1

การเปล��ยนแปลงภ�ม�การเปล��ยนแปลงภ�ม�อากาศอากาศ....ก�บก�บ....ภาคเกษตรภาคเกษตร……. . : :

ความท�าทาย ความท�าทาย && โอกาสโอกาส

ร�ชน� สนกนกส�าน�กงานเศรษฐก�จ

การเกษตร 24 มกราคม 2554

2

เค�าโครงบรรยายเค�าโครงบรรยาย1 .ป"ญหาการเปล��ยนแปลงภ�ม�อากาศ หร%อ โลกร�อน ค%ออะไร

2 . การเปล��ยนแปลงสภาพภ�ม�อากาศเก��ยวข�องก�บภาคเกษตรอย*างไร

21. ม�ส*วนร*วมในการปล*อยก,าซเร%อนกระจก 22. ม�ศ�กยภาพในการก�กเก.บและด�ดซ�บก,าซเร%อน

กระจก 23 ได�ร�บผลกระทบโดยตรงจากการเปล��ยนแปลงภ�ม�

อากาศ

3. ประเด.นท�าทาย4. โลกร�อน..ว�กฤต�หร%อโอกาสภาคเกษตร

5. แนวทางการพ�ฒนาภาคเกษตร

3

1. ป"ญหาการเปล��ยนแปลงภ�ม�อากาศ หร%อ โลกร�อน ค%ออะไร

1. ป"ญหาการเปล��ยนแปลงภ�ม�อากาศ หร%อ โลกร�อน ค%ออะไร

3

น�ยามศ�พท3สภาพอากาศ (weather) หมายถ5ง สภาพอากาศเก�ดข56นในระยะส�6น

ตามฤด�กาล ท��เก�ดในป"จจ7บ�นหร%อในอนาคตอ�นใกล� เช*น การเก�ดฝนตก ฝนแล�ง การคาดการณ3สภาพภ�ม�อากาศท��เก�ดข56นเร�ยกว*าการพยากรณ3อากาศ

ภ�ม�อากาศ (climate) หมายถ5ง หมายถ5งค*าเฉล��ยของป"จจ�ยภ�ม�อากาศ เช*น อ7ณหภ�ม� ปร�มาณน�6าฝน ในระยะยาวเป;นเวลา 30 ป< การคาดการณ3ภ�ม�อากาศในอนาคตท�าได�โดยการสร�างภาพจ�าลองเหต7การณ3ภ�ม�อากาศ

การเปล��ยนแปลงภ�ม�อากาศ (climate change) หมายถ5งการเปล��ยนแปลงใดๆของภ�ม�อากาศท��เก�ดจากธรรมชาต�และการกระท�าของมน7ษย3

ท��มา: องคกรอ ต น�ยมว�ทยาโลก

4

....... ก,าซเร%อนกระจก : สาเหต ส�าค�ญของโลกร�อน

4

55

ก,าซเร%อนกระจกท��ส�าค�ญม� 5 ชน�ด ค%อ1. ก,าซคาร3บอนไดอ,อกไซด3 เก�ดจากการใช�เช��อ

เพล�งฟอสซ�ล (น��าม�น ก#าซธรรมชาต� ถ&านห�น ) การเผาขยะ เผาป*า

2. ก,าซไนตร�สอ,อกไซด3 กระบวนการเกษตรกรรมและอ ตสาหกรรม การเผา เช��อเพล�งฟอสซ�ล

3. ก,าซม�เทน การย&อยสลายของขยะ ของเส�ยประเภทอ�นทร�ย

4. ก,าซโอโซน 5. ก,าซคลอโรฟล�โอโรคาร3บอน

6

ก#าซเร�อนกระจกจากฝ1ม�อมน ษย

6

7

ปร�มาณการปล&อยก#าซเร�อนกระจกของโลก ป1 2548

8

ประเทศผ��ปล*อยก,าซเร%อนกระจกภาคเกษตร

9 9

การปล*อยก,าซเร%อนกระจกรวมของประเทศไทย

Climate Change

Agriculture

ความส�มพ�นธ3 3 ม�ต� ม�ต�แรก: ภาคเกษตรม�ส*วนในการปล*อยก,าซเร%อนกระจกม�ต�ท��สอง: ภาคเกษตรเป;นแหล*งเก.บก�กและด�ดซ�บ ก,าซเร%อนกระจก ม�ต�ท��สาม: ภาคเกษตรได�ร�บผลกระทบโดยตรง

2. การเปล��ยนแปลงภ�ม�อากาศเก��ยวก�บภาคเกษตรอย*างไร

ภาคเกษตรม�ส&วนร&วมในการปล&อยก#าซเร�อนกระจก ก,าซเร%อนกระจกจากภาคเกษตร ท��ส�าค�ญ ค%อ ก#าซคารบอนไดออกไซด : การเผาเศษซากพ�ชและอ�นทร�ยว�ตถ ใน

ด�น ก#าซม�เทน : การย&อยสลายอ�นทร�ยว�ตถ การย&อยอาหารส�ตว การหม�กม7ลส�ตว และการท�านาข�าวน��าข�ง ก#าซไนตร�สอ#อกไซด : การใช�ป 8ย การเผา เป9นต�น ส�ดส&วนของก#าซเร�อนกระจกภาคเกษตร : คาร3บอนไดออกไซด3 = 9% : อาย7 120 ป< : ไนตร�สออกไซด3 = 45% : GWP = 298 อาย7

120 ป< ม� เทน = 46% : GWP = 21 : อาย7

145 ป<

12

ภาคเกษตรเป;นแหล*งเก.บก�กและด�ดซ�บก,าซเร%อนกระจก IPCC: ภาคเกษตรม�ศ�กยภาพในการลดภายในป1 2030 ได�

- 556. ล�านGt. CO2 /ป1

89 % ท�าได�โดยการก�กเก;บคารบอนในด�น ด�วยการการจ�ดการพ��นท��เกษตรอย&างเหมาะสม การฟ<� นฟ7อ�นทร�ยว�ตถ ในด�น

ศ�กยภาพในการลด 70% มาจากประเทศก�าล�งพ�ฒนา และอ�ก 30% มาจากประเทศพ�ฒนาแล�ว

JGSEE: ศ�กยภาพในการลดของไทยจากภาคเกษตรและป@าไม� 39 ล�านต�นCO2 ภายในป< 2030

และ 50 ล�านต�นCO2 ภายในป< 2050

13

ภาคเกษตรภาคเกษตรได�ร�บผลกระทบโดยตรงจากการเปล��ยนแปลงภ�ม�อากาศ ความเส�ยหายจากภ�ยธรรมชาต�ของภาคเกษตรความเส�ยหายจากภ�ยธรรมชาต�ของภาคเกษตร

14

ความเส�ยหายจากภ�ยธรรมชาต�ของภาคความเส�ยหายจากภ�ยธรรมชาต�ของภาคเกษตรเกษตร((ต*อต*อ))

15

ความเส�ยหายจากภ�ยธรรมชาต�ของภาคเกษตร ความเส�ยหายจากภ�ยธรรมชาต�ของภาคเกษตร ((ต*อต*อ))

16

4. 4. ประเด.นท�าทายประเด.นท�าทาย4.1 ความไม*แน*นอนและความเส%�อมโทรมของ

ทร�พยากรทางการเกษตร

17

4. 4. ประเด.นท�าทายประเด.นท�าทาย4.1 ความไม*แน*นอนและความเส%�อมโทรมของ

ทร�พยากรทางการเกษตร

18

4.1 4.1 ความไม*แน*นอนและความเส%�อมโทรมของความไม*แน*นอนและความเส%�อมโทรมของทร�พยากรการเกษตรทร�พยากรการเกษตร((ต*อต*อ))

ท��มา: FAO

19

4.1 4.1 ความไม*แน*นอนและความเส%�อมโทรมของความไม*แน*นอนและความเส%�อมโทรมของทร�พยากรการเกษตร ทร�พยากรการเกษตร ((ต*อต*อ))

20

4. 4. ประเด.นท�าทาย ประเด.นท�าทาย ((ต*อต*อ))

100

200

300

400

500

600

700

¦·¤µ µ¦ ·� � � � �

¦·¤µ µ¦ ¦·Ã£� � � � �

oµ ´� � �

ปร�มาณการผล�ตและการบร�โภคข�าวของโลก

4. 4. ประเด.นท�าทาย ประเด.นท�าทาย ((ต*อต*อ))4 .2 ความม��นคงทางอาหาร FAO (1996): ความม��นคงทางอาหารเก�ดข>�นเม��อคน

สามารถเข�าถ5งอาหาร ได�อย&างเพ�ยงพอ ปลอดภ�ย และม�ค ณค&าทางโภชนาการเพ�ยงพอส�าหร�บความต�องการสารอาหารและความชอบ

FAO (2002): 4 องค3ประกอบส�าค�ญของความม��นคงทางอาหาร :การม�ปร�มาณอาหารอย&างเพ�ยงพอ ความสามารถในการเข�าถ5งอาหาร (logistic and ecoomics) การใช�ประโยชน3จากอาหาร และความม�เสถ�ยรภาพของระบบการผล�ตการบร�โภคอาหาร

4 .2 ความม��นคงทางอาหาร

ท��มา: FAO , the World Bank

ด�ชน�สะท�อนความม��นคงทางอาหารของไทยท��ส�าค�ญ

1991-1995

1996-2000

2001-2005

Food production index number (PIN), net per-person

93 98 102

Population using improved drinking water sources, total (%)

81 n.a. 85

Roads, paved (% of total roads) 97 98.2 99Prevalence of undernourishment in total population (%)

28 20 20

Poverty, % of population below $1 (1993 PPP) per day consumption

6 2 n.a.

23

4.4.22 ความม��นคงทางอาหาร ความม��นคงทางอาหาร ((ต*อต*อ))ความม��นคงทางอาหาร (ความม��นคงรายได�)

24

43. 43. ความย%ดหย7*นในการปร�บต�ว ความย%ดหย7*นในการปร�บต�ว การปร�บเปล��ยนการเพาะปล7กของเกษตรกร เม��อผลตอบแทนเปล��ยนแปลง หร�อ

เม��อภ7ม�อากาศเปล��ยนแปลง ผลการศ5กษาเบ%6องต�น เม��อผลตอบแทนเปล��ยนแปลง พ��นท��ปล7กพ�ช ข>�นอย7&ก�บผลตอบแทนจากการปล7กพ�ชในป1ก&อน และพ��นท��ปล7กในป1ก&อน พ��นท��เพาะปล7กข�าว ม�นส�าปะหล�ง อ�อย และข�าวโพด ม�ความย�ดหย &นน�อย

ถ�าผลตอบแทนต&อไร&เพ��มข>�น 1% พ��นท��ปล7กม�นส�าปะหล�ง อ�อย ข�าวโพดจะเพ��มข>�น ประมาณ - 024 025. . % ถ�าผลตอบแทนต&อไร&ของพ�ชอ��นท��ปล7กทดแทนก�นได�เพ��มข>�น พ��นท��ปล7กจะลดลงไม&มาก ระหว&าง 0.01- 0.16%

พ��นท��ปล7กข�าวตอบสนองต&อผลตอบแทนในการปล7กข�าวค&อนข�างน�อย ความย�ดหย &นแค& 0.05% และ

ไม&ตอบสนองต&อผลตอบแทนจากพ�ชไร&ต�วอ��น

25

44. 44. ต�วแปรภ7ม�อากาศม�ผลต&อผลผล�ตต&อไร&

ผลการศ5กษาเบ%6องต�น ต�วแปรภ7ม�อากาศม�ผลต&อผลผล�ตต&อไร&ของแต&พ�ชในล�กษณะและขนาด

ท��ต&างก�น ข�าว: อ ณหภ7ม�กลางค�นเพ��มข>�น 1 องศาท�าให�ผลผล�ตต&อไร&เพ��มข>�น

0.31% แต&ถ�าอ ณหภ7ม�เพ��มข>�นเก�น 26 องศาจะท�าให�ผลผล�ตต&อไร&ลดลง

ม�นส�าปะหล�ง: ปร�มาณน��าฝนเพ��มข>�น 100 มม.ท�าให�ผลผล�ตต&อไร&เพ��มข>�น 0.2% แต&หากปร�มาณน��าฝนมากกว&า 1263 มม . จะท�าให�ผลผล�ตต&อไร&ลดลง (แต&ลดลงน�อยมาก ) ภ�ยแล�งท��ร นแรงเช&นป1 2537 และ 2548 ท�าให�ผลผล�ตลดลงประมาณ 13%

26

44. 44. การคาดการณ3 การคาดการณ3 : : ผลผล�ตลด ผลผล�ตลด พ%6นท��ว�กฤต�เพ��มพ%6นท��ว�กฤต�เพ��ม

เกร�ก ป?� นเหน&งเพ;ชร และคณะ, 2552

คาดการณ3ผลกระทบต*อข�าว ม�นส�าปะหล�ง อ�อย ข�าวโพด ผลผล�ตต&อไร&เพ��มข56น: อ�อย (6.25% ) ข�าว

นาน��าฝน (8.7%)ผลผล�ตต&อไร&ลดลง : ข�าวชลประทาน (15.16% )

ม�นส�าปะหล�ง (43.9%)

จ�านวนพ%6นท��ว�กฤต�ท��เร&งแก�ป?ญหาเพ��มข>�นข�าว: 2 ล�านไร&จาก 45.7 ล�านไร&นาน��าฝนอ�อย: 1.2 ล�านไร&จาก 12.7 ล�านไร&ม�นส�าปะหล�ง : 4.27 ล�านไร&จาก 11.6 ล�านไร&ข�าวโพด: 0.37 ล�านไร&จาก 10.9 ล�านไร&

4. 5 ผลจากอน7ส�ญญาว*าด�วยการผลจากอน7ส�ญญาว*าด�วยการเปล��ยนแปลงสภาพภ�ม�อากาศเปล��ยนแปลงสภาพภ�ม�อากาศ

อน ส�ญญาสหประชาชาต�ว&าด�วยการเปล��ยนแปลงสภาพภ7ม�อากาศ

( United Nation Framework on Climate Change, UNFCCC)

ว�ตถ ประสงค: เพ��อควบค มความเข�มข�นของก#าซเร�อนกระจกให�อย7&ในระด�บท��ไม&ท�าให�การปล&อยก#าซเร�อนกระจกจากฝ1ม�อมน ษยไปแทรกแซงระบบสภาพภ7ม�อากาศ การควบค มระด�บด�งกล&าวต�องท�าในช&วงเวลาท��เร;วพอท��จะท�าให�ระบบน�เวศนปร�บต�วเข�าก�บการเปล��ยนแปลงสภาพภ7ม�อากาศได�ตามธรรมชาต� และเพ��อไม&ให�การผล�ตอาหารถ�กค7กคาม และให�การพ�ฒนาเศรษฐก�จด�าเน�นต&อไปได�อย&างย��งย%น

28

45.45. ผลจากอน7ส�ญญาว*าด�วยการผลจากอน7ส�ญญาว*าด�วยการเปล��ยนแปลงสภาพภ�ม�อากาศเปล��ยนแปลงสภาพภ�ม�อากาศUNFCCC ย�งไม&ม�การก�าหนดเป@าหมายการลดการ

ปล&อยก#าซจากภาคเกษตร แต&ม�การประเม�นศ�กยภาพในการลดการปล&อยทางเทคน�คและเช�งเศรษฐก�จแล�ว

ประเทศภาค�ผล�กด�นให�เก�ดความร&วมม�อทางด�านว�จ�ย ว�ทยาศาสตร เทคโนโลย�ในการลดการปล&อย เป9นไปได�ว&าเม��อได�เทคน�คท��เห;นพ�องว&าเหมาะสมแล�ว ในอนาคตก;อาจจะน�าไปส7&การ(บ�งค�บ ) ประย กตใช�เทคโนโลย�เหล&าน��น โดยการก�าหนดมาตรฐานต&างๆ

ผลกระทบของมาตรการลดการปล&อยก#าซเร�อนผลกระทบของมาตรการลดการปล&อยก#าซเร�อนกระจกกระจก

29

ผลกระทบของมาตรการลดการปล*อยก,าซเร%อนผลกระทบของมาตรการลดการปล*อยก,าซเร%อนกระจกกระจก

30

ผลกระทบของมาตรการลดการปล*อยก,าซเร%อนผลกระทบของมาตรการลดการปล*อยก,าซเร%อนกระจกกระจก ((ต*อต*อ))มาตรการลดการปล*อยก,าซเร%อนกระจกภาคเกษตร (สร ปจาก Blandford, D. and Josling, T., 2009)

ก�าหนด Performance Standardsให�แรงจ7งใจในการท�า Best-Practice Measures ให�เง�นสน�บสน นในการผล�ตและการใช�พล�งงานจากแหล&งท��ลดการ

ปล&อยก#าซเร�อนกระจกภาษ�คารบอนCap and Tradeการสน�บสน นในการท�าว�จ�ยท��จะลดการปล&อยก#าซเร�อนกระจกภาค

เกษตร

31

44 . . โลกร�อน..ว�กฤต�หร%อโอกาสภาคเกษตร

41. เป;นแรงจ�งใจ(ภาคบ�งค�บ ) ให�ปร�บระบบการผล�ต /การตลาด

- เกษตรปลอดภ�ย / GAP/ เกษตรอ�นทร�ย3 - ลดการใช�ป7Bยเคม� / ใช�ป7Bยอ�นทร�ย3

- ปร�บระบบการจ�ดการน�6า / การใช�พล�งงานทดแทน - การจ�ดการว�สด7เหล%อใช� /ไถกลบตอซ�ง/ม�ลส�คว3

- การปล�กไม�ย%นต�น/ไม�โตเร.ว/เกษตรผสมผสาน/วนเกษตร ฯลฯ

3.2 โอกาสทางการตลาด ตลาดเกษตรอ�นทร�ย3 ตลาดส�นค�าท��ม�ฉลากคาร3บอนฟ7ต

ปร�นต3

เกษตรอ�นทร�ย3: ได�ประโยชน3ท�6งการลดการปล*อยและ การปร�บต�วประเด.นการลดการปล&อยก#าซเร�อนกระจก (IFOAM , 2009)

◦ การเก;บก�กคารบอนในด�นของเกษตรอ�นทร�ยก�บเกษตรแบบท��วไป ต&างก�นประมาณ 200 กก .– 2 ต�น CO2ต&อเฮกตารต&อป1 ข>�นอย7&ก�บการจ�ดการด�น ชน�ดด�น สภาพอากาศ

◦ ถ�าเปล��ยนระบบพ��นท��เกษตรท��งหมดเป9นเกษตรอ�นทร�ยจะเก;บก�กได�ประมาณ -24155. . พ�นต�นคารบอนต&อป1 ท��งจากการลดการใช�ป 8ยเคม�ไนโตรเจน ลดการเผา และลดการการไถพรวน

การปร�บต�ว◦ เกษตรอ�นทร�ยป@องก�นด�นเส��อม ป 8ยอ�นทร�ยท�าให�ด�นม�ส ขภาพด� ช&วยอ �ม

น��า ลดผลกระทบจากภาวะฝนแล�งและความผ�นผวนของสภาพอากาศ◦ ต�นท นส&วนเพ��มค&อนข�างต��า ต�นท นการให�ข�อม7ล ความร7 �

เกษตรอ�นทร�ย3: พ%6นท��เกษตรอ�นทร�ย3ป< 2551

ล�านไร&

ร�อยละของพ��นท��เกษตรใน

ประเทศ

ร�อยละของพ��นท��เกษตรอ�นทร�ยโลก

Growth เฉล��ยต&อป1 254

- 951

โลก

2195

91 0 .8 %1000.0% 7 %

ออสเตรเล�ย

7514.

5 28. %3422.

% 1%

อารเจนต�น&า

2504.

4 30. %1140.

% 17%

สหร�ฐอเมร�กา

1218.

1 06. % 555. % 10%

จ�น

1158.

1 03. % 527. % -4%

บราซ�ล

1103.

6 07. % 503. % 35%

สเปน 7062. 45. % 322. % 23%

อ�นเด�ย 6365. 06. % 290. % 90%

อ�ตาล� 6265. 79. % 285. % -2%

อ ร กว�ย 5819. 63. % 265. % 8%

เยอรม�น 5674. 54. % 258. % 4%

ไทย 0104. 01. % 005. % -8%

ท��มา: FiBL & IFOAM

เกษตรอ�นทร�ย3: พ%6นท��เกษตรอ�นทร�ย3ของไทย

ตลาดส�นค�าท��ม�ฉลากคาร3บอนฟ7ตปร�นต3ตลาดส�นค�าในต*างประเทศท��ม�นโยบายเร��องการต�ดฉลากคารบอน

◦ อ�งกฤษ: ม�ผล�ตภ�ณฑท��ต�ดฉลากคารบอนวางจ�าหน&ายมากกว&า 1,000 รายการ

◦ ฝร��งเศส: ม�ผล�ตภ�ณฑท��ต�ดฉลากคารบอนวางจ�าหน&ายมากกว&า 300 รายการ

◦ เกาหล�: ได�ม�การจ�ดเก;บฐานข�อม7ล LCI (Life Cycle Inventory) ของประเทศ จ�านวน 400 ชน�ด

ท��มา: บ�ณฑ7ร เศรษฐศ�โรตม, นสพ.ฐานเศรษฐก�จ ฉบ�บว�นท��   - 710 ม�นาคม 2553

ฉลากคาร3บอนในประเทศไทย: ◦ องคการบร�หารก#าซเร�อนกระจก (องคการมหาชน ) ได�อน ม�ต�บร�ษ�ทข>�น

ทะเบ�ยน (ข�อม7ล ณ ว�นท��  5 กรกฎาคม 2553) คารบอนฟ ตพร��นท 22 บร�ษ�ท เป9นบร�ษ�ทท��เก��ยวก�บส�นค�าเกษตร 11 บร�ษ�ทและ ฉลากลดคารบอน 15 บร�ษ�ท เป9นบร�ษ�ทท��เก��ยวก�บส�นค�าเกษตร 3 บร�ษ�ท

ตลาดส�นค�าท��ม�ฉลากคาร3บอนฟ7ตปร�6นต3ต�วอย&างส�นค�าท��ม�ฉลากคารบอนฟ ตปร��นตในประเทศไทย

◦ ไก&ย&างเทอร�ยาก� ซ�พ� ขนาดบรรจ 110 กร�ม (302 กร�ม )◦ เน��อไก&สด ซ�พ� ขนาดบรรจ 1,000 กร�ม (2.90 ก�โลกร�ม)

◦ เส�นหม��ก>�งส�าเร;จร7ปน��าใส มาม&า ขนาดบรรจ 55 กร�ม (375 กร�ม)

◦ น��าส�บปะรดเข�มข�น ท�ปโก� ขนาด 200 ล�ตร (583 ก�โลกร�ม )

◦ ข�าวหอมมะล� 100 % หงสทอง ขนาดบรรจ 5 ก�โลกร�ม (2.29 ก�โลกร�ม )

◦ แกงเข�ยวหวานท7น&า ตราซ�เล;ค ขนาด 185 กร�ม (521 กร�ม)ท��มา: องคการบร�หารจ�ดการก#าซเร�อนกระจก

37

4 . 4 . ความท�ายทายในการจ�ดการความท�ายทายในการจ�ดการ1 .ท�าอย*างไรท��จะท�าให�เก�ดการตระหน�ก

และการร�บร��ถ5งป"ญหาและความส�าค�ญของป"ญหา

2. จะเตร�ยมการอย*างไรให�ม�ความพร�อมของข�อม�ลส�าหร�บการว�เคราะห3และต�ดส�นใจเช�งนโยบาย

3. จะพ�ฒนาศ�กยภาพของเกษตรกร /ช7มชน /องค3กรเอกชน และร�ฐในการปร�บต�วสร�างโอกาสให�ก�บภาคเกษตร อย*างไร

38

การเง�น เทคโนโลย�

•

แนวทางการพ�ฒนาแนวทางการพ�ฒนาภาคเกษตรภาคเกษตร

การม�ส*วนร*วมของท7กฝ@าย