معاونت پژوهش،برنامه ریزی و سنجش مهارتدفتر پژوهش،طرح و برنامه ریزی درسي

دستورالعمل تجزیه وتحلیلشغل

1395مهرماه

بسمه تعاليمقدمه

نظام آموزشي يك كشور حياتي ترين و زير بنايي ترين بخشبراي اقتصاد آن كشور متخصص واستفاده ازخدمات آنها در زمره،محسوب مي شود. تربیت نیروي ماهر

مشغولیتهاي مهم هر سیستم آموزشی است. بدیهی است هنگامی که کسب مهارت و ایجاد تخصص هاي مختلف با نیازهاي جامعه هماهنگ باشد، استفاده صحیح از منابع،

1

ایجاد انگیزه در اقشار مختلف جامعه، شکوفائی صنعت و افزایش ثروت و رفاه ملیرا به همراه داشته و کشور را به سمت توسعه روز افزون و پایدار سوق می دهد. برنامه های درسی و استانداردهای آموزشی وسیله ای برای رسیدن به آرمان ها و

تحقق اهداف نظام های آموزشی تجزیه وتحلیل شغلمیباشند و گام اصلی در تدوين برنامه درسی و استاندارد آموزشی،

یا کار شکافی است که می توان آن را محور هماهنگ کننده حوزه منابع انسانی برشمرد وبه همین خاطردرمیان فرآیندهای مختلف مدیریت منابع انسانی دارای

اهمیت خاصی میباشد و به نوعی پشتیبان وتغذیه کنندها طالعاتی سایر بخش ها درمنابع انسانی است.

تجزیه وتحلیل شغل به طورخالصه عبارت است ازروشهایی که به وسیله آنها اطالعات وحقایق مربوط به کیفیت و ماهیت هریک ازمشاغل ونحوه اجراي وظایف و

مسوولیت ها و نیزشرایط الزم براي انجام وظایف و مسوولیتهاي مربوطه به طورمنظم و سیستماتیک جمع آوري، بررسی وتجزیه و تحلیل شده ونتایج حاصل از آن

در تدوین استانداردهای آموزشی مورد استفاده قرار می گیرد. که از رویکردهای مطرح در1همچنین در رویکرد آموزش بر مبنای شایستگی

تجزیه وتحلیل شده و وظایف و کارهای تشکیل دهندهشغل،آموزش می باشدمجموعه ای از دانش، مهارت و نگرش هايي تحت عنوان شايستگي آن،تبدیل به

ميشوند وافراد را قادر مي سازد تا به صورتي اثر بخش، فعاليت هاي مربوط به شغليا عملكرد شغلي را طبق استانداردهاي مورد انتظار)معیارهای عملکرد( انجام دهند.

در این دستورالعمل که به منظورایجاد هماهنگی بیشتر در بین گروه های برنامه آموزش های فنی و حرفه ای و با هدف تهیه برنامه های درسیو2ریزی درسی

استانداردهای آموزشی تدوین شده است، روش تجزیه وتحلیل شغل و نحوه تکمیلکاربرگ های مربوطه ارائه شده اند.

اهداف-ایجاد وحدت رویه در تجزیه و تحلیل شغل و تدوین استانداردهای آموزشی 1-برقراری ارتباط هدفمند بین بازار کار و استانداردهای آموزشی 2-کیفیت بخشی به آموزش های فنی و حرفه ای 3-استقرار نظام صالحیت حرفه ای4

1CBT(Competency Based Training)22Curriculum Development Teams

2

-همسوسازی و مطllابقت مشllاغل کشllور بllا طبقllه بنllدی بین المللی مشllاغل و5ISCO2008حرف

گروه های برنامه ریزی درسی سازمان: گانه به شllرح ذیllل در دفllتر پllژوهش،طllرح و برنامllه65گروه های برنامه ریزی درسی

ریزی درسي فعالیت می نمایند : -حمل و6-حمل ونقل زمینی5-صنایع کاغذ4- صنایع چوب 3- الکترونیک2-صنایع خودرو1

-حمل ونقل دریایی7نقل ریلی -صنایع نساجی12- پتروشیمی و پلیمر11-نفت و گاز10- صنایع دریایی9تاسیسات– 8

-فناوری ارتباطات14- متالورژی13-20-مکانیک19- معدن 18-صنایع چرم وپوست17- سرامیک16- مدیریت صنایع 15

صنایع چاپ–25- معماری24-ساختمان 23-صنایع فلزی 22برق–21کنترل وابزار دقیق- صنایع هوایی28- جوشکاری و بازرسی جوش27-صنایع بسته بندی26 -صنایع رنگ32-مدیریت آب 31- فناوري انرژي های نوو تجدید پذیر 30-هوانوردی 29-امور اداری 34-صنایع الستیک33 -مراقبت و38- فناوری اطالعات 37-بهداشت و ایمنی36- امور مالی و بازرگانی35

-خدمات آموزشی39زیبایی -فناوری نرم44- سالمت وطب ایرانی43 هتلداری–42گردشگری–41-صنایع پوشاک40

-امورشیالت و 45وفرهنگی - ماشین آالت49-امور زراعی48-امور باغی47-امور دام و ماکیان46آبزی پروری

-خدمات تغذیه ای51-صنایع غذایی50کشاورزی - گياهان دارويي و54- زيست فناوري 53–منابع طبیعی)جنگل، مرتع ،آبخیز و بیابان(52

-صنایع57-صنایع دستی )دوخت های سنتی(56- فناوري محیط زیست55داروهای گیاهی-59-صنایع دستی )چوب، فلز، سفال، چاپ، سنگ ،شیشه ، چرم( 58دستی)بافت(

- طال و63- فرش 62- هنرهای نمایشی61- هنرهای تزئینی 60هنرهای تجسمی- صنعت ورزش64جواهرسازی

-فناوری نانو 65

3

شروع

ارسال عناوین پیشنهادی توسط متقاضی به اداره کل

تشکیل کارگروه تجزیه و تحلیل شغل بر اساس شغل مورد تقاضا با حضور نمایندگان اتحادیه های صنفی

رشته مورد تقاضا

تجزیه و تحلیل شغل توسط کارگروه

بررسی اسناد تجزیه و تحلیل شغل توسط کارگروه

ارسال اسناد تجزیه و تحلیل شغل تائید شده به همراه صورتجلسات مربوطه به ستاد )دفترپژوهش،طرح و برنامه ریزی

درسی (

بررسی اسناد تجزیه و تحلیل شغل در ستاد

تدوین استاندارد آموزشی

اعالم رد یا اصالح به اداره کل

خیر

بلی

فرآیند اجرائی تجزیه و تحلیل شغل

:1روش شناسی فرآیند برنامه ریزی درسی مهارت محورفرآیند برنامه ریزی درسی مهارت محور

فرآیند برنامه ریزی درسی مهارت محور در دو مرحله انجام می گیرد :هدف مرحله اول تجزیه و تحلیل شغل و تدوین استاندارد شغل و هدف مرحله دوم تعیین ریز

انتش:ارات س:ازمان، منصورنیا،حمید،خادمی اقدم صمد،راهنمای برنامه ری:زی درس:ی مه:ارت مح:ور -111384،آموزش فنی و حرفه ای کشور

4

تجزيه و تحليل كارها عملكردتجزيه و تحليل كارهاي انتخاب شده براي پاره كارها، دانش ، مهارت الزامات ايمني و معيار

تجزيه و تحليل نيازهاتشخيص اولويت هاي شغل / حرفه

تعيين نيمرخ )پروفيل( شايستگيب مي شوندسكارهاي وابسته به خوشه حرفه اي تبديل به شايستگي هاي منا

مواد برنامه درسيتدوين راهنماهاي يادگيري ، شغلي نرم افزارهاي آموزشي و سمعي و بصري

شروع آموزش حرفه ايتشكيل كالس هاي آموزش ضمن كار

: سایر موارد کاری نظیرارزيابي برنامه ها و شايستگي ها

تدوين برنامه هاي ارزشيابي ، آزمون ها و..... امتحانات و ارزشيابي برنامه ها

تجزيه و تحليل شغل / حرفههدايت كارگاه ديكوم به سمت تشخيص وظايف و كارها

بازبيني كارها تعيين درجه اهميت ، سختي و فراواني

وظايف و كارها

انتخاب كارها انتخاب كارهاي اولويت دار برای تدوين

برنامه درسي

برنامه درسی و استاندارد آموزشی برای تربیت نیروی انسانی با مهارتهای تعریف شده در مرحله اول است . برای تجزیه و تحلیل شغل روش های متنوعی تعریف شده است

که می توان به نمونه های زیر اشاره کرد. - روش سفارشDACUM)) 3- روش کارگاه تحلیلی دیکوم 2-روش مطالعه میدانی1

کارفرما DACUMفلوچارت فرآيند تجزیه وتحلیل شغل به روش دیکوم

روش مطالعه میدانی جمع آوری و تحلیل اطالعllات گllروهی از شllاغالن یllک شllغلهدف روش مطالعه میدانی،

در این دسllتورالعمل روش مطالعllه میllدانی مllدبرای احصاء وظایف آن شغل است کllه نظر می باشد و در ذیل به آن پرداخته می شود :

ترکیب اعضای کارگروه تجزیه و تحلیل شغل: در روش مطالعه میدانی، ابتداکار گروه تجزیه و تحلیل شغل بllا تllرکیب زیllر تشllکیل می

مدیریت می کند :شود و فرآیند مطالعه میدانی را طراحی و مدیرکل آموزش فنی و حرفه ای استان / رئیس -1معاون آموزشو پژوهش اداره کل آموزش فنی و حرفه ای استان/نایب رئیس-2رئیس ادارهآموزش و پژوهش استان / دبیر -3 نفر1نماینده صنف و اتحادیه مربوطه برحسب موضوع -4 نفر1کارشناس برنامه ریزی درسی / متخصص رشته -5

5

*توضیح :ابالغ رئیس کارگروه توسط معاون پژوهش،برنامllه ریllزی وسllنجش مهllارت سازمان و ابالغ اعضای کllارگروه بوسllیله مllدیرکل آمllوزش فllنی و حرفllه ای اسllتان

صادر خواهد شد .

شرح وظایف کارگروه تجزیه و تحلیل شغل استانی:-تهیه وآماده سازیفرم های تجزیه وتحلیل شغل1-برنامه ریزی و طراحی مصاحبه 2- جمع آوری اطالعات 3-پردازش و تجزیه و تحلیل اطالعات4 -تکمیل و بررسی کاربرگ تجزیه وتحلیل شغل و ارسال به ستاد )دفتر طرح،پllژوهش و5

برنامه ریزی درسی( 4 تllا شllماره 1* برای جمع آوری اطالعات مورد نیاز، در این سند از فllرم هllای شllماره

استفاده می شود . این فرم ها به تحلیل وظایف شغلی در مشاغل می پردازنllد . در این روش الزم است که تعامل بین اعضای کارگروه تجزیllه و تحلیllل شllغل بllه نحllوی انجllام

شود که در کمترین زمان ، مفیدترین اطالعات جمع آوری شوند .

راهنمای تکمیل فرم های تجزیه و تحلیل شغل:تعریف تجزیه و تحلیل شغل

با توجه به این که آموزش شغلی منجر به کسب شایستگی های یک شغل مشخصتوسlllllllllllllllllllllط کlllllllllllllllllllllارآموز می شlllllllllllllllllllllود، لlllllllllllllllllllllذا مناسب ترین مبنا برای تهیه و تدوین برنامه درسی و استاندارد آموزشllیدر آمllوزش هllای

فنی و حرفه ای، تجزیه و تحلیل شغل است. -مراحل تجزیه و تحلیل شغل 1

شناسایی و تعریف شغل : -1-1 مشخصات عمومی شغل و حوزه کاربرد آن و اطالعllات مربllوط بllه بllازار کllار آن

شغل را بر اساس منابع معتبر به طور کامل در کاربرگ شماره صفر معرفی کنید . تهیه فهرست وظیفه های تشکیل دهنده شغل : -1-2

برای انجام این کار فهرستی از تمام وظllایفی کllه از شllغل می شناسllید و یllا بllه نظرتان می رسد تهیه کنید .روش مناسllب بllرای این مرحلllه اسllتفاده از شllرح وظllایف

وارد1 مشاهده و مصاحبه اسllت . اطالعllات این مرحلllه را در کllاربرگ شllماره ،شغلی کنید .

6

تایید فهرست وظایف تشکیل دهنده شغل : -1-3 مصاحبه بlا کارکنlان و سرپرسlتان اسllتفاده،در این مرحله از نظرات کارشناسی

کنید . برای این منظور فهرست وظایف را در اختیار سllه یllا چهllار تن از شllاغالن حرفllه مورد نظر قرار دهید و از آنها بخواهید وظایفی را که بllه طllور معمllول و روزمllره انجllام

عالمت بزنند . ،میدهند تعیین میزان فراوانی تکرار هر وظیفه : -1-4

استفاده کنید . این کاربرگ را در اختیllار شllش2در این مرحله از کاربرگ شماره یا هشت تن از شاغالن و یاسرپرستان قرار دهید و از آن ها بخواهید مشخص کنند که هر

وظیفه را هر از چند وقت یک بار انجام می دهند . تعیین اهمیت نسبی هر وظیفه : -1-5

استفاده کنید . ممکن است وظایفی که بllه2در این مرحله نیز از کاربرگ شماره ندرت انجام می شود برای شغل بسیار حیllاتی باشllند. از این رو بllه دسllت آوردن درجllه اهمیت و فراوانی انجام کار بسیار مهم تلقی می شوند. لllذا از پاسllخ دهنllدگان بllه فllرم تجزیه و تحلیل شغل بخواهید پس از مشllخص کllردن درجllه فllراوانی تکllرار هllر وظیفllه

میزان اهمیت آن را درجه بندی کنند . تعیین درجه دشواری یادگیری وظیفه : -1-6

بعد دیگری از تجزیllه و تحلیllل شllغل اسllت. این،ارزیابی درجه دشواری فراگیری کار سبب می شود تا شما به عنوان تهیه کننده استاندارد مهارت و آموزشی از برداشllت کارکنان یا فراگیران نسبت به میزان مشکل بllودن یllادگیری وظیفllه کllه ممکن اسllت بllا 2برداشت شما تفاوت داشته باشد پی ببرید . نتیجه این کllار را نllیز در کllاربرگ شllماره

وارد کنید . محاسبه امتیاز کل هر وظیفه : -1-7

را جمllع بنllدی و2برای این منظور امتیازهای به دسllت آمllده در کllاربرگ شllماره نتیجه را در سllتون مخصllوص یادداشllت کنیllد و بllا اسllتفاده از این روش، وظllایف را بllه

اولویت های آموزشی را،ترتیب اولویت از باالترین امتیاز مرتب نمایید . ترتیب امتیازات تعیین خواهند کرد .

مصاحبه با پرسنل کلیدی در مورد یافته ها :-1-8 برای نیل به این منظllور یافتllه هllای خllود را درخصllوص تجزیllه و تحلیllل شllغل بllاکارشlllllllllناس هlllllllllا و سlllllllllایر کسlllllllllانی کlllllllllه بlllllllllه نحlllllllllوی در برنامه ریزی درسی شما ذینفعان هستند در میان بگذارید . این مرحله به شما امکان می دهد هم نظرات دیگران را جویا شوید و هم وسیله ای را بllرای جلب مشllارکت افllراد در

مرحله برنامه ریزی درسی فراهم آورید . 7

تصویب یافته ها ) عناوین وظیفه ها (: -1-9 با بحث در کارگروه، وظیفه های تعیین شده برای شllغل را بllه تائیllد اعضllاء گllروه

فهرستی متشکل از وظیفه های تشکیل دهنده یک،برسانید . نتیجه تجزیه و تحلیل شغل شغل خواهد بود . همان طور که به آسانی از تحلیل فرم نمونه بر می آید هر وظیفه خود به تنهایی مجموعه ای پیچیده از رویه هllا و مراحllل متعllدد اسllت کllه بllه )کllار( معllروف هستند . به دلیل برخورداری از همین پیچیدگی و همین طور بllه این دلیllل کllه نمی تllوان

الزم اسllت،آموزش خاصی را برای تاکید بر چنین وظیفه های گسترده ای طllراحی کllردیک تجزیه و تحلیل دیگر نیز صورت گیرد که آن )تجزیه و تحلیل وظایف ( است .

تجزیه و تحلیل وظایف فرآیندی اسllت کllه بllه منظllور درک بهllتر وظیفllه هllای،تجزیه و تحلیل وظیفه ها

شغلی انجام می شود که اصوال مستلزم آن است که وظایف شغلی به مراحل متوالی یا اجزای تشکیل دهنده خود تقسیم شوند . پس از این که هر وظیفه به چنllد بخش یllا چنllد

هر جزء به منظور تعیین درجه اهمیت نسبی و حیاتی بودن آن در انجllام،جزء تقسیم شد وظیفه شغلی مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد. برای مثال یک تعمیرکار خllودرو سllواری

را در نظر بگیرید . یکی از وظایف او تعمیر یا تعویض الستیک های خودرو است . تجزیه و تحلیل این وظیفه مراحل زیر را شامل می شود :

*قرار دادن جک زیر خودرو*به کار گرفتن روش های الزم جهت جلوگیری از حرکت خودرو

*شل کردن پیچ ها*باال بردن چرخ

*درآوردن چرخ و الستیک دارای دو منظور متمایز است :،فرآیند تجزیه و تحلیل وظیفه

*به شناسایی اجزاء کارها و مراحل انجام یک ) کار ( کمک می کند . شllناخت این اجllزاء شناسایی و سازماندهی محتوای آموزشی است . ، الزمه تعیین اهداف،یا عناصر

*در تعیین مهم ترین اجزاء و مراحل موجود در یک وظیفه موثر است . -مراحل تجزیه و تحلیل وظایف2

- تهیه فهرست کارهای تشکیل دهنده هر وظیفه :1-2- تجزیه و تحلیل وظایف : 1-1-2

را در نسخه های مورد نیاز تهیه کنید و عنوان شllغل را در بllاالی آن هllا3کاربرگ شماره بنویسید.

8

- روی هر یک از کاربرگ ها فقط عنوان یک وظیفه را بنویسllید . این وظllایف بایllد2-1-2همان هایی باشند که در تجزیه و تحلیل شغل دارای باالترین امتیاز بوده اند .

وارد و سعی کنیllد در3- اجزای تشکیل دهنده هر وظیفه را روی کاربرگ شماره 3-1-2 این مرحله کار خود را کامل و دقیق انجام دهید . برای این منظور بهتر است با کسی که عمالً شغل را انجام می دهد و یا سرپرست و کارشناس واحد ذیربط است صحبت کنید . چرا که ایشان در موقعیتی قرار دارند که بهتر می توانند مراحل و جزییات شغل را بllرای

شما بازگو نمایند . - تایید فهرست کارهای تشکیل دهنده هر وظیفه :2-2

مصاحبه بlا کارکنlان و سرپرسlتان اسllتفاده،در این مرحله از نظرات کارشناسی کنید . برای این منظور فهرست کارها را در اختیار سه یا چهار نفر از کارکنان قرار دهیllد

عالمت بزنند . 3و از آن ها بخواهید کارهای تشکیل دهنده وظایف را در کاربرگ شماره - تعیین فراوانی تکرار هر کار :3-2

،این کار را با استفاده از اطالعاتی که از تجزیه و تحلیل شغل به دست آورده ایllد وارد3با مشورت کارکنان و سرپرستان انجllام دهیllد و نتیجllه آن را در کllاربرگ شllماره

کنید .- تعیین اهمیت نسبی هر کار : 4-2

برای شغل بسیار حیاتی باشند،ممکن است کارهایی که به ندرت انجام می شوند . از این رو به دست آوردن درجه اهمیت نسبی و فراوانی تکرار هر کار از اهمیت بllاالیی

وارد می شود. 4برخوردار است که نتیجه آن را در کاربرگ شماره -تعیین درجه دشواری یادگیری هر کار :5-2

بعد دیگری از تجزیه و تحلیل وظیفllه اسllت . این،ارزیابی درجه دشواری یادگیری از برداشت یllا نظllر شllاغلین بllه درجllه،امر سبب می شود تا شما به عنوان تهیه کننده

دشواری یادگیری هر کار که ممکن است با نظر شما تفاوت داشته باشد آگllاه شllوید کllه وارد می شود . 4نتیجه آن را در کاربرگ شماره

- تعیین امتیاز کل هر کار : 6-2 مllیزان اهمیت و،برای انجام این کار کافی اسllت امتیازهllای فllراوانی تکllرار کllار

درجه دشواری هر مرحله یا جزء را با هم جمع کنید . سپس جمع امتیازهای حاصllل بllرای هر مورد را در ستون مخصllوص در کllاربرگ تجزیllه و تحلیllل وظllایف یاداشllت کنیllد . بllا

اولویت،استفاده از این روش آن دسته از کارها که باالترین امتیاز را به دست می آورند های آموزشی تلقی خواهند شد .

- مصاحبه با اشخاص کلیدی در مورد یافته ها :7-2نتایج تجزیه و تحلیل وظایف را با مشورت یک فرد مطلع بررسی کنید .

9

- تصویب یافته ها )عناوین کارها ( در کارگروه تجزیه وتحلیل شغل:8-2 کارهای تعllیین شllده بllرای هllر وظیفllه را بllه تاییllد،با بحث و بررسی کارشناسی

اعضاء کار گروه برسانید . هرچه در تعیین نیازمندی های شغلی دقیق تر عمllل کنیllد کllار تدوین برنامه درسی و استاندارد آموزشی توسط گروه های برنامه ریllزی درسllی آسllان

تر خواهد شد .

كاربرگ شماره صفر

نام شغل:

در اين كاربرگ مشخصات عمومي شغل معرفي مي شود. در مشخصات عمومي شغل، شllفاف شllدن مllوارد زيllر مllورد انتظllار

است:

10

(رفllاغل و حllدی بین المللی مشllه بنllجایگاه شغل در سند طبقISCO 2008)

تعريف شغلصالحيت هاي جسماني شغلمدرك مورد نياز براي ورود به شغل:اطالعات و دانش هاي مورد نياز قبل از ورود به شغل از جمله

ارزش و جايگاه اقتصادي )كالن و خرد( شغل در جامعهمراتب، سطوح و درجات آموزش هاي شغلاهميت تخصصي شغل و تاثير آن در فرآيند توليد محصول

1كاربرگ شماره نام شغل :

اعالم نظر شاغل درباره ي شرح وظايف شغلي

رديوظيفه هاي شغليف

نظر شاغل

خيربلي

1

23

4

5

6

7

11

8

9

10

11

12

13

2كاربرگ شماره

نام شغل :

تعيين ميزان فراواني، اهميتو درجهدشواري وظايف

ردي فراوانيوظايف شغلف

تكرار ميزاناهميت

درجه دشوارييادگيري

جمعكل

1

2

3

4

5

6

7

8

9

12

«درجه بندي »فراواني تكرار« درجه بندي »ميزان اهميت« درجه بندي » درجه ي دشواري يادگيري

1 كم اهميت 1به ندرت 1آسان

2 نسبتاً با اهميت 2گهگاه 2نسبتاً مشكل

3 با اهميت 3هفتگي تا ماهانه

3كاربرگ شماره

نام شغل :

تدوين كارهاي تشكيل دهنده ي هر وظيفه

ردي::ف

عنوان وظيفه:

» عن::::::اوينكارها«

نظر شاغل

خيربلي

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

13

«درجه بندي »فراواني تكرار« درجه بندي »ميزان اهميت« درجه بندي » درجه ي دشواري يادگيري

1 كم اهميت 1به ندرت 1آسان

2 نسبتاً با اهميت 2گهگاه 2نسبتاً مشكل

3 با اهميت 3هفتگي تا ماهانه

4كاربرگ شماره

نام شغل :

تعيين ميزان فراواني، اهميتو درجهدشواري هركار

عن:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::وان..............................................................................................: وظيفه

...

ردي فراوانيکارهای شغلف

تكرار ميزاناهميت

درجه دشواريجمع كليادگيري

1

2

3

4

5

6

7

8

14

درجه بندي »فراواني تكرار« درجه بندي »ميزان اهميت« درجه بندي » درجه ي دشواري«يادگيري

1 كم اهميت 1به ندرت 1آسان

2 نسبتاً با اهميت 2گهگاه 2نسبتاً مشكل

3 با اهميت 3هفتگي تا ماهانه 3مشكل

4 خيلي با اهميت 4روزانه تا هفتگي 4خيلي مشكل