна. Холимог бүлгийнсургалтын гурван үндсэн хэлбэр бий бөгөө энэ нь1) хичээл дээр ижил сэдэв судлах боловч бүлэг болгонд түвшин өөр байх, 2) нэг цаг дээр өөр өөр сэдвийг заах, 3) бүгд ижил сэдэв судлах(зураг,дуухөгжим,биеийнтамирг.м)

Тав. ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙН ЗОРИЛГО

Хөтөлбөрийнзорилгоньалбанболоналбанбуссургалтынхолимогбүлгийнхэлбэрээрбага боловсрол эзэмшүүлэх үйл ажиллагааны үлгэрчилсэн агуулга, арга зүйгтодорхойлоходоршино.

Зургаа. ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙН АГУУЛГА

Хөтөлбөрийнагуулганьалбанболоналбанбуссургалтынхолимогбүлгийнхэлбэрээрбага боловсрол эзэмшижбуй суралцагчид ”Монгол хэл”, “Математик”, “Зураг, урланбүтээх хөдөлмөр”, “Хүн ба байгаль, эрүүл мэнд” гэсэн 4 багц хичээлийн хүрээндэзэмшихмэдлэг,чадвараасбүрдэжбайна.

6.1. цогц чадамжХолимог бүлгийн суралцагчид бага боловсролын стандартад нийцсэн дараах цогцчадамжэзэмшинэ.

Монгол хэлний хичээлээр:- Утгазохиолынхэлнийяриа,бичигттавихшаардлагындагууярьж,бичих- Эхийгбүтээлчээруншихаргадсуралцах,эхийнголбанэмэлтсанаагялгах- Өөрийнсанаагааоновчтойилэрхийлэнярьж,бичихэдсуралцах- Хэлнийнэгжүүдийнонцлогшинжийгмэдэх,тэдгээрийнойролцообаэсрэгутгын

харьцааголох,ялгажсурах- Хэлнийнэгжүүдийнбүтэц,холбоо,бүтэхарга,хэлбэр,үүргийгзадланшинжлэх,

тодорхойлох- Хэлнийбүтэц,зүйтогтлыгмэдэх,тайлбарлах

Математикийн хичээлээр:- Үзэгдэлюмсынтоохэмжээ,натуралбабутархайтооныүйлдлийннэртомьёо,үг

хэллэг,зураг,бичиглэл,тэмдэглэлийгухаарах,хэрэглэх- Амьдрал, ахуйн асуудлын агуулгыг илэрхийлэл, тэгшитгэл, тэнцэтгэл бишээр

илэрхийлэх,асуудалшийдвэрлэхэдашиглах- Геометрийн дүрс ба биеэр загварчлан тооцоолох аргууд (урт, өргөн, талбай,

эзэлхүүнолох,өнцөгхэмжихгэхмэт)-тай танилцанамьдралахуйдбүтээлчээрхэрэглэх

- Ажиглалт, туршилт хийх, боломж тоолох хялбар аргатай танилцах, үр дүнгхүснэгт,диаграммаарилэрхийлэх,зүйтогтлыгхайжтаамагдэвшүүлэнтулгамдажбуйасуудлаашийдвэрлэх


Дүрслэх урлаг, технологийн хичээлээр:- Юмсынүндсэнхэлбэрдүрсээртайлбарлах- Обьект,бодитюмстүүнийшинжийгмэдэх- Материаллагболонхийсвэробьектыгялган,ангилах- Хүрээлэнбайгааюмсынхэлбэрийггеометрийнбиетээртайлбарлах,зураг

дүрслэлээрбодолсанаагааилэрхийлэх.- Хамтарчхөдөлмөрлөхсоёлдсуралцах

Хүн ба байгаль, эрүүл мэнд хичээлээр:- Амьдарчбуйорчнооажиглан,юмсүзэгдлийгялгах- Амьгүйбаамьдбайгалийнхоорондоххолбоохамаарлыгтанинмэдэх,тайлбарлах- Амьдралахуйдаамалынашигшим,амьд,амьгүйбайгалийнүршимийгашиглах- Байгальорчноохамгаалах,ариггамтайхэрэглэхийгухаарах- Биебабодисыгялгаххэрэглэх- Нар,сар,од ,гариг,агаар,ус,хөрснийшинжчанаруудыгтанинмэдэжамьдрал

ахуйдаахэрэглэх

6.2. цогц чадамжийн хүрээнд эзэмших чадвар

А. МОНГОЛ ХЭЛ

Монголхэлнийхичээлээрдордурдсанчадварыгэзэмшинэ.Эх:

- Эхньцогцолбороосбүтдэгийгойлгох- Цогцолборыгдоголмөрөөрялгажбичих- Эхийнэхлэл,гол,төгсгөлхэсгийгялгажсурах- Эхийнхэвмаяг(тоочимж,хүүрнэмж,тайлбарламж)-ийгөөрчлөнбичих- Эхийгхурааж,дэлгэрүүлжбичих- Утгаарааойролцообаэсрэгцогцолборыгтаних- Цогцолборыгутгаарньзүйлчлэх- Тодорхойсэдвээрэхзохионнайруулжбичих- Өөрийнболоодбусдынзохиосонэхийгзасажсайжруулах

Өгүүлбэр:- Асуух,хүүрнэх,захирах,анхааруулахөгүүлбэрийгтаних,ялганбичих,- зөвунших,утгыгтайлбарлах- Өгүүлбэрийнхэлэхзорилгыгөөрчлөнбичижнайруулах- Өгүүлбэрийгутгаарньзүйлчлэх- Утгаарааойролцообаэсрэгөгүүлбэрийгтаних- Хураангуйбадэлгэрэнгүйөгүүлбэрийгялгах- Өгүүлбэрийгхурааж,дэлгэрүүлжбичих- Зөвбүтэцтэй,найруулгыналдаагүйөгүүлбэрзохиох- Өгүүлбэрдэхүгсийнхолбооголох- Цэг,тэмдгийгзөвбичих,зөвунших

Үг:- Нэрлэх,асуух,заах,,төлөөлөхүгийгялгах,тайлбарлах- Үгсийгутгаарньзүйлчлэх- Харьүгбауугуулүгийгялгах,зөвбичих,зөвунших- Энгийнбанийлмэлүгийгтаних,тайлбарлах


- Үгээсхолбооүгбүтээх,холбооүгийгүгболгонзадлах- Үгээстөрөлүг,төрөлүгийнүүрүүсгэх- Үгийнсалааутгыгтаних,тайлбарлах- Нийлмэлүгийнбайрыгтонгоргох,товчлонхураах- Ярьжбичихдэээтгээд,бүдүүлэгүгхэллэгхэрэглэхгүйбайх

Бүтээвэр:- Нэрбаүйлүгийнтүгээмэлхэрэглэгддэгнөхцөлийгнэрлэх,утгыгтайлбарлах- Язгуур,задгаварбүтээьрийнбайр,утга,үүргийгтодорхойлох- Бүтээврийнтооцөөн,заагньтодорхойүгсийгзадалж,тайлбарлах- Үгбүтээврийнбүтцэдбайгааавиа,үгсийнхарьцаагтодорхойлох,тайлбарлах- Эгшигбагийгүүлэгчавианынийтлэгбаялгарахшинжийгтайлбарлах- Зөвбичихдүрмийналдаагүйбичих- Үгсийнбүтээврийннийлцийгзөвбичих,холбогдохдүрмийгжишээгээртайлбарлах

Б. МАТЕМАТИК

Математикийн хичээлээр дор дурдсан чадварыг эзэмшинэ.- Тоогунших,бичих,тоймлох,жиших- Нэмэх, хасах, үржих ба хуваах үйлдлийн тусламжтайгаар ахуйн хялбар

тооцооллыггүйцэтгэх- Илэрхийлэл,тэгшитгэл,тэнцэтгэлбишээрзагварчланасуудлыгшийдвэрлэх- Геометрийнхялбарбиебадүрсийгялгажтаних,дүрслэх- Дүрсийнпериметрбаталбайгхэмжих,биеийнэзэлхүүнийголох- Хүндийгхэмжих- Цагхугацаагхэмжих,тооцоолох- Тоонмэдээллийгхүснэгт,диаграммаарилэрхийлэх- Хүснэгт, диаграммаар илэрхийлсэн мэдээллийг уншиж ойлгох, өгөгдлийг

ашигланхолбогдохтооцоохийх- Замынуртолох,хурд,хугацаагтооцоолохгэхмэтхөдөлгөөнийэнгийнбодлого

бодох- Ажиглалт,туршилтхийх,боломжтоолох,үрдүнгурьдчилантаамаглах,шалгах- Юмсынхэмжээгхэсэглэнхуваах,хэсгийнхэмжээгтооцоолох,тэмдэглэх- Хэсэг,процентийнбодлогободох,ахуйнхялбарасуудлыгшийдвэрлэхэдашиглах

В. ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ТЕХНОЛОГИ

Дүрслэх урлаг, технологийн хичээлээр дор дурдсан чадварыг эзэмшинэ.- Материалынгадаадбайдлыгажиглах,харьцуулжялгах- Байгалийнматериалыгболовсруулах,загварчлах,ахуйамьдралдаахэрэгтэйэд

зүйлсзохионбүтээх- Загварынангилалыгмэдэх- Хялбархийцтэйзагварзохионбүтээх- Заримтехникийнзориулалтыгтайлбарлах- Зохиосон загварынхаа тусламжтайгаар түгээмэл хэрэглэгдэг техникийн төрөл,

тэдгээрийнбүрдэлхэсгийгнэрлэнтайлбарлах- Геометрийнбиетүүдийгнэрлэх- Геометрийнбиетүүдийгянзбїрийнаргаарбүтээх,загварчлах- Геометрийнбиетүүдээрхүрээлэнбайгааорчныюмсынхэлбэрийгтайлбарлах


- Хялбардүрсийгзурах,загварчлах- Дугуйнталбайгхэмжих

Г. ХҮН БА БАЙГАЛь, ЭРҮҮЛ МЭНД

Хүнбабайгаль,эрүүлмэндхичээлээрдордурдсанчадварыгэзэмшинэ.

I Түвшин - Сургууль,гэрорчныбайгалийгнэрлэх,зүгчигийгнэрлэх- Амьгүйбаамьдбайгалийгялгах,нэрлэх- Орчиндоотүгээмэлтархсанамьтдыгнэрлэх,зурах- Орчиндоотүгээмэлтархсанургамлыгнэрлэх,онцлогийгтайлбарлах- Таванхошуумалынмаллагаа,ашигшимийгтайлбарлах,өдөртутамдааашиглах

II Түвшин - Амьдбайгалийнонцлогийгтайлбарлах,зургийнөнгийгтохирууланзурах- Ургамалургахаднөлөөлөхзүйлийгнэрлэх,бичих,зурах- Амьдбиеамьсгалах,хөдлөх,ургахүзэгдлийгжишээгээрнэрлэх- Ургамлыгзуржбүтцийгньтайлбарлах- Тэжээвэрбазэрлэгамьтдыннэрийгбичих,зурах,эдгээрамьтдынхоолтэжээл,

орон- Байрныонцлогийгжишээгээртайлбарлах- Шавьжшувуудыннэрлэх,бичих,зурах- Амьтанургамлыгхамгаалахажилдоролцох

III Түвшин - Ойтайгийнургамаламьтдыгнэрлэх,бичих,зурах,орон- Нутгийнжишээгээртайлбарлах- Хээрталынургамаламьтдыннэрийгбичих,онцлогийгтайлбарлах,ашигшим,

арчилгаагжишээгээрнэрлэх- Говь цөл нутагт ургадаг ургамал, амьдардаг амьтдын онцлогийг зургаар

тайлбарлах,тайлбарыгбичих

IV Түвшин - Бие,бодисыгялгах,туршилтаарбатлах- Нар,сар,одгаригзурах,байршлыгньзурах,нэрийгбичих- Агаарыншинжчанарыгтуршилтаархаруулах,тайлбарлах- Усныгурвантөлөвийгтуршилтаархаруулах,тайлбарланбичих- Хөрснийшинжчанарыгтуршилтаархаруулах,хөрсхамгаалахажилдхамтран

оролцох

V Түвшин - Амьдбиеийнхөдөлгөөнийонцлогийгзурах,хүснэгтзагвараартайлбарлах- Амьгүйбаамьдбиеийнхарилцанхолбоогзургаартайлбарлах,бичих- Хоол тэжээлийн холбоог зургаар харуулах, орон нутгийн жишээн дээр

тайлбарланярих


Нэр томьёоны тайлбар:

Албан боловсрол - Сургуулиаролгожбуйболовсрол

Албанбусболовсрол - Сургуулийнгаднаххэлбэрээролгожбуй боловсролАмьдралаас суралцах боловсрол - Амьдрахажтөрөхявцдааолжавах боловсролБоловсрол нөхөн олгох сургалт - Тухайнтүвшнийболовсролыг албанбусхэлбэрээролгохсургалтДүйцсэн сургалтын хөтөлбөр - Нөхөнэзэшүүлжболовсролыголгоход дүйцүүлсэнсургалтынхөтөлбөрХолимог бүлгийн сургалт - Нас,мэдлэгийнтүвшинөөрөөр суралцагсдаднэгангид,нэгэн зэрэгявуулахсургалт

Нэмж ашиглах материалын нэрс: - Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынхөтөлбөр.УБ.,2005- Бага,суурь,бүрэндундболовсролынстандарт- Монголхэлнийболовсролынстандарт- Математикболовсролынстандарт- Байгалийншинжлэлийнболовсролынстандарт- Газарзүйнболовсролынстандарт- Дүрслэхурлаг,технологийнболовсролынстандарт- Эрүүлмэндийнболовсролынстандарт- Багийнсургуулийнүнэлгээ(тайлан)УБ.,2004- Холимогбүлгийнсургалтынүндэснийзөвлөгөөнийтайлан.УБ.,2003- Холимогбүлгийнсургалтынүнэлгээ.УБ.,2004- Холимогбүлгийнсургалтынаргазүй.УБ.,2004- Холимогбүлгийнсургалтыгзохионбайгуулахнь.УБ.,2004- ХолимогбүлгийнсургалтМонголд.УБ.,2004- Холимогбүлгийнсургалтынмодуль(10модул).УБ.,2005- “ХБС-ыгзохионбайгуулахаргазүй”видеоматериал- “Математик”(Багаболовсролындүйцсэнхөтөлбөрийнсурахбичиг).УБ.,2004,

2006 - “Монголхэл”(Багаболовсролындүйцсэнхөтөлбөрийнсурахбичиг).УБ.,2004,

2006


Долоо. НОМ ЗҮЙ

1. Албанбусболовсролыгхөгжүүлэхүндэснийхөтөлбөр.УБ.,19972. Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынхөтөлбөр.УБ.,20053. Монголхэлнийболовсролынстандарт.УБ.,20044. Математикболовсролынстандарт.УБ.,20045. Байгалийншинжлэлийнболовсролынстандарт.УБ.,20046. Газарзүйнболовсролынстандарт.УБ.,20047. Дүрслэхурлаг,технологийнболовсролынстандарт.УБ.,20048. Эрүүлмэндийнболовсролынстандарт.УБ.,20049. Education for All:the challenge of learning and teaching in multigrade settings

(ed.A.W.Little)Springer.,200610. Дүйцсэнболовсролынстандарт.УБ.,200311. Aikman, S., Pridmore, P., 2001. Multigrade schools in ‘remote’ areas of Vietnam.

InternationalJournalofEducationalDevelopment,21(6):521-536.12. Basic Primary Education Project, 2000. Multigrade teacher training manual (for

teachers).PrimaryTeacherTrainingUnit,Sanothimi,Nepal.13. Birch,I.,Lally,M.,1995.Multigradeteachinginprimaryschools.Asia-PacificCentre

ofEducationalInnovationforDevelopment:Bangkok14. EffectiveMultigradeLearningandTeaching.Teacher’sbook.2002.Hanoi,Vietnam15. Hargreaves,E.,2001.Assessmentforlearninginthemultigradeclassroom.International

JournalofEducationalDevelopment,21(6):553-560.16. Little,A.W.,2001.Multigradeteaching:towardsaninternationalresearchandpolicy

agenda.InternationalJournalofEducationalDevelopment,21(6):481-49817. Son,V.,PridmoreP.,Nga,B..MyD.,andKickP.,2002.Renovatingtheteachingof

healthinmultigradeprimaryschools:Ateacher’sguidetohealthinnaturalandsocialsciences (Grades1,2,3) andScience (grade5).BritishCouncil /National InstituteofEducationalSciences:Hanoi,Vietnam

18. TranThithanh;BuiThiPhuongNga;andLeSon,2000.MultigradeteachinginsouthernprovincesofVietnam.TheBritishCouncil:Vietnam

19. UNESCO/APEID,1995.Managingschoolsforbetterquality:multigradeteachingandschoolclusters.UNESCOPrincipalRegionalofficeforAsiaandthePacific:Bangkok.


БСШУ-ы сайдын 2010 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 556 дугаар тушаалын


АЛБАН БУС БОЛОН НАСАНД ХҮРЭГЧДИЙН БОЛОВСРОЛЫН БАГШ БЭЛТГЭХ СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР


Дэлхийннийтийнтомоохонзорилтуудболох“Мянганы хөгжлийн зорилт”,Бүхнийтийнболовсролынталаарх“Дакарын үйл ажиллагааны бүтэцчилсэн хүрээ”(2000-2015),“Бичигтэн болох НҮБ-ын арван жил” (2002-2012)болон“НҮБ-ын Тогтвортой хөгжлийн боловсролын арван жил”(2004-2015)-ийнзорилтуудыгхэрэгжүүлэхэдалбансургалтаасгаднаалбанбуссургалтынүүрэг,оролцоотуйлынчухалюм.

Орчин үед боловсролын талаар дэлхий нийтээр баримтлах чиг хандлага өөрчлөгдөннасантуршдаасуралцахуйбуюутасралтгүйсуралцахзарчмыгчухалчилжбайна.Үүнээсүүдэн“исургалт”,“онлайнсургалт”гэхмэтсургалтыншинэхэлбэрүүдбийболж,шинэнэршил,шинэухагдахуунчтүгээмэлболжболовсролэзэмшихүйлявцньзөвхөнальнэгшатнысургуультөгссөнөөрхязгаарлагдахгүй,тухайннийгмийнхөгжил,цагүеийнөөрчлөлт,хэрэгцээтэйуялдантасралтгүйшинэчлэгдэнөөрчлөгдөжбайна.

ЮНЕСКО-гоосдэвшүүлжбуй“боловсролдтэгшхамруулах”(inclusiveeducation)үзэлсанаагхэрэгжүүлэхэдулсоронбүранхаарчбайгаабөгөөдэнэньмашөргөнхүрээтэйойлголт юм. Өөрөөр хэлбэл, жендерийн ялгаа болон амьдарч буй газар (хот хөдөө,алслагдсангэхмэт),насныялгаа, сургуульдсурдагэсэх,хөгжлийнбэрхшээл зэргээсүлхамааранбүххүнийгболовсролынүйлчилгээндтэгшхамруулснаар“Бүхнийтийнболовсрол”-ын зорилгод хүрэх тухай үзэл санаа юм. Боловсролын тэгш байдлыгхангахадзөвхөналбанболовсролтөдийгүйбусадхэлбэрүүдболохалбанбусбаамьдрахорчнооссуралцахболовсролынүйлчилгээ,хүртээмж,чанарүрашгийгдээшлүүлэхньбүхулсорнытулгамдсанасуудалболжбайна.

Манай оронд боловсролын тогтолцоо үүсэн бүрэлдээд олонжил болсон ч бодлогынзохицуулалт, төрийн дэмжлэг нь голчлон албан боловсрол руу, тэр дундаа ерөнхийболовсролбуюухүүхдэд“сургуулиаролгодог”тогтолцоондилүүанхаарчирсэнбилээ.Гэтэл дээр дурдсан “тэгш хамруулах боловсрол”-ын үзэл санааг жинхэнэ утгаар ньхэрэгжүүлэхийн тулд насанд хүрэгчдийн сургалтыг анхаарах, энэ үйлчилгээний нэгтохиромжтой хэлбэр болсон албан бус боловсролын талаарх ойлголтыг дээшлүүлэхявдалчухалбайна.

Боловсролынтухайхуульд“Монгол улсын боловсролын тогтолцоо нь албан ба албан бус боловсролын нэгдэл байна”хэмээнзаасанболовчболовсролын“тэргүүнэгнээнийхэн”болохбагшнарзөвхөналбанболовсролынүйлчилгээүзүүлэхэдлбэлтгэгдсээриржээ.Иймд боловсролын тогтолцооны нөгөө хэлбэр болох албан бус боловсролын талаарбагшнартойлгуулах,юуныөмнөбагшбэлтгэх тогтолцоонднэвтрүүлэхньөнөөгийншаардлагаасургангарчбайна.Албанбусболовсролынүйлчилгээг“хүртэгч”бүлгийннэгньнасандхүрэгчидбөгөөдтэдэндзориулсансургалтынонцлогийгмэдэх,тэднийсэтгэл зүйн болон суралцах онцлогийг харгалзах, энэ талаар зохих мэдээлэл авахшаардлага багш нарт гарч байна. Боловсролын түвшин доогуур, тодорхой мэргэжилэзэмшээгүй,ажилхөдөлмөрэрхэлдэггүйнасандхүрэгчдийнхувьдамьдрал,ажтөрлөөдээшлүүлэхнэгаргазамньмэдлэгболовсролооахиулахявдалбөгөөдтэднийсуралцаххэрэгцээ улам нэмэгдэж байгаа нь багш бэлтгэх тогтолцоонд насанд хүрэгчдийн


сургалтын агуулга, арга зүйг тусгах хэрэгцээг бий болгож байна. Хүн амын энэхүүбүлэгтзориулсанболовсролынүйлчилгээнийүндсэнхэсэгньалбанбусзамаардамжинхэрэгжих тул багш болгон албан бус боловсролын тогтолцооны онцлогийг мэддэг,насанд хүрэгчдийн сургалтын онолын болон арга зүйн талаар зохих мэдлэг чадварэзэмшиж,дээрхүйлчилгээгчанартайзохионбайгуулдагбайхньчухалюм.

МанайдАББ-ынбагшийгтусгайланбэлтгэхтогтолцооүгүйбайгааөнөөгийннөхцөлдбагш болохоор суралцаж буй оюутнуудад зохих мэдлэг, чадвар эзэмшүүлэх, өөрмэргэжлийн багш нарыг энэ чиглэлээр сургахад зориулан “Албан бус болон насандхүрэгчдийн боловсрол” сургалтын хөтөлбөрийн анхны хувилбарыг боловсруулангаргажбайна.

Хөтөлбөрньдараахзорилтотбүлэгтзориулагдсанболно.Үүнд:• Багшбэлтгэхсургуулийнмэргэжлийндидактикийнбагшнар• Багшмэргэжлээрсуралцажбуйоюутнууд• Боловсрол,соёлынгазрынмэргэжилтнүүд• АлбанбусболовсролынГэгээрэлтөвийнзахирал,багш,аргазүйчид• Насандхүрэгчдэдзориулсансургалтзохионбайгуулахбайгууллага,хүмүүс• АББ-ынсургалтыгзохионбайгуулах,оролцохсургуулийнболонолоннийтийн

байгууллагынажилтан,менежерүүд• Боловсролынбусадбайгууллагынажилтан• Албанбусболовсролынхяналт,үнэлгээхийххүмүүс

Хөтөлбөрийг боловсруулахад дараах хууль эрх зүйн акт, баримт бичигт тулгуурлав.Үүнд:

• Мянганыхөгжлийнзорилт• Дакарын үйл ажиллагааны үлгэрчилсэн хүрээ: Бүх нийтийн боловсролын

зорилтууд• НасандхүрэгчдийнболовсролынХамбургийнтунхаглал• МонголулсынБоловсролынтухайхууль• Бичигүсгийнүндэснийхөтөлбөр(2004-2012)• Монголулсынболовсролыгхөгжүүлэхмастертөлөвлөгөө(2006-2015)• Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынхөтөлбөр• Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынжурам• АББ-ынсургалтынбусадхөтөлбөрүүд

Энэхүү хөтөлбөр нь албан бус боловсролын багш бэлтгэх үлгэрчилсэн агуулгыгтодорхойлсонудирдамжбаримтбичигболно.

Хоёр. СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙН ЗОРИЛГО

Хөтөлбөрийн зорилго нь албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсролынталаар хичээл заах багшнар болон бие даан судлах хүмүүс, албан бус боловсролынүйлчилгээгудирданзохионбайгуулахбагшнарынэзэмшвэлзохихмэдлэг,чадвар,аргазүй,үнэлгээнийүлгэрчилсэнагуулгыгтодорхойлоходоршино.


Гурав. СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙН АГУУЛГА

Хөтөлбөрийн агуулга нь насанд хүрэгчдийн сургалтын онолын үндэс болоналбанбусболовсролынтогтолцооныонцлог,сургалтынхөтөлбөрүүдболонсургалтынаргазүйгбагтаасангурванүндсэнбүлэг,дэдсэдвүүдбүхийзорилго,зорилт,агуулгынхүрээндэзэмшихмэдлэг,чадвар,аргазүй,үнэлгээхэрэглэгдэхүүнгэсэнхэсгээсбүрдэжбайна.Үүнд:

Бүлэг 1. НАСАНД ХҮРЭГЧДИЙН СУРГАЛТЫН ОНОЛЫН ҮНДЭС1.1. Андрогогибуюунасандхүрэгчдийнсургалтынонол1.2. Насандхүрэгчдийнхөгжлийнерөнхийонцлог1.3. Сургалтынсэтгэлзүйнзаримүзэлбаримтлал1.4. Суралцахсэдлийнталаархорчинүеийнүзэлбаримтлал1.5. Тасралтгүйбуюунасантуршийнболовсролынталаархмонголухаан1.6. Насантуршийнболовсролбанасантуршдаасуралцахуй1.7. Зайнысургалтбанээлттэйсургалт

Бүлэг 2. АЛБАН БУС БОЛОВСРОЛЫН ТОГТОЛцОО БА СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРҮҮД 2.1.Боловсролынхэлбэрүүд,ялгаабаонцлог2.2.Албанбусболовсролынтогтолцоо,бүтэц,зохионбайгуулалт2.3.АлбанбусболовсролынГэгээрлийнтөв2.4.АББ-ынхөтөлбөрүүд:Бичигүсгийнболовсрол2.5.Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалт2.6.Амьдрахболонамьжиргааныухаанысургалт

Бүлэг 3. АЛБАН БУС БОЛОВСРОЛ БА НАСАНД ХҮРЭГЧДИЙН СУРГАЛТЫН АРГА ЗҮЙ3.1.АББ-ынмэдээллийнменежментийнтогтолцоо3.2.ХолимогбүлгийнсургалтыгАББ-дашиглахаргазүй3.3.Холимогбүлгийнсургалтынсэтгэлзүйнзаримасуудал3.4ТогтвортойхөгжлийнболовсролыгАББ-ооролгохаргазүй3.5. АББ-ынсургалтыгзохионбайгуулахаргазүй3.6.АББ-ынсургалтынматериалууд,ашиглахаргазүй

------------о0о-------------


Бүлэг 1. НАСАНД ХҮРЭГЧДИЙН СУРГАЛТЫН ОНОЛЫН ҮНДЭС

1.1. АНДРОГОГИ БУЮУ НАСАНД ХҮРЭГЧДИЙН СУРГАЛТЫН ОНОЛ

Зорилго: Насанд хүрэгчдийн сургалтын онолын үзэл баримтлал, зарчимтай танилцан, түүнийонцлогийгнасандхүрэгчдийнсургалтзохионбайгуулахявцдаахаргалзах

Зорилт: • Насандхүрэгчдийнсургалтынонолынзарчимтайтанилцах• М.Ноүлс,линдмэннарынсудалгааныүрдүнгхарьцуулах• Андрогоги ба уламжлалт сурган хүмүүжүүлэх ухааны үзэл баримтлалыг

харьцуулах• Насандхүрсэнсуралцагчийнонцлогийнталаармэдэх

Агуулга:Энэсэдвийнхүрээнддордурдсанмэдлэг,чадварыгэзэмшинэ.

Мэдлэг:• Насандхүрэгчдийнсургалтынонолынхөгжил• М.Ноулсийнүзэлбаримтлалбаболовсруулсанзарчим• Сургалтынталаархдөрвөнүндсэнойлголт• Андрогогибапедагогийнялгаатайболонтөсөөтэйтал• Насандхүрэгчболонхүүхдийнсуралцахшинжбатуршлагынхоорондохялгаа• Насандхүрэгчдийнсуралцахчигхандлагабахоорондохялгаа• “Багштөвт”ба“Суралцагчтөвт”сургалтынялгаа

Чадвар:• Насандхүрэгчдийнсургалтынтаванонцлогийгжишээндээртайлбарлах• Андрогогибапедагогийнялгаабахамаарлыггарганпрактиктхэрэглэх• Насандхүрсэнсуралцагчийнамьдралынтуршлагыгсургалтявуулахдаахаргалзах• “Суралцагчтөвт”сургалтзохионбайгуулахаргазүйэзэмших• Насанд хүрэгчдийн онцлогийг сургалтандаа тооцох, харилцаа, арга зүйгээ

тохируулансонгох• Сургалтынонцлогоосхамааранүйлажиллагаагаасонгонавах• Насандхүрсэнсуралцагчийнонцлогийгтайлбарлах• Суралцагчдыгтөрлөөрньангиланялгаатайаргазүйгсонгох

Арга зүй:• Насандхүрэгчдийнсургалтынонолынмэдээллийгуншиж,судлах• Насандхүрэгчдийнсуралцахонцлогийгтодорхойлохтестхийжтурших• Суралцагчидтайярилцах,тодорхойсэдэвдээртулгуурланмаргаанөрнүүлэх• Суралцагчийнтуршлагаасяриулж,дүгнэлтгаргуулах• Тодорхойжишээндээрүндэслэн“ямартөрөл”-ийнсуралцагчболохыгтодорхойлох

дасгалхийх.

Хэрэглэгдэхүүн:• Насанд хүрэгчдийн сургалтын онолын тухай товч мэдээлэл (Албан бус болон

насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-6-15)• Андрогоги-насанд хүрэгчдийн сургалтын онол, танилцуулга-слайд (Албан бус

болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, гарын авлага, УБ., 2009, х-39-40)• Интернэтболонбусадном,гарынавлага,эхсурвалжаасолжавсанмэдээлэл


Үнэлгээ: Дараахасуултындагуусуралцагчийгүнэлжболно.

• Насандхүрэгчдийнсургалтынзарчмыгнэрлэх• “Суралцагчтөвт”сургалтынаргазүйнялгаабаонцлогийгтодорхойлох• Суралцагчийнонцлогийгтодорхойлохжишээ,тестзохиожашиглах

1.2. НАСАНД ХҮРЭГЧДИЙН ХӨГжЛИЙН ЕРӨНХИЙ ОНцЛОГ

Зорилго:Насандхүрсэнхүмүүсийнхөгжлийнерөнхийонцлогийнталаарзохихмэдлэгтэйболох,мэдлэгээсургалтынявцадхаргалзанүзэханханшатнычадварэзэмших

Зорилт:- Хүнийхөгжлийннасныонцлогялгааныталаарзохихойлголт,мэдлэгэзэмших- Төрөл бүрийн насны хүмүүст зориулсан сургалтыг төлөвлөх ба зохион

байгуулахдааэдгээронцлогуудыгхаргалзанүзэхэрмэлзлэлтэйболсонбайх- Насны үечлэл тус бүрт илэрч болох эерэг ба сөрөг хүчин зүйлсийн нөлөөг

харуулсан жишээ баримтуудад анализ хийх, сургалтын явцад харгалзан үзэхчадвартайболох


Мэдлэг:- Насандхүрсэнхүмүүсийнхөгжлийнерөнхийонцлог- Хувьхүнийхөгжлийнзорилтууд- Хөгжлийнзүйтогтолбазорилтууд,тэдгээрийгтодорхойлохыначхолбогдол- Насныүечлэл:өсвөрнас,залуунас,дунднас,өтлөлнас- Залуунасныонцлог- Иднасныхүмүүсийнсэтгэлзүйнонцлог- Өтлөлнастайхүмүүсийнхөгжлийнонцлог

Чадвар:- Сургалтыг зохион байгуулахдаа насанд хүрэгчдийн хөгжлийн онцлогийг

харгалзанүзэх- Хөгжлийн явцад хувь хүний өмнө тулгарч байгаа зорилтуудтай уялдуулан

сургалтындаалгавруудыгболовсруулах- Сургалтыгзохионбайгуулахдаатухайннасныонцлогбахөгжлийнявцадтулгарч

байгаабэрхшээлийгдавантуулахаргазамтайхолбонавчүзэх- Сургалтын дасгал, даалгавруудыг насны онцлогт тохируулан боловсруулах,

сонголтхийх

Арга зүй:- Бичиллекц,мэдээлэл- Кейсанализ- Дүрийнтоглолт- Семинарынхичээлээргүйцэтгэхзориулалтбүхийдасгалууд- Оролцооныбусадаргууд

Хэрэглэгдэхүүн:- Насандхүрэгчдийнхөгжлийнерөнхийонцлогийнталаархмэдээлэл(Албан бус

болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-16-23)


- Насандхүрэгчдийнхөгжлийнерөнхийонцлогийнтухайсеминарынхичээлзохионбайгуулахудирдамж,дасгал(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-23-29)

- Насзүй,сурганхүмүүжүүлэхсэтгэлсудлалынчиглэлээргарсанномзохиол,сургалтадзориуланбэлтгэсэнслайдболонбусадматериалууд,холбогдохжишээбаримтууд

Үнэлгээ:- Танхимынсургалтадхамрагдсантохиолдолдбагшсуралцагчдынмэдлэг,чадварыг

хялбартестболонбусадхэлбэрээрүнэлнэ.- Суралцагч бие даан суралцсан тохиолдолд сэдэвтэй холбоотой дасгал

даалгавруудыг гүйцэтгэх, хялбар тестүүдийг бөглөх зэргээр мэдлэг, чадварааөөрөөүнэлнэ.

- Сургалтынявцадсуралцагчдыннасныонцлогттохирсондасгалдаалгаварболонсургалтынматериалуудыгсонгонавахбаболовсруулахчадвартайболсонбайхньголшалгуурюм.

1.3. СУРГАЛТЫН СЭТГЭЛ ЗҮЙН ЗАРИМ ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ

Зорилго: Насандхүрэгчдэдзориулсансургалтявуулахынтулдсургалтынсэтгэлзүйнорчинүеийнголголүзэлбаримтлалтайтанилцаж,сургалтыгбүтээлч,идэвхтэйаргаарзохионявуулахадчиглэсэнголчигхандлагуудыгмэддэгболсонбайна.

Зорилт:- Сургалтын талаарх төрөл бүрийн үзэл баримтлалуудтай сургагч багш нарыг

танилцуулах- Суралцагчтөвтэйсургалтындавууталыгилүүгүнзгийойлгоходдөхөмүзүүлэх- Сургалтын явцад зан үйлийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг цогцоор нь авч үзэхэд

анхаарах

Агуулга: Энэсэдвийнхүрээнддордурдсанмэдлэг,чадварыгэзэмшинэ.

Мэдлэг:- Сургалтынсэтгэлзүйнүндсийгбүрдүүлэгчорчинүеийнсэтгэлзүйнзаримгол

онолууд- Онолынөөрөөрчигхандлагынүүднээснасандхүрэгчдийнсургалтыгтайлбарлах

нь- Хүмүүнлэгийнүзэлбаримтлалынүүднээссургалтадхандахнь- Хүмүүнлэгболовсролын10зарчим- Суралцагчийн зан үйлийг гаднаас жолоодоход чиглэсэн бихевиорист чиг

хандлагынүүднээссургалтадхандахаасорчинүедтатгалзахболсоншалтгаан- Конструктивистболонсоциальконструктивчигхандлагуудыгчухалчлахболсон

шалтгаан,мөнчанар- Суралцагчийнидэвх,санаачлагадтулгуурласанүзэлбаримтлалындавуутал- Суралцагчийн зан зөвхөн танин мэдэхүйн талаас тайлбарлаж ирсэн өрөөсгөл

хандлагындутагдалтайтал- Сургалтын явцад суралцагчийн зан үйлийг цогц байдлаар хөгжүүлэхийн ач

холбогдлыгтайлбарласанонолхандлагууд- Сэтгэлийнхөдөлгөөнбамэдрэмжийгхөгжүүлэхийначхолбогдол- Хувьхүнийонцлогийгсургалтадхаргалзахтухай- Сургалтынявцадзанүйлийнбүхбүрэлдэхүүнхэсгүүдийгцогцооравчүзэхийнач

холбогдол


Чадвар:

- Суралцагчийндотооднөөцийгилрүүлэх,тулгуурлах- Судалжбайгаазүйлүүдийгтэднийэрэлтхэрэгцээнднийцүүлэх- Суралцагчийгидэвхжүүлэнтүүнийхандлагыгөөрчлөх- Өөрийнүнэлгээгхөндлөнгийнүнэлгээтэйхослуулахзэрэгзарчмуудыгсургалтад

хэрэглэх- Суралцахүйлийнбүрэлдэхүүнхэсгүүдэддээрхчигхандлагуудынүүднээсанализ

хийж,давуубасулталуудыгтодорхойлох- Суралцагчийн болон багшийн санаачлагад тулгуурласан үйл ажиллагааны

онцлогийгхарьцууландүншинжилгээхийх- Суралцагчийг сургалтын үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцуулахад чиглэсэн

дасгал,дадлагаажлуудыгсанаачланболовсруулах- Сургалтынявцадсуралцагчийнтанинмэдэхүйл,сэтгэлийнхөдөлгөөнбамэдрэмж,

хөдөлгөөнүйлдлийнталыгцогцоортөлөвлөнхөгжүүлэх- Сэтгэлийн хөдөлгөөн ба мэдрэмжийг сургалтын явцад хөгжүүлэхэд чиглэсэн

дасгал,даалгавруудыгболовсруулжсурах- Сургалтын явцад суралцагчдын хувийн онцлогийг харгалзан үзэхэд чиглэсэн

дасгал,даалгаварболовсруулах

Арга зүй:- Бичиллекц,мэдээлэл- Кейсанализ- Өгөгдсөнзагваруудындагуухичээлүүдийнагуулгаданализхийх- Өмнөбэлтгэжбайсансургалтынматериалуудадагуулгын-контентанализхийх- Семинарынхичээлээргүйцэтгэхзориулалтбүхийдасгалууд- Оролцооныбусадаргууд

Хэрэглэгдэхүүн:- Сургалтынсэтгэлзүйнзаримүзэлбаримтлал(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн

боловсрол, УБ., 2008, х-30-42)- Сургалтынявцдахьзанүйлийнзагварчлалынасуудал,танилцуулга-слайд(Албан

бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, гарын авлага, УБ., 2009, х-35-36)- Сургалтынсэтгэлзүйнорчинүеийнүзэлбаримтлалынтухайсеминарынхичээл

зохионбайгуулахудирдамж,дасгал(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-42-47)

- Насзүй,сурганхүмүүжүүлэхсэтгэлсудлалынчиглэлээргарсанномзохиолболонбусадматериалууд,холбогдохжишээбаримтууд

Үнэлгээ:- Танхимынсургалтадхамрагдсантохиолдолдбагшсуралцагчдынмэдлэг,чадварыг

хялбартестболонбусадхэлбэрээрүнэлнэ.- Суралцагч бие даан суралцсан тохиолдолд сэдэвтэй холбоотой дасгал,


- Сургалтынявцад занүйлийндээрхүндсэнгурванбүрэлдэхүүнхэсгүүдийнальалиныгзохистойгоортөлөвлөнхөгжүүлэхэдзохиханхааралхандуулдагболсонбайхньголшалгуурмөн.


1.4. СУРАЛцАХ СЭДЛИЙН ТАЛААРХ ОРЧИН ҮЕИЙН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ

Зорилго: Суралцахсэдлийнталаархорчинүеийнүзэлбаримтлалтайсуралцагчдыгтанилцуулах

Зорилт:- Суралцахсэдлийнталаархорчинүеийнүзэлбаримтлалынтоймтойсуралцагчдыг

танилцуулах- Дотоодбагадаадсэдлүүдийнялгаа,уялдаахолбоогмэддэгболсонбайх- Сургалтын явцад суралцагчдыг сэдэлжүүлэх зарим арга техниктэй танилцсан

байх- Дотоодсэдэлдтулгуурласанаргатехникүүдийгсургалтынявцадболовсруулан

хэрэглэханханшатнычадварэзэмших


Мэдлэг:- Өөрийнүнэлэмжийнонол- Өөрийнүрдүнтбайдал- Өөрийгөөчадваргүйгэжүзэххэвшил- Гадаадурамшууллынхэлбэрбанөлөөлөл- Хамтын,өрсөлдөөнт,ганцаарчилсанзорилтууд- Сургалтынсэдлийнталаархорчинүеийнүзэлбаримтлал- Сэдлийгамжилтадхүрэхсэдэлтэйхолбонтайлбарлах- Суралцахсэдэлбаидэвхийнталаархпрактикхэрэглээ

Чадвар:- Өөрийнүнэлэмжийнонолуудынялгаагтайлбарлах- АмьдралдээрБандурагийнүзлийгнотлохжишээ,баримтыггаргах,ашиглах- “Бичадна”гэсэнитгэлийгсайжруулах,өөрийнаргазүйгболовсрууланхэрэглэх- Суралцагчдынөөрийнүрдүнтбайдлыгүнэлэн,бурууойлголтыгзасажзалруулах- Суралцагчдын өөрийн үнэлэмжийн үзлийг ялган салгаж, тус бүрийн онцлогт

тохирууланхарилцах- Сургалтынгадаад,дотоодурамшуулал,үнэлгээнийнөлөөллийгхаргалзантухай

бүрдньзөвхэрэглэх- Хамтынсургалтынаргуудыгашиглажсурах- Сургалтынсэдлийнталаарпрактикажиглалтхийжашиглах- Ярилцлага,кейсанализ,дүрийнтоглолтзэргийгудирданчиглүүлэх- Суралцагчдынжишээндээртулгуурланхоорондньхарьцуулж,үнэлгээөгөх

Арга зүй:- Бичиллекц,мэдээлэл- Кейсанализ- Сургалтын материалуудын сэдэлжүүлэх ач холбогдлыг тодорхойлох контент

анализхийх- АББ-ынсургагчбагшнарынхичээлдсуужтэднийхэрэглэжбайгаасэдэлжүүлэх

аргатехниктанализхийх- Семинарынхичээлээргүйцэтгэхзориулалтбүхийдасгалууд- Оролцооныбусадаргууд

Хэрэглэгдэхүүн:- Сургалтынсэтгэлзүйнзаримүзэлбаримтлал(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн

боловсрол, УБ., 2008, х-48-57)


- Суралцахсэдэл,танилцуулга-слайд(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, гарын авлага, УБ., 2009, х-37-38)

- Суралцах сэдэл ба идэвхийн талаар семинарын хичээл зохион байгуулахудирдамж,дасгал(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-58-62)

- Насзүй,сурганхүмүүжүүлэхсэтгэлсудлалынчиглэлээргарсанномзохиолболонбусадматериалууд,холбогдохжишээбаримтууд

Үнэлгээ:- Танхимынсургалтадхамрагдсантохиолдолдбагшсуралцагчдынмэдлэг,чадврыг

хялбартестболонбусадхэлбэрээрүнэлнэ.- Суралцагч бие даан суралцсан тохиолдолд сэдэвтэй холбоотой дасгал


- Сургалтынявцадсуралцагчийндотоодсэдлийгөдөөхэрчимжүүлэхэдчиглэсэнтөрөлбүрийнаргатехникүүдийгхэрэглэжчаддагболсонбайхньүнэлгээнийголшалгуурболно.

1.5. ТАСРАЛТГҮЙ БУЮУ НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫН ТАЛААРХ МОНГОЛ УХААН

Зорилго: • Тасралтгүйбуюунасантуршийнболовсролынталаархмонголухааныг,Өрнөдийн

насантуршийнболовсролтойхарьцууланойлгох

Зорилт:- Насантуршийнболовсролынүзэлбаримтлалтайтанилцах- Насантуршийнболовсролынталаархмонголухааныгухаарчэргэцүүлэх- Насантуршийнболовсролыгдэлхийнжишигтэйхарьцууланойлгох


Мэдлэг:- Боловсролынталаархмонголынуламжлалтүзэл- Ертөнцийгүзэх“Мөнхтэнгэр”үзлийнонол,баримтлал- Хүний хөгжлийн талаарх нүүдэлчин монголчуудын номлол, түүний үзэл

баримтлал- Хүнийхөгжлийнчанарталаасньавчүздэгмонголуламжлал,түүнийшалгуур- ӨрнөДорнынболовсролынүзэлбаримтлалынялгаа- Монголчуудын боловсролд хандах үзэл хандлага ба Өрнөдийн хоорондох

холбоохамаарал- “Оршинамьдрах,хүнболох”үзлийнүндсэнмөнчанар- “Цэгцтэй”,“цэгцгүй”,“албанболовсрол”ба“албанбусболовсрол”ойлголтууд,

тэдгээрийнялгаатайбатөсөөтэйтал

Чадвар:- Тасралтгүйболовсрол,монголухааныталаартайлбарланярих- Насандхүрэгчидболонсуралцагчидтайажиллахүедээмонголынуламжлалтзан

заншлыгхаргалзах- Өрнө баДорнын боловсролын үзэл баримтлалаас тохирох хэлбэрийг сургалт

явуулахдааашигладагболох


- Аль ч шатны сургалтыг зохион байгуулахдаа хүний хөгжлийн арга болонбилгийнталынзохистойхарьцаагхаргалзах

- Суралцагчдыг“хүнболох”талаасньавчүзэн,“хийхявцдаасуралцах”зарчмыгбаримталдагбайх

- Суралцагчдынхувьд“оролцоо”ба“хамтынажиллагаа”үзүүлэлтямарбайгаагзөвтодорхойлонхүнийхөгжлийнчанарынмонголуламжлалтайхолбох

- Түүх,намтар,фотозураг,хуучяриа,урлагурансайхныбүтээлүүдийгмэдээллийнэхсурвалжболгонсургалтандааашиглах

- АББбаалбанболовсролынялгаагсургалтандаахаргалзах

Арга зүй:Тоглоомын арга (сэдэл, тэмүүллийг өдөөх ) Суралцагчдыгтойрогхэлбэрээрзогсоож,багшхэннэгэнрүүбөмбөгшидэхдээмонголухаан, уламжлалтай холбоотой нэг асуулт асууна. Асуултыг суралцагч хариулаад,нөгөөхүнрүүдамжууланүргэлжлүүлнэ.Энэтоглоомньсуралцагчдынидэвхоролцоогнэмэгдүүлнэ.

Групп, хэсгийн зохион байгуулалт(хамтран ажиллах)

Суралцагчдыгдөрөвдөрвөөрнэгбагболгоно.Дараахасуудлаархэлэлцүүлэгхийнэ.Үүнд:

1. Монголынболовсролынуламжлалтүзлийнталаартаямаройлголттойвэ?2. Ертөнцийгүзэх“Мөнхтэнгэр”үзлийнонол,баримтлалгэжюувэ?3. Хүний хөгжлийн талаарх нүүдэлчин монголчуудын номлол, түүний үзэл

баримтлалгэжюуболох?4. Хүнийхөгжлийнчанарталаасньавчүздэгмонголуламжлал,түүнийшалгуурыг

тахэрхэнойлгожбайнавэ?5. Өрнө,Дорнынболовсролынүзэлбаримтлалынялгаануудыгхэлнэүү?6. “Оршинамьдрах,хүнболох”үзлийнүндсэнмөнчанарыгтодорхойлноуу?

Хэрэглэгдэхүүн:- Тасралтгүйбуюунасантуршийнболовсролынталаархмонголухаан(Албан бус

болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-63-68)- Мэдээллийнэхсурвалжболгонсургалтандашигласанматериалууд:Б.Жадамбаа

”Шүтэлцэн багцрахуй”, “Сэдэл гэдэг бол хэрэгцээ, хэрэгцээ гэдэг бол сэдэл”,Х.Намсрай”Квантфизикийнүндэс”,ChiefEditorSallyWehmeier,OxfordAdvancedLearner’sDictionaryofcurrentEnglish,OxfordUniversityPress,2005,p.610,Webresources.

Үнэлгээ: Насан туршийн боловсролын монгол ухаан, Өрнөдийн боловсрол, насан туршийнболовсролынүзэлбаримтлал,дэлхийнжишигтэйхарьцуулсанагуулгынасуулгыг4-6хүнтэйбаг,бүлгийнхүрээндзохионбайгуулж,ярилцлагадоролцогчийнөөрийнүнэлгээ,хэсэг,бүлгийнүнэлгээгхийлгэнэ.

Шалгуур: Тасралтгүй боловсрол, монгол ухааны талаар жишээ татан тайлбарлах, монголынуламжлалтзанзаншлыгтүлхүүтусгах,ӨрнөбаДорнынболовсролынүзэлбаримтлалаастохирох хэлбэрийг сонгох, “хийх явцдаа суралцах” арга зүйн зарчмыг баримтлах,суралцагчдын хувьд “оролцоо” ба “хамтын ажиллагаа” үзүүлэлт ямар байгаагтодорхойлоходсургалтынүйлажиллагаагчиглүүлнэ.


1.6. НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛ БА НАСАН ТУРШДАА СУРАЛцАХУЙ

Зорилго:• Насантуршийнболовсролбанасантуршдаасуралцахуй, түүнийгхөгжүүлэхэд

төр, оролцогчдын зүгээс оруулах хувьнэмэр, дэмжлэгийн талаармэдээлэл авчэргэцүүлэх

Зорилт:- Насан туршдаа суралцахуйн тодорхойлолт, хөгжүүлэх чиглэл, бодлоготой

танилцах- Насандтуршдаасуралцахуйнонцлогийгтайлбарлах- Эзэмшсэн мэдлэгтээ үндэслэн суралцахуйд хандах хандлагынхаа талаар

эргэцүүлэх,өөрийгөөхөгжүүлэхэрмэлзлэлтэйболох


Мэдлэг:- Насантуршийнболовсролынталаарсудлаачидболонхөгжлийнбайгууллагуудаас

баримталжбуйүзэлсанааболоннэртомьёонытайлал- Насан туршдаа суралцахуйг хөгжүүлэх 5 чиглэл: Сургалтыг тодорхой болгох,

Насан туршдаа суралцахуйд сурах, Хүртээмж ба тэгш байдал, Насан туршдаасуралцахуйгдэмжихнөөцбаэхүүсвэр,Бодлогозохицуулалт

- Насан туршдаа суралцахуйн бодлогын 4 загвар: боловсрол нөхөн олгох;мэргэжлийн тасралтгүй сургалт; нийгмийн шинэчлэл буюу иргэний нийгмийнзагвар;чөлөөтцагтсуурилсанхөгжүүлэхсургалт

- Насантуршдаасуралцахуйгдэмжинхөгжүүлэхшаардлага,түүнийгхөгжүүлэхэданхаарахасуудлууд

Чадвар:- “Насантуршийнболовсрол”болон“Насантуршдаасуралцахуй”гэсэннэртомьёог

ухаарчтайлбарлах- НасантуршийнболовсролболонНасантуршдаасуралцахуйнталаарххөгжлийн

байгууллага болон эрдэмтдийн судалгааны мэдээллээс сонгон сургалтандааашиглах

- Албан боловсролоос гадуурх сургалтуудыг хүлээн зөвшөөрөх, хүмүүсийгсургалтуудынталаархмэдээлэлзааварчилгаагаархангах

- Насантуршдаасуралцахуйдсурахчадварэзэмшихийначхолбогдлыгтайлбарланярих

- Боловсролын хүртээмж, тэгш хамрагдалтын чухлыг ойлгон сургалтандаахаргалзах

- Насантуршдаасуралцахуйгдэмжихнөөц,эхүүсвэрүүдийгсонгонхэрэглэх- Насан туршдаа суралцахуйг дэмжихэд оролцогч талуудыг татан оролцуулах,

хамтранажиллахаргадсуралцах- Насантуршдаасуралцахуйнбодлогынзагваруудаассонгонхэрэглэх- Загвартусбүрийнонцлог,шинжийгялгантайлбарлах- Насан туршдаа суралцахуйн бодлогыг хэрэгжүүлэх нь эдийн засаг, нийгмийн

олонзорилгодхүрэхэдтуслахыгухаарансургалтандаахаргалзах- Хүмүүсийнсуралцахуйдхандаххандлагыгөөрчлөх- Хөрөнгөоруулалт,хамтынажиллагааныүрнөлөөгмэдэжойлгох- Мэдээллийнтогтолцоонынээлттэйуянхатанбайдлыгдэмжихэдсуралцах- Насантуршийнболовсролыгхэрэгжүүлэхпрактик,стратегийнбодлого,түүний

ачхолбогдол,агуулгазарчмыгойлгонхэрэглэх


Арга зүй: - Суралцагчидөөрийгөөямархэлбэр,аргазамаархэрхэнхөгжүүлжбайсан,эсвэл

хөгжүүлэхсонирхолтойбайгааталаарярилцлагаөрнүүлэх- Насантуршийнболовсролбанасантуршдаасуралцахуйнталаармэдээлэлхийх

буюуунших(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-69-74)- Танилцсанматериалынталаарярилцах,биедаансуралцажбуйнөхцөлдойлгоогүй

зүйлээялгажхариултолохыгхичээх,багшмэргэжилтнээсасуух- Интернет болон бусад эх үүсвэрээс насан туршдаа суралцахуйн талаар нэмж

материалцуглуулах,хэлэлцүүлэгзохионбайгуулах

Хэрэглэгдэхүүн:- Насантуршдаасуралцахуйнтухайтовчмэдээлэл(Албан бус болон насанд

хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-69-74)- Интернэтболонбусадэхсурвалжаасолжавсанмэдээлэл

Үнэлгээ:- Насантуршдаасуралцахуйнталаарэзэмшсэнмэдлэгийгтандахасуулга,теставах- Суралцагчийнсургалтынявцдахьоролцоогүнэлэх- Өөрийгөөхөгжүүлэхсэдэл,сонирхолбийболжбуй,үүнийтулдямараргахэмжээ

авахаартөлөвлөжбуйгүнэлэх

1.7. ЗАЙНЫ СУРГАЛТ БА НЭЭЛТТЭЙ СУРГАЛТ

Зорилго:• Зайны сургалт, түүний онцлог, давуу тал, хамрах хүрээ, тавигдах шаардлага,

түгээлтийнсистем,зарчим,орчинүеийнзагваруудынталаартовчмэдээлэлавч,түүнийгцаашидбаяжуулах,мэдээлэлхайхсонирхолтойболох

Зорилт: Сургалтынгарынавлагаасзайнысургалтынталаартовчмэдээлэлавах- Танилцуулга-материалаасзайнысургалттайхолбоотоймэдээлэлхарах- Онлайнсургалтынсайтрууоржтодорхойнэгжишээтэйтанилцах


Мэдлэг:- Зайнысургалт,түүнийонцлогбадавуутал- Зайнысургалтынхэлбэрүүд- Орон зай, цаг хугацааны хамааралгүй суралцах, виртуаль сургалтын орчин,

интернетбамэдээллийнтехнологиашиглахболомж- Сургалтажилхөдөлмөрийгхослуулахболомж- Зайны сургалтын зарчмууд (хүмүүнлэг байх, нийгмийн тэгш байдлыг хангах,

биедаансуралцахзарчимдтулгуурлах,модулиарзохионбайгуулах,мэдээллийнтехнологиашиглах,мэдээллийнаюулгүйбайдлыгхангах,олонулсыншинжтэйбайх,багшийнүүргийгшинэчлэхг.м.)

- Зайнысургалтынүйлчилгээгхүртэхнийгмийнбүлгүүд- Зайнысургалтынүйлчилгээнийнээлттэйхүмүүнлэгчанар- Синхронтүгээлтийнсистем- Асинхронхэлбэрсистем- Зайнысургалтынтогтолцоо,сургалтадтавигдахшаардлага- Зайнысургалтынтехнологи- Зайнысургалтындэмжлэг


- Суралцагчийн хэрэгцээ, агуулга, сургалтын орчин, санхүүжилтэд тавигдахшаардлага

- Зайны сургалтын технологийн хөгжлийн загвар (харилцааны загвар-CorrespondenceModel,мальтимедиазагвар-Multi-mediaModel,телесургалтынзагвар-TelelearningModel,чөлөөтсургалтынзагвар)

- Онлайнбаи-сургалт,тэдгээрийнялгаа

Чадвар:- Зайнысургалтынмөнчанарыгойлгох- Зайнысургалтынонцлогбадавууталыгялгах- Зайнысургалтынүндсэнзарчмуудыгялгах- Зайнысургалтынзарчмыгхэрэгжүүлэхнөхцөлийгтодорхойлох- Зайнысургалтынтодорхойлолтбазарчмыгхолбонтайлбарлах- Зайнысургалтадхамрагдахнийгмийнбүлгийгтодорхойлох- Хүн амын статистик мэдээнд суурилан эхний ээлжинд хамруулах бүлгийг

тодорхойлох- Сургалтынтүгээлтийнямарсистемхэрэглэхийгтодорхойлох,тайлбарлах- Зайнысургалтынаргахэрэгслийгуламжлалтсургалттайжиших- Сургалтын агуулга, орчны өвөрмөц байдлыг онцлон тайлбарлах, танхимын

сургалттайхарьцуулах- Зайны сургалтын тодорхой жишээн дээр хэрэглэж буй загварыг тодорхойлох,

тайлбарлах- Зайнысургалтынтодорхойжишээндээрхэрэглэхзагварыгсонгохталаарсанал

солилцох- Манайорондхэрэглэжбуйонлайнбаи-сургалтынжишээгаргах- Онлайн ба и-сургалтаар суралцаж буй хичээлүүдийнхээ тухай ярилцах, давуу

талыгньгаргах

Арга зүй:

- Сургалтын гарын авлагын болон танилцуулгын зайны сургалтын тухайматериалтайсуралцагчидтанилцахбуюуэсвэлбагшмэдээлэлхийх(Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол,УБ.,2008,х-147-152)

- Танилцсанматериалынталаарярилцах,биедаансуралцажбуйнөхцөлдойлгоогүйзүйлээялгажхариултолохыгхичээх,багшмэргэжилтнээсасуух

- Интернет болон бусад эх үүсвэрээс зайны сургалтын талаар нэмж материалцуглуулах,бүлэгтээтанилцуулах

Хэрэглэгдэхүүн:- Зайны сургалтын тухай товч мэдээлэл (Албан бус болон насанд хүрэгчдийн

боловсрол, УБ., 2008, х-147-152)- Зайнысургалтынонцлог,давуутал,танилцуулга-слайд(Албан бус болон насанд

хүрэгчдийн боловсрол, гарын авлага, УБ., 2009, х-41-49)

Үнэлгээ:- Зайнысургалтынтухаймэдлэгойлголтыгсэргээнсануулах,бататгахзорилготой

асуулга,теставах- Уламжлалтсургалттайхарьцуулахонцлогбадавууталыголох- Дотоод,гадаадынонлайнсургалтыгсудлаххамрагдахсонирхолбийболжбуйг

харахзэргээрүнэлнэ.


Бүлэг 2. АЛБАН БУС БОЛОВСРОЛЫН*ТОГТОЛцОО БА СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРҮҮД

2.1. БОЛОВСРОЛЫН ХЭЛБЭРҮҮД, яЛГАА БА ОНцЛОГ

Зорилго:• Боловсролэзэмших3үндсэнхэлбэр(албанбаалбанбусболонамьдрахорчноосоо

суралцах)тусбүрийнонцлог,ялгаабатөстэйталыгтанинмэдэх

Зорилт:- Албанбаалбанбусболовсролынялгааггаргах- Амьдрахорчнооссуралцахболовсролынонцлогийгтайлбарлах- Боловсролынхэлбэрүүдийнзохионбайгуулалтбасургалтынорчингялгах


Мэдлэг:- Албан,Албанбусболовсрол(АББ),амьдрахорчноосэзэмшихболовсролынтухай

ойлголт,ялгаатайталууд,тусбүрийнонцлог- Албанбусболовсролынонцлогтал,хөгжижбуйболонхөгжингүйорнууддахь

хөгжлийнчигхандлага- Албанбусболовсролынтогтолцооныхөгжлийнүешатууд:1960-1980он;1980-

аадоноосодоогхүртэл- Албан,АББ,амьдрахорчноосэзэмшихболовсролынхөтөлбө-рүүдийнонцлогба

ялгааЧадвар:

- Албан,АББ,амьдрахорчноосэзэмшихболовсролынялгаагтайлбарлах- АББ-ынонцлог,давууталыгялгах- АББ-ын хөгжингүй болон хөгжиж буй орнууд дахь хөгжлийг харьцуулах,

ололттойталуудыгүйлажиллагаандаатусгах- АББ-ынүйлажиллагаандхамрагдахзорилтотбүлгийгтодорхойлох- АББ-ыннийгэм,эдийнзасагторуулаххувьнэмрийгонцлонтайлбарлах- Албан, АББ, амьдрах орчноос эзэмших боловсролын хөтөлбөрүүдийн онцлог,

хоорондынялгаагмэдэж,суралцагчдынхэрэгцээгхаргалзансонгонхэрэглэх- Албан,АББ,амьдрахорчноосэзэмшихболовсролынхөтөлбө-рүүдийгхарьцуулах,

үнэлгээөгөх

Арга зүй:- Боловсролын хэлбэрүүдийн ялгааг тайлбарлахдаа суралцагчдын туршлага

дээр тулгуурлан ярилцлага өрнүүлнэ. Жишээ нь: химийн багшийн мэргэжилэзэмшихдээ боловсролын ямар хэлбэрээр суралцсан, англи болон бусад гадаадхэл, комьпютер дээр ажиллах чадвар эзэмшихдээ зохион байгуулалттай буюусертификаттайсургалтадсуусануу?Үгүйболэнэньболовсролынямархэлбэрээрсуралцсандтооцогдохвэ?гэхмэт.

- Хэдхэдэнжишээавчцаасандээрбичижтараагаадбөглүүлэх- Тодорхойнэгхувьхүндээржишээавчболовсролэзэмшсэнбайдлыгньнасны

үечлэлээргаргах

*БШУ-ны сайдын 2013 оны 06 дугаар сарын 19-ны өдрийн А/242 тоот тушаалаар АББ-г НТБ болгох, АББ-ын Гэгээрэл төвийг НТБ-ын төв, нэгж гэж нэрлэх болсон.


Хэрэглэгдэхүүн:Боловсролын хэлбэрийн талаар товч мэдээлэл (Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-75-80)

- Албан бус боловсрол: бүх нийтийн боловсролд, танилцуулга-слайд (Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, гарын авлага, УБ., 2009, х-50-54)

- Интернетээс олж авсан мэдээлэл (www.google.com цахим хуудсанд non formaleducation,informaleducation,formaleducationгэжбичинхайлтхийжолох)

- Холбогдохбусадномзохиол, сургалтад зориуланбэлтгэсэнслайдболонбусадматериалууд,холбогдохжишээбаримтууд

Үнэлгээ:Албанбаалбанбус,амьдрахорчноосэзэмшихболовсролынхэлбэрүүддээржишээавччадажбайгааэсэхээрхялбартестзохионүнэлжболно.

2.4. АББ-ЫН ХӨТӨЛБӨРҮҮД: БИЧИГ ҮСГИЙН БОЛОВСРОЛ

Зорилго:- Бичигүсгийнболовсролынүндсэнухагдахуун,зарчим,сургалтынтогтолцооны

талаармэдлэг,мэдлэгээхэрэглэхчадварэзэмшинэ.

Зорилт:- Бичигүсгийнболовсролынүндсэнухагдахуун,зарчим,сургалтынтогтолцооны

талаармэдээлэлхүргэх- Бичиг үсгийн сургалт зохион байгуулж буй туршлага, сургалтын хөтөлбөр,

сурахбичиг,гарынавлагатайтанилцах- АББ-ынГэгээрэлтөвдээрбичигүсгийнсургалтявуулжбуйжишээтэйтанилцах


Мэдлэг:- Бичигүсгийнболовсрол- Бичигүлмэдэгч,багамэдэгч,сайнмэдэгч,функциональбичигтэн- Дакарын2000оныдэлхийнчуулгауулзалт,“БичигтэнболохНҮБ-ын10жил”,

“Бичигүсгийнболовсролынүндэснийхөтөлбөр”-ийнүзэлбаримтлал- Бичигүсгийнсургалтадхаргалзахзарчим(Биедаансуралцахыгурьталболгох,

Хамтранажиллах,Амьдралынтуршлагадтулгуурлах,Шинэмэдлэгэзэмшихэдсаадболжбуйхуучинтуршлага,хувьхүнийтогтсонхэвшлийгзасах,Сургалтыгганцаарчлах,Сургалтсонголттойбайхзэрэг11зарчим)

- Суралцагчдынхэрэгцээ- Сургалтынзорилго- Агуулга- Танинмэдэхүйлажиллагааныарга- Зохионбайгуулаххэлбэр- Сургалтынхөтөлбөр- Сурахбичиг,гарынавлага,сургалтынматериалынагуулга,аргазүй- Түвшинтогтоохсорилго,түүнийбүтэц,төрөл- Сорилгоавах,үнэлэхаргачлал- Сургалтынүрдүнгийнүнэлгээ

Чадвар:- Бичигүсгийнболовсрол,түүнийтүвшинялгаагтайлбарлах- БичигүсгийнталаарДэлхийнболонулсынхэмжээндбаримталжбуйбодлогын

баримтбичгүүдийгнэрлэх,хэрэгцээтэйүедолжашиглах


- Насандхүрэгчдийнбичигүсгийнсургалтадхэрэглэхүндсэнзарчмуудыгнэрлэх- Насандхүрэгчдийнсургалтынзарчмыг,хүүхдийгсургахзарчимтайхарьцуулах,

онцлогялгааггаргажтайлбарлах- Насандхүрэгчдийнсургалтынаргазүйнонцлогийгтайлбарлах,онцлогялгааг

гаргах- Сургалтыгтүвшинчлэх,ганцаарчлахшаардлагыгтайлбарлах- Сургалтынхөтөлбөр,сурахбичиг,гарынавлагынонцлогийгтайлбарлах- Сургалтынтүвшиндтохирууланхэрэглэгдэхүүнийгсонгох- Биедаансуралцагчдадзөвлөх- Бичигүсгийнтүвшнийсорилавах- Сорилынүрдүндтулгуурланбүлэгзохионбайгуулах- Бүлэгбүрийнонцлогттохируулансургалтынматериалсонгох

Арга зүй:- Бичигүсгийнболовсролтойхолбоотойматериалыгунших,эсвэлбагшмэдээлэл

хийх(Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол,УБ.,2008,х-121-129)- Бичигүсгийнболовсролынтүвшин,түвшинбүрээрзохионбайгуулахсургалтын

хөтөлбөр, Билгийннүд - 1, 2, 3 сурах бичиг, бичиг үсгийн дараах сургалтынгарынавлагууд,CD,түвшинтогтоохсорилгозэрэгтэйтанилцах

- Бичиг үсгийн сургалт явуулж буй бодитжишээг газар дээр нь үзэх, АББ-ынбагшаасасуух

Хэрэглэгдэхүүн:- Бичигүсгийнболовсролтойхолбоотойматериалыгунших,эсвэлбагшмэдээлэл

хийх(Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол,УБ.,2008,х-121-129)- Бичигүсгийнболовсрол-танилцуулга(слайд)- Бичигүсгийнболовсролынтүвшинтогтоохтест- Сурахбичиггарынавлагууд

Үнэлгээ:Уг сэдвийн дагуу эзэмших мэдлэг, чадварыг асуулт, тест, бодит байдалд мэдлэг,чадвараахэрэглэхаргуудаарүнэлнэ.

2.5. ДҮЙцСЭН ХӨТӨЛБӨРИЙН СУРГАЛТ

Зорилго:- Боловсролынүйлчилгээнийхүртээмжийгнэмэгдүүлэхаргазамболохынхувьд

дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалт, түүний онцлог, давуу тал, шаардлагын талаармэдлэг,чадварэзэмших,түгээндэлгэрүүлэх,сургалтявуулахтуршлагатайболох

Зорилт:- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтньболовсролынүйлчилгээгхүмүүстхүргэхарга

хэрэгсэлболохтухаймэдлэгэзэмших- Эзэмшсэн мэдлэгтээ үндэслэн хөтөлбөр, журмын дагуу дүйцсэн сургалтыг

чанартайзохионбайгуулах


Мэдлэг:- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтньбүхнийтэдболовсролынүйлчилгээгтасралтгүй

хүргэхаргазамболохтухай- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтынонцлог,давуутал,шаардлага


- Дүйцсэн сургалтын хөтөлбөрөөр сургалт зохион байгуулах эрх зүйнхолбогдолтойбаримтбичгүүд

- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтынагуулга,аргазүй,сургалтынматериал,түүнийуламжлалтсургалтаасялгагдахонцлог

Чадвар:- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтынталааророннутгийнхүмүүстмэдээлэлхүргэх,

тайлбарлах- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтынэрхзүйнорчиндбаримжаалан,агуулга,арга

зүйгсонгож,сургалтзохионбайгуулах- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтынматериалыгхэрэглэх,баяжуулах,ороннутгийн

хэрэгцээнднийцүүлэнөөрчлөх- Дүйцсэнхөтөлбөрийнсургалтынчанар,хүртээмжийгнэмэгдүүлэх

Арга зүй:

- Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалттай холбогдох бүхий л материалыг цуглуулжсудална.

- Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалт нь зохихшатны боловсрол эзэмшиж чадаагүйхүмүүст хоёр дахь боломж болдгийн хувьд сургалтын уламжлалт хэлбэрээсялгагдахонцлогийнталаардэлгэрэнгүймэдээлэлөгнө.

- Угсургалтадхэн,хэрхэнхамрагдажболохтухайтайлбарланярилцаж,энэхүүмэдээллийгзөвхөнтухайнсуралцагчбусбусадхүмүүстхүргэхталаартөлөвлөгөөболовсрууланажиллажболно.

- Багш, суралцагчид орон нутгийн АББ-ын Гэгээрлийн төвд явагдаж буй угсургалттай газар дээр нь танилцах, үнэлгээ, дүгнэлт өгөх зэргээр бүтээлчээражиллаж,эзэмшсэнмэдлэгээбаталгаажуулна.


Дараахматериалыгашиглана:- Дүйцсэнхөтөлбөрийнтухайтовчмэдээлэл(Албанбусболоннасандхүрэгчдийн

боловсрол,УБ.,2008,х-130-138)- Дүйцсэнхөтөлбөрийнагуулга,аргазүй,танилцуулга-слайд(Албанбусболон

насандхүрэгчдийнболовсрол,гарынавлага,УБ.,2009,х-61-67)- Албанбусболовсролыгхөгжүүлэхүндэснийхөтөлбөрийнхэрэгжилтийнтайлан,

АББЗСҮТ,УБ.,2005- Багаболовсролындүйцсэнхөтөлбөр,Албанбусболовсролынтөв,УБ.,2001- Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынжурам- Боловсролынсалбарынхуультогтоомж,БСШУЯ,УБ.,2007- Дүйцсэнболовсролынстандарт,БСШУЯ,УБ.,2003- Дүйцсэнболовсролынстандартынзөвлөмж,БСШУЯ,УБ.,2004- Дүйцсэнхөтөлбөрүүд,Х.Дүгэр,Д.Хишигбуяннар,УБ.,1995- Суурьболовсролындүйцсэнхөтөлбөр,Албанбусболовсролынтөв,УБ.,2001

Үнэлгээ:Энэхүүсэдвийнхүрээндсорил,асуулт,хариулт,реферат,курсынажилзэрэгүнэлгээнийхэрэгслээрдамжууланагуулгыгхэрхэнэзэмшсэнбайдлыгхянандүгнэжболно.


2.6. АМьДРАХ БОЛОН АМьжИРГААНЫ УХААНЫ СУРГАЛТ

Зорилго:Амьдрахболонамьжиргааныухааныталааройлголттойболох,заагялгаагтаних,энэчиглэлийнсургалтзохионбайгуулахмэдлэг,туршлагаэзэмших

Зорилт:- Амьдрахболонамьжиргааныухааныерөнхиймэдээлэл,мэдлэгэзэмших- Энэчиглэлээрсургалтявуулахтуршлага,чадвар,дадалтайболох


Мэдлэг:- Олон улсын түвшинд амьдрах болон амьжиргааны ухааны талаар баримталж

буйүзэлбаримтлал,чигхандлага- Амьдрахухаанытухайойлголт- Амьжиргааныбуюуажтөрөхухаанытухайойлголт- Амьдрахболонамьжиргааныухаантайхолбоотойбусадхамурчадвар- Амьдрах,амьжиргааныухаандсуралцахачхолбогдол- Амьдрах,амьжиргааныухаанысургалтынхэлбэрүүд- Амьдрах,амьжиргааныухаанысургалтявуулахаргазүйнтухайерөнхиймэдлэг- Эрүүл мэндийн сургалтын арга зүй (зорилго, зорилт, суралцах бүлэг,

суралцагчдын өмнөх мэдлэг, чадвар, агуулга, арга зүй, үнэлгээ, сургалтадашиглахматериал)

Чадвар:- Чадвар,урухааныхоорондынялгаагбусдадтайлбарлах- Амьдрах ухаан, амьжиргааны ухааныг хооронд нь ялгаж сурах, сургалтыг

удирданзохионбайгуулах- Амьдрах,амьжиргааныухаанысургалтыначхолбогдлыгбусдадойлгуулах- Амьдрах,амьжиргааныухаанысургалтынхэлбэрүүдийгтодорхойлжсурах- Амьдрах, амьжиргааны ухааны сургалтын арга зүйн онцлогийг ялгах, бусдад

тайлбарлах- Эрүүлмэндийнсургалтынжишээндээрүндэслэнбусадсургалтынхөтөлбөрийг

төлөвлөнболовсруулж,сургалтявуулахчадварэзэмших

Арга зүй:- Агуулгындагуушаардлагатайбүхийлмэдээллийггадна,дотныэхсурвалжуудаас

цуглуулжсудална.- Амьдрах болон амьжиргааны ухааны сургалт, түүний ялгааг суралцагчдад

дэлгэрэнгүйтайлбарлажөгнө.- Орон нутаг дахь АББ-ын Гэгээрлийн төвөөс энэ чиглэлээр зохион байгуулж

сургалтыг ажиглах, хамтран оролцох зэргээр эзэмшсэнмэдлэгийг бүтээлчээрбаталгаажуулна.

Хэрэглэгдэхүүн:Дараахматериалыгашиглана.Үүнд:

1. Амьдрахболонамьжиргааныухаанысургалтынтухайтовчмэдээлэл(Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, УБ., 2008, х-139-146)

2. Амьдрахухаанысургалтынхөтөлбөр3. Гарынавлага:

АмьдралдхөлтавихнэгэнгүүрбуюутаныоюунычадамжХарилцаанысаятан


Хамгийнчухалзүйлийнтухайярилцахуу?Зовохцагт...Өчигдөр,өнөөдөр,маргаашДолоохэмжиж,нэгогтолТаөөртөөитгэдэгүү?Ердийнхүү,ербусынхуу?АавынхүүарванянзСэтгэлийнхөдөлгөөнөөжолоодохуй

Үнэлгээ:Дээр дурдсан сургалтын хөтөлбөр, гарын авлагын дасгал, даалгаврыг бүтээлчээрхэрэгжүүлэн,түүнддүгнэлтөгөхзамаарүнэлгээхийнэ.Сорил,асуулт,хариулт,реферат,курсынажилзэргээрдамжууланагуулгыгэзэмшсэнбайдлыгхянандүгнэжболно.

------------о0о-------------


Бүлэг 3. АЛБАН БУС БОЛОВСРОЛ БА НАСАНД ХҮРЭГЧДИЙН СУРГАЛТЫН АРГА ЗҮЙ

3.1. АББ-ЫН МЭДЭЭЛЛИЙН МЕНЕжМЕНТИЙН ТОГТОЛцОО

Зорилго:Мэдээллийнменежментийнтогтолцоо,түүнийүйлажиллагааныүешатадбаримжаалантулгамдсанасуудлааилрүүлэх,шийдэхаргабарилдсуралцах

Зорилт:- Мэдээллийнменежментийнтогтолцооныталаармэдээлэлавах- Мэдээллийнменежментийнтогтолцооныүйлажиллагааныүешатуудынталаар

уншижтанилцах- Эзэмшсэнмэдлэг,чадварааашигланүйлажиллагаандаадүншинжилгээхийж,

асуудлаашийдэхаргабарилтайболох


Мэдлэг:- Мэдээ,мэдээлэл,тэдгээрийнялгаа- Мэдээллийнтогтолцоо- Мэдээллийнменежментийнтогтолцоо- Мэдээллийнменежментийнтогтолцооныүйлажиллагаа,түүнийүешат- Мэдээллийнтөрөл:тоонболончанарынмэдээлэл- Мэдээлэлцуглуулахүешат- Мэдээлэлцуглуулахаргууд(асуулгын,ярилцлагынгэхмэт)- Мэдээлэлболовсруулахүешат- Мэдээллийгтайлагнах,танилцуулаххэлбэр- Мэдээллийнменежментийнтогтолцооныачхолбогдол

Чадвар:- Мэдээ, мэдээлэл, мэдээллийн тогтолцоо зэрэг нэр томьёог ялгах, оновчтой

сонгонхэрэглэх- Мэдээллийнменежментийнтогтолцооныүешатуудынонцлогийгтайлбарлах- Мэдээлэлцуглуулахаргуудындавуубасулталыгялгантайлбарлах- Мэдээллийнтөрлөөсхамаарууланцуглуулахаргаасонгонхэрэглэх- Мэдээллийн менежмент хийх, үйл ажиллагаа зохион байгуулах арга зүй

эзэмших,үйлажиллагаандаахаргалзах- Цуглуулсанмэдээллийгболовсруулах,дүншинжилгээхийхчадварэзэмших- Өгсөншаардлагаднийцүүлэнмэдээллийгтанилцуулах,тайлагнаххэлбэрүүдээс

сонгонхэрэглэх- Бодитмэдээлэл,түүнийболовсруулалтынүрдүнгүйлажиллагаагаатөлөвлөх,

үнэлэх,сурталчлах,түншлэлтогтооходашиглажсурах

Арга зүй:

Танхимын сургалтын үед:Багш идэвхтэй сургалтын аргаас ашиглан суралцагчдын оролцоотойгоор мэдлэгэзэмшихүйлажиллагаагянзбүрийнхэлбэрээрзохионбайгуулжболно.Тухайлбал,

- Суралцагчидмэдээ,мэдээлэл,мэдээллийн тогтолцооны талаармэдэжбайгаазүйлээ тэмдэглээд хоорондоо санаа бодлоо солилцоно. Үүний дараа багштодорхойлолтыгтанилцуулж,суралцагчидтэмдэглэлтэйгээхарьцуулна.


- Мэдээллийнменежментийн тогтолцооныүйл ажиллагааныүешатуудад ямарүйлгүйцэтгэхийгсуралцагчидтайярилцажгаргана.

- Мэдээллийнменежментийнүйлажиллагааныүешатуудынталаартанилцуулна.- Тодорхой кэйс өгч, суралцагчдыг 1-3 тоолуулан, 1 дугаартай суралцагчид

орц,2дугаартайньявц,3дугаартайньгарцынүешатандямарүйлажиллагаагүйцэтгэжболохыгтөлөвлөнбусадбагуудадтанилцуулж,нэгтгэнхэлэлцэнэ.

- Мэдээллийнтогтолцооныачхолбогдлынталаарярилцана.

Бие даан судалж байгаа үед:- “Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол”гарынавлагын94-102дугаар

хуудсыг уншина. Түүнчлэн энэ талаар “Албан бус боловсролын мэдээллийнменежментийнтогтолцоо”номноосдэлгэрэнгүймэдээлэлавчболно.

- Мэдээллийн менежментийн талаар янз бүрийн эх сурвалжаас олж авсанмэдээллүүдийгхарьцуулна.

- Тулгамдсан асуудлаа шийдэхэд судалсан зүйлээ хэрхэн ашиглаж болохыгэргэцүүлнэ.

Хэрэглэгдэхүүн:- Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсролгарынавлага,АББЗСҮТ,УБ.,

2008,х-94-102- Мэдээлэл менежментийн тогтолцоо, танилцуулга-слайд (Албан бус болон

насандхүрэгчдийнболовсрол,гарынавлага,УБ.,2009,х-71-74)- Албан бус боловсролын мэдээллийн менежментийн тогтолцоо, Бангкок дахь

АзиНомхондалайнбүсийнболовсролынтовчоо,АББЗСҮТ,УБ.,2007- АлбанбусболовсролынГэгээрлийнтөвийнтөлөвлөлт,удирдлага,АББЗСҮТ,

УБ.,2004,Модуль6:Мэдээллийнсанбүрдүүлэлтбаашиглалт- “Мэдээллийнменежментийнтогтолцоо”танилцуулгынматериал(слайд)

Үнэлгээ:- Танхимын сургалт зохион байгуулсан тохиолдолд багш үнэлгээний

даалгавруудыг боловсруулан сайжруулж, суралцагчдын эзэмшсэн мэдлэг,чадварыгньүнэлэх

- Сургалтадоролцсонбайдлаарүнэлэх- Мэдээллийн менежментийн үе шатын дагуу асуудлаа шийдэх төлөвлөгөө

гаргасанбүтээлчажлаарүнэлэх- Суралцагч бие даан суралцсан нөхцөлд хөтөлбөр дэх үнэлгээний жишиг

даалгавраарөөрийгөөүнэлэхболомжтой.

3.2. ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫГ АББ-Д АШИГЛАХ АРГА ЗҮЙ

Зорилго:Холимогбүлгийнсургалт,түүнийхэрэгцээ,шаардлага,аргазүй,сургалтынтогтолцооныталаармэдлэг,мэдлэгээхэрэглэхчадварэзэмшинэ.

Зорилт:- Холимогбүлгийнсургалтынталаармэдээлэлавах- Холимогбүлгийнсургалтзохионбайгуулжбуйтуршлага,хичээлийнхуваарь,

төлөвлөгөө,үнэлгээнийаргазүйтэйтанилцах- Холимогбүлгийнсургалтынгарынавлага,сургалтынмодулиудтайтанилцах



Мэдлэг:- Холимогбүлгийнсургалтынүүсэл,хөгжил- Холимогбүлгийнсургалтынхэрэгцээ,шаардлага- Холимогбүлгийнсургалтынтодорхойлолт- Багшийнбэлтгэл- Анги,бүлэгзохионбайгуулалт- Хичээлийнхуваарь,төлөвлөгөө,үнэлгээ- Насандхүрэгчид,тэднийсэтгэц,физиологийнонцлог- Сургалтынявцадбагшийнанхаарахзүйлс- Насандхүрэгчдийнхолимогбүлгийнсургалтынзаахаргынонцлог

Чадвар:- Холимог бүлгийн сургалт олон улсын болон манай орны боловсролын

тогтолцоондхэрхэннэвтэрсэнболоодхэрэгцээ,шаардлагаямарбайдаг тухайойлголтавч,бусадердийнсургалтаасялгажсурах

- Холимогбүлгийнсургалтзохионбайгуулахаргазүйнзохихчадварэзэмших- Насандхүрэгчдийнхолимогбүлгийнсургалтзохионбайгуулахаргазүйнзохих

чадварэзэмших,бусдадтайлбарлах

Арга зүй:

- Холимог бүлгийн сургалтаар мэдээлэл хийх буюу унших (Албан бус болоннасандхүрэгчдийнболовсрол,УБ.,2008,х-103-108)

- МэдээлэлхүргэхэдХолимогбүлгийнсургалт-танилцуулга(слайд)ашиглах- Холимогбүлгийнсургалттайхолбоотойгарынавлага,товхимолтойтанилцах- ХолимогбүлшийнсургалтCD-гүзэж,ярилцлагазохионбайгуулах- Холимогбүлгийнхичээлийнтөлөвлөгөөхийхдадлага


- Холимог бүлгийн сургалтын тухай товч мэдээлэл (Албан бус болон насандхүрэгчдийнболовсрол,УБ.,2008,х-103-108)

- Холимог бүлгийн сургалтын хэрэгцээ, шаардлага, чиг хандлага, хэлбэр,танилцуулга-слайд (Албан бус болон насанд хүрэгчдийн боловсрол, гарынавлага,УБ.,2009,х-67-70)

- ХолимогбүлгийнсургалтМонголд,УБ.,2004,Холимогбүлгийнсургалтынаргазүй,УБ.,2004,Холимогбүлгийнсургалтзохионбайгуулахаргачлал,УБ.,2004,Холимогбүлгийнсургалтынхөтөлбөр,УБ.,2005,Холимогбүлгийнсургалтынмодуль,УБ.,2005,Холимогбүлгийнсургалтынкиррикюлим,УБ.,2006

- ХолимогбүлгийнсургалтCD

Үнэлгээ:- Холимог бүлгийн сургалтын тухай мэдээллийг хэрхэн ойлгосныг шалгах

сорилгоавах- ХолимогбүлгийнсургалтCD-гүзэжярилцахявцадоролцооныбайдлаарүнэлэх- Өгсөннөхцөлийндагуухолимогбүлгийнхичээлийнтөлөвлөгөөхийхбүтээлч

ажлаарүнэлэх- Холимог бүлэг зохиомлоор бүрдүүлж хичээл зааж үзүүлэх, хичээлийн

хэлэлцүүлэгторолцожбуйбайдлаарүнэлэх


3.3. ХОЛИМОГ БҮЛГИЙН СУРГАЛТЫН СЭТГЭЛ ЗҮЙН ЗАРИМ АСУУДАЛ

Зорилго:Бүлгээрсургалтявуулахонцлогийгхолимогбүлгийнжишээндээртулгуурлан

сургалтыгзохионбайгуулахдадлагаэзэмших

Зорилт:- Бүлгээрсургалтявуулахүешатыгялгах,эзэмших- Бүлгийнхөгжлийнүешатуудыгялгаж,практиктхэрэглэх- Тухайнсэдэвтэйхолбоотойпрактикдасгалуудыгэзэмших


Мэдлэг:- Холимогбүлгээрсургалтявуулахүешат- Холимогбүлгийнсургалтынявцадтохиолдохбэрхшээлүүд- Бүлгийгсайнчиглүүлэхийнтулдбагшийнанхаарахзүйлс- Оролцогчийнтообабүлгийндүрэм- Бүлгийнзохионбайгуулалтбаоронзай- Бүлэгбүрдэхүешатууд- Бүлгийгнягтруулахтоглоомууд

Чадвар:- Холимогбүлгийнсургалтявуулахдөрвөнүешатыгангилжашиглах- Бүлгээрсургалтявуулахадтохиолдохбэрхшээлүүдийгпрактиктялгажсурах- Суралцагчдыннас,сэтгэлзүйнонцлогболонхэрэгцээ,сонирхлыгтодорхойлж,

сургалтандаахаргалзах- Харилцах,хамтранажиллахаргабарилэзэмшсэнбайх- Оролцогчдынтооноосхамаарчбүлгийгангилдагбайх- Бүлгийнтөрлийгхаргалзансуудлаахуваарилах

Арга зүй:- Бичиллекц,мэдээлэлөгөх- Сургалтын материалуудын сэдэлжүүлэх ач холбогдлыг тодорхойлох контент

анализхийх- АББ-ынсургагчбагшнарынхичээлдсуужтэднийхэрэглэжбайгаасэдэлжүүлэх

аргатехниктанализхийх- Сэдэвтэйхолбоотойдасгал,даалгавруудыгажиллах- Оролцооныбусадаргуудыгашиглах

Хэрэглэгдэхүүн:- Холимогбүлгийнсургалтынсэтгэлзүйнзаримасуудал(Албанбусболоннасанд

хүрэгчдийнболовсрол,УБ.,2008,х-109-120)- Холимогбүлгийнсургалтынхөтөлбөр,АББЗСҮТ,УБ.,2006- Холбогдохбусадномзохиол,сургалтадзориуланбэлтгэсэнслайдболонбусад

материалууд

Үнэлгээ:- Танхимын сургалтад хамрагдсан тохиолдолд багш суралцагчдын мэдлэг,

чадварыгхялбартестболонбусадхэлбэрээрүнэлнэ.- Суралцагч бие даан суралцсан тохиолдолд сэдэвтэй холбоотой дасгал,

даалгавруудыг гүйцэтгэх, хялбар тестүүдийг бөглөх зэргээрмэдлэг, чадварааөөрөөүнэлнэ.


- Аливаа сургалтыг төлөвлөн зохион байгуулах үе шатуудад зохих анхааралхандуулдагболсонбайхньголшалгуурмөн.

3.4. ТОГТВОРТОЙ ХӨГжЛИЙН БОЛОВСРОЛЫГ АББ-ООР ОЛГОХ АРГА ЗҮЙ

Зорилго: Тогтвортой хөгжлийн боловсролын талаарх олон нийтийн мэдээллийгдээшлүүлэх, түүний зорилтыг хэрэгжүүлэхэд албан бус боловсролын тогтолцооныгүйцэтгэхүүргийнталааройлгожмэдэх

Зорилт:- Тогтвортойхөгжлийнболовсролынбүрэлдэхүүнхэсгүүдийгмэдэх- НҮБ-ынТХБ-ын10жилийнүйлажиллагаа,тавьсанзорилттойтанилцах- ТХБ-ынталааролоннийтийнойлголтыгдээшлүүлэхэдАББ-ынүүргийгойлгох- ТХБ-ынбүрэлдэхүүнхэсэг,хэрэгжүүлэхмеханизмыгмэдэх


Мэдлэг:- Тогтвортой хөгжил, Тогтвортой хөгжлийн төлөөх боловсрол, Тогтвортой

хөгжлийнболовсролын10жилийнтухайерөнхийойлголт- Тогтвортойхөгжлийнхамраххүрээ,онцлогбашаардлага- Тогтвортойхөгжлийнболовсролыгдэмжихчиглэлүүд- ТогтвортойхөгжлийнболовсролыгМонголдхөгжүүлэххэрэгцээ,шаардлага

Чадвар:- Тогтвортойхөгжлийнүзэлсанаагтайлбарлах- Тогтвортой хөгжлийн талаарх Дэлхий нийтийн тунхаг бичгүүд, НҮБ-ын

Тогтвортой хөгжлийн боловсролын 10 жилийн зорилго, зорилт, гишүүнорнуудын үйл ажиллагааны үндсэн чиглэлийн талаар тайлбарлах, үйлажиллагаандаахаргалзах

- Тогтвортойхөгжлийнболовсролньнийгэм,эдийнзасаг,хүрээлэнбуйорчин,соёлынхүрээгхамардагталааржишээбаримтаартайлбарлах

- Тогтвортойхөгжлийнболовсролынонцлогбазарчмыгялгах- Тогтвортой хөгжил дэх боловсролын ач холбогдол ба түүнийг хөгжүүлэх

шаардлагыгухамсарлан,сургалтандаахаргалзах- Тогтвортой хөгжлийн боловсролыг хөгжүүлэхэд анхаарах зүйлсийг үйл

ажиллагаандаатусгах- Тогтвортой хөгжлийн боловсрол баМянганы хөгжлийн зорилт, Бүх нийтийн

боловсрол,БичигтэнболохНэгдсэнүндэснийбайгууллагын10жилийнүндсэнзорилтуудыгхэрэгжүүлэхэдхувьнэмрээоруулах

- Хөтөлбөрүүдээсхүлээгдэжбуйшуудболоншуудбусүрдүнгүүдийгялгах- Тогтвортой хөгжлийн боловсролыг Монголд хэрэгжүүлэх шаардлага,

шалтгаануудыгтодорхойлох- Тогтвортой хөгжлийн боловсролын Үндэсний хөтөлбөрүүдийг ашиглах,

харьцуулах- Тогтвортойхөгжлийнболовсролынхамраххүрээгтодорхойлох- Тогтвортой хөгжлийн боловсролыг дэмжих чиглэлүүдэд баримжаалан үйл

ажиллагаагаатөлөвлөх,сургалтандаахаргалзах


Арга зүй:- ТХБ-ынбүрэлдэхүүнхэсгүүдийнталаарбодитжишээндээрярилцах- Түүндэээргэцүүлэлхийх,өөрийнжишээндээртайлбарлах- Байгальорчинбанийгмийн тулгамдсан асуудлыгороннутгийнжишээндээр

тодорхойлонгаргах- Амьдралынхаахэвмаягттулгуурланбодитжишээгарганярилцах- АББ-ынбусадхөтөлбөрүүдийгхэрэгжүүлэхэдТХБ-ынасуудлыгхэрхэнхолбох

хувилбарболовсруулах

Хэрэглэгдэхүүн:- Тогтвортой хөгжлийн боловсролын тухай товч мэдээлэл (Албан бус болон

насандхүрэгчдийнболовсрол,УБ.,2008,х-153-159)- Тогтвортойхөгжлийнболовсрол,түүниймөнчанар,танилцуулга-слайд(Албан

бусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол,гарынавлага,УБ.,2009,х-55-60)- Тогтвортой хөгжлийн боловсролд албан бус боловсролын үүрэг (Албан бус

болоннасандхүрэгчдийнболовсрол,гарынавлага,УБ.,2009,х-28-33)- Интернэтболонбусадном,гарынавлага,эхсурвалжаасолжавсанмэдээлэл

Үнэлгээ:- Амьдралдтохиолдохэнгийнжишээндээртогтвортойхөгжлийнболовсролын

бүрэлдэхүүнхэсгүүдийгтайлбарлажчадажбуйэсэх- ТодорхойжишээндээрТХБ-ынбүрэлдэхүүнхэсгүүдийнуялдаахолбооггаргах

3.5. АББ-ЫН СУРГАЛТЫГ ЗОХИОН БАЙГУУЛАХ АРГА ЗҮЙ

Зорилго:Иргэдийгажилхөдөлмөрөөсньхөндийрүүлэхгүйгээрбогинохугацаанысургалт

(боловсролын ерөнхий түвшин, амьдрах болон амьжиргааны ухаан гэх мэт) зохионбайгуулахаргазүйнмэдлэг,чадварэзэмших

Зорилт:- Сургалтынхөтөлбөрийнбүрэлдэхүүнхэсгүүдийнталаармэдлэгэзэмших- Сургалтынүешат,дэсдарааллынталааройлголтообаталгаажуулах- Сургалтадхэрэглэжболохаргуудынталаартодорхоймэдлэгэзэмшин,хэрэглэх

чадвартайболох


Мэдлэг:- Сургалтын хөтөлбөр, түүний бүрэлдэхүүн хэсгүүд (сургалтын нэр, зорилго,

болохгазар,хугацаа,оролцогчидболонсургагчбагшгэхмэт)- Сургалтынхөтөлбөрболовсруулахаргазүй- Сургалтзохионбайгуулахүешат- Сургалтандхэрэглэхаргууд,тэдгээрийнонцлогууд- Танилцуулах,идэвхжүүлэх,хэлэлцүүлэгхийхболонбусадаргууд

Чадвар:- Сургалтынхөтөлбөрболовсруулахаргазүйнталаарерөнхиймэдлэгэзэмших- Аль ч хэлбэрийн сургалт зохион байгуулах үе шат, дэс дарааллын талаар

тодорхоймэдээлэлтэйболох


- Сургалтыгүрдүнтэйзохионявуулахадшаардлагатайаргуудынталаармэдлэгэзэмших

- Тэдгээраргуудыгбодитбайдалдтуршиж,хэрэглэдэгчадвартайболсонбайх- Сургалтзохионбайгуулахаргазүй,аргачлалынталаархмэдлэгээбусдадтүгээх,

хүргэхчадвартайболох

Арга зүй:- Агуулгындагуушаардлагатайбүхийлмэдээллийггадна,дотныэхсурвалжуудаас

цуглуулжсудална.- Сургалтандхэрэглэжболохбусадаргуудынталаармэдээлэлцуглуулж,бяцхан

ном,сэдвийнажилхийхзэргээрбүтээлчээражиллана.- Тодорхой сэдвүүдийг сонгон авч сургалтын хөтөлбөр боловсруулах дадлага

ажилхийнэ.- ОроннутагдахьАББ-ынГэгээрэлтөвөөсзохионбайгуулжбуйсургалтыгажиглах,

хамтраноролцохзэргээрэзэмшсэнмэдлэгийгбүтээлчээрбаталгаажуулна.

Хэрэглэгдэхүүн:- Албанбусболоннасандхүрэгчдийнсургалтзохионбайгуулахаргазүй(Албан

бусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол,гарынавлага,УБ.,2009,х-6-27)- АББ-ынбусадсургалтынхөтөлбөрүүд

Үнэлгээ:- Тодорхойсэдвийндагуусургалтынижбүрэнхөтөлбөрболовсруулахдадлага

ажлыгбүлгээрхийлгэжболно.- Хамгийнболовсронгуйхөтөлбөрийндагууоюутансуралцагчдындундтухайн

сургалтыг явуулж, түүнд үнэлгээ дүгнэлт өгөх байдлаар эзэмшсэнмэдлэгийгбодитбайдалдхэрэглэхэдньхувьнэмэроруулна.

- Сорил,асуулт,хариултзэргээрдамжууланагуулгыгхэрхэнэзэмшсэнбайдлыгхянаждүгнэжболно.

3.6. АББ-ЫН СУРГАЛТЫН МАТЕРИАЛУУД, АШИГЛАХ АРГА ЗҮЙ

Зорилго:АББ-ын чиглэлээр гарсан сургалтын материалуудтай танилцан хэрэгцээт

мэдээллээавах,үйлажиллагаандааашиглах

Зорилт:- АББ-ынсургалтынматериалуудынтөрөл,онцлогтойтанилцах- Хэрэгцээтсургалтынматериалуудыгуншижсудлах,үйлажиллагаандаахэрэглэх- АББ-ынсургалтынматериалынталаарбусдадсурталчлах


Мэдлэг:- АББ-ынонол,аргазүйнчиглэлээргарсанном,гарынавлагынонцлог- Насандхүрэгчдийнбичигүсгийнсурахбичиг,гарынавлагынонцлог,ашиглах

аргазүй- Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын хөтөлбөр, сурах бичиг, модулиуд, ашиглах

аргазүй- Холимогбүлгийнсургалтынматериалуудынагуулгынтойм,онцлог, ашиглах

аргазүй- Амьдрахухаанысургалтынматериалуудынтөрөл,онцлог,ашиглахаргазүй


Чадвар:- АББ-ынсургалтынматериалуудынтөрөл,агуулга,онцлогталуудыгтайлбарлах- Бичигүсгийн,дүйцсэнхөтөлбөрийн,амьдрахухааныгарынавлагуудынялгаатай

талыгхарьцуулах- АББ-ынсургалтынматериалуудыгхослууланхэрэглэхболомжийгсудлах- АББ-ын сургалтын материалуудын агуулга, арга зүйгээс санаа авч үйл

ажиллагаандаашүүмжлэлтэйхандах- Найзнөхөд,гэрбүл,хамтолондоосургалтынматериалуудынталаартанилцуулах,

хэрэгцээтгарынавлагыгсонгоходньтуслах- НийтэдзориулсанүйлажиллагаазохионбайгуулахүедхэрэгцээтхүндньАББ-

ынсургалтынматериалынталаармэдээлэлхүргэх- Үйл ажиллагаагаа төлөвлөх, сургалт зохион байгуулахдааАББ-ын сургалтын

материалуудыгсонгонхэрэглэх

Арга зүй:- АББ-ынГэгээрэлтөвдочихбуюутэндбуйгарынавлагыгашиглансуралцагчдад

АББ-ынсургалтынматериалуудынтөрөл,онцлогийгтайлбарлана.- Байгаль орчин ба ахуй амьдралын тулгамдсан асуудлаашийдэхэд сургалтын

материалыгхэрхэнашиглажболохталаарярилцана.- Тодорхой сэдвээр боловсруулах буюу зохион байгуулах ажилд АББ-ын

сургалтын материалуудыг хослуулан хэрэглэх боломжийг эргэцүүлэн жишээгаргахдасгалажиллана.

Хэрэглэгдэхүүн:- Үндэснийтүвшиндгарсансургалтынматериалыннэрсбүхийхавсралт(Албан

бусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол,УБ.,2008,х-75-77)- Албан бус боловсролын ном, сурах бичиг, гарын авлага, танилцуулга-слайд

(Албанбусболоннасандхүрэгчдийнболовсрол,гарынавлага,УБ.,2009,х-75-77)

- Тухайн ороннутгийнАББ-ынГэгээрэл төвийнном, гарын авлага, сургалтынматериалууд

- АББЗСҮТ-ийнwww.nfde.mnвэбсайтадбайрлуулсансургалтынматериалууд

Үнэлгээ:- Сонгож авсан сургалтын материалын агуулга, арга зүй, дасгал, даалгаварт

үнэлгээ,дүгнэлтөгөх,ашиглахаргазүйгтодорхойлсонбайдлыгүнэлнэ.- Тодорхой жишээн дээр сургалтын материалуудыг уялдуулан хэрэглэх

төлөвлөгөөгаргууланүнэлжболно.- реферат, курсын ажил зэргээр дамжуулан агуулгыг эзэмшсэн байдлыг хянан

дүгнэжболно.

------------о0о-------------


Нэмж ашиглах материалын нэрс:

- АББ-ынмэдээллийнменежментийнтогтолцоо,БанкгокдахьАзиномхондалайнбүсийнболовсролынтовчоо,АББЗСҮТ,УБ.,2007

- Албанбусболовсролыгхөгжүүлэхүндэснийхөтөлбөрийнхэрэгжилтийнтайлан,АББЗСҮТ,УБ.,2005

- Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынхөтөлбөр,УБ.,2005- БатчулуунЕ.нар,Албанбусболовсролынбагшидзориулсанзайнысургалтын

материал2,УБ.,2003- БатчулуунЕ.нар,Холимогбүлгийнсургалтынаргазүй,2004- Боловсролынсалбарынхуультогтоомж,БСШУЯ,УБ.,2007- ЕБС-ийнэрүүлмэндийнбага,суурь,бүрэндундболовсролынсурахбичгүүд- Математик, бага боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрийн сурах бичиг, УБ., 2004,

2006 - Монгол хэл, бага боловсролындүйцсэн хөтөлбөрийн сурах бичиг,УБ., 2004,

2006- НямдавааЁ.,нар,Албанбусболовсролынтогтолцоо,УБ.,1998- НямдавааЁ.нар,Насандхүрэгчдэдзориулсансургалтынматериалороннутагт

бэлтгэхгарынавлага,УБ.,2002- Суурьболовсролындүйцсэнхөтөлбөр,АББЗСҮТ,УБ.,2001- ЦовооЦ.нар,Холимогбүлгийнсургалтзохионбайгуулахаргачлал,2004- Эрүүламьдрахухаан-Өсвөрүеийнэрүүлмэнд,ЭМЯ,ДЭМБ,УБ.,2004- BrookfieldS.D.(1983)AdultLearning,AdultEducationandtheCommunity,Milton

Keynes:OpenUniversityPress.

Ном зүй:

- АББ-ынмэдээллийнменежментийнтогтолцоо,БанкгокдахьАзиномхондалайнбүсийнболовсролынтовчоо,АББЗСҮТ,УБ.,2007

- Албанбусболовсролыгхөгжүүлэхүндэснийхөтөлбөр,УБ.,1997- АндреевА.А.,Введениевдистанционноеобучение,М.,МЭСИ,1997.- Бага,суурь,бүрэндундболовсролындүйцсэнсургалтынхөтөлбөр,УБ.,2005- БатчулуунЕ.нар,Албанбусболовсролынбагшидзориулсанзайнысургалтын

материал2,УБ.,2003- БатчулуунЕ,ГансүхС,АлбанбусболовсролынГэгээрлийнтөвийнтөлөвлөлт,

удирдлага,орчуулга,2003- БершадскийА.М.,Дистанционноеобразованиенабазеновыхинформационных

технологий,Пенза-1997- “БичигтэнболохНҮБ-ынарванжил”-ийнбаримтбичгийнэмхэтгэл,УБ.,2003- Бичигүсгийнболовсролынүндэснийхөтөлбөр,2004-2012- ГрэйсКрайг,Психологияразвития,Санкт-Петербург,2001- Дистанционное обучение, Под ред. Полат Е.С.-М.: Гуманит. Изд. Центр

ВлАДОС,1998.- Дүгэр Х., Монгол улсад албан бус боловсролын тогтолцоог бүрэлдүүлэн

төлөвшүүлэхонол,аргазүйнасуудалд,УБ.,2001


- Зайнысургалтынонол,туршлага,УБ.,2005- МухинаВ.С.,Возрастнаяпсихология,Москва,1998- Мэдээллийнаюулгүйбайдлынтухаймонголулсынхууль,3дугаарзүйл,2004- МягмарО,Сэтгэлсудлал,нэгдүгээрдэвтэр,УБ.,2008- МягмарО, Сэтгэл судлал, хоёрдугаар дэвтэр: Сургалтын нийгэм-сэтгэл зүйн

асуудал,УБ.,2008- НямдавааЁ.нар,Албанбусболовсролынбагшбэлтгэхзайнысургалтынбагц

материал1,УБ.,1999- НямдавааЁ.нар,Албанбусболовсролынбагшийнгарынавлага,УБ.,2002- НямдавааЁ.нар,Насандхүрэгчдэдзориулсансургалтынматериалороннутагт

бэлтгэхгарынавлага,УБ.,2002- Сэтгэлсудлал,МУБИС-ийнбагшнарынхамтынбүтээл,УБ.,2002- Тогтвортойхөгжлийнболовсрол,WWF2008,Улаанбаатар- ТогтвортойХөгжлийнБоловсролынНэгдсэнҮндэснийБайгууллагын10жил

(2005-2014):Олонулсынхэрэгжилтийнзагвар- Тогтвортой хөгжлийн үзэл санааг анги танхимд хэрэгжүүлэх нь “Дэлхийн

тунхаглал”-ынбагшнартзориулсангарынавлага,2005он- УндрахЦ.,Зайнысургалтынменежмент,УБ.,2001- NewYork,Simon&SchusterMacmillan- DavidG.Myers,Psychology,NewYork,2003- DeweyJ.1996.DemocracyandEducation.FreePress,NewYork.- EducationforSustainableDevelopmentToolkit,2002- ElizabetB.Hurlock,Developmentalpsychology,NewDelhi,1998- Fordham P.E. (1993) Informal, non-formal and formal education programmers in

YMCAGeorgeWilliamsCollegeICE301LifelongLearningUnit2,London:YMCAGeorgeWilliamsCollege

- Handbook of Lifelong Learning. Part II. Kluwer Academic Publishers BV. TheNetherlands.

- HumanDevelopmentReportMongolia.2005.

------------о0о-------------


Зарим үгсийн товч тайлбар:

Албанболовсрол Сургуулиар олгож буй боловсрол

Албанбусболовсрол Сургуулийн гаднах хэлбэрээр олгож буй боловсрол

Албанбусболовсролынтогтолцоо Сургуулиас гадуур зохион байгуулалттайгаар боловсрол олгох тогтолцоо. Амьдрах орчноос олох боловсролын тогтолцоог мөн энэ тогтолцоонд оруулан ойлгож болно.

Амьдралаассуралцахболовсрол Амьдрах, аж төрөх явцдаа олж авах боловсрол

Андрогоги Насанд хүрэгчдийн сурган хүмүүжүүлэх зүйн онол

Бичигүсгийнболовсрол Мэдлэг, чадвар, амьдрах арга ухаан эзэмшиж, нийгмийн амьдралын оролцоогоо дээшлүүлэх зорилгоор бичмэл мэдээлэл ашиглах үйл явц

Бичигүлмэдэгч Бичиж, уншиж, арифметикийн 4 үйлдэл хийж чаддаггүй хүн

Бичигбагамэдэгч Бичиж, уншиж, арифметикийн 4 үйлдэл хийж чадах боловч цаашид бие даан суралцах чадваргүй хүн

Бичигсайнмэдэгч Бичиж, уншиж, арифметикийн 4 үйлдэл хийж чаддаг, цаашид бие даан суралцах чадвартай хүн

Боловсролнөхөнолгохсургалт Тухайн түвшний боловсролыг албан бус хэлбэрээр олгох сургалт

И-сургалт Интернет болон интранет сүлжээнд холбогдсон компьютер ашиглаж суралцах сургалт

Зайнысургалт Багш суралцагч хоёр орон зайн хувьд тусгаарлагдмал нөхцөлд мэдээллийн технологийн ямар нэгэн төрлийг ашиглан явуулж буй сургалт

Мэдээллийнтогтолцоо Мэдээллийн нөөц, түүнд зориулан мэдээллийг үүсгэх, цуглуулах, боловсруулах, нэгтгэн хадгалах, хамгаалах, хайх, тараах болон хэрэглэгчдэд хүргэх технологи, чиг үүргийн хувьд холбогдсон компьютер, программ хангамж, хэрэгслүүд болон баримт бичиг, мэдээллийн эмхлэгдэн зохион байгуулагдсан нэгдэл

Насантуршдаасуралцахуй Төрөхөөс эхлээд насан эцэс хүртэл үргэлжилдэг хувь хүмүүсийн танин мэдэхүйн үйл явц

Насантуршийнболовсрол Албан, албан бус боловсрол, амьдрах орчноос эзэмших боловсролын хүрээг хамрах сургалтын үйл явц


Онлайнсургалт Товлосон цаг хугацаанд сургагч ба суралцагчид хоорондоо харилцаж хамтран суралцдаг сургалт

Тогтвортойхөгжил Ирээдүй үеийнхэнд хэрэгцээгээ хангах нөхцөлийг алдагдуулалгүйгээр өнөөгийн хэрэгцээг хангах боломж

Функциональбичигтэн Бичиг үсгийн чадвараа ахуй амьдрал, нийгэм, эдийн засаг, соёлын хүрээнд ашигладаг хүн

Холимогбүлгийнсургалт Нас, мэдлэгийн түвшин өөр, өөр суралцагчдад нэг ангид, нэгэн зэрэг явуулах сургалт

Эргэххолбоо Сургалтын явцад оролцогч талууд (багш, суралцагч)-ын хоорондын харилцаа

------------о0о-------------


МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ТОГТООЛ

2017 оны 06 дугаар сарын 09 өдөр Дугаар 46 Төрийн ордон, Улаанбаатар хот

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай

Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 43 дугаар зүйлийн 43.1 дэх хэсгийг үндэслэн Монгол Улсын Их Хурлаас ТОГТООХ нь:

1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай болон Нийгмийн халамжийн тухай хуулийн хэрэгжилтийг хангах хүрээнд дараахь арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхийг Монгол Улсын Засгийн газар /Ж.Эрдэнэбат/-т даалгасугай.

1/“Хүүхдийн хөгжил, хамгааллын үндэсний хөтөлбөр (2017-2021)”-ийг боловсруулан баталж, хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах;

2/хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд олгох тэтгэмжийг амьжиргааны доод түвшний хэмжээнд хүргэх, улсын төсвийн зарлагын ангилалд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, хүүхдийг дэмжих зардлын ангиллыг шинээр нэмж тусгах;

3/цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургуулийн удирдлага, холбогдох байгууллага, албан тушаалтныг оролцуулан сургууль, цэцэрлэгийн хамран сургах тойрогт байгаа хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн тоог нарийвчлан гаргаж, тэгш хамруулан сургах орчныг бүрдүүлэн ажиллах;

4/Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яамны харьяа Насан туршийн боловсролын үндэсний төвөөр дамжуулан хэвтрийн, хүнд хэлбэрийн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд бичиг үсгийн болон бага, суурь боловсрол эзэмшүүлэх ажлыг 2017-2018 оны хичээлийн жилээс эхлүүлэх, шаардлагатай тоног төхөөрөмж, тохирох хэрэглэгдэхүүнийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн байгаа орчинд суурилуулах, зайн сургалтын тоног төхөөрөмж худалдан авах зардал, багшийн цалинг тооцож улсын төсөвт тусгах;

5/бүх шатны Засаг даргын үр дүнгийн гэрээнд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн эрүүл мэнд, боловсрол, нийгмийн хамгааллын салбар комисс, сургалтын байгууллагын үйл ажиллагааг дэмжиж, тухайн орон нутгийнхаа хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг, сувилалд тэгш хамруулах асуудлыг тусгаж, үүрэгжүүлж ажиллах;

6/улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хүүхдийн хөгжлийн бэрхшээлийг эрт илрүүлэн оношлоход шаардагдах оношилгооны иж бүрэн тоног төхөөрөмж, тусгай хэрэгцээт сургуулийн зориулалтын тохирох хэрэглэгдэхүүн, сургалтын хүртээмжтэй материал, хэрэгсэл, сурагчдыг тээвэрлэх автобусаар хангах;


7/тусгай сургуульд ажиллаж байгаа багш, ажилтан, албан хаагчдын цалингийн нэмэгдлийг шинэчлэн тогтоох, ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгт хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн тооноос хамааран хувьсах зардлыг нэмэгдүүлэх болон ажилласан жил, ур чадвар, ажлын гүйцэтгэлтэй нь уялдуулсан багш, ажилтан, албан хаагчдын цалин урамшууллын шинэ тогтолцоог бий болгох, зардлыг холбогдох төсөвт жил бүр тусгах;

8/тусгай хэрэгцээт боловсролын байгууллагын багшлах боловсон хүчнийг бэлтгэх, давтан сургах болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг тэгш хамруулан сургах хөтөлбөрийг баталж, хэрэгжүүлэхийг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагад даалгах;

9/хөгжлийн бэрхшээлийг тогтоох олон улсын ангиллыг нэвтрүүлэх, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд ээлтэй, хүртээмжтэй орчныг бүрдүүлж, нийгмийн бүхий л үйлчилгээнд хамруулах;

10/хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, иргэнийг хөгжүүлэх төвүүдийг аймаг, дүүрэгт байгуулах;

11/хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, залуучууд болон иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх, дэмжих зорилгоор мэргэжлийн боловсрол сургалтын байгууллагад хамран сургах, сургалтын ээлтэй орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх, сургалтын шаардлагатай хэрэглэгдэхүүнээр хангах, сургалтын зардал болон тэтгэлгийг улсын төсвөөс олгох;

12/хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн мэдээллийн нэгдсэн сан байгуулах;13/хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан дэд бүтэц, тэдгээрийн мэдээллийн

хүртээмжийг сайжруулах чиглэлээр эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох;14/тусгай хэрэгцээт боловсролын байгууллагад хүүхдийн тооноос хамааран

туслах багш ажиллуулах, цалин, урамшууллыг жил бүрийн төсөвт тусгах.2.Энэ тогтоолын хэрэгжилтэд хяналт тавьж ажиллахыг Монгол Улсын Их Хурлын

Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хороо /Л.Энх-Амгалан/-нд, энэ тогтоолын биелэлтийн явцыг 2018 оны хаврын чуулганы хугацаанд багтаан Улсын Их Хуралд танилцуулахыг Монгол Улсын Засгийн газар /Ж.Эрдэнэбат/-т даалгасугай.

3.Энэ тогтоолыг 2018 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДЭД ДАРГА Ц.НЯМДОРЖ















БСШУС-ын сайдын 2018 оны 06 дугаар сарын 29-ний өдрийн

А/425 дугаар тушаалын хавсралт

ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН СУРГУУЛИЙН СУРАЛцАГчИЙН БОЛОН СУРГАЛТЫН чАНАРЫН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ЖУРАМ

Нэг. Нийтлэг үндэслэл1.1. Өмчийн бүх хэлбэрийн ерөнхий боловсролын сургуулийн суралцагчийн мэдлэг,

чадварын ахиц амжилт, үр дүн, төлөвшлийг үнэлж, дүгнэх, хөндлөнгийн хяналт, чанарын үнэлгээ хийхэд энэхүү журмыг баримтална.

1.2. Суралцагчийн үнэлгээ нь сурлагын ахиц, амжилтыг үнэлж, сургалтын арга хэлбэр, зохион байгуулалтад тохируулга хийх; анги дэвших болон сургууль төгсөх шалгалт /цаашид “улсын шалгалт” гэх/ нь сургалтын хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн үр дүнг үнэлж, сургуулийн үйл ажиллагаа, багшийн арга зүй, ур чадварыг сайжруулах; чанарын үнэлгээ нь боловсролын чанар, үр дүнг тодорхойлж, бодлого, төлөвлөлтийг боловсронгуй болгоход тус тус чиглэнэ.

Хоёр. Үнэлгээнд баримтлах зарчим2.1. Үнэлгээ нь шударга, бодитой, хөндлөнгийн нөлөөллөөс ангид, шалгуурт суурилсан,

суралцагчийн сурах хүсэл эрмэлзэл, сонирхол, ур чадвар, ахиц, амжилтыг дэмжсэн, урамшуулах, хөгжүүлэхэд чиглэсэн байх;

2.2. Үнэлж дүгнэх үйл ажиллагаа нь зорилготой, сургалтын хөтөлбөрт нийцсэн, суралцагчийн нас, сэтгэхүй, хөгжлийн ялгаатай байдал, онцлог хэрэгцээг харгалзсан, агуулга, хэлбэр нь уян хатан, багш, суралцагч, эцэг эх, асран хамгаалагчид ойлгомжтой, нээлттэй, ил тод байх;

2.3. Анги дэвших болон улсын шалгалтын сэдэв, даалгавар нь танин мэдэхүйн түвшинд нийцсэн, тохирц, найдварыг шалгасан, нууцлалыг хадгалсан, шалгуулагчдыг хүндэтгэсэн, найдвартай байх.

Гурав. Суралцагчийн мэдлэг, чадвар, төлөвшлийн үнэлгээ3.1. Суралцагчийн үнэлгээ нь тэдний эзэмшсэн мэдлэг, чадварын ахиц, төлөвшил,

хандлагын өөрчлөлтийг тооцох, сургууль, багшийн үйл ажиллагааг үнэлж, дүгнэх, сургалтын чанар, үр дүнг сайжруулахад чиглэнэ.

3.2. Суралцагчийн үнэлгээ нь оношлох, явцын, үр дүнгийн гэсэн төрөлтэй байх бөгөөд үнэлгээ нь шалгуурт суурилсан байна.

3.3. ”Шалгуурт суурилсан үнэлгээ” нь суралцагчийн амжилтын түвшинг хүрэх үр дүнтэй харьцуулан үнэлэхэд чиглэнэ.

3.4. Хичээл, сургалтын үр дүнг үнэлэх шалгуурыг боловсролын түвшин, анги, хичээл бүрээр боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллага, боловсролын үнэлгээний байгууллага хамтран боловсруулж, батална.

3.5. Оношлох үнэлгээ нь хичээлийн жилийн эхэнд эсвэл нэгж хичээл, бүлэг сэдэв эхлэхийн өмнө суралцагчийн мэдлэг, чадварын түвшинг тандах зорилгоор хийх үнэлгээ байна. Оношлох үнэлгээг ажиглалт, ярилцлага, хэлэлцүүлэг, асуулт, сорил, судалгаа гэх мэт хэлбэрээр хийнэ.


3.6. Явцын үнэлгээ нь суралцахуйг дэмжих, сайжруулах зорилгоор хичээл, сургалтын явцад тогтмол хийх үнэлгээ байна.

3.7. Явцын үнэлгээг хичээлийн явцад суралцагчийн суралцах үйлийг дэмжихэд чиглэсэн ажиглалт, асуулт, ярилцлага, хэлэлцүүлэг, бие даах ажил, рубрик, суралцагчийн өөрийн болон бусад суралцагчийн үнэлгээ гэх мэт арга, хэлбэрээр багш хийнэ. Явцын үнэлгээг сургалтын баримт бичиг /багшийн журнал/-т стандарт бус тэмдэглэгээгээр тэмдэглэж болно.

3.8. Үр дүнгийн үнэлгээг сурлагын амжилтын үр дүнг хэмжих зорилгоор бүлэг сэдвийн төгсгөл болон хагас жил /II улирлын төгсгөл/, хичээлийн жилийн эцэс /IV улирлын төгсгөл/-т хийнэ. Анги дэвших, улсын шалгалт нь үр дүнгийн үнэлгээ байна.

3.9. Үр дүнгийн үнэлгээг аман болон бичгийн шалгалт, сорил, туршилт, судалгааны ажил, тайлан, төсөлт ажил, илтгэл, эссэ, бүтээл, биечлэн хийж гүйцэтгэх зэрэг хэлбэрээр хийнэ.

3.10. Суралцагчийн мэдлэг, чадвар, төлөвшлийн ахиц амжилт, өөрчлөлтийг үнэлэхэд I, II ангид оношлох болон явцын үнэлгээ, 111-Х11 ангид оношлох, явцын, үр дүнгийн үнэлгээний төрлийг ашиглана.

3.11. Үр дүнгийн үнэлгээ нь тухайн хичээл, судлагдахууны агуулгын хүрээнд дараах 8 түвшинтэй байна.

Түвшин Үнэлгээ,хувиар Үнэлгээнийтүвшнийшалгуур

VIII

90-100

• Шинжлэхухааныюмсүзэгдэл,нэртомьёо,ухагдахуун,хуульзарчим,зүйтогтлыгбүрэнойлгож,шинжлэхухааныүгхэллэгашигланаливааасуудлыгтайлбарлах,тодорхойлох,үнэлэлтдүгнэлтөгөх,саналгаргахтүвшиндэзэмшсэн

• Эзэмшсэнмэдлэгойлголтооасуудалшийдвэрлэх,мэдээлэлболовсруулахямарчнөхцөлдхэрэглэдэг

• Таамаглал/асуудал,асуулт/дэвшүүлэншинжлэнсудлахүйлээтөлөвлөдөг

• Асуудалшийдвэрлэх,мэдээлэлгболовсруулахоновчтойаргыгсонгонхэрэглэдэг

• Асуудал,мэдээлэлддүншинжилгээхийж,эргэцүүлэнбодождүгнэлтгаргадаг,түүнийгээшинжлэхухааныүүднээсоновчтойилэрхийлдэг

VII 80-89

• Шинжлэхухааныюмсүзэгдэл,нэртомьёо,ухагдахуун,зарчим,хууль,зүйтогтол,хоорондынхамаарлыгойлгожэзэмшсэн

• Эзэмшсэнмэдлэгойлголтоотанилбуснарийнтөвөгтэйнөхцөлдхэрэглэдэг

• Таамаглал/асуудал,асуулт/дэвшүүлэншинжлэнсудлахүйлээтөлөвлөдөг

• Асуудалшийдвэрлэх,мэдээлэлболовсруулахоновчтойаргыгсонгодог

• Асуудал,мэдээлэлддүншинжилгээхийж,эргэцүүлэнбодождүгнэлтгаргадаг,түүнийгээоновчтойилэрхийлдэг


VI 70-79

• Шинжлэхухааныюмсүзэгдэл,нэртомьёо,ухагдахуун,зарчим,хуульзүйтогтлыгойлгосон

• Эзэмшсэнмэдлэгойлголтоотанилнарийнтөвөгтэйнөхцөлдхэрэглэдэг

• Таамаглал/асуудал,асуулт/дэвшүүлж,шинжлэнсудлахүйлийгзааврындагуутөлөвлөдөг

• Асуудлыгшийдвэрлэх,мэдээллийгболовсруулахтохирохаргыгсонгонхэрэглэдэг

• Асуудал,мэдээлэлддүншинжилгээхийж,эргэцүүлэнбодождүгнэлтгаргадаг

V 60-69

• Шинжлэхухаанынэртомьёо,ухагдахуун,зарчим,хуулийгойлгосон

• Эзэмшсэнмэдлэгойлголтоошинэнөхцөлдзааврындагуухэрэглэдэг

• Таамаглал/асуудал,асуулт/дэвшүүлж,шинжлэнсудлах,төлөвлөхөдоролцдог

• Асуудалшийдвэрлэх,мэдээлэлгболовсруулахтохирохаргыгсонгодог.

• Асуудал,мэдээллийгэргэцүүлэнбодож,голсанаагилэрхийлдэг

IV 50-59

• Шинжлэхухаанынэртомьёо,ухагдахуун,зарчмыгбүрэнойлгосон.

• Эзэмшсэнмэдлэгойлголтоотанилнөхцөлдхэрэглэдэг• Асуултасуух,асуудалтаамаглалдэвшүүлж,шинжлэнсудлахүйлд

оролцдог.• Асуудалшийдвэрлэх,мэдээлэлболовсруулахаргыгсонгон

хэрэглэхийгхичээдэг.• Асуудал,мэдээллийгэргэцүүлэнбодож,саналбодлооэнгийн

байдлаарилэрхийлдэг

III 40-49

• Шинжлэхухаанынэртомьёо,ухагдахуун,зарчмыгойлгох,тайлбарлахтүвшиндэзэмшсэн

• Эзэмшсэнмэдлэгойлголтоотанил,хялбарнөхцөлдхэрэглэдэг• Бусдындэмжлэгтэй,зааврындагуухялбарасуудлыгшийдвэрлэдэг• Асуултасууж,таамаглалдэвшүүлдэг

II 30-39• Шинжлэхухаанынэртомьёо,ухагдахууныгтаних,нэрлэх,цээжлэх

түвшиндэзэмшсэн• Эзэмшсэнмэдлэгойлголтоозаавар,аргачлалындагууашигладаг

I 0-29 • Шинжлэхухаанынэртомьёо,ухагдахууныгтаних,нэрлэхтүвшиндэзэмшсэн

3.12 .I-II ангид суралцагчийн тухайн хичээлийн жилд хүрсэн үр дүнг явцын үнэлгээнд үндэслэн анги удирдсан багш дүгнэн хувийн хэрэгт бичиж, эцэг эх, асран хамгаалагчид танилцуулна.

3.13. III-XII ангийн суралцагчийг бүлэг сэдвийн төгсгөлд, хичээлийн жилийн II, IV улирлын эцэст тус тус багш үнэлнэ. Энэхүү үнэлгээний үр дүн /хувь/-г ангийн журналд тэмдэглэнэ. IV улирлын эцэст хийсэн үнэлгээ /хувь/ нь жилийн эцсийн дүн байна.

3.14. III-XII ангийн жилийн эцсийн дүн болон анги дэвших, улсын шалгалтын дүнг ангийн журнал, суралцагчийн хувийн хэрэгт анги удирдсан багш тус тус тэмдэглэнэ.


3.15. Тусгай хэрэгцээт боловсролын сургалтын төлөвлөгөө, хөтөлбөрөөр суралцаж буй суралцагчийг тухайн төлөвлөгөө, хөтөлбөрт нийцсэн шалгуураар үнэлнэ. Шалгуурыг боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллага, боловсролын үнэлгээний байгууллага хамтран боловсруулна.

3.16. Хөгжлийн бэрхшээлийн онцлог, суралцах чадамжид суурилсан ганцаарчилсан сургалтын төлөвлөгөө, хөтөлбөрөөр суралцаж буй суралцагчийн хөгжлийн ахиц, өөрчлөлтийг явцын үнэлгээгээр үнэлнэ. Суралцагчийн анги дэвших, сургууль төгсөх асуудлыг явцын үнэлгээнд үндэслэн, энэхүү журмын 4.6-д заасан шалгалтын комисс шийдвэрлэнэ.

3.17. Ерөнхий боловсролын сургууль, боловсролын асуудал эрхэлсэн орон нутгийн байгууллага багшид зөвлөн туслах зорилгоор суралцагчийн мэдлэг, чадварын түвшинд хөндлөнгийн үнэлгээ, хяналт-шинжилгээ хийж болно. Энэхүү үнэлгээ, хяналт-шинжилгээ нь тухайн байгууллагын жилийн ажлын төлөвлөгөөнд тусгагдсан байна.

3.18. Суралцагчийн төлөвшлийг хичээл, хичээлээс гадуурх сургалтын ажилд оролцсон байдал, идэвх санаачилгын талаарх хичээл заадаг болон анги удирдсан багшийн тэмдэглэл, баримт нотолгоонд үндэслэн дараах чиглэлээр дүгнэж, суралцагчийн хувийн хэрэгт бичнэ.- санал бодлоо илэрхийлэх, бусдыг хүндэтгэн харилцах, зөрчил, маргааныг эв

зүйгээр шийдвэрлэх байдал;- бие даан сурах арга барил, бусадтай хамтран ажиллах;- шинжлэн судлах хүсэл эрмэлзэл, сонирхол, оролцоо;- соёл, уламжлалаа дээдлэх, асуудал шийдвэрлэх чадвар, бүтээлч, ажил хэрэгч

байдал;- хувийн болон орчны эрүүл ахуй, аюулгүй амьдрах, байгальтай харьцах,

хамгаалах, нийгмийн харилцаанд оролцох хандлагад гарч буй өөрчлөлт;- шинэ орчин, харилцаанд дасан зохицох чадварт гарч буй өөрчлөлт.

3.19. Анги удирдсан багш суралцагчийн мэдлэг, чадвар, төлөвшлийн үнэлгээний талаарх дүгнэлт, саналыг хичээлийн жилийн II, IV улирлын эцэст эцэг эх, асран хамгаалагчид танилцуулна.

3.20. Суралцагчийн мэдлэг, чадвар, төлөвшлийн үнэлгээний мэдээлэл нууцлалтай байх бөгөөд энэхүү мэдээлэлтэй багш, суралцагч, эцэг, эх, асран хамгаалагч цахим болон бусад хэлбэрээр танилцах боломжийг сургууль бүрдүүлнэ.

дөрөв. Анги дэвших шалгалт, түүний зохион байгуулалт

4.1. Анги дэвших шалгалт нь суралцагчийн мэдлэг, чадвар эзэмшилтийн түвшинг тогтооход чиглэнэ

4.2. Сургууль нь энэхүү журмын 3.4-т заасан байгууллагаас баталсан шалгуурын дагуу дараах чиглэлээр журмын 3.9-д заасан хэлбэрээс сонгож анги дэвших шалгалтыг зохион байгуулна.

4.3. Журмын 3.4-т заасан байгууллагаас баталсан шалгуур болон “Анги дэвших шалгалтын блюпринт” /цаашид блюпринт гэх/, шалгалт зохион байгуулах нэгдсэн удирдамж, шалгалтын үр дүнд шинжилгээ хийх маягт, зөвлөмжийг боловсролын асуудал эрхэлсэн орон нутгийн байгууллага жил бүрийн 5 дугаар сарын 01-ний өдрийн дотор ерөнхий боловсролын сургуульд хүргүүлнэ.


4.4. Боловсролын асуудал эрхэлсэн орон нутгийн байгууллага нь ерөнхий боловсролын сургуулийн анги бүрийн сургалтын хөтөлбөрт нийцсэн “Даалгаврын нээлттэй сан” бүрдүүлж, өмчийн бүх хэлбэрийн сургуульд хүргэх, түүнийг хэрэглэх арга зүйгээр хангах ажлыг хичээлийн жилийн турш зохион байгуулна.

4.5. Анги дэвших болон улсын шалгалт зохион байгуулах ажлыг сургуулийн захирлын тушаалаар томилогдсон “Шалгалтын комисс” зохион байгуулна. Комиссын дарга нь сургуулийн захирал байх бөгөөд сургалтын менежер, багш, суралцагчийн эцэг эх, асран хамгаалагчийн төлөөллийг оролцуулна. Комиссын гишүүн эцэг эх, асран хамгаалагчийн төлөөлөл шалгалтын сэдэв, даалгавар боловсруулахад оролцохгүй.

4.6. Энэхүү журмын 4.6-д заасан шалгалтын комисс дараах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ.4.6.1. Анги дэвших шалгалт зохион байгуулах удирдамж, дэг боловсруулж,

хэрэгжүүлэх;4.6.2. Анги дэвших шалгалттай холбогдон гарсан аливаа гомдол, маргааныг

эцэслэн шийдвэрлэх;4.6.3. Шалгалтын үнэлгээ, дүн мэдээг боловсролын асуудал эрхэлсэн орон

нутгийн байгууллагаас өгсөн зөвлөмж, маягтын дагуу нэгтгэн, шалгалт зохион байгуулж дууссанаас хойш 10 хоногийн дотор боловсролын салбарын мэдээллийн системд оруулах ажлыг удирдамжаар хангах, хяналт тавих.

4.7. Боловсролын асуудал эрхэлсэн орон нутгийн байгууллага нь анги дэвших шалгалтын үр дүнд шинжилгээ хийж, сургууль бүрд зөвлөмж боловсруулж, жил бүрийн 8 дугаар сарын 25-ны өдрийн дотор хүргүүлнэ.

4.8. Боловсролын асуудал эрхэлсэн орон нутгийн байгууллага нь анги дэвших шалгалтын дүнд үндэслэн зөвлөн туслах ажлын төлөвлөгөө боловсруулж хэрэгжүүлнэ.

4.9. Сургууль энэхүү журмын 4.8-д заасан зөвлөмжид үндэслэн сургалтын үйл ажиллагааг төлөвлөн явуулна.

Тав. Улсын шалгалт, түүний зохион байгуулалт5.1. Улсын шалгалт нь бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын сургалтын хөтөлбөрийн

хэрэгжилт, сурлагын амжилтад хөндлөнгийн үнэлгээ, хяналт-шинжилгээ хийхэд чиглэнэ.

5.2. Улсын шалгалтын үр дүн нь бага, дунд боловсролын сургалтын үр ашиг тооцох, сурлагын амжилтыг сайжруулах суурь мэдээлэл болно.

5.3. Бага, суурь бүрэн дунд боловсролын түвшний төгсөх ангийн суралцагч дараах хичээлээр шалгалт өгнө.

Боловсролынтүвшин Анги Шалгалтын

тоо Шалгалтынагуулга

Багаболовсрол V 3

1. Монголхэл2. Математик3. Хүнбабайгаль

СуурьБоловсрол IX 4

1. Монголхэл,бичиг,уранзохиол/нэгдмэлагуулга/2. Математик3. Сонгохшалгалт:/суралцагчальнэгийгсонгоно./

• Байгалийнухаанынэгдмэлагуулга• Нийгмийнухаан,түүх/нэгдмэлагуулга/

4.Гадаадхэл/англихэл,оросхэл-альнэгийгсуралцагчсонгоно/


Бүрэндундболовсрол XII 4

1. Монголхэл,бичиг,уранзохиол/нэгдмэлагуулга/2. Математик3. Сонгохшалгалт/хими,биологи,физик,газарзүй,

нийгмийнухаан,түүхальнэгийгсонгоно/4. Гадаадхэл/англи,оросхэл-альнэгийгсуралцагчсонгоно/

5.4. Улсын шалгалтын товыг боловсролын үнэлгээний байгууллагаас жил бүр тогтоох бөгөөд шалгалтыг улсын хэмжээнд зэрэг эхлүүлж, дуусгана.

5.5. Улсын шалгалтын үнэлгээг энэхүү журмын 3.11-д заасан үнэлгээгээр үнэлнэ.

5.6. Олон улсын хөтөлбөрийн сургалттай болон гадаад улстай хамтарсан ерөнхий боловсролын сургуулийг төгсөгчийн шалгалтын хуваарь улсын шалгалттай давхцах тохиолдолд боловсролын үнэлгээний байгууллага зохицуулж болно.

5.7. Боловсролын үнэлгээний байгууллага нь “Улсын шалгалтын блюпринт” /цаашид блюпринт” гэх/, шалгалтын сэдэв боловсруулах, дүгнэх зөвлөмжийг жил бүрийн 5 дугаар сарын 15- ны өдрийн дотор баталгаажуулж, боловсролын асуудал эрхэлсэн орон нутгийн байгууллагад хүргүүлнэ.

5.8. Боловсролын үнэлгээний байгууллага нь бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын анги бүрийн сургалтын хөтөлбөрт нийцсэн “Даалгаврын нээлттэй сан” /цаашид “даалгаврын сан” гэх/ бүрдүүлэх, шинэчлэх, баяжуулалт хийх ажлыг хариуцна.

5.9. Боловсролын асуудал эрхэлсэн орон нутгийн байгууллага нь “Улсын шалгалтын комисс”- ыг жил бүрийн 5 дугаар сарын 01 -ний өдрийн дотор байгуулна. Энэхүү комисс нь тухайн орон нутагт улсын шалгалт зохион байгуулах ажлыг удирдлага, арга зүйгээр хангаж, хяналт тавьж ажиллана.

5.10. Сургууль дээр улсын шалгалт зохион байгуулахтай холбогдуулан энэхүү журмын 4.6-д заасан шалгалтын комисс дараах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ.

5.10.1. Улсын шалгалтын удирдамж, дэгийг боловсруулж, шалгалтыг зохион байгуулах;

5.10.2. Шалгалт эхлэхээс 1 өдрийн өмнө энэхүү журмын 5.7-д заасан блюпринт, зөвлөмжийн дагуу улсын шалгалтын сэдэв боловсруулж, нууцлалыг хариуцах;

5.10.3. Шалгалтын дүн мэдээг боловсролын салбарын мэдээллийн системд оруулах ажлыг удирдан зохион байгуулж, хяналт тавих;

5.10.4. Хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагч шалгалт өгөх тохиолдолд тэдний хөгжлийн онцлог, хэрэгцээнд тохирсон шалгалтын орчин бүрдүүлэх;

5.10.5. Улсын шалгалттай холбогдон гарсан аливаа маргааныг эцэслэн шийдвэрлэх;

5.10.6. Шшалгалтын материал, тайланг сургуулийн архивт хүлээлгэн өгөх.5.11. Шалгалт зохион байгуулах хугацаанд улсын болон олон улсын уралдаан, тэмцээнд

оролцсон суралцагчийн улсын шалгалтын үнэлгээг нотлох баримтад үндэслэн жилийн эцсийн үнэлгээгээр тооцно.

5.12. Суралцагч өвчлөх, ар гэрийн гачигдал тохиолдох болон давагдашгүй хүчин зүйлийн улмаас шалгалт өгөөгүй эсвэл дутуу өгсөн тохиолдолд улсын шалгалтын үнэлгээг жилийн эцсийн үнэлгээгээр тооцож болно.


5.13. Боловсролын үнэлгээний байгууллага нь боловсролын салбарын мэдээллийн системд оруулсан улсын шалгалтын дүнд шинжилгээ хийж, жил бүрийн 10 дугаар сард багтаан, боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага болон боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллагад тус тус хүргүүлнэ.

5.14. Журмын 5.9-д заасан “Улсын шалгалтын комисс” нь улсын шалгалт зохион байгуулсан тайланг нэгтгэн, шалгалт дууссанаас хойш 10 хоногийн дотор боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлнэ.

Зургаа. чанарын үнэлгээ, түүний зохион байгуулалт

6.1. Бага, дунд боловсролын чанарын үнэлгээ нь суралцагчийн мэдлэг, чадварын түвшинг үндэсний түвшинд тогтоох, сурлагын амжилтад нөлөөлж буй хүчин зүйлийг судлах, боловсролын бодлогын хэрэгжилтийг үнэлэхэд чиглэнэ.

6.2. Чанарын үнэлгээг боловсролын үнэлгээний байгууллага зохион байгуулна.

6.3. Чанарын үнэлгээнд өмчийн бүх хэлбэрийн ерөнхий боловсролын сургуулийн нийт суралцагчийн 10-аас доошгүй хувийг хамруулна.

6.4. Боловсролын үнэлгээний байгууллага нь чанарын үнэлгээ зохион байгуулах товыг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын саналыг үндэслэн тогтооно.

6.5. Чанарын үнэлгээг зохион байгуулах агуулгын хүрээ, шалгуурыг боловсролын үнэлгээний байгууллага, боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллага хамтран жил бүрийн 01 дүгээр сард багтаан тогтооно.

6.6. Боловсролын үнэлгээний байгууллага нь чанарын үнэлгээг зохион байгуулах удирдамж, аргачлалыг жил бүрийн 2 дугаар сарын 15-ны өдрийн дотор боловсруулж, боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагаар баталгаажуулна.

6.7. Боловсролын үнэлгээний байгууллага нь чанарын үнэлгээний өгөгдлийн сан үүсгэх, дүн шинжилгээ хийж, тайлан, санал, дүгнэлтийг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн байгууллага, багшийн мэргэжил дээшлүүлэх сургалт, арга зүйн байгууллага, боловсролын асуудал эрхэлсэн орон нутгийн байгууллагад тус тус хүргүүлнэ.

6.8. Чанарын үнэлгээний үр дүнд үндэслэн энэхүү журмын 6.7-д заасан байгууллага бодлого боловсруулах, зөвлөн туслах ажлыг зохион байгуулна.

6.9. Боловсролын асуудал эрхэлсэн орон нутгийн байгууллага, ерөнхий боловсролын сургуулийн удирдлага чанарын үнэлгээний тайланд үндэслэн сурлагын амжилтыг сайжруулах төлөвлөгөө гаргаж ажиллана.

6.10. Боловсролын асуудал эрхэлсэн орон нутгийн байгууллага нь чанарын үнэлгээг зохион байгуулахад бүх талын дэмжлэг үзүүлж ажиллана.

долоо. Бусад

7.1. Аливаа төрийн бус байгууллага, иргэний нийгмийн байгууллага боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын зөвшөөрөлгүйгээр суралцагчийн мэдлэг, чадвар, төлөвшлийг үнэлэх, шалгалт зохион байгуулахыг хориглоно.





Documents

НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛ documents 2018_compressed (1).pdf · боловсролын тухай, Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тухай