ค ำน ำ

ศนยเรยนรเกษตรชลประทานเปนแหลงเรยนรในดานการใชระบบชลประทานใหเหมาะสมและเกดประสทธภาพสงสดในดานการเกษตร ซงทางสถานทดลองการใชน าชลประทานท 2 (พษณโลก) มฐานองคความรเพอใหผทเขามาศกษา ดงาน เรยนร และฝกอบรม โดยแบงออกเปนทงหมด 4 ฐาน คอ ฐานท 1 ความสมพนธ ดน น า และพช, ฐานท 2 การใชน าของพชอยางมประสทธภาพ, ฐานท 3 แปลงเกษตรทฤษฎใหมตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง และฐานท 4 พชทางเลอกและการขยายพนธ โดยมวทยากรทมความรและเชยวชาญของทางสถานเปนผบรรยายใหความร ซงทานใดทมความสนใจจะเขามาศกษาดงานของทางสถานฯ สามารถโทรเขามาตดตอสอบถาม หรอเขามาดงานไดตลอดเวลา ซงทางสถานฯ ของเราหวงวา “ศนยเรยนรเกษตรชลประทาน” แหงนจะเปนประโยชนตอผทเขามาศกษาดงานไดในระดบหนง

สถานทดลองการใชน าชลประทานท 2 (พษณโลก)

8 ตลาคม 53

สำรบญ

เรอง หนา

บทน า 1

ฐานท 1 ความสมพนธ ดน น า และพช 3

ฐานท 2 การใชน าของพชอยางมประสทธภาพ 16

ฐานท 3 แปลงเกษตรทฤษฎใหมตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง 27

ฐานท 4 พชทางเลอกและการขยายพนธ 33

1

บทน า

สถานทดลองการใชน าชลประทานท 2 ไดรบคดเลอกจากทางจงหวดพษณโลกใหเปนศนยการ

เรยนร การแกปญหาความยากจนตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง โดยโครงการเกษตรทฤษฎใหม และเปน

แหลงสนบสนนขอมลทางวชาการในดานการใชน าของพชเศรษฐกจชนดตางๆ ใหกบกรมชลประทานในเขต

พนทส านกชลประทานท 3 และ 4 หนวยงานอนๆ ทเกยวของ ตลอดทงเปนทศกษา อบรม และดงาน ของ

องคการปกครองสวนทองถน ผน าเกษตรกร กลมผใชน า รวมถงยวชลกร

ประวตสถานฯ

สถานทดลองการใชน าชลประทานท 2 (พษณโลก) เรมกอสรางเมอป 2525 ต งอย หม ท 7

ต.พรหมพราม อ.พรหมพราม จ.พษณโลก บรเวณเขอนนเรศวร มพนททงหมด 230 ไร มล าน านานเดม

ลอมรอบทงทางดานทศเหนอ ทศตะวนตก และทศใต สงจากระดบน าทะเล 47.88 เมตร ระดบน าใตดนอยต า

กวา 2.5 เมตรจากผวดน ลกษณะดนเปนดนชดธาตพนม

2

องคความรของ “ศนยเรยนรเกษตรชลประทาน”

โดยทางสถานทดลองการใชน าชลประทานท 2 ไดจดเตรยมองคความรไวภายในสถานฯ

แบงเปน 4 ฐาน พอสงเขป ดงน

1. ฐานองคความร ความสมพนธ ดน-น า-พช ประกอบดวยสถานอตนยมวทยา เครองมอ

วเคราะหดนและน า ตลอดจนขอมลทางดานอตนยมวทยาทงหมดยอนหลง 25 ป

2. ฐานองคความร การใชน าของพชอยางมประสทธภาพ ประกอบดวยแปลงทดลองหาคาการ

ใชน าของพชเศรษฐกจชนดตางๆ ทเพาะปลกในเขตพนทชลประทาน ตลอดจนขอมลสนบสนนทไดจาก

งานวจยทผานสภาวจยแหงชาตแลว

3. ฐานองคความร แปลงเกษตรทฤษฎใหมตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ซงมแปลงสาธต

ประกอบดวย บอน า (เลยงปลา) นาขาว พชสวน พชสวนครว การท าปยหมกชวภาพเพอบ ารงดน โดยการปลก

พชใชระบบเกษตรอนทรยทงหมด

4. ฐานพชทางเลอกและการขยายพนธ ประกอบดวย พนธพชชนดตางๆ ทเปนพชทางเลอก

ประกอบอาชพเสรมการท านา โดยเนนการใชเวลาวางจากการท านาใหเปนประโยชน เปนอาชพเสรมเพม

รายได แตเนนย าเรองการใชน าอยางมประสทธภาพ พรอมศกษาวธการขยายพนธพชแบบตางๆ เชน การเพาะ

เมลด การตอนกง การปกช ากง เปนตน

3

ฐานท 1 ความสมพนธ ดน น า และพช

หลกการใหน ากบพชทส าคญ คอ ตองมความรความเขาใจในเรอง ดน น า และพช เพอก าหนดวา

จะใหน าปรมาณเทาไรและเมอไรกอน จงจะน าขอก าหนดเหลานไปออกแบบวางผงระบบการใหน าท

เหมาะสมตอพชตอไป ดนเปนฐานทใหพชใชเปนทยดเกาะ เปนแหลงใหน า ธาตอาหาร และอากาศทส าคญ

ของพช โดยทน าจะเปนตวท าละลายธาตอาหารทอยในดน ใหอยในรปสารละลาย ซงพชสามารถล าเลยงไปใช

ในกระบวนการเจรญเตบโตได กระบวนการเจรญเตบโตของพชจงมความสมพนธมากกบดนและน าในดน

การเปลยนแปลงใดๆ ทเกดขนกบดนและสภาวะของน าในดน ยอมสงผลกระทบโดยตรงตอการเจรญเตบโต

ของพช ดงนนถาเขาใจความสมพนธของดน น า และพช เปนอยางด กสามารถใหน าแกดนไดตรงกบความ

ตองการของพชในปรมาณและชวงเวลาทเหมาะสม

องคประกอบส าคญของการเพาะปลกมอย 4 อยางดวยกนคอ ดน น า พช และพลงงานแสงแดด

การทพชจะเจรญเตบโตไดจะตองปลกอยในดนทมแรธาตอาหารสมบรณ มความชมชนพอเหมาะ มอากาศ

และแสงแดดมาเปนพลงงาน ในการเปลยนแปลงแรธาตใหเปนอาหารทจะน าไปใชในการเจรญเตบโตตอไป

องคประกอบทง 4 น นอกจากพนธพชแลวองคประกอบอนจะขนอยกบธรรมชาตทงนน ซง

หมายความวาเราไมอาจจะบงคบหรอเปลยนแปลงสภาพไดตามความพอใจ เราสามารถท าไดเพยงปรบปรง

หรอเพมเตมเสรมใหมสภาพดขนเทานน เชน ดน คณสมบตทางฟสกสและเคมของดนในแตละทองทจะถก

ก าหนดโดยธรรมชาต จะเปลยนแปลงดนเหนยวเปนดนทรายไมไดแตเราสามารถเพมอนทรยวตถใหกบดน

เพอปรบปรงโครงสรางของดนใหดขนได พลงงานแสงแดดกเชนกน พนทใดจะไดรบแสงแดดมากหรอนอย

ขนอยกบทตงทางภมศาสตรของพนทนน การทจะขยายเวลากลางวนใหนานขนนนจะตองใชอปกรณใหแสง

สวางจากภายนอก เชน หลอดไฟ เปนตน น าฝน ฝนนนจะเปนฤดกาล และโดยทวไปมกจะตกไมสม าเสมอ

ตลอดฤดและมปรมาณไมเทากนในทกป การกระจายของฝนไมทวถง และไมสม าเสมอ จงท าใหน าฝนไม

เพยงพอกบการเจรญเตบโตของพช ซงการชลประทานจะชวยแกปญหาในดานนแลวยงชวยในการปลกพช

นอกฤดกาลอกดวย ท าใหมนษยมพชผลทางการเกษตรกนตลอดทงป

4

ชนดของดน

ดนเหนยว (Clay) เปนดนทมเนอละเอยด ในสภาพดนแหงจะแตกออกเปนกอนแขงมาก เมอ

เปยกน าแลวจะมความยดหยน สามารถปนเปนกอนหรอคลงเปนเสนยาวได เหนยวเหนอะหนะตดมอ เปนดน

ทมการระบายน าและอากาศไมด แตสามารถอมน า ดดยด และแลกเปลยนธาตอาหารพชไดด เหมาะทจะใชท า

นาปลกขาวเพราะเกบน าไดนาน

ดนรวนปนตระกอนทราย (Silt Loam) เปนดนทประกอบดวยตะกอนทรายมากกวา 50% ทเหลอ

สวนใหญเปนทรายละเอยดดนชนดนเมอแหงจะจบกนเปนกอน แตท าใหแตกออกจากกนไดงายถาบให

ละเอยดนวจะรสกรนเหมอนแปง เมอเปยกจะมลกษณะเปนโคลนและไหลไปรวมกนไดงาย

ดนรวน (Loam) เปนดนทมสวนประกอบของทราย ตะกอนทรายและอนภาคดนเหนยวมาก

เกอบพอๆ กน เปอรเซนตอนภาคดนเหนยวต ากวาทรายและตะกอนทรายเลกนอย เปนดนทเนอดนคอนขาง

ละเอยดนมมอในสภาพดนแหงจะจบกนเปนกอนแขงพอประมาณ ในสภาพดนชนจะยดหยนไดบาง เมอ

สมผสหรอคลงดนจะรสกนมมอแตอาจจะรสกสากมออยบางเลกนอย เมอก าดนใหแนนในฝามอแลวคลายมอ

ออก ดนจะจบกนเปนกอนไมแตกออกจากกน เปนดนทมการระบายน าไดดปานกลาง จดเปนเนอดนทมความ

เหมาะสมส าหรบการเพาะปลก

ดนรวนปนทราย (Sandy Loam) เปนดนทประกอบดวยทรายมากกวา 50% แตกมตะกอนทราย

และอนภาคดนเหนยวมากพอทจะประสานใหเกาะกนเปนกอนได ทรายแตละเมดสามารถมองเหนและสมผส

ได เมอก าใหแนนในมอขณะทดน

5

ดนทราย (Sands) เปนดนทมอนภาคขนาดทรายเปนองคประกอบอยมากกวารอยละ 85 เนอดนม

การเกาะตวกนหลวมๆ มองเหนเปนเมดเดยวๆ ได ถาสมผสดนทอยในสภาพแหงจะรสกสากมอ เมอลองก าดน

ทแหงนไวในองมอแลวคลายมอออกดนกจะแตกออกจากกนได แตถาก าดนทอยในสภาพชนจะสามารถท าให

เปนกอนหลวมๆ ได แตพอสมผสจะแตกออกจากกนทนท

ดนมคณสมบตหลายประการ แตคณสมบตทเกยวของกบการใหน าคอ การซมน า ซงเกดจากการ

เคลอนทของน าจากผวดน เขาไปในชองวางเมดดนดวยแรงดงดดของโลก และแรงเนองจากความกดดนของ

น าทขงอยบนผวดน ถามหนวยตอเวลา เชน มม./ซม. กเรยกวา อตราการซมน าของดน อตราการซมน านเปน

ขอมลทจะน าไปใชในการออกแบบระบบการใหน า โดยเปนตวก าหนดอตรา และระยะเวลาของการใหน า

เพอทจะไดจดสงน าในอตราและปรมาณทเพยงพอกบความตองการใชน าของพช

ตารางท 1 อตราการซมน าของดน

ชนดของดน อตราการซมน าของดน (มม./ชม.)

ดนทราย

ดนรวนปนทราย

ดนรวน

ดนเหนยว

มากกวา 20

10 - 20

5 - 10

1 - 5

ความชนในดน และความสามารถในการอมน า น าหรอความชนในดน ถามอยในอตราสวนทพอเหมาะกจะเปนประโยชนตอพช แตถามปรมาณ

มากเกนไป กสามารถใหโทษตอพชทปลกไดเชนกน ความชนในดนแบงออกไดเปน 3 ระดบ คอ

1. ความชนทจดอมตว เปนสภาวะทน าเขาไปแทนทชองวางระหวางเมดดนเตมทกชองวางจน

ไมมอากาศเหลออยเลย หรออาจจะมอยบางในชองวางขนาดเลกๆ แตมปรมาณนอยมาก และน าทอยใน

ชองวางทงหมด จะเปนปรมาตรของน าสงสดทดนจะเกบเอาไวไดชวระยะเวลาหนง

2. ความชนชลประทาน เปนระดบความชนทดนสามารถอมไวได หลงจากน าถกระบายออกไป

หมดแลว โดยตานทานกบแรงดงดดของโลก ในสภาวะน ปรมาณน าทเหลออยในชองวางขนาดใหญจะอยได

ดวยแรงดงระหวางโมเลกลของน ากบเมดดน ซงมคามากกวาแรงดงดดของโลกทท าตอโมเลกลของน า

3. ความชนทจดเหยวเฉาถาวร เปนความชนในดนทพชไมสามารถดดไปใชใหพอเพยงตอการ

คายน าไดอกตอไป พชบางชนดจะเกดอาการเหยวเฉาใหเหนอยางชดเจนเมอความชนลดลงมาถงจดนหลงจาก

6

การใหน า น าทอยระหวางความชนทจดอมตว และความชนชลประทาน จะไหลลงสเบองลางอยางรวดเรว

ดวยแรงดงดดของโรค พชสามารถน าไปใชไดเพยงเลกนอยปรมาณของน าทอยระหวางความชนชลประทาน

และความชนทจดเหยวเฉาถาวร เปนน าหรอความชนทพชสามารถดดขนไปใชเพอการเจรญเตบโตได จนกวา

ปรมาณของความชนในดนจะลดลงจนถงจดเหยวเฉาถาวร น าดงกลาว คอความชนทพชน าไปใชไดไดทงหมด

อยางไรกตามในแงของกรมชลประทาน หรอการใหน าแกพช ตองใหน าแกพชกอนทความชนในดนจะลดลง

ถงจดเหยวเฉาถาวร หรอประมาณ 50% ของความชนทพชน าไปใชไดทงหมด ซงกขนอยกบชนดของพชทอาจ

ทนแลงไดมากหรอนอย

ตารางท 2 ความสามรถในการอมน าของดนชนดตางๆ

ชนดของดน ความสามารถในการอมน าของดน (มม. /ซม. ดน)

รวมทงหมด พชน าไปใชได พชน าไปใชไมได

ดนทราย 0.65 – 1.50 0.35 – 0.85 0.30 – 0.65

ดนรวนปนทราย 1.50 – 2.30 0.75 – 1.15 0.75 – 1.15

ดนรวน 2.30 – 3.40 1.15 – 1.70 1.15 – 1.70

ดนรวนปนตะกอนทราย 3.40 – 4.00 1.70 – 2.00 1.70 – 2.00

ดนรวนปนดนเหนยว 3.60 – 4.15 1.50 -1.80 2.10 – 2.35

ดนเหนยว 3.80 – 4.15 1.50 – 1.60 2.30 – 2.55

ความตองการใชน าของพช ความตองการใชน าของพช เกดจาก 2 กระบวนการคอ กระบวน

การคายน า ซงเปนกระบวนการทพชใชในการเจ รญเตบโต และ

กระบวนการระเหยน า ซงเปนการแพรกระจายของน าในรปของไอน า

จากน า ทอยบนใบพช และผวดนบรเวณตนพชสบรรยากาศในเวลา

กลางวน ทงนเมอกระบวนการคายน ารวมกบกระบวนการระเหยน าจะถก

เรยกวา กระบวนการคายระเหย หรอความตองการใชน าของพช โดยม

หนวยทใชวดเปน มม./วน

7

ปจจยทผลกระทบตอความตองการใชน าของพชทมอย 4 อยางดวยกนคอ แสงแดด อณหภม

ความชน และลม ความตองการใชน าของพชจะสงเมอมแดดจด อณหภมสง ความชนต า และลมแรง แต

เนองจากการวดคาของปจจยทางภมอากาศหลายๆอยางนน ท าไดยากและเสยเวลา นกวทยาศาสตร จงไดคดวธ

ประเมนความตองการใชน าของพช โดยอาศยตวแปรตางๆมาท าเปนสตรค านวณ วธทสะดวก และยอมรบกน

ทวไป คอวธประเมนเปรยบเทยบกบการระเหยจากถาดน าทเรยกวาถาดวดการระเหยน า มาตรฐานเอ ซงเปน

อปกรณทใชในสถานอตนยมวทยาทวไป

ตารางท 3 ตวอยางอตราการระเหยน าวดจากถาดวดการระเหยน า มาตรฐานเอ หนวย มม./วน

จงหวด ม.ค. ก.พ. ม.ค. เม.ย. พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค.

กรงเทพฯ 4.5 5.0 5.9 6.3 5.6 5.1 4.9 4.9 4.4 4.1 4.2 4.4

กาญจนบร 4.4 5.5 6.8 7.4 6.2 5.2 5.4 5.2 4.7 4.1 4.2 4.4

ก าแพงเพชร 3.6 4.4 5.0 6.1 5.3 4.1 3.9 3.8 3.7 3.3 3.1 3.1

ขอนแกน 4.9 5.6 6.7 7.1 6.3 5.6 5.3 4.8 4.4 4.8 5.0 4.8

จนทบร 4.9 4.7 4.9 4.7 4.0 3.4 3.5 3.3 3.3 3.8 4.6 5.0

ชมพร 3.7 4.2 4.9 5.0 4.2 3.7 3.6 3.4 3.6 3.3 3.2 3.3

ชลบร 4.3 4.6 5.5 5.6 4.9 5.1 4.9 4.9 4.3 4.0 4.2 4.5

เชยงใหม 3.4 4.6 5.5 6.5 5.6 4.6 4.2 4.0 4.2 4.3 3.5 3.0

เชยงราย 3.1 4.8 5.5 6.3 4.7 3.7 3.1 2.7 3.0 3.1 2.9 2.7

ตาก 4.2 6.4 8.3 8.9 6.7 4.8 5.2 5.1 4.7 3.7 3.2 3.2

ตรง 5.3 6.1 6.1 5.1 3.9 3.8 3.8 4.0 3.4 3.5 3.4 4.2

คาความตองการใชน าของพชจงสามารถค านวณไดจากสตร

ความตองการใชน าของพช = อตราการระเหยน าวดจากถาดวดการระเหยน า × คาสมประสทธ

ของถาดวดการระเหย × คาสมประสทธของพช

คาสมประสทธของถาดวดการระเหยจะขนอยกบสภาพแวดลอมทวางถาด ซงเกยวของกบ

ความเรวลม ความชนสมพทธของอากาศ ตลอดจนสถานทวางถาดวดการระเหยวาเปนทดนวางเปลา หรอม

หญาทตดสนลอมรอบ โดยปกตจะมคาระหวาง 0.35 – 0.85 ในกรณทไมทราบคาแนนอนมกจะใช 0.8

8

คาสมประสทธของพชจะแปรเปลยนไปตามชนด และชวงระยะการเจรญเตบโตของพช ซงได

จากการทดลองเชนพชในตารางท 4 ในกรณทไมทราบคาแนนอนมกจะใช 0.8

รากพชกบการดดน า ส าหรบพชแตละชนดนนมความแตกตางกน เชน ราก ทรงพม ความสามารถในการทดแลง

ดงนน ความตองการใชน าของพชในการเจรญเตบโตจงแตกตางกน

รากของพชในแตละระดบความลกของดนจะมลกษณะการกระจายตว

ไมเหมอนกน รากสวนใหญหากนอยบรเวณผวดน แตแผขนาดของทรงพม ถา

หากแบงความลกของรากออกเปน 4 สวน พชจะไดน าสวนใหญจากดนตงแต

ผวดนลงไปประมาณ ¼ ของความลกของระบบราก โดยใชน าจากในดนสวน

นถง 40% แตทงนมไดหมายความวาพชใชน าสวนนหมดกอน แลวจงใชน า

สวนทลกลงไป การดดน าไปใชของพชจะเกดขนททกระดบความลกพรอมๆ

กน แตปรมาณน าทไดจากสวนทอยลกกวา ดงนน ถาปรมาณของน าในชนนสญเสยไปมาก จะสงผลกระทบตอ

การเจรญเตบโตของพชได การก าหนดเวลาการใหน าจงอาศยการตดตามระดบความชนในดนชนบนสดเปน

เกณฑ

การวดความชนของดน มอยหลายวธ แตกอาจแบงเปนวธใหญๆ ได 2 วธ คอ

1. การวดโดยทางตรง

เกบตวอยางดนบรรจลงไปในกลองโลหะแลวปดและน าไปชง ตอจากนนกน าดนเขาเตาอบท

105-110เซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง เพอไลน าออก เสรจแลวกชงอกครงหนงเพอหาปรมาณความชนท

หายไป ปรมาณความชนในดนกอาจจะค านวณออกมาเปนเปอรเซนตโดยน าหนก (percent by weight) Pw ได

คอ

Pw = [(น าหนกของดนชน-น าหนกดนทเตาอบ)/น าหนกดนทเตาอบ]* 100

วธวดแบบนใหความแมนย า แตใชเวลา

2. การวดโดยทางออม

2.1 วด Conductance หรอ resistance ของดน ส าหรบวธนเปนการวดความชนในดนโดย

อาศยหลกทวา น าในดนไมใชน าทบรสทธ และจะมไอออนตางๆ ละลายอย ดงนน จงเปนสอไฟฟาไดด ถา

9

ในดนมน าหนกมากไอออนทละลายอยกจะมากดวย conductivity ของดนนนกจะสงหรอ resistance ของดน

นนกจะต า ในทางตรงกนขามถาในดนมน านอย conductivity ของดนกจะต า หรอ resistance ของดนนนก

จะสงจากความสมพนธ ระหวาง conductivity หรอResistance ของดนนน วธทใชกนอยในปจจบนน แทนท

จะวด conductivity ของดนโดยตรง แตเราจะวด conductivity ของ gypsum block โดยการฝง gypsum block

ไวในดน ภายใน gypsum Block ทฝงอยในดนนจะมความชนเทากนกบความชนในดน CaSo4 ใน gypsum

block น จะละลายน าไดบางเลกนอย ถาน าในมมาก Ca++ และ CaSo4 -- กจะมมาก conductivity resistance

Block ทฝงอยในดน และมความชนอยในสภาพทสมดลกนกบความชนในดน กท าใหสามารถทราบปรมาณ

ความชนในดนได

2.2 การวด Tension ของ porous cup ซงอยในสภาพทสมดลกบความชนในดนนนกอาศย

กระบอกกลวงตอนปลายดานหนงประกอบดวย Porous cup สวนอกปลายดานหนงอยตดกบ monometer หรอ

vacuum gage กอนวดกรนน าลงไปในกระบอกนนใหเตม แลวฝงปลายของกระบอกทเปนสวนของ porous

cup ลงไปในดน ถาน าในดนมนอยและถกยดดวยแรงทสงกวาน าในกระบอก น าในกระบอกกจะไหลออกมา

เพอทจะรกษาระดบ tension ใหเทากน ซงกมผลใหเขมใน vacuum gage สงขน และจะสงมากนอยเพยงไหน

นนขนอยกบระดบความชนในดนทมอยในดนขณะนน การทร tension จาก vacuum gage กท าใหปรมาณ

ความชนในดนได

2.3 Neutron Scattering โดยอาศยหลกทวาเมอสง Neutron ออกไปจากเครอง เมอ Neutron

ออกไปกระทบกบน า กจะสะทอนกลบเขามาเครองอก ถาในดนมน ามากปรมาณของ Neutron กจะสะทอน

กลบมามาก ถาในดนมน านอย Neutron ทสะทอนกลบกจะนอย ซงปรมาณของ Neutron ทสะทอนกลบมาน

สามารถวดไดเมอรปรมาณท Neutron สะทอนกลบ ปรมาณของความชนในดนกสามารถหาได การวด

ความชนดวยวธนใหความแมนย า สามารถวดความชนทจดเดยวกนไดหลายระดบความลก แตราคาสงไม

เหมาะส าหรบวดความชนบรเวณผวดน

10

เครองมอวดทางอตนยมวทยา

สถานทดลองการใชน าชลประทานท 2 (พษณโลก) ไดท าการบนทกและรวบรวมขอมลทางดาน

อตนยมวทยาไวทงหมดเปนเวลารวม 25 ป ตงแตป พ.ศ. 2528 - ปจจบน ซงมเครองมอในการเกบขอมลตางๆ

ดงน

เครองวดความเรวลมระดบผวดน ชนดลกถวย 3 ใบ รปครงทรงกรวย เปนเครองมอทเกบ

ความเรวลมทระดบ 45 เซนตเมตร หนวยเปนกโลเมตรตอหนวยเวลา

เครองวดความเรวลมทระดบ 2 เมตร ชนดลกถวย 3 ใบ รปครงทรงกรวย เปนเครองมอทเกบ

ความเรวลมทระดบ 2 เมตร หนวยเปนกโลเมตรตอหนวยเวลา

11

เครองวดปรมาณน าฝนแบบแกวตวง รปรางเปนรปทรงกระบอก

กลมตลอด หรอบางทท าใหกนผายออกเพอใหตงไดมนคงขน ตวเครองท าดวย

เหลก หรอทองแดงทไมเปนสนม ตอนขอบบนของเครองท าเปนปากรบน าหนก

ฝนขนาดแนนอน (นยมใชปากถงขนาด 8 นว) ทใตปากถงลงไปมปากกรวย

ส าหรบรบน าฝนใหไหลลงไปทางรกรวย ลงไปยงทรองรบภายในเมอจะวด

ปรมาณน าฝนกตวงดวยแกวตวง ซงท าไวเฉพาะปากถงแตละขนาดเทานน ตดตง

ไวบนพนดนเรยบและสงจากพนดนไมเกน 1 เมตร หามตดตงไวทลาดชน

เครองมอวดอณหภมและความชนสมพทธหรอเครองเทอร

โมไฮโกรกราฟ (Thermo-Hygrograph) เปนเครองมอทอาศยหลกความจรง

ทวา เสนผมมนษยเมอลางไขมนออกแลวจะยด และหดไปตามการ

เปลยนแปลงของความชนในอากาศ โดยความชนสงเสนผมจะยดตวออก

ขณะเดยวกนถาความชนนอยเสนผมกจะหดตวเขาหากน ซงอณหภมจะ

ผกผนกบความชนในอากาศ คอความชนสงอณหภมจะต าในทางตรงกน

ขาม ความชนต าอณหภมจะสง

เครองวดอณหภมอากาศ

เทอรโมมเตอรสงสด (Maximum Thermometer) เปนแบบปรอทใชวดอณหภมสงทสด

ประจ าวน ตวเทอรโมมเตอร จะมคอตบดานใตสเกลลางสด เมออณหภมลดลงปรอทจะไมสามารถไหล

ยอนกลบ และตองวางตวเทอรโมมเตอร ใหทางตมปรอทอยต ากวาปลายเลกนอย เพอกนล าปรอทไหลกลบ

เนองจากการสนสะเทอน เพอทจะวดใหไดคา อณหภมสงทสดประจ าวนจรงๆ

เทอรโมมเตอรต าสด (Minimum Thermometer) ใชวดอณหภมต าทสดประจ าวน เปนแบบ

วตถเหลวภายใน เชนพวกแอลกอฮอล หรอ น ามนใส โดยม

กานช (Index) อยภายใน เมออณหภมต าลงแอลกอฮอลจะดด

ผวกานชลงไปดวย แตถาอณหภมสงสดแอลกอฮอลจะไหล

ผานกานชไปได ลกษณะการวางตวเทอรโมมเตอร จะวางให

อยในระดบแนวนอนจรงๆ

12

เครองวดน าระเหยแบบถาด (American Class A Pan) จะประกอบดวย

ถาดน า (Pan) ขนาดลก 10 นว เสนผาศนยกลาง 48 นว ตงสงจากพนดน 6 นว

ขอวดระดบน า (Micrometer Hook Gauge) แบงสเกลเปนนว จาก 0-4 นวจะแบงทกๆ 0.1 นว

มาตรฐาน แบงละเอยดลงไปถง 0.01 นว

ทรองรบขอวดระดบน า (Stilling Well) เปนรปทรงกระบอก ปองกนการพรว หรอกระเพอม

ของน า และเพอวางขอวดระดบน า

เทอรโมมเตอรลอยน า (Floating Thermometer) เปนเทอรโมมเตอรรปตว U ขางหนงเปน

เทอรโมมเตอรสงสด อกขางเปนเทอรโมมเตอรต าสด ตดอยกบทนลอยน า

"อตราการระเหย" จากผวพนโลก วดเปน ปรมาตรของน า ซงหายไปจากการระเหย ตอหนวย

พนท ตอหนวยเวลา คอเทากบความลกทหายไปทงหมด

เครองวดแสงแดด แบบแคมปเบลสโตกส (Campbell-Stokes

Recorder) ใชวดความยาวนานของแสงแดดในหนงวน ประกอบดวยลกแกว

กลมเปนรป sphere ตงอยทฐาน มโครง (Bowl) ส าหรบสอดกระดาษอาบ

น ายาเคม เมอพลงงานแผความรอนจากดวงอาทตยสองมาถกลกแกว จะท าให

รวมเปนจดโฟกส เผาไหมกระดาษเปนทางยาว ความกวางและความลกของ

รอยไหม ขนอยกบความแรง (ความเขม) ของแสงแดด

กระดาษจะมสน าเงน และทกระดาษจะมเสนแบงเครองหมายบอกเปนชวโมง กระดาษทใชจะม

3 แบบคอ

กระดาษโคงยาว จะใสชองลาง ใชตงแต 12 เมษายน – 2 กนยายน

13

กระดาษตรง จะใสชองกลาง ใชตงแต 3 กนยายน – 14 ตลาคม และ 1 มนาคม – 11 เมษายน

กระดาษโคงสน จะใสชองบน ใชตงแต 15 ตลาคม – 28 กมภาพนธ

ตวอยางการไหมของกระดาษ

วธการจดบนทก การอานระยะเวลาแสงแดดในกราฟใหถอ 1 ชอง เทากบ 1 ชวโมง โดยแบงเปน

10 ชอง ชองละ 6 นาท

เครองวดพลงงานแสงอาทตย (Thermopile) ประกอบดวยหลอดแกวกลม 2 ชน ส าหรบรบรงส

จากดวงอาทตยโดยตรง ภายในหลอดแกวกลม 2 ชนนมวตถด า ซงดด

รบรงสไดดยงอยวงใน สวนวงนอกเปนวตถขาวซงมคณสมบตสะทอน

รงสออกไดด จากวตถด าและขาวนมตอสายไฟเขากบเครองรบ ความ

ตางกนของอณหภมของวตถทง 2 ชนดจ าท าใหเกดไฟฟา ซงตอเขากบ

moving coil galvanometer กจะท าใหเขมช มหนวยเปนมลลโวลต

เครองมอทใชวดความกดอากาศ "บาโรมเตอร" (Barometer)

บาโรมเตอรแบบแอนเนอรอยด (Aneroid Barometer) เปนบาโรมเตอรแบบเคลอนไหว

สะดวกและพกพาไดอยางสบาย เนองจากมลกษณะเปนกะปกลกฟก เพราะ

ภายในเปนสญญากาศ ไมใชปรอท โดยใชแผนโลหะบางๆ หนาประมาณ

0.005 นว ท าเปนตลบ 2 อนประกบกน มขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 1.5

นว และความหนาของตลบประมาณ 0.25 นว ดานบนและดานลางท าเปน

ลกฟก บดกรขอบใหสนทแลวสบอากาศออกใหภายในเปนสญญากาศ ม

แหนบแขงยดดานบนและดานลางของตลบไว เพอดงใหตลบโปงออกเสมอ เมอความกดอากาศสงขนจะกด

ตลบลกฟกใหแฟบลง ระยะทโปงออกและแฟบนมผลตอเครองกระเดองกลไก ท าใหเขมชบอกคาความกด

อากาศ

14

บาโรกราฟ เปนเครองวดความกดอากาศอกแบบหนง ท

เหมอนกบแบบแอนเนอรอยด แตใชตลบลกฟกถง 6 -10 ตลบ เพอความถกตอง

และผดพลาดนอยทสด และสามารถบนทกไดหลายๆ วน

เครองวดอตนยมวทยาแบบอตโนมต (DATA LOGGER) เปนอปกรณทใชในการตรวจวด

ขอมลทางดานอตนยมวทยาไดหลายขอมล ไดแก ความกดอากาศ ความเรวลม อณหภมอากาศ ปรมาณน าฝน

ความยาวนานแสงแดด ใชพลงงานจากแผนเซลลแสงอาทตย (Solar cell) บนทกขอมลภายในตวเครอง อาน

ขอมลโดยการเชอมตอกบคอมพวเตอรสามารถดงขอมลตางๆ ออกมาใชวเคราะหไดภายหลง

15

สถานอตนยมวทยา

16

ฐานท 2 การใชน าของพชอยางมประสทธภาพ

สถานทดลองการใชน าชลประทานท 2 (พษณโลก) มหนาทหลกในการด าเนนงานวจยมาตงแตป

2528 เพอหาคาการใชน าทเหมาะสม และวธการใหน าทเหมาะสมของพชชนดตางๆ ทท าการเพาะปลกในเขต

ชลประทาน ทงพชไร ไมผล พชผก พชพลงงาน พชสมนไพร พชอาหารสตว และไมน า เชน ขาว ขาวโพด

เลยงสตว ออย มนส าปะหลง ถวเหลอง มะนาว สบด า ผกหวานบาน เปนตน

งานทดลองของทางสถานมทงการทดลองหาคาการใชน าของพชในถงวดการใชน า (Lysimeter)

ซงขอมลทไดจากการทดลองนจะเปนคาสมประสทธการใชน าของพช (Crop Coefficient ; Kc) เพอใชเปน

ขอมลในการค านวณปรมาณการสงน าของโครงการชลประทานตางๆ ไปยงแปลงปลกของเกษตรกร และยง

ใชเปนขอมลพนฐานในการทดลองเพอหาวธการและปรมาณการใหน าทเหมาะสมของพชชนดตางๆ ตอไป

และยงด าเนนการทดลองหาวธการและปรมาณการใหน าทเหมาะสมแกพชชนดตางๆ ซงจะด าเนนการใน

แปลงทดลองภายในสถานฯ และจดท าแปลงสาธตภายในพนทโครงการชลประทานตาง ๆ

การวดการใชน าของพชแตละชนดในทกๆ สภาพภมอากาศ สภาพภมประเทศ เพอน ามาใชงานกยอมเปนไปไมได เนองจากตองใชเวลานาน จงจ าเปนตองหาคาคงทตวหนงเปนหลกในการน าไปใช โดยการทดลองจากสภาพจรงเปนการเปรยบเทยบตามหลกการวทยาศาสตรประยกต ดงนน ความหมายของคาสมประสทธการใชน าของพช (Kc) จะเปนคาทขนอยกบชนดและอายของพชเพยงอยางเดยว โดยเปนคาคงทในชวงใดชวงหนง หรอตลอดชวงปลกพช เปนอตราสวนระหวางการใชน าของพชทปลกจรง (ET) ในถงวดการใชน า (Lysimeter) กบปรมาณการใชน าของพชอางอง (ETo) เชนหญาญปน หญานวลนอย หรอหญาอลฟาฟา

Kc = ET/ ETo

คาสมประสทธพช (Kc) เปนขอมลส าคญทจะตองใชเพอการค านวณหาปรมาณการใชน าของพช (ET) เนองจากในแตละทองทมภมอากาศทแตกตางกน ท าใหปรมาณการใชน าของพชแตกตางกนตามสภาพภมอากาศของทองทนนๆ ซงมคาปรมาณการใชน าของพชอางอง (ETo) ทค านวณไดจากสตรตางๆผนแปรไปตามสภาพอากาศแตละแหงไปดวย สวนคาสมประสทธพชนนสามารถน าไปใชไดทวไป อกประการหนงกคอคาสมประสทธพชของพชแตละชนดสามารถใชค านวณหาปรมาณการใชน าของพชไดเฉพาะคาทไดจากการหาปรมาณการใชน าของพชอางองของสตรนนๆ เทานนและเพอใหการน าไปใชงานสะดวกและรวดเรวขน จงไดจดท าขอมลคาสมประสทธพชทส าคญๆ ทไดจากสตรทง 7 สตรคอ Modified Penman, Blaney-Criddle, Pan method, Thornthwaite, Hargreaves, Radiation และ Penman Monteith ในทนจะยกตวอยางคาสมประสทธพชของพชทส าคญตางๆ ไว จ านวน 40 ชนด เปนรายสปดาหหรอรายเดอนตามความเหมาะสม

17

ของชนดพช เพอใชค านวณหาปรมาณการใชน าของพชไดตามชวงอายการเจรญเตบโตตางๆ ตอไป ส าหรบคาสมประสทธพชของพชทง 40 ชนด ไดแก

ขาว กข. ขาวนาหวานน าตม ขาวบาสมาต ขาวสาล ขาวขาวดอกมะล 105 ขาวโพดเลยงสตว ขาวโพดหวาน ขาวฟาง ถวเหลอง ถวเขยว ดอกบานชน ทานตะวน ฝาย แตงโม กะหล าดอก คะนา มะเขอเทศ หอมหวใหญ หอมแดง มะระ หนอไมฝรง ละหง ออย เผอก มะนาว (1-3 ป) มะนาว (3-5 ป) ขนน มะมวง สมโอ กลวยน าวา กลวยหอม งา มะล กหลาบ ปทมมา หญาแฝก หญารซ หญาเนเปยร ถวไมยราบ ธปฤาษ

คาสมประสทธการใชน าของพช (Crop Coefficient ; Kc) เปนผลงานทไดจากการศกษา ทดลองและวจยฯ โดยนกวจยสาขาตางๆ ของสวนการใชน าชลประทาน ดงนนคาสมประสทธพชทไดนจงเปนคาทสามารถน าไปใชงานในทวทกภาคของประเทศไทยไดอยางถกตองและเหมาะสม รายละเอยดคาสมประสทธพช (Kc) อยในเรอง “คาสมประสทธพช (Kc) ของพช 40 ชนด”)

ภาพการทดลองหาปรมาณการใชน าของผกหวานในถง

Lysimeter

18

ตวอยางปรมาณการใชน าของพชอางอง (ETo) โดยวธ Modified Penman

Reference Crop Evapotranspiration by Modified Penman

จงหวด ETo - Modified Penman หนวย มม./วน

ม.ค. ก.พ. ม.ค. เม.ย. พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค. แมฮองสอน แมสะเรยง เชยงราย พะเยา เชยงใหม ล าปาง ล าพน แพร นาน ทาวงผา อตรดตถ ตาก แมสอด เขอนภมพล อมผาง พษณโลก เพชรบรณ หลมสก วเชยรบร ก าแพงเพชร

3.13 3.33 3.08 3.22 3.17 3.43 3.33 3.66 3.20 3.06 3.80 3.93 3.92 4.08 3.35 3.60 3.53 3.86 4.16 3.96

3.94 4.14 3.97 4.19 4.01 4.31 4.40 4.61 4.03 3.68 4.54 5.37 4.87 5.48 3.92 4.36 4.19 4.57 5.04 4.85

5.22 5.43 5.03 5.51 4.80 5.48 5.71 5.97 5.07 4.89 5.52 6.90 6.24 6.70 4.87 5.00 4.88 5.34 5.61 5.69

6.26 7.05 5.89 6.04 5.31 6.23 6.45 6.80 5.78 5.52 6.18 7.58 6.98 7.15 5.29 5.57 5.22 5.85 6.42 6.28

5.37 5.42 5.37 5.44 5.04 5.47 5.58 5.74 5.23 5.03 5.41 5.87 5.56 5.79 4.62 5.10 4.96 5.25 5.46 5.37

4.24 4.07 4.70 4.93 4.19 4.80 4.90 5.01 4.63 4.28 4.54 4.88 4.21 4.94 3.50 4.33 3.89 4.57 4.73 4.46

3.98 3.84 4.40 4.47 3.87 4.51 4.59 4.64 4.28 3.98 4.33 4.98 4.02 4.91 3.38 4.11 3.65 4.25 4.42 4.39

3.77 3.70 4.18 4.30 3.67 4.21 4.27 4.33 4.00 3.81 4.06 4.67 3.82 4.71 3.15 3.96 3.41 4.01 4.45 4.07

3.95 4.00 4.29 4.29 3.84 4.12 4.15 4.23 4.12 4.05 4.25 4.29 4.12 4.38 3.37 3.91 3.56 4.09 4.04 4.23

3.88 4.03 4.03 3.97 3.78 3.97 3.91 4.22 4.05 3.84 4.40 3.90 4.35 4.18 3.66 4.04 3.76 4.27 4.38 4.07

3.45 3.65 3.38 3.36 3.31 3.54 3.40 3.81 3.48 3.27 3.98 3.69 4.21 3.83 3.49 3.75 3.64 3.95 4.24 3.83

2.97 3.17 2.87 2.88 2.94 3.13 3.01 3.43 3.00 2.78 3.62 3.48 3.76 3.57 3.07 3.43 3.38 3.61 3.89 3.60

19

งานวจย

งานวจยทสถานทดลองการใชน าชลประทานท 2 (พษณโลก) ก าลงด าเนนการทดลองและอยใน

ความสนใจของผเกยวของเปนอยางมากในขณะน คอ

การศกษาการไมใชน าเตรยมแปลง(ทาเทอก) ในการปลกขาว

ความส าคญและทมาของปญหาทท าการวจย ในปจจบนการขาดแคลนน าก าลงเปนปญหาทส าคญ และคาดวาจะทวความรนแรงมากขนใน

อนาคตอนไมไกลน โดยมสาเหตมาจากการเปลยนแปลงของโลกโดยเฉพาะภาวะโลกรอนและความแหงแลง

ซงเกดจากการกระท าของมนษยเปนสวนใหญ ดงนนถาไมเรงรบด าเนนการอนรกษระบบนเวศนและ

สงแวดลอม การพฒนาเหลงน าขนาดตาง ๆ รวมทงการบรหารจดการน าในทกๆ ดานใหเปนไปอยางถกตอง

เหมาะสม มประสทธภาพและประสทธผลแลว ปญหาการขาดแคลนน ากไมสามารถแกไขได ซงจะท าใหม

ผลกระทบตอการด ารงอยของสงมชวตทงหลายอยางแนนอน

การปลกขาวหรอการท านาเปนเอกลกษณความเปนไทยและอาชพหลกของคนสวนใหญ เพราะ

ขาวเปนทงอาหารและสนคาสงออกทมความส าคญอยางยงมาแตโบราณกาล ในปจจบนมพนทปลกขาว

ประมาณ 57 ลานไร (ส านกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2553) และการปลกขาวไดมการเปลยนแปลงไปตาม

สถานการณตางๆ จงท าใหเกดปญหาตามมามากมายหลายประการดวยกน โดยเฉพาะอยางยง “น า”

ซงเปนปจจยส าคญทสด เรมขาดแคลนไมเพยงพอตอความตองการโดยมสาเหตมาจากการปลกขาวหลายครง

ตอป (ตลอดป) และมการใชน าอยางไมถกตอง เหมาะสม ไดแกการใชน าเตรยมดนเพอท าเทอก (ประมาณ

200 - 300 มม. หรอ 320 - 480 ม3./ไร) และการใหน าแบบน าขง ท าใหเกดการสญเสยและสนเปลองน ามากเกน

ความจ าเปน ซงไมสอดคลองกบสถานการณน าในปจจบนและอนาคต ดงนนจงตองมการเปลยนแปลงการใช

น าในการปลกขาวเพอใหเปนไปอยางประหยดและไดรบประโยชนคมคา “การไมใชน าเตรยมแปลง (ท าเทอก)

ในการปลกขาว” จงเปนอกวธหนงทจะท าใหปรมาณน าใชลดลง

วตถประสงคของโครงการวจย 1. ตองการทราบถงผลกระทบตอการเจรญเตบโตและการใหผลผลตจากการไมใชน าเตรยมแปลง

(ท าเทอก) ในการปลกขาว 2. เพอตองการลดปรมาณน าใชในการปลกขาว

20

วธการทดลอง

ปแรก ท าการศกษาการไมใชน าเตรยมแปลง(ท าเทอก)ในการปลกขาว โดยแบงเปน 4 วธการ

วธการท 1 ท าการคราดกลบเมลดพนธและใหน าชวยงอก จ านวน 75 มม.

วธการท 2 ท าการคราดกลบเมลดพนธและใหน าชวยงอก จ านวน 100 มม.

วธการท 3 ไมท าการไถคราดกลบเมลดพนธและใหน าชวยงอก จ านวน 75 มม.

วธการท 4 ไมท าการไถคราดกลบเมลดพนธและใหน าชวยงอก จ านวน 100 มม.

ปท 2 (มการปรบแผนการทดลอง) โดยแบงเปน 5 วธการๆ ละ 4 แปลง ดงน วธการท 1 ท านาหวานน าตม (แบบเกษตรกร) วธการท 2 ท าการคราดกลบเมลดพนธและใหน าชวยงอก จ านวน 75.00 มม. วธการท 3 ท าการคราดกลบเมลดพนธและใหน าชวยงอก จ านวน 100.00 มม. วธการท 4 ไมท าการคราดกลบเมลดพนธและใหน าชวยงอก จ านวน 75.00 มม. วธการท 5 ไมท าการคราดกลบเมลดพนธและใหน าชวยงอก จ านวน 100.00 มม.

ระยะเวลาการทดลอง

ปแรก ธนวาคม พ.ศ. 2552 - พฤษภาคม พ.ศ. 2553

ปท 2 ธนวาคม พ.ศ. 2553 - พฤษภาคม พ.ศ. 2554

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ผลการวจยฯ สามารถน าไปใชประโยชนเกยวกบการใชน าในการปลกขาวใหเปนไปอยางม

ประสทธภาพและไดรบผลตอบแทนคมคาตอการลงทนดงตอไปน 1. เปนขอมลในการบรหารจดการน าและวางแผนการสงน าใหแกพนทปลกขาวใหเปนไป

อยางถกตองเหมาะสมและไดรบผลส าเรจตามเปาหมาย 2. ใชเปนขอมลในการสงเสรม เผยแพรใหเกษตรกรไดเรยนรเพอน าไปปฏบตตอไป 3. ใชเปนขอมลทางวชาการส าหรบเผยแพรทางสอตางๆ ใหผทสนใจและหนวยงานท

เกยวของไดรบร เพอน าไปใชประโยชนตอไป หนวยงานทน าผลการวจยไปใชประโยชน

หนวยงานตางๆ ในสงกดกรมชลประทาน กรมวชาการเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร มหาวทยาลยตางๆ วทยาลยเกษตรและเทคโนโลยตางๆ เกษตรกร รวมทงหนวยงานอนๆ ทมความสนใจทจะน าขอมลทไดไปใชประโยชนตอไป

21

ภาพแสดงข นตอนการทาการทดลองในปแรก

การตากเมลดพนธ การไถดะ

การคราดยอยดน

การหวานเมลดพนธ

การใหน าชวยงอก

การคราดกลบเมลดพนธ

22

ตนกลาอาย 1 สปดาหพนธ

ตนขาวอาย 2 สปดาห วธการท 1

ตนขาวอาย 2 สปดาห วธการท 2 ตนขาวอาย 2 สปดาห วธการท 3

ตนขาวอาย 2 สปดาห วธการท 4 ตนขาวอาย 4 สปดาห

23

ตนขาวอาย 6 สปดาห ตนขาวอาย 8 สปดาห

การเขาท าลายของโรคใบจดสน าตาล

ทระยะตนขาวอาย 4 สปดาห

ผลผลตขาวทไดจากแปลงทดลอง

24

การศกษาการปลกหญาพชอาหารสตว 4 ชนด ตามแนวคนคลองสงน า

(Study on 4 Species of Forage Cultivation along Irrigation Canal

Embankment)

ความส าคญและทมาของปญหา ในเขตพนทรบน าชลประทาน นอกจากเกษตรกรจะท าการปลกพชแลว ยงมการเลยงสตวควบค

กนไปดวย ซงสตวทเลยงสวนใหญไดแก วว ควาย แพะ แกะ หม เปด ไก ฯลฯ ซงสตวเหลานอาหารทจ าเปนและประกอบดวยโปรตนสงไดแกพชอาหารสตวคอ หญา ซงเกษตรกรสวนใหญกยงใชวธการเลยงทเคยชนคอ ปลอยใหววควายหากนตามธรรมชาต โดยอาศยทสาธารณะบรเวณขางถนน คลอง โดยทวไปซงเปนพชอาหารสตวทมคณภาพต า โดยมโปรตนประมาณ 4-5 % เทานน ประกอบกบพนททเปนทงหญาสาธารณะถกบกรกและน าไปใชประโยชนดานอนๆ ท าใหแหลงพชอาหารสตวขาดแคลน

ทางผท าการศกษาไดมแนวคดวาในเขต Slope คนคลองชลประทาน ซงมพนกงานรกษาคลองดแลอย ตองมาปลกพชอาหารสตว หญาทมโปรตน 10-14 % คอการปลกหญาตามแนวคนคลอง นอกจากจะชวยปองกนการพงทลาย การกดเซาะ ยงจะท าใหคนคลองดสะอาดสวยงาม ตดแตงบ ารงรกษาเปนรายไดโดยอาจจดท าเปนรปสวสดการ เมอน าหญาทตดไปจ าหนาย หรอใหเกษตรกรกลมผใชน า เขามาชวยดแลโดยจดท าเปนกองทนชลประทาน กจะไดการเขามามสวนรวมในการบรหารจดการ และบ ารงรกษาชลประทาน

วตถประสงค 1. เพอศกษาถงความสามารถในการปองกนการกดเซาะ การพงทลายของ Slope คนคลองสงน า

ชลประทาน 2. เพอศกษาการเจรญเตบโต และผลผลตของหญา 4 ชนด ทปลกศกษา 3. เพอศกษาการหารายได การลดภาระคาใชจายในการบ ารงรกษา ตลอดจนถงการมสวนรวม

ของภาคประชาชน

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 1. ชวยปองกนการกดเซาะ การพงทลายของ Slope คนคลองสงน าชลประทาน 2. เปนแหลงปลกพชอาหารสตว ทมคณภาพสง 3. เปนการหารายไดเมอจดท าเปนรปสวสดการ เปนการลดภาระคาใชจายในการบ ารงดแลรกษา

คนคลอง ในกรณใหกลมผใชน าเขามามสวนรวม 4. คน า และคนคลองสงน าชลประทาน สวยงาม และเปนระเบยบ 5. เปนขอมลทางวชาการใชในการสงเสรม เผยแพร ทางสอตางๆ ใหกบผสนใจ เพอน าไปใช

ประโยชนตอไป

25

สถานทด าเนนการ 1. สถานทดลองการใชน าชลประทานท 2 (พษณโลก) อ.พรหมพราม จ.พษณโลก ด าเนนการปท 4 2.โครงการสงน าและบ ารงรกษาเขอนแควนอยบ ารงแดน อ.วดโบสถ จ.พษณโลก (ด าเนนการ

ขยายผลปท 1)

พชอาหารสตวทท าการศกษา 1. หญาแพงโกลา (Digitaria decumbens) 2. หญารซ (Brachiaria ruziziensis) 3. หญากนนสมวง (Panicum maximum Td. 58) 4. หญาเนเปยร (Pennisetum purpureum)

ขนตอนการปฏบต

การเตรยมดน - ยอยดนเพอก าจดวชพชโดยใชจอบดาย (กรณมวชพช)

การปลก - เมลดพนธ หญารซ, หญากนนสมวง ใชเมลดอตรา 1-2 กโลกรม/ไร - ทอนพนธ หญาเนเปยร 300-500 กโลกรม/ไร และหญาแพงโกลา 200-250 กโลกรม/ไร

การใหน า - การใหน าหลงหวานเมลดเพอชวยความงอก - การใหน าหลงปลกดวยทอนพนธ การใสปย - ใสปยรองพน สตร 15-15-15 อตรา 50-100 กโลกรม/ไร และใสปยคอก - ในแตละรอบของการตดควรใสปยยเรย (46-0-0) อตรา 20 กโลกรม/ไร ครงท 1 ใสหลงตด 1วน และครงท 2 ใสหลงตด 10-15 วน

การก าจดวชพช หลงจากการปลก 20-30 วน

การใชประโยชน - หญาแพงโกลา ตดครงแรก 60 วน หลงปลก และตดครงตอไปทกๆ 45 วนโดยตดชดดน 5-10 เซนตเมตร หญาแพงโกลาเหมาะส าหรบใชเลยงสตวในรปหญาสด, หญาแหง

26

- หญากนนสมวง การตดควรตดครงแรก 60-70 วน หลงปลก และตดครงตอไปทก ๆ 45 วน ถาชวงฤดฝนหญาโตเรวสามารถตดไดทก 20-30 วน โดยตดสงจากพนดน 10-15 เซนตเมตร หญากนนสมวงเหมาะส าหรบใชเลยงสตวในรปหญาสด, หญาหมก - หญาเนเปยร ตดครงแรก 60-70 วน หลงปลก และตดครงตอไปทก ๆ 45 วน ชวงฤดฝนโตเรวอาจตดอายนอยกวา 30 วน โดยตดชดดน หญาเนเปยรเหมาะส าหรบใชเลยงสตวในรปหญาสด หรอหญาหมก - หญารซ ตดครงแรก 60-70 วน หลงปลกและตดครงตอไปทกๆ 45 วน ชวงฤดฝนโตเรวอาจตดอายนอยกวา 30 วน โดยตดสงจากพนดน 10-15 เซนตเมตร หญารซเหมาะส าหรบใชเลยงสตวในรปหญาสด, หญาแหง หรอหญาหมก

ภาพแสดงการศกษาการปลกหญาพชอาหารสตว 4 ชนด ตามแนวคนคลองสงน า

การปลก หญาเจรญเตบโตเตมแปลง

ตดหญาเพอเปนอาหารสตว ส ารวจพนทโครงการเขอนแควนอยฯ

27

ฐานท 3 แปลงเกษตรทฤษฎใหมตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

หลกแนวคดของเศรษฐกจพอเพยง

การพฒนาตามหลกเศรษฐกจพอเพยง คอ การพฒนาทตงอยบนพนฐานของทางสายกลางและความไมประมาท โดยค านงถง ความพอประมาณ ความมเหตผล การสรางภมคมกนทดในตว ตลอดจนใชความรความรอบคอบ และคณธรรม ประกอบการวางแผน การตดสนใจและการกระท า

ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

เศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาชถงแนวการด ารงอยและปฏบตตนของประชาชนในทกระดบตงแตระดบครอบครว ระดบชมชนจนถงระดบรฐ ทงในการพฒนาและบรหารประเทศใหด าเนนไปใน ทางสายกลาง โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจเพอใหกาวทนตอโลกยคโลกาภวตนความพอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผลรวมถงความจ าเปนทจะตองมระบบภมคมกนในตวทดพอสมควรตอการมผลกระทบใด ๆ อนเกดจากการเปลยนแปลงทงภายนอกและภายใน ทงนจะตองอาศยความรอบร ความรอบคอบ และความระมดระวงอยางยง ในการน าวชาการตาง ๆ มาใชในการวางแผนและการด าเนนการทกขนตอน และขณะเดยวกนจะตองเสรมสรางพนฐานจตใจของคนในชาตโดยเฉพาะเจาหนาทของรฐ นกทฤษฎและนกธรกจในทกระดบใหมส านกในคณธรรม ความซอสตยสจรต และใหมความรอบรทเหมาะสม ด าเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสต ปญญา และความรอบคอบ เพอใหสมดลและพรอมตอการรองรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและกวางขวางทงดานวตถ สงคม สงแวดลอม และวฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางด

เศรษฐกจพอเพยงกบทฤษฎใหมตามแนวพระราชด าร

เศรษฐกจพอเพยงและแนวทางปฏบตของ ทฤษฎใหม เปนแนวทางในการพฒนาทน าไปสความสามารถในการพงตนเอง ในระดบตาง ๆ อยางเปนขนตอน โดยลดความเสยงเกยวกบความผนแปรของธรรมชาต หรอการเปลยนแปลงจากปจจยตาง ๆ โดยอาศยความพอประมาณและความมเหตผล การสรางภมคมกนทด มความร ความเพยรและความอดทน สตและปญญา การชวยเหลอซงกนและกน และความสามคค

เศรษฐกจพอเพยงมความหมายกวางกวาทฤษฎใหมโดยทเศรษฐกจพอเพยงเปนกรอบแนวคดทชบอกหลกการและแนวทางปฏบตของทฤษฎใหมในขณะท แนวพระราชด ารเกยวกบทฤษฎใหมหรอเกษตรทฤษฎใหม ซงเปนแนวทางการพฒนาภาคเกษตรอยางเปนขนตอนนน เปนตวอยางการใชหลกเศรษฐกจพอเพยงในทางปฏบต ทเปนรปธรรมเฉพาะในพนททเหมาะสม

28

การท าเกษตรทฤษฎใหม

เปนทฤษฎแหงการใชทรพยากรธรรมชาตและการบรหารงานในการท าการเกษตรท พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ภมพลอดลยเดชมหาราช ทรงพระราชทานแกพสกนกรชาวไทย เพอแกไขปญหาการเกษตร โดยการแบงพนทการเกษตรออกเปน 4 สวน ตามอตราสวน 30 : 30 : 30 : 10

ตวอยาง การแบงพนทการท าการเกษตร ซงโดยเฉลยแลวเกษตรกรไทยมเนอทดนประมาณ 10-15 ไร ตอครอบครว แบงออกเปนสดสวน คอ

สวนแรก : รอยละ 30 เนอทเฉลย 3ไร ใหท าการขดสระกกเกบน าไวใชในการเพาะปลก โดยมความลกประมาณ 4 เมตร ซงจะสามารถรบน าไดจถง 19,000 ลกบาศกเมตร โดยการรองรบจากน าฝน เกษตรกรจะสามารถน าน านไปใชไดตลอดป ทงยงสามารถเลยงปลาและปลกพชรมสระเพอเพมรายไดใหครอบครวอกทางหนงดวยดงพระราชด ารสในวโรกาสเสดจพระราชด าเนนทอดพระเนตรการด าเนนงานโครงการพฒนาพนทวดชยมงคลพฒนาองเนองมาจากพระราชด าร เมอวนท 25 มกราคม 2536 ความตอนหนงวา “...การเลยงปลาเปนรายไดเสรม ถาเลยงปลาไมกเดอนกมรายได...”

สวนทสอง : รอยละ 30 เปนเนอทเฉลยประมาณ 5ไร ท านาขาว เพอใชเปนอาหารประจ าวนในครวเรอนใหเพยงพอตลอดป เพอตดคาใชจายและสามารถพงตนเองไดเพอใชเปนอาหารประจ าวนในครวเรอนใหเพยงพอตลอดป เพอตดคาใชจายและสามารถพงตนเองได

สวนทสาม : รอยละ 30 เปนเนอทเฉลยประมาณ 5 ไร ปลกไมผล ไมยนตน พชผก พชไร พชสมนไพร ฯลฯ เพอใชเปนอาหารประจ าวน หากเหลอบรโภคกน าไปจ าหนาย

สวนทส : รอยละ 10 เปนพนททเหลอมเนอทเฉลยประมาณ 2 ไร เปนทอยอาศย เลยงสตว และโรงเรอนอน ๆ (ถนน คนดน กองฟาง ลานตาก กองปยหมก โรงเรอน โรงเพาะเหด คอกสตว ไมดอกไมประดบ พชผกสวนครวหลงบาน

29

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงค านวณโดยใชหลกเกณฑเฉลยวาในพนทท าการเกษตรนตองมน าใชในชวงฤดแลงประมาณ 1,000 ลกบาศกเมตรตอไร ถาหากแบงแตละแปลงเกษตรใหมเนอท 5 ไร ทง 2 แหงแลว ความตองการน าจะใชประมาณ 10,000 ลกบาศกเมตร ทจะตองเปนน าส ารองไวใชในยามฤดแลง

รวมพนทโดยเฉลยประมาณ 15 ไร ตามสดสวน 30-30-30-10 ตามทฤษฎใหมน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานแนวพระราชด ารอนเปนหลกปฏบตส าคญยงในการด าเนนการ คอ วธนสามารถใชปฏบตไดกบเกษตรกรผเปนเจาของทดน ทมพนทดนจ านวนนอย แปลงเลกๆ ประมาณ 15 ไร (ซงเปนอตราถอครองเนอทการเกษตรโดยเฉลยของเกษตรกรไทย) มงใหเกษตรกรมความพอเพยงในการเลยงตวเองได (self sufficiency) ในระดบชวตทประหยดกอน โดยมงเนนใหเหนความส าคญของความสามคคกนในทองถน ก าหนดจดมงหมายใหสามารถผลตขาวบรโภคไดเพยงพอตลอดทงป โดยยดหลกวาการท านา 5 ไร ของครอบครวหนงนนจะมขาวพอกนตลอดปซงเปนหลกส าคญของทฤษฎใหมน

ทฤษฎใหมในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว จะเปนทฤษฎทสมบรณตามแนวพระราชด ารไดนน ทรงค านงถงการระเหยของน าในสระหรออางเกบน าลก 4 เมตร ของเกษตรการดวยวาในแตละวนทไมมฝนตกคาดวาน าระเหยวนละ 1 เซนตเมตร ดงนนเมอเฉลยวาฝนไมตกปละ 300 วน นนระดบน าในสระลดลง 3 เมตร จงควรมการเตมน าใหเพยงพอเนองจากน าเหลอกนสระเพยง 1 เมตรเทานน ซงการเตมน าในสระใหแกเกษตรกรนนเปนหนาทหลกของกรมชลประทานของเรา

ขนตอนการด าเนนงาน "ทฤษฎใหม"

เปนแนวทางหรอหลกการในการจดการทรพยากรระดบไรนาคอทดนและน า เพอการเกษตรในทดนขนาดเลกใหเกดประโยชนสงสด ในการด าเนนการทฤษฎใหม ไดพระราชทาน ดงน

ขนท 1 ทฤษฎใหมขนตน สถานะพนฐานของเกษตรกร คอ มพนทนอย คอนขางยากจน อยในเขตเกษตรน าฝนเปนหลก โดยในขนท 1 นมวตถประสงคเพอสรางเสถยรภาพของการผลต ดานอาหารประจ าวน ความมนคงของรายได ความมนคงของชวต และความมนคงของชมชนชนบท เปนเศรษฐกจพงตนเองมากขน มการจดสรรพนทท ากนและทอยอาศย ใหแบงพนทออกเปน 4 สวน ตามอตราสวน 30:30: 30:10

ทฤษฎใหมขนกาวหนา เมอเกษตรกรเขาใจในหลกการและไดลงมอปฏบตตามขนทหนงในทดนของตนเปนระยะเวลาพอสมควรจนไดผลแลว เกษตรกรกจะพฒนาตนเองจากขน "พออยพอกน" ไปสขน "พอมอนจะกน" เพอใหมผลสมบรณยงขน จงควรทจะตองด าเนนการตามขนทสองและขนทสามตอไปตามล าดบ

ขนท 2 ทฤษฎใหมขนกลาง เมอเกษตรกรเขาใจในหลกการและไดปฏบตในทดนของตนจนไดผลแลว กตองเรมขนทสอง คอ ใหเกษตรกรรวมพลงกนในรปกลม หรอ สหกรณ รวมแรง รวมใจกนด าเนนการในดานการผลต การตลาด ความเปนอย สวสดการ การศกษา สงคมและศาสนา

กจกรรมทงหมดดงกลาวขางตน จะตองไดรบความรวมมอจากทกฝายทเกยวของ ไมวาสวนราชการ องคกรเอกชน ตลอดจนสมาชกในชมชนนนเปนส าคญ

30

ขนท 3 ทฤษฎใหมขนกาวหนา เมอด าเนนการผานพนขนทสองแลว เกษตรกรจะมรายไดดขน ฐานะมนคงขน เกษตรกรหรอกลมเกษตรกรกควรพฒนากาวหนาไปสขนทสามตอไป คอ ตดตอประสานงาน เพอจดหาทน หรอแหลงเงน เชน ธนาคาร หรอบรษทหางรานเอกชน มาชวยในการท าธรกจ การลงทนและพฒนาคณภาพชวต ทงน ทงฝายเกษตรกรและฝายธนาคารกบบรษท จะไดรบประโยชนรวมกน กลาวคอ

- เกษตรกรขายขาวไดในราคาสง (ไมถกกดราคา) - ธนาคารกบบรษทสามารถซอขาวบรโภคในราคาต า (ซอขาวเปลอกตรงจากเกษตรกรและมาสเอง) - เกษตรกรซอเครองอปโภคบรโภคไดในราคาต า เพราะรวมกนซอเปนจ านวนมาก (เปนรานสหกรณ ซอในราคาขายสง) - ธนาคารกบบรษทจะสามารถกระจายบคลากร (เพอไปด าเนนการในกจกรรมตางๆ ใหเกดผลดยงขน)

แปลงเกษตรทฤษฎใหมตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

สถานทดลองการใชน าชลประทานท 2 (พษณโลก)

สวนท 1 บอน า จ านวน 2 บอ เนอท 1 ไร 3 งาน ลก 1.5 เมตร สามารถจน าได 4,200 ลกบาศกเมตร บอน าภายในแปลงสาธตมขนาดเลกเนองจากสถานฯ ตงอยใกลแหลงน าขนาดใหญ คอ แมน านาน สามารถสบน าขนมาใชไดตลอดทงป จงไมจ าเปนตองมกกเกบน าไวใชฤดแลง ซงมการเลยงปลาภายในบอควบคไปดวย

31

สวนทสอง นาขาวอนทรย เนอท 5 ไร 1 งาน ปลกขาวพนธพษณโลก 2 ซงจะท าการปลกประมาณ 2 ฤดกาล/ป ไดผลผลต ประมาณ 800 กโลกรม/ไร ซงหลงการท านาแตละฤดกาลจะมการบ ารงดนโดยการปลกปอเทองแลวท าการไถกลบเพอเปนปยพชสด

สวนทสาม พชสวน พนท 8 ไร ประกอบดวย กลวย มทงหมด 4 ชนด คอ กลวยหอมทอง กลวยน าวา กลวยเลบมอนาง และกลวยไข ผกหวานบาน ซงทงกลวยและผกหวานบานมพนทปลกประมาณ 7 ไร 3 งาน ซงผลผลตทไดบางสวนเกบสงตลาดเพอเปนรายไดของทางสถานฯ และมพชชนดอนๆ เชน มะพราวน าหอม ชมพมาเหมยว ปาลมน ามน มะละกอ หมาก มะไฟ ละมด นอยหนา ซงจะปลกตามแนวคนค รมถนน ขอบบอ ผลผลตทไดใชบรโภคภายในสถานฯ

32

สวนท 4 พนท 1 ไร เปนทอยอาศย ผกสวนครว ถนน คนดน กองฟาง กองปยหมก ไมดอกไมประดบ พชผกสวนครวหลงบาน

ผกสวนครวทปลก เชน ชะอม ขา พรก ถวพ มะอก บวบ กะเพรา โหระพา แมงลก มะเขอ ตะไคร แคบาน กระเจยบเขยว กระชาย เพกา ไผตรง ไพล ซงแปลงผกสวนครวนนจะท าการจดแบงพนทใหเจาหนาททกคนในสถานฯปลกและดแลคนละ 1 แปลงๆละ ประมาณ 3 ตารางเมตร

แ แปลงเกษตรทฤษฎใหมของทางสถานฯ จะใชแนวคดการแบงพนทออกเปนสวน 4 สวน ตามทฤษฎของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว แตจะมการปรบเปลยนขนาดของแตละสวนใหเหมาะสมกบการใชงาน หรอความจ าเปน ซงเกษตรกรและผทสนใจสามารถเขามาดงานและขอค าแนะน าไดตลอดเวลา

33

ฐานท 4 พชทางเลอกและการขยายพนธ

ทางสถานทดลองการใชน าชลประทานท 2 จะแนะน าใหกบเกษตรกร ยวชลกร หรอบคลากรจากหนวยงานตาง ๆ ถงชนดของพชทางเลอกทนาสนใจ และสามารถท ารายไดใหตลอดทงป หรอหลงฤดกาลท านา รวมถงสาธต และฝกปฏบตการขยายพนธพชในวธการตาง ๆ พรอมวธการดแลรกษา การท าปยหมกชวภาพ การท าปยน าหมกชวภาพ การท าน าสมควนไม ซงผทสนใจขอมลเพมเตมสามารถตดตอเขามาศกษาดงานไดทสถานฯ

พชทางเลอก

เปนพชทสามารถใช ปลกแทนการปลกขาว ปลกหลงฤดกาลท านา หรอแบงพนทนามาเพอปลกพชชนดนนๆ เพอใหมรายไดตลอดทงป และเปนการลดความเสยงจากความเสยหายทเกดจากการปลกพชเชงเดยว เชน การระบาดของโรค แมลง หรอฝนทงชวงได ททางสถานฯ แนะน าใหเกษตรกรปลกมหลายชนด ทงไมผล ไมดอก พชผก และสมนไพร เชน กลวย มะนาว ขาวโพด พรกไทย ผกหวานบาน ดาวเรอง ชะอม ตะไคร ไพล เปนตน

กลวย ขาวโพด

พรกไทย มะนาว

34

การขยายพนธพช

การขยายพนธพช (Plant Propagation) หมายถง การเพมหรอทวจ านวนตนพชใหมมากขนหรอหมายถงการเพมจ านวนพชจากทมอย แตไมรวมถงการเพมจ านวนตนพชดวยวธทน ามาจากทอน

การขยายพนธพชแบงออกเปน 2 ประเภทใหญ 1. การขยายพนธพชโดยอาศยเพศ (Seed or Sexual propagation)

2. การขยายพนธพชโดยไมอาศยเพศ หรอใชสวนตางๆ ของตน (Asexual propagation)

ตวอยางของไมผลทนยมขยายพนธโดยวธการตาง ๆ ไมผลแตละชนดนยมขยายพนธดวยวธทแตกตางกน ไมผลบางชนดนยมขยายพนธได

มากกวาวธเดยว ในทนขอยกตวอยางการขยายพนธไมผลทนยมท าเปนการคาในบานเราเทานน 1. การเพาะเมลด ไดแก กระทกรกและ มะละกอ

2. การตดช า ไดแก ชมพ ฝรงและ ล าไยพนธเพชรสาคร 3. การตอนกง ไดแกชมพ ฝรง มะนาว ล าไย ลนจ และสมโอ 4. การตอกง ไดแก ขนน มะมวง ทอ ทเรยน บวย พลบ สาล และอะโวกาโด 5. การทาบกง ไดแก มะขาม มะมวง มะปราง และแมคคาเดเมยนท 6. การตดตา ไดแก กระทอน และเงาะ

7. การขยายพนธดวยไหล ไดแก สตรอเบอร

การขยายพนธพชโดยอาศยเพศ (Seed or Sexual propagation) เกยวของกบการมารวมตวกนของเซลลสบพนธ มทงโอกาสทจะไดลกษณะผนแปรทดขนกวาพอแม

หรอดอยลงกวาลกษณะเดมกได ท าใหเกดการปรบปรงพนธเพอคดเลอกลกษณะทดและตรงกบความตองการแลวน าพนธใหมทไดมา เพมปรมาณตนเหลานนใหมจ านวนมากเพยงพอส าหรบน าไปปลกตอไป การน าพนธทคดเลอกไวแลวมาขยายพนธอาจใชเมลดกได

35

วธการเพาะเมลด วธการเพาะเมลดโดยทวไปแบงได 2 แบบ คอ

การเพาะเมลดในภาชนะ เหมาะส าหรบงานทตองการจ านวนตนพชไมมากนก และเมลดทตองการดแลรกษาเปนพเศษ สงทควรค านงถงในการเพาะเมลดในภาชนะ ไดแก

1. ภาชนะทใชเพาะ ควรมลกษณะด คอ มน าหนกเบา ไมแตกหกหรอผพงงาย หาไดงายและมราคาถก ไมเปนพษตอตนพชทใชเพาะ มรระบายน าออกไดงาย และมขนาดพอเหมาะทจะหยบยกไดสะดวก ดงนนภาชนะทใชเพาะอาจเปนกระบะไม หรอกระถาง หรอถงพลาสตกทมรระบายน ากได

2. วสดทใชเพาะ (media) หมายถง ดนทใชในการเพาะควรจะมคณสมบตทเหมาะกบการงอกของเมลดพช ไดแก มความโปรง คอ ระบายและถายเทน าและอากาศในดนไดด และอมน ามากพอควรมธาตอาหารพชพอเพยง ในอายของตนกลาพชตามปกต (ประมาณ 30-45 วน) น าหนกเบาเพอสะดวกในการหยบยกหรอเคลอนยาย ปราศจากโรคแมลงหรอแรธาตทเปนพษ และไมเปนกรดหรอดางจดจนเปนอนตรายตอตนกลาพช

3. เมลดทจะท าการเพาะ ควรเปนเมลดทไดจากตนแมทแขงแรงสมบรณด เมลด ไมอยในระยะพกตว มความงอกด และมความบรสทธสง

วธการเพาะเมลดในภาชนะ มขนตอนของการเพาะเมลด ดงน 1). การบรรจดนลงกระบะเพาะ กอนอนควรมวตถชวยการระบายน าขางใตดน เพาะวตถ

เหลานอาจไดแกอฐหรอหนขนาดตางๆ เศษหญาแหง เปลอกถวลสง หรอใยกาบมะพราว หลงจากนนบรรจดนทใชเพาะใหเตมกระบะ เกลยหนาดนใหเรยบและไดระดบโดยปรบหนาดนทเรยบรอยแลว ใหต ากวาขอบกระบะเพยงเลกนอย เพอปองกนการชะลางหนาดน หรอเมลดพชทเพาะอนเนองมาจากการรดน ามากเกนไป ความหนาของเนอดนทใชเพาะควรหนาอยางนอย 3 นว

2). การหวานเมลด ท าได 2 วธ คอ การหวานกระจายทวไปทงกระบะ และควรโรยเมลดใน

แตละแถวแตพอบางๆ เมลดทมขนาดเลกมาก ควรผสมวตถอน เชน ทรายหรอผงถาน หรอขเลอย เพอความสะดวกในการหวาน และเมลดไมตกทหนงทใดมากเกนไป

3). การกลบเมลด ความหนาของดนทใชกลบเมลดขนอยกบชนด และขนาดของเมลด เมลดทตองการแสงในการงอกควรกลบเมลดแตพอบางๆ แตเมลดทตองการความมด หรอไมตองการแสงขณะท

36

งอก ควรกลบเมลดใหลก แตไมควรกลบใหหนาเกน 2-3 เทา ของขนาดเสนผาศนยกลางของเมลด หลงจากนควรกดดนใหกระชบเมลดเพอใหเมลดไดความชน และงอกไดสม าเสมอแลวจงรดน าใหโชก

การเพาะเมลดในแปลงเพาะ มกใชส าหรบการเพาะเมลดในฤดกาลปกต ประกอบกบตองการตนกลาพชจ านวนมาก ความส าเรจในการเพาะเมลดแบบนขนอยกบการเลอกทและการเตรยมแปลงเปนหลกประการแรก และหลกส าคญทสด วธการเพาะเมลดในแปลงเพาะ มดงน

1) การเลอกทและการเตรยมแปลงควรเลอกททมวชพชขนนอย ดนมความอดมสมบรณพอควร ไมสะสมโรคและแมลง ท าการถางหญาและเกบเศษพชตางๆ ออกใหหมด โดยเฉพาะตนหรอหวพชพวกทมอายยน (perennials) วางหรอกะแปลงเพาะใหหวทายของแปลงอยในแนวทศเหนอและใต ขนาดของแปลงมกใชขนาดกวาง 1 เมตร และยาว 5 เมตร ถาเปนดนเหนยวควรฟนดนตากแดดใหแหงเสยกอน แลวจงยอยดนพรอมกบใสปยคอกเพมเตมลงไปในดน และควรท าการฆาเชอโรคในดนกอนเพาะเมลดดวย

2) การหวานเมลดในแปลงเพาะ นยมหวานทวแปลงหรออาจโรยเมลดเปนแถว กรณทเมลดมขนาดเลกหรอการยอยดนไมละเอยดพอ กอนหวานมกนยมใชปยคอกเกาๆ หวานใหทวแปลง แลวรดน าใหปยคอกไปอดดนเสยกอนเพอกนเมลดตกลงไปตามซอกเมดดนควรหวานเมลดแตบางๆ กอนเมอเหนวาเมลดนอยไปกเพมเตมใหหนาขนได

3) การท ารม (Shading) ใหแกตนกลาในแปลงเพาะ การท ารมใหแกตนกลามจดประสงค เพอพรางแสง คอ ใหกลาไดรบแสงนอยในตอนแรก เมอกลายงเลกอย และใหไดรบแสงมากขนจนถงใหแดดตลอดวน นอกจากนการท ารมยงปองกนการชะลางน าฝนใหแกแปลงเพาะอกดวย วตถทนยมท ารมไดแก ผาดบสขาว เยบเปนผนขนาดโตพอเหมาะกบแปลงแลวคลมลงบนโครงไม

4) การดแลรกษาตนกลา เพอใหไดกลาทแขงแรงพนจากการท าลายของโรคโคนเนาคอดน (damping off) การดแลรกษากลาพชในระยะแรก คอ แสงสวาง ควรเปดใหตนพชไดรบแสงหลงจากทงอกโผลพนจากผวดน ควรใหแตนอยในเวลาเชา และเยนเทานน อณหภมขนาดปานกลางถงต า ท าใหกลาพชแขงแรง สวนอณหภมสงท าใหความชนในแปลงเพาะสญเสยไปมาก และกระตนใหเกดโรคโคนเนาคอดนอกดวย เมอตนกลาเจรญขนกจะตองเพมแสงใหมากขน จนถงแสงเตมททงวนขณะทตนกลาโตถงขนทจะท าการยายปลกไดแลว การใหน าเปนเรองส าคญควรใหแปลงเพาะมความชนเพยงพอ ไมมากเกนไป หรอนอยเกนไป

5) การยายกลา การยายกลาจะท าในกรณทไดหวานเมลดหนา อนเปนผลท าใหตนกลาพชขนหนาแนน และเบยดเสยดกนมากเกนไป ถาไมไดท าการยายกลาปลกอาจท าใหเกดโรคโคนเนาคอดน หรอมฉะนนจะท าใหกลาพชชะงกการเจรญเตบโต ควรยายกลาขณะทกลาพชมใบจรง 2-3 ใบ และมขนาดโตพอสมควร การยายปลกอาจท าการยายปลกลงกระบะหรอกระถาง หรอแปลงปลกชวคราวกได

37

การขยายพนธพชโดยไมใชเพศ (Asexual propagation) การขยายพนธพชโดยไมใชเพศ คอ การขยายพนธโดยใชสวนตางๆ ของพช เชน ราก ล าตน กง ใบ

ตา ยอด และหนอ มาท าใหเกดรากและยอดเพอเจรญเปนตนพชตอไป ในระหวางการขยายพนธนนอาจจะตดสวนตางๆ จากตนแม หรอท าการขยายพนธกบตนแมจนกวาจะเชอมตดกบตนตอดแลวจงตดออก การขยายพนธแบบไมใชเพศ แบงออกเปนหลายวธดวยกน คอ

การตดช า การตดช า คอ การตดสวนใดสวนหนงของตน ใบ หรอรากของพช แลวน ามาช าไวในสภาพแวดลอม

ทเหมาะสมเพอใหเกดรากและยอด และพฒนาเปนพชตนใหม โดยทตนใหมมลกษณะเหมอนตนแมทกประการ

การตดช าราก (Root cutting) การตดช ารากนนจะกระท าไดเฉพาะในพชบางชนดเทานน รากท

ใชเพาะช าจะตดใหมขนาดยาว 2-9 นว แลวฝงขนาดไวในวสดเพาะช าและใหน าอยเสมอ จากนนรากและหนอกจะแตกออกจากตาพเศษ (adventitious bud) เจรญเปนพชตนใหม ไมผลทตดช ารากได ไดแก สาเก ขนน ฝรง มะเดอ แอปเปล ราสเบอร เปนตน

การตดช ากง (Stem cutting) แบงออกได 3 ชนดดวยกน คอ 1) การตดช ากงออน (Soft wood cutting) กงออน คอ กงทเพงแตกออกมาใหม มลกษณะออน

และอวบน า ความส าเรจในการขยายพนธโดยการตดช ากงออนขนอยกบอาหารและฮอรโมนของพช กลาวคอ อาหาร (Food supply) ทมอยในกงออนหรอยอดของพชไมใชปจจยอนส าคญ เพราะอาหารในสวนของพชดงกลาวมไมมากพอ ดงนนอาหารทจะน ามาสรางรากจะตองไดจากการสงเคราะหแสง ดวยเหตนการตดช ากงออนจะตองมใบตด นอกจากนนปจจยอนๆ คอ อณหภม ความชน และแสงทพอเหมาะกเปนองคประกอบทส าคญเชนกน ไมผลทสามารถตดช ากงออน ไดแก ฝรง ชมพ พลม ทอ แอปเปล สม กระทอน เปนตน

2) การตดช ากงกงออนกงแก (Semi hard wood cutting) กงชนดนเปนกงทมการเจรญเตบโตเตมทแลว และมเนอไมเรมแขง ส าหรบกงทใชในการตดช า ควรรดใบแกหรอใบลางออกเหลอไวเฉพาะใบทเจรญเตมทและใบทอยดานยอดประมาณ 4-5 ใบ ตวอยางไมผลทตดช ากงกงออนกงแก ไดแก องน สม ฝรง เปนตน

38

3) การตดช ากงแก (Hard wood cutting) ไมผลสวนมากจะขยายพนธโดยการตดช ากงแก การเลอกกงจะตองค านงถงสงส าคญดงน คอ.ตองเปนกงทอยในระยะพกตวโดยเฉพาะไมเมองหนาว และเปนกงขามฤด หรอขามป ส าหรบไมเมองรอน ทงนเนองจากกงดงกลาวจะมอาหารสะสมอยเปนจ านวนมากพอทจะใชในการออกราก และเจรญของใบกงควรจะไดจากตนทสมบรณ และเจรญเตบโตเรวควรจะหลกเลยงกงทมปลองยาวเกนไป หรอกงทอยในทรงพม

การตดช ากงแกม 3 แบบ คอ แบบ mallet การตดทอนของกงแกกวาเปนทอนสนๆ ตดโคนกงไปดวย แบบ heel การตดใหสวนของกงทแกกวาตดโคนไปดวย แบบ straight การตดโดยไมมชนสวนของกงทแกกวาตดไปดวย

วธการตดช ากงแก 1. เตรยมกงขนาดยาว 4 - 30 นว โดยทวไปประมาณ 6 – 9 นว ขนาดของกง ¼ ถง 1 นว บางครง

ถง 2 นว ขนอยกบชนดพช 2. กงจะตองมขอจ านวน 2 - 3 ขอ 3. โคนกงควรตดเปนรปปากฉลามหรอฝานบวบใตขอเลกนอย 4. ฝงกงลก ¾ สวน ของความยาวกงในลกษณะเอยง 45 องศา 5. กงอาจมใบตดหรอไมมใบขนอยกบชนดของพช ตวอยางไมผล เชน องน ทบทม มะเดอ พลม

ควน มะเดอฝรงและมะกอก เปนตน การตดช าใบ (Leaf cutting) การตดช าใบมกนยมใชในไมประดบหลายชนด สวนของใบ

สามารถแตกรากและงอกหนอได การตดช าใบทมตาตด (Leaf bud cutting) เปนการน าเอาแผนใบรวมทงกานใบและตาขางทอย

โคนตนน าไปตดช า ในกรณทตนแมมจ ากด การตดช าควรช าใหลกประมาณ ½ – 1 นว วสดทใช ทรายกบขเถาแกลบ อตราสวน 1 : 1 ไมผลทตดช าใบทมตาตด ไดแก มะนาวและ แบลคเบอร เปนตนหลงจากตดช าไดสกระยะหนงจะสงเกตเหนตรงโคนกงมเนองอกหรอเรยก แคลลส (callus) ซงเปนกลมเซลลพาเรนไคมาทก าเนดจากเซลลทมอายนอย บางครงรากแรกทแทงออกมกแทงออกจาก แคลลส ท าใหเชอวาการมแคลลสเปนสงจ าเปนในการเกดราก แตโดยความเปนจรงแลว การเกดรากและการเกดแคลลสไมมความสมพนธกน ทเกดมาพรอมกนเนองจากตองการปจจยภายในและสภาพแวดลอมภายนอกคลายๆ กน แตอยางไรกตามการเกดแคลลสอาจมผลทางออม ในดานการดดน าไดดขนและปองกนการเขาท าลายของเชอโรค

39

การตอนกง การตอนกง คอ การท าใหสวนของพชเกดรากในขณะทยงตดอยกบตนแม คอ ท าใหเกดราก

พเศษ (adventitious roots) เมอกงออกรากดแลวกตดไปปลก ตนพชทปลกและตงตวไดดแลว จะกลายเปนตนพชตนใหมตอไป ส าหรบการตอนกงเปนวธการขยายพนธไมผลวธการหนงทนยมท ากนมากเพราะสามารถกระท าไดโดยงาย สะดวก และใชอปกรณนอย

การตอนกงโดยวธใชยอด (Tip layering) คอ การโนมปลายกงทมลงไปในดน กลบปลายดนให

มด พอรากและยอดแตกดแลวกน าไปปลกใชกบแบลคเบอรร (blackberries) ราสเบอรร Arasberries) และดวเบอรร (dewberry)

การตอนกงโดยวธงายๆ (Simple layering) คอ การโนมยอดเอาดนกลบแตใหยอดโผลขนมาจากดน สวนทถกดนกลบอาจจะบาก แลวหาเศษไมคนเพอใหรอยแผลอา ซงจะท าใหออกรากได เรวขน ถาเปนกงทโนมยากอาจใชไมตรงไว พอออกรากดแลวกตองไปปลกไดเลย อาจใชกบไมผล เชน ฝรง

การตอนกงแบบซบซอน หรอแบบงเลอย (Compoung or Serpentine layering) วธนคลายๆ กบแบบท 2 คอ แทนทจะบากเฉพาะตรงขอใดขอหนงเพยงขอเดยว กลบบากเวนขอสลบกนไปจากใกลโคนไปหาปลายยอดกงหลายๆ แหง โนมกงแลวเอาดนทบพรอมกบตรงทบากไวระยะๆ สวนขอใดทไมไดบากกปลอยโคงโผลเหนอผวดนวธนเหมาะส าหรบไมเถา ซงมกงออนทอาจโคงไดตามตองการ พอรากแตกออกตรงรอยบากดแลวกตดจากตนแมไปปลกได

การตอนกงแบบคหรอขดรอง (Trench layering) เปนการโนมกงลงในดนใหกงขนานราบไปกบคหรอรองทขดไว แลวกลบดวยดนทกขอ บากตรงบรเวณขอดานลางหรอบรเวณทตองการใหเกดราก รากจะเกดตรงรอยบากทฝงอยในดน สวนตาทอยบนกงกจะเจรญไปเปนตนตอไป วธนมกใชกบการขยายพนธตนตอของแอปเปล พลบ สาล และเชอร

การตอนกงแบบสมโคน (Mound or stool layering) เปนการขยายพนธโดยการตดล าตนใหเหลอโคนอยเหนอดนเพยงเลกนอย แลวปลอยไวใหแตกกงใหมขนมาแทน เมอกงใหมมอายได 2 – 3 เดอน กกลบดนทบโคนกงเหลอแตสวนยอดไว และรากจะแตกออกจากทกๆ กง ในกรณของพชทออกรากยากโดยเฉพาะไมเมองรอน ไดแก มะมวง ฝรง อาจขยายพนธโดยวธนไดเชนกน แตตองใชสารเรงราก เชน IBA

40

เขาชวยดวยวธการควนรอบๆ กง แลวขดเนอเยอเจรญออก ทาดวยสาร IBA ความเขมขน 5,000 สวนตอลานผสมกบลาโนลนทาบรเวณรอยควนดานบน

การตอนบนอากาศ (Air layering, Chinese layering, Potlayering, Circumposition, Marcotage, Gootee) วธนเหมาะส าหรบพชทออกรากยาก แบงการตอนบนอากาศได 3 วธ คอ

1. การกรดกง ปกตใชกบกงพชทยงเปนกงออน โดยท าการกรดกงตรงบรเวณทตองการเกดราก จากนนหมดวยกาบมะพราว หรอขยมะพราวทชมชน

2. การปาดกง เปนวธการเฉอนกงทางดานลางของกงใหเขาไปในเนอไมเลกนอย ความยาวของรอยเฉอนประมาณ 1 – 2 นว จากนนใชเศษไมหรอฟวลวดไฟฟาคนไว หมดวยกาบมะพราวหรอขยมะพราว

3. การควนกง ปกตเปนวธทนยมท ากนมากในปจจบน เชน ไมผล พวกล าไย ลนจ สม ชมพ เปนตน วธการท าโดยการควนกงเปน 2 รอยหางกนพอสมควร ปกตเทากบเสนรอบวงของ กงตอน ท าการลอกเปลอกออกแลวขดเยอเจรญออกใหหมด จากนนใชดนพอกรอยควนไว ใชวสดทอมความชนไดด เชน กาบมะพราว หรอขยมะพราวหม แลวหมดวยพลาสตก เพอปองกนน าระเหยออกจากวสด บางพชการตอนกงอาจไมจ าเปนตองใชดนพอก แตใชขยมะพราวทชนอดใสถงพลาสตกขนาด 4 x 6 นว มดปากถงใหแนนแลวผาครงหมรอยควนมดกระเปราะหวทาย เมอกงตอนเกดราก และมรากในปรมาณทมากจงตดมาช าในถงหรอกระถาง

การตอกง การตอกงหรอการเสยบกงคอการสอดสวนของพชหรอกงพชตนหนงลงบนตนพชอกตนหนง

และสวนทงสองของพชจะเชอมประสานตดตอกน และเจรญไปเปนพชตนใหม โดยสวนทอยใตรอยตอจะท าหนาทเปนรากดดน า และแรธาตอาหาร เรยกวา ตนตอ (rootstock, understock, stock) และสวนทอยเหนอรอยตอจะท าหนาทเปนกงกานสาขาทใหดอกและผลเรวกวากงพนธด (Scion or cion)

41

การตอกงแบบเขาลน (Whip or Tongue grafting) วธนควรใชกบตนตอและกงพนธดทมขนาดเทาๆ กน ท าไดโดยเฉอนกงพนธด และตนตอเปนรปปากฉลามใหมความยาวพอๆ กน แลวผาตรงกลางรอยเฉอนทงตนตอ และกงพนธด เอากงพนธดเสยบลงไปบนตนตอใหเขากน

การตอกงแบบฝานบวบ (Spliced grafting) วธนท าคลายกบวธเสยบกงแบบเขาลนแตไมผากลาง และประกบเขาดวยกนจดเนอเยอเจรญใหตรงกน และพนดวยพลาสตก วธนใชส าหรบตนตอและกงพนธดมขนาดเลก มกใชกบไมเนอออนทผาไมคอยไดรป

การตอกงแบบเสยบขาง (Side grafting) ท าไดโดยการเฉอนตนตอดานขางใหเฉยงลงลกเขาไปในเนอไม รอยแผลยาวประมาณ 1 - 3 นว (ขนอยกบชนดพชและขนาดของตนตอ) ใหท ามม 30 องศากบเปลอก สวนกงพนธดใหเฉอนโคนกงเปนรปลม

การตอกงแบบวเนย (Side veneer grafting) วธการคลายกบการเสยบขาง ตางกนทตองตดชนสวนรอยเฉอนของตนตอออกใหเหลอเพยง 1/3 ของรอยเฉอนทงหมด และการเตรยมรอยเฉอนกงพนธด ใหเฉอนเฉยงเปนปากฉลาม และเฉอนกงพนธดดานตรงขามออกใหมความยาวเทากบรอยเฉอนทเปลอกไวบนตนตอ

การตอกงแบบเสยบลม (Cleft or wedge grafting) นยมท าในกรณทตองการเปลยนยอด และมกเปนกงทมขนาดใหญหรอขนาดเลกกได วธการคอผาครงตนตอความยาวประมาณ 1–2 นว ส าหรบไวสอดใสกงพนธด การเตรยมรอยแผลยอดพนธด โดยเฉอนเปนรปลมใหมความยาวของรอยแผลเทากบรอยแผลของตนตอ

การตอกงแบบเขากบเดอย (Saddle grafting) นยมท ากบกงพชทยงออนหรอตนออน และเปนพชทคอนขางอวบน า

การตอกงแบบบาก (Sawkerf or notch grafting) นยมท าในกรณทตองการเปลยนยอดโดยเฉพาะและมกเปนกงทมขนาดโตกวาการตอกงแบบเสยบลม

การตอกงแบบอนเลย (Inley grafting) คลายกบการตอกงแบบบาก และมกใชกบกงพนธดทมขนาดเลกกวา

การตอกงแบบเสยบเปลอก (Bark grafting) นยมใชในกรณทเปลอกตนตอลอกออกจากเนอไม และควรท าในระยะทพชเจรญเตบโตสง (active growth)

การตอกงแบบเชอมสะพาน (Bridge grafting) การเสยบกงวธนจะใชในกรณทล าตนและเปลอกถกท าลายโดยเครองจกรหรอศตรพช มกนยมท าการตอกงและยดเหนยว (bracing) ซงเปนการตอเชอม

42

การตดตา การตดตาการน าเอาตาของกงพนธทดเพยงตาเดยวมาตดบนตนตอ แผนตาอาจจะลอกเนอไมออก

หรอไมกได ทงนขนอยกบชนดพช และวธการตดตา อาจเรยกการตดตาวาการตอตา (bud grafting)

การตดตาแบบตวทหรอแบบรปโล (T- or Shield budding) คอ การตดตาทกรดตนตอเปนรปตว (T) และเฉอนแผนตาออกมาเปนลกษณะรปโล ลอกเนอไมออกสอดแผนตาเขาไปในรอยแผลของตนตอ การตดตาแบบตวทหวกลบ (Inverted T- budding) คอ การตดตาคลายกบแบบตวทแตกรดตวททางดานลาง และสอดแผนตาใหหงายขน เพอปองกนการขงของน าหรอน ายางของตนตอ การตดตาแบบแพทธหรอแบบแปะ (Patch T- budding) คอ การตดตาทแกะเปลอก ตนตอเปน

รปสเหลยมผนผา แลวใชแผนเปลอกทมตาของกงพนธดทม ขนาดเทากนหรออาจเลกกวารอยแผลตนตอเลกนอย มาสอดลงแผลของตนตอ

การตดตาแบบเพลท (plate or forkert budding) วธคลายกบการตดตาแบบแพทธ แตตางกนตรงทการเตรยมรอยแผลของตนตอจะไมตดเอาเปลอกออกหมด

การตดตาแบบฟลท (Flute budding) คอ การตดตาคลายกบแบบแพทธ แตจะแคะเอาเปลอกออกเกอบรอบตนตอเหลอแนวเปลอกไวราย 1/8 ของเสนรอบวง

การตดตาแบบตวไอหรอแบบหนาตาง (I- or Window budding) คอ การตดตาทท าโดยการกรดตนตอตามขวาง 2 รอบ แลวกรดตามยาวใหเชอมระหวางรอยกรดทงสอง เผยอแผนเปลอกตนตอเหมอนกบการตดตาแบบตวท สวนแผนตาจะเฉอนเปนรปสเหลยมผนผาหรอสเหลยมจตรสหรอรปโลกได แลวจงสอดแผนตาเขาไปในแผนเปลอกรปตวไอ

การตดตาแบบชพ (Chip budding) คอการตดตาทใชในกรณทเปลอกไมลอกออกจากเนอไม ท าโดยเฉอนตนตอใหเขาไปในเนอไมท ารอยเฉอนคลายกบวธการตอกงแบบวเนย แตตางกนตรงกงเสยบมตาเพยงตาเดยว การตดตาดวยตนตอสองตอ (Double working by budding) การตดตา 2 ครง โดยครงแรกท าการตดตาของตอกลางบนตนตอ และในปถดไปหรอฤดถดไปจงท าการตดตากงพนธดลงไปบนตอกลาง ทงนจะใชในกรณทกงพนธด และตนตอไมสามารถเขากนได หรออาจจะตองการคณสมบตบางอยางของตอกลาง ตวอยางเชน การตดตาดวยตนตอสองตอทเปนตวอยางทดทสด คอการเตรยมตนตอของสาล ซงใชตนตอ ควนซ (Cydonia oblonge Mill) ใชสวนตอกลางเปนสาลพนธ Old Home และใชกงของสาลพนธด คอพนธ bartlett การใชสาลพนธ Old Home เปนตอกลางคนระหวางกงตอ คอสาลพนธ Bartlet และตนตอควนซ นน ถาตดตาหรอตอกงกนโดยตรง แตถาใชสาลพนธ Old Home เปนสวนตอหรอเเปนขอตอ หรอเปนสวนกนชนของเนอเยอตนตอกบเนอเยอของกงสาลพนธ Bartlett แลวกจะท าใหไดตนตอทมรอยประสานท

43

แขงแรงไมฉกหกงาย นอกจากนตนตอควนซ ยงมคณสมบตท าใหสาลพนธ Baretlett เปนตนเตยทนทานตอแมลงกนราก และไสเดอนฝอยอกดวย

การทาบกง การทาบกง คอ การน าตนพชสองตน ซงตางกยงมรากเหมอนกน มาท าการเชอมตดเปนตนเดยว

หลงจากทรอยตอเชอมกนสนทดและตนตอมรากในปรมาณทมากพอจงตดกงลงมาช า

Modified spliced approach graft

Modified side graft การทาบกงแบบประกอบ (Approach grafting) เปนการทาบกงทไมตดยอดตนตอออก คอทงตน

ตอและกงพนธดตางกมยอดทงหลงจากทรอยตอเชอมกนสนทดจงท าการจดยอดตนตอเหนอรอยตอ และตดกงพนธดใตรอยตอ

- การทาบกงแบบฝานบวบ (Spliced approach graft) ตนตอและกงพนธดควรมขนาดเทากน ท าการเฉอนตนตอและกงพนธดเปนรปโล ความยาวของรอยแผล 1 – 2 นว จดเนอเยอเจรญใหสมผสกน พนดวยผาพลาสตกใหแนน

- การทาบกงแบบเขาลน (Tongued approach graft) วธนคลายกบวธการแรกแตแตกตางกนทตองมการเฉอนรอยแผลของกงพนธด และตนตอใหเปนลน สวมลนของตนตอและกงพนธดเขาดวยกน จดเนอเยอเจรญใหสมผสกน พนดวยผาพลาสตก วธนรอยตอจะสวมกนแนนเนองจากมลนชวยยด

44

- การทาบกงแบบอนเลย (Inlay approach graft) การทาบกงวธนมกใชทาบกงเพอตองการเปลยนยอด การเตรยมตนตอโดยแซะเปลอกออกเปนรองยาวประมาณ 3 – 4 นว ใชในกรณทเปลอกของตนตอลอน การเตรยมแผลของกงพนธดใหเขาไปในเนอไมเปนรปโลใหยาวเทากบความยาวของรอยแผลตนตอ ใชตะปขนาดเลกตอกกงพนธดใหตดกบตนตอแลวใชพลาสตกหมรอยตออกทหนง

การทาบกงแบบเสยบ (Inarching) การทาบกงวธนเปนกงทนยมท ากนมากในปจจบน วธการคอจะตดยอดตนตอทงใหเหลอตอไวยาว 2 – 5 นว ส าหรบวธการทาบกงแบบนทนยมท ากนม 3 วธ คอ

- การทาบกงแบบฝานบวบดดแปลง (Modified spliced approach grafting) วธนการเตรยมรอยแผลคลายกบวธการทาบกงแบบฝานบวบ แตตางกนตรงทตดยอดตนตอทง

- การทาบกงแบบวเนยดดแปลง (Modified Side veneer approach grafting) วธการนเตรยมรอยแผลคลายกบวธการทาบกงแบบฝานบวบ แตตางกนตรงทตดยอดตนตอทง

- การทาบกงแบบเสยบขางดดแปลง (Modified Side grafting) การเตรยมรอยแผลของกงพนธด โดยเฉอนใหลกเขาไปในเนอไมยาวประมาณ 1-2 นว แลวเฉอนตนตอใหเปนรปลมความยาวของรอยแผลเทาๆ กน สอดรอยแผลของตนตอเขากบรอยแผลของกงพนธด จดเนอเยอเจรญใหชดกนพนดวยผาพลาสตก

การแบงและการแยก (Separation and division) สวนของพชทสามารถแยกออกไดตามธรรมชาต หรอพรอมทจะแยกออกจากตนพอแมไดและ

น าไปใชในการขยายพนธ ไดแก หว แงง หนอ ไหล และจก หรอตะเกยง เปนตน การแยก (Separation) คอ การแยกสวนของพชออกจากกน เชน การแยกหวของหอมแบง หรอ

การแยกกระจกหวของแกลดโอลส สวนการแบง (Division) คอ การตดออกเปนชนๆ แตละชนมตาซงจะท าใหก าเนดเปนพชตนใหมขน เชน มนฝรง เปนตน

การขยายพนธโดยใชวธแบง หรอการแยกสวนของพชน มกจะไดพชตนใหมทมลกษณะ แขงแรงเจรญเตบโตเรวกวาปลกดวยเมลด การแบงและการแยกนสวนมากจะใชในการขยายพนธไมประดบ แบงออกตามลกษณะของสวนของพชดงน คอ

Corms bulbs Stolon

45

Bulb คอ สวนของพชทมตาตอหมดวยใบ หรอโคนใบ หรอกาบใบ และราก จะแตกออกจากสวนฐานของหว ตวอยางเชน หอม, ลลล, ทลป, หวานสทศ เปนตน

Corm คอ สวนของล าตนใตดนทมรปรางคอนขางกลมประกอบดวยขอและปลอง ซงมลกษณะคลายวงแหวนคาดอยโดยรอบ และตาทอยรอบๆ หวจะเจรญเตบโตเปนหวขนาดเลกเชอมดวย Corm ตดอยกบหวของล าตนซงใชในการขยายพนธ ตวอยางเชน แกลดโอลส หรอซอนกลนฝรง เปนตน

Tuber คอ สวนยอดทอวนสนของตนทอยใตระดบผวดน เปนสวนทใชสะสมอาหาร เชน มนฝรง (Trish potato) บอนประดบ (Caladium) มกขยายพนธโดยการแบง (Division)

Tuberous roots คอ รากของพชพวกไมเนอออน ทมลกษณะอวบอวน และพองตวภายในรากจะมอาหารสะสมอยเปนจ านวนมาก เชน หวมนเทศ หวรกเร คาดตะกว (begonia) การขยายพนธโดยใชตน (adventitious shoot) ทวเบอรขนาดเลกทเกดอยในอากาศตามงามใบ (tubercles) และการแบง (division)

Runner or stolon คอ สวนของพชทเจรญออกจากตนพอแม มลกษณะกลมยาวทอดขนานไปบนผวดน เชน สตรอเบอร เรยกวาไหลบนดน จงขยายพนธโดยวธแยกไหล

Rhizome คอ สวนสะสมอาหารของพชทมขอ ปลอง พรอมดวยเปลอกหมตาอย ซงตนนจะงอกเปนหนอ และรากจะแตกออกจากขอหรอระหวางขอ ตวอยางเชน ขง ขา สาค เปนตน

Sucker of slip or offset คอ สวนของพชทเจรญเปนพชตนใหมจากตนพอแม ถาเจรญเปนตนใหมจากตอนพอแม ถาเจรญเปนตนใหมจากตนพอแม ถาเจรญเปนตนใหมจากสวนของล าตนอยเหนอผวดน เรยกวา หนอเหนอดน (sucker of slip) เชน สบปะรด เบญจมาศ ถาอยในดนเรยกวา หนอใตดน (ground sucker) เชน กลวย สบปะรด ถาอยระดบผวดน เรยกหนอขา (off set) เชน อนทผาลม ปรง

Crown คอ สวนคลายใบทอยสวนบนของผลสบปะรด

46

ภาพยวชลกรและเกษตรกรเขามาศกษาดงานและฝกขยายพนธพช

ยวชลกรเขามาศกษาดงาน ยวชลกรฝกขยายพนธพช

ยวชลกรฝกขยายพนธพช ยวชลกรฝกขยายพนธพช

เกษตรกรฝกขยายพนธพช เกษตรกรฝกขยายพนธพช

47

เกษตรกรฝกขยายพนธพช เกษตรกรฝกขยายพนธพช

ปยหมก น าหมกชวภาพ (ผลไม)

น าหมกชวภาพสตรตาง ๆ น าสมควนไม

48

เอกสารอางอง

กรมชลประทาน. คาสมประสทธพช (Kc) ของพช 40 ชนด. http://water.rid.go.th/hwm/cropwater/CWRdata/ Kc/kc_th.pdf. วนท 4 กนยายน 2553

กรมชลประทาน. ปรมาณการใชน าของพชอางอง (ETo) โดยวธ Modified Penman. http://water.rid.go.th/ hwm/cropwater/CWRdata/ETo/MP-North.htm. วนท 4 กนยายน 2553

กรมสงเสรมการเกษตร. เศรษฐกจพอเพยงกบทฤษฎใหมตามแนวพระราชด าร. http://www.doae.go.th/ report/se/html/03.htm. วนท 20 กนยายน 2553

กรมสงเสรมการเกษตร. หลกแนวคดของเศรษฐกจพอเพยง. http://www.doae.go.th/report/se/html/02.htm วนท 20 กนยายน 2553 กรมอตนยมวทยา. เครองมออตนยมวทยา. http://www.cmmet.tmd.go.th/instrument/instruments.php.

วนท 31 กรกฎาคม 2553 กองบญชาการต ารวจตระเวนชายแดน. โครงการเกษตรทฤษฎใหมอนเนองมาจากพระราชด าร.

http://www.bpp.go.th/project/project_4.html . วนท 20 กนยายน 2553 เกษตรพอเพยง. เกษตรทฤษฎใหม. http://www.kasetporpeang.com/porpeang_theory.htm. วนท 20 กนยายน 2553 บญญต เศรษฐฐต. ความสมพนธ ดน น า พช. http://158.108.52.253/elearning/FM2/pages/PDF/

Lesson_02.pdf. วนท 20 กนยายน 2553 มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. พระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบการจดการทรพยากรการผลตทางการเกษตร

http://web.ku.ac.th/king72/2542-09/res05_02.html. วนท 20 กนยายน 2553 มหาวทยาลยเชยงใหม. การขยายพนธพชโดยใชเพศ http://web.agri.cmu.ac.th/hort/course/359301/

pprop/1.sexual%20propagation/sexual.html. วนท 13 กนยายน 2553 มหาวทยาลยแมโจ. ความรทวไปเกยวกบการขยายพนธพช. http://www.it.mju.ac.th/dbresearch/

organize/extention/book-fruit/fruit040.htm. วนท 13 กนยายน 2553 สจน จรญศกด. คาสมประสทธการใชน าของพช. เอกสารประกอบการบรรยาย หลกสตรการปรบปรงระบบ

การจดการน าดานเกษตรชลประทาน ระหวางวนท 24-28 กรกฎาคม 2549 ณ ศนยศกษาการพฒนา

เขาหนซอนอนเนองมาจากพระราชด าร อ าเภอพนมสารคาม จงหวดฉะเชงเทรา.

ไสว สวรรณพงศ. เครองมอตรวจอากาศ. ม.ป.ป. น ามาใชโดยงานเกษตรชลประทาน กองจดสรรน าและบ ารงรกษา กรมชลประทาน