11Politike ekonomike

8/11/2019 11Politike ekonomike......

1/77


2/77

Faqe 2 prej 77

3.2-ORGANET PUBLIKEJURIDIKE.

Kryejn funksione publike n fush t ekonomis dhe jan:

Odat ekonomike dhe

Bursat

A-ODAT EKONOMIKE

Harmonizoj interesat e veanta t antareve t saj me interesat e shoqris. Ku shteti me an t

disa dispozitave t veanta ju beson kryerjen e disa punve odave ekonomike. Formohen me qllim

t ekonomis dhe pjesve te saj.

Dallojm dy lloje t odave ekonomike.

a) Odat ekonomike Evropiane-kontinentale ( kan karakter juridiko-publik, formohen me ligj dheantarsimi sht i obligueshm) dhe

b) Odat ekonomike anglo-saksone ( jan t karakterit juridiko-privat dhe antarsimi sht i

vullnetshm).

B- BURSAT-

Jan tregje t prhershme n t cilat veprojn rregulla dhe uzansa t veanta. N burza punt mund

t i lidhin vetm antart e saj, dhe punt kryhen prmes ndrmjetsve ( senzalve). Shitblerja mund

t kryhet vetm prmes mostrave t mallrave.

Punt n bursa lidhen ;

a) Prompte ( menjher) dhe meb) Termin.

Themelimi i bursave bhet me FORMAT M T RNDSISHME ORGANIZATIVE T NDRMARRJEVE

JAN;

ligj.

3.3-ORGANET POLITIKE.

Partit q jan n pushtet nprmjet parlamentit dhe ministrive angazhohen n realizimin e

programeve t tyre ekonomike. Sindikata sht forma m masovike e organizimit t puntoreve.

3.4- TRUPAT OPERATIVE( firmat dhe ndrmarrjet).-

Ndrmarrja paraqet subjekt t pavarur ekonomik dhe person juridik e cila prodhon t mira ose kryen

shrbime t caktuara pr nevojat e tregut dhe duke bartur rrezikun afarist me qllim t realizimit tfitimit dhe qllimeve tjera konform me kushtet dhe mundsit q i ofron sistemi ekonomik i vendit.

a-Ndrmarrjet n pronsi publike-Me t cilat menagjon shteti dhe jan n pronsi t tij.


3/77

Faqe 3 prej 77

b-Ndrmarrjet private- Q jan n pronsi private dhe

c-Ndrmarrjet e przieraQ bashkohen n forma t ndryshme pr t ngritur efikasitetin dhe fitimin.

Sot n ekonomin e tregut format m t zakonshme t ndrmarrjevefirmave jan:

NDRMARRJET E PAVARURA INDIVIDUALE

A-Shoqria me prgjegjsi t kufizuar

B-Shoqria m prgjegjsi t pakufizuarC-Shoqrit aksionare

D-Shoqrit komanditore

A-NDRMARRJET-FIRMAT E PAVARURA INDIVIDUALE.

Formohen nga personat fizik t cilt njherit jan edhe pronar t firms. Kto ndrmarrje

zakonisht jan t vogla dhe kryesisht formohen si shrbime dhe m pak si prodhuese. Karakteristikat

jan. Pronari sht edhe menaxher i firms, t punsuarit jan zakonisht antar t familjes, pronari

merr vendime dhe bn vetfinancim, pronari disponon me fitimin dhe prgjigjet pr obligimet ndaj

shtetit. N kuadr t ktij lloji t ndrmarrjeve forma m e shpesht sht mikro-ndrmarrjet apo

micro-enterprise. Mikrondrmarrjet jan kategori e re dhe formohen n kuadr t familjes dhe motivkryesor kan punsimin e antarve t familjes dhe sigurimin e ekzistencs.

B-SHOQRIA ME PRGJEGJSI T PAKUFIZUAR( solidare).

Kjo shoqri bhet me marrveshje n mes t antarve dhe t gjith prgjigjen pr obligimet n

mnyr solidare dhe q t gjith jan t barabart.

C-SHOQRIA M PRGJEGJSI T KUFIZUAR.

Kjo themelohet n baz t marrveshjes n mes t antarve t shoqris t cilt bashkojn pun dhemjetet me qllim t formimit t nj t prbashkt . Me rastin e bashkimit n kapitalin themelues

shuma e antarve nuk sht e thn t jet e barabart pra secili prej tyre merr pjes me shum t

caktuar sipas interesit q shpreh pr kt shoqri. Prgjegjsit e antarve ndaj obligimeve jan t

kufizuara varsisht nga vlera e avancuar e mjeteve financiare.

D- SHOQRIT AKSIONARE.

Paraqesin formn organizative me t madhe q formohen me bashkimin e shum kapitaleve

individuale n nj kapital t prbashkt q quhet kapitali aksionar. Me kt rast aksionarve u jepen

letra me vler q quhen aksione me t ciln prcaktohet vlera nominale e aksionit dhe e drejta npjesmarrje t fitimit ( Dividents). Po ashtu ofron m shum mundsi t marrjes s kredive sepse

ekziston mundsia m e madhe e kthimit t kredis n krahasim me ndrmarrjet private. Avansimi i

kapitaleve aksionare n shoqrit aksionare bhet me blerjen e aksioneve n tregun e burss. do

aksion ka edhe vlern e vet q mund t jet nominale ( t prcaktuar me rastin e blerjes) pastaj

vlern e tregut ( t prcaktuar n baz t oferts dhe krkess).


4/77

Faqe 4 prej 77

Aksionart mund t marrin fitimin n dy forma:

a) nprmjet dividents q do t thot se poseduesit e aksioneve pr do aksion marrin nj shum t

caktuar nga shoqria aksionare dhe

b) nprmjet riinvestimit q do t thot se shoqria aksionare mund t mos e shprndaj fitimin por

ta investoj n fonde kryesore q n t ardhmen tu shtohen fitimet aksionarve. Si rrjellim i ksaj

kemi rritjen e mimeve t aksioneve me q rast poseduesit marrin edhe nj shtes plus prvedividents e q ky fitim quhet fitimi nga kapitali aksionar. Dividenta si e ardhur nga aksioni nuk sht

e ditur q m par sepse vlera e saj varet nga suksesi afarist i shoqris aksionare.

E- SHOQRIA KOMANDITORE.

Kjo paraqet formn e przier t ndrmarrjeve dhe prbehet prej dy lloj aksionesh: t brendshm dhe

t jashtm. Aksionart e brendshm udhheqin dhe prgjigjen pr detyrimet e kompanis dhe jan

komplementar dhe t jashtmit nuk marrin pjes drejtprdrejt n udhheqje dhe afarizm por

gzojn t drejtn n marrjen e fitimit t ndrmarrjes. Format m t larta t organizimit t

ndrmarrjeve n fazn monopolistike t kapitalizmit jan. Kartelet, Trustet, Koncernet, Koorporatat,

Holdingu etj.

KARTELET-

Paraqet formn m t hershme dhe me t thjesht t bashkimit t ndrmarrjeve kapitaliste n

shoqri aksionare( monopole). N kartele ndrmarrjet e bashkuara formalisht mbajn statusin e

pavarsis. N kartele bashkohen dy e m shum ndrmarrje me qllim t realizimit t qllimeve t

tyre afariste. Marrveshjet kryesore n mes t tyre jan. Karteli pr kufizimin e mimeve, karteli pr

kufizimin e prodhimit, karteli pr ndarjen e tregjeve dhe Karteli pr shfrytzimin e patentave dhe

licencave.

TRUSTET.

Paraqesin bashkimin e disa ndrmarrjeve t s njjts deg n nj ndrmarrje t prbashkt me

qllim t vnjs s monopolit n treg. Politika dhe rezultatet afariste ktu pr dallim nga Kartelet,

ktu shkrihen n trust. Trusti udhheq n interes t t gjitha ndrmarrjeve t bashkuara n t. Dhe

pr dallim nga karteli fitimi i ndrmarrjeve derdhet n fondin e akumulimit t tr trustit.

KONCERNET.

Me rastin e bashkimit t ndrmarrjeve n koncerne ato humbasin plotsisht pavarsin e tyre.Prparsi e ktyre formave m t larta t bashkimit t ndrmarrjeve sht s ktu bashkohen

ndrmarrjet nga deg t ndryshme dhe n kt mnyr arrijn fitime t larta.

KOORPORATA.

Forma e re sht pas lufts s dyt botrore dhe u zhvillua n vendet me t zhvilluar kapitaliste.

Kan statusin e personit juridik dhe paraqesin form t organizimit t shtetit n ekonomi ose t

kryerjeve t punve publike dhe andaj kuptohet jan n pronsi t shtetit. psh. KEK-u.


5/77

Faqe 5 prej 77

HOLDINGU.

Paraqet shoqri e cila aktiven e vet ka vetm aksionet e shoqrive t tjera . Holdingu kryen

veprimtari financiare q sht n interes t shoqrive q i kontrollon dhe udhheq me to. Shoqria

holding mjetet e saja i plason n nj numr m t madh t shoqrive aksionare dhe n seciln prej

tyre disponon me kontroll t aksioneve.

4-SISTEMI BANKAR.

Bankat jan organizata ekonomike t cilat merren me : pranimin dhe ruajtjen e parave t gatshme,

huazimin e parave, n ndrmjetsimin n qarkullim e pagesave dhe marrjen dhe dhnjn e kredive

pr klient t tyre.N qdo shtet sistemi bankar prbhet nga dy nivele. Niveli i par , banka qendrore

dhe niveli i dyt- t gjitha llojet e tjera t bankave.

4.1. BANKA QENDRORE( emetuese).

N krye t sistemit bankar t do vendi qndron banka qendrore dhe sht i vetmi institucionfinanciar dhe z vendin kryesor n sistemin financiar t vendit prkats. Funksionet m trndsishme t saj jan: E drejta pr t emetuar para n monedha dhe kartmonedha, mbikqyr

punn e bankave komerciale, bn linensimin e bankave komerciale, ruajtjen dhe depozitimin e

metaleve fisnike dhe paraqitet n rolin e arks shtetrore. Bankn qendrore e drejton guvernatori.

4.2. BANKAT E NIVELIT T DYT-

Parashihen me dispozita ligjore dhe i nnshtrohen banks qendrore. Mund t jen private dhe

shtetrore, formohen me lejen e banks qendrore dhe pr themelimin e tyre nevojitet q themeluesi

t siguroj nj shum t kapitalit themeltar q e cakton banka qendrore.

5. ORGANIZATAT NDRKOMBTARE BARTSE T EKONOMIS S APLIKUESHME JAN:

a-Organizatat ndrkombtare n kuadr t OKB-s.

b- Organizatat ndrkombtare jasht prbrjes s OKB-s.

c-Organizatat ndrkombtare t shteteve n zhvillim.

5.1- ORGANIZATAT NDRKOMBTARE N KUADR T OKB-S.A- KSHILLI EKONOMIK-SOCIAL.

sht organ i OKB-s dhe ndihmon pr nj mirqenie dhe stabilitet m t madh. Kshilli studion dhe

jep rekomandime pr shtje ndrkombtare nga lmi i kulturs, arsimit, shndetsis dhe shtjeve

tjera ekonomike-sociale.

B-banka ndrkombtare pr zhvillim dhe rindrtim.-

sht formuar pr dy qllime: pr rindrtimin e vendeve t shkatrruara nga lufta dhe Jep investime

n zhvillimin ekonomik t vendeve t pazhvilluara. Banka punon n principin e shoqris aksionarve

dhe prbhet nga organet: kshilli i guvernatorve dhe kshilli ekzekutiv.


6/77

Faqe 6 prej 77

C- FONDI MONETAR NDRKOMBTAR.

sht institucion i specializuar i OKB-sdhe fushveprimi i tij sht, shtjet monetare dhe financiare

pr vendet antare. Detyrat e tij jan: stabilizimi i valuts nacionale, heqja e kufizimeve revizore n

pagesat ndrkombtare dhe krijimi i marrdhnjeve n mes t valutave t vendeve.

D-ORGANIZATA NDRKOMBTARE E PUNS-

Selin e ka n Gjenev dhe qllimi i saj sht q me marrveshje ndrkombtare t siguroj kushte

m t mira t puns dhe pozit m t mir t puntorve. Andaj studion dhe jep rekomandime pr

vendet antare .Antare jan shtetet t cilat e pranojn statusin e saj.

E- KONFERENCA E KB PR TREGTI DHE ZHVILLIM-

Nuk sht organizat ku antart do t jen ngusht t lidhur me obligime t caktuara andaj edhe

rezultatet e ksaj organizate jan modeste. N mbledhjet e saja debatohet pr problemet n tregtin

ndrkombtare dhe zhvillimin e shpejtuar t ekonomive t prapambetura.

F- ORGANIZATA E KB PR ZHVILLIM INDUSTRIAL.

Kjo organizat zhvillon aktivitet n lmin e industrializimit t shteteve t pazhvilluara.

G- ORGANIZATA E KB PR BUJQSI DHE USHQIM-

Selin ka n Rom dhe detyrat e saja jan: T ndikoj n rritjen e shpejt t prodhimtaris

bujqsore n shtetet e pazhvilluara dhe prmirsoj ushqimin e popullsis n kto shtete.

H-MARRVESHJA E PRGJITHSHME MBI DOGANN DHE TREGTIN-

Paraqet marrveshje mbi principet e politiks tregtare ndrkombtare dhe tregtis multilaterale dhe

bazohet n kto parime; Pranimi i vullnetshm i rregullave n prparimin e tregtis ndrkombtare,

Shtetet antare pranojn klauzuln e favorizimit me t lart, Zvoglimi i barrierave n tregtin e

jashtme me biseda dhe respektimi i tregtis s drejt( tarifat dhe barrierat tregtare te jen sipas

marrveshjes).

6-ORGANIZATAT NDRKOMBTARE JASHT PRBRJS S OKB-S.A- ORGANIZATA PR ZHVILLIM EKONOMIK DHE BASHKPUNIM-

Prfshin 24 shtetet m t zhvilluara perndimore dhe sht nj prpjekje pr integrim ekonomik.

SHBA kishte dalur me nj program pr rindrtimin e Evrops pas lufts s dyt dhe kjo ndihm kishte

pr qllim pengimin e ndikimit politik t BRSS , forcimin e aleatve dhe krijimin e partnerve gjegjs.


7/77

Faqe 7 prej 77

B- BASHKSIA EKONOMIKE EVROPIANE.-

Apo unioni evropian sht formuar n Rom nga 6 shtetet m t zhvilluar t Evrops perndimore.

Qllimet e krijimit jan realizimi i bashkimit t madh t popujve t Evrops.

C- UNIONI EKONOMIK MONETAR-

Me krijimin e tij sht parapar krijimi i sistemit monetar evropian ku n vitin 2002 EURO hyn n

prdorim dhe bhet valut legale zyrtare n unionin evropian.

-Politika prbashkt bujqsore-Unioni evropian paguan mbi 50 miliard subvencione bujqsore.

-Politika e prbashkt tregtare-N marrveshje t formimit t unionit theksohet se shtetet antare

deshifrojn t kontribuojn n: n zhvillim harmonik t tregtis botrore, zvoglimin apo heqjen e

barrierave doganore dhe nxjerrjen e rregullave t prgjithshme t konkurrencs.

-Politika sociale-Shtetet antare t unionit jan pajtuar mbi nevojn e prmirsimit t kushteve t

jets dhe puns s puntoreve.

7-QLLIMET N EKONOMIN E APLIKUESHME.

Nnkuptojm nj gjendje t ardhshme e cila dshirohet t arrihet dhe e cila ndryshon nga tanishmjae cila arrihet me aksion t prbashkt dhe t dobishm t t gjitha subjekteve.

7.1 SISTEMI I PRGJITHSHM I QLLIMEVE prfshin :

qllimet materiale-prodhuese, qllimet ekonomike-sociale dhe qllimet Politiko-sociale.

8. INSTRUMENTET DHE KUPTIMI I TYRE.

Instrumentet kan shum kuptime si jan madhsi ekonomike, jan element i sistemit institucionaldhe jan mjete me t cilat kryhet nj apo m shum detyra. N kt drejtim me rndsi jan Detyrat

dhe Masat.

8.1-DETYRA

sht gjendje e dshiruar apo rrug drejt s cils duhet ecur> Si m t rndsishme jan: Punsimi,

stabilizimi, prmirsimi n bilancin e pagesave, zgjerimi i prodhimit, etj.

8.2-MASAT.

sht prdorimi i instrumenteve n moment t caktuar me qllim t kryerjes s nj apo m shum

detyrave si : zvoglimi i tatimit n t ardhura ose aprovimi i buxhetit dhe Heqja e ndonj mase.

8.3-KLASIFIKIMI I INSTRUMENTEVE.

Sipas profesorit Kirchen jan dy grupe kryesore:

Instrumentet n analizat ekonomike dhe

Instrumentet n teorin ekonomike.


8/77

Faqe 8 prej 77

8.4- INSTRUMENTET N ANALIZAT EKONOMIKE NDAHEN N PES GRUPE.

1-INSTRUMENTET NGA GRUPI I FINANCAVE PUBLIKE.

Kan t bjn me t hyrat dhe t dalat publike t shtetit dhe saldon e tyre. Shumica e instrumenteve

veprojn automatikisht e disa sipas nevojs ndoshta nj her n vit. N kuadr t ktij grupi bjn

pjes instrumentet e politiks fiskale ( doganat, akcizat, tatimet, taksat e ndryshme etj). Te ktoinstrumente me rndsi sht afati , nuk guxohet t vonohet n aplikimin e tyre.

2-INSTRUMENTET KREDITO-MONETARE.

M kto intervenohet n zhvillimin ekonomik duke e prcjell masn e paras n qarkullim dhe duke

u dhn kredi subjekteve ekonomike dhe firmave private me kushte t volitshme. Kto instrumente

shteti i ndrmerr n mnyr t befasishme dhe jan t fshehura.

3- KURSET DEVIZORE(valutore).

Jan instrumente te forta , bjn ndryshime t fuqishme n ekonomi kombtare dhe ndikojn nmnyr emotive pasi shprehin raportin m valutat e tjera dhe n rast t degradimit paraqitet rrezikui humbjes n valutn nacionale. Ndryshimi i kursit shkakton rritjen e mimeve dhe ndryshime n

shprndarjen e t ardhurave.

4-INSTRUMENTET E KONTROLLS DIREKE.

Sipas natyrs kto jan instrumente te fuqishme dhe shkaktojn efekte t shpejta dhe shfrytzohen

n kohra t krizave n mnyr q n afate t shkurta ti zgjidhin problemet e grumbulluara

ekonomike. Jan m pak efikase n afate t gjata.

5- Reforma E Sistemit.

Kto instrument jan prezent n katr grupet e mhershme dhe me ndihmn e tyre reformohet

sistemi dhe ndrrohet struktura e tij. Dhe e gjith kjo bhet me an t ndryshimeve ligjore.

8.5INSTRUMENTET N TEORIN EKONOMIKE. Po ashtu jan pes grupe me rndsi.

1-INSTRUMENTET E NJOHJES.

Shfrytzohen n prgatitjen e vendimeve sidomos n momente t vshtira ekonomike dhe sociale si

pas lufts. Me an t ktyre instrumenteve qeverit dshirojn t shprndajn racionalist burimet e

rralla. Si m t rndsishme n kt drejtim jan: tabelat input-output dhe e balancave ekonomike,

me t cilat pasqyrohet aktiviteti ekonomik i t gjitha subjekteve.


9/77

Faqe 9 prej 77

2-INSTRUMENTI INTERVENUES.

Pr kah natyra jan kompleks dhe globale psh , kufizimi i kredive ku shteti dshiron t ndihmoj

ndonj deg t ekonomis apo t ruaj standardin jetsor. Pr kah karakteri jan Buxhetor dhe

Monetar.me politikn buxhetore preken te hyrat apo t dalurat e shtetit.

3-INSTRUMENTE INTERNACIONALE.

Kto rregullojn marrdhniet ekonomike n tr shtetin por edhe brenda regjionit t tij me qllim t

lehtsohet qarkullimi i mallrave, kapitalit etj.

4-INSTRUMENTET STRUKTURALE.

Kto e ndryshojn bazn e funksionimit t ekonomis kombtare dhe strukturs s tij.

5-INSTRUMENTET E POLITIKS EKONOMIKE VIJUESE.

Kto instrumente shrbejn pr vendosjen n afat t shkurt t gjendjes e cila ka devijuar ngaparimet e caktuara ekonomike. Dhe m s shpeshti prdorn n bujqsi, industri etj.

9. ZGJEDHJEN DHE SELEKSIONIMIN E INSTRUMENTEVE

E bjn subjektet e politiks me qllim t arrihen ndryshime t caktuara n jetn sociale.

9.1-GJAT SELEKSIONIMIT T INSTRUMENTEVE

Duhet pasur parasysh dy an: Ana politiko-sociale sepse aplikimi i tyre mund t i sjell n pozit t

pavolitshme ekonomike dhe sociale dhe Ana teknike.

9.2- PRDORIMI I INSTRUMENTEVE .

Duhet pasur parasysh faktet si jan; far sht intensiteti i instrumenteve, kur duhet t prdorn

dhe si t kuptohet komplimentariteti i tyre.

9.3- Fusha ku vepron ekonomia e aplikueshme

dhe ku e tregon suksesin apo dshtimin e saj sht rrethi ( ambienti i caktuar). Rrethi ka dy kuptime:Rrethi fizik ( hapsir e caktuar fizike) dhe rrethi shoqror-ekonomik ( trsia e marrdhnieve

prodhuese ) si pasoje e veprimtarive ekonomike t njerzve.

10- EKONOMIA KOMBTARE.

E prbjn t gjitha t mirat materiale, si dhe personat fizik dhe juridik q kryejn veprimtari

ekonomike dhe shrbime t ndryshme brenda kufijve t shtetit t caktuar dhe t cilt gjenden nn

juridiksionin e tij.


10/77

Faqe 10 prej 77

10.1 STRUKTURA E EKONOMIS KOMBTARE.

Pr analiza m t prafrta sht e nevojshme q ekonomia kombtare t ndahet n njsi m t

vogla dhe mundsisht n pjes sa m homogjene q kan elemente t prbashkta.

Kjo ndarje bhet baz t parimit:a) Teknologjikb) institucional dhe

c) funksional.

A- PARIMI TEKNOLOGJIK.

N baz t ktij parimi lmenjt kryesor ekonomik jan: Industria e xehetaria, Bujqsia dhe peshkimi,

Pylltaria, Ekonomia e ujrave, ndrtimtaria, Komunikacioni, Tregtia, Hoteliria dhe turizmi, Zejtaria.

B- SIPAS PARIMIT INSTITUCIONAL kemi:

ndrmarrje,

ekonomi shtpiake,

institucionet a administrats s prgjithshme,

ekonomia fshatare dhe

Subjekte t tjera.

C- SIPAS PARIMIT FUNKSIONAL kemi:

Sektorin e prodhimtaris, T hyrat dhe t dalat e popullsis, T hyrat dhe te dalat e lmenjve

joprodhues, konsumi personal dhe i prbashkt, sektori i investimeve dhe Sektori i marrdhnieveme botn.

10.1-SEKTORI I PRODHIMTARIS >

Ky sektor prfshin bilancin kryesor t rrjellave ekonomike n ekonomin kombtare dhe prmes tij

pasqyrohet outputi dhe inputi i lmenjve prodhues t ekonomis kombtare.

10.2 T HYRAT DHE T DALAT E POPULLSIS.

Ky sektor tregon nivelin e standardit jetsor t popullsis prkatsisht fuqin blerse t popullsis si

krkes agregate dhe sistemin e shprndarjes t t ardhurave kombtare.

10.3- T HYRAT DHE T DALAT E LMENJVE JOPRODHUES.

Ky sektor pasqyron t hyrat dhe t dalat publike t shtetit destinimin dhe shpenzimin e tyre. Nga

veprimi dhe niveli i ktij sektori varet edhe zhvillimi i shrbimeve t prgjithshme dhe t prbashkta

si dhe niveli i standardit t prgjithshm shoqror.


11/77

Faqe 11 prej 77

10.4-KONSUMI PERSONAL DHE I PRBASHKT.

Prmes tij shprehet niveli i standardit t popullsis , kurse prmes konsumit t prbashkt shprehet

standardi i prgjithshm shoqror.

10.5-SEKTORI I INVESTIMEVE.

Investimet si faktor material paraqesin bazn n t ciln mbshtetet zhvillimi aktual dhe perspektiv i

ekonomis.

10.6- SEKTORI I MARRDHNIEVE ME BOTN.

Ky sektor pasqyron bilancin e transaksioneve ekonom ike t vendit me ekonomit e vendeve t tjera

t bots. Prmes tij pasqyrohet importi dhe eksporti i mallrave dhe shrbimeve.

11. BEGATIA E PRODHUAR.

Me termin begati nnkuptojm trsin e t mirave t cilat i ka nj shoqri nse ato t mira jan tdobishme pr njeriun. Andaj begatia kombtare prfshin pasurit natyrore dhe begatin e prodhuar.

Globalisht begatia e prodhuar ndahet ne :a) Fondet kryesore dhe

b) fondet xhiruese.

11.1- FONDET KRYESORE.

Funksionin barts t zhvillimit ekonomik t do vendi e kan fondet kryesore e n kuadr t tyre

fondet prodhuese. N fondet prodhuese bjn pjes mjetet pr prodhim ( fabrikat, ndrtesat,makinat dhe pajisjet) , rrugt dhe instalimet e ndryshme.

Fondet kryesore ndahen n.A) Fondet kryesore n lmenj ekonomik

B)T mirat publike dhe

C)Lmenj joekonomik.

11.2FORMAT M T RNDSISHME

Pr t shprehur vlern e fondeve prodhuese jan: Vlera furnizuese ( paraqet vlern furnizuese dheshpenzimet e transportit dhe instalimit) , Vlera e tanishme ( fitohet kur nga vlera furnizuese heqin

vlern e harxhuar t amortizimit) , Vlera e re ( mimi aktual q ato pajisje kan n treg), Vlera e

tregut ( vlera q do t arrihet me rastin e shitjes s mjeteve prkatse n treg).

11.3- FONDET XHIRUESE.

Zakonisht nnkuptojm stoqet apo rezervat.

Dhe klasifikohen n :


12/77

Faqe 12 prej 77

A)rezervat afariste n ndrmarrjet ekonomike ( lndt e para, materiali i repartit dhe konsumues,

rezervat e produkteve t gatshme n depo etj.) dhe

B) T mirat konsumuese n amvisri (q ndahen n 1- t mirat konsumuese afatgjata psh mobilet,

pajisjet ne teknikn e bardh veturat etj, 2- T mirat gjysmafatgjata si psh, veshmbathja dhe 3- t

mirat aktuale si psh. Lndt djegse , ushqimore etj.

12- DALLOJM DY TIPA KRYESOR T SISTEMEVE EKONOMIKE-SHOQRORE

a) sistemin borgjez( tipi i ekonomis s tregut)

b) sistemin socialist ( tipin e ekonomis s dirigjuar me plan).

13.-MODELI I EKONOMIS S TREGUT.

Ekonomia e tregut sipas karakterit sht liberal e n pikpamje teorike mbshtetet ne teorin e

ekuilibrit t prgjithshm. N kt model ligjet ekonomike( oferta dhe krkesa) veprojn lir. N kto

kushte rregullator kryesor i tregut paraqitet oferta agregate dhe krkesa agregate. Lartsia emimeve varet nga oferta dhe krkesa. N qoft se oferta sht m e madhe se krkesa mimi biedhe anasjelltas nse krkesa sht m e madhe se oferta mimi ngritt. Prandaj n kushtet e

ekonomis s tregut koordinimin e e aktiviteteve ekonomike ndrmjet subjekteve ekonomike e bn

mekanizmi i tregut , ndrsa nxitjen n ekonomizm e bn interesi individual, kurse kontrollin e

efikasitetit kryen konkurrenca e tregut.

14- PROCESIN E TRANZICIONIT

Mund ta prkufizojm si periudh kalimtare nga nj shoqri etatiste burokratike me nj regjim

autarkik e nj partiak, n nj shoqri demokratike me pluralizm politik si dhe kalimi nga ekonomia edirigjuar dhe me plan n ekonomi t tregut dhe pluralizm t prons.N kuadr t procesit t

tranzicionit procesi i privatizimit parqet hallkn kryesore pa t ciln nuk mund te ken sukses

reformat ekonomike dhe shoqrore. N jetn praktike t vendeve t cilat kan kaluar apo gjenden n

periudhn e tranzicionit jan zbatuar model t ndryshme t privatizimit dhe nga t gjithat me t

rndsishme jan;Modeli i privatizimit t shpejt prmes konceptit SHOK TERAPIS i njohur me

emrin modeli bing-gang.B- Modeli i privatizimit gradual i njohur me emrin STEP BY STEP q

ndryshe quhet hap pas hapi.

Modeli i par sht aplikuar n shumicn e vendeve n tranzicion t cilin e prkrah edhe fondi

monetar ndrkombtar dhe rezultatet jan t shpejta. Mirpo ky model n vendet ku u zbatua e

shndrroi procesin e privatizimit n proces ne vete dhe nuk dha rezultatet e pritura. Pasi q procesi iprivatizimit u mundsoi individve apo grupeve nprmjet partive dhe posteve q n emr t

privatizimit t uzurpojn , t plakitin nj pjes t madhe t pasuris kombtare.Modeli i dyt , i

ashtuquajturi gradual sht zbatuar n m pak vende dhe duke u mbshtetur n prvojn deri m

tani sht treguar m i suksesshm n krahasim me modelin e par dhe po prkrahet m shum .


13/77

Faqe 13 prej 77

Ky sistem i ka s paku tri prparsi nga i sistemi i par:

1-

s pari v efikasitetin ekonomik dhe aftsin e ekonomis kombtare me qllim t futjes s

saj n tregun botror,

2-

2- S dyti niset nga fakti se ndrrimet e institucioneve t tregut dhe futja e sistemit t ri t

vlerave nuk mund t bhet brenda nats dhe s treti

3-

- Nuk e mohon ekzistimin e prons publike apo shtetrore t ndrmarrjeve publike dhe ato

me rndsi vitale si psh sistemi elektro-energjetik, telekomunikacioni.

13-PROCESI I PRIVATIZIMIT.

Pr t pasur sukses duhet t ket shum elemente prej t cilave veohen -Rregullativa, Qasjen

ekonomike, Prcaktimi i periudhs kohore, shtjen e prons dhe Zgjidhjen e modelit te privatizimit.

1=rregullativa juridike. Paraqet varg ligjesh q duhet prgatitur para se t filloj procesi I privatizimit.

2= Qasja ekonomike.Ky aspekt paraqet nj reform t prgjithshme ekonomike.

3= Prcaktimi I periudhs kohore. Q t ket sukses procesi I privatizimit duhet t prcaktohet

periudha kohore pre fillimi I dhe mbarimi I tij.

4-QSHTJA E PRONS DHE PRONSIS.

Kosova n kt drejtim I ka specifikat e veta sepse duhet prfshir t gjitha koht e Jugosllavis sepse

kto shtete n forma t ndryshme ua morn pronat shqiptarve.

5-ZGJIDHJA E MODELIT.

Paraqet njrn ndr shtjet m t rndsishme. Shtylla e 4 pr ta hequr prgjegjsin vet formoj

Agjensionin e Kosovs pr Mirbesim AKM, N kt mnyr AKM=ja q sht I vetmi institucion ne

Kosov q sht barts pr procesin e privatizimit dhe ky agjension I ka ofruar dy forma pr

privatizim.

MODELIN SPIN OF dhe

LIKUIDIMIN. Modeli spin of paraqet modelin m t pasuksesshm t privatizimit deri m tani

q sht zbatuar dhe praktika tregon se ky model ka dshtuar. Sipas ktij modeli investitori I

ri nuk mban kurrfar prgjegjsi pr puntort q kan punuar m par apo punojn edhe

tani n ndrmarrjet me pronsi shoqrore.

14-SISTEMI DEVIZOR-

Paraqet varg dispozitash ligjore me t cilat rregullohet , kufizohet ose ndalohet qarkullimi I mallrave

dhe I shrbimeve me botn , t fituarit dhe t disponuarit me deviza si dhe t gjitha pagesat me

botn.. Pr nga forma sistemi devizor mund t jet I ashpr dhe I Lir.

A-SISTEMI I ASHPR( centralist) devizor

sht ather kur me dispozita ligjore rregullohet do qarkullim I mallrave dhe I shrbimeve me

botn , do pages dhe argtim nga bota si dhe fitimi dhe disponimi me deviza. Ky sistem u prgjigjetvendeve q kan sistem centralist t udhheqs me ekonomi.


14/77

Faqe 14 prej 77

B- SISTEMI I LIR DEVISOR.

sht ather kur me dispozita ligjore sht e rregulluar vetm nj pjes e qarkullimit t mallrave

dhe shrbimeve , vetm disa pagesa dhe arktime m botn apo vetm disa forma t fitimit dhe

disponimit me deviza.

15- Kuptimi I disa shprehjeve q prdorn n sistemin e devizave.

1-DEVIZAT.

Paraqesin para t huaja me t cilat disponon shteti , subjekti juridik apo personi fizik n botn e

jashtme.

2-VALUTA.

Shpreh paran e huaj me t cilat disponon nj vend pa marr parasysh prejardhjen e tyre.

3-KURSI DEVIZOR.

Paraqet mimin apo vlern e valuts s huaj t shprehur n njsin monetare t vendit dhe

anasjelltas, mimin e monedhs s vendit dhe valuts s huaj. Kursi devizor mund t jet direkt dhe

indirekt. Kursi devizor direkt shpreh raportin e valuts nacionale ndaj valuts s huaj, prkatsisht

sa njsi monetare t vendit duhet dhn pr nj njsi t valuts s huaj. Ndrsa kursi devizor

indirekt shpreh vlern e njsis s valuts nacionale ndaj valuts s huaj .

4-TREGU DEVIZOR.

Prfshin blerjen dhe shitjen e devizave t valutave t ndryshme pr valut t vendit, n mes tbankave dhe personave t tjer n kuadr t nj vendi apo ne mes t vendeve t ndryshme.

5- VEPRIMTARIA DEVIZORE.

Paraqet tregtin me mjete te huaja t pagess dhe at t devizave si form e pagess dhe e

kambialeve , e eqeve dhe e valutave n form t njsis monetare.

16-FAKTORT NGA T CILT VARET EDHE STRUKTUAR E TREGUT. Ekzistojn faktor t shumt tcilt ndikojn n strukturn dhe vllimin e tregut si jan. Vllimi dhe struktura e prodhimit t

ekonomis kombtare, Lartsia e t ardhurave kombtare dhe shprndarja e tyre, Pajisja teknike e

tregut, Faktori subjektiv dhe Komunikacioni.

1-VLLIMI DHE STRUKTURA E PRODHIMIT T EKONOMIS KOMBTARE.

Madhsia e tregut kombtar varet nga sasia dhe struktura e madhit q ofrohet n treg nga

prodhuesit vendor. Nse vllimi I prodhimit sht I madh , tregu do t jet m I furnizuar pra oferta

do t jet m e madhe dhe anasjelltas. Me kt rast tregu kombtar do t jet m I pasur edhe pr

nga struktura e edhe pr nga llojllojshmria..


15/77

Faqe 15 prej 77

2-LARTSIA E T ARDHURAVE KOMBTARE DHE SHPRNDARJA E TYRE.

Niveli I t ardhurave kombtare varet nga niveli I zhvillimit t forcave prodhuese t vendit prkats.

Ndrkaq nga lartsia dhe mnyra e shprndarjes funksionale t ardhurave kombtare varet fuqia

blerse e konsumatorve. Lartsia e pagave paraqet faktor shum t rndsishm q ndikon n

madhsin dhe strukturn e tregut kombtar. Nse pagat jan t larta ather edhe krkesat

efektive pr nevojat pr konsumin personal shprehet drejtprdrejt n rritjen krkess agregate nekonomin kombtare.

3-PAJISJA TEKNIKE E TREGUT.

Niveli teknik , prkatsisht furnizimi I tregut me stabilimente t ndryshme teknike, ndikon n ruajtjen

e vlers s prdorimit t mallrave nga aspekti kohor prej momentit t prodhimit deri te konsumi. Kjo

vemas shprehet pr mallrat q kan karakter sezonal, ku pajisja teknike mundson furnizimin e

tregut me prodhime t ndryshme , pavarsisht nga sezona e tyre e prodhimit.. Pra niveli I lart I

pajisjeve teknike konsilodon raportin n mes t oferts dhe krkess pa marr pavarsisht prej

zezons s prodhimit t tyre dhe n kt mnyr ruhet stabilizimi I tregut vendor.

4-FAKTORI SUBJEKTIV.

Numri dhe struktura e popullsis paraqet faktor t rndsishm n formimin e tregut kombtar t

do vendi. Ndikimi I popullsis n tregun kombtar sht I ndryshm por ai kryesisht shprehet

nprmjet. Numrit t popullsis, Strukturs socio-ekonomike, Strukturs moshore, gjinore, fetare etj.

5-KOMUNIKACIONI.

Paraqet faktor t rndsishm jo vetm pr tregun kombtar por edhe pr at botror.

Komunikacioni mundson bartjen e mallit prej prodhuesit deri te konsumuesi pra bhet edheshprndarja territoriale e t mirave materiale q mundson furnizimin me mallrat ndryshme viset

prkatse t vendit dhe bn balancimin e tregut kombtar dhe botror.

17-MASAT PR STABILIZIMIN E TREGUT.

Masat me t cilat intervenon shteti n stabilizimin e tregut jan t ndryshme dhe me m rndsi

jan. Masat administrative, Masat ekonomike, Masat me karakter afatshkurtr dhe Masat me

karakter afatgjat.

1-MASAT ADMINISTRATIVE.

I ndrmarr shteti me qllim t stabilizimit t tregut kombtar. Ato paraqesin masat me t cilat shteti

n mnyr t drejtprdrejt intervenon n sfern ekonomike prkatsisht n rregullimin e raporteve

n mes t oferts dhe krkess.


16/77

Faqe 16 prej 77

2-MASAT EKONOMIKE.

Me an t tyre ndikohet n stabilizimin e tregut. Dhe me an t tyre nuk cenohen te drejtat e

subjekteve ekonomike q ato n mnyr t pavarur ti rregullojn raportet ekonomike n mes veti.

3-MASAT ME KARAKTER AFATSHKURT.

Jan ato me t cilat shteti intervenon n treg prej t cilave menjher , prkatsisht pas marrjes s

tyre, mund t priten efektet e stabilizimit t tregut.

4- MASAT ME KARAKTER AFATGJAT.

Ndikojn n evitimin e shkaqeve t mosstabilitetit t tregut kombtar. Efektet e tyre nuk jan t

menjhershme si ishte rasti te masat me afat t shkurtr por n nj periudhe t gjat kohore ato

ndikojn n stabilizimin e tregut t caktuar.

Masa t tjera q ndikojn n stabilizimin e tregut jan edhe . Rritja e vllimit t prodhimit, Importi,

shfrytzimi I rezervave dhe zvoglimi I mass monetare.

1-RRITJA E VLLIMIT T PRODHIMIT .

Vjen duke shfrytzuar n shkall t madhe kapicitetin me ngritjen e nivelit t produktivitetit t

puns, rritjen e turneve t puns etj q ndikon n rritjen e madhsis s t mirave materiale t

destinuara pr treg.

2- IMPORTI INTERVENUES.

Po ashtu ndikon n rritjen e fondit t mallrave n tregun kombtar. Pra me kt rast importi e rrit

ofertn efektive dhe prdort me qllim t harmonizimit t raporteve n mes t oferts dhekrkess.

3-SHFRYTZIMI I REZERVAVE.

Paraqet mas me t ciln ndikohet n rritjen e oferts pra n rritjen e fondeve t mallrave n tregun

e brendshm dhe harmonizimin n mes t oferts dhe krkess.

4-ZVOGLIMI I MASS MONETARE.

Paraqet masn me t ciln ndikohet n zvoglimin e krkess efektive n tregun kombtar. Si dihet

rritja e krkess efektive drejtprdrejt shprehet n ngritjen e nivelit t mimeve dhe n kt mnyrshkaktohet rregullimi I tregut vendor. Pr ta evituar kt dukuri destabilizuese n tregun kombtar

shteti ndrmerr masa prkats si sht zvoglimi I paras n qarkullim I cili n radh t par bhet

prmes uljeve t politiks kreditore.

18-KUPTIMI INIVELT JETSOR.

Niveli jetsor I nj vendi varet nga shkalla e zhvillimit t forcave prodhuese t vendit prkats n nj

an dhe n ann tjetr shpreh shkalln sasiore dhe cilsore t prmbushjes s nevojave materiale


17/77

Faqe 17 prej 77

dhe jo-materiale t njeriut. Pr prcaktimin e nivelit jetsor merren tregues t shumt ekonomik e

joekonomik dhe ata zakonisht jan n katr grupe krysore. A- Treguesit prgjithshm ( ushqimi,

veshmbathja , banimi, shndetsia , arsimi etj). B- Treguesit diferencial.( T ardhurat, mnyra e

banimit, mnyra e veshmbathjes etj).C- Treguesit punues ( punsimi apo papunsimi) D- Treguesit

politiko-shoqror ( ndikimi I njeriut ne jetn politike, n udheheqje, n marrjen e vendimeve etj).

19-KONSUMI FINAL.

Elementet kryesore jan. Konsumi personal, Konsumi shtetror dhe Investimet.

1-KONSUMI PERSONAL.

Mund t themi se konsumi personal paraqet konsumin e prgjithshm t popullsis s nj vendi n

periudh t caktuar kohore. Dhe ai prbhet prej dy komponentve kryesore. Prej mjeteve

MONETARE dhe prej konsumit NATYROR. Konsumi personal absorbon pjesn m t madhe t t

ardhurave kombtare n do vend dhe n do shoqri. Fondi I konsumit personal pas heqjes s

obligimeve ndaj shoqris dhe obligimeve t tjera si psh. Tatimi, taksat, kursimet etj. Paraqet

krkesn agregate dhe fuqin blerse t popullsis. Konsumi natyror parqet shpenzimin e t miravemateriale t cilat I prodhon vet individi apo familja dhe ato I shpenzon pr plotsimin e nevojave teveta dhe t antareve t familjes s vet.

Sa I prket nevojave personale t popullsis mund t ndahen n Parsore ( ushqimi, veshmbathja ,

banimi etj) Dytsore ( pushimet verore, udhtimet e ndryshme , arktimet etj) Luksoze ( dika ekstra

n krahasim me ato parsore dhe dytsore).

2-KONSUMI SHTETROR.

Parqet formn e plotsimit t nevojave t popullsis n prgjithsi t ati vendi. Ky konsum I ka dy

komponent kryesore. Konsumi I prbashkt-Me t cilat mjete zhvillohen veprimtarit publike qshrbejn pr plotsimin e nevojave t prbashkta si shndetsia, arsimi, kultura, shkenca, mbrojtja

sociale etj. Konsumi I prgjithshm-Q e prbjn mjetet e dhna pr veprimtari joprodhuese e q

jan t nevojshme pr jetn e prditshme t popullsis si jan organet shtetrore, administrate,

gjyqet , sigurimi, mbrojtja e popullsis etj.

3- Investimet.

Nga aspekti I konsumit final paraqesin komponent t rndsishme t ekonomis kombtare .

Investimet si faktor material zn vend t rndsishm n konsumin final t ekonomis kombtare.N prfundim formula e konsumit final sht C+1+G+BX

20- POLITIKA E TREGTIS S JASHTME

1-Kuptimi I tregtis s jashtme:a) kuptimi I ngusht, me kt rast kuptojm eksportin dhe importin

b) kuptimi gjer, q kuptojm pos importit dhe eksportit edhe shrbimet e ndryshme.


18/77

Faqe 18 prej 77

Nga aspekti makroekonomik tregtia e jashtme mund t definohet si Kmbim mallrash dhe

shrbimesh t ndryshme t nj vendi me vendet e tjera t bots e cila n vete ka dy elemente

kryesore.

EKSPORTIN dhe

IMPORTIN.

2-EKSPORTI.

Thn n mnyr m t thjesht paraqet shitjen e mallrave dhe t shrbimeve t ndryshme t nj

vendi me vende t tjera t bots. Me an t eksportit nj vend kmben te mira materiale t cilat jan

mbi vllimin e nevojave t popullsis s vendit dhe bn shrbime t tjera duke i siguruar t ardhura (

deviza) vendit t cilat I shrbejn pr t paguar borxhet ndaj vendeve t tjera.

3-IMPORTI.

Me import kuptojm blerjen e t mirave materiale dhe t shrbimeve t ndryshme. Pra prmes

ksaj forme t tregtis s jashtme bhet importimi I t mirave materiale t cilat nuk prodhohen apo

nuk mund t prodhohen n vendin prkats. Andaj importi mundson t bhet furnizimi me t miramateriale deri te t cilat nuk mund t arrihet n mnyr tjetr.21= n politikn e tregtis s jashtme pr nga forma dallojm dy sisteme kryesore

Sistemin e tregtis s lir. Q paraqet at form t politiks s tregtis s jashtme sipas s cils

marrdhniet ekonomike ndrkombtare zhvillohen n mnyre t lir pa przierjen e shtetit pra nn

veprimin e lir t ligjeve ekonomike.

B-SISTEMIN E PROTEKSIONIZMIT.

Q sht I kundrte me sistemin e lir . N sistemin e proteksionizmit shteti marr masa mbrojtse

me qllim t mbrojtjes dhe zhvillimit t ekonomis kombtare.

22- FAKTORT Q E KUSHTZOJN TREGTIN e jashtme.

Jan Shprndarja e pabarabart e pasurive natyrore, Zhvillimi I pabarabart dhe kushtet e ndryshme

t prodhimit, Niveli I shpenzimeve t prodhimit. Zhvillimi I komunikacionit etj.

1= Shprndarja e pabarabart e pasurive natyrore. Lendet e para q jan baz materiale e do

prodhimi n shoqri jan t shprndara n pikpamje gjeografike n mnyr jot barabart n bot.

Kshtu q t gjitha vendet jan t detyruara disa m pak e disa m shum t importojn lnd t

para nga vendet e tjera.

2=Zhvillimi I pabarabart dhe kushtet e ndryshme t prodhimit. N baz t nivelit t zhvillimit t

forcave prodhuese sot ekzistojn shprpjestime t mdha n mes t vendeve te bots. N kt

pikpamje marr n tersi bota sht e ndar dysh, n nj an kemi vendet industrialist shum t

zhvilluara dhe n ann tjetr vendet ekonomikisht jo mjaft t zhvilluara. Vendet e zhvilluara

prodhojn produkte finale ndrsa vendet jot zhvilluar prodhojn prodhime parsore.

3=Niveli I shpenzimeve t prodhimit. Ndarja ndrkombtare e puns ka br t mundshm q

ekonomia e nj vendi t paraqitet me prparsit e saj prodhues n nivel t sektorit. \N shum


19/77

Faqe 19 prej 77

vende ekzistojn firma dhe deg t ndryshme t cilat pr shkak t madhsis prodhuese realizojn

t ardhura t larta apo kan shpenzime t ulta pr njsi t prodhimit. Kjo ju mundson atyre t jen

konkurrent n tregun botror.

4=Zhvillimi I komunikacionit n fillim ka mundsuar lidhshmrit e rajoneve dhe t vendeve t bots

n nj treg botror dhe njherazi ka shpejtsuar procesin e shkmbimit ndrkombtar t mallrave.

Pra komunikacioni bn t mundshm importimin e mallrave pr t cilat ka nevoj nj vend dheeksportimin e t mirave materiale t nj vendi n vendet e tjera.

23- INSTRUMENTET KRYESORE TE POLITIKS S TREGTIS S JASHTME.

1-Masat nacionale dhe

2- Masat ndrkombtare.

1-Masat autonome apo nacionale t nj vendi mund t ndahen ne Masat organizative dhe Masat

rregullative

Masat organizative t politiks s JASHTME paraqiten n sistem t ndryshme si

SISTEMI DECENTRALIST I organizimit t tregtis s jashtme. Ky sht karakteristik pr vendet ezhvilluara prkatsisht vendet me ekonomi t tregut. Ktu parimisht I lejohet do subjekti ekonomik

t merret me tregti t jashtme nse ai tregon interes pr kt dje ka leverdi ekonomike.

SISTEMI GJYSM CENTRALIST I ORGANIZIMIT t tregtis s jashtme. N kto vende me tregti tjashtme kryesisht merren ndrmarrjet shtetrore ( ndonse edhe private) prmes t cilave shteti

zbaton politikn e vet n tregtin e jashtme. Disa prodhime q kan karakter strategjik apo nacional

nuk mund t kmbehen me botn pa dhnjn e lejes speciale t shtetit.

Sistemi centralist I organizimit t tregtis s jashtme. Si form e tregtis s jasht karakteristik e

vendeve socialiste . n kto shtete I tr procesi I organizimit dhe afarizmin me tregti t jashtmesht prqendruar n duar t shtetit.

MASAT E RREGULLIMIT T TREGTIS S JASHTME.

1=Masat me t cilat ndikohet n lartsin e mimeve. N kuadr t ktyre masave jan DOGANAT

dhe Masat JASHTDOGANORE

DOGANAT

Jan nj lloj I tatimit q I paguhet shtetit me t cilin ngarkohet malli me prejardhje t vendit apo tjashtm, I cili kalon kufirin shtetror pa marr parasysh se a sht fjala pr mallin e importuar , t

eksportuar apo transit. Kshtu me pagimin e dogans malli I jashtm barazohet me mallin e

brendshm dhe fiton karakterin e mallit t brendshm.

SIPAS QLLIMIT DOGANAT NDAHEN


20/77

Faqe 20 prej 77

DOGANA FISKALE,

Q paraqesin burim financiar mjaft t rndsishm t hyrave publike t shtetit. Mjetet nga dogana I

grumbullon vetm shteti prmes organe t veta dhe q I shrbejn pr plotsimin e nevojave t

prgjithshme dhe t prbashkta t popullsis.

DOGANAT EKONOMIKE APO MBROJTSE.

Kan pr qllim mbrojtjen dhe nxitimin e zhvillimit t ekonomis kombtare. Me dogana ekonomike

rritet aftsia konkurruese e ekonomis se vendit n tregun e brendshm dhe te jashtm.

SIPAS ORIGJINS S MALLRAVE DOGANAT NDAHEN:

1.

1-Doganat eksportuese

2.

2-Doganat importuese dhe

3.

3- Doganat transit.

SIPAS MNYRS S DOGANIMIT KEMI

DOGANAT AD VALOREM ( vlersore) q zbatohen n mnyr t barabart dhe njsoj n t gjithallojet e mallrave edhe pse mimet e tyre mund t jen t ndryshme. Me kt rast dogana paguhet

mbi vlern reale t mallrave dhe at n prqindje t caktuar.

DOGANAT SPECIFIKE. T cilat pr dallim nga doganat sipas vlers , jan m t ndrlikuara sepseprcaktohen pr do lloj malli ve e ve.

SIPAS MNYRS S VEPRIMIT DOGANAT DALLOHEN:

DOGANAT DIFERENCIALE . T cilat karakterizohen me qasje t ndryshme t doganimit t mallitvarsisht nga cili vend vjen ai mall, n mnyr t drejtprdrejt apo m ndrmjetsim dhe me far

mjetesh t komunikacionit importohet.

DOGANAT PREFERENCIALE. T cilat n esenc paraqesin dogana diferenciale me tendenc q njvend apo nj lloj I caktuar I mallit t favorizohet n krahasim me vendet apo llojin e mallrave t tjera.

Dallohen edhe doganat- ANTI DAMPINGE- q zbatohen ne rastin kur nj vend do t pengoj apo t

kufizoj dumpingun q nj vend tjetr e zbaton n tregun e brendshm t saj, duke shitur mallin me

mime m t ulta se sa q jan mimet vendore pr prodhimet prkatse.

MASAT JASHTDOGANORE. Prfshin instrumentet e politiks monetare kreditore, t politiksfiskale, t tarifave t komunikacionit etj. N grupin e masave jasht doganore m t rndsishme

jan PREMIT q zakonisht u jepen ndrmarrjeve eksportuese dhe shum rrall ndrmarrjeve

importuese.

MASAT Q NDIKOJN N SASIN E MALLRAVE Q U NNSHTROHEN TRANSAKSIONEVE TJASHTME.

A- NDALESAT

B- B- SISTEMI I LEJEVE DHE


21/77

Faqe 21 prej 77

C-

C- KONTIGJENTI

A-NDALESATparaqesin mas shtetrore t rndsishme t politiks s jashtme me t ciln ndalohetimporti, eksportimi apo transitimi I t gjitha apo disa llojeve t mallrave dhe q vlen pr t gjitha apo

vetm pr disa vende.

B

SISTEMI I LEJEVE.Me t cilin shteti prcakton n mnyr t prpikt llojet dhe sasit e mallraveq mund t importohen apo eksportohen.

C-KONTIGJENTET. Paraqesin dispozitat me te cilat lejohet madhsia maksimale e importit apo eeksportit t prodhimit t caktuar n periudh t caktuar kohore.

25- MASAT NDRKOMBTARE.

Mund t jen m karakter :

BILATERAL dhe

MULTILATERAL.

Si instrument kryesor I politiks s tregtis s jashtme jan KONTRATAT NDRKOMBTARE

EKONOMIKE. Tek kto kontrata zakonisht hasim kto parime.

PARIMI (KLAUZOLA) I favorizimit m t madh.N qoft se n kontrat ndrkombtare figuron kjoklauzol do t thot se vendi t prkats I njihen t gjitha t drejtat, favorizimet dhe koncesionet q I

jan dhn n par cilit do vend tjetr,

PARIMI preferencial,

Mundson dhnien e koncesioneve speciale nj vendi n krahasim me vende tjera

PARIMI I tretmanit nacional.

Nnkupton q shtetet kontraktuese me rastin e kontraktimit , qytetart dhe persona juridik t

bashk nnshkruesit ti trajtojn pr disa shtje saktsisht t prcaktuara ashtu si I trajtojn edhe

qytetart dhe personat juridik t vendit t vet.

26-Pasqyra reale e kmbimit ndrkombtar t do vendi paraqitet prmes Bilancit t tregtis sjashtme dhe Bilancit t pagesave.

BILANCI I TREGTIS S JASHTME.

Paraqet marrdhniet e ndryshme ekonomike t nj vendi me vendet e tjera t bots t prfshira n

nj periudh t caktuar kohore q zakonisht merret nj vend kalanderik.


22/77

Faqe 22 prej 77

BILANCI I PAGESAVE.

Prfshin t gjitha llojet e transaksioneve ekonomike t shprehura n vler t nj vendi ndaj vendeve

t tjera t bots n periudh t caktuar kohore q po ashtu merret nj vit. Pra bilanci I pagesave

paraqet raportin ndrmjet t hyrave dhe t dalave, prkatsisht kredis ( krkess) q paraqet

eksportin dhe debis ( borxhit) q paraqet importin.

27-KONCEPTI I SOTSHM I SHTETIT T MIRQENIES SOCIALE.

Mund t prcaktohet shteti q kujdeset t siguroj nj jetes t prshtatshme normale pr shtetasit

me synimin e arritjes s mirqenies s prgjithshme. Tri karakteristikat t prbashkta t tij jan.

Kryerja e funksionit social pr sigurimin e jetess s prshtatshme t shtetasve dhe minimizimin e t

kqijave apo vuajtjeve.B-Sistemimi I mjeteve financiare t aprovuara shoqrisht. Kjo shpreh

realizimin e shpenzimeve duke e veuar nivelin e shpenzimeve sociale si reflektim I angazhimit t

shtetit ndaj jetess normale.Shrbime sociale n t gjitha nivelet e strukturs sociale

28-PRCAKTIME T PERSONALITETEVE SHTTRORE

A- Otto von bismark. Kancelari I par I Gjermanis s bashkuar q konsiderohet si pionier I hershm Ipolitikave t sigurimeve sociale I cili lidhi fjaln mirqenie me fjaln shtet.

B-Uinston eril . I cili dha nj vision t ri politik pr shtetin duke vn theksin n mirqenien dhe n

t drejtat ekonomike dhe sociale t individve q duhet t sigurohen Brenda ktij shteti dhe kshtu

sipas tij do t shmangeshin rreziqet shkatrrimtare q vinin nga socialistt marksist.

C-Frenklin Ruzvelti. Presidenti I SHBA-ve I cili deklaronte se Qeveria ka detyr t prcaktuar q t

prdor t gjith pushtetin dhe resurset e saj pr t prballur problemet e reja sociale , ti siguroj

personave t drejtn n jetn e tyre ekonomike dhe politike, lirin dhe krkimin e lumturis.

D- Uilliam Beverixh. Sipas tij shteti I mirqenies sht ai q vendos t luftoj pes t kqijat e

njerzimit pr arritjen e nj mirqenie t p[prgjithshme ku secili t ket para t mjaftueshme,

shndet t mir, kushte t mira strehimi , arsimim t mir etj.

E- T.H. Marshall . Shquhet pr kontributin q ka dhn n studimin dhe prcaktimin e kategorive t

t drejtave dhe lirive t njeriut.

29- Dy tiparet m thelbsore t shtetit t mirqenies sociale jan.

Ndrhyrja e shtetit n nj shkall apo mas t gjer n sfern e jets ekonomike dhe sociale dhe

kshtu mirqenia sociale behet pjes integrale e funksionit t shtetit .

I dyti ka t bj me evidentimin e kategoris s t drejtave t individit n sfern ekonomike dhe

sociale, me fjal t tjera e drejta sociale si nj e drejt e padiskutueshme, si nj e drejt natyrore.


23/77

Faqe 23 prej 77

30-KOMPONENTT KRYESOR T SHTETIT T MIRQENIES SOCIALE JAN.

A-SIGURIMI SOCIAL. Apo mbrojtja shoqrore ka t bj me kujdesin, mbrojtjen , sigurimin mprfitime materiale t shtresave n periudha m kritike t jets s tyre normale, kur ata gjenden n

mes t vshtirsive ekonomike si psh, kur jan t smur, ose t paaft pr t br pun, n pleqri,

fmijt jetim , grat e veja.

B-ASISTENCA SOCIALE.E njohur si prfitim I kompensimit social ku futet asistenca ose prfitimi prveterant e lufts , ndihma pr fmijt e vegjl, ndihma pr grat shtatzna dhe n prgjithsi

ndihma pr t varfrit.

1-FAKTORI DEMOGRAFIK.

Ka t bj me raportin midis grup moshave t reja dhe t vjetra , numrit t grave dhe t burrave,

raportin n mes t smurve dhe te shndoshve dhe midis lindshmris dhe vdekshmris. Pra tani

vdekshmria ka zbritur dhe sht rritur jetgjatsia .

2-FKATORI EKONOMIK.

N prgjithsi mund t thuhet se zhvillimi I mirqenies eci n prputhje me fazat apo epokat e

zhvillimit ekonomik, t shtimit t prodhimit kombtar dhe t rritjes s t ardhurave. Sa m t mdha

t jen t ardhurat aq m e lart sht mirqenia dhe e kundrta, kur t ardhurat jan t pakta , t

pamjaftueshme edhe mirqenia nuk sht e mire.

3-FAKTORI POLITIK.

N radhn e ndikimit t faktorve sht edhe ai politik q gjen zbatim prmes programeve tndryshme t partive politike t cilat prfaqsojn alternative t ndryshme.

4- FAKTORI I JASHTM.

S fundi sht faktori I jashtm ose ndrkombtar ai I cili ka t bj me ndikimet q vendet apo

shtetet ushtrojn ndaj njri tjetrit.

1-SHKOLLAT E MENDIMIT EKONOMIK MBI ROLIN E SHTETIT NE EKONOMI

a-Doktrina Liberale dhe

b-Intervencioniste

1.1-doktrina liberale

Themelues jan Adam Smith dhe David Rikardo. Karakteristika t ksaj shkolle jan. Mosndrhyrja e

shtetit n ekonomi, Konkurrenca e lir n ekonomi,dhe se n ekonomi vepron nj dor e padukshme.


24/77

Faqe 24 prej 77

Sipas Smithit individin dhe kapitalistin e nxisin pr tu marr me aktivitet ekonomik: egoizmi, afiniteti,

dshira pr liri, shprehia e puns dhe afiniteti pr tregti.

1.2-doktrina intervencioniste

Themelues sht Xhon Kejnzi i cili ishte pr ndrhyrjen e shtetit n ekonomi. Karakteristikat e ksaj

doktrine jan. Se nuk duhet mbshtetur n dorn e padukshme, Intervenimi shtetror sht idomosdoshm pr sukses kundr krizs n ekonomi dhe n vend t dors s padukshme

rekomandohet dora politike ( e shtetit).

2-TIPET MODELET E SISTEMEVE EKONOMIKE

M karakteristike sot jan: Modeli Amerikan, Gjerman, Japonez, Suedez, Sistemi administrativo-

komandues dhe ish modeli i shteteve socialiste-kinez-rus.

3-BARTSIT E EKONOMIS S APLIKUESHME - Jan:

1-Organet shtetrore, organet publike-juridike2-Organizatat ndrkombtare dhe3-Trupat operative ( firmat dhe ndrmarrjet).

3.1-organet shtetrore-

N emr t shtetit udhheqin organet shtetrore t cilat aprovojn dispozita t ndryshme dhe

sigurojn aplikimin e tyre. Organet ligjvense krijojn norma juridike dhe nj pjes ktyre normave

rregullojn marrdhniet ekonomike. Organet administrative kujdesen pr realizimin e tyre dhe n

kuadr t ktyre organeve vend t rndsishm zn qeveria me resort e veta.

3.2-organet publikejuridike

Kryejn funksione publike n fush t ekonomis dhe jan:

Odat ekonomike dhe

Bursat

Odat ekonomike

Harmonizoj interesat e veanta t antareve t saj me interesat e shoqris. Ku shteti me an t

disa dispozitave t veanta ju beson kryerjen e disa punve odave ekonomike. Formohen me qllim

t ekonomis dhe pjesve te saj. Dallojm dy lloje t odave ekonomike.

a) Odat ekonomike Evropiane-kontinentale (kan karakter juridiko-publik, formohen me ligj dhe

antarsimi sht i obligueshm) dhe


25/77

Faqe 25 prej 77

b) Odat ekonomike anglo-saksone (jan t karakterit juridiko-privat dhe antarsimi sht i

vullnetshm).

Bursat

Jan tregje t prhershme n t cilat veprojn rregulla dhe uzansa t veanta. N burza punt mund

t i lidhin vetm antart e saj, dhe punt kryhen prmes ndrmjetsve (senzalve). Shitblerja mundt kryhet vetm prmes mostrave t mallrave.

Punt n bursa lidhen;

a) Prompte (menjher) dhe me

b) Termin. Themelimi i bursave bhet me ligj.

3.3-organet politike

Partit q jan n pushtet nprmjet parlamentit dhe ministrive angazhohen n realizimin e

programeve t tyre ekonomike. Sindikata sht forma m masovike e organizimit t puntoreve.

3.4-trupat operative (firmat dhe ndrmarrjet)

Ndrmarrja paraqet subjekt t pavarur ekonomik dhe person juridik e cila prodhon t mira ose kryen

shrbime t caktuara pr nevojat e tregut dhe duke bartur rrezikun afarist me qllim t realizimit t

fitimit dhe qllimeve tjera konform me kushtet dhe mundsit q i ofron sistemi ekonomik i vendit.

Format m t rndsishme organizative t ndrmarrjeve jan;

a-Ndrmarrjet n pronsi publike-Me t cilat menaxhon shteti dhe jan n pronsi t tij.

b-Ndrmarrjet private- Q jan n pronsi private dhe

c-Ndrmarrjet e przieraQ bashkohen n forma t ndryshme pr t ngritur efikasitetin dhe fitimin.

Sot n ekonomin e tregut format m t zakonshme t ndrmarrjevefirmave jan:

a-ndrmarrjet e pavarura individuale

b-shoqria m prgjegjsi t pakufizuar

c-shoqria me prgjegjsi t kufizuar

d-shoqrit aksionaree-shoqrit komanditore

a-ndrmarrjet-firmat e pavarura individuale

Formohen nga personat fizik t cilt nj herit jan edhe pronar t firms. Kto ndrmarrje

zakonisht jan t vogla dhe kryesisht formohen si shrbime dhe m pak si prodhuese. Karakteristikat

jan. Pronari sht edhe menaxher i firms, t punsuarit jan zakonisht antar t familjes, pronari

merr vendime dhe bn vetfinancim, pronari disponon me fitimin dhe prgjigjet pr obligimet ndaj


26/77

Faqe 26 prej 77

shtetit. N kuadr t ktij lloji t ndrmarrjeve forma m e shpesht sht mikrondrmarrjet apo

micro-enterprise. Mikrondrmarrjet jan kategori e re dhe formohen n kuadr t familjes dhe motiv

kryesor kan punsimin e antarve t familjes dhe sigurimin e ekzistencs.

b-shoqria me prgjegjsi t pakufizuar (solidare)

Kjo shoqri bhet me marrveshje n mes t anuarve dhe t gjith prgjigjen pr obligimet nmnyr solidare dhe q t gjith jan t barabart.

c-shoqria m prgjegjsi t kufizuar

Kjo themelohet n baz t marrveshjes n mes t anuarve t shoqris t cilt bashkojn pun dhe

mjetet me qllim t formimit t nj t prbashkt . Me rastin e bashkimit n kapitalin themelues

shuma e anuarve nuk sht e thn t jet e barabart pra secili prej tyre merr pjes me shum t

caktuar sipas interesit q shpreh pr kt shoqri. Prgjegjsit e anuarve ndaj obligimeve jan t

kufizuara varsisht nga vlera e avancuar e mjeteve financiare.

d-shoqrit aksionare

Paraqesin formn organizative me t madhe q formohen me bashkimin e shum kapitaleve

individuale n nj kapital t prbashkt q quhet kapitali aksionar. Me kt rast aksionarve u jepen

letra me vler q quhen aksione me t ciln prcaktohet vlera nominale e aksionit dhe e drejta n

pjesmarrje t fitimit (Dividents). Po ashtu ofron m shum mundsi t marrjes s kredive sepse

ekziston mundsia m e madhe e kthimit t kredis n krahasim me ndrmarrjet private. Avansimi i

kapitaleve aksionare n shoqrit aksionare bhet me blerjen e aksioneve n tregun e burss.

do aksion ka edhe vlern e vet q mund t jet nominale (t prcaktuar me rastin e blerjes) pastaj

vlern e tregut (t prcaktuar n baz t oferts dhe krkess).

Aksionart mund t marrin fitimin n dy forma :

a) nprmjet dividents q do t thot se poseduesit e aksioneve pr do aksion marrin nj shum t

caktuar nga shoqria aksionare dhe

b) nprmjet riinvestimit q do t thot se shoqria aksionare mund t mos e shprndaj fitimin por

ta investoj n fonde kryesore q n t ardhmen tu shtohen fitimet aksionarve.

Si rrjellim i ksaj kemi rritjen e mimeve t aksioneve me q rast poseduesit marrin edhe nj shtes

plus prve dividents e q ky fitim quhet fitimi nga kapitali aksionar. Dividenta si e ardhur ngaaksioni nuk sht e ditur q m par sepse vlera e saj varet nga suksesi afarist i shoqris aksionare.

e-shoqria komanditore

Kjo paraqet formn e przier t ndrmarrjeve dhe prbehet prej dy lloj aksionesh: t brendshm dhe

t jashtm. Aksionart e brendshm udhheqin dhe prgjigjen pr detyrimet e kompanis dhe jan

komplementar dhe t jashtmit nuk marrin pjes drejtprdrejt n udhheqje dhe afarizm por

gzojn t drejtn n marrjen e fitimit t ndrmarrjes. Format m t larta t organizimit t


27/77

Faqe 27 prej 77

ndrmarrjeve n fazn monopolistike t kapitalizmit jan. Kartelet, Trustet, Koncernet, Koorporatat,

Holdingu etj.

Kartelet

Paraqet formn m t hershme dhe me t thjesht t bashkimit t ndrmarrjeve kapitaliste n

shoqri aksionare( monopole). N kartele ndrmarrjet e bashkuara formalisht mbajn statusin epavarsis. N kartele bashkohen dy e m shum ndrmarrje me qllim t realizimit t qllimeve t

tyre afariste. Marrveshjet kryesore n mes t tyre jan. Karteli pr kufizimin e mimeve, karteli pr

kufizimin e prodhimit, karteli pr ndarjen e tregjeve dhe Karteli pr shfrytzimin e patentave dhe

licencave.

Trustet

Paraqesin bashkimin e disa ndrmarrjeve t s njjts deg n nj ndrmarrje t prbashkt me

qllim t vnies s monopolit n treg. Politika dhe rezultatet afariste ktu pr dallim nga Kartelet,

ktu shkrihen n trust. Trusti udhheq n interes t t gjitha ndrmarrjeve t bashkuara n t. Dhe

pr dallim nga karteli fitimi i ndrmarrjeve derdhet n fondin e akumulimit t tr trustit.

Koncernet

Me rastin e bashkimit t ndrmarrjeve n koncerne ato humbasin plotsisht pavarsin e tyre.

Prparsi e ktyre formave m t larta t bashkimit t ndrmarrjeve sht s ktu bashkohen

ndrmarrjet nga deg t ndryshme dhe n kt mnyr arrijn fitime t larta.

Korporata

Forma e re sht pas lufts s dyt botrore dhe u zhvillua n vendet me t zhvilluar kapitaliste.Kan statusin e personit juridik dhe paraqesin form t organizimit t shtetit n ekonomi ose t

kryerjeve t punve publike dhe andaj kuptohet jan n pronsi t shtetit. psh. KEK-u etj.

Holdingu

Paraqet shoqri e cila aktiven e vet ka vetm aksionet e shoqrive t tjera. Holdingu kryen veprimtari

financiare q sht n interes t shoqrive q i kontrollon dhe udhheq me to. Shoqria holding

mjetet e saja i plason n nj numr m t madh t shoqrive aksionare dhe n seciln prej tyre

disponon me kontroll t aksioneve.

4-SISTEMI BANKAR

Bankat jan organizata ekonomike t cilat merren me : pranimin dhe ruajtjen e parave t gatshme,

huazimin e parave, n ndrmjetsimin n qarkullim e pagesave dhe marrjen dhe dhnien e kredive

pr klient t tyre. N do shtet sistemi bankar prbhet nga dy nivele. Niveli i par , banka qendrore

dhe niveli i dyt- t gjitha llojet e tjera t bankave.


28/77

Faqe 28 prej 77

4.1. banka qendrore (emetuese)

N krye t sistemit bankar t do vendi qndron banka qendrore dhe sht i vetmi institucion

financiar dhe z vendin kryesor n sistemin financiar t vendit prkats. Funksionet m t

rndsishme t saj jan: E drejta pr t emetuar para n monedha dhe kartmonedha, mbikqyr

punn e bankave komerciale, bn linensimin e bankave komerciale, ruajtjen dhe depozitimin e

metaleve fisnike dhe paraqitet n rolin e arks shtetrore. Bankn qendrore e drejton guvernatori.

4.2. bankat e nivelit t dyt

Parashihen me dispozita ligjore dhe i nnshtrohen banks qendrore. Mund t jen private dhe

shtetrore, formohen me lejen e banks qendrore dhe pr themelimin e tyre nevojitet q themeluesi

t siguroj nj shum t kapitalit themeltar q e cakton banka qendrore.

5. ORGANIZATAT NDRKOMBTARE BARTSE T EKONOMIS S APLIKUESHME JAN:

a-Organizatat ndrkombtare n kuadr t OKB-s.

b-Organizatat ndrkombtare jasht prbrjes s OKB-s.c-Organizatat ndrkombtare t shteteve n zhvillim.

5.1- organizatat ndrkombtare n kuadr t OKB-s.

Kshilli ekonomik-social

sht organ i OKB-s dhe ndihmon pr nj mirqenie dhe stabilitet m t madh. Kshilli studion dhe

jep rekomandime pr shtje ndrkombtare nga lmi i kulturs, arsimit, shndetsis dhe shtjeve

tjera ekonomike-sociale.

Banka ndrkombtare pr zhvillim dhe rindrtim

sht formuar pr dy qllime: pr rindrtimin e vendeve t shkatrruara nga lufta dhe Jep investime

n zhvillimin ekonomik t vendeve t pazhvilluara. Banka punon n principin e shoqris aksionarve

dhe prbhet nga organet: kshilli i guvernatorve dhe kshilli ekzekutiv.

Fondi monetar ndrkombtar

sht institucion i specializuar i OKB-s dhe fushveprimi i tij sht, shtjet monetare dhe financiarepr vendet antare. Detyrat e tij jan: stabilizimi i valuts nacionale, heqja e kufizimeve revizore n

pagesat ndrkombtare dhe krijimi i marrdhnieve n mes t valutave t vendeve.

Organizata ndrkombtare e puns

Selin e ka n Gjenev dhe qllimi i saj sht q me marrveshje ndrkombtare t siguroj kushte

m t mira t puns dhe pozit m t mir t puntorve. Andaj studion dhe jep rekomandime pr

vendet antare .Antare jan shtetet t cilat e pranojn statusin e saj.


29/77

Faqe 29 prej 77

Konferenca e KB-s pr tregti dhe zhvillim

Nuk sht organizat ku antart do t jen ngusht t lidhur me obligime t caktuara andaj edhe

rezultatet e ksaj organizate jan modeste. N mbledhjet e saja debatohet pr problemet n tregtin

ndrkombtare dhe zhvillimin e shpejtuar t ekonomive t prapambetura.

Organizata e KS-s pr zhvillim industrial

Kjo organizat zhvillon aktivitet n lmin e industrializimit t shteteve t pazhvilluara.

Organizata e KS-s pr bujqsi dhe ushqim

Selin ka n Rom dhe detyrat e saja jan: T ndikoj n rritjen e shpejt t prodhimtaris

bujqsore n shtetet e pazhvilluara dhe prmirsoj ushqimin e popullsis n kto shtete.

Marrveshja e prgjithshme mbi dogann dhe tregtin

Paraqet marrveshje mbi principet e politiks tregtare ndrkombtare dhe tregtis multilaterale dhebazohet n kto parime; Pranimi i vullnetshm i rregullave n prparimin e tregtis ndrkombtare,

Shtetet antare pranojn klauzoln e favorizimit me t lart, Zvoglimi i barrierave n tregtin e

jashtme me biseda dhe respektimi i tregtis s drejt( tarifat dhe barrierat tregtare te jen sipas

marrveshjes).

6-ORGANIZATAT NDRKOMBTARE JASHT PRBRJS S OKB-S.

Organizata pr zhvillim ekonomik dhe bashkpunim

Prfshin 24 shtetet m t zhvilluara perndimore dhe sht nj prpjekje pr integrim ekonomik.

SHBA kishte dalur me nj program pr rindrtimin e Evrops pas lufts s dyt dhe kjo ndihm kishte

pr qllim pengimin e ndikimit politik t BRSS, forcimin e aleatve dhe krijimin e partnerve gjegjs.

Bashksia ekonomike evropiane

Apo unioni evropian sht formuar n Rom nga 6 shtetet m t zhvilluar t Evrops perndimore.

Qllimet e krijimit jan realizimi i bashkimit t madh t popujve t Evrops.

Unioni ekonomik monetar

Me krijimin e tij sht parapar krijimi i sistemit monetar evropian ku n vitin 2002 EURO hyn n

prdorim dhe bhet valut legale zyrtare n unionin evropian.

Politika e prbashkt bujqsore

Unioni evropian paguan mbi 50 miliard subvencione bujqsore.


30/77

Faqe 30 prej 77

Politika e prbashkt tregtare

N marrveshje t formimit t unionit theksohet se shtetet antare deshifrojn t kontribuojn n:

n zhvillim harmonik t tregtis botrore, zvoglimin apo heqjen e barrierave doganore dhe nxjerrjen

e rregullave t prgjithshme t konkurrencs.

Politika sociale-

Shtetet antare t unionit jan pajtuar mbi nevojn e prmirsimit t kushteve t jets dhe puns s

puntoreve.

7-QLLIMET N EKONOMIN E APLIKUESHME

Nnkuptojm nj gjendje t ardhshme e cila dshirohet t arrihet dhe e cila ndryshon nga tanishmja

e cila arrihet me aksion t prbashkt dhe t dobishm te t gjitha subjekteve.

7.1 sistemi i prgjithshm i qllimeve prfshin :

Qllimet materiale-prodhuese, qllimet ekonomike-sociale dhe qllimet Politiko-sociale.

8. INSTRUMENTET DHE KUPTIMI I TYRE

Instrumentet kan shum kuptime si jan madhsi ekonomike, jan element i sistemit institucional

dhe jan mjete me t cilat kryhet nj apo m shum detyra. N kt drejtim me rndsi jan Detyrat

dhe Masat.

8.1 detyra

sht gjendje e dshiruar apo rrug drejt s cils duhet ecur> Si m t rndsishme jan: Punsimi,

stabilizimi, prmirsimi n bilancin e pagesave, zgjerimi i prodhimit, etj.

8.2 masat

sht prdorimi i instrumenteve n moment t caktuar me qllim t kryerjes s nj apo m shum

detyrave si : zvoglimi i tatimit n t ardhura ose aprovimi i buxhetit dhe Heqja e ndonj mase.

8.3-klasifikimi i instrumenteve

Sipas profesorit Kirchen jan dy grupe kryesore:

Instrumentet n analizat ekonomike dhe Instrumentet n teorin ekonomike.


31/77

Faqe 31 prej 77

8.4- instrumentet n analizat ekonomike ndahen n pes grupe:

1-instrumentet nga grupi i financave publike

Kan t bjn me t hyrat dhe t dalat publike t shtetit dhe saldon e tyre. Shumica e instrumenteve

veprojn automatikisht e disa sipas nevojs ndoshta nj her n vit. N kuadr t ktij grupi bjnpjes instrumentet e politiks fiskale ( doganat, akcizat, tatimet, taksat e ndryshme etj). Te kto

instrumente me rndsi sht afati , nuk guxohet t vonohet n aplikimin e tyre.

2-instrumentet kredito-monetare

M kto intervenohet n zhvillimin ekonomik duke e prcjell masn e paras n qarkullim dhe duke

u dhn kredi subjekteve ekonomike dhe firmave private me kushte t volitshme. Kto instrumente

shteti i ndrmerr n mnyr t befasishme dhe jan t fshehura.

3-kurset devizore-(valutore)

Jan instrumente te forta , bjn ndryshime t fuqishme n ekonomi kombtare dhe ndikojn nmnyr motive pasi shprehin raportin m valutat e tjera dhe n rast t degradimit paraqitet rreziku i

humbjes n valutn nacionale. Ndryshimi i kursit shkakton rritjen e mimeve dhe ndryshime n

shprndarjen e t ardhurave.

4-instrumentet e kontrollit direket

Sipas natyrs kto jan instrumente te fuqishme dhe shkaktojn efekte t shpejta dhe shfrytzohen

n kohra t krizave n mnyr q n afate t shkurta ti zgjidhin problemet e grumbulluara

ekonomike. Jan m pak efikase n afate t gjata.

5-Reforma E Sistemit

Kto instrument jan prezent n katr grupet e mhershme dhe me ndihmn e tyre reformohet

sistemi dhe ndrrohet struktura e tij. Dhe e gjith kjo bhet me an t ndryshimeve ligjore.

8.5-instrumentet n teorin ekonomike

Po ashtu jan pes grupe me rndsi;

1-instrumentet e njohjes

Shfrytzohen n prgatitjen e vendimeve sidomos n momente t vshtira ekonomike dhe sociale si

pas lufts. Me an t ktyre instrumenteve qeverit dshirojn t shprndajn racionalist burimet e

rralla. Si m t rndsishme n kt drejtim jan: tabelat input-output dhe e balancave ekonomike,

me t cilat pasqyrohet aktiviteti ekonomik i t gjitha subjekteve.


32/77

Faqe 32 prej 77

2-instrumenti intervenues

Pr kah natyra jan kompleks dhe globale psh , kufizimi i kredive ku shteti dshiron t ndihmoj

ndonj deg t ekonomis apo t ruaj standardin jetsor. Pr kah karakteri jan Buxhetor dhe

Monetar. me politikn buxhetore preken te hyrat apo t dalurat e shtetit.

3-instrumente internacionale

Kto rregullojn marrdhniet ekonomike n tr shtetin por edhe brenda regjionit t tij me qllim

t lehtsohet qarkullimi i mallrave, kapitalit etj.

4-instrumentet strukturale

Kto e ndryshojn bazn e funksionimit t ekonomis kombtare dhe strukturs s tij.

5-instrumentet e politiks ekonomike vijuese

Kto instrumente shrbejn pr vendosjen n afat t shkurt t gjendjes e cila ka devijuar ngaparimet e caktuara ekonomike. Dhe m s shpeshti prdorn n bujqsi, industri etj.

9. ZGJEDHJEN DHE SELEKSIONIMIN E INSTRUMENTEVE

E bjn subjektet e politiks me qllim t arrihen ndryshime t caktuara n jetn sociale.

9.1-gjat seleksionimit t instrumenteve

Duhet pasur parasysh dy an: Ana politiko-sociale sepse aplikimi i tyre mund t i sjell n pozit t

pavolitshme ekonomike dhe sociale dhe Ana teknike.

9.2-prdorimi i instrumenteve

Duhet pasur parasysh faktet si jan; far sht intensiteti i instrumenteve, kur duhet t prdorn

dhe si t kuptohet komplimentariteti i tyre.

9.3-Fusha ku vepron ekonomia e aplikueshme dhe ku e tregon suksesin apo dshtimin e saj shtrrethi ( ambienti i caktuar).

Rrethi ka dy kuptime:

Rrethi fizik(hapsir e caktuar fizike)dhe rrethi shoqror-ekonomik (trsia e marrdhnieve

prodhuese) si pasoje e veprimtarive ekonomike t njerzve.


33/77

Faqe 33 prej 77

10- EKONOMIA KOMBTARE

E prbjn t gjitha t mirat materiale, si dhe personat fizik dhe juridik q kryejn veprimtari

ekonomike dhe shrbime t ndryshme brenda kufijve t shtetit t caktuar dhe t cilt gjenden nn

juridiksionin e tij.

10.1 struktura e ekonomis kombtare

Pr analiza m t prafrta sht e nevojshme q ekonomia kombtare t ndahet n njsi m t

vogla dhe mundsisht n pjes sa m homogjene q kan elemente t prbashkta. Kjo ndarje bhet

baz t parimit:

a) Teknologjik

b) institucional dhe

c) funksional.

a-parimi teknologjik

N baz t ktij parimi lmenjt kryesor ekonomik jan: Industria e xehetaria,Bujqsia dhe peshkimi,Pylltaria, Ekonomia e ujrave, ndrtimtaria, Komunikacioni, Tregtia, Hoteleria dhe turizmi, Zejtaria.

b-sipas parimit institucional kemi:

Ndrmarrje, ekonomi shtpiake, institucionet a administrats s prgjithshme, ekonomia fshatare

dhe Subjekte t tjera.

c-sipas parimit funksional kemi:

Sektorin e prodhimtaris, T hyrat dhe t dalat e popullsis, T hyrat dhe te dalat e lmenjvejoprodhues, konsumi personal dhe i prbashkt, sektori i investimeve dhe Sektori i marrdhnieve

me botn.

10.2-sektori i prodhimtaris

Ky sektor prfshin bilancin kryesor t rrjedhave ekonomike n ekonomin kombtare dhe prmes tij

pasqyrohet outputi dhe inputi i lmenjve prodhues t ekonomis kombtare.

10.3-t hyrat dhe t dalat e popullsis

Ky sektor tregon nivelin e standardit jetsor t popullsis prkatsisht fuqin blerse t popullsis si

krkes agregate dhe sistemin e shprndarjes te t ardhurave kombtare.


34/77

Faqe 34 prej 77

10.4-t hyrat dhe t dalat e lmenjve joprodhues

Ky sektor pasqyron t hyrat dhe t dalat publike t shtetit destinimin dhe shpenzimin e tyre. Nga

veprimi dhe niveli i ktij sektori varet edhe zhvillimi i shrbimeve t prgjithshme dhe t prbashkta

si dhe niveli i standardit t prgjithshm shoqror.

10.5-konsumi personal dhe i prbashkt

Prmes tij shprehet niveli i standardit t popullsis , kurse prmes konsumit t prbashkt shprehet

standardi i prgjithshm shoqror.

10.6 sektori i investimeve

Investimet si faktor material paraqesin bazn n t ciln mbshtetet zhvillimi aktual dhe perspektiv i

ekonomis.

10.7-sektori marrdhnieve me botn

Ky sektor pasqyron bilancin e transaksioneve ekonom ike t vendit me ekonomit e vendeve t tjerat bots. Prmes tij pasqyrohet importi dhe eksporti i mallrave dhe shrbimeve.

11.-BEGATIA E PRODHUAR

Me termin begati nnkuptojm trsin e t mirave t cilat i ka nj shoqri nse ato t mira jan t

dobishme pr njeriun. Andaj begatia kombtare prfshin pasurit natyrore dhe begatin e prodhuar.

Globalisht begatia e prodhuar ndahet ne:

a) Fondet kryesore dheb) fondet xhiruese.

11.1-fondet kryesore

Funksionin barts t zhvillimit ekonomik t do vendi e kan fondet kryesore e n kuadr t tyre

fondet prodhuese. N fondet prodhuese bjn pjes mjetet pr prodhim ( fabrikat, ndrtesat,

makinat dhe pajisjet) , rrugt dhe instalimet e ndryshme.

Fondet kryesore ndahen n.:

A) Fondet kryesore n lmenj ekonomikB)T mirat publike dhe

C)Lmenj joekonomik.

11.2- format m t rndsishme

Pr t shprehur vlern e fondeve prodhuese jan: Vlera furnizuese( paraqet vlern furnizuese dhe

shpenzimet e transportit dhe instalimit), Vlera e tanishme (fitohet kur nga vlera furnizuese heqin


35/77

Faqe 35 prej 77

vlern e harxhuar t amortizimit), Vlera e re (mimi aktual q ato pajisje kan n treg), Vlera e tregut

(vlera q do t arrihet me rastin e shitjes s mjeteve prkatse n treg).

11.3- fondet xhiruese

Zakonisht nnkuptojm stoqet apo rezervat. Dhe klasifikohen n :

A)rezervat afariste n ndrmarrjet ekonomike ( lndt e para, materiali i repartit dhe konsumues,rezervat e produkteve t gatshme n depo etj.) dhe

B) T mirat konsumuese n amvisri (q ndahen n:

1- t mirat konsumuese afatgjate p,sh mobilet, pajisjet ne teknikn e bardh veturat etj,

2- T mirat gjysm afatgjata si p.sh, veshmbathja dhe

3- t mirat aktuale si p.sh. Lndt djegse , ushqimore etj.

12.- DALLOJM DY TIPA KRYESOR T SISTEMEVE EKONOMIKE-SHOQRORE

a) sistemin borgjez( tipi i ekonomis s tregut)b) sistemin socialist ( tipin e ekonomis s dirigjuar me plan).

13.-MODELI I EKONOMIS S TREGUT

Ekonomia e tregut sipas karakterit sht liberal e n pikpamje teorike mbshtetet ne teorin e

ekuilibrit t prgjithshm. N kt model ligjet ekonomike (oferta dhe krkesa) veprojn lir. N kto

kushte rregullator kryesor i tregut paraqitet oferta agregate dhe krkesa agregate. Lartsia e

mimeve varet nga oferta dhe krkesa. N qoft se oferta sht m e madhe se krkesa mimi bie

dhe anasjelltas nse krkesa sht m e madhe se oferta mimi ngritt. Prandaj n kushtet e

ekonomis s tregut koordinimin e e aktiviteteve ekonomike ndrmjet subjekteve ekonomike e bnmekanizmi i tregut, ndrsa nxitjen n ekonomizm e bn interesi individual, kurse kontrollin e

efikasitetit kryen konkurrenca e tregut.

14.- PROCESIN E TRANZICIONIT

Mund ta prkufizojm si periudh kalimtare nga nj shoqri etatiste burokratike me nj regjim

autarkik e nj partiak, n nj shoqri demokratike me pluralizm politik si dhe kalimi nga ekonomia e

dirigjuar dhe me plan n ekonomi t tregut dhe pluralizm t prons.N kuadr t procesit t

tranzicionit procesi i privatizimit parqet hallkn kryesore pa t ciln nuk mund te ken sukses

reformat ekonomike dhe shoqrore. N jetn praktike t vendimeve t cilat kan kaluar apo gjendenn periudhn e tranzicionit jan zbatuar model t ndryshme t privatizimit dhe nga t gjithat me t

rndsishme jan; Modeli i privatizimit t shpejt prmes konceptit SHOK TERAPIS i njohur me

emrin modeli bing-gang.Modeli i privatizimit gradual i njohur me emrin STEP BY STEP q ndryshe

quhet hap pas hapi. Modeli i par sht aplikuar n shumicn e vendeve n tranzicion t cilin e

prkrah edhe fondi monetar ndrkombtar dhe rezultatet jan t shpejta. Mirpo ky model n

vendet ku u zbatua e shndrroi procesin e privatizimit n proces ne vete dhe nuk dha rezultatet e

pritura. Pasi q procesi i privatizimit u mundsoi individve apo grupeve nprmjet partive dhe

posteve q n emr t privatizimit t uzurpojn , t plakitin nj pjes t madhe t pasuris


36/77

Faqe 36 prej 77

kombtare. Modeli i dyt , i ashtuquajturi gradual sht zbatuar n m pak vende dhe duke u

mbshtetur n prvojn deri m tani sht treguar m i suksesshm n krahasim me modelin e par

dhe po prkrahet m shum . Ky sistem i ka s paku tri prparsi nga i sistemi i par: 1- s pari v

efikasitetin ekonomik dhe aftsin e ekonomis kombtare me qllim t futjes s saj n tregun

botror, 2- S dyti niset nga fakti se ndrrimet e institucioneve t tregut dhe futja e sistemit t ri t

vlerave nuk mund t bhet brenda nats dhe s treti 3- Nuk e mohon ekzistimin e prons publike apo

shtetrore t ndrmarrjeve publike dhe ato me rndsi vitale si p.sh. sistemi elektro-energjetik,telekomunikacioni.

13.-PROCESI I PRIVATIZIUMIT

Pr t pasur sukses duhet t ket shum elemente prej t cilave veohen -Rregullativa, Qasjen

ekonomike, Prcaktimi i periudhs kohore, shtjen e prons dhe Zgjidhjen e modelit te privatizimit.

1-rregullativa juridike

Paraqet varg ligjesh q duhet prgatitur para se t filloj procesi i privatizimit.

2-qasja ekonomike

Ky aspekt paraqet nj reform t prgjithshme ekonomike.

3-prcaktimi I periudhs kohore

Q t ket sukses procesi I privatizimit duhet t prcaktohet periudha kohore pre fillimi I dhe

mbarimi I tij.

4-shtja e prons dhe pronsis

Kosova n kt drejtim I ka specifikat e veta sepse duhet prfshir t gjitha koht e Jugosllavis sepse

kto shtete n forma t ndryshme ua morn pronat shqiptarve.

5-zgjidhja e modelit

Paraqet njrn ndr shtjet m t rndsishme. Shtylla e 4 pr ta hequr prgjegjsin vet formoj

Agjensionin e Kosovs pr Mirbesim AKM, N kt mnyr AKM-ja q sht i vetmi institucion ne

Kosov q sht barts pr procesin e privatizimit dhe ky agjension I ka ofruar dy forma pr

privatizim. MODELIN SPIN OF dhe LIKUIDIMIN.

Modeli spin of paraqet

Modelin m t pasuksesshm t privatizimit deri m tani q sht zbatuar dhe praktika tregon se ky

model ka dshtuar. Sipas ktij modeli investitori I ri nuk mban kurrfar prgjegjsi pr puntort q

kan punuar m par apo punojn edhe tani n ndrmarrjet me pronsi shoqrore.


37/77

Faqe 37 prej 77

14.-SISTEMI DEVIZOR

Paraqet varg dispozitash ligjore me t cilat rregullohet , kufizohet ose ndalohet qarkullimi i mallrave

dhe I shrbimeve me botn , t fituarit dhe t disponuarit me deviza si dhe t gjitha pagesat me

botn.. Pr nga forma sistemi devizor mund t jet i ashpr dhe i Lir.

a- sistemi i ashpr(centralist) devizor sht ather kur me dispozita ligjore rregullohet do qarkullim

I mallrave dhe I shrbimeve me botn , do pages dhe arktim nga bota si dhe fitimi dhe disponimime deviza. Ky sistem u prgjigjet vendeve q kan sistem centralist t udhheqs me ekonomi.

b- sistemi i lir devisor-sht ather kur me dispozita ligjore sht e rregulluar vetm nj pjes e

qarkullimit t mallrave dhe shrbimeve , vetm disa pagesa dhe arktime m botn apo vetm disa

forma t fitimit dhe disponimit me deviza.

15-KUPTIMI I DISA SHPREHJEVE Q PRDORN N SISTEMIN E DEVIZAVE.

1-devizat-Paraqesin para t huaja me t cilat disponon shteti , subjekti juridik apo personi fizik n

botn e jashtme.

2-valuta-Shpreh paran e huaj me t cilat disponon nj vend pa marr parasysh prejardhjen e tyre.

3-kursi revizor

Paraqet mimin apo vlern e valuts s huaj t shprehur n njsin monetare t vendit dhe

anasjelltas, mimin e monedhs s vendit dhe valuts s huaj. Kursi devizor mund t jet direkt dhe

indirekt. Kursi devizor direkt shpreh raportin e valuts nacionale ndaj valuts s huaj, prkatsisht

sa njsi monetare t vendit duhet dhn pr nj njsi t valuts s huaj. Ndrsa kursi devizor

indirekt shpreh vlern e njsis s valuts nacionale ndaj valuts s huaj .

4-tregu revizor

Prfshin blerjen dhe shitjen e devizave t valutave t ndryshme pr valut t vendit, n mes t

bankave dhe personave t tjer n kuadr t nj vendi apo ne mes t vendeve t ndryshme.

5- veprimtaria revizore

Paraqet tregtin me mjete te huaja t pagess dhe at t devizave si form e pagess dhe e

kambialeve , e eqeve dhe e valutave n form t njsis monetare.

16-FAKTORT NGA T CILT VARET EDHE STRUKTURA E TREGUT

Ekzistojn faktor t shumt t cilt ndikojn n strukturn dhe vllimin e tregut si jan. Vllimi dhe

struktura e prodhimit t ekonomis kombtare, Lartsia e t ardhurave kombtare dhe shprndarja

e tyre, Pajisja teknike e tregut, Faktori subjektiv dhe Komunikacioni.


38/77

Faqe 38 prej 77

1-vllimi dhe struktura e prodhimit t ekonomis kombtare

Madhsia e tregut kombtar varet nga sasia dhe struktura e madhit q ofrohet n treg nga

prodhuesit vendor. Nse vllimi I prodhimit sht i madh , tregu do t jet m i furnizuar pra oferta

do t jet m e madhe dhe anasjelltas. Me kt rast tregu kombtar do t jet m I pasur edhe pr

nga struktura e edhe pr nga llojllojshmria..

2-lartsia e t ardhurave kombtare dhe shprndarja e tyre

Niveli i t ardhurave kombtare varet nga niveli I zhvillimit t forcave prodhuese t vendit prkats.

Ndrkaq nga lartsia dhe mnyra e shprndarjes funksionale t ardhurave kombtare varet fuqia

blerse e konsumatorve. Lartsia e pagave paraqet faktor shum t rndsishm q ndikon n

madhsin dhe strukturn e tregut kombtar. Nse pagat jan t larta ather edhe krkesat

efektive pr nevojat pr konsumin personal shprehet drejtprdrejt n rritjen krkess agregate n

ekonomin kombtare.

3-pajisja teknike e tregut

Niveli teknik, prkatsisht furnizimi i tregut me stabilimente t ndryshme teknike, ndikon n ruajtjene vlers s prdorimit t mallrave nga aspekti kohor prej momentit t prodhimit deri te konsumi. Kjo

vemas shprehet pr mallrat q kan karakter sezonal, ku pajisja teknike mundson furnizimin e

tregut me prodhime t ndryshme , pavarsisht nga sezona e tyre e prodhimit.. Pra niveli I lart I

pajisjeve teknike konsilodon raportin n mes t oferts dhe krkess pa marr pavarsisht prej

zezons s prodhimit t tyre dhe n kt mnyr ruhet stabilizimi I tregut vendor.

4-faktori subjektiv

Numri dhe struktura e popullsis paraqet faktor t rndsishm n formimin e tregut kombtar tdo vendi. Ndikimi I popullsis n tregun kombtar sht I ndryshm por ai kryesisht shprehet

nprmjet. Numrit t popullsis, Strukturs socio-ekonomike, Strukturs moshore, gjinore, fetare etj.

5-komunikacioni

Paraqet faktor t rndsishm jo vetm pr tregun kombtar por edhe pr at botror.

Komunikacioni mundson bartjen e mallit prej prodhuesit deri te konsumuesi pra bhet edhe

shprndarja territoriale e t mirave materiale q mundson furnizimin me mallrat ndryshme viset

prkatse t vendit dhe bn balancimin e tregut kombtar dhe botror.

17-MASAT PR STABILIZIMIN E TREGUT

Masat me t cilat intervenon shteti n stabilizimin e tregut jan t ndryshme dhe me m rndsi

jan. Masat administrative, Masat ekonomike, Masat me karakter afatshkurtr dhe Masat me

karakter afatgjat.


39/77

Faqe 39 prej 77

1-masat administrative

I ndrmarr shteti me qllim t stabilizimit t tregut kombtar. Ato paraqesin masat me t cilat shteti

n mnyr t drejtprdrejt intervenon n sfern ekonomike prkatsisht n rregullimin e raporteve

n mes t oferts dhe krkess.

2-masat ekonomike

Me an t tyre ndikohet n stabilizimin e tregut. Dhe me an t tyre nuk cenohen te drejtat e

subjekteve ekonomike q ato n mnyr t pavarur ti rregullojn raportet ekonomike n mes veti.

3-masat me karakter afatshkurtr

Jan ato me t cilat shteti intervenon n treg prej t cilave menjher , prkatsisht pas marrjes s

tyre, mund t priten efektet e stabilizimit t tregut.

4-masat me karakter afatgjat

Ndikojn n evitimin e shkaqeve t mos stabilitetit t tregut kombtar. Efektet e tyre nuk jan tmenjhershme si ishte rasti te masat me afat t shkurtr por n nj periudhe t gjat kohore ato

ndikojn n stabilizimin e tregut t caktuar.

Masa t tjera q ndikojn n stabilizimin e tregut jan edhe:Rritja e vllimit t prodhimit, Importi,

shfrytzimi i rezervave dhe zvoglimi i mass monetare.

1-rritja e vllimit t prodhimit

Vjen duke shfrytzuar n shkall t madhe kapacitetin me ngritjen e nivelit t produktivitetit t

puns, rritjen e turneve t puns etj q ndikon n rritjen e madhsis s t mirave materiale tdestinuara pr treg.

2-importi intervenues

Po ashtu ndikon n rritjen e fondit t mallrave n tregun kombtar. Pra me kt rast importi e rrit

ofertn efektive dhe prdort me qllim t harmonizimit t raporteve n mes t oferts dhe

krkess.

3-shfrytzimi i rezervave

Paraqet mas me t ciln ndikohet n rritjen e oferts pra n rritjen e fondeve t mallrave n tregun

e brendshm dhe harmonizimin n mes t oferts dhe krkess.

4-zvoglimi i mass monetare

Paraqet masn me t ciln ndikohet n zvoglimin e krkess efektive n tregun kombtar. Si dihet

rritja e krkess efektive drejtprdrejt shprehet n ngritjen e nivelit t mimeve dhe n kt mnyr

shkaktohet rregullimi i tregut vendor. Pr ta evituar kt dukuri destabilizuese n tregun kombtar


40/77

Faqe 40 prej 77

shteti ndrmerr pasa prkats si sht zvoglimi i paras n qarkullim i cili n radh t par bhet

prmes uljeve t politiks kreditore.

18-KUPTIMI INIVELT JETSOR

Niveli jetsor i nj vendi varet nga shkalla e zhvillimit t forcave prodhuese t vendit prkats n nj

an dhe n ann tjetr shpreh shkalln sasiore dhe cilsore t prmbushjes s nevojave materialedhe jo-materiale t njeriut. Pr prcaktimin e nivelit jetsor merren tregues t shumt ekonomik e

joekonomik dhe ata zakonisht jan n katr grupe kryesore.

A- Treguesit prgjithshm ( ushqimi, veshmbathja, banimi, shndetsia, arsimi etj).

B-Treguesit diferencial.(T ardhurat, mnyra e banimit, mnyra e veshmbathjes etj).

C- Treguesit punues (punsimi apo papunsimi)

D-Treguesit politiko-shoqror (ndikimi i njeriut ne jetn politike, n udhheqje, n marrjen e

vendimeve etj).

19-KONSUMI FINAL

Elementet kryesore jan. Konsumi personal, Konsumi shtetror dhe Investimet.

1-konsumi personal

Mund t themi se konsumi personal parqet konsumin e prgjithshm t popullsis s nj vendi n

periudh t caktuar kohore. Dhe ai prbhet prej dy komponentve kryesore. Prej mjeteve

MONETARE dhe prej konsumit NATYROR. Konsumi personal absorbon pjesn m t madhe te t

ardhurave kombtare n do vend dhe n do shoqri. Fondi i konsumit personal pas heqjes s

obligimeve ndaj shoqris dhe obligimeve t tjera si psh. Tatimi, taksat, kursimet etj. Paraqet

krkesn agregate dhe fuqin blerse t popullsis. Konsumi natyror parqet shpenzimin e t mirave

materiale t cilat i prodhon vet individi apo familja dhe ato i shpenzon pr plotsimin e nevojave teveta dhe t antareve t familjes s vet. Sa i prket nevojave personale t popullsis mund t ndahen

n Parsore ( ushqimi, veshmbathja, banimi etj) Dytsore (pushimet verore, udhtimet e ndryshme ,

arktimet etj) Luksoze ( dika ekstra n krahasim me ato parsore dhe dytsore).

2-konsumi shtetror

Parqet formn e plotsimit t nevojave t popullsis n prgjithsi t ati vendi. Ky konsum i ka dy

komponent kryesore. Konsumi i prbashkt-Me t cilat mjete zhvillohen veprimtarit publike q

shrbejn pr plotsimin e nevojave t prbashkta si shndetsia, arsimi, kultura, shkenca, mbrojtja

sociale etj.

Konsumi i prgjithshm

Q e prbjn mjetet e dhna pr veprimtari joprodhuese e q jan t nevojshme pr jetn e

prditshme t popullsis si jan organet shtetrore, administrate, gjyqet , sigurimi, mbrojtja e

popullsis etj.


41/77

Faqe 41 prej 77

3-Investimet

Nga aspekti i konsumit final paraqesin komponent t rndsishme t ekonomis kombtare .

Investimet si faktor material zn vend t rndsishm n konsumin final t ekonomis kombtare.

N prfundim formula e konsumit final sht C+1+G+BX

20-POLITIKA E TREGTIS S JASHTME

Kuptimi i tregtis s jashtme:

a) kuptimi i ngusht, me kt rast kuptojm eksportin dhe importin

b) kuptimi gjer, q kuptojm pos importit dhe eksportit edhe shrbimet e ndryshme. Nga aspekti

makroekonomik tregtia e jashtme mund t definohet si Kmbim mallrash dhe shrbimesh t

ndryshme t nj vendi me vendet e tjera t bots e cila n vete ka dy elemente kryesore. EKSPORTIN

dhe IMPORTIN.

1-eksporti

Thn n mnyr m t thjesht paraqet shitjen e mallrave dhe t shrbimeve t ndryshme t njvendi me vende t tjera t bots. Me an t eksportit nj ven

Documents

11Politike ekonomike