چگونگی نحوهچگونگی نحوه انضباط بخشی بهانضباط بخشی بهقاچاق کاال و ارزقاچاق کاال و ارز

کمیسیون مدیریت واردات

دبیر خانه کمیسیون های تخصصی

عنوان گزارش: چگونگی نحوه انضباط بخشی به قاچاق کاال و ارزکمیسیون: مدیریت واردات

تهیه کننده: حمیدرضا قاسمیناظر: محمد زائری

انتشار: دبیرخانه کمیسیون های تخصصی اتاق ایران 189518شماره گزارش:

95اردیبهشت

فهرست

3.............................................................................خالصه مدیریتی...........................................................................................مقدمه .4

1

5................................................................................تعریف قاچاق5...........................................................................تعریف قاچاق ارز

6.............................................................علل و زمینه های قاچاق ارز8...............................................................................آثار قاچاق ارز

9..........................................................................تعریف قاچاق کاال9.............................................................علل و زمینه های قاچاق کاال

9............................................................................عوامل اقتصادی12............................................................................آثار قاچاق کاال

16..........................................................بررسی علل قاچاق ارز و کاال20.........................................نتیجه گیری و ارائه راهکار مبارزه با قاچاق

22.......................................................................................منابع

2

خالصه مدیریتی قاچاق پدیده مزمومی است که اقتصاد را از مسیر صحیح دور می کن,,د و دس,,تیابی ب,,ه اه,,داف و برنامه ه,,ای اقتصادی را با اختالل و دشواری هم,,راه می س,,ازد. در س,,ال های اخ,,یر ورود غیرق,,انونی بس,,یاری از کااله,,ای بادوام و غیرضروری نه تنها بخشی از منابع ارزی کشور را از سرمایه گذاری در امور تولی,,دی خ,,ارج س,,اخته، بلکه با ایجاد نوسانات شدید در حوزه ارزی، فشار تورمی را تشدید کرده و ب,,ه حی,,ات اقتص,,ادی خانواره,,ای کم درآمد و اقشار آسیب پذیر لطمه زده است. از طرفی برای طرح ری,زی ج,,امع مب,ارزه ب,ا قاچ,,اق ص,,رف کنترل مبادی ورودی و خروجی و نیز مرزهای کشور کافی نیست، بلکه ض,,رورت دارد عل,,تی ک,,ه ب,,ه قاچ,,اق می انجامد با دقت ارزیابی و شناسایی شوند. قاچاق کاال و ارز بخشی از اقتصاد کش,,ور اس,,ت ک,,ه ب,,ا ه,,دف سود آوری شکل گرفته است چون دارای ماهیت پنه,,ان اس,,ت در اقتص,,اد کش,,ور ثبت نمی ش,,ود و این ام,,ر می تواند باعث ضربه به متغیرهای اقتصادی شود . حجم باالی آن مص,,ادف ب,ا حجم ب,االی ع,دم اطمین,,ان در بخش های مولد و تولیدی است . هر جامعه ای در جهت تحقق اهداف خود نیاز ب,,ه ام,,نیت دارد. ب,,ه عب,,ارت دیگر، نهادها و سازمان های جامعه باید در محیطی آرام و امن، بدون دغدغه خاطر و عوامل مزاحم، اهداف جامعه را تحقق بخشند. نقش مدیریت سازمانی و در این زمینه اهمیت بسزایی دارد زیرا می تواند با برنام,,ه

ها، سازماندهی ها و هماهنگی ها و نظارت ه,,ا در ایج,,اد این ام,,نیت نقش مهمی برعه,,ده داش,,ته باش,,د.ریزی نهادهای یک جامعه اگر از این امنیت بی بهره باشند، در جهت تحقق اهداف خود ناخواس,,ته ب,,ا مش,,کالت بی

شماری روبرو می گردند که آثار زیان بخش و جبران ناپذیری برای جامعه در برخواهد داشت. اما قاچاق علت است ی,,ا معل,,ول؟ در اینج,,ا بای,,د گفت ک,,ه ه,,ر چن,,د قاچ,,اق ک,,اال علت بس,,یاری از مش,,کالت فرهنگی و اقتصادی است، ولی در درجه ی اول پدیده ی قاچاق خود معل,,ول بس,,یاری از عوام,,ل مختل,,ف از جمله سیاستهای اقتصادی است. قاچاق کاال در ای,,ران ی,,ک معل,,ول اس,,ت. ب,,ا ح,,ذف ک,,ردن معل,,ول، مس,,ئله قاچاق حل نمی شود، بلکه باید عوامل ریشه ای پدید آورنده این معلول علت نما را پیدا کرد و ب,,ا آن مب,,ارزه

شود. در این پژوهش ضمن تعریف قاچاق کاال و ارز به علل و زمینه های شکل گیری آن می پردازیم همچ,,نین ب,,ه تبیین اثرات آن روی اقتصاد کشور خواهیم پرداخت . در پایان نیز برخی از راهکارهای مبارزه با قاچ,,اق ک,,اال

و ارز معرفی می گردد.

3

مقدمه هر جامعه ای در جهت تحقق اهداف خود نیاز به امنیت دارد. به عبارت دیگر، نهادها و سازمان های جامع,,ه باید در محیطی آرام و امن، بدون دغدغه خ,,اطر و عوام,,ل م,زاحم، اه,,داف جامع,,ه را تحق,,ق بخش,,ند. نقش

ه,ا، س,,ازماندهی ه,,ا ومدیریت س,,ازمانی در این زمین,,ه اهمیت بس,,زایی دارد زی,,را می توان,د ب,,ا برنام,ه ری,زی هماهنگی ها و نظارت ها در ایجاد این امنیت نقش مهمی برعهده داشته باشد. نهاده,,ای ی,,ک جامع,,ه اگ,,ر از این امنیت بی بهره باشند، در جهت تحقق اهداف خود ناخواسته با مشکالت بی شماری روبرو می گردند که

آثار زیان بخش و جبران ناپذیری برای جامعه در برخواهد داشت. یکی از پدیده هایی که امنیت اجتماعی را در ابعاد مختلف سیاسی، اقتص,,ادی، ف,رهنگی، م,,دیریتی را نش,,انه می گیرد پدیده شوم قاچاق است. اما قاچاق علت است یا معلول؟ در اینجا باید گفت که هر چند قاچاق کاال علت بسیاری از مشکالت ف,,رهنگی و اقتص,,ادی اس,,ت، ولی در درج,,ه ی اول پدی,,ده ی قاچ,,اق خ,,ود معل,,ول بسیاری از عوامل مختلف از جمله سیاستهای اقتصادی است. قاچ,,اق ک,,اال در ای,,ران ی,,ک معل,,ول اس,,ت. ب,,ا حذف کردن معلول، مسئله قاچاق حل نمی شود، بلکه باید عوامل ریشه ای پدید آورنده این معلول علت نما

را پیدا کرد و با آن مبارزه شود. قاچاق نیز مانند همه جرایم دیگر برخاسته از عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی اس,,ت.

های گوناگون در حوزه اقتص,,اد ب,,وده و ازاما به طور کلی روند قاچاق و روند رو به رشد آن در نتیجه نارسایی سر چشمه آن است. درواقع اقتصاد و قاچاق بر یکدیگر آثار متقابلی دارند. سال های گذشته مساله قاچ,,اق در ایران بر سیستم تهیه و توزی,ع ک,,اال س,ایه انداخت,ه و تقاض,ای داخلی ناش,,ی از کمب,ود ی,ا مطل,وب نب,,ودن تولیدات و منفعت باالی قاچاق از یک سو و ناکارآمدی اقتصاد دولتی از سوی دیگر در کنار سایر عوام,,ل ب,,ه روند رو به رشد قاچاق دامن زده است. عوامل متعددی بر پیدایش و گسترش قاچاق که زاییده اقتصاد غ,,یر رسمی است اثر دارد ب,,ه گون,,ه ای آن را تس,,هیل می کن,,د. اوض,,اع سیاس,,ی امنی,,تی همس,,ایگان، س,,ود آوری قاچاق، طوالنی بودن تشریفات و هزینه باالی واردات کاال، رشد سریع تجاری جهانی و تح,,والت تکنولوژی,,ک، عدم نظارت کافی بر برخی از مناطق آزاد، سهل الوصول بودن دستیابی به منابع قاچاق، بیک,اری و فق,ر در مناطق مرزی، قاچاق در پوشش ترانزیت، کاالی همراه مسافر، وضع اقتصادی و تج,,اری همس,,ایگان، نظ,,ام ارزی ناکارآمد داخلی ، وجود انحصارها و فضای رانتی، اتخ,,اذ اس,,تراتژی توس,,عه ص,,ادرات در کش,,ورهای در حال توسعه، ورود موقت کاال، تبلیغات، فرهنگ مصرف، سنت قاچاق، تردد مرزنشینان و ... از دیگر عوام,,ل شکل گیری و گسترش قاچاق به حساب می آید. فقر موجود در کشور، امنیت ملی را به خط,,ر می ان,,دازد و

باعث اشتغال به کارهای غیرمولد چون قاچاق می شود. موضوع مهمی که قاچاق کاال را تشدید می کند، بیکاری، فق,,ر و توس,,عه نی,,افتگی من,,اطقی اس,,ت ک,,ه در آن، قاچاق کاال وجود دارد. در این مناطق اکثر جوانان قاچاق کاال را یک شغل پر درآمد می بینند. علت اصلی این امر در مناطق محروم بیکاری است و قاچاقچی در این مناطق از قشر بیکار محلی به سهولت برای قاچ,,اق کاال استفاده می کنند. قاچاق کاال به تولید و اش,تغال در کش,,ور لطم,ه می زن,د. س,,رمایه ای ک,,ه در اث,ر ورود کاالی قاچاق از کشور خارج می شود می تواند در فع,,الیت ه,ای مول,د ب,ه ک,ار گرفت,ه ش,,ود و ب,اعث تولی,,د و اشتغال شود. در مرزهای کشور باید برای مرزنشینان، امکانات طوری ف,,راهم ش,,ود ک,,ه ب,,ه اش,,تغال س,,الم بپردازند و از این رهگذر نیازهای خود و جامعه را مرتفع س,,ازند. البت,,ه قاچ,,اق خ,,ود ت,,ا ح,,دی ایج,,اد اش,,تغال می نماید، اما کار ایجاد شده چون مولد نیست، اشتغال ک,,اذب نامی,ده می ش,ود. این اش,تغال ن,ه تنه,ا ب,اعثافزایش تولید در کشور نمی شود بلکه ممکن است تولید را از طریق جایگزینی با کاالی داخلی از بین ببرد. در بعد اقتصادی، توسعه یافتگی کشور باعث می شود تا فقر و بیکاری از بین برود و قاچاق کاهش می یابد. در بعد سیاسی احساس وفاداری و مشروعیت بیشتری نسبت به حاکمیت را در پی خواهد داشت. در بخش

فرهنگی و اجتماعی مهاجرت به بیرون از منطقه بزهکاری و رفتارهای نابهنجار کاهش می یابد.

4

تعریف قاچاق از دید صاحب نظران تقسیم بندی های فراوانی از قاچاق وجود دارد که قاچاق کاال در کنار قاچاق های ارز ، مواد مخدر ، خدمت ، اشخاص و ... از مهمترین و گسترده ترین انواع قاچاق به ش,,مار می رود . ب,,رخی از حقوق دانان قاچاق را در سه دسته تقسیم کرده اند : ابتدا قاچاق محض ب,دین معن,,ا ک,,ه ق,انون گ,,ذار فع,,ل مجرمانه ای را صریحا قاچاق دانسته و برای آن مجازات تع,,یین ک,,رده اس,,ت مانن,,د اس,,لحه و مهم,,ات . دوم اعمال در حکم قاچاق که غیرمستقیم قاچاق تلقی شده اند مانند وارد کردن لباس هایی ک,,ه اس,,تفاده از آن ها در مالء عام خالف شرع است و سوم قاچاق ناشی از تخلفات گمرکی به مفهوم تخلف از ضوابط گمرک ، نظیر اظهار خالف واقع درباره مشخصات کاالی وارداتی از س,,وی ص,,احب ک,,اال، بعض,,ی از محقق,,ان دیگ,,ر قاچاق را به سه نوع کلی اقتصادی نظیر کاالهای صنعتی ،فرهنگی مانند آثار باستانی و انسانی مثل کودکان و تعداد دیگری از آن ها قاچاق را بر اساس ورود به کش,,ور ی,,ا خ,,روج از آن ب,,ه دو ن,,وع وارداتی و ص,,ادراتی تقسیم کرده اند . در قاچاق کاالهای وارداتی اجناس بدون رعایت مقررات اقتصادی وارد کش,,ور می ش,,وند مثل لوازم لوکس و در مقابل کاالهایی که عم,دتا از یاران,ه ه,,ای دول,تی برخوردارن,د ب,ه علت تف,اوت قیمت داخلی و خارجی یا فرار از پرداخت حقوق گمرگی به آن سوی مرز ها قاچاق می شوند مانند فرآوردها های

نفتی . قاچاق به دلیل ماهیت پنهان خود در آمارهای رسمی کشور ثبت نمی ش,,ود و ب,,ر اس,,اس و ج,,ود آن م,,وجب پنهان ماندن بخش,,ی از عملک,,رد اقتص,,اد کش,,ور خواه,,د ش,,د . این واقعیت می توان,,د ک,,ارکرد سیاس,,ت ه,,ای تخصیصی و توزیعی دولت را در عمل با مشکالت جدی مواجه سازد . این درحالی است که با اطالع از روند قاچاق یا حجم آن می توان در سایه اتخاذ راه کارهای مناسب فعالیت های اقتصادی غیر رسمی را به س,,مت فعالیت های اقتصادی رسمی ثبت شده در حساب های ملی ه,دایت ک,,رد . قاچ,اق در لغت ب,ه مع,نی عملی است که بر خالف قانون به صورت پنهانی انجام می شود . در عمل قاچاق ق,,وانین و مق,,ررات ج,,اری نقض می شوند که بر این اساس قانونگذار مرتکبین آن را مس,,تحق مج,,ازات می دان,,د . ب,,ا آنک,,ه واژه قاچ,,اق ب,,ه دفعات مورد استفاده قانون گذار قرار گرفته اما بدون آنکه تعریف مشخصی از آن ارائه شود ، تنها به ذک,,ر مصادیق و ان,,واع مج,,ازات ه,,ای مرب,,وط اکتف,,ا ش,,ده اس,,ت و این خالف روال قانونگ,,ذاری اس,,ت ک,,ه در آن قانوگذار قبل از تعیین مجازات برای مرتکبین اعمال مجرمانه ، ابتدا عمل مجرمانه را تعریف می کند . بدین ترتیب برای تعریف قاچاق باید به منابعی به غیر از قوانین و مقررات مربوط رجوع کرد که در این زمین,,ه ب,,ا مطالعه تطبیقی فرهنگ نامه ها ، نظرات کارشناسان و مالحظه مصداق ه,,ای قاچ,,اق در ق,,وانین داخلی این تعریف از قاچاق استنباط می گردد : " هرگونه فرار از نظارت گمرکی یا انجام فعالیت ن,,اقض ق,,انون خ,,اص

محدود کننده " قاچاق نام دارد .

تعریف قاچاق ارز کند.های جاری کشور تعیین میشود یا نه، قوانین و سیاستاینکه نگهداری مقدار خاصی از ارز قاچاق تلقی می

ثباتی، سوداگری ارز بود و نرخ ارز طی چندروز بیش از دو برابر شد و باعث آن بی1374مثال وقتی در سال ثبات شد نگهداری ارز جز برای ت,,امین مع,,امالت رس,,می واز این ناحیه کل اقتصاد و بویژه نرخ ارز شدیدا بی

واردات دارای مجوز رسمی جرم تلقی شد و هرکس به غیر از این منظور ارز نگهداری و یا خرید و ف,,روش شد و با این کار ثب,,ات دوب,اره ب,,ه اقتص,,اد بازگش,ت بع,,د از بازگش,ت ثب,ات دوب,اره ب,هکرد مجرم تلقی میمی

اقتصاد کم کم این محدودیت هم برداشته شد و قاچ,,اق ارز ش,,امل نگه,,داری ارز ب,,رای قاچ,,اق ک,,اال و ف,,رار-های ریالی ب,,ه پ,,ولشد. یعنی نگهداری ارز برای واردات قاچاق یا نگهداری آن برای تبدیل سرمایهسرمایه می

های خارجی به منظور انتقال به خارج از کشور.شود.در شرایط فعلی هم در مورد مسافرین نگهداری ارز بیش از یک مقدار معین قاچاق تلقی می

یک دیدگاه این است که نگه,داری ارز ب,رای اه,,داف س,,وداگرانه قاچ,اق تلقی ش,,ود ام,,ا نگه,داری آن ب,رایشود.ها قاچاق تلقی نمیمسافرت

ه,,ا، موسس,,اتاگر هر نوع خریدوفروش سوداگرانه ارز توسط هر فرد حقیقی یا حقوقی)مثل بانکها، صندوق مالی اعتباری( را غیر قانونی تلقی کنیم، اقتصاد در مواقع کمبود ارز به دلی,,ل ک,,اهش قیمت نفت ی,,ا تش,,دید

ثباتی مواجه نخواهد شد. لذا پیشنهاد ما این است که تعری,,ف قاچ,,اق ارز بای,,د نگه,,داری ارز ب,,هها با بیتحریم منظور اهداف سوداگرانه را شامل ش,ود. نگه,داری ارز ب,رای ورود غیرق,انونی ک,اال توس,ط تج,ار و عوام,ل

شود. در مورد مسافر با استفاده از ارز فراوان برای اهداف معامالتیقاچاق همیشه قاچاق ارز محسوب می

5

ها باید متناسب با شرایط اقتص,,ادی و ارزی کش,,ور دای,ره ش,,مول قاچ,اق را تع,,دیل وها و مهاجرتدر مسافرت های مسافرتی و مهاجرتی و واردکردن کاال توس,ط اف,,راد خصوص,,ی ب,رایتنظیم کرد. چون بین آزادی فعالیت

مصارف خود و وضعیت ارزی و اقتصاد کشور و منافع ملی باید ی,,ک رابط,,ه مفه,,وم و منطقی وج,,ود داش,,ته ای مث,,لباشد. دراین زمینه اصل بر آزادی عمل است مگر در ص,,ورت وج,,ود تنگن,,ای ارزی و وج,,ود مفس,,ده

های خاص کمبود و بحران ارزی هم باید طرف منافع ملی را گرفت. نکتهآسیب زدن به اقتصاد ملی. در حالت دیگری که در تعریف قاچاق ارز باید به آن توج,,ه ش,,ود این اس,,ت ک,,ه هرن,,وع خری,,د و ف,,روش ارز در غ,,یراز

های سوداگرانه( قاچاق است و باید غیر قانونی اعالمها)به منظور فرار از مالیات و پنهان کردن فعالیتصرافیها هم باید قاچاق تلقی شود.های غیررسمی و غیرثبتی صرافیشود. حتی فعالیت

گ,,یری ب,,ازار ص,,حیح ارز،قاچاق تلقی کردن این قبیل امور نه تنها مصداق بگیر و ببند نیست بلکه الزمه شکلهاست.شفاف کردن و قانونی کردن همه فعالیت

ش,,ود)ی,,ا بای,,د بش,,ود(.ارز صادراتی ناشی از صادرات کاالها و خدمات که به اقتصاد بازنگردد قاچاق تلقی می های رواج قاچاق ارز ع,,دم بازگش,,ت ارزه,,ای ص,,ادراتی ب,ه جری,,ان پ,ولی و ارزی کش,,ور بط,,وریکی از زمینه

شفاف و رسمی است.

های قاچاق ارزعلل و زمینه اساسا در مورد تحلیل وضعیت ارزی کشور باید دو نوع اقتصاد را از هم تفکیک کرد. گ,,روه اول اقتص,,ادهایی

های عرضه ص,,ادراتی ب,,االیی هس,,تند و درپذیر و قوی دارای کششهستند که بخاطر بهره مندی از تولید رقابت الملل از یک توازن و تعامل منطقی برخوردارند. در این نوع اقتصادها ب,,ازار ارز ب,,ه ص,,ورتصحنه تجارت بین المللی شده آنها با ثبات باش,,د(گیرد. ثبات بازار ارز تضمین است .)البته اگر بازار سرمایه بینعمیق شکل می ساز در مورد ارز وج,,ود ن,,دارد. البت,,ه نگه,,داری س,,وداگرانهثباتهای سوداگرانه بیای برای فعالیتدر اینجا زمینه

ها، فوروارد ، سواپ و... اس,,ت ک,,هکننده ارز وجود دارد که منظور نگهداری آن برای معامله در بازار آتیتثبیت شود و نقاط اوج و حضیض نوس,,اناتشود و چون موجب کاهش ریسک و هزینه آن میبطور رسمی انجام می

ها اگر شفافیت رایج باشد، گمرک,,اتدهد ، برای اقتصاد مفید است. مسلما در این اقتصادارزی را کاهش می های قاچاق کامال محدود است. در این م,,وارد وج,,ودپاک و منضبط موجود باشد و تجارت متوازن باشد زمینه

کن,,د و ارز نگه,,داری ش,,ده ب,,رای ت,,امین این مع,,امالت قاچ,,اق،های تعرفه باال انگیزه قاچاق را ف,,راهم مینرخشود.قاچاق تلقی می

به نظر ما در این اقتصادها دو گروه عوامل وجود دارد که قاچاق ارز را محدود ک,,رده اس,,ت ، یکی ص,,ادرات-آورانه موجب تقویت عوامل بنیادی تع,,یینبا تکنولوژی باال و رقابت پذیر زیرا اساسا استعداد تولید کاالهای فن

.کننده ارزش خواهد بود

6

1988-2009ارزش صادرات کاالهای دارای فن آوری پیشرفته در کشورهای منتخب سالهای واحد: ميليارد دالر

تركيههندمالزيكره جنوبيايرانچينبرزيلسال

200094/584/4004/095/534757/108/1

200102/649/4802/004/4091/4083/11

200235/518/6806/06/4654/4382/157/0

200352/454/10705/016/5733/4713/281/0

200495/56/1611/074/7522/5376/206/1

200503/825/21413/053/8365/5738/391/0

200643/817/27137/094/9241/6302/433/1

200714/999/336-63/11058/6494/477/1

200857/1035/381--76/425/681/1

200931/829/348-4/10355/5114/10462/1Source: World Bank, World Development Indicators.

جنوبی و ژاپن ک,,همورد دیگر وجود شفافیت و انضباط در گمرک و وجود نهادهای نظارتی است. مثال در کرههای سوداگرانه ارز موضوعیت ندارد.صادرات فناوارانه باالیی دارند زمینه قاچاق ارز و فعالیت

گروه دوم کشورها و اقتصادهایی هستند که از توان قوی طرف عرضه برخوردار نیستند ، تولید فناوران,,ه در ان,,د .آنها ضعیف است ، صادرات کاال با تکنولوژی باال در آنها پایین و به صادرات مواد طبیعی و خام وابس,,ته

ه,,ای ارز توس,,ط عوام,,ل بنی,,ادی مرتب,,طدر این نوع اقتصادها دیگر بازار ارز قوی و عمیق وجود ندارد . ن,,رخ-ثباتهای سوداگرانه بیثباتی در بازار ارز قوی است. در اینجا زمینه برای فعالیتشود و استعدادهای بیتعیین نمی

ش,,ود. معم,,وال این ن,,وعکننده قاچاق تلقی میثباتشود و از دید ما نگهداری ارز برای اهداف بیکننده فراهم می اقتصادها کسری تراز تجاری و حساب جاری دارند و با اقتصادهای پیشرفته و با ثب,,ات اختالف س,,طح دارن,,د.

کند و بنابراین زمینه برای قاچاق کاال فراهم است.های مقداری موضوعیت باالیی پیدا میها و محدودیتتعرفه به خاطر وجود اختالف س,,طح می,,ان این ن,,وع کش,,ورها و کش,,ورهای گ,,روه اول معم,,وال انگ,,یزه ب,,رای ف,,رار

کن,,د. بحث ان,,دازهسرمایه و مهاجرت قوی است و این خود نگهداری ارز برای فرار سرمایه را هم فراهم می و گستره فساد هم در بروز و گس,ترش قاچ,اق ارز نقش دارد. نقش نهاده,ای نظ,ارتی و کن,ترلی و س,,اختار

گمرکات نیز در بسط قاچاق کاال و ارز موثر است. های اقتصادی و مبادالت وجوه به صورت شفاف ثبت نشوداساسا اگر در عصر ارتباطات و اطالعات، فعالیت

ه,,ای غیرق,,انونی اقتص,,اد بط,,ور ع,,ام وکاری و طفره روی در اقتصاد رایج باش,,د ، زمین,,ه فع,,الیتو زمینه پنهانشود.قاچاق ارز و کاال بطور خاص فراهم می

ه,,ای ب,,اال و تقاض,,ای کم کش,,شالبته کمبود منابع ارزی ، زمینه و استعداد افزایش قیمت ارز به خاطر ت,,ورم پ,,ذیری درها ب,,ه خ,,اطر اختالف س,,طح و نب,,ود رق,,ابتهای قاچاق ارز است. باال بودن تعرفهارزی خود از زمینه

-های غیرشفاف زمینه را برای قاچاق کاال گس,,ترش میکاری و فعالیتمورد کاالهای داخلی ، در کنار رواج پنهاندهد و گسترش قاچاق کاال زمینه ساز رواج قاچاق ارز است.

آثار قاچاق ارز های قاچاق ارز ب,,ه م,,وارد ت,,امین ارز قاچ,,اقاگر در اقتصاد بازار عمیق و رقابتی ارز وجود داشته باشد زمینه

شود . بنابراین در این اقتصادها قاچاق ارز تس,,هیلکاال و فرار خزنده و پنهان و غیرقانونی سرمایه محدود می کننده قاچاق کاال و فرار سرمایه است . قاچاق کاال اگر گسترده باشد از طریق سازوکارهای بیماری هلن,,دی

7

ریزد . همانطور که قبال متذکر شدیم چون قاچ,,اق ب,,ا هیچ برنام,,ه ای ب,,رای ن,,وعنظام تولید داخلی را بهم می ش,ود ب,دون پ,رداخت تعرف,ه ک,,االی خ,ارجی بص,,ورت ارزان درواردات و صادرات همراه نیست ، م,وجب می

س,,ازد و م,,وجباختیار شهروندان داخلی قرار گیرد و تولید داخل را بشدت تحت تاثیر قرار داده و محدود می شود.همچنین قاچاق واردات در م,,وردتضعیف نظام تولید کاالی قابل مبادله و رونق کاالی غیرقابل مبادله می

شود که عوامل قاچاق کاالهای ضروری و مورد نیاز م,,ردمکاالهای کم کشش و وابسته به واردات موجب می را به باالترین قیمت در اختیار آنها قرار دهند و رف,اه عم,ومی جامع,ه را ک,,اهش دهن,,د . بن,ابراین قاچ,اق ارز زمینه ساز قاچاق کاالست و آثار آن همان آث,,ار قاچ,,اق کاالس,,ت. در م,,ورد ص,,ادرات قاچ,,اق، مس,,اله ق,,دری متفاوت است زیرا صادرات قاچاق در سلسله عل,,ل ق,,رار دارد و قاچ,,اق ارز معل,,ول و نتیج,,ه قاچ,,اق ک,,االی صادراتی است اما وقتی اقتصاد با کمبود مواجه باشد و سوداگری ارزی پرس,,ود باش,,د ص,,ادرات قاچ,,اق هم

شود که ص,,ادرات آنشود. معموال صادرات قاچاق به کاالی تمام شده مورد نیاز جامعه مربوط میتشویق می ه,ا ب,رای جامع,ه مطل,وبریزد ک,ه هم,ه اینتنظیم بازار داخل یا کاال و خدمات پر ارزش و حساس را بهم می

نیست. اما در اقتصادهایی که بازار عمیق ارزی وجود ندارد و بازار ن,اقص موج,ود ب,ا م,ازاد ی,ا عم,دتا ب,ا کمب,ود ارز

های مکرر نرخ ارز وج,,ود دارد و تع,,دیالت ن,,رخ ارز نس,,بت ب,,ه ت,,ورم در جری,,انمواجه است چون زمینه پرش کند و قاچاق ارز اس,,تعداد و زمین,,ه را ب,,ههای پنهان و رسمی در مورد ارز موضوعیت پیدا میاست. لذا فعالیت

زنن,,دههای سوداگرانه و سودجویانه و ب,,رهمرساند. اساس نمود قاچاق ارز نگهداری آن برای فعالیتفعلیت میثبات بازار ارز و چه بسا کل اقتصاد است.

-یعنی اگر فعالیت قاچاق ارز گسترده باشد در مواقع فقدان بازار ارزی، واردات ک,,االی قاچ,,اق گس,,ترش می ه,,ای س,,وداگری پرش,,تاب ویابد و اگر اقتصاد با کمبود ارز مواج,,ه باش,,د عالوه ب,,ر ت,,امین قاچ,,اق ک,,اال زمین,,ه

کن,,د و ممکن اس,,ت ش,,دتش,,ود را تش,,دید میهای شدید نرخ ارز میمعامالت سوداگرانه ارزی که باعث پرشهای سوداگرانه کل اقتصاد را با بحران مواجه سازد.فعالیت

از طرف دیگر وقتی قاچ,,اق ارز گس,,ترده باش,,د واردات قاچ,,اق و ف,رار خزن,,ده س,,رمایه از چش,,م جامع,,ه وماند و این به ضعف تدریجی اقتصاد و تشدید وابستگی آن می انجامد.گذاران مخفی میسیاست

های س,,وداگرانه ارزیکند و زمینه فعالیتواردات قاچاق و فرار سرمایه زمینه ها را برای کمبود ارز فراهم میشدیدتر را رقم خواهد زد.

گ,,ذاریشود که هر برنام,,ه اص,,الحی اقتص,,اد و هرگون,,ه سیاس,,تاین وضعیت )گسترش قاچاق ارز( موجب می برای اصالح ساختار اقتصاد با مانع و به دنبال آن با شکست مواجه شود و در ش,,رایط ع,,دم تع,,ادل اقتص,,اد،

ها و کمبودها تشدید شود.ها ، وابستگیضعف المللی به عنوان واسطهبرای کشورهایی که پولشان تبدیل پذیر نیست )در خارج از کشور و در بازارهای بین

کنند و این ویژگی زمینه قاچاق را بیشتر ف,,راهمپذیرند( ارزهای خارجی موضوعیت حساس پیدا میمبادله نمی کند . قاچاق گسترده ارز برای این نوع کشورها بسیار تاثیرگذار و زیانبار است اما کشورهایی که پولش,,انمی

تواند به اقتصاد آسیب رساند، در آنجا آنچه اهمیت دارد پول خودشان استتبدیل پذیر است ، قاچاق ارز نمی پذیرند، ل,,ذا ف,,درال رزرو و بان,,کنه ارزهای خارجی. مخصوصاً برای دالر و یورو که تقریبا به طور کامل تبدیل

ها را خنثی نماید. این در حالی اس,,ت ک,,ه عمال در اینتوانند با تصمیمات پولی این نوع فعالیتمرکزی اروپا می کشورها قاچاق اینگونه ارز موضوعیت چندانی ندارد و آنه,ا ب,رای احال,ه کام,ل اطالع,اتی و اطالع از جری,ان

کنند لذا قاچاق ارز برای کشورهاییورودی و خروجی وجوه ریز جریانات وجوه را زیر نظر دارند و کنترل می ای و م,,واد اولی,,های ، س,,رمایهپذیر نیس,,ت و ب,,ازار ارز و ب,ه م,,واد غ,ذایی، کااله,,ای واس,,طهکه پولشان تبدیل

وابستگی دارند زمینه بسیار شدیدتری دارد و اثرات سوء مستقیم و غیرمستقیم آن بسیار بیشتر است.

8

تعریف قاچاق کاال قاچاق کاال بخشی از اقتصاد کشور است که با هدف سودآوری از سوی عوامل تج,,ارت غ,,یر ق,,انونی انج,,ام می شود . آمار گمرک ایران از کشفیات قاچاق کاال بیانگر سیر ص,,عودی تع,,داد ک,,ل پرون,ده ه,ای قاچ,,اق در سال های اخیر است . ب,ا توج,ه ب,ه اینک,ه کش,فیات تنه,ا ج,زئی از حجم فع,الیت ه,ای غ,یر ق,انونی اس,,ت ،

گستردگی پدیده قاچاق کاال در ایران امری دور از ذهن نیست . قاچاق کاال از نظر ماهوی به دو شکل انجام می گیرد ؛ از یک سو ممکن است عوام,,ل تج,,اری غ,,یر ق,,انونی کاالی را به صورت غیر رسمی و مخفیانه بدون پرداخت حقوق گمرکی و رعایت ضوابط تجاری وارد کش,,ور کرده و یا از آن خارج نمایند و از سوی دیگر عوامل تجاری قانونی ، فعالیت تجاری قانونی خود را به عن,,وان پوششی برای انجام اعمال متقلبانه در تجارت ، مانند دستکاری در اسناد تجاری قرار دهند که به این ح,,الت

شبه قاچاق گفته می شود . لندن ش,,امل دو گ,,روه اس,,ت . گ,,روه اول کااله,,ای ک,,ه در هرج,,ا و19.9انواع کاالی قاچاق بر اساس پرتکل

همیشه قاچاق محسوب می شوند مانند مواد مخ,,در و گ,,روه دوم اجن,,اس ک,,ه بناب,,ه اوض,,اع و اح,,وال خ,,اص زمانی و مکانی قاچاق هستند مانند برنج در جنگ فرانسه و چین. گاهی کاالی قاچاق بر مبنای سازمان ه,,ای وصول درآمد دولت به کاالهای گمرکی ، دخانی ، ارزی ، طال ، اشیای گران بها ، آبزی,,ان ، پرن,,دگان ش,,کاری کمیاب ،مواد روانگردان ، اسلحه ، مهمات ، مواد آتشزا و سایر کاالها مانند دارو ، احشام و سوخت تفکیک

شده است .

های قاچاق کاالعلل و زمینه قاچاق پدیده ای پیچیده است و می تواند با همه اجزای امنیت جامع,,ه مرتب,,ط باش,,د. زی,,را بواس,,طه م,,اهیت پنهانی خ,ود در الیه ه,ای مختل,,ف رس,وخ می کن,,د. ب,ه نظ,,ر می رس,,د س,ایر مولفه ه,,ای امنی,تی، ش,اخص ها و تهدیدهای متوجه آن در ابعاد متنوع، عالوه بر بعد اقتصادی که عمده تالش های پژوهشی به آن تمرک,,ز یافت,,ه است از قاچاق کاال تاثیر می پذیرد. برای مثال، ریشه در بی اعتمادی مردم به حاکمان و تردید آن به عزم و

تواند زمین,,ه س,از بح,,ران توزی,ع گ,,ردد ک,ه ب,اعثاراده جدی در مبارزه بنیادی با این پدیده دارد و همچنین می شود. در وجه اجتماعی و فرهنگی قاچاق کاال ب,,ه دنب,,ال سلس,,له آث,,اراختالالت گسترده در نظام اقتصادی می

خود پس از تحمیل بیکاری ممکن است به بحران های ک,,ارگری و اعتراض ه,,ای اجتم,,اعی منتهی ش,,ود و ب,,ه ابزار ضد فرهنگی برای به ابتزال کشاندن و آسیب رساندن به هنجارهای اجتماعی و الگوهای س,,نتی تب,,دیل شود و با تضعیف هویت ملی، سبب توجه به فرهنگ بیگانه و واگرایی م,,ذهبی، ن,ژادی و سیاس,,ی نس,,بت ب,ه ملیت و حاکمیت شود و همچنین سطح سالمت و بهداشت جامعه را تنزل دهد. با توجه به اینکه قاچ,,اق ک,,اال و ارز یک پدیده چن,,د وجهی می باش,,د ل,ذا عوام,,ل متع,,ددی از جمل,,ه اقتص,,ادی ، اجتم,اعی، ف,رهنگی و... در شکل گیری آن نقش دارند که شناسایی این عوامل به ارائه راهکار مناسب جهت برخورد با این پدیده ش,,وم

اقتصادی اجتماعی کمک می نماید.

عوامل اقتصادیسودآوری باالی قاچاق کاال

از مهمترین دالیل گ,,رایش ب,,ه این ام,,ر می باش,,د و این س,,ود ناش,,ی از تف,,اوت قیمت ه,,ا در ب,,ازار داخ,,ل ب,,ا کشورهای همجوار است. سودهایی که از صادرات غیر رسمی برخی کاالهای یارانه ای )مانند ف,,راورده ه,,ای نفتی، دارو، شوینده ها، سموم دفع آفات نباتی، کود شیمیایی، نان، آرد، گندم و...( کسب می شود به ق,,دری

انگیزه در افراد ایجاد کرده که علی رغم تعیین جرائم سنگین باز اقدام به قاچاق کاال می کنند.پرداخت یارانه به برخی از کاالها در داخل کشور

یکی از مشکالت نظام یارانه در کشور افزایش قاچاق کااله,,ای یاران,,ه ای ب,,ه خ,,ارج از کش,,ور اس,,ت. ارزان بودن برخی کاالهای یارانه ای منجر به تشدید قاچاق این کاال به خارج از کشور شده است و افزایش قیمت این کاالها هم صرفاً راه حلی کوتاه مدت و سوداگرانه اس,,ت. زی,,را پس از گذش,,ت م,,دتی ب,,ه دلی,,ل اعم,,ال سیاست های نادرست و بروز تورم باال عمالً افزایش قیمت نسبی از بین رفته و گاهاً ح,تی ب,ه نس,بت رش,د قیمتی سایر کاالها ارزان ت,ر هم ش,,ده اس,ت. ج,,الب اینجاس,ت ک,,ه ب,از هم دس,,ت ان,درکاران راه ح,ل را در

افزایش قیمت این کاالها می دانند در حالی که سیر قیمت آنان در مارپیچ فزاینده ای گرفتار شده است.

9

باال بودن تعرفه های گمرکی تعرفه تعیین شده به عنوان سود بازرگانی آنقدر باالست که ورود کاال به صورت قاچ,,اق را تش,,ویق می کن,,د. فلسفه تعرفه باال باید در اصل حمایت از تولیدات داخلی و اف,زایش س,,طح اش,تغال باش,,د و در مرحل,,ه بع,د ایجاد درآمد برای خزانه دولت و تعرفه در خصوص کاالیی بسته می شود ک,,ه آن ک,,اال تولی,,د داخلی دارد و ی,,ا می خواهد داشته باشد و تولید داخلی آن کاال حمایت می کند. البته وضع تعرفه نبای,,د همیش,,گی و بلن,,د م,,دت باشد. بلکه زمان وضع تعرفه، زمان دقیقی برای برداشتن تدریجی این تعرفه ها در نظر گرفت,,ه می ش,,ود ت,,ا تولیدکنندگان داخلی با اعمال مدیریت کارآمد بتوانند تولید آن کاال را در سطح جهانی و بین المللی به انج,,ام

برسانند. مساله ای که در برخی از کشورهای در حال توسعه در خصوص تعرفه ها مش,,اهده می ش,,ود، این اس,,ت ک,,ه دولت ها با مشاهده درآمدهای قابل توجه این تعرفه ها برای دولت، با نگاه درآمدی به تعرفه ها می نگرن,,د و این مسئله باعث دائمی شدن تعرفه ها می شود و در حالت بدبینانه تر اینکه گاهی مسئوالن امر خ,,ود دارای منافعی هستند که وضع تعرفه ها به بیشتر شدن منافعشان کمک می کند لذا حم,,ایت دائمی س,,بب می ش,,ود که تولیدکنندگان تالشی برای تولید با کیفیت ترنکنند و تولید داخلی همواره در س,,طح پ,ایینی انج,,ام ش,,ود. در این میان اقشار مختلف مردم هستند که ضرر می کنند زیرا باید کاالهای تعرفه ای را با قیمتی باالتر از قیمت جهانی بخرند. یکی از شرایط عضویت در سازمان تجارت جهانی به صفر رس,اندن تعرف,ه در خص,وص هم,ه کاالها البته در یک پروسه وبه تدریج می باشد. بنابراین هر اقتصادی که می خواهد به سازمان تج,,ارت جه,,انی ملحق شود باید به تعرفه ها دیدی کوتاه مدت و محدود داشته باشد. سیاست ه,,ای تعرف,,ه ای بای,,د در جهت حمایت از تولید و به صورت موقتی انتخاب شود و اینکه در همان ابتدای اتخاذ سیاست تعرفه ای زمان پایان آن مشخص شود بسیار ضروری اس,,ت. در حقیقت تع,,داد س,,ال ه,,ا ی,,ا ماهه,,ایی ک,,ه تعرف,,ه وض,,ع می ش,,ود، فرصتی است ک,ه در اختی,ار تولی,د کنن,دگان ک,االی مرب,وط ق,رار می گ,یرد. ب,ه منظ,ور اینک,ه تولی,د خ,ود را استاندارد و در حد رقابت با رقبای خ,,ارجی خ,,ود نمای,,د. پس از این م,,دت، دولت اق,,دام ب,,ه ح,,ذف ت,,دریجی تعرفه ها می کن,,د ت,ا در نه,ایت تعرف,ه ه,,ا ب,,ه ص,فر می رس,,د. در این ح,الت اس,,ت ک,ه تولیدکنن,دگان داخلی مجبورند با رقبای خارجی در بازارهای داخلی رقابت نماین,,د. اگ,,ر این رق,ابت منج,,ر ب,,ه ح,,ذف تولیدکنن,,دگان داخلی نشود، سیاست تعرفه ای در آن کاال موفق عمل کرده اس,ت و در داخ,ل ن,یز م,وجب اف,زایش کیفیت

تولیدات و استفاده مردم از تولید با کیفیت می شود و رفاه مردم افزایش می یابد. ای را در کوت,,اه م,,دت انج,,ام دهن,,د، اینبسیاری از کشورهای در حال توسعه به جای اینک,,ه سیاس,,ت تعرف,,ه

سیاس,,ت را در س,,الهای متم,,ادی ادام,,ه میدهن,,د و م,,وجب ک,,اهش رف,,اه م,,ردم از ی,,ک ط,,رف و ع,,دم تالش تولیدکنندگان برای تولیدات با کیفیت ت,ر از ط,رف دیگ,ر و تعطیلی کارخان,ه ه,ا و بیک,اری طی,ف وس,یعی از

مردم می شود. پایین بودن ریسک قاچاق کاال

قاچاق کاال یک فعالیت غیرقانونی، همواره با ریسک ناشی از برخورد عوامل قانونی کش,,ور روبروس,,ت. ام,,ا خالء قانونی و طوالنی شدن روند رسیدگی به پرونده های مهم قاچاق و یا تبرئ,,ه اک,,ثر متهم,,ان م,,وجب آزاد شدن قاچاقچیان کاال می ش,,ود. در واق,,ع فق,دان ق,وانین بازدارن,ده ق,وی یکی از ع,واملی اس,,ت ک,,ه انگ,یزه

برد.قاچاقچیان را برای مبادرت به این کار حفظ نموده و یا باال می بروکراسی و ساختار اداری ناکارآمد

بروکراسی و ساختار ناکارآمد منجر به افزایش هزینه تولید و تجارت در اقتصاد رس,,می خواه,,د ش,,د. گ,,اهی گرفتن مجوز برای تولید یا صادرات از مراکز متعدد تصمیم گیری با بهره وری پایین به بیش از یک ماه زمان نیاز دارد که هزینه و قیمت تمام شده را برای تولید کننده و صادر کننده به شدت افزایش می دهد. بن,,ابراین

با اینگونه هزینه ها انگیزه فعالیت در بخش غیر رسمی یا به عبارتی قاچاق کاال افزایش می یابد.محرومیت ساکنان مناطق مرزی

از عواملی که سبب گسترش قاچاق کاال در کشور ش,ده وض,,عیت جغرافی,ایی کش,ور اس,ت. وج,ود ه,زاران کیلومتر راه آبی و خاکی در مرزه,,ا و همچ,,نین همج,,واری ب,,ا کش,,ورهای بی ثب,,ات س,,رمایه گ,,ذاری م,,واد در

مناطق مرزی را کاهش داده است. قاچاق کاال عمدتاً از طریق مرزنشینان صورت می گیرد. در نقاط مرزی کشور به دلیل فق,,ر و نب,,ود فرص,,ت

شغلی افراد به منظور تامین نیازهای معیشتی و مالی اقدام به قاچاق کاال می کنند. در مناطق مرزی کاالها عمدتاً به صورت چمدانی قاچاق می شوند. بخش,,ی از واردات در کش,,ور مرب,,وط ب,,ه

دالر و امک,,ان واردات80کاالهای همراه مسافر است. بر اساس معافیت کاالهای همراه مس,,افر ت,ا س,,قف

10

دالر دیگر توسط هر مسافر با پرداخت حقوق گمرکی و سود بازرگانی سبب افزایش قاچاق ک,,اال از این80طریق نیز می شود. این کاالهای همراه مسافر عمدتاً کاالهای مصرفی هستند.

بازارچه های مرزی که محل مناقشه بسیاری از تولیدکنندگان داخلی هستند، با هدف مبادله ی کاالهای م,,ورد نیاز مرزنشینان و مبارزه با قاچاق کاال و اشتغالزایی در مناطق مرزی تشکیل شده، اما در ح,,ال حاض,,ر این بازارچه ها به محلی برای واردات کاالهایی تبدیل شده اند که اساساً در روس,,تاها و ش,,هرهای ب,,زرگ م,,ورد

مصرف قرار می گیرند. ح,,تی در بس,,یاری از م,,وارد س,,همیه واردات این بازارچ,,ه ه,,ا از س,,وی اف,,راد حرف,,ه ای در تج,,ارت رس,,می

خریداری شده و کار تجارت، صادرات و واردات کاال از سوی آن ها به نام مرزنشینان صورت می گیرد. از طرفی هزینه ها و عوارض باال موجب عدم سود دهی فعالیت پیش,,ه وران گردی,,ده و در نتیج,,ه رغب,,تی ب,,ه فعالیت بیشتر ندارند. قاچاق کاال یکی از مواردی است که ت,,اثیر بس,,زایی ب,,ر فع,,الیت بازارچ,,ه ه,,ا داش,,ته و

موجب ضعف عملکرد آن ها می شود. باال بودن میل نهایی به مصرف کاالهای وارداتی و عدم تولی,د ب,رخی از کااله,ای م,ورد نی,از م,ردم در داخ,ل

کشور نیز از سایر عوامل موثر بر قاچاق کاال می باشد.

11

عوامل موثر بر قاچاق کاال در کشور) براساس مطالعات پیشین(ردیردیعاملف

عاملف

یارانه ها16تعرفه باال1کنترل ناکامی مرزها17تغییرات ما به التفاوت ارز2اختالف قیمت در دوسوی مرز18مالیات3کیفیت نامناسب کاالهای داخلی19محدودیت های تجاری و مقرراتی دولت4نقش اسکله های غیر مجاز20بیکاری و توسعه نیافتگی مناطق مرزی5کنترل نامناسب مناطق آزاد21میزان تورم6نقش مسئولین ذی ربط22نظام تامین اجتماعی نامناسب7سست بودن قوانین مبارزه با قاچاق23عدم کارایی اقتصادی8وضعیت جغرافیایی خاص24مهاجرت افسار گسیخته9

وضعیت سیاسی و امنیتی کشور25نامناسب بودن حقوق کارکنان گمرک10نفوذ به کشور جهت امور جاسوسی26نبود امنیت شغلی11تحریم های اقتصادی ایران27ریسک پایین قاچاق12رشد نقدینگی در کشور28سطح پایین آگاهی جامعه13فرهنگ پذیری غلط مرزنشینان29کمبود زیر ساخت های اقتصادی کشور14مراودات قومی در دو سوی مرز30عدم امنیت سرمایه گذاری15

( در پژوهش,,ی ب,,ا عن,,وان عل,,ل پیام,,دهای قاچ,,اق ک,,اال در ای,,ران پس از انقالب1390قلی زاده و همکاران ) اسالمی به ترتیب سه عامل اقتصادی، سیاسی امنیتی و اجتماعی فرهنگی را از عوامل موثر بر قاچاق ک,,اال

% و عوام,,ل30% عوامل سیاسی-امنیتی 52در ایران اعالم کرده اند که در این بین نقش عوامل اقتصادی % است که لزوم توجه به متغیرهای کلیدی اقتصادی را بیش از پیش متذکر می شود.18اجتماعی-فرهنگی

اساساً قاچاق پدیده ای یک علتی نیست بلکه محصول و پیام,,د مجم,,وعه ای از ع,,واملی اقتص,,ادی، ف,,رهنگی، سیاسی و اجتماعی است. بنابراین کاهش قاچاق نیازمند برنام,ه هم,ه جانب,ه اس,ت. ب,ه ط,ور کلی می ت,وان گفت مسئله قاچاق اجتناب ناپذیر بوده ولی قابل کنترل است. در دهه های گذشته مب,,ارزه ب,,ا قاچ,,اق توفی,,ق چشم گیری نداشته است زیرا عوامل متعددی باعث ش,,ده ت,,ا روش ه,,ای پیش,,ین مب,,ارزه ب,,ا قاچ,,اق س,,ودمند نباشد. هرچند به قول جرم شناسان هیچ گاه جرم صفر نمی شود، ب,,ا این هم,,ه می ت,,وان ب,,ا ش,,ناخت عوام,,ل

اصلی، میزان آنرا کاهش داد.

آثار قاچاق کاال پدیده قاچاق منجر به شکل گیری اقتصاد زیرزمینی یا اقتصاد سیاه می شود و از آنجا که چ,,نین فعالیت ه,,ایی در بازار غیر رسمی انجام می شود و در حساب های ملی ثبت نمی گردد، لذا تولید یا درآم,,د ناخ,الص ملی ب,ه دلیل فقدان آمار و اطالعات الزم کمتر از مقدار واقعی آن برآورد می گردد و از آنجا که در اقتصاد زیرزمینی

فرار مالیاتی افزایش می یابد در مجموع درآمدهای دولت کاهش می یابد. آثار تخریبی قاچاق متوجه صنایعی است که آنها را به رقابت در بازار داخل ف,,را می خوان,,د و رفت,,ه رفت,,ه ب,,ه رکود می کشاند. از این رو با تنوع و حجم چشم گیر این کاالها در کش,,ور وزن و س,,هم آن ه,,ا در اقتص,,اد غ,,یر قابل انکار است. کاهش درآمدهای دولت از محل عوارض گمرکی و کاهش من,,ابع ارزی حاص,,ل از ص,,ادرات

رسمی نیز از پیامدهای قاچاق کاال می باشد.لذا پدیده قاچاق کاال باعث می شود درآمد دولت به سه طریق کاهش می یابد:

گسترش اقتصاد زیرزمینی و فرار مالیاتیکاهش تعرفه ها و عوارض گمرکی

کاهش درآمدهای ارزی لذا منابع هنگفتی از درآمد دولت که می بایست صرف حمایت از تولیدکنندگان داخلی و س,,رمایه گذاری م,,واد

در کشور شود به جیب قاچاقچیان می رود. کاهش حمایت دولت از صنایع و تولیدات داخلی ب,,ه دلی,,ل ک,,اهش من,,ابع درآم,,دی دولت س,,بب ورشکس,,تگی تولیدکنندگان و تعطیلی بنگاه ها می شود. هزینه تولید کاال در داخل کشور باالست به گونه ای که توان رق,,ابت

با محصوالت خارجی را از بین می برد و سبب از بین رفتن فرصت های شغلی در کشور می شود.

12

از آنجا که با ک,اهش درآم,د دولت کس,ری بودج,ه ن,یز اف,زایش می یاب,د، ل,ذا س,رمایه گذاری در فعالیت ه,ای عمرانی و زیر بنایی نیز کاهش یافته و با کاهش من,,ابع درآم,,دهای الزم جهت س,,رمایه گذاری م,,واد و ک,,اهش سرمایه گذاری توسعه و پژوهش به منظور ارتقای کیفیت کاالهای داخلی کمتر از قبل می شود و اشتغال نیز کاهش می یابد. در بخش درآمدهای ارزی نیز صدور غیر قانونی کاال منجر به خروج سرمایه از کشور و ع,,دم بازگشت ارز به دست آمده به نظام پولی و بانکی کشور می شود و در نتیجه کمب,,ود درآم,,دهای ارزی، ت,,وان

پرداخت های خارجی به هم می خورد. قاچاقچیان کاالها به تاجرانی شبیه اند که نه مالیات می پردازند و نه عوارض. در واقع توزیع ناعادالنه درآمدها نیز از پیامدهای پدیده قاچاق می باشد. با توجه به حاشیه سود باال در قاچاق کاال در توزی,,ع درآم,,دها و ث,,روت در جامعه به هم خورده و قاچاقچیان از طریق کسب آن بخش از درآمدهایی که دولت می بایست از واردات رسمی کسب می کرد توزیع درآمد را ناهمگون تر می کند زیرا دولت می توانس,ت این درآم,دها را ب,ه ص,,ورت هزینه عمومی، هزینه های اجتماعی و اعط,,ای یاران,,ه بین عم,,وم م,,ردم توزی,,ع کن,,د. از همین رو قاچ,,اق ک,,اال

موجب انحراف سیاست های اقتصادی و بازرگانی دولت می شود. بررسی و برشمردن مهمترین تهدیدها از ناحیه قاچاق علیه امنیت کشور در بعد اقتصادی آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. پس در ادامه به بررسی اث,,ر قاچ,,اق ک,,اال ب,,ر ب,,رخی از مولفه ه,,ا و متغیره,,ای اقتص,,ادی

می پردازیماخالل در سیاستهای اقتصادی

چون در قاچاق کاال برخالف تجارت رسمی، ابت,,دا ن,,وع ک,,اال و قیمت و م,,یزان آن مش,,خص نیس,,ت. بن,,ابراین خصوص,,ی هم,,واره ب,,ا ریس,,ک هم,,راه اس,,ت. ل,,ذابرن,,امه ریزی ه,,ای تولی,,دی و سیاس,,ت های تج,,اری و بخش

تولیدکننده با توجه به این ریسک یا در فرایند تولید شرکت نمی کند یا در صورت ورود آگاهانه، نرخ بازگش,,تسرمایه باالتری را در زمان کوتاه تر طلب می کند.

دولت هم در برنامه ریزی تولی,دی ب,ا همین مش,کل روبروس,,ت. در این ح,الت قاچ,اق ک,اال ب,ا توج,ه اث,راتی همچون بی ثباتی اقتصادی و اختالل در برنامه ریزی ها اقتصادی و سیستم توزیع باعث ع,,دم ک,,ارایی نظ,,رات دولت و آسیب پذبری اقتصادی کشور خواه,,د ش,,د. قاچ,,اق وارداتی م,,انع از کن,,ترل بهین,,ه دولت ب,,ر مجم,,وع هزینه ه,,ای وارداتی و اختصاص,,ی ارز موج,,ود ب,,ه واردات کااله,,ای ض,,روری و س,,رمایه ای می ش,,ود ک,,ه نقش بیشتری در رشد تولید ناخالص داخلی و رونق اقتصادی دارد. قاچاق با ایجاد تحریف در تولی,,د ناخ,,الص ملی، توان دولت را در اتخاذ روش های صحیح اقتصادی برای رسیدن به اهداف مورد نظر ک,اهش می ده,د. ی,ا این

اهداف و سیاستها را کم اثر یا بی اثر کرده و آن ها را از کارکرد مورد انتظار می اندازد. پیامد دیگ,,ر قاچ,,اق در اقتص,,اد اف,,زایش ن,,رخ ارز در ب,,ازار آزاد ب,,ه علت اف,,زایش تقاض,,ای آن ب,,رای واردات غیرقانونی کاالست. بخش مهمی از توازن ارزش ریالی در برابر ارز در بازار غیر رسمی وابسته ب,,ه قاچ,,اق

است. بازرگان غیرقانونی به پول رسمی کشور فشار آورده و اثرات تورمی به دنبال دارد. بنابراین دولت برای دستیابی به اهداف اقتصادی خود سیاست هایی جهت تحقق درآمدهای پیش بینی شده از منابع غیر نفتی، احیای ساختار اقتصاد ملی، برآوردن نیازهای رشد و توسعه اقتصادی، ایجاد آینده ای روش,,ن و مطمئن برای تولید کننده، تنظیم ورود و خروج کاال، حفظ پول و ثبات قیمت ها تدوین می کن,,د. ام,,ا قاچ,,اق

کاال همه این برنامه ریزی را مخدوش می سازد و مانع نتیجه گیری مطلوب از آن ها می شود.کمک به افزایش فقر

فقر می تواند هم علت و هم معلول قاچاق باشد. این اث,,ر ثانوی,,ه بالفاص,,له پس از شکس,,ت تولی,,د و ک,,اهش اشتغال درآمد عارض می شود. یعنی با افزایش قاچاق کاال فقر در جامعه از آنچه وجود دارد بیشتر می شود. زیرا قاچاق سرمایه گذاری مواد را از هدف اصلی خود منحرف کرده، تولیات و درآمد ملی را کاهش می دهد

ری,,زد وو به مرور سبب بروز فقر می شود. قاچاق کاال شرایط توزیع درآمدها و ثروت اجتماعی را ب,,ه هم می مقررات اقتصادی دولت را که می تواند از طری,,ق هزینه ه,,ای عم,,ومی و اعط,,ای یاران,,ه و دیگ,,ر حمایت ه,,ای اجتماعی به طبقه محروم کمک کند کاهش می ده,د. رس,,یدن طبق,,ه قاچ,اقچی ب,ه ثروت ه,ای هنگفت، رون,د فقیرتر شدن طبقات پایین جامعه را سرعت می بخشد، چرا که با افزایش تقاضا و فشارهای تورمی، س,,طح رفاه اجتماعی پایین آمده، طبقات فقیر در تنگناهای بیشتر ق,,رار می گیرن,,د و فاص,,له آن ه,,ا ب,,ا طبق,,ات غ,,نی بیشتر می شود. در کشور ما که میزان باالترین درآمدهای جامعه به چند برابر پایینتر آن ها می رس,,د، نبای,,د از

قاچاق کاال که در تداوم این نابرابری بی تاثیر نیست به سادگی گذشت.تسهیل انحصار و رانت خواری

13

انحصار و رانت خواری از مصادیق بارز فساد اقتصادی است. به لحاظ تئوری اعمال هر نوع محدودیت برای واردات آزاد کاالی خارجی به بهانه حمایت از صنایع داخلی یا اعطای مجوز واردات آن ها به صورت گزینشی بستر مناسبی برای رانت جویی است. هرچند به عقیده برخی از کارشناس,,ان در این ش,,رایط، ه,,دف ایج,,اد رانت نیست. زیرا در مرحله اول صنعتی شدن حمایت از تولید داخلی ض,,روری اس,,ت. اگ,,ر س,,همیه واردات وجود داشته باشد و دولت مجوزها را با قیمت مناسب بفروشد ایج,,اد رانت دش,,وارتر می ش,,ود. رانت ایج,,اد محدودیت بر روی کاالهای وارداتی در قالب وضع تعرفه و دادن جواز واردات کاالهای خارجی به افراد خاص از جانب دولت یکی از ویژگی های بارز اقتصاد ایران است. این رویکرد منفعت طلبانه به هر علتی که دنب,,ال شود هزینه هایی برای جامعه دارد و موجب به هم خوردن تخصیص منابع کمیاب، ناکارآمد کردن اقتصاد ملی و سلب اعتماد عمومی به کارگزاران اقتصادی خواهد شد. در اقتصاد رانتی، ثروت و درآمد ناشی از تالش وکوشش فردی و اجتماعی نیست بلکه گاه تصادفی، انحصاری، زاییده فساد مالی و زدو بندهای پنهان است. بسته بودن و رانتی بودن سیستم اقتصادی کشور سبب ش,,کل گیری انحص,,ارات مختل,,ف و ایج,,اد مس,,یرهای گوناگون واردات غیر رسمی شده است، یکی از این مسیرها، انحص,,ار اخ,,ذ مج,,وز واردات کاالس,,ت ک,,ه ب,,ه شبه قاچاق تعبیر می شود. انحصار آشکار و پنهان واردات کاال از بزرگترین معضالت تجارت خ,,ارجی ب,,وده و نتیجه تصمیمات مقطعی ناشی از مشکالت ارزی است که به ضرر مص,,رف کنن,,دگان اس,,ت زی,,را آنه,,ا را از بسیاری از کاالهای مصرفی محروم می کند. برخی انحصارات نیز ناشی از اقدام های برخی ارگان های دولتی است که با هدف ایجاد فرصت برای شرکت های زیر مجموعه صورت می گ,,یرد ک,,ه ب,,ه عقی,,ده کارشناس,,ان

نقطه عطفی در گسترش قاچاق کاال بوده است. از دیگر پیامدهای قاچاق در اقتصاد رانتی، کاهش امنیت اقتصادی و متعاقب آن ن,,زول س,,رمایه گ,,زاری و در نتیجه پایین ماندن رشد اقتصادی است. در این فضا قاچاق ک,,اال نقش مس,,لط ب,,ه خ,,ود می گ,,یرد و منش,,ا آن سوء استفاده های علنی و ظاهرا قانونی به عمل آم,,ده از موقعیت ه,,ای خ,,اص سیاس,,ی ی,,ا اجتم,,اعی و ن,,یز

دسترسی زود هنگام به اطالعات و هم اقتصادی است. خالصه آنکه رابطه میان اقتصاد سایه ای )قاچاق( و مفاسد اقتصادی )رانت خواری( محکم و پایدار است. به

گذار با درک صحیح از اهمیت مساله مبارزه با قاچاق و افزایش رانت خواری حاصل ازاین مبناست که قانون آن، دولت را مکلف می کند کلیه انحص,,اراتی را ک,,ه ب,,ه م,,وجب دس,,تورالعمل ها، مق,,ررات ی,,ا اعط,,ای امتی,,از تخصیص منابع ایجاد شده لغو و اقدام قانونی برای جلوگ,,یری از فعالیت ه,,ای انحص,,ار گرایان,,ه ک,,ه ب,,ا ت,,داوم

قاچاق بر دامنه آن افزوده می شود به عمل آورد.مشکالت پولی

شبکه قاچاق مستقیماً بازار کشور را به سهل الوصول ترین بازار برای اجناس خ,,ارجی تب,,دیل ک,,رده اس,,ت. این شبکه با ارزش چند میلیارد دالری نیاز به تامین مالی وسیع دارد. پس بخشی از نق,,دینگی کش,,ور ک,,ه در شرایط ایده آل می توانست در مبادالت رسمی یا فعالیت های اقتصادی سرمایه گزاری ش,,ود، ص,,رف قاچ,,اق

می شود. قاچاق کاال آسیب هایی را هم به جریان پولی کشور وارد می کند که از مهمترین آن ها خروج ارز از کش,,ور و

پولشویی است. ورود پول سیاه به عرصه اقتصاد و بازار با روند طبیعی اجرای سیاست های م,,الی و پ,,ولی و س,,رمایه گزاری

اصولی منافعات دارد. ضمن اینکه به برنامه ریزی های اقتصادی دولت آسیب وارد می کند. نقدینگی باال و تقاضا برای اوراق بهادر در جامع,,ه را نمی ت,وان بی ارتب,,اط ب,ا درآم,,دهای حاص,,ل از قاچ,اق و مقاصد پول شویانه دانست. پول کثیف و سیاه به شکل آثار هنری، فلزات گرانبها یا اشیا عتیقه به طور غ,,یر

رسمی از کشور خارج یا به آن وارد می شود. پول حاصل از فروش کاالهای قاچاق وقتی وارد بانک های کشور می شود، ظاهری قانونی پیدا می کن,,د و پس از پاک شدن بدون پرداخت مالیات از آن خارج شده و به دارایی های ظاهری مشروع تبدیل می شود چرا که

در نظام بانکی کشور منشا پول مورد سوال نیست. مهمترین دغدغه عوامل مبارزه با قاچاق، پس از انجام شدن مع,,امالت کالن غیرق,,انونی ، مس,,ئله پولش,,ویی است، زیرا اگر بتوان در مهار و بی اثر ک,ردن پدی,ده پ,ول ش,ویی موفقی,تی بدس,ت آورد در تهدی,د و کن,ترل قاچاق توفیقات بزرگتری حاصل خواهد شد. با خروج ارز از کشور به منظور واردات کاالی قاچ,اق، تقاض,ای ارز بازار غیر رسمی افزایش می یابد و این افزایش اگر با محدودیت های ارزی همراه شود ارزش پول رایج

کشور را بیش از پیش کاهش می دهد.لطمه به آمارهای اقتصادی

14

قاچاق کاال در مواردی می تواند شفافیت اطالع,,ات و آماره,,ای اقتص,,ادی را از بین ب,,برد ص,,حت آن را م,,ورد تردید قرار دهد، به گونه ای که دیگر نتوان معرف وضعیت اقتصادی واقعی کشور باشد. قاچ,,اق ک,,اال ص,,حت برنامه ریزی را هم زیر سوال می ب,رد و برن,امه ریزی و تص,,میم گیری های اقتص,ادی و اجتم,اعی را ب,ا مش,کل

سازد. فرض بر این است که نشانه های دریافتنی از شبکه اطالعاتی درس,,ت اس,ت و ش,,اخص هایمواجه می موجود پوشش کاملی از جامعه مورد مطالعه و تبلور واقعی شرایط اقتصادی و اجتماعی است اما فع,,الیت

های قاچاق گاهی می تواند از این دقت بکاهد و تصمیمات را خدشه دار کند.سوق دادن تجارت رسمی به سمت قاچاق

در شرایطی که مالیات مورد نیاز دولت، حقوق و عوارض متعدد همراه با بروکراسی اداری و محدودیت های فراوان بازرگانی به دوش بخش رسمی است، اما فعالیت قاچاق متحمل چنین مشکالتی نیست، لذا گرایش از تجارت رسمی به قاچاق بیشتر می شود. البته این به معنای آن نیس,,ت ک,,ه هم,,ان کس,,انی ک,,ه در تج,,ارت رسمی اش,,تغال دارن,د وارد بخش غ,یر رس,,می می ش,وند بلک,ه ب,دان معناس,ت ک,,ه تج,ارت رس,,می کم کم

تضعیف یا حذف و فعالیت های سودگرانه پاسخگوی نیاز داخل می شود.تضعیف و کاهش تولید داخل

حیات اقتصادی هر کشور وابسته به تولید بوده و تولید مهمترین عامل پوی,ایی س,,رمایه های م,,الی و انس,انی است زیرا به اندازه ای در رشد مولفه های ارزش,,ی و اجتم,,اعی م,,وثر اس,,ت ک,,ه اگ,ر س,,طح آن پ,ایین باش,,د

توسعه این مولفه ها به خطر افتد. به اعتقاد برخی کارشناسان حدود یک سوم نیروی کار کشور در بخش اقتصاد زیرزمینی متمرک,,ز اس,,ت ک,,ه

8 میلیارد دالر کاالی قاچاق در سال 4 درصد را قاچاق تشکیل می دهد. به ازای هر 50از این مقدار بیش از درصد تولیدات داخل دچار افت می شوند. برای اینکه قاچاق بزرگ,,تر ش,,دن بخش خ,,دمات و کوچک,,تر ش,,دن

تولید و حتی سقوط واحدهای تولیدی را تسهیل می کند. گزارش و آمارهای ارائه شده از سوی بنگاه های اقتصادی اعم از صنعتی و کشاورزی نشان دهنده ی کاهش تولید در برخی از محصوالت داخلی مانند، پوشاک، منسوجات، دخانیات، لوازم خانگی، ل,,وازم آرایش,,ی، آهن

آالت، رایانه و ... به موازات افزایش واردات اجناس مشابه از طریق قاچاق است.کند کردن توسعه مناطق مرزی

مبادالت مرزی نتوانسته است مناطق مرزی را ب,ه توس,عه مطل,وب رهنم,ون کن,د. ب,ا اینک,ه در گذش,ته ن,یز بسیاری از نواحی م,,رزی کش,,ور از امکان,,ات و اقلیم مناس,,ب زن,دگی برخ,,وردار نبوده ان,د ام,,ا ب,,رخی از این مشکالت هنوز به قوت خود ب,اقی اس,ت. ت,,ا ان,دازه ای ک,,ه در مه,اجرت م,,رز نش,,ینان ب,ه ب,رخی کش,,ورهای هم جوار یا رشد قاچاق کاال به رغم همه تسهیالت دولتی، از جمله مزایای قانونی مب,,ادالت م,,رزی، رس,,اندن

کاالی دولتی به دست مردم و تالش در جهت بهبود معیشت آنان، بی تاثیر بوده است. هم اکنون بخشی از اعتباراتی که می تواند صرف عمران مرزها شود عمالً صرف مبارزه با قاچاق می شود. رواج و سوددهی قاچاق در نواحی مرزی می تواند فعالیت های مفید و مقرون به صرفه صنعتی و کش,,اورزی را تحت الشعاع قرار دهد و به عدم استقبال بکش,,اند و س,,رمایه گ,,زاران بخش خصوص,,ی را در توس,,عه این مناطق دچار تردید نمای,د، ض,,من اینک,,ه انگ,یزه س,رمایه گ,,زاری را در این من,اطق ب,ه لح,اظ دوری از ب,ازار

فروش و فقدان ساختار اقتصادی مطلوب کاهش دهد.صدمه به اشتغال

در مورد آثار قاچاق بر افزایش بیکاری باید گفت طبق محاسبات انج,ام ش,,ده ب,ه ازای ه,ر ی,ک میلی,ارد دالر هزار فرصت شغلی از بین می رود. یعنی اگر تنها قاچاق کاالی همراه مس,,افر از100کاالی قاچاق وارداتی،

مبادی قانونی صورت نمی گرفت دولت می توانست ساالنه صد هزار فرصت شغلی ایجاد کند.

15

های متشکله قاچاق در گمرکات کشورآمار پرونده

سال تعداد کل پرونده

هایمتشکله قاچاق

ارزش کل پروندهها

)میلیارد ریال(

نرخ برابریدالر آمریکا

ارزش دالری هرپرونده

1382775958/14818323436/2294

1383709361/13308747673/2143

13846435515859042845/2723

1385498663/27389226002/5952

1386440341/26029357376/6315

1387382489/5297966759/14328

1388344427/30899979612/8989

13893471156721060125/15414

1390284164896135688/12698

139124793116112605944/17971گمرک جمهوری اسالمی ایران

بررسی علل قاچاق ارز و کاال سطح با دنیای خارج از خود دارند و نرخ ارز از ثب,,ات ک,,افیپذیر و همدر اقتصادهای با ثبات که کاالهای رقابت

ش,,ود ک,,هها ، فوروارد و س,,وآپ مح,,دود میبرخوردار است و معامالت سوداگرانه ارز به معامالت در بازار آتی کن,,د، قاچ,,اقهای مالی و نقاط اوج و حض,,یض عم,,ل میاین خود به منظور کاهش دادن ریسک و تثبیت چرخه

ای دارد و معم,,وال درعنوان تسهیل کننده قاچاق کاال( تنها انگیزه فرار تعرفهکاال و به دنبال آن قاچاق ارز )به پذیر محدود اس,,ت ص,,ادرات ب,,ااین اقتصاد دامنه عمل قاچاق محدود است اما در اقتصادهایی که کاالی رقابت

فناوری باال بسیار پایین است.

16

2009-1988ارزش صادرات کاالهای دارای فناوری پیشرفته در کشورهای منتخب سال های )میلیارد دالر(

. 2009 بانک جهانی، مأخذ:

ای و مواد اولیه است .ای، واسطه درصد واردات، واردات کاالی سرمایه70بیش از

سهم واردات مواد اولیه و واسطه ای، کاالهای سرمایه ای و کاالهای مصرفی از کل واردات )میلیارد دالر(

0831 1831 2831 3831 4831 5831 6831 7831 8831 9831 09310

01

02

03

04

05

06

07

08

موا,د ا,ولیه و کاالهای وا,سطه ا,ی کاالهای سرمای,ه ا,ی کاالهای مصرفی

17

واردات کاالهای واسطه ای و سرمایه و محاسبه ارزبری تولید

سال واردات مواد اولیه و

(1)کاالهای واسطه ای

)میلیون دالر(

واردات کاالهای )میلیون(2)سرمایه ای

دالر(

تولید ناخالص )میلیون(3)داخلی

دالر(

)ارزبری تولید

)درصد((4

13819,7669,668116,4217/16

138212,18711,226135,4103/17

138316,89812,105163,2278/17

138425,2699,165192,0159/17

138527,1558,172222,8819/15

138632,9438,798286,0586/14

138737,69610,505338,1873/14

138835,9369,812331,0158/13

1/16متوسط(.1388 و 1383( گزارش اقتصادی و ترازنامه بانک مرکزی جمهوری اسالمی ایران )2( و )1)(.2009( بانک جهانی، اطالعات سری زمانی )3) ( محاسبات محقق )مجم,وع ارق,ام واردات واس,طه ای و س,رمایه ای ب,ر تولی,د ناخ,الص داخلی تقس,یم ش,ده و4)

حاصل به صورت درصد بیان شده است(.

ثب,,ات و رو ب,,هه,,ای داخلی بیش,,ده در بنگ,,اه درصد ب,,ه واردات وابس,,ته اس,,ت. قیمت تم,,ام80 بخش صنعت های کاالهای رقیب خارجی بیشتر است. عمده منابع پ,,ولی و ارزی و انس,,انیافزایش است و نسبت به قیمت

شود و نسبت کااله,,ای قاب,,ل مبادل,,ه ب,,ه غیرقاب,,ل مبادل,,ه در ح,,الدر بخش پررونق غیرقابل مبادله صرف می-ه,,ای س,,ختافزایش است. همچنین اقتصادهایی که در آنها هزینه تحقیق و توسعه ناچیز است و در کنار جنبه

اش از ف,,روشش,,ود، در اقتص,,ادهایی ک,,ه من,,ابع ارزیهای نرم افزاری در آن توج,,ه نمیافزاری صنعت به جنبه شود و در برخی نوسانات شدید ناشی از شوک برونزا قرار دارد ، در اقتصادهاییمواد خام طبیعی تامین می

ای وای ، س,,رمایهکه کشش عرضه صادرات پایین و تقاضای واردات در قلم,,رو مص,,رف و کااله,,ای واس,,طه کنن,,د و از اقتص,,ادای و مق,,داری وض,,عهای تعرفهکشش است، قاعدتا باید محدودیتمواد اولیه کم کشش یا بی

ملی و تولید داخلی خود حمایت کنند. البته حمایت باید محدود، مشروط و زماندار باشد و حمایت شونده باید پاسخگو و مسئول باشد و نسبت ب,,ه

ها ناصحیح باشد نباید از حم,ایت ص,,حیح غاف,,ل ش,,دهای زمان خود را تعدیل نماید.اما حتی اگر حمایتحساسیت زیرا در غیر اینص,,ورت اقتص,,اد داخلی بیش از پیش تض,,عیف خواه,,د ش,,د. حم,,ایت هوش,,مند، وض,,ع تعرف,,ه و

پذیر و حساب شده و وجود اختالف سطح بین کاالهای داخ,ل و خ,ارج ب,ه لح,اظهای مقداری انعطافمحدودیت پذیری و فناوری زمینه را برای قاچاق واردات کاال و بن,,ابراین قاچ,,اق ارزقیمت تمام شده ، کیفیت و رقابت

کند.خصوصا اگ,,ر درج,ه فس,اد و ی,ا ادراک فس,اد در اقتص,اد ب,اال باش,د، ح,وزه تج,ارت خ,ارجی درفراهم می کن,,دای تحلی,,ل میشود. البت,,ه ع,,دهشرایط نبود نظارت مناسب به جوالنگاه عوامل قاچاق کاال و ارز تبدیل می

ایه,ای مق,,داری و تعرف,هکه وضع مقررات محدودکننده سفت و س,,خت در ح,,وزه تج,,ارت و وض,,ع مح,,دودیت دارن,,د ک,,ه اگ,,ر م,,ا درهای تجاری عامل پیدایش قاچاق کاال و ارز است و اظه,,ار میشدید و تغیر مکرر سیاست

ه,,ا از مبن,,ا خدش,,ه وارد اس,,ت زی,,راشود. به این نوع تحلی,,لزدایی کنیم این مشکل حل میاین حوزه مقررات ای باشد که برشمردیم الج,,رم بای,,د از تولی,,دات داخلی حم,,ایت ص,,ورت گ,,یرد.وقتی وضعیت اقتصاد به گونه

ت,,وانیم ب,,ه این بهان,,ه ک,,ه حم,,ایت)تنها حمایت صحیح(. اگر ما صد سال هم حمایت ناصحیح اعم,,ال ک,,نیم نمیمستمر جواب نداده است از اعمال حمایت صحیح ، محدود و زماندار غفلت کنیم.

18

وقتی دولت برای کنترل تورم به واردات متوس,,ل می ش,,ود یع,,نی تولی,,دات داخلی ب,,ه لح,,اظ کیفیت و کمیت توان رقابت با همتایان خارجی خود را ندارند و این وضعیت نشان از یک اقتصاد وابسته به ارز و خارج است

ت,,ا1387دارد. مالحظ,,ه می گ,,ردد ک,,ه در بین س,,الهای نه یک اقتصاد با ثبات که در مسیر توسعه گ,,ام ب,,رمی وقتی درآمدهای ارزی فوران میکند وابستگی به واردات هم افزایش می یابد بط,,ور مث,ال در ص,,نعت1389

خودروسازی به تدریج سهم قطعات تولید داخل، کاهش و سهم قطع,,ات چی,,نی وارداتی ج,,ایگزین، اف,,زایش می یابد. این وضعیت ص,,ادرات و واردات ب,,اعث گردی,,ده ک,,ه کش,,ش عرض,,ه ص,,ادرات غیرنف,,تی در اقتص,,اد

محدود و کشش تقاضای واردات نیز به خاطر شدت وابستگی در قلمرو مصرف و تولید اندک باشد.ترکیب واردات

)میلیون دالر(

وارداتسالکل

مواد اولیه و کاالهایواسطه ای

)درصد(

کاالهای سرمایه ای)درصد(

کاالهای مصرفی)درصد(

138226597454213138335388672310138439247652312138541722652015138648438681814138756042671914138855189671518138964450711712

وضعیت فضای کسب و کار در داخل به نسبت وضعیت خوبی نداشته است و این باعث شده از یک ط,,رف سرمایه گذاری های مولد و تولید محور محدود و تضعیف شود و از طرف دیگر موجب یاس سرمایه گذاران

خارجی در ورود سرمایه به کشور و نیز موجب تشویق خروج سرمایه از کشور شود. زمانیکه ساختار اقتصاد در مقایسه با اقتصادهای خارجی اینگون,,ه باش,,د تعرف,,ه و مح,,دودیت مق,,داری وج,,ود دارد. لذا باید قلمرو فشار را محدود کرد ، مجاری آن را خشکاند و با نظارت ، کنترل و شفاف ک,,ردن ام,,ور

های قاچاق را محدود کرد.الملل زمینهمربوط به تجارت بین

19

نتیجه گیری و ارائه راهکار مبارزه با قاچاقگیری از قاچاق ارزچگونگی پیش

ش,,ان ب,,ه خ,,اطر جایگ,,اه نس,,بی اقتص,,اد داخلی آنه,,ادر اقتصادهای پیشرفته ، قوی و با ثبات هم که پ,,ول ملی نسبت به دنیای خارج قوی است و از ثبات الزم برخوردار است و سوداگری ارز موض,,وعیت چن,,دانی ن,دارد،

خرید و فروش ارز خارج از مجاری رسمی موضوعیت ندارد.

ه,,ای هوش,,مند ثبت ش,,ود. در اقتص,,اد م,,ا مع,,امالت غ,,یر رس,,می روی ارز ونقل و انتق,,ال ارز بای,,د در ش,,بکه معامالت غیر ثبتی ارزی بسیار رایج است و باید بطور جدی با آن مقابله شود. اگر چنانچه سازوکاری فراهم شود که دادوستدهای ارز ثبت شود و دادوستد غیر ثبتی و غیررسمی قاچاق و خالف قانون تلقی شود در آن

وپاگیر را حذف نمود. به طور مثال اکنون از صادرکننده درخواس,,تهای دستتوان خیلی از محدودیتصورت می شود که ارز خودرا به کشور بازگرداند و در جریان رسمی دادوستدهای ارزی قرار دهد حتی به این قیمتمی

ای به بانککه آن را در بازار آزاد بطور رسمی بفروشد ونیازی نیست که وی را مجبور کنیم که با نرخ مبادله ه,,ای دارایمرکزی بفروشد.لذا برای تحقق این مهم باید تمام مع,,امالت ارزی خ,,ارج از ح,,وزه عم,,ل ص,,رافی

ها نیز باید با ثبت کامل و رسمی هم,,ه دادوس,,تدهای ارزی انج,,ام ش,,ود.مجوز را ممنوع کرد. عملیات صرافی بنابراین باید دادو ستدهای ارزی غیرثبتی، قاچاق و غیرقانونی تلقی شود. وقتی این گام برداش,,ته ش,,ود گ,,ام

های شخص,,ی، تج,,اری، تولی,,دی وبعدی ممنوعیت دادوستدهای سوداگرانه ارزی است. هرکس برای استفاده خدماتی مجاز به استفاده از ارز است اما خرید و فروش سوداگرانه مجاز نیس,,ت. در این ص,,ورت م,,دیریت

ش,,ود. در آنشود و مشکالت ارزی مثل گذشته تش,,دید نمیارز و ایجاد ترتیبات سیاسی ارزی بسیار آسان می صورت تامین ارزی معامالت کاالیی قاچاق پرهزینه خواهد شد و ارز خارج از جری,ان رس,می قاچ,اق خواه,د

کار فنی است و ممکن است اجرای آن زم,,ان ب,,برد ام,,ا قب,,ل از انج,,ام اینکار یک راهبود.به هرحال این راه های دولتیمدت( قابل تحقق است باید بطور اکید دستگاهمدت)حتی در کوتاهرسد در میانمهم که به نظر می

ه,,ا وه,,ای بخش عم,,ومی و موسس,,ات وابس,,ته ب,,ه ح,,اکمیت و نهاده,,ای عم,,ومی و ن,,یز بان,,کو زیرمجموع,,ه موسسات مالی و اعتباری و دولتی و خصوصی را در مبادالت خرید و فروش سوداگرانه ارز منع کرد سپس

ها اشراف اطالعاتی پی,,دا ک,,ردسراغ محدودکردن ثبت غیررسمی مبادالت ارزی رفت و پس از آن بر صرافی زیرا بسیاری از عوامل سوداگر که به صورت غیررسمی و در کوچه و خیابان ب,,ه خری,,دوفروش ارز مب,,ادرت

ها هستند.کنند عوامل صرافیثبات و مختل میکنند و فضای بازار را بیمی

رسد اگر تنها کسانی که نیاز مشخص ارزی دارند حتی برای مسافرت یا خدمات از طریق مجاریبه نظر می رسمی ارز دریافت کنند بسیاری از مشکالت مربوط به قاچاق ارز حل خواهد شد مگر اینک,,ه ک,,اهش قیمت نفت و تداوم یا حتی تشدید تحریمها درآمدهای ارزی کشور را به شدت کاهش دهد و تقاضاهای رس,,می ارز

ت,,وان ارز رااز طریق مجاری رسمی قابل تامین نباشد در آن صورت با همین شبکه هوشمند مبادله ارزی می ثب,,اتی خالص ک,,رد. در آنبر حسب اولویت نیازها تخصیص داد و حتی در آن شرایط هم اقتصا را از ورط,ه بی

توان به نیازهای تولید داخلی، نیازهای واردات اساسی و دارو پاسخ داد و بقیه را من,,وط ب,,ه وج,,ودصورت می ثب,,اتی هم ب,,ر آنش,,ود و هیچ تهدی,,د و بیذخیره ارزی نمود. در آن صورت امور اقتصاد بصورت عادی اداره می

شود ک,,ه م,,ا ب,,رای اینک,,ه ازگذاران و بعضی صاحب نظران تاکید میشود. اکنون در میان سیاستمستولی نمی رانت و فساد و قاچاق خالص شویم باید نرخ ارز را به بازار بسپاریم و با مستقر ک,,ردن ن,,رخ ب,,ازار، ارز ت,,ک

خشکاند. درست مثل کشورهایینرخی را در اقتصاد مستقر کنیم . وجود تک نرخ ریشه فساد و قاچاق را می پذیر دارند و با دنیای خارج در توازن و تعادل کام,ل ق,رار دارن,د. ام,,اکه تولید قوی و صاردات فناورانه رقابت

آورد بلکه ک,,ل اقتص,,اد راشود نه ثبات به ارمغان میدر کشور ما چنین امری نه موجب رفع قاچاق و فساد میکند.های تخصیصی و توزیعی متعددی بر اقتصاد ملی تحمیل میثبات کرده و هزینهبی

20

گیری از قاچاق کاالچگونگی پیش در جدول زیر به طور مختصر به بررسی ابعاد و مولفه ه,ای مب,ارزه ب,ا قاچ,,اق ک,,اال در ح,وزه ه,ای مختل,,ف

می پردازیم.

ابعاد و مولفه های مبارزه با قاچاق

ردیمولفه ها و راهکارهای مبارزه با قاچاقابعاد قاچاقف

بعد فرهنگی و اجتماعی1

الف( فرهنگ سازی و نهادینه کردن فرهنگ مبارزه با قاچاق ب( تغییر فرهنگ الگوی مصرف جامعه از تجمل گرایی و مصرف

گرایی به کاهش تقاضا و ترجیح مصرف کاالی داخلیج( آموزشهای تخصصی مبارزه با قاچاق

بعد اقتصادی2

الف( ایجاد بازار عمیق ارزب( ایجاد اشتغال و فرصت های شغلی و کاهش فقر و بیکاری

د( توسعه کشاورزیه( نظارت بر بازارچه های مرزی و ساماندهی آنان

و( اتخاذ سیاستهای تجاری و تولیدی مناسب

بعد سیاسی، مدیریتی3

الف( ثبات سیاسی و مدیریتیب( کاهش بروکراسی و مقررات دست و پاگیر در ساختار اقتصادی

ج( سازماندهی و اصالح قوانین اداری مربوط به قاچاق

د( مبارزه با فساد اداری

21

منابع ، آش,,نایی ب,,ا تعری,,ف و1367موسس,,ه مطالع,,ات و پ,,ژوهش ه,,ای بازرگ,,انی ، تابس,,تان (1

1، تهران ، انتشارات برات و وازرت بازرگانی ، صفحه1اصطالحات بازرگانی ، ج (، »ويژگي هاي نظام ارزي ش,ناور ب,ا نگ,,اهي ب,ه نظ,,ام ارزي اي,ران«،1389شاكري، عباس )(2

. 1389اتاق بازرگاني، صنايع، معادن و كشاورزي تهران، بهار (، »نق,,اط ق,,وت و ض,,عف سياس,,ت ثب,,ات نس,,بي ن,رخ ارز و تخص,,يص1389شاكري، عباس )(3

.1389جوايز صادراتي«، اتاق بازرگاني، صنايع، معادن و كشاورزي تهران، بهار (، »عل,,ل و پيام,,دهاي1389قلي زاده ،سيدابراهيم. علي پور، عباس و ذوقي باراني، ك,,اظم.)(4

1389زمستان نامه دانش انتظامی، قاچاق کاال در ايران پس از انقالب اسالمي.«، فصل ( »اقتصاد سیاه در ایران«، موسسه تحقیقات و توسعه علوم1384عرب مازار یزدی، علی )(5

انسانی»1398 )آرش جمال منش،علي اصغر اسفندياري(6 پژوهش,,گاه«، اقتصاد زيرزميني در ايران(,

علوم انساني و مطالعات فرهنگي7)Becker, Gary. ''Nobel Lecture: The Economic Way at Looking at Behavior". Journal of Political

Economy. Vol.101, No.3 (1993).8) Becker, Gary. "Crime and Punishment: An Economic Approach". Journal of Economy, Vol.76,

No.2 (1968).9) Buonanno, Paolo. "The Socioeconomic Determinants of Crime, A Review of the Literature".,

Universita degli Studi di Milano –Bicocca, Italy, (2004).10) Bhagwati, Jagdish and Hansen, Bent. "A Theoretical Analysis of Smuggling"., Quarterly Journal

of Economics, Vol.87, (1973).

22