จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม : การวเคราะหจากมมมองใหม

โดย นายอสรา อปถมภ

สารนพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ ภาควชาประวตศาสตรศลปะ

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2549

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

MURALS IN UBOSOTH WAT CHUMPOLNIKAYARAM : A NEW ASPECT ANALYSIS

By Isara Upathum

A Master’s Report Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree MASTER OF ARTS

Department of Art History Graduate School

SILPAKORN UNIVERSITY 2006

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหสารนพนธเรอง “จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม : การวเคราะหจากมมมองใหม” เสนอโดย นายอสรา อปถมภ เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ

……........................................................... (รองศาสตราจารย ดร.ศรชย ชนะตงกร)

คณบดบณฑตวทยาลย วนท..........เดอน.................... พ.ศ...........

ผควบคมสารนพนธ ศาสตราจารย ดร.สนต เลกสขม คณะกรรมการตรวจสอบสารนพนธ .................................................... ประธานกรรมการ (รองศาสตราจารย ดร.ศกดชย สายสงห) ............/......................../.............. .................................................... กรรมการ (ศาสตราจารย ดร.สนต เลกสขม) ............/......................../..............

47107212 : สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ คาสาคญ : จตรกรรมฝาผนงสมยรชกาลท 4/พระพทธเจา 7 พระองค/พระอดตพทธเจา/พทธประวต อสรา อปถมภ : จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม : การวเคราะหจากมมมองใหม. อาจารยผควบคมสารนพนธ : ศ.ดร.สนต เลกสขม. 99 หนา. จตรกรรมฝาผนงพระอดตพทธเจาซงใชพนทในการวาดมากทสดในพระวหารหลวงและจตรกรรมฝาผนงประวตของพระพทธเจาองคปจจบนขนาดมหมาในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม สมควรไดรบการยอมรบวาเปนจตรกรรมฝาผนงพทธประวตของพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบนทยงใหญทสดในศลปะไทย แตสาหรบขาพเจาแลวยงมสงทนาสนใจกวานน เพราะแมจะเปนอาคารขนาดไมใหญนก แตกมทงจตรกรรมฝาผนงของพระอดตพทธเจาและจตรกรรมฝาผนงของพระพทธเจาองคปจจบนอยในทเดยวกน ทงยงมพระประธานประดษฐานอยรวมกนถง 7 พระองค อาคารทวานคอพระอโบสถวดชมพลนกายาราม คตการสรางพระประธานหลายองคในความหมายของพระพทธเจาในอดต ปจจบน และอนาคตทนยมในสมยกอนหนานน รวมถงพฒนาการของจตรกรรมฝาผนงพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบนอนยงใหญทวดสทศนเทพวราราม ยอมสงอทธพลมายงวดชมพลนกายารามซงเปนวดในสงกดมหานกายเชนเดยวกน แตจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดชมพลนกายารามนนวาดขนในสมยรชกาลท 4 ซงเปนชวงทธรรมยตกนกายกาลงเตบโต มการเรยบเรยงพทธประวตขนใหม ความเชอเดม ๆ ทเคยเชอกนวาธรรมยตกนกายนนตองการปฏเสธเรองราวทเปนอทธฤทธปาฏหารยของพระพทธเจา ขดแยงกบขอสรปทไดจากการศกษาครงน แทจรงแลวการเรยบเรยงพทธประวตแนวใหมนนนาจะเชอในเรองทพจารณาแลววาเปนของแทดงเดมโดยใชคมภรในพระไตรปฎกโดยตรง ทาใหมเรองราวจานวนมากทเชอวาแตงขนภายหลงไมไดรบการยอมรบ และสงผลอยางยงตอการแสดงออกของจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถแหงน ทสาคญทสดกคอจานวนของพระพทธเจาในอดตและปจจบนจากเดมทเคยมถง 28 พระองคทวดสทศนเทพวราราม กลบเหลอเพยง 7 พระองคเทากบจานวนของพระประธานในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ทงยงสอดคลองกบมหาปทานสตร ซงเปนพระสตรสาคญในการเรยบเรยงพทธประวตแบบใหม และเปนคมภรทมาสาคญของการเขยนจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดชมพลนกายารามแหงน ภาควชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2549 ลายมอชอนกศกษา........................................ ลายมอชออาจารยผควบคมสารนพนธ ........................................

ง

47107212 : MAJOR : ART HISTORY KEY WORD : MURALS IN THE REIGN OF KING RAME THE FOURTH/7

BUDDHAS/BUDDHAS OF THE PAST/LIFE OF THE BUDDHA ISARA UPATHUM : MURALS IN UBOSOTH WAT CHUMPOLNIKAYARAM : A NEW ASPECT ANALYSIS. MASTER'S REPORT ADVISOR : PROF.SANTI LEKSUKHUM,Ph.D.. 99 pp. Murals of past Buddhas in the vihan and present Buddha in the ubosoth of Wat Suthat Thepwararam should be recognized as the greatest murals of the Buddhas in Thai art. However, my further interest was on another place. It is only a medium sized building, but it houses murals of the Buddhas both past and present. It also contains seven principle Buddha images. The building I refer to here is the ubosoth of Wat Chumpolnikayaram. The very popular design ideas of the past that were behind the creation of many of the principle Buddha images representing past, present and future Buddhas as well as the development of the great murals of the past and present Buddhas at Wat Suthat Thepwararam would later greatly influence the creative design ideas for the drawing of murals in Wat Chumpolnikayaram. Both Wat Suthat Thepwararam and Wat Chumpolnikayaram are the temples in Maha-nikaya sect. However, the murals in the ubosoth of Wat Chumpolnikayaram were created during the reign of King Rama IV while the Dharmayutika-Nikaya sect was growing. The Buddha’s life story had already been rewritten. The former belief that the Dharmayutika-Nikaya sect rejected miracle parts of the Buddha’s life and the present day conclusion of this study are contradictory. In fact, the rewritten version of the Buddha’s life story appears to based on stories believed to be authentic. Only the messages in the Tri-Pitaka were applied. So many episodes believed to be newer have been found to be unacceptable. It also greatly affected the drawing of murals in this ubosoth. The most important one is the reduction in the number of Buddhas from twenty-eight at Wat Suthat Thepwararam to seven at Wat Chumpolnikayaram. This amount - seven - is also equal to the number of principle Buddha images in the ubosoth of Wat Chumpolnikayaram and further relates to Mahapatan-Sutta, one of the most important books used to rewrite the present Buddha’s life story and believed to be the main creative design idea for the drawing of murals in this ubosoth. Department of Art History Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2006 Student's signature ........................................ Master’s Report Advisor's signature ........................................

จ

กตตกรรมประกาศ สารนพนธฉบบนสาเรจลลวงดวยดเพราะอาศยขอคดและขอเสนอแนะจาก ศ.ดร.สนต เลกสขม และ รศ.ดร.ศกดชย สายสงห อาจารยประจาภาควชาประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร ทงยงตองกลาวขอบพระคณคณาจารยทกทานในคณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร ทไดประสทธประสาทวชาความรใหตลอดระยะเวลาทไดศกษาเลาเรยนอยทมหาวทยาลยศลปากรแหงน รวมถงตองไมลมทจะระลกถงคณความดของบรพาจารยทกทานทไดเคยสงสอนอบรมขาพเจาตงแตยงเดก ใหมความรและความพรอมเพยงพอเพอนามาปรบใชในการทาสารนพนธฉบบน ขอกราบนมสการพระสงฆทกรปทใหโอกาสขาพเจาไดเขาไปศกษาและถายภาพในพระอารามทมจตรกรรมฝาผนงอนงดงาม ขอขอบคณเจาหนาททกคนทดแลรกษาจตรกรรมฝาผนงและโบราณสถานใหคงอย ขอขอบคณพนกงานหองสมดทดแลรกษาหนงสออยางดทงยงอานวยความสะดวกเพอใหขาพเจาไดคนควาขอมลตลอดระยะเวลาสามปทศกษาระดบปรญญาโท ขอขอบคณเพอนรวมชนเรยนอนไดแก อาจารยเนอออน ขรวทองเขยว คณจมพฏ สบจอน อาจารยภทรพนธ พนธ คณภาวณ รตนเสรสข คณวรลกษณ ผองสขสวสด คณยทธนาวรากร แสงอราม คณวรภทร อารศร และคณใหม ทไดใหคาปรกษา ใหกาลงใจทงในหองเรยนและนอกหองเรยน โดยเฉพาะ คณยทธนาวรากร แสงอราม ทไดสละเวลาอนมคาอานทบทวนและคนควาขอมลทมประโยชนอยางยงใหอกดวย ขอบคณ มสเตอรจอหน ทชวยตรวจบทคดยอภาคภาษาองกฤษ และขอขอบคณ คณภทรพล ตรธนรชต ทรวมเดนทางไปเกบขอมลภาคสนามอยางสมาเสมอ ทสาคญทสดตองขอขอบพระคณบคคลในครอบครวของขาพเจา ทเปนกาลงใจ ทงยงเออเฟอทนการศกษา และคาใชจายในการทาสารนพนธทงหมด

ฉ

สารบญ หนา บทคดยอภาษาไทย .................................................................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ ............................................................................................................... จ กตตกรรมประกาศ..................................................................................................................... ฉ สารบญภาพ ............................................................................................................................... ญ บทท 1 บทนา............................................................................................................................. 1 ความเปนมาและความสาคญของปญหา ................................................................ 1 ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา ...................................................... 3 สมมตฐานของการศกษา........................................................................................ 3 ขอบเขตของการศกษา ........................................................................................... 3 ขนตอนของการศกษา ............................................................................................ 4

2 ขอมลเบองตนเกยวกบวดชมพลนกายาราม : พระอโบสถและพระประธานในพระอโบสถ................................................................ 5 วดชมพลนกายาราม : ประวตการสราง บรณะ ปฏสงขรณ.................................... 5 อาณาเขตวด .................................................................................................. 5 ประวตการสรางวด ....................................................................................... 5 ประวตการบรณะ ปฏสงขรณวด................................................................... 7 พระอโบสถวดชมพลนกายาราม : ประวตการสราง บรณะ ปฏสงขรณ ................ 8 พระประธานในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม .................................................. 9 การกาหนดอายพระประธาน 7 องคในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม...... 10 ทมาของการสรางพระประธาน 7 องคในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม .. 13 การกาหนดอายรปพระศรอารยโพธสตว ในจระนาหนาพระอโบสถวดชมพลนกายาราม............................................ 14 ทมาของการสรางรปพระศรอารยโพธสตว ในจระนาหนาพระอโบสถ วดชมพลนกายาราม และความสมพนธกบพระประธาน 7 องค ................ 15

3 จตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบน ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ............................................................................... 16

ช

บทท หนา การศกษาทผานมาเกยวกบจตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจา และพระพทธเจาองคปจจบน ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ........................ 16 การกาหนดอายจตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจาและ พระพทธเจาองคปจจบน ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ................................ 18 จตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจา ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ........................................................................ 19 คมภรทมาของประวตพระอดตพทธเจาบนจารก ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ............................................................. 19 เปรยบเทยบเนอหาจารกประวตของพระอดตพทธเจาในพระอโบสถ วดชมพลนกายาราม และวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม ........................ 28 จารกคาถานมสการพระพทธเจา 7 พระองค ................................................ 31 การศกษาเปรยบเทยบรปแบบจตรกรรมฝาผนงประวตพระอดตพทธเจา ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ............................................................. 33 ภาพประวตพระโคตมะขณะทรงเปนพระโพธสตวบาเพญบารม ..... 33 จตรกรรมฝาผนงประวตของพระพทธเจาองคปจจบน ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ........................................................................ 35 การศกษาเปรยบเทยบรปแบบและทมาของจตรกรรมฝาผนงประวต พระพทธเจาองคปจจบนในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ...................... 37 ฉากทมรปแบบอนปลยนแปลงใหมในสมยรชกาลท 4 ................................ 38 ฉากประสต........................................................................................ 38 ฉากตรสรและเสวยวมตสข ............................................................... 41 ฉากปฐมเทศนา ................................................................................. 45 ฉากแสดงโอวาทปาฏโมกข............................................................... 46 ฉากพเศษทเพมขนมาใหม - ฉากอาฏานาฏยสตร ....................................... 47 ฉากทมรปแบบอนมไดมการเปลยนแปลงหรอเปลยนแปลง เพยงเลกนอยจากรปแบบทนยมในสมยกอนหนา ........................................ 51

4 ความสมพนธระหวางจตรกรรมฝาผนงและพระประธานในพระอโบสถ และปจจยทมผลตอการแสดงออกของจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถ........................ 55

5 สรป ............................................................................................................................... 59

ซ

หนา บรรณานกรม ............................................................................................................................. 61 ประวตผวจย .............................................................................................................................. 99

ฌ

สารบญภาพ ภาพท หนา 1 วดชมพลนกายาราม ............................................................................................... 65 2 ภาพถายทางอากาศของวดชมพลนกายาราม ........................................................... 65 3 เจดยเพมมมทวดชมพลนกายาราม .......................................................................... 66 4 เจดยเพมมมทวดไชยวฒนาราม............................................................................... 66 5 พระประธาน 7 องค ................................................................................................ 67 6 พระสาวก................................................................................................................ 67 7 พระศรอารยโพธสตว.............................................................................................. 68 8 พระสยามเทวาธราช................................................................................................ 68 9 พระพทธรปในเมรรายวดไชยวฒนาราม................................................................. 69 10 พระประธานในพระอโบสถวดหนาพระเมร .......................................................... 69

11 พระประธานในพระอโบสถวดชมพลนกายารามตาแหนงหลงสด ......................... 69 12 พระประธานในพระอโบสถวดชมพลนกายารามตาแหนงหนาสดกงกลาง ........... 69 13 พระพทธรปดานหลงพระประธานในวหารวดพนญเชง ......................................... 70 14 พระพทธรปองคทสองจากซาย ............................................................................... 70 15 ปายพระนามของพระประธาน................................................................................ 71 16 พระพกตรของศรอารยโพธสตว ............................................................................. 71 17 ใบหนาของพระสาวก ............................................................................................. 71 18 พระสาวกทวดพชยญาตการาม ............................................................................... 72 19 พระประธาน 4 องค ในปรางคประธานวดพชยญาตการาม ................................. 72 20 พระพทธรปทรงเครอง ในปรางคบรวารวดพชยญาตการาม.................................. 73 21 แผนหนออนจารกประวตพระอดตพทธเจาทางตอนลางของภาพ .......................... 73 22 พระมหาพชยมงกฎบนยอดของซมเรอนแกวดานหลงพระประธาน....................... 74 23 จารกคาถานมสการพระพทธเจา 7 พระองค ......................................................... 74 24 ภาพการถวายมหาทานแกพระสข ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ................. 75 25 ภาพการถวายมหาทานแกพระเวสสภ ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ........... 75 26 ภาพการถวายมหาทานแกพระโกนาคมนะ ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ... 76 27 ภาพการถวายมหาทานแกพระเวสสภ ในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม ... 76 28 ภาพการถวายมหาทานแกพระสข ในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม ......... 77

ญ

ภาพท หนา 29 ภาพพระพทธเจาทรงรบทานจากบคคลในวรรณะกษตรย

ในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม ตวอยางท 1 .......................................... 77 30 ภาพพระพทธเจาทรงรบทานจากบคคลในวรรณะกษตรย ในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม ตวอยางท 2 .......................................... 78 31 ภาพพทธประวตของพระโคตมะ ฉากประสต ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ................................................................. 78 32 ภาพพทธประวตสลกทฐานศลาดานทศเหนอของพระเจดยกาไหลทอง ................. 79 33 ภาพพทธประวต ฉากประสต ในพระอโบสถวดโสมนสวหาร............................. 79 34 ภาพพทธประวต ฉากประสต ในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม..................... 80 35 ภาพพทธประวตของพระโคตมะ ฉากตรสรและเสวยวมตสข

ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ................................................................. 80 36 สวนหนงของภาพพทธประวตฉากเสวยวมตสข

ในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม............................................................... 81 37 ภาพพทธประวตฉากเสวยวมตสข ในพระอโบสถวดโสมนสวหาร....................... 81 38 ภาพพทธประวตสลกทฐานศลาดานทศตะวนออกของพระเจดยกาไหลทอง ......... 82 39 ภาพประวตตอนตรสรของพระสข ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม................ 82 40 ภาพเรอนแกวลอมรอบพระพทธรปประธานองคใหญสด ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ................................................................. 83 41 ภาพแสดงความแตกตางของพระวปสสกอนและหลงตรสร

ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ................................................................. 83 42 ภาพประวตตอนแสดงปฐมเทศนาของพระโคตมะ ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ................................................................. 84 43 ภาพพทธประวตตอนแสดงปฐมเทศนา ในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม ...... 84 44 ภาพพทธประวตสลกทฐานศลาดานทศใตของพระเจดยกาไหลทอง...................... 85 45 ภาพพทธประวตตอนแสดงปฐมเทศนา ในพระวหารวดโสมนสวหาร.................. 85 46 ภาพประวตของพระโคตมะตอนแสดงโอวาทปาฏโมกข (?)

ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ................................................................ 86 47 ภาพพทธประวตตอนแสดงโอวาทปาฏโมกข ในพระอโบสถวดโสมนสวหาร ..... 86

ฎ

ภาพท หนา 48 ภาพประวตของพระโคตมะตอนอาฏานาฏยสตร ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ................................................................ 87 49 ทาวจตโลกบาลในภาพประวตของพระโคตมะตอนประสต................................... 87 50 ทาวจตโลกบาลในภาพประวตของพระโคตมะตอนถวายบาตร ............................. 88 51 ทาวจตโลกบาลในภาพประวตของพระโคตมะตอนอาฏานาฏยสตร ...................... 88 52 กลมภาพในปราสาทแสดงเหตการณกอนการเสดจออกมหาภเนษกรมณ

ของพระโคตมะ ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม..................................... 89 53 กลมภาพในปราสาทแสดงเหตการณกอนการเสดจออกมหาภเนษกรมณ

ของพระโคตมะ ในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม .................................. 89 54 ฉากอภเษกสมรสระหวางเจาชายสทธตถะกบพระนางพมพา

ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ................................................................ 90 55 ภาพพระโคตมะทรงปราบชฎล 3 พนอง ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม .... 91 56 ภาพพระโคตมะทรงปราบชฎล 3 พนอง ในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม .. 91 57 ภาพอปดศและโกลตพรอมบรวารเฝาพระโคตมะ ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ................................................................ 92 58 ภาพอปดศและโกลตพรอมบรวารเฝาพระโคตมะ ในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม .............................................................. 92 59 ภาพตอนทอดพระเนตรเทวทตทง 4 ของพระเวสสภ ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ................................................................ 93 60 ภาพตอนทอดพระเนตรเทวทตทง 4 ของพระโคตมะ

ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ................................................................. 93 61 ภาพตอนทอดพระเนตรเทวทตทง 4 ของพระโคตมะ

ในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม............................................................... 94 62 ภาพตอนทอดพระเนตรเทวทตทง 4 ของพระเวสสภ

ในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม ......................................................... 94 63 ภาพตอนทอดพระเนตรเทวทตทง 4 ของพระสข ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ................................................................. 95 64 ภาพตอนทอดพระเนตรเทวทตทง 4 ของพระโกนาคมนะ

ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ................................................................. 95

ฏ

บทท 1

บทนา

ความเปนมาและความสาคญของปญหา

จตรกรรมฝาผนงท เกยวของกบพระอดตพทธเจาในสมยอยธยา นยมวาดภาพพระพทธเจาหลายพระองคประทบเรยงตอกนเปนแถว เชน จตรกรรมบนผนงคหาปรางคประธานวดมหาธาต ราชบร จตรกรรมบนผนงคหาปรางคประธานวดพระราม จตรกรรมบนผนงคหาปรางคมมทศตะวนตกเฉยงเหนอของปรางคประธานวดมหาธาต พระนครศรอยธยา จตรกรรมบนผนงกรภายในปรางคประธานวดราชบรณะ พระนครศรอยธยา และจตรกรรมฝาผนงในอโบสถวดปราสาท นนทบร เปนตน บางครงกเขยนภาพเจดยเรยงตอกนเปนแถว ซงอาจใชเปนตวแทนของพระอดตพทธเจา1 เชนจตรกรรมฝาผนงในวหารวดใหมประชมพล พระนครศรอยธยา และจตรกรรมฝาผนงในอโบสถวดเกาะแกวสทธาราม เพชรบร เปนตน

ตอมาในสมยรตนโกสนทร แมวาการเขยนภาพพระอดตพทธเจาประทบเรยงตอกนเปนแถวจะไมไดรบความนยมเทาใดนกเมอเปรยบเทยบกบในสมยอยธยา แตการแสดงภาพพระอดตพทธเจานนกลบเกดปรากฏการณใหมทยงใหญกวาแตกอน นนคอการวาดภาพประวตของพระอดตพทธเจาแตละพระองคบรรยายเรองราวทสาคญ เชน การเสดจออกมหาภเนษกรมณ ตรสร เทศนาโปรดสตว และถวายพทธพยากรณ เปนตน ซงการกระทาในลกษณะนตองใชพนทขนาดมโหฬารในการเขยนภาพ เพราะประกอบดวยเรองราวของพระอดตพทธเจาจานวนมาก ดงเชนจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม สวนการเขยนภาพประวตพระอดตพทธเจาบรรยายเรองราวเชนนในอาคารอนทมพนทจากด กจะตดทอนรายละเอยดเหลอเพยงฉากทสาคญ เชน จตรกรรมฝาผนงในวหารนอยวดกลยาณมตร และจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดบวรสถานสทธาวาส เปนตน

1สนต เลกสขม, ศลปะอยธยา, พมพครงท 2 (กรงเทพ ฯ : เมองโบราณ, 2544), 183 – 184.

1

2

ในสวนของพระอ โบสถวดชมพลนกายารามซ งปฏ ส งขรณค ร งใหญ ในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว2 แมจะมขนาดเลกมากเมอเทยบกบพระวหารหลวงวด สทศนเทพวราราม แตกเขยนภาพประวตพระอดตพทธเจา โดยยงคงแสดงฉากสาคญไวไดในระดบทใกลเคยงกบทปรากฏในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม ทสามารถกระทาเชนนไดกเนองจาก ในพระอโบสถวดชมพลนกายารามเขยนภาพประวตของพระอดตพทธเจาเพยง 6 พระองค เมอรวมกบภาพประวตของพระพทธเจาองคปจจบนทเขยนเตมผนงสกดหนาแลว กจะมภาพประวตของพระพทธเจารวมทงสน 7 พระองค เทากบจานวนของพระประธานในพระอโบสถซงม 7 องคเชนเดยวกน แตกตางจากภาพประวตของพระอดตพทธเจาในพระวหารหลวงวด สทศนเทพวราราม และในพระอโบสถวดบวรสถานสทธาวาส ซงเปนภาพของพระอดตพทธเจาทงสน 27 พระองค

ภาพประวตของพระพทธเจาองคปจจบนในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ยงปรากฏลกษณะสาคญบางประการทแตกตางจากภาพประวตของพระพทธเจาองคปจจบนในสมยกอนหนานน ภาพประวตของพระพทธเจาองคปจจบนในพระอโบสถวดชมพลนกายารามซงประกอบดวยฉากหลายฉากนน เขยนอยบนผนงสกดหนาเพยงผนงเดยว นบวาเปนพนททนอยมากเมอเปรยบเทยบกบภาพประวตของพระพทธเจาองคปจจบนในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม ซงเขยนภาพอยเหนอชองประตหนาตางบนผนงทง 4 ดาน ปรากฏฉากตาง ๆ ในจานวนมหาศาล ความจากดของพนทนอาจเปนสาเหตหนงททาใหตองตดฉากบางฉากออก อยางไรกด ฉากสาคญ ๆ บางฉากกยงคงมความคลายคลงกนอย แตบางฉาก เชนประสต ตรสร และเสวยวมตสข เปนตน กไดรบการเปลยนแปลงเปนอนมาก ยงไมรวมถงฉากพเศษทไมเคยปรากฏ ณ ทแหงใดมากอน สาเหตของการเปลยนแปลงทางศลปกรรมดงกลาวน ประเดนหนง นาจะเกยวของกบการเปลยนแปลงทางศาสนาหรอการกาเนดของธรรมยตกนกายตามพระราชดารของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทงกอนและหลงขนครองราชย จงสมควรอยางยงทจะตองทาการศกษาวเคราะหจตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบนในพระอโบสถวดชมพลนกายารามอยางละเอยด โดยหวงวาจะทาใหไดรบความรความเขาใจอนด เพอประโยชนในการศกษาจตรกรรมฝาผนงไทยตอไป

2กรมศลปากร, ประชมประกาศรชกาลท 4 พ.ศ.2405 – 2411 (กรงเทพ ฯ : กรมศลปากร, 2511), 81

– 84. และ กรมศลปากร, ประวตวดชมพลนกายาราม (กรงเทพ ฯ : กรมศลปากร, 2523), 4.

3

ความมงหมายและวตถประสงคของการศกษา ศกษาวเคราะหจตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองค

ปจจบนในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม เพอใหไดมาซงการกาหนดอาย ประตมานวทยา รปแบบ และปจจยทมผลตอการแสดงออกของจตรกรรม

สมมตฐานของการศกษา 1. จตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบน ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม นาจะเขยนขนในสมยรชกาลท 4 และผานการบรณะปฏสงขรณในสมยหลง 2. จตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจา ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม นาจะไดรบอทธพลจากจตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจา ในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม 3. การเขยนภาพประวตของพระพทธเจารวมทงสน 7 พระองค นาจะมความเกยวของกบพระประธานทม 7 องคเชนเดยวกน จานวนพระพทธเจา 7 องคน ยงนาจะมความเกยวของกบจานวนพระพทธเจา 7 องคทระบไวในคมภรทางพทธศาสนา 4. จตรกรรมฝาผนงประวตของพระพทธเจาองคปจจบน ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม นาจะเปนตวอยางทสาคญตวอยางหนง ของการเปลยนแปลงการเขยนจตรกรรมฝาผนงพทธประวตในสมยรชกาลท 4 ทแตกตางจากสมยกอนหนานน ขอบเขตของการศกษา

1. ศกษาวเคราะหจตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจา ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

2. ศกษาวเคราะหจตรกรรมฝาผนงประวตของพระพทธเจาองคปจจบน ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

3. ศกษาความสมพนธระหวางจตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบน กบพระประธานในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

4. ศกษาปจจยทมผลตอการแสดงออกของจตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบน ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

4

ขนตอนของการศกษา 1. คนควาขอมลทางเอกสารทเกยวของจากหองสมดหรอแหลงใหบรการขอมลอน ๆ 2. สารวจภาคสนามทงทวดชมพลนกายาราม และแหลงโบราณคดอน ๆ 3. วเคราะหขอมล หาขอสรปหรอขอเสนอแนะ 4. จดพมพรายงานและนาเสนอผลงาน

บทท 2

ขอมลเบองตนเกยวกบวดชมพลนกายาราม : พระอโบสถและพระประธานในพระอโบสถ

วดแหงนเดมชอ “วดชมพล” ภายหลงพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรง

พระราชทานนามวา “วดชมพลนกายาราม”1 (ภาพท 1)

วดชมพลนกายาราม : ประวตการสราง บรณะ ปฏสงขรณ วดชมพลนกายารามเปนพระอารามหลวงชนโทชนดราชวรวหาร ตงอยใกลกบ

พระราชวงบางปะอน ตาบลบานเลน อาเภอบางปะอน จงหวดพระนครศรอยธยา อาณาเขตวด

ทศเหนอ จดเขตพระราชวงบางปะอน ดานเหนอ ทศใต จดเขตพระราชวงบางปะอน ดานใต ทศตะวนออก จดคลอง ทศตะวนตก จดลานาเจาพระยา2

ปจจบนมการตดถนนเลยบวดดานทศตะวนตก ทศเหนอ และทศใต ดงปรากฏบนภาพถายทางอากาศ (ภาพท 2) ประวตการสรางวด เมอพจารณาจากหลกฐานทางเอกสาร พบวาขอมลเกยวกบการสรางวดชมพลนกายารามมความแตกตางกนเลกนอย กลาวคอ คาใหการชาวกรงเกาและคาใหการขนหลวงหาวดซงม

1หอสมดแหงชาต, พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต (พระนคร : คลงวทยา,

2505 - 2506), 766. 2กรมศลปากร, ประวตวดชมพลนกายาราม จงหวดพระนครศรอยธยา (กรงเทพ ฯ : อมรนทร, 2523),

1.

5

6

เนอหาใกลเคยงกน ไดกลาวเพยงวา พระเจาปราสาททองทรงโปรดใหสรางพระทนงไอศวรรยทพยอาสนทบางปะอน3 แตมไดระบถงการสรางวดชมพลนกายาราม

พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบพนจนทมาศ (เจม) กบ พระจกพรรดพงศ (จาด) ไดกลาวไปในทานองเดยวกนวาวดชมพลนกายารามสรางขนเมอ พ.ศ.2175 เพอเปนพระอารามในพระราชวงบางปะอน4

เชนเดยวกบทปรากฏในประกาศสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทระบวาวดชมพลนกายารามไดรบการสถาปนาขนในป พ.ศ.21755

อยางไรกด มผตงขอสงเกตวาวดชมพลนกายารามอาจมไดสรางขนในป พ.ศ.2175 ตามทระบไวในเอกสารขางตน เพราะวดชมพลนกายารามและพระราชวงบางปะอนนนไมปรากฏอยในแผนทของชาวดทชแสดงแมนาสยามจากทะเลไปถงยเดย (กรงศรอยธยา) ซงเขยนขนเมอประมาณป พ.ศ.2193 แตกลบไปปรากฏอยบนแผนทซงเขยนขนในป พ.ศ.2234 แสดงใหเหนวาวดชมพลนกายารามนนนาจะสรางขนหลงจากป พ.ศ.21936

เมอพจารณาจากหลกฐานทางสถาปตยกรรม คอเจดยเพมมม (ภาพท 3) ซงสรางเปนคอยทางดานหลงพระอโบสถ จะเหนวาเจดยทงสองนมความคลายคลงเปนอยางมากกบเจดยเพมมมสององคดานหนาพระอโบสถวดไชยวฒนาราม (ภาพท 4) ซงเปนวดทสรางขนในสมยพระเจาปราสาททอง7 ความคลายคลงกนของเจดยเพมมมทงสองวดน น. ณ ปากนา ไดเคยเขยนบรรยายไววา

เราจอดเรอททาวดชมพลนกายาราม เพยงมองเหนเจดยใหญตงอยคกนรมกาแพงวด อนเปนเจดยเหลยมยอมมสบสอง รปทรงอวนใหญแบบน เคยเหนเจนตาทวดไชยวฒนาราม บรเวณหนา

3คาใหการชาวกรงเกา ใน กรมศลปากร, คาใหการชาวกรงเกา คาใหการขนหลวงหาวด และพระราช

พงศาวดารกรงเกาฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต (พระนคร : คลงวทยา, 2510), 104. และคาใหการขนหลวงหาวด ใน เรองเดยวกน, 326.

4กรมศลปากร, พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบพนจนทมาศ (เจม) กบ พระจกพรรดพงศ (จาด) (พระนคร : คลงวทยา, 2507), 344, 867.

5กรมศลปากร, ประชมประกาศรชกาลท 4 พ.ศ.2405 – 2411 (กรงเทพ ฯ : กรมศลปากร, 2511), 82. 6พรยะ ไกรฤกษ, ศลปะสโขทยและอยธยา ภาพลกษณทตองเปลยนแปลง (กรงเทพฯ : อมรนทร,

2545), 183 – 184. 7คาใหการชาวกรงเกา ใน กรมศลปากร, คาใหการชาวกรงเกา คาใหการขนหลวงหาวด และพระราช

พงศาวดารกรงเกาฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต (พระนคร : คลงวทยา, 2510), 105.

7

พระอโบสถ เปนทรวดทรงทแปลกผดกบทอน รไดทนทวาเปนเจดยยอมมสบสองของพระเจาปราสาททอง8

ดงนน แมวาพระอโบสถจะไดรบการปฏสงขรณจนไมเหลอเคาเดมแลว แตเมออาศยหลกฐานทางศลปกรรมคอเจดยเพมมม วดชมพลนกายารามจงนาจะสรางขนในสมยพระเจาปราสาททอง โดยอาจอยในชวงปลายรชสมยของพระองคภายหลงป พ.ศ.2193 ตามทมผตงขอสงเกตไวดงกลาวขางตนกเปนได

สาหรบมลเหตของการสรางวดนน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวและสมเดจกรมพระยาดารงราชานภาพทรงเชอวา พระเจาปราสาททองทรงโปรดใหสรางวดชมพลนกายารามขน ณ สถานทประสตของพระมารดาของพระองค9 นอกจากนพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวยงทรงเชอวาวดชมพลนกายารามเคยเปนทชมนมไพรพลของพระเจาปราสาททอง โดยพจารณาจากชอวด10 ประวตการบรณะ ปฏสงขรณวด

ภายหลงจากสถาปนาวดชมพลนกายารามขนแลว ในประกาศสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดระบวามการปฏสงขรณเจดยเพมมมครงหนงในรชสมยของพระเจาอยหวบรมโกศ โดยสมเดจพระเจาราชวรวงศเธอ เจาฟากรมขนสเรนทรพทกษ ซงทรงผนวชอยวดโคกแสงในพระนครศรอยธยา11 (เจาฟากรมขนสเรนทรพทกษ หรอเจาฟานเรนทร ทรงเปนพระโอรสของพระเจาอยหวทายสระ12)

การปฏสงขรณวดชมพลนกายารามครงใหญนนกระทาขนในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เนองจากพระองคมพระราชประสงคทจะทาผาตกรรมพระราชวงนารายณราชนเวศทลพบร ซงไดรบการกาหนดวสงคามสมากลายเปนวดในปลายรชสมยสมเดจพระ

8ประยร อลชาฎะ [น. ณ ปากนา], หาเดอนกลางซากอฐปนทอยธยา (พระนคร : ศกษตสยาม, 2510), 154.

9ความเหนของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ด ตานานพระทนงเกาะบางปะอน ใน กรมศลปากร, ประชมพงศาวดารภาคท 69 เรองเกยวกบกรงเกา ตอนท 1 (พระนคร : พระจนทร, 2481), 103 – 104. สวนความเหนของสมเดจกรมพระยาดารงราชานภาพ ด ดารงราชานภาพ, สมเดจฯ กรมพระยา, เทยวตามทางรถไฟ (พระนคร : สทธสารการพมพ, 2509), 1.

10ตานานพระทนงเกาะบางปะอน ใน กรมศลปากร, ประชมพงศาวดารภาคท 69 เรองเกยวกบกรงเกา ตอนท 1 (พระนคร : พระจนทร, 2481), 104.

11กรมศลปากร, ประชมประกาศรชกาลท 4 พ.ศ.2405 – 2411 (กรงเทพ ฯ : กรมศลปากร, 2511), 82. 12กรมศลปากร, ประวตวดชมพลนกายาราม จงหวดพระนครศรอยธยา (กรงเทพ ฯ : อมรนทร,

2523), 6.

8

นารายณมหาราช ใหกลบคนมาเปนพระราชวงอกคร ง โดยการทาผาตกรรมครงนน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงโปรดใหมการปฏสงขรณวดชมพลนกายาราม วดเสนาสนาราม และวด กวศราราม13

หลงจากนนวดชมพลนกายารามกไดรบการบรณะเรอยมา ทสาคญครงหนงคอในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว14

พระอโบสถวดชมพลนกายาราม : ประวตการสราง บรณะ ปฏสงขรณ

เขตพทธาวาสของวดชมพลนกายารามมพระอโบสถเปนอาคารประธานหนหนาไปทางทศตะวนออก ดานหลงเปนวหาร ขนาบดวยเจดยเพมมมสององค ทงหมดลอมรอบดวยกาแพงแกว นอกกาแพงแกวดานหนาพระอโบสถเปนตนพระศรมหาโพธ

แมหลกฐานทางเอกสารทระบถงการบรณปฏสงขรณในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวจะมไดกลาวถงรายละเอยดดานงานชางวามการเปลยนแปลงพระอโบสถอยางไรบาง แตเมอพจารณารปแบบทางสถาปตยกรรมของพระอโบสถแลวแทบจะกลาวไดวา มเฉพาะสวนของรากฐานเทานนทมไดเปลยนแปลง พระอโบสถวดชมพลนกายารามทเหนในปจจบนนอกจากงานบรณะเลกนอยในภายหลงแลวกนาจะเปนงานในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาอยหวทงสน15

อยางไรกด หลกฐานทระบถงการบรณะในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดระบถงงานชางทกระทาตอพระอโบสถไววา “มการเปลยนกระเบองหลงคาทชารด ผนงดานนอกโบกปนซเมนต ดานในเขยนภาพใหม บานประตหนาตางและซมซอมใหมหมด พนภายในเดมปกระเบองหนาวว เปลยนปดวยหนออน”16

13กรมศลปากร, ประชมประกาศรชกาลท 4 พ.ศ.2405 – 2411 (กรงเทพ ฯ : กรมศลปากร, 2511), 34

- 45. 14อานรายละเอยดเพมเตม ใน กรมศลปากร, ประวตวดชมพลนกายาราม จงหวดพระนครศรอยธยา

(กรงเทพ ฯ : อมรนทร, 2523), 20 - 22. 15ดการเปรยบเทยบรปแบบพระอโบสถวดชมพลนกายาราม กบพระอโบสถและพระวหารวดอน ๆ ท

สรางในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ใน สมคด จระทศนกล, รปแบบพระอโบสถและพระวหารในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (กรงเทพ ฯ : เมองโบราณ, 2547), 120 - 132.

16กรมศลปากร, ประวตวดชมพลนกายาราม จงหวดพระนครศรอยธยา (กรงเทพ ฯ : อมรนทร, 2523), 20.

9

มคาถามทสาคญประการหนงคอ ในสมยพระเจาปราสาททองพระอโบสถหนไปทางทศตะวนออกดงปรากฏในปจจบนหรอไม เนองจากดานหนาวดเดมอาจเปนทศตะวนตกทมแมนาเจาพระยาไหลผาน ซงเปนทางคมนาคมทสะดวกกวาคลองขนาดเลกทไหลผานทางทศตะวนออก17 ประกอบกบพระอโบสถในสมยพระเจาปราสาททองทวดไชยวฒนาราม แมจะหนหนาไปทางทศตะวนออก แตกหนหนาลงแมนาเจาพระยาดวย วดหนาพระเมรกมพระอโบสถทหนหนาไปทางทศใตลงสแมนาลพบร สวนวดทสรางใหมในสมยอยธยาตอนปลาย เชนวดบรม พทธารามกมไดหนหนาไปทางทศตะวนออก แตหนไปทางทศเหนอ วดพญาแมนหนหนาไปทางทศตะวนออกเฉยงใต วดโพธประทบชางหนหนาไปทางทศตะวนตก เปนตน แสดงใหเหนวาไมจาเปนทพระอโบสถในสมยนจะตองหนไปทางทศตะวนออก18 นอกจากนการทวดไชยวฒนารามมพระอโบสถทมเจดยเพมมมสององคอยดานหนา กจะมแผนผงทดเขากนดถาพระอโบสถวดชมพลนกายารามหนหนาสทศตะวนตก ซงเรองนจาเปนทตองไดรบการศกษาเพมเตมในโอกาสตอไป

พระประธานในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

พระอโบสถวดชมพลนกายาราม มรปเคารพทสาคญประกอบดวย พระประธานขนาดแตกตางกน 7 องค (ภาพท 5) ตงอยบนฐานเดยวกน มปายพระนามวางไวดานหนาของพระพทธรปตามแผนผงท 2

นอกจากนยงมรปพระสาวก 4 องค (ภาพท 6) ขนาดเทากนยนประนมมออยรอบพระประธานองคใหญสด จระนาดานหนาพระอโบสถประดษฐานพระศรอารยโพธสตว (ภาพท 7) มจารกบนผาทพยทฐานวา “รปพระศรอารยาเมตไตร โพธสตว อยในดสตภพ” จระนาดานหลงเดมวางเปลาไมปรากฏหลกฐานวาเคยประดษฐานสงใด รปพระสยามเทวาธราชทปรากฏในปจจบน

17น. ณ ปากนามความเหนวาวดในสมยอยธยาทอยรมแมนามกจะหนหนาลงสแมนาเพราะเปนทาง

คมนาคมทสะดวก ดใน ประยร อลชาฎะ [น. ณ ปากนา], หาเดอนกลางซากอฐปนทอยธยา (พระนคร : ศกษตสยาม, 2510), 47 – 49.

18ในสมยอยธยาตอนปลายมกใชพระอโบสถเปนอาคารประธานของวด ดงนนทศทพระอโบสถหนหนาไปกจะเปนหนาวดดวย อานเพมเตมเกยวกบแผนผงวดสมยอยธยาตอนปลายใน สนต เลกสขม, ศลปะอยธยา, พมพครงท 2 (กรงเทพ : เมองโบราณ, 2542), 50 – 53.

10

(ภาพท 8) นามาประดษฐานในภายหลง19 การกาหนดอายพระประธาน 7 องคในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

จากการศกษาของ Forrest Mcgill ซงทาวทยานพนธปรญญาเอกเกยวกบศลปะในสมยพระเจาปราสาททอง ไดศกษาพระพทธรปในเมรทศเมรรายและระเบยงคดวดไชยวฒนาราม (ภาพท 9) และพระประธานในพระอโบสถวดหนาพระเมร (ภาพท 10) ซงมหลกฐานคอนขางแนนอนวานาจะสรางขนในสมยของพระองค จากนนจงนาไปเปรยบเทยบกบพระประธานในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม Forrest Mcgill เชอวาพระพทธรปสององค คอพระประธานองคในตาแหนงหลงสดทมขนาดใหญทสด (ภาพท 11) และพระประธานองคหนาสดกงกลาง (ภาพท 12) สามารถกาหนดอายไวในสมยพระเจาปราสาททอง สวนพระพทธรปองคอน ๆ ไมสามารถเปรยบเทยบไดกบพระพทธรปทมหลกฐานแนนอนวาสรางในสมยของพระองค20

นอกจากน Forrest Mcgill ไดศกษาพระพทธรปดานหลงพระประธาน ในวหารวด พนญเชง ประกอบดวยพระพทธรปสองคซงมขนาดเดยวกน (รปท 13) เชอวาพระพทธรปองคทสองจากซาย (รปท 14) อาจเปนพระพทธรปในสมยพระเจาปราสาททอง อยางไรกด ชายสงฆาฏของพระพทธรปทงสองคนนลวนคลายคลงกบชายสงฆาฏของพระพทธรปทวดไชยวฒนาราม21

Forrest Mcgill ไดตงขอสงเกตวา ถาพระพทธรปทงสองคในวหารวดพนญเชงเปนพระพทธรปในสมยพระเจาปราสาททอง เพราะมขนาดเทากน นาจะเปนชดเดยวกน กยอมแสดงวาพระพทธรปในสมยของพระองคมหลายรปแบบ ดงนนพระประธานทวดชมพลนกายารามกอาจสรางในสมยพระเจาปราสาททองทงหมดไดเชนกน22

19จากการสารวจเมอเดอนกนยายน พ.ศ.2523 พบวา จระนาดานหลงพระอโบสถซงควรจะเปนท

ประดษฐานรปเคารพกลบวางเปลา ดใน กรมศลปากร, กองโบราณคด งานอนรกษจตรกรรมฝาผนง, รายงานการสารวจจตรกรรมฝาผนง จงหวดพระนครศรอยธยา เลม 5 (กรงเทพ ฯ : กรมศลปากร, 2523), 96. อกทงพระสยามเทวาธราชองคนยงไมปรากฏอยในบญชปชนยวตถสถานสาคญของวดชมพลนกายาราม ในประกาศกรมศลปากร กาหนดจานวนโบราณสถานสาหรบชาต ดใน ราชกจจานเบกษา เลม 52 หนา 3679 – 3717 ลงวนท 8 มนาคม 2478 อางถงใน กรมศลปากร, ประวตวดชมพลนกายาราม จงหวดพระนครศรอยธยา (กรงเทพ ฯ : อมรนทร, 2523), 23 - 38.

20Forrest McGill, “The art and architecture of the reign of king Prasatthong of Ayutthaya (1626 – 1656), Vol I” (Ph.D. dissertation, University of Michigan, 1977), 251 - 252.

21Ibid., 249 - 250. 22Ibid., 253.

11

แตโดยทวไปแลว การสรางพระพทธรปหลายองคเปนชดมกจะแสดงปางเดยวกนและมขนาดเทากนหรอใกลเคยงกน แตในกรณของพระประธานในพระอโบสถวดชมพลนกายารามนน มความแตกตางกนทงขนาดและการแสดงปาง โดยไดสรปไวในตารางท 1

ตารางท 1 ความสง ความกวางหนาตก และการแสดงปาง ของพระประธานทง 7 องค ในพระ อโบสถวดชมพลนกายาราม พระนามตามปาย ความสง ความกวางหนาตก การแสดงปาง

พระพทธวปสส 7 ศอก 14 นว 6 ศอก มารวชย พระพทธสข 4 ศอก 5 นว 3 ศอก 4 นว สมาธ พระพทธเวสสภ 3 ศอก คบ 2 ศอก คบ 1 นว มารวชย พระพทธกกกสนธ 3 ศอก 5 นว 2 ศอก 10 นว สมาธ พระพทธโกนาคม 3 ศอก 4 นว 2 ศอก 11 นว สมาธ พระพทธกสสป 3 ศอก 2 ศอก 6 นว มารวชย พระพทธโคดม 2 ศอก คบ 3 นว 1 ศอก คบ 6 นว มารวชย

พระประธานองคใหญสดท Forrest Mcgill กาหนดอายไวในสมยพระเจาปราสาททอง

นนนาจะเปนพระประธานดงเดมทมมาตงแตการสรางพระอโบสถในสมยพระเจาปราสาททอง แตความแตกตางในเรองปางและขนาดดงกลาวทาใหเปนทนาสงสยวา พระประธานทง 7 องคในพระอโบสถแหงนสรางขนพรอมกนหรอไม ซงมความเปนได 3 กรณ

1. พระพทธรปทง 7 องคสรางขนพรอมกนในสมยพระเจาปราสาททองเพอเปนพระประธานในพระอโบสถ

2. ในสมยพระเจาปราสาททองมพระประธานจานวนนอยกวา 7 องค แลวรวบรวมหรอสรางเพมเตมใหครบ 7 องคในสมยใดสมยหนงกอนสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

3. ในสมยพระเจาปราสาททองมพระประธานจานวนนอยกวา 7 องค แลวรวบรวมหรอสรางเพมเตมใหครบ 7 องคในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

แมวาการใหนาหนกกบกรณใดเปนพเศษนนจะมใชประเดนสาคญในการศกษาครงน แตกมขอสงเกตวา ในบรรดาวดทสถาปนาขนใหมในสมยรชกาลท 4 เชน วดบรมนวาส วด

12

โสมนสวหาร วดปทมวนาราม วดราชประดษฐ วดมกฏกษตรยาราม และวดพระแกวเขาวง เปนตน ไมปรากฏวดใดทมพระประธานหลายองคแบบเดยวกบทปรากฏในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

แตวดชมพลนกายารามนนมใชวดทสรางขนใหมในสมยรชกาลท 4 ประกอบกบความนยมในการสรางหรอรวบรวมพระพทธรปประธานหลายองคในจานวนทเกยวของกบพระอดตพทธเจา (4, 7 หรอ 28 พระองค23) นนกมอยในสมยตนรตนโกสนทรตอเนองมาจนถงสมยททาการปฏสงขรณวดชมพลนกายาราม กลาวคอ

ในมณฑปวดมหาธาตซงสรางโดยสมเดจกรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาท24 มเจดยและพระพทธรปโดยรอบ 28 องค พระพทธรปเหลานเปนพระพทธรปทอญเชญมาจากหวเมองเหนอในราว พ.ศ.2332 คราวบรณะวดพระเชตพนวมลมงคลาราม25

ในพระอโบสถวดอปสรสวรรค มการสรางกลมพระพทธรปประธานเปนพระพทธรปปางมารวชยขนาดเดยวกน 28 องค

ในพระปรางคประธานวดพชยญาตการาม มการประดษฐานพระพทธรปปางสมาธ 4 องคขนาดเทากน หนพระขนองชนกน

นอกจากน ทวหารวดชมพลนกายารามซงตงอยดานหลงพระอโบสถ ภายในประดษฐานพระพทธรปรวม 11 องค พระพทธรปเหลานแบงไดเปนสองกลม กลมแรกประกอบดวยพระพทธรปขนาดแตกตางกน 4 องค กลมทสองเปนพระพทธรปทพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระสมมตอมรพนธทรงสราง และเจาะผนงพระวหารทาเปนซมประดษฐานไว 7 องค26

23พระพทธเจา 28 พระองคประกอบดวยพระอดตพทธเจา 27 พระองคตงแตพระตณหงกร และ

พระพทธเจาองคปจจบนอกหนงพระองค ปรากฏในคมภรเชนพทธวงศ เปนตน พระพทธเจา 7 พระองคประกอบดวยพระอดตพทธเจา 6 พระองคตงแตพระวปสส และพระพทธเจาองคปจจบนอกหนงพระองค ปรากฏในคมภรเชน มหาปทานสตร และอาฏานาฏยสตร เปนตน สวนพระพทธเจา 4 พระองคนน ประกอบดวยพระอดตพทธ 3 พระองคคอพระกกกสนธะ พระโกนาคมนะ พระกสสปะ และพระปจจบนพทธเจาคอพระโคตมะ มกจะบชาเปนชด 5 พระองคหรอทเรยกวาพระพทธเจาในภทรกป โดยเพมพระอนาคตพทธเจาหรอพระศรอารยเมตไตยเขาไปอกพระองคหนง

24พทร มลวลย และ ไสว มาลาทอง, ประวตวดสาคญทางพระพทธศาสนา ตอน 3 (กรงเทพฯ : กรมการศาสนา, 2526), 49 – 50.

25เรองเดยวกน, 51. 26กรมศลปากร, ประวตวดชมพลนกายาราม จงหวดพระนครศรอยธยา (กรงเทพ ฯ : อมรนทร,

2523), 38.

13

พระพทธรปทง 7 องคนไมมปายพระนาม มขนาดเทากนคอ สง 18 นว หนาตกกวาง 12 นว เปนพระพทธรปปางสมาธ 5 องค ปางมารวชย 2 องค27 จะเหนวามการสรางกลมของพระพทธรป 7 องค ในทานองเดยวกบพระประธานในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม แตกตางกนตรงทพระพทธรปทง 7 องคในวหารนมขนาดเทากน แตกกระทาปางทแตกตางกนเชนเดยวกบพระประธานในพระอโบสถ ทมาของการสรางพระประธาน 7 องคในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

แมจะมผกลาววาการสรางพระประธาน 7 องคในพระอโบสถวดชมพลนกายารามนน อาจหมายถงลาดบกษตรย 7 พระองคของอยธยา นบจากสมเดจพระนเรศวรลงมาถงสมเดจพระเจาปราสาททอง28 ประกอบกบคตความเชอเรองการเปรยบพระมหากษตรยเสมอนพระพทธเจากมอย ในสมยอยธยา จงมการขนานพระนามกษตรยอยธยาวาเปน หนอเนอพทธางกร พระพทธเจาอยหว ธรรมกราช ไตรโลกนาถ ตรภวนาธเบศร29 เปนตน แตกไมปรากฏหลกฐานทระบไดชดเจนถงการสรางพระพทธรปใหเปนตวแทนของพระมหากษตรยในสมยพระเจาปราสาททอง การสรางพระพทธรปใหเปนตวแทนของพระมหากษตรยนนปรากฏชดในสมยรตนโกสนทร เชนการสรางพระพทธยอดฟาจฬาโลก และพระพทธเลศหลานภาลย ซงเปนพระพทธรปในพระอโบสถวดพระศรรตนศาสดาราม ในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว30

อยางไรกดยงเปนทนาสงสยวา การสรางพระประธานทง 7 องคในพระอโบสถวดชมพลนกายารามนจะเกยวของกบคตดงกลาวขางตน เพราะขนาดของพระประธานทแตกตางกน ดจะไมเขากนกบคตการสรางพระพทธรปใหเปนตวแทนของพระมหากษตรย แตดจะเหมาะสมกบขนาดพระวรกายของพระพทธเจาแตละพระองค ซงปรากฏในคมภรทางพทธศาสนามากกวา

จะเหนวาขนาดของพระพทธรปทมขนาดแตกตางกนนนสอดคลองเปนลาดบกนตามขนาดพระวรกายของพระพทธเจาแตละพระองคทปรากฏในคมภรพทธวงศ กลาวคอ พระวปสสม

27ปจจบนไมปรากฏพระพทธรปดงกลาวนในวหารแลว 28สมภาษณ พระครชมพลวฒกร, เจาอาวาสวดชมพลนกายาราม, สงหาคม 2542. อางถงใน ศ

รนทร ใจเทยง, “อดตพทธ จตรกรรมสมยรชกาลท 3 และ 4 ในกระแสของความเปลยนแปลง”, เมองโบราณ 27,2 (เมษายน – มถนายน 2544) : 77.

29สภาพรรณ ณ บางชาง, พทธธรรมทเปนรากฐานสงคมไทยกอนสมยสโขทยถงกอนเปลยนแปลงการปกครอง (กรงเทพฯ : สถาบนไทยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2535), 54.

30หอสมดแหงชาต, พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต (พระนคร : คลงวทยา, 2505 - 2506), 320 - 321.

14

ขนาดพระวรกาย 80 ศอก พระสข 70 ศอก พระเวสสภ 60 ศอก พระกกสนธะ 40 ศอก พระโกนาคมนะ 30 ศอก พระกสสปะ 20 ศอก และพระโคตมะ 18 ศอก31

ดงนน แมวาปายพระนามของพระประธานแตละองคเหลานจะมลกษณะทเปนของใหม (ภาพท 15) แตกมไดหมายความวาการกาหนดใหพระประธานเหลาน เปนตวแทนของพระพทธเจาแตละพระองคนนจะเปนสงทกระทาขนใหมในสมยทสรางปายตามไปดวย เพราะการประดษฐานพระประธาน 7 องคทมขนาดแตกตางกน (การประดษฐานในทนอาจหมายถงการสรางใหมพรอมกนทงหมดหรอรวบรวมภายหลงใหครบ 7 องคกได) กเปนการยนยนถงการกาหนดพระประธานเหลานใหเปนตวแทนของพระพทธเจาแตละพระองคตงแตครงนนแลว การกาหนดอายรปพระศรอารยโพธสตว ในจระนาหนาพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

จระนาดานหนาพระอโบสถซงนาจะสรางขนในคราวปฏสงขรณพระอโบสถในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนนเปนทประดษฐานรปพระศรอารยโพธสตว (ภาพท 7) ไมปรากฏหลกฐานทางเอกสารระบถงการสราง และอาจมผสงสยวาพระศรอารยโพธสตวองคนเปนงานหลอขนใหมในสมยของพระองคหรอเปนงานทสรางขนในสมยกอนหนานนแลวนามาประดษฐานไว

พระศรอารยโพธสตวองคนมพระพกตรรปไข (ภาพท 16) พระขนงโกง เนนขอบพระขนงกบเสนขอบเปลอกพระเนตรทาใหเกดเปนแผน พระเนตรเรยวแตไมมากนก พระนาสกเลกและโดง พระโอษฐเลกและแยมสรวลเลกนอย ซงคลายคลงกบใบหนาของพระสาวกในพระอโบสถ (ภาพท 17) เปนอยางมาก จงเปนไปไดวาพระศรอารยโพธสตวในจระนาหนาพระอโบสถและพระสาวกทง 4 องคในพระอโบสถจะเปนงานในสมยเดยวกน โดยพระสาวกนนไมนาจะเปนงานในสมยกอนรชกาลท 4 เนองจากจวรของพระสาวกนนมรวตามธรรมชาต (ภาพท 6) ตางจากจวรของพระสาวกในสมยกอนหนานนเชนพระสาวกทวดพชยญาตการาม32ซงปราศจากรว (ภาพท 18) แตสอดคลองกบพระพทธรปในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ซงมจวรเปนรวตามธรรมชาต และมพทธลกษณะคลายมนษยสามญยงขน33 ดงนนจงไดขอสรปวา รปพระศรอารยโพธสตวองคนนาจะเปนงานในสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวดวย

31พระสตรและอรรถกถา แปล ขททกนกาย พทธวงศ เลมท 9 ภาคท 2 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราชวทยาลย, 2527), 741 – 746.

32วดพชยญาตการามเปนวดทสรางขนในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ด วชตวงศวฒไกร, เจาพระยา, ตานานพระอาราม แล ทาเนยบสมณศกด (กรงเทพ ฯ : สานกราชเลขาธการ, 2542), 34.

33หมอมเจาสภทรดศ ดศกล, ศลปะในประเทศไทย, พมพครงท 9 (กรงเทพฯ : มหาวทยาลยศลปากร, 2534), 39.

15

ทมาของการสรางรปพระศรอารยโพธสตว ในจระนาหนาพระอโบสถวดชมพลนกายาราม และความสมพนธกบพระประธาน 7 องค

ในสมยรตนโกสนทร การสรางพระพทธรปทรงเครองตามแนวคดทเชอวาหมายถงพระอนาคตพทธเจา หรอพระศรอารยเมตไตรย ปรากฏหลกฐานทคอนขางชดเจนในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวซงเปนสมยทมการสรางวดพชยญาตการาม วดแหงนมพระอโบสถหนหนาไปทางทศเหนอ ปจจบนปรากฏปรางคสองคดานหลงพระอโบสถ โดยมปรางคขนาดใหญสามองคเรยงเปนแถวในแนวทศตะวนออก – ตะวนตก ปรางคประธานซงอยตรงกลางประดษฐานพระพทธรป 4 องค หนพระขนองชนกน (ภาพท 19) ปรางคทางทศตะวนตกของปรางคประธานประดษฐานพระพทธบาท 4 รอย ปรางคทางทศตะวนออกของปรางคประธานประดษฐานพระพทธรปทรงเครอง (ภาพท 20) จะเหนไดวาพระพทธรป 4 องคและพระพทธบาท 4 รอย นนนาจะหมายถงพระพทธเจาในภทรกปทเสดจดบขนธปรนพพานไปแลว อนไดแก พระกกสนธะ พระโกนาคมนะ พระกสสปะ และพระโคตมะ สวนพระพทธรปทรงเครองนนนาจะหมายถงพระศรอารยโพธสตวทจะเสดจมาจตและตรสรเปนพระพทธเจาองคสดทายในภทรกป34

จะเหนไดวาคตการสรางพระพทธรปทรงเครองใหเปนตวแทนของพระศรอารยโพธสตวหรอพระอนาคตพทธเจา รวมกบพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบนนนปรากฏในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว เชนภายในกลมพระปรางควดพชยญาตการามทไดกลาวถงน ดงนนการสรางพระศรอารยโพธสตวในจระนาหนาพระอโบสถวดชมพลนกายารามนนกนาจะเปนแนวคดในสมยรชกาลท 4 ทสบเนองและเคยปรากฏมากอนแลวในสมยรชกาลท 3 โดยเปนการสรางใหเปนกลมรวมกบพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบนทปรากฏเปนพระประธานประดษฐานอยภายในพระอโบสถ

34ศกดชย สายสงห, “รายงานการวจยเรอง พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว กบพระราชศรทธา

ปณธานในการสถาปนาวตถสถานในพระพทธศาสนา,” 2548. (อดสาเนา)

บทท 3

จตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบน

ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

จตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดชมพลนกายารามประกอบดวย ภาพประวตของพระพทธเจาในอดตและปจจบนรวม 7 พระองคบนฝาผนงทง 4 ดาน บานประตหนาตางวาดภาพโตะและเครองบชาแบบจน บรเวณขอบดานบนของบานประต หนาตาง และฝาผนงทง 4 ดานเปนภาพชายผามาน สวนเสารวมในรบโครงจวหลงคาซงมทงสน 4 ค เขยนลายดอกและพวงอบะ ตวเสาแตละคระบายสทแตกตางกน

ภาพประวตของพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบน วาดตามเรองราวในจารกบนแผนหนออนทฝงไวดานลางภาพ (ภาพท 21) ประวตพระโคตมะ (พระพทธเจาองคปจจบน) วาดไวเตมผนงสกดหนา ผนงดานแปทงสองดานแบงเปนหองดวยสนเทาดานละ 3 หอง ประวตพระวปสสสวนหนงวาดเตมผนงสกดหลง อกสวนหนงวาดตอเนองมายงหองมมตะวนตกเฉยงเหนอของผนงดานทศเหนอ หองกงกลางผนงดานทศเหนอเปนภาพประวตพระสข ถดมาทมมทศตะวนออกเฉยงเหนอบนผนงดานเดยวกนวาดภาพประวตพระเวสสภ สวนผนงดานแปทศใต มมทศตะวนออกเฉยงใตเปนภาพประวตพระกกสนธะ กงกลางเปนภาพประวตพระโกนาคมนะ มมทศตะวนตกเฉยงใตเปนภาพประวตพระกสสปะ โดยรายละเอยดสามารถดไดจากแผนผงท 3

การศกษาทผานมาเกยวกบจตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบน ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

บทความเรอง “อดตพทธ จตรกรรมสมยรชกาลท 3 และ 4 ในกระแสแหงความ

เปลยนแปลง” ไดศกษาจตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจาและเนอหาจารกในพระอโบสถวดชมพลนกายารามเปรยบเทยบกบจตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจาและเนอหาจารกในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม และศกษาจตรกรรมฝาผนงประวตของพระโคตมะในพระอโบสถวดชมพลนกายารามเปรยบเทยบกบจตรกรรมฝาผนงพทธประวตของพระพทธเจาองคปจจบนในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม โดยกาหนดใหจตรกรรมในพระวหาร

16

17

หลวงวดสทศนเทพวรารามเปนตวแทนของจตรกรรมพระอดตพทธเจาในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ซงยงมลกษณะจารต (เนอเรองและตาแหนงของภาพถกกาหนดไวอยางเปนระเบยบแบบแผน) อยอยางครบถวน และใหจตรกรรมในพระอโบสถวดชมพลนกายารามเปนตวแทนของภาพจตรกรรมพระอดตพทธแบบใหมในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว1

จากการศกษาไดขอสรปวา จตรกรรมพระอดตพทธเจาในพระวหารหลวงวดสทศนเทพ วรารามมไดเปนอสระจากการแสดงพทธประวตในแบบจารตเดม เพราะปรากฏฉากแสดงปาฏหารยปราบพระยามาร ยมกปาฏหารย และเสดจโปรดพทธมารดาบนสวรรคชนดาวดงส ซงเปนการแสดงพทธานภาพทยงใหญเหนอจกรวาลของพระพทธองค ประกอบกบการแสดงภาพพระอดตพทธเจาทง 27 พระองค และเหตการณพทธพยากรณทง 24 ครง กเปนการปพนใหเหนถงความวรยะในการบาเพญบารมของพระพทธเจาองคปจจบนขณะทรงเปนพระโพธสตวกอนทจะกลายเปนพระพทธเจา เปนการเนนยาถงคณสมบตทแสดงความหมายของพระพทธเจาทเปนนามธรรมใหชดเจนขน2

สวนในกรณของวดชมพลนกายาราม มความพยายามทจะหลกเลยงจารตและโครงสรางในเนอหาตามแบบเดม ดวยการจงใจขามเหตการณทเปนหวใจของการเลาเรองแบบจารต อนไดแกตอนปราบพระยามาร แสดงยมกปาฏหารย และเสดจลงจากสวรรคชนดาวดงส ซงเปนตอนทแสดงใหเหนความยงใหญของพทธภาวะแบบในกรณของทวดสทศนเทพวราราม การทวดชมพลนกายารามเลอกเรองจากมหาปทานสตรทมไดแสดงอทธฤทธปาฏหารยของพระพทธองค อาจเนองมาจากการเคลอนไหวของพระสงฆธรรมยตกนกายซงมการเรยบเรยงคมภรพทธประวตขนใหมตดสวนทเปนอทธฤทธปาฏหารยออกไป3

1ศรนทร ใจเทยง, “อดตพทธ : จตรกรรมสมยรชกาลท 3 และ 4 ในกระแสแหงความเปลยนแปลง,”

เมองโบราณ 27,2 (เมษายน – พฤษภาคม 2544) : 72. 2เรองเดยวกน, 75 – 76. 3เรองเดยวกน, 80.

18

การกาหนดอายจตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจาและ พระพทธเจาองคปจจบน ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

ในบทท 2 ไดกลาวไปแลววาพระอโบสถวดชมพลนกายารามเกอบทงหมดนนนาจะเปนงานในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว4 ซงในครงนนไดมการเขยนจตรกรรมฝาผนงขนดวย เพราะไดปรากฏหลกฐานทางเอกสารทสาคญคอ จดหมายเหตรชกาลท 4 จ.ศ. 1225 เลขท 134 เรอง “สมณสาสน เรองสมณสาสนมาแตลงกา”5 โดยไดระบถงการเขยนจตรกรรมฝาผนงทวดแหงหนง อนประกอบดวยประวตของพระพทธเจา 6 พระองคตงแตพระวปสสจนถงพระกสสปะทผนงดานขางทงสองดาน ดานละ 3 เรอง โดยมใหมลวดกนหลงหนาตาง และประวตพระโคตมะอยทางดานหนาตรงขามพระประธาน ซงสอดคลองกบจตรกรรมทวดชมพลนกายารามเปนอยางยง จงเชอวาจดหมายเหตฉบบน นาจะเกยวของกบเหตการณในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เพอใหวาดจตรกรรมทวดชมพลนกายารามอยางคอนขางแนนอน

นอกจากน ภาพพระมหาพชยมงกฎทวาดไวบนสวนยอดของภาพเรอนแกวดานหลงพระประธานองคใหญ (ภาพท 22) ยงเปนเหมอนการตอกยาวาจตรกรรมในพระอโบสถแหงนวาดขนในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เนองจากภาพพระมหาพชยมงกฎซงเปนตราสญลกษณในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวมกปรากฏในเกอบทกวดทพระองคทรงโปรดใหสรางหรอปฏสงขรณ เชนในพระอโบสถวดปทมวนาราม วดพระสมทรเจดย วดเสนาสนาราม วดชโนรสาราม เปนตน6

จตรกรรมประวตของพระพทธเจาในพระอโบสถวดชมพลนกายารามปรากฏสงทพบไดทวไปในจตรกรรมสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ไดแก การวาดภาพใหมระยะใกลไกลแสดงความลกตน การใชแสงเงา การใชพกนกระทงใบไมตนไมใหเหนรอยแปรงมไดตดเสนเปนใบ ๆ การใหสออนแก ความพยายามวาดขนาดของบคคลและสถานทมความสมพนธ

4หลกฐานการปฏสงขรณวดชมพลนกายารามในสมยรชกาลท 4 ด กรมศลปากร, ประชมประกาศ

รชกาลท 4 พ.ศ.2405 – 2411 (กรงเทพ ฯ : กรมศลปากร, 2511), 81 - 84. 5“จดหมายเหตรชกาลท 4,” หอสมดแหงชาต, สมดขอเฝา, เสนดนสอขาว, เลขท 134, สมณสาสน

เรองสมณสาสนมาแตลงกา, จ.ศ. 1225 (พ.ศ.2406). 6สมคด จระทศนกล, รปแบบพระอโบสถและพระวหารในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

(กรงเทพ ฯ : เมองโบราณ, 2547), 98.

19

ใกลเคยงกนดสมจรงมากยงขน สวนพนททไมแสดงภาพเหตการณมกเปนภาพตนไมเสยโดยมากไมแออดดวยภาพบคคลและสถานท7 ซงแตกตางจากจตรกรรมในสมยกอนหนานนอยางชดเจน

แมวาจะปรากฏหลกฐานวาในสมยรชกาลท 5 ไดมการเขยนภาพดานในขนใหม8 แตกมนาจะเปนการลบแลวเขยนใหมทงหมด นาจะเปนงานบรณะเสยมากกวา ซงแมวาประเดนในเรองของการบรณะภาพนนจะมใชจดประสงคหลกของการศกษาครงน แตกจะไดกลาวถงเฉพาะในสวนทสงเกตเหนไดชดเจนในหวขอของการศกษาเปรยบเทยบรปแบบจตรกรรม

จตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจาในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

จตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจาในพระอโบสถวดชมพลนกายารามอยในสภาพชารดทรดโทรมเปนอนมาก ผนงทพอจะทาการศกษาไดประกอบดวย ภาพประวตพระ วปสสเฉพาะผนงดานหลงซายของพระประธาน ภาพประวตพระสข ภาพประวตพระเวสสภ และภาพประวตพระโกนาคมนะ อยางไรกดเรองราวทนามาวาดนนไดรบการจารกไวทางตอนลางของภาพแลว (ภาพท 21) โดยในสวนนจะไดกลาวถงทมาของจารกเปนอนดบแรก คมภรทมาของประวตพระอดตพทธเจาบนจารกในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

จารกประวตของพระอดตพทธเจาแตละพระองคมโครงเรองทเหมอนกน โดยอาจแบงไดเปน 3 ตอน คอ ตอนตน ตอนกลาง ตอนปลาย ไดแก ตอนตน เรมเรองดวยการบาเพญบารมของพระพทธเจาองคนน ๆ ตงแตยงเปนพระโพธสตว

จนถงตอนตรสร ตอนกลาง เหตการณหลงจากการตรสร ตอเนองมาแตไมรวมเรองราวของพระโคตมะในขณะ

ทรงเปนพระโพธสตวในศาสนาของพระพทธเจาองคนน ๆ ตอนปลาย ถวายพทธพยากรณ เปนเรองราวของพระโคตมะในขณะทรงเปนพระโพธสตวใน

ศาสนาของพระพทธเจาองคนน ๆ จนจบจารก

7อานขอสงเกตเกยวกบจตรกรรมสมยรชกาลท 4 ของ น. ณ ปากนา ทใชในการเปรยบเทยบครงนได

ใน ประยร อลชาฎะ [น. ณ ปากนา], วดโสมนสวหาร (กรงเทพ ฯ : เมองโบราณ, 2538), 6 – 11. 8กรมศลปากร, ประวตวดชมพลนกายาราม จงหวดพระนครศรอยธยา (กรงเทพ ฯ : อมรนทร, 2523),

20.

20

ตวอยางการแบงตอนในจารกประวตพระเวสสภ ตอนตน

แตสนเทาถงมมผนงดานตะวนออกเฉยงเหนอ ความวา พระเวสสภโพธสตว บารมเตมสบหกอสงขยจตจาก ดสตภพ ปฏสนธในครรภพระนางยศวดมเหษ พระจาสปดฐมหาราชในอนปนคร อยในพระครรภสบเดอน ประสตรในสวนอนปมอทยาน ครนพระชนมควรแกกาลไดอภเษกเสวยราชสมบต พระนางสจตราเทวเปนพระมเหษ เมอพระชนมหกพนปไดเหนเทวทตทงส มความสงเวศแลยนดในเพศบรรพชต แลวทรงสวรรณสวกาออกมหาภเนกษกรม บรรพชาในสวนอนปมอทยาน อามาตยเจดแสนกบวชตาม ทรงทาทกกรกรยาหกเดอนแลวหลกจากบรรพชตนนไป ณ วนไพศาขบรณมเวลาเชา ทรงรบมธปายาศทนางนาคมานวกาชอ ศรวฑฒาถวาย บรโภคแลวไปประทบกลางวน ณ ปาไมรง เวลาเยนรบหญาคาแปดกาแตนรนทรนาคราชไปลาดลงใตตนไมรงมหาโพธ นงคบลลงกตรกธรรมไดตรสเปนพระพทธเวสสภ

ตอนกลาง แลวเสดจไปประทบ ณ อรณอทยานใกลอนปมนคร ใหบรษยเฝาสวนไปบอกโสณ, อตร,

กมารผนองตางพระมารดามาเฝา แลวทรงแสดงธรรมจกรเทศนา โสณ, อตร, กมารกบบรวารแปดหมนโกฏละพระอรหรรต พระโสณเถระ, พระอตรเถระ, เปนคอรรคสาวก พระองคทรงแสดงโอวาทปาฏโมกขในกลางพระอรหรรต ครงหนงพระองคเสดจไปยงนารพาหนะนครประทบนอกพระนคร อปสนตราชบตรเสวยราชสมบตในนครนนกบบรวารรบเชญเสดจพระพทธเวสสภและพระสงฆบรวารเขาในพระนคร ถวายมหาทานแกพระพทธเวสสภกบพระสงฆบรวาร อปสนราชบตรไดฟงธรรมเทศนาลพระอรหรรตบวชเปนภกษ อามาตยหกหมนกบวชตาม ไดฟงธรรมเทศนาลพระอรหรรต และพระพทธเวสสภทรงแสดงโอวาทปาฏโมกขในกลางพระอรหรรตหกหมน พระอปสนตเถระเปนพระพทธอปฐาก แลวพระพทธเวสสภพาพระสงฆบรวารพน ไปยงดงตาบลหนงอนพนฦกนากลว ผทมราคะยงไมไปปราศเขาไปในปานนกสยดสยองนก พระพทธเวสสภทรงสงสอนใหพระสงฆสาวกมละมจฉาวตก ใหเจรญสมมาวตก ใหมละอโยนโสมนสการ ใหเจรญโยนโสมนสการภกษพนกลพระอรหรรต

ตอนปลาย ครงพระสาสนาพระพทธเวสสภ พระสทธตถะโพธสตวเกดเปน กระษตรย ทรงพระนามพระ

เจาสทศนมหาราช เสวยราชสมบตในสรภวดนคร ครนพระพทธเวสสภเสดจไปกบพระสงฆยงพระนครนน พระเจาสทศนกบบรวารออกไปรบเชญเสดจพระพทธเวสสภเขาในพระนคร ถวายมหาทานสรางพระคนธกฎลอมดวยวหารพนหนง พระเจาสทศนกทรงบรรพชาเปนภกษ พระพทธเวสสภทรงพยากรณวา ในกลปท ๓๑ พระสทศนภกษนจะไดตรสเปนพระพทธเจาทรงพระนามวา พระโคดม แล ฯา

21

จารกประวตของพระอดตพทธเจาแตละพระองคจะระบถงขอมลสวนพระองคอนไดแก พระนาม ระยะเวลาในการบาเพญพระบารม พระนามพระพทธมารดา พระนามพระพทธบดา ระยะเวลาทประทบอยในพระครรภ สถานทประสต ชาตกาเนด(วรรณะ)9 พระมเหส พระชนมายกอนทจะเสดจออกมหาภเนษกรมณ พาหนะททรงใชในการเสดจออกมหาภเนษกรมณ สถานททรงบรรพชา ระยะเวลาในการทรงทาทกรกรยา ผถวายขาวมธปายาส ผถวายกาหญาคา สถานทประทบตรสร10 ตนไมตรสร คอรรคสาวก

ขอมลสวนพระองคดงกลาวขางตนจะเรยบเรยงไวตามลาดบเหตการณทเกดขนกอนหลงในจารกตอนตน ยกเวนการระบถงคอรรคสาวกจะอยในจารกตอนกลาง เนองจากเมอพจารณาตามลาดบเหตการณ คอรรคสาวกจะปรากฏขนหลงจากทพระพทธเจาทรงตรสรแลวนนเอง ขอมลสวนพระองคเหลานอยางนอยนาจะรวบรวมมาจากคมภรดงตอไปน ไดแก มหาปทานสตร พทธวงศ อรรถกถาพทธวงศ และอรรถกถามหาปทานสตร โดยสามารถดรายละเอยดการศกษาเปรยบเทยบไดจากตารางท 2 ตารางท 2 เปรยบเทยบขอมลสวนพระองคของพระอดตพทธเจาทปรากฏในคมภร มหาปทาน พทธวงศ อรรถกถา

มหาปทาน อรรถกถาพทธวงศ

พระนามของพระอดตพทธเจา ระยะเวลาในการบาเพญพระบารม พระนามพระพทธมารดา พระนามพระพทธบดา ระยะเวลาททรงอยในพระครรภ สถานทประสต ชาตกาเนด(วรรณะ)

9แมวาในจารกจะมไดกลาวถงโดยตรง แตการระบวาพระพทธเจาองคนน ๆ มพระบดาและพระ

มารดาเปนกษตรย รวมทงการระบวาครนพระชนมควรแกกาลไดอภเษกเสวยราชสมบต กเทากบเปนการกลาววาพระโพธสตวนนมวรรณะเปนกษตรยดวย เปนตน

10แตกตางจากตนไมตรสร เชนในกรณของพระกกกสนธะ สถานทตรสรคอปาไมตะเคยน ตนไมตรสรคอตนโพธ

22

พระมเหส พระชนมายกอนทจะเสดจออกมหาภเนษกรมณ

พาหนะททรงใชในการเสดจออกมหาภเนษกรมณ

สถานททรงบรรพชา ระยะเวลาในการทรงทาทกรกรยา ผถวายขาวมธปายาส ผถวายกาหญาคา สถานทประทบตรสร ตนไมตรสร คอรรคสาวก หมายเหต แสดงเฉพาะในกรณทปรากฏขอมลทกพระองคมใชแคพระองคใดพระองคหนง เนองจากในคมภรมหาปทานสตรมกจะปรากฏขอมลสวนพระองคของพระวปสสเปนหลก

จะเหนวาอรรถกถาพทธวงศนนไดใหขอมลสวนพระองคไวเกอบทงหมด ซงนาจะเปนเพราะเปนคมภรชนอรรถกถาทอธบายขยายเรองราวของพระอดตพทธเจาโดยเฉพาะ อยางไรกดเนอหาเกยวกบขอมลสวนพระองคในจารกวดชมพลนกายารามนนมไดมทมาเฉพาะแตใน อรรถกถาพทธวงศเทานน เพราะขอมลเกยวกบระยะเวลาในการบาเพญพระบารมนนไมปรากฏในคมภรทง 4 ทใชในการศกษาเปรยบเทยบ

ในขณะเดยวกนขอมลสวนพระองคทปรากฏในอรรถกถาพทธวงศเชน พระราชบตร จานวนนางสนม พระพทธอปฏฐาก อครสาวกา อครอปฏฐาก อครอปฏฐายกา พระชนมาย และพระรศม กมไดปรากฏในจารกทวดชมพลนกายาราม

เนอหาจารกตอนปลายนนคอนขางชดเจนวามทมาจากพทธวงศและอรรถกถาพทธวงศ ซงเปนเนอหาทกลาวถงพระโคตมะขณะทรงเปนพระโพธสตวในศาสนาของพระอดตพทธเจาทงหลายและมไดกลาวไวในมหาปทานสตรเลย

ยอนกลบมาทจารกตอนกลาง มขอสงเกตทสาคญคอปรากฏเรองราวทรวบรวมจากคมภรตาง ๆ นอกเหนอจากมหาปทานสตร พทธวงศ อรรถกถามหาปทานสตร และอรรถกถาพทธวงศ ดงสรปไวในตารางท 3

23

ตารางท 3 สรปทมาของเรองราวตอนกลางหลงการตรสรของพระอดตพทธเจาแตละพระองค จารกประวตพระวปสส

จารกประวตพระสข เนอความในจารก คมภรหลกซงนาจะเปนทมา

แลวเหาะไปยงมคาจรอทยานใกลอรณวดนครพวกบรรพชต ๓ แสน ๗ หมน ซงบวชตามพระองคอยกอนนนมาเฝา ไดฟงธรรมจกรเทศนาไดพระอรหรรตบวชเปนเอหภกษ

เนอหาตรงกบอรรถกถา พทธวงศ13 แตจานวนสาวกไม

เทากน

11พระสตรและอรรถกถา แปล ทฆนกาย มหาวรรค เลมท 2 ภาคท 1 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527), 45 - 52. 12เรองเดยวกน, 54 – 55. 13พระสตรและอรรถกถา แปล ขททกนกาย พทธวงศ เลมท 9 ภาคท 2 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527), 615.

เนอความในจารก คมภรหลกซงนาจะเปนทมา พระพทธวปสสเหาะมาลงประดษฐาน ณ เขมมฤคทายอทยานแลว พระองคใชใหบรษยเฝาสวนไปบอกขณฑกมารผนองตางพระมารดา กบดศพราหมณกมารบตรปโรหพราหมณ กมารทงสองมาเขาเฝาไดฟงธรรมเทศนาเลอมใสขอบรรพชาอปสมบทบวช บรวารแปดหมนสพนซงไปตาม ไดฟงเทศนามความเลอมใสกขอบวชตาม ขณฑภกษ, ดศภกษ, เปนเอหภกษไดบรรลพระอรหรรต บรรชตแปดหมนสพนซงบวชตามพระองคอยแตกอนนนกลบมา ฟงเทศนาไดลพระอรหรรต แลวพระพทธวปสสอนญาตใหภกษแสนหกหมนแปดพนนน ไปเทยวเทศนาสงสอนสตวโลกในทศตาง ๆ กาหนดหกป กลบมาพรอมกน ฟงโอวาทปาฏโมกข ณ สวนเขมมฤคทายอทยาน เปนธรรมเนยมในสาสนาพระพทธวปสสนนดงน

มหาปทานสตร11

ครนถงกาหนดหกป เทพยดามาบอกแกภกษแสนหกหมนแปดพน ซงไปอย ณ วหารในทศตาง ๆ ไปประชมพรอมกนฟงโอวาทปาฏโมกข ณ เขมมฤคทายอทยาน พระสาวกทงปวงนน บางพวกเหาะไป บางพวกเดนไป ไปพรอมกนฟงโอวาทปาฏโมกข

มหาปทานสตร12

พระราชกมารทงสามผนองตางพระมารดาของพระพทธวปสส ทลขออนญาตพระเจาพนธมราช เพอจะประฏบตถวายทานแกพระพทธวปสสกบทงพระสงฆสาวกสามป พระเจาพนธมราชทรงอนญาตใหประฏบตแตเจดวน พระราชกมารทงสามนนกพรอมกนประฏบตพระพทธวปสสกบทงพระสาวกสนเจดวน

ไมปรากฏในคมภรทง 4 ทใชในการศกษาเปรยบเทยบ

24

อภภกมารแลสมภวกมานทง ๒ ผนองตางพระมารดาของพระพทธสข กบทงบรวานแสนหนงมาเฝา ไดฟงเทศนาไดพระอรหรรตบวชเปนเอหภกษ รวมเปนพทธบรรสช ๔ แสน ๗ หมน

เนอหาตรงกบอรรถกถาพทธวงศ14 แตจานวนสาวกไม

เทากน พระอภภเถระ พระสมภวเถระ เปนคอรรคสาวก พระองคมบรรสชทง ๔ บรบรณ ครงหนงพระพทธสข เสดจเหาะไปพรหมโลกกบพระอภภอรรคสาวก พระองคใหพระอภภเทศนาแกพรหมแลพรหมบรสช แลใหพระอภภทาปาฏหาร กายเบองลางหายไปบาง กายเบองบนหายไปบาง และพระองคใหพระอภภกลาวคาถามเสยงอนดงตลอดหมนโลกธาต แลวพระพทธสขกบพระอภภกลบลงมาถงพระวหารทอย พระองคถามภกษบรรสชวาไดยนเสยงพระอภภฤาไม ภกษทงปวงรบวาได

อรรถกกถา มหาปทานสตร15

จารกประวตพระเวสสภ เนอความในจารก คมภรหลกซงนาจะเปนทมา

แลวเสดจไปประทบ ณ อรณอทยานใกลอนปมนคร ใหบรษยเฝาสวนไปบอกโสณ, อตร, กมารผนองตางพระมารดามาเฝา แลวทรงแสดงธรรมจกรเทศนา โสณ, อตร, กมารกบบรวารแปดหมนโกฏละพระอรหรรต

อรรถกถาพทธวงศ16

พระโสณเถระ, พระอตรเถระ, เปนคอรรคสาวก พระองคทรงแสดงโอวาทปาฏโมกขในกลางพระอรหรรต ครงหนงพระองคเสดจไปยงนารพาหนะนครประทบนอกพระนคร อปสนตราชบตรเสวยราชสมบตในนครนนกบบรวารรบเชญเสดจพระพทธเวสสภและพระสงฆบรวารเขาในพระนคร ถวายมหาทานแกพระพทธเวสสภกบพระสงฆบรวาร อปสนราชบตรไดฟงธรรมเทศนาลพระอรหรรตบวชเปนภกษ อามาตยหกหมนกบวชตาม ไดฟงธรรมเทศนาลพระอรหรรต และพระพทธเวสสภทรงแสดงโอวาทปาฏโมกขในกลางพระอรหรรตหกหมน พระอปสนตเถระเปนพระพทธอปฐาก

อรรถกถาพทธวงศ17

14เรองเดยวกน, 616. 15พระสตรและอรรถกถา แปล ทฆนกาย มหาวรรค เลมท 2 ภาคท 1 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527), 81. 16พระสตรและอรรถกถา แปล ขททกนกาย พทธวงศ เลมท 9 ภาคท 2 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527), 629. 17เรองเดยวกน, 631.

25

แลวพระพทธเวสสภพาพระสงฆบรวารพน ไปยงดงตาบลหนงอนพนฦกนากลว ผทมราคะยงไมไปปราศเขาไปในปานนกสยดสยองนก พระพทธเวสสภทรงสงสอนใหพระสงฆสาวกมละมจฉาวตก ใหเจรญสมมาวตก ใหมละอโยนโสมนสการ ใหเจรญโยนโสมนสการภกษพนกลพระอรหรรต

พระวนยปฎก มหาวภงค เวรญชภาณวาร18

จารกประวตพระกกสนธะ เนอความในจารก คมภรหลกซงนาจะเปนทมา

แลวเสดจไปวนเดยวถงปาอสปตนมฤคทายวนใกลกลรนคร แสดงธรรมจกรเทศนาแกบรรชตสหมนทบวชตามพระองคนนบรรลพระอรหรรตบวชเปนภกษ

อรรถกถาพทธวงศ19

ครงนนมยกษตนหนงชอวานรเทวยกษ อาไศรยอย ณ ศาลเทพารกษใกลเขมวดนคร มาคอยกนมนษยเดนทางไปมาอยทสระแหงหนง พระพทธกกกสนธเหาะไปประทบบนอากาศตรงนรเทวยกษ ๆ ไปนาดอกไมมาบชาไดฟงเทศนาลมรรคผล

อรรถกถาพทธวงศ20

พระวธรเถระ พระสญชวเถระ เปนคอรรคสาวก พระพทธกกกสนธทรงแสดงโอวาทปาฏโมกขในกลางพระอรหรรตสหมนนน

อรรถกถาพทธวงศ21

วนหนงพระสญชวเถระนงเขานโธสมาบตอยใตรมไมแหงหนง ผเลยงโค แพะ ผเดนทาง ผชาวนามาเหนสาคญวาภกษนงตาย ขนฟนหญาแลมลโคแหงมากองสมถมทบลงทองคพระสญชวเถระ เอาเพลงจดแลวหลกไป รงขนเวลาเชาพระสญชวไปบณฑบาตในบาน พวกทจดเพลงแลเหนแลวอศจรรยจตร

อรรถกถามหาปทานสตร22

18พระวนยปฎก เลม 1 ภาค 1 และอรรถกถา (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราชวทยาลย, 2527), 13 - 14. 19พระสตรและอรรถกถา แปล ขททกนกาย พทธวงศ เลมท 9 ภาคท 2 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527), 644. 20เรองเดยวกน, 644 – 645. 21เรองเดยวกน, 646 – 647. 22พระสตรและอรรถกถา แปล ทฆนกาย มหาวรรค เลมท 2 ภาคท 1 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527), 82.

26

แลวทสมารคดจะใหภกษพทธบรรสชแปรปรวนดวยโลภะโทษะ จงสงในกายมนษยใหดาแลเบยดเบยน ประทษฐรายภกษทงหลาย พระพทธกกกสนธทราบแลวประทานอบาย คอพรหมวหารภาวนา ไมเกดจตรแปรปรวนขนแกพทธสาวกได ทสมารจงดนจตรมนษยทงหลายใหถวายลาภสกการแกพระสงฆ พระองคทราบจงประทานอบาย คอปตกลสญญา คออนจจสญญา ไมใหเกดความแปรปรวนจตรแกพทธสาวกได ทสมารไมไดชองจะประทษฐราย จงสงในกายทารกหนง ครนพระวธรตามเสดจพระพทธกกกสนธไป ทสมารใหทากรเอากอนตรวดขวางถกสสะพระวธรแตก พระองคเบอนพระภกตรมาทอดพระเนตร แสดงวาทสมารไมรประมาณ ทสมารกจตเกดในอเวจนรก

มารตชชนยสตร23

จารกประวตพระโกนาคมนะ เนอความในจารก คมภรหลกซงนาจะเปนทมา

แลวเหาะไปประทบ ณ ปาอสปตมคทายวนใกลสทศนนคร เทศนาธรรมจกรแกบรรพชตสามหมนไดลพระอรหรรต

อรรถกถาพทธวงศ24

พระภยโปสะ, พระอตตระ, เปนคอรรคสาวก พระองคทรงแสดงโอวาทปาฏโมกขในกลางพระอรหรรตสามหมนนน จารกประวตพระกสสปะ

เนอความในจารก คมภรหลกซงนาจะเปนทมา เหาะไปประทบสวนอสปตนทรงแสดงธรรมจกรเทศนา บรรพชตโกฏหนงซงบวชตามพระองนน กไดพระอรหรรตบวชเปนเอหภกข

อรรถกถาพทธวงศ25

พระองคเทยวเทศนาสอนสตวในทศตาง ๆ ใหไดมรรคผล อรรถกถาพทธวงศ26 แลวเสดจไปทรมานยกษรายอนแปลงกายเขาไปกนกระษตรยแลมนษยชายหญงอน ๆ ในสนทรนคร แลวแปลงภายเปนกระษตรยอยในเมองนนใหละพยศราย แลวแสดงธรรมเทศนา บรรสชไดมรรคผลมาก

อรรถกถาพทธวงศ27

23พระสตรและอรรถกถา แปล มชฌมนกาย มลปณณาสก เลมท 1 ภาคท 3 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎ

ราชวทยาลย, 2527), 466 - 471. 24พระสตรและอรรถกถา แปล ขททกนกาย พทธวงศ เลมท 9 ภาคท 2 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527), 659. 25เรองเดยวกน, 675. 26เรองเดยวกน, 676. 27เรองเดยวกน, 677 - 678.

27

ดศมานพบตรปโรหตในเมองพาราณสบวชเปนดาบศ คอยถาพระองคอย ณ ปาหมพานต กบดาบศบรวารสองหมนนนมาเฝา ไดฟงธรรมเทศนาลพระอรหรรตบวชเปนเอหภกขทงสน พระองคทรงแสดงปาฏโมกขในกลางพระอรหรรตสองหมน

อรรถกถาพทธวงศ28

พระดศเถร, พระภารทวาชเถร, เปนคอรรคสาวก มชางหมอผหนงชอ ฆฏการเปนพระอนาคามอบาสกวยยาวจจกรของพระพทธกสสป คราวหนงฝนตกหลงคากฎทพระพทธกสสปอยรว ฆฏการไมอย พระองคกใหพระภกษไปรอคาทมงเรอนฆฏการมามงกฎครนฆฏการกลบมาเหนรแลว กยงเลอมใสยนดมากขน เรอนฆฏการไมไดมงถงสามเดอน เมลดฝนตกมากไมถกเรอนฆฏการ ๆ มสหายชอ โชตบาล ไมเลอมใสในพระพทธสาสนา ฆฏการไปหาพดสรรเสรณคณพระพทธกสสป ใหโชตบาลฟงเนอง ๆ โชตบาลฟงกไมเลอมใส วนหนงฆฏการกบโชตบาลชวนกนไปอาบนา ครงถงทใกลพทธวหาร ฆฏการจบพกโชตบาลฉดชวนไปเฝาพระพทธกสสป โชตบาลกปดมอหลด จากพกแลว กพากนไปถงทานา อาบนาแลวกพากนมา ถงทใกลพระพทธวหารอก ฆฏการจบมวยผมโชตบาลฉดคราไปเฝาพระพทธกสสป โชตบาลไดฟงเทศนา กเลอมใสขอบรรพชาเปนภกษแลวพระพทธกสสปทรงพยากรณวา ในภทธกลปน โชตบาลภกษจะไดเปนพระพทธเจาทรงพระนามวาพระโคดมแล ฯ

ฆฏการสตร29

จะเหนวานอกจากคมภรซงใชเปนหลกในการเรยบเรยงประวตของพระอดตพทธเจาทก

พระองคอนไดแก มหาปทานสตร พทธวงศ อรรถกถามหาปทานสตร และอรรถกถาพทธวงศแลว เนอหาทนามารวบรวมไวในจารกประวตของพระอดตพทธเจาทวดชมพลนกายาราม ยงประกอบดวยเรองราวในคมภรดงตอไปน ไดแก

พระวนยปฎก มหาวภงค เวรญชภาณวาร เหตใหพระศาสนาดารงอยไมนานและนาน พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก มารตชชนยสตร วาดวยการคกคามมาร พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก ฆฏการสตร เรองชางหมอชอฆฏการะ

28เรองเดยวกน, 678. 29พระสตรและอรรถกถา แปล มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก เลมท 2 ภาคท 2 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎ

ราชวทยาลย, 2527), 2 - 13.

28

ขอสรปทไดจากการศกษาจารกทวดชมพลนกายารามนสอดคลองอยางยงกบหลกฐานทางเอกสารสาคญทใชกาหนดอายจตรกรรมฝาผนงแหงนใหอยในสมยรชกาลท 4 คอ จดหมายเหตรชกาลท 4 จ.ศ.1225 เลขท 134 ชอเรอง “สมณสาสน เรองสมณสาสนมาแตลงกา” โดยมรายละเอยดดงน

นยายพระวปสสตามมหาปธานสตรแตตนจนปลาย ถงปลอยพระสงฆไปอยทศตาง ๆ หกป จงมาชมนมสวดปาฏโมกขครงหนง แลเรองพระโพธสตวแหงเราเปนอะไร ทาอยางไรในครงนนใหมดวย ตามมในพทธวงษใหมดวย เรองพระพทธสฃวางเปนเลามา เรองวเสศคอมในอรณวดสตร พระพทธสฃกบพระอภภเถร ขนไปพรหมโลกยแลวใหพระอภภเถรเปลงอทานดง แลในสาศนานนในพทธวงษวาพระโพธสตวแหงเราเปนอะไรทาอยางไร ใหมดวย เรองพระเวสสภ วางเปนเลามาตามในพทธวงษ แลวเรองทมในเวรญชกณฑ วาพระเวศสภกบพระสงฆ ๑๐๐๐ หนง เสดจไปอยไนปาสงสอนใหพระสงฆอยในปาใหสาเรจธรรมวเสศ ในครงนนในพทธวงษวาพระโพธสตวแหงเราเปนอะไรทาอยางไรใหมดวย ๚ สาศนาพระกกสนธเฃยนเรองตามในพทธวงษเปนเลามา แลวใหมเรองมารตชนยสตร คอพระลญชวะเถรไปเฃานโรธอย มคนเอาไฟเผา แลทสมารดนไจชาวบานใหทาดทารายแกพระสงฆ แลทสมาร เอากอนสลาควางพระวธระ ในครงนน ในพทธวงษวาพระโพธสตวแหเราเปนอะไรทาอยางไร ใหมดวย ๚ สาสนาพระโกนาคมน เขยนเรองตามในพทธวงษเปนเลวมา แลววาในครงนนพระโพธสตวแหงเราเปนอะไรทาอยางไรใหมดวย ฯ สาสนาพระพทธกสสป ใหเขยนเรองตามในพทธวงษเปนเลวมา แลวเรองวเสศตามในฆฏการะสตร เรองโชตบาลมานพจนตลอด แลวในครงนนในพทธวงษวาพระโพธสตว30

เปรยบเทยบเนอหาจารกประวตของพระอดตพทธเจาในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม และพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม ประวตของพระอดตพทธเจาเคยมการจารกและวาดเปนจตรกรรมฝาผนงขนาดมโหฬารในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม แตเปนเรองของพระอดตพทธเจา 27 พระองค มใช 6 พระองคเชนทวดชมพลนกายาราม อยางไรกด ในสวนของจารกประวตพระอดตพทธเจาทวด สทศนเทพวรารามนนกอาจแบงเรองราวไดเปนสามตอนในทานองเดยวกบจารกทวดชมพลนกายาราม โดยมตวอยางจารกประวตพระโกนาคมนะ ดงน ตอนตน

หองนขางบนมความวาเมอสาศนาพระพทธกกกสนทลวงแลว อายศมสตวถอยลงอย ๑๐ ป แลวเจรญขนถงอสงไขย แลวกลบนอยถอยลงคงอย ๓ หมนป กาลนนพระพทธโกนาคมนบาเพญ

30“จดหมายเหตรชกาลท 4,” หอสมดแหงชาต, สมดขอเฝา, เสนดนสอขาว, เลขท 134, สมณสาสน

เรองสมณสาสนมาแตลงกา, จ.ศ. 1225 (พ.ศ.2406).

29

พระบารมครบ ๘ อสงไขยแสนกลปเปนศธาศศะหยางกลาง มาอบตเปนบตรบญทดพราหมณ เปนปะโรหตพระจาวโสภะราช ผานกรงโสภวดคนคร พระพทธมารดาชอนางอนดตะราพราหมณ มบตรชอสดถวาหะพราหมณกมาร มบรจารก ๑๖๐๐๐ นาง เมออายศมได ๙๐๐๐ ป จงออกไปเลนอทยานเหนนมตรทง ๔ จงขนขกญชรยานกบพราหมณบรวาร ๓ หมน ออกสภเนศกรม กระทาปธานจารยะ ๖ เดอน จงรบมธปายาศซงนางอคะเสนะพราหมณถวาย แลวไปรบกาหญาคาจากนนทกะมานพ ผรกษาไรเขาแดง มาลาดลงเปนรตนบลลงกขนทรงนงภายใตไมอทมพรพฤกษ คอไมมเดอเปนพระมหาโพธ ขจดเสยซงมารพล แลวกไดตรสแกพระบรมาภเศก

ตอนกลาง แลในพระสาศนานมอภสไมย ๓ ครง

เมอตรสเทศนาพระธรรมจกรโปรดภกษบรวาร ๓ หมน ครง ๑ เมอทายมกปกฏหารณไมรงใกลประตเมองสนธรนคร ครง ๑ เมอเสดจขนไปดาวดงษเทวโลกยเทศนาพระสตปการณาภธรรมโปรดพระพทธมานดา ครง ๑

มสาวกสนนบาตครงเดยว คอเมอเสดจไปสสร นทเทวอทยานใกลกรงสรนทนคร เทศนาดปรดพระภโยสะกมาร พระอดรกมารผเปนราชบตรพญาเมองนน กบบรวาร ๓ หมน ใหถงพระอรหตทงสน จงทรงทาอโบสถกรรมดวยพระขณาสพพวกนน

ตอนปลาย ขณะนนโพธสตวแหงเราเกดเปนพญาบรรพตราชผานกรงมถลานตร อาราทธนาพระบรมครกบพระสาวกใหจาวษาในพระอทยานแลวถวายสวรรณบาตกาแลผาตาง ๆ แกพระบรมครแลพระสงฆ พระทศพลกทรงพยากรวาพญาองคนจะไดตรสเปนพระจาวมนามพระโคดมในภทรกปน

เมอพจารณาเนอหาในจารกตอนตนเปรยบเทยบกนระหวางทวดชมพลนกายารามและวดสทศเทพวราราม แมวาขอมลสวนพระองคของพระอดตพทธเจาจะระบไมตรงกน กลาวคอทวด สทศนเทพวรารามจะปรากฏพระนามของพระกมารและจานวนพระสนม แตไมปรากฏสถานทประสต สถานทบรรพชา และสถานทตรสร แตโดยรวมแลวกไมถอวาแตกตางกนมากนก สวนทแตกตางกนอยางชดเจนนาจะไดแก ตอนตรสร เพราะทวดสทศนเทพวรารามมเนอหาเพมเตมเกยวกบการปราบพระยามารในขณะทวดชมพลนกายารามนนมไดระบไว

เนอหาตอนกลางมความแตกตางกนมากทสด ทวดสทศนเทพวรารามดาเนนเรองราวโดยใชการบรรยายสรปวามอภสไมยและสาวกนบาตกครง ซงมเคาโครงในทานองเดยวกบทบรรยายไวในคมภรอรรถกถาพทธวงศ สวนในกรณของวดชมพลนกายารามนนจะบรรยายเรองราวทตอเนองกนไปและสบคนเรองราวมาจากหลายคมภร ดงไดระบไปแลวขางตน

30

อนงมผใหขอสงเกตวา ทวดสทศนเทพวรารามนนปรากฏเหตการณทสาคญซงไมปรากฏทวดชมพลนกายาราม ไดแก ตอนปราบพระยามาร แสดงยมกปาฏหารย และเสดจลงจากสวรรคชนดาวดงส ซงเปนตอนทแสดงใหเหนความยงใหญของพทธภาวะ31

เมอพจารณาเหตการณตอนปราบพญามาร มขอสงเกตวาในพระไตรปฎกมหาปทานสตรซงกลาวถงเหตการณตอนตรสรของพระวปสสไวอยางละเอยดเปนอนมาก ไดกลาวถงการพจารณาปฏจจสมปบาท เหตแหงการตรสรเทานน มไดกลาวถงการปราบพญามารแมแตนอย ตอนปราบพญามารนนระบไวในคมภรชนอรรถกถา ไมวาจะเปนอรรถกถาของมหาปทานสตร หรออรรถกถาพทธวงศ ในพทธวงศกจะปรากฏขอความสน ๆ วา “ทรงยายกองทพมาร”32 สวนในเรองของยมกปาฏหารยกเชนกน แมวาจะปรากฏในพทธวงศ เชนในประวตของพระโกนาคมนะ วา “ทรงแสดงปาฏหารยในการยายลทธวาทของฝายปรปกษ”33 กมไดระบโดยตรงวาเปนปาฏหารยทเรยกวายมกปาฏหารย สวนในเรองการเสดจลงจากดาวดงสกในพทธวงศกระบเพยงวา “พระมนพระองคนน อยจาพรรษาแสดงพระอภธรรม 7 คมภร”34 จะเหนวามไดระบวาแสดงธรรมนนทสวรรคชนใด โดยเฉพาะมหาปทานสตรนนไมไดกลาวถงเรองเหลานเลย สงทปรากฏในจารกทวดสทศนเทพวรารามจงเปนเรองราวทมาจากคมภรชนอรรถกถาเปนหลกนนเอง ในขณะทจารกทวดชมพลนกายารามนนนาจะมความพยายามทจะรวบรวมจากคมภรทเกากวาอรรถกถาคอชนพระไตรปฎก โดยใชมหาปทานสตรเปนคมภรหลก ไมวาจะเปนเรองราวของพระพทธเจาทรวมทงสน 7 พระองคตามทระบไวในมหาปทานสตร ไมใชในพทธวงศ และการเนนพทธประวตของพระวปสสเปนหลกโดยใชพนทผนงในการวาดจตรกรรมมากทสด มากกวาของพระโคตมะเสยอก ซงเรองราวประวตพระวปสสนนนาจะเปนตนเรองใหกบประวตของพระอดตพทธองคอน และนาจะรวมถงพระโคตมะดวย ซงประเดนเรองการเลอกใชคมภรทมาดงกลาวนจะพจารณาใหเหนเดนชดขนอกครงในหวขอจตรกรรมของพระพทธเจาองคปจจบน

เนอหาตอนปลายซงเปนเรองราวของพระโคตมะขณะทรงเปนพระโพธสตวในศาสนาของพระพทธเจาองคตาง ๆ นนเปนสวนทคลายคลงกนทสดเพราะนาจะมทมาคอคมภรพทธวงศ

31ศรนทร ใจเทยง, “อดตพทธ : จตรกรรมสมยรชกาลท 3 และ 4 ในกระแสแหงความเปลยนแปลง,”

เมองโบราณ 27,2 (เมษายน – พฤษภาคม 2544) : 80. 32พระสตรและอรรถกถา แปล ขททกนกาย พทธวงศ เลมท 9 ภาคท 2 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527), 608. 33เรองเดยวกน, 652. 34เรองเดยวกน.

31

และอรรถกถาพทธวงศเชนเดยวกน ยกเวนในสวนของพระกสสปะทวดชมพลนกายารามนนไดรวบรวมมาจากคมภรทมเนอหาละเอยดกวา คอ พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก ฆฏการสตร เรองชางหมอชอฆฏการะ

แสดงใหเหนโดยรวมวา การเรยงเรยงประวตของพระอดตพทธเจาในพระวหารหลวงวด สทศนเทพวรารามมทมาจากพทธวงศและอรรถกถาพทธวงศเปนหลก ในขณะทในพระอโบสถวดชมพลนกายารามนน มทมาจากคมภรทหลากหลายกวา จารกคาถานมสการพระพทธเจา 7 พระองค ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม นอกจากจารกหนออนสขาวเลาประวตของพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบนรวมทงสน 7 พระองคแลว ยงปรากฏจารกซงทาจากวสดเดยวกน (ภาพท 23) มคาจารก 7 บรรทด ดงน

วปสสสสนมตถ จกขมนตสสสรมโต สขสสปนมตถ สพพภตานกมปโน เวสสภสสนมตถ นหาตกสสตปสสโน นมตถกกสนธสส มารเสนปปมททโน โกนาคมนสสนมตถ พราหมณสสวสมโต กสสปสสนมตถ วปปมตตสสสพพธ องครสสสนมตถ สกยปตตสสสรมโต โยอมธมมมเทเสส สพพทกขาปนทน เยจาปนพพตาโลเก ยถาภตวปสสส เตชนาอปสนา มหนตาวตสารทา หตเทวมนสสาน ยนมสสนตโคตม วชชาจรณสมปนน มหนตวตสารท วชชาจรณสมปนน พทธวนทามโคตมนต ฯ

เรยบเรยงเปนคาถาดงน วปสสสส นมตถ จกขมนตสส สรมโต สขสสป นมตถ สพพภตานกมปโน เวสสภสส นมตถ นหาตกสส ตปสสโน นมตถ กกสนธสส มารเสนปปมททโน โกนาคมนสส นมตถ พราหมณสส วสมโต กสสปสส นมตถ วปปมตตสส สพพธ องครสสส นมตถ สกยปตตสส สรมโต โย อม ธมมมเทเสส สพพทกขาปนทน เย จาป นพพตา โลเก ยถาภต วปสสส เต ชนา อปสนา มหนตา วตสารทา หต เทวมนสสาน ย นมสสนต โคตม วชชาจรณสมปนน มหนต วตสารท วชชาจรณสมปนน พทธ วนทาม โคตมนต ฯ

32

แปลวา ขอความนอบนอม จงมแดพระพทธเจาวปสส ผมจกษ ผมศร

ขอความนอบนอม จงมแดพระพทธเจาสข ผมปรกตอนเคราะหแกสรรพสตว ขอความนอบนอม จงมแดพระพทธเจาเวสสภ ผมกเลสอนลางแลว ผมตะบะ ขอความนอบนอม จงมแดพระพทธเจากกสนธ ผยายมารแลเสนามาร ขอความนอบนอม จงมแดพระพทธเจาโกนาคมนะ ผอยจบพรหมจรรยแลว ขอความนอบนอม จงมแดพระพทธเจากสสปะ ผหลดพนจากกเลสทงปวง ขอความนอบนอม จงมแดพระพทธเจาองครส ผเปนโอรสแหงสากยะราช ผมศร พระพทธเจาพระองคใด ไดทรงแสดงธรรมนแลว อนเปนเครองบรรเทาทกขทงปวงเสย อนงพระพทธเจาทงหลายเหลาใดกด ทดบกเลสแลวในโลก เหนแจงธรรมตามเปนจรง พระพทธเจาเหลานน เปนผไมมความสอเสยด ผใหญ ปราศจากความครนคราม เทพยดาและมนษยทงหลาย นอบนอมพระพทธเจาพระองคใด ผเปนโคตมโคตร ผเปนประโยชนเกอกลแกเทพยดาและมนษยทงหลาย ผถงพรอมดวยวชาและจรณะ ผใหญ ผปราศจากความครนคราม ขาพเจาทงหลาย ขอนมสการพระพทธเจาพระองคนน ผโคตมโคตร ผถงพรอมดวยวชาและจรณะฯ35 จารกดงกลาวนมเนอหาเกยวกบการนมสการพระพทธเจา 7 พระองค และเปนสวน

หนงในอาฏานาฏยสตร36 ซงเปนพระสตรวาดวยเรองราวของทาวจตโลกบาลเขาเฝาพระพทธเจาและไดถวายมนตทชอวาอาฏานาฏยะ มนตนเมอสวดแลวกจะชวยปองกนใหภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา ไมใหถกพวกอมนษยเบยดเบยน โดยขอความในจารกทวดชมพลนกายารามนกคอตอนตนของมนตทชอวาอาฏานาฏยะ หรออาฏานาฏยปรตรนนเอง

อาฏานาฏยปรตรเปนมนตสาคญทใชในพระราชพธตรษ เชอวาเมอสวดแลวจะสามารถคมเสนยดจญไรภยพบตไดทงหมด37 พธตรษเปนพระราชพธใหญพธหนง ซงทาทกปตงแตสมยกรงศรอยธยาตอเนองมาถงในสมยกรงรตนโกสนทร และเพงเลกไปเมอป พ.ศ.248038

35เรยบเรยงเปนคาถาและคาแปล คดลอกมาจาก สานกนายกรฐมนตร, คณะกรรมการจดพมพ

เอกสารทางประวตศาสตร, ประชมศลาจารกภาคท 6 ตอนท 2 : ประมวลจารกสมยกรงรตนโกสนทร ทพบในภาคเหนอ ภาคตะวนออก และภาคกลาง (กรงเทพฯ : คณะกรรมการจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร สานกนายกรฐมนตร, 2521), 36 - 37.

36พระสตรและอรรถกถา แปล ทฆนกาย ปาฏกวรรค เลมท 1 ภาคท 1 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราชวทยาลย, 2527), 222 - 223.

37ดารงราชานภาพ, สมเดจกรมพระยา, ตานานพธตรษ (พระนคร : พระจนทร, 2484), 44. 38เรองเดยวกน, 1.

33

จะเหนวาในจารกทวดชมพลนกายารามนนใชคาถาดงเดมทปรากฏในพระไตรปฎกซงกลาวถงพระพทธเจา 7 พระองค ภายหลงทปรากฏในปจจบนอาฏานาฏยปรตรจะมคาถานมสการพระพทธเจา 28 พระองคเพมเตมตอจากคาถานมสการพระพทธเจา 7 องคดวย ซงเขาใจวาเปนการแตงเพมเตมโดยพระเถระในสมยรชกาลท 139

จานวนพระพทธเจา 7 พระองคทปรากฏในจารกคาถาทวดชมพลนกายารามนสอดคลองกบจานวน 7 พระองคของพระพทธเจาทจารกเปนประวตและวาดเปนจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถแหงนเชนเดยวกน โดยจะไดกลาวถงจตรกรรมฝาผนงทเกยวของกบอาฏานาฏยสตรในภายหลง การศกษาเปรยบเทยบรปแบบจตรกรรมฝาผนงประวตพระอดตพทธเจา ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

ในทนจะกลาวถงการเปรยบเทยบรปแบบจตรกรรมเฉพาะในสวนของการบาเพญบารมของพระโคตมะขณะทรงเปนพระโพธสตวในศาสนาของพระอดตพทธเจาองคตาง ๆ ภาพประวตสวนอน ๆ เชน ภาพตอนทอดพระเนตรเทวทตทง 4 และตอนตรสร ทมกปรากฏซากนหลาย ๆ ครง ทงในภาพประวตของพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบน จะไดกลาวถงพรอมกนในสวนของการศกษาเปรยบเทยบรปแบบจตรกรรมฝาผนงของพระพทธเจาองคปจจบน

ภาพประวตพระโคตมะขณะทรงเปนพระโพธสตวบาเพญบารม ดงไดกลาวไปแลววาภาพประวตของพระอดตพทธเจาทวดชมพลนกายารามนนอยในสภาพทรดโทรมเปนอนมาก ประวตตอนนทพอจะศกษาไดปรากฏอยบนผนงของพระสข พระเวสสภ และพระโกนาคมนะ

ภาพประวตของพระสข (ภาพท 24) มจารกกากบเรองราวสวนนไววา “วนทสดมหาทาน ถวายชางพระทนงสดงชางเอราวณ แลวคดประมลกปปยะภณฑเทาราคาชาง อทศถวายแกพระพทธสข”

ภาพประวตของพระเวสสภ (ภาพท 25) มจารกกากบเรองราวสวนนไววา “ครนพระพทธเวสสภเสดจไปกบพระสงฆยงพระนครถวายมหาทาน สรางพระคนธกฏลอมดวยวหารพนหนง”

ภาพประวตของพระโกนาคมนะ (ภาพท 26) มจารกกากบเรองราวสวนนไววา “ทรงถวายมหาทานแลวทลอาราธนาพระองคกบพระภกษสงฆอยจาพรรษาในนครนน พระเจาบรรพต

39ธนต อยโพธ, อานภาพพระปรตต พรอมดวยตานานและคาแปลทวาทสปรตตหรอสบสอบตานาณ,

พมพครงท 3 (กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2535), 121 - 122.

34

ปฏบตพระพทธโกนาคมนกบพระสงฆสาวกถวนไตรมาศ แลวถวายผาตาง ๆ ราคามาก และรองเทาบรขารอน ๆ อก”

จะเหนไดวาจตรกรรมฝาผนงทงสามภาพนเปนภาพพระโคตมะขณะทรงเปนพระโพธสตวเสวยพระชาตเปนกษตรยถวายมหาทานแกพระอดตพทธเจาแตละพระองคเชนเดยวกน แตกลบมรปแบบทหลากหลาย กลาวคอ ภาพพระเวสสภทรงรบมหาทาน (ภาพท 25) นาจะเปนภาพทซอมผด เนองจากบคคลทอยกลางปราสาทและนาจะเปนบคคลทสาคญทสดของฉากน คอนาจะเปนพระเวสสภ แตกลบเปนภาพบคคลในวรรณะกษตรย

สวนภาพในเรองราวของพระโกนาคมนะ (ภาพท 26) เปนภาพพระโคตรมะขณะทรงเปนพระโพธสตวกาลงถวายผาใหแกสงฆอนมพระโกนาคมนะเปนประธาน ประกอบกบภาพเรองราวการรบสงภตตราหารของเหลาขนนางและนางกานล ซงแสดงบรรยายเรองราวทสมจรงดเปนธรรมชาต

ในขณะทภาพการถวายมหาทานแกพระสข (ภาพท 24) กมบรรยากาศทสมจรงคลายคลงกบภาพของพระโกนาคมนะ แตจดแตกตางทสาคญของสองภาพนกคอ การครองผาของสงฆ กลาวคอภาพของพระสข สงฆหมคลม ในขณะทภาพของพระโกนาคมนะ สงฆหมเฉวยงบา ซงเมอพจารณาจากการครองผาของพระพทธเจาและพระสงฆบนจตรกรรมฝาผนงทงหมดในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม กจะพบวามเฉพาะภาพการถวายมหาทานของพระสขเทานนทปรากฏการครองผาแบบหมคลม ประกอบกบฝมอชางทแตกตาง แสดงใหเหนวาภาพนนาจะไดรบการซอมแซมในสมยหลง ดงนนภาพทนาจะเปนตวแทนฉากการถวายมหาทานทดทสดในพระอโบสถวดชมพลนกายารามกนาจะไดแกภาพการถวายทานแกพระโกนาคมนะ (ภาพท 26)นนเอง

เมอศกษาภาพการถวายมหาทานในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม กจะพบวามรปแบบทหลากหลายเชนเดยวกน

การถวายมหาทานแกพระเวสสภ (ภาพท 27) ปรากฏภาพพระโคตมะขณะทรงเปนพระโพธสตวประทบนงในตาแหนงทสงกวาพระเวสสภ

สวนการถวายมหาทานแกพระสข (ภาพท 28) พระสขประทบนงเปนประธานในปราสาท ดานลางมสาวก พระโคตมะขณะทรงเปนพระโพธสตวประทบนงประนมมอพรอมดวยเหลาขนนาง

การทพระวหารหลวงแหงนไดรบการบรณปฏสงขรณอยางตอเนองอยเสมอ อาจทาใหมการเปลยนแปลงรปแบบภาพทาใหยากทจะพจารณาวาภาพใดเปนภาพดงเดมได จงตองศกษา

35

เปรยบเทยบกบจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม ซงแมวาจะเปนภาพประวตของพระพทธเจาองคปจจบน แตกเปนภาพประวตของพระพทธเจาเชนเดยวกน ทงยงปรากฏภาพพระโคตมะทรงรบการถวายทานจากบคคลในวรรณะกษตรยหลายครง ดงภาพท 29 และภาพท 30 อกทงจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดสทศนเทพวรารามกเปนงานในสมยรชกาลท 340 ทอาจจะกาหนดอายและสกลชางไดใกลเคยงกบจตรกรรมฝาผนงดงเดมในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวรารามมากทสด จะเหนไดวาพระพทธเจาจะประทบนงในตาแหนงสาคญเปนประธานของภาพเหนอกวาบคคลอนอยเสมอ ซงแตกตางจากทปรากฏในภาพการถวายมหาทานแกพระโกนาคมนะทวด ชมพลนกายาราม (ภาพท 26) ซงอาจกลาวไดวาการเปลยนแปลงอนเกดขนของฉากการถวายทานทวดชมพลนกายารามแสดงใหเหนความอสระของชางทจะวาดสงทเหนในชวตจรงหรอวถชวตของคนทวไปสมยนน หรออาจกลาวไดวาเปนความสมจรงมากกวาทจะแสดงภาพในรปแบบทนยมตอเนองกนมาหรอทเรยกวาประเพณนยม สวนภาพการถวายทานแกพระสข (ภาพท 25) ทบรณะภายหลงกยงแสดงความสมจรงยงกวา เพราะการครองผาแบบหมคลมนนเปนการครองผาของสงฆเมออยภายนอกพระอารามทปรากฏมาจนถงสมยปจจบน

นอกจากนภาพการถวายมหาทานแกพระโกนาคมนะทวดชมพลนกายาราม (ภาพท 26) ยงแสดงการเปลยนแปลงทสาคญของจตรกรรมในสมยรชกาลท 4 จากสมยกอนหนานน อนไดแก การวาดภาพใหมระยะใกลไกลแสดงความลกตน และความพยายามวาดขนาดของบคคลและสถานทมความสมพนธใกลเคยงกนดสมจรงมากยงขน ซงแตกตางจากจตรกรรมในพระอโบสถวดสทศนเทพวรารามทนามาศกษาเปรยบเทยบอยางชดเจน จตรกรรมฝาผนงประวตของพระพทธเจาองคปจจบนในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

จตรกรรมฝาผนงประวตของพระพทธเจาองคปจจบนในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

เปนภาพทวาดตามเรองราวในจารกบนแผนหนออนดานลางภาพในทานองเดยวกบจตรกรรมฝาผนงประวตของพระอดตพทธเจา จารกประวตของพระอดตพทธเจานนอาจแบงเรองราวไดเปน 3 ตอน แตในกรณของจารกประวตของพระพทธเจาองคปจจบนนนจะไมปรากฏเรองราวตอนถวาย

40สนต เลกสขม, จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 : ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยนตาม (กรงเทพ

ฯ : เมองโบราณ, 2548), 162 – 163.

36

พทธพยากรณ จงอาจแบงเรองราวในจารกของพระพทธเจาองคปจจบนออกไดเพยง 2 ตอน ไดแก ตอนตน เรมเรองดวยการเสดจจตของพระสทธตถะโพธสตว จนถงตอนตรสร ตอนปลาย เหตการณหลงจากการตรสร

โดยมรายละเอยดดงน ตอนตน

ในผนงดานหนาพระอโบสถ ความวา พระสทธตถะโพธสตว จตจากดสตภพ ปฏสนธในครรภพระนาง มหามายามเหสพระเจาสทโธทนมหาราชในพระนครกบลพสด อยในพระครรภสบเดอนประสตในปาไมรง ในรวางพระนครกบลพสดและเทวทหะนคร ครนพระชนมควรแกกาลไดอภเศกเสวยราชสมบตพระนางพมพาเทวเปนมเหษ พระชนมยสบเกาป ไดเหนเทวทตทงสมความสงเวศแลยนดในเพศบรรพชต เสดจทรงมากณฐกไปกบฉนนอามาตย บรรพชา ณ ฝงแมนาอโนมานลแลวไปบณฑบาตในเมองราชคฤหแลประเทศตาง ๆ จงไปพบกบปญจวรรคยทงหา จงบวชคอยถาพระองคอยกอนนน กพากนตามเสดจไปยงประเทศทใกลอรเวลาเสนานคม ทาทกกรกรยาหกพรรษา มไมบรโภคอาหารเปนตน แลวทรงเหนวาการททาเพยรรอดอาหารเปนตนนใชทางตรสร พระองคจงกลบบรโภคอาหารไปตามเดม ปญจวรรคยเหนดงนนกพากนหลหนพระองคไปอย ณ ปาอสปตมฤคทายวน วนไพศาขบรณม เวลาเชาพระองครบมธปายาศทนางสชาดาธดาเศรษฐถวาย บรโภคแลวลอยถาด ณ แมนาเนรญชรานท เวลาเยนรบกาหญาคาทโสตถยพราหมณถวาย ลาดลงใตตนอสสฐมหาโพธ นงคบลลงกตรกธรรมไดตรสเปนพระพทธเจามนามวา พระโคดม

ตอนปลาย และไปประทบในทใกลตนไทรใหญ แลประทบ ณ รมฝงสระมจลนท พระยามจลนทนาคราชขนมาเอาขนดกายวงรอบพระกายแลวแผพงพานกนในเบองบน แลวเสดจไปประทบทราชายนตนพฤกษไมเกต ตปสส, ภลลก, พานชขบเกวยนมา มเทพยดาผหนงแจงความวาพระองคไดตรสเปนพระพทธเจาแลว ทานพานชทงสองจงสตต กอน ผง เขาไปถวายพระองคจงดารหวาจะไดภาชนะอนใดรบ ทาวมหาราชทงสจงนาบาตรสบาตรสดงศลามาถวาย พระองครบแลวทรงอธฐานใหเปนบาตรเดยวแลวรบสทต กอน ผง ดวยบาตรนนทรงบรโภคแลวแสดงอนบพพถา พานชทงสองเลอมใสปฏญาณเปนเทววาจกอบาสกแลวกลาไป พระองคจงเสดจกลบไปประทบ ณ ตนไทรใหญสหบดพราหมณลงมาอาราธนาใหแสดงธรรม พระองคกเสดจไปอสปตนมฤคทายวน แลวแสดงธรรมจกรเทศนาสอนปญจรรคยภกษ ๆ ไดลพระอรหรรตบวชเปนภกษ แลวเสดจทรมาน อรเวล, นนท, คยา, กสสป, พนองใหละยศราย บวชเปนเอหภกษกบทงบรวารบรรลพระอรหรรต กเสดจยงเมองราชคฤหประทบ ณ เวฬวนวหาร อปดศ, โกลต, กบบรวารสองรอยหาสบมาเฝาฟงธรรมเทศนาบวชเปนเอหภกษลพระอรหรรต พระองคทรงแสดงโอวาทปาฏโมกขในกลางพระอรหรรตพนสองรอยหาสบรป อปดศ คอพระสารบตรเถระ โกลต, คอพระโมคคลลานเถระเปนอรรคสาวก ครงหนงพระองคเสดจไปประทบเขาคชฌกฏ ทาวมหาราชทงสมาเฝา ใหเสนายกษ, คนธรรพ, กมภณฑ,

37

นาค รกษารอบ ทาวเวสสวรรณมหาราชกราบทลใหพระองคสอนภกษบรรสช ใหเรยนอาฏานาฏยคาถากนอมนษยราย พระองคกใหภกษเรยนตามคาทาวเวสสวรรณกราบทล พระองคทรงเทศนาสงสอนสตวใหปฏบตตามพระพทธสาสนาสาสนพรหมจรรยแพรหลายไพบลย มนษยเทพยดามากหลายนบถอปฏบตตาม มบรรสชผประฏบตตามพระพทธสาสนาส คอภกษ, ภกษน, อบาสก, อบาสกา, พระองคทรงสงสอนสตวโลกตงแตไดตรสมาสสบหาพรรษา ครนพระชนมายไดแปดสบพรรษา กเสดจเขาปรนพพาน ณ กรงกสนราแล ฯา ะ

จะเหนไดวา จารกตอนตนของประวตของพระพทธเจาองคปจจบนจะมเคาโครงเรองเหมอนกบจารกตอนตนของประวตของพระอดตพทธเจา สวนเนอหาในตอนปลายของประวตของพระพทธเจาองคปจจบนนนจะเปนการรวบรวมมาจากคมภรตาง ๆ เชนเดยวกบเนอหาในจารกตอนกลางของประวตของพระอดตพทธเจา แตเนอหาในตอนนมเรองราวพเศษแตกตางจากพทธประวตท เคยนยมใชเปนโครงเรองในการเขยนจตรกรรมฝาผนงในสมยกอนหนานน เชน เหตการณตอนเสวยวมตตสขปรากฏสถานทเพยง 4 แหง จากทควรเปน 7 แหง หรอเรองราวทพระพทธเจาใหภกษเรยนอาฏานาฏยสตร ซงไมเคยปรากฏมากอน เปนตน ในสวนตอไปจะไดทาการศกษาทมาหรอคมภรทใชในการเขยนจตรกรรมไปพรอมกบการศกษาเปรยบเทยบรปแบบ แมวาจตรกรรมทวดชมพลนกายารามจะวาดตามจารกทเขยนกากบไวกตาม แตการศกษาทมาของการเขยนภาพจากตวจตรกรรมพรอมกนไปดวยนนจะทาใหไดขอสรปทละเอยดชดเจนกวาการใชจารกเพยงอยางเดยวเปนอนมาก การศกษาเปรยบเทยบรปแบบและทมาของจตรกรรมฝาผนงประวตของพระพทธเจาองคปจจบนในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม

ในพระอโบสถวดชมพลนกายารามนนปรากฏภาพเรองราวทงของพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบน ในสวนของภาพประวตพระอดตพทธเจานนไดทาการศกษาเปรยบเทยบไปแลวในหวขอกอนหนาน โดยจตรกรรมหลกทนามาศกษาเปรยบเทยบไดแกจตรกรรมฝาผนงในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม อยางไรกด แมวาในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวรารามจะไมปรากฏภาพประวตของพระพทธเจาองคปจจบนเชนในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม แตจารกแผนสดทายคอจารกของพระกสสปะในพระวหารหลวงแหงน ไดระบไววา พระประวตของพระพทธเจาองคท 28 คอพระพทธเจาองคปจจบนนนมปรากฏอยแลวทฝาผนงพระอโบสถ แสดงใหเหนถงความเกยวของเชอมโยงกนระหวางจตรกรรมฝาผนงของพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบนทวดสทศนเทพวราราม ดงนนจตรกรรมฝาผนงพทธประวตของพระพทธเจาองคปจจบนในพระอโบสถวดสทศนเทพวรารามจงสมควรเปนตวอยางทสาคญทสดทจะนามาศกษาเปรยบเทยบกบจตรกรรมฝาผนงพทธประวตของพระพทธเจาองคปจจบนในพระ

38

อโบสถวดชมพลนกายารามในแงของความเปนแบบศลปกรรมทมมากอน อกทงจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดสทศนเทพวรารามแหงนกจดไดวาเปนภาพพทธประวตทสาคญทสดแหงหนงในสมยรชกาลท 341 โดยเมอทาการศกษาเปรยบเทยบจตรกรรมทงสองแหงนแลวจะสงเกตเหนไดวา จตรกรรมพทธประวตของพระพทธเจาองคปจจบนในพระอโบสถวดชมพลนกายารามนน มหลายฉากถกตดออก แมฉากสาคญ ๆ กถกลดทอนรายละเอยดหรอเปลยนแปลงเปนอนมาก รวมทงยงเพมบางฉากทไมเคยปรากฏหรอนยมมากอนอกดวย ซงอาจสะทอนใหเหนถงทมาทแตกตางกนไดอกประการหนง โดยจะไดกลาวไปเปนลาดบ ไดแก

-ฉากทมรปแบบอนเปลยนแปลงใหมในสมยรชกาลท 4 -ฉากพเศษทเพมขนมาใหม -ฉากทมรปแบบอนมไดเปลยนแปลงหรอเปลยนแปลงเพยงเลกนอยจากรปแบบทนยม

ในสมยกอนหนา ฉากทมรปแบบอนเปลยนแปลงใหมในสมยรชกาลท 4 ไดแก

ฉากประสต ฉากตรสรและเสวยวมตสข ฉากปฐมเทศนา และ ฉากแสดงโอวาทปาฏโมกข

ฉากประสต (ภาพท 31) พระอรยาบถและเครองทรงของพระนางสรมหามายาขณะทรงใหกาเนดเจาชายสทธตถะเปนสงหนงทแสดงถงลกษณะเฉพาะของภาพพทธประวตตอนนทนยมในสมยรชกาลท 4 ตวอยางทชดเจน ไดแก ภาพพทธประวตสลกทฐานศลาดานทศเหนอของพระเจดยกาไหลทอง (ภาพท 32) ซงประดษฐานอยในฐานพระเจดยใหญ วดบวรนเวศวหาร สนนษฐานวาสรางขนในป พ.ศ.238742 ในสมยรชกาลท 3 ชวงเวลานนพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวขณะทรงครองสมณะเพศไดทรงครองวดบวรนเวศวหารแหงนอย จงเชอวาภาพสลกศลาดงกลาวน สามารถเปนตวแทนภาพพทธประวตซงกาลงเรมทจะเปลยนแปลงจากในสมย

41การกาหนดอายจตรกรรมในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม ดใน สนต เลกสขม, จตรกรรมไทย

สมยรชกาลท 3 : ความคดเปลยนการแสดงออกกเปลยนตาม (กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2548), 162. 42มหามกฏราชวทยาลย, วดบวรนเวศวหาร, พมพครงท 3 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฏราชวทยาลย,

2546), 101.

39

รชกาลท 3 และจะปรากฏตอมาในจตรกรรมสมยรชกาลท 4 กลาวคอเปนภาพพระนางสรมหามายาทรงพระภษาคลมยาวลงมาถงขอพระบาท พรอมทงเหนยวกงไมดวยพระหตถทงสองขาง

จตรกรรมฝาผนงพทธประวตตอนประสตทมลกษณะเชนเดยวกนน ยงปรากฏในพระอโบสถวดโสมนสวหาร (ภาพท 33) และพระอโบสถวดชมพลนกายาราม (ภาพท 31) ซงลวนแลวแตเขยนขนในสมยรชกาลท 4 ลงมาแลวทงสน

แตเดมนน ภาพพระนางสรมหามายาขณะใหกาเนดเจาชายสทธตถะจะทรงเหนยวกงไมดวยพระหตถเพยงขางเดยว ซงโดยปกตแลวจะใชพระหตถขวา พรอมทงทรงเครองทรงแบบกษตรย เชนภาพในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม (ภาพท 34)

ปฐมสมโพธกถาไดระบถงเหตการณตอนนไววา “...ทรงซงอาภรณพรอมแลทรงนงโกไสยพสตรขจตดวยทอง ทรงหมอดมทกลพสตร คลมพระองคลงไปถงหลงพระบาท ยนผนพระปฤษฎางคองเขากบลาตนมงคลสาลพฤกษพระหตถขวาเหนยวกงรงแลวทอดพระเนตรไปฝายปาจนโลกธาต”43 จะเหนไดวา การเหนยวกงไมดวยพระหตถขวาเพยงขางเดยวนนเปนสงทสอดคลองกบคมภร สวนการทรงเครองทรงแบบกษตรยของพระนางสรมหามายานนเขาใจวาเปนเรองปกตของจตรกรรมไทยทวาดภาพบคคลสาคญทรงเครองทรงแบบกษตรยอยตลอดเวลา

ในกรณของรปแบบทนยมในสมยรชกาลท 4 เชนทวดชมพลนกายาราม (ภาพท 31) เครองทรงของพระนางสรมหามายานนอาจกลาวไดวามความสมพนธกบปฐมสมโพธกถา แตการททรงเหนยวกงไมดวยพระหตถทงสองขางนนไมสอดคลองกน

อยางไรกดเมอกลาวถงทมาของพทธประวตตอนประสตนอกเหนอจากปฐมสมโพธกถา กสมควรทจะกลาวถง มหาปทานสตร ซงเปนพระสตรในสตตนตปฎก ทฆนกาย ทเกยวของกบพทธประวตของพระพทธเจา 7 พระองค โดยเฉพาะในสวนทวาดวยพระโพธสตว ไดอธบายเรองทเกยวกบความเปนธรรมดาของพระโพธสตวและพระมารดาของพระโพธสตวในขณะประสตไวอยางละเอยดมาก จะเหนวามหาปทานสตรมไดระบวาพระมารดาของพระโพธสตว (หมายรวมถงพระนางสรมหามายาดวย) จะทรงเหนยวกงไมดวยพระหตถใด

พจารณาสวนประกอบอน ๆ ในภาพสลกศลาทฐานเจดย (ภาพท 32) จะสงเกตเหนธารนาสองสายทไหลจากกลมเมฆลงมายงภาชนะรองรบเบองลาง ซงภาพนทวดชมพลนกายารามวาดเพยงภาชนะสองใบวางไวทมมหนงเทานน (ภาพท 31) แตกเปนลกษณะพเศษทเพมเขามาและเปนสงยนยนถงความสมพนธระหวางภาพสลกศลาทฐานเจดยกบจตรกรรมฝาผนงทวดชมพล

43ปรมานชตชโนรส, สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ, ปฐมสมโพธกถา (กรงเทพ ฯ : กองวรรณคดและประวตศาสตร กรมศลปากร, 2530), 29 - 30.

40

นกายารามไดเปนอยางด ปฐมสมโพธกถากลาวถงตอนนไววา “...ขณะนนทออทกธาราทงสองกไหลหลงลงมาจากอากาศ”44 สวนมหาปทานสตรกลาวไววา “ดกรภกษทงหลาย ธรรมดามอยดงน ในเวลาทพระโพธสตวเสดจพระสตจากพระครรภพระมารดา ธารนายอมปรากฏจากอากาศสองธาร เยนธารหนง รอนธารหนง สาหรบสนานพระโพธสตวและพระมารดา ขอนเปนธรรมดาในเรองน”45

ในสวนของภาพบคคลทปรากฏรวมกบพระนางสรมหามายาภายในบรเวณทกนพระวสตรไว จะเหนวาภาพตอนประสตทงทในพระอโบสถวดสทศเทพวราราม (ภาพท 34) ฐานศลาเจดยกาไหลทองในวดบวรนเวศวหาร (ภาพท 32) และพระอโบสถวดโสมนสวหาร (ภาพท 33) ลวนแลวแตปรากฏนางสนมอยรวมกบพระนางสรมหามายาในบรเวณทกนพระวสตรไว แตในกรณของวดชมพลนกายาราม (ภาพท 31) เปนเพยงแหงเดยวทปรากฏเฉพาะเทวดาเทานน การไมมบคคลทไมใชเทวดาอยรวมกบพระนางสรมหามายาสอดคลองกบปฐมสมโพธกถาทกลาวไววา “...ชนทงหลายกผกมานแวดวงเขาภายใตรมไมรงแลวกชวนกนออกมาภายนอก”46

ดวยความกวางของพนทจงทาใหจตรกรรมตอนประสตทวดชมพลนกายารามยงสามารถแสดงรายละเอยดของสถานทและการลาดบเรองราวในลกษณะของเหตการณทเกดขนอยางตอเนองไดอกดวย จะเหนไดวาภาพตอนประสต (ภาพท 31) ไดเขยนขนระหวางพระราชวงสองพระราชวง มรายละเอยดของขบวนเสดจทเคลอนไปและกลบผานประตพระราชวง ปฐมสมโพธกถาไดกลาวไววา “...กลบพระนคร อญเชญพระมหาสตวกบทงชนนแวดลอมดวย มหหนตราชบรวาร กกกองดวยสาเนยงนาเนกดรยประโคมขานแหเสดจคนเขากรงกบลพสด”47 ดงนน พระราชวงขนาดใหญทมการเสดจเขาออกผานประตเมองจงไดแก กรงกบลพสด สวนพระราชวงขนาดเลกจงไดแก กรงเทวทหะ สอดคลองกบในปฐมสมโพธกถาทกลาวไวอกวา “ครนพระครรภบรบรณแลว มพระทยปรารถนาจะเสดจขนไปสเมองเทวทหนครอนเปนชาตภมแหงพระองค.........ทรงสวรรณสวกาพระวอทอง แวดลอมดวยบรวาร ถงปาไมรง อยระหวางนครทง

44เรองเดยวกน, 30. 45พระสตรและอรรถกถา แปล ทฆนกาย มหาวรรค เลมท 2 ภาคท 1 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527), 16. 46ปรมานชตชโนรส, สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ, ปฐมสมโพธกถา (กรงเทพ ฯ : กองวรรณคด

และประวตศาสตร กรมศลปากร, 2530), 29. 47เรองเดยวกน, 33.

41

สอง แตใกลไปขางเมองเทวทหนคร”48 ซงการเขยนภาพในลกษณะทเนนรายละเอยดเชนนมกปรากฏในจตรกรรมทเขยนในอาคารขนาดใหญมาก เชนในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม หรอในพระอโบสถวดพระศรรตนศาสดาราม ซงปรากฏการเคลอนขบวนเสดจของพระนางสรมหามายาเชนเดยวกน สาเหตทในพระอโบสถวดชมพลนกายารามสามารถเขยนจตรกรรมเชนนไดกเพราะ เปนการเขยนภาพพทธประวตบนผนงสกดหนาทงผนง ประกอบกบภาพบคคลมขนาดไมใหญมากเมอเทยบกบขนาดผนง ทงยงมฉากตาง ๆ ไมมากนก ทาใหมพนทเพยงพอ

ประเดนสาคญทสดประการหนงของภาพตอนประสตทวดชมพลนกายารามทแตกตางจากทอน ๆ กคอ โดยปกตแลวภาพในสวนของเจาชายสทธตถะกาวยางพระบาทจะตองลอมรอบดวยเทวดา พรอมทงมดอกบวหรอวตถรองรบและมการกางกนฉตรใหแกพระองค แตทวดชมพลนกายาราม (ภาพท 31) นนปรากฏเพยงสนมนางหนงกางกนฉตรใหแกพระองคโดยปราศจากสงรองรบพระบาท พรอมทงสนมนางอน ๆ กอยในอากปกรยาในทานองหยอกเอนพระองคอยางสนกสนาน การแสดงออกเหลานลวนแลวแตเปนสงทมไดกลาวไวในปฐมสมโพธกถา

ดงนนเมอกลาวถงคมภรอนเปนทมาของรายละเอยดทใชในการเขยนภาพพทธประวตตอนน จงมอาจบอกไดชดเจนวาเปนปฐมสมโพธกถาหรอมหาปทานสตร เพราะเนอเรองนนมความใกลเคยงกน แตลกษณะรวมกนทปรากฏในฉากประสตทกลาวไดวาเปนทนยมในสมยรชกาลท 4 กคอความพยายามแสดงออกตามทระบไวในคมภรอยางละเอยดมากกวาแตกอน

อยางไรกด ภาพตอนประสตทวดชมพลนกายารามยงมสงหนงทแตกตางและแปลกกวาทอน คอ การปรากฏอยพรอมกนของภาพทแสดงออกตามทระบไวในคมภรอยางใกลชด และภาพทแสดงความเปนธรรมชาตมาก ๆ โดยมไดมการระบไวในคมภรเลย ลกษณะดงกลาวนพอทจะอนมานไดวาอาจเกยวของกบความเปนอสระของชางททาการเขยนภาพ และอกเรองหนงทควรกลาวถงกคอ การใหความสาคญกบตาแหนงและสถานททปรากฏในเนอเรอง และการแสดงภาพในลกษณะเหตการณตอเนอง ซงลกษณะเชนนเหมาะสมกบการมพนทใหเขยนภาพมาก ซงมตวอยางชดเจนในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม

ฉากตรสรและเสวยวมตสข (ภาพท 35) แมวาฉากตอนประสตจะไมสามารถบอกไดอยางชดเจนวามทมาจากคมภรใดเปนหลก แตในกรณของฉากตรสรและเสวยวมตสขนน จะเหนไดชดวาไมไดมทมาจากปฐมสมโพธกถา

48เรองเดยวกน, 29.

42

โดยทวไปแลวการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงพทธประวตตอนตรสรมกจะเปนภาพตอนมารวชย อนบรรยายไวอยางละเอยดในปฐมสมโพธกถา ในกรณของวดชมพลนกายารามไมปรากฏฉากมารวชย แตปรากฏเพยงฉากหลงจากการตรสรแลว หรอทเรยกวาฉากเสวยวมตสข

อยางไรกด เรองราวตอนเสวยวมตของพระพทธเจาในปฐมสมโพธกถาไดกลาวถงสถานทตาง ๆ 7 แหง ทเรยกวาสตตมหาสถาน จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม (ภาพท 36) กเขยนเรองราวตามน แตทวดชมพลนกายาราม (ภาพท 35) ปรากฏสถานทตาง ๆ นอยกวานน คอปรากฏพระพทธเจาในสถานทเพยง 4 แหง ไดแก ใตตนพระศรมหาโพธ ใตตนอชปาลนโครธบรเวณทมเดกเลยงแพะ ใตตนจกรมสระมจลนท และใตตนราชายตนะ

การปรากฏสถานทตาง ๆ เพยงเทาน สอดคลองกบพระวนยปฎก มหาวรรค มหาขนธกะ ซงอธบายเหตการณตงแตตรสร โดยมรายละเอยดดงน49

เมอพระพทธเจาตรสรแลวไดประทบนงเสวยวมตตสข ณ โคนไมตาง ๆ 4 แหง เปนเวลาทงสน 5 สปดาห ไดแก

สปดาหท 1 ประทบนง ณ โคนไมโพธทตรสร พจารณาปฏจจสมปบาท สปดาหท 2 ประทบนง ณ โคนไมอชปาลนโครธ เสวยวมตสข พราหมณทชอบตวาด

คนเขาเฝา สปดาหท 3 ประทบนง ณ โคนไมจก พญามจลนทมาขนดรอบพระวรกายของ

พระพทธเจา สปดาหท 4 ประทบนง ณ โคนไมราชายตนะ พานช 2 คน ถวายขาวสตตกอนและ

สตตผง สปดาหท 5 กลบมาประทบนง ณ โคนไมอชปาลนโครธอกครง นอมพระทยจะไม

แสดงธรรม การทมสถานทตาง ๆ เพมขนมาเปน 7 แหง หรอทเรยกวาสตตมหาสถานนน มทมา

จากการทพระอรรถกถาจารยไดแทรกเรองราวเพมเตมไวในคมภรอรรถกถาสมนต เพออธบายตานานอภธรรม อก 3 สปดาห โดยเลอนสปดาหท 2 ไปเปนสปดาหท 550 สปดาหทแทรกมาคอ

49พระวนยและอรรถกถา แปล มหาวรรค มหาขนธกะ เลมท 1 ภาคท 1 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527), 1 – 7. 50สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช (เจรญ สวฑฒโน), ความเขาใจเรองพระอภธรรม, พมพ

ครงท 2 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฏราชวทยาลย, 2542), 15 – 17.

43

สปดาหท 2 เสดจจากไมโพธไปทางทศอสาน จองดพระมหาโพธจากทนน จงเรยกวา อนมตตเจดย แปลวา เจดยททรงจองดโดยมไดกระพรบพระเนตร

สปดาหท 3 เสดจมาอยระหวางไมมหาโพธและอนมตตเจดย เนรมตทจงกรมแลวเสดจจงกรม ณ ทนน เรยกวา รตนจงกรมเจดย แปลวา ทจงกรมแกว

สปดาหท 4 ประทบนงขดบลลงกในทศปศจมหรอทศพายพแหงมหาโพธ ทรงพจารณาอภธรรม เรยกวา รตนฆรเจดย แปลวา เรอนแกว

จะเหนวา จตรกรรมฝาผนงทวดชมพลนกายารามตอนนมทมาจากพระวนยปฎกบาล ปฏเสธเรองราวในคมภรชนหลงเชนในอรรถกถา หรอหลงกวานนเชนปฐมสมโพธกถา จตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดโสมนสวหาร (ภาพท 37) กเปนอกแหงหนงซงแสดงฉากเสวยวมตสขปรากฏสถานทเพยง 4 แหง

เมอพจารณาตอไปจงเกดคาถามวา แลวภาพใดจะเปนตวแทนของฉากทมความสาคญยงฉากหนง นนคอฉากการตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาของพระโพธสตวโคตมะ จากเดมทมกจะแสดงดวยฉากตอนมารวชย แตทวดชมพลนกายารามนนกลบไมปรากฏภาพน

การตรสรของพระวปสสในมหาปทานสตร ไดกลาววาพระวปสสทรงตรสรธรรมหลงจากพจารณาธรรมทเกดขนเพราะอาศยเหตทเกยวโยงกนเหมอนลกโซ ทรงพจารณาความเกด ความดบแหงขนธ 551 ซงหลกธรรมดงกลาวกคอปฏจจสมปบาท ภายหลงเรองราวตอนตรสรของพระวปสสในมหาปทานสตรสวนนไดนามาอธบายถงการตรสรของพระโพธสตวโคตมะในปฐมสมโพธกถาแบบธรรมยต52 จงทาใหเหนวาพระโพธสตวนนจะตรสรหลงจากพจารณาปฏจจสมปบาท ในทานองเดยวกบปฐมสมโพธกถาทกลาววา “...หลงจากพระโพธสตวขจดมาร เรยบรอยแลวกอนพระอาทตยตก...”53 “...ลวงเขาราตรกาล ทรงระลกบพเพนวาสานสตญาณ ทรงชาระทพพจกขญาณ หลงจากทรงหยงพระญาณลงในปฏจจสมปบาทกตรสรในเวลารงสาง54

51พระสตรและอรรถกถา แปล ทฆนกาย มหาวรรค เลมท 2 ภาคท 1 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527), 34 - 39. 52สา ปสสเทว, สมเดจพระสงฆราช, ปฐมสมโพธ ธรรมสมบต หมวดท 1, พมพครงท 16 (พระนคร :

มหามกฏราชวทยาลย, 2513), 41 - 52. 53ปรมานชตชโนรส, สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ, ปฐมสมโพธกถา (กรงเทพ ฯ : กองวรรณคด

และประวตศาสตร กรมศลปากร, 2530), 94. 54เรองเดยวกน, 97 – 100.

44

เมอพจารณาจากจารกหนออนบรเวณสวนลางของผนงพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ซงกลาววา “…เวลาเยนรบกาหญาคาทโสตถยพราหมณถวาย ลาดลงใตตนอสสฐมหาโพธ นงคบลลงกตรกธรรมไดตรสเปนพระพทธเจามนามวา พระโคดม และไปประทบในทใกลตนไทรใหญ แลประทบ ณ รมฝงสระมจลนท พระยามจลนทนาคราชขนมาเอาขนดกายวงรอบพระกายแลวแผพงพานกนในเบองบน” จะเหนวามการกลาวไวเพยงวาพระพทธเจาประทบนงตรสรใตตนพระศรมหาโพธ จากนนกเสดจไปประทบใตตนไทร ตอดวยเหตการณทเกยวกบพญานาคมจลนท โดยมไดกลาวถงเหตการณในสปดาหท 1 แตอยางใด

อยางไรกดการระบวานงคบลลงกตรกธรรม ธรรมทวานนาจะหมายถงปฏจจสมปบาท จงเปนไปไดหรอไมวา ภาพพระพทธเจาประทบนงใตตนพระศรมหาโพธนน เปนไดทงภาพตอนตรสร และภาพตอนเสวยวมตสขในสปดาหท 1 ไดพรอม ๆ กน หรอกลาวในอกแงหนงวา ภาพการตรสรของพระพทธองคในสมยรชกาลท 4 ไดเปลยนแปลงจากเดมทมกแสดงดวยภาพมารวชย มาเปนภาพพระพทธองคประทบนงใตตนพระศรมหาโพธ

ยอนกลบไปพจารณาภาพสลกฐานดานทศตะวนออกของเจดยทวดบวรนเวศวหาร (ภาพท 38) กจะเหนวาเปนภาพตอนตรสรและเสวยวมตสขในสปดาหท 1 แสดงภาพพระพทธองคประทบนงใตตนมหาโพธเชนเดยวกน ทพเศษกคอมการระบสถานทบางแหงประกอบเรองราวทเกยวของกบการเสวยวมตสขไวดวย ไดแกทางดานซายของพระพทธองคเปนตนอชปาลนโครธซงมฝงแพะ และดานขวามสระนาซงมพญานาคมจลนท

โดยแทจรงแลวภาพประวตตอนตรสรของพระพทธเจาองคตาง ๆ ในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ควรจะมทงสน 7 พระองค แตในปจจบนปรากฏภาพไมครบทง 7 พระองคเนองจากความชารดทรดโทรมของจตรกรรม ภาพตอนตรสรของพระสข (ภาพท 39) กไมไดถกวาดไวในตาแหนงทสาคญ สวนภาพตอนตรสรของพระโคตมะแมจะอยในตาแหนงสาคญทางตอนบนของผนงสกดหนาตรงขามพระประธาน แตกไมไดมความสาคญเทยบเทากบภาพเรอนแกวลอมรอบพระประธานองคใหญสด (ภาพท 40) ซงเปนการแสดงการตรสรของพระวปสสโดยอาศยการประกอบกนของพระประธานและจตรกรรมฝาผนง คอภาพเรอนแกวและเรองราวกอนหลงการตรสรทอยทางดานซายและขวาของภาพ (ภาพท 41) จะสงเกตเหนทางซายบนของภาพคอภาพพระวปสสเหาะมากอนตรสร และทางขวาบนของภาพเปนภาพพระวปสสตรสรแลวเหาะไป ความแตกตางของวปสสขณะทรงเปนพระโพธสตวกบพระพทธวปสสททรงตรสรแลวอยทพระรศมและพระเกตมาลา ซงพระรศมรปใหญทสดกคอภาพเรอนแกวครอบดวยตราสญลกษณของรชกาลท 4 ลอมพระประธานองคใหญสด

45

สงเหลานแสดงใหเหนวา ภาพเรอนแกวลอมรอบพระประธานซงแสดงการตรสรของพระวปสสนน อาจจดไดวาเปนภาพทสาคญทสดในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ซงสอดคลองกบทไดบรรยายไวอยางละเอยดถงการพจารณาปฏจจสมปบาทของพระวปสส ในมหาปทานสตร

ดงนน ในสวนของภาพตรสรและเสวยวมตสข จะเหนวาภาพตรสรนนไดแสดงในลกษณะใหมซงเกยวของกบมหาปทานสตร ทระบเพยงวาพระพทธองคนนจะทรงนงพจารณาธรรมแลวจงตรสร มใชแสดงออกในลกษณะทอลงการแบบฉากตอนมารวชยทระบไวอยางละเอยดในปฐมสมโพธกถา สวนสถานทเสวยวมตสขนน เปนการยอนกลบไปเชอพระวนยปฎกอยางแทจรง โดยปฏเสธเรองราวทเพมขนในภายหลง ทงในอรรถกถา หรอปฐมสมโพธกถา

ฉากปฐมเทศนา (ภาพท 42) แตเดมนน จตรกรรมไทยไมเครงครดกบการแสดงออกในฉากตอนปฐมเทศนา ตามปกตมกแสดงเพยงรปพระพทธเจาประทบนงแสดงธรรมแกปญจวคคย และอาจมภาพเหลาเทวดามารวมฟงธรรมดวย เชนภาพในพระอโบสถวดสทศเทพวราราม (ภาพท 43) ภาพเหตการณตอนนในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม (ภาพท 42) ประกอบดวยภาพพระพทธเจาทรงแสดงธรรมแกปญจวคคยเชนเดยวกน แตสงทเพมเตมเขามากคอ อาศรมของปญจวคคยซงอยทางดานซายของพระพทธองค และพระราชวงซงอยทางดานขวา สถานททมตนไมลอมรอบจานวนมากทพระพทธเจาประทบนาจะไดแกปาอสปตนมฤคทายวน เมอพจารณาจากพระวนยปฎก มหาวรรค มหาขนธกะ ทระบวาพระองคไดเสดจไปแสดงธรรมครงแรก ณ ปาอสปตนมฤคทายวน แขวงกรงพาราณส55 จงทาใหเชอไดวา พระราชวงทปรากฏอยในภาพ นาจะเปนกรงพาราณส

การแสดงปฐมเทศนาในลกษณะเชนนเคยปรากฏมากอนแลวในภาพสลกศลาฐานดานทศใตของเจดยทวดบวรนเวศวหาร (ภาพท 44) ประกอบดวยภาพพระพทธเจาประทบในอาศรม และภาพเมองทางดานหลง จงอาจกลาวไดวาการแสดงภาพเมองพาราณสประกอบกบเรองราวตอนปฐมเทศนาทวดชมพลนกายาราม นาจะมทมาจากภาพสลกแหงน อยางไรกด การแสดงสถานทประกอบเนอเรองทวดชมพลนกายารามนนกไดพบมาแลวในฉากประสต ซงเกดขนบนหนทางระหวางกรงกบลพสดและกรงเทวทหะ (ภาพท 31) ดวยเชนเดยวกน

55พระวนยและอรรถกถา แปล มหาวรรค มหาขนธกะ เลมท 1 ภาคท 1 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527), 7.

46

ตวอยางทชดเจนอกแหงหนงกคอ ภาพตอนปฐมเทศนาทเสาในพระวหารวดโสมนสวหาร (ภาพท 45) ซงมองคประกอบภาพคลายคลงกบภาพสลกทฐานเจดย

ฉากแสดงโอวาทปาฏโมกข (ภาพท 46) ภาพนมปญหาในการตความเปนอยางมาก ในภาพประกอบดวยอาคารซงอาจแยกไดเปนสองสวนภายในกาแพงเดยวกน ทางดานซายปรากฏภาพพระพทธเจาประทบนงบนบลลงก มภกษนงเตมภายในอาคารประนมมอลอมรอบ ทางดานขวาอาจเปนภาพพระพทธเจาทรงจวรสทอง หรออาจเปนพระพทธรป ประทบบนฐานบวภายในอาคาร ดานหนาอาคารมภกษจานวนหนงนงประนมมอ ภกษบางสวนหมจวรทมลวดลายคลายกบเครองนงหมของฤษ มภกษอกสองรปอยในอรยาบถเดนดานนอกของกาแพงซงอาจกาลงเดนทางมาสอาคารดงกลาวนกเปนได

สาเหตททาใหเกดปญหาในการตความประการหนงนาจะมาจากการบรณปฏสงขรณภาพ เพราะปรากฏรองรอยดงกลาวคอนขางชดเจน โดยเฉพาะในสวนทางดานขวาของภาพ

พระพทธรปทปรากฏในพทธประวตตอนสาคญ ไดแกเรองราวทเกยวของกบพระแกนจนทน แตเรองพระแกนจนทนนนกมไดเปนเรองราวในพระไตรปฎกโดยตรง และในสวนของประตมานวทยานนกไมนาทจะเกยวของกบภาพน เพราะภาพนดคลายกบการชมนมกนของสงฆมากกวา

เมอพจารณาจากจารกหนออนบอกเลาเรองราวทสวนลางของผนงทระบวา “...กเสดจยงเมองราชคฤหประทบ ณ เวฬวนวหาร อปดศ โกลต กบบรวารสองรอยหาสบมาเฝาฟงธรรมเทศนาบวชเปนเอหภกษลพระอรหรรต พระองคทรงแสดงโอวาทปาฏโมกขในกลางพระอรหรรตพนสองรอยหาสบรป...” ประกอบกบภาพนเปนภาพทตอเนองมาจากภาพการเขาเฝาฟงธรรมของอปดศะ และโกลตะ จะเหนไดวาภาพนนาจะเกยวของกบการแสดงโอวาทปาฏโมกขในกลางพระอรหนตพนสองรอยหาสบรป

เรองราวของการแสดงโอวาทปาฏโมกขนนไดระบไวอยางละเอยดในมหาปทานสตร ซงอธบายถงการแสดงโอวาทปาฏโมกขของพระพทธเจา 7 พระองค ซงรวมถงการแสดงโอวาทปาฏโมกขของพระพทธเจาองคปจจบนดวย56

เหตทจดภาพในเหตการณตอนนอยในกลมทมรปแบบอนเปนทนยมในสมยรชกาลท 4 กเนองจากวา เหตการณการชมนมของสงฆเพอฟงโอวาทปาฏโมกขนนนยมวาดในวดทเขยนจตรกรรมฝาผนงในสมยรชกาลท 4 เชนในพระอโบสถวดโสมนสวหาร (ภาพท 47) โดยมรปแบบ

56พระสตรและอรรถกถา แปล ทฆนกาย มหาวรรค เลมท 2 ภาคท 1 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราชวทยาลย, 2527), 55 - 66.

47

เปนภาพพระพทธเจาประทบนงทามกลางพระสงฆจานวนมากเชนเดยวกน แมวาจะมการวาดภาพพระพทธเจาประทบนงทามกลางพระสงฆจานวนมากในจตรกรรมฝาผนงสมยกอนหนาน เชนในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม แตกมนามภาพใดทเปนภาพการแสดงโอวาทปาฏโมกข เนองจากจตรกรรมฝาผนงทพระอโบสถแหงน วาดขนตามเรองราวในปฐมสมโพธกถา ซงมไดมการระบถงเหตการณตอนแสดงโอวาทปาฏโมกขไวเลย

หลกฐานสาคญอกประการหนงของการกาหนดใหภาพตอนแสดงโอวาทปาฏโมกข เปนภาพทมความสาคญในสมยรชกาลท 4 กคอ จดหมายเหตรชกาลท 4 จ.ศ.1225 เลขท 134 ชอเรอง “สมณสาสน เรองสมณสาสนมาแตลงกา” ซงไดระบถงการใหวาดภาพการแสดงโอวาทปาฏโมกขของพระวปสสไวอยางละเอยดเปนพเศษกวาภาพอน ๆ โดยไดระบวา

เรองพระพทธเจาทง ๖ นใหเฃยนทงสองคาง ดานละ ๓ เรอง ลามลงมาตลอดชองนาตาง อยาไวลวดกนหลงบนหลงนาตางเลย แตทเรองพระพทธวปสสชมนมสงฆแสดงโอวาทปาฏโมกข เปนประชมไหญ ใหลามเขาไปอยดานหลงจะด แลดานหลงนนคอเปนพระพทธวปสส เสดจนงทรงแสดงโอวาทปาฏโมกข มพระสงฆมากเปนอเนกอนนตลอมอย แลรอบคอบหางออกไปนน เฃยนเปนวหารตาง ๆ มเทวดาเหาะไปบอกเวลามาฟงปาฏโมกขบาง มพระสงฆออกจากอารามเดนทางมาบาง เหาะมาบาง เขยนจนเตม...[กระดาษสมดชารด]...หลงกได แต...[กระดาษสมดชารด]...ไปทงสองคาง แตพระประธาน...[กระดาษสมดชารด]...ใหวงเปนสนเทากนเสย นอกวงสนเทาจงเฃยนเรอง ๚ 57

อกทงการใหความสาคญกบเหตการณตอนแสดงโอวาทปาฏโมกขนนยงปรากฏชดเจนในสมยรชกาลท 4 เนองดวยในสมยน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดทรงมพระราชดารใหมการจดพระราชพธมาฆบชาขนเปนครงแรก ตามแบบโบราณทไดนยมไววา เปนวนทมพระอรหตสาวก 1250 รปมาประชมพรอมกน และพระพทธเจาไดตรสโอวาทปาฏโมกขในทพระชมสงฆ58 ฉากพเศษทเพมขนมาใหม - ฉากอาฏานาฏยสตร

ไดแกภาพกลมบคคลจานวนมากกงกลางผนงทางดานลาง (ภาพท 48) ในจารกหนออนไดระบไววา “ครงหนงพระองคเสดจไปประทบเขาคชฌกฏ ทาวมหาราชทงสมาเฝา ใหเสนายกษ, คนธรรพ, กมภณฑ, นาค รกษารอบ ทาวเวสสวรรณมหาราชกราบทลใหพระองคสอน

57“จดหมายเหตรชกาลท 4,” หอสมดแหงชาต, สมดขอเฝา, เสนดนสอขาว, เลขท 134, สมณสาสน

เรองสมณสาสนมาแตลงกา, จ.ศ. 1225 (พ.ศ.2406). 58จลจอมเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ, พระราชพธสบสองเดอน, พมพครงท 11 (พระนคร :

บรรณาคาร, 2514), 117 – 118.

48

ภกษบรรสช ใหเรยนอาฏานาฏยคาถากนอมนษยราย พระองคกใหภกษเรยนตามคาทาวเวสสวรรณกราบทล” ซงสอดคลองกบเรองราวในอาฏานาฏยสตร

ภาพดงกลาวน (ภาพท 48) นาจะเปนภาพทมความสาคญทสดเมอเปรยบเทยบกบพทธประวตของพระโคตมะตอนอน โดยพจารณาจากตาแหนงทอยกงกลางผนงทางดานลางใกลกบผชมมากทสด และถาไมนบภาพเรอนแกวทแสดงถงการตรสรของพระวปสส พระอดตพทธเจาองคแรกสดในจานวนพระพทธเจา 7 พระองคแลว ภาพอาฏานาฏยสตร (ภาพท 48) น กนาจะจดวาเปนภาพทมความสาคญทสดในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม โดยเฉพาะอยางยงเมอพจารณาจากจดหมายเหตรชกาลท 4 จ.ศ.1225 เลขท 134 ชอเรอง “สมณสาสน เรองสมณสาสนมาแตลงกา” ทไดระบเปนพเศษใหวาดภาพนลงไป โดยมรายละเอยดดงน “...เรองพระโคดมอยดานนา เขยนเปนเลาไปตงแตประสตรจนนพพาน แลใหมเรองอาฏานาฏยะสตรอยตรงกลางวางประต เรองวาพระองคเสดจประทบอยเฃาคชณกฏ ทาวมหาราชทง 4 มาเฝา พรอมดวยหมยกษแลคนธรรภ กมภณฑ นาค เปนอนมาก มาตงกองรกษาอยทง 4 ทศ”59

อาฏานาฏยสตร เปนพระสตรหนงในสตตนตปฎก ทฆนกาย วาดวยทาวจตโลกบาลเขาเฝาพระพทธเจา ทาวเวสสวรรณมหาราชถวายมนตคมครองทชอวาอาฏานาฏยะ ขนตนดวยคานมสการพระสมมาสมพทธเจา 7 พระองค ไดแก วปสส สข เวสสภ กกสนธะ โกนาคมนะ กสสปะ และโคตมะ60

จะเหนไดวา อาฏานาฏยสตรนนมเนอหาทสมพนธกบจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถ (จตรกรรมฝาผนงเรองพระพทธเจา 7 พระองคอนไดแกพระอดตพทธเจา 6 พระองคและพระพทธเจาองคปจจบนอก 1 พระองค รวมเปน 7 พระองค) และนอกเหนอจากนนยงแสดงใหเหนถงความเชอในเรองราวของจานวนของพระพทธเจา ซงเชอวาม 7 พระองค สอดคลองกบมหาปทานสตร ทงมหาปทานสตรและอาฏานาฏยสตรกเปนเรองทอยในพระไตรปฎกทเชอเกยวกบพระพทธเจา 7 พระองค แสดงใหเหนการเลอกทมาทตางจากคมภรชนหลง เชนพทธวงศ หรอปฐมสมโพธกถา ซงเชอในเรองราวทเกยวกบพระอดตพทธเจาในจานวนทมากขน

59“จดหมายเหตรชกาลท 4,” หอสมดแหงชาต, สมดขอเฝา, เสนดนสอขาว, เลขท 134, สมณสาสน

เรองสมณสาสนมาแตลงกา, จ.ศ. 1225 (พ.ศ.2406). 60พระสตรและอรรถกถา แปล ทฆนกาย ปาฏกวรรค เลมท 3 ภาคท 2 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527), 124 – 125.

49

แมวาอาฏานาฏยสตรจะมความสาคญในฐานะทเปนพระปรตรอนเกยวของกบพระราชพธสาคญทมมานานแลว เชน พธตรษ61 แตพทธประวตตอนอาฏานาฏยสตรกมไดรวบรวมไวในปฐมสมโพธกถา และไมนยมนามาเขยนเปนจตรกรรมฝาผนง ปจจบนพบเพยงในพระอโบสถวดชมพลนกายารามเทานน

ทาวจตโลกบาลทปรากฏในฉากตอนอาฏานาฏยสตรนนยงมประเดนทนาสนใจ ทาวจตโลกบาลเปนมหาราชในสวรรคชนจาตมหาราชกา อนเปนสวรรคชนแรกถดจากแผนดนทเราอยขนไป62 สวรรคชนนแบงการปกครองใหทาวจตโลกบาลเปน 4 สวน กลาวคอ ทาวธตรฐ ดแลทศตะวนออก

ทาววรฬหก ดแลทศใต ทาววรปกข ดแลทศตะวนตก

ทาวเวสสวรรณ ดแลทศเหนอ63 จตรกรรมฝาผนงพทธประวตของพระโคตมะทวดชมพลนกายาราม ทาวจตโลกบาล

ปรากฏพระองคขนสามครง ครงแรก ตอนประสต (ภาพท 49) ครงทสอง ตอนถวายบาตร (ภาพท 50) ครงทสาม ตอนอาฏานาฏยสตร (ภาพท 51)

ทวาทาวจตโลกบาลทปรากฏพระองคขนทงสามครงน ทาวจตโลกบาลทปรากฏตอนประสตและตอนถวายบาตรนนวาดเปนเทวดาเชนเดยวกนทงหมด แตทาวจตโลกบาลทปรากฏในตอนอาฏานาฏยสตรนนวาดแตกตางกน (ภาพท 51) กลาวคอ

ทาวเวสสวรรณ วาดเปนยกษ ทาววรปกข วาดเปนเทวดา ทาววรฬหก วาดเปนยกษ ทาวธตรฐ วาดเปนเทวดา

61ดารงราชานภาพ, สมเดจเจาฟา กรมพระยา, ตานานพธตรษ (พระนคร : โรงพมพพระจนทร,

2484), 44. 62กรมศลปากร, ไตรภมกถาหรอไตรภมพระรวง, พมพครงท 9 (กรงเทพ ฯ : กรมศลปากร, 2517),

159. 63เรองเดยวกน, 159 – 160.

50

ในคมภรสมยหลงคออาฏานาฏยปรตร กลาววาทาววรฬหกเปนเจาแหงเทวดา64 หรอในอรรถกถาอาฏานาฏยสตร กกลาวไวเชนเดยวกนวาทาววรฬหกเปนพวกเทวดา65 ทาววรฬหกเปนยกษนนมกลาวไวในคมภรทเกากวาคมภรขางตน คอในสตตนตปฎก อาฏานาฏยสตร66

ในอาฏานาฏยสตร ไดกลาวไวอยางชดเจนวา ทาวเวสสวรรณนนเปนใหญของยกษทงหลาย67 ทาวว รปกษเปนใหญของพวกนาค68 ทาวว รฬหกอนพวกกมภณฑลอมรอบ69 ทาวธตรฏเปนเจาเปนใหญแหงคนธรรพ70 ซงตรงกบจตรกรรมทวดชมพลนกายารามทงหมด71 แสดงใหเหนวาจตรกรรมอาฏานาฏยสตรทวดชมพลนกายารามน เขยนขนตามสตตนปฎก อาฏานาฏยสตรอยางแทจรง โดยคงวาดทาวมหาราชทงสตามทระบไวในคมภร มไดเปลยนแปลงไปตามความคดในสมยหลง เชนในอรรถกถาของอาฏานาฏยสตร หรออาฏานาฏยปรตร หรอแมแตพระปฐมสมโพธกถาซงมไดตงใจจะบรรยายลกษณะของทาวจตโลกบาล เชนในตอนประสตไดกลาวเพยงวา “ลาดบนนทาวจตโลกบาลทง 4 กรบพระพทธเจาไปจากพระหตถทาวมหาพรหม”72 หรอตอนถวายบาตรซงกลาวเพยงวา “ณ กาลนนจงทาวจตโลกบาลทง 4 ทราบ

64ในอาฏานาฏยปรตรกลาวไววา “ทกขณสม ทสาภาเค สนต เทวา มหทธกา” แปลวา เทวดา

ทงหลายผมฤทธมาก มอยในทศทกษณ ยอมแสดงใหเหนวา ทาววรฬหกผเปนใหญแหงทศทกษณนนยอมเปนเจาแหงเทวดาดวย บทสวด 12 ตานาน อาฏานาฏยปรตร ใน พระศาสนโศภน ผแปลและรวบรวม, สวดมนตแปล (กรงเทพ ฯ : มลนธมหามกฎราชวทยาลย, 2517), 125.

65ในอรรถกถากลาวขยายความ “เปนเจาเปนใหญของพวกกมภณฑ” ในอาฏานาฏยสตร โดยกลาวเพมเตมวา “ไดทราบวา เทวดาเหลานนเปนผมทองใหญ” แสดงใหเหนวาอรรถกถานนตความพวกกมภณฑวาเปนเทวดา เทากบหมายความวา ทาววรฬหกผเปนเจาแหงกมภณฑกยอมตองเปนเจาแหงเทวดาดวยเชนกน พระสตรและอรรถกถา แปล ทฆนกาย ปาฏกวรรค เลมท 3 ภาคท 2 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราชวทยาลย, 2527), 148.

66เรองเดยวกน, 133. 67พระสตรและอรรถกถา แปล ทฆนกาย ปาฏกวรรค เลมท 3 ภาคท 2 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527), 133. 68เรองเดยวกน, 129. 69เรองเดยวกน, 128. 70เรองเดยวกน, 126. 71การททาววรปกษมไดวาดเปนงหรอนาค เพราะวาคงจะไมเหมาะสมเมอมาเขาอยในกลมของทาวจต

โลกบาล ซงวาดเปนยกษหรอเทวดา จงตองวาดเปนนาคจาแลง คอเทวดาสวมมงกฎยอดนาค 72ปรมานชตชโนรส, สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ, ปฐมสมโพธกถา (กรงเทพ ฯ : กองวรรณคด

และประวตศาสตร กรมศลปากร, 2530), 30.

51

ในพระพทธอธยาศย กนาบาตรอนลวนแลวดวยศลา มพรรณดงสถวเขยวทง 4 บาตรมาทง 4 ทศ ทศละองค”73 จตรกรรมทแสดงออกตามพระปฐมสมโพธกถานจงวาดทาวจตโลกบาลเปนเทวดาทงหมดและไมมความแตกตางกนแตประการใดเลย ตามความคดทพฒนาขนในสมยหลง ดงปรากฏในตอนประสตและตอนถวายบาตรทวดชมพลนกายาราม ฉากทมรปแบบอนมไดมการเปลยนแปลงหรอเปลยนแปลงเพยงเลกนอยจากรปแบบทนยมในสมยกอนหนา จตรกรรมในพระอโบสถวดชมพลนกายารามฉากทจะไดกลาวถงตอไปน เมอเปรยบเทยบรปแบบของฉากเดยวกนกบจตรกรรมในพระอโบสถวดสทศนเทพวรารามแลว จะเหนวามไดมความแตกตางกนมากนก ไดแก กลมภาพในปราสาทแสดงเหตการณกอนการเสดจออกมหาภเนษกรมณ (ภาพท 52 และภาพท 53) ภาพทงสองนเปนภาพทมอาคารหลายหลงอยภายในกาแพงเดยวกน โดยแสดงเหตการณในแตละตอนทแตกตางกนไป ภาพประธานของภาพในกลมนนาจะไดแก ฉากอภเษกสมรสระหวางเจาชายสทธตถะกบพระนางพมพาซงอยกงกลางภาพ สาหรบภาพของวดชมพลนกายาราม (ภาพท 54) จะปรากฏรองรอยของการซอมชดเจนมาก กลาวคอ ภาพบายศรทอยกงกลางปราสาทนนหายไป อกทงบคคลในวรรณะกษตรยกดราวกบวาเปนผชายทงทางดานซายและขวาของภาพ สาหรบฉากเจาชายสทธตถะทอดพระเนตรพระนางพมพาและโอรสราหลของวดสทศนเทพวราราม (ภาพท 53) นนอยตรงกลางดานบนของภาพ ในขณะทของวดชมพลนกายาราม (ภาพท 52) นนอยทางดานซายบนของภาพซงปรากฏรองรอยการซอมทชดเจนมาก บรเวณดงกลาวนถาเปรยบเทยบกบวดสทศนเทพวราราม กควรทจะเปนภาพเจาชายสทธตถะยกคนศร แตทวดชมพลนกายารามกลบวาดภาพปราสาทแยกออกมาอยางผดแปลก สวนอกฉากหนงกคอฉากนายฉนนะเตรยมมากณฐกะ แมวาจะอยคนละตาแหนงกนแตรปแบบของภาพกไมแตกตางกนมากนก ดงนนการวาดกลมภาพเหตการณตาง ๆ ในพระอโบสถชมพลนกายารามดงกลาวใหอยภายในกาแพงเดยวกนนจงอาจกลาวไดวาคอนขางใกลเคยงกบในพระอโบสถวดสทศนเทพวรา รามมากทเดยว ฉากพระพทธเจาทรงปราบชฎล 3 พนอง (ภาพท 55 และภาพท 56) ในพระอโบสถวดสทศนเทพวรารามนนวาดเปนฉากใหญมเหตการณทตอเนองกนจานวนมาก (ภาพท 56) แต

73เรองเดยวกน, 109.

52

ในพระอโบสถวดชมพลนกายารามนนแสดงเพยงภาพการบวชและลอยบรขารของชฎลผพ (ภาพท 55)

ทนาสนใจอกฉากหนงกคอ ฉากอปดศและโกลตพรอมบรวารเฝาพระพทธเจา (ภาพท 57 และภาพท 58) ฉากดงกลาวนทวดชมพลนกายาราม (ภาพท 57) มความลาบากในการพจารณาเปนอยางมาก และนาจะเปนภาพทไดรบการซอมเปลยนแปลงไปอยางมากอกภาพหนง ทเชอวาภาพนหมายถงภาพสาวกสององคกเนองจากจารกไดระบไวอยางชดเจน โดยไดระบไววา “…กเสดจยงเมองราชคฤหประทบยง ณ เวลวนววาร อปดษ โกลต กบบรวารสองรอยหาสบมาเฝา ฟงธรรมเทศนาบวชเปนเอหภกษลพระอรหรรต” ภาพนจงควรมลกษณะเชนทวดสทศนเทพวราราม (ภาพท 58) คอประกอบดวย อปดษและโกลตพรอมดวยบรวาร มาเขาเฝาพระโคตมะพรอมดวยสาวก

ฉากตาง ๆ ทไดกลาวถงไปทงหมดนมรปแบบทใกลเคยงกบภาพพทธประวตฉากเดยวกนในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม ภาพบางสวนไดรบการบรณปฏสงขรณจนยากทจะทาการศกษาใหชดเจนได แตการทบางฉากถกตดออกไปเมอเปรยบเทยบกบจตรกรรมพทธประวตในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม จงทาใหสนนษฐานไดวาการเขยนภาพพทธประวตทวดชมพลนกายาราม มทมาจากคมภรใดบาง

โดยเฉพาะเหตการณหลงจากการตรสรนนทวดชมพลนกายารามแสดงเพยง ฉากปฐมเทศนา ฉากพระพทธองคทรงทรมานชฎล 3 พนอง ฉากอปดศและโกลตพรอมบรวารเฝาพระพทธเจา และฉากพระพทธองคทรงแสดงอาฏานาฏยสตร นอกจากฉากตามเรองราวในอาฏานาฏยสตรแลว เปนทนาพจารณาวาเหตใดจงแสดงฉากทสาคญไวเพยงเทาน เนองจากถาเปรยบเทยบกบเหตการณหลงจากการตรสรทวาดตามปฐมสมโพธกถา เชนในพระอโบสถวด สทศนเทพวราราม จะปรากฏฉากตาง ๆ มากมาย เชนฉากตอนแสดงยมกปาฏหารย และฉากตอนเสดจลงจากดาวดงส เปนตน

สาเหตทพทธประวตทวดชมพลนกายารามปรากฏฉากทนอยกวาดงกลาวนกอาจเปนเพราะ เมอพจารณาจากพระวนยปฎก มหาวรรค มหาขนธกะ หลงจากแสดงปฐมเทศนาซงรวมถงการแสดงอนตตลกขณสตรแลว พระพทธองคกจะทรงแสดงธรรมโปรดยสกลบตร โปรดชฎล 3 พนอง โปรดพระเจาพมพสาร และตอดวยเรองราวการออกบวชของพระสารบตรและพระ

53

โมคคลลานะ74 ซงสะทอนใหเหนวาพทธประวตทวดชมพลนกายารามนนเลอกเรองราวทไมมากไปกวาทปรากฏในคมภรดงกลาวน

การเลอกเรองราวทเกยวกบพทธประวตในสวนหลงการตรสรตามทปรากฏในพระวนยปฎก มหาวรรค มหาขนธกะ นนปรากฏตอมาอยางชดเจนในปฐมสมโพธแบบธรรมยตของสมเดจพระสงฆราชสา ซงปรากฏจานวนเรองราวสาคญตาง ๆ ในทานองเดยวกน และอาจกลาวไดวาเปนพทธประวตทเชอถอกนในพระสงฆสายธรรมยต และนาจะเปนแนวทางการเขยนพทธประวตทนยมในพระสงฆสายธรรมยตเรอยมาตงแตสมยรชกาลท 4

อยางไรกดในเรองของรปแบบภาพกยงมประเดนทนาสนใจอยบาง กลาวคอ การทอดพระเนตรเทวทตทง 4 ซงนบวาเปนเหตการณสาคญตอนหนงในพทธประวต

เพราะอาจจดไดวาเปนสาเหตสาคญททาใหพระพทธเจาเสดจออกบรรพชา โดยเฉพาะมหาปทานสตรนนไดบรรยายเหตการณตอนนในสมยของพระวปสสไวอยางละเอยดมาก

ในสวนของรปแบบจตรกรรมทปรากฏชดทสดในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม ไดแกในสวนของพระเวสสภ (ภาพท 59) โดยเปนภาพเรองราวตอเนองตงแตขบวนเสดจของพระ เวสสภออกจากพระนคร ภาพการทอดพระเนตรเทวทตทง 4 และขบวนเสดจกลบ ลกษณะเชนนเปนแบบเดยวกบของพระโคตมะบนผนงสกดหนา (ภาพท 60)

และคาดวาในสวนของพระพทธเจาองคอนกคงมลกษณะเชนเดยวกน สวนทพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม (ภาพท 61) นนมเพยงขบวนเสดจออกจากพระนครไมปรากฏภาพขบวนเสดจกลบ แตในสวนของภาพพระโพธสตวบนราชรถนนมทาทางเชนเดยวกน

สวนทนาจะกลาวถงกคอ ภาพเทวทตทง 4 เพราะมรปแบบทแตกตางกน และยงคงสงเกตไดทงบนผนงของพระวปสส พระสข พระเวสสภ พระโกนาคมนะ และพระโคตมะในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม รวมทงของพระโคตมะในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม และภาพในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวรารามซงมหลายภาพ ทยกตวอยางมาคอบนผนงของพระเวสสภ (ภาพท 62) ซงภาพน (ภาพท 62) นาจะเปนของทซอมใหมในสมยหลงคอนขางแนนอน เพราะไมปรากฏภาพคนเจบ และรปแบบของเทวทตทงสามทเหลออยมไดใกลเคยงกบภาพทอนเลย

เมอศกษาเปรยบเทยบภาพคนชราในพระอโบสถวดชมพลนกายารามจะเหนขอแตกตางไดชดเจนแบงไดเปนสองอยาง ไดแกคนชรานงกบพน และคนชราถอไมเทา ภาพคนชรานงไมมไมเทาเชนทปรากฏบนผนงของพระโคตมะ (ภาพท 60) และพระสข (ภาพท 63) นนอาจเทยบได

74พระวนยและอรรถกถา แปล มหาวรรค มหาขนธกะ เลมท 1 ภาคท 1 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราชวทยาลย, 2527), 7 - 15.

54

กบภาพคนชราทปรากฏในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม แตเมอพจารณามหาปทานสตรทอธบายเรองราวตอนนไวอยางละเอยดและเปนคมภรทมาสาคญจะเหนวาคนชรานนควรทจะมไมเทา75 ภาพคนชราบนผนงของพระสขและพระโคตมะจงควรเปนของซอม เมอสงเกตใหดกจะเหนรองรอยของการซอมจรง ๆ ดงนนภาพเทวทตทง 4 ทนาจะเปนของดงเดมจรง ๆ นาจะไดแกของพระโกนาคมนะ (ภาพท 64)

75 มหาปทานไดกลาวไววา “...ไดทอดพระเนตรชายชรา มซโครงคดเหมอนกลอน หลงงอ ถอไมเทา”

ด พระสตรและอรรถกถา แปล ทฆนกาย มหาวรรค เลมท 2 ภาคท 1 (กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราชวทยาลย, 2527), 23.

บทท 4

ความสมพนธระหวางจตรกรรมฝาผนงและพระประธานในพระอโบสถ และปจจยทมผลตอการแสดงออกของจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถ

แมจะไมทราบแนชดวาพระประธานในพระอโบสถวดชมพลนกายารามนนประดษฐาน

7 องคดงปรากฏในปจจบนมาตงแตเมอใด แตคตของพระพทธเจา 7 พระองคกปรากฏชดในพระอโบสถวดชมพลนกายารามในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวซงเปนสมยทไดมการปฏสงขรณพระอโบสถครงใหญ คตเรองพระพทธเจา 7 พระองคนนประกอบดวยพระโคตมะอนเปนพระพทธเจาในปจจบนองคหนง และพระอดตพทธเจาอก 6 พระองค

จารกเรองราวประวตของพระพทธเจา 7 พระองค จารกคาถานมสการพระพทธเจา 7 พระองคซงตดตอนมาจากอาฏานาฏยปรตร จตรกรรมฝาผนงเลาเรองราวของพระพทธเจา 7 พระองค และจตรกรรมฝาผนงเลาเ รองราวในอาฏานาฏยสตร เหลานแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางจตรกรรมฝาผนงและพระประธานในพระอโบสถ ซงเกยวของกบพระพทธเจา 7 พระองคเชนเดยวกน

การใหความสาคญแกประวตของพระวปสสโดยใชพนทในการเขยนจตรกรรมมากทสด รวมถงการแสดงภาพเรอนแกวลอมรอบพระประธานองคใหญในตาแหนงของจตรกรรมประวตของพระวปสสตอนตรสร ซงนบวาเปนภาพทสาคญทสดในพระอโบสถ กเปนสงทแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางจตรกรรมฝาผนงและพระประธานในพระอโบสถอกเชนกน ทงยงเนนยาใหเหนถงความสาคญของมหาปทานสตร อนเปนพระสตรสาคญทเกยวของกบพระพทธเจา 7 พระองค ทเนนประวตของพระวปสส และการตรสรของพระองคไวอยางละเอยดทสด

การเรยบเรยงเรองราวทใชในการเขยนจตรกรรมนนมทมาจากทงคมภรทระบถงเรองราวของพระพทธเจา 7 พระองค อนไดแกมหาปทานสตรและอาฏานาฏยสตร และคมภรทระบจานวนของพระพทธเจามากกวานน อนไดแกพทธวงศและอรรถกถา นอกจากนในสวนรายละเอยดของพระพทธเจาแตละพระองคกจะรวบรวมมาจากคมภรอน ๆ อก

ตวอยางสาคญทใชเทยบเคยงกบจตรกรรมฝาผนงประวตตอนสาคญของพระโคตมะอนไดแก ประสต ตรสร เสวยวมตสข และปฐมเทศนา ในพระอโบสถวดชมพลนกายารามไดเปนอยางด กคอภาพพทธประวตสลกทฐานศลาของพระเจดยกาไหลทองซงประดษฐานอยในฐานพระเจดยใหญ วดบวรนเวศวหาร ซงสนนษฐานวามอายเกาไปถงในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลา

55

56

เจาอยหว แตนาจะอยในสายธรรมยตกนกายตามพระราชนยมของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวขณะครองเพศบรรพชต

เมอพจารณาถงทมา โดยหลกแลวจะเชอเรองราวทปรากฏอยในพระไตรปฎกบาล ซงเชอวาเปนคมภรชนตนในทางพทธศาสนา มากกวาทจะเชอเรองราวในอรรถกถา หรอเรองราวทเขยนขนในคมภรชนหลงกวานน เชนในปฐมสมโพธกถา

เชน ตอนตรสร ทไมปรากฏพระยามาร นาจะเปนเพราะมหาปทานสตรทระบถงการตรสรของพระวปสสไวอยางละเอยดนนมไดระบถงพระยามารไวเลย และทวดชมพลนกายารามกใหความสาคญกบภาพการตรสรของพระวปสสตามมหาปทานสตรไวอยางสาคญทสด เปนการประกอบกนระหวางพระประธานองคใหญสดลอมรอบดวยภาพเรอนแกว ซงอาจจดไดวาเปนศลปกรรมทสาคญทสดในพระอโบสถแหงน

สวนการเสวยวมตสขนนแสดงใหเหนถงการปฏเสธคมภรพทธประวตแบบเดม คอปฐมสมโพธกถาทระบถงสตตมหาสถาน แตใหความสาคญกบเรองราวโดยตรงในพระไตรปฎกบาล คอพระวนยปฎก มหาวรรค มหาขนธกะ ทระบสถานทเสวยวมตสขเพยง 4 ท แมอรรถกถาของคมภรนจะระบถงสตตมหาสถานแลวกตาม สวนการไมปรากฏการแสดงยมกปาฏหารยและเสดจลงจากดาวดงสนนนาจะเปนเพราะ เปนสงทมไดระบไวในมหาปทานสตร อกทงพทธประวตเหตการณหลงแสดงปฐมเทศนาทวดชมพลนกายารามนนแสดงเรองราวตาม พระวนยปฎก มหาวรรค มหาขนธกะ ซงไมปรากฏเรองราวของยมกปาฏหารยและเสดจลงจากดาวดงสเชนเดยวกน

การปรากฏของฉากทไมใหความสาคญมากอนคอ การแสดงโอวาทปาฏโมกข เปนการยนยนความสาคญของมหาปทานสตรในการเรยบเรยงพทธประวตอกครง เพราะการแสดงโอวาทปาฏโมกขนนมระบไวอยางละเอยดในมหาปทานสตร

อยางไรกด นอกจากการตรสรของพระวปสสแลว ภาพทสาคญทสดอกภาพหนงกคอ ภาพอาฏานาฏยสตรนน กเปนเรองของพระพทธเจา 7 พระองค ซงสอดคลองกบมหาปทานสตรอกเชนกน ทงมหาปทานสตรและอาฏานาฏยสตรกเปนเรองทอยในพระไตรปฎกโดยตรงทเชอเรองราวเกยวกบพระพทธเจา 7 พระองค แสดงใหเหนถงการเลอกทมาทตางจากคมภรชนหลง เชนพทธวงศ หรอปฐมสมโพธกถา ซงเชอในเรองราวทเกยวกบพระอดตพทธเจาในจานวนทมากขน

การเชอเรองราวพทธประวตตามทระบเฉพาะในพระไตรปฎกนน ทาใหพทธประวตในพระอโบสถวดชมพลนกายารามปรากฏฉากสาคญตาง ๆ นอยกวาในพระอโบสถวดสทศนเทพวรา

57

รามมาก อาจกลาวไดวาพทธประวตแบบทวดชมพลนกายารามนกคอพทธประวตแบบธรรมยตกนกาย (แมวาวดชมพลนกายารามจะเปนวดในสงกดมหานกายกตาม1) ซงภายหลงพทธประวตในลกษณะนไดรบการตพมพใหปรากฏอยางชดเจนในปฐมสมโพธแบบธรรมยตของสมเดจพระสงฆราชสา ในเรองของรปแบบนนจะเหนไดวา จตรกรรมในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนนมเรองใหเขยนหลากหลาย การเขยนภาพพทธประวตในสมยนจงอยในสดสวนทนอยลงเมอเทยบกบจตรกรรมทแสดงเรองราวอน ๆ ซงอาจทาใหมความจาเปนตองเลอกเฉพาะฉากสาคญมาเขยนเทานน สงเหลานจงยอมสงผลโดยตรงตอการพฒนารปแบบของจตรกรรม

จะเหนวา การเขยนพทธประวตในสมยนนน เนนความถกตองตามคมภรดงเดม ซงยอมสงผลตอรปแบบศลปกรรมใหมความถกตองตามทระบไวในคมภรดวย ฉากสาคญ ๆ เชนฉากตอนประสต ตรสร เสวยวมตตสข แสดงปฐมเทศนา และแสดงโอวาทปาฏโมกข มแนวโนมทจะแสดงออกตามทระบไวในคมภรอยางใกลชด และมลกษณะเฉพาะทเปนทนยมในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว โดยเฉพาะอยางยงฉากประสตนนมรปแบบรวมกน ทงทฐานเจดยกะไหลทองวดบวรนเวศวหาร ในพระอโบสถวดโสมนสวหาร และในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม เชนเดยวกบฉากตอนเสวยวมตสข ซงปรากฏสถานทสาคญเพยง 4 แหงทงในพระอโบสถวดโสมนสวหารและพระอโบสถวดชมพลนกายราม เปนตน

แมกระทงฉากพเศษทเพมมาใหมอยางภาพอาฏานาฏยสตรกยงแสดงความสาคญของการเลอกทมา โดยอางองจากคมภรดงเดมทเกาแกทสด มหลกฐานจากการวาดทาววรฬหกใหเปนยกษนน ไดระบไวเฉพาะในสตตนตปฎก อาฏานาฏยสตรเทานน คมภรหลงจากนนไมวาจะเปนอรรถกถาหรอปฐมสมโพธกถา ทาววรฬหกลวนเปนเทวดาแลวทงสน

สวนพทธประวตตอนอน ๆ ทมไดเปนฉากสาคญกจะไมมการพฒนารปแบบ ดงจะเหนไดวามความคลายคลงกบจตรกรรมในพระอโบสถวดสทศนเทพวรารามเปนอยางมาก ภายหลง ภาพพทธประวตฉากทไมสาคญเหลาน ไดรบการละเลย เชนทในพระอโบสถวดโสมนสวหาร ไม

1วดทงสามทไดทรงสถาปนาและปฏสงขรณแทนทพระนารายณราชนเวศนในสมยรชกาลท 4 นน ทรง

จดสรรใหเปนวดในนกายตาง ๆ คอ วดชมพลนกายารามเปนวดมหานกาย วดเสนาสนารามเปนวดธรรมยตนกาย และวดกวศรารามเปนวดรามญนกาย ดใน ประวตวดกวศรารามราชวรวหาร เรยบเรยงโดย กมล ฉายาวฒนะ ใน คณะกรรมการฝายประชาสมพนธและจดทาหนงสอทระลก มหาวทยาลยธรรมศาสตร, กฐนพระราชทาน มหาวทยาลยธรรมศาสตร 2537 (กรงเทพ ฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2537), 25.

58

ปรากฏทงภาพตอนอภเษกสมรส และตอนทรมานชฎล 3 พนอง เปนตน แตยงปรากฏภาพสาคญ ทงตอนประสต เสวยวมตสข ปฐมเทศนา และแสดงโอวาทปาฏโมกข

เมอกลาวถงจตรกรรมพระอดตพทธเจา แมจะนยมเปนอนมากในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ดงปรากฏเปนภาพขนาดมหมาในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม แตธรรมยตกนกายนนไมปรากฏหลกฐานความนยมในพระอดตพทธเจา แมวาในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว จะปรากฏภาพพระอดตพทธเจาเชนทในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม และในพระอโบสถวดบวรสถานสทธาวาส แตวดทงสองนกมใชวดในสงกดธรรมยตกนกาย

สาหรบธรรมยตกนกายแลว เรองราวของพระอดตพทธเจานนดราวกลบวาจะถกปฏเสธเสยดวยซาไป โดยถามองวา พทธประวตของพระโคตมะในสายธรรมยตกนกายนนเรยบเรยงจากพทธประวตของพระวปสสอนบรรยายไวในมหาปทานสตร กอาจเปนไปไดวา ธรรมยตกนกายนนมองกลบกนโดยเหนวา เรองราวของพระวปสสนนนาจะเปนเพยงเรองทแตงขนเลยนแบบพทธประวตของพระโคตมะเทานน

อยางไรกด กระแสของพระอดต ปจจบน และอนาคตพทธเจา ในสมยทปฏสงขรณพระอโบสถวดชมพลนกายารามนนคงยงเปนทนยมอยมาก เพราะนอกจากจะใหมการเขยนจตรกรรมพระอดตพทธเจาและพระพทธเจาองคปจจบนแลว ยงปรากฏใหมรปหลอของพระศรอารยโพธสตวดานหนาพระอโบสถดวย

ดงนนจงไมนาแปลกใจอนใด ทการเรยบเรยงพทธประวตของพระอดตพทธเจา จะปรากฏธรรมเนยมนยมทมมาในสมยกอนหนานน คอการใชคมภรพทธวงศและอรรถกถาเปนหลกโดยเฉพาะในเรองของการถวายพทธพยากรณ

แตลกษณะเฉพาะของการเลอกทมาในการเขยนจตรกรรมทวดชมพลนกายารามนนไดปรากฏขนอกครง นนคอการแทรกเรองราวทสบคนอยางละเอยดเขาไปดวย และเรองราวเหลาน กเปนเรองราวในคมภรชนพระไตรปฎกอกเชนกน

ดงนนทวดชมพลนกายาราม พทธประวตของพระอดตพทธเจาจงเปนเรองราวทอยบนพนฐานของพทธประวตของพระพทธเจาองคปจจบนทไดรบการเรยบเรยงใหมในสายของธรรมยตกนกาย โดยมขอจากดวา พทธประวตของพระโคตมะปฏเสธเรองใด พทธประวตของพระอดตพทธเจากตองปฏเสธเรองนนดวย เชนการตรสรโดยไมปรากฏพระยามาร การไมมยมกปาฏหารย และการไมมการเสดจลงจากดาวดงส เปนตน

บทท 5

สรป

พระอโบสถวดชมพลนกายารามเปนพระอโบสถทมการปฏสงขรณครงใหญในสมย

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว และจตรกรรมฝาผนงกจดวาเปนงานในสมยของพระองค แตเรองราวทใชในการวาด คอเรองพระอดตพทธเจานนเปนทนยมอยางสงสดในรชสมยกอนหนานน สวนพระประธานทมทงสน 7 พระองคนน ในปจจบนไมปรากฏหลกฐานชดเจนวามวดใดประดษฐานพระประธานในจานวนเทาน เวนแตในรชสมยกอนหนานนอกเชนกนทปรากฏการประดษฐานพระประธานหลายองคในจานวนของพระอดตพทธเจาตามจานวนทปรากฏในพทธวงศ แตหาใชเปนจานวนในมหาปทานสตรและอาฏานาฏยสตรเชนทวดชมพลนกายารามไม

เชนเดยวกบการประดษฐานพระศรอารยโพธสตวรวมกบพระพทธเจาองคปจจบนและพระอดตพทธเจาแบบทวดชมพลนกายารามนน กเคยปรากฏมากอนแลวทวดพชยญาตการามในรชสมยกอนหนานน แตเปนเรองของพระพทธเจาในภทรกลป มไดมคตแบบทวดชมพลนกายาราม

จตรกรรมพระอดตพทธเจาทวดชมพลนกายารามมลกษณะทคลายคลงกบจตรกรรมพระอดตพทธเจาทยงใหญทสดในรชสมยกอนหนานน คอในพระวหารหลวงวดสทศนเทพวราราม ในเรองของการใชพทธวงศและอรรถกถาเปนสวนประกอบในการเรยบเรยงเรองราว เชนเดยวกบจตรกรรมพทธประวตของพระพทธเจาองคปจจบน ซงหลายฉากแสดงรปแบบทไมแตกตางจากจตรกรรมฝาผนงพทธประวตของพระพทธเจาองคปจจบนในพระอโบสถวดสทศนเทพวราราม

เมอพจารณาจากเรองราวทมใหเขยนเปนจตรกรรมฝาผนงอยางหลากหลายในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว การเลอกเรองพระอดตพทธเจาซงเปนทนยมในสมยกอนหนานนมาเขยน แสดงใหเหนความตอเนองกนบางอยางของคตและแนวคด ทงยงการรวมถงชางททาการเขยนจตรกรรมดวย

อยางไรกด อทธพลของพทธศาสนาแบบทเปนทนยมในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ผซงทรงสถาปนาพทธศาสนาธรรมยตกนกายอนเกดขนตงแตในรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวนน กปรากฏขนอยางชดเจนในพระอโบสถวดชมพลนกายาราม โดยเฉพาะอยางยงในเรองราวประวตของพระพทธเจาองคปจจบน ทเรยบเรยงขนใหมจากคมภรในพระไตรปฎกโดยตรง ไมวาจะเปน มหาปทานสตร และพระวนย เปนตน ซงเปนกรอบ

59

60

บงคบใหกบการเขยนพทธประวตของพระอดตพทธเจา การเรยบเรยงพทธประวตของพระอดตพทธเจานนคงหลกเลยงไมไดทจะใชคมภรพทธวงศและอรรถกถา แตจะตองไมมเรองทขดแยงกบพทธประวตของพระพทธเจาองคปจจบน และเรองราวอน ๆ ทเพมเตมเขามากลวนแลวแตเปนคมภรในพระไตรปฎกโดยตรงอกเชนกน

ดงนนการศกษาพทธศาสนาโดยเฉพาะอยางย งประวตของพระพทธเจาในธรรมยตกนกายตงแตกอตงขนในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวนน อาจมไดมหลกสาคญในการปฏเสธเรองราวอทธฤทธปาฏหารยอยางทเคยเขาใจกนมา เพราะเหตการณตอนประสต เสวยวมตสข หรอตอนแสดงปาฏหารยปราบชฎล 3 พนองนนกลวนแลวแตปรากฏเรองราวทเปนปาฏหารยเชนกน แตนาจะเปนการศกษาจากคมภรทเชอมนวามความถกตองและเกาแกมากกวาเปนหลก

กลาวโดยสรปแลว วดชมพลนกายารามจงนาจะเปนตวอยางทสาคญของวดในสงกดมหานกายทแสดงศลปกรรมทสบเนองมาจากสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว แตกระทาในกรอบของพทธศาสนาแบบใหมหรอธรรมยตกนกายในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว และนาจะถกจดใหเปนพฒนาการขนสงสดของการแสดงศลปกรรมพระอดตพทธเจาในศลปะไทย เนองจากแสดงความผสมผสานทางรปแบบศลปกรรม คต และแนวคดตาง ๆ ไดอยางลงตว

61

บรรณานกรม ภาษาไทย กรมศลปากร. คาใหการชาวกรงเกา คาใหการขนหลวงหาวด และพระราชพงศาวดารกรงเกาฉบบ

หลวงประเสรฐอกษรนต. พระนคร : คลงวทยา, 2510. _________. ไตรภมกถาหรอไตรภมพระรวง. พมพครงท 9. กรงเทพ ฯ : กรมศลปากร, 2517. _________. ประชมประกาศรชกาลท 4 พ.ศ.2405 – 2411. กรงเทพ ฯ : กรมศลปากร, 2511. _________. ประชมพงศาวดารภาคท 69 เรองเกยวกบกรงเกา ตอนท 1. พระนคร : พระจนทร,

2481. _________. ประวตวดชมพลนกายาราม. กรงเทพ ฯ : กรมศลปากร, 2523. _________. ประวตวดชมพลนกายาราม จงหวดพระนครศรอยธยา. กรงเทพ ฯ : อมรนทร, 2523. _________. พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบพนจนทมาศ (เจม) กบ พระจกพรรดพงศ

(จาด). พระนคร : คลงวทยา, 2507. กรมศลปากร. กองโบราณคด งานอนรกษจตรกรรมฝาผนง. รายงานการสารวจจตรกรรมฝาผนง

จงหวดพระนครศรอยธยา เลม 5. กรงเทพ ฯ : กรมศลปากร, 2523. คณะกรรมการฝายประชาสมพนธและจดทาหนงสอทระลก มหาวทยาลยธรรมศาสตร. กฐน

พระราชทาน มหาวทยาลยธรรมศาสตร 2537. กรงเทพ ฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2537.

“จดหมายเหตรชกาลท 4.” หอสมดแหงชาต. สมดขอเฝา. เสนดนสอขาว. จ.ศ. 1225. เลขท 134. จลจอมเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. พระราชพธสบสองเดอน. พมพครงท 11. พระนคร :

บรรณาคาร, 2514. เจรญ สวฑฒโน, สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช. ความเขาใจเรองพระอภธรรม. พมพ

ครงท 2. กรงเทพ ฯ : มหามงกฏราชวทยาลย, 2542. ดารงราชานภาพ, สมเดจกรมพระยา. ตานานพธตรษ. พระนคร : พระจนทร, 2484. _________. เทยวตามทางรถไฟ. พระนคร : สทธสารการพมพ, 2509. ธนต อยโพธ. อานภาพพระปรตต พรอมดวยตานานและคาแปลทวาทสปรตตหรอสบสอบตานาณ.

พมพครงท 3. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2535. ปรมานชตชโนรส, สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ. ปฐมสมโพธกถา. กรงเทพ ฯ : กองวรรณคด

และประวตศาสตร กรมศลปากร, 2530.

62

ประยร อลชาฎะ [น. ณ ปากนา]. วดโสมนสวหาร. กรงเทพ ฯ : เมองโบราณ, 2538. _________. หาเดอนกลางซากอฐปนทอยธยา. พระนคร : ศกษตสยาม, 2510. พระวนยปฎก เลม 1 ภาค 1 และอรรถกถา. กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราชวทยาลย, 2527. พระศาสนโศภน ผแปลและรวบรวม. สวดมนตแปล. กรงเทพ ฯ : มลนธมหามกฎราชวทยาลย,

2517. พระสตรและอรรถกถา แปล ขททกนกาย พทธวงศ เลมท 9 ภาคท 2. กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527. พระสตรและอรรถกถา แปล ทฆนกาย ปาฏกวรรค เลมท 1 ภาคท 1. กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527. พระสตรและอรรถกถา แปล ทฆนกาย มหาวรรค เลมท 2 ภาคท 1. กรงเทพ ฯ : มหามงกฎราช

วทยาลย, 2527. พระสตรและอรรถกถา แปล มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก เลมท 2 ภาคท 2. กรงเทพ ฯ : มหา

มงกฎราชวทยาลย, 2527. พระสตรและอรรถกถา แปล มชฌมนกาย มลปณณาสก เลมท 1 ภาคท 3. กรงเทพ ฯ : มหามงกฎ

ราชวทยาลย, 2527. พทร มลวลย และ ไสว มาลาทอง. ประวตวดสาคญทางพระพทธศาสนา ตอน 3. กรงเทพฯ :

กรมการศาสนา, 2526. พรยะ ไกรฤกษ. ศลปะสโขทยและอยธยา ภาพลกษณทตองเปลยนแปลง. กรงเทพฯ : อมรนทร,

2545. มหามกฏราชวทยาลย. วดบวรนเวศวหาร. พมพครงท 3. กรงเทพ ฯ : มหามงกฏราชวทยาลย,

2546. วชตวงศวฒไกร, เจาพระยา. ตานานพระอาราม แล ทาเนยบสมณศกด. กรงเทพ ฯ : สานกราช

เลขาธการ, 2542. ศกดชย สายสงห. “รายงานการวจยเรอง พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว กบพระราช

ศรทธาปณธานในการสถาปนาวตถสถานในพระพทธศาสนา.” 2548. (อดสาเนา) ศรนทร ใจเทยง. “อดตพทธ จตรกรรมสมยรชกาลท 3 และ 4 ในกระแสของความเปลยนแปลง.”

เมองโบราณ 27,2 (เมษายน – มถนายน 2544) : 71 - 81. สมคด จระทศนกล. รปแบบพระอโบสถและพระวหารในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหว. กรงเทพ ฯ : เมองโบราณ, 2547.

63

สนต เลกสขม. จตรกรรมไทยสมยรชกาลท 3 : ความคดเปลยน การแสดงออกกเปลยนตาม. กรงเทพ ฯ : เมองโบราณ, 2548.

_________. ศลปะอยธยา. พมพครงท 2. กรงเทพ ฯ : เมองโบราณ, 2544. สา ปสสเทว, สมเดจพระสงฆราช. ปฐมสมโพธ ธรรมสมบต หมวดท 1. พมพครงท 16. พระนคร :

มหามกฏราชวทยาลย, 2513. สภทรดศ ดศกล, หมอมเจา. ศลปะในประเทศไทย. พมพครงท 9. กรงเทพฯ : มหาวทยาลย

ศลปากร, 2534. สภาพรรณ ณ บางชาง. พทธธรรมทเปนรากฐานสงคมไทยกอนสมยสโขทยถงกอนเปลยนแปลง

การปกครอง. กรงเทพฯ : สถาบนไทยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2535. สานกนายกรฐมนตร. คณะกรรมการจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร. ประชมศลาจารกภาคท 6

ตอนท 2 : ประมวลจารกสมยกรงรตนโกสนทร ทพบในภาคเหนอ ภาคตะวนออก และภาคกลาง. กรงเทพ ฯ : คณะกรรมการจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร สานกนายกรฐมนตร, 2521.

หอสมดแหงชาต. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบหอสมดแหงชาต. พระนคร :คลงวทยา, 2505 - 2506.

ภาษาตางประเทศ McGill, Forrest. “The art and architecture of the reign of king Prasatthong of Ayutthaya

(1626 – 1656),” Ph.D. Dissertation, University of Michigan, 1977.

64

�������

65

������ 1 ��� ����������

������ 2 ��������������������� ����������

��� � : Program GoogleEarth. Accessed 23 August 2006. Available from http://earth.google.com/

66

������ 3 ��������� � ������ ����������

������ 4 ��������� � �������������

67

������ 5 ���!��"�� 7 ��#�

������ 6 ���$���

68

������ 7 �����������%�"�$&��

������ 8 ���$�� ����"����

69

������ 9 ������"�'!(�� ����� ������ 10 ���!��"��(������%)$� ���������� �*�+����� ��

������ 11 ���!��"��(������%)$�� ������ 12 ���!��"��(������%)$�� �� ���������� &,�-*���*��$� �� ���������� &,�-*���*�+� $��;������

70

������ 13 ������"�'!+��*�����!��"��(���*�����<����

������ 14 ������"�'!��#����$�����=+��

71

������ 15 !>������� ������!��"��

������ 16 �����&������������%�"�$&��

������ 17 ()*�+�������$���

72

������ 18 ���$�����������<�&�����

������ 19 ���!��"�� 4 ��#� (�!���#�!��"�������<�&����� (���!��"����#���� 4 ��'�+��*�� � �$� ��� ���*@��+���(����)

73

������ 20 ������"�'!����#�C��� (�!���#�)����������<�&�����

������ 21 -D��*���������;�!���&������&���"��+����&������������

74

������ 22 ��� *����� ���F)������=�+ ��C��-�+�+��*�����!��"��

������ 23 ���;�#���� $���������"��+� 7 �����#�

75

������ 24 ���������� *����-�����$��� (������%)$���� ����������

������ 25 ���������� *����-�������$$�' (������%)$���� ����������

76

������ 26 ���������� *����-�����%���# �� (������%)$���� ����������

������ 27 ���������� *����-�������$$�' (������*��*����$������������

77

������ 28 ���������� *����-�����$��� (������*��*����$������������

������ 29 ���������"��+�����)������)�##�(����H��I&����(������%)$��

$������������ &��������� 1

78

������ 30 ���������"��+�����)������)�##�(����H��I&���� (������%)$��

$������������ &��������� 2

������ 31 ������"!���&�������%#& � J��!��$'&� (������%)$���� ����������

79

������ 32 ������"!���&�$�����K������+������*�C���������������*�����

��� � : *� ��L����������, �)���������*��, �� ��#�N���� 3 (������� O : *� ���L����������, 2546), 95.

������ 33 ������"!���&� J��!��$'&� (������%)$��%$ �$��*��

80

������ 34 ������"!���&� J��!��$'&� (������%)$��$������������

������ 35 ������"!���&�������%#& � J��&�$�'+-���$���� �&�$��

(������%)$���� ����������

81

������ 36 $���*�;�����������"!���&�J���$���� �&�$��

(������%)$��$������������

������ 37 ������"!���&�J���$���� �&�$�� (������%)$��%$ �$��*��

82

������ 38 ������"!���&�$�����K������+�����&��������������������*�����

��� � : *� ��L����������, �)���������*��, �� ��#�N���� 3 (������� O : *� ���L����������, 2546), 96.

������ 39 ���!���&�&��&�$�'+������$��� (������%)$���� ����������

83

������ 40 �����C��-�+��+� ��)������"�'!!��"����#�(*<�$�

(������%)$���� ����������

������ 41 ���-$�#�� -&�&�����������!Q$$�����-��*��&�$�'+

(������%)$���� ����������

84

������ 42 ���!���&�&��-$�!K �����������%#& � (������%)$���� ����������

������ 43 ������"!���&�&��-$�!K ����� (������%)$��$������������

85

������ 44 ������"!���&�$�����K������+�����(&+��������������*�����

��� � : *� ��L����������, �)���������*��, �� ��#�N���� 3 (������� O : *� ���L����������, 2546), 97.

������ 45 ������"!���&�&��-$�!K ����� (������*���%$ �$��*��

��� � : !���'� ������F� [�. H !���N,�], �%$ �$��*�� (�������O : � C��%)��H, 2538), 77.

86

������ 46 ���!���&�������%#& �&��-$�%����!�L�% ��� (?)

(������%)$���� ����������

������ 47 ������"!���&�&��-$�%����!�L�% ��� (������%)$��%$ �$��*��

87

������ 48 ���!���&�������%#& �&����L���L��$'&� (������%)$���� ����������

������ 49 �+���&�%��)��(����!���&�������%#& �&��!��$'&�

88

������ 50 �+���&�%��)��(����!���&�������%#& �&������)�&�

������ 51 �+���&�%��)��(����!���&�������%#& �&����L���L��$'&�

89

������ 52 ���� ���(�!��$��-$��*&����H���������$@���� *�����I�� H�

������%#& � (������%)$���� ����������

������ 53 ���� ���(�!��$��-$��*&����H���������$@���� *�����I�� H�

������%#& � (������%)$��$������������

90

������ 54 J������I�$ �$��*������+����$��"&���)�������� ��

(������%)$���� ����������

91

������ 55 ������%#& ����!��)�F�� 3 ����+�� (������%)$���� ����������

������ 56 ������%#& ����!��)�F�� 3 ����+�� (������%)$��$������������

92

������ 57 �����!��-��%���&��+� )������S>����%#& � (������%)$���� ����������

������ 58 �����!��-��%���&��+� )������S>����%#& � (������%)$��$������������

93

������ 59 ���&���������&�����'&�N� 4 ��������$$�'

(������%)$���� ����������

������ 60 ���&���������&�����'&�N� 4 ������%#& �

(������%)$���� ����������

94

������ 61 ���&���������&�����'&�N� 4 ������%#& �

(������%)$��$������������

������ 62 ���&���������&�����'&�N� 4 ��������$$�'

(������*��*����$������������

95

������ 63 ���&���������&�����'&�N� 4 ������$��� (������%)$���� ����������

������ 64 ���&���������&�����'&�N� 4 ������%���# ��

(������%)$���� ����������

96

-D�D���� 1 -D�D���&���"���$������ ����������

��� � : !�)!������ $ #� ����������, �'!-))�����%)$�-�������*��(�$ ����)��$ �@������ ���+���+���'�*� (������� O : � C��%)��H, 2547), 80.

N

97

������ ������� ������ �������� ������ ���� ������ ������ ������ ���� ������ ������ ������ �����

-D�D���� 2 -$�&,�-*������������"�'!&� �����)���+(�!>������� (����� ���������"��+�-&��������#�$��&� !>��)

98

-D�D���� 3 ����,�)��&���� S�D��(������%)$���� ����������

1. !���&������!Q$$�&N�-&��$@�!L�$�"�(����#�������;��*&����H��������&�$�'+ 2. �������C��-�+�)�K������� $���)�$������C��-�+�#��)+��&��$<��IH����

���)��$ �@������ ���+���+���'�*� 3. !���&������!Q$$�&N�-&�*�����&�$�'+���;�!��������<�&(*+$����!$��$��(����&��� T 4. !���&������!Q$$�&N�-&�$����N�*�����) �!���� ����C��UQ�%����!�L�% ��� ���)���

�*&����H��������"�����H� 5. !���&����$��� 6. !���&������$$�' 7. !���&����%#& � 8. !���&�������$�"� 9. !���&����%���# �� 10. !���&�����$$!�

1

3

2

8

654

7

910

N

99

��������������!

�C�� – $��� �����$�� ��!� �� �����'� 117/31 * '� 10 * '�)+����C����� 2 %�#�� 4 =�� 51 �������+�� -�������+�� ��&����+�� ������� *��#� 10230 !���&�����;�I� �.�.2544 $,���@�����;�I�!��<<�������� ��$&��)HV�& $��������������

%�*��� �����W�����H� *�������� �.�.2547 �;�I�&����)!��<<� *�)HV�& $�������!���&���$&�����!�

)HV�&������� *�����������!���

99

ประวตผวจย

ชอ – สกล นายอสรา อปถมภ ทอย 117/31 หม 10 หมบานเรอนทอง 2 โชคชย 4 ซอย 51 ถนนลาดพราว แขวงลาดพราว เขตลาดพราว กรงเทพมหานคร 10230 ประวตการศกษา พ.ศ.2544 สาเรจการศกษาปรญญาวศวกรรมศาสตรบณฑต สาขาวชาวศวกรรม

โลหการ จากจฬาลงกรณมหาวทยาลย พ.ศ.2547 ศกษาตอระดบปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร