PAZARLAMA ARAŞTIRMASI

Neden Pazarlama Araştırması?

Günümüzde dünyanın ve tüketici taleplerinin sürekli değiştiği göz önüne alınırsa, bir ürünün pazarlanması ile ilgili riskleri azaltmak için pazarlama araştırmasından yararlanmak gerekli olmaktadır.

Neden Pazarlama Araştırması?

Pazarlama yöneticilerinin doğru stratejik kararlar alabilmeleri için doğru bilgiye yerinde ve zamanında ihtiyaç duyacaklarından pazarlama araştırma süreci pazarlama araştırmasına önemli bir misyon yüklemektedir.

Pazarlama Bilgi Sistemi (PBS)

PBS, pazarlama kararlarına yardımcı olmak amacıyla düzenli ve planlı bir şekilde bilgi toplanması, analiz edilmesi ve bu bilginin doğru kişilere doğru zamanda raporlama sürecidir.

Pazarlama araştırması ağırlıklı olarak bilgi oluşturma faaliyetiyle ilgilenirken, pazarlama bilgi sistemi, pazarlama karar vericilerin bilgi akışının yönetilmesiyle ilgilenir. Pazarlama araştırmaları, iç raporlama (satış raporları, envanter raporları, muhasebe kayıtları, vs.), karar destek sistemleri ve pazarlama istihbaratı pazarlama bilgi sisteminin temel araçlarını oluşturur.

Pazarlama Araştırma Süreci

• Bilgi İhtiyacı• Problemin Tanımlanması• Araştırma Kapsamının Belirlenmesi• Araştırma Tasarımının Planlanması• Örnekleme• Veri Toplama• Veri Analizi • Araştırma Raporunun Hazırlanması ve

Yorumlanması

1. Bilgi İhtiyacı

İşletmelerin başta gelen ortak yanlarından biri, hepsinin iyi yönetilmek için bilgiye muhtaç olmasıdır.

“Bir işi yönetmek geleceği yönetmektir ve geleceği yönetmek bilgiyi yönetmektir.” Marion Harper, Jr

Pazarlama kararlarında gerekli olan bilgiler çok çeşitli olmakla birlikte, amaç ve kaynakları itibarı ile; “hedef pazar seçiminde kullanılan bilgiler” ve “hedef pazarlarda kullanılacak olan pazarlama ile ilgili bilgiler” şeklinde sınıflandırabilir.

Hedef pazarını henüz belirlememiş olan bir firma işe önce birinci grupta yer alan bilgileri sağlamakla başlamalıdır. Hedef pazarlar veya pazar bölümleri saptandıktan sonra, bu pazarlarda uygulanacak olan mal, fiyat, tutundurma, dağıtım ve diğer pazarlama kararları içinse, ikincil grupta yer alan bilgilere ihtiyaç vardır.

2. Problemin Tanımlanması Bir araştırma projesinin ilk adımı problemin tanımlanmasıdır. Bu aşamada

araştırmacı, çalışmanın amacını, hangi bilgilerin toplanması gerektiğini ve toplanan bilgilerin karar verme aşamasında nasıl kullanılacağını göz önüne alır. Araştırmanın amacının belli olması, doğru verilerin toplanması açısından önemlidir. Problemin tanımında yapılacak bir hata daha sonraki araştırma aşamalarını da saptırarak düzeltilemeyecek derece maliyetli hatalara neden olabilir.

Araştırma öncesi ifade edilen problem çoğu zaman gerçek problemi yansıtmaz. Örneğin, “satışların düşüyor olması” aslında problemin kendisi değildir. Problem satışların düşüşünün arkasında yatan nedenlerdir. Pazarlama yöneticisine düşen görev, gerçek problemin ortaya çıkarılmasıdır. Ancak satışların düşmesi gibi uyarılar yöneticiler için olası problemlere karşı bir ön işaret olarak değerlendirilebilir.

3. Araştırma Kapsamının Belirlenmesi

Problem veya fırsat tanımlandıktan sonra, yapılan problem veya fırsat tanımına dayanan araştırma amaçlarının açıkça ifade edilmesi gerekir

Sürdürülen pazarlama faaliyetinin coğrafi alan itibariyle kapsamı da etkili olmaktadır.

3. Araştırma Kapsamının Belirlenmesi

Coğrafi bölge düzeyinde ihtiyaç duyulan veri ve bilgiler;

• küresel düzeyde• bir bölge veya ülkeler grubu düzeyinde• ülke ve şehir düzeylerinde

karşımıza çıkabilmektedir.

4. Araştırma Tasarımının Planlanması

Bu aşama ihtiyaç duyulan bilginin toplanması için gereken yöntem ve süreci içerir. Bu yüzden bir önceki aşamada belirlenen araştırma amaçlarının araştırma tasarımı üzerinde doğrudan etkisi vardır. Veri toplama yönteminin ne olacağına ve örnekleme planına bu aşamada karar verilir. Bu noktada araştırma modeli önem kazanır

4. Araştırma Tasarımının Planlanması

Araştırma tasarımının formülasyonu şu aşamalardan oluşur:

İkincil Veri Analizi Kalitatif Araştırma Kantitatif Veri Toplama Yöntemleri Ölçme ve Ölçekleme Süreci Anket Tasarımı Örnekleme Süreci ve Örnek Büyüklüğü Veri Analizi Planı

4. Araştırma Tasarımının Planlanması

Bu akış planı içinde araştırmacının dikkate alması gereken sorular şunlardır:

Araştırma Stratejisini Etkileyebilecek Çevresel Koşullar Nelerdir?

Araştırma Nasıl Yürütülmelidir? Ne Tür Veri Toplanacaktır? Veri Nasıl Toplanacaktır? Veri Nasıl Analiz Edilecektir? Tahmini Bulgular Nelerdir?

4. Araştırma Tasarımının Planlanması

Araştırma ModelleriKeşfedici Araştırma Modeli

Tanımlayıcı Araştırma Modeli

Neden-Sonuç İlişkisini Araştıran Araştırma Modeli

Keşfedici Araştırma Modeli; araştırma probleminin doğal yapısı, olası karar alternatifleri ve ihtiyaç duyulan ilgili değişkenlerin tanımlanmasında kullanılan bir modeldir.Ör.Pazara nasıl yeni bir ürün sunarız? Ürünümüz için en etkin medya hangisidir?

Bir problemin genel tabiatını ya da iç yüzünü, muhtemel karar altırnatiflerini ve konuyla ilgili değişkenleri keşfetmeye çalışır.

Bu tür araştırmalar, genellikle önceden hakkında çok az bilgi mevcut olan meseleler üzerinde yapılır.

Araştırma yöntemi oldukça esnektir.

Tanımlayıcı Araştırma Modeli; araştırmanın amacına uygun değişken veya değişkenlerin açıkça tanımlanmasına, değişkenlerin arasındaki ilginin belirlenmesine yarayan ve genellikle de en geniş uygulama alanı bulan araştırma modellerinden biridir.

Amacı, pazar çevresiyle ilgili doğru ve tam bilgiler elde etmektir. Ör. X dergisinin abonelerinin sosyo ekonomik ve demografik özellikleri nelerdir?

Kısacası, problemi veya mevcut durumu anlamaya, ya da tanımaya, tahmin etmeye yöneliktir.

Neden-Sonuç İlişkisini Araştıran Araştırma Modeli; bir değişkendeki birim değişikliğin, o değişkenle ilgili diğer bir değişken üzerindeki etkisinin yönü ve şiddetini anlamlı bir şekilde açıklamakta kullanılır.

Ör.Reklam harcamalarımız ile satışlarımız arasında bir nedensellik ilişkisi aramak doğru iken, fabrikamızda çalışan işçi sayısının artışı ile reklam harcamalarımızın artışı arasında neden-sonuç ilişkisi kurmak doğru değildir.

5. Örnekleme Bir örnek kütle, hedef alınan ana kütleyi temsil etmek

üzere ana kütleden seçilen bireyler ve objeler grubundan oluşur. Ana kütle ise araştırmacı tarafından araştırılan kişiler, pazarlar, şirketler, ürünler grubudur.

Doğrudan doğruya tüm ana kütleden veri toplama yoluna gidilmesi maliyet ve zaman açısından hiç de pratik olmayan bir yöntemdir. Doğru yapıldığı sürece örnekleme kabul edilebilir. Örnek hacminin maliyetleri gereksiz yere artırmayacak kadar küçük, buna karşılık ana kütleyi temsil edebilecek kadar büyük olması gerekir.

Örnekleme Süreci1. Anakütlenin Tanımlanması Anakütle en basit tanımıyla, araştırmacının belirli birçalışma için ilgi duyduğu bütün değerler, insanlar gibi kavramları içerir.Başka bir ifadeyle anakütle, bir araştırmada veri ve bilgilerin toplanacağı, hedef cevaplayıcı konumundaki birimlerin tamamıdır.Araştırma problemi çerçevesince, veri ve bilgilerin alınacağı anakütle tanımı net ve eksiksiz olarak yapılmadığı sürece, o araştırmada geçerlilik ve güvenilirlilikten söz edilemez.Tanımlanan anakütleyi; bireyler ve aileler oluşturabildiği gibi tüzel kişilikler de anakütle olarak tanımlanabilir. Amaç, araştırılan kavramın hedef cevaplayıcısı konumunda kimlerin oluşturduğunu belirleyip, detaylı olarak tanımlamaktadır.

Örnekleme Süreci2. Örnekleme Çerçevesinin BelirlenmesiÖrnekleme çerçevesi, örneği gerçekleştirmek için kullanılan

anakütle

birimlerinin bir tür listesidir. Örneğin, National Geographic

aboneleriyle yapılacak olan bir araştırmanın örnekleme çerçevesini

National Geographic dergisine üye olanların listesi oluşturur. Örnek

bu liste içerisinden seçilir. Her ne kadar, telefon sahibi olup da

telefon rehberinde adları yer almayanlar sapma yaratsa da, bazen

telefon rehberleri de örnekleme çerçevesini oluşturmaktadır.

Örnek çerçevesi, anakütleye eşit veya anakütleden daha küçük

olabilir. Amaç anakütle birimlerinden net bir tanımlama yaparak,

yapılacak birincil kaynak veri ve bilgi toplama sürecindeki noktaları

belirlemektedir.

Örnekleme Süreci3. Örnekleme Yönteminin SeçilmesiAnakütlenin tanımlanması ve çerçevesinin belirlenmesinden sonra,

ilgili birimlerin nasıl seçileceği ise örneklemenin bir diğer aşamasını

oluşturmaktadır. Temel olarak tesadüfi ve tesadüfi olmayan olmak

üzere iki örnekleme yöntemi mevcuttur.

Tesadüfi Örneklemede; anakütle sınırları dahilinde herbirimin

seçilme ihtimali eşittir. Basit tesadüfi, sistematik, katmanlı

(zümrelere göre) ve küme örneklemesi olmak üzere 4 farklı yöntemi

mevcuttur.

Tesadüfi Olmayan Örneklemede; örnek seçiminde araştırmacı ve

anketörün kişisel yargıları devreye girdiğinden, anakütleyi oluşturan

her bir elemanın seçilme şansı bilinmez. kolayda, yargısal, kota ve

kartopu örneklemesi olmak üzere dört farklı yöntemi mevcuttur.

Örnekleme Süreci

4. Örnekleme Hacminin Saptanması Örnekleme sürecinde karşımıza çıkan, “Kaç birimle görüşmeyiz?”

sorusuna verilecek cevap hiç şüphesiz tüm süreci etkileyecek önem

seviyesine sahiptir. Üstelik uluslararası düzeyde yapılacak

örnekleme sürecinde, birden fazla farklı bölge, ülke veya kültür gibi

anakütle tanımına karşılık gelen örnek hacminin belirlenebilmesi,

göründüğünden karışık ve heterojen bir yapı olarak karşımıza

çıkmaktadır.

Örnek hacminin saptanmasına yönelik 4 farklı yaklaşım

uygulanmaktadır. Bunlar; Tahsis edilen araştırma bütçesinin

paylaşımı,körlemesine tahmin, endüstri standartları ve istatistiksel

yaklaşımlardır.

Örnekleme Süreci5. Örneklemenin Uygulanması ve Özel Durumların

Kontrol Edilmesi

Belirlenen cevaplayıcıya ulaşamama veya ulaşılan cevaplayıcının örnek

planına uymaması, ulaşıldığı halde beklenen süre ve maliyetin ötesine

geçilmesi, anketör devir oranı, bulunabilen anketörlerin eğitim ve etik

seviyelerinin yetersizliği gibi birçok husus örneklemenin sahada

uygulanmasında karşılaşılan oluşabilecek özel durum örneklerindendir.

Sürekli bir saha kontrolünün gerçekleştirilmesi, hiç şüphesiz uluslararası bir

araştırmada sorunlarla karşılaşmamak için dikkat edilmesi gereken önemli

hususlardandır.

6. Veri Toplama

Veri toplama, araştırma sürecinin genellikle en pahalı olan ve aynı zamanda en kolay hata yapılabilen aşamasıdır. Veriler genel olarak gözlem, soru sormaveya simülasyon yardımı ile toplanabilir. Belirli bir çalışma için uygun bir veri toplama tekniğinin seçimi bütçe, zaman, cevaplayıcıların demografik özellikleri,araştırma içeriği, arzulanan cevaplama oranı gibi faktörlere bağlıdır. Veri toplama işiyle uğraşacak olanekibin doğru bir şekilde seçilmesi, eğitilmesi, kontrol edilmesi ve değerlendirilmesi bu aşamadakarşılaşılabilecek hataların azaltılmasını sağlar.

6. Veri Toplama

Kalitatif Araştırma

Teknikleri

Derinlemesine Mülakat Odak Grup Görüşmeleri Gözlem

Projektif Teknikler

Kantitatif

AraştırmaTeknikleri

Deney Anket Ölçme (Ölçekleme)

6. Veri Toplama

Kalitatif Araştırma Teknikleri

Kalitatif teknikler daha ziyade, hedef tüketicilerin sahip oldukları

düşünce, değer yargısı, eğilim, tutum ve benzerleri gibi soyut ve

bilinçaltına yönelik kavramların ölçümünde kullanılırlar. Genellikle

kalitatif araştırmalar kantitatif araştırmalardan daha ucuza

malolur. Kalitatif araştırmaların genellikle küçük gruplardan

yapısal olmayan şekilde bilgi toplama özelliği bu sonuçların

genelleştirilebilirliğini oldukça düşürür.

6. Veri ToplamaDerinlemesine Mülakat;yeni girilecek uluslararası

pazarlarda, yeni bir ürünün mevcut uluslararası pazar

dilimine sürülmesi veya benzer durumlarda bilgi ihtiyacını

gidermeye yönelik olarak hedef tüketici konumundaki

cevaplayıcılarla bireysel ve nispeten uzun süreli yapılan

görüşmelerdir

Derinlemesine bireysel görüşme, mülakatı yapan kişiden

çok mülakat yapılan kişinin mümkün olduğunca

konuşmaya, düşündüklerini açıkça ifade etmeye teşvik

edilmesini gerektirir.

6. Veri ToplamaOdak Grup Görüşmeleri; odak grup görüşmeleri, bir

moderator yönetiminde küçük bir katılımcı grubunun

belirli bir konu üzerinde odaklaştığı ve serbestçe tartıştığı

bir kalitatif araştırma tekniğidir.

Temel amacı, hakkında veri ve bilgi elde edilmek istenen

araştırma problemi ile ilgili alt başlıklar halinde

görüşmecilerin düşünce, eğitim, tutum, kullanım

alışkanlıkları ve davranış biçimleri ve benzerleri gibi

değişkenleri keşfetmek ve bunları sınıflandırmaktır.

6. Veri ToplamaGözlem; araştırmacının bir pazarlama problemini çözmeye

yönelik olarak seçtiği ortamda, incelediği duruma dahil olmadan ve

sürecin doğasına müdahale etmeden algıladığı uyarıcı, etmen ve

davranış tarzlarını ve varsa birbirleri arasındaki muhtemel ilgileri

objektif bir şekilde ortaya koymasını gerektiren bir süreçtir.

Gözleme dayalı araştırmalar çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir;

Doğrudan Gözlem / Dolaylı Gözlem (Direct / Indirect) Açık Gözlem / Gizli Gözlem (Disguised / Indisguised) Yapısal Gözlem / Yapısal Olmayan Gözlem (Structured /

Unstructured)(Standart bir forma kaydedilmesi-kaydedilmemesiı)

6. Veri ToplamaProjektif Teknikler

Cevaplayıcıların bilinçaltındaki duygu ve düşüncelerini harekete geçirecek sözel veya görsel uyarıcılar kullanır. En çok kullanılan teknikler arasında:

-kelime çağrıştırma

-resim yorumlama

-cümle algılama

-üçüncü kişi tekniği

-rol oynama

-karikatürler

-gelecek senaryosu...

6. Veri ToplamaKantitatif Veri Toplama TeknikleriDeney; kontrol edilen bir ortama belirli uyarıcılarınverilmesine ve bu uyarıcıların sistemli bir şekilde değiştirilmesine dayanır. Dış faktörler ortadan kaldırılırveya kontrol edilebilirse, ortamdaki değişikliklerin verilenuyarıcıların sonucu olduğu anlaşılır.Deneyde, deneyi etkileyebilecek dış koşulların sabit tutulması önemlidir. Örneğin, müşterinin kağıt mendilyumuşaklığını değerlendirdiği deneylerde, ortamın nemoranının değişmesi müşteri tepkilerini de etkilemiştir. Budurumda, dış değişkenleri sabit tutmak için, deneyin bütün basamakları, aynı odada ve günün aynı saatinde

tekrarlanmalıdır .

6. Veri ToplamaAnket; pazarlama araştırmalarıyla birincil veri toplamada

en çok kullanılan metoddur. Araştırma konusu olan ana kitleyi temsil

eden cevaplayıcı grubuna sözlü veya yazılı sorular yöneltme anket

metodunun temelini oluşturur

Anketler çeşitli kriterlere göre sınıflandırılabilir: kullanılan iletişim

aracına; formel bir anket formu olup olmamasına ve anket amacının

cevaplayıcıdan gizlenip gizlenmemesine göre. Uygulamada en

önemli ayırım, kullanılan iletişim aracına göre yapılan ayırımdır.

İletişim aracına göre anket dört şekilde uygulanabilir: Kişisel anket veya yüzyüze görüşme (mülakat usulü) Telefonla (bireysel veya CATI yöntemi ile) anket Mektupla (postayla) anket Elektronik postayla ve web üzerinden anket

6. Veri ToplamaÖlçme; Kültürler arası ölçme farklılıkların araştırma sürecine olan

etkisi göz önüne alındığında, veri ve bilgi toplamada kullanılan

ölçme aracının tasarımı önem taşımaktadır. temel varsayım,

cevaplayıcıdan bir şey hakkında hislerini derecelemesinin istenmesidir.

Temel ölçek türleri;

-Nominal Ölçek: Ör:Basketbol oyuncusunun 7 nolu formayı giymesi

-Ordinal Ölçek: Mukayese vardır. 1-5 arası sıralayınız..

-Aralıklı Ölçek: 1-5 arası “katılıyorum”, “katılmıyorum” aralıklar var.

-Oransal Ölçek: 150 müşteri, 300 müşterinin yarısıdır gibi...

6. Veri ToplamaGüvenirlik:

Güvenirlik kavramı araştırmanın tekrarlanması durumunda aynı sonuçların elde edilip edilemeyeceğinin göstergesidir.

Geçerlilik:

Bir araştırma, ancak ölçmesi beklenen konuyu ve yalnızca onu ölçtüğü ölçüde geçerlidir.

6. Veri ToplamaÖRNEKLEME SÜRECİ

Tesadüfi Örnekleme:

Anakütleyi oluştura herbir elemanın seçilme şansı veya olasılığı vardır. Anakütleyi tam olarak temsil etme garantisi verilemez.

Tesadüfi Olmayan Örnekleme:

Bu örneklemede örnek seçiminde araştırmacı veya anketörün kişisel yargıları devreye girdiğinden, anakütleyi oluşturan herbir elemanın seçilme şansı bilinmez. Görevli kişi kimlerle görüşeceğini veya kimleri gözleyeceğini kendisi seçer.

7. Veri AnaliziBu aşamada, analize geçmeden önce araştırmacının kodlanmış ve

bilgisayara girilmiş verileri gözden geçirmesi gerekir. Analiz

aşamasında basit frekans dağılımlarından, çok değişkenli analizlere

kadar değişik tekniklerinden yararlanılabilir.

Verilerin toplanma şekli, analiz tekniklerinin belirlenmesinde önem

taşır. Günümüzde bilgisayarlar ve Minitab, SAS, SPSS gibi istatistik

yazılımları sayesinde söz konusu analizler oldukça hızlı ve güvenli bir

şekilde yapılabilmektedir. Araştırma çerçevesince toplanan veriler;

araştırma probleminin çözümüne kavuşturulması için analiz öncesi

(veri işlem süreci) ve analiz olmak üzere temel olarak iki süreçten

geçirilirler.

7. Veri AnaliziVeri İşlem Süreci; Verilere en uygun analizyöntemlerinin uygulanmasından önce yer alan veri işlem süreci; toplanan verilerdeki geçersizlik kaynakları ve hataları belirleyerek, mümkün olduğu takdirde düzeltilmesi, gerekiyorsa yeniden toplanarak veri setinin araştırma planındaki amaca uygun hale getirilmesi çalışmalarını içermektedir. Hedef cevaplayıcıdan eldeedilen veri ve bilgilerin analiz edilebilmesi için, elektronik ortamageçirilmeden önce her değişkene bir sayısal karşılık verilmesi, tüm verinin sayısallaştırılması anlamına gelen kodlama süreci bir

sonrakiaşamayı oluşturmaktadır. Farklı bir ifadeyle; cevaplayıcınıncinsiyetinin 1=kadın, 2=erkek olarak veya eğitim seviyesinin 1=ilkokul, 2=ortaokul, 3=lise, 4=üniversite ve üstü şeklinde sayısalbir değer eşitlenmesi kodlama sürecinin örneğini oluşturmaktadır.

7. Veri AnaliziKodlama süreci tamamlandıktan sonra, verilerin elektronik ortama

girişi kolay ve rutin bir süreç gibi gözükmekle birlikte giriş işleminin

doğası ve giriş elemanından kaynaklanan düzeltilmesi zaman

kaybettiren hatalara rastlanılmaktadır. Giriş yapılarak elektronik

ortama geçirilen veri setinin, giriş sürecinden kaynaklanan hataların

giderilmesine yönelik tarama sürecinin yapılması ise bir diğer

aşamayı oluşturmaktadır.

İlk olarak veri girişi yapılan formda yer alan her değişkenin cevap

alternatiflerinin sayısal karşılıklarının yer aldığı kod tablosu ile

elektronik ortamdaki ilgili değişkenin sayısal değerinin

karşılaştırılmasının yapılması gerekir. İkinci kontrol edilmesi gereken

husus ise; veri girişi yapılan bazı değişkenlerin birbirleri ile mantıksal

ilgilerinin olup olmadığına yöneliktir.

8. Araştırma Raporunun Hazırlanması ve Sunulması

Verilerin toplanması ve analiz edilmesinin ardından araştırmaprojesini özetleyen bir raporun yazılması aşamasına girişilir. Buson aşamada, araştırmacı raporunu yazmadan önce topladığı gerçekleri daha baştan ortaya konulan “temel araştırma problemine ne ölçüde cevap verdiği” sorusunu cevaplayabilmek için araştırmanın bulgularına açık-seçik ve tamamen objektif bir gözle bakabilmelidir. Birçok durumda muhtemelen araştırma sözkonusu problemi çözümlemek için gereken her şeyi sağlamayacaktır. Eğer varsa tam olmama durumu, eksiklikler vebunların nedenleri raporda belirtilmelidir.

8. Araştırma Raporunun Hazırlanması ve Sunulması

Araştırma sonuçları genellikle bir yazılı rapor şeklinde pazarlamayöneticilerine sunulur. Raporda ne ölçüde ayrıntıya inileceği ve tamamlayıcı verilerin yer alacağı,onu kullanacak kimseye göre araştırmacı tarafından belirlenmelidir. Çoğunlukla özet ve

bulgularen başta verilir; bu yöneticinin rapor okuma zamanını çok kısıtlıolduğu hallerde özellikle önem kazanır. Teknik nitelikli bir rapor, veri analizi ve yorumları verirken toplanan en önemli verileri ve araştırmada kullanılan metodları da açıklar.Araştırmanın muhatabına yazılı ve/veya sözlü olarak aktarılmasısırasında yapılacak yanlış bir yöntem seçimi veya uygun

olmayanbir yordam, uluslararası bir yöneticinin stratejik karar sürecindeönemli sapmalara neden olacaktır.

8. Araştırma Raporunun Hazırlanması ve Sunulması

Araştırmada yer alan değişkenlerin frekans dağılımları

ve bireysel olarak yorumlanmasına yönelik tanımlayıcı

istatistik sonuçları ile başlanılmasında, eldeki

değişkenlerin genel durumunu değerlendirmek

açısından fayda vardır. Her bir değişken için alınan

frekans dağılımlarına en uygun görsel sunum türü

grafiklerin çizilmesi araştırmanın görsel, sayısal ve

sözel dengesinin sağlanması açısından önemli bir

husustur.

PAZARLAMA ARAŞTIRMASI

TEŞEKKÜRLER

Dr.Serkan Akgün