(Соңы 2-бетте)

МЫҚТЫ ЕЛ БОЛУ ТАРИХЫҢДЫ ТАНУМЕН АСТАРЛАС

БҮГІНГІНІҢ БАС ТАҚЫРЫБЫ

СӘТІ ТҮСКЕН СҰХБАТ

Ойталқы ОҚУЛЫҚ САПАСЫН ҚАЙТСЕК ЖАҚСАРТАМЫЗ?

4-бет

2-бет

Мектеп оқулықта -ры жиі өзгеріске ұшы рап, баспадан

жа ңадан шыққан нұсқа-ларының өзі қоғамның, ата-аналардың сынына тап болып жатады. Сапа-сы сын көтермейтін оқу-лықтардан қалай арыла-мыз және бұл олқылықты түзеудің жолы қайсы? Неліктен, оқулыққа қа-тысты шағым көп айты-лады?

ОҚЫРМАН ХАТЫ

(Соң

ы 3

-бет

те)

(Соңы 8-бетте)

№60 (3185) 13 тамыз 2019WWW.ZANMEDIA.KZ Қоғамдық-саяси, құқықтық газет

zangazet@mail.ru

ҚАЗАҚ БАЛАЛАРЫ АТАЖҰРТҚА ДЕМАЛУҒА КЕЛДІ

(Соңы 3-бетте)

«РЭКЕТТЕРДІҢ» ЗАМАНЫ ҚАЙТА КЕЛГЕН БЕ?

НЕМЕСЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАЗАНЫ ІЗГІЛЕНДІРУДІҢ ЖЕМІСІ

3-бет

Рауан КЕНЖЕХАНҰЛЫ, Ұлттық аударма бюросының атқарушы директоры:

– Біріншіден, оқулық құрастыру және оқулыққа баға беру талаптары мен ережелеріне зер салу керек. Себебі, оқулықты бағалау, оны экспертизадан өткізу жұмысында нақтылық, объективтілік аз. Оқулықтың жолы болып, жақсы автор табылса, оқулық жақсы. Автор нашар болса, оның сапасын жетілдірудің, әділ бағасын берудің тетігі жоқ.

Екіншіден, оқулық құрастыруға қызығушылығы бар мамандарды оқыту және олардың біліктілігін арттыру бағытында да қосымша жұмыс істесе артықтық етпейді. Оқулық жазу да өзінше бір бөлек ғылым. Педагогика-лық ғылыми дәрежесі бар мамандардың бәрі оқулық авторы болып кете алмайды. Бұл да бір күрделі мәселе. Сондықтан, оқулық жазуға тартыла-тын мамандарға қазіргі оқулық құрастыру технологияларын, оқулық жазу әдіс-тәсілдері, оқулық психологиясы секілді мәселелердің барлығын терең зерттеп, авторлар ортасына жыл сайын жаңартып, беріп отырса игі бо-лар еді.

Аятжан АХМЕТЖАН, «Қазбілім» орталығының директоры:

– Оқулық мәселесін шешу үшін оқулық жазу құқығын баспадан алып, ғылым академияларының біріне берген абзал. Себебі, баспа, ол – жауапкершілігі шектеулі серіктестік, яғни, олардың басты көзқарасы сапа емес, сауда. Көздегендері білім емес, ақша. Солай болады да. Себебі, олардың негізгі бағыты – бизнес жоспарын орындау. Сол үшін бағдарлама, оқулық кешенін негізі жауапкершілігі бар, мемлекеттік мекеменің құзыреттілігіне беру керек. Ақиқаты да осы, жауапкершілік болмаған жерде сапа жайлы айтудың өзі қиын.

Бірінші, алғашқы мәселе – оқулықты жеке автор емес, арнайы комиссия жазуы керек. Орта білім саласының маңызды құжаттарын талдау және зерттеу институты болса… Әрі олар автор емес, құрастырушы болуға тиіс. Себебі, оқулық – авторы бар әңгіме, роман емес, ол диссертациялық жұмыс емес.

Жамбыл АРТЫҚБАЕВ, тарих ғылымдарының докторы:

«МЕНШІГІ ЖОҚ АЗАМАТТАР ОТБАСЫНА ҮЛГІ БОЛА АЛМАЙДЫ»

– Жамбыл Омарұлы, бәсекеге қабілетті ұлт болып қалып-тасуымызда отбасының рөлін ешбір институт алмастырмақ емес. Өйткені, салт-дәстүріміздің озығын бүгінгі күннің игілік-ті талабымен үйлестірген шағын мемлекеттегі тәрбие біздің асыл мұраттарымызға қол жеткізетін бірден бір мүмкіндік. Қазіргі қазақ отбасылары осы үдеге сай деп айта аламыз ба? Бұл ретте нені жоғалттық, нені таптық?

– Жалпы этнограф, антрополог, тарихшы ретінде қазақ отбасы дағдарыс жағдайында деп ойлаймын. Себебі, қазақтың дәстүрлі отба-сының өзінде бірнеше даму кезеңдері бар. Он сегізінші ғасырда, яғни «шүберекке түйілген жан болыпты, ұйықтап жату жігітке ар болыпты» деген жаугершілік заманда отбасының сипаты бөлек болды. ХІХ ға-сырдың ортасында біз отырықшылыққа көшіп, кешенді шаруашылық құрдық. Осыған байланысты отбасының болмысы өзгерді. Бұл өзгері-стер оңай жүзеге асқан жоқ.

«Менің өтінішхат беру себебім, 2017 жылдан бері заңсыздыққа тап болып келемін. Інім А.Тастеевтің келтірген залалын менен өндірмек болғандардың күш көрсетіп, көлі-гімді тартып алғанына да екі жыл болды. Екі жылдан бері сол тартып алынған көліктің са-

лығын, айыппұлын да мен төлеп келе жатыр­мын. Ал, арыз жазып, көмек сұрағаныммен Алматы қаласының Медеу, Жетісу аудандық полиция бөлімдерінің тергеушілері бір­біріне сілтеп, істі әлі созып отыр», – деп жазады арыз иесі Советбек Тастеев.

ӘДЕТТЕ ӘДІЛДІК ІЗДЕГЕН АДАМ СОТҚА НЕМЕСЕ ҚҰҚЫҚҚОРҒАУ ОРГАНДАРЫНА ШАҒЫМДАНАДЫ ЕМЕС ПЕ? АЛАЙДА, КЕЙІНГІ КЕЗ-ДЕ ТАҒДЫРЫ СЕРГЕЛДЕҢГЕ ТҮСКЕН ХАЛЫҚ БҰҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫНА КӨБІРЕК ЖҮГІНЕТІН БОЛҒАН. БІРІ ТИІСТІ ОРГАНДАР ӨЗ МІНДЕТІНЕ ЖҮРДІМ-БАРДЫМ ҚАРАДЫ ДЕП ШАҒЫМДАНСА, ЕКІН-ШІСІ ДӘРМЕНСІЗ ЕЛДІҢ СӨЗІН ТІЛШІЛЕР СӨЙЛЕЙДІ ДЕП СЕНЕДІ. «ЗАҢ ГАЗЕТІНІҢ» РЕДАКЦИЯСЫНА ХАБАРЛАСЫП, АРАША СҰРАҒАН КЕЛЕСІ ХАТТА ҚҰҚЫҚҚОРҒАУ ОРГАНДАРЫНАН ҚАЙЫР БОЛМАҒАН АУЫЛ ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ БІРІН-БІРІ ҚАЛАЙ «ЖАЗАЛАП» ЖАТҚАНЫ СӨЗ БОЛАДЫ.

«05.09.2017 жылы Алматы облысы Рай-ымбек ауданы Тасашы ауылында ауыл әкімі А.Қасымжанұлының және ауыл жастары-ның ұйымдастыруымен жиналыс өткізілді. Жиналыста Ж.Қарабалаев, Совет Ходанов, Д. Ермекбайұлы, А.Мәметовтер сөз сөйледі. Асхат Мәметов жиналыста көпшіліктің көзін-ше ар­намысыма тиетін жаман сөздермен балағаттап, «Сен ұрысың» деп ұрмақшы бол-ды. Ауыл әкімі араға түсіп, оны әрең қойды-рды. Сол сияқты Н.Бүйенбаев, А. Рысқұлов,

М.Нүптекеев, Д.Әбенов және Т.Алпысбаевтар сөз сөйлеп, менің інім Тастеев Алмасбекті ауылдан көшіруді талап етті.

АҚТАУ ҮКІМІНЕ ҚОЛ ЖЕТКІЗУКҮЛ АСТЫНАН КҮМІС

ІЗДЕГЕНМЕН ПАРА­ПАР

Кешегі кеңестік жүйеден қалған кеселдің әсері болар, кез келген күдіктіден қылмыскер жасап шығарып, жазалау қасапха-насының аранына тастап жіберіп, сол арқылы шен өсіріп, шекпен кию әдеті уақыт озса да ізімізден өкшелеп, қалмай келеді. Құзырлы орган басшыларының «тәртіп сақшылары халықтың қауіпсіздігі үшін күндіз-түні аттан түспейді» деген тәрізді жат-танды ұрандарының бір бүйірінде статистика тәрізді қылмыстық қудалау органдарына айтқанын орындаттырмай қоймайтын алып күштің бұғып жатқанын заңнан бейхабар адамдардың ә дегеннен түсіне қоюы неғайбыл.

АШЫҚ ДИАЛОГ АЛАҢЫ

2 №60 (3185) 13 тамыз 2019zangazet@mail.ruҚҰҚЫҚ

БҮГІНГІНІҢ БАС ТАҚЫРЫБЫ

(Соңы. Басы 1-бетте)

СЕМИНАР

АҚТАУ ҮКІМІНЕ ҚОЛ ЖЕТКІЗУКҮЛ АСТЫНАН КҮМІС

ІЗДЕГЕНМЕН ПАРА-ПАР

Кім қалай ойласа да өз еркі, ал ішкі істер органдарының қанша реформа жа-салса да өңін өзгертпейтін жұмыс мәнері сол баяғы кеңес заманындағы «пәленбай деген шопан әр жүз саулықтан түгеннен қозы аламын деп міндеттеме қабылдады» деген тәрізді көз алдайтын көпірме көр-сеткіштің көлеңкесінде қалып қойғаны ащы шындық.

Мүмкін, малдың төлін, шабылған шөптің есебін алған дұрыс та шығар, ал, енді атқарылған жұмыстың деңгейін қанша адамның істі болып, қаншасы-ның сотталғанымен өлшеу қалай десең де ақылға сыймайтын тірлік. Қоғамда кінәсіз адамдардың жауапқа тартылып, жазықсыз адамдардың сотталып жа-туының бір себебі осында. Өркениетті мемлекеттер қылмысты азайту үшін атқа қонып жатқанда, қазақстандық құқық қорғау органдарының тәртіп бұзып, теріс әрекет жасайтындардың қара-құрасын жасанды түрде қолдан өсіріп көрсету үшін жанталасатыны қалай? Қазіргі погон таққандардың санасында статистикасыз жұмыс жүрмейді деген соқыр түсінік қа-лыптасып қалған. «Былтыр дәл осы кезең-де пәлен қылмысты ашқан екенбіз, неге биыл аз, демек, қылмысқа қарсы күресте шөп басын сындырмағансыңдар, әлде тәртіп бұзатындар аз ба» деп ары таза қызметкердің өзін түзу жолдан тайдырып, қасаң тәртіпке күштеп бағындыратын бас-шылар әр органнан ұшырасады. Ал, айып-талушыға тағылатын айыптың іргетасы қалай қаланса, үкім де солай шығады.

Осы тұрғыдан қарағанда белгілі адво-кат Гүлнәр Жуасбаеваның «соттың үкімі-не жедел уәкілдің толтырған хаттамасын-дағы көрсетілген мән-жайлар ықпал етпей қоймайды» деген сөзінде шындық бар.

Тергеу органымен тағылған айып істің заңдылығын тексеретін прокуратурадан қамшы салдырмай өткеннен кейін сотта пәлендей қиындық тудыра қоймайды. Мәселе осы тұсқа жеткенде заң жүзінде адам тағдырына қатысты әртүрлі бағыт ұстанатын органдар бір шаңырақтың астына бірігіп, мақсат-мүддесі бір алып ағзаға айналып кетеді. Қылмыстық про-цестік кодекстің «Істің мән-жайларын жан-жақты, толық және обьективті зерт-теу» деп аталатын 24-бабының талапта-ры істі қарайтын судьяға сотқа дейінгі тергеп-тексерудің толымсыздығын жою үшін өз бетінше қосымша дәлелдемелер жинауға тыйым салғанымен, қолданыс-тағы заң істі қарау барысында тағылған айып дәлелін таппаса, ақтау үкімін шыға-руға шектеу қойып отырған жоқ. Солай бола тұрса да қазылар қауымының ба-сым көпшілігі ақтау үкімін шығарудан жасқанады. Жоғарғы Соттың төрағасы Жақып Асановтың айтуынша тергеу бар болғаны айыпты деп танылған адамның үстінен оның қылмыстық іске қатысы бар екендігін көрсететін мәліметтерді жинап, ал, прокуратура оның заңдылығын тек-серіп, соңғы шешім қабылдау үшін сотқа жөнелтетін органдар ғана. Тергеу органы ұсынған мәліметтерге заңдық тұрғыдан баға беріп, не айыптау, не ақтау үкімін шығару тек соттың құзырындағы шаруа.

Тергеліп келген іске міндетті түрде айыптау үкімі шығарылсын деген қағида жоқ. Керісінше, Жоғарғы Соттың 2002 жылғы 15 тамыздағы «Сот үкімі» ту-ралы №19 нормативтік қаулысының 45 бөлігінде «Егер қоғамдық қауіпті әрекет және оның зардаптары фактісі белгілен-се, бірақ, сот отырысында ұсынылған жә не зерделенген дәлелдер оларды айып-талушының жасағанын жоққа шығарса немесе растамаса, сот қылмыс жасаудың дәлелденбеуі салдарынан ақтау үкімін

Брифинг

ҚЫЗМЕТ ТАЛАПҚА САЙ«Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорация-

сының Ақтөбе облыстық филиалы 7 айда атқарылған жұмыс нәтижесін қорытындылап брифинг өткізді.

Қазіргі таңда Ақтөбе облыстық филиалында 18 фронт-кеңсе, мамандандырылған ХҚО, көші-қон қызметтері және цифрлық қызметтер орталығы жұмыс істейді. Сондай-ақ, халықты зейнет-ақы және жәрдемақы төлемдерімен қамтамасыз ету бойынша филиалда 2 қалалық, 12 аудандық бөлім қызмет етеді.

Мемлекеттік корпорацияның Ақтөбе облыстық филиалы директорының орынбасары Ізбасар Орынбасаровтың айтуын-ша, «Азаматтарға арналған үкімет» реестрдегі 742 мемлекеттік қызметтің 85 пайызын көрсетеді. Облыстың шалғайдағы ауыл тұрғындары үшін қызметтер мобильдік ХҚО арқылы көрсетіледі. Жыл басынан бері мобильдік ХҚО облыстың барлық 13 ауданын қамтып, ауыл тұрғындарына 14 мыңнан астам мемлекеттік

қызмет ұсынды. Жалпы оператор соңғы 7 айда 773 631 қызмет көрсетіп, тағы 176 мыңнан астам қызметті азаматтар өз бетінше алған. Сондай-ақ, аймақ тұрғындары 251 521 электрондық цифрлық қолтаңба рәсімдеген. Бүгінде филиалдың барлық қалалық және аудандық бөлімінде «Connection Point» өзіне-өзі қызмет көрсету секторы ұйымдастырылған.

Ақтөбе облысында 283 457 төлем алушы тіркеуде тұр. Сон-дай-ақ, әлеуметтік төлемдердің барлық түрлері бойынша 2019 жылдың 7 айында 74 млрд теңге, оның ішінде республикалық бюджеттен 68.2 млрд, Мемлекетік сақтандыру қорынан 5.4 млрд теңге, Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан 0.4 млрд теңге төленді.

Әсел МҰСТАФИНА, «Азаматтарға арналған үкімет» Коммерциялық

емес акционерлік қоғамының Ақтөбе облысы бойынша баспасөз қызметі

Ақтауда «Соттар және БАҚ: ашық диалог және се нім герлік ынтымақтас­тық» тақырыбы бойын­ша өңірлік семинар­тре­нингтердің төртінші циклы аяқ талды. Іс­шараға батыс өңірінің өкілдері – судья­үй­лестірушілер, соттардың баспасөз хатшылары, жур­налистер мен заңгер­блогер­лер қатысты.

Семинарды ұйымдастыруға Жоғарғы Сот, Ф.Эберт атындағы қор, USAID, ЕҚЫҰ-ның Нұр-Сұл-тандағы Бағдарламалар кеңсесі, Internews және Қазақстанның Сот журналистері лигасы атсалысты.

Екі күнге созылған семинар басталар алдында Маңғыстау облыстық соты төрағасының мін-детін атқарушы Ержан Қарабаев пен азаматтық істер жөніндегі сот алқасының төрағасы Нұр-сапа Примашев құттықтау сөз сөйледі. Олар судьялардың сот процестерінің ашықтығы мен жариялылығын қамтамасыз етіп отырғаны туралы айта келіп, өңір соттарында «Сот төрелігінің жеті түйінінің» жүзеге асырылып жатқаны туралы әңгімелеп берді.

АШЫҚ ДИАЛОГ АЛАҢЫ

лигасы» ҚҚ директоры Мәулет-бай Серікжан БАҚ өкілдеріне сот процестерін қалай жариялауға болатынын, журналистерге сот залында нені істеуге және нені жа-сауға болмайтыны туралы түсін-діріп берді.

Екінші күні журналистердің сот отырысы залдарына қол-жетімділік мәселелері, сот процесі барысындағы олардың өздерін ұстау қағидалары, сот қызметін көрсетудегі әдеп пен кәсіби нор-малар, соттарда журналистер құқықтарының бұзылуы мәсе-лелері талқыланды. Мәселен, informburo.kz порталының бас редакторы Михаил Дорофеев тиімді коммуникацияларды қалай қатарластыру керектігі туралы тоқталып өтті. Журналистер мен судьялар жұмысындағы ортақ нәрсе шындықты тынбай іздеуді, қоғамдық миссияны, адамдардың өміріне әсер ету мен эмоцио-налдық күйіп-жануды бөле-жара айтты. Спикер судьялардың өз-дері қабылдайтын сот актілерінің қисынын көбірек түсіндіруіне және журналистермен сот процес-терінен тысқары уақытта жиірек жүздесіп тұруына, ал журналис-тердің – не болып жатқанын түсі-не білуіне, оқырмандарға сауатты және ұғынықты етіп жазуына, судьяларға құрмет көрсетуіне ті-лек білдірді. «Судьялар мен жур-налистер бір біріне керек», – деп сендірді М.Дорофеев.

Медиасарапшы Асхат Еркім-бай әлеуметтік желілерде пост жазу әдістемесі, жаңа форматтар мен заманауи мультимедиялық құралдар туралы тренинг өткізді. Тиімді коммуникациялар, дыбыс, бейнесұхбат форматтары, кері байланысқа, дағдарысқа қарсы коммуникацияға қол жеткізуге бағытталған жүйелік шаралар мәселелері туралы толыққанды ақпарат берді.

«Интерньюс-Казахстан» са-рапшысы Ольга Диденко бол-са сот актілерінің, мұрағаттар мен статистикалық деректердің ашық көздері, сондай-ақ, сот және құқық қорғау органдарына қан-дай ақпараттар алу үшін жүгіну керектігі туралы айтты. Сарапшы сонымен бірге журналист соттың шешіміне немесе үкіміне әсер ете ала ма, ал, БАҚ өкілі – сот процесі ашылғаннан кейін сот процесіне қатысушыны фотоға түсіре ала ма, және журналист айыпталушының кінәсіздік презумпциясын сақта-уға міндетті ме деген сұрақтарға жауап берді.

Семинардың қатысушылары интерактивті пікір аламасуларға және әртүрлі кейстер бойынша рөлдік ойындарға қатысты. Тре-нингтің әрбір қатысушысы БАҚ пен соттардың өзара байланысы кезінде жиі туындайтын оқиға-ларға және кезіккен түйткілді жағдайдан жол тауып шыққан-дай әсер алды. Барлық оқиғалар

әртүрлі, алайда оларды бір-бірі-не ұқсас тәуекелдер біріктіріп тұрғандай еді. Мысалы, БАҚ әдейі немесе кездейсоқ ақпараттың өңін айналдырып жібере алады, журна-лист сенсацияны «ширықтырып» жібереді, БАҚ-тың қатысуы та-раптардың татуласуына және та-туласу келісімін жасасуға кедергі келтіруі, сондай-ақ, бәсекелестер үшін қызығушылық тудыратын коммерциялық құпияны ашып жіберуі мүмкін, бұл тұтынушы-лар сұранымын күрт төмендетіп, шығындарға әкеп соғады.

Жұмысты қорытындылай келіп, А.Сәдуақасов құқық түсін-діру жұмыстарын жүргізудің өзек-тілігін атап көрсетті. Оның пікірі бойынша, сот қызметінің мәні мен заңнама негіздерін дұрыс түсінбеу көбінесе қоғамдағы дау-жанжал-ды туындатады. «Біз ортақ істі жасап жатырмыз – адамдарға заң нормаларын жеріне жеткізе түсін-діреміз, судьяның жұмысы және сот шешімдеріне шағым беру, наразылық келтіру мүмкіндіктері туралы объективті түрде айтудан жалықпаймыз», – деп атап өтті ол.

Жұмыс қорытындылары бой-ынша қатысушылар семинар-тре-нинг спикерлерінің ұсынымда рын талқыға түсірді. Барлық қатысу-шыларға сертификаттар тапсы-рылды.

Маңғыстау облыстық сотының баспасөз қызметі

Ұйымдастырушылар қатысу-шыларға журналистердің құқық-тары мен міндеттерінің қандай болатыны, сұхбатты дайындау технологиясы, резонансты жария-ланымдарға ден қою және муль-тимедиялық контент жасау тура-лы әңгімелеп берді. Талқылаулар тақырыбының өзектілігі, интерак-тивтік сабақтар серпіні тренингті тартымды да пайдалы ете түсті.

Жұмысты облыстық соттың отставкадағы судьясы Инесса Ку-анова ашты. Ол сот құрылысы мен сот ісін жүргізу: негізгі ұғымдар, сот сатылары, сот актілері, сон-дай-ақ, заң техникасының негіз-

дері туралы айтып берді. Спикер өзінің сот практикасында кезіккен әртүрлі ахуалдарға байланысты пікірлерімен бөлісті.

Жоғарғы Сот судьясы Елена Максюта әлеуметтік желілердегі жұмыс, бейін мен контентті жа-сау, қауіпсіздік мәселелері туралы ақпарат ұсынды. Түсіндірмелер беру принциптері туралы тілге тиек ете келіп, спикер әлеуметтік желілердегі сын материалдарға ден қоюдың әртүрлі кейстерін ұсынды.

Жоғарғы Соттың баспасөз хатшысы Айдос Сәдуақасов пен «Қазақстанның Сот журналистері

ны соңынан қуып жетіп, қолды болған заттарын қайтып алған. Дәл осы істің Жоғарғы Сотта қаралатындай жөні бар ма? Қылмыстық істі қараған кассациялық алқаның қазылары Морозовтың әрекетін-де қылмыстық жауапкершілік қарасты-рылмаған деп сотталушыны ақтаған. Биылғы жылдың алты-жеті айының өзін-де Жоғарғы Соттың кассациялық алқасы 12 істі қарап, оның екеуі бойынша ақтау үкімін шығарған. Соның біреуіне ғана тоқтала кетейік. Азамат Медет Төлешов есірткі заттарын заңсыз сақтап, тасымал-дап, пайдаланды деген айыппен үш жылға сотталған. Басында ол іске куә ретінде қатыстырылып, кейін айыпталушыға айналып кеткен. Көлік жүргізушісі қыл-мысқа қатысы жоқ екендігін, жолаушы ретінде отырған адамдардың қалтасында есірткі заты бар екенін білмегенін айтып ақталған, оның сөзін сотталушылардың кейбірі қолдағанымен, бастапқы соттың Медет Төлешовке қатысты үкімін апел-ляциялық саты күшінде қалдырған. Ме-дициналық сараптама айыпталушының қанынан есірткінің белгісі табылмағанын көрсетсе де бастапқы сот өз ұстаны-мынан айнымай отырып алған. Қызығы, есірткінің үлгілерін оқиға болған жерден

қатысты жасалған әділетсіздікті заңға сәйкес деп бекіткен прокуратураның да, нақты мән-жайды тексерместен оған қа-мауға алу түріндегі бұлтартпау шарасын қолданған тергеу судьясының да кінәсі бар.

Кезінде Жоғарғы Сотты әр жылдары басқарған төрағалар соттарды қарапайым халықтан алыстатып отырған жаттанды жұмыс тәсіліне жаңалық енгізу үшін қандай амалдарға бармады десеңізші. Шағымдарын арқалаған жұрт жоғары тұрған мекемелердің табалдырығын тоздырмас үшін апелляциялық, касса-циялық алқаларды жергілікті соттардың төңірегіне топтастырып, бақылауды кү-шейтіп те көрді. Бірақ, бұл өзгерістер де жылдар бойы қалыптасып, тек бірыңғай айыптау бағытында жұмыс істейтін алып жүйеге ықпал ете алмады. Енді оның тас қоршауын бұзу бұл саланың кемшілігін жіпке тізіп айтып, сырқатының белгісін қойып жүрген Жоғарғы Соттың төрағасы Жақып Асановтың қолынан келе қоя ма? Айту қиын.

Жоғарғы Сотта қаралып, өзгертіліп жатқан істерді көріп, жергілікті сот су-дьяларының ақтау үкімін шығаруына не кедергі болды екен деп ойланасың кейде. «Шикі» істерге қатысты ақтық сөзді мін-детті түрде Жоғарғы Соттың судьялары айтуға тиіс пе? Қазының мәртебесі қай жерде де бірдей емес пе? Сот процес-теріне мемлекеттік айыптаушымен бірге қатысатын адвокаттар қауымы қорға-уындағы адамның кінәсіздігіне қатысты қанша дәлелдер табылып жатса да тек ай-ыптау бағытында жұмыс істейтін жүйеде ақтау үкімін шығартудың қиын екендігін айтады. Заң жүзінде тараптар тең деп көрсетілгенімен көп жағдайда адвокат-тардың мәртебесі айыптаушыға қарағанда төмендетіліп, олардың дәлелді уәждері негізге алынбай жатады. Сол себептен де дәрменсіз қорғаушылар айыпталушының іс-әрекеті дәрежеленген бап бөлігінің төмендетілгенінің өзін үлкен жетістік көреді. Ал, ақтау үкіміне қол жеткізу күл астынан күміс іздегенмен пара пар қияметі мол іс.

Сонымен ақтау үкімін қалай көбейтуге болады? Бұған Жоғарғы Соттың төрағасы Жақып Асановтың қылмыстық іс тіркел-ген сәттен бастап, тағылатын айып судья, прокурор және адвокаттың қатысуымен таразыланып, саралануы тиіс деген ұсы-нысы жауап беретін тәрізді.

Елеусіз МҰРАТ

шығарады» деген талап бар. Мұны қолда-ныстағы Қылмыстық процестік кодекстің «Ақтау үкімі» деп аталатын 394-бабының 4 бірдей бөлігінде қарастырылған тәртіп те қолдайды. Енді басқа не керек? Кінәсі дәлелденбеген адамды ақтау айып па? Жоғарғы Соттың төрағасы Жақып Асанов та ақтауға қарағанда айыптау үкімдерінің көптеп шығарылатынына статистиканың белгілі бір дәрежеде ықпалы бар екенін жоққа шығармайды, ол оның бір төркінін прокуратура мен соттың құзыреттері ара-сындағы міндеттердің нақтыланбауынан деп санайды.

Расында да жергілікті соттардың үкілеп шығарған үкімдерінің Жоғарғы Соттың кассациялық алқасында бұзылуы кейбір судьялардың адам тағдырына сы-рық сабынан қарайтындығын көрсететін дерек. Жоғарғы Соттың ақтау үкіміне қатысты таратқан деректеріне сүйенсек, былтыр ел соттарымен 101 ақтау үкімі шығарылған. Онда да олардың басым көпшілігі Жоғарғы Соттың кассаци-ялық алқасының судьяларымен қаралып, төменгі сатыдағы соттардан кеткен заң бұзушылықтар Елордада түзеліп, қалпына келтірілген.

Бір ғана мысал келтірейік, Морозов деген азамат үй иесінің жоқтығын пайда-ланып, 3 мың теңгенің затын ұрлап бара жатқан жерінен оны баспана қожайы-

тергеуші алып мөрлесе, кейін сараптамаға басқа конвертті мүлде өзге адам жіберген. Мұны арандату демей не дейсің? Сот Медет Төлешовті толығымен ақтаған. Қазы да адам, ол да қателеседі деп қанша жерден ақтағанымызбен, дәл осы Медет Төлешовтің ісінде бастапқы сот пен оның шығарған үкімін заңды деп күшінде қал-дырған апелляциялық алқа судьялары шатасатындай қандай күрделі нәрсе бар? Бұл оқиғада көзге көрініп тұрған бір ғана ақиқат болса, ол осы іс бойынша үкім шығарған судьялардың заң нормаларын дұрыс қолданбай азаматты әуре-сарсаң-ға салған білімсіздігі мен біліктілігінің төмендігі ғана. Заңдық тұрғыдан қарасақ, үш жылға сотталып, кейін Жоғарғы Сот үкімімен ақталған Медет Төлешовке

Қазіргі погон таққандардың санасында статистикасыз жұмыс жүрмейді деген соқыр түсінік қалыптасып қалған. «Былтыр дәл осы кезеңде пәлен қылмысты ашқан екен-біз, неге биыл аз, демек, қылмысқа қарсы күресте шөп басын сындырмағансыңдар, әлде тәртіп бұзатындар аз ба» деп ары таза қызметкердің өзін түзу жолдан тай-дырып, қасаң тәртіпке күштеп бағындыратын басшылар әр органнан ұшырасады. Ал, айыпталушыға тағылатын айыптың іргетасы қалай қаланса, үкім де солай шығады.

3№60 (3185) 13 тамыз 2019zangazet@mail.ru ҚОҒАМ

Сауалнаманы әзірлеген Мөлдір БЕГІМБЕТ, «Заң газеті»

(Соң

ы. Б

асы

1-б

етт

е)

Ойталқы

Рауан КЕНЖЕХАНҰЛЫ, Ұлттық аударма бюросының атқарушы директоры:

Аятжан АХМЕТЖАН, «Қазбілім» орталығының директоры:

ОҚУЛЫҚ САПАСЫН ҚАЙТСЕК ЖАҚСАРТАМЫЗ?

Бұл бір рет қана оқылып қоя салатын дүние емес, ұдайы жаңартып, жетілдіріп отыруды талап етеді. Себебі тех-нология өзгерген сайын, оқулық құрастыру талаптары да және қоғамның, оқушылар мен ұстаздардың талап-тілек-тері де өсіп келе жатыр.

Біз де ата-анамыз. Кейде оқулықтарды ашып, ата-ана ретінде кейбір нәрселерге көңіліміз толмауы мүмкін. Ата-ана көзіне көрініп тұратын қате болса, бұл оның сапасы тым

төмен екенін білдірсе керек-ті. Ал, шын мәнінде оқулыққа баға беретін ата-ана емес, оған баға беруші кәсіби орта болуы тиіс. Оқулықтың сапасы жақсаруы үшін, бұл процеске қа-тысатын барлық маман – ол авторлар, педагог ғалымдар, баспагерлер бір-бірімен тығыз, қоян-қолтық жұмыс істеуі қажет.

Ол тек түрлі авторлардың, ғалымдардың жұмысынан алынып, мектеп деңгейіндегі мазмұнға ыңғайлап құрастырылатын, ық-шамдалған көшірме.

Дамыған елдер тәжірибесіне негізделгенде, оқулықты сол ма-мандықтың кемінде екі білгір ғалымы мен сол пәнді балаға оқыта-тын, әрі мектепте он жылдан артық сабақ берген, үздік шәкірт тәрбиелеген кемінде екі педагог бірлесіп жазулары керек. Себебі, кей ұғымдардың оқушыға қалай түсінікті боларын сол ғылымның педагогы жақсы біледі. Мысалы, бiздiң химия оқулықтарында оқушыға металл, бейметалды ажыратуды үйретпестен бұрын қышқыл, негiз, тұзды өтедi. Мұнда оқушы тұз дегенiмiз – қышқыл қалдығы және металдан тұратын қосылыс дейдi. Ал, металдың не екенiн бiлмесе, қалай тұзды жазады? Оқулық – ұстаз бен шәкірттің көмекшісі, сырлас досы. Ол ешқашан да олқы болмау керек, оқулықтың олқылығы опық жегізеді.

ОҚЫРМАН ХАТЫ ҚҰРЫЛТАЙ

28.09.2017 жылы Алматы қаласындағы «Сая­хат» автобекетінің жанында өз автокөлігім­мен тұрғанымда М.Нүптекеев автокөлікпен келді. Жанында жүргізушісі бар. Екеуі мені күштеп автокөліктеріне отырғызып, Алматы қаласының «Думан» шағын ауданына апар­ды. «Думан» шағын ауданындағы мешіттің жанындағы бір үйден автокөлікке Дархан, Даурен деген екі жігіт отырды. Барлығы жа­былып мені бір қоймаға апарып, ұрып­соғып, қорқытты. Мұрат деген жігіт пышақпен қорқытып «бауыздап тастаймын, М.Нүптеке­евтің 5 жылқысын төлейсің, 5000 АҚШ дол­ларына бағалап автокөлігіңді тартып аламыз, нотариусқа барып сенімхат жазып бересің» деп қорқытқан соң, олардың еш нәрседен тайынбайтынына көзім жеткендіктен, нота­риус арқылы сенім хат жазып беруге мәжбүр болдым. Олар мені қорқытып, сенім хатты жылқысы ұрланған М.Нүптекеевтің өзіне емес Мұрат деген жігіттің атына жаздырып алды. Менің қандай жағдайда қол қойғаным­ды, сенім хаттағы қойған қолымды жай кезде қойған қолыммен салыстыра отырып, сарап­тама жасау жолымен анықтауға болады.

Мен болған жағдай туралы жанұяма айтқан жоқпын, «автокөлігімді соғып алып, жөндейтін жерге өткізіп қойдым» дедім. М.Нүптекеев және басқалары менің автокөлігімді басқа бір адамға сатып жіберіп, ақшасын бөлісіп алыпты.

30.11.2017 жылы кешке жақын М.Нүп­текеев тағы да адамдарымен келіп мені тағы қорқытып, қоқан­лоққы жасап, жеке куәлігімді сұрап, автокөлікті басқа адамға сату жөнінде

құжат жасауды талап етті. Мен автокөлікті ешкімге сатпайтынымды айттым, олар мені қорқытып, отбасыма тыныштық бермейтінін, маған жазым жасайтынын айтты. Мен олардан қатты қорқып, Алматы қаласы Медеу АІІБ­на арыз бердім. Ретін тауып олардың барлық сөздерін диктофонға жазып алдым. Медеу АІІБ­нің Бекжан деген тергеушісі аталған факт бо йынша ҚР Қылмыстық кодексінің 389­бабы 1­бөлігімен қылмыстық іс қозғады. Алайда, тергеуші қылмыстық іс бойынша тергеу амал­дарын жүргізудің орнына «бұл жағдай азамат­тық дау ретінде шешілуге жатады деп» бірден кесіп айтты. Менің арызымда көрсетілген мән­жайлар бойынша тергеу амалдарын жүр­гізбеді. Мен адвокат жалдағаннан кейін ғана тергеуді жүргізе бастады. Бірақ, тергеуші «бұл азаматтық дау» деп айтқанынан қайтпады.

Мені адамдардың топ болып қорқытқа­нына, ұрып­соғып бопсалағанына ешбір мән бермеді. М.Нүптекеевті ылғи бөлек шақырып алып, сөйлесіп жатады. Оның АІІБ­не неше рет заңсыз кіргенін бейнекамерадан көруге болады. Одан кейін іс Жетісу аудандық поли­циясына өтті. Тергеуші азамат Әбдіжаппар мен Тергеу бөлімі бастығының орынбасары Дамир деген жігіт те істі әлі созып отыр. Диктофон­дағы дауыстарға сараптама жасалып, онда кімдердің дауысы екені анықталған. Бірақ, менің қатысуымсыз автокөліктің кімге, қалай, қанша ақшаға сатылғанын анықтаған жан жоқ. Істі сотқа жіберуге не кедергі, түсінбеймін», – деп шырқыраған оқырманымыз осылайша нақақтан­нақақ «жазаланып» отырғанын жет­кізді.

«РЭКЕТТЕРДІҢ» ЗАМАНЫ ҚАЙТА КЕЛГЕН БЕ?

НЕМЕСЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАЗАНЫ ІЗГІЛЕНДІРУДІҢ ЖЕМІСІ

ҚАЗАҚ БАЛАЛАРЫ

АТАЖҰРТҚА ДЕМАЛУҒА КЕЛДІ

Биылғы балалар құрылтайы көрікті Бурабайдың баурайындағы «Балдәурен» республикалық балалар оқу­сауықтыру орталығында «Туған жер – алтын бесік» тақырыбымен өтті. Оған Моңғолия, Қытай, Өзбекстан, Қызғызстан және Германиядан үш жүзге жуық жеткіншек қатысты.

Бурабайдың әсем табиғатын тамашалап, саф ауасымен тыныстау­ға келген балалардың дені өз орталарында оқу озаты және түрлі дарын иелері атанғандар. Ауысымның ашылу рәсімінде Қазақстан Республикасының Ақпарат және қоғамдық даму министрінің орын­басары Марат Әзілханов «Осы шара он жыл қатарынан өткізіліп келе жатыр. Қазақ баласы қай мемлекетте жүрсе де, оның жалғыз­ақ Отаны бар, ол – Қазақ елі. Шараның негізгі міндеті – әлемнің әр қиырында жүрген қазақ балаларына атажұрттың тарихын, тамаша дәстүрлерін, әдемі әдет­ғұрпын, әуезді тілін, мәнді мәдениетін таны­ту. Міне, сонда ғана балалардың бойына халқымыздың өзімен бірге сан ғасыр бойы жасасып келе жатқан ұлттық қадір­қасиетін сіңіре аламыз. Сіздердің алтын қазықтарыңыз – қазақ елінің қасиетті топы­рағы», – деп шараның мән­маңызына тоқталды.

Шарада Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы төрағасының орын­басары Арғын Оспанов, «Отандастар» қорының вице­президенті Мағауя Сарбасов пен Ресей Федерациясының Қазақстандағы елшілі­гінің кеңесшісі Кирилл Тиллябев халықаралық балалар құрылтайы­ның тиімді тұстары жөнінде өз ойларын айтты.

– Ресей Федерациясында ресми есеп бойынша бір жарым мил­лионға жуық қазақтар жергілікті жұртпен тату­тәтті тіршілік етуде. Олардың туып­өскен жері Ресей топырағы болғанымен, тарихи Отаны – Қазақстан, – деді Кирилл Тиллябев. – Біз ежелден достық қарым­қатынастағы елміз. Осы балалар мемлекеттеріміздің арасын­дағы шынайы достықты одан әрі бекіте түсетін болады.

«Балдәуренде» тынығуға келген қандастарымыздың балалары өздерінің алғашқы әсерлерімен бөлісті. Соның бірі Ресейдің Иванов облысынан келген мектеп оқушысы Әмина Жақсылықова «Балдәу­рен» республикалық балалар оқу­сауықтыру орталығы өзіне ұнайты­нын және осында үшінші рет келіп отырғанын сөз етті.

– Мен Ресейден келдім. Біз Иванов облысының Иванов қаласында тұрамыз. «Балдәуренге» үшінші рет келіп отырмын. Маған «Балдәу­рен» балалар орталығы қатты ұнайды. Осы жерде әртүрлі елдерден келген қазақ балаларымен таныстым. Егер мүмкіндік болып жатса, мұнда тағы да келер едім, – дейді Әмина Жақсылықова.

Ал, Моңғолиядан келген 9­шы сынып оқушысы Айдана Досым­бек «Балдәурен» ана тілін жетілдіруге көмектесетінін жеткізді.

– Мен Моңғолия астанасы Ұлан­Батырда тұрамын. Онда қазақ мектептері жоқ. Мен моңғол тілінде дәріс беретін мектепте оқимын. Бірақ, Моңғолиядағы қазақтар өзара ана тілімізде сөйлесеміз. Қа­зақстанда біздің көптеген туыстарымыз тұрады, олардың көпшілігін танимын. «Балдәуренде» алғаш рет болып тұрмын, маған қатты ұнады, тағы да келгім келеді. Біз 24 бала келдік. Менің осы лагерьге баратынымды естіген сыныптастарымның басым көпшілігінің кел­гілері келді, – дейді Айдана Досымбек.

Германиядан келген Айша Құлғарина 4­ші сыныптың оқушысы екен. Бірнеше тіл біледі. Өскен соң Қазақстанға ораламын дегенді айтты ол.

Екі апталық жазғы демалыс маусымында шетелден келген қазақ балаларының белсенді демалуына, әртүрлі мәдени және спорт ша­раларына қатысуына, ең бастысы – ана тілін меңгерудегі білімдерін шыңдауына мүмкіндіктер жасалады.

Қалкөз ЖҮСІП,«Заң газеті»

АҚМОЛА ОБЛЫСЫ

АҚМОЛА ОБЛЫСЫНА ЖҰМЫС САПАРЫМЕН КЕЛГЕН ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПАРЛА-МЕНТІ СЕНАТЫНЫҢ ДЕПУТАТЫ ДӘУРЕН ӘДІЛ-БЕКОВ КӨКШЕТАУ ҚАЛАСЫНДА ОБЛЫСТЫҚ МӘСЛИХАТ ДЕПУТАТТАРЫМЕН, АУДАНДЫҚ ЖӘНЕ ҚАЛАЛЫҚ МӘСЛИХАТТАРДЫҢ ХАТШЫЛАРЫМЕН ЖӘНЕ БИЗНЕС ӨКІЛДЕРІМЕН КЕЗДЕСТІ.

Облыстық мәслихатта өткен кездесуде сенатор мемлекеттік бағдарламалар мен әлеуметтік бастамалардың жүзеге асырылуы, об­лыстың жеті өңіріне жасалған жұмыс сапарынан түйгендері туралы айтты. Степногорск қаласы мен Есіл, Ерейментау, Зеренді, Атбасар, Аршалы аудандарындағы мемлекеттік бағдарламалардың арқасын­да өнеркәсіп және ауыл шаруашылығын дамытып отырған бірқатар шаруашылықтардың жұмысын айта келе, мемлекеттік қолдаудың тиімділігін атап өтті.

– Бұл жолғы сапарымыз кезінде әріптестім Рәшит Әкімов екеуіміз облыстың жеті ауданында болдық. Атқарылып жатқан жұмыстар бар, бірақ іске қолбайлау болып отырған жайлар да кездеседі. Біз ең алдымен сондай жайларға назар аударып, алдағы уақытта оған Үкімет назарын аудартатын боламыз, – дейді сенатор Дәурен Әділбеков

Сенатормен кездесуде өңірлерден келген мәслихат хатшылары мен

бизнес өкілдері өздерін толғандырған біраз жайларды ортаға салды. Бұланды аудандық мәслихатының депутаты Шахман Құсайынов Ма­кинск қаласындағы бірқатар тұрғын үйлер жылу құбырына қосылмаған­дықтан, орталықтандырылған жылудан қағылып отырғанын жеткізді. Оның айтуынша, тарату желісі құрылысының жобалық­сметалық құжат­тамаларын әзірлеу үшін облыстық мәслихаттан тиісті қаржы бөлініпті. Ал, құрылыс жұмыстарын толық жүргізу үшін шамамен 1 миллиард теңгеден астам қаржы қажет екен. Бұған республикалық бюджеттен қаржы тартылмаса, жергілікті бюджет көтермейді.

Бұдан бөлек, депутаттар тарапынан Зеренді ауданында орын алып отырған электр энергиясына және қолданыстағы бірқатар заңнама­ларға қатысты мәселе көтеріліп, ұсыныстар айтылды. Бұл ауданда электр желілері мен таратушы құрылғылар әбден тозғандықтан, жиі істен шығып жатады. Бұның бәрі тұрғындардың орынды ренішін туғызуда.

Сенатор кездесуге келген жергілікті мәслихат депутаттарынан орын алып отырған мәселені ғана емес, оны шешу жолдарын да сұрап, олар­дың ұсыныстарына құлақ түрді. Қойылған сұрақтардың барлығы бақы­лауға алынып, әрi қарай қарастырылатынын, мәселені шешуге жауапты құзырлы органдарға жеткізілетінін айтты.

Қ. КЕЛДІҒҰЛҰЛЫАҚМОЛА ОБЛЫСЫ

(Соңы. Басы 1-бетте)

Оларға Бақытгүл Оқасова екеуміз қарсы шығып, Тастеев Алмасбекті ауылдан күштеп көшіру заңға қайшы екенін, бұлай еткен жағдайда оның конституциялық құқының бұ­зылатынын, жер аудару тек қана соттың құзы­рында екенін айттық. Бірақ, көпшілік бәрібір Тастеев Алмасбекті ауылдан күштеп көшіріп жіберді» дейді ары қарай арыз иесі.

Осылайша, өз тентегін өздері жөнге сал­мақ болған ауыл халқы А.Тастеевті «етегін кесіп елден шығарғандары» аздай, енді оның жақындарына қысым көрсете бастайды. «Жиналыстан кейін А.Мәметов мені үйіне шақырды. Мен оның үйіне барып едім, ол үйде М.Нүптекеев, Е.Майтыбаев, Қ. Әшім­баев және мен танымайтын Дәурен деген жігіт бар екен. Олар «Тастеев Алмасбекті ауылдан күштеп көшіреміз, М.Нүптекеевтің 2011 жылы ұрланған жылқысын сен төлейсің, 5 жылқы үшін 5000 АҚШ долларын бересің немесе астыңдағы автокөлігіңді бересің», – деп қорқытты. А.Мәметов менің ар­намысыма тиетін сөздермен балағаттап ұрмақшы болды, қорқытты. Мен М.Нүптекеевтің жылқылары­ның ұрлануына еш қатысым жоқ екенін, оны малды ұрлаған адамдардан өндіріп алатынын, мен ақша да, автокөлікті де бермейтінімді айт­тым. Аяғында мен Райымбек АІІБ­не А.Мәме­товтің заңсыз әрекеті туралы арыз беруге мәжбүр болдым.

Бірақ, жоғарыда аты аталған адамдар ұялы телефон арқылы хабарласып, ылғи мені қорқытып, «бала­шағаңды жазым жасаймыз, күн көрсетпейміз, сүйегіңнің қайда қалғанын туыстарың таппай қалады» деп қыр соңымнан қалмай қойды. Осылайша, құқыққорғау орган­дарынан еш қорғаныш таба алмай, жанұямның қауіпсіздігі үшін Тасашы ауылынан Алматыға көшіп кеттім. Қазіргі кезде пәтер жалдап тұрып жатырмын».

Өкініштісі, кейіпкеріміз Алматыға көшіп келгеннен кейін де жоғарыда аты аталған адамдардан құтыла алмапты.

«Асхат Мәметов «машинаңды тартып аламыз» деп ескерткеннен кейін, мен олар­мен сөйлескен кезде диктофонымды қосып, олардың сөздерін жазып алып отырдым.

Р.S Арыз иесінің айтуынша, жоғарыдағы М.Нүптекеевтің (2011 жылы) жылқысын ұрлаған адамдар Алматы облысы Райымбек аудандық сотының 2012 жылғы үкімімен жазасын алыпты. Олай болса, ауылдастары Советбек Тастеевке неге сонша шүйлікті? Әлде бүгінгі қоғамның «інісі жаза басса, ағасы жазалану керек» деген жазылмаған заңы бар ма?! Құқыққорғау органдары қайда қарап отыр? Әлде, сонау 90-шы жылдардағы «рэкеттердің» заманы қайта келді ме? Әлділер әлсіз-дерге күш көрсетіп, мәселені заңның емес, білектің күшімен шешетіндей жағдайға жеткеніміз бе? Әлде құқыққорғау органдары қылмыстық саясатты ізгілендіру дегенді «қылмыскерлерді тайраңдатып қою» деп түсіне ме? Cұрақ көп, жауап жоқ.

Камила ӘКІМБЕКҚЫЗЫ,«Заң газеті»

КЕЗДЕСУ

ӨҢІРДЕ АТҚАРЫЛҒАН ЖҰМЫСТАР ОҢ БАҒАСЫН АЛДЫ

ТАҒДЫР ТАЛҚЫСЫМЕН ӘЛЕМНІҢ ӘР ӨҢІРІНЕ ТАРЫДАЙ ШАШЫЛЫП КЕТКЕН ҚАНДАС ҚАЗАҚТАР-ДЫҢ БАСЫН ҚОСАТЫН ДҮНИЕЖҮЗІ ҚАЗАҚТАРЫ ҚАУЫМДАСТЫҒЫНЫҢ МҰРЫНДЫҚ БОЛУЫМЕН БАЛАЛАР ҚҰРЫЛТАЙЫ ОН ЖЫЛДАН БЕРІ ТҰРАҚТЫ ТҮРДЕ ӨТКІЗІЛІП КЕЛЕДІ ЕКЕН. ОҒАН ӘЛЕМНІҢ ӘР ЕЛІНЕН ШАҚЫРЫЛҒАН ҚАЗАҚ БАЛАЛАРЫ ҚАТЫ-СЫП, АТАЖҰРТПЕН ТАНЫСАДЫ, ЖАҢА ДОСТАР ТАБАДЫ.

4 №60 (3185) 13 тамыз 2019zangazet@mail.ruТАРАЗЫ

Қаперіңізде жүрсін!

Елімізде зияткерлік меншік құқығын қорғау бағытындағы жұмыстардың ауқымы кеңейіп, жауапкершілігі де артып келеді. Зияткерлік меншік тек экономика, сауда салаларына ғана емес, сондай-ақ, ауылшаруашылық өнім-дерін және шикізат өндіру немесе әлеуметтік, құрылыс салаларына, мәдени өмірге, әдебиет және толып жатқан шығармашылық салала-рының бәріне де қатысты. Бүгінгі таңда на-рықтық экономика қарыштап дамыған сайын зияткерлік меншік құқығын мейлінше қорғау қажеттілігі туындауда.

Қазір ел нарығында өзгелердің меншіктері саналатын тауарлардың жасалған көшірмелері баршылық. Бұдан зияткерлік меншіктің құқығы бұзылып, салық төленбей, адам өміріне төнетін қауіп-қатер арқылы мемлекетке үлкен зиян келеді. Соның ішінде азық-түлік, дәрі-дәрмек, киім-кешек, гигиена-санитариялық бұйымдар, құрылыс материалдары, тұрмыстық заттар, ба-лалар ойыншықтары, тіпті әшекей бұйымдары да кездеседі. Бұл заттар адам ағзасын улап, аллергиялық ауруларға соқтырады, тіпті, мүге-дек болып қалу қаупін тудырады. Сол себепті,

МЫҚТЫ ЕЛ БОЛУ ТАРИХЫҢДЫ

ТАНУМЕН АСТАРЛАС

БІЛГЕН ЖӨН!

СОТТЫ ҚҰРМЕТТЕМЕУ

ЖАУАПКЕРШІЛІККЕ СОҚТЫРАДЫ«Азаттық алумен іс бітпейді.

Тәуелсіздікті сақтап қалу үшін заманға сай амалың болуы керек екен. Біз тәуелсіздігінен айы-рылып қалған елдердің тағды-рынан тиісті қорытынды шыға-рып, тағылымы мол сабақ алдық» деген еді Тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев елдің ертеңі туралы сөз қозғағанда.

Егемендікті алу қаншалықты қиын болса, оны ұстап тұрудың жауаптылығы одан бірнеше есе ауыр. Мұның маңызын қарапай-ым халықтан гөрі жас мемле-кетіміздің басында тұрған жандар тереңірек сезінсе керек. Оның үстіне, бүгінгі дамудың бұған дейінгі ілгерілеуден табиғаты да, тұрпаты да бөлек. Қазір білімнің салтанат құратын, ойы озықтың үстемдік ететін кезі. Содан болар, өркениетті елдердің өзі табиғи байлықтың мол қорын тапқаннан идеясы көп, ақылы асқан маман-дарды қалыптастырған анағұрлым пайдалы екенін түсіне бастады.

ығыстырып, рухани құндылыққа басымдық беруінің мәні осында болса керек.

Тұңғыш Президенттің жаңа біз мысал еткен ұлттық код жайлы сөзі көпшіліктің өткеніне көз жі-беріп, бары мен жоғын түгендеуі-не түрткі болғаны даусыз. Жоспар десе жаңашылдыққа ұмтылаты-нымыз бар. Ал, рухани жаңғыру-дың мақсаты – жаңаны ескімен

байланыстырып, ұтымды нәтиже-ге қол жеткізу. Мысалы, өзге сала-ларды былай қойғанда, қазақстан-дық соттың бұрынғы құқықтық негіздерден алары көп. «Бола-шаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы сол өткенімізді танып, оны бүгінгі түйткілдерді шешудегі басты құрал етуімізге мүмкіндік туғызды.

Соңғы жылдары отандық сот-тағы жүктеменің тым көбейіп кет кені ешкімге жаңалық емес. Ел ішіндегі даукестікті төмендетіп, сот жұмысын азайту үшін қан-дай амалдар жасалмады. Ақыры, бұл мәселенің шешімі қазақтың байыр ғы құқықтық қағидаларын қолдану арқылы реттелетіні бел-гілі болды. Өйткені, қазақтың би лер соты, ақсақалдар кеңесі аға йын арасындағы татулықты сақтауға негізделген. Шектен шық қанды өзара өткізілген жиын-да талқылап, сабасына түсіретін би лер пәрменінің мықтылығына кейде таң қаласың. Ресей патша­

лығы қазақтардың би сотын жой-мақ болып, өз заңдарын енгізе бастағанда зиялылар бірден қар-сылық танытқан. Соның ішінде сот жүйесін зерттеген Шоқан Уәлиханов өз еңбегінде: «Қа-зақтарда құрметті би атағы ха-лық тарапынан қандай да сайлау жолымен немесе халықты билеп отырған өкіметтің бекітумен емес, тек сот рәсімін терең білетін, оған қоса шешендік өнерін меңгерген қазаққа ғана берілген. Би атану үшін қазақ халық алдында әлде-неше шешендік сайысқа түсіп, өзінің заң­жораны білетіндігін, шешендігін танытатын болған» деп билердің ел арасындағы бе-деліне тоқталып, елге жат заңның залалы боларына батыл болжам жасаған. Әрине, өркениетке қа-дам басқан елдің халықаралық заңнамалар өлшеміне сай болғаны да жөн. Дегенмен, байырғы қа-зақы құқықтың басымдықтарын түгендеп, билер кеңесін құруы-мыз, бітімгершілікке жан бітіруге тырысуымыз рухани жаңғыруға жасалған батыл қадам.

Қазір әрбір сотта медиация бұрыштары, медиация кабинет-тері ашылып, мекемелерде ме-диация орталықтарының жұмыс істеуіне жан­жақты қолдау көр-сетіліп жатыр. Бұл қуанарлық, құптарлық үрдіс. Осы арқылы тараптарды татулыққа шақырып, ортақ келісімге келтіре алсақ, кез келген дауды келісіммен, бітімгер-шілікпен бітіре алсақ ұлттық құн-дылығымызды жаңғыртқанмен пара­пар іс болар еді. Қазақстан-дық соттың рухани жаңғыруға қосқан өлшеусіз үлесі мұнымен шектеліп қалмайды.

Дәурен ХАМИЕВ,Ақтөбе қаласы

мамандандырылған әкімшілік сотының судьясы

ҚАЗАҚСТАНДА СОТ БИЛІГІ БІРТҰТАС МЕМЛЕКЕТ-ТІК БИЛІКТІҢ ДЕРБЕС ТАРМАҒЫ. ОЛ БАРЛЫҚ ҚҰЗЫР­ЕТІН РЕСПУБЛИКА АТЫНАН ЖҮЗЕГЕ АСЫРАДЫ. ТӘ­УЕЛСІЗДІК ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ СОТ БИЛІГІ ЕЛІМІЗДІҢ САЯСИ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ ЖОЛЫНДАҒЫ ҚОҒАМДЫҚ ҚАТЫНАСТАРДА ТУЫНДАЙТЫН ТҮЙТ-КІЛДІ ТҰСТАРДЫ РЕТТЕУГЕ ҮЛЕС ҚОСЫП КЕЛЕДІ.

даған заманда «сүзгі» адамның ішінде болуы керек. Ішкі сүзгі сыртқы ықпалдардан сақта-нудағы жүрек таразысына жүгінудің маңызын көрсетеді» деген болатын. Жоғарыда аталған экстремизм­терроризм бабы бойынша бас бос­тандығынан айырылған отандастарымыз ин-тернет арқылы жалған идеологияның құрбаны болғандарын мойындап отыр.

Бәрімізге белгілі, ҚР Тұңғыш Президенті – Елбасы Н. Назарбаевтың тапсырмасымен Сириядағы соғыс аймағынан отандастары-мызды елге қайтаруға бағытталған «Жусан» операциясы қолға алынды. Ол Елбасының халықаралық аренадағы жоғары беделінің және еліміздің бейбітшілік бастамалары мен қағидаттарының негізінде жүзеге асты. Бұл жөнінде астанада Сыртқы істер министрінің орынбасары Ержан Ашықбаев пен Ұлттық қауіпсіздік комитеті департаментінің бас-шысы Бақытбек Рахымбердиев қатысқан брифингте айтылған болатын. Ұлттық қа-уіпсіздік комитеті департаментінің басшы-сы Бақытбек Рахымбердиевтің айтуынша, «Жусан­1» операциясы бірнеше ай бойы жүргізіліп, оны ұйымдастыруда талай қиын-дықтар орын алған. Жалпы, «Жусан­1» опе-рациясы аясында елге 6 ер адам, 11 әйел және 30 бала қайтарылды.

Сондай­ақ, Сирияда әлі де еліміздің 380­ге тарта азаматы қалғаны және олардың үштен екісі әйелдер екенін, сонымен қатар, олар-мен бірге қосақтасып 400­500 бала жүргені анықталған.

Сондықтан, мамырдың жетісі мен тоғызы аралығында Мемлекет басшысы Қасым­Жо-март Тоқаевтың тапсырмасымен «Жусан­2»

операциясы жүзеге асырылды. Сириядан тағы отандастарымыз елге жеткізілді. Бұл жолы туған еліне оралғандардың саны – 231 адам. Оның 59­ы әйел, 156­сы балалар. Соның ішін-де 18­і жетім балалар. Қазақстан азаматтарын Сириядан қайтаруға бағытталған «Жусан» арнайы операциясының үшінші кезеңінде Сириядан 67 әйел адам, 171 бала қайтарыл-ды. ҰҚК өкілі Сирия мен басқа да қақтығыс аймақтарына кеткендердің көпшілігі интернет арқылы шетелдік «жалған уағызшылардың» арбауына түсіп қалғанын айтады.

Бұл кезекте Елбасымыз Н.Назарбаевтың мақаласында айтылған «ішкі сүзгінің» адам өмірінде қаншалықты маңызды рөл атқара-тынын байқауға болады. Және де Елбасымыз бастаған «Жусан» операциясын Мемлекет басшысы Қасым­Жомарт Тоқаевтың жалғас­тыруында үлкен сабақтастық жатыр. Жалпы, елімізде билік транзиті болып жатқаны белгілі. Міне, осы процесте бұрынғы саяси және ру-хани үдерістегі жақсы дүниелердің жалғасты-рылғаны орынды.

Қорыта келгенде айтайын дегеніміз, елі­міздің өсіп­өркендеуін, қоғам дамуын, елдің бірлігін, қоғам тыныштығын қамтамасыз ететін басты фактор – қоғамның мәдени және әлеуметтік тұрақтылығы. Қоғам тұрақтылығы-на бәріміз өз үлесімізді қосып келеміз және ол жалғасын табатынына сенімдіміз.

Алмасбек ШАҒЫРБАЙ,ҚР БҒМ ҒК Философия, саясаттану

және дінтану институтыдінтану бөлімінің аға ғылыми

қызметкері, PhD доктор

ТАУАР ТАҢБАСЫН ЗАҢСЫЗ ПАЙДАЛАНУҒА ТЫЙЫМ САЛЫНҒАН

бөтен тауар белгісін, қызмет көрсету белгісін немесе тауар шығарылған жердің атауын не-месе біртектес тауарларға немесе көрсетілетін қызметтерге арналған, оларға ұқсас белгіле-мелерді заңсыз пайдалану, сондай-ақ бөтен фирмалық атауды заңсыз пайдалану Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқықбұзушылық ту-ралы кодексінің 158-бабына сәйкес әкімшілік жауапкершілікке тартуға соқтырады.

Аталмыш құқықбұзушылықтар анықталған жағдайда, яғни, тауар белгісі, қызмет көрсету белгісі, тауар шығарылған жер атауы немесе біртектес тауарларға немесе көрсетілетін қыз-меттерге арналған, оларға ұқсас белгілемелер заңсыз бейнеленген тауарлар тәркілене оты-

рып, жеке тұлғаларға – отыз, шағын кәсiпкер-лiк субъектiлерiне – қырық, орта кәсiпкерлiк субъектiлерiне – елу, ірі кәсiпкерлiк субъек-тiлерiне – бір жүз айлық есептiк көрсеткiш мөл-шерiнде айыппұл салынады.

Тауар таңбасын заңсыз пайдалану эконо-миканың дамуына тосқауыл болатын қауіпті құбылыстардың бірі. Сондықтан, бөтен тауар-дың таңбасын заңсыз пайдаланып, жауапты болғанша, заңды жолмен жүрген абзал.

Н.ДАЙРАБАЕВ,Сырдария аудандық Әділет

басқармасының басшысыҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ

ПАЙЫМ

ТҰРАҚТЫЛЫҚ – ҚОҒАМ ДАМУЫНЫҢ

КЕПІЛІ

ҚОҒАМНЫҢ ҮШТЕН БІР БӨЛІ-ГІН ҚҰРАЙТЫН ЖӘНЕ ОНЫҢ ДА-МУЫНА СҮБЕЛІ ҮЛЕС ҚОСАТЫН – ЖАСТАР. ОЛАЙ БОЛСА, КЕМЕЛ КЕЛЕШЕГІМІЗ ЖАСТАРДЫҢ ҚО-ЛЫНДА ЕКЕНІН ЕСКЕРСЕК, ОЛАР ҒЫЛЫМҒА ДА ӨЗ ҮЛЕС ТЕРІН ҚО-СУЫ ТИІС. СОЛ СЕБЕПТІ АЗАМАТ-ТАРДЫҢ ӨЗІН­ӨЗІ ЖАН­ЖАҚТЫ ДАМЫТЫП ОТЫРУЫ БҮГІНГІ ЗАМАН ТАЛАБЫ. АТА­БАБАЛАРЫ-МЫЗ БҰЛ ЖАҒДАЙДЫ ЕРТЕДЕН ЕСКЕРІП, ОСЫҒАН БАЙЛАНЫСТЫ «БІЛЕКТІ БІРДІ ЖЫҒАДЫ, БІЛІМДІ МЫҢДЫ ЖЫҒАДЫ» ДЕП НАҚЫЛ ҚАЛДЫРЫП КЕТКЕН.

Өкінішке қарай, соңғы жылдары елімізде экстремизм мен терроризмнің дертіне шал-дыққандардың қатары көбеюде. Құзырлы органдардың мәліметіне сүйенетін болсақ, бү-гінгі таңда мыңға жуық ел азаматы экстремизм және терроризм бабы бойынша темір торға тоғытылған. Бұл көрсеткіш жыл өткен сайын 100 адамға көбейіп отыр. Санасы уланып, ота-нын тастап, Сирияға кетіп қалған отандаста-рымыз тағы бар.

Осындай келеңсіздіктің алдын алу мақ-сатында Алматы қалалық Қоғамдық даму басқармасы Мониторинг және талдау орта-лығының жұмысы өз нәтижесін беруде. 2018 жылы наурыз айында бекітілген «Қазақстан Республикасында діни экстремизм мен тер­роризмге қарсы іс­қимыл жөніндегі 2018 ­ 2022 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама» бойынша халық арасында мемлекеттің дін саласындағы саясатын ақпараттандыру және түсіндіру жұмыстары жүріп жатыр. Жылына орталық тарапынан 600­ден аса кездесулер өткізіледі.

Бұл орайда, «Қазақстан – 2050» Страте-гиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Бүгінде, интернет пен жоғары технологиялар ғасырында, ақпараттар тасқын-

Мемлекет пен азаматтық қоғам арасында туындайтын даулар-ды өркениетті түрде, заң талаптарын басшылыққа ала отырып, сот төрелігін жүзеге асыратын органдардың өкілеттіктері арқылы шешу – демократиялық принциптерге негізделген қоғамдық дамудың, аза-маттардың және заңды тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын тиісті дәрежеде қорғаудың, мемлекеттің халыққа деген қамқорлығы-ның басты көрсеткіштері. Ендеше, сот билігіне құрметпен қарау әр азаматтың міндеті.

Өздері тап болған қандай да бір даудың заң жолымен шешілуіне наразылық танытатындар да табылады. Бұл олардың ең бірінші кезекте құқықтық сауатының таяздығынан. Өйткені, жеке басының мүддесін заңнан үстем қоятындар баршылық. Бұл оның құрмет пен жауапкершілік сезімінің төмен екенін, заңға бағынбауға бейім тұра-тын эгоизмін, қоғамды сыйламайтынын білдіреді. Әйтсе де, судьялар өз жұмысында тек баршаға ортақ заң үстемдігін басшылыққа алаты-нын түбегейлі түсінгені абзал.

«Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы» заңның 3­бабына сәйкес, сотқа немесе судьяға құрметсіздік білдіру заңда белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады. Сондықтан, тараптар сот отырысында белгілі бір тәртіпке бағыну қажеттігін ұмытпағаны абзал. Ең бірінші кезекте өзіне, айналасын-дағыларға, процесті жүргізіп отырған судьяға құрметпен қарағаны жөн. Себебі, сотты құрметтеу – заң үстемдігін құрметтеу деген сөз.

Сотқа деген құрметсіздік білдірген тұлғаларға қатысты жа­уапкершілік тек ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінде ғана емес, ҚР Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодексінде де қарастырылған. Мысалы, аталған кодекстің 653­бабында сотқа деген құрметтемеу­шілік үшін жауапкершілік көзделген. Яғни, процеске қатысушы-лардың және өзге де адамдардың қатысуынсыз соттың істі одан әрі қарауы мүмкін болмаған жағдайларда, олардың шақыру қағаздары, хабарлау, хабардар ету немесе шақыру бойынша сотқа дәлелді себеп-терсіз келмеуінен, сот отырысында төрағалық етушінің өкімдеріне бағынбаудан, сотта белгіленген қағидаларды бұзудан көрінген сотты құрметтемеушілік, сондай­ақ, сотты және судьяны құрметтемеушілік туралы анық көрінетін өзге де әрекеттер /әрекетсіздік/ – ескерту жасау ға не жиырма айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға не бес тәулікке дейінгі мерзімге әкімшілік қамауға алуға әкеп соғады.

Сот отырысы залындағы тәртіпті бұзушының іс­әрекетінде қыл-мыстық жауапкершіліктің белгілері анықталса, сот оларға қатысты құжаттарды, прокурорды ескерте отырып, алдын ала тергеу орга-нына жолдай алады. Бұл жауапкершілік ҚР Қылмыстық кодексінің 410­бабында көрсетілген. Аталмыш бап бойынша, сот талқылауына қатысушыларды қорлау, сотты құрметтемеу – бір жүз алпыс айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөл-шерде түзеу жұмыстарына не бір жүз алпыс сағатқа дейiнгi мерзiмге қоғамдық жұмыстарға тартуға не қырық тәулікке дейінгі мерзімге қамаққа алуға жазаланады.

Сотқа келген әрбір адам өзіне жүктелген жауапкершілікті сезініп, құқықтық мәдениетті сақтауы қажет.

Аида МЫРЗАҒҰЛОВА, Қармақшы аудандық сотының бас маманы,

Заңгерлер одағының мүшесі ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ

Елбасының «Бола-шаққа бағдар: рухани жаңғыру» деп атала-тын бағдарламалық мақаласының мазмұ-ны да жаңа заманның талабымен өзектес.

Мемлекеттің ер-теңіне қатысты пікір айтылғанда ең бірін-ші дамыған, озық ел-

дердің тәжірибесіне көз тігеріміз анық. Өйткені, біздің түпкі мақ-сатымыз – дамыған озық елдердің қатарына қосылу. Бірақ, жетістік-ке жедел жеткен елдердің жүрген жолын қайталау бұл мәселенің жалғыз шешімі емес. Әр елдің өз салты, менталитеті бар. Бір мемлекеттің өркендеуіне ықпал еткен жоспар біздің еліміздің та нымына мүлде қайшы болуы мүм кін. Сондықтан, Қазақстан-ды Мәңгілік елге айналдырудың кілті өзіміздің мүмкіндіктерді ес­кере отырып жасалған бағдарға тәуелді. Осы ретте Елбасы Нұр-сұлтан Әбішұлы «Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты – сол ұлттық кодыңды сақтай білу. Онсыз жаңғыру дегеніңіздің құр жаңғырыққа айналуы оп­оңай» деп дұрыс аңғарған. Шынында да, өзгелерді мойындататын мықты ел болу тарихи тамырыңды тану-мен астарлас. Бүгінгі жаңғырудың саяси қадамдарды, экономикалық басымдықтарды екінші қатарға

5№60 (3185) 13 тамыз 2019zangazet@mail.ru ЖАРНАМА

5. «БАНК ЦЕНТРКРЕДИТ» АҚ-ТЫҢ ТАУАРЛАРДЫ, ЖҰМЫСТАРДЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТТЕРДІ САТЫП АЛУЫНЫҢ ҮЛГІ ТАЛАПТАРЫ / ПРИМЕРНЫЕ УСЛОВИЯ ПРИОБРЕТЕНИЯ ТОВАРОВ, РАБОТ И УСЛУГ

АО «БАНК ЦЕНТРКРЕДИТ»Терминдердің глоссарийі: Глоссарий Терминов:Банк – «Банк ЦентрКредит» акционерлік қоғамы. Банк – Акционерное общество «Банк ЦентрКредит». Үлгі талаптар – (жоғарыда, қазір және бұдан кейін) Банк пен Контрагент арасында Банктің бір жақтан тауарларды, жұмыстар мен қызметтерді (бұдан әрі – ТЖҚ) сатып алудың үлгі талаптарын әзірлеуі арқылы және Контрагенттің екінші жақтан Шартқа қол қою сәтінде оларды қабылдауы (қосылуы) арқылы жасалатын осы үлгі талаптар.

Примерные условия – (выше, здесь и далее) настоящие при-мерные условия между Банком и Контрагентом, заключаемые путем разработки Банком примерных условий приобретения товаров, работ и услуг (далее по тексту – ТРУ), с одной сторо-ны, и принятия их Контрагентом (присоединения), в целом, в момент подписания им Договора, с другой Стороны.

Қолданыстағы заңнама – ҚР материалдық және процес-суалдық құқығы.

Действующее законодательство – материальное и процес-суальное право РК.

Шарт – Банк пен Контрагент арасында жасалған азамат-тық-құқықтық шарт (шарттың тараптары болып үшінші тұлға-лар / өкілдер болуы мүмкін), оған сәйкес Контрагент ТЖҚ ұсынады, ал Банк талаптарында осы Үлгі талаптарға сілтеме жасалған Шартта белгіленген мөлшерде, сапада, мерзімде, көлемде ТЖҚ үшін төлем жасайды. Банк ұсынған нұсқа бо-йынша Шартқа қол қойылады. Контрагенттің үлгі талаптарын Банк уәкілетті органының / тұлғасының оң шешімін алғаннан кейін және Банк мамандарының күшімен тиісті сараптама жүргізілгеннен кейін ғана қабылдауы және қол қоюы мүмкін.

Договор – гражданско-правовой договор между Банком и Контрагентом (стороной Договора могут быть также и тре-тьи лица/посредники), в соответствии с которым Контрагент предоставляет ТРУ, а Банк оплачивает ТРУ в количестве, качестве, сроки, объемах, установленные/установленных Договором, в условиях которого имеется ссылка на данные Примерные условия. Договор подписывается по шаблону, предоставленному Банком. Типовые формы Контрагента могут быть приняты и подписаны Банком только после получения на то положительного решения его уполномоченного органа/лица и после проведения соответствующих экспертиз силами специалистов Банка.

Контрагент – Банкпен Шарт жасасқан жеке тұлға, жеке кәсіпкер, заңды тұлға (соның ішінде шектелмей, егер бұл Қолданыстағы заңнамаға қайшы келмесе, филиалы немесе өкілдігі).

Контрагент – физическое лицо, индивидуальный предпри-ниматель, юридическое лицо (в том числе, не ограничиваясь, в лице филиала либо представительства, если это не проти-воречит Действующему законодательству), заключившее с Банком Договор.

Ағымдағы банктік шот – Шарт аясында төленетін ауда-рымды есептеу, ақшаны есептен шығару үшін Контрагенттің Банкте ашылған (ашылатын) банктік шоты.

Текущий банковский счет – банковский счет Контрагента, открытый (открываемый) в Банке для зачисления, перевода, списания денег, выплачиваемых в рамках Договора.

УО – Қолданыстағы заңнамаға сәйкес Контрагент туралы ақпаратты жинауға, сақтауға, таратуға, жоюға уәкілеттігі бар және онда сақталған және (немесе) жалпыға қолжетімді болатын ақпарат Контрагент тарапынан және (немесе) Контрагенттің келісімі бойынша Банкке берілетін Деректер базасы бар мемлекеттік және мемлекеттік емес органдар мен ұйымдар.

УО – государственные и негосударственные органы и органи-зации, уполномоченные Действующим законодательством на сбор, хранение, распространение, уничтожение информации о Контрагенте, и имеющие соответствующие Базы данных, информация из которых предоставляется Банку Контрагентом и (или) на основании Согласия Контрагента и (или) является общедоступной.

БҚ / ЛБҚ – бағдарламалық қамсыздандыру / лицензиялы бағдарламалық қамсыздандыру.

ПО/ ЛПО - программное обеcпечение/лицензионное про-граммное обеспечение

Құқық иеленуші – бағдарламалық қамсыздандыруға/осы Шарт бойынша жеткізілетін өнімдерге заңның немесе сәйкес шарттың күшімен ерекше авторлық құқықты иеленетін тұлға.

Правообладатель - лицо, в силу закона или соответству-ющего договора обладающее исключительными авторскими правами на программное обеспечение/Продукты, поставляе-мые по Договору.

Пайдалану – Банктің жеке іскерлік операциялары үшін Банктің аппараттық жабдықтарына Бағдарламалық қамсыз-дандыруды орнату және жұмыс жасау, яғни жаңғырту.

Использование – воспроизведение, то есть установка и рабо-та Программного обеспечения на аппаратных средствах Банка исключительно для собственных деловых операций Банка.

Лицензия – Банк осы Шарт талаптарының негізінде сатып алатын Бағдарламалық қамсыздандыруды пайдалануға ар-налған шектелген, айрықша емес және берілмейтін құқық.

Лицензия - ограниченное, не исключительное и непереда-ваемое право на Использование Программного обеспечения, приобретаемое Банком на условиях Договора.

Жеткізушінің лицензиялық саясаты – Лицензиялы бағдарламалық қамсыздандыруды лицензиялауға және техникалық қолдауға қатысты Контрагенттің стандартты талаптарын қамтитын, Жеткізуші біржақты тәртіппен қол қойған құжат.

Лицензионная Политика Поставщика – документ, подпи-санный Поставщиком в одностороннем порядке, содержащий стандартные условия Контрагента в отношении лицензирова-ния и технической поддержки Лицензионного программного обеспечения.

ҚНжЕ – қала құрылысы қызметін, сонымен қатар инженерлік ізденістер, сәулет-құрылыс жобалау және құрылыс қызметін жүзеге асыруды регламенттейін техникалық, экономикалық және құқықтық сипаттағы нормативтік актілерге қатысты атқарушы билік органдары қабылдаған құрылыс нормалары мен ережелері.

СНиП – строительные нормы и правила, принятые органами исполнительной власти нормативных актов технического, экономического и правового характера, регламентирующих осуществление градостроительной деятельности, а также инженерных изысканий, архитектурно-строительного проек-тирования и строительства.

ТЖҚ – тауарлар, жұмыстар, қызметтер. ТРУ – товары, работы, услуги1. ЖАЛПЫ ҚАҒИДАЛАР 1. ОБЩИЕ ПОЛОЖЕНИЯ1. Осы Үлгі талаптар болып Банк бекіткен Банктің тауарлар-ды, жұмыстарды және (немесе) қызметтерді сатып алуының (тартуының) үлгі талаптары белгіленген.

Настоящими Примерными условиями определены утвержден-ные Банком типовые примерные условия приобретения (при-влечения) Банком товаров, работ и (или) услуг.

2. Контрагенттің Үлгі талаптарды жалпы қабылдауы мақ-сатында және оларды қабылдау фактісін растай отырып, Контрагент Шартқа қол қояды.

В целях принятия Контрагентом Примерных условий, в целом, и подтверждения, исходя из этого, факта их принятия Контр-агент подписывает Договор.

3. Банктің уәкілетті органы / тұлғасы аталған Контрагенттен тауарларды / жұмыстарды / қызметтерді сатып алу / тарту туралы оң шешім қабылдағаннан кейін және Үлгі талаптарды қабылдаған кезде, Банк Шартқа қол қояды.

Договор подписывается Банком только после принятия его уполномоченным органом/лицом положительного решения о приобретении/привлечении товара/работ/услуг от данного Контрагента и при принятии Примерных условий.

4. Кез келген Тараптың Шарттың мазмұнына және (немесе) нысанына шағымы болған кезде, Шартты келісімге алу жұ-мыс тәртібімен жүзеге асырылады: ауызша немесе жазбаша құжаттармен (хабарламалар, келіспеу хаттамалары, түзету режиміндегі мәтіндер және т.б.) алмасу арқылы.

При наличии замечаний к форме и (или) содержанию Договора у любой из ее Сторон, согласование Договора осуществляется в рабочем порядке: устно либо путем обмена письменными документами (сообщения, протоколы разногласий, тексты в режиме рецензирования и др.).

5. Үлгі талаптар, Тараптар қол қойған шарт, қосымшалар, өтініштер және Үлгі талаптар мен Шарттың мәніне қатысты өзге мүмкін болатын құжаттар (болған кезде) бір құқықтық құжатты білдіреді. Осы мақсатта Үлгі талаптар мен Шарт ҚР Азаматтық кодексінің Жалпы бөлімінің 22-тарауының 388-ба-бында көзделгендей, бір-біріне қатысты өзара сілтемелерді қамтиды.

Примерные условия, подписанные Сторонами Договор, при-ложения, заявления и иные возможные документы (при нали-чии), касающиеся Примерных условий и предмета Договора, представляют собой единый правовой инструмент. Для этих целей, Примерные условия и Договор содержат взаимные ссылки друг на друга, как это предусмотрено статьей 388 Гла-вы 22 Общей части Гражданского Кодекса РК.

6. Үлгі талаптар мен өзге құжаттарды қабылдай отырып, Тараптар:

Принятием Примерных условий и иных документов, Стороны согласились, что:

Сенімхаттардың аясында талап етілетін және құрылған ха-барламаларды, хабарларды, хаттарды немесе сауалдарды Контрагент Банкке жазбаша нысанда ұсынатынына;

уведомления, сообщения, письма или запросы, требуемые или составленные в рамках договоренностей, будут предоставлять-ся Контрагентом в Банк в письменной форме;

Электрондық хабарламалармен расталған электрондық құ-жаттардың жазбаша нысандағы құжатқа теңестірілетініне;

электронные документы, подтвержденные электронными сооб-щениями, приравниваются к письменной форме;

егер осы Үлгі талаптардың және/немесе Шарттың бір бөлігі Қолданыстағы заңнамада белгіленген тәртіппен жарамсыз деп танылса, онда, егер Қолданыстағы заңнамада өзгеше көзделмесе, аталған факт олардың жалпы барлық талапта-рын және/немесе оның басқа бөліктерін жарамсыз деп тануға негіз болмайтынына;

в случае, если одна из частей настоящих Примерных условий и/или Договора будет в установленном Действующим законо-дательством порядке признана недействительной, то данный факт не влечет признания недействительным всех их условий в целом, и/или иных его частей, в частности, если иное не предусмотрено Действующим законодательством;

кез келген Тараптың Қолданыстағы заңнамада белгіленген өкілеттіктерді беру, сонымен қатар Қолданыстағы заңнама аясында банктік және заңмен қорғалатын өзге құпия ақпа-ратты қамтитын мәліметтерді ұсына отырып, ҚР барлық соттарында, атқарушылық өндірісте өз мүдделерін қорғау үшін үшінші тұлғаларды тартуға құқылы болатынына келіседі. Бұл ретте Тарап кінәлі тараптан негізделген сыйақыны және тапсырманы орындау кезінде зардап шеккен тарап көтерген шығасыларды төлеуді талап етуге құқылы.

любая из Сторон имеет право на привлечение третьих лиц для защиты своих интересов во всех судах РК, исполнительном производстве с наделением установленных Действующим законодательством, полномочий, а также предоставление сведений, составляющих банковскую и иную охраняемую законом тайну в рамках Действующего законодательства. При этом, Сторона вправе требовать от виновной Стороны уплаты обусловленного вознаграждения и понесённых потерпевшей Стороной при исполнении поручения, издержек;

Контрагент міндеттемелерін орындамаған және/немесе тиісті дәрежеде орындамаған жағдайда, соның ішінде Қолданы-стағы заңнамаға сәйкес талап ету құқығын қайта табыстаған кезде, Банк берешек сомаларын өндіріп алу / қайтару мақса-тында берешекті қайтару бойынша қызметті, сонымен қатар соттарда және мемлекеттік органдарда Банктің мүддесін білдіру бойынша қызметті ұсынатын үшінші тұлғаларға Контр-агент туралы ақпаратты ұсынуға құқылы екеніне келіседі.

в случае неисполнения и/или ненадлежащего исполнения Контрагентом обязательств, Банк имеет право на предостав-ление информации о Контрагенте любым третьим лицам, предоставляющим услуги по возврату задолженности, а также услуги по представлению интересов Банка в судах и государ-ственных органах в целях взыскания/возврата сумм задолжен-ностей перед Банком, в том числе при переуступке прав тре-бований в соответствии с Действующим законодательством.

Осы Үлгі талаптарды қабылдау арқылы Контрагенттің жаңа Үлгі талаптармен келісетініне және Контрагентке жаңа Үлгі талаптар (өзгертілген / толықтырылған нұсқасы) туралы хабарланған күн аяқталғаннан бастап күшіне енгізілетін өзгерістерді және (немесе) толықтыруларды есепке ала оты-рып, оған толықтай қосылатынына келіседі. Үлгі талаптарға өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізілгеннен кейін аталған талаптар өзгертілген және (немесе) толықтырылған түрде іс-әрекет етуін жалғастырады.

Принятием настоящих Примерных условий Контрагент со-глашается с новой (измененной/дополненной редакцией) Примерных условий и присоединения к нему в целом с учетом внесенных изменений и (или) дополнений, которые вводятся в действие с даты окончания срока информирования Контра-гента с новой (изменений/дополненной редакцией) Примерных условий. После внесения изменений и (или) дополнений в Примерные условия, данные условия продолжают действовать в измененном и (или) дополненном виде.

7. Контрагент Шартқа қол қоя отырып, (1) осы Үлгі талаптар-мен алдын ала танысқанын; (2) жалпы осы Үлгі талаптарға сөзсіз қосылатынын; (3) жеке деректерін және Келісім бойын-ша деректерді ҚР УО-дан / УО-ға алуға / ұсынуға сөзсіз келісім беретінін растайды.

Контрагент подписанием Договора подтверждает, что (1) предварительно был ознакомлен с настоящими Примерными условиями; (2) безусловно присоединяется к настоящим При-мерным условиям, в целом; (3) предоставил свое безусловное Согласие на получение/предоставление персональных данных и данных по Соглашению от/в УО РК.

8. Осы Үлгі талаптарда реттелмеген мәселелер Шарт және Қолданыстағы заңнама арқылы реттеледі.

Вопросы, не урегулированные настоящими Примерными условиями, регулируются Договором и Действующим законо-дательством.

9. Банк ҚР заңнамасына, Жарғыға және Банктің ішкі құжатта-рына сәйкес әкімшілік-шаруашылық қызметті жүзеге асырады.

Банк осуществляет административно-хозяйственную дея-тельность в соответствии с законодательством РК, Уставом и внутренними документами Банка.

10. Банк операциялар мен мәмілелерді жүзеге асырған кез-де коммерциялық құпияны сақтайды және осындай ұсыну (жария ету) ҚР нормативтік құқықтық актілерінде тікелей көзделген немесе уәкілетті мемлекеттік органдардың ресми сауалдарының негізінде жүзеге асырылатын жағдайларды қоспағанда, коммерциялық құпия болып табылатын ақпарат-ты Контрагенттің жазбаша рұқсатынсыз үшінші тұлғаларға ұсынбайды (жария етпейді).

Банк при проведении операций и сделок соблюдает коммерче-скую тайну и не предоставляет (не разглашает) информацию, относящуюся к коммерческой тайне, третьим лицам без пись-менного разрешения Контрагента, за исключением случаев, когда такое предоставление (разглашение) прямо предусмо-трено нормативными правовыми актами РК либо осуществля-ется на основании официальных запросов уполномоченных на то государственных органов.

11. Банктің әкімшілік-шаруашылық қызметі бойынша мәміле-лерді жүзеге асырған кезде, Банк пен Контрагенттің ара-сындағы қатынастар ҚР заңнамасы, жасалған шарттардың талаптары, сонымен қатар Банктің ішкі құжаттары арқылы реттеледі.

Отношения между Банком и Контрагентом при совершении сделок по административно-хозяйственной деятельности Банка регулируются законодательством РК, условиями заклю-ченных договоров, а также внутренними документами Банка.

12. Контрагентпен іскерлік қатынастарға түскен кезде, Банк ҚР заңнамасының, соның ішінде қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл бойынша заңының талап-тарын және/немесе халықаралық құқықтың / халықаралық шарттардың, үкіметаралық келісімдердің, өзге мемлекетара-лық келісімдердің талаптарын немесе халықаралық ұйымдар-дың резолюциясын сақтау мақсатында Контрагенттерді, оның өкілдерін тиісті дәрежеде тексеру, оған қоса бенефициарлық меншік иесін, түпкілікті меншік иесін немесе бақылаушы тұлғаны (пайда алушыны) тиісті дәрежеде тексеру бойынша барлық іс-шаралар кешенін жүргізуге міндетті.

При вступлении с Контрагентом в деловые отношения, Банк обязан проводить весь комплекс мероприятий по надлежа-щей проверке Контрагентов, их представителей, включая выявление (идентификацию) бенефициарного собственника, конечного собственника или контролирующего лица (выго-доприобретателя) в целях соблюдения требований законода-тельства РК, в том числе по противодействию легализации (отмыванию) доходов, полученных преступным путем, и фи-нансированию терроризма, и/или требований международного права/международных договоров, межправительственных соглашений, иных межгосударственных договоренностей или резолюций международных организаций.

13. Контрагентті, оның өкілдерін, бенефициарлық меншік иесін, түпкілікті меншік иесін немесе бақылаушы тұлғаны (пайда алушыны) сәйкестендіру Банктің Контрагент, оның өкілі, бенефициарлық меншік иесі, түпкілікті меншік иесі немесе бақылаушы тұлғасы (пайда алушысы) туралы мәлімет-терді жинауы және тексеруі бойынша іс-шараларды жүргізуін, іскерлік қарым-қатынастардың болжанған мақсаттарын не-месе Банктің ішкі нормативтік құжаттарына сәйкес біржолғы операцияларды (мәмілені) белгілеуін білдіреді.

Идентификация Контрагента, его представителя, бенефициар-ного собственника, конечного собственника или контролирую-щего лица (выгодоприобретателя) заключается в проведении Банком мероприятий по сбору и проверке сведений о Контр-агенте, его представителе, бенефициарном собственнике, конечном собственнике или контролирующем лице (выгодо-приобретателе), установлению предполагаемой цели деловых отношений или разовой операции (сделки) в соответствии с внутренними нормативными документами Банка.

14. Банк Контрагентті, оның өкілдерін, бенефициарлық мен-шік иесін, түпкілікті меншік иесін немесе бақылаушы тұлғаны (пайда алушыны) тиісті дәрежеде сәйкестендіру және тексеру бойынша шаралар қабылдау мүмкін болмаған жағдайда, іскерлік қарым-қатынасты орнатудан, сонымен қатар опера-ция жүргізуден бас тартады.

Банк отказывает в установлении деловых отношений, а также в проведении операций, в случае невозможности принятия мер по надлежащей идентификации и проверке Контрагента, его представителей, бенефициарного собственника, конечного собственника или контролирующего лица (выгодоприобрета-теля).

15. Банк Контрагент жүзеге асыратын операцияны зерттеу процесінде Контрагенттің іскерлік қатынастарды қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыру (жылыстату) және тер-роризмді қаржыландыру мақсатында пайдаланғаны анықта-латын болса, немесе Контрагент бенефициарлық меншік иесі, түпкілікті меншік иесі немесе бақылаушы тұлға (пайда алушы) туралы мәліметтерді ұсынудан бас тартқан жағдайда, немесе шынайы емес және/немесе бұрмаланған мәліметтерді қамти-тын құжаттарды ұсынған жағдайда, Контрагентпен іскерлік қатынастарды тоқтатуға құқылы.

Банк вправе прекратить деловые отношения с Контрагентом в случае возникновения в процессе изучения операций, совершаемых Контрагентом, подозрений о том, что деловые отношения используются Контрагентом в целях легализации (отмывания) доходов, полученных преступным путем, или финансирования терроризма либо в случае отказа Контрагента в предоставлении сведений о бенефициарном собственнике, конечном собственнике или контролирующем лице (выгодо-приобретателе), либо в случае предоставления документов, содержащих недостоверные и/или искаженные сведения.

16. Контрагент терроризмді қаржыландыруға байланысты ұйымдардың және тұлғалардың тізбесінде болған жағдайда, Банк Контрагентпен іскерлік қатынастар орнатпайды.

Банк не вступает в деловые отношения с Контрагентом, в случае наличия последних в Перечне организаций и лиц, свя-занных с финансированием терроризма.

2. ТАУАР САТЫП АЛУ, ЖҰМЫСТАРДЫ ОРЫНДАУ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ (СОНЫҢ ІШІНДЕ ЖАБДЫҚ ЖӘНЕ ЖАЛҒА АЛУ) БОЙЫНША ЖАЛПЫ ҚАҒИДАЛАР

2. ОБЩИЕ ПОЛОЖЕНИЯ ПО ПРИОБРЕТЕНИЮ ТОВАРОВ, ВЫПОЛНЕНИЮ РАБОТ И ОКАЗАНИЮ УСЛУГ (В ТОМ ЧИСЛЕ ПО ОБОРУДОВАНИЮ И АРЕНДЕ)

ТӨЛЕМ ЖАСАУ ТАЛАПТАРЫ: УСЛОВИЯ ОПЛАТЫ:17. Шарт бойынша төлемді Банк соманы Контрагенттің Шарт-тың деректемелерінде көрсетілген банктік шотына және Шарт валютасында аудару арқылы жүзеге асырады.

Оплата по Договору осуществляется Банком путем перечис-ления суммы на банковский счет Контрагента, указанный в реквизитах Договора и в валюте Договора.

18. Контрагент төлем жасау шотын уақытылы ұсынбаған жағдайда, төлем жасау мерзімі банкке осындай төлем жасау шоты уақытылы ұсынылмаған мерзімге сәйкес жылжытылады және Банк бұл жағдайда төлем жасау мерзімін кешіктіргені үшін жауап бермейді.

При несвоевременном предоставлении Контрагентом счетов на оплату, срок оплаты отодвигается на соразмерный период, в течение которого длилось такое несвоевременное предостав-ление счета Банку, и Банк в этом случае не несет ответствен-ности за просрочку оплаты.

19. Тараптар арасында Шарт бойынша жасалатын барлық есеп айырысулар қолма-қол ақшасыз нысанда және Шарт валютасымен жүргізіледі.

Все расчеты между Сторонами по Договору производятся в безналичной форме и в валюте Договора.

20. Банктің төлем жасау бойынша міндеттемелері Контра-генттің ағымдағы шотына ақша аударылған күннен бастап орындалған болып есептеледі.

Обязанность Банка по оплате считается исполненной с даты перечисления денег на текущий счет Контрагента.

3. БАНКТІҢ МІНДЕТТЕРІ: 3. ОБЯЗАННОСТИ БАНКА:21. Қажет болған жағдайда тізімге сәйкес Контрагенттің жұ-мыскерлеріне банк аумағында белгіленген жұмыс күндері мен уақытында Шарт бойынша ТЖҚ үшін Банк бөлімшесіне кіруге рұқсат беруді қамтамасыз ету;

В случае необходимости обеспечить, в соответствии со спи-ском, допуск работников Контрагента в помещения Банка в рабочие дни и часы, установленные на территории Банка, для ТРУ по Договору.

22. Өз қызметкерлерінің ынтымақтастығын қамтамасыз ету, сонымен қатар Контрагенттің ТЖҚ үшін қажетті көлемде ақпарат пен материалдарды ұсынуды қамтамасыз ету;

Обеспечить сотрудничество своего персонала, а также пре-доставлять информацию и материалы в объеме, необходимом для ТРУ Контрагентом.

23. Қажетті мамандарды ұсыну, сонымен қатар Контрагенттің ТЖҚ байланысты бұрын ұсынған ресми талаптары бойынша Контрагент мамандарының пайдаланылатын қолданбалы жүйелер ресурстарына және қажетті инфрақұрылымдық эле-менттерге қол жеткізуін қамтамасыз ету.

Предоставить необходимых специалистов, а также обеспечить доступ специалистов Контрагента к ресурсам используемых прикладных систем и необходимым инфраструктурным элемен-там, по ранее предоставленным официальным требованиям от Контрагента, связанных с ТРУ.

24. Контрагенттен екіжақты актінің негізінде Шарттың та-лаптарына сәйкес ай сайын / тоқсан сайын / өзге мерзімде ұсынылған ТЖҚ қабылдау немесе актіні алған күннен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде дәлелді себептермен ТЖҚ-ны қа-былдаудан бас тарту.

Принимать от Контрагента оказанные ТРУ ежемесячно/еже-квартально/в иные сроки в соответствии с условиям Договора на основании двустороннего акта или предоставлять мотиви-рованный отказ от принятия ТРУ в течение 10 (десяти) рабочих дней с даты получения акта.

25. Шартта көзделген талаптармен және тәртіппен тиісті дәрежеде ұсынылған ТЖҚ үшін толық көлемде төлем жасау.

Оплатить надлежащим образом, оказанные ТРУ в полном объ-еме, на условиях и в порядке, предусмотренных Договором.

26. Енгізілген өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізіл-ген сәттен бастап 5 (бес) жұмыс күнінен кешіктірмей ақпа-ратты Банктің www.bcc.kz интернет-ресурсына орналастыру арқылы Үлгі талаптарға енгізілген өзгерістер және (немесе) толықтырулар туралы Контрагентке хабарлау.

Информировать Контрагента о внесении изменений и (или) до-полнений в Примерные условия, путем размещения информа-ции на интернет-ресурсе Банка www.bcc.kz не позднее 5 (пять) рабочих дней с момента вступления внесенных изменений и (или) дополнений в действие.

4. БАНКТІҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ: 4. ПРАВА БАНКА:27. Ақпаратты Банктің www.bcc.kz интернет-ресурсына ор-наластырып, Үлгі талаптарға өзгерістер мен толықтырулар енгізуге бастамашылық ету;

Инициировать внесение изменений и (или) дополнений в При-мерные условия, разместив информацию на интернет-ресурсе Банка www.bcc.kz.

28. Контрагенттен толық көлемде және Шартқа сәйкес мерзімде ТЖҚ-ны уақытылы және сапалы ұсынуды талап ету.

Требовать от Контрагента своевременного и качественного оказания ТРУ, в полном объеме и в сроки в соответствии с Договором.

29. Банк кез келген уақытта шарт бойынша ТЖҚ ұсыну ба-рысына, ТЖҚ сапасы мен толық көлеміне тексеру жүргізуге және оны бақылауға жауапты тұлғаны тағайындауға құқылы. Бұл ретте Банктің осы Үлгі талап бойынша Контрагенттің ТЖҚ ұсынуына бақылау жасауы Банктің міндеті болып табылмай-ды, осыған байланысты Шарт бойынша ТЖҚ тиісті дәрежеде ұсынбаған Контрагенттің Банктің осындай бақылауды жүргіз-беуіне сілтеме жасауға құқығы болмайды.

Банк вправе назначить ответственное лицо по осуществлению в любое время проверок и контроля за ходом оказания ТРУ, качеством и полноты объема ТРУ по Договору. При этом осу-ществление Банком контроля за оказанием Контрагентом ТРУ по настоящим Примерным условиям не является обязанностью Банка, в связи с чем, Контрагент, ненадлежащим образом ока-завший ТРУ по Договору, не вправе ссылаться на то, что Банк не осуществлял такой контроль.

30. ТЖҚ-ға қатысты ескертулері болған кезде, Банк Контр-агентке Үлгі талаптың 24-тармағында белгіленген мерзімде Актіге қол қоюдан бас тартудың дәлелді себептерін жазбаша ұсынып, ескертулер толық жойылғанға дейін сәйкес Актіге қол қоюдан бас тартуға құқылы.

В случае наличия замечаний к ТРУ, Банк имеет право отка-заться от подписания соответствующего Акта до полного их устранения, предоставив Контрагенту мотивированный пись-менный отказ от подписания Акта в сроки установленные в п.24 настоящих Примерных условий.

31. Қабылдаған кезде ТЖҚ бойынша ақаулар және (немесе) бұзушылықтар анықталған жағдайда, қосымша ақы алмай, Шартта көзделген мерзімде Контрагенттен оларды жоюды немесе сапалы ТЖҚ-мен алмастыруды талап ету.

В случае обнаружения фактов брака и (или) неисправности в ТРУ при приеме требовать от Контрагента без взимания дополнительной оплаты их устранения, либо замены на каче-ственное ТРУ в сроки, предусмотренные Договором.

32. Контрагенттің мамандарынан ТЖҚ ұсыну үшін қажетті дағдыларының, біліктілігінің және тәжірибесінің болуын талап ету.

Требовать наличия у специалистов Контрагента необходимых навыков, квалификации и опыта для оказания ТРУ.

33. Контрагенттен Банктің негізделген пікірі бойынша Шарт-тың талаптарын орындау үшін қажетті білікті талаптарға сәйкес келмейтін маманды ауыстыруды талап ету.

Требовать от Контрагента замены специалиста, который, по обоснованному мнению Банка не соответствует квалифика-ционным требованиям, необходимым для исполнения условий Договора

5. КОНТРАГЕНТТІҢ МІНДЕТТЕРІ: 5. ОБЯЗАННОСТИ КОНТРАГЕНТА:34. Шартта көзделген мерзімде және Банктің талап етуі бо йынша шарттың барлық талаптарын уақытылы, сапалы, толық көлемде орындау.

Полностью выполнять все условия Договора своевременно, качественно, в полном объеме и в сроки, предусмотренные Договором и требованиями Банка.

35. Банктің аумағында қызмет көрсету / жұмыстарды орындау кезінде ішкі тәртіпті, қызмет көрсету орнында болу ереже-лерін, белгіленген еңбекті қорғау ережелерін, өрт қауіпсіздігін және өндірістік санитарияны сақтау.

При оказании услуг/выполнении работ на территории Банка соблюдать внутренний распорядок, правила нахождения, установленные правила охраны труда, пожарной безопасности и производственной санитарии.

36. Банктің мүддесіне және іскерлік беделіне материалдық немесе өзге залал келтіретін іс-әрекеттерді орындамау.

Не предпринимать действий, причиняющих материальный или иной ущерб интересам и деловой репутации Банка.

37. Шартқа сәйкес ТЖҚ үшін қажетті кәсіби дағдылары, білік-тілігі және тәжірибесі бар мамандарды ұсыну.

Предоставить специалистов, обладающих необходимыми про-фессиональными навыками, квалификацией и опытом для ТРУ в соответствии с Договором.

38. Шарттың талаптарын орындау үшін тартылатын қызмет-керлерінің және/немесе үшінші тұлғалардың іс-әрекеттері / әрекетсіздігі үшін жауап беру.

Нести ответственность за действия/бездействия своих со-трудников и/или третьих лиц, привлекаемых для выполнения условий Договора.

39. Шарт бойынша өзінің барлық өзге міндеттемелерін тиісті дәрежеде орындау.

Надлежащим образом выполнить все свои иные обязательства по Договору.

40. Банктің жазбаша талап етуі бойынша бір жұмыс күні ішін-де жұмыстардың барысы туралы ақпаратты ұсыну.

Предоставлять в течение одного рабочего дня информацию о ходе работ по письменному требованию Банка.

41. Кемінде 1 (бір) жұмыс күні бұрын Банкке жоспарлы және (немесе) регламенттік жұмыстарды ұсыну салдарынан ТЖҚ қолжетімсіздігі туралы хабарлау.

Не менее чем за 1 (один) рабочий день информировать Банк о недоступности ТРУ из-за проведения плановых и (или) ре-гламентных работ.

42. Шартта белгіленген мерзімде Банкке ҚР қолданыстағы салық заңнамасында белгіленген шот-фактураны және орын-далған жұмыстар (қызметтер) туралы актіні жазу және ұсыну.

Выписывать и предоставлять счет-фактуру и акт выполненных работ (услуг) установленные действующим налоговым законо-дательством РК Банку и в сроки, установленные Договором.

43. Шартқа қол қойылған күннен бастап 3 (үш) күнтізбелік күн ішінде Банкке тапсырысты орналастыру және алдыңғы кезең аяқталған сәттен бастап 12 (он екі) айға / қайта жасалатын кезеңге компанияның ресми сайтында ТЖҚ алушы ретінде Банктің өкілеттіктері мен қол жеткізу құқығының ағымдағы мәртебесі туралы Контрагенттің лауазымды тұлғасы қол қой-ған және мөрімен (болған кезде) бекіткен растау-хатты ұсыну.

Предоставить Банку, в течение 3 (трех) календарных дней со дня подписания Договора, информационное письмо-подтверж-дение, подписанное уполномоченным лицом Контрагента и заверенное печатью (при наличии), о размещении заказа и текущем статусе полномочий и прав доступа Банка в качестве получателя ТРУ на официальном сайте компании на срок 12 (двенадцать) месяцев с момента окончания предыдущего пе-риода технической поддержки/на вновь заключаемый период.

44. Жыл сайын Шарттың қолданыс мерзімі ішінде 15 қаңтарға дейін Банкке есепті жылдың 31 желтоқсанындағы жай-күйі бойынша Шарт бойынша өзара есеп айырысуды салыстырып тексеру актісін ұсыну.

Ежегодно в период действия Договора до 15 января предо-ставить Банку акт сверки взаиморасчетов по Договору по состоянию на 31 декабря отчетного года.

45. Контрагент жабдықты жеткізген, қызметті ұсынған / жұмыстарды орындаған кезде құқық иеленушімен тиісті лицензиялық келісімді жасамай-ақ немесе аталған бағдарла-малық қамсыздандыруға айрықша құқықтарды бұза отырып бағдарламалық қамсыздандыруды, соның ішінде қолданбалы, жүйелі бағдарламаны, сондай-ақ оның лицензияларын және т.с.с. қолданған жағдайда, нәтижесінде банкке залал кел-тірілген немесе үшінші тұлғалар, соның ішінде мемлекеттік органдар тарапынан авторлық және өзге құқықтарды бұзу туралы шағым ұсынылған жағдайда, Контрагент банкке барлық залалды өтеуге, сонымен қатар Банктің қатысуынсыз аталған шағымды реттеу үшін барлық шараларды қабылдауға міндеттенеді.

В случае применения Контрагентом при поставке обору-дования, оказании услуг/выполнения работ программного обеспечения, в том числе прикладного, системного, а также лицензий к нему и т.п., без заключения соответствующего лицензионного соглашения с его правообладателем либо иное нарушение исключительных прав на данное программное обеспечение, причинившее в результате ущерб Банку или повлекшее предъявление претензий со стороны третьих лиц, в том числе государственных органов, о нарушении авторских и иных прав, Контрагент обязуется возместить все убытки Банку, а также принять все меры для урегулирования данных претензий без привлечения Банка.

46. Үшінші тұлғалар, соның ішінде, мемлекеттік органдар Банкке шартты жасауға қатысты немесе соған байланысты кез келген шағым ұсынған жағдайда, Контрагент өз бетінше, Банкті тартпай, осындай шағымдарға немесе соған байланы-сты туындаған барлық шығыстарды және барлық залалды өтейді.

В случае предъявления третьими лицами, в том числе госу-дарственными органами любых претензий Банку, касающихся заключения Договора или в отношении него, Контрагент самостоятельно, без привлечения Банка, несет все расходы и возмещает все убытки, возникшие в результате таких претен-зий или в связи с ними.

47. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қосым-ша ақы өндіріп алмай, тасымалдауға, сақтандыруға, кедендік бажды және басқа төлемдерді төлеуге байланысты барлық шығыстарды төлеу, Шарттың талаптарына сәйкес кепілдік қызмет көрсету.

Оплатить все расходы, связанные с транспортировкой, стра-хованием, уплатой таможенных пошлин и других платежей в соответствии с законодательством Республики Казахстан без взимания дополнительной оплаты, осуществлять гарантийное обслуживание в соответствии с условиями Договора.

48. Банкке Шартта белгіленген тиісті сапада, мөлшерде және мерзімде ТЖҚ жеткізуді жүзеге асыру.

Осуществить поставку ТРУ Банку надлежащего качества, коли-честве и в сроки, установленные Договором.

49. Банк Шартта көзделген негіздер бойынша ТЖҚ қабыл-даудан бас тартқан жағдайда, шарттың талаптарына сәйкес сапасыз ТЖҚ-ны сапалы ТЖҚ-ға ауыстыру.

В случае отказа Банка от приемки ТРУ по основаниям, пред-усмотренным Договором, осуществить замену некачественных ТРУ на качественное в соответствии с условиями Договора.

50. Шарттың көлеміне, сапасына, мерзіміне және құнына айтарлықтай әскер етуі мүмкін, ТЖҚ-ны жеткізу / орындау / ұсыну кезінде туындайтын барлық жағдайлар туралы банкке уақытылы және толық көлемде хабарлау. Аталған міндетте-мені орындау Контрагентті Шартта көзделген жауапкершілік-тен босатпайды.

Своевременно и в полном объёме информировать Банк обо всех обстоятельствах, возникающих в ходе поставки/выпол-нения/оказания ТРУ, которые могут существенно повлиять на объём, качество, сроки и стоимость Договора. Выполнение данного обязательства не освобождает Контрагента от ответ-ственности, предусмотренной Договором.

51. Банкке шартта көрсетілген мекенжай бойынша ТЖҚ нақты тапсырылған және Банк шығыс жүк құжатына қол қойған күн ТЖҚ-ны жеткізу / орындау / одан бас тарту күні болып танылады.

Датой поставки/выполнения/оказания ТРУ считается дата фактической передачи ТРУ Банку по адресу, указанному в Договоре и подписания Банком расходной накладной.

52. Тараптардың уәкілетті өкілдерінің ТЖҚ қабылдау-өткізу актісіне қол қоюы Контрагенттің Шарт бойынша міндеттеме-лерін орындауының растауы болып табылады.

Подписание акта приема-передачи ТРУ уполномоченными представителями Сторон является подтверждением выполне-ния Контрагентом своих обязательств по Договору.

53. Контрагент Банкке Қазақстан Республикасының заңнама-сына сәйкес тиісті кедендік ресімдеуден өткен және тауарды/жабдықты жеткізу күніне Қазақстан Республикасының заңна-масына сәйкес үшінші тұлғалардың кез келген құқығынан, салықтардан, кедендік төлемдерден және алымдардан бос тауарларды/жабдықты тапсырады.

Контрагент обязуется передать Банку товары/оборудование, которое прошло в соответствии с законодательством Респу-блики Казахстан надлежащее таможенное оформление, и на дату поставки товара/оборудование свободно от любых прав третьих лиц, налогов, таможенных платежей и сборов в соответствии с действующим законодательством Республики Казахстан.

54. Тауарлар/Жабдық пайдалану бойынша нұсқаулықпен бірге, барлық техникалық құжаттамасымен бірге жеткізілуі тиіс. Тауарлардың/Жабдықтың орамасы Банкке оның тұтас жеткізілуін және тасымалдау мен сақтау кезінде әртүрлі зақымданудан сақтауды қамтамасыз етуі тиіс.

Товары/оборудование должно поставляться вместе со всей технической документацией, включая инструкцию по эксплу-атации. Упаковка должна обеспечивать целостную доставку товара/оборудования Банку и его сохранность от всякого рода повреждений при транспортировке и хранении.

55. Контрагент Банкке тиісті сападағы, саны, жиынтығы бойынша, Тауардың/Жабдықтың сәйкес техникалық құ-жаттамасында көзделген, әзірлеуші зауыттың техникалық талаптарына сәйкес келетін және өндіруші сертификатымен расталатын, сонымен қатар жеткізілетін барлық жабдық/тау-ар жаңа, үшінші тұлғалардың ауыртпалығы жоқ, пайдалануда болмаған, ұзақ уақыт бойы қоймада сақталмаған, демонстра-циялық стендтердің құрамында тұрмаған тауарды/жабдықты ұсынуға кепілдік береді.

Контрагент гарантирует Банку предоставление товара/обору-дования надлежащего качества, количества, комплектности, соответствующего техническим условиям завода-изготови-теля, предусмотренным соответствующей технической до-кументацией на товар/оборудование и подтверждающегося сертификатом изготовителя, а также, что всё поставляемое оборудование/товар является новым, необремененным права-ми третьих лиц, не находилось в эксплуатации, не хранилось длительное время на складах, не находилось в составе демон-страционных стендов.

56. Құқық белгілеушінің ресми ақпараттық хат жіберу арқылы лицензиялық келісімге немесе баға саясатына қандай болма-сын өзгерістер/толықтырулар енгізген күннен бастап 10 (он) күнтізбелік күн ішінде Банкке хабарлайды.

Уведомлять Банк за 10 (десять) календарных дней с даты внесения каких-либо изменений/дополнений правообладате-лем в лицензионное соглашение или ценовую политику путем направления официального информационного письма.

57. Контрагент Шартқа қол қойған күні үлестес немесе Банкпен айрықша қатынастағы тұлға болып табылмайтынын куәландырады.

Контрагент подтверждает, что не является аффилиированным лицом и лицом, связанным с Банком особыми отношениями, на Дату подписания Договора.

(Жалғасы 6-бетте)

6 №60 (3185) 13 тамыз 2019zangazet@mail.ruЖАРНАМА

6. КОНТРАГЕНТТІҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ: 6. ПРАВА КОНТРАГЕНТА:58. Банктен Шарттың талаптарын тиісті дәрежеде орындауды талап ету.

Требовать надлежащего исполнения Банком условий Дого-вора.

59. Банктен Актіге қол қоюды немесе көрсетілген ТЖҚ-ны қа-былдаудан жазбаша дәлелді бас тартуды ұсынуды талап ету.

Требовать от Банка подписания Акта или предоставления письменного мотивированного отказа от приема оказанных ТРУ.

60. Банктен осы Шартқа сәйкес тиісті дәрежеде көрсетілген ТЖҚ-ға төлем жасауды талап ету.

Требовать от Банка оплаты надлежащим образом, оказанных ТРУ в соответствии с настоящим Договором.

61. Банк Шарт бойынша өз міндеттемелерін орындамаған кезде, ТЖҚ көрсетуді уақытша тоқтату.

Приостановить оказание ТРУ при неисполнении Банком своих обязательств по Договору.

7. ТАРАПТАРДЫҢ ЖАУАПКЕРШІЛІГІ 7. ОТВЕТСТВЕННОСТЬ СТОРОН62. Тараптар Шарттың талаптарын орындамағаны және (не-месе) тиісті дәрежеде орындамағаны үшін Қазақстан Респуб-ликасының заңнамасына сәйкес жауап береді.

Стороны несут ответственность в соответствии с законода-тельством Республики Казахстан» за неисполнение и (или) ненадлежащим образом исполнение условий Договора.

63. ТЖҚ-ны қолданыстағы ҚНмЕ-ден және уәкілетті органның өзге ережелерінен/нормаларынан ауытқи отырып, тиісті сапа-да орындамаған кезде, Контрагент Банк белгілеген мерзімде өз қаражаты есебінен кемшіліктерді жояды.

При выполнении ТРУ не надлежащего качества, с отклоне-ниями от действующих СНиП и иных правил/норм уполно-моченного органа Контрагент устраняет недостатки за счет собственных средств в установленный Банком срок.

64. Банк кепілдік мерзімінде немесе тауарларды/жабдықтар-ды қабылдау-өткізу кезінде жеткізілген жабдықта/тауарда ақауларды (кемшіліктерді) анықтаған жағдайда, Контрагент өз күшімен және өз есебінен Тараптар Шартта келіскен мерзімде жетізілген тауарды/жабдықты жөндейді және (не-месе) ауыстырады.

В случае выявления Банком в период гарантийного срока или при приеме-передаче товара/оборудования дефектов (недо-статков) в поставленном оборудовании/товаре Контрагент своими силами и за свой счет осуществляет ремонт и (или) за-мену поставленного товара/оборудования в срок оговоренный Сторонами в Договоре.

65. Тапсырылған тауарда/жабдықта ақаулар анықталған жағдайда, кепіл берілген мерзімнің ішінде Контрагент қосым-ша ақы алмай-ақ тауарды/жабдықты немесе оның бөліктерін ауыстыруға немесе жөндеуге міндеттенеді. Контрагент осы Шарт бойынша өзінің міндеттемелерін тиісті дәрежеде орын-дауына байланысты тауарды/жабдықты ауыстырған кезде, кепілдік берілген мерзім ауыстырылған және (немесе) жөндеу жүргізілген күннен бастап есептеледі.

В течение гарантийного срока Контрагент обязуется заменить или отремонтировать без взимания дополнительной оплаты товар/оборудование или его часть в случае выявления дефек-тов в переданном товаре/оборудовании. При замене товара/оборудования Контрагентом в силу надлежащего исполнения своих обязательств по настоящему Договору, гарантийный срок исчисляется со дня замены и (или) ремонта.

66. Кепілдік беру мерзімі кезеңінде тауар/жабдық бөліктерінің ақауларын жою, ауыстыру және (немесе) жөндеу үшін Та-раптар Шартта келіскен уақыттан ұзақ уақыт талап етілсе, онда Контрагент тауар/жабдық бөліктерінің ақауларын жою, ауыстыру және (немесе) жөндеу кезеңінде Банкке қосымша төлем жасамай-ақ, ұқсас жабдықты/тауарды немесе оның бөлігін ұсынуға міндеттенеді.

В случае если на устранение дефектов, замену и (или) ремонт частей товара/оборудования в период гарантийного срока потребуется времени больше чем оговорено Сторонами в Договоре, то Контрагент на период устранения дефектов, за-мены и (или) ремонта частей товара/оборудования обязуется предоставить Банку аналогичное оборудование/товар или его части без дополнительной оплаты.

67. Контрагент осы Үлгі талаптарды қабылдай отырып, осы Үлгі талаптар мен Шарттың Контрагенттің Шарттың талап-тарын тиісті дәрежеде орындамауының нәтижесінде пайда болған берешекті өтеу үшін жеткілікті негіз болып табылаты-нын, оның банктік шоттағы қолжетімді қаражаттарды авто-матты түрде есептен шығарумен қатар, Банктің Контрагенттің Банкте/басқа ЕДБ-де ашылған кез келген банктік шоттарынан Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында көзделген тәртіппен тікелей дебеттеуі арқылы акцептісіз тәртіппен есептен шығарылатынын растайды және соған келісімін береді.

Принятием настоящих Примерных условий Контрагент подтверждает и соглашается, что настоящие Примерные условия и Договор являются достаточными основаниями для погашения задолженности, возникшей в результате ненадле-жащего исполнения Контрагентом условий Договора, которое наряду с автоматическим списанием доступных средств на банковском счете будет производиться в безакцептном по-рядке путем прямого дебетования Банком с любых банковских счетов Контрагента открытых в Банке/других БВУ, в порядке, предусмотренном действующим законодательством Республи-ки Казахстан.

68. Шарт бойынша Контрагент/Банк қайтаруы тиіс соманы Контрагент/Банк сәйкес талапты алған сәттен бастап 5 (бес) жұмыс күні ішінде қайтару керек.

Суммы, подлежащие возврату Контрагентом/Банком по До-говору, должны быть возвращены Контрагентом/Банком в течение 5 (пять) рабочих дней с момента получения соответ-ствующего требования.

69. Шарт бойынша міндеттемелерді орындамаған және (не-месе) тиісті дәрежеде орындамаған жағдайда, айыппұлдарды (тұрақсыздық айыбын, өсімпұлды) төлеу және шығындарды өтеу кінәлі Тарапты Шарт бойынша өзіне қабылдаған міндет-темелерін тиісті үлгіде орындаудан босатпайды.

Уплата штрафов (неустойки, пени) и возмещение убытков в случае неисполнения и (или) ненадлежащего исполнения обязательств по Договору не освобождает виновную Сторону от надлежащего исполнения принятых на себя обязательств по Договору.

70. Контрагент Шарт бойынша міндеттемелердің кез келгенін орындаудан бас тартқан және/немесе бірнеше рет орында-маған және/немесе тиісті түрде орындамаған жағдайда, Банк осы туралы Контрагентке жазбаша түрде хабарлап, Шартты біржақты түрде бұзуға құқылы, Шартты бұзу сәтіне дейін тараптар Шартты бұзу сәтіне дейін болған өзара есеп айыры-суларды салыстырып тексеруді жүргізеді.

В случае отказа и/или неоднократного неисполнения и/или не-надлежащего исполнения любого из обязательств по Договору Контрагентом, Банк в праве в одностороннем порядке растор-гнуть Договор, письменно уведомив об этом Контрагента, до момента расторжения Договора стороны производят сверку взаиморасчетов до момента расторжения Договора.

71. Шарттың талаптарын тиісті түрде орындамаған жағдайда және осы Үлгі талаптарда және Шартта көзделген басқа жағдайларда, Контрагент төлеуге тиіс барлық тұрақсыздық айыппұлдары (өсімпұлдар, айыппұлдар) айыппұлдық болып есептеледі, яғни шығындар тұрақсыздық айыбына қоса то-лық сомада өндіріп алынады және келесі Тараптың сәйкес талаптарын ұсынғаннан кейін 10 (он) күнтізбелік күннен кешіктірмей төленуге тиіс.

Все неустойки (пени, штрафы), подлежащие выплате Контр-агентом при ненадлежащем исполнении условий Договора, и иных случаях, предусмотренные настоящими Примерными условиями и Договором, являются штрафными, т.е. убытки взыскиваются в полной сумме сверх неустойки, и подлежат выплате не позднее, чем через 10 (десять) календарных дней после предъявления соответствующего требования другой Стороной.

72. Банк сот шығындарына (Контрагенттің Банк алдындағы өзінің міндеттемелерін орындамауына/тиісті түрде орында-мауына байланысты осындайлар болған жағдайда) меншік қаражатын шығындаған жағдайда, осындай шығындарды Қолданыстағы заңнамаға сәйкес Контрагент толық көлемде өтейді.

В случае расходования Банком собственных средств на судеб-ные расходы (при наличии таковых, в связи с неисполнением/ненадлежащие исполнением Контрагентом своих обязательств перед Банком), такие расходы возмещаются Контрагентом в полном объеме, в соответствии с Действующим законода-тельством.

73. Егер ТЖҚ көрсету/орындау/жеткізу уақытында Контр-агент мамандарының және (немесе) Контрагент тартқан үшінші тұлғалардың кінәсінен қандай болмасын, соның ішінде Банктің мүлкіне залал келтірілсе, Контрагент барлық келтіріл-ген дәлелденген залалды Тараптармен келісілген мерзімде, бірақ талап қойылған сәттен бастап 15 (он бес) күннен кешік-тірмей толық көлемде өтеуге міндеттенеді.

В случае если во время оказания/выполнения/поставки ТРУ по вине специалистов Контрагента и (или) привлеченных Контр-агентом третьих лиц был нанесен какой-либо ущерб, в том числе имуществу Банка, Контрагент обязуется возместить в полном объеме весь причиненный доказанный ущерб в сроки, согласованные Сторонами, но не позднее 15 (пятнадцати) дней с момента предъявления требования.

74. Бір тарап екінші Тараптың әрекеті немесе әрекетсіздігі нәтижесінде ТЖҚ-ны көрсетуге мүмкіндігі болмаған жағдайда, екінші Тарапқа қатысты айыппұл санкциялары, тұрақсыздық айыбы (өсімпұл) қолданылмайды. Бұл жағдайда ТЖҚ көрсету мерзімі кінәлі Тарап кідірткен кезеңге сәйкес ұзартылады.

В случае невозможности оказания ТРУ одной Стороной вслед-ствие действий либо бездействий другой Стороны, штрафные санкции, неустойка (пени) в отношении другой Стороны не применяются. В данном случае сроки оказания ТРУ увеличива-ются соразмерно периоду задержки виновной Стороны.

75. Егер Банк ТЖҚ-ны кідірту себебін Контрагенттің кінәсінен болмаған деп мойындаса, Контрагент өсімпұлды төлеуден босатылады.

Контрагент освобождается от выплаты пени, если Банком признается причина задержки ТРУ, как не являющейся виной Контрагента.

8. АЙЫППҰЛДАР 8. ШТРАФЫ76. Өзара есеп айырысуды салыстырып тексеру актісін ұсы-нуға, ТЖҚ мерзіміне, ТЖҚ үшін төлем жасауға, жұмыстарды орындауға, кепілдік міндеттемелерін орындау мерзіміне, тауарларды толық жеткізбеуге, ТҚЖ үшін алдын ала төлем жасау үшін шоттарды ұсыну мерзіміне қатысты мерзімдер бұ-зылған жағдайда, Тараптар Шартты жасаған кезде келісілген айыппұл санкциялары қолданылады.

В случае нарушения сроков в части (предоставления акта сверки взаиморасчетов, сроков ТРУ, оплаты за ТРУ, выпол-нения работ, сроков выполнения гарантийных обязательств, неполной поставки товара, сроков выставления счетов на предварительную оплату за ТРУ) будут применятся штрафные санкции, которые будут согласованы Сторонами на стадии заключения Договора.

77. Контрагент Шарт бойынша (тұрақты мекеме немесе жалған ақпарат беру тәуекелінің пайда болуына қатысты) міндеттемелерді бұзғаны үшін Контрагент Банкке бұндай мін-деттемелерді бұзу нәтижесінде көтерген шығыстарды өтейді, бұл кезде өтейтін ең жоғарғы сома Шарт бойынша ТЖҚ-ның жалпы құнының 15% (он бес) пайызынан аспауы керек.

За нарушение Контрагентом обязательств (в части возникно-вения риска постоянного учреждения либо предоставлении не-достоверной информации) по Договору Контрагент возмещает Банку расходы, понесенные в результате такого нарушения обязательств, при этом максимальная сумма возмещения не должна превышать 15% (пятнадцать) от общей стоимости ТРУ по Договору.

78. Контрагент Банктің әрекеті немесе әрекетсіздігі нәти-жесінде ТЖҚ-ны көрсете алмаған жағдайда, Контрагентке қатысты айыппұл санкциялары, тұрақсыздық айыбы (өсімпұл) қолданылмайды. Бұл жағдайда ТЖҚ көрсету мерзімі Банктің кінәсінен кідірту кезеңіне сәйкес ұзартылады.

В случае невозможности оказания ТРУ Контрагентом вслед-ствие действий либо бездействий Банка, штрафные санкции, неустойка (пени) в отношении Контрагента не применяются. В данном случае сроки оказания ТРУ увеличиваются соразмерно периоду задержки по вине Банка.

79. Міндіттемелер бұзылған жағдайда, Шартты жасасқаннан кейін Контрагентті үлестес тұлға және Банкпен айрықша қатынастағы тұлға ретінде анықтаған жағдайда, Контрагент уәкілетті органдардың Банкке қатысты әкімшілік және өзге сипаттағы шараларды қолдануға байланысты Банк көтерген барлық шығыстарды даусыз өтеуге келіседі.

В случае нарушения обязательств, в случае выявления после заключения Договора Контрагента аффилированным лицом и лицом, связанным с Банком особыми отношениями, Контр-агент бесспорно соглашается возместить все расходы Банка, связанные с применением в отношении последнего мер адми-нистративного и иного характера уполномоченными органами.

80. Контрагенттің әрекеті немесе әрекетсіздігі салдарынан ТЖҚ төлеу мүмкін болмаған жағдайда, Банкке қатысты айыппұл санкциялары, тұрақсыздық айыбы (өсімпұл) қолда-нылмайды. Аталған жағдайда төлем мерзімі Контрагенттің кінәсінен кешіктірілген мерзімге сәйкес көбейтіледі.

В случае невозможности оплаты ТРУ вследствие действий либо бездействий Контрагента, штрафные санкции, неустойка (пени) в отношении Банка не применяются. В данном случае сроки оплаты увеличиваются соразмерно периоду задержки по вине Контрагента.

9. БЕЙРЕЗИДЕНТТЕРМЕН ЖАСАЛАТЫН ШАРТТАРҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР

9. УСЛОВИЯ ДЛЯ ДОГОВОРОВ С НЕРЕЗИДЕНТАМИ

81. Контрагент Банкке Контрагенттің Қазақстан Республика-сының аумағында тұрақты мекемесінің немесе филиалының болмауы туралы растаушы хатты ұсынуға міндеттенеді.

Контрагент обязуется предоставить Банку письмо-подтверж-дение об отсутствии у Контрагента на территории Республики Казахстан постоянного учреждения или филиала.

82. Шарттың қолданыс мерзімі ішінде тұрақты мекеме немесе филиал пайда болған жағдайда, Контрагент осы оқиға пайда болған сәттен бастап 2 (екі) жұмыс күні ішінде Банкке ресми хат арқылы хабарлауға міндеттенеді.

В случае возникновения постоянного учреждения или филиала в период действия Договора, Контрагент обязуется уведомить Банк официальным письмом в течение 2 (двух) рабочих с дней с момента наступления данного события.

83. Контрагент Банкке құрылтай құжаттарының нотариат-ты куәландырылған көшірмелерін немесе сауда тізілімінен (акционерлер тізілімі) үзінді көшірмелерін немесе заңды тұлға-бейрезиденттің құрылтайшылары (қатысушылары) мен мажоритарлы акционерлері көрсетілген, бейрезидент тіркел-ген мемлекеттің заңнамасында көзделген өзге осыған ұқсас құжатты, сәйкес жылы төлем жасау сәтіне дейін сәйкес жыл бойынша Қазақстан Республикасы заңнамасында белгіленген тәртіппен заңдастырылған (апостильденген) бейрезидент-тің резиденттілігін куәландыратын құжаттың түпнұсқасын ұсынуға міндетті, өзге жағдайда Банк Контрагент кірісінен Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес көз-делген мөлшерлеме бойынша төлем көзінен корпоративтік кіріс салығын ұстап қалуға құқылы.

Контрагент обязан предоставить Банку нотариально засви-детельствованные копии учредительных документов либо выписку из торгового реестра (реестра акционеров) или иной аналогичный документ, предусмотренный законодательством государства, в котором зарегистрирован нерезидент, с указа-нием учредителей (участников) и мажоритарных акционеров юридического лица-нерезидента, оригинал документа, под-тверждающего резидентство нерезидента, легализованный (апостилированный) в порядке, определенном законода-тельством Республики Казахстан за соответствующий год до момента оплаты в соответствующем году, в ином случае Банк оставляет за собой право удержать из дохода Контрагента корпоративный подоходный налог у источника выплаты по ставке, предусмотренной в соответствии с налоговым законо-дательством Республики Казахстан.

84. Қызмет көрсетуді/жұмыстарды Қазақстан Республикасы-ның аумағында орындаған жағдайда, Банкке Банк аумағында көрсетілген, орындалған жұмыстардың хаттамасын (бұдан кейін – Хаттама), сондай-ақ келу/қайту бойынша растаушы құжаттардың (әуе билеттерінің, ұшаққа отыру талондарының, іссапар куәліктерінің) көшірмелерін ұсыну.

В случае оказания услуг/выполнения работ на территории Ре-спублики Казахстан предоставлять Банку Протокол оказанных выполнения работ на территории Банка (далее – Протокол), а так же копии подтверждающих документов по прибытию/убытию (авиабилетов, посадочных талонов, командировочных удостоверений).

10. МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ ЖӘНЕ ТӘУЕКЕЛДЕР 10. ПРАВО СОБСТВЕННОСТИ И РИСКИ85. Тауарлардың/ жабдықтардың/ материалдардың кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүліну/зақымдану тәуекелі тауар-лар/жабдықтар/материалдар Шартқа сәйкес жеткізу орнына түскеннен кейін және Банк сәйкес Қабылдау-өткізу актісіне қол қойғаннан кейін Контрагенттен Банкке өтеді.

Риск случайной гибели или случайного повреждения/порчи товаров/оборудования/материалов переходит от Контрагента Банку после поступления товара/оборудования/ материалов на место поставки, согласно Договору и подписания Банком соответствующего Акта приема-передачи.

86. тауарға/жабдыққа/материалдарға меншік құқығы Тауар-ды/жабдықты/материалдарды қабылдау-өткізу актісіне қол қойғаннан кейін Контрагенттен Банкке өтеді.

Право собственности на товар/оборудование/материалы пере-ходит от Контрагента Банку после подписания Акта приема-пе-редачи товара/оборудования/материала.

87. Банк сәйкес Орындалған жұмыстар (Көрсетілген қызмет-тер) актісіне/Банкке қабылдау-өткізу актісіне қол қойғанға дейін Шарт бойынша ТЖҚ нәтижесінде (барысында) әрбір/кез келген тауардың/жабдықтың/материалдың (тұтас және бөлігінің)/БҚ/ЛБҚ жоғалту (жойылу) және/немесе бүліну тәу-екелін Контрагент көтереді.

Риск утраты (гибели) и/или повреждения каждого/любого товара/оборудования/материала (как в целом, так и в части)/ПО/ЛПО в результате (в ходе) ТРУ по Договору до подписания Банком соответствующего Акта выполненных работ (оказан-ных Услуг)/Акта приема-передачи Банку несет Контрагент.

11. ФОРС-МАЖОР 11. ФОРС-МАЖОР88. Егер осы Шартты жасасқаннан кейін пайда болған ҚР заңнамасында белгіленген дүлей күшті жағдайлардың салдарынан Тараптар осы Шарт бойынша міндеттемелерін орындамаса және/немесе тиісті дәрежеде орындамаса және мұндай жағдайлар Тараптардың еркінен тыс және кез келген Тараптың осы Шарт бойынша өз міндеттемелерін орындауға мүмкіндігі болмаса, онда Тараптар жауапкершіліктен босаты-лады. Мұндай дүлей күшті жағдайларға табиғат апаттары, әскери қимылдар, Тараптардың біріне осы Шарттың талапта-рын орындауға кедергі келтіретін немесе тыйым салатын мем-лекет билігінің және басқару органдарының актілері жатады.

Стороны освобождаются от ответственности за частичное или полное неисполнение обязательств по Договору, если оно явилось следствием обстоятельств непреодолимой силы, определяемых законодательством РК, возникших после за-ключения Договора при условии, что эти обстоятельства не зависели от воли Сторон и сделали невозможным исполнение любой из Сторон своих обязательств по Договору. К таким обстоятельствам относятся стихийные бедствия, военные действия, акты органов государственной власти и управления, препятствующие или запрещающие исполнение для одной из Сторон условий Договора.

89. Дүлей күшті жағдайлардың әсеріне ұшыраған тарап 7 (жеті) күн ішінде көрсетілген жағдайлардың және ке-дергілердің іс-әрекетінің пайда болуы, түрі және ықтимал ұзақтығы туралы екінші тарапқа жазбаша хабарлауға міндетті.

Сторона, подвергшаяся действию обстоятельств непрео-долимой силы, обязана в течение 7 (семи) дней письменно уведомить другую сторону о возникновении, виде и возмож-ной продолжительности действий указанных обстоятельств и препятствий.

90. Барлық ескертулер мен хабарламалар жазбаша түрде жасалуы қажет және олар жеке қолма-қол немесе хабар-лама-хатпен жеткізілген жағдайда ғана тиісті түрде қабыл-данған болып есептеледі.

Все уведомления и другие сообщения должны быть составлены в письменном виде и считаются должным образом принятыми, если они будут доставлены лично или письмом с уведомле-нием.

91. Жоғарыда көрсетілген талаптарға сәйкес, жеке қолма-қол немесе хабарлама хатпен жеткізілген кез келген ескерту не-месе өзге хабарлама оны мекенжай иесіне жеткізген күннен бастап бірінші жұмыс күні барлық жағдайларда тиісті түрде тапсырылған, жіберілген, алынған немесе жеткізілген (жет-кізу туралы түбіртектің, шабарманның қолхатының болуын ескере отырып) болып есептеледі.

Любое уведомление или иное сообщение, доставленное нарочно или письмом с уведомлением в соответствии с тре-бованиями, изложенными выше, считается должным образом переданными, отправленным, полученным или доставленным во всех случаях в первый рабочий день со дня его доставки адресату (с учетом наличия квитанции о доставке, расписки посыльного).

92. Тараптар осы арқылы факс немесе электронды пошта арқылы жіберілген хабарларды тараптар түпнұсқалы және шынайы хабарлар ретінде қабылдайды және адресаттар мұндай хабарларды жіберген күні алған деп есептейтінін белгілейді. Осы байланыс құралын пайдалануға байланысты барлық тәуекелді хабар жөнелткен Тарап көтереді. Факс немесе электронды пошта арқылы жөнелткен хабарлардың түпнұсқасы оны факс немесе электронды пошта арқылы жөнелткеннен кейін 5 (бес) күнтізбелік күн ішінде адресатқа жіберілуі тиіс.

Настоящим Стороны устанавливают, что сообщения, на-правленные по факсу или электронной почте принимаются Сторонами как подлинные и действительные и считаются полученными адресатами на дату отправки такого сообщения. Весь риск, связанный с использованием данного средства связи лежит на Стороне, направившей сообщение. Оригинал сообщения, отправленного по факсу или электронной почте, должен быть направлен адресату в течение 5 (пяти) календар-ных дней после его отправки по факсу или электронной почте.

93. Егер форс-мажор жағдайлары 30 (отыз) күннен аса уақытқа созылса, тараптар шартты бұзу туралы мәселені қарастырады, бұл кезде тараптар шарттың бұзылуы болжа-натын күннен 5 (бес) күн бұрын барлық өзара есеп айырысу-ларды жүргізеді.

В случае, если форс-мажорные обстоятельства длятся более 30 (тридцати) дней, Стороны рассмотрят вопрос о расторжении Договора, при этом Сторонами будут произведены все взаимо-расчеты за 5 (пять) дней до предлагаемой даты расторжения Договора.

12. ДАУЛЫ МӘСЕЛЕЛЕРДІ ҚАРАСТЫРУ ТӘРТІБІ 12. ПОРЯДОК РАССМОТРЕНИЯ СПОРОВ94. Шарт бойынша және оған байланысты барлық шағымдарды, даулы мәселелерді, келіспеушіліктерды тараптар келіссөз жүр-гізу барысында шешеді. Тараптар келісімге келмеген жағдайда, даулы мәселе Қазақстан Республикасы банктерінің қауымдас-тығы жанындағы аралық сотқа қарастыруға тапсырылады.

Все претензии, споры, разногласия по Договору и в связи с ним Стороны решают в процессе переговоров. В случае не дости-жения Сторонами согласия спор передается на рассмотрение в Третейский суд при Ассоциации банков Республики Казахстан.

95. Шарт бойынша және оған байланысты қолданылатын құқық ретінде Қазақстан Республикасының материалдық және процессуалдық құқығы болып табылады.

Применимым правом по Договору и в связи с ним является материальное и процессуальное право Республики Казахстан.

13. ӨЗГЕ ТАЛАПТАР 13. ПРОЧИЕ УСЛОВИЯ96. Шарт бойынша құқықтар мен міндеттер екінші тараптың жазбаша келісімінсіз үшінші тұлғаларға берілмейді.

Права и обязанности по Договору не могут быть переданы третьим лицам без письменного согласия другой Стороны.

97. Осы Үлгі талаптар қазақ және орыс тілдерінде, заңдық күші тең екі түпнұсқа данада жасалған.

Настоящие Примерные условия составлены в двух подлинных экземплярах на казахском и в русском языках, имеющих оди-наковую юридическую силу.

98. Осы Үлгі талаптар және Шарт Шартқа қол қойған күннен бастап күшіне енеді және Контрагент осы Үлгі талаптар және Шарт бойынша өз міндеттемелерін толық орындап болғанға дейін іс әрекет етеді. Контрагент осы Үлгі талаптарды және Шарттың талаптары мен оларды орындамау салдары тура-лы оған белгілі екенін растайды. Шартты жасасқанға дейін Контрагент Үлгі талаптармен танысқанын растайды.

Настоящие Примерные условия и Договор вступают в силу со дня подписания Договора и действуют до полного выполнения Контрагентом своих обязательств по настоящим Примерным условиям и Договору. Контрагент подтверждает, что все ус-ловия и последствия не выполнения настоящих Примерных условий и условий Договора ему известны. Подтверждает, что до заключения Договора Контрагент был ознакомлен с Примерными условиями.

99. Тараптардың орналасқан жерін және банктік деректе-мелерін өзгерту жағдайларын және осы Үлгі талаптарға жасалған өзгерістерді есептемегенде, осы Шартқа жасалатын барлық өзгерістер мен толықтыруларды тараптар келісімге алады және Шартқа жасалатын қосымша келісім түрінде ресімделеді және олар жазбаша түрде ресімделіп, Тарап-тардың уәкілетті өкілдері қол қойған кезде ғана жарамды болады.

Все изменения и дополнения к Договору, за исключением случаев изменения местонахождения и банковских реквизи-тов Сторон и изменений к настоящим Примерным условиям, согласовываются сторонами и оформляются в виде дополни-тельного соглашения к Договору и имеют силу только в том случае, если они оформлены в письменном виде и подписаны уполномоченными представителями Сторон.

100. Тараптар шартты орындау барысында болжанатын өзгерістер туралы және тараптардың шарттың талаптарын орындауына тікелей әсер ететін қосымша ашылатын жағдай-лар туралы жазбаша түрде бір-біріне ұдайы хабарлап тұруға міндеттенеді.

Стороны обязуются регулярно извещать друг друга в письмен-ном виде о предполагаемых изменениях в ходе исполнения Договора и информировать о дополнительно открывающихся обстоятельствах, непосредственно влияющих на исполнение Сторонами условий Договора.

101. Тараптар заңды мекенжайларының және банктік дерек-темелерінің өзгеруі туралы өзгерістер енгізілген сәттен бастап 5 (бес) жұмыс күні ішінде бір-біріне хабарлауға міндеттенеді. Тараптар Шарт бойынша жасайтын кез келген хабарламалар Шартта көрсетілген сәйкес мекенжай бойынша немесе Тарап-тар жазбаша көрсеткен кез келген басқа мекенжай бойынша электронды пошта, факсимильді байланыс, курьер арқылы немесе әуе поштасы арқылы жеткізілуге тиісті.

Стороны обязуются уведомлять друг друга об изменениях юридических адресов и банковских реквизитов в течение 5 (пяти) рабочих дней с момента изменения. Любые уведомле-ния, производимые Сторонами по Договору, должны осущест-вляться посредствам электронной почты, факсимильной связи, доставляться курьером или авиапочтой по соответствующему адресу, указанному в Договоре, или по любому другому адре-су, письменно указанному Стороной.

102. Шарттың бір тарапы қайта құрылған/ таратылған жағдайда, қайта құрылған/таратылған тарап осындай шешім қабылданатын күннен 10 (он) жұмыс күні бұрын екінші Тарап-қа хабарлауға міндетті.

В случае реорганизации/ликвидации одной из Сторон Догово-ра, реорганизованная/ликвидированная Сторона обязана за 10 (десять) рабочих дней до принятия такого решения уведомить другую Сторону.

103. Шарт қолданыста болатын кезеңде тараптар жасалатын Шарт аясынан тыс бір тараптың қызметкерлерін басқа Тарап тартуға байланысты қандай да бір әрекеттер жасамауға (қы-змет көрсету, жұмыстарды атқару, еңбек шартты жасау үшін) міндеттенеді. Бұл кезде бір тараптың қызметкерлерін басқа тарапты тартуға бағытталған тараптардың қандай да бір ша-ралары анықталған жағдайда, Банк осы туралы басқа тарапқа шарттың бұзылуы болжанған күннен 10 (он) күн бұрын алдын ала хабарлап, шартты біржақты тәртіппен бұзуға құқылы. Контрагент осы талаптарды бұзған жағдайда, Контрагент Банкке ҚР Ұлттық Банкінің бағамы бойынша теңгемен бала-масында 10 000 (он мың) АҚШ доллары мөлшерінде айыппұл төлеуге міндеттенеді.

В период действия Договора, Стороны обязуются не осущест-влять каких-либо попыток по привлечению сотрудников одной Стороны вне рамок заключаемого Договора (для оказания услуг, выполнения работ, заключения трудового договора и.т.д.), другой Стороной. При этом, в случае выявления ка-ких-либо мероприятий Сторон, направленных на привлечение сотрудников одной Стороны, другой Стороной, Банк вправе расторгнуть Договор в одностороннем порядке, предвари-тельно уведомив об этом другую Сторону за 10 (десять) дней до предполагаемой даты расторжения Договора. В случае нарушения Контрагентом данного условия, Контрагент обязу-ется уплатить Банку штраф в размере 10 000 (десять тысяч) долларов США в эквиваленте в тенге по курсу Нацбанка РК.

104. Шартты бұзу болжанған күннен 10 (он) күнтізбелік күн бұрын жазбаша хабарлама жібере отырып, Банктің бастама-сымен Шарт мерзімінен бұрын бұзылуы мүмкін. Бұл кезде та-раптар Шартты бұзатын күннен 3 (үш) күнтізбелік күн бұрын өзара есеп айырысу жүргізуге міндеттенеді.

Договор может быть расторгнут досрочно по инициативе Банка, путем направления письменного уведомления за 10 (десять) календарных дней до предполагаемой даты расторже-ния. При этом Стороны обязуются произвести взаиморасчеты за 3 (три) календарных дня до расторжения Договора.

105. Өзара есеп айырысуды салыстырып тексеру актісіне қол қоя отырып, Тараптар арасында өзара есеп айырысу жүргіз-геннен кейін ғана Шартты бұзуға болады.

Расторжение Договора возможно только после проведения взаиморасчетов между Сторонами путем подписания Акта сверки взаиморасчетов.

14. АҚПАРАТ АЛМАСУ ТӘРТІБІ 14. ПОРЯДОК ОБМЕНА ИНФОРМАЦИЕЙ106. Егер осы бапқа сәйкес жөнелтілетін барлық хабарлама-лар алатын күні қолма-қол немесе курьерлік қызмет арқылы берілсе немесе егер берілетін күні – факс/электрондық пошта арқылы жіберілсе, алынған болып есептеледі.

Все уведомления, направляемые согласно настоящей статье, считаются полученными, если они вручаются лично или через курьерскую службу - на дату получения; или если направляют-ся по факсу/электронной почте - на дату передачи.

107. Тараптар факс немесе электронды пошта арқылы жібер-ген хабарларды тараптар түпнұсқалы және шынайы хабарлар ретінде қабылдайды және мұндай хабарларды жіберген күні адресаттар алған деп есептейді деп белгілейді. Осы байланыс құралын пайдалануға байланысты барлық тәуекелді хабар жөнелткен Тарап көтереді. Факс немесе электронды пошта арқылы жөнелткен хабарлардың түпнұсқасы оны факс немесе электронды пошта арқылы жөнелткеннен кейін 5 (бес) күнтіз-белік күн ішінде адресатқа жіберілуі тиіс.

Стороны устанавливают, что сообщения, направленные по факсу или электронной почте принимаются Сторонами как подлинные и действительные и считаются полученными адресатами на дату отправки такого сообщения. Весь риск, связанный с использованием данного средства связи лежит на Стороне, направившей сообщение. Оригинал сообщения, отправленного по факсу или электронной почте, должен быть направлен адресату в течение 5 (пяти) календарных дней по-сле его отправки по факсу или электронной почте.

108. Тараптар өз мекенжайын, факс немесе телефон нөмірін немесе қандай да деректемелерін өзгерткен жағдайда, бұл туралы бұндай өзгертулер жасалған сәттен бастап 5 (бес) жұмыс күні ішінде бір-біріне хабарлауы тиіс.

В случае изменения Сторонами своего адреса, номера факса или телефона или каких-либо иных реквизитов, они должны уведомить об этом друг друга в течение 5 (пяти) рабочих дней с момента таких изменений.

15. АДАЛДЫҚ ТУРАЛЫ КЕЛІСІМ 15. СОГЛАШЕНИЕ О ЧЕСТНОСТИ109. Бір Тараптың қызметкерлері, лауазымдық тұлғалары тарапынан екінші тараптың осы шартты жасасу үшін шешім қабылдауға әсер ететін қызметкерлеріне, лауазымдық тұлғаларына қатысты, атап айтқанда: ақша, бағалы заттар, қонақасы, материалдық бағалы заттар беру, төленуі тиісті, бірақ тегін көрсетілген қызметтер, сондай-ақ құрылыс, жөн-деу жұмыстарын жүзеге асыруға құқық беретін жеңілдіктер; санаторлық немесе туристік жолдамалар, жолаушы билеттер беру; несиелерді немесе кредиттерді жеңілдікпен алу және т.б. сияқты қандай болмасын іс-әрекеттер және/немесе ком-мерциялық тұрғыдан пара беру жағдайы осы Шартқа қол қою барысында жасалмағанына тараптар кепілдік береді.

Стороны гарантируют, что подписание Договора не сопрово-ждалось какими либо действиями и/или предметами коммер-ческого подкупа со стороны работников, должностных лиц одной Стороны к работникам, должностным лицам, влияющим на принятие решения по заключению Договора другой Сто-роны, а именно: передача денег, ценных бумаг, угощений, материальных ценностей, оказываемые безвозмездно, но под-лежащие оплате услуги, а также льготы, дающие право на осу-ществление строительных, ремонтных работ; предоставление санаторных или туристических путевок, проездных билетов; предоставление на льготных условиях ссуд или кредитов и т.п.

110. Егер Шарттың қолданыс мерзімі ішінде Шартта көзделген кепілдіктің бұзылғаны анықталса, Банк Шартта көзделген мерзімде Контрагентке жазбаша хабарлай отырып, Шартты біржақты тәртіппен бұзуға құқылы. Бұл кезде тараптар осы Шартты бұзатын күннен 3 (үш) күн бұрын өзара есеп айыры-суға міндеттенеді.

В случае, если в течение срока действия Договора, будет выявлено нарушение гарантий, предусмотренных Договором, Банк вправе в одностороннем порядке расторгнуть Договор, письменно уведомив об этом Контрагента в срок, предусмо-тренный Договором. При этом Стороны обязуются произвести взаиморасчеты за 3 (три) дня до расторжения Договора.

16. КОНФИДЕНЦИАЛДЫЛЫҚ 16. КОНФИДЕНЦИАЛЬНОСТЬ111. Тараптың Шарттың мазмұнына байланысты ақпаратты үшінші тұлғаларға тапсыруға құқығы жоқ. Бұндай ақпаратты ұсыну тек Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңна-масына сәйкес уәкілетті мемлекеттік органдардың сұраулары-ның негізінде ғана жүзеге асырылады.

Сторона не вправе передавать информацию, связанную с со-держанием Договора третьим лицам. Предоставление подоб-ной информации осуществляется только на основании запро-сов уполномоченных государственных органов в соответствии с действующим законодательством Республики Казахстан.

112. Тараптар Шарттың мазмұнына байланысты ақпаратты үшінші тұлғаларға жарияламауға міндеттенеді. Бұндай ақпа-ратты ұсыну тек Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес уәкілетті мемлекеттік органдардың сұра-уларының негізінде ғана жүзеге асырылады.

Стороны обязуются не разглашать информацию, связанную с содержанием Договора третьим лицам. Предоставление подобной информации осуществляется только на основании запросов уполномоченных государственных органов в со-ответствии с действующим законодательством Республики Казахстан.

113. Банктің Контрагентке берген Банктің қызметіне қатысты, ТҚЖ ұсыну барысында Контрагентке белгілі болған барлық алғашқы деректер немесе кез келген мағлұматтар тек Банктің меншігі және конфиденциалды мәліметтер болып табылады.

Все предоставленные Банком Контрагенту исходные данные или любые сведения, относящиеся к деятельности Банка, ставшие известными Контрагенту в ходе предоставления ТРУ, являются исключительной собственностью Банка и являются конфиденциальными сведениями.

114. Үшінші тұлғалардың конфиденциалды мәліметтерді рұқсатсыз алуға әрекет жасағаны анықталған жағдайда, хабардар болған Тарап бұл туралы екінші Тарапқа тез арада хабарлайды.

В случае обнаружения попыток несанкционированного полу-чения конфиденциальных сведений третьими лицами, сторона, которой стало известно о данном факте, незамедлительно информирует об этом другую сторону.

115. Осы тараудың талаптарын бұзған жағдайда, кінәлі Тарап екінші Тарапқа келтірілген залалды толық көлемде қайтара-ды, сондай-ақ жәбірленуші Тарапқа сәйкес талапты берген/жіберген күннен бастап 5 (бес) жұмыс күні ішінде Шарттың жалпы құнының 25% (жиырма бес пайыз) мөлшерінде айып-пұл төлейді.

В случае нарушения условий настоящей главы виновная Сто-рона возмещает в полном объеме причиненный ущерб другой Стороне, а также уплачивает штраф в размере 25% (двадцать пять процентов) от общей стоимости Договора в течение 5 (пяти) рабочих дней со дня выставления/направления соот-ветствующего требования пострадавшей Стороны.

116. Тараптар екінші Тараптан алған қаржы, коммерциялық және өзге ақпараттың қатаң конфиденциалдығын сақтауға; жасалған операциялар бойынша коммерциялық, банктік және заңмен қорғалатын өзге құпияны сақтауға міндеттенеді. Бұндай ақпаратты үшінші тұлғаларға тапсыру, басып шығару және жариялау тек екінші Тараптың жазбаша келісімімен, сондай-ақ осы Үлгі талаптарда, Шартта және Қолданыстағы заңнамада көзделген жағдайларда ғана рұқсат етіледі.

Стороны обязуются сохранять строгую конфиденциальность финансовой, коммерческой и прочей информации, получен-ной от другой Стороны; хранить коммерческую, банковскую и иную охраняемую законом тайну по совершаемым операциям. Передача такой информации третьим лицам, опубликование и разглашение возможны только с письменного согласия другой Стороны, а также в случаях, предусмотренных настоящими Примерными условиями, Договором и Действующим законо-дательством.

17. ҚОРЫТЫНДЫ ҚАҒИДАЛАР 17. ЗАКЛЮЧИТЕЛЬНЫЕ ПОЛОЖЕНИЯ117. Үлгі талаптарды орындаған кезде тараптар оның қағи-даларымен және өзге келісімдермен қатар, қолданыстағы заңнаманы басшылыққа алады.

Наряду с положениями Примерных условий и иных догово-ренностей, при их исполнении, Стороны руководствуются Действующим законодательством.

118. Үлгі талаптар мен Шарт Тараптар арасында қол жеткізіл-ген келісімнің толық мәтіні болып табылады.

Примерные условия и Договор представляют собой полный текст соглашения, достигнутого между Сторонами.

119. Тараптардың уәкілетті өкілдері қол қойған Шарттың бар-лық Қосымшалары оның ажырамас бөлігі болып табылады.

Все Приложения к Договору, подписанные уполномоченными представителями Сторон, являются его неотъемлемой частью.

120. Шартқа жасалатын өзгерістер/толықтырулар Тараптар-дың келісімі бойынша қосымша келісімге қол қою арқылы енгізіледі.

Изменения/дополнения в Договор вносятся по соглашению Сторон путем подписания дополнительного соглашения.

121. Осы Үлгі талаптарға енгізілетін өзгерістер/толықты-рулар Банктің уәкілетті органының сәйкес шешімі негізінде енгізіледі. Бұл кезде Контрагент осы Үлгі талаптың 26-тар-мағына сәйкес Банк тарапынан хабарланады.

Изменения/дополнения в настоящие Примерные условия вносятся на основании соответствующего решения уполно-моченного органа Банка. При этом, Контрагент уведомляется Банком в соответствии с п.26 настоящих Примерных условий.

122. Енгізілетін өзгерістер/толықтырулар қолданыстағы заңнаманың талаптарына қайшы келмейді және оның кері күші жоқ (яғни жасалған Шарт(-тар) бойынша Банк және Контрагент арасында бұрын пайда болған құқықтық қатынас-тарға әсер етпейді).

Вносимые изменения/дополнения не могут противоречить требованиям Действующего законодательства и не могут иметь обратной силы (то есть не распространяются на ранее возникшие правоотношения Банка и Контрагента по уже за-ключенному(ым) Договору(ам)).

123. Банктің ресми интернет-ресурсы: www.bcc.kz. Официальный Интернет-ресурс Банка: www.bcc.kz.

(Соңы. Басы 5-бетте)

7№60 (3185) 13 тамыз 2019zangazet@mail.ru

Алматы қаласы Тел.: 8(727) 292-29-27, 292-40-89, факс: 8 (727) 292-29-92

E-mail: zanreklama@mail.ru

Нұр-Сұлтан қаласы Абай көшесі, 78, 105-кеңсе.Тел.: 8 (7172) 52-02-11

ЖАРНАМА БӨЛІМІ:

«ЮрСлужба» ЖШС, Көкшетау қ., М.Горь-кий көшесі, 37, 107-бөлме. Тел.: 8 (7162) 25-77-17.

«Версия-Пресс» ЖШС, Павлодар қ., Естай көшесі 40. Тел.: 8 (7182) 32-47-67, 32-49-04

«Айди» ЖШС, Қарағанды қ., Жамбыл кө-шесі, 11. Тел.: 8 (7112) 42-00-71.

Қалиасқаров Нұрлан Нұрғисынұлы ЖК, Петропавл қ., К.Сүтішов көшесі, 58, 30-бөлме, 3-қабат.Тел.: 8 (7152) 46-02-57, ұялы тел.: 8 (777) 572-29-91, 8 (701) 315-54-59.

ЖАРНАМА ҚАБЫЛДАЙТЫН ОРЫНДАР:

Михеева Ольга Станиславовна ЖК, Қос-танай қ., Гоголь көшесі, 110, ВП 67 (Чехов- Гоголь көш. қиылысы), Тел.: 8-714-2-50-97-07, ұялы тел.: 8-7758847211, 8-7053506918.

«Озат-1» ЖШС, Ақтөбе қ., Алтынсарин көшесі 31. Тел.: 8 (7132) 40-41-05, ұялы тел.: 87774348344 және Ақтау қаласы.

ИП «SAPA KZ» Атырау қаласы, ұялы тел.: 87781063779, e-maіl:zan-at@maіl.ru.

Ершова Людмила ЖК, Шымкент қ., Жел-тоқсан көшесі, 20 б.

«Назар-1 фирмасы» ЖШС («РУТА» ЖА), директоры Кривилова Татьяна Ивановна. Шымкент қ., Г.Иляев көшесі, 47 (Шаймер-денов к. бұрышы) RBK банктің жанында, Тел.: 8 (7252) 53-40-48. WhatsApp : +7-705-705-31-31. E-maіl: nazar.reklama@gmaіl.com

«Юридическая фирма «Консультант» ЖШС Орал қ., Л.Толстой көшесі, 28. Тел.: 8 (7112) 50-88-05.

«Реклама» ЖШС, Орал қ., Достық-Дружба даңғылы, 182. Тел.: 8 (7112) 50-47-34.

ИП «Сагидоллина Б.», 1 Теміржол вокза-лы, Р.Зорге көшесі 8, «Лина» шаштаразы. ardawka_94@maіl.ru, Тел: 87058762218.

«Компания Жете» ЖШС, Талдықорған қ., ш/а, Молодежный 3-үй, 1-п. Тел.: 8(7282) 24-29-66, 87058147221.

ЖК Гавриленко И.И., Қостанай қ.,пр. әл-Фараби 119-үй, 407-А бөлме. Тел/факс: 8 (7142) 53-63-21.

«Жас Отау» ЖК Қыдырбаева Н.Н. Қызыл-орда қ., Әйтеке би көшесі, 27. Тел.: 26-45-89, ұялы тел: 8 (777)402-28-28; 8 (700) 332-24-78

ЖК Тажибаева, Тараз қаласы, Қойкел-ді көшесі 158 а, ХҚО аумағы. Ұялы тел.: 87017268772, 87054422939.

ИП Новоселова, Петропавл қаласы, Қа-зақстан Конституциясы көшесі, 28-үй, 1-қа-бат. Тел.: (87152) 46-74-77.

«Версаль Бизнес», Атырау қаласы, Сырым Датов көшесі, 35-үй, «Сырым Тобе» БО, 102-бөлме. Тел.: 32-14-29, 30-65-24, ұялы тел.: 8701 920 45 38.

ЖК «Выдай», Өскемен қаласы, 60. Тел.: 8(7232) 578414, ұялы тел.: 87772256506.

ЖК «KAIROS», Алматы қ., Жібек жолы көшесі, 55, Алма сауда орталығы, 4-қабат, 419в-бөлім, 426-нүкте. Тел.: 2714939, ұялы тел.: 8707-705-9222 Emaіl:kaldybayeva@maіl.ru.

ӘРТҮРЛІ

БАНКРОТТЫҚ8. Алматы қаласы мамандандырылған ауданаралық экономикалық

сотының (МАЭС), мекенжайы: ҚР, Алматы қ., Байзақов к., 273Б, 2019 жыл 30-шілдедегі ұйғарымымен «Alatau Service Technologies» ЖШС ұйымына, БСН 071040022471, банкроттық туралы іс қозғалды.

2. Төлеби ауданы әкімдігі «Төлеби аудандық сәулет және қала құрылысы бөлімі» мемлекеттік мекемесін «Төлеби аудандық құрылыс бөлімі» мемлекеттік мекемесіне біріктіру жолымен «Төлеби ауданы-ның құрылыс, сәулет және қала құрылысы бөлімі» мемлекеттік меке-месі болып қайта ұйымдастырылады.

Барлық арыз-шағымдар хабарландыру шыққан күннен бастап екі ай

ЕЛДЕН-ЖЕРДЕН

7. 2019 жылғы 6-тамыздағы № 58 «Заң газетінде» жарияланған «Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің денсаулықты сақтау басқармасы» КММ «Фтизиопуль-манология облыс орталығы» ШЖҚ КМК бас дәрігері бос лауазымына конкурс жариялау туралы «Солтүстік Қа-зақстан облысы әкімдігінің денсаулықты сақтау басқар-масы» КММ хабарламасына өзгерістерді енгізу туралы

Білімге қойылатын біліктілік талаптары және еңбек өтілі туралы абзацы келесі редакцияда жариялансын:

медицина саласында жоғары білімінің (санитари-ялық-эпидемиологиялық қызмет ұйымы үшін – бейін бойынша);

экономика/қаржы және кредит/құқық/бизнес әкімшілендіру саласында екінші жоғары білімінің немесе «Қоғамдық денсаулық сақтау», «Денсаулық сақтау ме-

неджменті», «Менеджмент» немесе «Медицина» (2011 жылға дейін ғылыми-педагогикалық магистратурада оқуын аяқтаған адамдар үшін), «Бизнес әкімшілендіру», «Іскерлік әкімшілендіру», «Экономика», «Қаржы және кредит» мамандықтары бойынша магистр дәрежесінің болуы;

денсаулық сақтау саласында басшылық лауа-зымдарда кемінде 3 жыл еңбек өтілінің болуы;

не экономика/қаржы және кредит/құқық/бизнес әкімшілендіру саласында жоғары білімінің және «Қоғам-дық денсаулық сақтау» немесе «Денсаулық сақтау менеджменті» мамандықтары бойынша магистр дәре-жесінің болуы;

денсаулық сақтау саласында басшылық лауа-зымдарда кемінде 3 жыл еңбек өтілінің болуы;

9. Ақсу ауданы әкімдігінің 2019 жылғы 30-шілдесіндегі № 317 қау-лысы негізінде «Ақсу ауданының ауыл шаруашылығы бөлімі» мемле-кеттік мекемесі, «Ақсу ауданының ветеринария бөлімі» мемлекеттік мекемесін қосу жолымен «Ақсу ауданының ауыл шаруашылығы және ветеринария бөлімі» мемлекеттік мекемесі болып қайта құрылуына байланысты талап-шағымдарды осы хабарландыру жарияланған күн-нен бастап 15 күннің ішінде 040100, Ақсу ауданы, Жансүгіров ауылы, Желтоқсан көшесі, № 5, тел.: 8 (72832) 21159, мекенжайы бойынша қабылдайды.

10. «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ 2019 жылғы 1-тамызда Нұр-Сұлтан қ., Иманов көшесі, 11 мекенжайында 2019 жылдың 6 айларына қаржы есептемесіне шолу қызметін сатып алу бойынша өткізілген тендер қорытындысының өткізілмегендігін жариялайды.

Қосымша ақпарат пен анықтаманы 8 (7172) 55-99-79 телефоны бойынша алуға болады.

11. «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ 2019 жылғы 8-тамызда Нұр-Сұлтан қ., Иманов көшесі, 11 мекенжайында несиелік мамандары мен қаржы институттары-әріптестерінің кәсібін жүргізудің салалық ерекшеліктеріне оқытуды өткізу (ЕДБ, ЛК, МҚҰ) бойынша қыз-метін сатып алу бойынша өткізілген тендер қорытындысының өткізілмегендігін жариялайды.

Қосымша ақпарат пен анықтаманы 8 (7172) 55-99-79 телефоны бойынша алуға болады.

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің Төрағасы Қазақстан Республикасы сот жүйесінің ардагері

Зейнолла Мұхамединұлы МАҚАШЕВТЫҢқайтыс болуына байланысты туған-туысқандары мен жақындары-на қайғысына ортақтасып, көңіл айтады.

Құрметті оқырман!«Заң газеті» және «Юридическая газета», «Заң», «Фемида» басылым дарына жазылу жалғасып жатқанын естеріңізге салғымыз келеді.

Төл басылым да рыңыздан қол үзіп

қалмаңыздар!

жеке тұлғалар үшін – 65921заңды тұлғалар үшін – 15921

жеке тұлғалар үшін – 65928заңды тұлғалар үшін – 15928

«Заң газеті»

«Заң» журналы – 75849

«Фемида» – 75858

«Юридическая газета»

Жазылу индекстері:

zanreklama@maіl.ru

Біздің басылымдарға«Қазпошта» АҚ бө лім ше лері, «Қазпресс» ЖШС дүң гір шек тері және Алматы қаласын дағы «Дауыс» жүйесі ар қы лы жазы лу ла ры ңызға болады.

Баспасөз — 2020

ішінде ҚР, Түркістан облысы, Төлеби ауданы, Ленгір қаласы, Әйтеке би көшесі, №28 мекенжайы бойынша қабылданатындығы хабарлана-ды. Тел.: 8-(72547) 6-10-47.

3. Төлеби ауданы әкімдігі «Төлеби аудандық ауылшаруашылығы және жер қатынастары бөлімі» мемлекеттік мекемесі бөлу жолымен қайта ұйымдастырылып, «Төлеби аудандық ауылшаруашылығы бөлімі» мемлекеттік мекемесі және «Төлеби аудандық жер қатынаста-ры бөлімі» мемлекеттік мекемесі болып қайта құрылуына байланысты барлық арыз-шағымдар хабарландыру шыққан күннен бастап екі ай

ішінде ҚР, Түркістан облысы, Төлеби ауданы, Ленгер қаласы, Әйтеке би көшесі, №28 мекенжайы бойынша қабылданатынын хабарлайды. Тел.: 8 (72547) 6-11-65.

6. Ақтөбе облысы МАЭС-ның 31.07.2019 ж. ұйғарымымен Казтепло-энергомонтаж» ЖС-не, БСН 950640001879, оңалту рәсімі қолданылға-ны туралы азаматтық іс қозғалды.

Әжібай би Болпышұлы қазіргі Ақтөбе, Атырау облыстарының аумағындағы Жем, Сағыз, Ойыл өзендері бойын қалмақтардан босату ұрыстарына қатысқан. 1749 жылы жұттан малды аман сақтап қалу үшін елін Жайықтың оң жақ бетіне көшіруге Ресей әкім-дерінен рұқсат алған.

Әжібай би Ресейдің қол астына өтуге қарсы бол-ды, атамекенін сақтап қалуға ұмтылды. Содан болар, Тевкелев, Левшин жазбаларында Әжібай би есімі жиі аталады. Оны ел арасында әулие ретінде де қастер-лейді. Бейіті Жем өзенінің аяғындағы Бақашы көлінің маңында (Құлсары). Сәңкібай батырдың замандасы. Тама Есет батырдың қызы Ботагөз батыр осы Әжібай бидің келіні.

Құрал Тоқмырзаұлының «Әулие Әжібай би неме-се дала данышпандары» деген кітабында Әжібай би туралы жақсы жазылған. Ол әйгілі Әйтеке биден бата алған. Осы жағдайға байланысты кезінде «Алматы ақшамы» газетінде «Би батасы» атты мақала жарық көрген болатын.

1700 жылдың тамыз айында «Нұр-Ата» тауы-ның баурайындағы қыстағында қатты науқастанып жатқан Әйтеке бидің көңілін сұрауға Сыр бойынан арнайы келген ағалы-інілі өрімдей екі жас, Кете Бол-пыш бидің ұлағатты ұлдары еді. Болпыш Әйтекемен бір дастарқаннан дәм татып, сыралғы досқа айналған кісі. Жоғарыда айтқан Болпыштың қос перзенті келгенде, Әйтеке бидің денсаулығы күрт төмендеп кеткен кезі екен. Дегенмен, өзі аса қадір лейтін Бол-пыштай замандасының қос тұяғы алыстан ат сабыл-тып келді деген соң, әлгі екеуін алдына шақыртады. «Қарақтарым, мен жинамай өзі келіп, өзі артта қалып бара жатқан дүние жетеді осы үй де, қалаған дарыңды алың дар!», – дегенде, келгендердің жасы үлкені Әжібай: «Біз дүние үшін келген жоқпыз. Әкеміз Бол-пыштың, Сізге, Алладан саулық тілеген сәлемін алып келдік. Егер, мүмкін болса ақ ба таңызды алсақ!», – дейміз. «Ен деше, жайыңдар алақан дарыңды!», – деп асқынған дерттің құрсауында қал ған, қайран, қайыспас мұзба лақтың бар күшін жинап, соңғы рет саңқ еткені:

«Біреу күн сәулесіне малынса, біреу ай сәулесіне зәру шақта екеуің бірдей атқа мініпсіңдер.

Атқа мінгенің азапқа да мінгенің. Азапсыз ердің аты шықпас.Азап дегенің тынымсыз еңбек.Өйткені, сен жетем, сен алам деген

асылдың бәрі алыста,Таңсықтың бәрі тасада тұрад әрдайым.Ең дәмді деп татқаның, өз еңбегіңмен тапқаның.Сонда ғана еңбегің дәулетің,беделің сәулетің бола алад.Сонда ғана шыраққа айнала аласың.Жанған шырақ жарық берер.Жарық берген шырағын халық көрер.Тек лап етіп жанып,жалп етіп сөнуден сақтасын, өздеріңді!Еңбексіз өткен өмір де бір,ерте келген өлім де бір.Еңбегің жанса қуанарсың.Бірақ қуаныш келсе таспа,Қасірет келсе саспа.Жетпей жатып болдым деме,Толмай жатып толдым деме.Жетпей жатып болдым деген,Толмай жатып толдым деген,Төменде күйбеңдейд.Ал, төменде күйбеңдегентөбенің басын көрмейд.Қолдан келген биікке ұшар.Асқақ ұшсаң абайлап қон.Өйткені, төбеге шықсаң күндейтін,Төменде қалсаң тілдейтінжамағайын-сымақтар даТолып жатыр бұл өмірде.Сондықтан төбең көкке жетсе де,Табаның жерде тұрғанын ұмытпа!Жоғарыға ұшқан даңққа бөленер.Бірақ, ауру батпандап кіріп,Мысқылдап шықса,Даңқ мысқылдап кіріп,батпандап шығатынын ұмытпа!Даңқ жүрген жерде әзәзіл боп нәпсі жүреді.Даңқ өзі келмесе артына шырақ алып түспе.

Шырақ алып іздегенің нәпсіге бой алдырғаның.Шикі тері илесең ұлтан болад,Нәпсісін тежей білген сұлтан болад,Нәпсі тойымсыз.Аспандағы құсты да жердегі жем

ұятқа қалдырад.Тойымсыз нәпсі де әр-азаматты

ұятқа қалдырад.Даңққа тұлпар дүлдүлдігімен жетеді,ер-азамат білгірлігімен жетеді.Кейде сен жетпеген биікке өзге бұрын жетеді.Ондай жағдайда, өзіңнен биіктегіні күндей көрме,өзіңнен төмендегіні жүндей көрме.Жарлылық пен байлықтың қандайы дажазылмаған ешкімнің мәңгілік маңдайына.Сұрғылт тұман торламаған аспан жоқ,сор мен шерге шырмалмаған данаң жоқ.Даңқтың жолы даңғыл емес,абыройдың жолы арналы емес.Дана мен кемеңгерді күндеуші көп,өйткені, құнарсыз жеміске құрт та жуымайды.Үнемі жақсыларды жанай жүргейсіздер.Өзен теңізге қарай ағады.Жақсы, жұрт мақтаған,

ел жақтағанға қарай барады.Жақсының нәрін ал, тәлімін ал,сосын бақиға кеткенше сыйлап өт!Нәрін ішкен бұлаққа тас лақтырма, құм атпа!Ұлының жеткен биігіне жетем деп ұмтыл.Бірақ, әлмисақтан келе жатқан:«Аяз би әліңді біл, Құмырсқа жолыңды біл!»

дегенді зерделе.Өрең жетпейтінге ентелеме,

жетпегеніне өкпелеме.Әйтпесе, қаз боп алшаңдағысы келген қарғааяғын сындырады дегеннің керін құшасың.Не босқа үрген төбетті бөрі әкетедінің

кебін құшасың.Досқа күлкі, дұшпанға таба болу деген

сондайдан шыққан.«Жібек тозса есекке жабуға да жарамайды!»

деген бабаларым.Уақытымның озған, сөзімнің тозған кезіне

тап келдіңдер.

Көне сөзден әрі озбады деп, лапылдап,Лаулап жанбады деп сөге кетпегейсіздер,тастүлектерім!Кәрі де бол, жас та бол, сыйлас бол көппен тіріде.Қалады бір күн алтын бас қазылған көрдің түбінде.Жүрген жерлерің бәрі жазық болсын.Ар мен абырой өмірлеріңе азық болсын!Бірің ту ұстаған қолбасшы,бірің сөз ұстаған би басшы болыңдар, қанатта-

рым!Тұяқтыда тұлпар атаныңдар,қанаттыда сұңқар атаныңдар, шырақтарым!Бердім батамды, Аллаһу әкбар!».Сөздің пірі, өзі ірі, айыртілді Әйтеке бидің қы-

дырлы батасы дарып, Әжібай ұзақ ғұмыр жаса ған. Қара қылды қақ жарған би атанып, 110 жасқа жетіп, бақиға аттанған. Інісі Арал жаужүрек батырлығымен ел есінде қалып, 107 жыл өмір сүрген. Ағалы-інілі екеуіне «Бақашы» қоры мынан топырақ бұйырып, бір күмбездің ішінде қатар жатыр.

«Бақашы» қоры мының тарихы туралы былай айтылады.

Бақа теріп жеп күнелтіп жүрген кембағал кемпір екен. Құба қалмақты қуып, осы тұстан Әжібай мен Арал бас таған нөпірлі топ өткенде: «Қарақ тарым, мен, сендерді зарығып күттім ғой!», – деп, хас батыр Аралдың тұлпарының шылбыры нан ұстаған. Содан бұл кейуана «Қыдырға» баланған. Сөйтіп, қорым кейіннен ел аузында «Бақашы» атанған екен.

Заманымыздың заңғар жазу шысы Әбіш Кекіл-бай ұлының бағзы бабасы есімі руға айналған Жаңай әулие де осы «Бақашы» қорымында жатыр. Қорым-ның күн шығыс жағында, қозыкөш жерде Пір-Бе-кеттің кіндік қаны тамған айбынды «Ақмешіт» тұр. Осы Ақмешіттің имамы Ислам қажы Мырзабекұлы, Әбілхайыр ханның бәйбішесі Бопай ханымның бейітін Орынбор жерінен іздеп тауып, топырағын әкеліп, дәл Әжібай мен Арал кесенесінің жанына жерлеген.

Н.БАҚТЫҒАЛИЕВ, Темір аудандық сотының төрағасы

АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ

ТАҒЫЛЫМ

«ДАҢҚТЫҢ ЖОЛЫ ДАҢҒЫЛ ЕМЕС»

8 №60 (3185) 13 тамыз 2019zangazet@mail.ruСӘТІ ТҮСКЕН СҰХБАТ

Редакторлар кеңесінің төрағасы – президентДосымбек ӨТЕҒАЛИЕВ

РЕДАКЦИЯНЫҢ МЕКЕНЖАЙЫ: 050012, Алматы қаласы, Х.Досмұхамедұлы көшесi (бұрынғы Мичурин), 68 «б»-үй.Қабылдау бөлмесi: 292-43-43; 292-79-61 (факс); Нұр-Сұлтан қаласы, Абай көшесі, 78, 105-кеңсефакс: 8 (7172) 52-02-11E-mail: zanreklamaastana@mail.ru«Заң газеті» аптасына 2 рет – сейсенбі, жұма күндері жарық көреді.

Жеке таралым 5455 данаАпталық таралым 10910 дана

Тапсырыс №119 Индекс 65921

Газет Қазақстан Республикасы бойынша таралады

Газетіміздің электронды нұсқасын Zanmedia.kz сайтынан оқи аласыздар.

Газет бетiндегi жарияланым дардың пози циясы мен фактi лерi үшiн редакция жауап бермейдi.

Жарнама мен хабарландырулардың маз мұнына жарнама берушi жауап ты. Жарнама берушi нiң жiберген қа телiгiне байланысты та-лап-тiлектер хабарландыру жарияланған күн нен бастап екi ай мерзiм iшiнде қа былданады.

Газеттi есепке қою туралы №16297-Г куәлiктi 2017 жылғы 12 қаңтар-да Қазақстан Респуб лика сының Мәде ниет және ақпарат министрлiгi берген.

Газеттiң терiмi мен бет қаттау жұ мыс тары «Заң» Медиа-корпорация» ЖШС компьютерлiк орта лығында жа салды. Алматы облысы, Iле ауданы, Өтеген батыр ауылы, Сейфуллин кө шесi, 2«б», «Принт плюс» ЖШС баспаханасында басылып шығарылды. Тел.: факс. 8 (727) 51-78-27, 8 (727) 51-78-31

Меншiк иесi: «ЗАҢ» МЕДИА-КОРПОРА ЦИЯ»

ЖАУАПКЕРШIЛIГI ШЕКТЕУЛI СЕРIКТЕСТIГI

Бас редакторАйнұр СЕМБАЕВА

Бас редактордың орынбасарыСәкен ҚАЛДЫБАЕВ

Нөмiрдiң кезекшi редакторыМөлдір БЕГІМБЕТ

Нұр-Сұлтан Айша Құрманғали 8 707 851 91 13.

Алматы Нұрбол Әлдібаев 8 701 357 66 84. Айтақын Бұлғақов 8 705 111 37 21.

Атырау Құралай Қуатова 8 701 678 90 77.

Ақмола Қалкөз Жүсiп 8 701 300 14 74.

Түркістан Шадияр облысы Мекен бай ұлы 8 775 733 56 65.

МЕНШIКТI ТIЛШIЛЕР:

Мысалы, он тоғызыншы ғасырда­ғы зар заман поэзиясы қоғамдық құн­дылықтардың, отбасылық дәстүрлердің өзгерісіне қарсы бағытталған. Жаңа­лықтарды осы поэзияның өкілдері қа­былдамады. Бірақ, кейін мойынсын­ды. Жартылай отырықшылық, кешенді шаруа шылыққа көштік. Менің әкелерім сондай ортада өсіп шыққан адамдар еді. Ең бастысы, осы отбасының егіншілік, сауда, малшаруашылығына бағытталған жаңа моделінен Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов сынды Алаш қайрат­керлері өсіп шықты. Бұл өзін өзі ақтаған үлгі болды.

– Байқасақ, қазір сондай елге тұтқа болар тұлғалар аз. Бұл отба-сындағы ұлттық құндылықтардан алыстап кетудің салдары дегіңіз келеді ғой...

– Иә... Бұл отбасылық үлгіні Совет үкіметі жойды. Жалпы кеңес одағы кезін­де отбасы үлкен соққы алып, жеті аталық, бір аталық қауым өз миссиясынан ажырап қалды. Бүкіл жауапкершілікті мемлекет өз мойнына алып алды. Шынын айтқанда, бұл отбасылық жүйені күйретіп жіберді. Барлық мәселені мемлекет шешетін бол­ды. Үкімет пен партия аман болсын деп отбасын ешкім ойламады. Отбасының әлсіреуі мемлекетке де қажет болды. Өйткені, жеке тұлғалар отбасынан өсіп шығады ғой. Ал, мемлекетке тек қыз­мет істеуші тұлғалар ғана керек болды. Міне, осындай қарама­қайшылықтан өттік. Соған қарамастан біз әлі бірталай дәстүрлерімізді сақтап отырмыз. Бірақ, кеңес кезінде алған соққы әлі есеңгіретіп, есімізді жинатқызбай тұр. Осының сал­дарынан біздің қоғамымызда неше түрлі қарама­қайшы жағдайлар орын алуда.

– Расында, әйел ерге, ер жерге қараған уақыт болып тұр. Ер-аза-маттар неге бүгінгідей шарасыз күйге түсті?

– Бұған әр түрлі факторлар ықпал етті. Соның бірі қазақ азаматтарының меншік иесі бола алмай отырғаны. Бұрын олар бай болатын. Кеңес үкіметіне дейін олар­дың отар­отар қойы, үйір­үйір жылқысы, табын­табын сиыры бар еді. Қазіргі уа қытта қазақ азаматтарының көпшілі­гі меншік иесі емес. Жетпіс­сексен па­йызында байлық жоқ. Ал, меншігі жоқ азаматтар отбасына үлгі бола алмайды. Мойнына жауапкершілік ала алмайды. Соған байланысты әйелдің де, балалар­дың да рөлі өзгеріп кетті. Екіншіден, қазақ отбасында патриахалдық дәстүрлер бар ғой. Мәселен, әкесінің өзін сыйлатуы. Меншікке байланысты ол да бұзылды. Мемлекеттен талап етейін десе мемлекет «біз жауап бермейміз» дейді. Елбасының өзі «өз күндеріңді өздерің көріңдер, баяғы кеңес заманы емес» деді. Ал, кеңестік психологияға үйреніп қалғандар әлі сол әдеттен арыла алар емес. Бала туды ма мемлекеттен көмек сұрайды, екі­үш бала туды ма мемлекеттен үй талап етеді. Не­гізінен капитализмге өткеннен кейін мем­лекет мұндай мәселелерді шешуді мойына алмайды. Ол тек мүгедек, өз бетімен күн көре алмайтын қарттар үшін жауапты. Ал, аяқ қолы бүтін, дені сау адам өзі еңбек­теніп, күн көрісін өзі қамдауы керек.

– Алайда, өз күніңді өзің көр деу үшін мемлекет «балық бермесе де қармақ беруі керек қой»...

– Ойыңызбен келісемін. Негізінде мемлекет ойын ережелерін дұрыс қалып­тастыруы керек.

– Қалай?

– Мысалы меншікті әртараптандыру керек. Оның бір қолға жиналуына мүм­кіндік бермеуі керек. Меншікке ер аза­маттардың қатыстылығын көбейту керек. Үлкен, ірі кәсіпорындарда азаматтардың акция лары немесе жер иеліктері, не бол­маса малы болу керек. Айталық Теміртау заводы жұмыс істеп тұр ма, сол жерде туып­өскен менің осы өндірісте акциям болу керек. Мысалы Жолымбет кен орнын менің әкем құрды ма, сол үшін отыз екін­ші жылы сотталды ма, онда оның акциясы баласы – менің меншігіме өтуі керек. Мен

сонда өзімді қожайын ретінде сезінемін. Осы мемлекеттің әрбір ісіне менің жаным ашиды. Өйткені, менің жерде, малда, өн­дірісте үлесім бар. Ал, әкемнің жағдайы сондай болғандықтан оны әйелі де, бала­сы да сыйлайды. Өйткені, әкесі жауапты, мұны ол көрсетіп тұр.

– Ол үшін қор нарығы дұрыстап құрылуы керек шығар?

– Әрине, ол үшін меншік нарығы, меншік қатынастары заңмен реттелуі керек. Меніңше, біз осыған болашақта келеміз. Өйткені біз өтпелі кезеңнен өттік, Қазақстанда этностар көп болды. Қазақтардың саны енді ғана жетпіс пайызға артты. Жергілікті ұлттың саны жетпіс бес пайыздан асса онда ол өзінің нақты орнын, нақты тілін, мәдениетін орнықтыра алады. Бұл этнографияның заңдылығы. Қазір біз межеге бес процент қана жетпей тұрмыз. Оған жеткеннен кейін уайымдайтын ештеңе қалмайды. Барлығы өзінен өзі реттеліп, қазақтың пайдасына шешіледі. Өзге ұлттар қазақ­ша сөйлеп, мәдениетімізді қабылдайды. Біздің санымыз белгілі дәрежеде сапа туғызады.

– Айтқаныңыз келсін! Десе де қазір бізде маңызды экономикалық нысандардың көпшілігі жекешеленіп кетті емес пе? Олардан қарапайым халыққа тиіп жатқан үлес бар деп ойлайсыз ба?

– Бізде қазір меншікті ат төбеліндей топтар басып қалған. Соған байланысты бәсекелік меншік жоқ. Ал, қай елді бол­масын дамытатын бәсекелестік. Сексен пайыз меншік болса, ол бір­бірімен бәсе­кеде болады. Сіз дүкен ашсаңыз, мен де дүкен ашам. Сіз мектеп ашсаңыз, мен де мектеп ашам. Сіз зауыт салсаңыз, мен де соған әрекет жасаймын. Сіз малдың санын жүзге жеткізсеңіз, мен одан асы­руға тырысам. Халықтың негізгі бөлігінде меншік болса, онда бір­бірімен бәсекелес­

тік арқылы экономиканы жандандырады. Біртіндеп осыған келеміз деп ойлаймын.

– Қазір көп әйел алуды насихат-таушылар көп. Бұл халықты сақ-тау дың бірден бір жолы ретінде дәріптелуде. Шынында солай ма?

Тарихты қарап отырсақ, кейбір мемлекеттердің түбіне осы көп неке жеткен сияқты.

– Көп әйел алушылық қазақты сақтай­ды деген бос сөз. Бұл дәстүр сақталған қоғамда, оны еркек те, әйел де мойындап тұрған уақыттың өзінде қазақтың төрт­бес пайызы ғана көп әйел алған. Көп әйел ұстау деген оңай емес. Ол өте үлкен проблема туғызады. Көп адам содан қа­шады. Өйткені, әр әйелде жеке ауыл болу керек. Біздің аталарымыз өз меншіктерін сақтап, шаруашылықтарын жүргізу үшін көп әйел алған. Ол кезде әйелдің саны қойдың санымен байланысты болған. Өйткені, қойдың саны бір отардан асып кетсе, сіз амалсыз екінші ауыл құруыңыз керек. Екінші ауылды басқаратын әйел адам. Малға да иелікті әйел жасаған. Тіпті қонақ келіп қалса да соятын қойды әйел таңдайтын болған. Отағасы бұл ретте әйел қойды әкеліп бата сұрай ма, сұрамай ма, деп оның қас­қабағына қа­рап отыр ған. Яғни, көп әйел алушылық

адамның дәулетіне, шаруашылығына байланысты шешілетін шаруа болған. Оны бүгінгі күні дәріптеудің еш қажеті жоқ. Ал, әмеңгерлік мәжбүрлікпен өзінен өзі іске асып жатты. Бұл жетім­жесірді жатқа жіберіп, жылатпау үшін қабылда­натын шешім болған.

– Жуырда Елордада ұрпақ тәр-биесін ұлттық құндылықтарға негіздеп жүргізу мақсатында «Қа-рашаңырақ» жобасының тұсауы кесілгенін білеміз. Сол жиында өзіңіз үлгі еткен Махалла атты қауымдық бірлікке кеңірек тоқтала кетсеңіз.

– Қазаққа ең жақыны – өзбек. Біз бұл халықпен рухани тұрғыда етенеміз. Осы ел шығыстық дәстүрлердің бірқатарын сақтаған. Сондықтан біз экономикалық жағынан қанша жерден алда болсақ та, рухани жағынан олар бізден әлдеқай­да озық тұр. Өйткені, олар шығыстық дәстүрлерді сақтаудың арқасында орыс­тың ықпалынан алыс болды. Оларда мәселен, Махалла қауымдастығы бар. Бұл біздің пәтер иелерінің кооперативтерінің аналогы. Белгілі деңгейде, қауымды, пә­тер иелерін басқаратын бұл құрылым өте ықпалды тетік. Өзбектерде оны ақсақал­дар басқарады. Олар бүкіл кварталдың тіршілігін бақылап отырады. Мәселен,

өзбек азаматтарының жартысына жуығы сырттан ақша табады. Өйткені елде жұ­мыс жоқ. Бірақ солардың отбасылары елде тұрып, өз күндерін көріп жатыр. Қазақтың жарты азаматы сыртта жүрсе біздің отбасыларымыз не болар еді? Шыны керек, көптеген шаңырақ ортасына

Жамбыл АРТЫҚБАЕВ, тарих ғылымының докторы:

«МЕНШІГІ ЖОҚ АЗАМАТТАР ОТБАСЫНА

ҮЛГІ БОЛА АЛМАЙДЫ»түсер еді. Өйткені, бізде отбасыға қамқор болатын қауым жоқ.

Өзбектерде Махалла қауымдастығы ер­азаматтары сыртқа кеткен отбасылар­да туындаған мәселелерді шешіп, оларға қамқорлық жасап отырады. Мысалы ұлы­қызы жүгенсіздік жасаса Махалла солармен айналысады. Көршілеріне барып «мынаның қызы түнде жүр, ұлы бұзықтық жасады, неге?» деп, себептерін айқындап, ескерту жасайды. Немесе ақшадан таршылық көріп, жағдайы на­шарласа, материалдық көмек көрсетеді. Сондықтан, шетке шығатын ер­азамат­тар отбасыларын соларға тапсырып, алаңсыз кете береді. Махалланың ортақ шайханасы болады. Бұл ауыл­аймақтың той­томалағы өтетін жер. Жалдау ақысы төленбейді. Тек тамағыңызды апарып, тойыңызды өткізе бересіз. Бізге де пәтер иелері кооперативтерін осылай құрып, оларға қауымның барлық мәселесін ше­шетін нақты тетіктер ұсыну керек.

– Той демекші, бізде расында бұл шараның шығыны көп қой. Қыз берген жақ бір, келін алған жақ екі шашылып, соның салдарынан қа-рызға батып жатады. Кейде осын-дай қиындықтар жас отбасының құрылмай жатып бұзылуына алып келетіні де бүгінгі күннің ащы шын-дығы. Қайтпек керек?

– Бұл ретте де бізді құтқаратын өзі­міздің төл дәстүріміз. Негізінде қазақ ғұрпында той қыз бала жағында, оны ұзатқан кезінде ғана болған. Оған қырық, елу шақты адам барып, барлық жоралғы сонда жасалған. Сол жерде қыз бала отау үйінен ұзатылады. Үйге арнап жігіт кигізін, қырық жеті малын береді. Жігіт жағында үлкен той болмайды, тек бет ашар жасалып,отқа май құйылады. Сөйтіп келінді кіргізіп алады. Құттықтаушылар, отыз­қырық күн бойы келе береді. Өй­ткені, олар барыc­келіс бір айлық, бір жұмалық жерлерде тұрады. Неге бізге осы үлгіні қолданбасқа? Бұл жігіт жақ пен қыз жақтың тойға шығаратын шығынын азайтады. Жастардың тұратын баспана­сын қамдауға мүмкіндік береді. Бұдан әрі мемлекетке қарайтын, мемлекеттің бізге қарайтын жағдайы жоқ. Біз дәстүрлі капиталистік қарым­қатынастарға өтіп келе жатырмыз. Өттік десе де болады. Мемлекеттен бір бала деп жәрдемақы, бес бала таптым деп үй сұрау дұрыс емес. Бала туылды ма, оның болашағын ойла­уымыз керек. Осы ретте біздің дәстүрлі қазақ қоғамының құндылықтарына сүй­ену арқылы көптеген мәселені шешуге болады. Өйткені, олар ықылым заманнан бері қазақты небір нәубеттен аман алып қалған. Жалпы ұлтты сақтайтын оның оның әдет­ғұрпы, салт­санасы. Осы құн­дылықтардан ажырамай, оларды бүгінгі күннің жасампаздықты жетелейтін үрдіс­терімен байытып, өміріміздің ұстанымы­на айналдыру қажет.

– Әңгімеңізге рақмет.

Сұхбаттасқан Айша ҚҰРМАНҒАЛИ,

«Заң газеті»

– Жеті атаны заңдас-тыру жайлы не айтасыз? Қоғамда осыған қатысты да талқылаулар бар...

– Мұндай заң қабылдау өте қауіпті. Өйткені, мұндай заң қабылданса, оны жүзеге асыратын ереже де жасалады. Олардың қатарында жазалай­тын функциялар да қарасты­рылады. Бізде заңды тексеруші органдардың өзі бірінші бұза­ды. Мысалы екі жас үйленіп жатыр. Бір­екі полицей ақша тапқысы келіп, тойға кірді де жұбайлардың жеті атадан асқа­нын дәлелдеңдер деді. Мұндай жағдайдың орын алуы әбден мүмкін. Өйткені, олар заңның орындалуын қадағалаушы. Ал, сіз генеологияны, шежірені қалтаңызға салып жүрмейсіз ғой. Осы жерде кәдімгі заң бұзушыға айналып, тойыңыз­дың шырқы бұзылады. Жеті атаны сақтаған дұрыс. Ол ша­руашылықты жүргізу үшін де қажет. Өйткені, қазіргі уақытта бір­біріне жалданып жұмыс істегісі келмейді. Ал, жеті ата туыстық тәртіппен жұмысқа жұмылдыру мүмкіндігі. Ал, былай ешқайсысы бір­бірін мойындамайды.

...меншігі жоқ азаматтар отбасына үлгі бола алмайды. Мой-нына жауапкершілік ала алмайды. Соған байланысты әйелдің де, балалардың да рөлі өзгеріп кетті. Екіншіден, қазақ отбасында па-триахалдық дәстүрлер бар ғой. Мәселен, әкесінің өзін сыйлатуы. Меншікке байланысты ол да бұзылды. Мемлекеттен талап етейін десе мемлекет «біз жауап бермейміз» дейді. Елбасының өзі «өз күндеріңді өздерің көріңдер, баяғы кеңес заманы емес» деді. Ал, кеңестік психологияға үйреніп қалғандар әлі сол әдеттен арыла алар емес. Бала туды ма мемлекеттен көмек сұрайды, екі-үш бала туды ма мемлекеттен үй талап етеді. Негізінен капитализмге өткеннен кейін мемлекет мұндай мәселелерді шешуді мойына алмайды. Ол тек мүгедек, өз бетімен күн көре алмайтын қарттар үшін жауапты. Ал, аяқ қолы бүтін, дені сау адам өзі еңбектеніп, күн көрісін өзі қамдауы керек.

(Соңы. Басы 1-бетте)