БАГА БОЛОВСРОЛ - ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ТЕХНОЛОГИ

1

БОЛОВСРОЛЫН ХҮРЭЭЛЭН

БАГА БОЛОВСРОЛЫН ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ТЕХНОЛОГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ЗӨВЛӨМЖ

(Сайжруулсан эцсийн хувилбар)

Улаанбаатар хот

2014 он

2

Гарчиг Нэг. УДИРТГАЛ................................................................................................................................... 3

Танилцуулга Үнэлгээ Агуулгын залгамж холбоо

Хоёр. АГУУЛГА........................................................................................................................... 9

НЭГДҮГЭЭР АНГИ ..........................................................................................................9

Урлагийн хэл Гоо сайхны илэрхийлэл Соѐлын үнэт зүйл

ХОЁРДУГААР АНГИ .....................................................................................................10 Урлагийн хэл Гоо сайхны илэрхийлэл Соѐлын үнэт зүйл

ГУРАВДУГААР АНГИ ....................................................................................................11 Урлагийн хэл Гоо сайхны илэрхийлэл Соѐлын үнэт зүйл

ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИ ..................................................................................................12 Урлагийн хэл Гоо сайхны илэрхийлэл Соѐлын үнэт зүйл

ТАВДУГААР АНГИ ............................................................................................................ Урлагийн хэл Гоо сайхны илэрхийлэл Соѐлын үнэт зүйл

Гурав.ЗӨВЛӨМЖ.......................................................................................................................13

НЭГДҮГЭЭР АНГИЙН ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ТЕХНОЛОГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ЗӨВЛӨМЖ ......................................................13

ХОЁРДУГААР АНГИ ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ТЕХНОЛОГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ЗӨВЛӨМЖ ..................................................... 25

ГУРАВДУГААР АНГИ ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ТЕХНОЛОГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ЗӨВЛӨМЖ ..................................................... 38

ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИ ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ТЕХНОЛОГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ЗӨВЛӨМЖ ......................................................51

ТАВДУГААР АНГИ ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ТЕХНОЛОГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ЗӨВЛӨМЖ ......................................................66

3

УДИРТГАЛ

Улс орны үнэт баялаг бол хүн иймд хувь хүний чадварт суурилсан хэрэглээ буюу олон улсын боловсролын хөгжлийн чиг хандлагад нийцүүлэн өөрийн орны онцлог, уламжлалыг шингээсэн бага, дунд боловсролын хөтөлбөрийг шинэчлэн боловсруулахыг шаардаж байна. УИХ-аас баталсан Монгол Улсын Засгийн Газрын 2012-2016 онд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хөтөлбөрт “Эх оронч сэтгэлгээтэй, амьдрах ухаанд суралцсан иргэн төлөвшүүлэхэд чиглэсэн “Зөв Монгол хүүхэд” хөтөлбөр боловсруулж хэрэгжүүлнэ”, “Ерөнхий боловсролын сургалтад хүүхэд бүрийг хөгжүүлэх бодлого баримтлан боловсролын стандарт, үндэсний сургалтын хөтөлбөр шинэчлэн боловсруулна” гэсэн зорилтын хүрээнд бага, дунд боловсролын чанарын шинэчлэл хийгдэж байна. Шинэчлэлийн хүрээнд ерөнхий боловсролын сургалтын цөм хөтөлбөрийг хүүхэд бүрийн хөгжлийг дэмжих хандлага, үзэл баримтлал болон Монгол улсын боловсролын хууль тогтоомж, боловсролын бодлогын шинэлэг үзэл санааг тусган шинэчлэх хэрэгцээ, шаардлагын үүднээс бага боловсролын сургалтын цөм хөтөлбөрийг шинэчлэн боловсруулсан. Бага боловсролын сургалтын цөм хөтөлбөрийн нэг хэсэг нь “Урлаг” хичээлийн цөм хөтөлбөр юм. Урлаг хичээлийн цөм хөтөлбөр нь дүрслэх урлаг, технологи, хөгжмийн хичээлүүдийг “Урлаг” хэмээн боловсролын тухайн түвшинд сурагчдад хүрээлэн буй орчин, урлагийн бүтээлийг мэдрэх, ойлгох, ухаарах түүнийгээ илэрхийлэх чадварыг эзэмшүүлнэ. Урлагийн боловсролын агуулга нь сурагчдын оюун ухаан, сэтгэн бодох, сонирхон судлах, асуудал шийдвэрлэх, мэдээлэл боловсруулах, өөрийгөө илэрхийлэх зэргийг хөгжүүлэх ба хувь хүнд гоо зүйн анхан шатны мэдлэг эзэмшүүлж, урлаг, урлагийнхан болон унаган байгаль, хүрээлэн буй орчноо мэдрэх мэдрэмж, тэдгээрт эергээр хандах хандлага төлөвшүүлэхэд чиглэнэ.

Танилцуулга Сургалтын хөтөлбөрийн онцлог: Урлаг хичээлийн цөм хөтөлбөрт дүрслэх урлаг, технологи, хөгжмийн хичээлүүдийг урлаг хэмээн эзэмшүүлэх чадварын хувьд нэгдсэн байх ба судлах агуулга, арга зүйн зөвлөмжийн хувьд тухайн хичээлүүд нь тусдаа байна. Өөрөөр хэлбэл урлаг хичээлийн сургалтын хөтөлбөр нь цөм хөтөлбөр, арга зүйн (дүрслэх урлаг, технологи) зөвлөмж гэсэн үндсэн хоѐр хэсэгтэй. Цөм хөтөлбөр нь: Урлаг хичээлээр суралцагчдын эзэмших мэдлэг, чадвар, улмаар бага боловсрол эзэмшсэнээр хүрэх үр дүнг тодорхойлсон. Арга зүйн зөвлөмж нь: Сургалтын цөм хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зөвлөмж юм. Бага боловсролын урлаг хичээлээр суралцагчдын эзэмших мэдлэг чадвар, хүрэх үр дүн нь урлагийн хэл, гоо сайхны илэрхийлэл, соѐлын үнэт зүйл гэсэн хам сэдвийн хүрээн дэх агуулга, суралцахуйн зорилтуудаар хэрэгжинэ.

Тусгай чадвар /цөм хөтөлбөр/

Хам сэдвийн агуулга

Мэдрэх, хүлээж авах

Урлагийн хэл

Урлагаас суралцах /Зохиомжийн хэрэгсэл, зурах дүрслэх зохион бүтээх арга барил/

Гоо сайхны илэрхийлэл

Байгаль болон хүрээлэн буй орчноо танин мэдрэх, зурах дүрслэх бүтээх

Өөрийн сэтгэгдэл, уран санаагаа дүрслэн урлах бүтээх үйлээр илэрхийлэх

Соѐлын үнэт зүйл

Ардын урлагийн бүтээлүүдтэй танилцах

Уран зураг унших

Бүтээх, гүйцэтгэх

Бүтээлч эрэл хайгуул хийх

4

Суралцахуйн зорилтууд нь хичээлээр эзэмших чадваруудыг тодорхойлсон. - Суралцахуйн зорилт нь анги бүрт тодорхой, суралцагч бүрийн чадваржсан

мэдлэгээр хэмжигдэхүйц байхад анхаарсан. - Суралцагч бүрийн суралцах хэрэгцээ, сонирхолд нийцсэн сонголтот, уян хатан,

нээлттэй агуулгыг боловсролын түвшин бүрд ахисан байхаар сонгосон. - Агуулга нь бүлэг сэдвээр багцлагдсан суралцахуйн зорилтуудаар

тодорхойлогдсон. Тухайн хичээлийн арга зүйн нь үйлийн явцад суралцах арга барилд суурилан зохион байгуулагдах ба сурагчдын мэдлэг бүтээхүйд дэмжлэг болсон, хөгжүүлэх, чадваржуулахад чиглэсэн. Багшийн арга зүй нь тухайн хичээлийн ерөнхий ба тусгай чадварыг хөгжүүлэх, сурах арга барилыг эзэмшүүлэхэд чиглэсэн. Хичээлийн технологийн үе шатууд:

- Мэдрэх, хүлээн авах - Бүтээх, гүйцэтгэх - Бүтээлч эрэл хайгуул хийх бусадтай харилцах, суралцах (эдгээр нь хичээлийн үед

хэрэглэх технологи юм)

Дүрслэх урлаг, технологийн хичээлийн арга зүй зөвлөмжөөр багш хичээлээ зохион байгуулах боломжтой. Энэ нь “Дүрслэх урлаг, технологийн” хичээлийн сургалтын агуулгын хүрээг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны үлгэрчилсэн төлөвлөлт бөгөөд сургалтын үндсэн зорилго буюу хүрэх үр дүнг хангах арга замыг тодруулах, хичээлээ төлөвлөх, хэрэгжүүлэх, суралцахуйг удирдахад багшид арга зүйн дэмжлэг болохуйцаар боловсруулагдсан баримт бичиг юм. Арга зүйн зөвлөмж нь агуулга, хам сэдэв, суралцахуйн зорилт, үйл ажиллагааны хүрээ, хэрэглэгдэхүүн, багшийн зөвлөмж гэсэн бүтэцтэй. Үнэлгээ “Урлагийн хэл”,”Гоо сайхны илэрхийлэл” “Соѐлын үнэт зүйл” гэсэн хам сэдвийн хүрээн дэх зурах, дүрслэх, зохион бүтээх, боловсруулах үйлийн явцад сурагчдад мэдлэг, чадвар эзэмшүүлэх бөгөөд тэдэнд гарсан ахиц өөрчлөлтийг үнэлнэ. Үүнд:

Хичээлийн технологи

үе шат

Мэдрэх, хүлээн авах


Бүтээлч эрэл хайгуул

хийх

5

Хүрээлэн буй орчин, урлагийн бүтээлийг ажиглах, харьцуулах, мэдрэмж, сэтгэгдлээ бусадтай хуваалцах.

Байгаль болон хүрээлэн буй орчноос хүртэх, өөрийн сэтгэгдэл, уран санаагаа илэрхийлэх хоѐр ба гурван хэмжээст урлагийн бүтээл зохиох, хийх явцад гарч буй өөрчлөлт

Бусдын бүтээлээс санаа авах бүтээлээ өөрчлөх, хувиргах , туршлага, санаагаа хуваалцах, арга барил, материалын талаарх ойлголтоо тайлбарлахад гарч буй өөрчлөлт

Өөрийн хийсэн зүйлээр бахархах, хайрлах, хадгалахад гарсан ахиц өөрчлөлт

Уран зураг унших, бүтээлээ тайлбарлах, харилцахад гарч байгаа өөрчлөлт зэргийг үнэлнэ.

Үнэлгээний хэлбэрүүд: o Явцын үнэлгээ, блумын таксономи, рубрик o Гүйцэтгэлээр үнэлэх – Зурах, дүрслэх, зохион бүтээх, үзэсгэлэнд оролцох o Сорил, дасгал даалгаврын гүйцэтгэл o Урлагийн бүтээлийг мэдэрч ойлгосноо бичих, тайлбарлах, зурах, тэмдэглэх, o Бүтээлээр үнэлэх зэргийг авч үзнэ.

Залгамж холбоо Урлаг хичээлээр суралцагчдад эзэмшигдэх дараах чадварууд урлагийн хэл, гоо сайхны илэрхийлэл, соѐлын үнэт зүйл гэсэн агуулгын тогтолцооны бүрэлдэхүун хэсгийн агуулгаар хэрэгжинэ.

I-III анги

Чадвар I анги II анги III анги Хам сэдэв


Бүтээлийг сонирхон харах, ажиглах. Сэтгэгдлээс урган гарсан мэдрэмж санаагаа бусадтай хуваалцах.

Хүрээлэн буй орчин болон байгальд хийсэн ажиглалтаас урган гарсан мэдрэмж,санааг хуваалцах.

Хүрээлэн буй орчин, амьдрал, хүмүүсээс бий болсон хувь хүний мэдрэмж санаагаа илэрхийлэх, бусадтай хуваалцах.

Урлагийн хэл Гоо сайхны Илэрхий -лэл Соѐлын

Хүрээлэн буй орчны янз бүрийн дуу авиа, шинж байдал болон урлагийн энгийн бүтээлийг ажиглах, сонсох, өөрт төрсөн мэдрэмж, бодол санаагаа хуваалцах.

Хүрээлэн буй орчин, урлагийн энгийн бүтээлийг ажиглах, сонсох, хоорондын уялдаа холбоог таньж мэдэх өөрт төрсөн мэдрэмж, бодол санаагаа хуваалцах,

Урлагийн бүтээлээс төрсөн мэдрэмж, төсөөлөл, бодол санаагаа илэрхийлэхдээ урлагийн ойлголт, үг хэллэгийг ашиглах, эргэлзээтэй зүйлсийг тодруулахыг хичээх


Өөрийн сэтгэгдлээс урган гарсан мэдрэмж санаагаа илэрхийлэх. Зарим нөхцөлд хоѐр ба гурван хэмжээст бүтээл хийх.

Хүрээлэн буй орчин болон байгальд хийсэн ажиглалтаас урган гарсан мэдрэмж, санааг илэрхийлэх. Зарим нөхцөлд хоѐр ба гурван хэмжээст урлагийн бүтээл зохиох, хийх.

Хүрээлэн буй орчин, амьдралаас бий болсон хувь хүний мэдрэмж санааг илэрхийлэх. Зарим нөхцөлд хоѐр ба гурван хэмжээст урлагийн бүтээл зохиох, хийх.

Бүтээлийн онцлог шаардлагад нийцүүлэн материал, багаж хэрэгсэл сонгож ашиглах. Хувь хүний ойлголтыг илэрхийлэхийн тулд урлагийн бүтээл дэх зохиомжийн хэрэгслүүдийг (цэг, толбо, зураас, дүрс, өнгө, биет, алслалт гэх мэт) ашиглах.

6

Сэдвийн хүрээнд урлагийн бүтээл зурах бүтээхдээ зохиомжийн аргыг (тэгш ба тэгш бус хэм, хэмнэл, давтамж, нэгт төвт,өнцөглөсөн гэх мэт) ашиглан зохиомжийн талаарх ойлголтоо харуулах.

үнэт зүйл


Өөрийн бүтээлийн болон бүтээх арга барил, материалтай холбоотой хувь хүний бодол төсөөлөө тайлбарлах. Бусдын бүтээлийг өөрийн бодол төсөөллөөрөө тайлбарлах, ярилцах.

Хүрээлэн буй орчноос санаа авч бүтээлдээ ашиглах, санаагаа хэрэгжүүлэх арга барил,материалын талаарх ойлголтоо тайлбарлах, шинэ санаа олох. Өөрийн болон бусдын бүтээлийн санаа, арга барилыг тайлбарлах, ярилцах, санал бодлоо илэрхийлэх. Бусдын санаа бодлыг сонсох, тухайн сэдэв агуулгад тохируулан өөрчлөлт хийх.

Бусдын бүтээлээс санаа авах, өөрчлөх, хувиргах, эрэлхийлэх, туршлага, санаагаа хуваалцах, арга барил, материалын талаарх ойлголтоо тайлбарлах. Бүтээлээрээ бахархах, бусдын бүтээлийг хүндэлж байгаагаа илэрхийлэх. Бүтээлийн зориулалт, харьцаа, хийсэн арга барилыг тайлбарлах, үнэлэх.

IV-V анги

Чадвар IV анги V анги Хам

сэдэв


Сонирхол, туршлагаас бий болсон мэдрэмж, санааг илэрхийлэх, хуваалцах.

Мэдлэг, чадвар,туршлагаас бий болсон мэдрэмж санаа бодлоо илэрхийлэх, бусадтай хуваалцах.

Урлагийн хэл Гоо сайхны Илэрхий- лэл Соѐлын үнэт зүйл


Бүтээсэн мэдлэг, чадвараа ашиглах, мэдрэмж бодлоо илэрхийлэх. Хоѐр ба гурван хэмжээст урлагийн бүтээл хийх, зохиох.

Мэдлэг бүтээх дадлага, туршлага хуримтлалаас бий болсон санааг бүтээлээр илэрхийлэх. Хоѐр ба гурван хэмжээст урлагийн бүтээл хийх, зохиох.

Зохиомжийн шаардлагад нийцүүлэн төрөл бүрийн материал, багаж хэрэгсэл, техник ашиглах. Дүрслэх урлагийн зохиомжийн хэрэгслүүдийг (цэг, толбо, зураас, дүрс, өнгө, биет, хөдөлгөөн, алслалт гэх мэт) ашиглан хувь хүний ойлголтоо илэрхийлэх. Сэдвийн хүрээнд урлагийн бүтээл зохиохын тулд зохиомжийн аргыг (тэгш ба тэгш бус хэм, хэмнэл, давтамж, нэгт төвт,өнцөглөсөн, дэлгэмэл гэх мэт) ашиглан мэдлэг, чадвар ойлголтоо харуулах.


Хүрээлэн буй орчин болон зураг дүрслэлээс бүтээл хийх санаа, арга барилтай холбоотой мэдээлэл олж авах. Туршлагаас бий болсон бүтээлийн санаа гаргахын тулд зохимжтой мэдээллийг цуглуулах,судлах. Өөрийн болон бусдын бүтээлийг дүрслэлийн үг хэллэг хэрэглэн ярих, тайлбарлах, хэлэлцэх.

Хүрээлэн буй орчин болон урлагийг бүтээлээс төрсөн сэтгэгдэл, мэдрэмж, бодол санаагаа сайжруулах. Бүтээлийн хэрэглээ ба хэрэглэгчийг судлах. Шинэ бүтээлийн санаа гаргахын тулд мэдээллийг цуглуулах, нэгтгэх, дүгнэх, мэдээллийн хэрэгсэл ашиглах. Өөрийн орны болон гадаадын зураачдын бүтээлийг унших, таашаах, сэтгэгдлээ ярилцах. Дүрслэх урлагийн зохиомжийн хэрэгсэл, дизайны зарчмуудын талаарх ойлголтоо өөрийн болон бусдын бүтээл дээр ярьж тайлбарлах. Өөрийнхөөрөө үнэлж дүгнэх.

7

Агуулга I-III анги

Хам сэдэв

1 дүгээр анги 2 дугаар анги 3 дугаар анги


Зохиомжийн хэрэгсэл тэдгээрийг ашиглан зурах дүрслэх зохион бүтээх арга барил эзэмших. Цэг, толбыг таних, нэрлэх, дүрслэх. Шулуун, долгион, нуман тахир зураасыг таних, нэрлэх, дүрслэх. Зурах, дүрслэх, бүтээхдээ хэрэглэгдэхүүнийг зөв ашиглах. Үндсэн 5 дүрсийг таних, нэрлэх. Үндсэн дүрсийг хэв ашиглан зурах, хайчлах. Үндсэн дүрсүүдийн байрлал, хэмжээ өөрчлөж бүтээл хийх. Үндсэн 5 дүрсийг эргэн тойрны эд зүйлийн ерөнхий дүрсээр төлөөлүүлэн ойлгох, илэрхийлэх. Биетийг баримлын шавар, цаасаар дүрслэх. Зурах, дүрслэх, будах, барих, нугалах, хайчлах, наах аргаар бүтээл хийх. Баримлын шавраар барих,байгалийн материалаар бүтээх.

Зурах, дүрслэх, бүтээх багаж хэрэглэгдэхүүнийг сонгох, зөв ашиглах. Үндсэн гурван өнгө таних, нэрлэх, хэрэглэх. Үндсэн өнгөөс үүсмэл өнгө үүсгэх, тэдгээрийг нэрлэх, сонгох, дүрслэх. Цэг, толбоор дүрсэлсэн бүтээлийг таних, үзэг, харандаа, толбологч, бийрээр цэглэх, толболох. Зураасны өнгө хэлбэрийг эргэн тойрны эд зүйлтэй холбон төлөөлүүлэн ойлгох. Үндсэн дүрсүүдийн байрлал, хэмжээг өөрчлөн хувиргах. Зураг бүтээлээс үндсэн таван дүрсийг (хэмжээ, байршил өөрчлөн хувиргасныг) таних, нэрлэх. Биетийг баримлын шавар, цаас , хатуу цаас бусад материалаар дүрслэх. Зурах, дүрслэх, барих, нугалах, хуйлах, хайчлах, наах, өрөх, холбох, будах аргаар бүтээх. Баримлын шаврыг бөөрөнхийлөх, хавтгайлах, цувих аргаар дүрс, байгалийн чулууг өрөх, наах, холбох, будах аргаар хэлбэр дүрс үүсгэх. Зурган заавар уншиж ойлгох.

Дулаан ба хүйтэн өнгийг таних, нэрлэх ашиглах. Зураг бүтээлд цэг, толбон дүрслэлийг ялган таних (хол ойр цэглэх, янз бүрийн материал ашиглан толболох) Зураасуудыг зураг бүтээлээс таних, зураасаар төлөөлүүлэн ойлгож өөрийн санааг илэрхийлэх, тайлбарлах. Үндсэн дүрсүүдийг эвлүүлэх, өрөх нийлмэл дүрс үүсгэх, дүрсийг зурах, хайчлах аргаар хувиргах. Биетийг хэлбэр хэмжээ эргэн тойрны эд зүйлтэй холбон төлөөлүүлэн ойлгох. Биетийг баримлын шавар, цаас , хатуу цаас, даавуу, утас болон бусад төрөл бүрийн материалаар бүтээх, дүрслэх. Зурах, дүрслэх, бүтээх багаж хэрэглэгдэхүүнийг сонгох, аюулгүй ажиллагааны дүрэм баримтлах. Зурах, дүрслэх, барих, нугалах, хуйлах, хайчлах, наах, өрөх, холбох, будах аргаар бүтээх. Цаасыг 4-8 нугалах, хайчлах, хуйлах аргаар бүтээх, хагас товгор баримал урлах, байгалийн материалыг баримлын шавраар холбох аргаар биет тоглоом хийх. Хялбар тоглоомын схем зураглал зааврыг уншиж, ойлгох.

Хүрээлэн буй орчин ба байгалиас хүртэж зурах дүрслэх бүтээх

8

Гоо сайхны илэрхий -лэл

Өөрийн сэтгэгдлээс урган гарсан мэдрэмж санаагаа өнгө, цэг толбо, зураас, дүрс ашиглан зурах, барих, нугалах, хайчлах, наах аргаар төрөл бүрийн материалаар бүтээл хийх.

Хүрээлэн буй орчин болон байгаль, бодит байдлаас мэдэрч өнгө, цэг толбо, зураас, дүрс ашиглан зурах, барих, нугалах, хайчлах, наах аргаар төрөл бүрийн материалаар бүтээл хийх.

Хүрээлэн буй орчин, амьдралаас бодит байдлаас хүртэж зохиомжийн хэрэгслүүд ашиглан зурах, барих, нугалах, хайчлах, наах, холбох, хуйлах аргаар төрөл бүрийн материалаар бүтээл хийх. Бүтээл хийхдээ заавар зураг ашиглах.


Цаас, баримлын шавар, байгалийн материал, зохиомжийн хэрэгслүүдийг ашиглан сэтгэгдлээс урган гарсан мэдрэмж санаагаа илэрхийлэх. Зарим төрөлд хоѐр ба гурван хэмжээст бүтээл хийх, тайлбарлах.

Хүрээлэн буй орчин болон байгальд хийсэн ажиглалтаас урган гарсан мэдрэмж, санааг илэрхийлэх. Зарим төрөлд хоѐр ба гурван хэмжээст урлагийн бүтээл хийх.

Хүрээлэн буй орчин, амьдралаас бий болсон хувь хүний мэдрэмж санааг илэрхийлэх хоѐр ба гурван хэмжээст урлагийн бүтээл зохиох, хийх

Соѐлын үнэт зүйл

Хадны зурагтай танилцах, ярилцах. Ардын урлагийн бүтээл таних, мэдэх, зурах. Өөрийн болон бусдын зураг бүтээл тайлбарлах.

Ардын урлагийн бүтээл (хоѐр зурвасаар дагнаасалж зурах) хийх. Цэцэг навчин хээ таних, мэдэх, зурах. Хүүхдэд зориулсан зураг бүтээлтэй танилцах, тайлбарлах.

Ардын урлагийн бүтээл (зурвас ялган дагнааслах) хийх. Эвэр угалз таних, мэдэх, зурах. Монголын зураачдын уран зурагтай танилцах, унших.

IV-V анги

4 дүгээр анги 5 дугаар анги


Зохиомжийн хэрэгсэл тэдгээрийг ашиглан зурах дүрслэх зохион бүтээх арга барил эзэмших

Эсрэг өнгө таних, нэрлэх, дүрслэх. Үндсэн, үүсмэл, дулаан ба хүйтэн, эсрэг өнгийн зохицох байдлаар сонгох, дүрслэх түүнийгээ бүтээлээрээ харуулах. Цэг толбоор хийсэн бүтээл болон хүрээлэн буй орчны зүйл (зураг бүтээл) байгальд хийсэн ажиглалттай холбон тайлбарлах. Зураасаар дүрслэх (Араг зураг ашиглан амьтан зурах) дүрслэх. Дүрсийн өнгө төрх, хэлбэрийг сонгох. Хавтгай дүрсүүдийг хувиргах, гурван хэмжээст бүтээл хийх. Геометрийн энгийн биетийн дэлгээс байгуулах. Хүрээлэн буй орчин урлагийн бүтээл бусад зүйлсийг бүрдүүлж буй биетүүдийг таньж нэрлэх. Эдлэлийн хэмжээ, харьцааг оновчтой сонгох, эд юмсын бүрдэл хэсгийг мэдэх ойлгох, загварчлах. Энгийн биетүүдийг өрөх, угсрах байдлаар бүтээц үүсгэх, загварчлах. Янз бүрийн биетээр техникийн загвар

Монгол зургийн өнгө, бэлгэдэл утга, хоорондоо зохицох байдлаар нь сонгох. Зураг бүтээлийг цэг толбоор (цэглэх, толболон цэг толбо, дүрс, дүрслэл үүсгэх) чимэглэх. Цэг толбоор орон зайн үүсгэн дүрслэх. Зураасаар (араг зураг ашиглан хүн зурах) дүрслэх. Дүрс ашиглан янз бүрийн чимэглэлийн бүтээл хийх. Хүрээлэн буй орчин эд зүйл юмсын ерөнхий төрхийг дүрсээр төлөөлүүлэн ойлгох, илэрхийлэх. Геометрийн энгийн биетүүд бүтээх, нэмэх хасах аргаар загварчлах. Биетээр эд зүйлс зохион бүтээх, чимэглэх. Эд зүйлсийн хэлбэр хэмжээ олон хувилбараар зохиож зурах, унших Техникийн загвар,биет бүтээл хийх , сайжруулах.

9

зохион бүтээх. Оѐдол эсгүүрийн багаж хэрэгсэл, энгийн гар оѐдлоор оѐх, товч хадах. Энгийн орц найрлагатай зууш бэлтгэх Ажил мэргэжлийн талаарх ойлголттой болох.

Жижиг эдлэлийн зохион бүтээлт (эсгэх, оѐх) хийх. Энгийн орц найрлагатай зууш бэлтгэх. Ажил мэргэжлийн талаарх ойлголттой болох.

Гоо сайхны илэрхий-лэл

Хүрээлэн буй орчин, байгалиас хүртэж зурах дүрслэх бүтээх

Сонирхол, туршлагад тулгуурлан бодит байдлаас мэдэрч зохиомжийн хэрэгсэл, ашиглан хоѐр ба гурван хэмжээст урлагийн бүтээл хийх. Төрөл бүрийн биетээр загвар бүтээх.

Хэрэгцээ, сонирхол, туршлагад тулгуурлан бодит байдлаас мэдэрч зохиомжийн хэрэгсэл, зарчим ашиглан хоѐр ба гурван хэмжээст урлагийн бүтээл зохиох, хийх.


Сонирхол, туршлагаас бий болсон мэдрэмж, санааг илэрхийлэх хоѐр ба гурван хэмжээст урлагийн бүтээл зохиох, хийх.

Хэрэгцээ, сонирхол, туршлагаас бий болсон мэдрэмж санааг илэрхийлэх хоѐр ба гурван хэмжээст урлагийн бүтээл зохиох, хийх.

Соёлын үнэт зүйл

Дүрслэх урлагийн төрөл зүйл зохиомжтой танилцах, ярилцах

Ардын урлагийн бүтээл (хоѐроос дээш өнгөөр дагнааслан зурах) Хамар угалз таних мэдэх, зурах. Монгол зургийн арга барилаас суралцах. Монголын болон гадаадын уран зургаас мэдэх, таних, унших.

Монгол зургийн өнгө зохицлыг ойлгох, мэдэх. Ардын урлагийн бүтээлээс суралцах. Геометрийн дүрсийн хээ угалз зурах. Монгол зургийн орон зайтай зурах аргыг ойлгох, мэдэх,зурах. Монголын болон гадаадын зураачдын уран зураг унших.

ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ТЕХНОЛОГИЙН ХИЧЭЭЛИЙН АГУУЛГЫН ХҮРЭЭ

НЭГДҮГЭЭР АНГИ

1.1. Урлагийн хэл 1.1.1. Дүрслэлийн хэрэглэгдэхүүнийг зөв ашиглах 1.1.2. Тосон харандааг зөв барьж, будаж сурах 1.1.3. Цэгээр зураг зурах 1.1.4. Дүрсийг толболох, зургийг толболон чимэглэх 1.1.5. Үндсэн таван дүрс 1.1.6. Зураасны төрлийг таних, нэрлэх, зурах (шулуун ба тахир зураас) 1.1.7. Будаж сурах ( усан будгаар) 1.1.8. Зураасны төрлөөс мэдэх, зурах 1.1.9. Үндсэн дүрсээр загвар бүтээх 1.1.10. Нэг ба олон өнгөөр зураг зурж харьцуулах 1.1.11. Зураасны төрөл ашиглан зурах 1.1.12. Үргэлжилсэн зураасаар зурах, дүрс зурах 1.1.13. Гүйцээж будах, ижил дүрсийг олж зурж будах

1.2 Гоо сайхны илэрхийлэл 1.2.1. Навчаар урлах 1.2.2. Өөрөө зохиож зурах 1.2.3. Баримал урлах 1.2.4. Дугуй дүрсээр зурах

10

1.2.5. Хавтгай дүрсээр наамал хийх 1.2.6. Өөрт таалагддаг цэцэг, навч зурах 1.2.7. Цаасан чимэглэл хийх 1.2.8. Дуртай амьтнаа зурах 1.2.9. Тоглоом хийж тоглох 1.2.10. Өөрийн төсөөллөөр шувуу зурах 1.2.11. Дүрс эвлүүлэх амьтан бүтээх 1.2.12. Өөрийгөө болон найзуудаа зурах 1.2.13. Дуртай өнгөөрөө наамал хийх 1.2.14. Мэндчилгээний загвар хийх 1.2.15. Цаас нугалж бүтээл хийх 1.2.16. Цаасаар бүтээл хийх 1.2.17. Дүрсийг олшруулан будах 1.2.18. Амьтны загвар хийх 1.2.19. Загварчлал бүтээх 1.2.20. Шүлгийн агуулгыг зургаар илэрхийлэх 1.2.21. Цаас нугалж олон дүрс бүтээх 1.2.22. Машин бүтээх

1.3 Соёлын үнэт зүйл 1.3.1. Чагтан хээг баримлын шавраар барих

ХОЁРДУГААР АНГИ

2.1 Урлагийн хэл 2.1.1 Толбо, цэг, зураасаар бүтээл хийх 2.1.2 Хатуу цаасаар зураас үүсгэж зурах, цэцэг навч, өвсийг хялбар аргаар зурах 2.1.3 Үндсэн өнгөөр зурах 2.1.4 Өнгө үүсгэж хүрдэнд байрлуулах 2.1.5 Өнгө мэдэрч ашиглах 2.1.6 Үндсэн ба үүсмэл өнгүүдийг хольж бүтээл хийх 2.1.7 Нийлмэл дүрсүүдээр бүтээл хийх 2.1.8 Усан будаг, тосон харандаагаар зурах 2.1.9 Махир зураасаар зурах 2.1.10 Махир зураасаар зурах аргыг давтах 2.1.11 Олон дүрс ашиглаж сурах

2.2 Гоо сайхны илэрхийлэл 2.2.1. Өвс ургамлаар бүтээл хийх. Навч өвсөн наамал 2.2.2. Цаасаар дүрс бүтээх 2.2.3. Цаас хуйлж, тэнийлгэж бүтээл хийх 2.2.4. Хүүхэлдэй хийх 2.2.5. Аав ээж, ах дүү, садан төрлөө зурах 2.2.6. Цаас нугалж дүрс үүсгэх 2.2.7. Цаасаар хөдөлгөөнт бүтээл хийх 2.2.8. Хөдөлгөөнт тоглоом тоглох 2.2.9. Баримал барих. 2.2.10. Баримлын шавраар урлах 2.2.11. Баримлын шавраар амьтан бүтээх 2.2.12. Төрөл бүрийн материалаар наамал хийх 2.2.13. Төрөл бүрийн материалаар бүтээл хийх 2.2.14. Уншсан зүйлийнхээ агуулгыг зургаар илэрхийлэх 2.2.15. Цаасаар хөдөлгөөнт тоглоом хийж тоглох 2.2.16. Чулуугаар урлах 2.2.17. Амьтан зурж сурах 2.2.18. Цацаг, цэцэг хийх 2.2.19. Хүүхэлдэйн киноны баатрыг зурах 2.2.20. Хуванцар дээр зураг зурах

11

2.3.Соёлын үнэт зүйл 2.3.1. Хоѐр зурвасаар дагнааслан зурах 2.3.2. Эвэр угалз 2.3.3. Чулуун дээр зурах 2.3.4. Зураасаар хээ зохиох

ГУРАВДУГААР АНГИ

3.1 Урлагийн хэл: 3.1.1. Толболон зурах 3.1.2. Ургамлыг хялбар аргаар зурах 3.1.3. Хавтгай дүрсээр загвар хийх 3.1.4. Хатуу цаас ашиглан зураасаар дүрслэх 3.1.5. Тэгш хэмтэй загвар хийх 3.1.6. Хатуу цаасаар дардас гарган олшруулах 3.1.7. Энгийн биетүүдээр загвар бүтээх 3.1.8. Амьтны зан авирыг цэг толбо, зураасаар илэрхийлэх 3.1.9. Үндсэн өнгийг цагаантай хольж зураг зурах 3.1.10. Нэг ба хоѐр өнгөөр дагнааслах 3.1.11. Дулаан хүйтэн өнгө мэдэх, зурах 3.1.12. Энгийн биетүүдийг баримлаар бүтээх 3.1.13. Будгаар санамсаргүй дүрс үүсгэн зураг зурах

3.2 Гоо сайхны илэрхийлэл 3.2.1 Байгалийн материал ашиглан бүтээл хийх 3.2.2 Хөдөлгөөнт тоглоом хийх 3.2.3 Хатуу цаас хэлбэржүүлэн дүрс бүтээх 3.2.4 Хүүхдийн зураг зурж будах 3.2.5 Цаас нугалж дүрс бүтээх 3.2.6 Даавуу болон сувсан чимэглэл хийх 3.2.7 Мэндчилгээний хөдөлгөөнт загвар хийх 3.2.8 Үйл явдал илэрхийлсэн баримал хийх 3.2.9 Гялгар цаасан дээр зураг зурах 3.2.10 Зургийн дагуу тоглоом хийх 3.2.11 Заавар зураг харж нугалаас хийх 3.2.12 Утас ашиглан загвар хийх 3.2.13 Үлгэрийн дүрийг зургаар илэрхийлэх 3.2.14 Утас ашиглан чимэглэл хийх 3.2.15 Янз бүрийн материалаар бүтээл хийх

3.3 Соёлын үнэт зүйл 3.3.1 Цэцэг навчин хээ урлах 3.3.2 Ч.Цогбаяр “Хургачин охин” 3.3.3 Ардын урлагийн бүтээлтэй танилцах 3.3.4 Монголын зураачдын уран зураг унших 3.3.5 Уран зураг унших

ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИ 4.1 Урлагийн хэл

4.1.1 Тэгш ба тэгш бус хэмийн ялгаа онцлогийг зураг дүрслэлээр илэрхийлэх 4.1.2 Эсрэг өнгийн онцлогийг мэдэх, зөв ашиглах 4.1.3 Нэг төвт зураг зурах 4.1.4 Зураасан зураг зурах

4.2 Гоо сайхны илэрхийлэл 4.2.1 Тосон харандаагаар зурах 4.2.2 Мал амьтан зурах 4.2.3 Араг зураг ашиглан амьтан зурах 4.2.4 Зохиолоос сэдэвлэн зурах 4.2.5 Өөрийн бодлоо зургаар илэрхийлэх

12

4.2.6 Цаас нугалан уран дүрслэл үүсгэн урах. 4.2.7 Баримал урлах 4.2.8 Баримлын шавраар бүтээл хийх 4.2.9 Хавтгай дүрсээр тоглоом хий 4.2.10 Эд юмсын бүрдэл хэсгийг өөрчилж загварчлах 4.2.11 Биетийн дэлгээс байгуулах 4.2.12 Төрөл бүрийн биетээр загвар бүтээх 4.2.13 Цаасны үүсэл, болон бүтээл хийх 4.2.14 Цаасаар гурван хэмжээст бүтээл хийх 4.2.15 Гар оѐдлын багаж хэрэгслүүдтэй танилцах, хөших, шидэх оѐдлоор оѐж сурах 4.2.16 Жижиг эдлэл хийх, чимэглэх 4.2.17 Товч ашиглан бүтээл хийх 4.2.18 Техникийн загвар зохион бүтээх /Нисэх онгоц, машины загвар/ 4.2.19 Энгийн цахилгаан хэрэгслүүд ашиглах 4.2.20 Ажил мэргэжлийн талаар ойлгож мэдэх

4.3 Соёлын үнэт зүйл 4.3.1 Монголын дүрслэх урлагийн түүхээс 4.3.2 Монголын зураачдын уран зураг унших

ТАВДУГААР АНГИ 5.1 Урлагийн хэл

5.1.1 Дүрслэх урлагийн төрөл зүйлээс мэдэх 5.1.2 Цэг толбоор чимэглэн зурах 5.1.3 Энгийн биетүүд бүтээх 5.1.4 Цилиндр, конус биетийн хэлбэрийг загвар бүтээх

5.2 Гоо сайхны илэрхийлэл 5.2.1 Тосон харандаагаар зурах 5.2.2 Амьтны хөдөлгөөн зурах 5.2.3 Гол дүр нь морь байх зураг зурах 5.2.4 Байгалийн материал ашиглан бүтээл хийх 5.2.5 Цаасаар чимэглэлийн бүтээл хийх 5.2.6 Энгийн аргаар алслалттай зураг зурах 5.2.7 Оюуны зураглал хийх 5.2.8 Цаасан зуурмагаар бүтээл хийх 5.2.9 Хүний толгой зурах 5.2.10 Араг зураг ашиглан хүн зурах 5.2.11 Даавуун уут хийх 5.2.12 Хөнгөн зууш, хачиртай талх, амин дэмээр баялаг салат хийх 5.2.13 Хаягдал материал ашиглан бүтээл хийх 5.2.14 Техникийн загвар бүтээх 5.2.15 Энгийн гар оѐдлоор оѐж сурах

5.3 Соёлын үнэт зүйл 5.3.1 Г.Жааханхүү “Дэлгэрэх” уран зураг унших 5.3.2 Монгол зургийн өнгө зохицол, бэлгэдэл ашиглах 5.3.3 Задгай зохиомжийн аргаар зурах 5.3.4 Монгол зургийн аргаар чимэглэл хийх 5.3.5 Геометрийн дүрсийн хээ угалз зурах 5.3.6 Монгол зураачдын уран зураг унших 5.3.7 Давтамжтай зураг дүрслэл хийх 5.3.8 Монгол зургийг орон зайтай зурах 5.3.9 Уран зураг унших 5.3.10 Өнцөглөсөн зохиомжийн аргаар зурах

13

АРГА ЗҮЙН ЗӨВЛӨМЖ – ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ТЕХНОЛОГИ 1 ДҮГЭЭР АНГИ Хүрэх үр дүн:

Мэдрэх, хүлээн авах:

Бүтээлийг сонирхон харах, ажиглах

Хувь хүний сэтгэгдлээс урган гарсан мэдрэмж санаагаа бусадтай хуваалцах Бүтээх, гүйцэтгэх:

Өөрийн сэтгэгдлээс урган гарсан мэдрэмж санаагаа илэрхийлэх хоѐр ба гурван хэмжээст бүтээл хийх

Бүтээлийн онцлог шаардлагад нийцүүлэн материал, багаж хэрэгсэл сонгож ашиглах

Хувь хүний ойлголтыг илэрхийлэхийн тулд урлагийн бүтээл дэх зохиомжийн хэрэгслүүдийг (өнгө, цэг, толбо, зураас, дүрс, биет, харьцаа гэх мэт) ашиглах

Сэдвийн хүрээнд урлагийн бүтээл зурах бүтээхдээ зохиомжийн зарчмыг (тэгш ба тэгш бус хэм, хэмнэл, давтамж гэх мэт) ашиглан зохиомжийн талаарх ойлголтоо харуулах

Бүтээлч эрэл хайгуул хийх:

Өөрийн бүтээлийн болон бүтээх арга барил, материалтай холбоотой хувь хүний бодол төсөөлөө тайлбарлах

Өөрийн болон бусдын бүтээлийг өөрийн бодол төсөөлөөр тайлбарлах, ярилцах

Хам сэдэв

Суралцахуйн зорилт

Хичээлийн арга зүй

Сурах үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн

Урл

аги

йн х

эл

Зорилт: Сургалтын хэрэглэгдэхүүнийг зөв ашиглан хэвших, дүрслэлийн хэрэгслийг ашиглан зураг зурах.

Дүрслэлийн хэрэглэгдэхүү-нийг зөв ашиглах


Зургийн дэвтэр зөв байрлуулж, балын харандаа зөв барьж зурах. Баллуурыг нэг чиглэлд татаж баллуурдах.

Дэвтэр, балын ба эсгий бал, баллуур

Бүтээх, гүйцэтгэх:

-Дөрвөлжин гурвалжин дүрсийг хэвтээ, босоо, ташуу чиглэлд зураасалж зурах. -Дугуй дүрсийг эсгий балаар зурааслах дасгал хийх.


Эсгий бал гэж ямар балыг хэлдэг талаар өөрсдийн төсөөллийг яриулах, зурах, будах. -Зургийн дэвтрийг хэрхэн байрлуулж тавихад зөв зурж, будахад хялбар байгаа талаар ярилцана.

Тосон харандааг зөв барьж, будаж сурах


-Шохойн харандааг дотор нь хуурай шохойн, тосон шохойн, лааны тосон гэж гурав ангилдаг талаар мэдэх. -Тосон харандааг зөв барих. Эдгээр харандаагаар зурсан зурагтай танилцаж ярилцах. - Казинен ба цаасны цавуугаар бэхжүүлэхийг мэдэх, ашиглах.

Балын ба тосон харандаа, шугам, цавуу, шохойн харандааны гурван төрлийг үзүүлсэн бодит ба зурагт үзүүлэн, Бүтээх,

гүйцэтгэх:

-Дүрсийг тосон харандаагаар заасан чиглэлийн дагуу будах. -Өөрт таалагдсан дүрсийг зургийн дэвтэрт зурж тосон харандаагаар зураас давуулахгүй, дутаахгүй будах.


-Ямар ямар харандаа байдаг, юугаараа ялгаатай болох талаар ярилцах. Ямар харандаа зураас сайхан гаргадаг болохыг мэдэх.

14

Цэгээр зураг зурах


-“Хавтгай дээр үзүүртэй зүйлээр хатгахад үүссэн мөрийг цэг гэж болно.” гэсэн ойлголт авна. -Цэг гэдгийг ойлгохын тулд сурагчид дэвтэртээ цэгүүд үүсгэнэ. Цэгүүдээр дүрс үүсгэн ярилцана.

Зургийн дэвтэр, харандаа, баллуур, тосон харандаа, эсгий бал


-Дэгдээхий, гөлөг, цэцэг зэргээс сонгон зурж будна. -Цэгээр болон зураасаар зурах нь ямар ялгаатай байгаа талаар ярилцана.


-Бүтээлээ бусдад тайлбарлан ярилцах. -Цэгээр өөр юу зурж болох талаар ярилцана.

Дүрсийг толболох, зургийг толболон чимэглэх


-“Цэгийн хэмжээнээс давж томорсныг толбо гэнэ.“ гэсэн ойлголтыг бүтээл хийх явцад ойлгосон байна. -Толботой амьтдыг нэрлүүлэн ярилцана.

Зургийн дэвтэр, харандаа, тосон харандаа, эсгийн бал, цаасны цавуу, баллуур, казинен


-Багшийн бэлтгэж өгсөн анааш, гөлөг зэрэг амьтдын дүрсийг эсгий бал, үзгэн бал, бийр, толбологч ашиглан толболон зурах. -Тосон харандаагаар зурсан сурагчид зургаа казинен эсвэл цаасны цавуугаар бэхжүүлэх.


Толбо гэж юу вэ? гэдгийг сурагчид өөрийн бодлоор илэрхийлэх. (Толбо нь цэгээс том гэдэг дээр санал нэгдэнэ.) Сурагчдын бүтээл хийх толбо нь ихэвчлэн дугуй ба зууван дугуй хэлбэртэй байна.

Үндсэн таван дүрс


-Үндсэн 5 дүрсийг таних, нэрлэх, тоолох. -Ам дөрвөлжин, гонзгой дөрвөлжин, дугуй, зууван дугуй, гурвалжин дүрс үүсгэх аргуудтай танилцана.

Тосон харандаа, цаасны цавуу, эсгий бал, чулуу, савх мод, өнгийн цаас, хайч, үндсэн дүрсийг харуулсан үзүүлэн.


-Ам дөрвөлжин, дугуй, гурвалжин, зууван дугуй, гонзгой дөрвөлжин дүрсүүдийг нэрлэх. -Чулуу, савх мод, харандаа, цаас, хайч ашиглан дүрс үүсгэн турших. Үүсгэсэн дүрсээ нэрлэж ярилцана. -Дуртай дүрсээ сонгон тосон харандаагаар зурж, будах. -Будсан дүрсээ цаасны цавуугаар бэхжүүлэх. -Өгсөн зурагт ямар дүрс байгааг нэрлэх, харьцуулах.


-Үндсэн дүрсийг биеттэй нь харьцуулан ярилцаж ялгааг гаргах. -Зурагт орсон үндсэн дүрсүүдийг нэрлэж тоолно.

Зураасны төрлийг таних, нэрлэх, зурах \ шулуун ба тахир зураас\


-Өөрийн дуртай өнгийн тосон харандаа, эсгий бал ашиглан тахир зураас үүсгэх. -Шулуун зураасаар тахир зураас үүсгэж болох талаар ярилцах. Дадлагын ажил хийх. -Шулуун болон тахир зураасыг

Эсгий бал, тосон харандаа, харандаа, баллуур, зураасуудыг үзүүлсэн зурагт үзүүлэн

15

таньж нэрлэх хэрэглэж чаддаг болох.


-Сурагчид өөрийн мэдэх зураасыг дэвтэрт үүсгэн зурах. -Хүүхэд бүрийн зурсан зураас өөр байгаа талаар ярилцана. - Зураас нь урт, богино, өргөн, нарийн байж болно. -Шулуун ба тахир зураас бүхий зураг зурах будах.


-Шулуун зураас гэж ямар зураасыг хэлэх вэ? гэдгийг мэдэх хэрэглэх. -Тахир зураас хэрхэн үүсгэж болох талаар ярилцана. Тахир зураас таних хэрэглэх. -Шулуун зураасаар тахир зураас үүсгэн зурах.

Будаж сурах ( усан будгаар)


-Бийр нь үс, бэхэлгээ, иш гэсэн хэсгээс бүтдэг. -Усан будгаар ажиллаж байгаа тохиолдолд бийрээ хэрхэн зөв сонгох талаар ярилцана. -Бийрний үснээс 5-6 хуруу зайтай бичгийн барилтаар барина.

Усан будаг, бийр, устай сав, нойтон алчуур, будгийн нийлүүр


-Будгийн нийлүүрийн хонхорт будгаа бага зэрэг түрхээд, дээрээс нь ус дусааж будгаа дэвтээж найруулна. - Будгийн усыг хэрхэн тохируулан найруулах талаар зөвлөгөө өгнө. -Бийрээ чанга дарахгүйгээр нэг зүгт татаж нэгэн жигд ам дөрвөлжин, гурвалжин, дугуй дүрсүүдийг будах. - Өөрийн дуртай улирлын тэнгэр газрыг зурж усан будгаар жигд будна.


-Бийрний төрөл, будгийн нийлүүр, усан будаг, гуаш гэх мэт будгийн хэрэгслийг таньж ялгах. - Бийрний үсийг арзайлгахгүй хэрхэн зөв хадгалах талаар ярилцана. - Будахад юуг анхаарах талаар ярилцах.

Зураасны төрлөөс мэдэх, зурах


-Шулуун зураасыг зэс ба төмөр, ноосон утсаар төлөөлүүлнэ. Шулуун зураасыг нумруулан нуман зураас үүсгэх аргатай танилцуулна. -Нуман зураасны байрлуулалтаас долгион зураасыг гаргаж ирэх.

Эсгий бал, өнгийн цаас, хайч, цавуу, зурагт үзүүлэн, сурах бичиг, ноосон утас, зэс утас Бүтээх,

гүйцэтгэх:

-Нуман ба долгион зураас оролцсон ямар дүрс байдаг талаар ярилцана. Жишээ нь: нум сум, могой, дов толгод, усны долгио, мандаж буй нар гэх мэт. Нуман зураасыг дэвтэрт эсгий балаар зурна. Навч болон бөмбөлөг зурж будна. Ноосон ба зэс утсаар долгион зураас үүсгэн ярилцах. Юутай

16

төстэй байна вэ? Долгион ба нуман зураасыг хослуулан зураг зурж ярилцах.


-Сурагчдын дүрсэлсэн төрөл бүрийн зураас ямар зураас вэ? Нэрлэх. - Шулуун зураасаар нуман зураас, нуман зураасаар долгион зураас үүсгэж болох талаар ярилцаж туршилт хийх.

Үндсэн дүрсээр загвар бүтээх


-Ам дөрвөлжин гэж ямар дүрсийг хэлдэг вэ? Ам дөрвөлжин гонзгой дөрвөлжин ямар ялгаатай вэ? -Дүрс тус бүрийг тайлбарлан ярилцана. -Үндсэн дүрсүүдийг зурж, хайчилж бэлтгэх.

Үндсэн дүрсүүдийг өрөх аргаар янз бүрийн загвар хийсэн зурагт үзүүүлэн, харандаа, хайч, цавуу өнгийн цаас, зургийн дэвтэр


-Үндсэн дүрсээр хийсэн машиныг ажиглан ямар дүрс хэдэн ширхэг орсон талаар ярилцана. - 15x8 см цаасаар автобусны их биемйг хийнэ. -Автобусанд дугуй хийнэ. -Зорчигч болон жолоочийг цагаан цаасан дээр зурж наана. -Загварыг чимэглэх. -Загварыг бусаддаа тайлбарлах. -Сансарын хөлөг, шумбагч онгоц, галт тэрэгнээс сонгон хийнэ.


Үндсэн дүрсүүдийн талаар өмнөх мэдлэгээ сэргээн ярилцах.

Нэг ба олон өнгөөр зураг зурж харьцуулах


-Нэг ба гурван өнгөөр зурсан зургийг харьцуулан ярилцах. -Тосон харандаагаар зурсан тохиолдолд цавуугаар бэхжүүлэх.

Зурагт үзүүлэн, тосон болон шохойн харандаа, цаасны цавуу. Бүтээх,

гүйцэтгэх:

-Нэг өнгийн харандаа авч зураг зурна. -Багш зургийг хэрхэн зурж болох талаар зурагт үзүүлэн бэлдсэн байна. - Нэг өнгөөр зурсан зургуудыг өнгөөр нь бүлэглэнэ. Зурсан зургийн өнгө бүгд ижил байгаа эсэх талаар ярилцах. - Гурван өнгөөр зурахад өөрийн дуртай өнгийг ашиглаж болно.


-Хөх, улаан, шар өнгийн тосон харандааг хэрэглэнэ. Эдгээр гурван өнгийн аль нэгийг ашиглан юу зурж болох талаар ярилцана. -Нэг өнгөөр зурсан зургаас олон өнгөтэй зураг илүү сайхан харагддаг гэдгийг мэдрүүлэх.

Зураасны төрөл ашиглан зурах


-Зураг зурахын өмнө зурах гэж буй зүйлийнхээ талаар ярилцах. -Энэ цэцгүүдэд ямар зурааснууд орсон байгааг нэрлэх, хаана ургадаг ямар өнгөтэй, ямар үнэртэй талаар ярилцана. -Мөн байшинг ажиглан шулуун,

Төрөл бүрийн цэцэгний зурагт үзүүлэн, эсгий бал, тосон харандаа, балын харандаа, усан будаг, усны сав,

17

тахир зураас хаана орсонг нэрлэнэ. бийр, нойтон алчуур Эсгий бал, балын харандаа, баллуур, тосон харандаа


-Ээдрээт яргуй, сараана, айргана цэцэг, байшингийн нэгийг сонгон зурна. -Зурсан зургаа будаж гүйцээх. -Эсгий бал болон тосон харандаа ашиглан хүрээ зураас хийх.


Зурсан зурагт ямар зураас орсон, байшин зурахад үндсэн дүрсээс ямар дүрс орж байгааг ярилцах.

Үргэлжилсэн зураасаар зурах, дүрс зурах


Үргэлжилсэн зураасаар зурсан зургийг ажиглан ярилцана.


-Сурагчид өөрийн сонирхсон дүрсээ тосон харандаа, эсгий бал ашиглан зурна. - Дүрсээ тойруулан үргэлжилсэн зураасаар зурах ба зураас давхардуулахгүй байна. -Мөн эхлэх цэгийг заавал тэмдэглэнэ.


Сурагчид үргэлжилсэн зураасаар зурсан зургаа сольж дүрс хүрэх замыг олж тоглох.

Гүйцээж будах, ижил дүрсийг олж зурж будах


Дэгдээхий болон шувуу ямар өнгөтэй байдаг талаар ярилцана.


Өөрийн сонирхсон шувууг дэвтэртээ хуулж зураад будах.


Зургийг хуулж зурахад бэрхшээлтэй зүйл байсан эсэх талаар ярилцана.

Гоо с

айхны

ил

эрхий

лэл

Зорилт: Байгалийн материал, баримлын шавар, үндсэн дүрс ашиглан бүтээл хийх, өнгө цэг толбо, зураас, дүрс ашиглан зураг зурж тайлбарлан ярилцах.

Навчаар урлах


Байгаль орчинд байгаа юмсыг ажиглан нэрлэх. Намрын улирал бусад улирлаас юугаараа ялгаатай, навч яагаад намар унадаг талаар таамаглал дэвшүүлэн ярилцана. -Унасан навчийг ашиглан юу хийж болох талаар ярилцах.

Модны навч, цавуу, хайч өнгийн цаас, скоч


-Модны унасан навч түүнэ. Модноос навч таслахгүй. -Түүсэн навчаа том жижгээр нь ялгаж тавина. -Навч ашиглан загас, туулай гэх мэт амьтны наамал хийж ангидаа үзэсгэлэн гаргах.


Хийсэн бүтээлээ бусдад тайлбарлан ярилцах. Навчин наамлаа скочдож хадгалах.

Өөрөө зохиож зурах


Зургийг юун дээр зурж болдог талаар ярилцах. -Цаас, чулуу, талбай, баримлын шавар гэх мэт олон зүйл дээр зурж болдог талаар ярилцана. Ямар хэрэглэгдэхүүн ашиглан зурах сонирхолтой байгаа талаар ярилцаж хэрэглэгдэхүүнээ сонгоно.

Зургийн дэвтэр, тосон харандаа, цаасны цавуу (юун дээр ямар будгийн хэрэгсэл ашиглан зурах

18


-Өөрийн сонирхсон зургаа зурж, будна. -Зурсан зургаа ажиглан дутуу зүйлсийг гүйцээх.

гэж байгаагаа урьдчилан төлөвлөж зургийн хэрэгслээ бэлдэнэ.)


Бүтээлээ бусад найз нөхдөдөө тайлбарлан ярих.

Баримал урлах


Баримлын шавраар урлахад материал багажаа бэлдсэн байна. Ямар хэлбэрт оруулж болох талаар ярилцана.

Баримлын шавар, зүсэгч, доор тавих хулдаас буюу хатуу цаас, устай сав, нойтон алчуур


-Баримлын шавраар ажиллахаас өмнө гараа норгох. (гараа норгосон үед гарт баримлын шавар наалддаггүй) -Баримлын шавраа зөөлрүүлнэ. -Баримлын шавраа бөөрөнхийлөн, хавтгайлан, цувьж жижиг хэсэг болгоод гол дүрсэн ( алим, жимс, үсэг ба дүрс зэрэг сонирхсон зүйл) дээрээ нэмэлт ба хасалт хийх аргаар баримлаа барина. - Баримлын шаврын хэв ашиглах бүтээл хийх.


-Баримлын шавартай ажиллах арга болох цувих, бөөрөнхийлөх, хавтгайлах, хэвлэх аргыг таньдаг болно.

Дугуй дүрсээр зурах


Дугуй дүрсийг ажиглаж уг дүрсээр ямар зураг зурж болох талаар ярилцах.

Зургийн дэвтэр, харандаа, баллуур, усан будаг, нийлүүр, устай сав, бийр, нойтон алчуур, тосон харандаа, эсгий бал


-Дугуй дүрсийг ашиглан цэцэг зурж ярилцах. -Дэвтэрт дугуй дүрс зурна. -Дугуй дүрсэн дээр цэг, толбо, зураас нэмж өөр ямар бүтээл хийж болох талаар ярилцаж зурна.


Хийсэн бүтээлээ бусдадаа тайлбарлан ярилцах.

Хавтгай дүрсээр наамал хийх


Гурвалжин, дөрвөлжин, гонзгой дөрвөлжин дүрсүүдийг хайчилж бэлтгэнэ.

Зургийн дэвтэр, өнгийн цаас, харандаа, шугам, цаасны цавуу, хайч, эсгий бал, байгалийн зураг


-Зураг дээрх дүрсүүдийг ажиглан нэрлэнэ. -Дүрс ашиглан гэр болон байшинг байгалийн зураг дээр наана. -Гонзгой, дөрвөлжин ба гурвалжингаар гэрийн хана, унийг дүрслэнэ. -Гэрийн яндан, хаалга, бүслүүр, байшингийн хаалга, цонх яндан зэргийг гүйцээн зурах буюу наана.


Гэр, байшин наахад ямар дүрс орсонг нэрлэнэ. Өөрийн аргаар орчин бүрдүүлж зурж, нааж болно.

Өөрт таалагддаг цэцэг, навч


Анги танхимд байгаа цэцгийг нэрлэх , ямар өнгө, хэлбэртэй болох талаар ярилцах.

Зургийн дэвтэр, балын харандаа,

19

зурах


-Өөрийн хамгийн сайн мэддэг цэцэг навчийг харандаагаар дүрсэлнэ. (Баллуурыг аль болох бага хэрэглэх. ) - Цэцэг будах өнгөө сонгож будгийн нийлүүрт усаа тохируулан найруулна. - Цэцгээ жигд будаж орчин бүрдүүлнэ. -Эсгий балаар хүрээ зураас хийнэ.

баллуур, устай сав, бийр, усан будаг, нойтон алчуур, эсгий бал


Өөрийн мэддэг цэцгийн нэр, өнгө, навч нь ямар хэлбэртэй, хаана ургадаг талаар ярилцах. Мөн зурсан бүтээлээ бусдадаа тайлбарлан ярилцах.

Цаасан чимэглэл хийх


Туузан цаасаар юу хийж болох талаар бодож ярилцана. Туузан цаасаар хийсэн сурагчдын бүтээлтэй танилцах. -Туузан цаасаар бүтээл хийж сурах.

Өнгийн туузан цаас, цаасны цавуу, өнгийн цаас, хайч.


-12х2 см хэмжээтэй 18 ширхэг туузан цаас бэлтгэнэ. - Хоѐр өөр өнгийн цаасны үзүүрийг давхарлан наана. - Хоѐр цаасыг сүлжиж наана. - Туузан цаасаа тэгшхэн барьж сүлжээ үүсгэн наана. Туузан цаасан алим хийх: -Туузан цаасыг дугуйруулан наана. Хоѐр, гурав дахь туузан цаасыг дугуй хэлбэрт оруулан наахад алимны дүрс үүснэ. -Ногоон өнгийн цаасаар навч хийж чимэглэнэ.


Туузан цаасыг сүлжих явцад ямар бэрхшээл тулгарсан талаар ярилцана. Туузан цаасыг бөмбөлөг хэлбэрт оруулахад жижиг шаарыг ашиглан цаасаа нааж дараа нь шаарыг хагалах байдлаар хийж болно.

Дуртай амьтнаа зурах


Өөрийн хамгийн сайн мэддэг амьтны талаар ярилцах. Сурагчдын зурсан амьтдыг ажиглан ярилцах.

Зургийн дэвтэр, балын харандаа, баллуур, устай сав, бийр, усан будаг, нойтон алчуур


-Амьтны дүрс харандаагаар гаргана. - Усан будаг ашиглан будна. -Будсан зургаа эсгий балаар хүрээлэх.


Өөрийн зурсан зургаа бусдадаа тайлбарлан ярилцана. Бусад сурагчдын зургаас юугаараа онцлог болохыг тоочин ярьж болно.

Тоглоом хийж тоглох


-Эрвээхийний талаар мэддэг дуу шүлгээ уншаарай. - Эрвээхий хаана амьдардаг юугаар хооллодог талаар ярилцана. -Хайчтай ажиллах аюулгүй ажиллагааны дүрмийг баримтална.

Өнгийн цаас, харандаа, цаасны цавуу, эсгий бал, тосон харандаа


-Өнгийн цаасыг эрвээхийний хэлбэрт оруулан дүрслэн хайчлана. -Далавчийг өөрийн хүссэнээр зурж чимэглэнэ. -Эрвээхийг дундуур нь нугалж далавчийг зурагт үзүүлсний дагуу хөдөлгөх цаасыг наана.

20


Эрвээхийний далавчийг хөдөлгөхийн тулд яаж хийвэл болох талаар тунгаан бодож зөв хувилбарыг сонгоно.

Өөрийн төсөөллөөр шувуу зурах


-Өөрсдийн хамгийн сайн мэддэг шувуудын талаар ярилцах. -Монгол оронд өвөлждөг шувуу, нүүдэлж ирдэг шувууд, хамгийн хайртай шувууныхаа гадаад шинж байдлыг ярилцана. -Сурах бичигт байгаа дэгдээхий болон шувууг ажиглана.

Зургийн дэвтэр харандаа баллуур, усан будаг, бийр, гуаш, устай сав, нойтон алчуур, эсгий бал


-Хамгийн сайн мэддэг дэгдээхий буюу шувуугаа харандаагаар дүрслэн усан будаг, гуаш ашиглан будна. -Дэгдээхий болон шувуу зурахдаа зүг зүгт харсан байдлаар болон хөдөлгөөнтэй зурахыг анхаарах. - Эсгий балаар хүрээлнэ.


-Зурсан шувуугаа найз болон бусад хүмүүст тайлбарлан ярилцах. -Шувууны талаар мэддэг шүлгээ уншиж сонирхуулах.

Дүрс эвлүүлэх амьтан бүтээх


Дөрвөлжин гурвалжин дүрсийг ашиглан ямар амьтан бүтээж болох талаар төсөөлөн бодож ярилцана.

Өнгийн цаас, хайч, цавуу, харандаа


-Дүрсүүдийг зурж хайчлан бэлтгэх. (бэлэн дүрсүүдийг өрж амьтан бүтээх) -Дөрвөлжин цаас хоѐр ширхгийг бэлтгээд суурь цаасан дээрээ наана. -Ам дөрвөлжин цаасыг дөрвөн тэнцүү нугалж, нугалаасны дагуу хайчилна. -Хайчилсан цаасаар үхрийн чих, сүүл, хөл хийж наана. -Өнгийн цаасаар үхрийн эвэр, нүд, хамар наана. -Гурвалжин дүрсийг эвлүүлж гөлөг хийнэ.


Бүтээсэн амьтнаа орчин бүрдүүлэн баяжуулан зурах, наах. Бусаддаа тайлбарлан ярилцах

Өөрийгөө болон найзуудаа зурах


-Өөрийн хамгийн сайн найзынхаа талаар ярилцах. Миний найзын хийх дуртай зүйл, дуртай өнгө, дуртай хоол гэх мэт. -Үе тэнгийн найзуудынхаа зурсан бүтээлтэй танилцан ярилцах. Зургийг багш ажиглуулан өөрт төрсөн сэтгэгдлийг яриулна.

Усан будаг, будгийн нийлүүр, устай сав, бийр, эсгий бал.


-Өөрийн хамгийн сайн найзыг зургийн хавтгайн төв хэсэгт байрлуулна. - Зурсан найзыгаа тойруулан оюуны зураглалын цацаргах аргыг ашиглан дуртай зүйлсийг зургаар илэрхийлнэ. -Багш зургийн гүйцэтгэлийг анхааран дутуу зүйлсийг гүйцээлгэн бүтээл болоход анхаарах.


-Зурсан зургаа бусад найз нартаа тайлбарлан ярих. - Зурсан зургаараа үзэсгэлэн гаргах.

21

Дуртай өнгөөрөө наамал хийх


Сурагчдын дуртай өнгийг нэрлүүлэн дуртай өнгөөр нь хос болгон суулгана.

Хатуу цаас, ам дөрвөлжин өнгийн цаас, цавуу, хайч, тосон харандаа


-Дуртай өнгөө ашиглан дарцаг зурах, наах үйл ажиллагаа хийнэ. -Дуртай өнгөө сонгон авч нугалаад нэг хэсгийг нь цавуудна. -Нугалсан цаасанд дарцагны савх модыг хавчуулаад нийлүүлэн наана. -Дарцгийг ямарч хэлбэр дүрс гарган хайчилж болно. -Дарцган дээрээ тосон харандаа ашиглан нэмэлт зураасаар чимэглэж болно.


Хийсэн дарцгаараа ангиа чимэглэж болно.

Мэндчилгээний загвар хийх


Хайртай аав, ээж, найз нөхдөдөө баярын мэндчилгээ хэрхэн хүргэдэг талаар ярилцана.

Өнгийн цаас, хайч, цавуу, харандаа, усан будаг, гуаш,бийр


Мэндчилгээ хийх цаасаа нугалж бэлтгэнэ. Өөрийн хүссэн дүрсээ хайчилна. Хайчилсан дүрсээ нугалсан цаасан дээрээ нааж чимэглэнэ.


Хамгийн сайхан /өөрийн мэдэх/ үгүүдээр мэндчилгээ бичнэ.

Цаас нугалж бүтээл хийх


Багшийн бэлтгэсэн зурагт үзүүлэн болон заавартай танилцах. Өөрийн хийх бүтээлийг сонгох.

Өнгийн цаас, цавуу, харандаа, баллуур, эсгийн бал, багшийн зурагт үзүүлэн


-Ижил хэмжээтэй ам дөрвөлжин цаас бэлтгэх. -Бэлтгэсэн цаасыг зааврын дагуу 2-3 цэцэг навч, эрвээхий нугалж бүтээл хийх. -Хийсэн бүтээлийг эсгий бал ашиглан нэмэлт чимэглэл хийнэ.


Бэлэн болсон бүтээлүүдийг багшийн зааврын дагуу зохиомж үүсгэн нааж хамтын бүтээл болгоно.

Цаасаар бүтээл хийх


Ам дөрвөлжин цаасыг урах, хайчлах байдлаар хэрхэн хялбар дүрс үүсгэж болох талаар ярилцана.

Өнгийн цаас, хайч, цавуу, харандаа, баллуур, эсгийн бал, үлгэрийн баатрын зураг


-Ам дөрвөлжин цаасыг голоор нь нугална. -Битүү талд нь лийр, алим, загас, цэцэг гэх мэт зүйлээс сонгон зурж тэмдэглэн хайчилна. Бөмбөлөг хайчилж бяцхан ном хийх: -Ам дөрвөлжин цаасыг голоор нугална. -Бөмбөлөг зураад хайчилна. -Хайчилсан бөмбөлөгөө дэлгэхэд хоѐр бөмбөлөг үүснэ. -Дахин өөр өнгийн цаас нугалж бөмбөлөг зурж хайчилж бүх бөмбөлгөө нийлүүлэн нааж дуртай хүүхэлдэйн баатруудын зургийг наан ном хийнэ.

22


Эсгий бал болон өнгийн цаас ашиглан бүтээлийг чимэглэх Бүтээлийг хэрхэн хийсэн талаараа тайлбарлан ярих.

Дүрсийг олшруулан будах


-Сурагчдыг дуртай өнгөөр нь, эсвэл дуртай дүрсээр гэх мэтээр таван гишүүнтэй баг болгон хуваасан байна. -Хичээлийн хэрэгслийг бүрэн хангаж бүтээл хийхэд бэлэн болгох. Дүрсийг ямар аргаар үүсгэж болох талаар ярилцана. Жишээ нь: зурах, хайчлах гэх мэт. -Нугалах аргаар дүрс үүсгэж болох талаар ярилцах.

Тосон харандаа, эсгий бал, ам дөрвөлжин хэмжээтэй \ 23х23\ цагаан цаас


-Цаасыг нугалуулах. (Ямарч нугалаа үүсгэж болно.)Аль болох олон нугалуулах тал дээр багш анхаарах. -Нугалсан цаасыг дэлгэн ямар дүрс үүссэн талаар ярилцана. -Үүссэн дүрс бүрийг багаараа хамтран будах бөгөөд адил өнгө нэг дор оруулахгүй будуулах талаар анхаарна.


-Бүтээл хийж дууссаны дараа баг бүрийн дүрсийг нэрлүүлж хэдэн өнгө ашигласан нэрлүүлэх. - Хэд хэдэн дүрсийг нийлүүлэн ажиглан ямар нэг зүйлтэй төстэй байгаа эсэх талаар ярилцах.

Амьтны загвар хийх


Цаасан аяга ашиглан ямар бүтээл хийж болох талаар ярилцана.

Цаасан аяга, гуаш, будгийн нийлүүр, өнгийн цаас, хайч, цавуу


-Цаасан аяганы гадна талыг хар гуашаар будна. -Аяганы амсрыг хайчлан цэцгийн дэлбээ мэт болгон эргүүлж амсрыг будна. -Нүд, хамар амыг өнгийн цаас ашиглан наана.


Наймаалж хаана амьдардаг талаар ярилцана.

Загварчлал бүтээх


Зууван дугуй, гонзгой дөрвөлжин дүрс ашиглан хүний загвар хэрхэн бүтээж болох талаар ярилцана.

Өнгийн цаас, хайч, цавуу, эсгий бал


-Зууван дугуй дүрс хайчлан хүний толгой гаргана. -Нүд, амыг мөн дүрс ашиглан наана. -Дөрвөлжин дүрсийг нааш цаас нугалж хөл гар болгон наана.


Хийсэн бүтээлээ баяжуулж хүү, охин болгон тууз, зангиа зэргийг цаасаар нугалж чимэглэж болно.

Шүлгийн агуулгыг зургаар илэрхийлэх


Хамгийн сайн мэддэг унших дуртай шүлгээ багш болон ангийнхаа найз нарт уншиж сонирхуулах. Энэ шүлгээ зургаар илэрхийл гэвэл хэрхэн илэрхийлэх вэ? Ярилцах.

Тосон харандаа, зургийн дэвтэр, сурах бичиг


-Миний дээл, зараа шүлгийг унших. -Сурагчдын бүтээлтэй танилцаж ярилцах. - Өөрт таалагдсан шүлгийн агуулгыг

23

зургаар илэхийлэн зурна. -Зурсан зургаа тосон харандаагаар зурж баяжуулна.


Зурсан зургаа шүлгийнхээ агуулгатай харьцуулан бусдадаа тайлбарлан ярих.

Цаас нугалж олон дүрс бүтээх


Ам дөрвөлжин цаасыг нугалж юу хийж болох талаар сурагчдын бүтээл дээр ярилцах. Өөрийн хийх бүтээлийг сонгох.

Өнгийн цаас, хайч,харандаа, цавуу


-Ижил хэмжээтэй ам дөрвөлжин цаас бэлтгэх. -Бэлтгэсэн цаасыг зааврын дагуу 2-3 нугалж бүтээл хийх. -Хийсэн бүтээлийг эсгий бал ашиглан нэмэлт чимэглэл хийнэ.


Бэлэн болсон бүтээлүүдийг зохиомж үүсгэн наана.

Машин бүтээх


Цаасаар машин бүтээж болох талаар ярилцаж, хийх аргатай танилцана.

Өнгийн цаас, хайч, цавуу, эсгий бал Бүтээх,

гүйцэтгэх:

-Машиныхаа өнгийг сонгон цаасаа бэлдэж дундуур нь нугалан өөрт таалагддаг машинаа зурж хайчилна. -Битүү хэсгийг хайчлахгүй байхыг анхаарах шаардлагатай. -Машины цонх хаалга зэргийг өнгийн цаас, эсгий бал ашиглан дүрсэлнэ.


Бүтээсэн машиндаа багаараа орчин бүрдүүлж “Замын хөдөлгөөнд соѐлтой оролцъѐ” сэдвээр тоглох.

Соѐ

лы

н ү

нэт

зүйл

с

Зорилт: Ардын урлагийн бүтээлийг таних, нэрлэх, баримлын шавраар барих.

Чагтан хээг баримлын шавраар барих


Чагтан хээ гэж ямар хээг хэлдэг талаар мэдэх.

Баримлын шавар, зүсэгч, доор тавих хулдаас буюу хатуу цаас, устай сав, нойтон алчуур, чагтан хээг үзүүлсэн зурагт үзүүлэн


-Чагтан хээг зурагт үзүүлэнгээс ажиглан ярилцах. Чагтан хээний бүтэц нь босоо хэвтээ чиглэлд давхцсан хоѐр зурвас зүйлээс бүтсэн байдаг. -Сурах бичигт байгаа гурван хэлбэр бүхий чагтан хээг ажиглан ярилцана. - Баримлын шавраа цувих аргаар бэлтгэнэ. -Бэлэн болсон баримлын шавраа чагтална.


Чагтан хээнээс өөр ямар хээ мэддэг талаар ярилцаж баримлаар барина.

Багшийн өгөх санамж:

Мэдрэх, хүлээн авах: Сурагчдыг зураг зурахын өмнө юу зурах гэж байгаа талаар ярилцаж төсөөлөн бодуулах нь зурах хүслийг улам өдөөж өгдөг. Хичээлийг сонирхолтой болгохын тулд дуу хөгжмийн хичээлтэй холбон дуу сонсгож болно. Жишээ нь: Зургийн хичээл... Өөрийн аргаар бүтээл

24

хийх явцад материалыг сурагч өөрөө сонгох ба багш зөв буруу гэсэн ойлголт өгөхгүй. Танхимын сургалтаас гадна ангийн ажлаар лааны тосон харандаагаар цементэн талбай дээр зурах дадлагын ажил хийлгэж болно. Цэцэг навч, өвс ургамал болон бусад зүйлийг ажиглан өөрт таалагдсаныг зурах. Байгалийн материалаар бүтээл хийх явцад танхимын бус хичээл зохион байгуулж унасан навч мөчир зэргийг түүх, байгалийг ажиглах, түүсэн навч яагаад өөр өнгөтэй байгаа талаар ярилцаж болно. Бүтээх, гүйцэтгэх: -Дэвтрийг 35°-45° налуу чиглэлд байрлуулах. Балын харандааны үзүүр ямар байх талаар санамж өгнө. Харандаа, тосон харандаа ба бийрийг эрхий ба дунд хуруун дээрээ тогтоон долоовор хуруугаар дарж барихад анхаарах. -Харандааг хатуу (Н), зөөлөн (В) балтай гэж ангилдаг. Нэгдүгээр ангийн сурагчдад 2В, 3В харандаа тохиромжтой. -Балын харандаа болон эсгий балаар босоо, ташуу, хэвтээ, дугуй чиглэлд дүрсийг хүрээ давуулахгүй, дутаахгүй зурааслах нь сурагчдыг цэгцтэй цэвэр нямбай болгоход тустай. -Зураасаар сурагчид юу илэрхийлж болохыг хийсвэр байдлаар зуруулж өөрсдөөр нь тайлбарлуулахад сонирхолтой зүйл ярьж, энэ нь зураасыг тогтооход хялбар болдог. -Үйл ажиллагааны явцад аюулгүй ажиллагааны дүрмийг тайлбарлан ярилцах. Хайчийг зөв дамжуулах, зураасны дагуу хайчлах чадварт суралцуулна. -Усан будгаар будах явцад хит их устай эсвэл усгүй будгаар будах явдал сурагчдад маш их тохиолддог. Усыг хэрхэн тохируулах, будгийн нийлүүр ашиглаж хэвшүүлэхэд багш анхаарах шаардлагатай. Усан будгаар будахдаа бийрээ аль болох хоѐр тийш нь татахгүй нэг зүгт будах аргыг анхаарна. Сурагчид ус болон бийрээ цэвэрлэх, орчиндоо цэвэр ажиллах, нойтон болон хуурай алчуурыг тогтмол хэрэглэж сурах. - Зураг зурах явцад баллуурыг аль болох бага хэрэглүүлэх, баллуурыг сонгохдоо хэт зөөлөн биш, бас хэтэрхий хатуу биш баллуурыг сонгон өнцөг, ирмэг гарган засвал зураас арилгахад тохиромжтой. Их баллуурдсан зургийн хавтгайг усан будгаар будах явцад цаас үрчийх, ус нэвтрэх зэрэг ажиллахад төвөгтэй болдог. -Багш хичээл бүрийн онцлогт тохируулан хэрэглэгдэхүүнийг бэлдэх. Агуулгатай холбоотой үзүүлэн таниулах материалыг тогтмол хэрэглэнэ. Байгалийн материал цуглуулах ажлыг анги хамт олноор аялал хийж, байгальтай зөв зохистой харьцаж, байгалиа хайрлан хамгаалах төлөвшил олгоно. - Баримлын шавраар ажиллаж байгаа тохиолдолд сурагчдын гарыг норгох нь баримлын шавар гарт наалдахгүй байх давуу талтай. - Бүтээл хийхэд хэд хэдэн хувилбар бүхий зурагт үзүүлэн бэлтгэх. Цаасан урлал болон зарим сайтыг ашиглаж болно. Жишээ нь: /http://www.origami-resource-center.com, http://search.tb.ask.com./ www.galleryart.mn -Багш сурагчдад аль болох өөрөө ойлгох, учрыг олох оролдлого хийх хугацаа гаргаж өгөх. Хүүхэд өөрийнхөөрөө харж, сэтгэдэг учраас багш тэр зүйл тийм байх ѐстой, тийм өнгөтэй байх ѐстой гэсэн ойлголт өгөхгүй. -Өөрийн болон бусдын бүтээлийг өөрийн төсөөллөөр тайлбарлахад багш сурагчийн онцлогт тохирсон дээд, дунд, доод түвшний асуултуудыг урьдчилан бэлтгэсэн байна. Асуулт асуухад Блүм таксономийн ангиллыг ашиглана. Мөн өөрийн хийсэн бүтээлээрээ бахархах, бусдын бүтээлийг хүндлэх зэрэг аргад суралцуулна. -Дадлагын ажлын сэдэв, сонгож хийх материалыг сурагчдаар өөрсдөөр нь сонгуулбал хийх бүтээл нь үр дүнтэй болдог. Сургалтыг үр дүнтэй болгож идэвхжүүлэхийн тулд тухайн нөхцөлд тохирох бүтээлч аргуудыг хэрэглэх. - Сурагчид зургийн хавтгайд зурах зүйлээ хэтэрхий жижиг эсвэл том зурдаг. Тиймээс зургийн хавтгайд зургаа зөв байрлуулан зурахад багш анхаарч ажиллах шаардлагатай. - Багш сурагчдын түвшинд тохирсон зурах, бүтээх, харьцуулан жиших, хувиргах, сонсоод зурах, уншаад зурах, гүйцээж зурах, схем зураг уншаад бүтээх, будах, наах, хайчлах зэрэг дасгал даалгавар боловсруулан ажиллуулж болно. - Зурах, бүтээх чадвар нь сайн сурагчдад ахисан түвшингийн даалгавар өгч цааш ахиулан хөгжүүлэх шаардлагатай. - Хүүхдийн зурсан зургийг багш ба бусад хүмүүс шүүмжлэх шаардлагагүй. Хүүхэд өөрийн ойлголтоо зургаар шууд илэрхийлдэг. Зурсан зурагт шүүмж ирэх тутам сурагчдад зурж чадахгүй гэсэн ойлголт төрж зураг зураг сонирхол нь буурдаг.

http://www.galleryart.mn/

25

Бүтээлч эрэл хайгуул хийх: -Хэрэглэгдэхүүнийг ариг гамтай хэрэглэх, хадгалах, бохирдсон хэсгийг цэвэрлэж сургах. Будаг, бийрийг угааж цэвэрлэж хэвшүүлэх. -Хийсэн бүтээлээ бусдад тайлбарлан ярилцах, явцад багш дэмжлэг өгөх, удирдан чиглүүлэх. -Бүтээлийг хэрхэн зөв цэвэр хадгалах,хамгаалах талаар зөвлөгөө өгөх -Мөн тухайн хичээлд эцэг эхчүүдийг татан оролцуулах, бүтээлүүдийг үзүүлж болно.

Явцын үнэлгээ - Сурагчдын бүтээлээр ба бүтээлийн гүйцэтгэлийн ахицаар үнэлнэ. Бүтээлийн үзэсгэлэн тогтмол гаргана. Бага насны сурагчид өөрийн урласан бүтээлээ ойр дотны хүндээ \эцэг эх, ах эгч, дүү\ үзүүлэх их дуртай байдаг тул бүтээлийг байнга самбарт байрлуулахаас гадна гэрт нь өгч явуулах. Бүтээлийн үзэсгэлэн гаргах үедээ хүмүүсийг хамруулан үзүүлж, бүтээсэн бүтээлийн тухай тайлбарлан яриулах. - Бүтээх үйлийн гүйцэтгэл, зурах бүтээх чадвар, турших, ургуулах, төсөөлөх, сэтгэх бодох чадвар, өмнөх мэдлэг дээр тулгуурлан шинэ мэдлэгийг баяжуулан бүтээл хийж буй байдал, өөрийн болон бусдын бүтээлд хандах хандлага, зэргийг харгалзан үнэлэх боломжтой.

АРГА ЗҮЙН ЗӨВЛӨМЖ – ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ТЕХНОЛОГИ 2 ДУГААР АНГИ

Хүрэх үр дүн: Мэдрэх, хүлээн авах:

Эргэн тойрон дахь зүйл болон байгальд хийсэн ажиглалтаас урган гарсан мэдрэмж,санааг хуваалцах

Бүтээх- гүйцэтгэх:

Эргэн тойрон дахь зүйл болон байгальд хийсэн ажиглалтаас урган гарсан мэдрэмж, санааг илэрхийлэх хоѐр ба гурван талт урлагийн бүтээл зохиох, хийх


Хувь хүний ойлголтыг илэрхийлэхийн тулд урлагийн бүтээл дэх зохиомжийн хэрэгслүүдийг /өнгө, цэг, толбо, зураас, дүрс, биет, харьцаа гэх мэт/ ашиглах

Сэдвийн хүрээнд урлагийн бүтээл зурах бүтээхдээ зохиомжийн зарчмыг /тэгш ба тэгш бус хэм, хэмнэл, давтамж гэх мэт/ ашиглан зохиомжийн талаарх ойлголтоо харуулах


Эргэн тойрон байгалаас санаа авч бүтээлдээ ашиглах, санаагаа хэрэгжүүлэх арга барил,материалын талаарх ойлголтоо тайлбарлах

Хам

сэдэв Суралцахуйн

зорилт Хичээлийн

арга зүй Сурах үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн

Зорилт: Махир зураас таньж мэдэх,зурах, өнгийн тухай онолын анхны мэдлэгийг олж авах, өнгө ашиглаж бүтээл хийх, дүрс эвлүүлэх өрөх, угсарч бүтээх, дүрслэх, зурах, барих, наах, нугалах арга барилд суралцах.

Ур

лаги

йн

хэл

Толбо, цэг, зураасаар бүтээл хийх


Энгийн хялбар аргаар зураг зурах аргад суралцана. Хурууны өндгөөр дүрс үүсгэж зураг зурна.

Усан будаг, гуаш, будгийн нийлүүр, устай

сав, бийр, харандаа,

нойтон алчуур, зургийн дэвтэр


-Будгийн нийлүүрт өнгө сонгон будгийг өтгөн найруулна. -Хуруундаа будаг түрхэж толбон дүрс үүсгэх. -Толболон дүрс үүсгэхдээ дэвтрийн талбайд байрлалыг тохируулах. -Толболон үүсгэсэн зурагтаа цэг, зураасаар нэмэлт дүрслэл хийж цох, эрвээхий, цэцэг, үхэр зэрэг амьтдын зураг бүтээнэ.

26

-Сурагчдын гарын будгийг байнга цэвэрлүүлж байна.


Бүтээлийн үзэсгэлэн гаргана. Өөрийн болон бусдын бүтээлд үнэлгээ өгөх.

Толболон зурах арга нь ямар санагдсан тухай ярилцаж болно.

Хатуу цаасаар зураас үүсгэж зурах, цэцэг навч, өвсийг хялбар аргаар зурах


1-2 см-ийн өргөнтэй 7-10см-ын урттай хатуу цаасыг сурагчдын тоогоор бэлтгэнэ. Байгалийн юмс олон янзын зураас үүсгэсэн байгааг ойлгон ухаарах. Хүрээлэн буй байгаль орчин өвс, цэцэг, ургамал ажиглах, төсөөлөн бодох. Хатуу цаасны ирмэгээр хэрхэн зурж дүрслэхийг ургуулан бодох, ярилцах.

1-2 см-ийн өргөнтэй хатуу

цаас, усан будаг, гуаш, бийр, устай сав,

зургийн дэвтэр, будгийн нийлүүр, нойтон алчуур,

харандаа, баллуур


-Будгийн нийлүүрт будгаа өтгөвтөр найруулах. - Хатуу цаасны ирмэгийг будаж буй эсэхийг анхаарах. -Хатуу цаасыг цэцгийн дэлбээ буюу навчны хэлбэр үүсгэн бариад ирмэг талыг будаж зургийн дэвтэр дээр дардас гарган дүрс үүсгэх. -Цэцэг навчаа дардаслан зураад будаж болно. - Зурганд гурваас доошгүй өнгө хэрэглэнэ.


Бүтээл дээрээ ярилцана. Бүтээлээ хувирган өөрчилж болохыг турших.

Үндсэн өнгөөр зурах


1.Хөх, улаан, шар \ХУШ\ өнгийг танин мэдэх, нэрлэх.

Усан будаг, гуаш, бийр, харандаа, зургийн дэвтэр, үндсэн өнгийн хүрд, өнгийн цаас, устай сав, усан будгийн нийлүүр, нойтон алчуур


-Сурагчдаар өнгө нэрлүүлж самбарт бичнэ. Нэрлэсэн өнгүүдээс хөх, улаан шар өнгийг тэмдэглэнэ. Хөх, улаан, шар өнгийг ялган (өнгийн цаас ашиглан) өнгийн хүрдэнд байрлуулна. Үндсэн өнгөтэй дүрсүүдийг нэрлэх. Өөртөө таалагдсан өнгө сонгож будах.


Үндсэн өнгө гэж ямар өнгүүдийг хэлэх вэ? Хөх улаан шар өнгөтэй юмсыг нэрлэх. Оньсого таалцах.

Өнгө үүсгэж хүрдэнд байрлуулах


Үндсэн өнгө нэрлэх. Ямар өнгө мэддэгээ нэрлэх.

Сурагчдад тарааж өгөх зургаан өнгө бүхий хүрд, өнгийн цаас, хайч, цавуу, усан будаг, гуаш, бийр, устай сав, усан будгийн нийлүүр, нойтон алчуур


-Үндсэн өнгөөс ямар өнгө үүсч болохыг туршиж өнгө гаргана. (улаан + шар = улбар шар шар + хөх = ногоон улаан + хөх = нил ягаан) -Үндсэн ба үүсмэл өнгийг хүрдэнд байрлуулах. -Багшийн тарааж өгсөн 6 хуваасан дугуйд үндсэн гурван өнгийг хэрхэн байрлуулахыг шийднэ. -Үүсмэл өнгийг туршилтын дагуу ямар хоѐр өнгөөс үүссэнийг харгалзан

27

байрлуулна. -Үүсмэл өнгөтэй дүрсийг нэрлүүлэх, Сонгон зурж будах. -Сурагчид гар болон зургийн хэрэгслээ угааж цэвэрлэнэ.


Үндсэн ба үүсмэл өнгийн тухай ярилцана. Туршилтын үр дүнг дүгнэн ярилцах. Өөрийн сайн мэдэх өнгүүдийг нэрлэх. Өнгө холилдон өөр өнгө бий болдгийг ухаарч ойлгоно. Туршиж олон өнгө үүсгэж, нэрлэх хүсэл эрмэлзэл төрөх

Өнгө мэдэрч ашиглах


Өнгийн тухай өмнөх мэдлэг, чадвараа сэргээн санах. Өнгө оюун ухаан хөгжүүлдэг гэсэн зарчим баримталж, аль болох олон өнгөтэй зураг ашиглах.

Гуаш, усан будаг, бийр, будгийн нийлүүр, нойтон алчуур, устай сав, харандаа, баллуур


Туршилт хийх : -Хуруундаа үндсэн өнгөөс 2 өнгө сонгон холих аргаар үүсмэл өнгө үүсгэх. -Үндсэн ба үүсмэл өнгө ашиглан зурах дадлагын ажил хийх. -Өнгө үүсгэх арга ашиглахдаа үндсэн өнгөөс үүсмэл гурван өнгө гаргана. -Үндсэн ба үүсмэл өнгийг цагаан будагтай хольж өнгө үүсгэж болно. Үүсгэсэн өнгөөр будах.


Үндсэн ба үүссэн өнгийг харьцуулах. Туршилтын үр дүнг дүгнэн ярилцах.

Үндсэн ба үүсмэл өнгүүдийг хольж бүтээл хийх


-Үндсэн өнгийг нэрлэж, үүсмэл өнгө ямар өнгүүдээс бүтсэнийг ярилцаж сэргээн сануулах.

Усан будаг, гуаш, бийр, устай сав, будгийн нийлүүр, зургийн дэвтэр зэргийг будаг хольж найруулахад ашиглана. Нойтон алчуураар сурагчид будаг болсон гар болон ширээгээ цэвэрлэх.


Багаар ажиллаж болно. Багш сурагч бүрийн тоогоор дасгалын хуудсуудыг тараан өгч ажиллуулна. Дасгалын хуудас дээр сурагч бүр өнгө хольж будна. -шар+улаан+дахин нэг дусал улаан+дахин нэг дусал улаан -улаан+нэг дусал хөх+ дахин нэг дусал хөх+ дахин нэг дусал хөх -шар+ нэг дусал хөх+ нэг дусал хөх өнгийг нэмж хольж найруулахад өнгө хэрхэн хувирч байгааг турших, ажиглах, харьцуулан ярилцах -Үүссэн өнгүүдийг ашиглан зураг зурж будах.


Шар +улаан+дахин нэг дусал улаан + дахин нэг дусал улаан өнгийг нэмж найруулахад үүссэн өнгийн хувирлыг харьцуулан ярилцана. Сурагч бүрийн туршилтын үр дүнд үүссэн өнгө нь ижил хувирсан эсэхийг ярилцаж дүгнэлт хийнэ. Нэмж буй өнгө нь их бага хийснээс хамаарч өөр байгааг анзаарах. Үүсгэсэн өнгүүдээр зурж будах.

Нийлмэл Мэдрэх, Багажтай ажиллах аюулгүй өнгийн цаас,

28

дүрсүүдээр бүтээл хийх

хүлээн авах: ажиллагааны дүрэм баримтлахыг анхааруулна. Хавтгай дүрсийн тухай ярилцана. Бодит зүйлсийг хавтгай дүрстэй харьцуулан ойлгуулж болно.

хайч, цавуу, харандаа, зургийн дэвтэр


-Хавтгай дүрс ашиглан амьтан эд зүйлс бүтээнэ. -Бүтээсэн зүйлдээ орчин үүсгэнэ. -Бүтээлээсээ нийлмэл дүрсийг олж ярилцана. Нийлмэл дүрс, хавтгай дүрсийн төсөөтэй ба ялгаатай талыг ойлгуулах. -Бүтээлийг яриулахад анхаарна. -Гурваас дээш өнгийн цаас ашиглана. Жишээ нь:


Бүтээлээ тайлбарлах. Ниймэл дүрс гэж юуг хэлэх вэ? -Нийлмэл дүрс хэрхэн үүсгэхийг бодох, бүтээх

Усан будаг, тосон харандаагаар зурах


Усан будаг, тосон харандаагаар хослуулан зураг зурж будахад өөр хоорондоо уусаж өнгө үүсгэх эсэхийг туршиж үзэх.

Зургийн дэвтэр, усан будаг, гуаш, бийр, будгийн нийлүүр, устай сав, тосон харандаа, балан харандаа, баллуур


1.Будаг найруулахыг анхаарах. 2.Зургаа харандаагаар дүрслэх. 2.Сурах бичигт заасан шиг өнгө тохируулан будах. 3. Будсан дүрсүүдээ хүрээлж будна. 5.Дүрсээ хүрээлж зурааслахад анхаарах. 6.Усыг байнга солих сав бэлтгэх. Дээрх будгуудаар хослуулан будаж зурсан туршлага дээр суурилан өөрийн бодлоор зураг зурна.


Сурагчдын бүтээлүүд дээр ярилцах. Өөрийн болон бусдын бүтээлийг тайлбарлан ярилцах. Үнэлэх. Бүтээлийн тухай сэтгэгдлээ чөлөөтэй илэрхийлэх.

Махир зураасаар зурах


Махир зураас байгальд дүрслэгдсэнийг олж илрүүлэх. Махир зураасыг таньж нэрлэх, ялгах

Харандаа, өнгийн харандаа, баллуур, усан будаг, гуаш, бийр, будгийн нийлүүр, устай сав


Махир зураасыг харж таних, хээ янз бүрийн дүрс зурах. Махир зураасаар амьтан эд зүйл зурна.


Махир зураас яаж үүссэн байгааг ярилцах. Махир зураасыг өөр бусад зураастай харьцуулан жишиж, ялгааг таньж мэдэх. Махир зураасаар зурсан бүтээлээрээ үзэсгэлэн гаргах, тайлбарлан ярилцах. Бусдаас суралцах.

Үгээр тайлбарлах

гэх мэт.

29

Махир зураасаар зурах аргыг давтах


Махир зураасыг таньж мэдэх. Харандаа, өнгийн харандаа, усан будаг, гуаш, бийр, устай сав, баллуур


Махир зураас нь хоѐр шулуун зураасыг нуман зураасаар холбоход үүснэ. Жишээ нь: гэх мэтээр тайлбарлана.


Махир зураасаар зурсан амьтдын дүрсийг олж будах. Махир зураасыг өөр бусад зураастай харьцуулах.

Олон дүрс ашиглаж сурах


Аюулгүй ажиллагааны дүрмээ баримтална.

Өнгийн цаас, хайч, цавуу, будаг бийр, будгийн нийлүүр, устай сав, нойтон алчуур, зурагт үзүүлэн


-Хоѐр хэмжээст олон дүрс ашиглан өрж эвлүүлэн тоглоом бүтээнэ. -Зурах ба наах үйл ажиллагаагаар дүрсүүдийг үүсгэнэ. -Бие дааж зохион бүтээж болно.


Бүтээлээ тайлбарлах, бусдаас санаа авч суралцах. Шинэ санаа олох.

Го

о с

ай

хн

ы и

лэр

хи

йл

эл

Өвс ургамлаар бүтээл хийх, навч өвсөн наамал


Хүрээлэн буй орчноосоо байгалийн хаягдал материал түүх. Ангиараа материал цуглуулах аялал хийж болно.

Шилмүүс, өвс, дэрс, ургамлын навч гэх мэт Цавуу, скоч, баримлын шавар Бүтээх,

гүйцэтгэх:

-Өөрсдийн түүсэн өвс ургамал, модны навч, шилмүүсийн тоос шороог гэмтээхгүй цэвэрлэнэ. Цуглуулсан материалаар ямар амьтад хийж болохыг ярилцан багаар ажиллах. -Өвс, ургамлаар амьтад нааж хийх. - Хулгана, тогоруу, заан, болжмор, аалз зэрэг амьтдаас сонгож хийнэ. -Багаараа хамтарч хийсэн амьтдаа орчин бүрдүүлж болно. - Говийн нөхцөлд дэрс, таана, харгана, бударганы хаягдал ашиглаж болно.


Бүтээлээр ангидаа амьд байгалийн орчин бүрдүүлж чимэглэл хийж болно. Байгалийн материалаар өөр юу урлаж болохыг эрэлхийлэх.

Цаасаар дүрс бүтээх


Цаас ба даавуугаар хүрээлэн буй юмсыг загварчлан бүтээж болохыг мэдрэх.

Даавуу, өнгийн цаас, хайч, цавуу, харандаа


Цаасаар амьтны дүрс бүтээж орон зайтай загварт оруулах Мөн өөр ямар амьтны загвар хийж болохыг турших. Даавуу болон цаасаар гэр, уул, нар зэрэг дүрс хайчилж, зохиомжлон наана. Эд зүйлийн дүрсийг ажиглан тухайн зүйлийг даавуу хайчлан эвлүүлэн өрж наах.


Бүтээсэн зааныг өөр амьтан болгож хувирган өөрчлөх. Шинэ санаа олох

Цаас хуйлж, Мэдрэх, Цаасыг хэрхэн хуйлах ба тэнийлгэх Өнгийн цаас,

30

тэнийлгэж бүтээл хийх

хүлээн авах: тухай ярилцаж, турших Түүгээр ямар нэгэн бүтээл хийж болохыг ухаарах.

хайч, цавуу, скоч, бодит үзүүлэн, шугам, тууз Бүтээх,

гүйцэтгэх:

-Цаас хуйлах дадлагын ажил хийнэ. -Хуйлсан жижиг цаасаар бэлэг дурсгалын зүйл, чимэглэл наах. -Том цаас хуйлах хялбар аргад суралцаж, дохиур хийх (удирдаачийн болон хөдөлгөөнт дасгалын) - Нарийн урт цаасыг ташуу хуйлж цэцгийн иш хийх -Өнгийн цаас 2-3 ширхгийг нийлүүлэн нааж урт саваа хийх -Цаас хуйлах, тэнийлгэхэд гарах бэрхшээлийн талаар ярилцана. -Цаасыг жижиг хэсэг болгон хувааж хуйлан жааз болон бэлэг дурсгалын зүйл хийх.


Бүтээлээ тайлбарлан ярилцах. Бүтээл биеийн тамир, дуу хөгжмийн хичээлд ашиглах.

Хүүхэлдэй хийх Мэдрэх, хүлээн авах:

Хүүхэлдэй хийх зааврыг уншиж ойлгох.

Өнгийн цаас, харандаа, баллуур, хайч, цавуу, үдээсний машин, ноосон утас, шүр, шигтгээ


-Үлгэрийн баатрын зургийг сонгож, зурж бэлтгэх -Хуруундаа хийж тогтоох цаасыг хуйлах буюу хавтгайгаар нийлүүлж наах буюу үдээсний машинаар үдэж тогтоох -Бэлтгэсэн зургаа хуруунд хийж тогтоох цаасан дээрээ наах. -Ноосон утас, сувс, шигтгээ ашиглан чимэглэх.


- Бэлэн болсон бүтээлээр жүжигчилсэн тоглолт хийх

Аав ээж, ах дүү, садан төрлөө зурах


Гэр бүлийн зургийн цомгоор ангидаа үзэсгэлэн гаргах. Гэр бүлийн гишүүдээ ангийнхандаа танилцуулах.

Усан будаг, гуаш, бийр, будгийн нийлүүр, харандаа, баллуур, зургийн дэвтэр, устай сав Нойтон алчуур,


Гэр бүлийн гишүүд болон өөрийн дотно хамаатан саднаа зурах

1. Хэнийг зурахаа төлөвлөх 2. Төлөвлөсөн зургаа

харандаагаар зурах 3. Зургаа будах

Дүрсүүдийг хүрээлэн зурж тодруулах Ургийн модон дээр гэр бүлийн гишүүдээ зурах дадлагын ажил хийж болно.


Гэр бүлийн онцлогийг харуулсан зураг зурж болно. Бүтээлээ зургийн цомогтой харьцуулах, сайжруулах.

Цаас нугалж дүрс үүсгэх


Цаас нугалж дүрс бүтээж болохыг ярилцах.

Өнгийн цаас, хайч, цавуу, зурагт үзүүлэн Бүтээх,

гүйцэтгэх:

-Нугалах зүйлээ төлөвлөх. -Нугалаасыг хийх аргачлалыг харж ойлгон нугална. -Нугалж буй зүйлээ хувирган хийж болно.

31

Нугалж бүтээсэн дүрсээ баяжуулна.


Урлаж бүтээсэн зүйлээрээ үзэсгэлэн гаргана.

Цаасаар хөдөлгөөнт бүтээл хийх


Тоглох тоглоомоо өөрийн гараар урлаж болохыг сэдэлжүүлэх.

Өнгийн цаас, хайч, цавуу, балны пүрш эсвэл өнгийн бичгийн хавчаарыг ороож бэлдэж болно.


Сурах бичигт байгаа заавар аргачлалын дагуу бүтээнэ. Эрвээхий, шувуу зэрэг амьтдыг цаасаар 3-5 нугалж бүтээх. Суурийг баримлын шавраар хийх. Бэлэн болсон бүтээлээ суурин дээр пүршээр холбож хөдөлгөн тоглох


Бүтээлээр тоглож турших. Бүтээл төлөвлөсний дагуу болсон эсэхийг ярилцах. Засан сайжруулах, хувиргаж өөрчилж болох эсэхийг ярилцах.

Хөдөлгөөнт тоглоом тоглох


Цаасаар хийх хөдөлгөөнт тоглоомуудыг сурах бичигт заасан зааврын дагуу хийнэ.

Хайч, өнгийн цаас, цавуу, харандаа, утас, товч, цаасан таваг


Өнгийн цаас, товч, утас, цаасан таваг, хайч, цавуу ашиглан янз бүрийн амьтан хийж тоглох. Хийсэн бүтээлээ ашиглан холбогдолтой үлгэр, зохиолоор жүжигчилсэн тоглолт хийх.


Хөдөлгөөнт тоглоомыг хувирган өөрчилж, өөр загварын хөдөлгөөнт тоглоом хийж тоглох Бүтээлээ тайлбарлан ярилцах.

Баримал барих.


Хагас товгор баримал барих, баримлын бүрдэл хэсгүүдийг холбох аргаар баримал барих

Баримлын шавар, суурь, тасдагч, нойтон, алчуур, устай сав, чүдэнзний, “Миний хэнз хурга” дууны ая бичлэг


Баримлын шавраар таван хошуу мал барьж бүтээнэ.

1. Баримлын шавраар ажиллах аргаа сайжруулах.

2. Үйл явдал илэрхийлсэн байдлаар байрлуулж, ярилцах.

“Таван хөөрхөн” шүлгийг уран яруу унших


Д.Нацагдоржийн “Миний хэнз хурга” шүлгийг унших, дуулах Сурагчдын бүтээл дээр ярилцах.

Баримлын шавраар урлах


Баримлын шавраар урлах шинэ арга барилд суралцах.

Баримлын шавар, суурь, тасдагч, нойтон, алчуур, устай сав.


- Дадлагын ажлыг багаар болон хосоор ажиллахаар зохион байгуулж болно. Энгийн хялбар зургийг баг бүрт бэлтгэж өгнө. Бэлтгэсэн зургуудаас сурагчид сонгож болно. Зурагт тохируулан ямар өнгийн баримлын шавар хэрэглэхээ төлөвлөнө. Баримлын шаврыг жижиглэн бөөрөнхийлж зургийн дагуу өнгө тохируулан эгнүүлж наана.

32

Бүтээлдээ нэр өгөх. -Ямар аргаар баримал бүтээснээ ярилцах.


Баримлын шавраар барих аргуудыг харьцуулан жиших. Аль арга нь илүү сонирхолтой ба хялбар санагдсан бэ? Ярилцах. -Бусдаас суралцах, санаа авах, бахархан дууриах.

Баримлын шавраар амьтан бүтээх


Баримлыг юугаар хийдэг вэ? Яагаад? Асуудал дэвшүүлж ярилцаж сэдэлжүүлэх. Ямар баримал мэдэх вэ? Нэрлээрэй.

Баримлын шавар, баримлын шаврыг хооронд нь холбох хэрэгсэл болох мод ба үзүүртэй мод, устай сав, нойтон алчуур, амьтдын дуу чимээтэй бичлэг


Баримлын шавраар амьтад хийх -Шар шувууг хавтгайлах аргаар урлана. -Бөөрөнхийлөх, цувих, хавтгайлах зэрэг аргаар амьтны толгой, хөл болон бусад зүйлсийг хийж бэлтгэх. -Бэлдцүүдийг холбон нааж амьтны биеийг бүрдүүлэх аргаар хийнэ. Муур, яст мэлхий гэх мэт -Зарим хэсгүүдийг үзүүртэй зүйлээр хатгах буюу зурах зэргээр толбо хээ үүсгэх. -мөн амьтны хэлбэр дүрсийг гаргаж шууд барина.


-Амьтдад орчин бүрдүүлэн музейн үзмэр мэт байрлуулах. - Амьтдын ертөнцөөр аялах мэт сэтгэгдэл төрүүлэх үүднээс дуу чимээ, хөгжим сонсгох

Төрөл бүрийн материалаар наамал хийх


Номын хавчуурга хэрэглэж сурахын гол зорилго, ач холбогдлыг ойлгуулах.

Өнгийн цаас, сувс, хайч, цавуу, даавуун тууз, бичгийн хавчаар зэрэг орно. Олон янзын номын хавчуурганы зурагт үзүүлэнг бэлтгэх


Номын хавчуурга хийх аргуудад суралцана. 1.Цаасаар номын хавчуурга хийх: -Сонгосон зургаа зурж бэлтгэх. - Зурсан зураг дээрээ сонгосон материалаа өнгө тохируулан наах. -Сувс, товчоор чимэглэн нааж номын хавчуурга бэлэн болно. -номын хавчуургаа номонд бэхэлнэ. 2.Бичгийн хавчаараар жижигхэн авсаархан номын хавчаар хийнэ. Хавчаараа өнгийн тууз зангидаж, дээр нь товч, сувс нааж чимэглэнэ. Бэлэн болсон хавчаараар номын хуудасны завсар хавчуулна.


Аливаа зүйлийг олон янзын өнгө хэлбэр дүрстэй хийж болохыг ойлгох, хэрэглээг өөрөө бий болгож болохыг ухаарах. Номын хавчуургыг ашиглаж сурах, найз нөхдөдөө бэлэглэх зэрэг хэрэглээнд сургана.

Төрөл бүрийн материалаар бүтээл хийх


Бичгийн өнгийн хавчаараар бүтээл хийж болохыг сэдэлжүүлнэ.

Өнгийн цаас, өнгө бүрийн бичгийн хавчаар, хайч, цавуу,


Цаасны хавчаараар төрөл бүрийн чимэглэл хийх. Цаасны хавчаарыг өнгө тохируулан хэлхэж дүрс үүсгэн өнгийн цаасан

33

дээр наана. харандаа


Үүсгэсэн дүрс нь юу болохыг ярилцана. Түүнийг юунд ашиглаж болохыг эрэлхийлэх.

Уншсан зүйлийнхээ агуулгыг зургаар илэрхийлэх


Монгол хэлний хичээлээр болон хичээлээс гадуур уншиж байсан шүлэг эхийн тухай ярилцах.

Усан будаг, гуаш, бийр, будгийн нийлүүр, устай сав, зургийн дэвтэр, харандаа, баллуур урах хэрэгсэл болно. Нойтон алчуур нь цэвэрлэх хэрэгсэл, сэдэлжүүлэх үзүүлэн


-Уншсан эх, шүлгийн утга санааг илэрхийлсэн зураг зурах. Эхийн үйл явдлыг харуулсан зураг зурж жижиг ном хийх. 1. Үйл явдлын дарааллыг төлөвлөн харандаагаар дүрслэн зурах. 2. Зурсан дүрсээ усан будаг, гуашаар будах. 3. Бүх дүрсээ хүрээлэн тодруулах.


Бүтээлээ солилцож, бие биенээсээ суралцах. Үнэлэлт дүгнэлт хийх.

Цаасаар хөдөлгөөнт тоглоом хийж тоглох


Хөдөлгөөнтэй тоглоом хэрхэн хөдөлдгийг ажиглах ярилцах. Хөдөлгөөнт тоглоомын хэлбэр дүрс хөдөлгөөнд нөлөөлж байгааг илрүүлэх. Ухаарах.

Хайч, цавуу, өнгийн харандаа, эсгийн бал


Цаас ашиглан хөдөлгөөнт тоглоом хийж туршина. Сурагчид ямар тоглоом хийхээ сэдэж төлөвлөнө. Туулай, шувуу, дэгдээхий гэх мэт. Сурах бичигт үзүүлсний дагуу өнгийн цаас хайчилж бэлтгэнэ. Толгой хийх цаасан дээр амьтны нүд ам, хошуу зэргийг зурна. Цаасаар нааж болно. Их бие, толгой хийх цаасаа хуйлж үзүүр хэсгийг холбоно. Бүрдэл хэсгүүдийг холбон нааж цаасан тоглоомыг хөдөлгөх, өнхрүүлэх аргыг бодож олон тоглоно.


Дээрх аргаар хүн, амьтан, эд зүйлс хийж болохыг эрэлхийлнэ.

Чулуугаар урлах


Байгалийн чулуугаар бүтээл хийж болно.

Чулуу, баримлын шавар, чавганы яс Бүтээх,

гүйцэтгэх:

Чулуугаа угааж цэвэрлэнэ. Чулуугаар бүтээл хийхдээ хооронд нь баримлын шавраар нааж барьцалдуулж холбоно. Байгалийн чулуу эвлүүлж янз бүрийн амьтан, ургамал бүтээнэ.


Бүтээлээ тайлбарлан ярилцах, бүтээл гаргах.

Амьтан зурж сурах


Амьтны хөдөлгөөнийг савх ашиглан дүрсэлнэ. Амьтны хөдөлгөөнийг ажиглана.

Зургийн дэвтэр, усан будаг, гуаш, бийр, будгийн нийлүүр, устай сав, харандаа


-Өөрийн дуртай амьтны зургийг харандаагаар дүрслэх.

34

-Орчин нь ямар байхыг төсөөлөн бодож зурж дүрслэх. -Өнгө тохируулан будах. -Будсан дүрсүүдээ хүрээлж тодруулах.

баллуур


Зурсан амьтны хөдөлгөөнийг хувирган зурах. Амьтдын хэлбэр дүрс, хөдөлгөөнийг харьцуулах, дүгнэн ярилцах.

Цацаг, цэцэг хийх


Гялгар уутыг дахин ашиглаж болохыг сэдэлжүүлнэ. Багаж хэрэгслийн аюулгүй ажиллагааны дүрмийг мөрдүүлнэ.

Гялгар уут (цаас, даавуу), өнгийн цаас, хайч, скоч, бодит үзүүлэн


-Шулуун хайчлах аргаар юу хийж болох талаар ярилцах. - Цэцэг болон цацаг хэрхэн хийснийг ажиглах, ярилцах. -Гялгар уут эсвэл даавуу ашиглан цацаг хийж, дасгал хөдөлгөөн хийхдээ болон чимэглэл болгон ашиглах талаар ярилцана. -Цаасаар баглаа цэцэг хийх. Гялгар уут ашиглан цацаг, цэцгэн чимэглэл хийх


Бүтээлийг биеийн тамирын хичээл дээр хэрэглэж болохыг турших. Бүтээлээ хувирган өөрчилж өөр зүйл сэдэж хийх.

Хүүхэлдэйн киноны баатрыг зурах


Сурагчдын үзэх дуртай хүүхэлдэйн баатруудаас сэдэвлэн яриа өрнүүлж сэдэлжүүлэх

Усан будаг, гуаш, бийр, устай сав, будгийн нийлүүр, зургийн дэвтэр зэргийг будаг хольж найруулахад ашиглана.


Өөрсдийн үзэх дуртай хүүхэлдэйн киноны баатруудаас сонгон зурах. -Зурах баатраа хэрхэн зурахаа төлөвлөх. -Харандаагаар зурж дүрслэх. -Зурсан зургаа усан будаг болон гуашаар өнгө тохируулан будах.


“Хүүхэлдэйн баатруудын орон” нэртэй үзэсгэлэн гаргах.

Хуванцар дээр зураг зурах


Зургийн дэвтэр дээр зурахаас гадна өөр материал дээр зураг зурж болохыг үзүүлэн зургаар таниулах.

Хуванцар сав, усан будаг,гуаш, бийр, будгийн нийлүүр, зураас арилгагч (штрих), нойтон алчуур, устай сав


Ундааны хуванцар саван дээр зураг зурахаас өмнө цаасны цавууг гадаргуу дээр жигд түрхэнэ. Ингэснээр будаг тогтох болно. Сонирхолтой зураг зурах.


Бүтээлээ үзэгний сав, цэцгийн сав болгох зэргээр хэрэглээ болгох.

Зорилт: Ардын урлагийн хээ угалзтай танилцах, эртний чулуун дээр зурж байсан аргаас суралцах, уламжлалт өнгө будгийн арга барилаас суралцах

Со

ёл

ын

үн

эт з

үй

лс

Хоѐр зурвасаар дагнааслан зурах


Зураачид хээ угалзыг хэдэн өнгөөр хэрхэн дагнааслан ялгаж будсаныг ажиглаж, ярилцах. Дагнаасны талаар ойлголттой болох

Өнгийн дагнааслах арга харуулсан зурагт үзүүлэн гуаш, бийр, харандаа, устай


--Нэг ба хоѐр зурвасаар дагнаасалж будахыг үзүүлнэ.

35

-Нэг өнгөөр хоѐр зурвас дагнааслаж сурах -Нэг өнгөөр хоѐр зурвас дагнааслах дадлагын ажил хийнэ. Хоѐр зурвасыг дагнааслан будахдааэхлээд хүнд (ханасан) өнгөөр эхний зурвасыг будаж, хатсаны дараа хоѐр дахь зурвасыг хөнгөн өнгөөр будна. -Дагнааслахдаа зурвасын зураасыг давуулахгүй, дутаахгүй жигд будахад чиглүүлэх. Хүнд ба хөнгөн өнгийн тухай ярилцах.

сав, будгийн нийлүүр, харандаа, зургийн дэвтэр


Нэг ба хоѐр зурвасаар дагнааслан будах зураг зурна. Бусдаас суралцана.

Эвэр угалз Мэдрэх, хүлээн авах:

-Амьтдын эвэр ба янз бүрийн угалзыг харьцуулах -Эврийн зургийг хараад сурагчдад юу төсөөлөгдөж байгааг асууж, эвэр угалзтай төстэй байгааг олж тогтоон ярилцах. - Эвэр угалз хэрхэн үүссэн түүхтэй болохыг мэдэх.

Харандаа, баллуур, усан будаг, гуаш, бийр, будгийн нийлүүр, устай сав, нойтон алчуур, эвэр угалзыг таниулах зурагт үзүүлэн


Эвэр угалзыг юунд ашигладаг болохыг ярилцах -Эвэр угалз зурна. Эвэр угалзыг давхар зурааслана. Эхлээд дан зураасаар эвэр угалз зурна. Дараа нь давхарлан зурааслана. Монголчууд амьтны эврээс санаа авч эвэр угалз зохиож бий болгосон. Эвэр угалзыг олон дахин давтамжлан зурж гоѐл чимэглэлд ашигласаар ирснийг ойлгож зурах, суралцах.


Ангийн самбарыг бүтээлээрээн чимэглэх. Хүмүүс эвэр угалзыг хэрхэн хаана ашиглаж хэрэглээ болгодгийг ярилцах.

Чулуун дээр зурах


Эртний хадны зургийг харж юуг дүрсэлсэн болохыг таамаглан ярилцах. Юугаар зурсан бол ...

Угаасан чулуу, зураас арилгагч (штрих), шохойн ба лааны тосон харандаа, цавуу, нойтон алчуур гэх мэт. Эртний хадны зургуудыг харуулсан зурагт үзүүлэн


Зураг зурахад тохиромжтой мөлгөр хавтгай чулуу угааж бэлтгэсэн байна. -Чулуун дээр зураас арилгагч (штрих) болон лааны шохойн харандааг ашиглан зураг зурах.


Үзэсгэлэн гаргах, тайлбарлан ярилцах. Эртний хадны зурагтай харьцуулан жиших.

Зураасаар хээ зохиох


Төрөл бүрийн зураасуудыг ашиглан хээ зурж болохыг ойлгох.

Харандаа, өнгийн харандаа, усан будаг, гуаш, бийр, будгийн нийлүүр


Шулуун, тахир, нуман, долгион, махир зураасаар янз бүрийн сонирхолтой хээ зохиож зурах. Зурсан хээгээ будах. Өөрийн зурсан хээгээ засан сайжруулах, хувиргах.

Бүтээлч эрэл

Өөрийн зурсан хээгээ бусдадаа тайлбарлах.

36

Багшид өгөх санамж:


-Сурагчдад илүү гүн сэтгэгдэл, мэдрэмж төрүүлэх үүднээс тухайн бүтээлтэй холбоотой хөгжим аялгуу сонсгох зэргээр хичээлийг зохион байгуулж болно. Хүрээлэн буй орчны гоо сайхныг мэдрэмж, хүлээн авах чадварыг хөгжүүлэх, дэмжих. Хүрээлэн буй орчныг хайрлан хамгаалах, хүндэтгэх, бахархан дуурайх төлөвшил хандлагыг бий болгох. Хийж бүтээх хүсэл эрмэлзлийг төрүүлэх. Бүтээх, гүйцэтгэх -Өнгө найруулан холих хичээлийг орохдоо сурагч бүр туршилт хийж үр дүнг харж мэдрэхээр хичээлийг төлөвлөнө. Хичээлийн бэлтгэлийг сайтар хангах шаардлагатай сурагч бүр туршилт хийх тул хэрэгсэл болон ажиллах арга ажиллагааг нарийн тооцон төлөвлөнө. -Сурагчдын бүтээлийг гоѐ сайхан болох талаас бус сэтгэн бодох, ургуулан төсөөлөх, хийсвэрлэн ухаарах аргад чиглүүлж туслах шаардлагатай. -Эхийн үйл явдлаас сэдэвлэн зурах үед сурагчдын чадварыг харгалзан зарим сурагчдад дэмжлэг болох үүднээс амьтан ба хүнийг зурахад илүү дөхөм байхаар бодож амьтны толгойг наан өгч биеийг гүйцээлгэн зуруулах зэргээр ажиллаж болно. Зурах, бүтээх чадвар нь сайн хөгжөөгүй буюу сэтгэн бодох чадвар сул сурагчдад илүү анхаарал тавин дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэх. -Сурах бичиг ашиглахаас гадна багш сурагчдын түвшинд тохирсон зурах, бүтээх, харьцуулан жиших, хувиргах, сонсоод зурах, уншаад зурах, гүйцээж зурах, схем зураг уншаад бүтээх, будах, наах, хайчлах зэрэг дасгал даалгавар боловсруулан ажиллуулж болно. -Зурах, бүтээх чадвар нь сайн сурагчдад ахисан түвшингийн даалгавар өгч цааш ахиулан хөгжүүлэх шаардлагатай. -Багш хичээлийн төлөвлөлтийг сайтар хангаснаар сурагч нэг бүрээс бүтээл урган гарах боломжтой. -Өнгө оюун ухаан хөгжүүлдэг гэсэн зарчим баримталж, аль болох олон өнгөтэй зураг ашиглаж байх нь зохимжтой. -Өдөр бүрийн үйл ажиллагаагаараа бүтээлч хандлага төлөвшүүлнэ. -Сурагчдын бүтээлийн гүйцэтгэл дээр анхаарч ажиллана. Мөн тухайн сурагчдын сэтгэн бодох, ургуулан бодох, төсөөлөн бодох, шийдвэр гаргах чадвар, аливааг хувиргах чадвар, өөрийн болон бусдын бүтээлд хандах хандлага, бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлэхэд анхаарах нь зүйтэй. Бүтээлч эрэл хайгуул хийх -Өөрийн болон бусдын зурсан уран бүтээл унших хичээлд багш урьдчилан сурагчдын түвшин бүрт тохирсон асуулт бэлтгэсэн байна. Түүнээс гадна сурагчдын асуулт ба хариултыг таамаглан төлөвлөж чиглүүлнэ. Ингэснээр сурагчдын зураг унших чадвар, ургуулах, төсөөлөн бодох чадварыг нэмэгдүүлэх ач холбогдолтой. -Тухайн хийсэн бүтээлээ нэг удаа хийгээд орхих биш, түүнийгээ засан сайжруулах, хувирган өөрчлөх чадварт сургахад чиглүүлнэ. -Сурагч мэдээлэл цуглуулах хүсэл эрмэлзлийг төрүүлэх. -Бага ангийн сурагчдын зураг унших чадварыг хөгжүүлэхдээ өөрийн ба бусдын бүтээл тайлбарлан ярихаас эхлүүлнэ. -Сурагчид тухайн бүтээлийг анхааралтай ажиглаж байгаа эсэхийг багш анзаарч энэ үед саад хийхгүй байх. Үргэлжлүүлэн бүтээлээ сонирхон харж байгааг дэмжих. -Өөрийн болон бусдын бүтээлийг тайлбарлан яриулж бүтээлээр дамжуулан хэл яриаг хөгжүүлэх боломжтой юм. -Багш бүр өөрийн орчны онцлогт тохируулан хичээлийн хэрэглэгдэхүүнийг хэрэглэнэ. Байгалийн материал цуглуулах ажлыг анги хамт олноор аялал хийж, байгальтай зөв зохистой харьцаж, байгалиа хайрлан хамгаалах төлөвшил олгоно.

хайгуул хийх:

Ямар зориулалтаар ашиглаж болохыг ярилцах. Бусдаас санаа авч суралцах.

37

-Шинэ санаа олох, туршихад чиглүүлэх, ардын урлагийг сонирхон мэдээлэл цуглуулах, санаа авах. -Соѐл үнэт зүйлийг хайрлан хамгаалах, бахархан дуурайх хандлага төлөвшүүлнэ. Явцын үнэлгээ Дүрслэх урлагийн сургалтын явцад үнэлгээ хийхдээ сурагчийн зурах, дүрслэх,

харилцах,мэдлэг бүтээх үйлийг дэмжих, урамшуулах, ахиц, өөрчлөлтийг байнга үнэлэх

замаар тэднийг хөгжүүлэх үйл ажиллагаа явагдах нь чухал. Үүний тулд хичээл дээр багш

сурагчид хамтран мэдлэг бүтээх харилцаа хандлагаар хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн явцад:

Зурж бүтээх хөгжил, чадвар, сэтгэлгээний ахиц, хандлагын өөрчлөлт гаргах. (сурагчдын

бүтээлээр ба бүтээлийн гүйцэтгэлийн ахиц)

Сурагчид өөрөө бие даан мэдлэгээ бүтээх арга барилтай болсон эсэх

Сурагчид бие хүний ямар чанарыг (санаачлагатай, бүтээлч, сайхан сэтгэлтэй, өөдрөг,

тэвчээртэй гэх мэт) эзэмшиж байна вэ? гэдгийг тасралтгүй үнэлнэ.

Сурагчдын зураг, бүтээлийн гүйцэтгэлийн явц, үр дүн, бүтээлийн чанарын ахиц,

хичээлээрээ дамжуулан бусадтай харилцах харилцаанд гарсан дэвшил.

Сурагч бүрийн зурах, бүтээх чадварын ахицыг аман үнэлгээ, тэмдэгт үнэлгээ зэргээр

үнэлж болно.

Бүтээлийн үзэсгэлэн гаргаж, өөрийн болон бусдын үнэлгээг өгнө. Бага насны сурагчид

өөрийн урласан бүтээлээ өөрийн ойр дотны хүндээ үзүүлэх их дуртай байдаг тул

бүтээлийг байнга самбарт байрлуулахаас гадна гэрт нь өгч явуулах мөн бүтээлийн

үзэсгэлэн гаргах үедээ олон хүмүүсийг хамруулан бүтээлийнх нь тухай тайлбарлан

яриулах зэрэг цаг гаргах хэрэгтэй байдаг.

Багш сурагч бүрийн хөгжлийн ахицыг оношилж тэднийг түвшинчлэн явцын үнэлгээг хийнэ.

Ингэснээр хүүхэд бүрт хүрч ажиллах боломжтой ба сурагч бүрийн хөгжил ахих болно.

Багш сурагчдын түвшинд тохирсон зурах, бүтээх, харьцуулан жиших, хувиргах, сонсоод

зурах, уншаад зурах, гүйцээж зурах, схем зураг уншаад бүтээх, будах, наах, хайчлах зэрэг

дасгал даалгавар боловсруулан сурагчдын хөгжлийн ахицыг үнэлж болно.

АРГА ЗҮЙН ЗӨВЛӨМЖ – ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ТЕХНОЛОГИ 3 ДУГААР АНГИ Хүрэх үр дүн:


Хүрээлэн буй орчин, амьдрал, хүмүүсээс бий болсон хувь хүний мэдрэмж санаагаа илэрхийлэх, бусадтай хуваалцах

Бүтээх- гүйцэтгэх:

Хүрээлэн буй орчин, амьдралаас бий болсон хувь хүний мэдрэмж санааг илэрхийлэх хоѐр ба гурван хэмжээст урлагийн бүтээл зохиох, хийх


Хувь хүний ойлголтыг илэрхийлэхийн тулд урлагийн бүтээл дэх зохиомжийн хэрэгслүүдийг (өнгө, цэг, толбо, зураас, дүрс, биет гэх мэт) ашиглах

Сэдвийн хүрээнд урлагийн бүтээл зурах бүтээхдээ зохиомжийн аргыг (тэгш ба тэгш бус хэм, хэмнэл, давтамж гэх мэт) ашиглан зохиомжийн талаарх ойлголтоо харуулах


Бусдын бүтээлээс санаа авах өөрчлөх, хувиргах арга зам эрэлхийлэх, Туршлага,

санаагаа хуваалцах, арга барил, материалын талаарх ойлголтоо тайлбарлах

Өөрийн бүтээлээрээ бахархах

Бусдын бүтээлийг хүндэлж байгаагаа илэрхийлэх

Бүтээлийн зориулалт, харьцаа, хийсэн арга барилыг тайлбарлах үнэлэх

38

Хам сэдэв



Сурах үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүү

н

Зорилт: Дүрслэх, бүтээх энгийн хялбар арга барилд суралцах, дулаан ба хүйтэн өнгө, хүнд ба хөнгөн өнгийг таних, үүсгэх, ашиглах,чадваржих,

Ур

лаги

йн

хэл

Толболон зурах Мэдрэх, хүлээн авах:

1.Сурах бичгийн зургийг ажиглах үед багш тухайн зурагт тохирсон байгаль орчны сайхныг илэрхийлсэн аялгуу хөгжим сонсгож, сурагчдад илүү сонирхолтой сэтгэгдэл төрүүлэхүйцээр хичээлийг зохион байгуулах. Зургийг дүрслэх ямар арга хэрэгслийг ашиглан зурж бүтээсэн болохыг ярилцана.

Усан будаг, гуаш, бийр, олон төрлийн толбологч, устай сав, нойтон алчуур, будгийн нийлүүр, харандаа, байгалийн болон амьтдын дуу чимээг сонсгох бичлэг гэх мэт.


Толболон туршиж, зурж дүрслэх арга барилаа сайжруулах дадлагын ажил: -Толболон дүрс үүсгэх аргаар амьтан, ургамал, эд зүйлсийг дүрслэн зурна.Толбоны хэлбэр нь ихэвчлэн дугуй ба зууван дугуй байна. -Нэмэлт цэг, толбо, зураас ашиглан баяжуулж дүрслэн зурах.


Толболон дүрсэлж зурах аргаар дүрсэлж, жижиг ном хийх зэргээр бүтээл хийж болно. Цэг, толбо, хавтгайн тухай ойлголтыг зураг ажиглан таних. Нэрлэх. Бүтээлээр үзэсгэлэн гаргаж, тайлбарлан ярилцах. Өөрийгөө болон бусдыг үнэлэх.

Ургамлыг хялбар аргаар зурах


Сурагчдын тоогоор соруул бэлтгэсэн байна. -Бутлаг ургамал, цэцэг, навчны зураг үзүүлж ярилцах. -Хэрхэн хялбархан зурж болохыг шийдэх.

Усан будаг, гуаш, бийр, устай сав, соруул, дэвтрийн цаас, харандаа, өнгийн цаас,хайч, цаасны цавуу, ноорог цаас


Будгийн нийлүүрт будгаа найруулах. Зургийн аль хэсэгт жимсний бут зурахыг сонгож, ноорог цаасны ирмэг хэсэгт үлээх будгаа бийрээр дусаах. Зургийн хавтгайд будаг урсаж тарахаар соруулаа барьж будаг үлээж турших. Соруулаа чичрүүлэн хөдөлгөж үлээхэд будаг олон тийш цацран урсахаар хүчтэй үлээнэ. Ингэснээр бутлаг ургамлын иш, мөчрийн дүрс гаргана. Бийрний үзүүрээр жимс, нахиа зэргийг дарж зурна. - Сэдэвт зургаа баяжуулан сайхан болгохын тулд наана нь бутлаг ургамал үлээх аргаар зурж болно.


Будаг үлээж зурсан бутан дээр эрвээхий, хорхой зэрэг дүрс хайчлан нааж, зургаа баяжуулж болно. Бусдын бүтээлээс санаа авч болно. Бүтээлээ засан сайжруулах

Хавтгай дүрсээр загвар хийх


Үндсэн ба үүсмэл өнгийг сэргээн ярилцах, бататгах. Үндсэн дүрсийг нэрлэх. Тэгш хэмийн тухай сэргээн ярилцах

Өнгийн цаас, хайч, цавуу, жижиг савх мод, скоч


Үндсэн ба үүсмэл өнгийн цаасаар дугуй, гурвалжин, дөрвөлжин дүрсийг

39

хайчилж бэлтгэнэ. Хайчилж бэлтгэсэн цаасны голд мод хатган бэхэлж, эргэлдүүр тоглоом хийж тоглож турших. Тоглоом эргэх явцад өнгө яаж харагдаж байгааг ажиглах


Засан сайжруулах, дүгнэлт хийх. Ургуулан бодож шинэ санаа гаргаж тоглоом зохиох

Хатуу цаас ашиглан зураасаар дүрслэх


Өгсөн зураасуудыг ажиглан нэрлэх, ялган таних, харьцуулах

1-2 см-ийн өргөн, 7-10см урттай хатуу цаас, гуаш, усан будаг, бийр, дэвтэр, хайч,будгийн нийлүүр, нойтон алчуур, зураасын төрлийг харуулсан тараах материал


Будгаа өтгөвтөр найруулна. Бэлтгэсэн хатуу цаасны ирмэгийг будаж, зургийн дэвтэр дээр дардас гарган зураасын төрлийг дүрсэлж, турших


Зураасны төрлийг ашиглан хатуу цаасаар зураас үүсгэн загас, туулай, шувуу зэрэг амьтдаас сонгож дүрслэн зурж будах. Засан сайжруулах. Бие дааж хатуу цаасаар дүрслэн зурах.

Тэгш хэмтэй загвар хийх


Хүрээлэн буй орчноос тэгш хэмт дүрстэй амьтан, эд юмс ажиглуулах

Өнгийн цаас, цавуу, хайч, скоч, шугам, харандаа


2-4 нугалан хайчилж олон дүрс үүсгэх. Тэгш хэмтэй дүрс зурах, эд зүйлсийг загварчлах, чимэглэх. Тэгш хэм, тэнхлэгийн тухай ойлголттой болох.


Загвар ажиглан юмс олон янзын хэлбэр дүрстэй байхаас гадна ижил тэнцүү давхацсан байдгийг таньж мэдэх. Тэгш хэмийн ялган онцлогийг таньж ялган нэрлэх, харьцуулах, тайлбарлах. Бие дааж тэгш хэмтэй дүрс бүтээх, чимэглэх

Хатуу цаасаар дардас гарган олшруулах


Сэдэлжүүлэлт: Жишээлбэл сурагчдын тоглох дуртай олон өнгө хэлбэртэй дардаслан чимэглэдэг зүйлсээр нь сэдэлжүүлэх

Хатуу цаас, дардас гаргах зүйлсүүд, усан будаг, будгийн нийлүүр, устай сав, хайч, цавуу


Дардас үүсгэж болох зүйлс, будгийг бэлтгэх Хатуу цаасаар амьтны хэлбэр гарган хайчилж бэлтгэнэ. Гаргасан дүрсээр ямар амьтан дардаслан бүтээж болохоо төлөвлөнө. Дүрсэн цаасаа өтгөвтөр будгаар будаж, давтамжлан дардас гаргана. Дардсан дүрсээ зураас цэгээр баяжуулан амьтан (эрвээхий гэх мэт) зурна. Хүнсний ногоо болох ургамлын ишээр дардас үүсгэж болно. Жишээлбэл: Төмсийг хэлбэрт оруулан зүсч бэлдээд олон дахин давтамжлан дардсалж цэцэг хийх.

40


Засан сайжруулах Баяжуулан орчин бүрдүүлэх Бүтээлээр үзэсгэлэн гаргах

Энгийн биетүүдээр загвар бүтээх


Дахин боловсруулж болох материал цаасан аяга, таваг цуглуулан амьтан эд зүйлс хийх.

Цаасан аяга, хайч, цагаан цавуу, хатуу цаас, усан будаг, гуаш, бийр, бусад чимэглэлийн материал


Энгийн биетүүдийг загварчлан амьтан, эд зүйлс бүтээх, чимэглэх, бодит зүйлтэй харьцуулан жиших


Үзэсгэлэн гаргах Бусдын бүтээлтэй танилцах Бүтээлээс санаа авах

Амьтны зан авирыг цэг толбо, зураасаар илэрхийлэх


Арслангийн тухай хүүхэлдэйн киноны үйл явдал, баатруудын талаар ярилцаж сэдэлжүүлэх. Арслангийн ааш араншинг ярилцах.

Зургийн дэвтэр, усан будаг, гуаш, бийр, будгийн нийлүүр, устай сав, харандаа, баллуур, амьтдын дуу чимээ шуумын бичлэг бэлтгэж, сонсгож болно.


Арсланг харандаагаар дүрслэх. Арслангийн архирах дүр зургийг цэг зураасаар илэрхийлж зурах. Арслангийн архирах дуу чимээг сонсгох. Өнгө тохируулан будах. Будсан дүрсүүдээ хүрээлж тодруулах.


Дөлгөөн, догшин ширүүн зан араншинг илэрхийлэхэд ямар зураасууд ашиглан зурж болохыг дүгнэн ярилцана.

Үндсэн өнгийг цагаантай хольж зураг зурах


Багш сурагч бүрийн тоогоор дасгалын хуудсуудыг тараан өгч ажиллуулах. Үндсэн өнгийг нэрлэнэ.

Усан будаг, гуаш, бийр, устай сав, будгийн нийлүүр, зургийн дэвтэр зэргийг будаг хольж найруулахад ашиглана. нойтон алчуураар сурагчид будагтай гар болон ширээгээ цэвэрлэх дасгалын хуудас дээр сурагч бүр өнгө хольж будаж ашиглана.


Туршилтын ажил: Үндсэн өнгөн дээр цагаан өнгө нэмж найруулах - хөх+ цагаан+ хоѐр дусал цагаан - улаан + цагаан+ хоѐр дусал цагаан - шар + цагаан + хоѐр дусал цагаан өнгийг нэмж хольж найруулна. Сурагчид үүссэн өнгүүдийг ажиглан өнгө хэрхэн хувирч байгааг харьцуулж ярилцана. Үүссэн өнгүүдийг ашиглан зураг зурж будаж бүтээл хийх. Цагаантай хольсон аль нэгэн үндсэн өнгөөр зургийн дэвтрийн хуудсаа бүтэн будна. Будсан цаасан дээрээ цагаан өнгөөр зураг зурна.


Өнгө хэрхэн хувирч олон сайхан өнгө болон хувирч байгааг ажиглан ярилцах, харьцуулах, жиших, ялгаж таних

Нэг ба хоѐр өнгөөр дагнааслах


Зураачид хээ угалзыг хэдэн өнгөөр хэрхэн дагнааслан ялгаж будсаныг ажиглан ярилцах

Өнгийн дагнааслах арга харуулсан зурагт үзүүлэн гуаш, бийр, харандаа, устай сав,


Нэг ба хоѐр өнгөөр дагнааслан будаж сурах. Цэцэг зурж нэг өнгөөр гурван зурвас гарган дагнааслан будах Уул усыг тус бүр хоѐр өнгөөр гурван зурвасаар дагнааслах. Хоѐр өнгийг цагаан будгаар зааглан зурваслах.

41


Өөрийн болон бусдын бүтээл дээр нэг ба хоѐр өнгийн дагнаасаар яаж бүтээл хийснийг тайлбарлан ярилцах. Нэг ба хоѐр өнгөөр дагнааслан бие дааж бүтээл хийх. Үзүүлбэр үзүүлэх

будгийн нийлүүр, харандаа, зургийн дэвтэр

Дулаан хүйтэн өнгө мэдэх, зурах


Зураачийн бүтээлийг ажиглан өнгө нь ямар сэтгэгдэл мэдрэмж төрүүлж байгааг ярилцах. Дулаан ба хүйтэн өнгийн онцлог ялгааг байгалийн үзэгдэлтэй холбон ажиглуулах.

Зургаан өнгийн хүрд, зургийн дэвтэр, гуаш, усан будаг, бийр, устай сав, будгийн нийлүүр, шохойн ба тосон харандаа, цаасны цавуу, харандаа, баллуур, өнгийн цаас, хайч


Өнгийн хүрдэнд дулаан хүйтэн өнгийг өнгийн цаас хайчилж байрлуулах. Дулаан ба хүйтэн өнгө ашиглан зурах будах, тайлбарлах.


Өөрийн болон бусдын бүтээл дээр дулаан ба хүйтэн өнгийн онцлог ялгааг таньж, мэдэх, тайлбарлах. Ногоон ба ягаан өнгө нь дулаан ба хүйтэн өнгийн нийлбэр болдог. Тухайлбал: Шар өнгө давамгайлсан шар ногоон өнгийг дулаан, хөх өнгө давамгайлсан хөх ногоон өнгийг хүйтэн өнгөнд оруулдаг. Улаан ягаан нь дулаан, хөхөлбөр ягаан нь хүйтэн өнгөнд ордог.

Энгийн биетүүдийг баримлаар бүтээх


Энгийн биетүүдийг бодит зүйлтэй харьцуулан ажиглах, таних, ярилцах.

Энгийн дүрсүүд, бодит зүйлтэй зурагт үзүүлэн, баримлын шавар, устай сав, суурь


Баримлын шавраар энгийн биетүүдийн хэлбэр үүсгэх. Үүсгэсэн хэлбэр дүрсүүдээр эд зүйлс, амьтан бүтээх


Бүтээлээ үнэлж дүгнэн ярилцах. -Биет гэж юуг хэлэх вэ? гэдгийг ярилцах

Будгаар санамсаргүй дүрс үүсгэн зураг зурах


Будгаар санамсаргүй дүрс үүсгэхийг сэдэлжүүлэх

Гуаш, бийр, будгийн нийлүүр, зургийн дэвтрийн хуудас, нойтон алчуур, устай сав, хайч, цавуу


-Дөрвөлжин цаасыг тэгш хэмтэй нугална. -Нугалсан цаасны нэг талд хэд хэдэн өнгө сонгож дусаах. -Цаасыг хавсран нугалаад цаасны гадна талаас хуруугаар жигд тараана. -Цаасаа дэлгэж, будгийг хатааж ямар дүрс үүссэн байгааг ажиглан бүтээлдээ нэр өгөх. -Бийрээр нэмэлт засвар хийж болно. -Үүссэн дүрс ба өнгийн тухай ярилцана. -Үүссэн дүрсүүдийг хайчилж, ургамал, амьтан, эд зүйлс дүрсэлж болно.


Өөрийн болон бусдын зурсан зургийг тайлбарлан ярилцана. Цаас нугалан будаг дусаасан хэсгүүдээр хуруугаар жигд тараахдаа ямар дүрс үүсгэхээ төлөвлөж дүрсээ үүсгэж болно.

Зорилт: Хүрээлэн буй орчны гоо сайхныг мэдрэх, хайрлан хамгаалах, бахархан дууриах, дүрслэх арга барилыг ашиглан зурах, барих, нугалах, хайчлах, наах зэргээр бүтээлээрээ

42

өөрийгөө илэрхийлэх.

Байгалийн материал ашиглан бүтээл хийх


Байгалийн материалыг ангиар болон гэр бүлийнхэнтэйгээ зөв зохистой түүж цуглуулах. Байгалийн дуу чимээг сонсож мэдрэх, хайрлан хамгаалах. Дахин ашиглаж хэрэгцээтэй зүйл хийж болохыг ойлгож ухаарах, танин мэдэх хэрэгцээгээ хангах

Навч мөчир, шилмүүс, самрын яс гэх мэт байгалийн материал, баримлын шавар, хайч, цавуу, дэвсгэр цагаан болон өнгийн цаас, өнгийн тосон харандаа


Навч, мөчир, самрын яс, баримлын шавар ашиглах зэрэг шавж хорхой, амьтад хийх - Цуглуулсан байгалийн материалаа цэвэрлэж бэлтгэх. -Бэлтгэсэн материалаар юу хийхээ төлөвлөх. -Амьтад хийхдээ навчаа хайчлах, наах зэргээр хэлбэрт оруулан бэлтгэх. -Навч болон мөчир дээр өнгийн харандаагаар зурж болно. -Баримлын шавраар зарим амьтдын биеийн хэсгүүдийг хийх, холбох хэрэгсэл болгон ашиглах


Өөрийн туршлага, шинэ санаагаа бусдадаа хуваалцах. Бусдаас санаа авах. Үнэлж дүгнэх.

Хөдөлгөөнт тоглоом хийх


Авирагч тоглоомыг яаж хийсэн болохыг ажиглан аргыг олж илрүүлэх оролдлого хийнэ.

Хатуу цаас, утас, хайч, үдэх утас, цавуу, өнгийн эсгий бал, харандаа, гуаш, бийр, будгийн нийлүүр, устай сав


Сурах бичигт заасан зааврын дагуу авирагч хөдөлгөөнт тоглоомыг бүтээнэ.


Бүтээсэн авирагч тоглоомоо дүүдээ тоглох аргыг зааж хамтдаа тоглоно.

Хатуу цаас хэлбэржүүлэн дүрс бүтээх


Туузалж бэлдсэн хатуу цаасаар ямар амьтан, эд зүйл загварчлан бүтээж болохыг ярилцах.

Картон цаасны дотор иржгэр цаас нарийн зүсэж бэлтгэсэн байна. Хайч, цавуу, гуаш, усан будаг, бийр, будгийн нийлүүр, бусад чимэглэлийн материалууд байж болно.


Сурах бичигт үзүүлсний дагуу туузалж бэлдсэн цаасыг өнгөөр будаж болно. Хатуу туузан цаасаа хуйлж, ирмэгийг наана. Хуйлсан туузан цаасны голын хэсгийг нааш товойлгож, цааш хонхойлгож хэлбэржүүлж болно. Хуйлж бэлтгэсэн дүрсүүдээ эвлүүлэн өрж наан амьтан эд зүйлсийг бүтээнэ.


Өөр юу хийж болохыг эрэлхийлэх. Турших, бүтээх.

Хүүхдийн зураг зурж будах


Хүүхдийг яаж зурсныг сурагчдын бүтээлээс ажиглах. Хүүхэд зурахад толгойг нь том, инээд баяр хөөртэй байгааг ярилцах.

Гуаш, бийр, будгийн нийлүүр, зургийн дэвтрийн хуудас, нойтон алчуур, устай сав


Зурж турших, засан сайжруулах, бүтээлээ гүйцэтгэх.

Бүтээлч эрэл

Бүтээл дээр ярилцах, тайлбарлах, бүтээлээ хувиргаж сурах.

43

хайгуул хийх:

Цаас нугалж дүрс бүтээх


Цаас нугалж хүн амьтан эд зүйлс бүтээж болохыг уран бүтээлчдийн бүтээлээс сэдэлжүүлнэ. Багш цахимаар болон зурагт үзүүлэнгээр бэлтгэсэн байж болно.

Өнгийн цаас, хайч, цавуу,


Сурах бичигт заасан заавар зургийн дагуу амьтан ургамал, эд зүйлсийг нугална. Сурагчид заавар зургийг бие даан ухаарч ойлгон цаасыг дарааллын дагуу нугалж амьтан бүтээнэ. Багш чиглүүлэн дэмжин тусална. Нугалж бүтээсэн амьтан ургамлаа баяжуулан орчин бүрдүүлнэ.


Өөр ямар зүйл нугалж болохыг эрэлхийлнэ.

Даавуу болон сувсан чимэглэл хийх


Даавууны өөдсийг юунд ашиглаж болохыг ярилцах. Бүтээл хийж болохыг ярилцах. Олон өнгө, дүрстэй даавууны өөдөс, өнгө өнгийн даавууны өөдөс, товч, даавуун тууз зэргийг цуглуулсан байна.

Даавууны өөдөс, товч, су.вс, бусад чимэглэлийн материал, хайч, цавуу, зургийн дэвтэр


Дүрстэй даавууны дүрсийг хайчилж бэлтгэнэ. Хайчилсан дүрсүүдээ өрж наана. Наасан дүрсүүд хамтдаа уран зураг мэт бүтээл болон хувирна. Өнгийн даавуугаар эд зүйлс, амьтан зэрэг хүрээлэн буй орчны юмсын хэлбэр дүрс гарган хайчилж эвлүүлэн нааж бүтээх. Орчин бүрдүүлэх. Даавууны өөдсөөр бүтээсэн бүтээлээр үзэсгэлэн гаргана.


Өөр юу хийж болохыг ярилцаж, бие дааж гэртээ хийх зүйлийнхээ санааг олж авах.

Мэндчилгээний хөдөлгөөнт загвар хийх


Баяр ѐслолын үед найз нөхөд, аав ээж, ах дүү нартаа өөрийн гараар мэндчилгээ урлан бүтээж өгч болохыг ойлгох.

Хайч, өнгийн цаас, цавуу, харандаа Бүтээх,

гүйцэтгэх:

Сурах бичигт заасны дагуу мэндчилгээний хөдөлгөөнт загварыг хийж бүтээнэ. Бүтээлээ хэрэглээнд оруулах.


Бүтээлээ хувирган өөрчилж, засан сайжруулах. Бусдын бүтээлээс санаа авах.

Үйл явдал илэрхийлсэн баримал хийх


Баримал гэж юу вэ? Ямар баримал мэдэх вэ? Өөрийн орон нутагт байдаг баримлаа нэрлээрэй.

Энгийн дүрсүүд, бодит зүйлтэй зурагт үзүүлэн, баримлын


Багаар ажиллах ба багууд баримлын шавраар амьтан, хүн, эд зүйлсээ барьж үйл явдлыг илэрхийлэн байрлуулна.

44

Хот суурин, хөдөө нутаг, далай тэнгис гэх мэт сэдвүүдийг багууд сонгон бүтээл хийх. -Багийн сурагчид сэдвийн дагуу хийх зүйлээ сонгон өөр өөрийн бүтээлийг урлах: Далайн амьтдыг барьж, өөрийн мэдлэг, төсөөллөөрөө орчин бүрдүүлэх. - Далайн дуу чимээг сонсгох. -Устай шилэн саванд амьтдаа байрлуулах зэргээр орчинг бүрдүүлнэ. Багаараа орчин бүрдүүлж урласан бүтээлээр үзэсгэлэн гаргаж өөрсдийн бүтээлийг тайлбарлан ярилцах.

шавар, устай сав, суурь Далайн дуу чимээний бичлэг бэлтгэх.


Бүтээлээр харуулсан үйл явдлын ижил төсөөтэй ба ялгаатай онцлог байдлуудыг харьцуулан жишиж ярилцана. Бүтээлээр дамжуулан танин мэдэх хэрэгцээгээ хангах.

Гялгар цаасан дээр зураг зурах


Зургийг цаасан дээр зурахаас гадна өөр материал дээр зурж болохыг сэдэлжүүлэх.

Гялгар цаас, бичгийн цавуу, гуаш, слайдын харандаа \штрих\, бийр, устай сав, нийлүүр


Сурах бичигт заасны дагуу зурна. 1.Зургийг слайдны харандаагаар зурна. 2.Зурсан зургийн будах хэсгийг цавуудна. Ингэснээр будаг тогтоно. 3.Зургаа өнгө тохируулан гуашаар будна. Тугалган цаасан дээр зурахдаа дээрхийн адил аргаар зурж будна.


Бусдын бүтээлтэй танилцана. Шинэ санаа олж авна. Бүтээлээ хувирган засан сайжруулах.

Зургийн дагуу тоглоом хийх


Сурах бичигт байгаа нисдэг цаасан онгоц хийх зааврыг ойлгож уншина.

Хайч, өнгийн цаас, цавуу, харандаа


Онгоцны бүрдэл хэсгүүдийг бэлдэнэ. Бүрдэл хэсгүүдийг аргачлалын дагуу угсарна. Онгоцоо будаж чимэглэж болно. Нарийн резин ашиглан харваж нисгэнэ. Зааврын дагуу хуруундаа хийж тоглох цаасан хулгана бүтээнэ.


Сурагчид онгоцоо нисгэж туршина. Бүтээсэн онгоцоо хувирган өөрчилж өөр загварын онгоц хийж, нисэх механизмийг өөрчлөх.

Заавар зураг харж нугалаас хийх


Цаасаар хуруунд хийж хөдөлгөн тоглож болох энгийн хялбар амьтан хийх.

Өнгийн цаас, хайч, цавуу, харандаа баллуур, нүд хийх товч


Заавар зураг харж ойлгон цаасыг нугалж амьтны бие ба толгойг бүтээнэ. Нугалсан цаасан дээр амьтны нүд, ам, хамар, чих зэргийг зурах буюу цаас хайчлан наана. Амьтан бүтээхдээ өөрсдийн мэдэх үлгэрийн баатар амьтан бүтээвэл илүү сонирхолтой болно.

45

Цаасны нугалааны завсар хуруугаа хийж хөдөлгөн жүжигчилсэн тоглолт хийнэ.


Бүтээсэн амьтнаа хуруундаа хийж хөдөлгөн найздаа, дүүдээ үлгэр ярьж өгнө.

Утас ашиглан загвар хийх


Утас даавуу ашиглан хүнд хэрэгцээтэй юу хийж болохыг ярилцах. Өөрийн мэдлэг, бодол төсөөллөөрөө ярилцах.

Ноосон ба мяндсан утас, саатай утас, скоч, хайч


Утсыг ороож багцлан, уях аргаар утсан бөмбөлөг хийх. Хийсэн бөмбөлөгт зүүлт хийж өөрийн хэрэглэж буй эд хэрэглэлдээ чимэглэл болгон хэрэглэх. Бөмбөлөгтөө нэмэлт чимэглэл хийх.


Бөмбөлөг хийхэд юу хамгийн чухал байсныг ярилцах. Яагаад? Бөмбөлөг хийх аргаар өөр юу хийж болохыг бодож олж бөмбөлгийг хувирган өөр зүйл хийж бүтээнэ.

Үлгэрийн дүрийг зургаар илэрхийлэх


Өөрсдийн унших дуртай үлгэрийн баатруудаас сэдэвлэх.

Усан будаг, гуаш, бийр, устай сав, будгийн нийлүүр, зургийн дэвтэр, нойтон алчуур цахим хэрэглэгдэхүүн ашиглахдаа www.read.mn олон улсын цахим номын сангаар аялж болно.


Зургаа төлөвлөх Зурж дүрслэх, өнгө тохируулан будах. Үлгэрийн баатрыг дүрслэхдээ өөрийн бодол төсөөллөөр ургуулан бодож, хувирган зурж болно.


Бусдын бүтээлийг сонирхож асуулт тавих. Өөрийн бүтээлийг тайлбарлах. Бүтээлийн санаагаа олох.

Утас ашиглан чимэглэл хийх


Өмнө бүтээсэн утсан бөмбөлгөө хувирган өөрчилж цацаг хийх дадлагын ажил хийнэ.

Ноосон ба мяндсан утас, өнгийн цаас, саатай утас, хайч, эсгийн бал, харандаа


Ноосон утсаар цацаг хийж гоѐл чимэглэл, түлхүүрийн оосор, зүүлт болгон ашиглах.


Цацаг хийж хэрэглээндээ өөрөөр яаж ашиглаж болохыг эрэлхийлэх

Янз бүрийн материалаар бүтээл хийх


Жижиг цаасан аяга, хатуу цаас ашиглан хийсэн бүтээлүүдийг харж санаа авах, сэдэлжих

Цаасан аяга, хатуу цаас, хайч, цавуу, өнгийн цаас, , харандаа шугам, усан будаг, гуаш, бийр, будгийн нийлүүр, устай сав


Цаасан аяга, хатуу цаас ашиглаж, онгоцны загварыг өрөх угсрах аргаар бүтээж чимэглэнэ. Хатуу цаасаар нисгэгч, сэнс зэрэг бусад зүйлийг хийж онгоцоо баяжуулна. Цаасан аягаар амьтан бүтээж хуруундаа хийж хөдөлгөн тоглоно.


Бүтээсэн зүйл нь хүмүүсийн амьдралд ямар ач холбогдолтой болох тухай эргэцүүлэн дүгнэн ярилцах. Бүтээлээ яаж хэрэглэх гэж байгаагаа

http://www.read.mn/

46

харилцан ярилцах.

Зорилт: Ардын урлагийн хээ угалзтай танилцах, монголын уран зураачдын уран бүтээлтэй танилцах, бахархан дууриах, хайрлан хамгаалах төлөвшил хандлагыг бий болгох

Цэцэг навчин хээ урлах


Хээ угалз гэж юу вэ? Ямар хээ мэдэх вэ? Асуултын дагуу ярилцах

Харандаа, баллуур, усан будаг, гуаш, бийр, будгийн нийлүүр, зургийн дэвтэр, устай сав, нойтон алчуур, Цэцэг навчин хээг харуулсан зурагт үзүүлэн, өнгийн цаас, хайч, цавуу


Ургамлын гаралтай хээ буюу цэцгэн хээ зурах аргатай танилцах -Цэцгийг үргэлжлүүлэн олон дахин давтан зурж дүрслэн өнгө сонгон будах -Цэцэг навчин хээг цаасаар хийж будаж чимэглэл хийх. Бүтээлээ самбарт дэлгэж тавих.


Цэцэг навчин хээг юунд ашиглаж болохыг ярилцах. Цэцэг навчин хээ урлах үлгэр жишээ үзүүлбэр үзүүлэх. Бие дааж өөр хэлбэртэй цэцэг навчин хээ урлах санаагаа олох. Нэр бүхий цэцгээр хээ угалз зохиолгох нь чухал.

Б.Насанцэнгэл “Зураач охин” Ч.Цогбаяр “Хургачин охин”


Монголын зарим зураачдын бүтээлтэй танилцах.

Уран зураачдын уран бүтээлүүд


Зургийн үйл явдал, гол ба туслах дүрүүдийг яаж дүрсэлсэн байгааг ярилцана. Зураг уншиж ойлгон сэтгэгдлээ хуваалцах. Анги дахь харилцан яриаг өрнүүлэх.


Гол ба туслах дүр, байгаль, ахуй амьдралыг дүрслэхдээ юу бодож дүрсэлсэн бол... Энэ зургаараа юуг илэрхийлсэн бол гэх мэт асуудал дэвшүүлэн ярилцах.

Ардын урлагийн бүтээлтэй танилцах


-Ардын урлагийн бүтээлтэй танилцах Сурагчид төрсөн сэтгэгдэл илэрхийлэх - Ардын уламжлалт хээ угалз түүний хэрэглээний талаар ярилцах. Соѐлын үнэт зүйлийн үнэ цэнийг ойлгож ухаарах.

Гуаш, бийр, будгийн нийлүүр, зургийн дэвтрийн хуудас, нойтон алчуур, устай сав


Хамар угалз зурна. Нэг өнгийн дагнаасаар будна. Хамар угалз ашигласан бүтээлүүдтэй танилцана. Өөрийн бүтээл хийнэ. Хамар угалз хайчлах аргад суралцана. Бүтээнэ. Эд зүйлс чимэглэх.


Хээ угалзны үүсэл хөгжил, хэрэглээний талаар мэдээлэл цуглуулах

Монголын зураачдын уран зураг унших


Монголын зураачдын уран зурагтай танилцах. - Багш уг зургийн болон уран бүтээлчийн талаар танилцуулах

Сурагчдын өөрсдийн уран зураг болон уран зураачдын уран зургийн үзүүлэн, www.galleryart.


Уран зурагт юу дүрсэлсэн байна вэ? Зургийг хараад юуны тухай бодогдож байна вэ? зэрэг ерөнхий асуулт тавих. -Дараа нь уран зургийн дүр дүрслэл

Соѐ

лы

н ү

нэт

зүйл


47

бүр юуг илэрхийлсэн байгааг ярихад чиглэгдсэн асуултын дагуу ярилцах -Мөн өөрийн бодол төсөөллийг чөлөөтэй илэрхийлэх. Багаар ажиллаж болно. -Уран зургийг хэсэгчлэн авч багууд уран бүтээлийн өнгө будаг, дүр дүрсийг дүрсэлсэн байдал, онцлог байдал, утга санааг гэх мэтээр зургийн онцлогоос хамаарч багш зургийг уншиж судлах чиглэл гаргаж өгч болно. Багууд уран бүтээлийн хэсэгчлэн авсан хэсгүүдээ тайлбарлан ярилцаж, нэгтгэн дүгнэж зургийг бүхлээр нь ярилцах жишээтэй.

mn сайтаас уран зураачдын уран зураг үзүүлэх боломжтой. Багш уран зураг уншуулахын тулд сурагчдыг чиглүүлэх асуултуудыг бэлтгэсэн байна.


Хэрвээ би гол дүрийн оронд байсан бол ... төсөөллөөр бодол санаагаа чөлөөтэй илэрхийлж ярилцах. Хэрвээ би уран бүтээлийг зурсан бол ингэж зурах байсан... гэх мэтээр ярилцах.



Уран зураачдын бүтээлээс малчин ардын амьдралын хэв маяг, онцлогийг харж таньж мэдэх.

Сурах бичиг, томруулсан зурагт үзүүлэнг цахимаар бэлтгэх, эх сурвалжийг www.galleryart.mn сайтаас харах, уран зурагт тохирсон аялгуу, хөгжмийн бичлэг ашиглах


О.Цэвэгжав “Гүү саалт” О.Доржготов “Зайрантан” А.Ариунболд “Нүүдэл” Уран зургийг ажиглан дүр дүрслэлийг -Сүрлэг баатарлаг, амар амгалан, догшин ширүүн, ажил хөдөлмөрч шинж чанар зэргийн алийг нь илтгэж зурсан -Амьдралын ямар ахуй харуулсан -Ямар цаг хугацааг харуулсан -Ямар үйл явдлыг илэрхийлсэн -Уран бүтээлд ихэвчлэн ямар өнгө зонхилсон байна. -Зургаар дамжуулан юуг ойлгож байна. -Сурагчдыг уран зураг уншиж ойлгох чадварт чиглүүлнэ.


Уран бүтээл болон уран бүтээлчийн тухай мэдээллийг олж авах хүсэл эрмэлзэл төрүүлэх. Цахим мэдээллийн сангаар аялж, уран бүтээлүүдтэй танилцах. Бахархан дуурайх, хайрлан хамгаалах хандлага төлөвшүүлнэ.



Уран бүтээлчтэй танилцана.


О.Цэвэгжав "Азарганы ноцолдоон” уран зураг Д.Бадам “Оторт” Малчдын нүүдэлчин амьдралын онцлогтой танилцана. Хүн байгаль, мал, эд зүйлсийн уялдаа холбоог хэрхэн дүрсэлснийг олж харах, ухаарах. Мал маллах арга ухааныг хэрхэн дүрсэлснийг ойлгоно.




48

Малчин адуучин залууг хэрхэн дүрсэлсэн байгаа байдал. Зурагт дүрслэгдсэн дүрүүд яагаад том жижиг харагдаж байгааг ярилцана. Азарганы сүр хүчийг дүрсэлж үзүүлсэн байдал ямар сэтгэгдэл төрүүлж байна вэ? Адууны насыг нэрлэж сурна.


Уран бүтээлчийн авьяас хичээнгүй бүтээлч чанарыг ухааран ойлгох, хүндэтгэх бахархан дуурайх. Ангиараа уран зургийн музей үзэх аялал зохион байгуулна.



Говийн тухай мэдлэг, төсөөллийг ярилцана. Говийг ямар өнгөөр дүрсэлж болох вэ? Элсэн манхан гэж юу вэ? Ярилцана.


Ц.Цэгмэд “Торгоны замын тэмээн жин” Зурагт юу дүрсэлсэн байгааг тоочин нэрлэнэ. Хүн амьтныг хэрхэн дүрсэлсэн байгааг ярилцана. Элсэн манхан говийг уран зураасаар дүрсэлсэн байгааг ажиглана. Зураасыг ямар өнгөөр зурсан зэргийг ярилцана. Зураач уран бүтээлдээ хүн амьтан, газар шороо, байгальтай хүйн холбоотой байдгийг үзүүлснийг ойлгож уншина. Уран зургийг тайлбарлан ярихдаа өгсөн үгийг ашиглан өөрийн бодол санаагаа чөлөөтэй илэрхийлнэ. С.Баярбаатар “Өвөө, эмээ, би” Монгол ахуй амьдрал, хэрэглээ, гэр бүлийн хоорондын харилцааг илэрхийлсэн бүтээл байгааг ойлгох.


Уран бүтээлчийн бүтээлээс өөр сонирхолтой зүйлсийг эрэлхийлэн хайх. Сонирхон ахиулан сонирхоно.

Багшид өгөх санамж:

Мэдрэх, хүлээн авах - Сурагчид өөрийн болон бусдын уран бүтээлийн гоо сайхныг харж таашаан хүлээн авах мэдрэмжийг хөгжүүлэхэд багшаас ур ухаан шаардагдах тул багш тухайн хичээлийг мэргэжлийн үүднээс сайтар судалж, бэлтгэл хангах хэрэгтэй. Сурагчдад өөртөө итгэх итгэл төрүүлэх, “Би чадах юм байна” гэсэн итгэл найдварыг төрүүлэх зорилгоор тэднийг дэмжиж туслах, байгаагаар нь хүлээж авах. - Сурагчдыг бүтээл хийж байх явцад болон шинээр харж байгаа бүтээлүүдийг мэдэрч хүлээж авахад нь дэмжлэг үзүүлж тухайн зүйлтэй нь холбоотой дуу, аялгуу, симфони хөгжим сонсгож гүн сэтгэгдэл төрүүлэхүйцээр хичээлийг зохион байгуулах. - Уран зураг, энгийн ажлын схем зураг, заавар зургийг багш урьдчилан тайлбарлахаас татгалзаж, сурагчдаар түүнийг өөрөө ухаарч ойлгох боломжийг нээлттэй өгөх нь зүйтэй. Багш, дөхүүлэх асуултаар дэмжиж туслах нь сурагчдын хөгжилд сайнаар нөлөөлнө. - Бодит байдлыг урлагийн бүтээлтэй харьцуулан жишиж танин мэдрэх, ухаарч ойлгох.

49

- Багш сурагчдаас үүнийг урлаж, бүтээж чадах уу? гэх утгатай асуултыг хэзээ ч тавьж болохгүй. Энэ нь хүүхдэд итгэл төрүүлэхгүй ба түүнийг басамжилсан мэт сэтгэгдэл төрүүлнэ. - Тухайн хичээлийг сэдэлжүүлэх материал хэрэгслийг бэлтгэсэн байх.

Бүтээх, гүйцэтгэх - Туршилтын (Өнгө хольж найруулах, нугалах, хайчлах, эвлүүлэх, төрөл бүрийн материал зурах, бүтээх гэх мэт) хичээлийг заахдаа урьдчилан багш өөрөө туршиж үзэн хичээлээ төлөвлөх хэрэгтэй. Ингэснээр багш сурагчдыг туслан дэмжих боломжтой ба хичээл үр дүнтэй болно. - -Өнгийн хүрдэн дээр ажиллана. Дулаан өнгөнд улаан, шар, улбар шар өнгүүд багтана. Хүйтэн өнгөнд ногоон, хөх, ягаан зэрэг өнгүүд орно. Дулаан өнгө гал санагдуулам, хүйтэн өнгө ус санагдуулам мэдрэмжийг төрүүлдэг. Ногоон өнгөнд шар өнгө илүү их орсон байх үед дулаан өнгө болж харагдана. Харин хөх өнгө илүү давамгайлсан байвал хүйтэн өнгө гэдэг. Энэ ногоон өнгийн ялгааг зургаар харуулахаас гадна ногоон өнгө дээр шар, хөх өнгийг тус бүрийг илүү ихээр хийн найруулж туршилт хийлгэж өнгийн хувирлыг мэдрүүлж, харьцуулан ажиглуулж ойлгуулах нь илүү үр дүнтэй сонирхолтой байна. Дулаан хүйтэн өнгийг өөрийн бүтээлдээ тусган өөрийнхөө ойлголт, мэдлэг, чадварыг харуулах. - Өнгийн хичээлийг зохион байгуулахдаа зурж будах, туршихаас гадна нас сэтгэхүйн онцлогт нь тохируулан хэрэглээнд нь ойртуулсан жишээг бүтээлчээр ашиглах нь сурагчдад илүү амьдрал ахуйдаа өнгийг ашиглаж сурахад нь дөхөм болно. - Хичээл бүрийн бэлтгэлийг багш сурагчид сайтар хангана. Багш хичээлийн төлөвлөлтийг сайтар хангаснаар сурагч нэг бүрээс бүтээл урган гарах боломжтой. - Энгийн хялбар аргаар зурах арга барилыг эзэмшүүлнэ. Бүтээлээ засан сайжруулна. - Багш бүтээлчээр хувилбартай хандах өөрөөр ийм байж болох юм гэсэн хувилбар өгөх. Хот, хөдөө, говь, хангайн онцлогт тохируулах, хэрэглэгдэхүүнийг орлуулан хэрэглэх зэрэг зөвлөмжийг санал болгох. Мөн аюулгүй ажиллагааны дүрэм , санамжийг мөрдүүлэхэд анхаарна. - Зурах, бүтээх, урлаж бүтээсэн бүтээлээр дамжуулан танин мэдэх хэрэгцээг хангана. - Уран зураг уншихдаа бүхлээр нь болон хэсэгчлэн уншиж болно. Уран зургийг уншуулахаас өмнө багш тухайн уран бүтээлийг сайтар судалсан байх шаардлагатай. Мэдээллийн эх сурвалжийг www.galleryart.mn сайт болон интернэтийн хайлтын сайтаас нэр өгч хайж болно. - Схем зураг, заавар, аргачлалаар өгсөн зургуудыг сурагчид ойлгож унших чадварыг хөгжүүлэх шаардлагатай. - Сурагчдын бүтээлч сэтгэлгээ, хандлагыг хөгжүүлэх зорилгоор дүрс дүрслэл өгч гүйцээн баяжуулж зурах зэрэг дасгал даалгавруудыг боловсруулан ажиллуулж болно. - Хөгжим сонсгож, төрсөн сэтгэгдэл, мэдрэмж, төсөөллөө зургаар илэрхийлэх. Мөн сонссон хөгжмөөр дамжуулан зурах зургийн сэдвээ олж авах. - Сурагчийн нас сэтгэхүйн онцлогт тохирсон богино хэмжээний үйл явдалтай сонирхолтой дүр, дүрслэлтэй эхийг сонсгож , үйл явдлыг илэрхийлсэн зургийн энгийн хялбар аргаар зурах, жижиг номын зураг, мэндчилгээг чимэглэж зурах зэргээр сонирхолтой даалгаврыг гүйцэтгүүлэх ажлуудыг багш сэдэж хийлгэнэ. Эхийг хүүхдийн номноос товчилж авахаас гадна www.read.mn сайт болон бусад цахим номын сангаас хүүхдийн үлгэр ном зохиолуудаас сэдэвлэн ашиглах боломжтой. Тухайн эхийг бүхлээр нь уншихыг хүсвэл дээрх сайтаас, номыг нь олж унших ба өөрийн бүтээсэн бүтээлээ эх номын зурагтай харьцуулж болно. - Усан будаг, гуашаар ажиллах үед сурагчид ус болон бийрээ цэвэрлэх, орчиндоо цэвэр ажиллах шаардлагатай байдаг тул багш хичээлийн үйл ажиллагааг сайтар төлөвлөх хэрэгтэй. - Хөдөө орон нутгийн сурагчид өөрсдийн орчинд байгаа байгалийн юмс үзэгдэл болох цэцэг навчийг байгаль дээр нь ажиглан хээ зурах аргад суралцах.


http://www.read.mn/

50

- Уул, хад чулуу, амьтан, ургамлыг энгийн ямар биет дүрстэй ижил байгааг харьцуулан жишиж, баримлын шавраар хэлбэр дүрс үүсгэн байгалийн зүйлсийг урлан бүтээхэд дөхөм юм. - Ардын урлагаас суралцахдаа бахархан дуурайх, уламжлан авч хэрэглэх, соѐлын үнэт зүйл гэдгийг ухааран ойлгох, хайрлан хамгаалах, хэрэглээ болгох зэрэг хандлагыг төлөвшүүлнэ. - Цаасаар урлан бүтээж буй бүтээл болон уран зураг нь ямар нэгэн байдлаар бодит хэрэглээ болгохыг багш анхаарч ажиллана. - Нойтон болон хуурай алчуур тогтмол хэрэглүүлж сургах. - Зурах, урлах бүтээх хэрэглэгдэхүүнийг сонгож бүтээлдээ ашиглах арга барилд суралцуулах - Багаж материал, хэрэглэгдэхүүний аюулгүй ажиллагааны дүрэм санамжийг танилцуулах, зөв зохистой цэвэрлэж, хадгалах. Ажлын байр орчноо цэвэрлэх, цэгцтэй байлгахыг өдөр бүрийн үйл ажиллагаан дээр анхаарч сурагчдаар эмх цэгцтэй болгох, цэвэрлүүлэх үйлийг тогтмол хийлгэж хэвшүүлнэ. Энэ нь цаашид сурагчдад зөв дадал, амьдралын хэв маягт суралцаж зөв хандлага төлөвшилд нөлөөлнө.

Бүтээлч эрэл хайгуул хийх - Өөрийн олон бусдын зурсан уран бүтээл унших хичээлийн үед багш тухайн зургаа өөрөө судалсан байх ба анги дахь харилцан яриаг зохион байгуулна. Сурагчдад дөхүүлэх асуулт болон сурагчдын сэтгэн бодох чадвар, тухайн сурагчийн онцлогт асуултуудыг багш урьдчилан бэлтгэсэн байна. Асуулт асуухад Блүүмийн ангиллыг ашиглана. Мөн зураг уншуулах явцдаа асуулт гаргуулан сурагчдын ургуулан бодох, төсөөлөх, сэтгэх чадварын түвшинг илрүүлж болох ба хөгжүүлэх боломжтой юм. - Багш бүр өөрийн орчны онцлогт тохируулан хичээлийн хэрэглэгдэхүүнийг хэрэглэнэ. Байгалийн материал цуглуулах ажлыг анги хамт олноор аялал хийж, байгальтай зөв зохистой харьцаж, байгалиа хайрлан хамгаалах төлөвшил олгоно. - Хийж бүтээсэн зүйлээ өөрийн хэрэглээ болгох. Шинэ санаа олох, мэдээлэл цуглуулах, засан сайжруулах, хувиргах зэргийг багш хичээлийн төлөвлөгөөндөө тусгана. - Бүтээлийг маш сайн хийж гүйцэтгэж байгаа сурагчаар бусдын өмнө бүтээлээ хийж үзүүлж болно. Энэ нь бусдад нь үлгэр дуурайл болж, сурах хүсэл эрмэлзэл төрүүлнэ. - Сурагчид бусдаас суралцах боломжийг олгоно.

Явцын үнэлгээ Хичээлийн явцад сурагчийн суралцах байдлыг туслах, дэмжих, ахиулан хөгжүүлэх, авьяасыг нээн илрүүлэх байдлаар сурагчдаа оношилж таньж мэдэх. Сурагчдын бүтээлээр ба бүтээлийн гүйцэтгэлийн ахицаар үнэлж болно. Мөн сурагчдыг түвшинчилж тохирсон даалгавар, шалгуураар үнэлж болно. Бүтээлийн үзэсгэлэн тогтмол гаргана. Бага насны сурагчид өөрийн урласан бүтээлээ өөрийн ойр дотны хүндээ (эцэг эх, ах эгч, дүү) үзүүлэх маш их дуртай байдаг тул бүтээлийг байнга самбарт байрлуулахаас гадна гэрт нь өгч явуулах мөн бүтээлийн үзэсгэлэн гаргах үедээ олон хүмүүсийг хамруулан үзүүлэн бүтээсэн бүтээлийн тухай тайлбарлан яриулах зэрэг цаг гаргах хэрэгтэй байдаг. -Сурагчдыг бүтээлээр нь үнэлэх. Үүнд: бүтээх үйлийн гүйцэтгэл, зурах бүтээх чадвар, турших, ургуулах, төсөөлөх, сэтгэн бодох чадвар, өмнөх мэдлэг дээр тулгуурлан шинэ мэдлэгийг баяжуулан бүтээл хийж буй байдал, өөрийн болон бусдын бүтээлд хандах хандлага зэргийг харгалзан үнэлэх боломжтой. -Бүтээлээ өөрт болон бусдад хэрэгцээтэй зүйл болгон ашиглаж чадаж байгаа эсэх. -Бүтээх арга барил, материал багаж сонгон бүтээл хийж байгаа байдал, бүтээлээ засан сайжруулах ба хувиргаж байгаа эсэх -Зохиох чадвар, шинэ санаа олох чадвар -Уран зураг унших хичээлээр сурагчдыг үнэлэхдээ:

Зургийг анхааралтай ажиглаж байгаа эсэх Асуултанд хариулахдаа зурган дээр харагдаж байгаагаас гадна өөрийн бодол

төсөөллөөр, ургуулан бодож хариулт өгч байгаа эсэх Асуулт тавихдаа нээлттэй ба хаалттай асуулт, хариултуудыг харгалзан үзэх

51

Уран зургийг харж жижиг хэмжээний эх зохиож зургийг өөрийн үгээр илэрхийлэн ярьж, бичиж байгаа байдал

Схем зураг, ажлын заавар, аргачлалын зургийг ойлгон уншиж байгаа байдал зэргийг явцын үнэлгээгээр үнэлж болно. Сурагчдын үнэлэхдээ дараах жишээ загвар үнэлгээний хуудас ашиглан явцын үнэлгээгээр оношлох боломжтой. Ингэснээр хүүхэд бүрийн хөгжлийн ахицыг тодорхойлж хүүхэд бүрийн онцлогт тохирсон дасгал даалгавар боловсруулж, мэдлэг чадварыг ахиулна.

Үнэлгээний хуудасны жишээ загвар

сурагч

ид


Ажиглалтын тэмдэглэл

Зорилт 1 Зорилт 2 Зорилт 3 Зорилт 4

Асуулт хариултаар өөрийгөө илэрхийлэх

Толбо үүсгэж, нэмэлт

Бүтээлээ хувиргах,

сайжруулах

Бүтээлээсээ гоо сайхны таашаал авах, харьцуулан жиших, үнэлгээ өгөх

Амжилтын шалгуур

Туслалцаа авах шаардлагатай

Чиглүүлэн

дэмжих

Ахиулан хөгжүүлэх

Нээлттэй асуултаар шалгана.

Янз бүрийн толбо хэрэглэн зурж байгаа арга

Бүтээлээ сайжруулж хувиргаж байгаа байдал

Бүтээлээ танилцуулах,

1-р баг

1 2 3 4 5

4-Саруул

1

2

2

2-р баг

1 2 3 4 5

2-Энхмөнх

1

2

2

3-р баг

1 2 3 4 5

4-Дорж

1

3

1

4-р баг

1 2 3 4 5

2

3

5-р баг

1 2 3 4 5

3

2

АРГА ЗҮЙН ЗӨВЛӨМЖ – ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ТЕХНОЛОГИ 4 ДҮГЭЭР АНГИ Хүрэх үр дүн:


Сонирхол, туршлагаас бий болсон мэдрэмж, санааг илэрхийлэх, хуваалцах. Бүтээх, гүйцэтгэх:

Сонирхол, туршлагаас бий болсон мэдрэмж, санааг илэрхийлэх хоѐр ба гурван хэмжээст урлагийн бүтээл зохиох, хийх

Зохиомжийн шаардлагад нийцүүлэн төрөл бүрийн материал, багаж хэрэгсэл, техник ашиглах

Зохиомжийн элементүүдийг (цэг, толбо, зураас, дүрс, биет, өнгө, харьцаа, хөдөлгөөн, алслалт) ашиглан хувь хүний ойлголтоо илэрхийлэх

Сэдвийн хүрээнд урлагийн бүтээл зохиохын тулд дизайны зарчмыг ашиглан зохиомжийн талаарх ойлголтоо харуулах


Хүрээлэн буй орчин болон зураг дүрслэлээс бүтээл хийх санаа, арга барилтай холбоотой мэдээлэл олж авах

52

Туршлагаас бий болсон бүтээлийн санаа гаргахын тулд зохимжтой мэдээллийг цуглуулах,судлах

Өөрийн санаа бүтээлийг танилцуулах

Өөрийн болон бусдын бүтээлийг дүрслэлийн үг хэллэг хэрэглэн ярих, тайлбарлах, хэлэлцэх

Хам

сэд

эв



Сурах үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүү

н

Урл

аги

йн х

эл

Тэгш ба тэгш бус хэмийн ялгаа онцлогийг зураг дүрслэлээр илэрхийлэх


- Цаасан дээр будаг түрхээд цаасаа нугалах

- Нугалсан цаасаа дэлгэхэд үүсэх дүрсийг ажиглах, ярилцах

- Тэгш хэмийн талаарх ойлголтоо илэрхийлэх (Тэгш хэмийн гол шинж: а/. Толин тэгш хэм, б/. Нэг бие дээрх тэгш хэмийн талаарх)

Өнгийн болон зургийн цаас, балын харандаа, баллуур, гуаш, бийр, устай сав, нойтон алчуур


- Цаас сонгон голоор нугалах. - Дүрс зурж хайчлах. - Цаас дэлгэн тэгш хэмийн дүрслэл

гаргах. - Дүрслэлээ зурж будах.


- Хийсэн дүрслэлийн тэгш хэмийг өөрчлөн нугалах

- Тэгш ба тэгш бус хэмийн талаарх ойлголтоо тайлбарлах

- Тэгш хэм ашиглан бүтээл хийх шинэ санаагаа олох, тайлбарлах

Эсрэг өнгийн онцлогийг мэдэх, зөв ашиглах


- Эсрэг өнгийн талаар үзүүлэн дээр ярилцах

- Эсрэг өнгүүдийн талаар ойлголттой болох

- Эсрэг өнгүүдийг хооронд нь хольж турших, тайлбарлах

(Эсрэг өнгүүд нь бие биеэ тодруулдаг ба хооронд холиход хиртэлт үүсдгийг туршилтаар мэдэх )

Өнгийн болон зургийн цаас, усан будаг, бийр, балын харандаа, шугам, баллуур, устай сав, нойтон алчуур


- Багшийн өгсөн загвар зургийн эсрэг өнгүүдийг сонгон будах,тайлбарлах

- Эсрэг өнгүүд ашиглан зураг бүтээл хийх


- Зураг бүтээлд эсрэг өнгүүд ямар үүрэгтэй эсэх, яаж харагдаж байгааг талаар ярилцах

Нэг төвт зураг зурах


- Нэг төвт зургийн аргаар бүтээгдсэн зураг ажиглах, тухайн зургийн нэр,гол дүр хэрхэн дүрслэгдсэн талаар ярилцах.

Усан будаг, гуашь, бийр, устай сав, будгийн нийлүүр, зургийн дэвтэр зэргийг будаг хольж найруулахад ашиглана. нойтон алчуураар сурагчид бохирдсон гар болон


- Багшийн өгсөн сэдэв, агуулгаас гол дүрийг ялгаруулан харагдахуйцаар зургийг хавтгайн төвд байршуулан дүрслэх

- Туслах дүрүүдийг зурж, өнгө ялган будах

- Гол дүрийг сүүлд будаж бүтээлийг дуусгах

Бүтээлч эрэл хайгуул

- Бүтээлийн талаар ярилцаж нэг төвт зургийн талаар ойлголтоо тайлбарлах

53

хийх: - Багшийн бэлтгэсэн зураг бүтээлээс нэг төвт зургийн аргаар бүтээгдсэн зураг бүтээлийг таних, ярилцах

ширээгээ цэвэрлэх

Зураасан зураг зурах


- Сурах бичиг дээрх болон багшийн бэлтгэсэн зурагт үзүүлэнг сайтар ажиглан тэдгээрийн ялгаа онцлогын талаар багштайгаа ярилцах

- Өөрсдөө байгаа ном, сурах бичгийг хэрхэн чимэглэсэн талаар өөрсдийн санааг бусадтайгаа хуваалцах, зурж дүрслэн турших

- Номын зураг чимэглэлийн талаар ойлголттой болох

Харандаа,баллуур, усан будаг, гуашь, бийр,ус, устай сав, нойтон алчуур, цэвэр ус, усны сав, усан будгийн нийлүүр, Хүүхдийн зурагт ном Бүтээх,

гүйцэтгэх:

- Багшийн өгсөн сэдвийн хүрээнд бяцхан ном хийх, номын зураг чимэглэлийн талаар ойлголтоо зураас, цэг толбо ашиглан зурж чимэглэн харуулах


- Бүтээлээ хэрхэн яаж сайжруулах талаар санаа гарган ярилцах

- Зураг бүтээл тайлбарлан өөрийг илэрхийлэхдээ зураасан зургийн талаарх ойлголтоо харуулах

Тосон харандаагаар зурах


- Тосон харандаагаар зурсан бүтээлүүдтэй танилцах

- Зурах будах аргын талаар ярилцах,өөрт төрсөн сэтгэгдлээ хуваалцах

Тосон харандаа, балын харандаа, баллуур, шугам, усан будаг, бийр, усны сав, усан будгийн нийлүүр нойтон алчуур Тосон харандаагаар зурсан зураг бүтээл


- Тосон харандаагаар зурах арга барил, онцлогыг туршин хүнд хөнгөн өнгө хослуулан өөрийн бодлоо илэрхийлэх

- Лааны тосон харандаа, усан будаг хослуулан зурах аргатай танилцах, зурах, турших


- Өөрийн сонирхол, туршлагаас бий болсон мэдрэмж санаагаа илэрхийлэх бүтээл хийх

- Бүтээлээ бусдаа танилцуулах, бүтээлдээ үнэлэлт дүгнэлт өгөх

Мал амьтан зурах


- Сурагчдад мал амьтдын зурагт үзүүлэнг үзүүлэн ярилцах

- Мал амьтдыг баримжаалан зурахдаа тухайн амьтны биеийн ерөнхий байдал, галибар донжийг оновчтой илэрхийлэн зурах талаар багш сурагчид ярилцах

Усан будаг, гуаш, бийр, устай сав, будгийн нийлүүр, зургийн дэвтэр, нойтон алчуур Бүтээх,

гүйцэтгэх:

- Монгол болон европ зургийн аргаас сонгож өөрийн сонирхсон мал амьтныг зурах

- Зурсан зургаа орчин бүрдүүлэн баяжуулан зурах


- Өөрийн болон бусдын бүтээлийн талаар ярилцах

Араг зураг ашиглан амьтан зурах


- Араг зургийн аргаар амьтан зурах - Араг зургийн жишээг харж юуг

дүрсэлснийг ярилцах

Усан будаг, гуаш, бийр, будгийн

54


- Араг зургийн аргаар усан будаг болон гуашаар мал амьтан зурж дүрслэх. Амьтны арга ясны бүдүүвч нь: Амьтны 1. толгой 2. Хүзүү 3. сээр 4. нуруу 5. дал 6. бугалга 7. богтос 8. шилбэ 9. ууц 10. сүүж 11. дунд чөмөг 12. шаант зэрэг бүтэцтэй байдаг.

нийлүүр, зургийн дэвтэр, устай сав нойтон алчуур, араг зургийн жишээ зургийг зурагт үзүүлэнгээр бэлтгэх


- Өөрийн болон бусдын бүтээлийг тайлбарлан ярилцах

Зохиолоос сэдэвлэн зурах


- Зохиолын үйл явдлыг, гол ба туслах дүр дээр анхаарал төвлөрүүлэн ярилцах.

Зургийн дэвтэр, усан будаг, гуаш, бийр, устай сав, будгийн нийлүүр, нойтон алчуур, зураачид болон сурагчдын бүтээл


- Өөрийн санаа, дүрээр илэрхийлэн зохиож зурах.

- Өнгө зохицуулан будах.


- Найз нөхдийнхөө зурсан зургийг өөрийн ойлголтоор тайлбарлах.

- Зургаа хэрхэн сайжруулах талаар санал гаргах.

Өөрийн бодлоо зургаар илэрхийлэх (Хувилбар 1) (Хувилбар 2)


- Багшийн бэлтгэсэн хөгжмийн аялгууг сонсоно.

- Хөгжим сонсоод төрсөн сэтгэгдлээ төсөөлөн бодох

Хүүхдийн зурагт ном, зургийн дэвтэр, усан будаг, гуаш, бийр, устай сав, будгийн нийлүүр, нойтон алчуур, зураачид, сурагчдын бүтээл


- Өөрт төрсөн мэдрэмж сэтгэгдлээ зураг , дүр дүрслэлээр илэрхийлэн зурах

- Өнгө зохицуулан будах


- Бүтээлээ тайлбарлах - Зургаа хэрхэн сайжруулах талаар

санал гаргах.

- Багш усан будаг, гуашаар зурах, будах аргуудаас багш тайлбарлан ярилцана.

- Үүнд: - Усан будаг уусган будах - Усан будаг үлээх - Зурааслан зурах - Толбодон зурах - Дээрх аргуудаас сонгон өөрийн

бодол санаагаа илэрхийлэн зураг зурна.

- Уран бүтээлийн үзэсгэлэн гаргана.

Харандаа, баллуур, усан будаг, гуаш, бийр, устай сав, будгийн нийлүүр, зургийн дэвтэр, нойтон алчуур

Цаас нугалан уран дүрслэл үүсгэн урах.


- Тэгш хэмтэй зургууд үзэж ярилцах. - Хийх бүтээлийн санааг олох

Өнгийн цаас, цавуу, зургийн дэвтэр, гуаш, усан будаг, бийр, устай сав, будгийн нийлүүр, цаасан алчуур


- Өнгийн цаас урж, тэгш хэм бүхий дүрсүүд үүсгэх

- Цэг, толбо, зураасаар зургаа баяжуулах.

- Өнгө ялган будах.


- Цаас урж бүтээсэн дүрсийг янз бүрийн арга ашиглан чимэглэх хувиргах, орон зайт бүтээл хийх турших

- Хийсэн бүтээлийн санаа, арга барил тайлбарлах

55

Баримал урлах


- Баримлын төрлийн зургуудыг ажиглан гурван хэмжээст бүтээлийн онцлогийг ярилцах

Баримлын шавар, хүнсний тугалган цаас, өнгийн цаас, скоч, хөвөн, савх мод, цаасны цавуу, хайч


Баримал урлан бүтээх. Жишээлбэл: Тогоруу шувуу хийхийн тулд -Өнгийн цаасыг тогорууны хэлбэрт оруулж скочоор ороох. -Тогорууны биеийг тугалган цаасаар бүрэх. -Тогорууны хөлийг савх модоор хийж сарвууг баримлын шавраар хийж тогтоох.


- Бүтээлийг хувирган өөрчлөх - Бүтээлийг сайжруулах шинэ санаа,

арга барил танилцуулах - /Шинэ бүтээл хийх санаа гаргах/

Баримлын шавраар бүтээл хийх


- Сурагч бүр будаа, чулуу, самрын яс, тариа буудай зэргээс сонгож бэлтгэсэн байх.

- Бэлтгэсэн материалуудаа нийлүүлэн нэг ширээнд байрлуулан дараах чиглэлээр ярилцах /Тухайн байгалийн юмстай холбоотой өөрийн мэдэх бүх зүйлийг бичих. \Ямар амьтны хоол тэжээл болдог, тэдгээрийг юунд ашигладаг г.м.

Зураг бүхий үзүүлэн чихэр, шоколадны цуглуулганы хайрцаг, баримлын шавар, байгалийн материал

(чулуу, сам, өндөгний хальс., будаа, зэрэг)

Ажлын хуудас Зурагт болон биет үзүүлэн


Сонгосон материалаа ашиглан баримлын шавар дээр наах аргаар бэлэг дурсгалын зүйл хийх - Хэнд, юунд зориулж юу хийх

талаараа ажлын хуудсанд зорилгоо бичих.

- Багшийн үзүүлж буй биет болон зурагт үзүүлэнгээс санаа авч загвар, бүтээлээ хийх.


- Хичээлийн төгсгөлд үзэсгэлэн зохион байгуулах

- Үзэсгэлэнг үзэх явцад бусдын бүтээлээс олж авсан шинэ санаа, арга барилтай холбоотой тэмдэглэл хөтлөх, өөрсдийн бүтээлд үнэлэлт дүгнэл өгөх

- Гэрийн даалгавар юу хийхээ төлөвлөх, санал гаргах

Хавтгай дүрсээр тоглоом хийх


- Сурагчид баг болон хуваагдсан байх - Ижил дүрсүүд ашиглан хийсэн

тоглоом, загвар зураг үзэх, ажиглах - Эргэн тойроны эд зүйл, болон

зургаас тоглоомыг хийх санаа олох - Санаагаа хэрэгжүүлэх аргыг судлах

Олон ижил дүрсээр биет хийсэн тоглоомын загвар, зураг, шугам, харандаа, хайч, цавуу, картон цаас, утас


- Шинэ санааг дэвтэртээ буулган зурах

- Багаараа уг тоглоомыг хийх дарааллыг ярилцаж бичих.

- Тоглоомоо хийх.


- Хийж чадсан сурагчид чадаагүй нэгэндээ хийх аргыг тайлбарлаж зааж өгөх.

- Хийсэн тоглоомоо чимэглэх

56

- Бүтээлийг өөрчлөх, хувиргах санаа гаргах тайлбарлах

Эд юмсын бүрдэл хэсгийг өөрчилж загварчлах


- Сурагчид багаар ажиллах. - Өөрийн хэрэглэдэг хичээлийн

хэрэглэгдэхүүнүүдээс (задалж болох жижиг зүйл) сонгон авах. Жич: Бал

- Сонгож авсан балаа хэдэн хэсэг болж задарч буйг тогтоохын тулд задалж, салгаж судлах,

- Бүрдэл хэсэг тус бүрийг зурж, нэрлэх

- Өөрийн хэрэглэж байгаа цүнх, үзэгний сав зэрэг задалж болохгүй зүйлүүдийг харж, бүрдэл хэсэг, бүтцийг тогтоох,нэрлэх, зурах

Цүнх, үзэг харандааны сав гэх мэт сурагчдад өөрсдөд нь байгаа хэрэглэлүүд Цаас, баримлын шавар, цавуу, хайч,


- Сурагч бүр хэрэглэсэн цаасан аяга, сүүний сав бэлтгэнэ.

- Цаасан аягыг ажиглан түүний бүрдэл хэсгийн тоог нэмэх аргаар олон янзын загвар зурах Тухайлбал: Аяган дээрээ таг, бариул зэрэг эд анги нэмж болно.

Цаасан аяга Ажлын хуудас Харандаа, дэвтэр, будаг, өнгийн цаас, чимэглэл хийх материал Зурагт үзүүлэн (эд юмсын бүрдэл хэсгийн тоог өөрчлөх аргаар загварчлах арга)


- Зурсан загваруудаасаа хамгийн гоѐ болсон нэгийг сонгоод наах, холбох, угсрах аргаар санааг хэрэгжүүлэн бүтээх, чимэглэх

- Загварчилж хийсэн бүтээлээ тайлбарлах, багууд бүтээлийн үзэсгэлэн гаргах

Биетийн дэлгээс байгуулах


- Савангийн хайрцаг, төрсөн өдрийн малгай, цаасан аяга зэрэг цаасаар хийсэн хайрцаг, савнуудыг наалтаар нь задалж, дэлгээсийг судлах.

Ахуйн хэрэглээний цаасан хайрцаг, сав Зургийн дэвтэр, шугам, гортиг, харандаа, баллуур, хайч, цавуу Өнгийн цаас, өнгийн будаг, чимэглэлийн материал, скоч


- Шугамаар хэмжиж, дэвтэртээ дэлгээсийг зурах.

- Зурсан дэлгээсээ хайчилж, биет бүтээх.


- Биетүүдийг дэлгээсээр бүтээж, загварчилж чимэглэх.

Төрөл бүрийн биетээр загвар бүтээх


- Хаягдал сав баглаа боодол буюу цаасан хайрцаг, хуванцар сав зэрэг хэрэглээнээс гарсан янз бүрийн материалуудыг бэлтгэсэн байх

- Эргэн тойрны эд зүйлсийг геометрийн биетүүдтэй холбон ярилцах

Хайрцаг, сав, зайрмагны аяга Бэлэгний тууз, наалт, сувс, зураг зэрэг чимэглэлийн материал Хайч, цавуу, өнгийн цаас, харандаа, зургийн хэрэгсэл


- Материал хэрэглэгдэхүүнийг сонгох - Сонгон авсан материалуудаар

(Хаягдал сав баглаа боодол буюу цаасан хайрцаг, хуванцар сав зэргээр) өрж, угсарч, давхарлах байдлаар юу хийхээ төлөвлөх

- Төлөвлөсөн зүйлээ бүтээх - Бүтээл хийх явцдаа цаас, картоныг

57

нугалах, хайчлах, базах, зүсэх, хуйлах, арга барилд суралцах

- Бүтээлээ будах, чимэглэх


- Хийсэн бүтээлдээ үнэлэлт дүгнэлт өгөх,

- Бүтээлийн хэрэглээ талаас тайлбарлах сайжруулах санал гаргах

Цаасны үүсэл, болон бүтээл хийх


- Ижил хэмжээтэй, зузаан, нимгэн олон янзын цаасыг нугалах, хуйлах, хайчлах үйлүүдийг хийж, харьцуулах.

- Бат бөх шинж чанар болон гадаад өнгө, үзэмжийг нь тодорхойлж ярилцах.

- Цаасны төрөл болон зориулалтыг сурагчид бие даан тодорхойлох, ажлын хуудсан дээр бичиж , зурж тэмдэглэх

- Сурах бичиг дээрх цаасны үүсэл, хөгжил, төрөл, зориулалтын тухай мэдээллийг уншиж ойлгох.

Ижил хэмжээтэй, зузаан, нимгэн төрөл бүрийн цаас Хайч, шугам, дэвтэр, үзэг Ажлын хуудас Сурах бичиг Зургийн дэвтэр, өнгийн цаас


- Цаас зүсэх, нугалах, аргаар 3D бүтээл хийх

- Бүтээл хийх цаасаа сонгох, сонголтоо тайлбарлах

- Сурах бичиг болон эргэн тойрноос бүтээлтийн санаа, арга олох, зурах

- Сурах бичиг дээрх гурван хэмжээст ил захидал хийх аргаас санаа авч хэлбэр үүсгэн зүсэх, нугалах,хайчлан орон зайт дүрс үүсгэх

- Үүссэн дүрсийг өнгийн цаасан дээр наах


- Нааж бэлтгэсэн бүтээлээ өөрийн сонирхол хэрэгцээнд тулгуурлан чимэглэх

- Бүтээлээ хэрэглээнд оруулах - Бүтээл хийсэн арга барил,материал

сонголтын талаар ярилцах

Цаасаар гурван хэмжээст бүтээл хийх


- Багшийн бэлтгэсэн нугалан хайчилж янз бүрийн цаасан чимэглэл,тоглоом хийх зурган заавар бүхий хуудастай танилцах

- Заавар зургаас сонгох, хийх аргыг судлах

Цаасан чимэглэл-бодит үзүүлэнгүүд Өнгийн цаас, өнгийн будаг, чимэглэлийн материал наалддаг тууз Зургийн дэвтэр, шугам, гортиг, харандаа, баллуур, хайч, цавуу


- Заавар зургийн дагуу цаас нугалах , хайчилж шинэ жилийн сүлд модны тоглоом, чимэглэл хийх


- Хийсэн чимэглэл тоглоом, хийх арга барилаас санаа авч өөрсдөө шинэ хээ, зураг зохиож шинэ жилийн чимэглэл тоглоомууд хийх.

- Ангиа чимэглэх

58

Гар оѐдлын багаж хэрэгслүүдтэй танилцах, хөших, шидэх оѐдлоор оѐж сурах


- Жижигхэн хэмжээтэй даавууны өөдсийг багш сурагчдад үзүүлэх

- Түүнийг ашиглан юу хийж болох тухай, хэрхэн яаж хийх талаар сурагчид саналаа хэлэх.

- Сурагч бүр дэвтэртээ дээрх жижигхэн даавуугаар хийж болох зүйлүүдийг зураад тайлбар бичих

- Гар оѐдлын багаж хэрэгслүүдтэй танилцах. Тэдгээрийг хэрхэн яаж зөв хэрэглэх болон аюулгүй ажиллагааны дүрмийг ойлгох, дэвтэртээ тэмдэглэл бичих.

- Багш хүүхэд бүрт 20:20 см хэмжээтэй даавуу өгөх.

- Хөших болон шидэх оѐдлыг хэрхэн зөв оѐх зурагт үзүүлэн үзүүлэх

- Сурагчид дэвтэртээ ямар нэг дүрс зураад, зүүгээ сүвлэн шидэх, хөших оѐдлоор оѐж сурах дадлага хийх.

- Гэрийн даалгаварт: Жижигхэн даавуугаар юу хийх талаар гэр бүлийнхэнтэйгээ зөвлөж дэвтэртээ зурж ирнэ. /Эсвэл хийх зүйлийнхээ зургийг дэвтэртээ наасан байж болно/.

Сэмрэлт багатай, биетэй, цулгай өнгийн даавуу /Гал тогооны 3 өнгийн алчуур/ Дэвтэр, үзэг, харандаа, өнгийн харандаа Хөших болон шидэх оѐдлыг хэрхэн зөв оѐх зурагт үзүүлэн Зүү, утас, хайч

Жижиг эдлэл хийх, чимэглэх


- Даавуугаараа юу хийхээр шийдсэнээ ярилцах Зурж, нааж бэлтгэсэн загвараа үзүүлэх.

- Жижигхэн даавуун уут, түрүүвч, хайчны гэр, зүүний хатгуур, тоглоом зэрэг зүйлүүдээс сурагчид хийх зүйлээ сонгож эсгүүрийг цаасан дээр хэмжиж зураад хайчлах

- Багш оѐдолчин, эсгүүрчин, загвар зохион бүтээгч мэргэжлийн талаар танилцуулж, юу хийдэг талаар ярилцах. Багшийн зааварчилгаар жижиг эдлэлээ хийх.

Даавуугаар хийх жижиг эдлэлийг харуулсан зурагт болон биет үзүүлэн Зүү, утас, хайч Товч,сувс, өнгийн утас


- Хийсэн зүйлээ хэрхэн чимэглэх талаар өөр хоорондоо ярилцах

- Хийсэн бүтээлээ зургийн дагуу болсон эсэхэд дүгнэлт хийн ярилцах

- Хийсэн зүйлээ товчоор, сувсаа, цацгаар чимэглэх байдлаар хувиргах, өөрчлөх түүнийгээ тайлбарлах

Товч ашиглан бүтээл хийх


- Хүүхэд бүр гэрээсээ товч авчраад тэдгээрийгээ нийлүүлээд, ажиглах судлах.

- Товчны хэлбэр, хэмжээ, өнгө, материал, хээ чимэглэлийг судалж, дэвтэртээ оюуны зураглал зурах.

Товч, сувс, өнгийн утас Дэвтэр, үзэг, харандаа, өнгийн харандаа Зургийн дэвтрийн болон өнгийн цаас


- Даавуун дээр товч хадаж сурна. - Өөрийнхөө хувцасны унасан

товчийг хадна.

59


- Хосоороо даавууны өөдсөн дээр товч хадаж, ил захидал хийх

- Сувс, товч зэргийг олон янзаар хэлхэж бугуйвч хийх

- Хийсэн бүтээлээ хэрхэн хэрэглэх, хэнд бэлэглэх талаар ярилцах

Цавуу

Техникийн загвар зохион бүтээх Машины загвар зохион бүтээх Нисэх онгоцны загвар зохион бүтээх


Сурагчдыг 4 багт хуваана. Төрөл бүрийн цаасан хайрцаг, хуванцар сав бэлтгэсэн байх. - Бэлтгэсэн материалуудаас багууд

сонгон авто машины ямар загвар яаж хийх тухайгаа ярилцах, төлөвлөгөө гаргах

Бөмбөлөг Ундааны сав Хаягдал материал, хайрцаг, бөглөө Машины зураг Сурах бичиг Бүтээх,

гүйцэтгэх:

- Төлөвлөгөөний дагуу хэн юу хийхээ хуваарилан машины загвар хийх

- Бүтээсэн загвартаа ямар хөдөлгүүр тавьж болох,чимэглэлийг яаж хийхээ багаараа ярьж бүтээлийг дуусгах


- Бүтээсэн машинуудаа багууд уралдуулах

- Бөмбөлийг ашиглан хөдөлгүүр хийж, туршиж явуулах.

- Хийсэн загваруудаа улам сайжруулах, хурдлуулах, тэнцвэртэй болгох талаар турших.


- Сурагчид нисэх онгоцны талаарх өөрсдийн мэддэг зүйлээ хоорондоо ярилцах

- Багшийн бэлтгэсэн мэдээлэлтэй танилцах

- Багшийн бэлтгэсэн нисэх онгоцны дэлгээс зургийг ажиглан хайчлах, нугалах хэсгүүдийн тайлбарлан ярилцах

Хатуу цаас /картон/,хайч, усан будаг, бийр, цавуу, балын харандаа, баллуур, шугам, онгоцны дэлгээс зураг Бүтээх,

гүйцэтгэх:

- Дэлгээс зургийг хатуу цаасан дээр буулган зурах

- Зургийн дагуу хайчлах, нугалах, наах

- Бэлэн болсон нисэх онгоцоо өөрийн хүссэнээр будаж чимэглэх

- Бүтээсэн онгоцоо нисгэж уралдуулах.


- Хийсэн загваруудаа улам сайжруулах, хурдлуулах, тэнцвэртэй болгох талаар бодох, турших.

- Инженер, зохион бүтээгч, жолооч, нисгэгч, тамирчин зэрэг техниктэй холбоотой ажил мэргэжлийн талаар харьцуулж ярилцах.

Энгийн цахилгаан хэрэгслүүд ашиглах


- Айл бүрт ямар цахилгаан хэрэгсэл байдаг талаар асууж ярилцах.

- Сурагч бүр гэртээ байдаг цахилгаан хэрэгслүүдийг зурж, будаад самбарт байрлуулсан том цаасан дээр наах даалгавар өгөх. Сурагч бүрт бичгийн цаасыг 6 хуваасан жижиг цаас тус бүр 5 ширхгийг тарааж өгөөд түүн дээрээ зуруулах.

Цахилгаан хэрэгслүүдийн түүх, бүтэц зэргийг үзүүлсэн зурагт үзүүлэн Сурах бичиг Ангид буй цахилгаан хэрэгслүүд

60

- Сурагчид зурсан зургаа байрлуулсны дараа хэдэн төрлийн ахуйн цахилгаан хэрэгсэл байдаг талаар ярилцах. Бусдаасаа онцлог цахилгаан хэрэгсэл зурсан сурагч тухайн зүйлийн талаар бусдадаа тайлбарлаж өгөх.


- Цахилгаан хэрэгсэл бүр ямар үүрэг гүйцэтгэдэг, гүйдэл үүсгэгч батерей талаар сурах бичиг дээрх дасгалыг ажиллах, багш тайлбарлаж өгөх.

- Цахилгаан зуух, тоос сорогч, ус буцалгагч зэрэг зарим цахилгаан хэрэгслүүд хэрхэн үүссэн түүхийг талаар таамаглал дэвшүүлэн ярилцах, зурах


- Дүрэмт хувцсаа хэрхэн зөв индүүдэх, аюулгүй ажиллагааны дүрэм зэргийг багш зааж өгөх ба сурагчдад хувцсаа өөрөө индүүдэж дэвтэртээ тэр талаар тэмдэглэл хөтөлж ирэх мөн цахилгаан дээрх хэрэгслүүдийн холбоотой мэдээлэл бэлтгэх даалгавар өгөх

Ажил мэргэжлийн талаар ойлгож мэдэх


- Сурагчид эцэг, эхийнхээ гэр бүлийнхээ гишүүдийн юу хийдэг ажил мэргэжлийн онцлогийн талаар судалж тэмдэглэл хөтөлж ирсэн байх

- Өөрсдийн гэр бүлийн хүмүүсийнхээ ажил мэргэжлийн талаар хамтран ярилцах

- Багш инженер, зохион бүтээгч, жолооч, нисгэгч, тамирчин зэрэг техниктэй холбоотой ажил мэргэжлийн харуулсан зурагт үзүүлэн үзүүлэх

- Зурагт үзүүлэн дээр сурагчид тухайн мэргэжлийн онцлогийг харьцуулж ярилцах.

- Өөрсдийн сонирхдог мэргэжлийн талаар судалж тэмдэглэл хөтөлж ирэх даалгавар өгөх

Багш инженер, зохион бүтээгч, жолооч, нисгэгч, тамирчин зэрэг техниктэй холбоотой ажил мэргэжлийн харуулсан зурагт үзүүлэн

Соѐ

лы

н ү

нэт

зүйл

Хоѐроос дээш өнгөөр дагнааслан зурах


- Дагнаасын тухай зурагт үзүүлэн дээр ярилцах.

- Хээ угалзан дээрх өнгийн дагнаас хэрхэн гарган зурсныг тайлбарлан ярилцах.

- Сурах бичгийн 46 хуудастай танилцах

- Нэг өнгийн хоѐр зурвас дагнаахс өнгийн цаасаар наах

- Хоѐр өнгийн зургаан зурвар дагнаас наах

- Долгион хэлбэрийн 12 зурвас дагнаас наах

- Гурван зурвас бүхий өнгөөс орхигдсон зурвасын өнгийг усан будаг буюу гуйшаар будах дасгал

Балын харандаа, өнгийн цаас, баллуур, шугам, усан будаг, гуаш,өргөн нарийн бийр будгийн нийлүүр, савтай ус г.м.

61

хийх


Сурах бичиг дээрх даалгаврыг гүйцэтгэх

- Зурах зүйлээ нарийн зураасаар дүрслэх.

- Зурсан зүйлээ өнгө дагнааслан будах.

- Нэг өнгийг сонгон хүнд өнгөнөөс хөнгөн рүү аажмаар шилжүүлэн цайруулах

- Хөнгөнөөс хүнд рүү шилжүүлэн хоѐроос дээш өнгийн дагнаас үүсгэн будах.


- Өөрийн бүтээлдээ үнэлэлт дүгнэлт өгөх

- Бүтээл хийх явцад гарсан бэрхшээл төрсөн сэтгэгдлээ ярилцах

Амьтны дүрсийн хээ зурах


- Багшийн бэлтгэсэн амьтны дүрсийн хээ угалз зурагт үзүүлэнтэй танилцах

- Зурагт үзүүлэнд харуулсан хээ угалз нь ямар амьны дүрсийн гаралтай хээ угалз болох талаар ярилцах (Хээ угалз түүний бэлгэдлийн талаар)

Амьтны дүрсийн хээ зурагт үзүүлэн Усан будаг, гуашь, бийр, харандаа, баллуур, устай сав, нойтон алчуур, будгийн нийлүүр


- Амьтны дүрсийн гаралтай хээ угалзаас сонгож хуулж зурах

- Усан будаг гуаш ашиглан өнгө ялган будах


- Будаж бэлэн болгосон бүтээлийн талаар дараах байдлаар ярилцах o Яагаад тухайн амьтны

дүрсийн гаралтай хээг сонгосон тухай

o Тухайн хээ угалз ашиглан ямар чимэглэл хийж болох талаар

o Чимэглэл хийхэд хээ угалзны бэлгэдэлтэй хэрхэн холбож ойлгож байгаа талаар

o Өөрийн бүтээл бусдын бүтээлээс ялгагдах онцлогийн талаар

Мартан зураг зурах


- Мартан зургийн аргаар зурсан зургуудыг үзүүлэн сурагчдад төрсөн сэтгэдлийн талаар ярилцах

Улаан өнгийн, усан будаг, гуашь, бийр,

62


- Улаан өнгийн цаасан дээр тод өнгийн (гуаш, усан будаг, пастель) будгаар өөрийн сонирхсон зургаа хүрээлж зурах, будах

- Зурсан зургийн талаар тайлбарлан ярилцах

- Багш уламжлалт мартан зураг зурах арга болон орчин үеийн зургийг зурагт үзүүлэн дээр тайлбарлан ярилцах

- Мөн өөрийн бодол төсөөллийг чөлөөтэй илэрхийлнэ

устай сав, будгийн нийлүүр, нойтон алчуураар сурагчид будаг болсон гар болон ширээгээ цэвэрлэх, Мартан зургийн аргаар зурсан зургуудыг Н.Цүлтэм гуайн номноос үзүүлнэ.

Нагтан зураг зурах


- Нагтан зургийн аргаар зурсан зургуудыг үзүүлэн сурагчдад төрсөн сэтгэдлийн талаар ярилцах

Хар, цагаан өнгийн цаас, усан будаг, гуаш, нарийн үзүүртэй бийр, балын харандаа, баллуур.


- Хар цаасан дээр зургаа тосон харандаа болон бийрээр шууд зурах

- Усан будгаар будах.


- Мартан, нагтан зургийн аргуудыг онцлог, ялгааг харьцуулан ярилцах

Монгол зургийн аргаар зурах


- Монгол зургийн аргаар зурсан зураачдын бүтээлээс уул, үүл, усыг хэрхэн зурсныг ажиглан ярилцах.

Усан будаг, гуашь, бийр, харандаа, баллуур, устай сав, нойтон алчуур, будгийн нийлүүр


- Монгол зургийн аргаар уул ус зурж будах

- Чимэглэлийн аргаар уул, усыг харандаагаар зурж дүрслэн хоѐроос дээш өнгийн дагнаас үүсгэн будах.


- Монгол зураг болон монголын чимэглэл зургийн аргаар зурсан зургуудыг харьцуулан ярилцах,ойлгох.

- Дараа нь багшийн бэлтгэсэн Монгол, европ зургийг ажиглан ялгааг онцлогийг харьцуулан ярилцах, ойлгох, тайлбарлах



- Монголын зураачдын уран зургаас сонгож танилцах

- Сонгосон зургийн зураачийн талаарх багшийн бэлтгэсэн мэдээлэлтэй танилцах

- Сурагчид уран зурагт юу юу дүрсэлсэн байгаа болон зургийг хараад юуны тухай бодогдож байгаа талаарх өөрийн сэтгэгдлээ хуваалцах

Монголын зураачдын уран зураг. Усан будаг, гуашь, бийр, харандаа, баллуур, устай сав, нойтон алчуур, будгийн

63


- Дараа нь уран зургийн дүр дүрс бүр юуг илэрхийлсэн байгааг дараах чиглэлээр ярилцах

- Уран зургийг нэрлэх - Гол дүр зургийн хавтгайн аль хэсэгт

байгааг олох. - Уран зургийн агуулга, утга санааг

өөрийнхөөрөө илэрхийлэх - Зургийн өнгөний талаар ярилцах. - Тухайн зургийн хамгийн сайхан нь

юу болохыг тодруулах зэргээ өөрийн бодол төсөөллийг чөлөөтэй илэрхийлэн ярилцах, зурах

нийлүүр

Дэлхийн зураачдын уран зурагтай танилцах


- Дэлхийн зураачдын уран зургаас сонгож танилцах

- Сурагчид уран зурагт юу юу дүрсэлсэн байгаа болон зургийг хараад юуны тухай бодогдож байгаа талаарх өөрийн сэтгэгдлээ хуваалцан ярилцах

- Дараа нь сонгосон зургийн талаар багшийн бэлтгэсэн мэдээлэлтэй танилцах

- Мэдээлэлтэй танилцсаны дараа өөрт төрсөн сэтгэгдлээ хуваалцах

Сурагчдын өөрсдийн уран зураг болон уран зураачдын уран зургийн үзүүлэн, уран зургийн үзүүлэнг цахим хэлбэрээр бэлтгэж болно. www.galleryart.mn сайтаас уран зураачдын уран зураг үзүүлэх боломжтой. Багш уран зураг уншуулахын тулд сурагчдыг чиглүүлэх асуултуудыг бэлтгэсэн байна.


- Танилцсан зураг бүтээлийг өөрийн аргаар хуулбарлан зурах

- Бүтээлийн үзэсгэлэн гаргах

Багшид өгөх санамж: Багшийн арга зүй нь тухайн хичээлийн ерөнхий ба тусгай чадварыг хөгжүүлэх, сурах арга барилыг эзэмшүүлэхэд чиглэсэн бөгөөд уг арга зүйн зөвлөмжийг аливаа зүйлийг мэдрэх, хүлээн аваад дараа нь бүтээж гүйцэтгээд, эрэл хайгуул хийх юм байна гэж шууд хязгаарлагдмал хүрээнд ойлгож болохгүй юм. Суралцахуйн үйл ажиллагааны явцад багш урьдчилан тайлбарлах, шууд зааж зөвлөхөөс татгалзаж, сурагчдаар түүнийг өөрөө ухаарч ойлгох боломжийг нээлттэй өгөх нь зүйтэй. Багш дөхүүлэх асуултаар дэмжиж туслах нь сурагчдын хөгжилд сайнаар нөлөөлнө. Сурагчдыг зөвхөн сурах бичгийн агуулгын хүрээнд хязгаарлах бус тэдний сэтгэн бодох, зохион бүтээх өөрийн санаагаа хэрэгжүүлэх боломжийг өгөх зүйтэй.

Урлагийн хэл, гоо сайхны илэрхийлэл, соѐлын үнэт зүйл хам сэдвийн хүрээнд тухайн ангид шинээр нэмэгдсэн агуулгаар сургалтыг зохион байгуулахад зайлшгүй анхаарах зүйлсийг зөвлөмжилж байна.



64

Урлагийн хэл - Зураасан зураг зурах: Сурагчдад зураасан зургийн талаарх мэдээлэл өгөхөд бэлтгэсэн байна. Үүнд: Номын зураг чимэглэл, (модон хулдаасан, төмөр, зэс бар зургууд, алт, мөнгө болон есөн эрдэнийн чимэглэл зураг) зурагт хуудас, сонин сэтгүүлийн зураг, хошин шог зураг, зураасан зураг гэх мэтийг тайлбарлах үзүүлэн бэлтгэсэн байна. Сурагчдаар бяцхан номонд чимэглэл хийлгэн түнийг монгол хэлний хичээлд ашиглаж болох юи. - Эсрэг өнгийн онцлогийг мэдэх, зөв ашиглах: Эсрэг өнгийн хамгийн энгийн жишээ бол хар цагаан өнгө бөгөөд сурагч олон өнгүүдээс эсрэг өнгийг ялгадаг байх нь чухал ба тухайн ойлголтыг бататгах янз бүрийн тоглоомыг багш олж тоглуулах нь зүйтэй. Жич: эсрэг өнгийн хувцсаар хувцаслах гэх мэт. - Амьтан зурж сурахад биеийн хэсэг тус бүрийн хэлбэрийн харьцааг сурагчдаар маш сайн ажиглуулах, эсвэл төсөөлөн бодуулах шаардлагатай. Би зурж чадахгүй гээд суугаад байдаг сурагч байвал багш дагуулан зурах аргыг хэрэглэнэ. Тийм учир багш хичээлд маш сайн бэлтгэсэн байх хэрэгтэй. Хичээлийн цагийг хэмнэх болон сурагчдын ялгавартай байдалд тохируулах үүднээс багш дуурайн зурах тарааж өгөх материал бэлдсэн байж болно. - Нэг төвтэй зохиомжийн арга хичээлийг заахдаа багш заавал харьцуулах зураг буюу задгай, өнцөглөсөн зохиомжтой зургийг бэлдсэн байх шаардлагатай. Зургуудыг харьцуулан маш сайн ярилцаж зохиомжийн ялгааг сурагчдаар гаргуулах чухал юм. Сурагчдад зохиомжийн төв гэдэг нь зургийн гол дүр гэж ойлгуулж болно. Нэг төвт зохиомжоор ямар зураг зурж болох талаар ярилцаж сурагчдаар чөлөөт зураг зуруулна. Зургийн гүйцэтгэл болон агуулгыг багш анхаарч дутуу зургийг гүйцээлгэж хэвшүүлэх. Зурсан зургуудыг нь сурагчдаар заавал яриулж өөрийн болон будсдынхаа бүтээлүүдээс эрэл хайгуул хийх боломжийг олгох чухал юм. Гоо сайхны илэрхийлэл: - Тухайн хам сэдвийн хүрээнд дэх технологийн хичээлээр сурагчид онгоц, машин зэрэг техникийн загвар зохион бүтээх, турших дадлага ажлууд хийх тул хөвгүүд болон охидод ижилхэн сонирхолтой байх талаас нь анхаарч хичээлээ бэлдэх хэрэгтэй. - Мөн хам сэдвийн хүрээнд хэрэгжүүлж болох үйл ажиллагаа, даалгаврын санааг дараах интернет сайтаас аваарай.( www.vanocni-darky.cz, www.origami-resource-center) - Техниктэй холбоотой ажил мэргэжлийн талаар заахдаа эмэгтэй инженер, зохион бүтээгчид, нисгэгч, жолооч зэргээр жишээ авбал илүү сонирхолтой байж болно. - Шинэ санаа өгөх зурагт үзүүлэнг бэлтгээрэй. - Сурагч бүр шинэ хээ, зураг зохиож, бүтээл хийлгэхэд чиглүүлж, дэмжиж, урамшуулж ажиллана. - Тухайн ангийн агуулгын хүрээнд сурагчид оѐх, чимэглэх дадлага ажлууд хийх тул гал тогооны өнгийн алчуур 1 ширхэг, төрөл бүрийн сувс, товч, утас зүүг бэлдсэн байхыг эцэг эхэд урьдчилан сануулах хэрэгтэй. Энэ хичээлд зөвхөн сурагчид оролцохоос гадна хийх эдлэлийг сонгох, хийх, чимэглэх зэрэгт сурагчдын гэр бүлийнхнийг оролцуулан хүүхэдтэйгээ хамтрах, хамтын бүтээл гаргуулах тал дээр багш нар анхаарч ажиллах нь зүйтэй. Зүү, утас, хайчтай ажиллах аюулгүй ажиллагааны дүрмийг том цаасан дээр зурж, хэвлээд улирлын турш ангидаа өлгөөрэй. Хөших шидэх оѐдлоор оѐж сурахад нь хүүхэд нэг бүрт багш биечлэн зааж өгнө. Хүүхэд бүрийн хийсэн эдлэл дараа нь хэрэглэж болохоор байх тал дээр анхаарч тэдэнд туслан, зөвлөж, хамтран ажиллах хэрэгтэй. Хүүхэд бүрээс бүтээл гарсан байх ѐстой. Хичээлийн явцад хүүхдүүдийн ур чадвар, туршлагаас хамааруулан багш дотроо тэднийг хэд хэдэн хэсэгт хамааруулан хичээл дээр гүйцэтгэх даалгаврыг ялгаатай байдлаар бэлдэн өгч болно. Үүнд: o Оёх, хатгах туршлагатай сурагчид: Урьд өмнө нь ээж, эгч, эмээгээрээ заалган оѐж сурсан, оѐх, хатгах тодорхой хэмжээний туршлагатай хүүхдүүдэд загвар, хийц, чимэглэлийн хувьд илүү хүндэрсэн даалгавар өгөх хэрэгтэй. o Оёх, хатгах тал дээр эв дүй муутай сурагчид: Тэдэнд оѐдол, чимэглэлийн хувьд арай энгийн хялбар боловч сонирхолтой хэлбэр, загвартай зүйл сонгоход нь чиглүүлж

65

өгөөрэй. Эдгээр сурагчдын хувьд “би хийж чадлаа” хэмээн урамших, өөртөө итгэх итгэлтэй болох нь хамгийн чухал. o Хөвгүүд: Оѐдол эсгүүр бол охидын хийх ажил гэсэн ойлголт тэдэнд бий. Дэлхийн нэр алдартай дизайнерууд, гоѐл чимэглэлийн бүтээл урладаг уран бүтээлчид ихэнх нь эрэгтэйчүүд байдаг тухай ярьж сэдэлжүүлж болно. Хөвгүүдийн анх оѐж сурах даавуун дээр унадаг дугуй, машин, робот гэх мэт дүрсийг харандаагаар зурж бэлдсэн байж болно. Улирлын төгсгөлд хүүхдүүдийн хийсэн бүтээлүүдээр үзэсгэлэн гаргаарай. Уг үзэсгэлэнд хүүхдүүдийн бүтээлээс гадна тухайн бүтээлийг зурсан зураг, түүний зориулалт, загварын онцлог зэргийг нэг хуудас цаасан дээр зурж, бичсэн тайлбар болон сурагчдын хийсэн оюуны зураглал зэргээр үзэсгэлэн гаргана. Үзэсгэлэнд тавих бүтээлүүд: 1. Жижигхэн даавуугаар хийж болох эдлэлийн зураг (зурсан зураг, сэтгүүл номоос хайчилсан, канондсон зураг байж болно). 2. Хийсэн эдлэл, бүтээлийн зурсан зураг, тайлбар 3. Хийсэн эдлэлийнх нь эсгүүрийн зураг 4. Жижигхэн даавуугаар хийсэн бүтээл 5. Товч, сувсны тухай хийсэн оюуны зураглал 6. Товчоор зохиомжилж хийсэн ил захидал 7. Товч, сувсаар хийсэн бугуйвч Сурагчдын хийсэн бүтээлийг рубрикийн аргаар үнэлж болно. Даавуун жижиг эдлэл хийх, бугуйвч хийх дадлага ажлыг үнэлэх рубрикийг багшийн зөвлөмж номонд оруулсан байгаа. Түүнчлэн сурагчдын идэвх оролцоо, хичээлийн бэлтгэл зэргийг харгалзан явцын үнэлгээг өгч болно. Улирлын эцэст сурагч бүр үзэсгэлэнд хэрхэн бэлдэж бүтээлээ тавьсан, түүнийгээ хэрхэн тайлбарлаж байгаа зэргийг үнэлгээнд харгалзан үзнэ. Соёлын үнэт зүйл: - Мартан зургийн аргаар зурсан шүтээн (бурхан) зургуудыг Н.Цүлтэм гуайн номноос үзүүлнэ. Мартан зураг нь Монголын уран зураг юм гэдгийг сурагчдад танилцуулна. Мар – гэдэг нь улаан дэвсгэр. Улаан дэвсгэр дээр цагаан, ногоон гэх мэт 9 эрдэнийн будгаар хөнгөн товших, шүрших аргаар будаж зурдаг уламжлалт арга билээ. Шүтээн зургийг мартан зургийн аргаар багагүй зурдаг байв. Орчин үеийн сургалтанд сурагчдаар энэ аргаар зуруулахдаа Улаан өнгийн цаасан дээр тод өнгийн /гуаш, усан будаг, тосон харандаа/ будгаар хүрээ зураасаар зуруулж, сонирхсон өнгөөр будуулдаг байна. - Монгол зураг зурахад ихээхэн тэвчээр хатуужил, уйгагүй нямбай ажиллагаа шаарддаг гэдгийг багш анхаарч хичээлийн хэрэглэл болон сэтгэл зүйн таатай орчин бүрдүүлсэн байх хэрэгтэй. Хад, чулуу, өвс оролцуулсан монгол зургийг ажиглуулан ярилцахдаа өнгийн зохицол найрамж, зохиомжийн хэлбэр, хүрээ зураасны тавилт, дагнааслах, товойлгох бичилтийг хэрхэн хийснийг ярилцана. Сурагчдыг бүтээл хийх явцад дагнааслах товойлгох бичилтийг хад чулуунд хэрхэн гаргаж өгөх талаар сурагчдын ялгавартай байдалд тохируулан зааварчилгаа өгөх, дагуулан будалт хийх шаардлагатай. - Сурагчид уран зураг уншиж чаддаг болсноор гоо сайхны мэдрэмж таашаалтай болж өөрийгөө хөгжүүлэх чадвар эзэмшдэг. Уран зураг уншихдаа багш эхлээд зургаа сайн судалсан байх шаардлагатай. Зургийн агуулга, гол ба туслах дүрийн ялгаа, өнгө зохицол, утга санааг маш сайн судалсан байна. Уран зураг уншихад сэтгэл зүйн таатай орчин бүрдүүлж, зургийг нэг бүрчлэн ажиглуулан, хүүхэд бүрийн төрсөн санааг аль болох яриулах, зураачийн зурсан зургийн гол агуулгыг сүүлд тайлбарлан өгнө. Монголын зураачдын уран зургийг үзүүлэн хэлбэрээр бэлтгэнэ. - Бэлтгэсэн зураачдын бүтээлүүдийн талаар багш зохих түвшинд судалж шинжилгээ хийсэн байна.

Уран зургийн 6 төрлийн ялгааг зураг дээр тайлбарлана. 1. Байгалийн уран зураг 2. Аж байдлын сэдэвт 3. Түүхэн сэдэвт 4. Сэтгэлгээний уран зураг 5. Хөрөг зураг 6. Натьюрморт (амьгүй биет) гэж ангилна.

66

АРГА ЗҮЙН ЗӨВЛӨМЖ – ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ТЕХНОЛОГИ 5 ДУГААР АНГИ

Хүрэх үр дүн:


- Зохиомжийн хэрэгсэл, түүнийг ашиглах арга барилд суралцан авьяас, чадвараа нээх

- Дүрслэх урлагийн төрөл зүйлээс мэдэх, монгол зургийн зурах арга барил, өнгө зохицол, бэлгэдэл ашиглах, хээ угалз зурах

- Уран зураг унших болон задгай, давтамжтай, өнцөглөсөн зохиомжоор зурах аргаас суралцах

- Зурах, бүтээх явцад урлах арга барил эзэмшин, онолын мэдлэг чадвартай болох - Хүрээлэн буй орчин, урлагийн бүтээлээс төрсөн сэтгэгдэл болон сэдлээ

өөрийнхөөрөө сайжруулах, санал гаргах - Хэрэгцээ, сонирхол, туршлагаас бий болсон мэдрэмж санааг илэрхийлэх, бусадтай

хуваалцах.


- Дүрслэх, бүтээх арга барил эзэмшихдээ материал хэрэгсэл, багаж зөв ашиглах, , хэрэглээ болгох

- Бие даан болон багаараа санаагаа хэрэгжүүлж, хамтран хийж гүйцэтгэх - Үүрэг даалгаврыг гүйцэтгэхдээ өөртөө итгэлтэй байх - Өөрийн болон бусдын бүтээлд үнэлэлт дүгнэлт өгөх, хадгалж хамгаалахад

суралцах - Биетийн хэлбэрийг өөрчлөх, загварчлах, цилиндр, конус, шоо биет зургийг бүтээх,

чимэглэх - Хүний толгой болон араг зураг ашиглан хүн зурах мөн амьтны хөдөлгөөн зурна. - Оюуны зураглал, техникийн загвар хийнэ. - Зохион бүтээх ажлаа төлөвлөх, зууш, хачиртай талх, салат хийж хэрэглэдэг

болох, цаас, байгалийн болон хаягдал материалаар бүтээл хийнэ. - Хэрэгцээ, сонирхол, туршлагаас бий болсон мэдрэмж санааг илэрхийлэх хоѐр ба

гурван хэмжээст урлагийн бүтээл зохиох, хийх - Зохиомжийн шаардлагад нийцүүлэн төрөл бүрийн материал, багаж хэрэгсэл,

техник ашиглах - Зохиомжийн элементүүдийг /өнгө, цэг, толбо, зураас, дүрс, биет, харьцаа,

хөдөлгөөн гэх мэт/ ашиглан хувь хүний ойлголтоо илэрхийлэх - Сэдвийн хүрээнд урлагийн бүтээл зохиохын тулд зохиомжийн зарчмыг /тэгш ба

тэгш бус хэм, хэмнэл, давтамж, нэгт төвт,өнцөглөсөн, дэлгэмэл гэх мэт/ ашиглан зохиомжийн талаарх ойлголтоо харуулах


- Өөрийн орны болон гадаадын уран зураачдын бүтээлтэй танилцах, унших, сэтгэгдлээ илэрхийлэх

- Бүтээлчээр илэрхийлэх аргуудыг /хялбар/ сонгох - Шинэ бүтээлийн /зохиомжын/ санаа гаргахын тулд хэрэгцээтэй мэдээллийг

цуглуулах - Зурж, бүтээхдээ материалаа арвилан хэмнэх, ажлын байраа зохион байгуулах,

зураг бүтээлээрээ өөрийгөө илэрхийлэх зэрэг үйл ажиллагаанд суралцана. - Цуглуулсан мэдээллээ боловсруулах явцдаа арга барил, материалыг сонгож

хэрэглэж сурах - Өөрт төрсөн мэдрэмж, сэтгэгдлээ бүтээлдээ тусгах, илэрхийлэх арга хэлбэрээ

төлөвлөх - Бусдыг болон бусдын хийсэн бүтээлийг хүндэлж байгаагаа илэрхийлэх

67

Ха

м

сэд

эв



Сурах үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн У

рл

аги

йн х

эл

Дүрслэх урлагийн төрөл зүйлээс мэдэх


Дүрслэх урлагийн төрөл зүйл таниулахдаа музей, галерейд үзвэр үзүүлнэ. Цахим сургалт явуулна.

Дүрслэх уралгийн төрөл зүйл таниулах үзүүлэнгүүд, цахим хичээл, өнгөт зурагт бүтээлийн цуглуулга


Монголын дүрслэх урлагийн төрөл , зүйлээс: 1. Монголын уламжлалт урлаг. 2. Уран зураг. 3. Зураасан зураг. 4. Уран баримал. 5. Уран барилга. 6. Тайз дэлгэцийн засал, чимэглэлийн урлаг. 7. Гоѐл чимэглэлийг урлаг гэж ерөнхийд нь ангилдаг. Дүрслэх урлагийн төрөл зүйлийн жишээ болгонд зурагт ба биет үзүүлэн таниулах ашиглана.


Сурагчдын санал, сэтгэгдлийг бичүүлж , судалгаа хийнэ.

Цэг, толбоор чимэглэн зурах


Цэг, толбоор хэрхэн зураг, дүрслэл үүсгэн зурдаг байсан тухай ярилцана. Цэгээр зурсан өөрийн болон гадаад орны уран зураачдын бүтээлтэй танилцана. Тухайлбал: Ж.Сѐра “Цирк”, “Өглөөний унд, зоогийн газар”, П.Синьяк Марселийн зогсоол”, А.Крос “Антиба эрэг” гэх мэт

Толболон зурсан уран зургууд -Цахим хичээлүүд -Сэтгүүлийн өнгөт зураг -Гуаш, усан будаг, биир -Будгийн нийлүүр -Алчуурууд -Толбологчууд


Сурах бичигт өгсөн зурах, чимэглэх арга ашиглан цэг, толбоор чимэглэн зурна. Чих цэвэрлэх хөвөнтэй савх модыг будагт түрхэж сэтгүүлийн өнгөтэй зургуудыг хүрээлэн толболж чимэглэл хийнэ. Толбоны хэлбэр ихэнхдээ дугуй хэлбэртэй байдгийг анхаарч сурагчдаар дугуй толбо үүсгүүлэх нь чухал.


Үзгэн балны гол, хуйлсан цаас, туузалсан хатуу цаас, ундааны соруул, өөрийн зохион хийсэн толбологч зэргийг ашиглан чимэглэл хийж болно.

Энгийн биетүүд бүтээх


Геометрийн энгийн биетүүдийн талаар өмнөх мэдлэгээ сэргээн ярилцах Геометрийн аль нэг биетийг өөрийн аргаар бүтээхийг оролдох

Цагаан цаас Картонон цаас Шугам, харандаа, хайч, цавуу Дэвтэр, үзэг харандаа


Геометрийн энгийн биетүүдийн дэлгээсийг дэвтэртээ байгуулах Геометрийн зарим биетүүдийг дэлгээсээр хэрхэн бүтээдгийг судлах, бүтээх


Цилиндр, конус гэх мэт геометрийн бусад биетүүдийн дэлгээсийг байгуулах Байгуулсан биетүүдээ ашиглан загвар, бүтээл хийх Өнгийн цаас, сувс, тууз зэрэг чимэглэлийн материалууд, өнгийн будаг ашиглан бүтээлээ хийж,

68

чимэглэнэ.

Цилиндр, конус бүтээх, биетийн хэлбэрийг загварчлах


Хүрээлэн буй эд юмсыг ажиглаж, геометрийн ямар биет, хэлбэртэй төсөөтэй байгааг ажиглаж, ярилцах Геометрийн биетүүдтэй ижил хэлбэртэй эд зүйлсийг дэвтэртээ зурах Геометрийн биетүүдийн дэлгээсийг зурах, бүтээх аргад суралцах

Савх, харандаа, бал, шор зэрэг урт, нарийн зүйлийг цаасан нугалаасаар чимэглэх аргатай танилцана. Өнгийн цаасаа бэлдээд цаасан нугалаасаар дүрсүүдийг хийнэ. Хээлж чимэглээд хэрэглэнэ.


Шоо, параллелопепид, цилиндр, конус биетүүдийн дэлгээсийг байгуулж, бүтээх Хаягдал сав баглаа боодол буюу цаасан хайрцаг, хуванцар сав зэргээр геометрийн биетүүдийг орлуулан өрж, угсарч, давхарлаж эд хэрэглэл, машин, байшингийн загвар бүтээх Бүтээл хийх явцдаа цаас, картоныг нугалах, хайчлах, базах, зүсэх, хуйлах, будах, чимэглэх арга барилд суралцах.


Шоо, параллелопепид, цилиндр, конус хэлбэртэй эд зүйлүүдийг харьцуулах, ялгааг ажиглаж ярилцах Геометрийн биетүүдийг зохиомжлон загвар бүтээх

Гоо с

айхны

ил

эрхий

лэл

Тосон харандаагаар зурах


Тосон харандаагаар зурах олон арга байдаг. Үүнээс: 1. Тосон харандаагаар өнгө ялган дагнааслах, өнгө давхарлан будах зэргээр зурдаг.2. Өнгө өнгийн тосон харандааг эгнүүлэн будаад дээрээс нь хүнд өнгөөр давхарлан хучиж будаад, түүн дээр зурааслан зурах 3. Зурааслан будах зэрэг аргад суралцана.

Тосон харандаагаар зурсан уран зургууд: Тухайлаал: “Том нохойтой Элси Кассат”, Мэри Кассат “ Хүүхэд өхөөрдөж буй бүсгүй” гэх мэт. -Зургийн дэвтэр, пастель буюу тосон харандаа, шүдний чигчлүүр -Нойтон алчуур бэлтгэх


Нэг. 1.Зурах дүрсээ харандаагаар гаргана. 2.Тосон харандаагаар өтгөн шавж будна. 3.Зурсан зургаа шугамны өнцөг, шүдний гигчлүүр зэрэг үзүүртэй зүйлээр дүрс, биеийн хэлбэр дагуулан зураасална. Хоѐр. 1.Өнгө, өнгийн тосон харандаагаар цаасан дээр эгнүүлэн өтгөн будна. 2.Түүний дээгүүр хүнд хөх, ягаан, ногоон, хүрэн, хар зэрэг өнгөөр битүү хучиж будна. 3.Түүн дээр шугамны өнцөг, шүдний гигчлүүр зэрэг үзүүртэй зүйлээр зураасан зураг зурна. 4.Зурсан зураг дээгүүрээ бичгийн цавуугаар цавуудаж бэхжүүлнэ.


Тосон харандаагаар зурж будах арга туршиж хэрэглэх, казинен болон бичгийн цавуу ашиглаж зургаа бэхжүүлж сурах.

69

Амьтны хөдөлгөөн зурах


Сурагчдаар таталбар зургууд зуруулна. Зураг хурдан зурах арга танилцуулж, хурдан зурах уралдаан зарлаж дүгнэнэ. Сээр нуруутан амьтад зурахдаа биеийн ерөнхий бүтцийг мэдэж байвал зурахад хялбар байдгийг багш анхаарах нь чухал. Тухайлбал: Амьтад 1. Толгой хүзүү 2. Сээр нуруу, ууц 3. Мөрний бүслүүр 4. Аарцагны (ууцны) бүслүүр гэсэн бүтэцтэй байдаг.

Амьтны эрчимт хөдөлгөөн бүхий зургууд -Таталбар, судалбар зургийн цуглаалга -Будгийн хэрэгсэл иж бүрнээр Харандаа, цаас


Төрийн хошой шагналт зураач О.Цэвэгжавын “Азаргын ноцолдоон”, Бухын мөнгөлдөөн”, “Эмнэг сургагч” Д.Амгалан ”Улаан тоос” зэрэг уран зургууд үзүүлж, хөдөлгөөн хэрхэн дүрсэлснийг ярилцана. Морины хөдөлгөөн зурна. Өмнөх ангиудад шувуу хэрхэн зурж байсан тухайгаа дурсана. Шувууны хөдөлгөөн илэрхийлэн зурах аргаа батжуулна.


Амьтны хөдөлгөөнийг зэс болон ноосон утсаар дүрслэх дасгал ажил хийнэ. Морины хөдөлгөөн үзүүлэх дадлагын ажил хийлгэнэ.

Гол дүр нь морь байх зураг зурах


Морь зурахдаа монгол зургийн ба европ зургийн гэсэн хоѐр аргаар зурдаг. Манай сурагчид монгол зургийн аргаар толгойноос нь эхлэн зурдаг болох нь судалгаагаар батлагддаг.

Цахим хичээлүүд - -Гуаш, усан будаг, биир -Будгийн нийлүүр -Алчуурууд


Морь зурахад түүний биеийн ерөнхий бүтцийг мэдэж байх талаар багш зөвлөх нь чухал. Морины биеийн бүтэц нь: 1. Толгой хүзүү 2. Сээр нуруу ууц болон хавиргаар хамгаалагдсан зүрх уушиг байрлахЧээжний хөндий ба гэдэс дотор эрхтэн агуулсан хэвлийн хөндий бүхий их биеийн хэсэг 3. Мөрний бүслүүр буюу урд мөчүүд 4. Аарцагны бүслүүр буюу хойд мөчүүд (Хүний хөл) гэсэн байрлалын дагуу зурах арга барилыг зааж өгөх.


Харандаагаар морио зураад ямар зүстэй болгон будах вэ гэдгийг сурагчид өөрсдөө шийдвэрлэнэ.

Байгалийн материал ашиглан бүтээл хийх /чулуу, боргоцой ашиглах/


Сурагч бүр боргоцой, чулуу, самрын үр, тариа буудай зэрэг жижиг зүйлүүдийг түүж цуглуулах Боргоцой, жижиг чулуу зэргийг баримлын шавар ашиглан холбож турших, өнгө ялган будах

Зураг бүхий үзүүлэн, зарим байгалийн материалаар бүтээл хийсэн Жижиг чулуу, боргоцой, мөчир зэрэг байгалийн материалууд


Цуглуулсан материалуудаа ашиглан баримлын шавраар холбох, будаж чимэглэх аргаар тоглоом, бэлэг

70

дурсгалын зүйл хийх. Баримлын шавар Зурагт болон биет үзүүлэн


Цуглуулсан байгалийн материалуудаа ашиглан янз бүрийн амьтан зохион бүтээж урлах

Цаасаар чимэглэлийн бүтээл хийх


Цаас нугалах, хуйлах аргаар төрөл бүрийн дүрс бүтээх зурган дарааллыг харж ойлгох Багшийн зааварчилгаар болон бие даан зааврын дагуу бүтээл хийх

Ажлын хуудас дэвтэр, үзэг, харандаа, өнгийн цаас, хайч Цаас нугалах, хуйлах аргыг харуулсан зурагт үзүүлэн Өнгийн цаас Чимэглэлийн материалууд Хайч, цавуу


Цаас нугалах аргаар төрөл бүрийн чимэглэлийн дүрс хийх Цаас, картоныг хуйлах, ороох, бөөрөнхийлөх аргаар хэлбэржүүлж бүтээл хийх Цаас хуйлж шүр сувс хийх


Цаас хуйлах, нугалах аргаар төрөл бүрийн чимэглэлийн дүрс зохион бүтээж хийх Цаасыг янз бүрээр хуйлж зүүлт, бугуйвч, сүлд модны чимэглэл хийх Цаас нугалж хийсэн дүрсээрээ эд зүйлс чимэглэх

Энгийн аргаар алслалттай зураг зурах


Алслалтыг шугаман , өнгийн гэх зэргээр хэд хэдэн байдлаар авч үздэг. Сурагчид алслалтын энгийн аргатай танилцах болно.

Алслалт бүхий зураасдын уран зураг -Алслалт үзүүлэн зохиомж зураг -Сурагчид алслалтын тухай батлах материал бэлтгэж ирэх даалгавар авна.


Нарыг хоѐр талаас нь барьж байгаа мэтээр зураг авахуулсан нь алслалт илэрхийлнэ. Мөн алсад байгаа дөрвөн хүний хөл орчимд ундааны сав тавиад зураг авахад алслалт илэрхийлнэ. Энэ байдлыг батлах зорилгоор алсад одох зам дээр гурван машины загвар тавих дадлагын ажил хийнэ.


Алслалтыг цонхоор харах, цаас хуйлаад нүхээр нь харах, алсад байгаа олон давхар байшинг нэг хуруугаар халхлах зэргээр алслалтын онол батлах арга сэдээрэй.

Оюуны зураглал хийх


Хүний уураг тархи баруун зүүн хоѐр тал бөмбөлгөөс тогтоно. Оюуны зураглал нь баруун зүүн тал бөмбөлгийг зэрэг хөгжүүлдэг онцлогтй. Цацаргах сэтгэлгээ нь оюуны зураглалын суурь үндэс болдог.

Оюуны зураглалын хэрэглэгдэхүүн -Зургийн болон будгийн хэрэгсэл


Сурагчид оюуны зураглал хийхдээ түүний дүрэм баримтлах шаардлагатай байдаг. Оюуны зураглалыг үйл явдлыг өрнүүлэх, нэгтгэн дүгнэх, цэгцлэх, шинэ санаа төрүүлэх, ургуулан бодох, асуудал оновчтой шийдвэрлэх зэрэгт өргөн хэрэглэдэг олон улсад түгэн дэлгэрч байгаа арга юм. Оюуны зураглалын арга барилд суралцахын тулд хүний тархинысэтгэх мөн чанар болсон цацаргах сэтгэлгээгмэдэх хэрэгтэй болдог. Цацарган сэтгэж чадснаар

71

илүү үр дүнд хүрч чадна. Нэг дүрс аваар түүнээс гэрэл цацрах мэт тал тал тийш цацарган сэтгэх үйл явцыг “Цацаргах сэтгэлгээ” гэнэ.


Оюуны зураглал нь ямагт шинэ санаа төрүүлэх, эрэл хайгуул хийх, ухааран бодох асуудлууд шийдвэрлэхэд ихээхэн үүрэгтэй байдаг. Тархины зүүн тал бөмбөлгийг хөгжүүлье гэвэл үгээр цацаргаа хийх аргыг харин баруун тал бөмбөлөг хөгжүүлэх бол өнгөтэй дүрсэн зургаар олон дахин зураглал хийх арга хэрэглэнэ. Гол дүрээ цацарган сэтгэх үндсэн арга нь “Асуулт- хариулт” юм. Тухайлбал: Хэн? Хэзээ? Хаана? Ямар? Яагаад? Яаж? Юу? Гэсэн асуултууд ашиглана.

Цаасан зуурмагаар бүтээл хийх (цаасыг дахин боловсруулах аргатай танилцах.)


Цаасан зуурмаг бэлтгэх аргатай танилцах Цаасан зуурмаг бэлтгэх Цаасыг дахин боловсруулж хэрэглэдэг талаар танилцаж, дарааллыг ярилцах

Цаасан зуурмаг бэлтгэх аргыг тайлбарласан үзүүлэн Хуучин сонин, хаягдал цаас, ариун цэврийн цаас Тараган цавуу эсвэл обойны цавуу Усан будаг Цаасан зуурмагаар хийсэн бүтээлийн бодит үзүүлэн Сурах бичиг


Бэлгэсэн цаасан зуурмагийг бөөрөнхийлж зүүлт, тоглоом, аяга, таваг, хуруун хүүхэлдэй зэргийг өөрсдөө сонгон хийх Зуурмагаар хийсэн биетүүдийг усан будгаар будаж чимэглэх


Цаасан шуумал хийх аргатай танилцаж, туршиж хийх Цаасан зуурмаг болон шуумлын аргаар хийсэн бүтээлүүдээ будаж, чимэглэх Хийсэн бүтээлүүдээ үзэсгэлэнд тавихад бэлтгэх Өөрийн болон бусдын бүтээлийн талаар ярилцах, тайлбарлах, үнэлэлт дүгнэлт өгөх Цаасыг хийдэг, түүнийг дахин боловсруулдаг талаар ярилцаж, дэвтэртээ дүгнэж бичих

Хүний толгой зурах


Урлагийн түүхийн бүх үеийн турш хүний биеийн харвцаа хэмжээг зөв тогтоохыг хичээж, янз бүрийн арга хэрэглэсээр иржээ. Насанд хүрсэн хүний өндрийн хэжмээ 8 тэнцүү хэсэгт хуваагдах бөгөөд нэг хуваарь нь толгойн өндөртэй тохирно.

Хүний толгой зурах харьцааг зөв баримжаалахын тулд ном, сэтгүүлээс олон дахин зурах шаардлагатай болдог учир хуулж зурах материал цуглуулна.


Хүнийг эгц өмнөөс нь харахад тэгш хэмтэй байх бөгөөд толгой нь өндөг хэлбэртэй зууван дугуйд дүрслэгдэнэ. (Толгойн өндөр өргөн нь 7:5 харьцаатай) Зууван дугуйг тэнцүү хуваасан хэвтээ тэнхлэг дээр нүд байрлана. Нүдний өргөн толгойн өргөнд дөрөв дахин багтах ба хамрын өргөнтэй тэнцүү гэх зэргээр

72

харьцуулна. Нүднээс дээш дахин нэг нүд багтах зайд хөмсөг зурна. Нүднээс эрүү хүртлэх зайг бараг таллан хуваагаад хамрын үзүүр түүнээс дооших зайг таллан хуваасан зайд ам байрлана. Хамрын үзүүр, хөмсөг хоѐрын харалдаа чих зурдаг. Толгойн хуйхнаас дээш үс зурна. Хоѐр нүднний харалдаа баримжаанд хүзүү зурагдана гэх мэт дундаж харьцаагаар хүний толгой зурдаг.


Насанд хүрсэн эрэгтэй эмэгтэй хүний толгойн харьцаа бараг адилхан боловч ялимгүй ялгаа байдаг. Харин хүүхдийн толгойн харьцаа нас тутамдаа өөрчлөлттэй байдгийг анхаарч зурдаг.

Араг зураг ашиглан хүн зурах


Хүний яс булчингийн бүтцэд баримжаалан араг зургийн арга ашиглан зурахдаа сурагчид сайн байдаг. Ер нь сурагчдын зурсан зургийг багш нар үнэлэхдээ сайхан муухай зурсныг гол болгох бус бодох, сэтгэх , дүрслэх чадвараа хэрхэн хөгжүүлж, ямар ахиц гаргаж байгаагаар нь үнэлэх шаардлагатай.


Хүн бол сээр нуруутан. Түүний ясбулчингийн ерөнхий байрлалыг ашиглан хялбар зурж, дүрсэлдэг. Н.Т.Ө III – II зууны үед хүнийг араг зургийн аргаар зурж дүрсэлдэг байв гэж түүхийн хуудсанд бичсэн байдаг. Хүний яс булчингийн бүтэц нь: 1. Толгой, хүзүү 2. Сээр нуруу, ууц, хэвлийн хөндий бүхий их бие 3. Мөрний бүслүүр буюу урд мөчүүд болох хүний хоѐр гар 4. Аарцагны бүслүүр буюу хойд мөчүүд болох хоѐр хөл гэсэн байрлалын дагуу зурах арга барилыг эзэмшүүлэх нь чухал болно. Хүний аарцагны орчим хэсэг нь хүний биеийн өндрийн дундаж болдог.


5 дугаар ангийн сурагчид хүний биеийн тухай хүн орчин зэрэг хичээлээр үзчихдэг учир хүн зурахад хүндрэл багатай байдаг. Хүнийг хэрхэн зурахыг сурагчид чөлөөтэй сонгож болно.

Даавуун уут хийх


Даавуун жижиг тоглоом, уутан цүнхний эсгүүрийн зурагтай танилцах Эсгүүрийн зургийг зургийн дэвтэртээ зурах

Уутан цүнх, толоомын зургууд Зургийн дэвиэр, шугам, харандаа Эсгүүрийн шохой, хайч


Өөрийн зохиож зурсан цүнх болон тоглоомны эсгүүрийг байгуулах, багшдаа шалгуулах Эсгүүрээ даавуун дээр тавьж зураад уут болон тоглоомыг эсгэж хайчлах Машин, онгоц зэрэг зарим

73

техникийн загварыг дэлгээсээр байгуулах.


Төрөл бүрийн хэлбэр, хэмжээтэй эдлэлийн эсгүүрийг харьцуулах Байгуулж зурах

Зууш хийх, хачиртай талх бэлтгэх, амин дэмээр баялаг салат хийх


Талх, хиам, өргөст хэмх, улаан лооль гэх мэт хачир хийх бага зэрэг хүнсний зүйлүүдийг харах, үнэрлэх, амтлах эрхтнүүдээрээ мэдэрч, ярилцах Муудсан эсэхийг шалгана. Ямар хүнсний бүтээгдэхүүнд ямар амин дэмээр баялаг байдгийг уншиж танилцах

Хутга Мах ногоо хэрчих мод Талх, Хачир хийх хүнсний бүтээгдэхүүнүүд Лууван, чанасан өндөг, майонез Салфетка Цаасан аяга, таваг Дэвтэр, үзэг, харандаа


Хачиртай талх, хөнгөн зууш бэлтгэх зарим арга, зааварчилгуудтай танилцах, хамтран хийж турших Хоол хүнс бэлдэх үедээ баримтлах үедээ аюулгүй ажиллагааны дүрмийг баримтлах


Хачиртай талх, хөнгөн зуушны жор өөрсдөө зохиож, дэвтэртээ бичих “Миний зохиосон хачиртай талх”, “Амин дэмтэй салат” сэдвийн дор багаараа хамтран хачиртай талх, зууш хийх Хийсэн зууш, хачиртай талхаараа ширээ засаад бүгдээрээ хооллоно.

Хаягдал материалаар бүтээл хийх


Цаасан аяга, таваг, сүү тарагны хайрцаг зэрэг хаягдал материал ашиглан тоглоом, эд зүйлс хийх аргатай танилцах

Цаасан таваг, аяга Хайч, цавуу, өнгийн будаг Дэвтэр, үзэг, харандаа Малгай хийх заавар бүхий сурах бичиг


“Малгайны баяр”, “Кендамо тоглоом” зэрэг тодорхой сэдвийн доор бүтээл зохион бүтээж хийх, чимэглэх


Хаягдал материал ашиглан ямар зүйл хийж болох талаар судлах, оюуны зураглал хийх Сурагч бүр хийсэн бүтээлээ өмсөж, барьж зургаа авахуулна.

Техникийн загвар зохион бүтээх


Техникийн загварын ангиллыг мэдэх Онгоц, машиныг анх хэн, хэрхэн зохион бүтээснийг мэдэх Машин, онгоц зэрэг зарим техникийн загварыг дэлгээсээр байгуулах.

Бөмбөлөг Ундааны сав Хаягдал материал, хайрцаг, бөглөө Онгоц болон машины дэлгээсийн зураг Сурах бичиг


Ундааны хуванцар сав ашиглан усан завь, цаас картон ашиглан машины загвар хийх. Бөмбөлийг ашиглан хөдөлгүүр хийж, туршиж явуулах.


Хийсэн загваруудаа улам сайжруулах, хурдлуулах, тэнцвэртэй болгох талаар бодож турших. Инженер, зохион бүтээгч, жолооч, нисгэгч, тамирчин зэрэг техниктэй холбоотой ажил мэргэжлийн талаар харьцуулж ярилцах.

Энгийн гар оѐдлоор оѐж сурах (жижиг


Гар оѐдолд хэрэглэгдэх багаж хэрэгслүүдтэй танилцах Хувцас, оѐмол эдлэлүүдийг оѐсон

Сэмрэлт багатай, биетэй, цулгай өнгийн

74

эдлэлийн эсгүүр гаргах)

оѐдлуудыг судлах, танилцах Гар оѐдлоор оѐх үеийн аюулгүй ажиллагааны дүрмийг мэдэх, ойлгох Жижиг зүйлүүд хийх даавуун уутны загваруудтай танилцах, загвар зохиож зурах

даавуу /Гал тогооны 3 өнгийн алчуур/ Дэвтэр, үзэг, харандаа, өнгийн харандаа Хөших болон шидэх оѐдлыг хэрхэн зөв оѐх зурагт үзүүлэн Зүү, утас, хайч


Энгийн гар оѐдлууд болох хөших, шаглах, хөвөрдөх, захлах оѐдлуудаар оѐж сурах Өөрийн болон бусдын хувцсанд өлгүүр оѐх Дуувуун уутны эсгүүрийн зургийг зурах, байгуулах, бэлтгэх Даавуун уут эсгэж, оѐх


Даавуун уутыг чимэглэлийн материалууд ашиглан чимэглэх

Соѐ

лы

н ү

нэт

зүйл

Г.Жааханхүү “Дэлгэрэх” уран зураг унших


Мэдрэмжгүйгээр гоо сайхны ойлголт нь хүнд мэдлэг болон хуримтлагдах нөхцөл бүрддэггүй байна. Хүмүүс гоо сайхныг мэдрэмжид тулгуурлан хүртэн хүлээн авснаар бүх шинжийг нэгтгэн бүхэл бүтнээр нь төсөөлөх боломжтой болдог. Мэдрэхүй нь уран зураг дээрх юмс, үзэгдлийн тухай зурагт анализ хийхэд гол нөлөө үзүүлнэ.

1.Уран зургийн цуглуулга 2.Сурах бичиг 3. Цахим хичээл. 4. Үзүүлэн таниулах материал


Уран зураг уншихдаа:1. Зураг дээр юу зурсныг нэрлэх 2. Зургийн гол дүрийг олж тогтоох 3. Туслах дүрийг хэрхэн өрж байрлуулсныг тодорхойлон гол дүрээ яаж баяжуулан тодруулж байгааг ярилцах. 4. Зургийн агуулга, утга санааг унших.5. Өнгө зохицлын тухай ямар өнгүүд голлон орсон талаар тайлбарлах. 6. Алслалтын онол хэрхэн дүрслэгдсэнийг ярилцах. 7. Тухайн уран зургийн хамгийн сайхан сэтгэгдэл төрүүлсэн зүйл юу болохыг тодруулах. Уран зураг уншихдаа багаар ажиллана. “Дэлгэхэх” уран зургийг сурах бичигт өгсөн материалын дагуу уншина.


Уран зураг унших дарааллыг сурагчид тогтоож болно. Уран сайхан үг хэллэг оруулан баяжуулан уншихыг зорих хэрэгтэй. Бусад уран зурагтай дүрүүдийг харьцуулан уншихад зураг илүү ойлгомжтой болдог.

Монгол зургийн өнгө зохицол, бэлгэдэл ашиглах


Эрдэмтэн Сүмбэ-Хамба Ишбалжир “Цэцгэн эрхи” зохиолдоо өнгө нь эцэг, эх, хүү гэж байдаг гэж тодорхойлсон. Хуучин буюу одоогоор нэрлэхээ больсон өнгийн нэрүүдийг сурагчдад сонирхуулан оруулж байна. Монгол зургийн өнгийн бэлгэдэл тайлбарлана.

1.Монгол зургийн цуглуулга 2.Солонгын долоон өнгө үзүүлсэн үзүүлэн 3.Эцэг өнгө бүхий зураг 4. Хүү өнгө бүхий

75


Сурагчдад ойлгомжтой болгохын тулд Ишбалжирын өнгийн нэрийн дарааллыг солонгын өнгийн дараалалд оруулан байрлуулсныг анхаарна уу. Үүнд: Улаан (шунх), улбар шар (хонд) шар, ногоон, цэнхэр (арам), хөх (тэн), ягаан (энгэсэг) өнгийг эцэг өнгө гэдэг. Өнгийн хуучин нэрийг хаалтанд хийлээ. Хар будгийг цагаан будагтай хольж гаргасан саарал өнгийг “Зарц” өнгө гэж нэрлэсэн байдаг. Монгол зургийн улаан, хөх, шар, цагаан, ногоон зэрэг өнгийн бэлгэдэл тайлбарлан ярилцана. Дадлагын ажил хийнэ.

зургууд


Цагаан будгийг солонгын долоон өнгийн будагтай хольж “Хүү” өнгө гаргах туршилт хийлгээрэй. Будаг дангаараа байхад “Будаг” л байдаг. Хоѐр ба түүнээс дээш будаг холиход “Өнгө” үүсдэг болохыг анхаарна уу. Эсрэг өнгүүд холилдвол хир болдгийг анхаарах зүйтэй.

Задгай зохиомжийн аргаар зурах


Зургийн цаасан дээр харааны түвшний шугамыг олон байрлалаар авснаар зураг сайхан болно.Турайлбал: Зургийн цаасан дээр харааны түвшний шугамыг дээгүүр авахад түүнээс доош уудам зайд олон зүйл зурах боломжтой болдог.

Задгай зохиомж бүхий зургууд -Будгийн хэрэгсэл -Цахим хичээлүүд -Харандаа, цаас -Гуаш, усан будаг, биир -Будгийн нийлүүр -Алчуурууд


Задгай зохиомжоор зурахдаа зурах зүйлээ чамбай бодож боловсруулсны дараа зургийн цаасан дээрээ бүдэг нарийн зураасаар дүрсэлдэг. Зохих өнгүүдөөр өрөнхийлөн будаад, дуурээс нь дагнааслан давхарлан будна. Төгсгөлд нь нарийн зураасаар хүрээлдэг.


Монгол зурагт харааны цэг нь нэгээс нөгөөд шилжин хөдөлгөөнтэй болж, өргөн тэнүүн орон зайд их зүйлийг чөлөөтэй байрлуулан зурдаг онцлогтой. Энэ аргыг задгай зохиомжийн арга гэдэг. Жишээ нь: Б.Шарав “Монголын нэг өдөр”, Г.Дунбүрээ “Энхийн хөдөлмөр” гэх мэт зургуудаас санаа авч зурахыг зөвлөнө.

76

Монгол зургийн аргаар чимэглэл хийх


Монгол зургийн аргаар уран зураг зурах, чимэглэлийн зураг зурах хоѐрт ихээхэн ялгаа байдаг. Монголчууд уран зурагтаа ч хээлж, угалзлах арга оруулан зурдаг өвөрмөц онцлогтой. Чимэглэлийн зурагтаа зургийн хэмнэлийг товч тодорхой авч, хурц тод өнгө ашигладаг. Зураачдын байгалийн уул, үүл, ус, зурахдаа ашигласан хээ угалзыг чимэглэлийн зурагт хэрхэн зурсныг харьцуулан үзүүлэхэд тэдгээрийн ялгаа, онцлогийг сурагчид сайн ойлгодог.

-Цахим хичээлүүд - -Гуаш, усан будаг, биир -Будгийн нийлүүр -Алчуурууд


Монголчууд эвэр, хамар угалз өргөн хэрэглэдэг. Энэ хоѐроос салбарлуулан хэдэн мянган хээ угалз зохиож болно. Сурах бичигт байгаа хээ угалз ашигласан чимэглэл хийлгэж болно.


Хээ угалзыг амьрал ахуйн хэрэгцээнд хэрхэн ашиглаж болохыг өнгө болон хээ угалзын бэлгэдэлтэй зохицуулан, хослуулж хэрэглэдгийг анхааран судлаарай.

Геометрийн дүрсийн хээ угалз зурах


Хээ угалзыг судлаачид ихэвчлэн таван төрөлд хуваасан байдаг. Гурвалжин, ам дөрвөлжин, дугуй, зууван дугуй, гонзгой дөрвөлжин зэрэг энгийн дүрсүүдэд зурж бүтээсэн хээ угалзыг геометрийн дүрсийн хээ угалз гэдэг.

Д.Манибадар, Ч.Баярмаа зэрэг хүмүүсийн хээ угалзын цомгууд -Шугамтай, шугамгүй цаас -Харандаа, эсгий бал, будгийн хэрэгсэл


Ямар нэг дүрсийг олон давтан зурах аргаар хээ угалз үүсгэнэ. Сурагчид : 1.Шугамтай цаасан дээр алхан хээний хувилбарууд зурах 2. Шугамгүй цаасан дээр дан алхан хээ зурах аргаас суралцана.


Давхар алхан хээ хэрхэн зурж болохыг сурагчид өөрсдөө шийдвэрлэнэ.

Монгол зураачдын уран зураг унших


Монгол зурагт хөдөлгөөний хэмнэлээрнамба төрхийг, зориг баатарлагийг ч илэрхийлдэг.Хүн, мал, амьтныг дүрслэхдээ чөлөөт хэтрүүлэг, уран сайхны намба, донжийг чадварлаг олж, бүтээлч сэтгэлгээгээр зурдаг. Зургийн хавтгайд их зүйл багтааж, үргэлж нэгээс нөгөөд шилжсэн харааны олон цэгтэй, хөдөлгөөнт алслалттай дүрсэлж, дан цэвэр сайхан өнгөөр шигд гүйцэтгэлтэй зурдаг зэргийг сурагчдад ойлгуулах нь чухал.

Монголын зураачдын бүтээлүүд Тухайлбал: Д.Санжаажамцын “Зуны эхэн”, “Нүүдэлчдийн амьдрал”, “Хавар”Т.Нурмаажавын “Цэцэгс”, “Ээждээ”, “Нарны элч”, “Аялгуут нутаг”

77


Монголчууд харсан үзсэн бүхнээ зурдаггүй, амьдралын нийтлэг хэв шинжит дүрийг сонгон зурдаг. Амьдралыг уран сайхны аргаар гол дүрд шингээн том, тодоор авч туслах дүрүүдийг түүнд зохицуулан жижгээр зурах аргатай боловч задгай зохиомжийн зурагт гол дүрийг товойлгон үзүүлэхийг чухалчилдаггүй. Бүх дүрийг жигд тэгш эрхтэй зурдаг онцлогтой. Монгол зурагт өнгийн зохицол найрамжийг өндөр мэдрэмжтэй авч сайхан зохицсон өнгө гаргадаг. Монгол зургийг нэг ерөнхий өнгөнд захируулан зурах боловч гол ба туслах дүрүүд нь өөр өөрийн өвөрмөц өнгө донжтой байна. Монгол зургийг уран сайхны дүрслэлийн аргаар нь Нэгдүгээрт: Амьдралыг бодит байдлаар энгийнээр дүрсэлдэг. Хоѐрдугаарт: Хээ, угалз оруулан уран сайхнаар дүрсэлдэг гэж үзэж болно . Харин сэдэвт зургийн хээ угалз нь чимэглэлийн зургийн хээ угалзаас эрс ялгаатай болохыг сурагчдад ойлгуулах хэрэгтэй.

О.Үржинханд “Энгэрийн зүүлт”, Д.Азжаргал “Голомт”, С.Хөгжилбаяр “Ирээдүй өнөөдрөөс эхэлнэ.” Гэх зэрэг зураг уншуулна.


Монгол зургийн өнгө будгийн аргад бас нэгэн өвөрмөц онцлог бий. Энэ нь ертөнцийн нар ямагт дээрээс гэрэлтдэг. Нарны гэрэл тэнгэрээс газрын хөрсөнд тусах замдаа бүхнийг гийгүүлнэ. Иймээс уул, үүл, ус ургамал, амьтан зурахдаа нар тусч байгаа бүхнийг хөнгөн өнгөөр зурж, газрын хөрс хүртлэх сүүдэр буух хэсэг бүрийг хүндрүүлсэн өнгөөр зурдаг онцлогтой байв. Монгол уран зураг уншихуулахад энэ бүхнийг ойлгуулахыг хичээгээрэй.

Давтамжтай зураг дүрслэл хийх


Монгол зурагт дүрс, өнгө, хөдөлгөөний давтамж хэрхэн дүрслэгдсэнийг монгол зураг дээр ярилцах

Д.Манибадар “Монгол үндэсний хээ угалз, УБ., 2012он. Ч.Баярмаагийн Монгол ардын хээ угалз УБ., 2009 он, ном ашиглах


Цэг, толбо, зураас, дүрс, өнгө, биетүүд болон зургийн дүрүүд датагдах байдлаар байрлуулсныг давтамжтай дүрслэл гэнэ. Жишээлбэл:Г.Дунбүрээгийн “Ээж уул” гэдэг зурагт: 1. Дүрсийн давтамж нь элсэн манхны давтамжууд, мөн моддын давтамж 2. Өнгийн давтамж нь: цэнхэр, ягаан өнгө бүхий элсэн манхнууд, шар өнгөтэй элсэн толгод зэргийг дурдаж болно.


Хээ угалзын давтамжийг сурагчдаар тайлбарлуулж, зуруулах, эрэлт хайлт хийлгэнэ.

78

Монгол зургийг орон зайтай зурах


Монголчууд хээ угалз төдийгүй уран зураг зурахдаа дагнааслан зурах аргаар орон зай илэрхийлдэг онцлогтой. Жишээлбэл: Б.Шарав “Монголын нэг өдөр”, “Намар” Д.Бадам “Нар хурайлсан наадам”, Т.Нурмаажав “Дэлхий ээж”, С.Цэнгэл “Бөх”, С.Хөгжилбаяр “Ирээдүй өнөөдрөөс эхэлнэ”, Э.Түвшинбаяр “Наадам” гэх мэт

Т.Нурмаажав “Сэтгэл догдлуулсан зун” 2009 он, М.Баярмагнай “Тэнгэрийн үрс”2009 он, М.Чинбат нарын “Их хуралдай” 2011он.Зургаас үзэх. Бүтээх,

гүйцэтгэх:

Ардын зураач Н.Цүлтэм “Үүлэн чуулган” бүтээлдээ үүлсийн дүрс, хэлбэр, хөдөлгөөн, орон зай илэрхийлэхдээ монгол зургийн дагнааслан товойлгох арга хэрэглэжээ. Дээрх хээг хүнд өнгөөс хөнгөн цайвар өнгө рүү дагнааслан зурсан нь хээг орон зайтай болгон харагдуулж байна.


Монгол зурагт хүнд өнгөөс хөнгөн рүү, хөнгөн өнгөөс хүнд рүү шатлан дагнаасалдаг үндсэн аргатай. Энэ аргаас сайн суралцвал монгол зургийг орон зай болгон зурж чадна. Дагнаасыг хээ угалзанд шатлан зурваслаж дагнаасалдаг бол монгол зурагт зурвасын заагуудыг уусган дагнаасалдаг ялгаатай болохыг анхаарах нь чухал.



Суут зураачдын бүтээлүүдийг харьцуулан үзэх, өөрийн санаа бодлоо илэрхийлэн ярилцах.

Леонардо да Винчи, Ммэтикеланджело Буонаротти, Тициан Вечеллио, Рафаэль Санти нарын хөрөг зураг ба уран зургууд


Дэлхийн суут уран зураачидтай товч танилцана. Тухайлбал: Леонардо да Винчи, Микеланджело Буонаротти, Тициан Вечеллио, Рафаэль Санти гэх мэт


Дэлхийн суут уран зураачдын уран зургийн цуглуулгатай болох. Зургуудыг солилцон үзэх.

Өнцөглөсөн зохиомжийн аргаар зурах


Монгол зургийн аргаар зурахад олон арга бий. Түүний нэг нь өнцөглөсөн зохиомжийн арга юм.

О.Цэвэгжав “Ууланд”, В.И.Суриков” Морозова хатагтай”, Д.Амгалан “Улаан тоос” О.Цэвэгжав “Уургач”,”Эмнэг сургалт”, Л.Бавуудорж “Уулын нүүдэл” зэрэг зургуудыг ашиглан сургалт явуулж болно.


Зургийн хавтгайн аль нэг дээд өнцгөөс эсрэг талын доод өнцөг рүү чиглэсэн зураасын (диоганаль) дагуу зургийн гол дүр байрлан зурагдсаныг өнцөглөөн зохиомж гэнэ. Зохиомжийн энэ арга нь зургийн хавтгайд уруудуулсан чиглэлд хөдөлгөөнийг эрч хүчтэй, их хурдтай үзүүлэх боломж олгодог. Харин өгсүүр чиглэлд хөдөлгөөн удаан, хүч гарган зүтгэсэн байдлаар үзүүлэх нөхцөл бүрдүүлдэг онцлогтой. Тухайлбал: О.Цэвэгжав “Ууланд”, В.И.Суриков” Морозова хатагтай” зэрэг зураг дурдаж болно.

79


Д.Амгалан “Улаан тоос” О.Цэвэгжав “Уургач”,”Эмнэг сургалт”, Л.Бавуудорж “Уулын нүүдэл” зэрэг зургуудыг ажиглуулан өнцөглөсөн зохиомжийн таталбар зураг хийлгэж болно.

Багшид өгөх санамж: Мэдрэх, хүлээн авах - Сурагчдыг сэдэлжүүлэх, гоо сайхны мэдрэмж төрүүлэх,өөртөө итгэлтэй байх, сайн сайхныг мөрөөддөг болоход нь тус дэм болгох зорилгоор уран зурагтай холбоотой хөгжим сонсгож, хичээлээ зохион байгуулж болно. Мэдрэмжгүйгээр гоо сайхны ойлголт нь хүнд мэдлэг болон хуримтлагдах бүрдэх нь бага байдаг байна. Хүний мэдрэхүйгээр дамжин ирсэн өдөөгчийн анхны ойлголт, төсөөлөл нь мэдрэмж юм. Хүмүүс гоо сайхны мэдрэмжид тулгуурлан хүртэн хүлээн авснаар түүний бүх шинжийг нэгтгэн бүхэл бүтнээр нь төсөөлөх боломжтой болдог. Мэдрэхүй нь уран зураг дээрх юмс, үзэгдлийн тухай зурагт анализ хийхэд гол нөлөө үзүүлнэ. Уран зургийн дүр бол бодит зүйлийг дүрслэн үзүүлэх онцгой хэлбэр, танин мэдэхүйн чухал хэрэгсэл юм. Төсөөллийн үндсэн дээр өмнө хүртсэн зүйлийг сэргээн санаж, дүрийн өгүүлэмжийг тодруулдаг. Хүн уран зураг харуут шууд уншчихдаггүй. Харин урьдын туршлагадаа тулгуурлан дүр, дүрслэл, ой тогтоолт, хүртэхүйн тусламжаар хийсвэрлэх хэрэгцээ шаардана. Хүний баруун тал бөмбөлөг дүр, дүрслэл, төсөөллийг ойд хадгалагдаж буй зарим мэдээлэлтэй харьцуулсны үр дүнд тухайн юмын мэдээллийн өвөрмөц онцлог, шинж тэмдгийг ялгах байдлаар ажилладаг. Баруун тал бөмбөлөг маш хурдан хугацаанд дүр, дүрслэлийг алдаагүй, яг онож таньдаг онцлогтой. Зүүн тал бөмбөлөг дүр, дүрслэл төсөөлөлд задлан шинжлэл хийж, бүрдэл хэсгийг тодорхой нөхцөлд авч үзээд харьцуулахад чиглэдэг. Зүүн тал бөмбөлөг дангаараа ажиллах үед задлан шинжилсэн юмсаа бүхэллэг дүр болгон нэгтгэн цэгцэлж чаддаггүй. Зүүн тал бөмбөлөг юмс үзэгдлийг ангилан үгээр дамжуулах хэсэгт хамааруулна. Хүн янз бүрийн юмс үзэгдлийг хүртэн анализ хийх үед тархины зүүн баруун тал бөмбөлбг хоѐулаа оролцсон нөхцөлд үр дүн үзүүлдгийг эрдэмтдийн судалгаа баталжээ. Оросын зураач Е.А.Кибрик ”Урлагийн бүтээлийг туурвих эхний шат нь интуитив байх бөгөөд дараа дараагийн үе шат нь анализ юм. Интуиц ба анализын гармоник нэгдлээр уран бүтээлийг туурвин дуусгадаг. Иймээс уран бүтээлийн бүтээгдэх үйл явцын схем нь: Интуиц- анализ- интуиц гэсэн хэлбэртэй байна. “Урлаг мэдрэхүйгээр эхэлж мэдрэхүйгээр дуусна. Харин задлан шинжлэлийн тусламжтайгаар тайлбарлагддаг “ гэсэн байдаг. Хүрээлэн буй орчны гоо сайхныг мэдэрч хүлээн авах чадварыг хөгжүүлэх дэмжих. Уран зураг, бүтээлийн сайхныг сурагчдад ойлгуулах, ухааруулах. Уран зураг,урлагийн бүтээл, хүрээлэн буй орчныг хайрлан хамгаалах, хүндэтгэх, бахархан дуурайх төлөвшил хандлагыг бий болгох. Хийж бүтээх хүсэл эрмэлзлийг төрүүлэх зэрэгт багш онцгойлон анхаарах нь чухал. Бүтээх, гүйцэтгэх - Монгол зургийн өнгө зохицол ашиглах хичээл орохдоо сурагч бүр туршилт хийж үр дүнг харж мэдрэхээр хичээлийг төлөвлөнө. Хичээлийн бэлтгэлийг сайтар хангах шаардлагатай. Сурагч бүр туршилт хийх тул хэрэгсэл болон ажиллах арга ажиллагааг нарийн тооцон төлөвлөнө. - Сурагчдын бүтээл гоѐ сайхан байх нь гол зорилго бустэдний ургуулан бодох, сэтгэх, бүтээлч арга барилыг хөгжүүлэхэд багш сурагч бүрийг дэмжин чиглүүлж туслах шаардлагатай. - Сурах бичигт эцэг өнгийг солонгын долоон өнгийн дараалалд оруулан байрлуулсан болно. Монголчууд бүтээл хийхдээ бэлгэдлийг чухалчлан үздгийг анхааруулах хэрэгтэй юм. Сурах бичиг ашиглахаас гадна багш сурагчдын түвшинд тохирсон зурах, бүтээх, харьцуулан жиших, хувиргах, уншаад зурах, гүйцээж зурах, зураг уншаад бүтээх, будах, наах, зэрэг дасгал даалгавар боловсруулан ажиллуулж болно. - Хөгжих чадвар нь сайн ахисан сурагчдад нэмэлт даалгавар өгч цааш ахиулан хөгжүүлэх шаардлагатай.

80

- Багш хичээлийн төлөвлөлтийг сайтар хангаснаар сурагч нэг бүрээс бүтээл урган гарах боломжтой болдог. - Сурагчдад бие даан ургуулан бодож сэтгэх, шийдвэр гаргах боломж олгох. - Өнгө, оюун ухаан хөгжүүлдэг гэсэн зарчим баримталж, аль болох олон өнгөтэй зураг ашиглаж байх нь зохимжтой. - Өдөр бүрийн үйл ажиллагаагаараа бүтээлч хандлага төлөвшүүлнэ. - Сурагчдын бүтээлийн гүйцэтгэл дээр анхаарч ажиллана. Мөн тухайн сурагчдын сэтгэн бодох, төсөөлөн бодох, шийдвэр гаргах чадвар, аливааг хувиргах чадвар, өөрийн болон бусдын бүтээлд хандах хандлага, бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлэхэд анхаарах нь зүйтэй. Бүтээлч эрэл хайгуул хийх - Өөрийн болон бусдын зурсан уран бүтээл унших хичээлийг зохион байгуулахдаа багш урьдчилан сурагч бүрийг оролцуулах, түвшин бүрийн асуулт бэлтгэсэн байна. Түүнээс гадна сурагчдын хариулт болон асуултыг таамаглан төлөвлөж тэдний хөгжлийг дэмжин чиглүүлнэ. Энэ нь сурагчдын зураг унших чадвар, ургуулан ба төсөөлөн бодох чадварыг нэмэгдүүлэх ач холбогдолтой. - Сурагчид бүтээлээ нэг удаа хийгээд орхих биш, түүнийгээ засан сайжруулах, хувирган өөрчлөх чадварт сургахад чиглүүлнэ. - Сурагчдад мэдээлэл цуглуулах хүсэл эрмэлзлийг төрүүлэх. - Сурагчид тухайн бүтээлийг анхааралтай ажиглаж байгаа эсэхийг багш анзаарч энэ үед саад хийхгүй байх шаардлагатай. - Өөрийн болон бусдын бүтээлийг тайлбарлуулах, уран зургийн цуглуулгатай болгох, уран бүтээлээр дамжуулан хэл яриаг хөгжүүлэх боломжтой. - Багш бүр өөрийн орчны онцлогт тохируулан хичээлийн хэрэглэгдэхүүнийг хэрэглэнэ. Байгалийн материал цуглуулах ажлыг анги хамт олноор аялал хийж, байгальтай зөв зохистой харьцаж, мод, бутнаас тасдахгүй байх, байгалиа хайрлан хамгаалах төлөвшил олгоход чиглүүлнэ. - Шинэ санаа олох, туршихад чиглүүлж бүтээл хийлгэх. - Ардын урлагийг сонирхон мэдээлэл цуглуулах, түүгээр бахархах, өвлөх, хамгаарах санаа авч соѐл үнэт зүйлийг хайрлан хамгаалах, бахархан дуурайх, музей, галерей үзэх тэнд дадлагын ажил хийх зэргээр соѐлын зөв хандлага төлөвшүүлнэ. Явцын үнэлгээ - Дүрслэх урлагийн сургалтын явцад үнэлгээ хийхдээ сурагчийн зурах, дүрслэх, харилцах, мэдлэг бүтээх үйлийг дэмжих, урамшуулах, ахиц, өөрчлөлтийг байнга үнэлэх замаар тэднийг хөгжүүлэх үйл ажиллагаа явагдах нь чухал. Үүний тулд хичээл дээр багш сурагчид хамтран мэдлэг бүтээх харилцаа хандлагаар хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн явцад: - Зурж бүтээх хөгжил, чадвар, сэтгэлгээний ахиц, хандлагын өөрчлөлтийг (сурагчдын бүтээлийн гүйцэтгэлийн ахиц) багш тухай бүрд нь тэмэглэл хөтөлж, үнэлгээ хийн, хэн түрүүлж, хэн нь хоцорч буйг мэдэж байх шаардлагатай . - Сурагч өөрөө бие даан мэдлэгээ бүтээх арга барилтай болсон эсэх. Сурагчид бие хүний ямар чанарыг (санаачлагатай, бүтээлч, сайхан сэтгэлтэй, өөдрөг, тэвчээртэй гэх мэт) эзэмшсэн бэ? гэдгийг тасралтгүй үнэлнэ. - Сурагч бүрийн зурах чадварыг ахицаар үнэлнэ. Аман үнэлгээ, урамшуулах тэмдэгт үнэлгээ зэргээр үнэлж болно. Бүтээлийн үзэсгэлэн гаргаж өөрийн болон бусдын үнэлгээг өгнө. - Сурагчид өөрийн урласан бүтээлээ ойр дотны хүндээ (эцэг эх, ах эгч, дүү, садан төрөл, найз нөхөд) үзүүлэх их дуртай байдаг тул бүтээлийг байнга ангийн болон сургуулийн самбарт байрлуулахаас гадна гэрт нь өгч явуулах мөн бүтээлийн үзэсгэлэн гаргах үед олон хүн хамруулан бүтээлийг нь тайлбарлуулах зэрэг цаг гаргах хэрэгтэй байдаг. - Багш, сурагч бүрийн хөгжлийн ахицыг оношилж тэднийг түвшинчлэн явцын үнэлгээг хийнэ. Ингэснээр хүүхэд бүрт хүрч ажиллах боломжтой болж сурагч бүрийн чадвар хөгжил алхам алхмаар ахих болно. Санамж:

81

- Төрөл бүрийн материалаар урлан бүтээх үед сувс наах, юм оѐх, үзүүртэй зүйл, хайч цавуутай зөв зохистой харьцахад багш анхааралтай хандаж аюулгүй ажиллагааны дүрэм мөрдүүлж хэвшүүлнэ. - Багш бүтээлчээр хувилбартай хандаж, хот, хөдөө, говь, хангайн онцлогт тохируулах, хэрэглэгдэхүүнийг орлуулан хэрэглэж болно. - Усан будаг гуашаар ажиллахдаа усыг байнга сольж, байхгүй бол будаг хиртэж цэвэр өнгө гарахгүй болохыг анхааруулж, ангид цэвэр устай сав болон хиртсэн ус хийх сав бэлтгэж тавина. Усаа солих үйлийг чиглүүлж өгнө.

Хөтөлбөрийн үнэлгээ

Код Зорилт Шалгуур Аргачлал 5.1.2 Эд зүйлсийн

хэлбэрийг ажиглаж, геометрийн энгийн биетүүдээр тайлбарлах

Ажиглалт, тэмдэглэл хийх ажлын хуудсыг хэр бүтээлчээр хийсэн байдал /олон эд зүйлсийг зөв багананд бичсэн, эд зүйлсийн зургийг зурсан, дүгнэлт хийсэн зэрэг/

Өөрийн сонголт, шийдвэрийг хэрхэн тайлбарлаж байгаа, бусдыгаа хэр сонсож байгаа, хэрхэн асуулт гаргаж тавьж байгаа зэргийг харгалзан үнэлж болно.

Геометрийн биетүүд ба эд зүйлсийг харгалзуулж холбох дасгал.

Байшин, машин, бялуу зэрэг эд зүйлсийн загвар бүтээхдээ ямар биетүүдийг хэрэглэх вэ гэдгийг сонгож, тайлбарлах дасгал.

5.1.3 Геометрийн энгийн биетүүд болох конус, цилиндр, шоо дөрвөлжин, паралелипепидийн дэлгээсийг байгуулах

Геометрийн биетийг бүтээх гэсэн идэвх, чармайлт, оролцоо.

Геометрийн биетийг өөрийн бодол, туршлагаар бүтээж буй чадвар.

Хийсэн биетээ өөртөө итгэлтэйгээр тайлбарлан ярьж буй чадвар.

Өөрийн ажилдаа өгч бичсэн дүгнэлт.

Геометрийн биетүүдийн дэлгээсийг хэр зөв, цэвэр нямбай байгуулсан байдал.

5.1.3 Геометрийн энгийн биетүүд болох конус, цилиндр, шоо дөрвөлжин, паралелипепидийг дэлгээсээр бүтээх

Дэлгээсийг зөв байгуулсан байх.

Нийлүүлж наах хэсгийг дэлгээсэн дээр тооцож зурсан байх.

Биетийг дэлгээсээр цэвэр нямбай хийсэн байх

Биетийн хэмжээ харьцааг зөв сонгосон бай.х

Хугацаандаа хийсэн байх.

Өөрсдийн ажилдаа өгсөн дүгнэлтийг хэрхэн хоорондоо хэлэлцэж, бодитой, шүүмжлэлтэй бичсэн байдал.

Эдлэлд тавигдах шаардлагуудын дагуу сурагчдын хийсэн биетүүдэд үнэлгээ өгнө.

5.1.3.

Бүтээсэн геометрийн биетүүдээ загварчилж эд зүйлс зохион бүтээх, чимэглэх

Биетүүдийг хослуулан хийсэн байдал.

Бүтээлийг цэвэр, үзэмжтэй гүйцэтгэсэн байдал.

Бүтээлийг гоѐ сайхан чимэглэсэн байдал.

Сурагчийн бүтээлийг үнэлэх шалгуур, рубрик боловсруулж үнэлнэ.

5.2.4 Байгалийн материал Байгалийн материалуудыг Аялал хичээлийн явцад

82

буюу боргоцой, чулуу, мөчир ашиглан тоглоом хийх

юунд ашигладаг, ямар бүтээгдэхүүн хийдэг болохыг хэрхэн өөрсдөө судалсан байдал.

Энэ талаар хэр өргөн ойлголттой болсон

Хийсэн бүтээл нь үзэмжтэй, бат бөх, шинэлэг болсон байда.

Үзэсгэлэнд бэлдэж оролцож буй байдал.

цуглуулсан байгалийн материал, тэмдэглэсэн бичвэр, зурсан зураг, авсан фотозураг, уралдаан тэмцээн болон ярилцлагад оролцсон байдал зэргээр тухайн сурагч энэ хичээлд хэр бүтээлчээр оролцсоныг үнэлж болно.

Оюуны зураглалыг хэр үзэмжтэй, өнгөтэй, зурагтай, зохиомжтой хийсэн байдал

Цаасны хутга, бахийг аюулгуй ажиллагааны дүрэм баримтлан зөв хэрэглэх

Цаасны хутгыг бүтээл хийж буй материалдаа тохируулан сонгож хэрэглэж буй эсэх.

Цаасны хутгыг зөв барин, аюулгүй ажжиллагааны дүрмийг баримтлан зөв зүсч, огтолж буй эсэх.

Цаасны хутгаар ажиллахдаа бусад зүйлийг /ширээ, дэвтэр зэрэг/ зүсч гэмтээхгүй байх.

Дотуур хувцас, амны алчуур гэх мэт жижиг хувцас эдлэлүүдийг угааж цэвэрлэх

Хичээлдээ ирэхдээ цэвэрхэн хувцаслаж, биеэ соѐлтой зөв авч явж буй байдал.

Хичээл дээр болон гэртээ урлан бүтээх ажлын байраа зохион байгуулах, хураах, цэвэрлэх

Хичээлийн хэрэгсэл, урлан бүтээх багаж хэрэгслээ зориулалтын уут саванд хийж эмх цэгцтэй авч яваа байдал.

Урлан бүтээх ажил хийхдээ багаж, материалаа бүрэн бүтэн байлгаж, ажлын ширээн дээрээ зөв байрлуулан хэрэглэж буй байдал.

Хичээлийн дараа хаягдал материалыг зориулалтын хайрцаг, саванд хурааж, хог болон бохирдуулсан зүйлээ цэвэрлэж буй байдал.

5.2.12 Энгийн орц, найрлагатай салат, зууш бэлдэж сурах

Багшийн зааварчилгаар бэлдсэн хөнгөн зууш нь орц найрлага нь таарсан байх.

Зуушаа цэвэр, үзэмжтэй тавагласан байх.

Хийсэн зуушаа тайлбарлах.

Нэг. Техникийн загвар бүтээх - Технологийн хичээлээр 5 дугаар ангидаа сурагчид сурагчид онгоц, машин зэрэг

техникийн загвар зохион бүтээх, турших дадлага ажлууд хийх тул хөвгүүд болон охидод ижилхэн сонирхолтой байх талаас нь анхаарч хичээлээ бэлдэх хэрэгтэй.

- Машины дэлгээсийн зураг бэлдэхдээ охидод илүү сонирхолтой санагдах загваруудыг тусгайлан бэлдээрэй. (Ягаан өнгөтэй, хээ чимэглэлтэй гэх мэт) Техникийн загварыг дэлгээсээр бүтээх дадлага ажлыг хосоор нь буюу 2 сурагч хамтран хийх байдлаар зохион байгуулж болно.

83

- Техникийн загваруудыг хийгээд заавал турших хэсгийг зохион байгуулах хэрэгтэй. Үүнд бяцхан уралдаан зохион байгуулж, хийсэн загваруудыг уралдуулна. Уралдуулах явцад чиглэлээ алдаж байгаа, дугуй нь эргэхгүй байгаа, салж унаж байгаа зэрэг дутагдлууд дээр нь анхаарал хандуулж, сурагчдаар дээрх алдаа гарсан шалтгаануудыг дүгнүүлж, хэрхэн сайжруулах тал дээр нь шийдвэр гаргуулахад анхаараарай.

- Техникийн загваруудыг сайжруулах, улам сайн болгох үе шатанд эцэг эх, ах эгч нарыг нь оролцуулж, тэднээсээ тусламж авах, суралцах боломжийг нь нээж өгөөрэй.

- Багшийн номон дээр байгаа хүнд болон хөнгөн хувилбаруудаас сонгож хүүхдүүдийн боломжид тааруулан даалгаврыг өгөх.

- Энгийн орц найрлагатай салат, зууш хийх хичээлийг зохион байгуулахдаа өмнөх хичээл дээр сурагчдыг баг болгон зохион байгуулж, бэлдэж ирэх зүйлүүдийг нь хуваарилж өгөх хэрэгтэй. (сав суулга, хоол бэлтгэх хэрэгсэл, хүнсний бүтээгдэхүүнүүд)

- Багш зууш, салат хийх орц, зааврыг баг бүрт тарааж өгөхөөр бэлдэнэ. - Хутга, үрүүл, ногоо арилгагч гэх мэт иртэй зүйлүүдтэй ажиллах аюулгүй ажиллагааны

дүрмийг сайн хэлж өгөх хэрэгтэй. Хоёр: Энгийн гар оёдлоор оёх Технологийн хичээлээр сурагчид оѐх, чимэглэх дадлага ажлууд хийх тул гал тогооны өнгийн алчуур 1 ширхэг, төрөл бүрийн шүр сувс, товч, утас зүүг бэлдсэн байхыг эцэг эхэд урьдчилан сануулах хэрэгтэй. Энэ хичээлд зөвхөн сурагчид оролцохоос гадна хийх эдлэлийг сонгох, хийх, чимэглэх зэрэгт сурагчдын гэр бүлийнхнийг оролцуулан хүүхэдтэйгээ хамтрах, хамтын бүтээл гаргуулах тал дээр багш нар анхаарч ажиллах нь зүйтэй.

Зүү, утас, хайчтай ажиллах аюулгүй ажиллагааны дүрмийг том цаасан дээр зурж, хэвлээд улирлын турш ангидаа өлгөөрэй.

Хүүхэд бүрийн хийсэн эдлэл дараа нь хэрэглэж болохоор байх тал дээр анхаарч тэдэнд туслан, зөвлөж, хамтран ажиллах хэрэгтэй. Хүүхэд бүрээс бүтээл гарсан байх ѐстой. Хичээлийн явцад хүүхдүүдийн ур чадвар, туршлагаас хамааруулан багш дотроо тэдниыг хэд хэдэн группд хамааруулан хичээл дээр гүйцэтгэх даалгаврыг ялгаатай байдлаар бэлдэн өгч болно. Үүнд:

Оѐх, хатгах туршлагатай сурагчид: Урьд өмнө нь ээж, эгч, эмээгээрээ заалган оѐж сурсан, оѐх, хатгах тодорхой хэмжээний туршлагатай хүүхдүүдэд загвар, хтйц, чимэглэлийн хувьд илүү хүндэрсэн даалгавар өгөх хэрэгтэй.

Оѐх, хатгах тал дээр эв дүй муутай сурагчид: Тэдэнд оѐдол, чимэглэлийн хувьд арай энгийн хялбар боловч сонирхолтой хэлбэр, загвартай зүйл сонгоход нь чиглүүлж өгөөрэй. Эдгээр сурагчдын хувьд “би хийж чадлаа” хэмээн урамших, өөртөө итгэх итгэлтэй болох нь хамгийн чухал.

Хөвгүүд: Оѐдол эсгүүр бол охидын хийх ажил гэсэн ойлголт тэдэнд бий. Дэлхийн нэр алдартай дизайнерууд, гоѐл чимэглэлийн бүтээл урладаг уран бүтээлчид ихэнх нь эрэгтэйчүүд байдаг тухай ярьж сэдэлжүүлж болно. Хөвгүүдийн анх оѐж сурах даавуун дээр унадаг дугуй, машин, робот гэх мэт дүрсийг харандаагаар зурж бэлдсэн байж болно.

Улирлын төгсгөлд хүүхдүүдийн хийсэн бүтээлүүдээр үзэсгэлэн гаргаарай. Уг үзэсгэлэнд хүүхдүүдийн бүтээлээс гадна тухайн бүтээлийг зурсан зураг, түүний зориулалт, загварын онцлог зэргийг нэг хуудас цаасан дээр зурж, бисэн тайлбар болон сурагчдын хийсэн оюуны зураглал зэргээр үзэсгэлэн гаргана. Жижигхэн даавуугаар хийж болох эдлэлийн зураг (зурсан зураг, сэтгүүл номоос хайчилсан, канондсон зураг байж болно).

Хийсэн эдлэл, бүтээлийн зурсан зураг, тайлбар

Хийсэн эдлэлийнх нь эсгүүрийн зураг

Жижигхэн даавуугаар хийсэн бүтээл

84

5-р ангийн Дүрслэх урлаг, Технологи хичээлээр сурагчдын бүтээсэн техникийн загварыг үнэлэх үнэлгээний шалгуур

ТҮВ

ШИ

Н ШАЛГУУРУУД (чадварууд)

Техникийн загварыг дэлгээсээр

бүтээсэн байдал

Техникийн хялбар загвар зохион бүтээсэн

байдал

Техникийн загварыг туршиж сайжруулсан

байдал

Харилцааны чадвар

Онц

/21-2

5/

Дэлгээсийн хайчлах, нугалах, наах хэсгүүдийг ялган ойлгож, хайчилж, нугалсан. Техникийн загварыг бие дааж зөв бүтээж чадсан.

Ямар машин хийх санаагаа 2-3 хувилбараар дэвтэртээ зурсан. Гаргасан загварын дагуу материал, багаж хэрэгслээ сонгож машинаа бүтээж хийсэн, загварчилж чимэглэсэн. Хийсэн машин нь өнгө үзэмж сайтай, бат бөх болсон. Туршиж явуулахад сайн байсан.

Бүтээсэн техникийн загвараа туршиж, уралдаанд амжилттай оролцуулсан. Бүтээлээ улам сайжруулах талаар хамтын шийдвэр гаргасан. Ах эгчийнхээ тусламжтайгаар болон бие даан загвараа шинэчлэн сайжруулж, дахин хийсэн.

Даалгаврыг гүйцэтгэж чадахгүй байгаа, хоцорсон хүүхдүүдэд зааж өгч, тусалсан. Хийсэн бүтээлийнхээ загвар, хийх арга, ашигласан материал зэргийг маш сайн тайлбарласан. Хүүхдүүдийн хийсэн машиныг туршиж уралдуулахад багшдаа туслан зохион байгуулсан.

Сайн

/17-2

0/

Загварын дэлгээсийг хайчилж, нугалхдаа 1-2 мм-ийн алдаатай гүйцэтгэсэн.. Техникийн загварыг зөв бүтээсэн.

Ямар машин хийх санаагаа дэвтэртээ зурсан. Өөрийнхөө гаргасан загварын дагуу материал, багаж хэрэгслээ сонгож машинаа бүтээж хийсэн, загварчилж чимэглэсэн. Хийсэн машин нь өнгө үзэмж сайтай, бат бөх болсон. Туршиж явуулахад сайн байсан.

Бүтээсэн техникийн загвараа туршиж, уралдаанд амжилттай оролцуулсан. Бүтээлээ улам сайжруулах талаар хамтын шийдвэр гаргасан. Ах эгчийнхээ тусламжтайгаар болон бие даан загварынхаа зарим хэсгүүдийг шинэчлэн сайжруулсан.

Даалгаврыг хугацаанд нь бүрэн гүйцэтгэж чадсан. Даалгаврыг гүйцэтгэж чадахгүй байгаа, хоцорсон хүүхдүүдэд тусалсан. Хийсэн бүтээлийнхээ загвар, хийх арга, ашигласан материал зэргийг тайлбарласан.

Ханга

лтт

ай

/13-1

6/

Дэлгээсийг хайчилж, нугалахдаа бага зэрэг сэтэлж урсан. Техникийн загварыг бусадтай хамтран зөв бүтээж чадсан. Загварыг бүтээхдээ бага зэрэг будилж, бусдаас дэмжлэг авсан.

Сурах бичиг дээрх зураг болон багшийн үзүүлсэн загвар, зааврын дагуу машинаа хийсэн. Хийсэн машин нь өнгө үзэмжийн хувьд дунд зэрэг, амархан эвдэрхээргүй болсон. Туршиж явуулахад зарим жижиг алдаа гарсан.

Бүтээсэн техникийн загвараа туршиж, уралдаанд оролцуулсан. Ах эгчийнхээ тусламжтайгаар загвараа шинэчлэн сайжруулах талаар оролдлого хийсэн. Зарим шинэ зүйлүүдийг сурч мэдсэн.

Даалгаврыг хугацаанд нь бүрэн гүйцэтгэж чадсан. Хийсэн бүтээлээ тайлбарласан.

Дунд

жаас д

оо

гуур

/9-1

2/

Дэлгээсийг хайчилж, нугалахдаа нилээд урсан. Техникийн загварыг буруу бүтээсэн. Загварыг бүтээхдээ бусдаас дэмжлэг авсан.

Сурах бичиг дээрх зураг, багшийн үзүүлсэн загвар, бусад хүүхдүүдийн хийж буйг дуурайлгаж хийсэн. Хийсэн машин нь өнгө үзэмж, бат бөхийн хувьд дунд зэрэг. Туршиж явуулахад эвдрэл гарсан.

Бүтээсэн техникийн загвараа туршиж, уралдаанд оролцуулсан. Ах эгчийнхээ тусламжтайгаар загвараа шинэчлэн сайжруулах талаар оролдлого хийсэн.

Даалгаврыг бүрэн гүйцэтгэхдээ хугацаанаас нь бага зэрэг хоцорсон. Хийсэн бүтээлээ дутуу тайлбарласан.

85

Дэм

жл

эг

хэр

эгт

эй

/5-8

/

Загвар бүтээх дэлгээсийг буруу хайчилж, нугалсан. Техникийн загварыг дутуу хийсэн.

Сурах бичиг дээрх зураг болон багшийн үзүүлсэн загварыг дуурайлгаж хийхдээ багшаар биечлэн заалгуулсан. Машиныг туршиж явуулахад эвдэрсэн.

Бүтээсэн техникийн загвараа туршиж, уралдаанд оролцуулж чадаагүй. Ах эгч, ангийнхаа сурагчдын тусламжтайгаар загвараа шинэчлэн сайжруулах талаар оролдлого хийсэн.

Даалгаврыг хугацаанд нь гүйцэтгэж чадаагүй. Хийсэн бүтээлээ тайлбарлаагүй.

Ханга

лтг

үй,

онц

гой а

нха

арах

хэрэгт

эй /

0-4

/

Дэлгээсийг буруу хайчилсан. Дэлгээсээр загвар бүтээж чадаагүй.

Сурах бичиг дээрх зураг болон багшийн үзүүлсэн загварыг дуурайлгаж хийхдээ багшаар биечлэн заалгуулсан боловч дуусгаж чадаагүй.

Бүтээсэн техникийн загвараа туршиж, уралдаанд оролцуулж чадаагүй. Сайжруулах талаар ямар ч оролдлого хийгээгүй.

Даалгаврыг хугацаанд нь гүйцэтгэж чадаагүй. Хийсэн бүтээлээ тайлбарлаагүй.

Геометрийн энгийн биетүүдийг дэлгээсээр бүтээж, загварчилж тоглоом хийх

Түвш

ин ШАЛГУУРУУД (чадварууд)

Геометрийн биетийн дэлгээсийг судалсан байдал

Дэлгээсийг байгуулж, биетийг бүтээсэн

байдал

Биетийг загварчилж,

тоглоом хийсэн байдал

Харилцааны чадвар

Онц

/21-2

5/

Хайрцгийг наалтынх нь дагуу нямбай задлан тэнийлгэсэн. Дэвтэртээ хүснэгтийг цэвэрхэн зураад, асуултуудын дагуу зөв, тодорхой хариулж бичсэн.

Хайрцагны дэлгээсийг шугамаар хэмжиж, дэвтэртээ шугам харандаа хэрэглэн алдаагүй зөв зурсан. Дэлгээсийн хайчлах, нугалах шугам, наах хэсгийг ялгаж зурсан. Хайчлах шугамаар хайчилж биетийг бие дааж зөв бүтээж чадсан.

Бүтээсэн биетээ ашиглан ямар тоглоом хийх санаагаа 2-3 хувилбараар дэвтэртээ зурсан. Өөрийнхөө гаргасан загварын дагуу өнгийн цаас, чимэглэлийн материал ашиглан биетээ загварчилж чимэглэсэн. Нэмэлт бүрдэл хэсгүүдийг хийсэн.

Даалгаврыг гүйцэтгэж чадахгүй байгаа, хоцорсон хүүхдүүдэд зааж өгч, тусалсан. Хийсэн бүтээлийнхээ загвар, хийх арга, ашигласан материал зэргийг маш сайн тайлбарласан. Хүүхдүүдийн бүтээлээр үзэсгэлэн гаргахад багшдаа туслан зохион байгуулсан.

86

Сайн

/17-2

0/

Хайрцгийг наалтынх нь дагуу нямбай задлан тэнийлгэсэн. Дэвтэртээ хүснэгтийг зурж, асуултуудад хариулж бичихдээ балласан, будилсан.

Хайрцгийн дэлгээсийг шугамаар хэмжиж зурахдаа 1-2 мм-ийн алдаатай зурсан. Хайчлах, нугалах шугамуудыг ялгаатай зурсан. Биетийг зөв бүтээсэн.

Бүтээсэн биетээ ашиглан ямар тоглоом хийх санаагаа дэвтэртээ зурсан. Өөрийнхөө гаргасан загварын дагуу биетээ загварчилж чимэглэсэн. Нэмэлт бүрдэл хэсгүүдийг хийсэн.

Даалгаврыг хугацаанд нь бүрэн гүйцэтгэж чадсан. Даалгаврыг гүйцэтгэж чадахгүй байгаа, хоцорсон хүүхдүүдэд тусалсан. Хийсэн бүтээлийнхээ загвар, хийх арга, ашигласан материал зэргийг тайлбарласан. Хүүхдүүдийн бүтээлээр үзэсгэлэн гаргахад идэвхтэй оролцсон.

Ханга

лтт

ай

/13-1

6/

Хайрцгийг задлахдаа бага зэрэг сэтэлж урсан. Дэвтэртээ хүснэгтийг зурахдаа шугамдаж зураагүй, асуултанд хариулж бичсэн.

Хайрцгийн дэлгээсийг шугамаар хэмжиж зурахдаа 5 мм хүртэл алдаатай зурсан. Хайчлах, нугалах шугамуудыг ижил зурсан. Биетийг бүтээхдээ бага зэрэг будилж, бусдаас дэмжлэг авсан.

Сурах бичиг дээрх зураг болон багшийн үзүүлсэн загвараас санаа авч хийсэн. Өнгийн цаас ашиглан биетээ загварчилж чимэглэсэн. Нэмэлт бүрдэл хэсгүүдийг хийсэн.

Даалгаврыг хугацаанд нь бүрэн гүйцэтгэж чадсан. Хийсэн бүтээлээ тайлбарласан. Хүүхдүүдийн бүтээлээр үзэсгэлэн гаргахад идэвхтэй оролцсон.

Дунд

жаас д

оо

гуур

/9-1

2/

Хайрцгийг задлахдаа нилээд урсан. Хүснэгтийг дэвтэртээ дутуу зурсан. Асуултад дутуу хариулсан.

Хайрцгийн дэлгээсийг шугамаар хэмжиж зурж чадаагүй. Бэлэн дэлгээсийн зургийг дуурайлган зурсан. Биетийг бүтээхдээ бусдаас дэмжлэг авсан.

Сурах бичиг дээрх зураг, багшийн үзүүлсэн загвар, бусад хүүхдүүдийн хийж буйг дуурайлгаж хийсэн. Нэмэлт бүрдэл хэсгүүдийг дутуу хийсэн.

Даалгаврыг бүрэн гүйцэтгэхдээ хугацаанаас нь бага зэрэг хоцорсон. Хийсэн бүтээлээ дутуу тайлбарласан. Хүүхдүүдийн бүтээлээр үзэсгэлэн гаргахад оролцсон.

Дэм

жл

эг

хэр

эгт

эй

/5-8

/

Хайрцгийг наалтаар нь салгаж задлаагүй, урж задалж тэнийлгэсэн. Хүснэгтийг дутуу зурсан. Асуултад хариулж бичээгүй.

Хайрцгийн дэлгээсийг байгуулж чадаагүй. Бэлэн дэлгээсийн зургийг хайчилж биет бүтээхдээ багшаар биечлэн заалгасан. Биетийг бүтээсэн.

Сурах бичиг дээрх зураг болон багшийн үзүүлсэн загварыг дуурайлгаж хийхдээ багшаар биечлэн заалгуулсан. Нэмэлт бүрдэл хэсгүүдийг тусд нь хийж наалгүй, дээр нь зурсан.

Даалгаврыг хугацаанд нь гүйцэтгэж чадаагүй. Хийсэн бүтээлээ тайлбарлаагүй. Хүүхдүүдийн бүтээлээр үзэсгэлэн гаргахад оролцсон.

Ханга

лтг

үй,

онц

гой а

нха

арах

хэрэгт

эй

/0-4

/

Хайрцгийг наалтаар нь салгаж задлаагүй, урж задалж тэнийлгэсэн. Хүснэгтийг зураагүй. Асуултад хариулаагүй.

Хайрцгийн дэлгээсийг байгуулж чадаагүй. Бэлэн дэлгээсийн зургийг хайчилж биет бүтээхдээ багшаар биечлэн заалгасан боловч гүйцээж чадалгүй дутуу орхисон.

Сурах бичиг дээрх зураг болон багшийн үзүүлсэн загварыг дуурайлгаж хийхдээ багшаар биечлэн заалгуулсан боловч дуусгаж чадаагүй.

Даалгаврыг хугацаанд нь гүйцэтгэж чадаагүй. Хийсэн бүтээлээ тайлбарлаагүй. Хүүхдүүдийн бүтээлээр үзэсгэлэн гаргахад оролцож чадаагүй.

87

Ашигласан ном

Áàò÷óëóóí Ë. (2003). Ýñãèé óðëàã, òýìäýãòèéí òîãòîëöîî, Óëààíáààòàð. Áàÿðìàà ×. (2009). Ìîíãîë àðäûí õýý óãàëç, Óëààíáààòàð. Áîðåâ Þ. (1993). Ýñòåòèêà, Ìîñêâà. Áüþçàí Ò. (2005). “Îþóíû çóðàãëàë”, àíãëè õýëíýýñ îð÷óóëñàí Ø.Ýíõ-Àìàð, Óëààíáààòàð. Äàâààõ¿¿ Ñ. (2006). Áèîýíåðãè I, Óëààíáààòàð. Äàâààõ¿¿ Ñ. (2007). Óóðàã òàðõè áà øèíæëýõ óõààí, Óëààíáààòàð. Äóëàì Ñ. (2007). Ìîíãîë áýëãýäýë ç¿é. IV áîòü, Óëààíáààòàð. Äýëãýðìàà Á. (2002). Óðëàã áà òàíèí ìýäýõ¿éí îíîëûí õàðèëöààíû àñóóäàë, Íýã ñýäýâò çîõèîë, Óëààíáààòàð. Äýëõèéí óðàí çóðãèéí äýýæèñ. (2008). Îð÷óóëàã÷ Ä.ªëçèéñàéõàí, Óëààíáààòàð. Ëõàãâà À. (2009). Ìîíãîë çóðàà÷èä, Óëààíáààòàð. Ìîíãîë êèðèë áè÷ãèéí çºâ áè÷èõç¿éí òîëü. (2011). Åðºíõèé ðåäàêòîð Á.Áàÿðñàéõàí, Óëààíáààòàð. Ìàíèáàäàð Ä. (2012). Ìîíãîë ¿íäýñíèé õýý óãàëç, Óëààíáààòàð. Ìîíãîë óëñûí ò¿¿õ áîòü I. (2004). Ðåäàêöûí çºâëºë À.Î÷èð íàð, Óëààíáààòàð. Î÷èð À. (2004). Ìîíãîë óëñûí ò¿¿õ. Äýä äýâòýð, Óëààíáààòàð. Ñàíææàâ Ä. Ýíõáîëä Ñ. (2000). “Ñýòãýë ñóäëàëûí óõààíû òàéëáàð òîëü,” Óëààíáààòàð. Ñîëñî Ð.Ë. (1996). Êîãíèòèâíàÿ ïñèõîëîãèÿ, Ìîñêâà. Ñîíîìöýðýí Ë. (1987). Ä¿ðñëýõ óðëàãèéí îíîë, ò¿¿õèéí àñóóäëóóä, Óëààíáààòàð. Ñîíîìöýðýí Ë. (1971). Ìîíãîëûí ýðòíèé ä¿ðñëýõ óðëàã, Óëààíáààòàð. Ñîñîð Î íàð. (2000). Äýëõèéí óðëàãèéí ò¿¿õ, Óëààíáààòàð. Öîéãíåð Ã. (1971). Ó÷åíèå î öâåòå, Ìîñêâà. Öýâýýíäîðæ Ä. (1999). Ìîíãîëûí ýðòíèé óðëàãèéí ò¿¿õ, Óëààíáààòàð. Öýäýí-Èø Ä. (2007). Ñóðàã÷äûí çóðàõ ä¿ðñëýõ ÷àäâàðûí õºãæëèéí ñóäàëãàà, Óëààíáààòàð. Öýäýí-Èø Ä. (2011). Ä¿ðñëýõ óðëàãèéí áàãøèéí íîì, Óëààíáààòàð. Ö¿ëòýì Í. (1988). Ìîíãîëûí óðàí çóðàã õºãæèæ èðñýí òîéì, Óëààíáààòàð. Ýðäýíýöîã Ö. (1999). Óðàí çóðãèéí ºíãº, Óëààíáààòàð. Ýðäýíýöîã Ö. (2007). XX çóóíû Ìîíãîëûí óðàí çóðãèéí ºíãº çîõèðîë, Óëààíáààòàð. Editor Uranchimeg Ts. (2000). Union of Mongolian artists Enkhjin Ts. (2010). Union of Mongolian artists Æîè Ýâàíñ, Òàíÿ Ñêåëòîí (2009). Ä¿ðñëýõ óðëàã, Óëààíáààòàð.

88

Education

БАГА БОЛОВСРОЛ - ДҮРСЛЭХ УРЛАГ, ТЕХНОЛОГИ