ความคดเกยวกบประชาธปไตยในประเทศไทยจนถง พ.ศ. 2475: การกอรป, การประชนความหมาย และการผสมผสาน

นายเพมศกด จะเรยมพนธ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญารฐศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชารฐศาสตร ไมสงกดภาควชา/เทยบเทา

คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ปการศกษา 2561

ลขสทธของจฬาลงกรณมหาวทยาลย

Thought on Democracy in Thailand Until 1932: Formation, Contestation and Accommodation

Mr. Phermsak Chariamphan

A Dissertation Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy in Political Science

Common Course Faculty of Political Science Chulalongkorn University

Academic Year 2018 Copyright of Chulalongkorn University

หวขอวทยานพนธ ความคดเกยวกบประชาธปไตยในประเทศไทยจนถง พ.ศ.

2475: การกอรป, การประชนความหมาย และการผสมผสาน

โดย นายเพมศกด จะเรยมพนธ สาขาวชา รฐศาสตร อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก ศาสตราจารย ดร.ไชยนต ไชยพร

คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย อนมตใหนบวทยานพนธฉบบนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญารฐศาสตรดษฎบณฑต

คณบดคณะรฐศาสตร (รองศาสตราจารย ดร.เอก ตงทรพยวฒนา)

คณะกรรมการสอบวทยานพนธ

ประธานกรรมการ (ศาสตราจารยกตตคณ ดร.อนสรณ ลมมณ) อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก (ศาสตราจารย ดร.ไชยนต ไชยพร) กรรมการ (รองศาสตราจารย ดร.ศภมตร ปตพฒน) กรรมการ (รองศาสตราจารย ดร.ประภาส ปนตบแตง) กรรมการภายนอกมหาวทยาลย (ศาสตราจารยพเศษ ดร.เอนก เหลาธรรมทศน)

ค

บทค ดยอ ภาษาไทย เพมศกด จะเรยมพนธ : ความคดเกยวกบประชาธปไตยในประเทศไทยจนถง พ.ศ.

2475: การกอรป, การประชนความหมาย และการผสมผสาน. ( Thought on Democracy in Thailand Until 1932: Formation, Contestation and Accommodation) อ.ทปรกษาหลก : ศ. ดร.ไชยนต ไชยพร

วทยานพนธนมคำถามหลกในการศกษาวา ความคด “ประชาธปไตย” (Democracy) ใน

ฐานะความคดการเมองตะวนตก เร มเขามาในสงคมไทยในยคสมยใด และมการรบรเขาใจในรปแบบใดบางจนถง พ.ศ. 2475?

ผลการศกษาพบวา ความคด "ประชาธปไตย" (Democracy) เรมเขามาสในสงคมไทยตงแตรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเปนตนมา จนถง พ.ศ. 2475 มการรบรเขาใจในสงคมอยางนอยหารปแบบดวยกน ไดแก (1) รปแบบการปกครองทไมมกษตรยหรอมหาชนรฐ (2) องคประกอบหนงของระบอบการปกครอง (3) การปกครองของเอเธนสโบราณ (4) การปกครองในรปแบบตวแทน และ (5) อำนาจของประชาชน

มากไปกวานน ผลการวจยยงชใหเหนวา ความหมายของประชาธปไตยนนมลกษณะทขดแยงกนอยในตวเอง และเปนสาเหตสำคญประการหนงทนำไปสความขดแยงทางทฤษฎและปฏบตการทางการเมองตราบจนถงปจจบน

สาขาวชา รฐศาสตร ลายมอชอนสต ................................................ ปการศกษา 2561 ลายมอชอ อ.ทปรกษาหลก ..............................

ง

บทค ดยอ ภาษาองกฤษ # # 5681358024 : MAJOR POLITICAL SCIENCE KEYWORD: Democracy, History of Political Thought, Thai Political Thought Phermsak Chariamphan : Thought on Democracy in Thailand Until 1932:

Formation, Contestation and Accommodation. Advisor: Prof. CHAIYAN CHAIYAPORN, Ph.D.

This dissertation based on two main research questions. When was

Democracy, as western political thoughts, introduced, and conceptualized to Thai society until 1932?

The research found that "Democracy" was first used in King Rama V era. Furthermore, the concept had been conceptualized at least as five categories: (1) a republic, (2) an element of government, (3) Athenian Democracy, (4) a representative government, and (5) people power.

In addition, the conceptualization of "Democracy" is paradoxical leading to theoretical and practical cause of political conflicts in Thai society so far.

Field of Study: Political Science Student's Signature ............................... Academic Year: 2018 Advisor's Signature ..............................

จ

กตตกรรมประกาศ

กตตกรรมประกาศ

นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสส. ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน วทยานพนธฉบบนจะสำเรจไมไดหากปราศจากบคคลทคอยอดหนนปองกนขาพเจา ดจทศทอยรายลอมอย

รอบตวขาพเจาทง ๖ ทศ เรมจากปรตถมทศ อนไดแกผทมอปการะแกขาพเจา ขาพเจาขอกราบขอบพระคณ บดามารดาของขาพเจาทคอยหามปรามขาพเจาจากความชว และสงสอนใหตงอยในความด รวมถงใหโอกาสและสนบสนนขาพเจาในการศกษาศลปวทยาดวยความรกและความเสยสละ ตลอดจนเลอกคครองทสมควรใหขาพเจา และมอบทรพยสมบตแกขาพเจาอยางสมำเสมอในอนสมควรตงแตขาพเจาลมตาดโลกมา ปา ๆ นา ๆ พนอง และญาตของขาพเจาทกคนทงทางฝงมารดาและบดาขาพเจาทคอยใหการสนบสนนขาพเจาเปนอยางด รวมไปถงนา ๆ พ ๆ นองๆ บคคลากรทกคนของคณะรฐศาสตร มหาวทยาลยรามคำแหง และคณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ทขาพเจารสกผกพนดงครอบครว และใหความเมตตาชวยเหลอขาพเจามาโดยตลอดดงเชนบคคลในครอบครวอยางอบอนตลอดมา

ในทกขณทศ อนไดแกครบาอาจารย อนเปนทกขไณยบคคลทควรแกการบชาคณ ทฝกฝนแนะนำใหขาพเจา

เปนคนด สอนศลปวทยาใหเขาใจไดแจมแจงอยางสนเชง ยกยองขาพเจาใหปรากฏในหมคณะ และสอนฝกใหรจกเลยงตวรกษาตนในอนทจะดำเนนชวตตอไปดวยด ขาพเจาขอกราบขอบพระคณ ศ.ดร.ไชยนต ไชยพร ทเชอมนในตวขาพเจา และเมตตาใหขอชแนะทเปนประโยชนแกขาพเจาเสมอ ตลอดจนใหทนการศกษา และอปการะเลยงดขาพเจาดงสมาชกในครอบครว, ศ.กตตคณ ดร.อนสรณ ลมมณ ทกรณารบเปนประธานในการสอบวทยานพนธ และใหความเมตตาและคอยกระตนเตอนใหผเขยนเดนไปในทางทถกทควรเสมอ, ศ.พเศษ ดร.เอนก เหลาธรรมทศน ทกรณารบเปนกรรมการสอบวทยานพนธจากภายนอก และใหขอแนะนำ ตลอดจนกำลงใจในการเขยนงานฉบบนดวยความปรารถนาดตอขาพเจาเสมอมา, รศ.ดร.ประภาส ปนตบแตง ทเมตตาใหขอแนะนำทเปนประโยชนในการวจยน และเลยงอาหารบาน ๆ แสนอรอยจากคลองโยงกบขาพเจาดวยสายสมพนธแหงความเปนศษยอาจารยและมตรไมตรดวเชนสหายรวมอดมการณ, รศ.ดร.ศภมตร ปตพฒน ทใหความเมตตากรณา ตลอดจนขอชแนะทเปนประโยชนแกขาพเจาดวยความปรารถนาดตลอดมา

นอกจากน ตลอดระยะเวลาในการวจย ขาพเจายงไดรบความเมตตาและขอชแนะทเปนประโยชนยงจาก

ศ.ดร. สมบต จนทรวงศ, ศ.ดร.นครนทร เมฆไตรรตน, รศ.ดร.สมเกยรต วนทะนะ, รศ.ดร.วระ สมบรณ ตลอดจน ผศ.โกศล โรจนพนธ และ รศ.รจรา เตชางกร ทเปรยบเสมอนบดาและมารดาของขาพเจาทมหาวทยาลยรามคำแหง , ผศ.วฒศกด ลาภเจรญทรพย และ รศ.อนงคทพย เอกแสงศร ทเมตตาใหการสนบสนนขาพเจาในการศกษาตอในระดบปรญญาเอก และการเขยนวทยานพนธฉบบนดวยความเมตตากรณาตอขาพเจาเสมอมา และขาพเจาขอกราบขอบพระคณครบาอาจารยทกคนทส งสอนอบรมขาพเจามาตงแตโรงเรยนเทศบาลวดตกมหาชยาราม , โรงเรยน

ฉ

สมทรสาครบรณะ, วทยาลยเทคนคสมทรสาคร, มหาวทยาลยรามคำแหง และจฬาลงกรณมหาวทยาลย ทเปนดงแสงประทบนำทางในชวตของขาพเจา

ในปจฉมทศ อนไดแกภรรยาของขาพเจา ขาพเจาขอขอบคณทเธอเปนผจดการงานบานของขาพเจาอยาง

เรยบรอย ตลอดสงเคราะหญาตมตรของทงสองฝายดวยด ไมนอกใจขาพเจา สามารถรกษาทรพยสมบตขาพเจาหามาไดเปนอยางด มความขยนขนแขง และไมเกยจครานในการงานทงปวง

ในอตตรทศ อนไดแก มตรสหายผคอยชวยเหลอใหขาพเจาขามพนอปสรรคและภยอนตรายไปดวยด และ

เปนกำลงสนบสนนใหขาพเจาบรรลถงความสำเรจในครงน ขาพเจาขอขอบคณ ผศ.ดร.จกร ไชยพนจ, ผศ.ดร.ศภชย ศภผล, ดร.ณฐรจ วงศทางสวสด, ดร.กานต บณยะกาญจน, ดร.ชาย ไชยชต, และบรรดามตรสหายรวมรบทกทานในสมรภมปรญญาเอกหรอ "วาท ดร." ในอนาคตทงหลาย อาจารยเทอดศกด ไปจนทก, อาจารยภกคนนต เลองปญญาวงศ, เอกลกษณ ไชยภม, วรชน เกษสกล, ชชพนธ ยมออน, วภส เลศรตนรงษ รวมไปถง ชมพนท ทองสโชต และเจนววฒน ตองประสงค ทใหความชวยเหลอขาพเจามาโดยตลอดในทกเรองทเพอนรองขอ รวมไปถงพรรคพวกเพอนฝงชาวรามคำแหงและสมทรสาครทเขาใจและปรารถนาดตอขาพเจาเสมอยามทขาพเจาตองเหนหางไปดวยหนาท การเรยนและหนาทการงาน และมตรสหายทกทานทขาพเจาไมสามารถเอยนามไดอยางครบถวนแตคำวา "เพอน" ยงคงอยในใจเพอนเสมอ

ในเหฏฐมทศ อนไดแกผชวยวจยของขาพเจาทใหความชวยเหลอในการงานตาง ๆ ของขาพเจาดวยดตลอด

มา ขอขอบคณ ศรวชญ จามพฒน, โชคชย ไกรสห, วรวฒน เกษสกล, วศรต สวรรณรตน, สพจน นาคสวรรณ, พพฒนชย หอทอง, สตยา พราล, เดชา กฤษสวรรณ, โสภณ ไหมเพชร, สรตน สกลค และอรอมา ขาววเศษ ทชวยเหลอในเรองทขาพเจามอบหมายไดเปนอยางด, อภชญ จตตชนโชต และไท กลดอยทชวยพสจนอกษรอยางรวดเรวในยามทขาพเจาเรงรบ, ศวศลป จยเจรญ และปรชญากรณ ลครพล ทคอยเออเฟอแบงปนหนงสอและเอกสารทเปนประโยชนตอขาพเจาดวยไมตรจต รวมไปถงลกศษยมหาวทยาลยรามคำแหงในระดบปรญญาตรและโททกคน ทเปนกำลงใจสำคญทผลกดนขาพเจาใหทำงานชนนสำเรจลงได

ในอปรมทศ อนไดแก สมณชพราหมณ ขาพเจาขอนมสการพระรตนตรย ศาสดาและสงศกดสทธของทก

ความเชอและทกศาสนาในสากลโลก และวดตกมหาชยารามทคอยเปนหลกคำยนคณธรรมของมนษยและขาพเจา ในกระแสแหงความเปนอนจจงของสงสารวฏดวยวหารธรรม

นอกจากน ขาพเจาขอขอบคณราน Café Amazon สาขา Town in Town และนอง ๆ พนกงานรานทกคน

ทปฏบตตอขาพเจาดงคนในครอบครว โดยเฉพาะนอง ๆ กะกลางคน ทขาพเจาใชเวลาสวนใหญทนนในการเขยนวทยานพนธฉบบน และทนสนบสนนการทำวทยานพนธจากสถาบนรฐธรรมนญศกษา สำนกงานศาลรฐธรรมนญ

เพมศกด จะเรยมพนธ

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ............................................................................................................................ ค

บทคดยอภาษาองกฤษ ........................................................................................................................ ง

กตตกรรมประกาศ............................................................................................................................. จ

สารบญ .............................................................................................................................................. ช

บทท 1 บทนำ ................................................................................................................................... 1

1.ทมาและความสำคญของปญหา ................................................................................................. 1

2. คำถามในการศกษา .................................................................................................................. 5

3. ขอบเขตดานระยะเวลาในการศกษา ......................................................................................... 5

4.ระเบยบวธวจย .......................................................................................................................... 6

5. ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ....................................................................................................... 6

บทท 2 การทบทวนสถานะองคความร และระเบยบวธในการศกษา .................................................. 7

2.1 เกรนนำ .................................................................................................................................. 7

2.2 สภาพปญหาของการศกษาความคดประชาธปไตย ................................................................. 8

ก. ปญหาของการนยาม ......................................................................................................... 8

ข. ปญหาในการวนจฉย ....................................................................................................... 12

ค. พฒนาการทางวธวทยา ................................................................................................... 25

ง. การประเมนสถานะและพรมแดนของความร ................................................................... 31

2.3. ระเบยบวธในการศกษา: การศกษาเชงประวตความคดทางการเมอง (History of Political Thought)............................................................................................................................ 42

ก. การศกษาเชงประวตความคดทางการเมอง (History of Political Thought) ................ 44

ข. ขอตงตนและขอเสนอในการศกษา .................................................................................. 48

ซ

2.4 สรปทายบท ......................................................................................................................... 50

บทท 3 การเปลยนแปลงความหมายของ “Democracy” ในโลกตะวนตก .................................. 51

3.1. เกรนนำ ............................................................................................................................... 51

3.2 การเปลยนแปลงความหมายของประชาธปไตย (Democracy) ในโลกตะวนตก ................... 52

3.3 ขอสงเกตจากการศกษาเชงปรมาณ (Quantitative Analysis) และการวเคราะหจากฐานขอมลขนาดใหญ (Big Data) ......................................................................................... 63

3.4 สรปทายบท ......................................................................................................................... 66

บทท 4 ความคดทางการเมองตะวนตกในสยามพทธศตวรรษท 24 ................................................ 67

4.1 เกรนนำ ................................................................................................................................ 67

4.2 โลกตะวนตกและความสมพนธกบสยามในพทธศตวรรษท 24 .............................................. 69

4.3. ภมปญญาดงเดมในการปกครองสยามกบสภาพการณของโลกทเปลยนไป ........................... 71

4.4 ภมปญญาการปกครองตะวนตกและการรบรระยะแรกในสมยรตนโกสนทร ......................... 75

ก. พระยาสรยวงศมนตร (ดศ บนนาค) กบการรบรครงแรก ................................................. 75

ข. พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว .......................................................................... 84

ค. มชชนนารกบการนำเขาและเผยแพรความรทางการเมองตะวนตก .................................. 89

ง. มชชนนารคาทอลก .......................................................................................................... 89

บาทหลวงฌอง-บาตสต ปาลเลอกวซ ......................................................................... 90

จ. มชชนนารโปรแตสแตนท ................................................................................................ 92

ศาสนาจารยเจสซ คาสเวล ........................................................................................ 94

ศาสนาจารยแดน บช บรดเลย ................................................................................... 96

ฉ. ผใหญในเคาเวอเมนทกรงสยาม ..................................................................................... 104

ช. หมอมราโชทยกบประสบการณในพธเปดรฐสภาองกฤษ ................................................ 106

4.5 สรปทายบท ....................................................................................................................... 108

ฌ

บทท 5 การมาถงของ “Democracy” และกำเนดศพท “ประชาธปไตย” ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ............................................................................................................. 110

5.1 เกรนนำ .............................................................................................................................. 111

5.2 หนงสอพมพกบการแสดงออกและเผยแพรความรทางการเมองตะวนตก............................ 112

ก. ดรโณวาท ..................................................................................................................... 112

ข. จดหมายเหตสยามไสมย กบการปรากฏขนครงแรกของคำวา “เดะโมแกรตก” ครงแรกในสยาม....................................................................................................................... 117

5.3 รายงานพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนเรศวรฤทธ เสดจประเทศอเมรกา พ.ศ. 2427 ........ 125

5.4 คำกราบบงคมทลความเหนจดการเปลยนแปลงระเบยบราชการแผนดน ร.ศ. 103 ............ 133

5.5 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ......................................................................... 139

ก. พระราชดำรสตอบความเหนของผทจะใหเปลยนการปกครอง ร.ศ.103 .............. 139

ข. พระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน พ.ศ. 2430 .................................. 145

ค. พระบรมราชาธบายวาดวยความสามคค ............................................................. 149

5.6 รางพระราชกฤษฎกา ท 1 วาดวยราชประเพณกรงสยาม ................................................... 153

5.7 ก.ศ.ร กหลาบ และการบญญตคำวา “ประชาธปไตย” เปนครงแรกในสยาม ...................... 157

5.8 เทยนวรรณ ........................................................................................................................ 167

5.9 สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฎราชกมาร ................................. 175

5.10 “Democracy” ในพจนากรมสยาม ................................................................................. 181

5.11 สรปทายบท ..................................................................................................................... 183

บทท 6 “Democracy” และ “ประชาธปตย” ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ....................................................................................................................................... 185

6.1 เกรนนำ .............................................................................................................................. 185

6.2 ชดคำศพทและภาษาทางการเมองในสยามกอนสงครามโลกครงท 1 .................................. 186

6.2.1. คณะผกอการ ร.ศ. 130 กบบนทก “วาดวยความเสอมซามแลความเจรญของประเทศ” ............................................................................................................................... 187

ญ

6.2.2. ภาษาทางการเมองในหนาหนงสอพมพ ................................................................... 191

ก. ความเหนของ “นาคราช” ในหนงสอพมพกรงเทพเดลเมล ................................. 191

ข. ความเหนของ “ข.ต.” เรองปาลเมนต ................................................................. 196

6.2.3 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวกบ “Democracy” และ “ประชาธปตย” 199

6.3 สรปทายบท ....................................................................................................................... 218

บทท 7 “ประชาธปไตย” ในสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว - การเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ...................................................................................................................... 219

7.1 เกรนนำ .............................................................................................................................. 220

7.2 “ประชาธปไตย” ในพจนานกรม ........................................................................................ 220

7.3. ภาษาทางการเมองในหนาหนงสอพมพ ............................................................................. 222

ก. กฏหมายธรรมนญประเพณ (คอนสตตวชนแนลลอว) .................................................... 222

ข. สมยการเปลยนแปลงการปกครองประเทศในโลก ......................................................... 225

ค. ระคายหเตมท ............................................................................................................... 227

ง. ทประชมของเมองไทย จะดไดกตองเปนทประชมจรง ๆ ................................................ 229

จ. แลวแตจะโปรด โดย จ.ก. .............................................................................................. 231

ฉ. สยามไมใชคอกควาย ..................................................................................................... 232

7.4 “เดมอกราซ” และ “ประชาธปไตย” ในตำราและสารคดทางการเมอง .............................. 235

ก. “เดมอแกรซ” ของขนจรสนชวนะพนธ (สาตร สทธเสถยร) ........................................... 235

ข. “ประชาธปตย” ใน “ประวตศาสตรสากล” ของหลวงวจตรวาทการ ............................. 238

ค. “ประชาธปไตย” ในการแปลหนงสอ “ลทธตรยราษฎร” ของซนยดเซนเปนภาษาไทย . 242

7.5 พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ................................................................................ 249

7.6 หลวงประดษฐมนธรรม (ปรด พนมยงค) ............................................................................ 259

7.5 สรปทายบท ....................................................................................................................... 263

บทท 8 .......................................................................................................................................... 265

ฎ

บทสรป .......................................................................................................................................... 265

8.1 ขอคนพบในการศกษาและการขยายขอบเขตพรมแดนของความร ...................................... 265

8.2 ขอเสนอตอการแกไขปญหาพพาททางวชาการ ................................................................... 268

8.3 ขอเสนอแนะในการแกไขปญหาทางการเมองรวมสมย ........................................................ 270

8.4 ขอจำกดและขอเสนอแนะในการศกษา .............................................................................. 274

บรรณานกรม ................................................................................................................................. 276

ประวตผเขยน ................................................................................................................................ 278

บทท 1 บทนำ

“To understand conceptual change is in large part to understand political change, and vice versa. And such understanding must of necessity be historical.”1

1.ทมาและความสำคญของปญหา

หากพจารณาวกฤตการณความขดแยงทางการเมองในสงคมไทย โดยเฉพาะอยางยงในรอบทศวรรษทผานมา กลาวไดวา มโนทศน “ประชาธปไตย” ถอเปนมโนทศนปรศนา ทแตละฝกฝายทางการเมองตางกประกาศตวเองวาตองการหรอปรารถนา “ประชาธปไตย” หรอเปน “ฝายประชาธปไตย” ดวยกนทงสน ในเบองตน หากพจารณาจากชอของกลมการเมองตาง ๆ เหนไดวา เกอบจะทกกลมการเมองทมความขดแยงกน ตางกนำคำคำนไปใชในการตงชอหรอเรยกขานกลมตนเอง หรอสรางความชอบธรรมใหกบการกระทำของกลมตนเองวาเปนการกระทำทเปนประชาธปไตยหรอตอสเพอประชาธปไตย หรอแมแตการกลาวหากลมอน ๆ วาไมใชหรอทำลาย ประชาธปไตย อาท กลมพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย (พธม.), กลมประชาธปไตยไมใชแคกก (กปก.), กลม 24 มถนาประชาธปไตย, กลมแนวรวมประชาธปไตยตอตานเผดจการแหงชาต (นปช.), กลมธรรมศาสตรเสรเพอประชาธปไตย, กลมคณะกรรมการประชาชนเพอการเปลยนแปลงประเทศไทยใหเปนประชาธปไตยทสมบรณอนมพระมหากษตรยเปนประมข (กปปส.), กลมสมชชาปกปองประชาธปไตย (สปป.), กลมประชาธปไตยใหม รวมไปถงคณะปฏรปการปกครองในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข (คปค.) และคณะรกษาความสงบแหงชาต (คสช.) ทประกาศให “ประชาธปไตย” เปนหนงในคานยมหลก 12 ประการเชนกน

ปรากฏการณดงกลาว สะทอนใหเหนถงปญหาของความคด “ประชาธปไตย” ในสงคมไทย ทไมไดเกดขนโดยแยกขาดจากบรบททางประวตศาสตร ทประกอบไปดวยการปะทะประสานทางความคด

1 James Farr, "Understanding Conceptual Change Politically," in Political Innovation and Conceptual Change, ed. Terrance Ball, James Farr and Russell L Hanson (Cambridge: Cambridge University Press, 1989), pp.24-25.

2

ระหวางปจเจกบคคลและกลมทางสงคม ภายใตสภาพแวดลอมทางประวตศาสตรของยคสมยตงแตทความคดดงกลาวเขามาสสงคมสยาม โดยผวจยพบวา ในสงคมไทยนนยงขาดงานทางวชาการทศกษาถงจดเรมตน ตลอดจนเสนทางความคดประชาธปไตยอยางเปนระบบ ตงแตแนวคดดงกลาวไดเดนทางขามพรมแดนทางภาษา วฒนธรรม สงคม และขนบธรรมเนยมทางการเมองมาสสงคมสยาม

จากการสำรวจเบองตน กระแสความคดทางการเมองตะวนตกทแพรเขามาสสงคมสยามตงแต สมยรตนโกสนทรเปนตนมา นนเรมตนจากการทชาวสยามรบรถงรปแบบการปกครองทแตกตางไปจากทคนเคย ไมวาจะเปนรปแบบการปกครองทไมมพระมหากษตรยหรอการปกครองในระบอบประธานาธบด หรอการปกครองทมรฐสภาหรอ “ปาลเมนต” โดยหลกฐานเกยวกบการรบรเกยวกบรปแบบการปกครองของสหรฐอเมรกาทปรากฏอยางเปนลายลกษณอกษรครงแรกของสยามทเกาแกทสดนน แพทย พจตร2 เสนอวา ไดแกขอความทปรากฏในพระราชสาสนของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทมไปถง Mr. Franklin Pierce ประธานาธบดสหรฐอเมรกาในป พ.ศ. 2403 [1860]3 ซงแสดงใหเหนถงการรบรเกยวกบรปแบบการปกครองของสหรฐอเมรกาในชวงเวลาดงกลาวทผปกครองมาจากการ “เลอกสรร” ตามวาระทกำหนดไว ซงมความในตอนนคอ

“สมเดจพระปรเมนทรมหามกฏ พระจอมเกลาเจากรงสยาม ...ขอเจรญพระราชไมตรมายงทานผอนมหาชนชาวยไนตศเทศไดเลอกสรรวาลำเลศแลว ใหเปนใหญรกษาแผนดนยไนตศเตศเปนผชขาดบงคบการแผนดน อยในกาลเวลามกำหนด คอทานบขแนนซงไดใหอกษรสาสนซงมกำหนดวาเขยนทเมองวดชงทน …หรอทานผอนซงมหาชนไดเลอกแลวใหม แลซงในแผนดนยไนตศเตศอเมรกามขนบธรรมเนยมตงไว แลสบมาแตครงปรไสเดนดยอดวดชงตน ใหราษฎรทงแผนดนพรอมใจกนเลอกสรรบคคลทควรจดไวเปนชน แลวตงใหเปน ปรไสเดนดใหญแลปรไสเดนดรอง ครอบครองแผนดนผชขาดวาราชการบานเมองเปนวาระเปนคราวมกำหนดเพยง 4 ป แล 8 ป แลใหธรรมเนยมนยงยนอยได ไมมการขดขวางแกงแยงแกกน ดวยผนนๆ จะชวงชงอสรยยศกนเปนใหญในแผนดน ดงเมองอนๆ ซงเปนอยเนองๆ นนได กเหนวาเปนการอศจรรยยงนก เปนขนบธรรมเนยมทควรจะสรรเสรญอยแลว”4 (เนนขอความโดยผวจย)

2 นามปากกาของไชยนต ไชยพร ศาสตราจารยประจำภาควชาการปกครอง คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

3 แพทย พจตร, "ความยตธรรมทไมเปลยนผาน (123): มา ‘Enlightened’ (ตาสวาง) กบรชกาลทสกนดกวา," มตชนสดสปดาห, 14 - 20 กมภาพนธ 2557.; ไชยนต ไชยพร, ตาสวางกบรชกาลท ๔ (กรงเทพฯ: มตชน, 2560), หนา 74.

4 พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว, "ฉบบท 22 พระราชสาสน ถงประธานาธบดอเมรกา เมอปวอก พ.ศ. 2403," ใน รวมพระราชนพนธใน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เรอง พระราชหตถเลขาในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (กรงเทพฯ: คณะกรรมการอำนวยการจดงานเฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว, 2548), หนา 400-401.

3

กวา 20 ปตอมา กระแสความคดดงกลาว ปรากฏขนอกครงในรปแบบและทาททแตกตางไปจากการรบร หรอรบทราบในลกษณะทนาทงหรอ “เปนการอศจรรย” มาสการรบรในลกษณะทเปนการวพากษวจารณตอการจดการปกครองแตเดมมาของสยาม และมความตองการทจะปรบปรงเปลยนแปลง การจดการปกครองของสยาม โดยถอรปแบบการปกครองของชาตมหาอำนาจตะวนตกเปนตนแบบ ในป พ.ศ. 2427 [1884] กลมของพระบรมวงศานวงศและขนนางประจำสถานกงสลไทยในกรงปารสและกรงลอนดอน ไดรวมกนลงนามในหนงสอถวายความเหนในการจดการเปลยนแปลงระเบยบราชการ แผนดนตอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยมความเหนในชวงเวลานนวา หนทางเดยวทจะเปนทางรอดของสยามตอภยคกคามของจกรวรรดนยมตะวนตกขณะนนกคอ การปรบปรงระเบยบการปกครองตามแนวทางตะวนตกหรอใหใกลเคยงตะวนตกใหมากทสดเทาทจะเปนไปได ดงความตอนนคอ

“...จำเปนทจะตองจดการบำรงบานเมอง ตามเชนทเขาเชอถอทวกน วาการบำรงรกษาโดยทางทจะใหไดยตธรรม จะมไดกตองอาศยความพรอมเพรยง ผทเปนเสนาบดกเปนผแทนของราษฎรซงเลอกมาตอ ๆ ขนไปเปนชน ๆ ทงตองรบผดชอบทวกน เหมอนอาศยปญญาแลความคดความยตธรรมของคนมากดวยกน การจงจะเปนทเชอถอวาเปนยตธรรมจรงแนแทแลเจรญรงเรองได เหตฉะนจงตองจดการบานเมองเปลยน แปลงพระราชประเพณของเกาใหเปนประเพณฤาคอนสตตวชนใหม ตามทางชาวยโรป ฤาใหใกลทางยโรปทสดทจะเปนไปได เหมอนดงเมองญปนซงเปนประเทศเดยวในตะวนออกทไดเดนในทางยโรปมาแลว ขาพทธเจาตองกราบบงคมทลพระกรณาใหละเอยดขนอกวา ทางทขาพระพทธเจากราบบงคมทลพระกรณาวา เปนคอนสตตวชนยโรปนน หาไดประสงคทจะจะใหมปาลเมนตในเวลานไม แตทางนนคอ

๑. ตองเปลยนแปลงประเพณปตยบนน ซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ตองทรงพระราชวนจฉยราชการบานเมองทกสงไปในพระองค ซงมประเพณองกฤษทเรยกวา แอฟโสลดโมนาก ใหเปนประเพณซงเรยกวา คอนสตตชาแนลโมนาก ซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเปนมหาประธานของบานเมอง ทจะทรงพระราชวนจฉย มพระบรมราชโองการเปนสทธขาดแกขาทลละอองธลพระบาทผใหญ ดงเชนสมเดจพระเจา

แผนดนทกๆพระองคในยโรป ทมตองทรงราชการดวยพระองคทวไปทกอยาง”5 (เนนขอความโดยผวจย)

อยางไรกด พระราชทศนะของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว กหาไดสอดคลองตองกนกบขอเสนอของคณะผถวายคำกราบบงคมทลดงกลาว โดยเฉพาะในแงของลำดบความสำคญและความจำเปนเรงดวนในการเปลยนแปลง ดงทพระองคทรงมพระราชดำรสตอบกลบในเรองนวา

5 กรมศลปากร, เจานายและขาราชการกราบบงคมทลความเหนจดการเปลยนแปลงราชการแผนดน ร.ศ. ๑๐๓ และ

พระราชดำรสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงแถลงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน พมพเปนอนสรณในงานฌาปนกจศพ หมอมสนท กฤดากร ณ เมรวดธาตทอง พระโขนง วนท ๖ มนาคม พทธศกราช ๒๕๑๐ (พระนคร: กรมศลปากร, 2510), หนา 21-22.

4

ความสำคญเฉพาะหนาในชวงเวลานนคอการปรบปรงการบรหารราชการแผนดนหรอ “คอเวอนเมนตรฟอม” (government reform) และการจดทำกฎหมายทจำเปนสำหรบการบรหารราชการแผนดน มากกวาทจะเปนการเปลยนแปลงประเพณการปกครองใหเปนแบบ “คอนสตตชาแนลโมนาก” ตามทคณะผถวายคำกราบบงคมทลทรงเสนอ ตามเนอความในพระราชดำรสตอบตอนหนงวา

“...การตองการในเมองเราการสองสงน ทเปนทตองการสำคญนน คอคอเวอนเมนตรฟอม จำเปนทจะใหพนกงานของราชการแผนดนทก ๆ กรม ทำการใหไดเนอเตมหนาท แลใหไดประชมปรกษาหารอกนทำการเดนใหถงกนโดยงายโดยเรว ทำการรบผดรบชอบในหนาทของตว หลกลไมได นเปนความตองการอยางหนง ความตองการอกอยางหนงนน คอผทำกฎหมายใหเปนผสำหรบทจะตรตรองตรวจการทกสงทกอยาง ในพวกทวามาแลวนน จะทำฤาตดสนการขดของดวยทกวนนจะหาผททำกฎหมายได เกอบจะเรยกวาไมมทเดยว ไดคดทจะทำกฎหมายอนใดอนหนงหลายเรองนกหนาแลว ไมสำเรจไปไดสกเรองหนง เพราะผทจะทำไดนนมกเปนผทมการในตำแหนงทตองทำเสมอจะเหลอทจะทำได...รวมความอยางเดยวคอคอเวอนเมนตรฟอมแลเปนตนเหตทจะจดการทงปวงไดสำเรจตลอด ถาการเรองนยงไมเปนการเรยบรอยไดแลว การอน ๆ ยากนกทจะตลอดไปได เพราะฉะนนเราจงขอใหทานทงปวงคดการเรองนตามทรบมาวาจะคดนนเถด”6 (เนนขอความโดยผวจย)

นอกเหนอไปจากกลมพระบรมวงศานวงศทมความเหนในทำนองทยอมรบและมความประสงคทจะใหมการเปลยนแปลงระเบยบทางการเมองของสยามตามแบบอยางตะวนตก บทบาทของสามญชนทมเชอสายขนนางเกาอยางเทยนวรรณ กแสดงออกอยางชดแจงถงความตองการทจะใหมการจดการบานเมองตามแนวทางตะวนตก โดยเฉพาะการทเขาเรยกรองใหม “ปาลเมนต” ทมาจากการ “โวดเลอก” ผานขอเขยนในหนงสอพมพของเขาในป พ.ศ. 2447 ไววา

“ท ๒๘ จะตงปาลเมนอะนญาตใหมหวหนาราษฎรมาพดธระชแจงของตนแกรฐบาลได, ในขอทมคณแลมโทษทางความเจรญแลไมเจรญนน ๆ ได ตามเวลาทกำหนดอะนญาตไว, ในความฝนทเราฝนมาน, ในชนตนจะโวดเลอกผมสะตปญญาเปนชนแรกคราวแรกทเรมจด, ใหประจำการในกระทรวงทกอยางไปกอนกวาทจะไดดำเนนใหเปนปรกตเรยบรอยได”7 (เนนขอความโดยผวจย)

เหนไดวา ในเบองแรก การทสงคมสยามรบรความคดทางการเมองทเกยวกบการปกครองตามแนว ทางตะวนตก ทตอมาภายหลงจะเรยกกนในชอของความคด “Democracy” หรอ“ประชาธปไตย” จากจดเรมตนดงกลาว สงคมสยามหาไดมความเหนพองตองกนตอความคดดงกลาวแตอยางใด และความไมลงรอยทางความคดดงกลาว นนยงคงแสดงออกมาในรปของความพยายามทจะเปลยนแปลง

6 เรองเดยวกน., หนา 57-60.

7 ตลวภาคพจนกจ 5, หนา 1359.

5

ระเบยบในการปกครองตามแนวทางทตนเหนวามความเหมาะสม ในกรณของคณะทหารสญญาบตรชนผนอยในป พ.ศ. 2455 [1912] และการเปลยนแปลงการปกครองในวนท 24 มถนายน พ.ศ. 2475 [1932] ตลอดจนปญหาและวกฤตทางการเมองทเกดขนหลงจากการเปลยนแปลงดงกลาวเปนตนมาจนถงปจจบนสมย

ดวยเหตผลขางตน จงเปนทมาของคำถามในการวจยน ทตองการศกษาถงตนกำเนดของการรบรความคด “ประชาธปไตย” ในสงคมสยามกอนการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 โดยมหลกในการพจารณาวา การทำความเขาใจความคดทางเมองตะวนตกหรอความคดทางการเมองขามบรบททางสงคม-ภาษา-การเมองและวฒนธรรมนน มความจำเปนอยางยงทจะตองศกษาถงจดเรมตนของการแรกรบความคดทางการเมองดงกลาว ตลอดจนพจารณาถงเสนทางของความคด ตลอดจนการเปลยนแปลงความหมายทมความขดแยง และ/หรอการประนประนอม ผสมผสานทางความคดอนเปนมรดกทางประวตศาสตรทวางกรอบจำกดความเปนไปทางการเมองจนถงปจจบน

ดงนน องคความรในเรองน จงเปนองคความรทอาจเปนขอเสนอทนำไปสทางออกไปจากวกฤตทางการเมองไทยรวมสมย ทหากปราศจากเจตจำนงและความพยายามทจะแสวงหาหนทางแกไขหรอบรรเทาเบาบางปญหาดงกลาวแลว หากการคาดการณของไชยนต ไชยพร เปนจรง อนาคตขางหนาของสงคมไทยอาจจะตองเขาส “สงครามกลางเมอง” (Civil War) 8

2. คำถามในการศกษา

ความคด “ประชาธปไตย” หรอ “Democracy” ในฐานะความคดการเมองตะวนตก เรมเขามาในสงคมสยามในยคสมยใด ผานชองทางใด และมการรบรเขาใจโดยชาวสยามในรปแบบหรอลกษณะใดบางจนถง พ.ศ. 2475?

3. ขอบเขตดานระยะเวลาในการศกษา

การศกษาวจยนเรมตนตงแตการปรากฏหลกฐานถงการรบรถงความคดทางการเมองตะวนตกในสมยตนรตนโกสนทร และสนสดลงในวนทมการเปลยนแปลงการปกครองคอในวนท 24 มถนายน พ.ศ. 2475

8 ทมขาวการเมองโพสททเดย, "สมภาษณพเศษ ไชยนต ไชยพร ถาปฏรปไมสำเรจ กวากนดวยสงครามกลางเมอง," โพสททเดย 2557,17 สงหาคม หนา A6.

6

4.ระเบยบวธวจย

การวจยนจะใชวธการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) โดยใชขอมลจากทงเอกสารชนตน (Primary Document) และขอมลจากเอกสารชนรอง (Secondary Document) รวมไปถงขอมลจากการสมภาษณ (Interview) บคคลสำคญทเกยวของ โดยใชวธการวเคราะหขอมลแบบการตความ (Interpretative) ตามขนบของการศกษาประวตความคดทางการเมอง (History of Political Thought)

5. ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. สรางองคความรเกยวกบตนกำเนด พฒนาการ และการเปลยนแปลงความหมายของมโนทศนประชาธปไตยในสงคมไทยจนถง พ.ศ. 2475

2. เสนอแนะแนวทางในการทำความเขาใจ ตลอดจนขอเสนอแนะหรอทางเลอกในการแกไขปญหาขอขดแยงทางทฤษฎเกยวกบประชาธปไตยในสงคมไทย

7

บทท 2 การทบทวนสถานะองคความร และระเบยบวธในการศกษา

“…ขาพเจาไปหาบคคลหนงซงมชอในทางภมปญญา นกวาอยางนอยขาพเจากตองพสจนไดวาเทพดำรสผด และอาจตอบเทวพยากรณวา “นอยางไรละ คนทฉลาดกวาขาพเจา ไหนวาขาพเจา ฉลาดทสดอยางไรละ” อยาใหขาพเจาเอยชอบคคลนนเลย บอกไดแตวาเขาเปนประชาชนคนหนงซงขาพเจาไปตดตอดวย จากการสนทนากทราบไดวา คนอนๆ สวนมากยอมเหนวาเขาฉลาด ยงตวเคาเองดวยแลวยอมเหนวาตนฉลาดอยางยง แตเขาหาใชคนฉลาดไม ดงนน ขาพเจาจงแสดงใหเขาทราบวา ทเขานกวาเขาฉลาดนนความจรงเขาหาไดฉลาดไม ผลคอขาพเจาถกเขาเกลยด คนอน ๆ ทอยดวยกพลอยเกลยดขาพเจา ฉะนน ขณะทขาพเจาลกออกไป ขาพเจาคดในใจวา ”เราฉลาดกวาเจาหมอนน เพราะเราตางคนกไมรอะไรจรงเกยวกบความงามความด แตเขาคนนนนกวาตนเองรในขณะทไมร สวนเราไมรอะไร และเรากรวาเราไมร” ละจากบคคลผนนไปแลว ขาพเจากไปหาอกคนหนงซงขนชอวาฉลาดยงไปกวานนอก และกเกดผลดงนน และขาพเจากกลายเปนทเกลยดชงของบคคลทงสองและคนอน ๆ อกมาก หลงจากนนแลว ขาพเจาไดไปหาผอนอกทง ๆ ทรอยวาถกเกลยด ทงเสยใจและกลว แตกเหนวาเรองของเทพเปนเรองสำคญทสด ขาพเจาจงจำตองหาความจรงเกยวกบเทวพยากรณ ดวยการไปสสำนกแหงทานผซงไดชอวาม

ความร”9

2.1 เกรนนำ

บทนเปนความพยายามในการทบทวนสถานะองคความรในการศกษาเกยวกบประชาธปไตยสงคมไทย พรอมทงอภปรายถงขอจำกดขององคความรทมอย ตลอดจนการเลอกใชและพฒนาระเบยบวธวจย (Research Methodology) ทเหมาะสมกบการศกษาน โดยแบงเนอหาออกเปนสามสวนหลกๆ สวนแรกไดแกสภาพปญหาของการศกษาเกยวกบประชาธปไตย อนไดแกปญหาของการนยามและ

9 เปลโต, "อโปโลเกย," ใน โสกราตส ส.ศวรกษ แปลและเรยบเรยง พมพครงท 7 (กรงเทพฯ: ศยาม, 2553), หนา 114-15.; Plato, "Apology," in Euthuphro, Apology, Crito, Phaedo, Phaedrus (Cambridge: Havard University Press, 2005), pp. 81-83.

8

ปญหาในการวนจฉยสารตถะของประชาธปไตย ตลอดจนแสดงใหเหนถงพฒนาการทางวธวทยาในทศวรรษ 2530 และการประเมนสถานะขององคความรและขอจำกดในสวนตอมา

จากนนในสวนสดทายจะเปนการอธบายถงการเลอกใชวธวทยาในการวจยน ซงไดแกแนวทางการศกษาแบบประวตความคดทางการเมอง (History of Political Thought) ตลอดจนขอตงตนในการ ศกษา และขอพพาททางวชาการทผวจยตองการเสนอทางเลอกในการแกไขปญหาดงกลาวตามลำดบ

2.2 สภาพปญหาของการศกษาความคดประชาธปไตย

กลาวไดวา ในบรรดาผททำการศกษาวจยเรองเกยวกบประชาธปไตยในประเทศไทยอยางจรงจงในทางวชาการ จะตองพบกบ “ชะตากรรม” ทไมตางกนมากนก ซงเปรยบเสมอน “กบดก”หรอ “หลมพราง” ทนำไปสวงวนของพพาททางวชาการไมรจบ ซงผวจยมขอเสนอวา ขอพพาทดงกลาว มสาเหตมาจากปญหาสองประการทมความเกยว เนองสมพนธกน ไดแก ปญหาในการนยามความหมาย และปญหาในการวนจฉย

ก. ปญหาของการนยาม

ปญหาประการแรก ไดแก ปญหาในการนยามความหมายของ “ประชาธปไตย” หากพจารณา โดยถอระยะเวลาเปนเกณฑ งานชนแรก ๆ ทพยายามศกษาประเดนนอยางเปนระบบในสถาบนอดมศกษา นนเรมตนจากวทยานพนธของศรรตน นละคปต เรอง “การศกษาเชงประวตศาสตรเรองประชาธปไตยในประเทศไทย”10 ซงเปนวทยานพนธระดบมหาบณฑตของแผนกวชาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ในป พ.ศ. 2507

ในสวนแรกของวทยานพนธ ศรรตนพยายามนยามความหมายของคำวา “ประชาธปไตย” โดยไลเรยงตงแตสมยกรกโบราณมาจนถงสนทรพจนของประธานาธบดอบราฮม ลนคอลน และสรปเปนหลกการ 5 ประการ ไดแก หลกการปกครองโดยประชาชน, หลกเสรภาพ, หลกความเสมอภาค, หลกขนตธรรม และหลกการปกครองโดยกฎหมาย โดยขอทนาสนใจนนอยตรงท ศรรตนตองกลาวถงความยากลำบากในการไดมาซงนยามประชาธปไตย รวมไปถงการขยายความหมายของประชาธปไตยวาเปนจดหมายของการพฒนาการเมอง และการปกครองโดยผแทนของประชาชน ความวา

10 ศรรตน นละคปต, "การศกษาเชงประวตศาสตรเรองประชาธปไตยในประเทศไทย" (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต แผนกวชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลยจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2507).

9

“อยางไรกตาม คำวา “ประชาธปไตย” มความหมายยากลำบากในการนยาม จงอาจกลาวไดอกอยางหนงวา ระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยนน เปนจดหมายของการพฒนาทางการเมอง เพอใหไดมาซงระบอบการปกครองโดยผแทนของประชาชน (representative government)”11 (เนนขอความโดยผวจย)

อกสองทศวรรษถดมา การคนควาในกลางทศวรรษ 2520 ของชาญวฒ วชรพกก12 มขอสรปทนาสนใจยงวา “ประชาธปไตย” นนถกใชอยาง “กะลอนปลนปลอนรอยเลหกะลาวน” ในฐานะเครองมอ

ทใชแอบอางในการแสวงหาอำนาจทางการเมอง โดยชาญวฒอธบายไวอยางนาสนใจวา

"เมอมาพจารณาประกอบกบสาเหตทผมไดเสนอเปนประเดนพจารณาวา เหตใดระบอบประชาธปไตย จงไดรบการบดผน แปรเปลยนไปนน ผมอยากพดกนแบบตไปทเปาหวเรองนเลยวา คงจะไมมใครคดจะเอาระบอบประชาธปไตยตะวนตกกนอยางจรงๆจงๆ ทงปกซายคายขวาตางกกะลอนปลนปลอนรอยเลหกะลาวน ใชคำประชาธปไตยเสรเปนเครองมอถากกถางแผวทางเพอฉกฉวยอำนาจทางการเมองซงกนและกน โดยตางกอางถงการกระทำของฝายตนวาทำเพอสงคมสวนรวม โดยมพกจะคำนงถงการปลอยวางใหสงคมเปนผกำหนด

เลอกแนวทางดวยตนเองเลย”13 (เนนขอความโดยผวจย)

ถดมาอกราวหนงทศวรรษ งานวจยในทศวรรษ 2530 ของของสธาชย ยมประเสรฐ เรอง “60 ป ปประชาธปไตยไทย: ประวตแหงสทธเสรภาพของประชาชน” ตางกประสบปญหาทำนองเดยวกนคอ สธาชยพบวา ประชาธปไตยเปนคำทไมไดมความหมายทคงทตายตว ดงทเขาบรรยายไวทำนองเดยวกบศรรตนวา

“เนองจากในงานวจยน มงทจะศกษาประวตศาสตรแหง ‘ประชาธปไตย’ ของสงคมไทย แตปรากฎวา คำวา ‘ประชาธปไตย’ เปนคำหนงทมไดมความหมายคงทตายตว แมวาในสงคมไทยปจจบน เมอกลาวถงประชาธปไตย มกจะมคำตอบคอนขางสำเรจรป อาทเชน ประชาธปไตยคอการมรฐธรรมนญ ประชาธปไตยคอการปกครองทมพระมหากษตรยเปนประมข ประชาธปไตยคอ การมพรรคการเมองและการ

เลอกตง ประชาธปไตยคอการไมซอสทธและไมขายเสยง เปนตน”14 (เนนขอความโดยผวจย)

11 เรองเดยวกน., หนา 12.

12 พนตำรวจเอก ชาญวฒ วชรพกก, "ววฒนาการประชาธปไตยแบบไทย," ใน 50 ปบนเสนทางประชาธปไตย: บนทกการสมมนาทางวชาการในวาระฉลองกรงรตนโกสนทร และรำลกกงศตวรรษประชาธปไตย (กรงเทพฯ: กองบรรณาธการวารสารเศรษฐศาสตรการเมอง สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2526), หนา 1 – 55.

13 เรองเดยวกน., หนา 52.

14 สธาชย ยมประเสรฐ, "๖๐ ป ประชาธปไตยไทย: ประวตแหงสทธเสรภาพของประชาชน," ใน สธาชย ยมประเสรฐบรรณาธการ ๖๐ ป ประชาธปไตยไทย (กรงเทพฯ: คณะกรรมการ ๖๐ ป ประชาธปไตย, 2536), หนา 10.

10

ไมตางไปจากกรณของสมเกยรต วนทะนะ บทความของเขาทตพมพในป พ.ศ. 2539 เรอง “ไทยศกษายคใหม: ขอจำกดของการวจยเชงปรมาณ” 15 ทเปนการศกษาถงปญหาของงานวจยทางสงคมศาสตรทไดรบอทธพลจากระเบยบวธเชงปฏฐานนยม (Positivism) ในทศวรรษ 2520-2530 โดยสมเกยรตพบวา มโนทศนประชาธปไตยเปน “มโนทศนทมปญหาในตวของมนเอง” (problematic) เนองจากอยในสภาวะทกำลงมการถกเถยงกนอยางดเดอด จนปราศจากกฎเกณฑหรอหลกการใด ๆ ทมการยอมรบรวมกน และการนยามความหมายของประชาธปไตยในงานวจยแตละชนทสมกยรตพบนนมความหมายทแตกตางกนออกไปตามแต “อธยาศยสวนตน” ของผวจยเปนอยางมาก และยงไปกวานนกคอ สมเกยรตยงเหนวา ฝายผวจยเองตางกหาไดตระหนกวามโนทศนนเปนปญหาแตเพยงอยางใด ดงทเขาบรรยายไวอยางนาสนใจในตอนนวา

“ณ จดน ปญหาใหญกคอ “ประชาธปไตย” เปรยบเสมอนเทพธดาผเลอโฉมทใครๆ กใฝฝนอยาก จะไดเธอไวในครอบครอง หนาตาเธองดงามกจรง แตดเหมอนเธอจะมหลายใบหนา สดแทแตการรบรของผมอง เมอกลาวอยางสดโตงนคอ สารตถะของลทธสมพนธภาพนยม (Relativism) ลทธสมพนธภาพนยมนเปนศตรอยางยงแกลทธประจกษนยม (Empiricism) และลทธวทยาศาสตร (Scientism) ซงประกาศตนชนชมกบสภาวะวสย (Objectivity หรอ Objectivism)

เมอพจารณาวทยานพนธทง 30 ฉบบแลวทำใหไมแนใจวาผวจยทง 30 คน เขาใจสงเดยวกนหรอเปลาเมอพวกเขาพดถง “ประชาธปไตย” แตความขอนกดไมสจะเปนปญหาทวกฤตนกถาเราเขาใจตรงกนวามโนทศน (concepts) ทางการเมองจำนวนมากลวนเปนคำทไมปลอดจากคานยมของผใช “ประชาธปไตย” เปนตวอยางชนยอดเยยมของมโนทศนท Anthony H. Birch เรยกวา “currently contested concept” หรออกนยหนงกคอ เปนมโนทศนทกำลงถกเถยงกนอยางดเดอดโดยทหาขอยตทเหนพองตองกนเปนเอกฉนทไมได นอกจากคำวาประชาธปไตยแลวกยงมคำอนๆ อกมากมายทเปนเชนน และสภาการณทเปนเชนนกมใชเกดเฉพาะแตในวชารฐศาสตรหรอเฉพาะแตในประเทศไทย สาขาวชาอนๆ ทางสงคมศาสตรในประเทศอนๆ กประสบปญหาทำนองเดยวกน ดงนนสภาพการณเชนนจงมใชลกษณะพเศษเฉพาะของไทยศกษา แตทตองเอามากลาวยำเปนพเศษกอยตรงความจรงประการหนงวา ผเขยนวทยานพนธทง 30 ทานดเหมอนไมมใครสนใจทจะตระหนกหรอสำเหนยกวา นคอปญหารวมขนพนฐานในการศกษาวจยเชงประจกษ ผเขยนบทความนไดความรสกคลายกบวานกวจยเชงประจกษของไทย (อยางนอยในเรองประชาธปไตยทยกตวอยางมา) ไมเหนวา “ประชาธปไตย” เปนมโนทศนหรอแนวคดทมปญหาในตวของมนเอง (problematic) นกวจยตางทกทกเอาวาใครจะเลอกหยบยมกรอบแนวคดทางทฤษฎ (conceptual or theoretical framework) ของนกคด/นกวชาการคนไหนมากไดตามแตอธยาศยสวนตน กรอบความคดหรอทฤษฎชดใดกลวนแตถกตองทงนน ...

15 สมเกยรต วนทะนะ, "ไทยศกษายคใหม: ขอจำกดของการวจยเชงปรมาณ," ใน ชยวฒน สถาอานนท บรรณาธการ

จนตนาการสป 2000 : นวตกรรมเชงกระบวนทศนดานไทยศกษา (กรงเทพฯ: สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2539), หนา 469-470.

11

สภาวะทหาเกณฑมาตรฐานรวมกนไมไดในมโนทศนสำคญอนเปนหวใจของการศกษาและในขณะเดยวกนผศกษากไมตระหนกวานเปนปญหาสำคญของการศกษาเชนน ผเขยนคงจะเรยกวาเปนความจำกดอยางหนงของ

การศกษาวจยเชงประจกษ”16 (เนนขอความโดยผวจย)

มากไปกวานน ปญหาของการนยาม ยงเปนปญหาสำคญทดเหมอนจะแกไมตก แมแตกบในตะวนตกเองซงมฐานะเปนประเทศตนทางของความคดประชาธปไตย นบตงแตชวงหลงสงครามโลกครงทสองเปนมา ผลการศกษาวจยในตะวนตกเปนจำนวนมาก ลวนมขอสรปทสอดคลองตองกนในประเดนน อาท รายงานทจดทำโดยองคการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (UNESCO) ทมการศกษาในป ค.ศ. 1951 และพบวา คำวา “Democracy” ไดถกนำไปใชเปนชอเรยกหรอใชอธบายถงรปแบบการปกครองทกรปแบบ17 เชนเดยวกบผลการศกษาของนกวชาการดานการเมองเปรยบเทยบอยาง David Collier และ Steven Levitsky ทพบวามประชาธปไตยแบบตาง ๆ มากกวา 550 แบบ18 ในทวงทำนองเดยวกบ Larry Diamond ทกลาวไวในตนศตวรรษท 21 ทผานมาดวยนำเสยงทไมตางไปจากนกวชาการในประเทศไทยนก ถงสถานะขององคความรและขอถกเถยงเกยวกบการนยามความหมายของประชาธปไตยในวารสาร Journal of Democracy ทเขาเปนหนงในบรรณาธการผกอตง โดย Diamond ไดอางองถงบทความของ Philippe Schmitter และ Terry Lynn Karl เรอง "What Democracy Is . . . And Is Not,"19 ทตพมพในตนทศวรรษ 1990 ซงเปนการประเมนถงความลมเหลวทจะสรางฉนทามต (consensus) รวมกนเกยวกบองคประกอบของประชาธปไตยตลอดระยะเวลากวาทศวรรษทมการกอตงวารสารนขนมา โดย Diamond ไดบรรยายไวอยางนาสนใจวา

“Few conceptual issues in political science have been subjected to closer or more prolific scrutiny in recent decades than this problem of “what democracy is . . . and is not,” and which regimes are “democracies” and which not. We are replete with definitions and standards and tools of measurement. But the curious fact is that—a quarter-century into the “thirdwave” of democratization and the renaissance it brought in comparative democratic studies—we are still far from consensus on what

16 เรองเดยวกน., หนา 469-470.

17 Richard McKeon, ed , Democracy in a World of Tensions (Paris: UNESCO, 1951), pp.522-523.

18 David Collier and Steven Levitsky, "Democracy ‘with Adjectives’: Conceptual Innovation in Comparative Research," Working Paper #230 (Kellogg Institute, University of Notre Dame 1996), p 1.

19 Philippe C. Schmitter and Terry Lynn Karl. ดรวมกบ เพมศกด จะเรยมพนธ, "ระบอบการปกครองลกผสมไทย: ‘บทเรยน’ หรอ ‘ลางราย’ ตอการพฒนาประชาธปไตยในอาเซยน," เอเชยพจาร 1 (2557): 64-88.

12

constitutes “democracy.” And we still struggle to classify ambiguous regimes.”20 (เนนขอความโดยผวจย)

ไมแตกตางไปจากทศนะของนกวชาการดานทฤษฎการเมองอยาง Bernard Crick ทเหนวามโนทศนประชาธปไตยนนเปนคำทมการใชอยาง “สำสอน” (Most promiscuous word) มากทสดคำหนง21 รวมไปการศกษาของ Terence Ball และ Richard Dagger ทเหนวาประชาธปไตยเปนคำทถกนำไปใชอยาง “เสแสรง” (Hypocritical) และ “อำพราง” (Deceptive)22 หรอมความหมายไมตางอะไรกบคำในภาษาองกฤษวา “Hurrah” ในการศกษาของ Russell Hanson23

กลาวไดวา นอกจากปญหาของการนยามจะนำมาซงขอพพาทของการนยามวาความหมายใดของ ”ประชาธปไตย” มความถกตองแมนยำทสด ซงตราบจนปจจบนสมย การแสวงหาความหมายทถกตองหรอแทจรงทสดของประชาธปไตยมไดประสบความสำเรจหรอมความกาวหนาเทาใดนก และคงเปนทนาหวาดหวนเปนอยางยงวา หากพจารณาตาม Amartya Sen24 ทเสนอวา “ประชาธปไตย” หรอ “Democracy” คอคณคาอนสากลทมนษยชาตพงยดถอแลวไซร หากยอมรบถอวาขอเสนอของเขาเปนจรง การตงขอสงเกตถงปญหาขององคความรดงกลาวนนแสดงใหเหนวา Sen กำลงสนบสนนใหมนษยชาตปรารถนาในสงทเรายงไมรจกดหรอปราศจากขอตกลงรวมกนวาคออะไร?

ข. ปญหาในการวนจฉย

ปญหาการวนจฉย ถอวามความสมพนธตอเนองกบปญหาในการนยาม และถอเปนประเดนทสรางขอพพาททางวชาการออกมาอยางเดนมากชดทสด กลาวคอ หลงจากทผวจยหรอผศกษานยามความหมายของ “ประชาธปไตย” หรออาจจะไมมการนยามความหมายใด ๆ อยางชดเจน แตเมอผวจยหรอผผลตผลงานนน มการพาดพงและวนจฉยถงปรากฏการณทางสงคม ตวบท บคคล หลกฐาน หรอเอกสารทางประวตศาสตร เชน การวนจฉยหรอกลาวถงจดเรมตนของความคดประชาธปไตยในไทย หรอการวนจฉยหรอการตความตวบท ระเบยบแบบแผน หรอสถาบนทางสงคม-การเมอง ตลอดจน

20 Larry Diamond, "Thinking About Hybrid Regimes," Journal of Democracy 13 (2002): 21.

21 Bernard Crick, Democracy: A Very Short Introduction (Oxford: Oxford University Press, 2002), 1.

22 Terence Ball and Richard Dagger, Political Ideologies and the Democratic Ideal (New York: Pearson Longman, 2009), p.19.

23 Russell L. Hanson, "“Democracy” in Ball," Terrance, James Farr and Russell L. Hanson eds. Political Innovation and Conceptual Change (Cambridge: Cambridge University Press, 1989), pp. 68-90.

24 Amartya Sen, "Democracy as a Universal Value," Journal of Democracy 10, no. 3 (1999) :3-17.

13

บคคล หรอกลมบคคลทมบทบาทในประวตศาสตร ทมความเกยวของหรอมลกษณะเปนหรอไมเปน “ประชาธปไตย” เปนตน

โดยปญหาของการวนจฉยนนแสดงออกผานการศกษาในเรองเดยวกน แตมผลการศกษาทแตกตางกนออกไปอยางสดขว ผานการวนจฉยทอาจกลาวไดวา เปนการวนจฉยตามอำเภอใจของผศกษา โดยปราศจากหลกการหรอกฏเกณฑใด ๆ ทมการยอมรบรวมกนในการวนจฉย ตวอยางทชดเจนในประเดนนนนหนไมพนไปจากขอสรปทแตกตาง กนระหวางขอสรปของศรรตน นละคปต ซงเปนวทยานพนธของภาควชาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ทตพมพในป พ.ศ. 2508 และการศกษาของสธาชยทตพมพในอกวา 30 ปใหหลงนก ซงทงสองตางกมการนยามความหมายของประชาธปไตยใกลเคยงกน แตกลบไดผลการศกษาตางกน โดยศรรตน นยามความหมายของประชาธปไตยอยางกวาง ๆ ผานหลกการ 5 ประการ ไดแก หลกการปกครองโดยประชาชน, หลกเสรภาพ, หลกความเสมอภาค, หลกขนตธรรม และ

หลกการปกครองโดยกฎหมาย25

ในขณะทสธาชยอธบายวาประชาธปไตยคอการปกครองทวางอยบนหลกการของสทธเสรภาพและอำนาจอธปไตยของประชาชน26 โดยผลการศกษาของศรรตนไดขอสรปวา ระบอบประชาธปไตยไดวางรากฐานในประเทศไทยตงแตสมยสโขทยเปนตนมา โดยอางเหตผลเรองเสรภาพเปนหลก โดยศรรตนไดใหขอสรปไวดงน

“กอนทจะทำการศกษาเรองการศกษาเชงประวตศาสตรเรองประชาธปไตยในประเทศไทย เรากทราบแตเพยงวา คณะราษฎรเปนผเปลยนแปลงการปกครองจากสมบรณาญาสทธราชยมาเปนระบอบประชาธปไตยเมอวนท ๒๔ มถนายน พ.ศ.๒๔๗๕ สวนรายละเอยดอนๆ ทวา ประเทศไทยไดเรมมการวางรากฐานระบอบประชาธปไตยในสมยใดนนยงไมทราบชด ในการเขยนวทยานพนธนผเขยนไดตรวจ สอบหาหลกฐานจากหนงสอและเอกสาร เพอคนควาถงเรองน ผลของการคนควาสรปไดวา ระบอบประชาธปไตยไดวางรากฐานลงในประเทศไทยตงแตรชสมยพอขนรามคำแหงแหงกรงสโขทย ประชาชนชาวสโขทยไดรบเสรภาพหลายประการ ตอมาในสมยกรงศรอยธยาคตทถอพระมหากษตรยเปนเทวราชาไดเขามาแทนทการปกครองแบบพอกบลกของสมยสโขทย ราษฎรมเสรภาพนอยลง จนกระทงรชสมยพระบาท สมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวประเทศไทยไดเปลยนโฉมหนาเขาหาอารยธรรมตะวนตก พระองคทรงยกเลกประเพณทลาสมย การปกครองกเรมโนมไปสการใหเสรภาพแกราษฎร ตอมาในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว และพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว

25 ศรรตน นละคปต, "การศกษาเชงประวตศาสตรเรองประชาธปไตยในประเทศไทย", หนา 4-12.

26 สธาชย ยมประเสรฐ, "๖๐ ป ประชาธปไตยไทย: ประวตแหงสทธเสรภาพของประชาชน," ใน สธาชย ยมประเสรฐ บรรณาธการ ๖๐ ป ประชาธปไตยไทย, หนา 10.

14

พระมหากษตรยทง ๓ พระองคนไดยดมนตามแนวทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดทรงวางไว อาจกลาวไดวา กอนการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.๒๔๗๕ ประชาชนชาวไทยมเสรภาพในรางกาย ใน

การศกษา ในการนบถอศาสนา ซงเปนปจจยสำคญตอระบอบประชาธปไตย”27 (เนนขอความและเสนใต

โดยผวจย)

ในขณะทผลการศกษาของสธาชย ไดขอสรปวา อดมการณประชาธปไตยนนเรมตนเขาสสงคม ไทยโดยเรมจากกลมเจานายทไดรบการศกษาในตางประเทศ จากนนจงแพรหลายออกไปสสามญชนตาม ลำดบ โดยสธาชยถอวาการถวายคำกราบบงคมทลใน ร.ศ. 103 นนเปนจดเรมตน ดงทสธาชยบรรยายวา

“อดมการณแบบประชาธปไตยเรมเขาสสงคมไทย โดยเรมตนจากบตรเจาและขนนางทศกษาและปฎบตราชการอยในประเทศยโรปกอน แลวจงแพรมาสสามญชน การเคลอนไหวครงแรกเกดขนเมอ พ.ศ.๒๔๒๗ โดยเรมจากกลมเจานางและขนนางสยามทในลอนดอนกลมหนงซงมพระองคเจาปฤษฏางคอครราชทตสยามประจำยโรปเปนผมบทบาทสำคญในการรวบรวมรายชอถวายคำกราบบงคมทลทยาวถง ๖๐ หนา เรยกรองใหจดการบานเมองเปลยนแปลงพระราชประเพณของเกา นนคอ เปลยนการปกครอง จากระบอบสมบรณาญาสทธราชย มาสระบอบกษตรยภายใตรฐธรรมนญ โดยคณะผกราบบงคมทลเหนวา ระบอบกษตรยใตรฐธรรมนญ เปนทางออกเดยวทจะทำใหสยามพนจากภยของตะวนตกไดแตพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯมไดทรงเหนดวย ในพระราชดำรสตอบของพระองคทมตอคณะผกราบบงคมทล ชวาราษฎรไทยยงไมพรอมตอระบอบประชาธปไตย การเปลยนแปลงประเทศจงจะตองมาจากเบองบน โดย

จะตองทำการปฏรประบบราชการเสยกอน”28 (เนนขอความโดยผวจย)

ผลการศกษาของทงสอง สะทอนถงปญหาความไมลงรอยในการวนจฉยของทงสองอยางชดเจน กลาวคอ ในขณะทศรรตนนยามความหมายของประชาธปไตย และพยายามคนหาและวนจฉยถงองคประกอบ ระเบยบแบบแผน ตลอดจนความคดทเขากบความหมายของประชาธปไตยทมการนยาม ซงงานวจยนพบวา ในสมยพอขนรามคำแหงมองคประกอบบางประการ โดยเฉพาะเรองเสรภาพ จากการตความหลกศลาจารกหลกของพอขนรามคำแหง29 ดงนน ศรรตนจงวนจฉยวา ไทยมความคด หรอรากฐานเกยวกบเสรภาพ ซงเปนองคประกอบประการหนงของประชาธปไตยตงแตสมยสโขทย ในขณะทสธาชยพจารณาความคดประชาธปไตยในฐานะทเปนแนวคดของตะวนตก สธาชยจงวนจฉยวา คณะผถวายคำกราบบงคมทล ร.ศ. 103 ถอเปนปรากฏการณทแสดงออกถงอดมการณประชาธปไตยเปนครงแรกในสยาม

27 เรองเดยวกน., หนา ค.

28 สธาชย ยมประเสรฐ, "๖๐ ป ประชาธปไตยไทย: ประวตแหงสทธเสรภาพของประชาชน," หนา 14.

29 ศรรตน นละคปต, “การศกษาเชงประวตศาสตรเรองประชาธปไตยในประเทศไทย” หนา 43.

15

และหากพจารณาเปรยบเทยบกบงานเขยนทเกยวของกบประชาธปไตยอกเปนจำนวนมากในสงคมไทยทงทเปนงานทางวชาการ งานกงวชาการ หรองานสารคดทางการเมอง จะพบวา ปญหาขอพพาทดงกลาว ลวนไมแตกตางไปขอไมลงรอยกนระหวางงานเขยนจำนวนมากกอนหนานตงแตมการเปลยน แปลงการปกครองในป พ.ศ. 2475 เปนตนมา อาท งานของ ม.ร.ว. ทรงสจรต นวรตน30 ทตพมพครงแรกในป พ.ศ. 2478 ทเสนอวารปแบบการปกครองแบบประชาธปไตยนนเกดขนตงแตสมยสโขทยหรอสมยของพญาเลอไทเปนตนมา ซงไมแตกตางไปจากกรณของ ม.ร.ว. เสนย ปราโมช ทถอวาไทยนนเปนประชาธปไตยมาตงแตกอน พ.ศ. 1826 โดยอางองถงหลกศลาจารกพอขนรามคำแหงมหาราช อยางไรกด โดยเขาถอวา หากองกฤษเปน “แม” ของประชาธปไตยแลว ไทยกถอเปน “ยาย” สวนกรกนนไดแก “ตา” ของประชาธปไตย ตามตวบทตอนนคอ

“เมอป พ.ศ.๑๗๕๖ เปนเวลา ๖๐ ปเศษกอนทจะไดมศลาจารกของพอขนรามคำแหง ขนนางองกฤษไดบงคบใหพระเจาจอหนลงนามในแมกนาคาตา สละพระราชอำนาจทางการเมองบางประการ แตแมกระนน การปกครองประเทศองกฤษกมไดเขารปเปนการปกครองในระบอบประชาธปไตย จนกระทงถงศตวรรษท ๑๘ แหงครสตศกราชในรชสมยของพระเจาวลเลยมและพระนางแมร แตโดยทไดมแมกนาคาตาประกาศใชไปลวง หนาตงแตศตวรรษท ๑๓ คนทงหลายจงยดถอเอาเปนหลกวา ประเทศองกฤษไดเปนประชาธปไตยมาตงแตนน และเรยกประเทศวาเปนมารดาประชาธปไตย แตเมอตามความจรงเมองไทยไดเปนประชาธปไตยมากอน ตงแต พ.ศ.๑๘๒๖ อยางนอยขาพเจานจงเปนผทไดกลาวอางถงเมองไทยนเสมอมาวาเปนยายประชาธปไตย หลกฐานมอยในศลาจารกของพอขนรามคำแหง มคำแปลเปนภาษาฝรงททานทงหลายอาจหาอานเอาเองไดทสยามสมาคมเปนตน คำแปลของขาพเจาเองกมแตไมแนวาจะมสำเนาเหลอหรอไม โดยทงนทงนน เราจะตองไมลมวาประชาชนชาวกรกเปนผรเรมปกครองตนเองเปนประชาธปไตยขนกอน เพราะฉะนน ถาจะกลาววาองกฤษเปนแมประชาธปไตย ไทยเปนยาย กจะตองกลาวใหเปนคณแกประชาชนชาวกรกดวยวา ตนตระกลทเปนตาของประชาธปไตย ไดแกประชาชนชาวกรก”31 (เนนขอความโดยผวจย)

สำหรบกรณของ ปรด พนมยงค32 บทความของเขาทมการเผยแพรในป พ.ศ. 2517 นนวนจฉยไปไกลถงขนาดทวาสทธ “ประชาธปไตย” นนเกดขนมาพรอม ๆ กบมนษยตงแตสมย “ดกดำบรรพ”

30 ม.ร.ว. ทรงสจรต นวรตน, สยามรฐปฏวต: สยามแปลงรป ยคดกดำบรรพ ภาค 1 (พระนคร: เลยงเชยง, 2479), หนา 100-101.

31 ม.ร.ว. เสนย ปราโมช, "คำปราศรยของ ม.ร.ว. เสนย ปราโมช," ใน ชมนมวรรณคดทางการเมอง (กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช, 2511), หนา 323-324.; ม.ร.ว. เสนย ปราโมช"เบองหลงประวตศาสตร," ใน ชมนมวรรณคดทางการเมอง (กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช), หนา 151.

32 ปรด พนมยงค, "ขอสงเกตบางประการของนายปรด พนมยงค เกยวกบรางรฐธรรมนญฉบบ 2517," ใน วจารณรางรฐธรรมนญ (กรงเทพฯ จงเจรญ, 2517), หนา 2-3.ทศนะแบบน ปรากฏในบทความอน ๆ ของเขาในทศวรรษ 2520 เชนเดยวกน อาท ปรด พนมยงค,ประชาธปไตยและรฐธรรมนญเบองตนกบการรางรฐธรรมนญ (กรงเทพฯ: นตเวชช, 2517), หนา 1-2; ปรด พนมยงค, "บางเรองเกยวกบการกอตงคณะราษฎรและระบบประชาธปไตย," ใน คำปราศรย สนทรพจนบางเรอง ของนายปรด

16

หรอสมย “กงลงกงคน” (Anthropoid Ape) และประชาธปไตยนนถกยอแยงไปโดยพวกเจาทาสในสงคมทาส และผมอำนาจในสงคมศกดนา33 ท โดยปรดอธบายในสำนวนของเขาวา

“๑. การเรยกรองใหปวงชนชาวไทยไดคนสทธประชาธปไตยสมบรณนนเปนการตอสโดยชอบธรรม (Just Struggle)

สทธประชาธปไตยเกดขนตามธรรมชาตพรอมกบการมมนษยชาตในโลกน ประวตศาสตรแหงมนษยชาตซงเปนประวตของกฎหมายมหาชน (รฐธรรมนญเปนสวนหนงของกฎหมายมหาชน) ดวยนนปรากฎวาในยคดกดำบรรพ กระบ (Anthropoid Ape) ซงเปนสตวจำพวกกงลงกงคนไดพฒนาเปนมนษยชาตนน มนษยรวมกนอยเปนหมคนซงมหวหนาปกครองปวงชนอยางแมพอปกครองลกจงไมมการเบยดเบยนลก ชนในหมคนนนจงมเสรภาพและความเสมอภาคกน และมจตสำนกในหนาทวาจะตองใชสทธมใหเสยหายแกคนอนและแกหมคน

ตอมาสทธประชาธปไตยของมนษยชาตไดถกยอแยงไปโดยระบบทาสและระบบศกดนา คอผมอำนาจระบบทาสและระบบศกดนาคอผมอำนาจในระบบทาสถอเอามนษยทอยใตอำนาจของตนใหมฐานะเหมอนสตวพาหนะของเจาทาส แลวตอมาผมอำนาจในระบบศกดนาถอวามนษยมฐานะเหมอนกงสตวพาหนะเปนขาไพรของเจาศกดนา”34 (เนนขอความโดยผวจย)

สวนกรณของ สลกษณ ศวรกษ35 หนงสอเรอง “ความคดทขดขวางและสงเสรมประชาธปไตยของไทย” ทมการตพมพในป พ.ศ. 2529 สลกษณวนจฉยวา ประชาธปไตยแบบไทย นนมคาเทากบธรรมาธบไตย ซงสงคมสงฆถอเปนตวอยางทชดเจนของประชาธปไตยไทย ตงแตรบพทธศาสนาเขามาในสมยกรงสโขทยเปนตนมา ดงทสลกษณอรรถาธบายวา

“แมคำวาประชาธปไตย จะเปนคำใหมในภาษาไทย แตในพระบาล มคำวาโลกาธปไตยซงมความหมาย ใกลเคยงกน ในพระพทธศาสนาไมยกยองการปกครองทถอตามโลกหรอคนสวนใหญ ดงทไมยกยองการปกครองทถอคนๆ เดยววาเปนใหญ คำวาอตตาธปไตยหรอ เอกาธปไตย กมในมคธภาษา และกไมไดรบการสรรเสรญ เวนไวแตทง ๒ ระบอบน จกมธรรมหรอความถกตองดงามเปนตวกำหนด ดงทางพระพทธศาสนา ยกยองระบอบ

พนมยงค และบางเรองเกยวกบขบวนการเสรไทย อนสรณในงานพระราชทานเพลงศพ ร.ท. อต นตยสทธ ณ ฌาปนสถาน วดใหมอมพร อำเภอสงเนน จงหวดนครราชสมา ๒๐ เมษายน ๒๕๑๗ (กรงเทพฯ: สหประชาพาณชย, 2517),หนา 100-101

33 ปรดอธบายวา การอธบายพฒนาการของสงคมมนษยทมพฒนาการจากสงคมบพกาลมาสสงคมทาส สงคมศกดนา และแบบทน และระบบสงคมนยม เขารบแนวความคดนมาจาก Frederick Engel โปรดด ความเปนอนจจงของสงคม (พระนคร: นตเวชช, 2513). หนา 34-35.

34 ปรด พนมยงค, "ขอสงเกตบางประการของนายปรด พนมยงค เกยวกบรางรฐธรรมนญฉบบ 2517," หนา 2-3..

35 สลกษณ ศวรกษ, ความคดทขดขวางและสงเสรมประชาธปไตยของไทย (กรงเทพฯ : อกษรสาสน, 2529), หนา 15-16.

17

การปกครองทเรยกวา ธรรมาธปไตย นาเสยดายทคำๆน ถกทำลายใหเสยความหมายไปเมอจอมพล ป. พบลสงคราม นำเอามาใชอยางปยปยำดงเอาคำวามนงคศลามาใชเปนชอพรรคการเมองนนเอง

ทจรง ความคดแบบธรรมาธปไตยหรอประชาธปไตยแบบไทยนน เราอาจหาดรปแบบและเนอหาได ในวฒนธรรมของเราเองดงสงคมสงฆทประพฤตปฏบตตามพระธรรมวนย อยางถองแทเพยงใด ยอมเปนธรรมาธปไตยชนดททานพทธทาสเรยกวาธรรมมกสงคมเพยงนน และการทพอขนรามคำแหงนำเอาสงคมสงฆจากลทธลงกาวงศ มาประยกตใชในกรงสโขทย กนบไดวาเปนการปพนฐานทางประชาธปไตยไทยทนาสนใจยงนก”36 (เนนขอความโดยผวจย)

36 เรองเดยวกน. อนง ในกรณของสลกษณ ทศนะเชนนยงคงไมแปรเปลยนจากปาฐกถาทเขาแสดงเวลากวาสามสบปใหหลงทมหาวทยาลยเทยงคนในวนท 19 กนยายน. พ.ศ. 2552 ทมเนอความดงนวา “ขอใหหนมาพจารณาทางดานชมพทวปบาง กลาวคอเมอนายเอมเบดกา ซงเปนประธานรางรฐธรรมนญใหอนเดยตอนไดรบเอกราชนน ถงกบยนยนวาคณะสงฆคอประชาธปไตยทแท ซงมมาแตสมยพทธกาล เพราะเนอหาสาระของคณะสงฆคอความเสมอภาค ซงมภราดรภาพเปนนำกระสาย และคณะดงกลาวเปนไปเพอเสรภาพจากความโลภโกรธหลง วนยกรรมของสงฆทงหมดเปนไปในทางของประชาธปไตยทงสน เรมแตอปสมบทกรรม หรอการรบสมาชกเขาสสงฆและวนยกรรมอนๆ กลวนเปดโอกาสใหสมาชกไดออกความเหน และลงคะแนนคดคานไดโดยมาตรการทมสวนรวมของสมาชกทกๆ รป มตของทประชมใชทงแบบเอกฉนทหรอเสยงขางมาก แลวแตกรณ ใชแตเทานน เอมเบดกายงศกษาการปกครองทองถนของชมพทวปสมยโบราณทเปนไปในทางประชาธปไตยอยางนาทง ดงผทสนใจอาจหาอานเอาไดจากงานเขยนของรธกมท มเกอจ เรอง Local Government in Ancient India แมพวกเราทสนใจในทางพทธประวต กนาจะทราบไดดวา แควนศากยะของพระพทธเจากมการปกครองในระบอบประชาธปไตย ยงแควนวชช และแควนมลละ กเชนเดยวกน พระพทธองคทรงยกยองการปกครองในระบอบดงกลาว วาเปนสามคคธรรม ซงควรมธรรมเปนอำนาจ ไมใชอำนาจเปนธรรม และเปนอปรหานยธรรม ทรงยำวาการปฏบตตามธรรมทางนจะไมเปนไปในทางความเสอมเสยเอาเลย ซงผดไปจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยอยางกรณของแควนมคธของพระเจาอชาตศตร และแควนโกศลของพระเจาปเสนท ยงการสงคายนาพระไตรปฎกแตละครงนน กเปนไปในทางประชาธปไตยอยางนาสนใจยงนก ดงในคราวปฐมสงคายนาทเกดขนนอกกรงราชคฤห ภายหลงพทธปรนพพานไมกเดอน พระมหากสสปเปนเพยงประธานของทประชม พระอานนทเปนผวสชชนาในเรองพระสตร และพระอบาลเปนผวสชชนาในเรองพระวนย สงฆสมาชกทงหมดซกถาม และเสนอความเหนตางๆ นานาจนยต แลวจงสรปลงเปนมตอยางเอกฉนท แลวนมใชสาระของประชาธปไตยดอกหรอ ทตยสงคายนาทเมองไพศาลหลงพทธปรนพพานไดแลวรอยป กใชวธเดยวกนกบคราวปฐมสงคายนา ยงตตยสงคายนาในรชสมยพระเจาอโศก ณ เมองปาตลบตรดวยแลว ถงกบมขอเสนอใหผนวกสาระของพทธปรชญาเขาไปในพระไตรปฏก แมจะนอกเหนอจากพระพทธพจน และเถรคาถากบเถรคาถาในสมยพทธกาลดวยซำไป โดยทประชมสงฆรบเอาพระอภธรรมเขามาเปนปฏกทสาม นอกเหนอพระธรรมและพระวนยนน กเปนไปดวยการอภปรายกนอยางกวางขวาง และลงมตเปนเอกฉนทเชนกน ยงกรณเรองกถาวตถนนเลา กถอเอาไดวาแปลกใหมสำหรบคนรวมสมย ทงนแสดงวาประชาธปไตยยอมเปนไปในทางวาทกรรมของผมสวนรวมอยางแทจรง” (เนนขอความโดยผวจย) ใน สลกษณ ศวรกษ: "แสวงหาสาระของประชาธปไตยสำหรบเมองไทย," ประชาไท [ออนไลน], 25 กนยายน 2552 แหลงทมา: https://prachatai.com/journal/2009/09/25960

18

เชนเดยวกบบทความทมาจากงานวจยของโกศล ศรสงข37 ทตพมพในหนงสอเลมเดยวกนกบทสธาชย ยมประเสรฐเปนบรรณาธการ ในวาระครบรอบ 60 ป ประชาธปไตยในป พ.ศ. 2536 ขอสรปของโกศลกมทศนะไมตางไปจากสลกษณเทาใดนก หากแตโกศลนนเนนยำไปทวถชวตชาวบานอสานโบราณตงแตสมยพญาแถนเปนตนมา โดยโกศลวนจฉยวา วถชวตเดมของชาวอสานในอดตกาลนนมความเปน “ประชาธปไตย” มากกวาในปจจบนสมยของเขาเสยอก ดงทเขาบรรยายไววา

“งานวจยฉบบนเปนสวนหนงของโครงการ ๖๐ ปประชาธปไตย เปนการศกษาประชาธปไตยในชวตของชาวบาน กลาวคอเปนการมองจากเบองลาง ทงนโดยเลอกศกษาเฉพาะกรณ คอกรณการตอสของชาวบานลมนำเสยว เพอกอบกนำเสยวใหหายเคมจนประสบผลสำเรจในทสด... ขอสมมตฐานเบองตนของวจยและคณะ คอแนวความคดและธรรมเนยมปฏบตทเรยกกนวา “ประชาธปไตย” นนมอยแลวในชวตของชาวบานทงในอดตและปจจบน ซงในอดตดจะมมากกวาในปจจบนเสยอก เพราะวาในสมยหลง ๆ นขบวนการรวมศนยอำนาจซงมกรงเทพฯ เปนศนยกลางนนไดทำใหประชาธปไตยของชาวบานออนแอลง”38 (เนนขอความโดยผวจย)

รวมไปถงหนงสอทตพมพไมนานมานของเอนก เหลาธรรมทศน เรอง “เพงประชาธปไตยโลก พศประชาธปไตยไทย”39 กมขอเสนอสำคญวามความคด แบบแผน หรอสถาบนบางอยางทเปนประชาธปไตย เกดขนกอนประชาธปไตยของกรกโบราณเสยอก ในกรณของสเมเรยและอนเดย โดยเอนกอธบาย”ไววา

“ทอยากเสนอตงแตตนคอ เมอการศกษาประวตศาสตรใหกวางขนดวยกระบวนทศนทบชาหลงใหลตะวนตกนอยลง กลบมขอสรปใหมๆ วา ประชาธปไตยดงเดมกไมไดผกขาดเปนของชาวตะวนตกเทานน ไมเปนอยางทเราเคยเขาใจกน คอ ประชาธปไตยนนไมไดเรมทกรซโบราณ หรอเอเธนสโบราณเมอสองพนหารอยปมาแลว

ความจรง กอนจะมประชาธปไตยทกรซโบราณนน มประชาธปไตยคลายกนทสเมเรย (อรกและอหรานในเวลาน) และฟนเซย (เลบานอน เวลาน) ทงสเมเรยและฟนเซยไมใชอารยน ทงสองอยในเอเชยตะวนตก ไมไกลจากกรซและโรม…

วงวชาการตะวนตกแตเดมนน เชอวาอะไรดๆ ทใชอยในตะวนตก ลวนตองมชาวตะวนตกเปนผรเรมสรางขนมา เชน ประชาธปไตย กเชอวาเกดในกรซ คนกรกเปนผสราง แตปจจบนพวกเขาเรมเปดตาและเปดใจใหมวา ตะวนตกเองอาจรบเอาความคดกลไก องคกร สถาบน หลายๆ อยาง ไมวาศาสนา

37 โกศล ศรสงข, "สองทศนะตอประชาธปไตย: จากบนสลาง," ใน สธาชย ยมประเสรฐ บรรณาธการ ๖๐ ป ประชาธปไตยไทย, หนา 146 - 170.

38 เรองเดยวกน., หนา 147.

39 เอนก เหลาธรรมทศน, เพงประชาธปไตยโลก พศประชาธปไตยไทย (นนทบร: มลนธสถาบนสรางสรรคปญญาสาธารณะ, 2559).

19

ศลปวฒนธรรมหรอแมกระทงการเมองจากดนแดนรอบขางมากทเดยว เชน จากอยปต เมโสโปเตเมย (สเมเรย) ฟนเซย เยรซาเลม ...แตทสำคญทสด นาตนเตนทสด คอ เรมยอมรบกนวา กอนจะมประชาธปไตยกรกโบราณนน บางดนแดนทอยนอกโลกตะวนตก เชน สเมเรยและฟนเซย หรอแมกระทงอนเดยโบราณ มการเลอกตง มการประชมสภา มสภาอาวโส สภาวรรณะตางๆ ทคอยแนะนำ กำกบ ทดทาน หรอใหฉนทามต หรอประชามต แกผปกครอง เจา กษตรย จกรพรรด ไดเชนกน แมแตคำวา demos ทกรกเรยกประชาสามญชน และเปนทมาของคำวา demokratia หรอประชาธปไตย นนทจรงมาจากคำวา dumu ในภาษาสเมเรย มการใชถวเขยว กอนหน แทนบตรเลอกตงในการเลอกผแทนหรอผนำทนนมานานโข เปนไปไดวา กรซ ซงเจรญมาทหลง นาจะไดความคด กลไก กตกา เรองประชาธปไตยมาจากสเมเรยและฟนเซย โดยเฉพาะชาวฟนเซยนนเดนทางคาขายทางทะเลรอบทะเลเมดเตอรเรเนยนมาชานาน ทงยงเปนผคดประดษฐตวหนงสอทกรซรบเอาไปประยกตดดแปลงจนกลายเปนอกษรกรกโบราณ จงไมนาทความคดวธการในการปกครองแบบประชาธปไตยทมมากอนในฟนเซยจะไมเผยแพรมายงกรซโบราณเอาเสยเลย

ประชาธปไตยจงเรมตนกเปนของเราดวย เราในทนคอชาวตะวนออก หาไดเปนอะไรทเกดขนในดนแดนวเศษคอตะวนตกเทานน หาไดมชาวตะวนตก ฝรงผวขาวเทานนทรจกใชประชาธปไตย ชาวตะวนออกกมประชาธปไตย รประชาธปไตย และใชประชาธปไตยมาแตเนนนาน อยางนอยกเทาๆ กบชาวตะวนตก

ทวาประชาธปไตยแตดงเดมกเปนของเราดวยนน จะฟงสมจรงมากขนอก หากยำไวดวยวาแมแตอนเดยยคพทธกาลกเปนประชาธปไตยไมนอย สทโธทนะ ราชบดาของพระพทธองคนนไมไดเปนกษตรยสมบรณาญาสทธแบบกษตรยแหงแควนสกกะรวมกนปกครองแควนนแบบสามคคธรรม ซงใกลเคยงกบประชาธปไตยโบราณของกรก มการประชมสภา ลงมต รกษามต นำมตไปปฏบต สทโธทนะคงเปนคนในวรรณะกษตรยทโดดเดน แตยอมไมใชราชะผผกขาดอำนาจรฐไวในมอตนเอง เยยงกษตรยหรอจกรพรรดสมบรณาญาสทธ อนเดยในยคนน ในทางตอนเหนอ เชน สกกะ มกจะมการปกครองแบบสาธารณรฐโบราณ ทอนเดยเองเรยกวา ระบบสามคคธรรม มสภาของวรรณะตางๆ โดยเฉพาะอยางยง สภาของวรรณะกษตรย มามบทบาทรวมกนในการปกครองบานเมอง จวบจนมรฐขนาดใหญ จวบจนมจกรพรรด บงเกดขนในเวลาตอมาแลว บรรดาสภาและการหารอไตรตรองในสภาเพอรวมกนดแลบานเมองอยางกวางขวางเชนนจงไดยตบทบาทลง”40 (เนนขอความโดยผวจย)

ตรงกนขามกบจดยนของกหลาบ สายประดษฐ ในบทความทเขาตพมพลงในวารสารนตสาสน ฉบบเดอนมถนายน พ.ศ. 2487 กลบพจารณาวาการปกครองในสมยโบราณ นนเปนคนละเรองกบการ

40 เรองเดยวกน, หนา 10-13. อยางไรกด ขอเสนอของเอนกในเนอความทผวจยยกมานน ยงมปญหาในแงของความนาเชอถอ เนองจากเอนกไมไดอางองหลกฐานใด ๆ ในการสนบสนนขอเสนอดงกลาว ซงเอนกกดเหมอนจะทราบถงขอจำกดในเรองนและไดยอมรบเอาไวในตอนเรมของหนงสอเลมนวายงขาดการอางองทสมบรณเพยงพอ ดงนน ควรมความระมดระวงในการการอางองหรอการสรปวาสงทเอนกเสนอนนเปนขอเทจจรงทางวชาการทไดขอสรปแลว โปรดดเพมเตมใน เพมศกด จะเรยมพนธ, "บทพจารณหนงสอ เพงประชาธปไตยโลก พศประชาธปไตยไทย," วารสารศนยศกษาเอเชยตะวนออก, 16, 2 (2559): 265-276.

20

ปกครองรปแบบประชาธปไตยสมยใหม โดยเขาไมเหนวา การปกครองแบบสมยสโขทยหรอรตนโกสนทรเปนสงท “กลมกลน” หรอเขากนไดกบระบอบประชาธปไตยในชวงปจจบนสมยของเขา (พ.ศ. 2487) เทาใดนก ดงทเขาแสดงความคดเหนในเรองนไววา

“ถาเราบอกวา เราเปนพลเมองของรฐประชาธปไตย และในขณะเดยวกน เรากยงกลาววาการปกครองแบบพอเมอง สมยสโขทย หรอการปกครองแบบ “บดาปกครองบตร” ในสมยรตนโกสนทร เปนของกลมกลนกนสนทดกบระบอบประชาธปไตยในสมยนแลว นกศกษาเชนขาพเจาและใครกตามไปลงคะแนนเลอกผแทนของเรา เพอใหไปดำเนนการปกครองแทนเรานน เราไมไดตงใจจะเลอกเขาเพอใหเขาไดกลบกลายมาเปนพอของเราขนเลย”41 (เนนขอความโดยผวจย)

ทศนะทำนองน ไดรบการยนยนอกครงโดยชาญวฒ วชรพกต42 รวมไปถงงานของ Kevin Hewison และ Kengkij Kittirianlarp ทตพมพในป พ.ศ. 255143 ทมขอสรปไมตางกนมากนกในการวนจฉยแนวคดประชาธปไตยแบบไทยเปนระบอบการปกครองทบดผนไปจากตะวนตก ดงทชาญวฒไดแสดงเหตผลไวในตอนนคอ

“ประชาธปไตยแบบไทย เปนระบอบการปกครองทบดผนจากระบอบประชาธปไตยแบบตะวนตก เปนการบดทงในแงสงกปของตวระบอบ และบดผนสงกปของกลไก การบดผนในแงนคอ การจดใหมระบอบประชาธปไตยแตเพยงรปรางโดยปราศจากเนอหาสาระของตวมนหากขอเสนอนเปนจรง บางทสงทฝรงบางคน เชน Siffin เคยกลาววาปญหาของการพฒนาในประเทศทกำลงพฒนานนอยทประเทศเหลานดงกลาวมกยมหรอลอกเลยนแบบเฉพาะกลไกเทานน หาไดนำสงกปเขามาดวยไม คงจะตองเพมระดบของความรนแรงลงไปอกเมอมาพจารณาถงพฒนาการทางการเมองไทย เมอเราไมเพยงแตไมนำพาตอสงกปแลวตวกลไกทเรานำเขามายงไดรบการบดผนในตวสงกปของกลไกแตละตวไปดวย สงทเราไดกคอชอของประชาธปไตยวาเปน “ประชาธปไตยแบบไทย” กลาวอกนยหนงกคอ ลกษณะของระบอบ.”ประชาธปไตยแบบไทย” ไมใชลกษณะของระบอบประชาธปไตย ประเทศไทยยง

ไมไดเปนประชาธปไตย”44 (เนนขอความโดยผวจย)

41กหลาบ สายประดสถ, "ความหมายของประชาธปไตย," นตสาสน 17, 6 (มถนายน 2487): 21.

42 ชาญวฒ วชรพกต, "ววฒนาการประชาธปไตยแบบไทย," ใน 50 ปบนเสนทางประชาธปไตย: บนทกการสมมนาทางวชาการใน วาระฉลองกรงรตนโกสนทร และรำลกกงศตวรรษประชาธปไตย, หนา 1 – 55.

43 Kevin Hewison and Kengkij Kittirianlarp, " “Thai-Style Democracy”: A Conservative Struggle for Thailand's Politics," Paper presented to the Contemporary Thailand Workshop, November 11-12, 2008, FedEx Global Education Center, University of North Carolina at Chapel Hill, 2008, p. 4, 13.

44 พนตำรวจโท ชาญวฒ วชรพกก, “ประชาธปไตยแบบไทย: บทศกษาผลการนำแนวคดและกลไกระบอบประชาธปไตยมาใชในเมองไทย,”, หนา 49 -50.

21

ในกรณของนธ เอยวศรวงศ บทความเรอง “ประชาธปไตยแบบไทย” ทตพมพครงแรกในป พ.ศ. 2531 นนวนจฉยวาไมเคยมประชาธปไตยภายใตการนำของสถาบนพระมหากษตรยแตเพยงอยางใดเชนกน ไมตางไปจากผลงานของ Thongchai Winichakul ทตพมพในกวา 20 ปใหหลงใน พ.ศ. 2551 ทยนยนวากระบวนการสรางประชาธปไตยนนเรมตนทกลมคณะราษฎร45 สำหรบในกรณนธนน เขาใหเหตผลวา

“การคดถงประชาธปไตยแบบไทย ไมจำเปนจะตองหมายถงเลหเพทบายในการยดอำนาจไวในมอของฝายตนแตเพยงอยางเดยว แตความเขาใจวฒนธรรมไทยและสภาพทเปนจรงของสงคมไทย ยอมเปนเงอนไขสำคญทจะปลกฝงอดมคตอนเปนสากลของประชาธปไตยในแผนดนไทยได อยางไรกตามทงนไมไดหมายความถงการหนกลบไปดอดตของไทยดวยความชนชมอยางหลบหหลบตาวาเคยมประชาธปไตยในประเทศไทยมาแลวภายใตการนำของสถาบนพระมหากษตรยไทย ประชาธปไตยแบบไทยนาจะหมายถงการยอมรบดวยวา มอดมคตบางอยางทอาจคดและสรางขนในโลกตะวนตก แตกเปนอดมคตทอาจอำนวยประโยชนแกคนไทยในปจจบนไดด”46 (เนนขอความโดยผวจย)

อยางไรกด ในกรณของชยอนนต สมทวนช ขอเสนอของเขาตงแตทศวรรษ 2510 เปนตนมานนยนยนวา ความคดประชาธปไตยในไทยนนเรมตนจากการปฏรปของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ในฐานะทเปนยคสมยแหงการเรมตนวางรากฐานไปสการปกครองรปแบบประชาธปไตย ผลงานทยนยนความคดของชยอนนตในเรองนกคอ หนงสอทเขาเปนบรรณาธการรวมกบขตตยา กรรณสตร47 ทถอเปนหนงสอเลมแรก ๆ ทรอยเรยงเอกสารชนตนเกยวกบการเมองการปกครองไทย ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวจนถงการสละราชยของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ซงใน “คำนำ” ทเขาเขยนในหนงสอเลมน ชยอนนตกยงคงเนนยำถงขอเสนอเดมของเขาวากระแสความคด “ประชาธปไตย” ในไทยนนเรมตนตงแตในสมยรชกาลท 5 เปนตนมา โดยเฉพาะการถวายคำกราบบงคมทลของกลมพระบรมวงศานวงศและขนนางใน ร.ศ. 103 ทตามมาดวยการปฏรปการปกครองของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ ดงทเขาบรรยายเหตผลไวดงนคอ

45 Thongchai Winichakul, "Toppling Democracy," Journal of Contemporary Asia 38, 1 ( 2008): pp. 12 – 14.

46 นธ เอยวศรวงศ, "ประชาธปไตยแบบไทย," ใน อำนาจชาวบาน. สภลกษณ กาญจนขนด บรรณาธการ (ม.ป.ท.: สหพนธนสต นกศกษาแหงประเทศไทย, 2531), หนา 63.

47 ชยอนนต สมทวนช “คำนำ” ใน ชยอนนต สมทวนช และขตตยา กรรณสตร บรรณาธการ, เอกสารการเมอง - การปกครอง

ไทย พ.ศ. ๒๔๑๗ – ๒๔๗๗ (กรงเทพฯ: โครงการตำราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, 2518).

22

“..สาเหตทสำคญอกประการหนงทเรมดวยรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวกคอ รชสมยนไดเหนและไดรบอทธพลจากแนวความคดทางการเมอง การปกครองจากตะวนตกเปนอยางมาก อาจเรยกไดวา ในทางการเมองความคดเหนเกยวกบขอดขอเสยของระบบการปกครองแบบตางๆ ไดเกดขนในสมยน และไดมการตอเนองมาเรอยจนถงสมยรชกาลท ๗ ผทสนใจศกษาประวตศาสตรการเมองไทยยอมเหนดวยกบความคดทวา รากเหงาของความตองการประชาธปไตยนน หาไดเกดขนเมอนกเรยนไทยในยโรปประชมกนจดตงคณะราษฎรไม แตกระแสแหงความคดทางดานนไดเรมตงแตสมยรชกาลท ๕ และไดทวความรนแรงขนเปนลำดบนบแตนนมา”48 (เนนขอความโดยผวจย)

ขอวนจฉยเชนน สอดคลองกบการศกษาของชาญวฒ วชรพก49 และเกยรตชย พงษพาณชยทตางกเนนยำถงการปฏรปการบรหารราชการแผนดนในสมยรชกาลท 5 วาเปนการวางรากฐานการปกครองรปแบบประชาธปไตยเปนครงแรกเชนเดยวกน สำหรบกรณเกยรตชยนน เขาเสนอวา

“การปฏรปการปกครองในรชกาลท ๕ นน สงซงทรงเหนวาจำเปนทสดสำหรบการปกครองของไทยในครงนนกคอ สงซงพระองคทรงเรยกวา “คอเวอนเมนรฟอม” แนวพระราชดำรดงกลาวน แมจะมลกษณะขดแยงกบคณะเจานายและขนนางทกราบบงคมทลความเหนจดการเปลยนแปลงราชการแผนดนเมอ พ.ศ. ๒๔๒๘ ทตองการใหไทยมระบอบรฐธรรมนญในการปกครองประเทศ แทนการทอำนาจบรหารจะตกอยกบพระเจาอยหวองคเดยวกตาม แตกเปนการเปลยนแปลงทเปดโอกาสใหราษฎรมสวนรบผดชอบในการปกครองแผนดนมากขน ซงเปนสงหนงซงกอใหเกดความร ความเขาใจในการปกครองของประเทศชาตตอไปในภายหนา นนกคอ พระองคไดทรงวางรากฐานการปกครองแบบประชาธปไตยไวเปนครงแรก”50 (เนนขอความโดยผวจย)

อยางไรกด นอกจากไปจากการวนจฉยของสธาชยและชยอนนตทไดขอสรปตรงกนแลว ยงปรากฏงานอกกลมหนงชใหเหนวา ปรากฏการณทเปนจดเรมตนของความคดประชาธปไตยทชดเจนในกรณของไทย คอเหตการณจบกมคณะผกอการ ร.ศ. 130 ในงานของชาญวทย เกษตรศร51 อจฉรา

48 เรองเดยวกน., หนา ง.

49 พนตำรวจโท ชาญวฒ วชรพกก, "ประชาธปไตยแบบไทย: บทศกษาผลการนำแนวคดและกลไกระบอบประชาธปไตยมาใชในเมองไทย" ( จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2526), หนา 49-50.

50 เกยรตชย พงษพาณชย, ปฏวต 2475 (กรงเทพฯ: แพรพทยา, 2514), หนา 42.

51 ชาญวทย เกษตรศร, ปฏวต 2475 พมพครงท 3 (กรงเทพฯ: มลนธโครงการตำราทางสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2560), หนา 39.

23

พร กมทพสมย52 และณฐพล ใจจรง53 ทลวนเนนยำถงบทบาทของคณะผกอการ ร.ศ. 130 ในฐานะทเปนจดเรมตนของการเรยกรองประชาธปไตยในไทย

นอกจากน ปญหาในการวนจย ยงรวมไปถงขอขดแยงเรองการวนจฉยถงสถานภาพของบคคลสำคญในประวตศาสตร วามความเกยวของกบประชาธปไตย หรอมบทบาทในฐานะนกประชาธปไตย หรอผเปนปฏปกษตอประชาธปไตย ตวอยางทชดเจนทสดในกรณน ไดแก ขอพพาทในประเดนเรองพระราชฐานะของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวกบประชาธปไตย ทปรากฏขอถกเถยงอยางไมรจบ ทงฝายทเหนวาพระองคทรงเปนบดาของประชาธปไตยหรอผวางรากฐานประชาธปไตยไทยทเรมตนตงแตงานของศรรตนจนมาถงงานของชยอนนต54 และฝายทมทศนะตรงกนขาม อาท ผลงานของนธ เอยวศรวงศ55, สมศกด เจยมธรสกล และประจกษ กองกรต56 ทประเมนวาการกระทำของพระบาท สมเดจพระปกเกลาฯ นนเปนการปฏรประบอบสมบรณาญาสทธราชยมากกวาทจะเตรยมการพระราชทานประชาธปไตย สำหรบในกรณของนธ เขาไดแสดงทศนะในประเดนนวา

“การจะเขาใจพระบาทสมเดจพระปกเกลาฯ และการเมองในรชสมยของพระองคไดดขน คงไมใชการประเมนวาพระองคทรงลมเหลวทจะนำประชาธปไตยมาสประเทศไทยอยางราบรน แตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวองคนทรงเปนพระมหากษตรยททรงประสบความลมเหลวทจะปฏรประบอบสมบรณาญาสทธราชยโดยราบรนตางหาก”57 (เนนขอความโดยผวจย)

ขอเสนอทำนองนของนธ ไดรบการยนยนจากผลงานทเพงตพมพไมนานมานในงานของ ณฐพล ใจจรง ทยนยนเชนกนวาการเตรยมการของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวนนเปนการ

52 อจฉราพร กมทพสมย, กบฏ ร.ศ. ๑๓๐ กบฏเพอประชาธปไตย : แนวคดทหารใหม (กรงเทพฯ: อมรนทรวชาการ, 2540).

53 ณฐพล ใจจรง, "100 ปของความพยายามสถาปนาระบอบประชาธปไตย: “คณะ ร.ศ. 130” และความเปนมาของ ความคด “ประชาธปไตย” ในประเทศไทย," ใน จาก 100 ป ร.ศ. 130 ถง 80 ป ประชาธปไตย สธาชย ยมประเสรฐ และทพาพร ตนตสนทร บรรณาธการ (กรงเทพฯ สถาบนนโยบายศกษา, 2557).

54 ทศนะแบบนรวมไปถงงานสารคดทางการเมองจำนวนมาก อาท เปรมจต วชรางกล, พระปกเกลากบชาตไทย (พระนคร: การพมพกรงเทพฯ, 2489).; ว.ช. ประสงสต, แผนดนสมเดจพระปกเกลา (พระนคร: ผดงชาต, 2505).; สร เปรมจตต, ประวตศาสตรไทยในระบอบประชาธปไตย 30 ป (พระนคร: เขษมบรรณกจ, 2505). และ ทองตอ กลวยไม ณ อยธยา, "พระปกเกลาฯสละราชสมบต," สงคมศาสตรปรทศน 6, 1 (มถนายน-สงหาคม 2511: หนา 9-21. เปนตน

55 นธ เอยวศรวงศ, "ระบอบสมบรณาญาสทธราชยไทย," ใน ชาตไทย, เมองไทย, แบบเรยนและอนเสาวรย ; พมพครงท 3 (กรงเทพฯ: มตชน, 2537)., บทความนตพมพครงแรกในนตยสารศลปวฒนธรรมฉบบเดอนมกราคม พ.ศ. 2537

56 สมศกด เจยมธรสกล และประจกษ กองกรต, "พระราชหตถเลขาสละราชย ร.7: ขวประวตของเอกสารฉบบหนง " ใน ประวตศาสตรทเพงสราง (กรงเทพฯ: หกตลารำลก, 2544), หนา 18..

57 นธ เอยวศรวงศ, “ระบอบสมบรณาญาสทธราชยไทย” ใน ชาตไทย, เมองไทย, แบบเรยนและอนสาวรย, หนา 113.

24

ปฏรประบอบสมบรณาญาสทธราชยมากกวาการเตรยมการพระราชทานรฐธรรมนญประชาธปไตย ดงทเขาไดบรรยายในตอนนวา

“เปนความจรงทพระปกเกลาฯ เตรยมพระราชทานกฎหมายเกยวกบการปกครอง แตจะเปนรฐธรรมนญประชาธปไตยตามหลกประชาชนเปนเจาของอำนาจอธปไตยหรอไมนน สามารถพจารณาไดจากพระราชอำนาจทมอยางมากมาย ปราศจากการรบรองสทธเสรภาพและความเสมอภาคของประชาชน ดงนน หากปราศจากการปฏวต 2475 และประชาชนเฝารอคอยการพระราชทานกฎหมายจากพระปกเกลาฯ แลวไซร ทสดของของความเปนไปไดของการปกครองสยามคงหนไมพนระบอบสมบรณาญาสทธราชยอนมรฐธรรมนญรบรองความชอบธรรมของพระราชอำนาจ” 58 (เนนขอความโดยผวจย)

ปญหาประเดนน รวมไปถงบคคลสำคญในประวตศาสตรจำนวนมาก อาท พระมหากษตรย, กลมคณะผถวายคำกราบบงคมทล ร.ศ. 103, กลมคณะผกอการ ร.ศ. 130 หรอปญญาชนของยคสมยคนสำคญอยางเทยนวรรณและ นาย ก.ศ.ร กหลาบ ทตางตกอยในวงวนของขอถกเถยงของผศกษาในยคหลง จนอาจกลาวไดวา บคคลเหลานยงมสถานะทคลมเครอโดยปราศจากการยอมรบรวมกน นอกเสยจากการยนยนขอเสนอของตนเองหรอการปฏเสธหกลางไมยอมรบขอเสนอทไมตรงกบการวนจฉยของตน กลาวอยางรวบรด ปญหาการนยามและปญหาการวนจฉย ถอเปนขอพพาททไมสามารถหาขอยตใด ๆ นอกเสยจากการยนยนขอเสนอเดมทมมากอนแลวโดยปราศจากความสามารถทจะเสนอทางออกใหแกชมชนทางการเมองนแตเพยงอยางใด

ค. พฒนาการทางวธวทยา

ทามกลางวรรณกรรมจำนวนมากทตกอยในวงวนของขอถกเถยงทหาทางออกรวมกนไมไดทงจากปญหาดานการนยามและการวนจฉยถงสารตถะของประชาธปไตยในดานตาง ๆ กระนน ในตนทศวรรษ 2530 ไดมความพยายามในการศกษาและจดระบบคำอธบายเกยวกบ “ประชาธปไตย” ทดเหมอนจะมขอสรปและการวนจฉยไปคนละทศละทาง ดงทผวจยไดแสดงใหเหนในหวขอทผานมา ไดแก การศกษาในเชงวาทกรรมทางการเมอง (political discourse) ทเรมตนจากการศกษาของนครนทร เมฆไตรรตน และการศกษาเชงการเมองวฒนธรรม (cultural politics) ทเรมตนโดยเกษยร เตชะพระ ซงพฒนาขนมาไลเลยกนและมขอโตแยงทางทฤษฎตอกนซงผวจยจะนำมาปรบปรงและพฒนาฐานคดไปสระเบยบวธทเหมาะสมตองานวจยน

58 ณฐพล ใจจรง, ขอฝนใฝในฝนอนเหลอเชอ: การเคลอนไหวของขบวนการปฏปกษปฏวตสยาม (พ.ศ. 2475-2500) (กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2556), หนา 10.

25

สำหรบเกษยร เตชะพระ มมมองของเขาเรมกอตวจากบทความเรอง “ประชาธปไตยตองเปนอสระจากรฐและทน” ทตพมพลงในวารสารบานไมรโรย ฉบบเดอนกนยายน พ.ศ. 253159 โดยเขาพยายามจดระบบถงขอถกเถยงและพยายามสรางคำอธบายเกยวกบขอถกเถยงในเรองความหมายหรอสารตถะของประชาธปไตยในสงคมไทยวาประกอบไปดวยแนวทางใหญ ๆ สองแนวทาง ไดแกแนวทยดถออดมคตตามแบบประชาธปไตยตะวนตก และแนวทางทถอวาประชาธปไตยนนตองเปนแบบไทย ซงเกษยรถอวา การมองประชาธปไตยทงสองแบบนนลวนมจดออน ในขณะทฝายแรกดจะมขอออนในแงของการละเลยบรบททางประวตศาสตร สวนฝายหลงมปญหาในแงของความหมายของประชาธปไตยทกลายเปนคำทถกบดเบอนจนถกนำไปใชเรยกระบอบการเมองแบบเผดจการทหาร ดงทเขาอธบายไวในตอนนวา

“การมองปญหาระบอบประชาธปไตยในเมองไทยทผานมา พอจะแบงแยกออกกวางๆ ไดเปน 2 แนว ไดแก แนวทถออดมคตประชาธปไตยตามแบบตะวนตกและแนวทถอวาระบอบประชาธปไตยในเมองไทยตองแบบไทยๆ แนวแรกหรอแนวอดมคตตะวนตกจะถอแมแบบหลกการและสถาบนประชาธปไตยตามทพฒนามาจนประพฤตปฏบตกนอยในประเทศอตสาหกรรมตะวนตกทกวนนเปนเกณฑ ตามแนวคดแบบน ระบอบประชาธปไตยแบบองกฤษ สหรฐอเมรกา ฝรงเศส ฯลฯ หรอการผสมผเสหลกการและสถาบนของระบบประชาธปไตยในประเทศเหลานนรปการใดรปการหนงจงเปนเปาหมายหรอบรรทดฐานทการเมองไทยควรจะมงมนพฒนาไปสหรอควรจะทำใหไดดงนน

...จดออนของแนวคดแบบนทมกจะถกโจมตจากอกแนวคดหนงกคอละเลยแงมมทางประวตศาสตร มองขามความแตกตางทางปรบททางการเมอง เศรษฐกจสงคม และวฒนธรรมระหวางประเทศไทยกบโลกตะวนตกไปเสย อยางเบากคอเปนแนวคดเพอฝนทตอใหทำเทาไหรเมองไทยกจะไมเปนประชาธปไตยแบบตะวนตกไดสกท อยางหนกกคอเปนลทธอาอยางฝรงอยางไมลมหลมตา

แนวคดทสองซงเนนความเปนเอกลกษณของไทยจะเขาสปญหาระบอบประชาธปไตยในเมองไทยแบบตรงกนขามกบแนวคดแรก กลาวคอแทนทจะเรมตนจากแมแบบประชาธปไตยดงทประพฤตปฏบตกนในโลกตะวนตก กลบเรมตนจากความคดทนยามและเสกสรรปนแตงกนอยางพลการตามใจตนเองวา “ความเปนไทย” โดยอาศยการเลอกใชหลกฐานขอมลประวตศาสตรบางอยางบวกกบคานยมศกดนาและอำนาจนยมทปลกฝงกนมานมนามเปนหลกฐานอางอง เนรมต “ความเปนไทย” ขน อางวามรากเหงาอยในสงคมไทยมาเปนพนๆ ป โดยแตงนยายประวตศาสตรประกอบใหดหนกแนนสมจรง แลวจากนนก “ปรบปรง” หรอ “ดดแปลง” ตวแมแบบสถาบนและหลกการประชาธปไตยของตะวนตกใหเขากบ “ความเปนไทย” หรอ “เอกลกษณไทย” ทตนจนตนาการขนเองนนตามแตผลประโยชนหรออคตทางการเมองของตนจะนำพาไป ผลลพธทางการเมองของแนวคดเอกลกษณไทยนกคอ สถาบน หลกการ และ

59 ฉบบทผเขยนใชอางองเปนฉบบทตพมพซำอกครงหนงในปเดยวกน โปรดด เกษยร เตชะพระ, “ประชาธปไตยตองเปนอสระจากรฐและทน” ใน สภลกษณ กาญจนขนด บรรณาธการ อำนาจชาวบาน, หนา 18-30.

26

อดมคตของระบอบประชาธปไตยถกปยปยำตามใจชอบโดยปราศจากหรโอตตปปะ จนกลายเปนวาระบอบประขาธปไตยแบบไทยๆ กคอระบอบการเมองใดๆ กไดทอาตมาชอบและไดประโยชน แมกระทงระบอบเผดจการทหารภายใตคณะปฏวตของจอมพลสฤษด ธนะรชต กยงเรยกไดอยางหนาตาเฉยวา “ประชาธปไตยแบบไทยๆ”60 (เนนขอความโดยผวจย)

โดยขอเสนอสำคญของเกษยรกคอ แนวคดทงสองแบบลวนมขอตบตน เนองจากจะนำไปส “วงกตปรศนา” ทหาทางออกไมได โดยเขาเสนอใหมองปญหานโดยใหถอวา ประชาธปไตยเปนฐานะเสมอน “เครองมอทางการเมอง” ทกลมตาง ๆ ในสงคมตางกพยายามทจะนำมาใชตอสทางการเมองเพอผลประโยชนของตวเอง ดงทเขาอธบายในตอนนคอ

“แนวคด 2 ขวน ไมวาจะเปนแนวอดมคตตะวนตก หรอแนวเอกลกษณไทยลวนมขออบตนในการใชมามองปญหาระบอบประชาธปไตยในบานเรา การถกเถยงเรองระบอบประชาธปไตยในเมองไทย ภายในกรอบทตเสนโดยแนวคด 2 ขนนรงแตจะพาใหเราวนเวยนอยในวงกตปรศนาเชนนไมรจบ ออกไปไหนไมได นยามประชาธปไตยไมสำเรจและใชประชาธปไตยเพอผลประโยชนของประชาชนเราเองไมได

ดงนน แทนทแนวคดทอบตนทง 2 ผเขยนใครขอเสนอใหมองปญหาระบอบประชาธปไตยในเมองไทยในแนวใหม กลาวคอถอวา ประชาธปไตยในเมองไทยเรานนมฐานะเสมอนหนงเครองมอทางการเมองทกลมชนตางๆ ในสงคมไทยยดกมดดแปลงเอามาใชดำเนนการตอสทางการเมองเพอผลประโยชนของตนเอง”61 (เนนขอความโดยผวจย)

สดทายเกษยรจงสรปวา ทผานมานนประชาธปไตยในไทยถกชวงชงไปโดยรฐราชการและทนเอกชน และเมอประชาธปไตยเปนเครองมอทางการเมองทกลมชนในสงคมตางกชวงชงเอามาใช ดงนน ทางออกของเกษยรในเรองนจงอยทชาวบาน ทจะตองจะชวงชงเครองมอดงกลาวมาใชโดยนยามประชาธปไตยของชาวบานเองบาง โดยเขาเสนอไววา

“อำนาจในการใชประชาธปไตยชองกลมชนตาง ๆ ในสงคมไทยเรมตนขนตงแตวาพวกเขานยามประชาธปไตยกนอยางไร การชงเอาประชาธปไตยจากรฐราชการและทนเอกชนมาใหชาวบานเราใชกนเอง จงตองเรมตนตงแตการนยามการเมองและประชาธปไตยกนใหมหมดแบบชาวบานเราเองดวย นยามเปนเรองสำคญ เพราะการนยามกำหนดความคด ความเชอ ความชอบธรรม และการปฏบต การชงประชาธปไตยมาเปนของชาวบาน จงตองเรมทการชงการนยามประชาธปไตยมาเปนของชาวบานเองเปนจงหวะแรก เชน ...ประชาธปไตย = อำนาจของประชาชนในการวางนโยบายควบคม และบรหารกลไกการ

60 เรองเดยวกน., หนา 19-20.

61 เรองเดยวกน., หนา 20.

27

ปกครอง ปจจยเศรษฐกจ และสอสารมวลชน ผานสถาบนอำนาจอสระของตนเอง”62 (เนนขอความโดยผวจย)

สำหรบนครนทร เมฆไตรรตน บทความเรอง “วาทกรรมการเมองวาดวยประชาธปไตยของไทย”63 ซงตพมพครงแรกในป พ.ศ. 2531 นครนทรไดพยายามจดระบบชอถกเถยงและสรางคำอธบาย เกยวกบความคดประชาธปไตยในบรบทการเมองไทย โดยนครนทรมขอเสนอวา ความรและความเขาใจเกยวกบประชาธปไตยมลกษณะทเปนสถาบน หรอมลกษณะทเปนวาทกรรมทางการเมองอนมระบบความร ตลอดจนวธคดทเปนแบบแผนในแตละชดของวาทกรรม และมพฒนาการผานชวงเวลาทเปนระยะเวลายาวนานหรอมฐานะเปน “กระบวนการทางประวตศาสตร” ซงนครนทรจำแนกไวคลายคลงกบเกษยรวา ในสงคมไทยมระบบวาทกรรมทเกยวของกบประชาธปไตยอยสองวาทกรรม ไดแกวาทกรรมของ “สำนกคดประเพณ” และ “สำนกคดตะวนตก” โดยในกรณของสำนกคดแรกนน นครนทรถอวาเปนวาทกรรมทมอทธพลมากกวาสำนกหลง เนองดวยหลกการของสำนกคดนเขากนไดกบฝายขาราชการและทหาร โดยนครนทรบรรยายไววา

“วาทกรรมการเมองวาดวยประชาธปไตยชองไทยชดแรก ซงมความสำคญมากทสดคอสายของสำนกคดประเพณ สำนกคดนถอกำเนดขนมาในชวงตนพทธศตวรรษท 25 โดยกลมนกคดสายราชวงศและขนนางรนแรกทไดรบอทธพลจากความคดตะวนตก และพฒนาอยางเปนปกแผนในชวงกลางพทธศตวรรษท 25 จนถงป พ.ศ. 2475 หลงจากนนสำนกคดประเพณดจะพบกบความตกตำครงใหญอนเนองมาจากประสบกบการทาทายจากสำนกคดตะวนตก อยางไรกด เนองจากสำนกคดนมนกคดผมความขยนขนแขง และมความสามารถหลายทาน อกทงลกษณะบางประการของสำนกคดประเพณ ดจะเขากนไดดกบการขนมามอำนาจของขาราชการและทหาร จงทำใหสำนกคดประเพณสามารถปรบตวอยไดเรอยมา และเปนแนวความคดทกำหนดกรอบการคด การประพฤตปฏบต และปฏบตการทางวาทกรรมการเมองตอมาตราบจนถงปจจบน”64

โดยนครนทรอธบายวา ลกษณะสำคญของวาทกรรมแบบสำนกคดประเพณนนกอตวชวงราวตน พทธศตวรรษท 25 โดยมลกษณะสำคญทเนนการอธบายถงฐานะทชอบธรรมของสถาบนพระมหากษตรย และมการพฒนาวาทกรรมนโดยการตความ หลกการ, สถาบน, ศาสนา หรอประเพณเดมในสงคมไทยวามลกษณะเปนประชาธปไตยหรอเปนรากฐานทสงเสรมประชาธปไตย ทเรมตนจากกลมทนำโดยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และพระมหากษตรยรชกาลตอ ๆ มารวมไปถงพระบรม

62 เรองเดยวกน., หนา 29.

63 นครนทร เมฆไตรรตน, "วาทกรรมทางการเมองวาดวยประชาธปไตยของไทย," ใน ความคด ความร และอำนาจการเมองในการ ปฏวตสยาม 2475 (กรงเทพฯ: สถาบนสยามศกษา สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, 2533), หนา 45 – 68.

64 เรองเดยวกน., หนา 46-47.

28

วงศานวงศและปญญาชนคนสำคญในกลมนยคตอ ๆ มา เชน พระองคเจาธานนวต, พระองคเจาวรรณไวทยากร, ม.ร.ว. เสนย และ ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช รวมไปถงชยอนนต สมทวนช และนกคดหรอนกวชาการทมความเหนทำนองน เปนตน65

สวนในกรณของสำนกคดตะวนตก นครนทรอธบายวาสำนกคดนเนนความเปนสากลของหลกการประชาธปไตยทในฐานะเปนหลกคดทกำเนดมาจากตะวนตก ซงถอเปนตนกำเนดของความเจรญหรอความศวไลซของมนษย หรอมลกษณะทเปนคณคาสากลทควรเอาเปนแบบอยาง ซงสำนกคดนถอกำเนดขนในชวงตนพทธศตวรรษท 25 เชนกน ซงนครนทรใหอรรถาธบายในตอนนไววา

“วาทกรรมการเมองวาดวยประชาธปไตยชองไทยอกชดหนงเปนของสำนกคดตะวนตก สำนกนถอกำเนดในชวงตนพทธศตวรรษท 25 เชนกน เขาจะวาจะเปนกลมนกเรยกนอก พวกทไมสามารถปรบตวใหเขากบการบรราชราชการแผนดนในสมยรชกาลท 5 ได เปนกลมทสนใจวชากฎหมายและวชาเศรษฐศาสตรการเมอง ตอมาไดพฒนาขนอยางแขงขน โดยหลวงประดษฐมนธรรม หรอนายปรด พนมยงค และสบทอดมาโดยนกคด และนกเขยนกลมหนง ซงโดยจำนวนแลวนอยกวาสำนกคดแรก ...สำนกคดตะวนตก แลเหนความเปนเหตเปนผล และความเจรญอยางเปนสากลของตะวนตก ในขณะทภายในสงคมไทยนน แมวาจะมบางอยางเปนระบบเหตผลอยบาง แตกเปนสงทลาหลงตองการการเปลยนแปลง มากกวาการฟนฟหรอปรบปรง กรมหลวงราชบรดเรกฤทธ เมอแรกทรงนำระบบกฎหมายแบบองกฤษเขามาใชกทรงเชอมนวาสามารถยดหยน มเหตมผลและทำใหประเทศเจรญเยยงอารยประเทศได ทรงปฏเสธการกลบไปฟนฟระบอบประมวลกฎหมายของสำนกคดประเพณ นำโดยกรมพระยาดำรงราชานภาพ และเมอมปญหาทตองโตเถยงกนอยางมากในทศวรรษ 2440 กทรงลาออกจากราชการไป พระยาสรยานวตรเปนอกผหนงซงสงกดอยในสำนกคดตะวนตกน เขาเชอมนในหลกการระดมทน แบงงานกนำ ใชระบอบการผลตสมยใหม และมการชวยเหลอแลกเปลยนกนระหวางผทำการผลตหนวยตางๆ และขอเสนอนไดรบการวจารณอยางตรงไปตรงมาจาก “อศวพาห” วาเปนการคดตรตรองแบบชาวตะวนตก”66 (เนนขอความโดยผวจย)

สำหรบนกคดคนอนทนครนทรจดวาเปนนกคดสงกดสำนกน เชน กหลาบ สายประดษฐ, ปวย องภากรณ, เสนห จามรก, เสกสรรค ประเสรฐกล และสมเกยรต วนทะนะ รวมไปถงผลงานของเกษยร เตชะพระ เปนตน สำหรบนครนทรนน เขาเหนวาสำนกคดตะวนตกมความรงเรองราวทศวรรษเศษหลงการเปลยนแปลงการปกครอง และเตบโตขนอกครงในทศวรรษ 2490 โดยอทธพลของพวกมารกซสต และนครนทรประเมนไววา อทธพลของสำนกคดตะวนตกนนมไมมากนกหากเทยบกบสำนกคดกอนหนาน เนองจากพลงในการอธบายของสำนกนนนยงไมมความเปนระบบ

65 เรองเดยวกน., หนา 46-56.

66 เรองเดยวกน., หนา 56.

29

เบยบหรอความดงดดใจใหยอมรบหรอเหนดวยกบวาทกรรมน ขณะทวาทกรรมนมจดแขงสำคญในแงของการคดเชงหลกการ เชน แนวคดเรองสทธธรรมชาตของมนษยทตดตวมาโดยกำเนด อยางไรกด จดออนทเปนปญหาสำคญของคำอธบายของสำนกคดตะวนตกกคอ การมแตภาษาและหลกการนามธรรมทเตมไปดวยระบบเหตผลแตแยกออกจากสงคมการเมอง หรอไมมพลงทางวาทกรรมเนองจากขาดความเชอมโยงกบมตทางประวตศาสตรของสงคมไทย67

ขอทสำคญกคอ ในตอนทาย นครนทรไดโตแยงกบเกษยรในบทความกอนหนาน ทถงแมเขาจะเหนคลายกบเกษยรในเรองของการจำแนกวาทกรรมประชาธปไตยออกเปนสองสำนก แตเขากเหนตางจากเกษยรในแงของการประเมนวา พลงการอธบายทางวาทกรรมของทงสองสำนกคดนนมขอตบตน เนองดวยการดำรงอยของทงสองวาทกรรมนในสงคมไทยนนเปนขอพสจนถงพลงการอธบายอยางประจกษแจงแลว และจดวาเกษยรเปนนกคดอยในขนบของสำนกคดตะวนตก รวมไปถงขอเสนอของเกษยรทถอวาประชาธปไตยเปน “เครองมอ” ทกลมตาง ๆ ในสงคมยดกมดดแปลงเอามาใชประโยชน แตนครนทรเหนวา “เครองมอ” นมลกษณะทลนไหล และมความเปนอสระในตวเองในระดบหนงทสามารถจะยอนกลบมาครอบงำผใชเครองมอนนไดอกดวย68

ในอกหกปตอมาคอในป พ.ศ. 2537 เกษยรตพมพบทความเรอง “การเมองวฒนธรรมวาดวยประชาธปไตย: บทนำเปรยบเทยบเชงทฤษฎ”69 นาเสยดายวา ถงแมบทความนจะกลาวถงขอเสนอเชงทฤษฎในการทำความเขาใจปญหาประชาธปไตย แตเกษยรกมไดมการตอบโต อางองถง หรอชแจงถงขอวพากษทนครทรมตอเขาแตเพยงอยางใด

บทความฉบบนของเกษยรเปนความพยายามของเขาทจะใชแนวคด“การเมองวฒนธรรม” (cultural politics) ทเกษยรกลาววาพฒนาตอยอดมาจากแนวคดของ Walter Benjamin และประสบการณในการศกษาเปลยนแปลงความหมายขามวฒนธรรมของลทธมารกซสตของเขา โดยจากการประมวลขอมลความหลากหลายของความหมายของคำวา “ประชาธปไตย” ในภาษาตาง ๆ ทวโลก เกษยรจงสรางขอสรปขนมาวา คำวา “Democracy” หรอ “ประชาธปไตย” นนเปนคำทตองเดนทางขามสนามทางภาษาวฒนธรรม ซงมผลอยางหลกเลยงไมไดทจะทำใหความหมายเบยงเบนหรอเปลยนแปลงไป ในลกษณะของคำทลองลอย (free-floating concept) ขามบรบทของภาษา

67 เรองเดยวกน., หนา 56 – 63.

68 เรองเดยวกน., หนา 63 – 64.

69 เกษยร เตชะพระ, "การเมองวฒนธรรมวาดวยประชาธปไตย: บทนำเปรยบเทยบเชงทฤษฎ," รฐศาสตรสาร 19, 1 (2537): 7 - 23. .

30

สงคมวฒนธรรม และเปนคำทมความหลากหลาย (multiple signifieds) และเตมไปดวยสงของทดแทน (substituted referents) เชน ตำรา กฎหมาย อนสาวรย หรอมหาวทยาลย เปนตน70 โดยเขาไดบรรยายจดยนพรอมทงขอเสนอทไมตางไปจากบทความเดมของเขาเมอหกปกอนหนานก คอเกษยรสนบสนนใหประชาชนตอสในการชวงชงความหมายของประชาธปไตยของประชาชนเอง และสรางสถาบนประชาธปไตยขนมา ดงทเขาอรรถาธบายเอาไววา

“ความเชอวาประชาธปไตยตองมแกนสารอนเปนสากล วาคำตองตรงกบความเปนจรงอยางโปรงใส ดจจะสมผสจบตองไดประหนงตมกะลาในทำนอง Enlightenment เยยงนเองทไดถกพสจนซำแลวซำอกจากประวตศาสตรและประสบการณทเปนจรงของคนตางชาตตางภาษาตางวฒนธรรมวาเปนการมองโลกในแงดเกนไป

แตนมไดแปลวาใครผใดตองหรอควรสละละทงเสยซงความใฝฝนอนดงามถงประชาธปไตยสากลของตนตรงกนขาม ควรจะเกบรกษาทะนถนอมความฝนประชาธปไตยสากลนนไวสบตอไป เพยงแตตองเขาใจความเปนจรงดวยวาเปนไปไมไดและไมมทางทจะขนยายคำทแนนอน อนมความหมายตามตวและของกำกบชดเจนแจมแจงขามภาษาหนงวฒนธรรมหนงไปปลกฝงในอกภาษาหนงอกวฒนธรรมหนงโดยไมมอะไรเปลยนแปลง เพราะเอาเขาจรงๆ คำทแนนอน ความหมายทตายตว และของกำกบทชดเจน เรยกวา “ประชาธปไตย” นนไมมอยแลวแตตน

ในเมอคำ ความ และของ “ประชาธปไตย” แตกสลายแยกยายกนไปในกระบวนการสงออก/สงเขาแลว ประชาชนตางถนตางภมกยอมรบ “ประชาธปไตย” เอาไวไดในฐานะเดยว คอในฐานะกระบวนการเรยนรใหการศกษาทางการเมองแกตนเอง ซงพวกเขาจะตองส ประสบ คดคน ประดษฐ สรางสรรค ทะเลาะ แกงแยง ชวงชง “ประชาธปไตย” ของเขาเองขนมา มแตผานกระบวนการทางประวตศาสตรทเปนจรงนดวยตนเองเทานนทคำลองลอย ความหลากหลาย ของทดแทน ซงฉานซานเซนกนไปจะถกประมวลรวบรวมกลบเขามาใหมได เพอคนความหมายใหม (ของประชาชนเอง) ใหกบประชาธปไตย รวมทงสรางและปลกฝงสถาบนประชาธปไตยขนมา

สวนใครปรารถนาดใครจะบญญตนยามความหมายประชาธปไตยทเปนสากลขนมา ใหคนหาพนลานคนใชเหมอนกนหมดทวโลกกยอมทำได นบเปนการรวมสวนชวยสรางประชาธปไตยดวยอกแรงหนง เพยงแตอยาไปหวงวาคำนยามสากลของตนจะแทนทกระบวนการเรยนรใหการศกษาตวเองของประชาชนได เพราะถงทสดแลวประชาธปไตยของประชาชนทแทจรงนนมอยชนดเดยว คอชนดทประชาชนนยามเองสรางเองใหกบตวเอง ไมใชชนดททหาร เทคโนแครต หรอนกวชาการผหวงด บญญตวางแผน ยดเยยดหรอเสนอใหจากเบองบน

...ในแงน จงเปนเรองดหนกหนาแลวทไมมนยามประชาธปไตยทเปนสากลหนงเดยวในโลกสำหรบมนษยทกคนเพยงแตหวงวาพวกเขาพวกเราจะสามารถพดกนถกเถยงกนเรอง “ประชาธปไตย” หลายๆแบบไดอยางจรงใจ จรงจง เสร และสนตเทานน เพราะมฉะนนแลวการใช

70 เรองเดยวกน., หนา 9 – 16.

31

อาวธวจารณกจะปดฉากลงพรอมกบการวจารณดวยอาวธ และการเขนฆากนดวยประชาธปไตยเปนตนเหต อนมพงปรารถนา กจะเรมตนขนอกครง”71 (เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

โดยผวจยจะประเมนสถานะขององคความรเกยวกบประชาธปไตย พรอมทงพยายามคนหาวธวทยาทเหมาะสะในการแกปญหาขอพพาทและขอจำกดทมอยในลำดบตอไป

ง. การประเมนสถานะและพรมแดนของความร

สำหรบแนวการศกษาทพยายามคนหาความหมายทเปนองคประกอบของการวจย รวมไปถงการวนจฉยนน เหนไดชดวาเปนแนวการศกษาทมปญหาทยากจะแกไขในเรองคำนยามและการวนจฉยทไมมหลกเกณฑใด ๆ รวมกนแตเพยงอยางใด แนนอนวา ความพยายามในศกษาถงความหมายหรอองคประกอบของประชาธปไตยนนเปนเรองทสำคญไมนอยไปกวาแนวทางการศกษาอน ๆ แตดวยสภาพการณขององคความรจำนวนมากทไมมความกาวหนาเทาใดนก แนวการศกษาแบบดงกลาว ผวจยจะพงหลกเลยงในงานวจยน

ในประเดนตอมา แมวาการศกษาเกยวกบความคดประชาธปไตยในไทยจะมพฒนาการทางวธวทยาทนาสนใจในชวงทศวรรษ 2530 เปนตนมา และกลาวไดวา การบกเบกดงกลาว สงผลตอการศกษาความคดประชาธปไตยในไทย โดยมพฒนาการในแงของปรมาณของผลงานและประเดนดานขอบเขตดานเวลาในการศกษาทกวางขวางขนอาท งานของเฉลมเกยรต ผวนวล72 ทศกษาความคดประชาธปไตยของทหารในชวงระหวางป พ.ศ. 2519 – 2529 การศกษาของเกรยงศกด เชษฐพฒนวนช73 ทเนนศกษาความคดประชาธปไตยแบบไทยในชวง พ.ศ. 2490 – 2510 และมความพยายามศกษาถงความหมายของประชาธปไตยในชวงยาวของบณฑต จนทรโรจนกจ74 และงานทศกษาพยายามศกษาภาพรวม

71 เรองเดยวกน., หนา 18 – 20.

72 เฉลมเกยรต ผวนวล, ประชาธปไตยแบบไทย: ความคดทางการเมองของทหารไทย (2519-2529) (กรงเทพฯ: สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2533).

73 เกรยงศกด เชษฐพฒนวนช, “แนวความคดประชาธปไตยแบบไทย,” (วทยานพนธปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการปกครอง คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2536).

74 บณฑต จนทรโรจนกจ, “การเมองวฒนธรรมเรองการสรางความหมายของประชาธปไตย” (วทยานพนธปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการปกครอง คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2541).

32

ของความหมายประชาธปไตยในกรณของ มาลน คมสภา75, พพฒน พสธารชาต76 และประจกษ กองกรต77 รวมไปถงการศกษาบทบาทของคณะผกอการ ร.ศ. 130 ในฐานะเปนคนกลมแรกของสยามทตองการประชาธปไตยของณฐพล ใจจรง78 และการศกษาของสายชล สตยานรกษ ทศกษาการนยามความหมาย “ประชาธปไตย” ของนกวชาการ “เสอเหลอง” และนกวชาการ “เสอแดง” ในวกฤตการเมองไทยในระหวางป พ.ศ. 2548 - 255779

อยางไรกด ผวจยพบวา งานทไดกลาวถงมาขางตน ยงกาวไมพนขอจำกดสามประการสำคญ ไดแก ขอจำกดดานการวนจฉย ขอจำกดดานขอเสนอทเปนทางออกตอสงคมการเมอง และขอจำกดดานพรมแดนขององคความร ดงตอไปน

ขอจำกดประการแรก แนวทางการศกษาน ยงคงประสบกบปญหาในการวนจฉยและปญหาในการนยาม ทแมปญหาจากการนยามจะเบาบางลงไป เพราะแนวการศกษานถอวาความหมายของประชาธปไตยมความลนใหลในลกษณะทเปนเครองมอ หรอเปนสถาบนทกลมพลงทางสงคมเขาไปชวงชงยดกม กระนนกด แนวทางการศกษานยงคงมขอสรปในการศกษาทคอนขางทคลมเครอ เนองจากยงขาดเกณฑหรอหลกการรวมกน หรออาจจะกลาวอกนยหนงไดวา แนวการศกษานไมไดมความตองการทสรางสรางกฏเกณฑหรอหลกการใด ๆ รวมกนในดานการวนจฉย

ตวอยางทชดเจนในกรณนกคอ หากพจารณาตงตนจากการศกษาของนครนทร เมฆไตรรตน และ เกษยร เตชะพระ80 ในตนทศวรรษ 2530 เปนตนมา งานศกษาทเกดขนในภายในหลง ไมวาจะ

75 มาลน คมสภา, “นยทางการเมองของอนเสาวรยประชาธปไตยในสงคมไทย,” (วทยานพนธปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการปกครอง คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2541), หนา 35. ตอมาเลมนตพมพเปนหนงสอในป พ.ศ. 2548 โปรดด มาลน คมสภา, อนสาวรยประชาธปไตยกบความหมายทมองไมเหน (กรงเทพฯ: วภาษา, 2548).

76 พพฒน พสธารชาต, “วาทกรรมการเมองวาดวยประชาธปไตยของไทย” ใน รฐกบศาสนา: บทความวาดวยอาณาจกร ศาสนจกร และเสรภาพ (กรงเทพฯ: ศยาม, 2553), 252 – 291.

77 ประจกษ กองกรต, "ประชาธปไตยของฉน ของทาน และของเธอ"” ปกบอง จนวทย บรรณาธการ October 09 (กรงเทพฯ: โอเพนบกส, 2553), หนา 10-53; ประจกษ กองกรต, "ประชาธปไตยของฉน ของทาน และของเธอ"” ใน ประชาธปไตยในยคเปลยนผาน (กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2558), หนา 31-62.

78 ณฐพล ใจจรง, “100 ปของความพยายามสถาปนาระบอบประชาธปไตย: “คณะ ร.ศ. 130” และความเปนมาของความคด “ประชาธปไตย” ในประเทศไทย” ใน สธาชย ยมประเสรฐ และทพาพร ตนตสนทร บรรณาธการ จาก 100 ป ร.ศ. 130 ถง 80 ป ประชาธปไตย (กรงเทพฯ : สถาบนนโยบายศกษา, 2557).

79 สายชล สตยานรกษ, นกวชาการไทยกบการตอสชวงชงความหมาย “ประชาธปไตย” ในภาวะวกฤตทางการเมอง รายงานการวจย (กรงเทพฯ: สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2560).

80 เกษยร เตชะพระ, "การเมองวฒนธรรมวาดวยประชาธปไตย: บทนำเปรยบเทยบเชงทฤษฎ," หนา 7-23.

33

เปนวทยานพนธของบณฑต จนทรโรจนกจ81 และมาลณ คมสภา82 ในตนทศวรรษ 2540 และงานของ พพฒน พสธารชาต83และประจกษ กองกรต84 ในทศวรรษ 2550 ทศกษาการกอรปความคดตลอดจนพฒนาการของความหลากหลายของความหมายประชาธปไตยแบบตาง ๆ ในสงคมไทย แตงานทงหมดกปราศจากขอสรปรวมกนในเรองของจดเรมตนของความคดประชาธปไตย หรอปญหาอน ๆ อาท ผทบญญตหรอใชคำวาประชาธปไตยเปนคนแรกในภาษาไทย หรอสถานะของบคคลสำคญในประวตศาสตร ทยงไมมความกระจางแจงนก

แนนอนวา จดแขงของแนวการศกษานคอการยอมรบความแตกตางหลากหลายในความหมาย ของคำวา “ประชาธปไตย” และมองวาสงคมการเมองเปนสนามพลงของการตอสประลองความหมายของกลมพลงทางสงคมทยดโยงเปนวาทกรรม กระนนกตาม จดออนสำคญของแนวการศกษานกคอ การไมใหความสำคญกบบรบทและชวงเวลาของการใชชดคำศพทหรอภาษาทางการเมอง ซงเปนปจจยสำคญททำใหผลการศกษามความแตกตางออกไปเปนอยางมาก ไมตางไปงานจำนวนมากดงทผวจยแสดงใหเหนในหวขอทผานมา

ขอจำกดประการทสอง ในประเดนของขอเสนอทเปนทางออกตอสงคมการเมอง โดยเฉพาะขอเสนอทไดรบอทธพลจากแนวคดการเมองวฒนธรรม ทเรมตนจากงานของเกษยร เตชะพระ กลาวไดวา ขอเสนอทางการเมองของเขามความเปน “ปฏทรรศน” หรอความ “ยอนแยง” (paradox) ในตวเอง กลาวคอ ในฐานคดของเกษยรในบทความชนน เขาถอวา เปนไปไมไดทความหมายของประชาธปไตยจะตองมหนงเดยว กระนน สดทายเกษยรกยงคงถอวามประชาธปไตยทแทจรงอยชนดเดยว กคอประชาธปไตยทประชาชนนยามเอง ดงทเกษยรบรรยายไวตรงนวา

“ความเชอวาประชาธปไตยตองมแกนสารอนเปนสากล วาคำตองตรงกบความเปนจรงอยางโปรงใส ดจจะสมผสจบตองไดประหนงตมกะลาในทำนอง Enlightenment เยยงนเองทไดถกพสจนซำแลวซำอกจากประวตศาสตรและประสบการณทเปนจรงของคนตางชาตตางภาษาตางวฒนธรรมวาเปนการมองโลกในแงดเกนไป

81 บณฑต จนทรโรจนกจ, “การเมองวฒนธรรมเรองการสรางความหมายของประชาธปไตย”, หนา 163.

82 มาลน คมสภา, "นยทางการเมองของอนเสาวรยประชาธปไตยในสงคมไทย" (คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2541).

83 พพฒน พสธารชาต, "วาทกรรมการเมองวาดวยประชาธปไตยของไทย," in รฐกบศาสนา: บทความวาดวยอาณาจกร ศาสนจกร และเสรภาพ (กรงเทพฯ: ศยาม, 2553), หนา 252-291.

84 ประจกษ กองกรต, "ประชาธปไตยของฉน ของทาน และของเธอ"” ปกบอง จนวทย บรรณาธการ October 09 (กรงเทพฯ: โอเพนบกส, 2553), หนา 10-53; ประจกษ กองกรต, "ประชาธปไตยของฉน ของทาน และของเธอ"” ใน ประชาธปไตยในยคเปลยนผาน (กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2558), หนา 31-62.

34

แตนมไดแปลวาใครผใดตองหรอควรสละละทงเสยซงความใฝฝนอนดงามถงประชาธปไตยสากลของตนตรงกนขาม ควรจะเกบรกษาทะนถนอมความฝนประชาธปไตยสากลนนไวสบตอไป เพยงแตตองเขาใจความเปนจรงดวยวาเปนไปไมไดและไมมทางทจะขนยายคำทแนนอน อนมความหมายตามตวและของกำกบชดเจนแจมแจงขามภาษาหนงวฒนธรรมหนงไปปลกฝงในอกภาษาหนงอกวฒนธรรมหนงโดยไมมอะไรเปลยนแปลง เพราะเอาเขาจรงๆ คำทแนนอน ความหมายทตายตว และของกำกบทชดเจน เรยกวา “ประชาธปไตย” นนไมมอยแลวแตตน

ในเมอคำ ความ และของ “ประชาธปไตย” แตกสลายแยกยายกนไปในกระบวนการสงออก/สงเขาแลว ประชาชนตางถนตางภมกยอมรบ “ประชาธปไตย” เอาไวไดในฐานะเดยว คอในฐานะกระบวนการเรยนรใหการศกษาทางการเมองแกตนเอง ซงพวกเขาจะตองส ประสบ คดคน ประดษฐ สรางสรรค ทะเลาะ แกงแยง ชวงชง “ประชาธปไตย” ของเขาเองขนมา มแตผานกระบวนการทางประวตศาสตรทเปนจรงนดวยตนเองเทานนทคำลองลอย ความหลากหลาย ของทดแทน ซงฉานซานเซนกนไปจะถกประมวลรวบรวมกลบเขามาใหมได เพอคนความหมายใหม (ของประชาชนเอง) ใหกบประชาธปไตย รวมทงสรางและปลกฝงสถาบนประชาธปไตยขนมา

สวนใครปรารถนาดใครจะบญญตนยามความหมายประชาธปไตยทเปนสากลขนมา ใหคนหาพนลานคนใชเหมอนกนหมดทวโลกกยอมทำได นบเปนการรวมสวนชวยสรางประชาธปไตยดวยอกแรงหนง เพยงแตอยาไปหวงวาคำนยามสากลของตนจะแทนทกระบวนการเรยนรใหการศกษาตวเองของประชาชนได เพราะถงทสดแลวประชาธปไตยของประชาชนทแทจรงนนมอยชนดเดยว คอชนดทประชาชนนยามเองสรางเองใหกบตวเอง ไมใชชนดททหาร เทคโนแครต หรอนกวชาการผหวงด บญญตวางแผน ยดเยยดหรอเสนอใหจากเบองบน”85 (เสนใตและการเนนขอความเปนของผวจย)

ปญหาทตามมาสำหรบขอเสนอแบบนของเกษยรกคอ ในเมอเขายอมรบวาไมมทางทประชาธปไตยจะมความหมายเดยว แตสดทายแลวเกษยรกยงคงเสนอวามความหมายของประชาธปไตยท “แทจรง” หรอถกตองกวาแบบอน ๆ ตวอยางของคำถามทตองพจารณาตอกคอ ความเหนของทหาร, เทคโนแครต หรอนกวชาการผหวงดนน มฐานะเปนความเหนของประชาชนหรอไม และถาไมใช หรอประชาชนนนประกอบไปดวยใครบาง และเพราะเหตใดจงนบหรอไมนบรวมอาชพเหลานในฐานะประชาชน และถาหากความหมายของ “ประชาธปไตย” ท “ประชาชน” ได “สรางใหกบตวเอง” นนขดกนเองจนนำ ไปสความขดแยงหรอความรนแรงทางการเมองนน ดเหมอนเกษยรจะไมไดคำนงหรอใหความสำคญกบประเดนนนก มากไปกวานน ผวจยยงเหนวา ขอเสนอทเปนทางออกแบบน รงแตจะสงผลใหความหมายของประชาธปไตยนนมความแตกกระสานซานเซนมากยงขนไปอก

85 เกษยร เตชะพระ, “การเมองวฒนธรรมวาดวยประชาธปไตย: บทนำเปรยบเทยบเชงทฤษฎ,” รฐศาสตรสาร 19, 1 (2537): 19.

35

ขอเสนอทำนองน ไดรบการสนบสนนจากงานในชนหลง อาท วทยานพนธระดบปรญญาโทของบณฑต จนทรโรจนกจ ทเสนอใหม “ประชาธปไตยแบบพหลกษณ” (radical democracy) ทเปดโอกาสใหกลมตาง ๆ เขามามสวนรวมนยามความหมายของประชาธปไตย โดยมความหมายและเอกลกษณของประชาธปไตยชดใดสำคญเหนอไปกวาชดอน ตามทบณฑตไดเสนอไววา

“ทางออกจากกบดกของประชาธปไตยแบบไทยจงจำเปนตองเปดใหเอกลกษณทหลากหลายเขามาอยรวมกนโดยสนต ไมตรงความหมายของประชาธปไตยไวตายตวจนเกนไป หากตองปรบตวกบหลกการทยอมรบระดบสากล เพอนยามสงทเรยกกนวา ความยตธรรม ความเสมอภาค ความเทาเทยมกน ฯลฯ เสยใหม และขยายอาณาบรเวณของสทธของพลเมองมากกวากำหนด “หนาทพลเมอง” การตงคำถามตอชดความเชอหรอคานยม “ดงเดม” ของสงคมไทยตลอดจนการขยายอาณาบรเวณทางการเมองของ “ความเปนการเมอง” มใหจำกดอยแคสถาบนการเมองทเปนทางการ หรอความเปนตวแทนทางการเมอง แตรวมไปถงเรองของความเสมอภาคทางเพศ สผว เผาพนธ สทธทางสงคมอนๆ เพอเปดทางใหเกดประชาธปไตยแบบพหลกษณ (radical democracy) ทเปดโอกาสใหกลมทางสงคมเขามาเคลอนไหวนยามการกระทำของตนและรฐเสยใหม กำหนดอาณาบรเวณของความเปนพลเมองทไมไดมเพยงแตหนาทหากยงมสทธทางสงคม การตงคำถามตอความเปนมออาชพของบรรดานกเทคนควทยาการตางๆ และเพอกำหนดกตกาชดใหมในการดำรงชวต โดนผานการนยามชดของความหมายและเอกสกษณของประชาธปไตยเสยใหม เพอมใหเอกลกษณชดใดสำคญเหนอเอกลกษณชดอน หากจะตองมความเสมอภาคกนในโอกาสทจะกำหนดความหมายและปฏบตการของสงทเรยกวา “ประชาธปไตย””86 (เนนขอความโดยผวจย)

เหนไดวา ในขณะทบณฑตดจะมขอเสนอทดจะยดหยนกวาเกษยรในแงของการเปดกวางใหความหมายของประชาธปไตยเขามาอยรวมกนอยางสนต และมการปรบตวใหเขากบหลกการทยอมรบในระดบสากล อยางไรกด ปญหาทบณฑตไมไดใหความสำคญเทาทควรเชนเดยวกบเกษยรกคอปญหาทเกดขนจากความหลากหลายของความหมาย ซงหาไดอยรวมกนอยางสนตไม ในทางตรงกนขาม สภาพการณเกดขนในทศวรรษ 2540-2560 ทแตละกลมทางการเมองตางกนยาม และชวงชงความหมายของประชาธปไตยไปไวทกลมตน โดยตระหนกรหรอไมกด สภาพการณดงกลาว ไดนำมาซงความขดแยงจนมความสญเสยถงเลอดเนอและชวต ตวอยางความขดแยงระหวางกลมพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย (พธม.) กบกลมแนวรวมประชาธปไตยตอตานเผดจการแหงชาต (นปช.) รวมไปถงกลมคณะกรรมการประชาชนเพอการเปลยนแปลงประเทศไทยใหเปนประชาธปไตยทสมบรณอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข (กปปส.) นนเปนหลกฐานทยนยนไดวาขอเสนอทำนองนนนไมไดนำไปสทางออกในการแกไขปญหาทางการเมองมากไปเปนกวาการเรงปฏกรยาใหเกดความขดแยงรนแรงในสงคมมากยงขนไปอก

86 บณฑต จนทรโรจนกจ, “การเมองวฒนธรรมเรองการสรางความหมายของประชาธปไตย”, หนา 163.

36

สวนขอเสนอของประจกษ กองกรต ในปลายทศวรรษ 2550 ทผานมาน กลบมลกษณะปฏทรรศนหรอยอนแยงกนในตวเองไมตางไปจากขอเสนอของเกษยรในทศวรรษ 2530 ทผานมาเทาใดนก กลาวคอ ประจกษอางองฐานคดทางทฤษฎจากงานของเกษยร เตชะพระ ทยอมรบวาความหมายของประชาธปไตยนนถกแปรเปลยนขามวฒนธรรมและสถานทอยางมอาจหลกเลยงได กระนน ขอเสนอของประจกษกยงไปไมไกลจากเกษยรเทาใดนก กลาวคอ ประจกษเสนอให “กระชบวงลอมความหมาย” ของประชาธปไตยเขามาโดยอางองจากงานของ Schmitter และ Karl87 โดยการปฏเสธสงทไมใชหรอไมพงปรารถนา เชนคำวา ”ประชาธปไตยแบบไทย” ของจอมพลสฤษด ธนะรชต ทเขาเหนวาเปนคำนยามทคอนขาง “สามานย” เนองจากมการอนญาตใหมการประหารชวตโดยไมมการสบสวน ไมมพรรคการเมอง หรอการรวมกลมของประชาชน และคอย ๆ กระชบวงลอมความหมายเขามานเอง ทประจกษเชอวาสดทายประชาธปไตยจะมความหมายททกคนยอมรบรวมกนหรอกลายเปน “ประชาธปไตยของเรา” ตามตวบทของประจกษในตรงนคอ

“ทกคนลวนฝนใหประชาธปไตยมความหมายเหลอหนงเดยว ยงเปนคำนยามของตนเองกยงด แตกอยางทชใหเหนวาฝนนนยากทจะเปนจรง ทพอจะทำไดและเปนวธหนงในการนยามประชาธปไตย คอ การกระชบวงลอมความหมายเขามา เรมจากการบอกวาอะไรไมใช อะไรไมพงปรารถนา เชน เรมจากการถามวาประชาธปไตยแบบไทยของจอมพลสฤษดควรจะถกยอมรบใหเรยกขานวาประชาธปไตยหรอไม โดยไมตองไปเสยเวลาถกเถยงวาจอมพลสฤษดใชคำวาประชาธปไตยถกหรอผดตามความหมายสากล จรงใจหรอไม แตตงคำความใหมวา ประชาธปไตยทรฐสามารถจบคนไปยงเปาไดทนทหลงจากการจบกมโดยไมตองสบสวน ไมตองขนศาล และนายกรฐมนตรมอำนาจสทธขาดในการพพากษาปลดชวตประชาชน ประชาธปไตยแบบทจบกมคมขงประชาชน ปดกนการตรวจคนบานเรอนประชาชนไดตามชอบใจโดยไมตองทำตามกระบวนการทางกฎหมาย ประชาธปไตยแบบทจบคนทรฐสงสยวาเปนผไมหวงดตอชาตยดลงถงนำมนแลวจดไฟเผาหรอใชผาปดตานำตวขนเฮลคอปเตอรกอนจะถบลงเขา ประชาธปไตยแบบทไมตองมรฐสภา ไมมพรรคการเมอง ไมมการรวมกลมของประชาชน และไมมการเลอกตงเปนเวลาสบป รวมทงไมมรฐธรรมนญ หากมแตประกาศและคำสงของคณะปฏวตใชปกครองบานเมอง ประชาธปไตยในลกษณะนควรถกนบวาเปนการปกครองในระบอบประชาธปไตยอยหรอไม หรอระบอบกมพชาธปไตย (Democratic Kampuchea) แบบเขมรแดงทสงหารพลเมองของตนเองไปเปนลาน นบเปนประชาธปไตยดวยหรอไม

87 Philippe C. Schmitter and Terry Lynn Karl, What Democracy Is . . . and Is Not,” Journal of Democracy 2 (1991): 75–88. และดเปรยบเทยบกบขอสงเกตของ Larry Diamond ทมตองานของ Schmitter และ Karl ในเชงอรรถท 20

.

37

แนนอนวาทำอยางนแลว กยงไมอาจบรรลถงคำนยามหรอความหมายประชาธปไตยในฝนทเปนหนงเดยว แตอยางนอย กชวยกนขจดคำนยามทคอนขางสามานยอยาง “ประชาธปไตยแบบไทย” ของจอมพลสฤษดออกไป แมวาประชาธปไตยมมากกวาหนงแบบ แตประชาธปไตยจะไมใช “อะไรกได” และหากโชคด ในกระบวนการของการถกเถยง เจรจาแลกเปลยนกบคนอนทเหนตางอยางตอเนองและสนต สงคมไทยกอาจจะลดทอนคำนยามทมเปนรอยเปนพนใหหดแคบลงมาเหลอสบ เหลอหา เหลอสาม… จนกระทงเหลอความหมายททกคนพอจะรบรวมกนไดมากทสด จากประชาธปไตยของฉนและเธอ กลายมาเปน “ประชาธปไตยของเรา”” 88 (เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

ดเหมอนวา ปญหาใหญของขอเสนอจากทงของเกษยร, บณฑต รวมไปถงประจกษกคอ ความเชอมนวาสดทายจะสามารถคนหาความหมายทยอมรบรวมกนของชมชนทางการเมองได อยางไรกซงจากปญหาดานการนยามความหมายของประชาธปไตย ทไมวาจะพยายามยงตอสหรอยงขดวงความหมายเพอทจะหาความหมายทแทจรงหรอความหมายทยอมรบรวมกนเทาใด สงทเกดขนจากผลการศกษาจำนวนมากทงในไทยและในระดบสากลนนแสดงใหเหนวาภารกจนเกดผลตรงกนขามกบทมงหมายไวอยางประจกษแจง

ขอจำกดประการทสาม ไดแกปญหาในแงของความครอบคลมสมบรณของหลกฐาน ผวจยพบวา ไมมงานวจยใด ๆ ทใหความสำคญกบจดเรมตนเกยวกบความคดประชาธปไตยอยางจรงจงนก กลาวคอ งานวชาการทมการอางองถงหลกฐานทรองรบคำอธบายเกยวกบความหมายของคำวา “ประชาธปไตย” ทเกาแกทสดนนวางอยหลกฐานทเปนปทานกรมจำนวนสองฉบบ และพระราชบนทกของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเพยงหนงฉบบเทานน ซงผวจยเหนวายงคงมจดออนเนองดวยขาดการสอบทานกบหลกฐานแวดลอมอน ๆ อยางรอบดานเพยงพอ โดยขอเสนอแรกสดปรากฏอยในวทยานพนธระดบปรญญาโทของนครนทร เมฆไตรรตน ในป พ.ศ. 2528 ทศกษาเกยวกบการเปลยนแปลงการปกครองใน ป พ.ศ. 2475 ทตงขอสงเกตโดยอางองถงปทานกรมของกระทรวงธรรมการ ฉบบป พ.ศ. 2470 วา ความหมายของ “ประชาธปไตย” กอนป พ.ศ. 2475 นนหมายถงการปกครองโดยมประธานาธบดเปนหวหนาหรอ “รพบลก” (Republic)89 และเขา

88 ประจกษ กองกรต, "ประชาธปไตยของฉน ของทาน และของเธอ"” ใน ประชาธปไตยในยคเปลยนผาน, หนา 41.

89 นครนทร เมฆไตรรตน, “ประวตศาสตรภมปญญาของการเปลยนระบอบการปกครองสยาม,” (วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2528), หนา 213 – 214. รวมไปถงงานวจยของเขาทตพมพในป พ.ศ. 2549 ทยงคงยนยนทศนะเดมเชนกน โปรดด นครนทร เมฆไตรรตน, กรณ ร.7 ทรงสละราชสมบต: การตความและการสานตอความหมายทางการเมอง (กรงเทพฯ: คบไฟ, 2549), หนา 92.

38

ยงคงยนยนขอเสนอนเชนเดมในหนงสอ “การปฏวตสยาม พ.ศ. 2475” ทตพมพครงแรกในป พ.ศ. 2535 ตามตวบทในตอนนของนครนทรวา

“คำวาประชาธปตย แปลวา รพบลก (Republic) นเปนคำแปลทถกตองทสดสำหรบสมยนน ขอใหดปทานกรมสำหรบนกเรยน ของกระทรวงธรรมการ ฉบบพมพ พ.ศ.2470 ดหนา 428 ฉบบพมพ พ.ศ.2472 ดหนา 425 ดงนน วตถประสงคของกลมคณะราษฎรโดยรวมในสมยนน จงตองการการปกครองในระบอบกษตรยอยใตกฎหมาย ไมใชประชาธปตยหรอประชาธปไตยโดยเดดขาด (เนองจากประชาธปตยคอรพบลก)”90 (เนนขอความโดยผวจย)

สวนนธ เอยวศรวงศ บทความของเขาทตพมพครงแรกในนตยสารศลปวฒนธรรม ในป พ.ศ. 2533 วา กอนการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 “ประชาธปไตย” มความหมายเทากบ “เกกเหมง” หรอ “สาธารณรฐ” อยางไรกด การอางของนธในทนคอนขางมปญหาในเรองของความนาเชอถอ เนองจากนธไมไดอางถงเอกสารหรอหลกฐานใดๆ นอกจากการอางเหตผลวาในหมผนำของคณะราษฎรบางคนยงไมใชคำดงกลาวในการเรยกระบบการปกครองหลง พ.ศ. 2475 เพราะคำนมความหมายทรนแรง91 ดงทนธบรรยายเอาไววา

“ในสมยกอนหนาการเปลยนแปลงการปกครอง ประชาธปไตยถกถอวาหมายถง “เกกเหมง” (สาธารณรฐ) นนหมายความถงการขจดสถาบนกษตรยออกไปจากระบอบการปกครองอยางสนเชง ฉะนน แมแตในหมผนำของคณะราษฎรบางทานเองกยงเรยกระบอบการปกครองหลง ๒๔๗๕ วา “ราชาธปไตยภายใตรฐธรรมนญ” เพอหลกเลยงความหมายทรนแรงเชนนนของคำวา ประชาธปไตย”92 (เนนขอความโดยผวจย)

ตอมาในป พ.ศ. 2537 เกษยร เตชะพระ มขอเสนอเพมเตมวา ในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว พระองคทรงใชคำวา “ประชาธปไตย” ในความหมายของมหาชนรฐหรอ “republic” โดยอางองจากตวบทของพระองคในจดหมายเหตรายวนทพระองคทรงบนทกไวในป พ.ศ. 2455 และ

90 นครนทร เมฆไตรรตน, การปฏวตสยาม พ.ศ. 2475 (กรงเทพฯ: โครงการตำราทางมนษยศาสตรและสงคมศาสตร, 2535), หนา 215.

91 อยางไรกด เปนเรองทเขาใจไดวา ดวยเหตทบทความของนธนนเปนบทความทตพมพลงในนตยสาร นธจงไมใชถอหลกการทเครงครดในการอางองถงหลกฐานทนำมากลาวอางตามมาตรฐานทางวชาการ กระนนกตาม เปนเรองทตองระมดระวงเปนอยางยงวางานของนธนนถกอางองจากงานวชาการโดยปราศจากการตรวจสอบหรอตระหนกถงหลกฐานทนธไมไดอางองแตเพยงอยางใด ตวอยางเชน ในวทยานพนธของมาลน คมสภา โปรดด มาลน คมสภา, "นยทางการเมองของอนเสาวรยประชาธปไตยในสงคมไทย,", หนา 35.

92 นธ เอยวศรวงศ, ชาตไทย, เมองไทย, แบบเรยนและอนสาวรย (กรงเทพฯ: มตชน, 2557), หนา 97.

39

เกษยรนำมาสอบเทยบกบดกชนชนนารภาษาองกฤษแปลเปนไทย ของหลวงรตนาญปต (สงบ) ทมการตพมพในป พ.ศ. 2444 ตามสำนวนของเขาคอ

“แตเดมนนพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงใชคำวา “ประชาธปไตย” ในความหมาย “republic” ซง ดกชนนารภาษาองกฤษแปลเปนไทย ร.ศ. 120 ของหลวงรตนาญปต (สงบ) แปลไวทหนา 404 วา “ซงไมมพระเจาแผนดน มแตผซงราษฎรเลอกขนใหบงคบบญชาบานเมอง”93 (เนนขอความโดยผวจย)

กลาวไดวา ตราบจนถงปจจบน องคความรเกยวกบความหมายประชาธปไตยกอน พ.ศ. 2475 งานทงสามชนยงถอเปนพรมแดนทลกทสดทางวชาการ เนองจากงานศกษาในระยะหลง ไมวาจะเปนการศกษาของของบณฑต จนทรโรจนกจ94 มาลน คมสภา95 พพฒน พสธารชาต96 ประจกษ กองกรต97 ณฐพล ใจจรง98 สายขล สตยานรกษ99 นนยงคงไปไมพนไปจากหลกฐานเดมของนครนทร เมฆไตรรตน, และเกษยร เตชะพระ ทนาแปลกใจยงไปกวานนกคอ งานทงสองชนของประจกษทตพมพในป พ.ศ. 2553 และ พ.ศ. 2558 นนเสนอเพมเตมเปนขอความตรงกนวา พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงเปนผบญญตคำวา “ประชาธปตย” ในราวป พ.ศ. 2455 ในความหมายทตรงกบคำวา “republic” ตามทประจกษอางวา

“แรกเรมเดมทคำวา “ประชาธปตย” (สะกดแบบเดม) ทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงบญญตขนตงแตราวป 2455 ถกใชในความหมายทตรงกบศพทภาษาองกฤษวา “republic”

93 เกษยร เตชะพระ, "การเมองวฒนธรรมวาดวยประชาธปไตย: บทนำเปรยบเทยบเชงทฤษฎ," หนา 12.

94 บณฑต จนทรโรจนกจ, “การเมองวฒนธรรมเรองการสรางความหมายของประชาธปไตย” (วทยานพนธปรญญารฐศาสตร

มหาบณฑต สาขาวชาการปกครอง คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2541).

95 มาลน คมสภา, “นยทางการเมองของอนเสาวรยประชาธปไตยในสงคมไทย,” (วทยานพนธปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการปกครอง คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2541).

96 พพฒน พสธารชาต, “วาทกรรมการเมองวาดวยประชาธปไตยของไทย” ใน รฐกบศาสนา: บทความวาดวยอาณาจกร ศาสน

จกร และเสรภาพ (กรงเทพฯ: ศยาม, 2553), 252 – 291.

97 ประจกษ กองกรต, "ประชาธปไตยของฉน ของทาน และของเธอ"” ปกบอง จนวทย บรรณาธการ October 09 (กรงเทพฯ: โอเพนบกส, 2553), หนา 10-53; ประจกษ กองกรต, "ประชาธปไตยของฉน ของทาน และของเธอ"” ใน ประชาธปไตยในยคเปลยนผาน (กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2558), หนา 31-62.

98 ณฐพล ใจจรง, “100 ปของความพยายามสถาปนาระบอบประชาธปไตย: “คณะ ร.ศ. 130” และความเปนมาของความคด “ประชาธปไตย” ในประเทศไทย” ใน สธาชย ยมประเสรฐ และทพาพร ตนตสนทร บรรณาธการ จาก 100 ป ร.ศ. 130 ถง 80 ป ประชาธปไตย (กรงเทพฯ : สถาบนนโยบายศกษา, 2557).

99 สายชล สตยานรกษ, นกวชาการไทยกบการตอสชวงชงความหมาย “ประชาธปไตย” ในภาวะวกฤตทางการเมอง รายงานการวจย (กรงเทพฯ: สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2560).

40

หรอ “สาธารณรฐ” อนหมายถงระบบการปกครองทไมมกษตรย (a government with no king) ซงเปนคำนยามทเตมไปดวยนยทางการเมองของการสรบขบเคยวระหวางกลมอำนาจตาง ๆ ในขณะนน ใชเวลาอกสกพกใหญกวาทความหมายของคำวา “ประชาธปตย” จะคอย ๆ เคลอนตวจาก republic มาส democracy แบบทใชอยในปจจบน”100 (เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

อยางไรกด ขอเสนอของประจกษคอนขางมปญหาดานความเชอถอในแงของหลกฐานและการวนจฉยโดยเฉพาะการอางองของประจกษนนเปนการอางองเพยงจากเชงอรรถและงานของนครนทร เมฆไตรรตน101 และเกษยร เตชะพระ102 โดยททงสองไมไดมการกลาวอางวาพระบาท สมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเปนผทรงบญญตคำ ๆ นแตเพยงอยางใด ยงไปกวานนกคอ ประจกษไมไดมการอางองหรอมการพสจนหลกฐานเพมเตมอยางชดเจนวา พระองคเปนผทรงบญญตคำ ๆ นขนเพอใชในความหมายดงกลาว จงเปนทนาแปลกใจยงวาประจกษไดขอสรป หรออาจจะเปนการดวนสรปไปเองโดยปราศจากการสอบทานกบหลกฐานอน ๆ แวดลอมอยางรอบดาน ทมากไปกวาหลกฐานเดมนครนทรหรอเกษยร นสะทอนถงปญหาในการวนจฉยและความไมรอบคอบในการใชหลกฐานของประจกษไดเปนอยางด

สวนในกรณของสายชล สตยานรกษ งานวจยเรอง ทถอวาเปนงานวจยทเปนการศกษาความคดประชาธปไตยในชวงป พ.ศ. 2548 – 2557 อยางเปนระบบชนลาสด โดยขอเสนอของสายชลเกยวกบความหมายของประชาธปไตยในสมยสมบรณายาสทธราชยนนประกอบดวยสามความหมายดวยกน ไดแก ความหมายในแงระบอบ “Constitutional monarchy”, “Republic” และ “Democracy” ตามตวบทของสายชลในตอนนคอ

“ในระยะแรก มการใชคำตางๆ ทเกยวเนองกบระบอบการปกครองแบบตะวนตกในลกษณะทบศพท และมการบญญตศพทตางๆ เปนภาษาไทยเพมมากขนเปนลำดบ คำวา democracy และ republic กไดรบการนำมาใชในลกษณะทบศพทกอน ในรชกาลท 6 จงมการบญญตศพทวา “ประชาธปตย” ขนมา โดยทคำดงกลาวนมความหมายทงในแงของระบอบ Constitutional monarchy ระบอบ Republic และ

ระบอบ Democracy” 103

100 ประจกษ กองกรต, "ประชาธปไตยของฉน ของทาน และของเธอ"” ปกบอง จนวทย บรรณาธการ October 09 (กรงเทพฯ: โอเพนบกส, 2553), หนา 20-21; ประจกษ กองกรต, "ประชาธปไตยของฉน ของทาน และของเธอ"” ใน ประชาธปไตยในยคเปลยนผาน (กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2558), หนา 39.

101 นครนทร เมฆไตรรตน, “วาทกรรมการเมองวาดวยประชาธปไตยของไทย,” ใน นครนทร เมฆไตรรตน บรรณาธการ รฐศาสตร-การเมอง: รวมบทความวชาการทางรฐศาสตร พ.ศ. 2526-2542 (กรงเทพฯ: วภาษา, 2543), หนา 215-256.

102 เกษยร เตชะพระ, "การเมองวฒนธรรมวาดวยประชาธปไตย: บทนำเปรยบเทยบเชงทฤษฎ," หนา 6-23.

103 สายชล สตยานรกษ, นกวชาการไทยกบการตอสชวงชงความหมาย “ประชาธปไตย” ในภาวะวกฤตทางการเมอง, หนา .27.

41

อยางไรกด คำอธบายของสายชลนนคอนขางทจะมความสบสนเนองจากการศกษาของสายชลเปนการศกษาทไมใหความสำคญกบการใชคำศพทและภาษาทางการเมอง ตวอยางหนงทเหนไดชดเจนในกรนนกคอ การทสายชลวนจฉยวากลมเจานายและขนนางททลเกลาถวายคำกราบบงคมทลใน ร.ศ. 103 หรอ พ.ศ. 2427 นนเปนความหมายหนงของประชาธปไตยทง ๆ ทกลมเจานายและขนนางนนไมไดกลาวถงคำวา “Democracy” หรอ “ประชาธปไตย” ไวในตวบทแตเพยงอยางใด104 มากไปกวานน เนองจากจดเนนในการศกษาของสายชลนนอยทการศกษาถงการนยามความหมายของประชาไทยของนกวชาการรวมสมย ขอมลในสวนของความหมายของประชาธปไตยกอนป พ.ศ. 2475 ของสายชลสวนใหญจงเปนการอางองจากงานเขยนทตยภม รวมไปถงการสรางขอสรปจากเอกสารหลกๆ เพยงไมกชนโดยปราศจากการสอบทานหรอเปรยบเทยบกบเอกสารชนอนๆ ในยคสมยอยางรอบดาน

ปญหาอกประการหนงกคอ งานทำนองนยงขาดการเชอมโยงกบบรบทของการใชคำศพทและภาษาทางการเมองในระดบสากล โดยเฉพาะดานการเปลยนแปลงความหมายของคำวา “Democracy” รวมไปถงความนยมทเปลยนแปลงไปของการใชคำวา “Democracy” ในฐานะภาษาทางการเมอง ทยอมมผลสมพนธกบการรบรและเสนทางของความคดดงกลาวในสงคมไทยตงแตตนกำเนด การขาดความตระหนกถงบรบทดงกลาว นนจงเปนอกหนงปจจยสำคญทสงผลใหขอสรปและขอตงตนในการศกษาความคดประชาธปไตยในสงคมไทยนนกระจดกระจายไปคนละทศละทางดงทผวจยไดแสดงใหเหนในหวขอนและหวขอกอนหนา

ดงนน ผวจยจงตงเปนขอสนนษฐานในเบองตน เพอทจะนำไปสการพสจนในเบองปลายของงานวจยนไดวา พรมแดนของความรเกยวกบความหมายของประชาธปไตยตามขอเสนอของนครนทรนนถอวา ความหมายของประชาธปไตย กอน พ.ศ. 2475 นนมความหมายถงการปกครองในรปแบบมหาชนรฐหรอการปกครองในรปแบบทไมมกษตรย โดยอางองจากพจนานกรมของกระทรวงธรรมการทมการตพมพในป พ.ศ. 2470 ในขณะทเกษยร เตชะพระวา มขอเสนอวา พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวใชคำวา “ประชาธปตย” ในความหมายของ “republic” โดยอางองจากพจนานกรมชองหลวงรตนาญปต (สงบ) ในป พ.ศ. 2444 รวมไปถงประจกษทตงขอสงเกตวาพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาฯ เปนผทรงบญญตคำวา ประชาธปตย” และใชในความหมายของมหาชนรฐหรอ “republic” ซงผวจยจะตรวจสอบและสำรวจหลกฐานเพมเตมเพอพสจนถงขอเทจจรงตอไป

104 โปรดดประกอบผลการศกษาในบทท 5 และหวขอลำดบตอไป

42

2.3. ระเบยบวธในการศกษา: การศกษาเชงประวตความคดทางการเมอง (History of Political Thought)

จากทผวจยไดอภปรายถงภาพรวม ประเดนปญหา ตลอดจนขอจำกดขององคความรเกยวกบประชาธปไตยในหวขอทผานมา ผวจยมขอพจารณาในการเลอกใชระเบยบวธวจยทเหมาะสมกบการวจยน ดงน

ขอพจารณาประการแรก จากปญหาเชงการนยามและปญหาเชงการวนจฉย ผวจยเหนวา ระเบยบวธพงหลกเลยงทสด กคอการเรมตนนยามประชาธปไตย หรอพยายามแสวงหาความหมายทลงตวของประชาธปไตยในงานวจยนเนองจากเปนปญหาใหญทไมนาจะแกไขไดงาย ๆ จากสภาพการณทเปนอย กระนนกตาม ผวจยมไดหมายความวา การศกษาและความพยายามแกปญหาดานการนยามและการวนจฉยจะเปนสงทปราศจากคณปการในการศกษาแตเพยงอยางใด หาแตสภาวะการณทความหมายของประชาธปไตยนนยงปราศหลกเกณฑใด ๆ ทยอมรบรวมกน ยอมอาจถกตดสนตตราจากทงสองฝาย หรอไดผลการศกษาทกลายเปนการยนยนคำตอบบางประการทมมาแลวซงจะตกอยทามกลางวงวนของขอถกเถยงทไมสามารถหาขอสรปรวมกนได

ขอพจารณาประการทสอง บทเรยนจากผลการศกษาทผานมา แสดงใหเหนวาสภาพการณดานความหมายของคำวา “ประชาธปไตย” ในสงคมนนมความแตกตางหลากหลายเปนอยางมาก ดงนน ขอตงตนของทเหมาะสมงานวจยน คอการเรมตนศกษาไปทการการรบรหรอการนยามความหมายประชาธปไตยของสงคม มากกวาทจะเปนการแสวงหาความหมายทแทจรงหรอความหมายทถกตองของประชาธปไตย โดยพยายามหลกเลยงการนำความหมายของประชาธปไตยของผวจยไปตดสน หรอกลาวอกนยหนงกคอ “ความคดประชาธปไตย” ของสงคมไทยในการศกษาน ถอเปนความคดของบคคลจำนวนหนงในสงคม ทสะทอนผานตวบท หลกฐาน ตลอดจนปรากฏการณทางสงคมบางประการ และทสำคญจะตองมหลกฐานหรอหลกเกณฑอนพอทจะยนยนไดวา ความคดดงกลาวเปนของบคคลผนนจรง ๆ

ยกตวอยางเชน การวนจฉยถงพระราชสถานะของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว หรอเทยนวรรณ จากการศกษาเบองตน ผวจยพบวา ในชวงระยะเวลาดงกลาว ทงพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวและเทยนวรรณนนยงไมเคยใชศพททางการเมองอยาง “Democracy” หรอ “ประชาธปไตย” กลาวอกนยหนงกคอ ในชวงระยะเวลาดดงกลาวยงไมเกดความแพรหลายหรอความนยมของแนวคดประชาธปไตยในตะวนตกแตเพยงอยางใด ดงนน การวนจฉยวาพระองคหรอเทยนวรรณมความคดเกยวกบประชาธปไตยจงเปนเรองทตองระมดระวงและจะตองสอบทานกบบรบทของการใชศพททางการเมองในระดบโลกและความเคลอนไหวในสงคมกอนดวย กลาวอกนย

43

หนงกคอ การวนจฉยและตความหลกฐานนนจะตองเปนไปดวยความระมดระวงและคำนงถงเวลาและสถานทในการเกดตวบทนนอยางเครงครด

ขอพจารณาประการทสาม ผวจยเหนวา ความจำเปนเรงดวนขององคความรเกยวกบประชาธปไตยของไทย กคอการพฒนาระเบยบวธ ทจะนำไปสการวางหลกเกณฑอนเปนทยอมรบรวมกนบางประการ ทจะสามารถนำไปสการเรมตนบทสนทนาหรอความพยายามทจะแกปญหาขอพพาททางทฤษฎทมอยในอดตได โดยระเบยบวธทผวจยคดวามความเหมาะสมกบการศกษานกคอ แนวการศกษาเชงประวตความคดทางการเมองการเมอง (History of Political Thought) ทใหความสำคญกบการเกดขน การเปลยนแปลง ตลอดพฒนาการของความคดทางการเมองของความภายใตบรบททางประวตศาสตรทแวดลอมใหเกดความคดนนขน โดยเนนทำความเขาใจอยางระมดระวงรอบดานทงตวบท บรบท โดยเฉพาะความหมายของคำศพทหรอภาษาทางการเมองในแตละชวงเวลาทางประวตศาสตร ซงผวจยจะกลาวถงในลำดบตอไป

ก. การศกษาเชงประวตความคดทางการเมอง (History of Political Thought)

ในขนบของการศกษาความคดทางการเมอง105 ระเบยบวธการศกษาแบบแบบประวตความคดทางการเมอง (History of Political Thought) นนไดรบอทธพลมาจากนกวชาการสงกด

105 สำหรบการศกษาความคดทางการเมอง อาจแบงออกไดหลายแนวทางดวยกนตามจดเนนหนก และวธการศกษา อาท สมบต จนทรวงศ ไดแบงออกเปน 6 แนวทางดวยกน ไดแก การวเคราะหตวบทอยางละเอยด (Close Textual analysis), การแยะแยะระหวางเจตนา (intention) ของปรชญาเมธและผล (effect) อนเกดจากการยอมรบแนวคดนนๆ, การศกษาชวประวตของปรชญาเมธ (Biographical Approach), การศกษาแนวทางจตวทยา (Psychological Approach), การศกษาแนวทางอดมการณ (Ideological Approach) และการศกษาแนวทางประวตศาสตร (Historical Approach) โปรดด สมบต จนทรวงศ, ตวบท (the Text) กบการเรยนการสอนวชาปรชญาการเมอง (กรงเทพฯ คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2527), หนา 10-17.;"แนวคดทวไปเกยวกบการศกษาปรชญาการเมอง," in เอกสารการสอนชดวชาปรชญาการเมอง หนวยท 1–5 (นนทบร: สำนกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2558), หนา 31-35. สวน ไชยนต ไชยพร ไดแบงออกเปนสามแนวทางดวยกน ประกอบดวย การศกษาแนวประวตศาสตรความคดทางการเมอง (History of Political Thought), ปรชญาการเมอง (Political Philosophy) และทฤษฎการเมอง (Political Theory) โปรดด ไชยนต ไชยพร, เอกสารอานประกอบการเรยนการสอน เรอง ความรเบองตนเกยวกบการศกษาในแนวประวตศาสตรความคดทางการเมอง ปรชญา การเมอง และทฤษฎการเมอง, หนา 1 – 33. .สวน William L Richter เขาไดแบงออกเปนสามแนวทางหลกดวยกน คอ การศกษาแนวทางทใหความสำคญกบตวบท (Textual Approaches), แนวทางทใหความสำคญกบบรบท (Contextual Approaches) และแนวทางหลงสมยใหม (Postmodern Approaches) โปรดด William L Richter, Approaches to Political Thought (Lanham: Rowman and Littlefield, 2009).

44

มหาวทยาลยเคมบรดจหรอ “สำนกเคมบรดจ” (The Cambridge School)106 เปนอยางมาก โดยเฉพาะการบกเบกของ J. G. A. Pocock, John Dunn และ Quentin Skinner 107 โดยเฉพาะ Skinner ทออกมาวพากษวจารณวธการศกษาความคดทางการเมองทมอยในขณะนน ในขณะเดยวกนเขากพยายามพฒนาระเบยบวธเขาขนมาเอง โดย Skinner ไดจำแนกการศกษาความคดทางการเมองท มอยในขณะนนออกเปนสามแนวทาง ไดแกแนวทางทเนนศกษาบรบททแวดลอมนกคด (context) โดยเฉพาะบรบททางศาสนา, การเมอง และเศรษฐกจ ในฐานะทเปนกรอบทกำหนดความคดหรอตวบทของนกคด กบแนวทางทเนนศกษาตวบท (texts) โดยถอวา การศกษาตวบท โดยเฉพาะผลงานของนกคดในอดต ถอเปนผลงานทมลกษณะอมตะขามกาลเวลาและสามารถประยกตใชไดกบทกบรบทหรอสภาพแวดลอม (dateless wisdom, with universal application) กบอกแนวทางหนง ทมงเนนศกษาไปทบรบททางการเมอง โดยเฉพาะบรบททางเศรษฐกจ การเมอง และศาสนา ในฐานะเปนปจจยสำคญทสงอทธพลถงนกคดหรอสงผลตอการผลตตวบทของนกคดนน ซงเขาเหนวาตางมความผดพลาดและไมเพยงพอในการทำความเขาใจทงตอความคดทางสงคมและการเมอง108

โดย Skinner เสนอวา การศกษาความคดทางการเมองทเหมาะสมและเพยงพอนน ไมเพยงแตผศกษาจะตองศกษาทำความเขาใจทงตวบทและบรบทแลว ผศกษาตองใหความสำคญและมความเขาใจตอความหมายของคำหรอชดคำศพททแปรเปลยนไปตามบรบท ใหตรงกนกบบรบททนกคดนนใชหรอมความตองการจะสอ กลาวอกนยหนงกคอ การทำความเขาใจบรบททางการเมองแตเพยงลำพงนนไมเพยงพอ หากแตจะตองนำความเขาใจจากบรบทนน มาทำความ

106 Brian Young "“Introduction," in Palgrave Advances in Intellectual History, ed. Richard Whatmore and Brian Young, p.2.; Richard Whatmore, "Intellectual History and the History of Political Thought," in Palgrave Advances in Intellectual History, ed. Richard Whatmore and Brian Young ( London: Palgrave, 2006), p.111.

107 J. G. A. Pocock, "The History of Political Thought: A Methodological Enquiry," in Political Thought and History : Essays on Theory and Method (Cambridge: Cambridge University Press, 2009), pp.3-19.; John Dunn, "The Identity of the History of Ideas," Philosophy 43 (1968): pp.85–104; Quentin Skinner, "Meaning and Understanding in the History of Ideas," History and Theory 8 (1969): 3-53.

108 Quentin Skinner, “Meaning and Understanding in the History of Ideas,” History and Theory 8, 1 (1969): 29-31; ไชยนต ไชยพร, นธ เอยวศรวงศ ใน/กบวกฤตทางการเมองไทย, หนา 50-51.

45

เขาใจตวนกคด จากตวบททเขาตองการจะสอดวยใหถกตองดวย หรอเปนการทำความเขาใจนกคด อยางทนกคดนนเขาใจตนเองนนเอง109

โดยชดของงานเขยนสำคญ ทมอทธพลตอการศกษาเชงประวตความคดทางการเมองของสำนกเคมบรดจ กคอ หนงสอชด “Ideas in Contexts”110 ทมการตพมพโดยสำนกพมพมหาวทยาลยเคมบรดจ ทประกอบไปดวยการศกษาถงความคดทางการเมองและสงคมในประเดนทกวางขวางและหลากหลาย แตจะมลกษณะทรวมกนกคอ เปนงานใชกรอบการศกษาแบบประวตความคดทางการเมองทไดรบอทธพลจากกรอบการศกษาของสำนกเคมบรดจ

โดยงานสำคญทมจดเนนในการศกษาถงตนกำเนด ตลอดจนพลวตรหรอการเปลยนแปลงของมโนทศนทางการเมองทนาจะเปนประโยชนกบการศกษาวจยชนนอยางยงกคอ งานทมการบรรณาธการโดย Terrance Ball, James Farr และ Russell L. Hanson111 ซงเนนศกษาถงการกำเนดและการเปลยนแปลงมโนทศนทางการเมองทสำคญในแตละยคสมย112 อาท การศกษาของ John Dunn113 ทศกษาการเปลยนแปลงความหมายของมโนทศน “การปฏวต” (Revolution) โดย Dunn ไดแสดงใหเหนวา คำวาการปฏวตในความหมายเรมแรกนนมการเปลยนแปลงมาจากมโนทศนทปราศจากนยทางการเมองทใชในแวดวงโหราศาสตร (astronomy) ทหมายความถง “การหมนรอบ” หรอ “การโคจร” ของดวงดาวในอวกาศ มาสคำทมนยทางการเมองทสอถงการเปลยนแปลงในลกษณะของการทำลายระเบยบเกาทลาสมยและทดแทนดวยระเบยบทางการเมอง, เศรษฐกจ และสงคมแบบใหมทสมบรณกวาไดอยางไร โดย Dunn ไดชใหเหนถงอทธพลสำคญของ

109 Quentin Skinner, “Meaning and Understanding in the History of Ideas, p.46; ไชยนต ไชยพร, นธ เอยวศรวงศ ใน/กบวกฤตทางการเมองไทย, หนา 50-51.

110 หนงสอชด “Ideas in Contexts” จากการสบคนในเวบไซตของสำนกพมพมหาวทยาลยเคมบรดจนนมถง 111 หวเรอง โดยเลมแรกทมการตพมพของหนงสอชดนคอเรอง Philosophy in History ทม Richard Rorty, J.B. Schneewind และ Quentin Skinner เปนบรรณาธการ โดยมการตพมพในป 1984 และเลมลาสดคอเรอง Martin A. Ruehl, " The Italian Renaissance in the German Historical Imagination,1860–1930 " (2015). แหลงทมา http://www.cambridge.org

111 Terrance Ball, James Farr and Russell L. Hanson ed. Political Innovation and Conceptual Change (Cambridge: Cambridge University Press, 1989)

112 ในหนงสอเลมนประกอบไปดวยการศกษาถงความหมายและการเปลยนแปลงความหมายของมโนทศนสำคญ ๆ ทางการเมองจำนวน 14 คำดวยกน ไดแก Constitution, Democracy, The State, Representation, Party, Patriotism, Public Interest, Citizenship, Corruption, Public Opinion, Ideology, Rights, Property และ Revolution

113 John Dunn, “Revolution” in Ball, Terrance, James Farr and Russell L Hanson Political Innovation and Conceptual Change (Cambridge: Cambridge University Press, 1989), pp. 333-356.

46

การเปลยนแปลงทางการเมองในฝรงเศสระหวางป 1789-94 รวมกบการเปลยนแปลงทางการเมองรสเซยในป 1917 และในจนป 1949 ทแสดงใหเหนถงการลมสลายของระบอบการเมองเกา พรอม ๆ กบการแทนทดวยระบอบการเมองในรปแบบมใหม รวมกบการตความปรากฏการณดงกลาวทไดรบอทธพลจากวธคดแบบมารกซสต ทสงผลใหมโนทศน “การปฏวต” เปลยนแปลงมาสความหมายในปจจบน

อกตวอยางหนงทสำคญกคอ การศกษาของ Russell L. Hanson114 ไดศกษาถงการเปลยนแปลง ความหมาย รวมไปถงการสรางความนยมมโนทศน “ประชาธปไตย” (Democracy) ในสงคมตะวนตก วาไดมการเปลยนแปลงจากความหมายในเชงลบตงแตสมยกรกโบราณเปนตนมา ในแงของคำทสอถงระบอบการปกครองของชนชนลางหรอคนจน และเปนการปกครองในรปแบบทเลวรายทสดซงเตมไปดวยความอนตรายและความไรเสถยรภาพ มาสมโนทศนทมความหมายในแงบวกซงสอถงอำนาจของประชาชนและความเสมอภาคทางการเมอง และไดรบความนยมอยางกวางขวางในกลางศตวรรษ 20 ไดอยางไร

โดย Hanson ไดชใหเหนวา กระบวนการทำใหความหมายของมโนทศนประชาธปไตยเปลยนแปลง ไปนน เปนผลมาจากการเคลอนไหวตอสของขบวนการมวลชนทางการเมอง (the mass political movement) ทใหคณคาและความสำคญกบประชาธปไตย และพยายามตอสเพอใหไดสงทขบวนการมวลชนเหลาน ถอวาเปน “ประชาธปไตย” ดงนน เมอขบวนการมวลชนหรอประชาชน (the people) เหลานสามารถขนสอำนาจได จงเปนผลใหความหมายของประชาธปไตยเปลยนแปลงไป115 ซง Hanson ไดแสดงใหเหนถงอทธของบรบททางประวตศาสตรในแตละชวงเวลาทสงผลใหเกดการเปลยนแปลงความหมายของประชาธปไตย ทคอย ๆ เรมตนจากการตอสทางการเมองในยโรปและสหรฐอเมรกาตงแตศตวรรษท 17 เปนตนมา ไมวาจะเปนขบวนการตอสเพอความเทาเทยม (the Levellers) หรอกลมจาโคแบง (Jacobin) ในยโรป และขยายตวไปสสหรฐอเมรกาเฉพาะบรบทของการตอสทางการเมองภายในรวมกบการขยายตวทางเศรษฐกจในสหรฐอเมรกา ทสงผลใหความหมายของประชาธปไตยในความหมายของการปกครองของชนชน (class rule) คอย ๆ จางหายไปในทสด

สำหรบในกรณของไทย ผวจยเหนวา แนวการศกษาแบบประวตความคดทางการเมองของสำนกเคมบรจด มความเหมาะสมในการทำความใจความคดทางการเมองตะวนตกทเขามาสสงคมไทย เนองดวยวธการศกษาแบบนใหความสำคญไปทตวบทพรอม ๆ กบบรบททกำกบแวดลอมความคด

114 Russell L. Hanson, “Democracy” in Ball, Terrance, James Farr and Russell L Hanson Political Innovation and Conceptual Change (Cambridge: Cambridge University Press, 1989), pp. 68-90.

115 Ibid., 69.

47

ทางการเมองนน ๆ ทงในกรณของตนทางและปลายทาง โดยการศกษาอทธพลของแนวคดทางการเมองตะวนตกทมตอความคดหรอนกคดทางการเมองไทยนน ไชยนต ไชยพร ผรเรมโครงการศกษาอทธพลความคดทางการเมองของนกคดตะวนตกและแนวคดทางการเมองตะวนตก ทมตอแนวคดทางการเมองไทยสมยใหม116 ไดอธบายวา การศกษาในแนวทางทองกบขนบทางประวตความคดทางการเมองของไทยนนเรมตนจากการศกษาของบหลนฉาย อดมอรยทรพย ทศกษาถงการเปลยนแปลงความหมายของคำวา “Mob” ในบรบททางการเมองตะวนตกและไทย117 ตามมาดวยการศกษาของศภชย ศภผล118 ทพจารณาถงอทธพลและปญหาในการตความทฤษฎการเมองของ ฌอง ฌากส รสโซ ในบรบททางการเมองไทย รวมไปถงกานต บนยะกาญจน119 ทศกษาถงการการรบรและปญหาในการตความ “เจาผปกครอง” ของมาคอาเวลลในบรบททางการเมองไทย ซงงานทงสามชนลวนวางรากฐานอนเปนจดแขงในระเบยบวธทเรมตนดวยการทำความเขาใจถงพฒนาการของความคดหรอแนวคดทตนเองศกษา จากนนจงไปสบสาวและวนจฉยถงการเขามาของความคดดงกลาวนนอยางรอบคอบโดยอาศยหลกฐานทางประวตศาสตร ทเปนการพจารณาตวบทอยางระมดระวงและคำนงถงบรบทและสภาพการณทางประวตศาสตรทแวดลอมตวบทนนอย120

อยางไรกด ดวยจากขอจำกดของระยะเวลาในการศกษาวจยและขอบเขตของการศกษาในชวงยาว ผวจยจงมไดใชระเบยบวธดงกลาวอยางเครงครดในทกชดคำศพทหรอภาษาทางการเมองตามแนวทางของ Skinner ได กระนน ผวจยยงวางกรอบโครงโดยวางอยบนหลกของความเครงครดในการใชคำศพทและภาษาทางการเมองเฉพาะคำวา “Democracy” หรอ “ประชาธปไตย” (ไมวาจะสะกดในรปแบบใด) กบผสรางตวบทและกรอบเวลาทางประวตศาสตรอยางเครงครดเนองจากงานวจยนจำเปนจะตองวางขอบเขตการศกษาแบบชวงยาวเพอทจะเหนรองรอยของการกอรป

116 ไชยนต ไชยพร, “คำนำเสนอ” ใน กานต บนยะกาญจน, มาคอาเวลล: การเมองไทยของเจาผปกครอง (กรงเทพฯ: มตชน, 2562), หนา 26.

117 บหลนฉาย อดมอรยทรพย, “มอบกบกระบวนการทำใหเปนประชาธปไตยในการเมองไทยยคสมยใหม” (วทยานพนธปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545).

118 ศภชย ศภผล, “การสรางความนยมและปญหาเกยวกบการตความทฤษฎการเมองของ ฌอง ฌากส รสโซ ในบรบทการ

เมองไทย,” (วทยานพนธปรญญารฐศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชารฐศาสตร คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2556).

119 กานต บนยะกาญจน, “การสรางความนยมและการตความ “เจาผปกครอง” ของมาคอาเวลลในบรบทการเมองไทย,” (วทยานพนธปรญญารฐศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชารฐศาสตร คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2558). และวทยานพนธเลมนไดรบการปรบปรงและนำมตพมพอกครงใน มาคอาเวลล: การเมองไทยของเจาผปกครอง (กรงเทพฯ: มตชน, 2562).

120 ไชยนต ไชยพร, “คำนำเสนอ” ใน กานต บนยะกาญจน, มาคอาเวลล: การเมองไทยของเจาผปกครอง, หนา 11 - 12.

48

ความคดตลอดจนการเปลยนแปลงความหมายในแตละชวงเวลาทางประวตศาสตร โดยเมอพจารณารวมกบสภาพการณและปญหาขององคความรดานประชาธปไตยในปจจบน ผวจยจงวางหลกเกณฑและระเบยบวธในการวนจฉยขอมลเปนขอตงตนในการวจยไวดงน

ข. ขอตงตนและขอเสนอในการศกษา

จากคำถามการวจยทวา “ความคด “ประชาธปไตย” หรอ “Democracy” ในฐานะความคดการเมองตะวนตก เรมเขามาในสงคมสยามในยคสมยใด ผานชองทางใด และมการรบรเขาใจโดยชาวสยามในรปแบบหรอลกษณะใดบางจนถง พ.ศ. 2475?” เพอตอบคำถามดงกลาว ผวจยจงวางหลกเกณฑและขอตงตนในการศกษาไวดงน

ประการแรก จากปญหาของการนยามและปญหาของการวนจฉยความหมายของประชาธปไตยทหาขอสรปมได เมอประกอบกบฐานคดของแนวการศกษาแบบประวตความคดทางการเมองทใหความสำคญกบการใชคำหรอชดคำศพททางการเมองอยางเครงครด ดงนน ผวจยจะใช “ภาษาทางการเมอง” เปนเกณฑในการจำแนกเพอใหความเปนธรรมกบบคคลในประวตศาสตร และสรางเกณฑทอาจจะนำไปสการแกปญหาขอขดแยงทมอย โดยพจารณาจากคำวา “Democracy” หรอ “ประชาธปไตย” เปนเกณฑ ในกรณขอพพาทเกยวกบจดกำเนดของประชาธปไตยในไทยนน ผวจยมขอเสนอวาควรทจะตงขอวนจฉยจากการปรากฏของคำวา “Democracy” หรอ “ประชาธปไตย” เปนครงแรกในสงคมสยามเปนหลก ไมวาจะเปนการปรากฎขนอยางทบศพทหรอการแปลมาสคำศพททางการเมองในภาษาไทยกตาม

ประการทสอง ในแงของการเลอกใชเอกสารและการตความ ผวจยจะพยายามเลอกใชเอกสารชนตน โดยพจารณาถงการใชคำศพทและภาษาทางการเมอง รวมไปถงความหมายทเกดขนในชวงเวลา-สถานท (time and space) อยางเครงครด โดยการระบถงชวงเวลาในการตพมพหรอการเผยแพรผลงานนน และจะหลกเลยงการนำผลงานภายหลงมาตความผลงานทเกดขนกอนหนา หรอหลกเลยงการคดลอก (Quotations) เพยงสวนเลก ๆ มาตความ ทอาจจะสรางความสบสนมากกวาดงทมกจะเกดกบวรรณกรรมจำนวนมากทผวจยไดกลาวมาขางตน ดงนน การอางองและตความตวบทของผวจยจะเปนการคดลอกหรอยกขอความทมปรมาณเนอหาจำนวนมากพอทจะสามารถวนจฉยไดอยางเปนธรรมพรอม ๆ กบผอานได โดยพยามทจะหลกเลยงการวนจฉยหรอการตความทเกนเลยไปจากหลกฐานหรอการทกทกไปเองของผวจย

ประการทสาม ในแงของความรอบดานของเอกสาร เพอแกไขจดออนทเกดขนจากงานจำนวนมากกอนหนาน ผวจยจะพยายามสำรวจและประมวลขอสรปในงานวจยนจากหลกฐานทม

49

ความหลากหลายรอบดานทสด ในปรมาณทมากพอทจะสอบทานความหลากหลาย ความตาง หรอความเหมอนกนของชดภาษาทางการเมองใหมากทสด หรอหากเปนในกรณของบคคล กจะใชหลกฐานงานเขยนในหลายกรรมหลายวาระมากในชวงเวลาทใกลเคยงกนใหไดมากทสด จงจะวนจฉยเปนขอสรปได

50

2.4 สรปทายบท

จากทผวจยไดอภปรายถงสถานะตลอดจนพฒนาการขององคความรเรองประชาธปไตย ผวจยจงนำมาตงเปนประเดนทผวจยตองการตรวจสอบ ตลอดจนวนจฉยเพอตอบคำถามวจยของงานวจยน ดงน

ก. มความหมายอน ๆ ชอง “ประชาธปตย” กอน ป พ.ศ. 2475 ทนอกเหนอไปจากทรบรกนวาคอ “republic” หรอไม อยางไร

ข. และถา “ม” (ก.) มหลกฐานใดทแสดงใหเหนวาบคคลใดเปนผใชคำ ๆ นเปนครงแรก หรอเปนหลกฐานทเกาแกทสดทมการคนพบ

ค. คำศพททางการเมองอยางคำวา “Democracy” เขามาสสงคมสยามเมอใด ผานหลกฐานใด และมการรบรเขาใจกนอยางไร

ง. ใครเปนผปญญตศพทวา “ประชาธปไตย” (หรอสะกดในแบบอน ๆ) ขนเปนคนแรก จากหลกฐานใด และพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเปนผบญญตคำวา “ประชาธปตย” และเปนผใชคำดงกลาวในความหมายของ “republic” หรอไม

จ. การวนจฉยบคคลหรอคณะบคคลสำคญในประวตศาสตรกบ “ประชาธปไตย” อาท พระมหากษตรยและพระบรมวงศานวงศ, นายเทยนวรรณ, นาย ก.ศ.ร. กหลาบ รวมไปถงคณะผกอการ ร.ศ. 130 และนายปรด พนมยงค

51

บทท 3 การเปลยนแปลงความหมายของ “Democracy” ในโลกตะวนตก

“คำคำนเปนคำทนกปรชญาบางคนขนานนามวาเปน “มโนทศนทมการถกเถยงกนในระดบแกนสารอยางหนก” มนเปนคำคำหนงทเราไมมทางจะตกลงหาฉนทามตไดวาหมายความวาอยางไร เพราะแตละนยามของมนกแบกรบนยทางสงคม ศลธรรม และการเมองอยางแตกตางกนไปทงสน แตอยางนอยๆ ในวนนเรากอยโดยขาดมนไปไมได ในหนงสอ In Defence of Politics ทผเขยนไดเขยนไวเมอ 40 ปกอน ผเขยนกลาววาประชาธปไตยเปน “คำทสำสอนทสด” ไมตาง

จากพวกนางไมในเทวตำนานกรกหรอโรมนแตอยางใด กลาวคอ เดโมคราเทย (Democratia) ทเปนเทพระดบรองของชาวเอเธนสนน “เปนนางบำเรอของทกๆ คน แตนางมเวทมนตรททำให

คนรกยงหลงเสนหของนาง ทงๆ ทรอยแลววาคนอนๆ กครอบครองนางเชนกน””121

3.1. เกรนนำ

บทนผวจยมจดประสงคในการแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงความหมายของคำวา “Democracy” โดยคำนงถงบรบทดานเทศะ (space) และกาล (time) ในการใชคำดงกลาวในการเรยกรปแบบการปกครองของตะวนตกวามความเปลยนแปลงในการใชคำนอยางไร โดยเรมพจารณาตงแตอทธพลของนกปรชญาการเมองในสมยเอเธนสโบราณจนถงสนสดสงครามโลกครงท 2

121 “The word is what some philosophers have called 'an essentially contested concept', one of those terms we can never all agree to define in the same way because the very definition carries a different social, moral, or political agenda. But somehow, nowadays at least, we cannot live without it. In my In Defence of Politics 40 years ago

I reified 'this most promiscuous word' as if a Greek or Roman nymph - or say Democratia, an Athenian minor deity: 'She is everybody's mistress and yet somehow retains her magic even when a lover sees that her favours are being, in his light, illicitly shared by many another. Bernard Crick, Democracy: A Very Short Introduction (Oxford: Oxford University Press, 2002), p.1. ฉบบแปลเปนภาษาไทยใน เบอรนารด ครก, ประชาธปไตย: ความรฉบบพกพา trans. อธป จตตฤกษ (กรงเทพฯ: โอเพนเวลด, 2557), หนา 19.

52

โดยบทนแบงเนอหาออกเปนสองสวนหลกๆ สวนแรกเปนการกลาวถงการเปลยนแปลงของความหมายของประชาธปไตย (Democracy) ในโลกตะวนตก จากขอสงเกตจากการศกษาเชงประวตความคดทางการเมองในตะวนตก ตอจากนนจะเปนขอคนพบจากการศกษาเชงปรมาณ (Quantitative Analysis) และการวเคราะหจากฐานขอมลขนาดใหญ (Big Data) ทใหขอสรปตรงกนคอคำวา “Democracy” นนมความหมายในแงลบเปนสวนมากมาโดยตลอด จนกระทงถงปลายศตวรษท 19นเองทเรมมการเปลยนแปลงความหมายในแงดขน โดยเรมจากการแขงขนทางการเมองภายในสหรฐอเมรกา และคำวาประชาธปไตยถกนำมาใชเปนคำโฆษณา (slogan) ในการตอสทางการเมองของสหรฐอเมรกาในชวงสงครามโลกครงท 1 จงสงผลใหทำใหประชาธปไตยเปนคำทมความแพรหลาย และถกนำไปใชเรยกรปแบบการปกครองอยางกวางขวางออกไปทวโลกตงแตชวงเวลาดงกลาวเปนตนมา

3.2 การเปลยนแปลงความหมายของประชาธปไตย (Democracy) ในโลกตะวนตก

“Then, democracy,” I said, “would have all this and other things akin to it and would be, as it seems, a sweet regime, without rulers and many-colored, dispensing a certain equality to equals and unequals alike.”122

ในแงของประวตความคดทางการเมอง กลาวไดวา ความหมายของ “Democracy” ตงแตสมยโบราณจนกระทงถงประมาณปลายศตวรรษท 18 นนมความหมายในแงลบมาโดยตลอด โดยเฉพาะจากอทธพลของ Socrates ทปรากฏในงานเขยนของ Plato123

“...The real ground of the difference between oligarchy and

democracy is poverty and riches.”124

สำหรบในกรณของ Aristotle ใน Politics125 ทเขาเขยนขนในราว 300 ป กอนครสตกาลนน เขาไดแบงรปแบบการปกครองออกเปนสามรปแบบโดยดทจำนวนของผถออำนาจ ไดแกการปกครองโดยคน ๆ เดยว (the One) การปกครองโดยคณะบคคลจำนวนนอย (the Few) และการปกครอง

122 Plato, The Republic of Plato translated with notes and an interpretative essay by Allan Bloom Second Edition (United State of America: BasicBooks), p. 236

123 Ibid.

124 Aristotle, Politics translated by Ernest Barker with Revised and Introduction and Notes by R. F. Stanly (Oxford: Oxford University Press, 2009), p. 102.

125 Ibid.

53

โดยมหาชนทสวนใหญเปนคนจน (The Many)126 และการปกครองทงสามรปแบบ แบงออกเปนรปแบบการปกครองทด ซงเปนการปกครองเพอประโยชนของชมชนทางการเมองทงหมดหรอเพอประโยชนของสวนรวม และรปแบบการปกครองทเลว ซงเปนการปกครองเพอผลประโยชนของผถออำนาจปกครองแตถายเดยว โดยรปแบบการปกครองทดไดแก การปกครองแบบเอกาธปไตย (Monarchy) การปกครองโดยอภชน (Aristocracy) และการปกครองท Aristotle ใหชอวา “Politieia” (Polity) ตามลำดบ และรปแบบการปกครองทเลว ไดแกรปแบบการปกครองแบบทรราช (Tyranny) คณาธปไตย (Oligarchy) และเดโมกราเตย (Democracy/Demokratia) ทเปนการปกครองของคนจน มากไปกวานน คำวา “Demos” ทในบรบททเขาใชนนยงหมายถง “คนจน” (the poor) ดงนน Demokratia จงเปนรปแบบการปกครองทเลวซงอำนาจอยในมอของจนทมกมจำนวนมากและปกครองเพอผลประโยชนของคนจนโดยไมคำถงถงประโยชนของสวนรวม กลาวอกนยหนงกคอ การจำแนกรปแบบการปกครองของอรสโตเตลยงมลกษณะทเปนการปกครองของชนชน (Class rule) ไดแกเอกบคคลทมจำนวนหนงคน อภชนทมจำนวนนอย และมหาชนจำนวนมากทมกจะเปนคนจน127

ในยคโรมน ความหมายของ “Democracy” ยงคงมความหมายทไมดนก จากมมมองของ Polybius ใน The Histories เลมท 6128 กลาวคอเขาใหความหมายวา

“we would not describe a system of government as a democracy just because the entire population has the right to follow every whim and inclination. What we call democracy is a system where the majority decision prevails, but which retains the traditional values of piety

towards the gods, care of parents, respect for elders, and obedience to the laws.”129

126 ในประเดนของการแบงแยกรปแบบการปกครองโดยใชจำนวนของผปกครองเปนเกณฑ คอการปกครองโดยคน ๆ

เดยว (the One) การปกครองโดยคณะบคคลจำนวนนอย (the Few) และการปกครองโดยคหมมาก (The Many) ทเกาแกทสดอาจสบยอนไปถงกวนพนธของชาวกรกทขอพนดาร (Pindar) ในราวศตวรรษท 5 กอนครสตกาล โปรดด ไชยนต ไชยพร, ดลอำนาจในการเมองการปกครองไทย จากมมมองทฤษฎการปกครองแบบผสม (กรงเทพฯ: สถาบนพระปกเกลา, 2558), หนา 17.

127 Aristotle, Politics, Book III, IV.; สมบต จนทรวงศ, “เสถยรภาพของประชาธปไตยในทศนะของอารสโตเตล” สงคมศาสตรปรทศน 12, 1 (มกราคม 2517), หนา 80; ไชยนต ไชยพร, “อารสโตเตล: การเลอกตงกบความเปนประชาธปไตย” วารสารสถาบนพระปกเกลา 3, 1 (มกราคม – เมษายน 2558), หนา 5.

128 Polybius, The Histories, trans. Robin Waterfield (Oxford: Oxford University Press, 2010), p.373.

129 Ibid., p.373.

54

กระนน Polybius กยงเรยกการปกครองของมหาชนทมลกษณะตรงกนขามกบประชาธปไตย วาเปนการปกครองโดยฝงชน (Mob-rule)130 โดยเขาไดกลาวถงประชาธปไตยในฐานะทเปนสวนหนงของวฏจกรของระบบการปกครอง (Cycle of constitutions หรอ Politeion anakyklosis) ทแบงรปการปกครองออกเปน 6 รปแบบ โดยใขจำนวนและประโยชนทเกดจากการปกครองเปนเกณฑแบง โดยอธบายวาวฏจกรของระบอบการปกครองจะเรมตนจากการปกครองโดยคนๆ เดยว และจะเสอมลงไปสการปกครองแบบทรราช และเปลยนแปลงไปสอภชนาธปไตยและเสอมลงสคณาธปไตย และหลงจากคณาธปไตยเสอมลงจงเกดประชาธปไตย และจะเสอมลงเปนการปกครองโดยฝงชนเปนอนครบวฎจกร131

ขอสำคญกคอแมวา Polybius จะใหความหมายของประชาธปไตยในแงดกวา Aristotle แตกระนน ในมมมองของ Polybius ประชาธปไตยกยงเปนรปแบบการปกครองทรอวนเสอมลงไปสการปกครองแบบฝงชน ซงในทศนะของเขานน รปแบบการปกครองทดทสดกคอรปแบบการปกครองแบบผสม (Mixed Constitution) ทผสมผสานการปกครองระหวางองคประกอบของ “Monarchy”, “Aristocracy” และ “Democracy” เขาดวยกน ซงเขาเหนวาคอรปแบบการปกครองของมหาชนรฐโรมน (Roman Republic) ในชวงเวลาของเขานนเอง132

หลงจากโรมลมสลาย ในยคกลาง ความหมายของประชาธปไตยในแงของการปกครองทไมด โดยเฉพาะจากอทธพลของ Aristotle ไดสงผานมาในโลกภาษาลาตนผานการแปลของ William of Moerbeke) ในราวกลางศตวรรษท 13 โดยเขาไดแปลหนงสอ Politics โดยการแปลศพทคำวา “δημοκρατία” ในภาษากรกมาสคำวา “Demokratia” ในภาษาลาตนโดยมความหมายถงการปกครองรปแบบหนงทละเมดการปกครองทด (One of the transgressions of good government) ตามคตของ Aristotle และ Polibius133 เชนเดยวกบ St. Thomas Aquinas 134 ทคำวาประชาธปไตยในความหมายแงลบยงขนจากงานของเขาทชอ “De regimine principum”

130 Ibid.

131 Ibid., p. 373.

132 Ibid., p. 372.

133 ไชยนต ไชยพร, "แนวคดประชาธปไตย 1: ประชาธปไตยจากโบราณสสมยใหม," in ประมวล สาระชดวชา แนวคดทางการเมองและสงคม หนวยท 8-15, หนา 11.; Quentin Skinner, "The Italian City Republic," in Democracy the Unfinished Journey : 508 Bc to Ad 1993, p. 60.

134 ไชยนต ไชยพร, "แนวคดประชาธปไตย 1: ประชาธปไตยจากโบราณสสมยใหม," หนา 11.

55

โดยเขาใหความหมายของประชาธปไตยวาเปนรปแบบการปกครองท “เลวราย” ดงทอไควนสบรรยายวา

“เราเรยกรปแบบการปกครองวาเปนประชาธปไตยในยามเมอระบอบนนปราศจากคณธรรมและเมอมนดำเนนไปภายใตมหาชนคนสวนใหญ....ประชาธปไตยคอรปแบบของอำนาจมหาชนทคนชนลางธรรมดา (Common people) กดขคนรวยดวยกำลงของการเปนคนสวนใหญ ดวยผลทตามมา คอ มหาชนทงมวลไดกลายเปนทรราชยแบบหนง”135

สำหรบในกรณรปแบบการปกครองของนคร-สาธารณรฐอตาล (Italian city-republic) ทเกดขนในราวศตวรรษท 11 – 12 นน ตองมความระมดระวงเปนอยางยงวา นคร-สาธารณอตาเลยน ไมใชการปกครองแบบประชาธปไตยและไมใชตนแบบของประชาธปไตยสมยใหมเชนเดยวกน เนองจากรปแบบการปกครองแบบนขาดเสถยรภาพอยางยง และผทสนบสนนรปแบบการปกครองแบบนคร-สาธารณรฐ นกไมไดเรยกระบอบการปกครองของตวเองวาเปนประชาธปไตยตามแบบของประชาธปไตยโบราณของเอเธนสหรอไดรบอทธพลมาจากระบอบประชาธปไตยเอเธนสแตอยางใด แตรปแบบการปกครองแบบนคร-สาธารณรฐเปนการปกครองทไดรบอทธพลมาจากรปแบบการปกครองแบบสาธารณรฐ (Republic) ของโรมนมากกวา136

ตอมาในชวงราวกลางศตวรรษท 17 ไดเกดปรากฎการณของกลมเคลอนไหวทางการเมองทเรยกวากลมของ “นกตอสเพอความเทาเทยม” (the Levellers)137 ทเปนขบวนการตอสทางการเมองทมงเนนไปทการยกเลกความแตกตางทางฐานะและชนชนระหวางขนนางและสามญชนในองกฤษ โดยมงเรยกรองใหมรฐธรรมนญทปกปองสทธของพลเมองจากการคกคามของอำนาจรฐอยางเปนลายลกษณอกษรในบรบทของรฐชาต ซงขอเรยกรองของนกตอสทางการเมองกลมนจะมงไปทการ

135 “Again, if wrongful government is exercised by the many, this is named ‘democracy’, that is,

‘rule by the people’; and this comes about when the common people oppress the rich by force of numbers. In this way the whole people will be like a single tyrant.” in Thomas Aquinas, " Aquinas: Political Writings " (Cambridge: Cambridge University Press, 2012), p.9. “สำนวนแปลเปนภาษาไทยโดย ไชยนต ไชยพร, “แนวคดประชาธปไตย 1: ประชาธปไตยจากโบราณสสมยใหม”, ใน ประมวลสาระชดวชา แนวคดทางการเมองและสงคม หนวยท 8-15, หนา 11.

136 ไชยนต ไชยพร, “แนวคดประชาธปไตย 1: ประชาธปไตยจากโบราณสสมยใหม”, ใน ประมวลสาระชดวชา แนวคดทางการเมองและสงคม หนวยท 8-15, หนา 11; Quentin Skinner, “The Italian City Republic” in Democracy the unfinished journey : 508 BC to AD 1993, p. 60.

137 ขบวนการนกตอสเพอความเทาเทยมเกดขนในชวงระยะเวลาสนๆ ในชวงเวลา ค.ศ. 1645-1649 ในชวงของสญญากาศทางการเมองในชวงทกองทพฝายสนบสนนกษตรยกำลงจะพายแพ หลงจากโอลเวอร ครอมเวลลไดรบชยชนะ ขบวนการจงถกปราบลงในทสด จดสงสดของขบวนการไดรบการสนบสนนจำนวนหลายพนคน และสามารถสรางการเดนขบวนครงใหญขนในลอนดอน โปรดด ไชยนต ไชยพร, "แนวคดประชาธปไตย 1: ประชาธปไตยจากโบราณสสมยใหม," หนา 14.

56

เรยกรองใหมการพทกษสทธในแบบสมยใหม อาท สทธในกระบวนการยตธรรมทจะตองไมมการทรมาน สทธในการมตวแทนทางกฎหมายหรอทนายความในกระบวนการยตธรรม รวมไปถงสทธในการมเสรภาพทางความคดและความเชอ, สทธในการแสดงออก, สทธในความเสมอภาคทางกฎหมาย, สทธในการลงคะแนนเสยง, สทธเสรภาพในสอสงพมพ และสทธในการปฏวตถาหากเกดทรราชยขน138

อยางไรกด ภายใตบรบทดงกลาว กลมขบวนการนกตอสเพอความเทาเทยมนนไมเคยกลาววาพวกเขาตองการเรยกรอง “ประชาธปไตย” เนองจากภายใตบรบทดงกลาวในความเขาใจของกลมนกตอสเพอความเทาเทยม ความหมายของประชาธปไตยยงคงเปนความหมายในแงลบซงสบเนองมาจากความหมายในยคโบราณและยคกลาง139 แตการตความและใหความหมายในแงบวกของประชาธปไตยเรมขนครงแรกในป ค.ศ.1656 โดย James Harrington หนงในสมาชกของขบวนการตอสเพอความเทาเทยม ทพยายามกำหนด “ชอ” ของรปแบบทางการเมองทเขาพยายามมงไปถง โดยใชคำวา “Democracy” ในฐานะของรปแบบการปกครองของปวงชนทด (Good popular government) และบญญตคำวา “Anarchy”140 เพอใชเรยกรปแบบการปกครองทอยในมอของทรราชยแหงฝงชนทไรกฎระเบยบแทน เชนเดยวกบ William Petty ทไดกลาวถงประชาธปไตยในฐานะรปแบบการปกครองทดทสดในเอกสารสวนตวของเขาในชวงระยะเวลาใกลเคยงกน ซงขอสงเกตสำคญกคอ พวกเขาไมไดหมายถงรปแบบการปกครองแบบ ประชาธปไตย/เดโมกราเตย ของเอเธนส แตมความหมายเดยวกนกบประชาธปไตยสมยใหมหรอการปกครองรปแบบตวแทน (Popular representative government) ทเขาใจในปจจบน141

ตอมาในชวงครสตศตวรรษท 18 แมวาในศตวรรษกอนหนา ขบวนการนกตอสเพอความเทาเทยมจะเรมใชคำวาประชาธปไตยในความหมายแงบวก แตโดยทวไปแลว คนทวไปในยโรปและสหรฐอเมรกายงคงเขาใจความหมายของประชาธปไตยตามภมปญญาแบบคลาสสคและสบเนองมาจากถงยคกลาง ในฐานะทเปนรปแบบการปกครองรปแบบหนงในหลายรปแบบทไมไดมความ

138 ไชยนต ไชยพร, “แนวคดประชาธปไตย 1: ประชาธปไตยจากโบราณสสมยใหม”, ใน ประมวลสาระชดวชา แนวคดทาง

การเมองและสงคม หนวยท 8-15, หนา 12-13

139 David Wootton, “The Levellers” in Democracy the Unfinished Journey: 508 BC to AD 1993, p.73.

140 ในปจจบนนยมแปลเปนภาษาไทยวา “อนาธปไตย”

141 ดวยเหตนกลมนกตอสเพอความเทาเทยมเหลานไดถกยกยองใหเปนบดาของทฤษฎประชาธปไตยสมยใหม (the founding fathers of modern democracy) เนองจากขอเรยกรองของกลมนนนมความสอดคลองกบแนวคดประชาธปไตยในสมยปจจบนมากทสด ไชยนต ไชยพร, “แนวคดประชาธปไตย 1: ประชาธปไตยจากโบราณสสมยใหม”, ใน ประมวลสาระชดวชา แนวคดทางการเมองและสงคม หนวยท 8-15, หนา 14; David Wootton, “The Levellers” in Democracy the Unfinished Journey: 508 BC to AD 1993, p.73.

57

สลกสำคญอยางใด และยงถอเปนรปแบบการปกครองท ไมดอกดวย142 สำหรบในสหรฐอเมรกา บรรดาบดาผกอตงชาตสหรฐอเมรกากยงคงใชคำวาประชาธปไตยตามความหมายในแงลบ ดงจะเหนไดจากบทความหมายเลข 10 ของ James Madison ทตพมพลงในหนงสอพมพของนวยอรกในชวงการรณรงคเพอการใหสตยาบนตอรางรฐธรรมนญฉบบใหมของสหรฐอเมรกาในชวงป ค.ศ.1787 – 1788 เขาไดกลาวถงความหมายของประชาธปไตยในฐานะทแตกตางไปจากการปกครองแบบสาธารณรฐหรอมหาชนรฐทใชระบบตวแทนซงเขาสนบสนนวา

“…สำหรบประชาธปไตยแบบบรสทธ ซงขาพเจาหมายถงสงคมทประกอบดวยพลเมองจำนวนหนงผ ซ งมารวมตวกน และบรหารรฐบาลดวยตนเองนน อาจยอมรบไดวาไมสามารถมทางแกไขความยงยากของกลมเฉพาะไดเลย ในเกอบจะทกกรณ กเลสหรอผลประโยชนรวมกนจะเปนทรสกโดยเสยงขางมากของสวนทงหมด การตดตอและการรวมมอกนกจะเปนผลจากรปแบบของรฐบาลนนเอง และกไมมสงใดจะยบยงแรงจงใจทจะปลอยใหพรรคทออนแอกวาหรอปจเจกบคคลทเปนทนารงเกยจตองเสยหาย ดงนนจงไดเกดกรณวาประชาธปไตยเชนวานน ไดเปนปรากฏการณแหงความวนวายและการโตแยง เปนสงซงเขากนไมไดกบความมนคงสวนบคคลหรอสทธในทรพยสน และโดยทวไปรปแบบการปกครองแบบนมกจะมชวตสนและสนสดลงดวยความรนแรง นกการเมองผรทางทฤษฎซงสนบสนนรฐบาลประเภทนไดเขาใจผด ๆ มาวา โดยการลดสภาพของมนษยชาตลงมาจนเสอมภาคกนอยางสมบรณในสทธการเมองนน จะทำใหมนษยนนมความเสมอภาคและประสานกลมกลนกนอยางสมบรณ ทงในทรพยสน ความคดเหน และกเลสในเวลาเดยวกนดวย”143 (เนนขอความโดยผวจย)

142 แนวคดประชาธปไตย 1: ประชาธปไตยจากโบราณสสมยใหม”, ใน ประมวลสาระชดวชา แนวคดทางการเมองและ

สงคม หนวยท 8-15, หนา 14, หนา 15.

143 “From this view of the subject it may be concluded that a pure democracy, by which I mean a society consisting of a small number of citizens, who assemble and administer the government in person, can admit of no cure for the mischiefs of faction. A common passion or interest will, in almost every case, be felt by a majority of the whole; a communication and concert results from the form of government itself; and there is nothing to check the inducements to sacrifice the weaker party or an obnoxious individual. Hence it is that such democracies have ever been spectacles of turbulence and contention; have ever been found incompatible with personal security or the rights of property; and have in general been as short in their lives as they have been violent in their deaths. Theoretic politicians, who have patronized this species of government, have erroneously supposed that by reducing mankind to a perfect equality in their political rights, they would at the same time be perfectly equalized and assimilated in their possessions, their opinions, and their passions” in. Alexander Hamilton, James Madison, and John Jay, The Federalist Papers Edited with an Introduction and Notes By ", ed. Lawrence Goldman (Oxford: Oxford University Press, 2008), p. 52. สำนวนแปลเปนภาษาไทยใน เจมส เมดสน, “บทความหมายเลข 10” ใน เดอะเฟเดอรลลสตเปเปอร: เอกสารความคดทาง

58

เหนไดวา ความหมายของประชาธปไตยทเมดสนเขาใจนนยงคงเปนความหมายในแงลบเชนเดยวกนกบอรสโตเตลและโพลเบยส สวนในฝรงเศส ชวงระยะเวลากอนการปฏวตใหญในป ค.ศ. 1789 คำวายงคงมความหมายถงรปแบบการปกครองทลาสมย ไมพงปรารถนา และอนตราย (Outmoded, undesirable, and dangerous form of government)144 ในหน งส อ Spirit of the Laws ของ Montesquieu ทตพมพครงแรกในป ค.ศ. 1748 เขาถอวารปแบบการปกครองแบบประชาธปไตยนนมความเสอมโดยหลกการ (The principle of democracy is corrupt) และเปนรปแบบการปกครองทไมมเสถยรภาพและมแนวโนมทจะเสอมลงไปสการปกครองแบบอภชนาธปไตย ราชาธปไตย หรอเผดจการ145 เชนเดยวกบ Jean-Jaques Rousseau ใน the Social Contract ของเขาทตพมพครงแรกในป ค.ศ.1762 เขาไดพดถง ประชาธปไตยทแทจรงวาไมเคยเกดขนและไมมวนทจะเกดขน146 และเปรยบวาการปกครองแบบประชาธปไตยนนไมเหมาะสมกบมนษย ดงทเขากลาววา “ถาจะมชนชาตใดเปนประชากรของพระเจา ชาตนนคงจะปกครองในระบอบประชาธปไตย เพราะรฐบาลทสมบรณพรอมขนาดนนยอมไมเหมาะสำหรบมนษย”147 ซงมมมองท งสองน นสะทอนถงอทธพลจากภมปญญาในสมยโบราณโดยเฉพาะจากอรสโตเตลเชนเดยวกบเมดสน148

เชนเดยวกบในองกฤษ ในหนงสอ Reflects on the Revolution in France ของ Edmund Burke ทตพมพในป ค.ศ. 1790 มองวาการปฏวตฝร งเศสคอการเปล ยนแปลงการปกครองไปสประชาธปไตย ซงนำผลในแงรายมาใหมากกวาแงด149 โดยจากการอางองงานถงงานของ Aristotle วารปแบบการปกครองในรปแบบดงกลาวมลกษณะสำคญหลายประการทคลายกบการปกครองแบบทรร

การเมองอเมรกน , สมบต จนทรวงศ บรรณาธการแปล (กรงเทพฯ: สำนกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2530) หนา 119-120.

144 Ruth Scurr, “Varieties of Democracy in the French Revolution” in Re-imagining democracy in the age of revolutions: America, France, Britain, Ireland 1750-1850, p.62; Pierre Rosanvallon, “The History of the Word “Democracy” in France” Journal of Democracy 6, 4 (October 1995), p.140-143.

145 Montesquieu, Complete Works, vol. 1 The Spirit of Laws, (Indiana: Liberty Fund, 2011), pp.153-154.

146 ฌอง ฌากส รสโซ, สญญาประชาคม แปลโดย วภาดา กตตโกวท (กรงเทพฯ: ทบหนงสอ, 2550), หนา 114.

147 เรองเดยวกน, หนา 115.

148 Pierre Rosanvallon, “The History of the Word “Democracy”, p.141.

149 Mark Philip, “Talking about Democracy: Britain in the 1790s”in Re-imagining democracy in the age of revolutions: America, France, Britain, Ireland 1750-1850, p.105.

59

ราช โดยเฉพาะลกษณะทเปนการใชอำนาจในเชงเผดจการ (Despotism) ตอพลเมองทมชนชนสงกวา (Better class of citizen) 150 โดยเขากลาววา “ในการปกครองแบบประชาธปไตย เสยงสวนใหญของพลเมองสามารถทจะกระทำการกดขอยางโหดรายทสดตอเสยงสวนนอย ...และการกดขตอเสยงสวนนอยนนจะขยายออกไปจำนวนมาก และจะเตมไปดวยความบาระหำมากกวาอาณาจกรทปกครองโดยคฑาอนเดยว151เสยอก”152 ซงสะทอนถงการมอง ประชาธปไตยในความหมายแงลบเชนเดยวกน

ตอมาในศตวรรษท 19 มโนทศนประชาธปไตย เรมทจะมความหมายในแงดมากขน จากผลของความขดแยงทางการเมองภายในของสหรฐอเมรกา โดยเรมมการนำคำดงกลาวมาใชตงเปนชอพรรคการเมองทชอวาพรรคเดโมเครตคหรอพรรคเดโมแครท (Democratic Party) โดยการนำของAndrew Jackson ทมนโยบายสนบสนนการกระจายอำนาจและสนบสนนเสรภาพของปจเจกบคคล โดยพรรคเดโมแครทเปนพรรคแรกทสรางและแสวงหาการสนบสนนจากขบวนการมวลชน (Popular movement) โดยเฉพาะทเปนสามญชนผวขาวอนเปนผลมาจากการทยอยยกเลกขอกำหนดดานทรพยสนเปนเกณฑในการออกเสยงเลอกตง153 ถงแมวาแจคสนจะถกวพากษวจารณวาทำตวเปน “กษตรยแหงฝงชน” (King Mob) แตเขาถอวานนเปนคำชมทสอถงชยชนะของมวลชน154 ขอสงเกตสำคญกคอ การนำคำวาประชาธปไตยมาใชนนสอถงการแสวงหาความสนบสนนทางการเมองจากพลเมองอเมรกนสามญชนชายผวขาวเทานน และไมไดมความเกยวของกบ ประชาธปไตย /เดโมกราเตยในเอเธนสแตอยางใด

ตอมาในชวงตนศตวรรษท 19 งานของ Antoine Louis Destutt de Tracy ทตพมพในครงแรกในป ค.ศ. 1811 นนแสดงใหเหนถงการจำแนกรปแบบการปกครองใหม โดยถอวาการจำแนกรปแบบการปกครองเปน “republic”, “monarchy” และ “despotic” ตามภมปญญาโบราณนนเปนการจำแนกทผด โดยในทศนะของเขา รปแบบการปกครองนนถอวาแบงออกไดสองรปแบบ คอ การปกครองแหงชาต (national government) และการปกครองแบบพเศษ (special) ซง De Tracy โดยใชเกณฑเร องของสทธและอำนาจอธปไตยปวงชน (people sovereignty) เปนเกณฑในการจำแนก กลาวคอ ในทศนะของ De Tracy ไมวาอำนาจในการปกครองจะอยทคน ๆ เดยว กลมคน

150 Edmund Burke, Reflections on the French Revolution (New York: J. M. Dent & Son, 1951), p.121.

151 การปกครองโดยคนคนเดยว (การตความของผวจย)

152 Ibid., pp.121-122.

153 Mary Beth Norton, et. al., A People & A Nation: A History of the United States (New York: Mifflin Company, 2008), pp.325-327.

154 Robert D. Geise, American History to 1877 (New York: Barron’s, 1992), p.70.

60

หรอมหาชนกตาม หากอำนาจในการปกครองนนเปนของหรอมาจากปวงชนแลว ลวนแตเปนการปกครองแหงชาตทงสน155

มากไปกวานน ในตนศตวรรษนยงไดเกดสงครามประกาศอสรภาพของกรซกบจกรวรรดออตโตมน (Greek War of Independence) ซงเปนการตอสระหวางชาวกรกสมยใหมซงเปนคนผวขาวทนบถอศาสนาครสต กบชาวเตรกซงเปนคนผวสและนบถอศาสนาอสลาม โดยเหตการณนทำใหชาวตะวนตกซงเปนชาวผวขาวทนบถอศาสนาครสตมความรสกเหนอกเหนใจชาวกรก และมการสรางสญลกษณทเชอมโยงระหวางชาวกรกในยคสมยใหมกบเดโมกราเตยของเอเธนสในสมยโบราณ156 โดยในป ค.ศ. 1825 มการเปล ยนช อเมองในรฐมชแกนจากเดมคอ “Woodruff’s Grove” มาเปน “Ypsilanti” เพอเปนเกยรตแก “Demetrius Ypsilanti” แมทพของกรซทคมกำลงทหารเขาตอสกบพวกเตรก157 โดยทพวกเขามไดอพยพหรอมสายสมพนธใดๆ กบประเทศกรซเลย โดยพวกเขาพยายามทสรางความเชอมโยงระหวางจตวญญาณเสรของพลเมองกรกโบราณในการตอสกบเผดจการ ซงแสดงใหเหนวา คำวาประชาธปไตยเรมมการใชในความหมายแงด และมความเชอมโยงกบการปกครองของสหรฐอเมรกามากขน นอกเหนอไปจากตวแบบสาธารณรฐโรมนทมอทธพลในยคของบดาแหงการสรางชาตอเมรกา158

โดยการเร ยกระบอบการปกครองแบบตวแทนโดยเฉพาะระบอบการปกครองของสหรฐอเมรกาวาเปนประชาธปไตยอยางชดเจนคอหนงสอเรอง Democracy In America ของ Alexis de Tocqueville ชาวฝรงเศสทเดนทางมาในอเมรกาชวง ค.ศ. 1831-1832 และตพมพผลงานชน

155 Antoine Louis Claude, Comte Destutt de Tracy, A Commentary and Review of Montesquieu’s ’Spirit of Laws’ translated by Thomas Jefferson to which are annexed, Observations on the Thirty First Book by the late M. Condorcet; and Two Letters of Helvetius, on the Merits of the same Work (New York: Burt Franklin, 1969), pp.12 – 14; ไชยนต ไชยพร, “รฐศาสตรสมยใหมในศตวรรษทสบแปด (2): รปแบบการปกครองในความเขาใจของ Destutt de Tracy,” วภาษา 5, 1 (มนาคม-เมษายน 2554): 66-70.

156 เรองเดยวกน, หนา 26.

157 Pure Michigan, “How Did Michigan Cities Get Their Names? Part 7”, (Online). Available from:

http://www.michigan.org/blog/region/how-did-michigan-cities-get-their-names-part-7, 2017, June 6.

158 ไชยนต ไชยพร, “แนวคดประชาธปไตย 1: ประชาธปไตยจากโบราณสสมยใหม”, ใน ประมวลสาระชดวชา แนวคดทาง

การเมองและสงคม หนวยท 8-15, หนา 26; Arlene W. Saxonhouse, Athenian Democracy: Modern Mythmakers and Ancient Theorists, p.12.

61

ดงกลาวครงแรกในป ค.ศ. 1835159 โดยเขาเชอมโยงการปกครองแบบตวแทนแบบของสหรฐอเมรกาเขากบคำวาประชาธปไตย160 รวมไปถงงานของ ซงการเชอมโยงนถอเปนการเปลยนนยสำคญของคำวาประชาธปไตยทเดมนนสอถงการปกครองทางตรงแบบเอเธนส มาสการปกครองโดยทประชาชนเลอกผแทนเขาไปทำหนาทแทนตน และทำใหคำวาประชาธปไตยมความหมายในแงด มากขนทงในสหรฐอเมรกาและแพรหลายยโรปภาคพนทวปและแพรกระจายออกไปทวโลก161

ตอมาในศตวรรษท 20 ศตวรรษนอาจกลาวไดวาเปนศตวรรษของประชาธปไตย โดยมการใชคำวา “Democracy” หรอ “ประชาธปไตย” โดยประธานาธบดสหรฐอเมรกาในฐานะทเปนระบอบการปกครองทจะตองปกปองรกษาโดย Woodrow Wilson ไดกลาวสนทรพจนตอรฐสภาเพอความเหนชอบในการเขารวมสงครามโลกครงท 1 ในวนท 2 เมษายน ค.ศ. 1917 โดยกลาววาสหรฐอเมรกาจำเปนทจะตองเขารวมสงครามเพอตอสกบรฐอตตาธปไตยปรสเซย (Prussian autocracy)162 และเพอปกปองรฐบาลประชาธปไตยของโลก (The democratic government of the world) ซงถอเปนประโยคสำคญททำใหมโนทศนน มความหมายในแงบวกมากขนกคอ “โลกจะตองถกทำใหปลอดภยสำหรบประชาธปไตย” (World must be made safe for democracy)163 โดยในตนศตวรรษท 20 “ประชาธปไตย” จงเรมมฐานะเปนคำขวญหรอคำโฆษณา (slogan) และมความหมายในแงดมากขน164

159 James Miller and John Thompson Almanac of American History (Washington D.C: National

Geographic, 2006), p. 133.

160 อเลกซส เดอะ ตอกเกอะวลล, ประชาธปไตยในอเมรกา 1, แปลโดย วภาวรรณ ตวยานนท (กรงเทพฯ: มลนธโครงการตำราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2522), หนา 205.

161 ไชยนต ไชยพร, “แนวคดประชาธปไตย 1: ประชาธปไตยจากโบราณสสมยใหม”, ใน ประมวลสาระชดวชา แนวคดทางการเมองและสงคม หนวยท 8-15, หนา 26; Anthony Arblaster, Democracy (Buckingham: Open University Press, 2002), pp.43-44.

162 รฐปรสเซยถอเปนรฐนำในจกรวรรดเยอรมน และในขณะนนพระเจาวลเฮลมท 2 (Kaiser Wilhelm II or William 2) กษตรยแหง ปรสเซย (King of Prussia) ยงครองตำแหนงจกรพรรดแหงจกรวรรดเยอรมน (German Emperor or Kaiser) อกดวย โปรดด Michael Graham Balfour, “William II: Emperor of Germany” in Encyclopedia Britannica (Online). แหลงทมา: https://www.britannica.com/biography/William-II-emperor-of-Germany, 2017, June 6.

163 Sixty-Fifth Congress, 1 Session, Senate Document No. 5. (Online). แหลงทมา: http://historymatters.gmu.edu/d/4943, 2017, 6 June.

164 Mogens H. Hansen, “Was Athens a Democracy ?” in Popular Rule, Liberty and Equality in Ancient and Modern Political Thought, p.5.

62

ในปเดยวกนท ว ลสนกลาวสนทรพจนตอสภาคองเกรส ในสหภาพโซเวยต มโนทศน ประชาธปไตยกถกใชในฐานะของการตอสทางการเมองโดยทฝายสหภาพโซเวยตกมการอางวาในสงคมคอมมวนสตนนมความเปน ประชาธปไตยทแทจรงมากกวา โดย Lenin ไดเขยนไวในหนงสอ State and Revolution ในชวงปเดยวกนกบทวลสนกลาวสนทรพจน ซงมการตพพมครงแรกในป ค.ศ. 1918165 วา “ในสงคมคอมมวนสตเทานน ทการตอตานจากพวกนายทนไดถกทำลายลงอยางสมบรณ ...เมอนน ประชาธปไตยทแทจรงและสมบรณ (Truly complete democracy) จะเปนไปไดและประจกษแจง ซงเปนประชาธปไตยทปราศจากขอครหาใดๆทงสน (A democracy without any exceptions whatsoever)”166 สอดคลองกบการศกษาของ Karen Whedbee ทชใหเหนวาในแวดวงวชาการเก ยวกบคลาสสค (Classical studies) ขององกฤษในศตวรรษท 17-18 ท มตวแบบโรมนปนแกนกลางของการศกษามากวารปแบบการปกครองของเอเธนสทพวกเขามองวาไมตางจากการจลาจลบนทองถนน และเปนในชวงศควรรษท 20-21 น เองท เอเธนสมฐานะเปนประเดนศนยกลางในการศกษาคลาสสคและประชาธปไตยถอเปนรปแบบการปกครองทมความชอบธรรมมากกวารปแบบการปกครองใด ๆ167

ตอเนองมาจากการกลาวอางตอประชาธปไตยทเรมตงเคามาตงแตการอางของวลสนและเลนน โลกหลงสงครามโลกครงทสองทเขาสยคสงครามเยน (Cold War) ทเปนความขดแยงระหวางโลกสองขวทฝากหนงนำโดยสหรฐอเมรกา และอกฝากหนงทนำโดยสหภาพโซเวยตและสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนจน ขอสงเกตทสำคญกคอ ทงสองฝายตางกลาวอางวาการปกครองของตนนนเปนประชาธปไตยเชนเดยวกน สำหรบในกรณของสหรฐอเมรกาและประเทศบรวารนนตางกถอวาประเทศของตนเปนประชาธปไตยหรอเสรประชาธปไตย (Liberal Democracy) และโจมตอกฝายวาเปนประเทศเผดจการ เชนเดยวกบอกฝงหนงทถอวาเปน “ประชาธปไตย” ทแทจรงกวาหรอเปนประชาธปไตยของประชาชน (People’s Democracy) และโจมตอกฝายวาเปนประชาธปไตยของกฎมพหรอนายทน168

165 V. I. Lenin, State and Revolution (Illinois: Haymarket Books, 2014), p.38.

166 Ibid., p.127.

167 Karen E. Whedbee, “The Tyranny of Athens: Representations of Rhetorical Democracy in Eighteenth-Century Britain” Rhetoric Society Quarterly, p.65.

168 Pat Sloan, Soviet Democracy (London: Victor Gollancz, 1937), p.11-12. และโปรดพจารณาชอประเทศ

อยางเปนทางการของโลกคอมมวนสตทปรากฎคำวา Democracy ทยงคงใชอยตราบจนถงปจจบน อาท เกาหลเหนอ (Democratic People's Republic of Korea), ลาว (Lao People's Democratic Republic) เปนตน

63

สอดรบกบหลกฐานจากรายงานทจดทำโดยองคการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (UNESCO) ในป ค.ศ. 1951 โดยม Richard McKeon เปนหวหนาโครงการ ทไดชใหเหนวา ในชวงระยะเวลาดงกลาว พลงของมโนทศนประชาธปไตยไดมอทธพลตอการตอสขบเคยวทางการเมองในระดบสงสดชนดทไมมลทธทางการเมองใดๆ กลาวอางวาเปนฝกฝายทตอตานประชาธปไตย169 หรอกลาวอกนยหนงกคอ มโนทศนประชาธปไตย มฐานะเปนมโนทศนทางการเมองทมฐานะทเปนรปแบบการปกครองทด และมฐานะทดำรงความชอบธรรมอยางสงสดชนดท ไมมมโนทศนอ นใดสามารถท จะเปนค ต อกรได เชนเดยวกบบทสรปของ Francis Fukuyama ในปลายศตวรรษท 20170 นนเอง ในลำดบตอไป ผ ว จยจะกลาวถงขอสงเกตจากการศกษาเชงปรมาณและการวเคราะหจากฐานขอมลขนาดใหญ ทใหขอสรปสอดคลองกบการศกษาในเชงประวตความคดทางการเมองเชนกน

3.3 ขอสงเกตจากการศกษาเชงปรมาณ (Quantitative Analysis) และการวเคราะหจากฐานขอมลขนาดใหญ (Big Data)

ผลการศกษาในเชงปรมาณทเกยวของกบ “Democracy” ทงงานศกษาของ Ithiel de Sola Pool เรอง “Symbols of Democracy” ทใชระเบยบวธศกษาเชงปรมาณจากการวเคราะหความถของการใชคำ (quantitative content analysis) จากบทบรรณาธการของหนงสอพมพหลกในหาประเทศ ไดแก สหรฐอเมรกา สหราชอาณาจกร รสเซย ฝรงเศส และเยอรมน โดยผลการศกษาชใหเหนวา หลงสงครามโลกทงสองครง แนวโนมความถในการใชคำวา Democracy ในฐานะทเปนสญลกษณ (slogan) ทางการเมองเพมขนอยางเหนไดชด171 (โปรดดภาพท 1 ประกอบ)

169 Richard McKeon, Democracy in a World of Tensions ed. Richard McKeon (Paris: UNESCO, 1951),

pp.522-23.

170 Francis Fukuyama, The End of History and the Last Man (New York: The Free Press, 1992).

171 Ithiel de Sola Pool, Symbols of Democracy (The Hoover Institute and Library on War, Revolution. and Peace Stanford University: Stanford University Press, 1952), p.10. เอกลกษณ ไชยภม, “จากปฐมบทประชาธปไตยส

ทางสองแพรงของเสรประชาธปไตย: เสนทางของ ‘ประชาธปไตย’ ในตะวนตก,” วารสารสงคมศาสตร 48, 2 (2561): 74.

64

ภาพท 1 แสดงอตราของความถในการใชคำวาง “Democracy”

ในหนาหนงสอพมพของ de Sola Pool 172

และจากการทดลองใชระบบฐานขอมลขนาดใหญ (Big Data) ของบรษทกเกล ทมชอวา “Google Books Ngram Viewer” ซงเปนชดคำสงทสามารถประมวลผลความถตลอดจนแนวโนมในการใชคำ จากคลงหนงสอดจตอลของบรษททมจำนวน 5.2 ลานเลมหรอ 500 ลานคำโดยประมาณ และสามารถประมวลความถในการใชคำตงแต ค.ศ. 1500 – 2008 ซงผใชสามารถทจะกำหนดคำในภาษาองกฤษทตองการใหชดคำสงประมวลผลและแสดงออกมาเปนแผนภมหรอกราฟแนวโนมความถของการใชคำตามชวงเวลา173 โดยผวจยไดใสคำวา “Democracy/Democratic” และภาษาทางการเมองทใกลเคยงกน โดยเฉพาะทเปนทนยมหรอเปนทรจกอยางแพรหลายมากอนคอคำวา “Constitution”, “Republic” และ “Monarchy” เพอเปนการเปรยบเทยบใหเหนแนวโนมของความถในการใชคำมาเปรยบเทยบกบคำศพททางการเมองอน ๆ (โปรดดภาพท 2 ประกอบ)

172 Ithiel de Sola Pool, Symbols of Democracy (Stanford University Press, 1952), p. 10.

173 “Google Ngram Database Tracks Popularity Of 500 Billion Words”, Huffington Post, 17 December 2010. (Online). แหลงทมา: https://www.huffingtonpost.com/2010/12/17/google-ngram-database-tra_n_798150.html, 2018, 1 December.

65

ภาพท 2 แสดงผลการประมวลของโปรแกรม Google Books Ngram Viewer174

จากแผนภมดงกลาว จะเหนไดวา ความถในการใชคำ โดยเฉพาะคำวา “Democracy” นนมลกษณะทสอดคลองตองกนกบการคนควาทางวชาการหลายชนทผวจยไดแสดงใหขางตนวา “Democracy” นนเปนภาษาทางการเมองทเพงจะไดรบนยมอยางกาวกระโดดเมอเขาสศตวรรษท 20 เทานน และสงครามโลกทงสองครง ตลอดจนสงครามเยนกลวนเปนเวลาทคำวานไดรบความนยมอยางแพรหลายมากขนในโลกของภาษาองกฤษ มากไปกวานน จากผลการศกษาของผวจยในบททจะกลาวถงตอไป ยงสอดรบกบการเขามาของคำทผเขยนใชเทยบเคยงวา “Republic”, “Monarchy” และ “Constitution” ในสงคมสยามในครสตศตวรรษท 19 เชนเดยวกน

174 Google Books Ngram Viewer, (Online). แหลงทมา: https://books.google.com/ngrams, 2018, 1 December.

66

3.4 สรปทายบท

การเปลยนแปลงความหมายของ “Democracy” จาก “δημοκρατία” ในโลกของชาวกรกโบราณ และสงผานมาสคำวา “Demokratia” ในโลกของชาวละตน จนถง “Democracy” ในโลกของชาวแองโกล-แซกซอน และความหมายของคำดงกลาวนนลวนมความหมายในแงลบเปนสวนมากมาโดยตลอด จนกระทงถงปลายศตวรรษท 19 ทเรมมการใชคำวาประชาธปไตยมาตงเปนชอพรรคการเมองเพอแสวงหาความสนบสนนทางการเมองภายในสหรฐอเมรกา และถกนำมาใชเปนเครองมอในการตอสทางการเมองของสหรฐอเมรกาในสนามการเมองระหวางประเทศเพอเปนการตอสกบจกรวรรดเยอรมนในสงครามโลกครงท 1 และเปนปจจยนสำคญททำใหความหมายของประชาธปไตยเรมเปลยนแปลงความหมายในแงด และเปนมโนทศนทางการเมองทมอทธพลและความชอบธรรมทางการเมองอยางสงทสดในกลางศตวรรษท 20 เปนตนมา

67

บทท 4 ความคดทางการเมองตะวนตกในสยามพทธศตวรรษท 24

"...การศกสงครามขางญวนขางพมากเหนจะไมมแลว จะมอยกแตขางพวกฝรงใหระวงใหดอยาใหเสยทเขาได

การงานสงใดของเขาทดควรจะเรยนรำเอาไวกเอาอยางเขา แตอยาใหนบถอเลอมใสไปทเดยว..." 175

4.1 เกรนนำ

จากกรอบคำถามหลกของงานวจยนทตองการศกษาการเขามาของความคด “ประชาธปไตย” หรอ “Democracy” ในฐานะความคดทางการเมองตะวนตก วาเรมเขามาในสงคมสยามในยคสมยใด ผานชองทางใด และมลกษณะ การรบรเขาใจโดยชาวสยามอยางไร? นน คำถามทผวจยเหนวามความสำคญทตองตอบ กอนทจะการศกษาการมาถงหรอการถอกำเนดของคำวา “Democracy” และ “ประชาธปไตย” ในสยามกคอ บรบทของภมปญญาทางการเมองของสยาม และทอาจรวมไปถงภมปญญาทางการเมองตะวนตก (ถาม) ทเขามาดำรงอยในความรสกนกคดของชาวสยามกอน “การมาถง” หรอกอนทชาวสยามจะรจก “Democracy” นนมลกษณะอยางไร? บทนจงเปนความพยายามของผวจยทจะสำรวจความคดทางการเมองของสยามกอนรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทมหลกฐานทแสดงใหเหนวา คำวา “Democracy” เรมเขามาปรากฎในบรรณพภพของสยามแลว

ขอคนพบสำคญของบทนกคอ ความคดทางการเมองตะวนตกเมอแรกเขามาสสยาม นนเรมมาจากการรบรถงรปแบบการปกครองทแตกตางไปจากทตนคนเคย ซงรปแบบการปกครองทแตกตางไปนนอาจกลาวไดวา ประกอบไปดวยกระแสความคดสองกระแสใหญ ประกอบไปดวย

กระแสความคดแรก ไดแกกระแสของความคดหรอภมปญญาทางการเมองดงเดมของสยามในเรองการจดการปกครอง ทอาจกลาวไดวาเปนคตทผสมผสานกนระหวางกระแสความคดจากอารยธรรมตะวนออก โดยเฉพาะอารยธรรมอนเดยทมความสมพนธกบการเมองการปกครองของภมภาค

175 พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ตรสแกเจาพระยาศรสรยวงศ จางวางมหาดเลก เมอทรงพระประชวรใกลเสดจสวรรคต

ใน เจาพระยาทพากรวงศ, พระราชพงศาวดารรชกาลท 4 (พระนคร : ครสภา, 2504), หนา 370.

68

แถบนมาอยางยาวนาน รวมไปถงการสรรสรางและสรางสรรคขนบธรรมประเพณการจดรปแบบการปกครองของสยามขนมาเองทอาจกลาวไดวาคอแนวคดแบบจกรพรรดราช-ราชาธราชในสยามทเปนการผสมผสานระหวางแนวคดของพทธศาสนา ศาสนาพราหมณ และการนบถอภตผวญญาณทเปนคตดงเดมของภมภาคแถบนเขาดวยกน

กระแสความคดทสอง ไดแกกระแสภมปญญาเกยวกบรปแบบการปกครองตะวนตก ทเขามาพรอม ๆ กบการทชาวตะวนตกเขามาปฏสมพนธกบสยาม โดยผวจยพบวา กระแสความรทางการเมองตะวนตก อาจแบงไดออกเปนอกสองกลมความคดยอย ไดแก

กลมความคดแรก ไดแกรปแบบการปกครองทมกษตรยหรอราชาธปไตย (Monarchy) ของตะวนตก ทชาวสยามพอมความรจกมกคนอยบางกอนแลวตงแตสมยอยธยา ทในบรรดาชาตทเขามามความสมพนธกบอยธยา ไมวาจะเปนโปรตเกส สเปน ฮอลนดา องกฤษ เดนมารก และฝรงเศสนน ลวนมรปแบบการปกครองรปแบบทมกษตรยหรอเปนรฐราชอาณาจกร หรอมเชอพระวงศดำรงตำแหนงสำคญทางการเมอง ทแตกตางกนไปตามบรบทางประวตศาสตรของแตละรฐ การรบรในชวงเวลาแรกนยงเปนการเรยนรเกยวกบสถาบนทางการเมองหรอความคดทางการเมองตะวนตกอยางกระจดกระจายและไมเปนระบบนก โดยพบวาสยามเรมทจะรบรเกยวกบการทำงานสถาบนทางการเมองหรอมโนทศนทางการเมองของตะวนตก โดยเฉพาะในกรณขององกฤษวามความแตกตางกบสยามมากขน เชน การมรฐสภา หรอพระราชอำนาจดานตาง ๆ ของกษตรยองกฤษทมความแตกตางไปจากสยาม และสามารถยอมใหมการระบลงในสนธสญญาเบอรนยวาองกฤษมการปกครองทเปนการใชอำนาจรวมกนระหวางกษตรยและรฐสภา (King in Parliament) ทเปนทรบรในสยามในนามของ “กงอนปาลยาแมน” แตในชวงเวลานยงไมพบหลกฐานทแสดงถงการจำแนกหรอแยกแยะอยางชดเจนระหวางรปแบบการปกครองขององกฤษกบชาตอน ๆ ทมกษตรยหรอกบสยามเองวามลกษณะเปน ราชาธปไตยอำนาจไมจำกดหรออำนาจสมบรณ (Absolute Monarchy)ออกไปจากราชาธปไตยอำนาจจำกดหรอราชาธปไตยใตรฐธรรมนญ (Limited Monarchy/Constitutional Monarchy) หรอแตเพยงอยางใด

กลมความคดทสอง ไดแกรปแบบการปกครองทไมมกษตรยหรอมหาชนรฐสมยใหม (Modern Republic) ทกอตวขนครงแรกพรอม ๆ กบการประกาศเอกรฐของอาณานคมอเมรกาตอเมองแมไดแกประเทศองกฤษเมอป พ.ศ. 2319 [1776} และตามมาดวยมหาชนรฐฝรงเศสในปลายศตวรรษท 18 ทตรงกบชวงระยะเวลาในการสถาปนากรงรตนโกสนทรของสยาม และ ไดปรากฏหลกฐานการรบรครงแรกในสยามเมอป พ.ศ. 2363 [1820] ซงตรงกบรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยเปนตนมา และปรากฎอยางเดนชดมากขนในพระราชสาสนและพระราชหตถเลขาของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

69

สำหรบเนอหาในบทน ผวจยจะกลาวถง บรบททเอออำนวยตอการนำเขาความคดและรบรความคดทางการเมองตะวนตกในสยามชวงพทธศตวรรษท 24 อนไดแก โครงสรางความสมพนธทางเศรษฐกจการเมองของโลกทเปนแรงผลกดนและเอออำนวยใหชาวตะวนตกเหลานเขามามปฏสมพนธกบสยาม พรอมนำความคด ความรบรของตนทมตอรปแบบการปกครองของชาตตาง ๆ รวมทงของชาตตนเขามาดวย

ตอจากนนจะเปนการพจารณาถงกระบวนการสงตอ และการรบรความคดตะวนตกดงกลาวจากภายในสงคมสยาม โดยแสดงใหเหนถงถงบรบททางภมปญญา และบรบทสงคมการเมองภายในของสยาม ทรอรบการเขามาของภมปญญาในการปกครองของตะวนตก โดยแสดงใหเหนตวบททเปนหลกฐาน ตลอดจนบคคลทมบทบาทสำคญในการนำเขา เผยแพร ตลอดจนการรบรเกยวกบความคดทางการเมองตะวนตกของสยาม

4.2 โลกตะวนตกและความสมพนธกบสยามในพทธศตวรรษท 24

โลกในพทธศตวรรษท 24 หรอครสตศตวรรษท 19 เปนโลกทมความเปลยนแปลงจากศตวรรษกอนหนาอยางมนยสำคญ โดยเฉพาะจากผลของการปฏวตอตสาหกรรมในปลายครสตศตวรรษท 18 ซงสงผลใหชาตตะวนตกมความตองการแหลงวตถดบและตลาดระบายสนคา การควบคมจดยทธศาสตร เสนทางการเดนเรอ รวมไปถงการยดครองและขยายอาณานคมไปยงทวปตาง ๆ ทวโลก เกดการแขงขนกนระหวางมหาอำนาจองกฤษและฝรงเศส โดยมองกฤษเปนมหาอำนาจอนดบหนงของโลกและมอาณานคมในครอบครองมากทสด176

ภายหลงสนสดกรงศรอยธยา ในป พ.ศ. 2310 [1767] ทตามมาดวยการสถาปนาราชธานใหมในกรงเทพฯ ในป พ.ศ. 2325 [1782] ความไมสงบจากสงครามเพอการกระชบอำนาจและจดการปกครองในราชธานใหม สงผลใหความสมพนธระหวางกบชาตตะวนตกทมในสมยอยธยาหยดชะงกไป177 หลงจากกรงเทพฯ เรมมความมนคงในระดบหนงแลว แรงผลกดนภายนอกจากความศรทธาในการเผยแผศาสนาครสตโดยเฉพาะมชชนนารนกายโปรเตสแตนท กอปรกบแรงผลกดนจากลทธจกรวรรดนยม ทมงการแสวงหาแหลงวตถดบและควบคมดนแดนทางยทธศาสตร ชาตตะวนตกจงเรม

176 สญชย สวงบตร และอนนตชย เลาหะพนธ, ทรรปณะประวตศาสตรยโรปในครสตศตวรรษท 19 (กรงเทพฯ: ศกดโสภาการ

พมพ, 2551), หนา 5 – 9; รงพงษ ชยนาม, “แนวคดพนฐานวาดวยความสมพนธระหวางประเทศ” ใน ใน เอกสารการสอนชดวชา 80308

ความสมพนธระหวางไทยกบตางประเทศ, พมพครงท 2 (นนทบร : สาขาวชารฐศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2549), หนา 6-7.

177 เดวด เค. วยอาจ, ประวตศาตรไทยฉบบสงเขป (กรงเทพฯ: มลนธโครงการตาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2556), หนา 218-19, 50-51.

70

กลบเขามามความสมพนธกบสยามอยางตอเนองและเขมขนมากขน การกลบมามปฏสมพนธระหวางชาวตะวนตกกบสยามในชวงนเอง ทเปนชองทางแรกในการนำเขาและเผยแพรความคดทางการเมองหรอความรเกยวกบรปแบบการจดการปกครองของชาตตะวนตกในสยาม

ภาพรวมของการรบรความคดทางการเมองตะวนตกในสมยกรงเทพ ผวจยพบวา ชวงระยะเวลาแรกในการนำเขาและเผยแพรความรทางการเมองตะวนตกในสยาม เรมตนเมอครงหลงของพทธศตวรรษท 24 ไปแลว โดยมสามชาตสำคญทมบทบาทสำคญ ไดแก สหรฐอเมรกา องกฤษ และฝรงเศส ตามลำดบ ทกลบเขามาบกเบกความสมพนธทเขมขนตอเนองมากขนในครงหลงของพทธศตวรรษน ในภาพกวาง องกฤษจะเขามามบทบาทในแงของการปกปองผลประโยชนของตนในพมาและการแกไขสนธสญญาทางการคาเปนหลก สวนสหรฐอเมรกา จะมบทบาทในแงของภาคสงคม โดยเฉพาะความมงมนและศรทธาในการเผยแผศาสนาครสตของเหลามชชนนารนกายโปรแตสแตนทเปนเรองหลก โดยมความสมพนธทางการเมองและการคาเปนดานรอง สวนฝรงเศสจะมบทบาทในแงของการเผยแผศาสนาครสตนกายโรมนคาธอลก จากฝายศาสนจกรเปนเรองหลก และจะมบทบาททางการเมองและการคามากขนเมอเขามาเกยวพนกบปญหาในเขมรซงเปนชวงเวลาหลงจากการครองราชยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไปแลว

ตอไปผวจยจะแสดงใหเหนถงความรทางการเมองตะวนตกทมหลกฐานปรากฏวามการรบรหรอเผยแพรในสยาม โดยแบงเนอหาออกเปนสองสวนหลก ๆ สวนแรกจะกลาวถงภมปญญาดงเดมในการปกครองในฐานะทเปนองคความรทางการเมองทดำรงอยในสงคมกอนการมาถงของภมปญญาทางการเมองของตะวนตก และสวนทสองจะแสดงใหเหนถงการรบรความคดทางการเมองตะวนตก ตลอดจนทาทในการรบรนน โดยใชหลกฐานทมการบนทกหรอเขยนไวในชวงเวลานน

71

4.3. ภมปญญาดงเดมในการปกครองสยามกบสภาพการณของโลกทเปลยนไป

หลงการลมสลายของกรงศรอยธยา การสถาปนากรงธนบรและรตนโกสนทรเปนไปโดยบทบาทของขนนางเกาทเคยรบราชการในสมยกรงศรอยธยา178 โดยมการจดโครงสรางทางสงคมและระเบยบทางการเมองทไดรบแมแบบมาจากกรงศรอยธยาหรอใน “ครงบานเมองด”179 ไมวาจะเปนการสรางพระบรมมหาราชวงทเปนศนยกลางทางการเมองการปกครอง รวมไปถงแบบแผนทางการเมองการปกครองและการจดระเบยบทางสงคม, วฒนธรรมและศาสนา ตลอดจนสถาปตยกรรมทสบเนองมาแตกรงศรอยธยาทแมมการปรบปรงเปลยนแปลงบางกเพยงแตรายละเอยดปลกยอยเทานน180

ในแงของโครงสรางการปกครอง มการฟนฟสถาบนกษตรยทถอเปนศนยอำนาจทางการเมองการปกครอง ตลอดการจดการปกครองทองกบแบบแผนของกรงศรอยธยาทใชกนมาตงแตครงสมยของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ โดยมกรงเทพฯ เปนศนยกลาง และแผอำนาจการปกครองไปยงหวเมองภายนอกและควบคมหวเมองประเทศราชโดยระบบบรรณาการตามแบบแผนของกรงศรอยธยา181

ในแงของการจดระเบยบทางสงคมและเศรษฐกจ กรงรตนโกสนทรยงคงองลกษณะและรปแบบมาจากอาณาจกรอยธยา โดยมการเปลยนแปลงเลกนอยแตกเพอประสทธภาพในการบรหารและควบคมกำลงคนตามพระราชกำหนดศกดนา ทแบงชนชนในสงคมออกเปนสองกลมทมบทบาทและหนาททแตกตางกน กลมแรกไดแกกลมมลนายอนไดแกเจานายและขนนาง ทมฐานะเปนมลนายโดยกำเนดและมลนายโดยตำแหนงตามลำดบ ซงทำหนาทในการปกครอง ควบคมกำลงคน และจดการในกจการของราชอาณาจกรทงปวง และกลมสามญชน ไดแกไพรและทาส ทมฐานะเปนผใต

178 อญชล สสายณห, “ความเปลยนแปลงของระบบไพรและผลกระทบตอสงคมไทย ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหว,” (วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2524), หนา

36.

179 ม.ร.ว. แสงโสม เกษมศร และวมล พงศพพฒน, ประวตศาสตรกรงรตนโกสนทร รชกาลท 1 - รชกาลท 3 พ.ศ. 2325 - พ.ศ. 2394 (กรงเทพฯ: กองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, 2525), หนา 1.

180 ลขต ธรเวคน, ววฒนาการการเมองการปกครองของไทย พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: สำนกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2533), หนา 72.

181 เรองเดยวกน., หนา 61-64.

72

ปกครองทตองเขารบการเกณฑแรงงานหรอการเขาเดอนออกเดอนหรอจายเปนสวยแทนการเขาเกณฑแรงงานในกรณของไพร และทำงานตามประสงคของเจาของทาสในกรณหลง182

ในแงของภมปญญาทางการเมอง กรงรตนโกสนทรยงคงสบทอดคตรฐจกรพรรดราช-ราชาธราชทเปนการผสมผสานระหวางอำนาจอดมการณธรรมราชาของพทธศาสนา เทวราชาของศาสนาพราหมณ และการนบถอภตผวญญาณทเปนคตดงเดมของภมภาคแถบนเขาดวยกน โดยมผปกครองและรปแบบการปกครองทชอบธรรมคอ การปกครองโดยกษตรย พระมหากษตรย หรอพระจกรพรรดราชทมบญญาบารมเปนผปกครองตามขนบของกรงศรอยธยา ทสะทอนใหเหนเปนรปธรรมจากการชำระกฎหมายตราสามดวง การชำระคมภรไตรภมโลกวนจฉยกถา และการสงคายนาพระไตรปฎก และฟนฟพระราชพธโบราณตงแตสถาปนากรงรตนโกสนทรเปนตนมา183

นอกเหนอไปจากขนบธรรมเนยมในการปกครองแลวทไดรบอทธพลมาจากอนเดยแลว ในชวงระยะเวลาดงกลาว จนถอเปนอกชนชาตหนงทชาวสยามถอวาเปนชาตทมวฒนธรรมสง184 ในเอกสารของจอหน ครอวฟอรด (John Crawford) ตวแทนของบรษทอนเดยตะวนออกขององกฤษทเขามาสยามครงแรกในป พ.ศ. 2364 [1821] ซงตรงกบรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย บนทกของเขาไดแสดงใหเหนการสนทนาโตตอบระหวางฝายองกฤษและขนนางสยาม ในคำถามของฝายสยามทแสดงใหเหนถงความตระหนกรในความยงใหญในแงของอำนาจของจกรพรรดจนและจำนวนประชากรของจนทมมาก ในขณะเดยวกนกสะทอนใหเหนถงความกงขาตอแสนยานภาพขององกฤษ ในกรณการพพาทระหวางองกฤษกบจนในกวางตงเอาไวอยางเดนชดวา

182 ม.ร.ว. อคน รพพฒน, สงคมไทยในสมยตนกรงรตนโกสนทร พ.ศ. 2325 – 2416 ม.ร.ว ประกายทอง สรสข และพรรณ ฉตร

พลรกษ แปล, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: มลนธโครงการตำราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2527), หนา 115-116.; อญชล สสายณห, “ความเปลยนแปลงของระบบไพรและผลกระทบตอสงคมไทย ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว,” (วทยานพนธปรญญา

อกษรศาสตรมหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2524), หนา 55-58.

183 โปรดด ชลธรา กลดอย, “ไตรภมพระรวง: รากฐานของอดมการณทางการเมองของไทย,” วารสารธรรมศาสตร 4, 1 (2517):

106-121; สมเกยรต วนทะนะ, “พทธรฐปรทรรศน : กรอบวเคราะหอำนาจดงเดมในสงคมไทยสยาม,” วารสารไทยคดศกษา (2533): 197-220; สเนตร ชตธรานนท, บเรงนองกยอดนนรธา: กษตรยพมาในโลกทศนไทย (กรงเทพฯ: มตชน, 2538); สายชล สตยานรกษ, พทธศาสนา

กบแนวคดทางการเมองในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก (พ.ศ. 2325-2352) (กรงเทพฯ: มตชน, 2546). สำหรบในครง

หลงของพทธศตวรรษท 24 โปรดด ทวศกด เผอกสม, “การปรบตวทางความร ความจรง และอำนาจของชนชนนำสยาม พ.ศ. 2325-

2411,” (วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540).

184 วไลเลขา ถาวรธนสาร, ชนชนนำไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก (กรงเทพฯ เมองโบราณ, 2545), หนา 24.

73

“คำถาม (สยาม): มเรองขดแยงกนระหวางชาวจนกบชาวองกฤษทกวางตงใชหรอไม คำตอบ (องกฤษ): คดวาคงจะใช (ขาพเจาจงเลาเรองเทาททราบใหฟง) แตพวกชาวจนไมควรจะเขามารบกวนรงควานชาวองกฤษ เพราะวาเราสามารถตงหรอถอดพระเจาแผนดนได และเรากเคยทำเชนนนมาแลวบอยครง คำถาม (สยาม): จนเปนชาตทมพลเมองมาก คำตอบ (องกฤษ): ใช แตองกฤษกมแสนยานภาพพอทจะบดขยเสยเมอใดกได และกใชเวลาไมถงป คำถาม (สยาม): จกรพรรดจนคดวาพระองคเปนกษตรยทยงใหญกวากษตรยใดในโลก คำตอบ (องกฤษ): จกรพรรดจนถกยยงใหหลงเชอไปอยางนน พระองคไมเคยทรงทราบความจรง ...และอาจจะมไดทรงทราบถงกำลงและแสนยานภาพของชาวองกฤษ เรารกจะอยดวยอยางสนต แตถาจะตองทำสงครามกน ชาวองกฤษกจะสามารถขบไลชาวจนออกไปได เหมอนไลฝงแกะใหเหลอแตแผนดนทวางเปลา จกรพรรดจนจะทรงทำอะไรไดกบชาตนกรบอยางองกฤษ”185

โดยทศนะดงกลาวน ยงสอดคลองกบทครอวฟอรดบนทกไวตอมาในเอกสารชนเดยวกน ทแสดงใหเหนมมมองของชาวตะวนตก ทมตอพวกเขากคอ หลงใหลในชาตตวเอง ทเขามขอสนนษฐานวาเกดมาจากการทสยามเปนชาตทมประเทศราชมาก และความไมรในขอเทจจรง โดยเฉพาะสถานะความยงใหญและแสนยานภาพของชาวตะวนตก ดงทเขาบนทกไววา

“ความฟงเฟอหลงใหลในชาต ปรากฏทวไปในชนทกระดบลงไป ...เปนอปนสยอยางหนงของชาวสยามซงไมอาจหาคำอธบายไดงายนก แตอาจสนนษฐานไดวาคงเปนเพราะสยามหอมลอมไปดวยประเทศราช ประกอบกบความอวชชาในความสามารถของชาตอน ๆ ...นบเปนอปนสยของชาวสยามมาทกกาลสมย ชาวยโรปทกคนทไปมาหาสดวยจะอดไมไดทจะตงขอสงเกตเชนน”186

เชนเดยวกบบนทกของรอยเอกเฮนร เบอรนย (Henry Burney) ตวแทนของบรษทอนเดยตะวนออกขององกฤษทเขามาในสยามเปนคณะทสองหลงจากคณะของครอวฟอรดในอกเจดปตอมาคอในป พ.ศ.2368 [1825] ซงตรงกบรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว การสนทนาของเบอรนยกบเจาพระยาพระคลง (ดศ บนนาค) ทเขาบนทกเอาไวแสดงใหเหนวาเจาพระยาพระคลงในเวลามทาททจะไมเชอวาองกฤษมชยชนะตอพมาและดเปนเรองท “เพอฝน” มากกวา ดงทเขาบนทกไวคอ

“ในเวลาบาย ขาพเจาไดพบกบทานพระคลง และไดพดจากนเปนเวลานาน ...ทานพระคลงไดถามขาพเจามากมายและไดใหจดคำตอบหลายขอของขาพเจาเปนลายลกษณอกษร โดยเฉพาะในเรองเกยวกบสถานการณและรายชอหวเมองพมาทกองทพฝายเรายดครองได ทานพระคลงดเหมอนจะไมเชอขาวเกยวกบชยชนะของกองทพองกฤษ ซงทานคดวาคงเปนชยชนะชวคราว และทานเหนวาการท

185 กรมศลปากร, เอกสารของครอวฟอรด แปลโดย ไพโรจน เกษแมนกจ (กรงเทพฯ กรมศลปากร, 2515), หนา 89.

186 เรองเดยวกน., หนา 132.

74

กองทพเราหวงจะเขายดครององวะ (Ava) หรอจะเอาชนะพวกพมาใหไดนนเปนความคดเพอฝนมากกวา”187 (เนนขอความโดยผวจย)

กระนนกตาม หลงจากทจนพายแพใหกบองกฤษในสงครามฝนในป พ.ศ. 2385 [1842] ในหมชนชนปกครองของสยามนนเรมมมมมองตอกำลงอำนาจขององกฤษและจนเปนออกเปนสองแบบ อยางแรกและเปนสวนขางมาก ไดแกทศนะทยงเชอมนในความสงสงและอำนาจของจน โดยเหนวาการพายแพตอตะวนตกนนเปนเพยงการเพลยงพลำในการรบแตเพยงเลกนอยเทานน กบอกทศนะหนงทเหนวาการพายแพในครงนมนยสำคญ ทแสดงวาดลอำนาจและความเจรญของโลกไดเปลยนไปอยในเงอมมอของตะวนตกแลว และไดนำมาซงการปรบตวใหความสนใจกบภาษา ภมปญญา วฒนธรรม และวทยาการตาง ๆ ของตะวนตกดวยความจำเปนตามสภาพการณมากขน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำรงราชานภาพ ไดแสดงใหเหนถงจดยนทแตกตางกนตอการพายแพสงครามของจนตอองกฤษ และการเปลยนแปลงมมมองและการเปลยนแปลงทางความคดของของพระราชบดาของพระองคเอง และเปนแรงผลกดนสำคญททำใหพระองคทรงศกษาภาษาองกฤษดวยตระหนกถงความเปลยนแปลงของโลกไวอยางชดเจนวา

“...ตงแตจนรบแพองกฤษ ตองทำหนงสอสญญายอมใหองกฤษกบฝรงตางชาตเขามอำนาจในเมองจนเมอ พ.ศ. 2385 เวลานนไทยโดยมากยงเชอตามคำพวกจนกลาววา แพสงครามดวยไมทนเตรยมตว ...แตพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงพระดำรเหนวา ถงคราวโลกยวสยจะเกดการเปลยนแปลงดวยฝรงมามอำนาจขนทางตะวนออกน และประเทศสยามอาจจะมการเกยวของกบฝรงยงขนในวนหนา จงเรมทรงศกษาภาษาองกฤษ”188 (เนนขอความโดยผวจย)

ในบรรดาผทตระหนกและใหความสำคญกบภมปญญาของโลกทกำลงเปลยนแปลงไปนประกอบไปดวยกลมเจานายและพระบรมวงศานวงศ รวมไปถงมลนายและขนนางทมความสนใจวทยาการดานตะวนตกอยางหลากหลายและมความสนใจทโดดเดนแตกตางกนไป189 ขอคนพบอก

187 กรมศลปากร, เอกสารเฮนร เบอรนย เลม 1 แปลโดย สาวตร สวรรณสถตย (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2551), หนา 33.

188 สมเดจกรมพระยาดำรงราชานภาพ, ความทรงจำ (พระนคร: ศลปาบรรณาคาร, 2516), หนา 95.

189 อาท เจาฟามงกฎขณะทรงผนวชหรอวชรญาณภกข (พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว) ททรงใหความสำคญกบวทยาการดานของวทยาศาสตร ดาราศาสตร ภมศาสตร ประวตศาสตร รวมไปถงการปกครองของของตะวนตก, เจาฟาจฑามณ (พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว) ททรงมความสนใจดานภาษาและวฒนธรรมของตะวนตก เชน การเสวยพระกระยาหารแบบตะวนตก และการแพทยแบบตะวนตก การตอเรอและการทหารตามแบบตะวนตก, พระองคเจาชายนวม (กรมหลวงวงศาธราชสนท) ททรงสนใจทางดานการแพทย และไดรบประกาศนยบตรทางดานการแพทยจากวทยาลยการแพทยแหงนวยอรค (New York Academy of Medicine), พระองคเจาชายมง (กรมพระยาเดชาดศร) ททรงสนใจทางดานประวตศาสตรและการชาง รวมไปถงกลมขนนางตระกลบนนาค ทสวนใหญไดดำรงตำแหนงขนนางระดบสงและมหนาทดแลการคากบตางประเทศจะมความสนใจความเปนไปของตะวนตกและวทยาการตาง ๆ อยางมาก เชน นายดศ บนนาค (สมเดจเจาพระยาบรมมหาประยรวงศ) ,นายชวง

75

ประการหนงกคอ บคคลหรอกลมทรบรความคดทางการเมองตะวนตก มกจะเปนกลมคนทรหนงสอภาษาไทยหรอแมแตกระทงความรเกยวกบภาษาตะวนตกโดยเฉพาะภาษาองกฤษในระดบใชการได ซงมกไดแกชนชนนำหรอบคคลแถวหนาของสงคมทมความสามารถในการใชภาษาหรอมอำนาจหนาททเกยวของกบการตดตอกบชาวตะวนตกโดยตรง ดงผวจยจะกลาวถงตอไป

4.4 ภมปญญาการปกครองตะวนตกและการรบรระยะแรกในสมยรตนโกสนทร

กลาวไดวา หลกฐานทเกาแกทสดของสยามในการแสดงถงการรบรเกยวกบรปแบบการปกครองของสหรฐอเมรกาครงแรกเกดขนในป พ.ศ. 2361 ซงเปนปแรกทมหลกฐานปรากฏวาชาวอเมรกนไดเขามาตดตอกบราชสำนกสยามในครงแรก สวนองกฤษนนมหลกฐานทแสดงถงการรบรครงแรกในป พ.ศ. 2368 ซงเปนชวงระยะเวลาทมการเจรจาสนธสญญาเบอรนย และเรมปรากฏหลกฐานและความถในการรบรมากขนภายหลงพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงขนครองราชยเปนตนมา โดยพบวา มชชนนารโปรเตสแตนทชาวอเมรกนนนมบทบาทสำคญในในการเผยแพความคดทางการเมองตะวนตกในสยาม รวมไปถงในปลายรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาฯ ชนชนนำสยามไดมประสบการณในการเขารวมรฐพธขององกฤษ ในพธการเปดรฐสภาดวยตนเองโดยชาวสยามเปนครงแรกอกดวยโดยหมอมราโชทยหรอหมอมราชวงศกระตาย อศรางกร ทผวจยจะแสดงใหเหนตอไป ตามลำดบ

ก. พระยาสรยวงศมนตร (ดศ บนนาค) กบการรบรครงแรก

พระยาสรยวงศมนตร (ดศ บนนาค พ.ศ. 2331 [1788] – 2398 [1855]) เปนบตรคนทแปดของเจาพระยาอรรคมหาเสนา (บนนาค) นายดศเรมรบราชการโดยถวายตวเปนมหาดเลกในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกในตำแหนงนายสดจนดาหมแพรมหาดเลก จากนนไดเลอนเปนหลวงศกดนายเวรมหาดเลก และจมนไวยวรนาถ หวหมนมหาดเลกตามลำดบ ในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ไดเลอนขนเปนพระยาสรยวงศมนตรจางวางมหาดเลก เจาพระยาสรยวงศโกษา และเจาพระยาพระคลงตามลำดบ ตอมาใน รชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ทรงโปรดเกลาฯ ใหวาราชการกรมกลาโหมและกรมทาตลอดรชกาล ในตำแหนงเจาพระยาพระคลงวาทสมหพระกลาโหม จนกระทงถงรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

บนนาค (สมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ) ทสนใจทางดานการตอเรอแบบตะวนตก ตลอดจนขนนางอน ๆ เชนนายโหมด อมาตยกล (พระยากระสาปนกจโกศล) ทมความสนใจทางดานการชางและวศวกรรม และหมอมราชวงศกระตาย อศรางกร ทความสนใจและเชยวชาญดานภาษาจนไดรบมอบหมายใหเปนราชเลขานการในพระองคและคณะราชทตของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เปนตน โปรดดเพมเตมใน วไลเลขา ถาวรธนสาร, ชนชนนำไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก, บทท 3.

76

จงไดรบโปรดเกลาฯ ในตำแหนงเจาพระยาอครมหาอดมบรมวงศาเสนาบด จนกระทงป พ.ศ. 2394 [1851] จงไดเลอนเปนสมเดจเจาพระยาบรมมหาประยรวงศ190

สมเดจเจาพระยาบรมมหาประยรวงศมบทบาทสำคญโดยเฉพาะการตดตอกบตางประเทศ ตงแตสมยดำรงตำแหนงพระยาสรยวงศมนตรในสมยรชกาลท 2 เปนตนมา อาท การรบรองคณะของคารลอส เดอ ซลเวยรา (Carlos de Silveira) ทตชาวโปรตเกส ในชวง พ.ศ. 2361 – 62 [1818 – 19] ทมการบนทกไววาเรอของคณะทตนนจะทอดสมออยบรเวณหนาบานพกของพระยาสรยวงศมนตร กอนทจะเขาเฝาพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย191

สำหรบหลกฐานแรกทแสดงใหเหนถงการรบรเกยวกบรปแบบการปกครองแบบมหาชนรฐของสหรฐอเมรกา ปรากฏในสาสนของพระยาสรยวงศมนตร (ดศ บนนาค) ทมไปถงนายเจมส มอนโรว (James Monroe) ประธานาธบดสหรฐอเมรกา ซงดำรงตำแหนงประธานาธบดตรงกบชวงรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย โดยสาสนฉบบนมทมาหลงจากทนายสตเฟน วลเลยมส (Stephen Williams) ชาวอเมรกนคนแรกทมาถงสยามเพอนำสนคามาซอขายแลกเปลยนกบนำตาลในป พ.ศ. 2361 [1818] โดยจากหลกฐานทมการคนพบจากแผนกเอกสารตวเขยนในหองสมดรฐสภาแหงสหรฐอเมรกา192 ชใหเหนวาในขณะนนชาวสยามโดยเฉพาะชนชนนำเรมมการรบรปถงรปแบบการปกครองแบบประธานาธบดของสหรฐอเมรกา โดยเอกสารดงกลาวมการเขยนขนเปนภาษาโปรตเกส193 ผวจยจงสนนษฐานวาพระยามนตรสรยวงศนาจะมการใชลามชาวโปรตเกสในการเขยน ทสำคญกคอ การใชคำขนตนถงตำแหนงประธานาธบดเจมส มอนโร อยางถกตองวา "Ao

190 ปยนาถ บนนาค, บทบาททางการเมองการปกครองของเสนาบดตระกลบนนาค, กรงเทพฯ: ดวงกมล, 2520), หนา 10 – 11.

191 เรองเดยวกน., หนา 67.

192 The Library of Congress, Manuscript Division; James Monroe Papers Series I. Collection Doc No.4784-4785 cited in Queen Sirikit Museum of Textiles, Ceremonial Letters of Siam (Online). Available from:

www.greatandgoodfriends.com/gallery-ceremonial-letters, 2018, Jan 17; Jim Algie, et al. Americans in Thailand

(Bangkok: Editions Didier Millet, 2014), p. 15.

193 เนองจากชวงระยะเวลาดงกลาว ชาวสยามยงไมมชาวสยามทสอสารเปนภาษาองกฤษได แมแตภายหลงเมอคณะทตองกฤษทนำโดยจอหน ครอวฟอรดเขามาตดตอกบสยามอกสปถดมาคอในป พ.ศ. 2365 การสอสารของทงสองฝายยงตองมการใชลามแปลเปนภาษาโปรตเกสหรอภาษามลายกอนแปลเปนภาษาองกฤษอกชนหนง โปรดด กรมศลปากร, เอกสารของครอวฟอรด ไพโรจน เกษแมนกจ แปล (พระนคร : กรมศลปากร, 2515), หนา 81; สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำรงราชานภาพ, ประชมพงศาวดารภาคท 55 วาดวยองกฤษเขามาทำสญญากบไทย (นายพนเอก พระสรายทธสรสทธ กบพระทำนนธผล พมพชวยในการปลงศพ นายเตก ธนะโสภณ เมอวนท 22 มนาคม พ.ศ. 2473), (พระนคร: โรงพมพโสภณพพรรฒธนาธร, 2473), หนา 22-23

77

muito Excelentísimo Senhor lenhor James Manro Presidente de todos os Estados Unidos América"194 ซงแปลเปนภาษาองกฤษวา “To His Excellency Mr. James Monroe, President of these United State of America”195

โดยคำวา “Presidente” ในภาษาโปรตเกสกคอคำวา “President” ในภาษาองกฤษหรอตำแหนงประธานาธบด ซงถอเปนหลกฐานเปนลายลกษณอกษรทมความเกาแกทสดในฝงของสยาม ทแสดงถงการรบรถงรปแบบการปกครองทแตกตางไปจากการปกครองโดยกษตรย ทชนชนนำสยามคนเคย กลาวอกนยหนงกคอ การทสาสนของสยาม สามารถเขยนถงชอตำแหนงของประธานาธบดของสหรฐอเมรกาไดอยางถกตอง ผวจยมขอเสนอวานาจะถอเปนจดเรมตนแรกทแสดงใหเหนวามการรบรถงการปกครองทแตกตางไปจากทตนเองคนเคยไปครงแรก (โปรดดภาพท 3 ประกอบ)

194 ผวจยขอขอบพระคณ คณธนสสร มณรกษ (จาบอย) นกแปลอสระ ทเออเฟอในการถอดตวอกษรจากตนฉบบทเปน

ภาษาโปรตเกสมา ณ ทน

195 โดยมความฉบบภาษาองกฤษดงน

To His Excellency Mr.James Moroe,

President of these United States of America

I, Phraya Suriyawong Montri, Chief Minister of Civilian Affairs for His Majesty, The King of Siam, make these matters to be known to Your Excellency, that in the present year of 1818, on 24 June, a ship arrived at this city of Siam ,Krung Sri Ayudhya, which brought Captain Estephan Willem to purchase sugar in the aforementioned city and who provided the information that he is a citizen and resident of the American homeland and that he came to trade in this city of Siam.

Thus, we determined to take the aforementioned Captain to an audience with is His Majesty, Prince Kroma Tha Chetsadabodin, as is customary in this land. Thus, The aforementioned Majesty granted him protective measures and ordered me to request any Contracts the said Captain chooses and to act promptly, and since the ship was anchored outside the harbor, ordered me to take the merchandise on board the ship in small vessels and that it should be exempt from all necessary costs applied to all traders and boatman as well as other expenses. His Majesty the Prince ordered the vessel officers not to take any measures that would prevent, in the future, the Captain from returning to trade.

Thus, I hereby inform your Excellency that should any other trader or boatman want to send his boats to enter into contracts in this land that he should bring as many good rifles as can be carried since they are the most procured for contracts that we use to serve our land.

ฉบบแปลภาษาองกฤษจาก et al Jim Algie, Americans in Thailand (Bangkok: Editions Didier Millet, 2014), p. 15.

78

ภาพท 3 ตนฉบบสาสนของพระยาสรยวงศมนตรถงประธานาธบดเจมส มอนโร แหงสหรฐอเมรกา

เปนภาษาโปรตเกส ลงวนท 15 สงหาคม ค.ศ. 1818 (พ.ศ. 2361)196

นอกจากนน เนอความในพระราชสาสนดงกลาวยงแสดงใหเหนวา นายวลเลยมมโอกาสไดเขาเฝาพระเจาลกยาเธอ กรมหมนเจษฎาบดนทร ซงกำกบราชการกรมทาในแผนดนพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยอกดวย ซงสามารถสนนษฐานตอไปอกไดวา พระเจาลกยาเธอ กรมหมนเจษฎาบดนทร และอาจรวมถงกลมขนนางอน ๆ อยางนอยกนาจะมการรบรถงรปแบบการปกครองแบบประธานาธบดของสหรฐอเมรกาเชนเดยวกบพระยาสรยวงศมนตร และอยางนอยทสดกเปนการรบรถงการมอยของตำแหนงหรอชอตำแหนงของประธานาธบดทแตกตางไปจากตำแหนงกษตรยซงเปนทคนเคยกนในสยามในหวงเวลาดงกลาว

นอกเหนอไปจากการรบรเกยวกบรปแบบการปกครองของสหรฐอเมรกาแลว พระยาสรยวงศมนตร (ดศ บนนาค) หลงจากทเลอนตำแหนงเปน “เจาพระยาพระคลง” ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ไดปรากฎหลกฐานแรกทแสดงใหเหนถงการรบรถงรปแบบการ

196 The Library of Congress, Manuscript Division; James Monroe Papers Series I. Collection Doc

No.4784-4785 cited in Queen Sirikit Museum of Textiles, Ceremonial Letters of Siam (Online). Available from:

www.greatandgoodfriends.com/gallery-ceremonial-letters, 2018, Jan 17.

79

ปกครองขององกฤษของชนชนนำสยามในอกราวเจดปตอมาคอในป พ.ศ.2368 [1825] ซงเปนปทรอยเอกเฮนร เบอรนย ตวแทนของบรษทอนเดยตะวนออกเขามาเพอเจรจาและทำสนธสญญาทางการคาและพระราชไมตร197 นอกจากนน ยงกลาวไดวาสภาพการณในชวงระยะเวลาดงกลาว ชนชนนำสยามยงไมแสดงถงความกระตอรอรนในการใหความสนใจกบองกฤษในฐานะมหาอำนาจของโลก ตอเมอองกฤษไดครอบครองมะละกาและเรมทำสงครามกบพมาในอกสองปตอมา (พ.ศ.2366 [1823]) จงเรมใหความสำคญและตระหนกในกำลงอำนาจและอทธพลขององกฤษมากขน198

หลกฐานแรกทแสดงใหเหนถงการรบรเกยวกบรปแบบการปกครององกฤษนนปรากฎในบนทกของรอยเอกเฮนร เบอรนย ทตอนหนงแสดงใหเหนถงความสงสยของ “พระคลง” (เจาพระยาพระคลง) ทมตอกรณของการเจรจาทำสนธสญญาระหวางบรษทอนเดยตะวนออกกบสยาม ซงเจาพระยาพระคลงมขอสงสยวาดวยเหตใดจงไมมพระนามของพระมหากษตรยองกฤษคกบพระนามของพระมหากษตรยสยาม ซงรอยเอกเบอรนยไดบนทกเอาไววา เขาตองเสยเวลาหลายชวโมงในการอธบายถงโครงสรางและอำนาจในการปกครองระหวางอำนาจของพระเจาแผนดนกบรฐสภาและบรษทอนเดยตะวนตก ดงความในตอนนคอ

“...พระคลงกลาววาเนองจากพระนามของพระเจาอยหวของเขาไดถกระบไวในสนธสญญา เขาจงตองการใหมพระนามของพระเจาแผนดนองกฤษปรากฏอยดวย และสนธสญญาจะตองทำระหวางพระเจาแผนดนองกฤษเชนเดยวกบระหวางบรษทอสตอนเดยกบพระเจาอยหวแหงกรงสยาม ขาพเจาอธบายวาขาพเจาไมไดรบการแตงตงใหเปนผแทนไปยงประเทศสยามโดยพระมหากษตรยของขาพเจา ฉะนนจงไมมอำนาจในการทำสนธสญญาในนามของพระองค บรษทอสตอนเดยปกครองประเทศอนเดยภายใตอำนาจของพระเจาแผนดนและรฐสภาของประเทศองกฤษ และในอนเดย การทำสงคราม การเจรจา และสนธสญญาจะกระทำในนามของบรษทอสตดนเดย ขาพเจาตองเสยเวลาหลายชวโมงทจะอธบายใหเขาเขาใจลกษณะและรปแบบของรฐธรรมนญองกฤษอำนาจและหนาทของพระเจาแผนดนของรฐสภา และบรษทอสตอนเดย”199 (เนนขอความโดยผวจย)

197 ถงแมวากอนหนาน บรษทอนเดยตะวนออกไดสงจอหน ครอวฟอรดเขามาเพอเจรจาทำสนธสญญาในป พ.ศ. 2364

(1821) แตการเจรจากไมประสบความสำเรจ ผวจยยงไมพบหลกฐานใด ๆ อยางเปนลายลกษณอกษรทบงชใหเหนถงการรบรเกยวกบรปแบบการปกครององกฤษของชนชนนำสยามในขณะนน

198 หอพระสมดวชรญาณ, “คำนำ,” ใน กรมศลปากร, เอกสารของครอวฟอรด ไพโรจน เกษแมนกจ แปล (พระนคร : กรมศลปากร, 2515); ชย เรองศลป, ประวตศาสตรไทยสมย พ.ศ. 2352-2453 : ดานเศรษฐกจ (กรงเทพฯ มลนธโครงการตำราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2522), 205-208.

199 กรมศลปากร, เอกสารเฮนร เบอรนย เลม 3 แปลโดย ประสทธ เมธาคณวฒ (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2551), หนา 26; ตนฉบบภาษาองกฤษใชคำวา “British Constitution and of the relative power and duties of the King, Parliament and

80

อยางไรกด ดเหมอนวาพระคลงในเวลานนจะไมมความเขาใจเกยวกบลกษณะการปกครองขององกฤษมากนก จนเบอรนยรสก “ตลกและนาหวเราะ” ดงทเขาบนทกตอเอาไววา

“ทานเสนาบดตงคำถามแกขาพเจาอยางตลกและนาหวเราะวา พระเจาแผนดน รฐสภาและบรษทอสตอนเดยอยในบานลกษณะอยางไร และใชรถมาแบบไหน ฯลฯ ดวยความอวดดและความไมรของเขาแสดงขาพเจาเหนวา เขาไมเชอคำตอบของขาพเจา เขาไมเชอวาทำไมพระเจาแผนดนองกฤษจงไมทรงสงประหารชวตใครกไดตามทมพระราชประสงคหรอไมทรงเกบภาษตามททรงพอพระราชหฤทยจากประชาชนองกฤษ ระหวางการสนทนากบขาพเจา เขาไมเคยลงเลทจะแสดงใหขาพเจาเหนวา ขาพเจาเลาเรองไมจรง เมอใดกตามทขาพเจาพยายามจะอธบายเรองใด ๆ ซงเขาไมเคยรเรองมากอน ดงนนขาพเจาจงตองไปพบรายาหลกอรทนทและเลาเรองระหวางทานเสนาบดกบขาพเจาใหฟง รายาหพสจนใหขาพเจาไดเหนอกวาเขาเหนอกวาหวหนาคนอน ๆ ทงในดานความเขาใจและกรยามารยาทเขาจดเปนอกษรตามทขาพเจาไดพดไวตงคำถามทมเหตผลเพอความสมบรณของขอมลและสญญาจะอธบายเรองทงหมดถวายพระเจาอยหวและใหคณะเสนาบดทราบทนท”200 (เนนขอความโดยผวจย)

จากบนทกขางตนน สามารถตความไดวา เบอรนยไดพยายามอธบายการปกครองขององกฤษ ทแตกตางไปจากสยาม หรอสงทเจาพระยาพระคลงเคยรบรในหลายประเดนสำคญ และนาจะมทาทในทำนองไมเชอมากกวาเชอดงทเขาบนทกเอาไว อาท อำนาจในการประหารชวต, อำนาจในการเกบภาษ ซงแสดงใหเหนถงลกษณะการปกครองแบบขององกฤษ ทถงแมจะเปนการปกครองโดยมกษตรยเชนเดยวกบสยามแตกมขนบธรรมเนยมทแตกตางไปจากทตนเองคนเคย ในวนตอมา เบอรนยจงไดบนทกไววาเขาไดมการรางขอความเปนภาษาไทยทอธบายถงลกษณะของการปกครององกฤษ และอำนาจหนาทของพระมหากษตรย รฐสภา และบรษทอสตอนเดยและสงใหเจาพระยาพระคลง นอกจากน เบอรนยยงไดบนทกเอาไววา พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวไดทรงมพระราชปจฉาตอในเรองของการปกครององกฤษตอเบอรนย ซงเขามความเหนวาเปนคำถามทแสดงถงพระปรชาสามารถทสงสงของพระองค ดงทเขาไดบนทกไวในตอนนไดแก

“วนท 20 ขาพเจาไดรางขอความเปนภาษาไทยโดยใชภาษาทเรยบงายเทาทขาพเจาจะทำไดเกยวกบรฐธรรมนญขององกฤษและอำนาจหนาทเกยวของของพระมหากษตรย รฐสภาและบรษทอสตอนเดยและสงใหพระคลง ขาพเจาตองใชความระมดระวงทจะไมพดหรอเขยนสงใดเกนไปกวาทราชสำนกสยามจะสามารถเขาใจได ในวนเดยวกนรายาหแหงลกอรไดสงเจาหนาทมาสอบถามปญหาทเขาทเขาทาง และขาพเจาไดรบทราบวาคำถามเหลานเปนคำถามจากพระเจาอยหวโดยตรง ซงแสดงใหเหนถงพระปรชาสามารถอนสงสงของพระองค ความจรงแลวถดจากรายาหแหงลกอร ขาพเจาคดวาพระ

East India Company.” Henry Burney, The Burney papers. Printed by order of the Committee of the Vajiranana National Library (Bangkok: Vajirana National Library, 1910), pp.343-344.

200 เรองเดยวกน., หนา 26-27.

81

เจาอยหวแหงกรงสยามทรงเปนบคคลทมความปรชาสามารถมากทสดในราชอาณาจกรของพระองคและทรงเปนบคคลทมความปรารถนาอยางแรงกลาในอนทจะสรางสมพนธไมตรอนดบนพนฐานแหงมตรภาพระหวางสยามกบรฐบาลองกฤษ พระเจาอยหวทรงรบสงถามวาตำแหนงผอำนวยการบรษทอสตอนเดยมการสบเชอสายตอกนหรอไม สมาชกสภามอำนาจเฉพาะบคคลหรอไม หรอจะมอำนาจตอเมอรวมกบสมาชกรฐสภาอน ๆ ปฏบตหนาทในรฐสภาเทานน บรษทอนเดยไดถวายรายไดหรอบรรณาการตอพระเจากรงองกฤษหรอไม และพระมหากษตรยมการสบราชสนตตวงศหรอไม”201 (เนนขอความโดยผวจย)

เหนไดวา จากพระราชปจฉาของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว แสดงใหเหนถงการเรมมความรเกยวกบรปแบบการปกครองขององกฤษดวยเหตทตองมการตดตอและเจรจาความเมองระหวางกน ขณะเดยวกนกแฝงไปดวยความฉงนสงสยเชนเดยวกบเจาพระยาพระคลง โดยพระองคทรงมพระราชปจฉาทสะทอนใหเหนถงความสงสยระหวางอำนาจหนาทของกษตรย รฐสภา และบรษทอนเดยตะวนออกวามความสมพนธตอกนอยางไร ทงคำถามเกยวกบการสบทอดตำแหนงของบรษทอนเดยตะวนออก อำนาจของสมาชกรฐสภา และความสมพนธระหวางบรษทอนเดยตะวนออกกบกษตรยองกฤษและการสบราชสนตตวงศของกษตรยองกฤษ ซงจากคำตอบของเบอรนยทมกลบไป ทำใหนาจะสนนษฐานอยางรอบคอบทสดและไมเปนการตความเกนหลกฐานไดวา อยางนอยพระองคและเจาพระยาพระคลงนาจะมการรบรถงรองรอยการปกครองแบบองกฤษบางจากการใหขอมลของเบอรนย

นอกจากนน ในคำปรารถของสนธสญญาเบอรนยคฉบบภาษาไทย ยงมการเขยนถงบรษทอนเดยตะวนออกคสญญา วาอยภายใตบงคบของ “ฝายกรงองกฤษอนณรบนอดอนเดยกมปนน ผครองอนเดยขององกฤษอยในบงคบกงอนปาลแมนองกฤษ” ซงคฉบบภาษาองกฤษใชคำวา “the Honourable East India Company who govern the Countries in India belonging to the English, under the authority of the King and Parliament of Engliand King and Parliament.” ซงแสดงใหเหนวา ในสมยรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ชนชนนำสยามอยางนอยตองมการรบรตอรปแบบการปกครองขององกฤษทเปนการปกครองโดยมกษตรยทำหนาทควบคไปกบรฐสภาขององกฤษ หรอกลาวอกนยหนงคอเรมมการรบรเกยวกบ “ปาลแมน” แลว ดงในคำปรารภสวนหนงวา (โปรดดภาพท 4 ประกอบ)

201 เรองเดยวกน, หนา 27-28.

82

ภาพท 4 แสดงสวนหนงของสำเนาฉบบตวเขยนภาษาไทยของสนธสญญาเบอรนย202

โดยสามารถถอดความเปนฉบบพมพไดวา

“สมเดจบรมนารถบรมพตรพระพทธเจาอยหวณกรงพระมหานครศรอยทธยา ลนเกลาลนกระหมอมกรมพระราชวงบวรสถานมงคล มรบสงโปรดเกลา ฯ ใหทานอคคมหาเสนาธบดผใหญฝายกรงพระมหานครศรอยทธยาพรอมกนทำหนงสอสญญากบกปตนหนตรบารนทตองกฤษ ฝายกรงองกฤษอนณรบนอดอนเดยกมปนน ผครองอนเดยขององกฤษอยในบงคบกงอนปาลแมนองกฤษกบเรดอนณรบนลอดอำหดสทเจาเมองมงกลา แลขนนางผใหญฝายกรงองกฤษพรอมกนแตงใหกปตนหนตรบารน เปนทตแทนตวมาทำหนงสอสญญาดวยทานอคคมหาเสนาธบดผใหญ ณกรงพระมหานครศรอยทธยา ไทยกบชาตองกฤษไดเปน มหามตรไมตรไวความสจผกรกใครดวยนำใจอนซอตรงสจรตตอกนทงสองฝาย...”203 (เนนขอความโดยผวจย)

202 สำนกเลขาธการคณะรฐมนตร, พระราชลญจกร (กรงเทพฯ: สำนกเลขาธการคณะรฐมนตร สำนกนายกรฐมนตร, 2538), หนา 37.

203 สำนกเลขาธการคณะรฐมนตร, พระราชลญจกร (กรงเทพฯ: สำนกเลขาธการคณะรฐมนตร สำนกนายกรฐมนตร, 2538), หนา 37.

203 กรมศลปากร, “หนงสอสญญาภาษาไทย คดจากฉบบเดมซงสงออกไปไว ณเมองนครศรธรรมราช” ใน เอกสารเฮนร เบอรนย เลม 3 (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2551), หนา 75. 75-87. สวนคฉบบในภาษาองกฤษมความดงน “The powerful Lord who is in possession of every good and every dignity, the God Boodh, who dwells over every head in the City of the Sacred and Great Kingdom of Si-a-yoo-ther-sye (titles of the King of Siam), incomprehensible to the head and brain. the sacred beauty of the Royal Palace, serene and infallible there (titles of the

83

จากคำปรารถดงกลาวขางตน จงอาจถอไดวา “กงอนปาลแมนองกฤษ” ถอเปนเอกสารภาษาไทยทเปนลายลกษณอกษรชนแรกทแสดงใหเหนถงการรบรถงรอยรอยการปกครองแบบองกฤษทมรฐสภาเปนองคประกอบสำคญ และเปนหลกฐานแรกในการแสดงใหเหนถงการรบรเกยวกบรฐสภาขององกฤษในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว

กลาวโดยยอ การรบรเกยวกบรปแบบการปกครองของตะวนตกในสมยรตนโกสนทร โดยเฉพาะในกรณขององกฤษและสหรฐอเมรกา อาจกลาวไดวาเรมตนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยและพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวตามลำดบ โดยเหตผลสำคญคอความจำเปนทจะตองมการตดตอและเจรจาความเมอง ตลอดจนสนธสญญาตาง ๆ ทในขนตอนนเองทเกดการรบรเกยวกบรปแบบการปกครองทแตกตางไปจากทตนเองคนเคยมากขน

ข. พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงพระราชสมภพเมอ พ.ศ. 2347 ทรงไดรบการศกษาตามพระราชประเพณสำหรบพระราชกมารอยางครบถวน เมอพระชนมายครบ 21 พรรษา พระองคทรงผนวชเปนพระภกษ ณ วดพระศรรตนศาสดาราม หลงจากนนจงทรงเสดจไปจำพรรษาอยทวดสมอราย ในปเดยวกนกบทพระองคทรงผนวช พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงสวรรคตโดยมไดมอบราชสมบตใหกบเจานายพระองคใด จงมการอญเชญพระเจาลกเธอ กรมหมนเจษฎาบดนทรฯ พระเชษฐาพระองคใหญตางพระมารดาททรงกำกบราชการสำคญในรชกาลกอนหนา

Waugno, or Second King of Siam) have bestowed their commands upon the heads of their Excellencies the Ministers of high rank belonging to the Sacred and Great Kingdom of Si-a-yoo-ther-sye, to assemble and frame a Treaty with Captain Henry Burney, the English Envoy on the part of the English Government, the Honourable East India Company who govern the Countries in India belonging to the English, under the authority of the King and Parliament of Engliand; and the Right Honourable Lord Amherst, Governor of Bengal, and other English Officers of high rank, have deputed Captain Burney, as an Envoy, to represent them, and to frame a Treaty with their Excellencies the Ministers of high rank belonging to the Sacres and Great Kingdom of Si-a-yoo-ther-sye, in view that the Siamese and English nations may become great and true friends, connected in love and affection, with genuine candour and sincerity on both sides.” ใน The House of Commons, “Treaty between the Honorable East India Company and the King of Siam” in Minutes of Evidence Taken Before the Select Committee on the Affairs of The East India Company (N.p.: The House of Commons, 1832), p.508.

84

และเจรญพระชนษากวาถง 17 ชนษาขนทรงครองราชย พระองคจงทรงผนวชตลอดรชสมยเปนเวลา 27 ป ตอมาภายหลงพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวสวรรคต พระองคจงทรงขนครองราชยในป พ.ศ. 2393204 ซงระยะเวลาททรงผนวชอยางยาวนานนเองททำใหพระองคทรงมการศกษาศลปวทยาตาง ๆ ทงทางตะวนออกและตะวนตกอยางกวางขวางรวมไปถงภาษาและขนบธรรมเนยมการปกครองของชาตตาง ๆ

ในกรณของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว หลกฐานทแสดงถงความรเกยวกบการปกครองของประเทศตะวนตก มกปรากฏในรปของพระราชหตถเลขา และพระราชสาสนทมตอขาหลวงหรอประมขของประเทศตะวนตกภายหลงทพระองคทรงครองราชยในปลายพทธศตวรรษท 24205 โดยหลกฐานแรกทชใหเหนถงการรบรตอการปกครองของสหรฐอเมรกา ปรากฎในพระราชหตถเลขาทพระองคมไปถงพนโทดบบลว. เจ. บตเตอรวอรท (W. J. Butterworth) ผวาการเกาะปนงหรอเกาะปรนซ ออฟ เวล (Prince of Wales Island) ในป พ.ศ. 2354 [1821] เพอแจงขาวพระราชพธบรมราชาภเษกของพระองคทจะมขนในเดอนพฤษภาคมปเดยวกน ประเดนทสำคญกคอ พระองคลงทายในพระราชหตถเลขาดวยคำทวาพระองคทรงมฐานะทเปนประธานาธบดทมาจากการเลอกพระองคใหมหรอมฐานะวาทกษตรยของสยาม (ทยงไมผานพระราชพธบรมราชาภเษก)206 (Newly elect President or Acting King of Siam)207

ภาพท 5 แสดงสวนหนงของสำเนาพระราชหตถเลขาของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว208

204 บหลง ศรกนก, “พระราชประวต และพระราชกรณยกจในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว,” ใน รวมพระราชนพนธ

ในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เรอง ชมนมพระบรมราชาธบายและประชมพระราชนพนธในรชกาลท 4 (กรงเทพฯ:

คณะกรรมการอำนวยการจดงานเฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว, 2548), หนา ก-ข.

205 พระองคทรงครองราชยในป พ.ศ. 2393 - พ.ศ. 2411

206 พระองคจะเขาพธบรมราชาภเษกในเดอนพฤษภาคม พ.ศ.2393

207 G. Coedes, "English Correspondence of King Mongkut," Journal of the Siam Society 21 (July 1927 1927): p. 6.

208 Ibid.

85

จากคำลงทายในพระปรมาภไธยดงกลาว แสดงใหเหนวาพระองคทรงรบรถงการมอยของตำแหนงประธานาธบด และนำไปเทยบเคยงกบการทพระองคทรงไดรบเลอกจากบรรดาพระเถรานเถระและเสนาอำมาตยใหสบราชสมบตตามสภาพการณ209 ตอจากพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวเนองจากพระองคไมไดตงผใดใหสบราชสมบตตอจากพระองค และเมอพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรงพระประชวรหนก พระองคยงทรงมพระราชกระแสรบสงอนญาตใหบรรดาเสนาอำมาตยปรกษาและเลอกพระบรมวงศานวงศทเหนวามความเหมาะสมทสดขนสบราขสมบตตอจากพระองค210

209 พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 4 ฉบบเจาพระยาทพากรวงศในหวเรอง “กราบทลอญเชญสมเดจฯ เจาฟามงกฎฯ ขนเสวยราชย” ไดบนทกเหตการณคอนนเอาไววา “ครน ณ เวลายำคำพรอมดวยพระสงฆราชาคณะทเปนประธานในพระพทธศาสนา และพระบรมวงศานวงศผใหญผนอยราชการฝายทหารพลเรอนบรรดาผใหญทเปนประธานพรอมใจในการศกษาเรยงคำกราบทลอญเชญตามใจขาราชการทงปวงเสรจแลวจงนำคำปรกษาเขามาในทประชมพรอมกนเฝาทลละอองธลพระบาทสมเดจพระอนชาธราชเจาทง ๒ พระองค ในพระอโบสถวดพระศรรตนศาสดารามพระยาพพฒนโกษาเปนผอานคำปรกษากราบบงคมทลวา กรมหมนนชตชโนรสศรสคตขตตยวงศ ๑ (พรอมบรรดาพระเถระ เสนาอำอกมาตย ๒๙ พระองค-ผวจย) ...และขาราชการผใหญผนอยฝายทหารพลเรอนทงพทธจกรและอาณาจกรปรกษาพรอมกนวา สมเดจพระอนชาธบด เจาฟามงกฎสมมตเทวาวงศ พงศอศรกษตรย และสมเดจพระเจานองยาเธอเจาฟากรมขนอศเรศรรงสรรค ทรงพระปรชารอบรราชประเพณผประเสรฐลำเลศในพระบรมราชวงศจงพรอมกนขออญเชญเสดจเถลงถวลยราชยมไหสวรยสบมหนตมหศรราชวงศ ดำรงสรราชสมบตขตตยะราชประเพณพระมหากษตรยตราธราชเจาลำดบตอไป” โปรดด เจาพระยาทพากรวงศ, พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทรรชกาลท ๔ (กรงเทพฯ: การพมพเกอกล, 2507), หนา 2-3.

210 พระราชพงศาวดารกรงรตนรโกสนทร รชกาลท 3 ฉบบเจาพระยาทพากรวงศ ในหวเรอง “กระแสพระราชดำรถงผสบราขสมบต” ไดบนทกเอาไววา “เมอณวนอาทตยเดอน ๓ ขน ๘ คำ ปจอโทศก พระราชโองการโปรดเกลาโปรดกระหมอม ใหหาขนนางททรงใชสอยสนทเขาไปเฝาทลละอองธลพระบาท คอพระยาราชสภาวด พระยาพพฒน (บญศร) ในทพระบรรทมพระมหามนเทยร แลวมพระบรมราชโองการโปรดเกลาโปรดกระหมอมดำรสวา ทรงพระประชวรครงนพระอาการมาก เหนจะเปนพระโรคใหญเหลอกำลงแพทยจะเยยวยา ...ทรงพระกรณาดำรสใหจดหมายกระแสพระราชโองการปฏญาณยกพระนามพระรตนตรยสรณคมน อนอดมเปนประธานพะยานอนยง ใหเหนจรงในพระราชหฤทยแลว ทรงพระราชดำรสยอมอนญาตใหเจาพระยาพระ

86

มากไปกวานน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงมพระปรมาภไธยทแผนพระบรมสพรรณบฏวา “มหาชนนกรสโมสรสมมต”211 ซงผวจยมขอสนนษฐานวาพระองคทรงนำไปเทยบเคยงกบตำแหนงประธานาธบดของสหรฐอเมรกาทพระองคทรงทราบวามาจากการ “เลอก” เชนเดยวกบพระองค ดงนน พระองคจงทรงอนมานวาพระองคมพระราชฐานะทเทยบเทาไดกบตำแหนงประธานาธบดทมาจากการเลอกเชนเดยวกน (elect President)

อยางไรกด คำวา “มหาชน” ทปรากฎในพระสพรรณบตรในบรบทน กนาจะสอความหมายถง “ชนหมใหญ” ซงไดแกบรรดาพระเถระและเสนาอำมาตยกวา 30 พระองคทมพระนามปรากฎและ “ขาราชการผใหญผนอยฝายทหารพลเรอนทงพทธจกรและอาณาจกร”212ในพระราชพงศาวดารรชกาลท 4 ทผวจยอนมานวา ในมมมองของพระองค สามารถนำไปเทยบเคยงไดกบกบตำแหนงประธานาธบดของสหรฐอเมรกาทมาจากการเลอกของมหาชนหรอชนหมใหญในศตวรรษท 19 ซงวางอยบนรากฐานของทรพยสนดงทผวจยไดกลาวไวในบทท 2 ของงานวจยน

คลง ซงวาทสมหพระกลาโหม พระยาศรพพฒนรตนราชโกษา พระยาราชสภาวดวาทสมหนายกกบขนนางผนอยทงปวง จงมความสโมสรสามคครสปรกษาพรอมกน เมอเหนวาพระบรมวงศานวงศ พระองคใดทมวยวฒปรชารอบรราชานวตร เปนศาสนปถมภกยกพระบวรพทธศาสนา และปกปองไพรฟาอาณาประชาราษฎร รกษาแผนดนใหเปนสขสวสดโดยยง เปนทยนดแกมหาชนทงปวงได กสดแทแตจะเหนด ปราณประนอมพรอมใจกนยกพระบรมวงศองคนนขนเสวยมไหสวรรยาธปตยถวลยราช สบสนตตวงศดำรงราชประเพณตอไปเถด อยาไดกรงเกรงพระราชอธยาศยเลย เอาแตใหไดเปนสขทวหนา อยาใหเกดการรบราฆาฟนกนใหไดความทกขรอนแกราษฎร” ใน เจาพระยาทพากรวงศ, "พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชชกาลท 3 พ.ศ.2367-2394 ฉะบบเจาพระยาทพากรวงศ (พระนคร: โสภณพพรรฒธนากร, 2481), หนา 366-67.

211 ทรงมพระปรมาภไธยทจารกในแผนพระบรมสพรรณบฏวา “"พระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหามงกฎ สทธสมมตเทพยพงศ วงศาดศรกษตรย วรขตตยราชนกโรดม จาตรนตบรมมหาจกรพรรดราชสงกาศ อภโตสชาตสงสทธเคราะหณ จกรบรมนาถ อดศวราชรามวรงกร สจรตมลสสาธต อกฤษฐวบลย บรพาตลยกฤษฎาภนหาร สภาธการรงสฤษด ธญญลกษณวจตรโสภาคสรรพางค มหาชโนตมางคประนต บาทบงกชยคคล ประสทธสรรพสภผลอดม บรมสขมาลยมหาบรษยรตน ศกษาพพฒนสรรพโกศล สวสทธวมลศภศลสมาจารย เพชรญาณประภาไพโรจน อเนกโกฏสาธ คณวบลยสนดาน ทพยเทพวตาร ไพศาลเกยรตคณอดลยพเศษ สรรพเทเวศรานรกษเอกอครมหาบรษ สตพทธมหากระว ตรปฎกาทโกศลวมลปรชามหาอดมบณฑต สนทรวจตรปฏภาณ บรบรณคณสารสสยามา ทโลกยดลกมหาปรวารนายกอนนต มหนตวรฤทธเดช สรรพพเศษสรนธร มหาชนนกรสโมสรสมมต ประสทธวรยศมโหดม บรมราชสมบต นพปดลเศวตฉตราดฉตร สรรตโนปลกษณ มหาบรมราชาภเศกาภษต สรรพทศทศวชตวไชย สกลมไหศวรยมหาสวามนทร มเหศวรมหนทรมหาราชาวโรดม บรมนารถชาตอาชาวศรย พทธาทไตรรตนสรณารกษ อกฤษฐศกดอครนเรศราธบด เมตตากรณาสตลหฤทย อโนปมยบญการสกลไพศาลมหารษฎาธเบนทร ปรเมนทรธรรมมกมหา

ราชาธราช บรมนารถบรมบพตร พระจอมเกลาเจาอยหว” (เสนใตเปนของผวจย) ใน เจาพระยาทพากรวงศ, พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชชกาลท 3 พ.ศ.2367-2394 ฉะบบเจาพระยาทพากรวงศ (พระนคร: โสภณพพรรฒธนากร, 2481), หนา 366-367.

212 เรองเดยวกน., หนา 2-3.

87

นอกจากนน หลกฐานทแสดงใหเหนการรบรตอการปกครองในรปแบบประธานาธบดปรากฎตอมาในป พ.ศ. 2403213 ในพระราชสาสนทพระองคมไปถงนายเจมส บแคนน (James Buchanan) ประธานาธบดของสหรฐอเมรกา ทมความสวนหนงวา

“สมเดจพระปรเมนทรมหามกฏ พระจอมเกลาเจากรงสยาม ... ขอเจรญพระราชไมตรมายงทานผอนมหาชนชาวยไนตศเทศไดเลอกสรรวาลำเลศแลว ใหเปนใหญรกษาแผนดนยไนตศเตศเปนผชขาดบงคบการแผนดนอยในกาลเวลามกำหนด คอทานบขแนนซงไดใหอกษรสาสนซงมกำหนดวาเขยนทเมองวดชงทน …หรอทานผอนซงมหาชนไดเลอกแลวใหม แลซงในแผนดนยไนตศเตศอเมรกามขนบธรรมเนยมตงไว แลสบมาแตครงปรไสเดนดยอดวดชงตน ใหราษฎรทงแผนดนพรอมใจกนเลอกสรรบคคลทควรจดไวเปนชน แลวตงใหเปน ปรไสเดนดใหญแลปรไสเดนดรอง ครอบครองแผนดนผชขาดวาราชการบานเมองเปนวาระเปนคราวมกำหนดเพยง 4 ป แล 8 ป แลใหธรรมเนยมนยงยนอยได ไมมการขดขวางแกงแยงแกกน ดวยผนนๆ จะชวงชงอสรยยศกนเปนใหญในแผนดน ดงเมองอนๆ ซงเปนอยเนองๆ นนได กเหนวาเปนการอศจรรยยงนก เปนขนบธรรมเนยมทควรจะสรรเสรญอยแลว“214 (เนนขอความโดยผวจย)

จากหลกฐานดงกลาวเหนไดวา พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว มการรบรถงรปแบบการปกครองแบบไมมกษตรยในรปแบบมหาชนรฐของสหรฐอเมรกา ทมประธานาธบดทมาจากการเลอกตงโดยมวาระทกำหนดชดเจน และยงทรงทราบอกดวยวาเปนตำแหนงทมวาระ 4 ป และมตำแหนงรองประธานาธบด อกทงยงมความเหนอกวา รปแบบการปกครองดงกลาว “เปนการอศจรรยยงนก” มากไปกวานน ในพระราชสาสนทพระองคมไปถงสมเดจพระราชนวคตอรยในเรองกงสลทจะมาแทนเซอรอเบตส จอมเบค เมอป พ.ศ. 2408 ยงแสดงใหถงเหนความรของพระองคเกยวกบรปแบบการปกครองขององกฤษทมรฐสภาเปนองคประกอบสำคญในการตดสนใจทางการเมองดวย จากความในพระราชสาสนตอนหนงวา

“กรงสยามขอพระเดชพระคณกรงบรตราเนยไดโปรด ใหจดผซงจะสงมาเปนกงสลองกฤษใหมในเมองสยามนน ใหไดผซงมสตปญญาเขาใจในกฎหมายแลขบวนราชการตาง ๆ ซงเปนผหนงซงผครอง

213 ในป พ.ศ. 2399 พระองคทรงมพระราชสาสนถงประธานาธบดอเมรกา “แฝรงกลน เบยศ ปรศเดนผบงคบการแผนดนยไนตศเตศอเมรกา” เชนเดยวกน แตในพระราชสาสนไมไดมถอยคำอนทแสดงถงความเขาใจในรปแบบการปกครองของสหรฐอเมรกานอกจากกลาวถงชอตำแหนงอยางถกตอง โปรดด พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว, "ฉบบท 20 พระราชสาสน ถงประธานาธบดอเมรกา เมอปมะโรง พ.ศ. 2399," ใน รวมพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เรอง พระราชหตถเลขาในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (กรงเทพฯ: คณะกรรมการอานวยการจดงานเฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว, 2548), หนา 392.

214 พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว, “ฉบบท 22 พระราชสาสน ถงประธานาธบดอเมรกา เมอปวอก พ.ศ. 2403,” ใน รวมพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เรอง พระราชหตถเลขาในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว, หนา 400-401.

88

แผนดนฝายองกฤษเคยรจกความแลรจกตวถนด ...แลผจะเปนกงสลนนถาไดทฉลาดในอนเตอรนาแซนนาลลอ วาถงการใหญ ๆ ในการบานเมอง ...ผครองฝายสยามรตววาเปนผอยไกลแตยโรป ยงไมสเขาใจชดเจนแทแลคนเคยในกฎหมายอยางธรรมเนยมอนดของบานเมองในยโรป ซงเปนเมองเรยบรอยมานาน แลเปนเมองสวางดวยการอนด กยอมยอมความทงปวงนน ใหกรงบรตาเนยกบเสนาบดเมอมบงคบมาประการใดกจะยอมตาม ...เพราะเชอวาปาลยาแมน ในนอกแลอนเตอรนาแชนนาลลอสอไสยต จะคดการแลพพากษาสงใดกลวนยตธรรมดทกประการ ...ขอกรงบรตาเนยจงไดโปรดเมตตากรณาแกกรงสยามจงมากเทอญ”215

ถงแมวาพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวจะแสดงออกใหเหนวาเมองสยามอยหางไกลจากองกฤษและยงมความไมเขาใจกนอยบางระหวางสองฝาย แตขอความในพระราชสาสนดงกลาวกไดแสดงใหเหนวา พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงมความรความเขาใจเกยวกบรปแบบการปกครองขององกฤษในชวงระยะเวลาดงกลาวทม “ปาลยาแมน” หรอรฐสภาในสำนวนภาษาปจจบน อกทงยงทรงเชอวา การตดสนใจในประเดนใด ๆ ของสภาองกฤษจะมความยตธรรมตามดวย

สำหรบในประเดนของทาทของพระองคทมตอรปแบบดงกลาวนน ปรากฏวาจากหลกฐานของศาสนาจารยสตเฟน แมตตน216 (Rev. Stephen Mattoon, D.D.) ทมไปถงรฐมนตรตางประเทศของสหรฐอเมรกาในป พ.ศ. 2399 [1856] เพอพยายามทจะใหรฐบาลสหรฐอเมรกาในขณะนนใหเชอเชญสยามสงทตไปกระชบความสมพนธและเพอใหชาวสยามไดประจกษในพลงของอตสาหกรรม วทยาศาสตร และครสตศาสนาของสหรฐอเมรกา เพอจะเปนประโยชนในการเผยแผครสตศาสนาของตนมากขน แตแมตตนกใหเหตผลตอมาวาสยามคงไมสงคณะทตไปยงสหรฐอเมรกาเพราะหนทางไกลและ “พระมหากษตรยทรงถกหอหมดวยความเปนขตตยราช และทรงสนพระทยตอรฐบาลมหาชนรฐแบบธรรมดาๆ นนอยมาก”217 ซงสอดคลองกบคำแนะนำของกงสลอเมรกนประจำเมองปตตาเวย (Batavia) ยคแรกๆ ทใหขอแนะนำตอนกการทตอเมรกนวาควรจะระมดระวงไมใหราช

215 พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว, “ฉบบท 35 พระราชสาสน เรองกงสลทจะมาแทนเซอรอเบตส จอมเบค เมอปชวด พ.ศ. 2408,” รวมพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เรอง พระราชหตถเลขาในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว, หนา 344-345.

216 ดำรงตำแหนงกงสลของสหรฐอเมรกาเปนคนแรกของสยาม โปรดด เคนเนท อ. แวลส, ประวตศาสตรโปรเตสแตนทในประเทศไทย 1828-1958 (พระนคร: สภาครสตจกรแหงประเทศไทย, 2501), หนา 27.

217 Stephen Mattoon to W.L Marcy, 24 August 1856, Record of United States Consuls in Bangkok Siam 1856-1906 cited in ประสทธ พงศอดม, “การถายทอดวทยาการตะวนตกในสงคมไทย: ศกษาบทบาทของ มชชนนารโปรเตส

แตนดระหวาง พ.ศ. 2371-2411,” (วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2533), หนา 296.

89

สำนกเอเชยทราบวาสหรฐอเมรกานนปกครองในรปแบบมหาชนรฐ (Republic) 218 ซงความคดเหนดงกลาวแสดงใหเหนวา ในกรณของสหรฐอเมรกา พระองคไมทรงใสพระทยหรอใหการยอมรบสรรเสรญรปแบบการปกครองแบบนเทากบการปกครองในรปแบบราชาธราช-จกรพรรดราช ทมฐานะเปนภมปญญาทางการเมองดงเดมของสยาม

ค. มชชนนารกบการนำเขาและเผยแพรความรทางการเมองตะวนตก

ความสมพนธระหวางนกเผยแผศาสนาครสตชาวตะวนตกกบสยาม สามารถสบยอนไปไดถงสมยอยธยาในราวพทธศตวรรษท 21 หรอครสตศตวรรษท 16 โดยมมชชนนารคาทอลกชาวโปรตเกสเปนชาตแรกทเขามาในสยามและตามมาดวยมชชนนารชาวฝรงเศสในชวงระยะเวลาไลเลยกน โดยมมชชนนารนกายโปรเตสแตนตทเรมเขามามบทบาทภายหลงสถาปนากรงรตนโกสนทรไปแลว

ง. มชชนนารคาทอลก

การเผยแผศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลกในสยามเปนไปอยางเงยบ ๆ ดวยขอหามหลายประการตงแตในสมยอยธยา อาท การหามเขยนหนงสอหรอเทศนสงสอนแกชาวไทย มอญ ลาว ทนบถอศาสนาพทธ หามเทศนเปนภาษาไทย และหามใชอกษรไทยหรออกษรขอมในการสอนศาสนา หลงสนสดกรงศรอยธยา ในสมยธนบร การเผยแผศาสนาของชาวคาทอลกกดำเนนไปอยางเงยบๆ จนกระทงถกสมเดจพระเจาตากสนประกาศขบไลบาทหลวงคาทอลคออกไปจากสยาม219 ตอมาภายหลงพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกทรงครองราชย พระองคจงมรบสงใหมชชนนารคาทอลกทโดนขบไลออกไปกลบเขามาในสยามไดอกครง แตมชชนนารคาทอลกกถกขบไลอกออกไปจากสยามอกครงในรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว สงผลใหบทบาทของมชชนนารคาทอลกในสยามนนมอยอยางจำกดและเนนเผยแผในหมชาวตางชาต ทสวนมากเปนเชลยศกทอพยพเขามาอยในสยาม เชน ชาวจน ชาวเขมร และชาวญวน220 โดยผวจยพบวา บาทหลวงนกาย

218 Benjamin A. Batson, “The First American Diplomats in Siam” in Thai-American relations in

contemporary affairs edited by Hans H. Indorf (Singapore: Executive, 1982), p.6.

219 สพรรณ กาญจนษฐต, “บทบาทของมชชนนารในประเทศไทยตงแตรชกาลท 3 ถงรชกาลท 4 แหงกรงรตนโกสนทร,”

(วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2507), หนา 18, 40-

41.

220 เสร พงศพศ, คาทอลคกบสงคมไทยตงแตสมยพระนารายณจนถงปจจบน (กรงเทพฯ: สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2525), หนา 60; ชวลต ตรยะประเสรฐ, “ความเปนพลเมองของคาทอลกในสงคมไทย,” (วทยานพนธ

90

โรมนคาทอลกทมหลกฐานมากทสดในการเผยแพรความรทางการเมองในสยาม ไดแกบทบาทของบาทหลวงฌอง-บาตสต ปาลเลอกวซ

บาทหลวงฌอง-บาตสต ปาลเลอกวซ

บาทหลวงฌอง-บาตสต ปาลเลอกวซ เกดเมอ พ.ศ. 2348 [1805] ทเมองกอมแบรโตลท (Combertault) ฝรงเศส บวชในครสตจกรคาทอลคเมอป พ.ศ. 2370 [1828] และออกเดนทางมาถงสยามในป พ.ศ. 2373 [1830] ตรงกบรชสมยของพระบาทสมเดจนงเกลาเจาอยหว ขณะนนปาลเลอกวซมอายได 23 ป มโอกาสไดเดนทางไปออกไปทำหนาททางศาสนาตามหวเมองตาง ๆ ของสยาม อาท อางทาอง พรหมบร ชยนาท ลพบร สดทายไดรบแตงตงใหเปนเจาอาวาสทวดคอนเซปชญหรอวดบานเขมร (Conception Church) ซงมทตงอยรมแมนำเจาพระยาใกล ๆ กบวดสมอรายหรอวดราชาธวาสทวชรญาณภกขทรงจำพรรษาอย ตอมาปาลเลอกวซไดรบการแตงตงใหเปนสงฆราช ประมขแหงมชซงสยาม ในป พ.ศ. 2386 ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว221

บาทหลวงปาลเลอกวซเปนผทมความรกวางขวางทงในดานภมศาสตร วทยาศาสตร ตลอดจนวรรณคด และภาษาตาง ๆ และไดศกษาภาษาไทยจนมความเชยวชาญ จนมโอกาสไดถวายและแลกเปลยนความรระหวางภาษาละตนและองคความรทปลเลอกวซมกบภาษาบาลของวชรญาณภกข222 และนาจะรวมไปถงการสนทนาวสาสะในเรองตาง ๆ อยางกวางขวางดวย ความสมพนธทสนทสนมของทงสองเปนทรบรกนทวไป กอปรกบการทโบสถกบวดททงสองอยนนมอาณาบรเวณใกลกน หลกฐานในภายหลงมการบนทกไววา ทงสองเดนมกจะเดนสนทนากนตามรมฝงแมนำในเวลาเยน ๆ เสมอ223 เมอสงฆราชปาลเลอกวซมรณภาพลงในป พ.ศ. 2404 [1861] พระบาทสมเดจพระจอมเกลากทรงมพระราชสานสแสดงความอาลยถงปาลเลอกวซในฐานะ “มตรทด สนทสนมและจรงของเราเปนเวลายสบแปดป”224

ปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการเมองและการจดการปกครอง คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2559), หนา 23.

221 เพยงหฤทย ตนตธรวทย, “สงฆราชปาลเลอกวซ” ใน ประวตและผลงานของชาวตางประเทศในประเทศไทย(กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2533), หนา 29 – 30.

222 เรองเดยวกน., หนา 30.

223 The Jesuit Fathers, The Catholic Directory of Thailand (ม.ป.ท., 1963), p. B23 อางถงใน สพรรณ กาญจนษฐต, “บทบาทของมชชนนารในประเทศไทยตงแตรชกาลท 3 ถงรชกาลท 4 แหงกรงรตนโกสนทร,”, หนา 20.

224 พระราชสาสนตอบหนงสอมชชนนาร ซงไดนำแหวนของพระสงฆราชปาลเลอกวซขนกราบทลถวาย อางถงใน เพยงหฤทย

ตนตธรวทย, “สงฆราชปาลเลอกวซ” ใน ประวตและผลงานของชาวตางประเทศในประเทศไทย, หนา 33.

91

อยางไรกด แมวาผวจยไมพบวาปรากฏหลกฐานอยางเปนลายลกษณอกษรทเกยวของกบการถายทอดแลกเปลยนความรระหวางพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวและสงฆราชปาลเลอกวซ225 ทงในขณะททรงผนวชและหลงจากการครองราชย กระนนกด ผวจยมขอสนนษฐานวา ความสนทสนมและการสนทนากนระหวางทงสองนนมความเปนไปไดอยางสงยงทจะมการสอบถามแลกเปลยนถงเรองตาง ๆ อยางกวางขวางนอกเหนอไปจากการแลกเปลยนทางดานภาษา ทรวมไปถงเรองเกยวกบการเมองการปกครองของประเทศตาง ๆ ในยโรปจากความเหนและประสบการณของปาลเลอกวซ และความสนทสนมของทงสองถอเปนปจจยหนงทเกอหนนใหวชรญาณภกขหรอพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวในระยะเวลาตอมาทรงรบรเรองราวเกยวกบตะวนตกมากขน และฐานทางภาษาละตนททรงเรยนรจากปาลเลอกวซยอมเกอหนนตอการศกษาภาษาองกฤษของพระองคกบมชชนนารโปรแตสแตนทชาวอเมรกนทเขามาในสยามในระยะเวลาตอมา

จ. มชชนนารโปรแตสแตนท

มชชนนารโปรแตสแตนทในสยามมความสำคญตอการนำเขาความคดหรอภมปญญาทางการเมองตะวนตก กวางขวางกวามชชนนารคาทอลกโดยเปรยบเทยบเปนอยางมาก กลาวคอ บทบาทและการเผยแผของมชชนนารโปร แตสแตนทในการเผยแผศาสนามความแตกตางอยางมากจากมชชนนารคาทอลกทมกถกมองเปน “พระ” หรอ “พระเงยบ” (Quiet Padres) ทจำกดตวเองในการปฏบตศาสนกจและมงเผยแผศาสนาในหมชาวตางชาตในสยาม226

บทบาทของมชชนนารในฐานะ “พระ” หรอ “พระเงยบ” ในสายตาของชาวสยามไดเปลยนแปลงกลายไปเปน “หมอ” ภายหลงการเขามาของมชชนนารโปรแตสแตนท เนองจากการเผยแผศาสนาของมชชนนารเหลานจะมาพรอมกบการเผยแพรวทยาการตะวนตกสมยใหม ไมวาจะเปน

225 สงฆราชปาลเลอกวซมผลงานทสำคญซงเปนทรจกคอ Description du Royaume Thai (เรองเลากรงสยาม), พจนานกรมสภาษา ไดแกภาษาไทย ภาษาละตน ภาษาฝรงเศส และภาษาองกฤษ หรอ Dictionarium linguae (สพะ พะจะนะ พาสา ไท) Grammatica linguoe Thai (ไวยากรณภาษาไทย) ทมการตพมพครงแรกทปารสในป พ.ศ.2397 [1854] นอกจากนนยงมบนทกเรอง Memoire Sur la Mission de Siam ทไดมการแปลและนำมาตพมพครงแรกโดยกรมศลปากรเมอป พ.ศ. 2534 อกดวย ใน กรมศลปากร, บนทกเรองมสซงแหงกรงสยาม แปลโดย เพยงฤทย วาสบญมา พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2547), หนา 4.

226 Rev. C. Robinson, “Protestant Missions in Siam” Bangkok Calendar 1866, p. 66 อางถงใน สพรรณ กาญจนษฐต, “บทบาทของมชชนนารในประเทศไทยตงแตรชกาลท 3 ถงรชกาลท 4 แหงกรงรตนโกสนทร,”, หนา 26; ชยยนต ประดษฐศลป และโชตสา ขาวสนท, “ธรรมวทยาแหงพลเมองคาทอลกในกระบวนการสรางภาวะความทนสมยของสงคมไทย,” หนา 46-48.

92

วทยาศาสตร การแจกยารกษาโรค และความรดานตาง ๆ เพอผกมตรและทำใหเกด “การกลบใจ” ทเนนไปทประสบการณของปจเจกบคคลกบพระผเปนเจาตามอดมคตของมชชนนารโปรแตสแตนท227 สงผลใหมชชนนารเหลานสรางความเปลยนแปลงและสงใหม ๆ ใหแกสยามเปนอยางมากในหลายดานไมวาจะเปนดานวทยาศาสตร, การแพทย, การพมพ, การศกษา และรวมไปถงความคดทางการเมองตะวนตกอกดวย

จากผลการสำรวจในกลางพทธศตวรรษท 25 พบวา มชาวอเมรกนในสยามทงหมด 164 คน ในจำนวนน 152 คน หรอกวา 95 เปอรเซนตเปนมชชนนาร ทสวนมากเปนผทมคณวฒและมรความสามารถสงชนดทสามารถสรางฐานะและความมงคงในสงคมบานเกดของตนไดอยางไมยากลำบาก แตกลบมความมงมนอยางเตมเปยมในการอทศตนเองตองานมชชนนารหรองานเผยแผศาสนาในตางแดน228 จากการศกษาของประสทธ พงศอดม ไดชใหเหนวา ความมงมนและแรงผลกดนของมชชนนารเหลานเปนผลมาจากจากกระบวนการตนตวของขบวนการมชชนนารในสงคมอเมรกนในกลางพทธศตวรรษท 24 ดงทประสทธไดใหอรรถาธบายไวอยางชดเจนวา

“...ความเปลยนแปลงทเกดขนในตะวนตกกมสวนทำใหครสตศาสนาแผกระจายไปสวนตาง ๆ ของโลก โดยการนำของ “มชชนนาร” ทเกดจากจตสำนกของความยงใหญของครสตศาสนาวาเปนทมาของความเจรญทางอตสาหกรรม ความรใหม และวธการทางวทยาศาสตร จตสำนกนกระตนใหมชชนนารนำครสตศาสนาไปเผยแพรยงทตาง ๆ โดยแผกระจายไปพรอมกบความเจรญกาวหนาของเทคโนโลยดานการคมนาคมและการขายตวดานการคาและลทธจกรวรรดนยมตะวนตก ซงจะสนบสนนมชชนนารใหสามารถปฏบตตงานไดอยางคกคกทงดานเงนทนและการคมครองความปลอดภย อกทงจากบรรยากาศของทศนคตทมองโลกในแงดและการมงหวงความสมฤทธผล ทำใหเกดแนวคดในเรองการทำใหโลกทงผองนบถอครสตศาสนาโดยชนรนปจจบน อนเปนอทธพลของโลกทศนทเกดขนในสงคมตะวนตกสมยนนดวย”229

นอกจากประเดนของความเชอมโยงกนระหวางจตสำนกของครสตชน ความเจรญทางอตสาหกรรม และวธการทางวทยาศาสตรแลว ประสทธยงชใหเหนถงปจจยทางสงคมวฒนธรรมอเมรกนทมบทบาทในการหลอหลอมความคดและจตสำนกของมชชนนารทมแรงผลกดนสำคญมาจากผลของขบวนการฟนฟศาสนาทเรยกวาเปนชวงเวลาของ “การตนตวทางจตวญญาณครงยงใหญหนทสอง” (The Second Great Awakening)230 ทเกดขน ในสงคมอเมรกนในปลายครสตศตวรรษท 18

227 ประสทธ พงศอดม, “การถายทอดวทยาการตะวนตกในสงคมไทย : ศกษาบทบาทของ มชชนนารโปรเตสแตนด

ระหวาง พ.ศ. 2371-2411,”, หนา 182.

228 เรองเดยวกน., หนา 147.

229 เรองเดยวกน., หนา 151.

230 เรองเดยวกน., หนา 156.

93

อนเปนผลใหมการจดตงองคกรทางศาสนาเพอปฏบตพนธกจ (Mission) ในการ “ประกาศขาวประเสรฐ” (Gospel) หรอเผยแผศาสนาออกไปยงดนแดนตาง ๆ อยางกวางขวาง ซงมรากฐานทางความคดทางเทววทยาของศาสนาครสตเรองพระเจาทรงเปนผยกโทษความผดบาปของมนษย หรอทรงไถบาป และทสำคญยงคอการตความวาพระเจาทรงเลอกชาวอเมรกนใหเปนผมบทบาทในการทำตามแผนการของพระเจาและพระเยซครสตหรอเปน “พระมหาบญชา” (Great Commission)231 ทเปนพนฐานความคดของลทธการเผยแพรครสตศาสนา (Evangelism) ทผลกดนใหมชชนนารเหลานมงออกไปทำหนาทประกาศขาวประเสรฐ (Gospel) ไปสดนแดนตาง ๆ อยางกระตอรอรน ซงมชชนนารอเมรกนทเขามาปฏบตหนาทในสยามลวนเปนผลผลตของขบวนการทางศาสนาดงกลาวนเชนเดยวกน232

จากบรบททางประวตศาสตรของสงคมสหรฐอเมรกาดงกลาว มผลใหมชชนนารเหลานเชอมโยงความเจรญทางอตสาหกรรม วทยาศาสตร และศลปวทยาการตาง ๆ ในสงคมตนเขากบแนวคดทางครสตศาสนา ซงผวจยมขอสนนษฐานวา อดมคตเหลานยอมรวมไปถงความนยมชมชอบในรปแบบการปกครองแบบมหาชนรฐ โดยเฉพาะของสหรฐอมรกาอนเปนบานเกดเมองนอนของมชชนนารเหลานอกดวย โดยผวจยพบวา มชชนนารชาวอเมรกนในสยามทมบทบาทสำคญในการนำเขารองรอยความคดประชาธปไตยมาสสงคมสยามทควรกลาวถงไดแก ศาสนาจารยเจสซ คาสเวล (Rev. Jesse Caswell) และศาสนาจารยแดนบรช บรดเลย (Rev. Dan Beach Bradley)233

ศาสนาจารยเจสซ คาสเวล

ศาสนาจารยเจสซ คาสเวล เดนทางเขามาสยามพรอมกบภรรยาของเขาในป พ.ศ. 2383 [1840] คาสเวลเกดเมอป พ.ศ. 2352 ทเมองมดเดลทาวน รฐเวอรมองต ประเทศสหรฐอเมรกา ดวย

231 เรองเดยวกน., หนา 161.

232 เรองเดยวกน., หนา 146-178.

233 อยางไรกด ผวจยมไดหมายความวามชชนนารอเมรกน หรอชาวอเมรกนตลอดจนชาวตะวนตกอน ๆ จะไมมบทบาทใด ๆ ตอการนำเขาเคาโครงความคดประชาธปไตย การยกมชชนนารทงสองทานมากลาวถงในงานวจยนเนองดวยมหลกฐานอนทจะสามารถสนนษฐานหรอยนยนไดวา มชชนนารทงสองทานมบทบาทในการนำเขาและเผยแผรองรอยความคดดงกลาว และผวจยยนดอยางยงหากมหลกฐานใหมๆ เพมเตมอนจะพสจนไดวามชองทางอน ๆ ในการสงตอความคดดงกลาวฯ ซงบทบาทของทงสองนสอดคลองกบการวเคราะหในวทยานพนธปรญญาโทของประสทธ พงศอดม ทตอมาเขาไดเปนผเชยวชาญคนสำคญดานประวตศาสตรประจำครสตจกรของประเทศไทย (สมภาษณ เนต คโชตกล, ครศาสนา คณะกรงเทพครสตศาสนศาสตร มหาวทยาลยครสเตยน, 11 มกราคม 2561) ทไดวเคราะหเอาไวเชนกนวา ศาสนาจารยบรดเลยและคาสเวล เปนมชชนนารทมบทบาทสำคญในฐานะทเปนผนำวทยาการตะวนตกเขาสสงคมไทย โปรดด ประสทธ พงศอดม, “การถายทอดวทยาการตะวนตกในสงคมไทย : ศกษาบทบาทของ มชชนนารโปรเตสแตนดระหวาง พ.ศ. 2371-2411,”, หนา 187.

94

ความสนใจทางศาสนาดง จงเขรบการอบรมใน Andover Theological Seminary ทเมองแมสซาชเสต ในป พ.ศ. 2377 และยงไดเขาศกษาท Lane Seminary ในป พ.ศ. 2380 หลงจากนนจงไดเขารวมกบคณะ A.B.C.F.M. ในป พ.ศ. 2381 และไดรบมอบหมายใหเดนทางมายงสยาม234

คาสเวลไดมโอกาสไดถวายการสอนภาษาองกฤษและวทยาศาสตรแกวชรญาณภกขขณะททรงจำพรรษาอยทวดบวรนเวศ โดยมขอแลกเปลยนคอคาสเวลไดหองหนงในอารามในการเทศนาเผยแผศาสนาครสตและแจกจายเอกสารสอนศาสนา235 ในบรรดาความสมพนธระหวางมชชนนารอเมรกนกบชนชนปกครองสยาม โดยเฉพาะกบวชรญาณภกข ในสายตาของมชชนนารดวยกน คาสเวลถอวามฐานะเปน “มชชนนารอเมรกนทมอทธพลทสดผหนง”236 ซงความสมพนธอนดทใกลชดระหวางวชรญาณภกขและคาสเวลนน แสดงใหเหนอยางชดเจนมากขนภายหลงทคาสเวลเสยชวตในป พ.ศ. 2391 [1848] หลงพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงครองราชย พระองคไดทรงแสดงถงความอาลยทงการสรางอนเสาวรยของคาสเวลในสสานของชาวโปรเตสแตนทในสยาม รวมไปถงทรงพระราชทานเงนรวม 1,500 ดอลลารแกภรรยาของหมอคาสเวล และยงทรงพระอกษรไปถงบตรของหมอคาสเวลลโดยลายพระหตถของพระองคเอง

“ฉนคดถงพอของเธอมากเพราะเขาเคยเปนครสอนภาษาองกฤษของฉน ขอใหเธอเกบบนทกนไวเพอเปนทระลกจากฉน ลงชอ ศษยของพอของเธอ ท.ม. เจาฟามงกฎ”237

ในพระราชนพนธของสมเดจฯ กรมพระยาดำรงราชานภาพ ไดบรรยายถงบทบาทของคาสเวลตอความสามารถทางภาษาองกฤษของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาฯ เอาไววา “เลากนมาวา มสเตอรแคสเวลไมยอมรบคาจาง ทลขอแตโอกาสใหสอนครสตศาสนาไดทวดบวรนเวศน ฯ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว กกลาประทานอนญาตใหสอนทศาลาหนาวดหลง ๑ ตามประสงค เปนทำนองเหมอนทาใหพสจนความศรทธาของพทธบรษทวดบวรนเวศน ฯ พระบาทสมเดจ

234 ธนญญา ทองซอนกลบ, “ชวประวตของศาสนาจารย แจสซ แคสเวลล” ใน กองวรรณคดและประวตศาสตร กรมศลปากร. ประวตและผลงานของชาวตางประเทศในประเทศไทย (กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2533), หนา 39 – 40.

235 เคนเนท อ. แวลส, ประวตศาสตรโปรเตสแตนทในประเทศไทย 1828-1958, บทท 2; สพรรณ กาญจนษฐต, “บทบาทของมชชนนารในประเทศไทยตงแตรชกาลท 3 ถงรชกาลท 4 แหงกรงรตนโกสนทร) หนา 12-13.

236 เคนเนท อ. แวลส, ประวตศาสตรโปรเตสแตนทในประเทศไทย 1828-1958, หนา 12.

237 วลเลยม แอล บรดเลย, สยามแตปางกอน ๓๕ ปในบางกอกของหมอบรดเลย แปลโดย ศรเทพ กสมา ณ อยธยา และ ศรลกษณ สงาเมอง พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: ศลปวฒนธรรม, 2547), หนา 130-133; William L. Bradley, “Prince Mongkut and Jesse Caswell,” Journal of the Siam Society 54 (1966): 33.

95

พระจอมเกลาทรงศกษาภาษาองกฤษกบมสเตอรแคสเวล จนสามารถจะอานเขยนและตรสภาษาองกฤษไดสะดวกดยงกวาใคร ๆ ทเปนไทยดวยกนในสมยนนทงสน”238 สอดคลองกบหลกฐานและขอสนนษฐานหมอซามเอล อาร. เฮาส (Samuel R. House)239 กชใหเหนวาวชรญาณภกขตองอธยาศยกบหมอคาสเวลเปนอยางยง รวมไปถงความคดทเสรเปดกวางในทางการปกครองและศาสนา (Liberal ideas in government and religion) ททรงนาไดรบจากคาสเวลไมมากกนอย240

ศาสนาจารยแดน บช บรดเลย

ศาสนาจารยแดน บช บรดเลย (Rev. Dan Beach Bradley) เกดทเมอง Marcellus รฐนวยอรค ประเทศสหรฐอเมรกา ในป พ.ศ. 2347 [1894]241 หลงจากจบการศกษาในชนตน เขาสนใจเรยนตอทางวชาวรรณคด แตตอมาภายหลงจงหนไปเรยนวชาแพทยศาสตรมหาวทยาลยแหงนวยอรค (University of New York) ดวยความสนใจทางศาสนา เขาไดเขารวมกบคณะอเมรกนบอรด (American Board of Commissioners of Foreign Mission) หรอ A.B.C.F.M. และไดรบมอบภารกจใหเขามาปฏบตหนาทในสยาม และเขามาถงสยามเมอป พ.ศ. 2378 [1835]242 หมอบรดเลยเปนมชชนนารชาวอเมรกนคนสำคญทมบทบาทตอสงคมสยามในหลายดาน ในบรรดาบทบาทตาง ๆ ทกวางขวางของหมอบรดเลย บทบาททสำคญทแสดงใหเหนถงการนำเขาและการเผยแผความคดท

238 สมเดจกรมพระยาดำรงราชานภาพ, ความทรงจำ (พระนคร: ศลปาบรรณาคาร, 2516), หนา 96.

239 ซามเอล อาร. เฮาส (Samuel R. House) เขามาในสยามในป พ.ศ. 2392 [1849] มชอเสยงในฐานะทเปนหมอผาตดคนแรกในสยามหรอในทวปเอเชยทใชอเทอรเปนยาทำใหคนไขสลบ โปรดด เคนเนท อ. แวลส, ประวตศาสตรโปรเตสแตนทในประเทศไทย 1828-1958, หนา 27-28.

240 “His qualifications as a teacher[Rev Jesse Caswell]were appreciated by the Prince Chow Fah Mongkut, who chose him as his instructor in the English language and science, and derived from him, chiefly during the eighteen months' continuous instruction he received, those enlarged and liberal ideas in government and religion which, when he succeeded to the throne, led him to open Siam to commerce and improvement. No wonder that after he became king he erected a handsome tomb over his esteemed teacher's remains and sent to his widow in the United States a gift of one thousand dollars, and subsequently five hundred dollars more, as tokens of regard for his memory. In February, 1849, Mrs. Caswell and family returned to America.” In Samuel R. House, M. D., Bangkok. “History of the Missions in Siam and Laos.” In Siam And Laos, As Seen By Our American Missionaries (Philadelphia: Presbyterian Board of Publication, 1884), p.364.

241 ส.พลายนอย, หมอปลดเลย (กรงเทพฯ: พมพคำ, 2548), หนา 10.

242 ด.บ. บรดเล, ประชมพงศาวดาร ภาคท 31 จดหมายเหตเรองมชชนนารอเมรกนเขามาประเทศสยาม, ปวน อนทวงศ แปล, พมพในงานศพพระยาสารสนสวามภกด (เทยนฮ สารสน), (พระนคร: โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร, 2468), หนา 23.

96

หมอบรดเลยนำเขามา และหลงเหลอเปนหลกฐานททำใหสามารถสบคนถงรองรอยทางความคดของเขาไดกคอ บทบาททางดานการพมพ โดยเฉพาะการออกหนงสอพมพหรอในยคสมยนนเรยกวาหนงสอจดหมายเหต เพอเผยแผความคดทางดานศาสนาทหมอบรดเลยนำมาเชอมโยงกบความเจรญของตะวนตกโดยเฉพาะในบรบทของสหรฐอเมรกาอนเปนบานเกดของหมอบรดเลยเอง ซงเปนลกษณะสำคญของมชชนนารอเมรกนในสมยนน

หลกฐานสำคญทแสดงใหเหนถงความคดและการทำงานทางความคดของบรดเลยกคอ หนงสอจดหมายเหต ซงมสองหวไดแก หวแรกไดแกหนงสอจดหมายเหตฯ Bangkok Recorder และ หนงสอจดหมายเหตฯ The Bangkok Recorder243 โดยฉบบแรกมการตพมพในป พ.ศ. 2387-2388 และฉบบหลงในระหวางป พ.ศ. 2407-2411 ฉบบแรกมเนอหาสวนใหญในทางวทยาศาสตรและการแพทย สวนเนอหาฉบบหลงนนจะมสวนทเกยวของกบประวตศาสตรหรอพงศาวดาร สงคม ตลอดจนขาวสารตาง ๆ รวมกบวทยาศาสตรและวทยาการตาง ๆ มากขน ซงหนงสอทงสองฉบบสะทอนใหเหนถงการเชอมโยงการเผยแผศาสนาเขากบการแพทย วทยาศาสตร ประวตศาสตร รวมไปถงคานยมของสงคมอเมรกนเขากบการประกาศขาวประเสรฐหรอการเผยแผศาสนาครสตเขาดวยกนของหมอบรดเลยอยางชดเจน ดงจะเหนไดจากการทหมอบรดเลยไดขอพระราขทานพระบรมราชานญาตในการออกหนงสอพมพรายปกษภาษาไทยฉบบแรกทชอวา “บางกอกรคอเดอ” ในวนท 4 กรกฎาคม พ.ศ. 2387 [1844] ซงตรงวนชาตหรอวนคลายวนประกาศอสรภาพของสหรฐอเมรกา244

243 จากการศกษาของทวศกด เผอกสม พบวา “หนงสอจดหมายเหตฯ Bangkok Recorder” เปนการดำเนนงาน

รวมกนของมชชนนาร A.B.C.F.M. ทตพมพขนทททำการหนาวดประยรวงศาวาส (หนาวดเจาคณพระคลง) โดยมบรดเลยเปนหนงในทมงาน สวน “หนงสอจดหมายเหตฯ The Bangkok Recorder” กลาวไดวาเปนหนงสอพมพทบรดเลยเปนบรรณาธการเองและพมพทโรงพมพชองหมอบรดเลย โปรดดเพมเตมใน ทวศกด เผอกสม, “การปรบตวทางความร ความจรง และอำนาจของชนชนนำสยาม พ.ศ. 2325-2411” (วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540), หนา 129-130.

244 ในประเดนน เอกสารชนรองทผวจยสบคนมาไดมการระบถงวนออกหนงสอจดหมายเหตฯ ฉบบปฐมฤกษไวในวนท 4

กรกฎาคม อาทงานของ ส.พลายนอย, หมอบปลดเล, หนา 81; สกญญา สดบรรทด, หมอบรดเลยกบการหนงสอพมพแหงกรงสยาม พมพ

ครงท 2 (กรงเทพฯ : มตชน, 2547), หนา 45.; Thanet Aphornsuvan, “The West and Siam’s quest for modernity, Siamese responses to nineteenth century American missionaries,” South East Asia Research 17, 3 : p.401-431. แตงานทกชนกมไดระบถงทมาของการระบวนดงกลาวเอาไว เนองจากหนงสอจดหมายเหตฉบบปฐมฤกษ มไดระบถงวนทในการออกหนงสอ

ไวในฉบบ กลาวคอ มการระบถงวนเวลาไวแตเพยง “เดอนแปด ปถมาสาตร จลศกราช 1206 July,1844” ผวจยจงสอบคนเพมเตมจงพบวา หากพจารณาตรวจสอบโดยเรมตนจากครสตศกราช 1844 กจะตรงกบพทธศกราช 2387 สวนเดอนแปดปถมาสาตร หมายถงเดอนแปดแรกของปอธกมาสปนน กลาวคอ ในปดงกลาวตามปฏทนจนทรคตมเดอนแปดสองเดอน และเดอนแปดปถมาสาตรคอเดอนแปดครงทหนง ซงมระยะเวลาตงแตวนท 15 มถนายน ถงวนท 14 กรกฎาคม ของปฏทนทางสรยคต และเดอนแปดแรกทตรงกบชวงเวลาของเดอนกรกฎาคมตามปฏทนสรคตนนคอชวงเวลาระหวางวนท 1 – 14 ของเดอนกรกฎาคม และถงแมในใบแรกของหนงสอจดหมายเหตฯ จะไมไดระบวนท

97

อยางชดเจนเอาไววาออกในวนใด แตกสามารถอนมานไดจากในใบท 2 ซงออกในอก 1 เดอนถดจากใบแรก หรอ ในเดอนแปดทตยาสาตร ท

ปรากฎขอความวา “This RECORDER is published on the first Thursday of every month,” ซงขอความนจะมปรากฏในหนงสอจดหมายเหตฯ ตงแตใบ 2 เปนตนไป ซงหมายความวา ใบแรกของหนงสอจดหมายเหตฯ กนาทจะตองออกในวนพฤหสบดแรกของเดอนดวยเชนกน (หากออกตรงเวลา) และเมอนำชวงเวลานไปสอบทานกบวนเดอนปในปฏทนยอนหลง กจะพบวา วนพฤหสบดแรกของเดอนกรกฎาคม ค.ศ. 1844 ตรงกบ วนพฤหสบด แรม 5 คำ เดอน 8 ปมะโรง ปรกตสรทน อธกมาส จลศกราช 1206 รตนโกสนทรศกราช 63 ตาม

ปฏทนจนทรคตหรอเปนวนพฤหสบดท 4 กรกฎาคม ค.ศ. 1844 (โปรดด ทองคำ ยมกำภ, ปฏทน 220 ป เทยบสรยคตและจนทรคตตงแต

พ.ศ. 2325 ถง 2544 (กรงเทพฯ: การพมพไชยวฒน, ม.ป.ป.), หนา 126-127). ซงตรงกบวนชาต (Independence Day) ของ

สหรฐอเมรกา ดงนน ผวจยจงเหนวา ขอทหนงสอจดหมายเหตฯ ฉบบปฐมฤกษออกในวนท 4 กรกฎาคม พ.ศ. 2387 นนมมลนาเชอถอได

98

ตวบทสำคญทแสดงใหเหนถงความคดของบรดเลยในการเชอมโยงความเจรญและวทยาศาสตรของโลกตะวนตกเขากบศาสนาครสตเขาดวยกนในหนงสอจดหมายเหตฯ The Bangkok Recorder ทตพมพเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2408 [1865] ซงไดลงบทความเรอง “ตราชอยางหนง”245 ซงบทความนมความโปรยวา

“ทนจะวาดวยการกำหนดสงเกต, พจารณาบนดาสงของทงหลาย, อนมอยในประเทศเบองตระวนตก246, แลประเทศเบองตระวนออกนน. ถาจะเปรยบกนเขาแลว, ขางไหนจะจำเรญใจสวางตา. คนทงหลายคงเหนลงวา, บนดาสงของซงเกดมมาแตประเทศเบองตระวนตกนน, เปนของประเสฐวเศษดกวากน. กการซงประเสฐวเศษนน, ดวยเปนอศจรรยประการใด...247

หลงจากความโปรยน หมอบรดเลยกไดสาธยายถงความแตกตางและสาเหตของความเจรญในโลกตะวนตกและความดอยของโลกตะวนออกโดยเฉพาะกบกรณสยามเอาไวหกประเดนดวยกน ประเดนแรก ไดแก การทชาวสยามนยมนบถอคตโบราณ นบถอแตคำของ “บราณอาจารย” ไมนยมคดตอยอดสรางสรรคสงทมอยเดมซงหมอบรดเลยเหนวามลกษณะท “ครำครา” ในขณะทชาวตะวนตกเปนไปอยางตรงขาม “เขาคดแตการทจะใหประเสฐเลดยงขนไปกวาของเกาแหงบราณทเขาสรางไวนน. เมอเขาเหนวาธรรมเนยมแหงบดาแลมารดานน, ไมสจะด, เขากสละหนทงเสยไมถอเอา, จดแจงตกแตงเขาเสยใหมใหไดด...” ประการทสองคอ ชาวสยามไมนยมชมชอบใชสงของทสวยงาม ทงเสอผาเครองแตงกาย บานเรอนทไม “มดชด” รวมไปถงเครองใชไมสอยตาง ๆ ซงมลกษณะ “เลวทราม” แตกตางไปจากชาวตะวนตก ประการทสาม ประเทศตะวนออกใชแตกำลงแรงงานในการผลต ในขณะทตะวนตกใช “ปญญา” ประดษฐเครองจกรตลอดจนรจกใชพลงงานธรรมชาตแทนพลงงานของคน ประการทส ไดแกประเทศตะวนตกมการใหสทธบตรกบผประดษฐสงแปลกใหม สงผลใหมความคดสรางสรรคและประดษฐสงใหมๆ เสมอ ซงตางจากประเทศตะวนออกทมลกษณะตรงกนขาม ประการทหา ประเทศตะวนตกมการตงสถานศกษาทงโรงเรยนและมหาวทยาลยหรอ “สกลและยนเวอซต” สวนประเทศตะวนออกไมม สงผลใหเยาวชนไมมความร “เขาทงหลายจงยนดดวยการเลนตาง ๆ, หาสแสวงหาวชาความรไม” และทสำคญกคอ บรดเลยได

245 หนงสอจดหมายเหตฯ = The Bangkok recorder ทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหพมพพระราชทานในงาน

พระราชทาน เพลงศพ นายสมหมาย ฮนตระกล ณ เมรหลวงหนาพลบพลาอศรยาภรณ วดเทพศรนทราวาส 25 ธนวาคม 2536 (กรงเทพฯ :

สำนกราชเลขาธการ, 2537), หนา 125-126.

246 ประเทศเบองตะวนตกทบรดเลยกลาวถง กนาจะหมายถงประเทศสหรฐอเมรกาและองกฤษเปนหลก. ดงทบรดเลยไดเอยชอ

ตรง ๆ ในบทความนวา “กฝายประเทศเมององกฤษแลมองอเมรกาเปนตนนน” ใน หนงสอจดหมายเหตฯ = The Bangkok Recorder, หนา 126.

247 เรองเดยวกน., หนาเดยวกน.

99

สรปปดประเดนทงหาประการ และนำไปเชอมโยงกบครสตศาสนาวาเปนตนเหตแหงความเจรญของชาวตะวนตกทงหมดในสำนวนภาษาของหมอบรดเลยคอ

“อนงถาจะวาใหสนเขาแลว, ประเทศแหงตระวนตกเหลานนเขามความจำเรญขนไดดวยพระสาศนา, เพราะเขามพระคมภรทวเศษ, ไดรธรรมของพระเจาผทเทยงแทนแล.”248 (เนนขอความโดยผวจย)

นอกจากน หมอบรดเลยไดแสดงใหเหนถงความนยมชมชอบในบานเมองเกดเมองนอนของตน โดยเฉพาะเกยรตยศศกดศรของประเทศสหรฐอเมรกาเมอเทยบกบมหาอำนาจตะวนตกอน ๆ โดยเฉพาะองกฤษและฝรงเศส ดงทหมอบรดเลยไดลงขาวงานศพของประธานาธบดลนคอรนวาเปนงานทยงใหญชนดทไมเคยมในโลกมากอน ดงความตอนหนงวา

“หนงสอจดหมายเหตทเมองสงคโปรชอชเตรศเตมไดกลาวไววา, การสพของแปรศเตนตลงกนนน, เปนการใหญยงนก, ไมเคยมทวไปในโลกเชนนนเลย. อนงเจาเมองตาง ๆ ประเทศเปนอนมาก, มเมององกฤษ, แลฝรงเสศเปนตน, ไดทราบขาววา, เปรศซเดนตลงกนถงแกกรรมเชนนน, กสำแดงการเศราหมองในใจ. จงเขยนหนงสอฝากไปถงเจาเมองอเมรกาบาง, ไปถงแมดมลงกนบาง, เปนใจความวา, เรากเปนทขนกเพราะทานแปรศเดนตลงกนทถงทถงแกกรรมนน. ขออวยพรมาถงทานดวย, ฃอพระเจาไดโปรดประทานซงความสวดมงคลจงมแกทานตอไปจนชวกลาปาวสาน”249 (เนนขอความโดยผวจย)

ดวยความนยมชมชอบและความภาคภมใจในบานเกดเมองนอนของหมอบรดเลยขางตน ผนวกเขากบการเผยแผศาสนาควบคกบศลปวทยาการตาง ๆ สงผลใหในหนงสอจดหมายเหตฯ The Bangkok Recorder ประกอบไปดวยเนอหาทมความหลากหลาย และจากชองทางนเองทปรากฏหลกฐานถงการกลาวถงรปแบบการปกครองของสหรฐอเมรกา รวมไปถงขาวสารตาง ๆ ทในเนอหาจะมการกลาวถงตำแหนง “เปรศซเดนต” หรอการกลาวถงและการแปล “กอนซตตวซน” รวมไปถงขนบธรรมเนยมการเลอกตงผดำรงตำแหนงทางการเมองของสหรฐอเมรกา ตงแตในระดบมลรฐ ไลเลยงไปถง คณะผเลอกตง วฒสมาชก ถงตำแหนงประธานาธบด รวมไปถงขนบธรรมเนยมทรองประธานาธบดทจะมาดำรงตำแหนงประธานาธบดเมอประธานาธบดทเสยชวตลง และการสาบานตนเขารบตำแหนงประธานาธบด เปนตน

ดงนน จงอาจกลาวไดวา นอกเหนอไปจากการสนทนาวสาสะระหวางชาวตะวนตกและชาวสยามทสนใจความเปนไปในทางการเมองของตะวนตก ซงมกจะไมปรากฎหลกฐานทมการบนทกไวเนองจากเปนธรรมดาในการสนทนาถามไถโดยสวนตวแลว หนงสอจดหมายเหตฯ ของหมอบรดเลย

248 เรองเดยวกน, หนา 126.

249 เรองเดยวกน, หนา 125.

100

จงถอเปนหลกฐานทางประวตศาสตรในเชงลายลกษณอกษรทสำคญยงในการแสดงใหเหนถงการถายทอด ตลอดจนการรบรเกยวกบความรทางการเมองตะวนตก โดยเฉพาะในกรณของสหรฐอเมรกาทเปนประเทศบานเกดเมองนอนของหมอบรดเลย และมหาอำนาจของโลกในยคสมยนนอยางองกฤษและฝรงเศส รวมไปถงประเทศอน ๆ ทมความสำคญในหนาขาวหนงสอพมพในยคสมยนนอกดวย250

ตวอยางทควรกลาวถงตวอยางแรกในหนงสอจดหมายเหตฯ The Bangkok Recorder ทตพมพในเดอนสงหาคม พ.ศ. 2408 [1865] ไดตพมพเรอง “เมองฝรงเศสกบประเทศอเมรกา” โดยเนอหาอางถงหนงสอพมพของฝรงเศสทชนชมประธานาธบดลนคอรนและรฐบาลของสหรฐอเมรกาในแงมมตาง ๆ

“หนงสอจดหมายเหตทเมองฝรงเศส, มชอวาฮาวเนวแนซนแอล, ไดกลาวคำสรรเสญเปรศซเดนตลงกนนก, แลไดสรรเสรญเคาเวอเมนตทเมองอเมรกาวา, เมองยไนตสเตศเปนเมองทใหฝงราษฎรเปนฟร, คอมอสรภาพแกตว, มากกวาเมองอนทงปวง, แลเปนเคาวะเมนตประกอบไปดวยความเมตา, แลกำลงใหญกวาเมองอนทวตลอดโลกย. ความทเมองอเมรกาไดทสรรเสญมากนน, กเพราะความปญญาทชาวเมองทงปวงไดใชในการทตงเมองมนคงไวในความลเบอต, คอความอศรภาพแกตวฉนน. เมองอนทงปวงทมกำลงภอจะปราบปรามความขบถใหญใหราบลงนนกมมาก, แตเมองทตะใหความลเบอตของตวมกำลงขนเมอไดความชะนะไวแลว, แลทจะไดรกษาลเบอต, ดวยกฎหมายอนดเปนอนเขมแขง , อนจะดกทำลายมไดนน, เปนความลบทในพวกโบราณไมมผใดรจก, แลทชาวประเทศยรปไดรแตนอยนก, แลทพภพใหม, คอเมองอเมรกาไดแพรงพรายแกพภพเกาคอประเทศยรบ, แลแกประเทศอาเซยนน. นแลเปนทคดออกจากหนงสอจดหมายฝรงเศสนน. เหนทชาวเมองฝรงเศสจะเหนพรอมใจกนโดยมาก. แตเมอกำลงชาวอเมรการบกนอยนนเขาคดสงไสยอยวา, เมองอเมรกาจะเสยแกฆาศกดอกกระมง, ถาเสยแลวกหาควรจะสรรเสรญเคาเวอเมนตรปบลกไม. เมอไดเหนรปบลกไดไชยชะนะอนรงเรองแลมความศขจำเรญตอๆมานน, ไชจะสรรเสญแตประเทศฝรงเศสเมองเดยวหามได, ฝายประเทศยรบทงสนกกลบมาสรรเสรญเหมอนกน.”251 (การเนนขอความและเสนใตเปนของผวจย)

250 ในแงของผรบหนงสอ ในหนงสอจดหมายเหต เลมท 1 เดอนมกราคม ใบท 23 พ.ศ. 2409 หมอบรดเลยไดลงบญช

รายชอผสงซอ โดยปรากฎวามผรบทงหมดจำนวน 102 รายชอ ซงสามารถทำใหสบทราบไดวา ผทรบหนงสอดงกลาว หากมสมมตฐานวาผรบไดอานแลว กจะสามารถสนนษฐานตอมาไดวา ตองมชาวสยามอยางนอย 102 คน ทรบรถงรองรอยความคดประชาธปไตย ซงเปนการวางรากฐานและสงตอการรบรเกยวกบรปแบบการปกครองตะวนตกไปสชาวสยามรนตอไปในพทธศตวรรษท 25 โดยบคคลทรบหนงสอจดหมายเหตสวนใหญจะเปนเจาและพระบรมวงศานวงศ คนทสำคญไดแก พระบาทสมเดจพระจอมเกลาฯ และพระบาทสมเดจพระปนเกลาฯ, กรมหลวงวงษาธราชสนท, กรมหมนบวรวไชยชาญ, เจาฟาจฬาลงกรณ และขนนางใกลชด อาท หมอมราโชทย, หลวงวชตชลไชย แตกมสามญชนดวย โดยเฉพาะ เทยนวรรณ ทหนงสอจดหมายเหตระบในบญชวา “คณเทยนฤาวณณโภ วดบวรนเวษ” ซงกรณของเทยนวรรณ ขณะนนมอายเพยง 23 ป และบวชเรยนอยทวดบวรนเวศ ใน หนงสอจดหมายเหตฯ = The Bangkok Recorder, หนา 293 – 294.

251 หนงสอจดหมายเหตฯ = The Bangkok Recorder, หนา 164.

101

การทหมอบรดเลยไดเนนยำถงขอดของการปกครองบานเมองของตนขางตนนเอง จะเหนไดวา ชดคำศพทและภาษาทางการเมองตะวนตกทหมอบรดเลยใช สะทอนใหเหนวาเปนองคความรและมโนทศนทางการเมองตะวนตกทหมอบรดเลยเปนผนำเขาและเผยแพรความคดหรอความรดงกลาวในหนงสอจดหมายเหตฯ ของเขา อาท “เคาเวอเมนต”, “เปรศซเดนต” , “เปนฟร”, ความลเบอต” และ “รบบลก” ซงลวนแลวแตเปนการทบศพทโดยการถายเสยงจากภาษาองกฤษโดยใชตวอกษรภาษาไทยเนองจากเปนความรทางการเมองตะวนตกทเพงจะเขามาในสงคมสยาม ขอสงเกตในกรณน มบางคำทหมอบรดเลยนำมาเทยบเคยงกบความหมายในภาษาองกฤษ ดงเชนคำวา “เปนฟร” ทหมอบรดเลยมการขยายความในภาษาไทยโดยใชคำวา “คอมอสรภาพแกตว” หรอการขยายความ “ลเบอต” วา “ความอสรภาพแกตว” ขอทนาสนใจอกประการหนงกคอ กฎหมายรฐธรรมนญของสหรฐอเมรกาทหมอบรดเลยภาคภมใจนน หมอบรดเลยยงมการเนนยำดวยวาถอเปน “ความลบ” ทพวกโบราณหรอแมแตกระทงคนในประเทศยโรปเองกยงไมมความรมากนก ซงสะทอนใหเหนสถานะของความรทางการเมองเกยวกบมหาชนรฐของสหรฐอเมรกาหรอในฝรงเศสเองนนเปนรปแบบการปกครองทยง “ใหม” และมความรดงกลาวจำกดอกดวย

ตอมา หมอบรดเลย ไดลงบทความในการอธบายรปแบบการปกครองของสหรฐอเมรกา ในฉบบเดอนตลาคม พ.ศ. 2408 [1865] ในหวขอ “กระษตรยเมองยในตศเทศฯ” โดยมเนอหาทอธบายถงการปกรองแบบมหาชนรฐทปกครองโดยม “กอนสตตวซน” ซงไมมตำแหนงกษตรย หากแตมตำแหนง “เปรศซเดนต” อยางไรกตาม ในการถายถอดและเผยแพรความรนน หมอบรดเลยนาจะเจอกบคำถามทแสดงถงความสงสยเกยวกบรปแบบการปกครองแบบใหมน ซงสะทอนใหเหนลกษณะของการรบแนวคดดงกลาวในเชงสงสยและแปลกใจเนองจากไมใชรปแบบการปกครองทตนมความคนเคย ซงแนนอนวาในทศนะของหมอบรดเลย ความเขาใจดงกลาวนนมลกษณะท “ถกบางผดบาง” ดงความตอนนของหมอบรดเลยคอ

“คนทดในหวขอนกคงจะถามวา, เมองยในทศเทศมกระสตรยฤา. ไดยนขาวเปนความปะรำปะราวามาวา, ไมมกระสตรย, มแตเปรศซเดนตทฝงราษฎรจดเลอกตงขนไว, ใหเปนเจาเมองสป, เมอครบแลวกจดเลอกใหม. ทเขาใจดงนนกถกบางผดบาง. แตเมองยไนทศเทศไมมคนเปนกระสตรรยกจรง, มแตกอนสตตวซนคอกดหมายอยางหนงสนๆ เปนแบบอยางสำรบจะใหไดเจาเมองรกษาตวแลรกษาเมองตามกดหมายนน. เมอตงขนเปนเจาเมองกตองษาบาลตววาจะรกษาบทกอนสตตวซนใหถทวนตามสตปญญาแลกำลงอนครบ บรบรณของตว. แลหวเมองยในทศเทศทงปวงกไดปฏญาณตวไว, เปนใจความวา, จะใหบทกอนสตตวซนตงไวเปนตางกระษตรย. ถาแมเปรศซเดนตจะหกทำลายกอน

102

สตตวซนเมอใดกคงจะเปนโทษใหญเมอนน ...ราษฎรทงปวงไดเลอกคนตงเปนเปรศซเดนต สำรบจะปองกนรกษาบทกอนสตตวซนใหมนคง”252 (เนนขอความโดยผวจย)

ขอทนาพจารณากคอ การทหมอบรดเลยตองตงชอหวเรองวา “กระษตรยเมองยในตศเทศฯ” นนสะทอนใหเหนถงความเขาใจของชาวสยามตอความรของบรดเลยในขณะนนวานาจะมความแปลกใจตอรปแบบการปกครองแบบมหาชนรฐชนดท “ไมมกษตรย” ปกครอง โดยเฉพาะตำแหนงประธานาธบดหรอ “เปรศชเดนต” วาจะแตกตางไปจากกษตรยอยางไร โดยหมอบรดเลยตองยกตวอยางของการยกใหบท “กอนสตตวซน” ไวเปน “ตางกษตรย” นนสะทอนใหเหนลกษณะสำคญในการเทยบเคยงองคความรเกากบองคความรใหม รวมไปถงขอจำกดในการเรยนรและเทยบเคยงแนวคดตางวฒนธรรม และสะทอนใหเหนถงระยะเรมตนในการรบและเรยนรความคดทางการเมองตะวนตกในสยามไดอยางชดเจน

ตอมาในฉบบเดอนกรกฎาคมปเดยวกน หมอบรดเลยยงไดลงเรองของแอนดรว จอหนสน ทสาบานตนเขารบตำแหนงแทนประธานาธบดลนคอรนทถกลอบสงหารถงแกอสญกรรม โดยเขาไดกลาวถงประวตของจอหนสนโดยยอกอนทจะขนดำรงตำแหนงประธานาธบดยอ ซงมเนอหาทไลเรยงถงประวตทางการเมองตงแตระดบทองถนจนไปถงระดบมลรฐและระดบชาต ดงความตอนนคอ

“เปรศซเดนตใหมทเมองอเมรกา ทานชอแอนดรวยอนซง, แตแรกชาวเมองอเมรกาไดเลอกทานไวเปนไวยซเปรศศเดนต, คอผรองเปรศซเดนตใหญ. เมอเปรศซเดตลงกนถงแกกรรม, มศเตอแอนดรวยอนซน, ไดแทนทเปรศซเดนตใหญตามธรรมเนยม. ...เมอถงศกราช ๑๘๒๘ ป อายทานได ๒๑ ป, ชาวเมองนนเหนวาทานคนดมปญญามาก, จงตงขนเปนขนนางในบานนนไดปหนง. ครนสนปแลวกเลอกตงใหมอกปหนง, เมอถงกำหนดแลวจงตงขนใหมอกปหนง, กวาจะครบสามป, ๆ แลวจงตงใหญขนไปเปรยบเหมอนเจาพระยายามราช, วาราชการในตำแหนงนนอกสามป. ครนถงกฤษศกราช ๑๘๓๕ ป, ชาวเมองทงปวงกเลอกทานไวเปนผสำรบวาราชการหวเมอง, ...จนถงกฤษศกราช ๑๘๔๓ ป, ชาวเมองทงปวงกเลอกตงทานขนเปนผชวยเลอกเปรศซเดนต, เทยววากลาวทวไปในแขวงเมองนน สรรเสรญผททานจะเหนควรจะเปนเปรศซเดนตใหคนทงปวงฟงดวยทานเปนคนชงพดเพราะ. ถงกฤษศกราช ๑๘๔๑ ป, ชาวเมองทงปวงกเลอกตงทานขนเปนเซนนตอ คอเปนผวาราชการใหญในหวเมองทเรยกวาเดนนซไดสองป. ถงกฤษศกราช ๑๘๔๓ ป, ชาวเมองกเลอกทานตงขนอกใหญกวาแตกอน, ใหเปนเซนนเตอสำรบวาราชการในเมองหลวง คอวดชงตอนเปนขนนางใหญในทนนไดสบป. เปนศกราช ๑๘๓๕ ป, ในขณะนนชาวเมองกเลอกทานตงขนเปนใหญกวานนอก, ไดเปนเจาเมองเดนนซได ๔ ป, ...เมอกฤษศกราช ๑๘๖๘ ป, บนดาชาวประเทศอเมรกาทวไปกพรอมใจกนตงทานขนเปนรองเปรศซเดลตใหญ.”253

252 หนงสอจดหมายเหตฯ = The Bangkok Recorder, หนา 205.

253 เรองเดยวกน., หนา 123-124.

103

เหนไดวา ตำแหนงทางการเมองตาง ๆ ไมวาจะเปน “เปรศซเดนต”, “ไวซเปรศศเดนต” , “ผชวยเลอกเปรศซเดนต” , “เซนนตอ” หมอบรดเลยตองอธบายโดยมการยกตวอยางโดยเทยบกบตำแหนงของ “เจาพระยายมราช” ทสำคญกคอ หมอบรดเลยไดอธบายวาตำแหนงเหลาน ไดมาจากากร “เลอก” หรอ “เลอกตง” ใหดำรงตำแหนงตาง ๆ

นอกเหนอไปจากกรณของสหรฐอเมรกา หนงสอจดหมายเหตฯ ยงมการเผยแพรขอมลเกยวกบขาวสารตาง ๆ โดยเฉพาะขาวตางประเทศ และมเนอหาบางสวนทกลาวถงคำศพททางการเมองทเกยวของกบประเทศองกฤษ อาท “ปาลเมนต” หรอ “คอเวอเมนต” อกดวย อาท ในหวขาว “คอเวอเมนต องกฤษ จะอปถมภเตลแครฟ” ทกลาวถงการทำโทรเลขถงกนระหวางองกฤษและอนเดยโดยการตดสนใจของรฐสภาองกฤษ ซงมความเชน

“ในขอทปาลเมนตยงถามอยเดยวน เปนขอททำสายเตลแครฟตงแตประเทศอนเดยจนถงเมององกฤษ คอวาพวกในปาลเมนต จะชวนคอเวอเมนตองกฤษ, จดแจงใหมเมลตทกขวบอาทตย, ตงแตเมององกฤษถงเมองบำใบ, แลใหคอเวอเมนตโปรดยอมอนญาต…”254 (เนนขอความโดยผวจย)

นอกจากการลงขาวสารตาง ๆ ซงมกจะมการพาดพงไปถงลกษณะของสถาบนทางการเมองของชาตตาง ๆ ในตะวนตกโดยเฉพาะกบสหรฐอเมรกาและองกฤษแลว หนงสอจดหมายเหตฯ ยงมการลงเนอหาหรอพงศาวดารหรอประวตศาสตรขององกฤษโดยแบงเปนตอนๆ โดยมการกลาวถงประเดนทเกยวของกบการปกครองและการเปลยนแปลงทางการเมองทสำคญ โดยอธบายกรณของของ มหากฎบตร (Magna Carta) หรอ “แมกนาซาตาร” วาเกดมาจากการ “ตดรอน” อำนาจเจาแผนดนโดยมกฎหมายทพระเจาแผนดนองกฤษลงนาม ดงความในตอนนวา

“ขณะเมอยอนไปทำศกอยกบฝรงเศสนน, ขนนางทงปวงในเมององกฤษปฤกษาพรอมใจกน,

ทำหนงสอกดหมายสำหรบเจาแผนดนไวเปนหลายขอ หามกนตดรอนอำนาถเจาแผนดนเสย, มใหขมเหงเบยดเบยนขนนางและราษฎรไดตามอำนาถ ...จงยอมลงพระนามในหนงสอกฎหมายนน. หนงสอกฎหมายนนเรยกวาแมกนาซาตา, ไดจำลองสบๆ มามอยในหอหลวงสำรบแผนดนมาจนถงทกวนน.”255 (เนนขอความโดยผวจย)

อกทงยงมการกลาวถงความขดแยงระหวาง ฝายรฐสภาหรอพวก “พาเลเมด” , “พาเลเมนต” กบฝายกษตรยหรอพระเจาชารลอกดวย ดงความวา

“อนงขนนางในประเทศองกฤษ เคยประชมปฤกษาราชการ, แลเมอประชมอย พวกนนไดชอวาพวกพาเลเมด. ๆ กบชาลซเจาแผนดนองกฤษปฤกษาหาเหนพรอมกนไม. พระเจาแผนดนทรงอยางไร,

254 เรองเดยวกน., หนา 449.

255 หนงสอจดหมายเหตฯ = The Bangkok Recorder, มถนายน เลมท 2 ใบท 13 พ.ศ. 2409, หนา 391.

104

พวกพาเลเมนตนนมกขดขวางไมใครจะยอม ...จนขนนางแลไพรพลเมองแตกกนเปนสองฝาย. ฝายหนงเขาขางพวกพาเลเมด. ฝายหนงเปนฝายเจาแผนดนแกงแยงไมเขากน. ขยบจะเกดศกขนในเมอง. เจาแผนดนเหนจะปราบปรามไมได, กพาพระราชบตรสององคเสดจไปอยเมองหยอก”256 (เนนขอความโดยผวจย)

กลาวโดยสรป หนงสอจดหมายเหตฯ ของหมอบรดเลย เปนหลกฐานทแสดงใหเหนถงการแพรองคความรเกยวกบรปแบบการปกครองของตะวนตก โดยเฉพาะประเทศสหรฐอเมรกาและองกฤษ ซงหลกฐานในชวงระยะเวลาน นนสอดคลองกบสมมตฐานของผวจยดงทไดแสดงใหเหนในบททผานมาวา ในชวงกอนสงครามโลกท 1 นนยงไมมการนำคำวา “Democracy” ไปใชเรยกชอรปแบบการปกครองของตะวนตกสมยใหม ซงหลกฐานจากการใชชดคำศพทและภาษาทางการเมองของหมอบรดเลย ในฐานะผทเผยแพรความคดทางการเมองตะวนตกคนสำคญของสยามในยคน ผวจยยงไมพบหลกฐานการใชคำทเกยวของกบ “Democracy” หรอการทบศพทโดยการถายเสยงลงในอกษรไทยแตเพยงอยางใด อนง ในชวงเวลาน ผวจยพบวา หมอบรดเลยเรยกรปแบบการปกครองของสหรฐอเมรกาวาเปน “Republic” หรอ “รปบลก” หรอ “เคาเวอเมนตรปบลก” ซงสอดคลองกบขอคนพบในบทท 2 เชนเดยวกน และขอคนพบสำคญอกประการหนงคอ รปแบบการปกครองแบบ “รปบลก” หรอมหาชนรฐในชวงเวลานนเองกถอเปนรปแบบการปกครองทแปลกใหม และไมใชความรทางการเมองทปรากฎอยางแพรหลายแมแตในสายตาของชาวตะวนตกอยางหมอบรดเลยเอง

ฉ. ผใหญในเคาเวอเมนทกรงสยาม

นอกจากน ควรกลาวถงดวยวา ในป พ.ศ. 2408 มบคคลปรศนาชาวสยามทสงขอเขยนไปลงตพมพในหนงสอจดหมายเหตฯ เรอง “ความสงไสเรองเปรศซเดนตทเมองอเมรกา” โดยเนอหาของบทความไดแสดงใหเหนถงความรความเขาใจในการปกครองรปแบบมหาชนรฐ โดยบอกอยางชดเจนวา ความรทไดมานนไมเคยไปเหนดวยตวเอง หากแตฟงมาจากชาวอเมรกนในกรงเทพฯ อยางซำซาก ขอสำคญกคอ ผเขยนบทความน มขอกงขาและขอวพากษวจารณตอรปแบบการปกครองนดวยวาเปนรปแบบการปกครองทดจรง ๆ หรอไม และถาเปนรปแบบการปกครองทดแลว เพราะเหตใดถงเกดสงครามกลางเมองและการลอบสงหารประธานาธบดทไดรบการเลอกตงเขามา ดงความตอนนคอ

256 หนงสอจดหมายเหตฯ = The Bangkok Recorder, ธนวาคม เลมท 2 ใบท 20 พ.ศ. 2409, หนา 435.

105

“การในยไนตสเตศอเมรกา, เปนทหางตาชาวไทยมไดเหน, เปนแตไดฟงชาวอเมรกามาเลาแลเขยนแลตพมพ, จะจำความตอตดเปนเรองกไมได. เปนแตไดฟงชาวอเมรกา, ทเขามาอยในกรงเทพฯ น, บนเลาแทบทกปากซำซากไป. วาเมองยในตศเทศอเมรกา, มขนบธรรมเนยมผครองแผนดน, ไดจดแตงตงบญญตเปนแบบแผนมา, แตครงเปรศศเดนตยอดวดชงทน. การธรรมเนยมทงปวงนนเปนยตธรรมเรยบรอยด, แลเปนพธแปลกประหลาดอยางใหม, เปนเหตใหไดมความศขสบาย, แกประชาชนเปนอนมาก. แลผครองแผนดนสมคสโมสรเรยบรอยดกวาบานเมองในขางยรปแลเมองอนๆ, ซงลางเมองมแตอวดอางเจานายกลาแขงแรงเชยวชาน, แลยกยศใหเปนสงขมผอนใหเปนตำไปทาเดยว, ไมแลเหลยวดใคร. ...ความเรองนเปนทสงสยนกหนา วาเปรศซเดนตลงกนเปนทรกใครนบถอของไพรบานพลเมอง, นบไดพนหนเปนอนมาก, เขาจงไดเลอกใหเปนเปรศซเดนตมาแลวสป. ถงคราวผลดกไมมผปรารถนาผอนมากกวา, จงไดตงใหเปนเปรศซเดนตตอไป. กผมาคดฆานนจะชงชงอยางไรนกหนา, ฤาความปรารถนาจะแกกลาอยางไร, จะทนรอคอยอยอกจนสป, ถงคราวเปลยนเปรศซเดนตอนไมได, จงสกลาหารเขามาทำรายอยางน ไมคดชวตรเปนทนาสงไสยนกหนา.”257 (เนนขอความโดยผวจย)

จากขอความขางตนนน ผเขยนซงเปนชาวสยามทหมอบรดเลยไดตงขอสงเกตวาเปน “ผใหญในเคาเวอเมนทกรงสยาม”258 แสดงใหเหนการรบรถงรปแบบการปกครองของสหรฐอมรกา ทมการเลอกตงทกสป รวมไปถงเหตการณและสถานการณบานเมองของสหรฐอเมรกาในขณะนนเปนอยางด โดยมการกลาวชอบดาผกอตงชาตสหรฐอเมรกาไดอยางถกตอง พรอมยงสามารถตงขอสงเกตและขอสงสยถงรปแบบการปกครองดงกลาวท หมอบรดเลยในฐานะบรรณาธการของหนงสอจดหมายเหต ทมกจะกลาวอยางชนชมหนงสอพมพของตนเสมอ ๆ นอกจากนน ในบทความนยงไดชใหเหนอยางชดเจนวา “ผใหญในควอเวอเมนตสยาม” ผนมไดมความชนชมรปแบบการปกครองแบบประธานาธบดนก ดงทเขาไดเขยนไวในตอนทายของบทความทาทายใหหมอบรดเลยมาโตแยงวา

“การจะลงพมพแกแทน, วาแกนแท, เถยงความวาเอาเปนแน, ขดขวางตอสดงทผเปนอนมากเขาเลาฤา, จะเปนทเชอถอนกกไมได. หมอกอยไกล, ไปเหนดวยฤา. เขาฤาเพราะเขาสงไสย, ผทเมาสรามยศเยยมจองทใหญอยแลว, เกลอกเมอเวลาเมาจะกระซบสงคนใจกลาแกลวใหกระทำการผด ๆ ไป. ดวยรวาตวจะเปนใหญ, คงจะชวยผรบบงคบตวได. เมองยงเจอการปา, การเถอน, ยงเลอนเปอนอยบาง, หมอ

มาวาบรสทธ, สอาด, เรยบรอยไปหมด.ถาเรยบแท, จะไมมผทรยศแลการศกลางเมองเองใหญโตเลย.259

จะเหนไดวา “ผใหญในควอเวอเมนสยาม” ผนไมไดมความนยมชมชอบถงรปแบบการปกครองแบบสหรฐอเมรกาแตเพยงอยางใด โดยเฉพาะการทเขามองวาสหรฐอเมรกายงคงเปนเมองท “ยงเจอการปา, การเถอน” ทงจากสงครามกลางเมองและการลอบสงหารประธานาธบด รวมไปถงขอ

257 หนงสอจดหมายเหตฯ = The Bangkok recorder, หนา 136-138.

258 เรองเดยวกน, หนา 138.

259 เรองเดยวกน, หนาเดยวกน.

106

กงงาในตวผเลาวาได “ไปเหนดวยฤา” ซงถอเปนมมมองทมตอการปกครองของสหรฐอเมรกาโดยชนชนนำสยามในเวลาดงกลาว เชนเดยวกบการตงขอสงเกตของศาสนาจารยสตเฟน แมตตน กงสลสหรฐอเมรกาคนแรกของสยามทผวจยไดชใหเหนขางตนไดเปนอยางด

ช. หมอมราโชทยกบประสบการณในพธเปดรฐสภาองกฤษ

หมอมราโชทย หรอหมอมราชวงศกระตาย อศรางกล เกดในป พ.ศ. 2362 เปนบตรของหมอมเจาชอมซงเปนพระโอรสในสมเดจเจาฟากรมขนอศรานรกษ ตนตระกล อศรางกร ณ อยธยา ซงสบเชอสายมาจากสมเดจเจาฟากรมพระศรสดารกษ สมเดจพระพนางของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก หมอมราชวงศกระตายมความสนใจและเรมศกษาภาษาองกฤษกบมชชนนารตงแตในสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว จนเปนผทมความรสามารถดานภาษาองกฤษมากในยคสมยนน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวจงทรงโปรดสถาปนาใหเปนหมอมราโชทย ดำรงตำแหนงราชเลขานการในพระองค260

ตอในป พ.ศ. 2400 พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาใหเปนลามหลวงในขณะทตคณะแรกของสยามทไปเจรญสมพนธไมตร ณ ประเทศองกฤษ โดยทรงแตงตงใหพระยามนตรสรยวงศดำรงตำแหนงราชทต เจาหมนสรรเพชรภกด เปนอปทต จมนราชามาตย และนายพจารณสรรพกจ ทำหนาทกำกบเครองมงคลราชบรรณาการ261

หลงจากทหมอมราโชทยไดเดนทางไปปฏบตหนาทกบคณะทต ในรายงานทถวายแกพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ไดปรากฏเนอหาในตอนท 7 ทคณะทตไดเขาไปในทประชมรฐสภาองกฤษในพระราชพธเปดรฐสภา ทหมอมราโชทยใชคำวา “ทวาราชการ ชอปาลเมนต”262 โดยมความตอนหนงวา

“มศเตอรเฟาล ใหจดรถมารบพวกราชทตไปเฝากวนทปาลเมนต ทนนเปนตกใหญโตกวางขวาง กอดวยศลาสงประมาณ ๓๐ วาเศษมยอดแหลมสำหรบประชมขนนาง ครนไปถงแลวเจาพนกงานจดแจง

260 สทธลกษณ อำพนวงศ, คนเดนในอดต (กรงเทพฯ: สออกษร, 2534), หนา 151-53.

261 พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว, "พระราชสาสนถงสมเดจพระนางวกตอเรยมหาราชน ขอพระราชทานไปลอนดอน พระยา มนตร สรยวงศ ราชทตเชญไป," ใน รวมพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เรอง พระราชหตถเลขาในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว, หนา 262.

262 หมอมราโชทย, “จดหมายรายเรองความตามระยะทางทพวกราชทตกราบถวายบงคมลาออกจากกรงเทพมหานคร ไปจำเรญทางพระราชไมตรพระเจากรงลอนดอน” ใน ประชมพงศาวดารภาค 45 รวมจดหมายเหตเรองทตไทยไปประเทศองกฤษ เมอ พ.ศ. 2400 (ม.ป.ท.: โสภณพพรรฒธนากร, 2470), หนา 48.

107

ใหนงอยตามทอนควร จนเวลาบาย ๒ โมง กวนจงเสดจมาเปนกระบวนแหอยางหลวง ...กวนนนทรงฉลองพระองคขาว กระจงทใสพระเศยร สรอยระยาใสพระศอ กำไลใสพระกร แลธำมรงต ลวนประดบเพชรสนทงนน เมอเสดจขนบนพระทนงโธรนแลว จงทรงอานหนงสอประมาณ ๖ นาท ทรงอานแลวกเสดจลงจากพระทนงจะกลบคนไปวงบกกงฮำ เยนเนอรลกศตจงพาพวกราชทตไปดกระบวนแหเสดจอยทหนาหองแหงหนง เมอรถทรงมาถงทนนพวกราชทตไปดกระบวนแหเสดจอยทหนาหองแหงหนง เมอรถทรงมาถงทนนพวกราชทตพรอมกนถอดหมวกกมศรษะลงคำนบ กวนแลปรนสอาลเบต กกมพระเศยรลงรบ แลวเสดจเลยไป ราชทตกขนรถกลบมาทอย”263

เชนเดยวกบ “นราศลอนดอน” ทหมอมราโชทยไดรอยกรองขนบรรยายภารกจทางการทตทเขาไดไปปฏบต ซงมเนอความใกลเคยงกบฉบบรอยแกวทเปนรายงาน หมอมราโชทยไดพรรณนาถงพธเปดรฐสภาขององกฤษไวอยางละเอยดเชนกน ความตอนนคอ

“ครนรงเชามสฟาลจงจดรถ เชญทงหมดหกนายใหผายผน ไปเฝาองคนางพระยาวลาวรรณ ในเขตรคนททำนองทองพระโรง เขาเรยกวาปาลเมนตกอเปนตก ดพลกมบลลงกทนงโถง พอเวลาแดดชายบายสกโมง เสยงโกรงโกรงรถรถอสดร ลวนขนนางตางจะเขาไปเฝาบาท วรราชนารศรสมร ครงถงทปรดาสถาวร พากนจรขนนงทบงควร ...ครงเอกองคอคเรศเกศกญญา เสดจคลาถงทปาลเมนต มทหารถอขวานปลายเปนกรช อำมะหตขมงทงขงเขมน ยสบถวนเรยบรายไมกระเดน ลวนแตงเปนสกอตลนดขนทวงท ...อนพระจอมสากลวมลสมร ดงจนทรแผวผองหองเวหา ฉลององคทรงโขมพสตรา อกเครองอาภรณถวนแตลวนเพชร เพรศพรายแพรวแววแวมแจมกระจาง แสงสวางเรองจำรสดตรดเตรจ เปนรงชวงโชตหมดทกเมด ครงพรอมเสรจทรงอานสารสำคญ เปนเรองราวปาวประกาศราชกจ จบลขตโฉมฉายกผายผน ลงจากอาสนคนยงวงสวรรณ ทตกกลบจลจรลมาโฮเตลฯ”264

จากเนอความทงรอยแกวและรอยกรองนนแสดงใหเหนวาหมอมราโชทยนนรจกปาลเมนตหรอรฐสภาขององกฤษ อกทงยงมโอกาสเขาไปในรฐสภาองกฤษในพระราชพธทสำคญอยางพระราชพธเปดรฐสภาขององกฤษ อยางไรกด ในเนอความของหมอมราโชทยนนเนนพรรณนาถงประสบการณทเขาไดเขาไปมสวนรวมในฐานะของราชทตโดยไมไดแสดงความเหนใด ๆ ไว แตผวจยกสามารถ

263 เรองเดยวกน., หนา 48-50.

264 เรองเดยวกน., หนา, 165-168.

108

อนมานไดวา หมอมราโชทยนาจะมความรเกยวกบการทำงานของรฐสภาและกษตรยองกฤษไมนอยไปกวาเจาพระยาพระคลงหรอสมเดจเจาพระยาบรมหาประยรวงศและพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ทงจากการศกษาเมอครงอยในสยามและการสอบถามกบขาราชการองกฤษเมอเขาไดไปปฏบตหนาทในฐานะลามประจำคณะราชทตทจะตองของเกยวและหาขอมลประเทศปลายทางใหมากทสดตามภารกจทเขาไดรบมอบหมาย

4.5 สรปทายบท

ตลอดระยะเวลาครงหลงของพทธศตวรรษท 24 หรอในชวงพระชมนชพของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว สภาพการณแหงโลกโดยเฉพาะกำลงอำนาจของตะวนตก ไดนำมาสการเปลยนแปลงภมปญญาของสยามอยางสำคญ โดยการยอมรบและตระหนกในอทธพลของชาตตะวนตกทเพมมากขน โดยเฉพาะความเปนผนำดานวทยาการและภมปญญาสมยใหมอยางวทยาศาสตร อยางไรกด ในแงของภมปญญาทางการปกครองนน ถงชนชนนำสยามจะมความคนเคยกบรบแบบการปกครองโดยพระราชาธราชหรอพระเจาจกรพรรดราช แตจากปฏสมพนธในการเจรจาความเมองเพอรางสนธสญญาระหวางชาวสยามกบชาวตะวนตก ไดทำใหเกดความฉงนสนเทหและความตระหนกรในรปแบบการปกครองแบบทมกษตรยทแตกตางไปจากทตนคนเคย โดยเฉพาะการรจกกบสถาบนทางการเมองทเรยกวา “ปาลแมน” หรอรฐสภาในฐานะทเปนองคกรซงมอำนาจในการตดสนใจทางการเมองและถกกลาวถงอยางบอยครงเคยงคกบชอของพระราชาธบดและประธานาธบดในชองทางททนสมยยงในสมยนนกคอในหนาหนงสอพมพทจดทำโดยมชชนนารชาวอเมรกน

สำหรบในกรณของมหาชนรฐและการปกครองโดยรฐธรรมนญหรอ “กอนสตตวซน” นน ปรากฎการรบรและมการตพมพกฎหมายรฐธรรมนญของสหรฐอเมรกา รวมไปถงประวตและความเปนมาตลอดจนชอของสถาบนทางการเมองตาง ๆ เชนเดยวกน แตจากทาททงจากการสงเกตของชาวตะวนตกรวมสมยในระยะเวลานนทมการบนทกไว ตลอดจนจากหลกฐานทแสดงออกทางหนาหนงสอพมพโดยชาวสยาม นนแสดงใหเหนถงทาททไมไววางใจนกในรปแบบการปกครองลกษณะดงกลาว นอกจากน ยงกลาวไดวา ชาวสยามกลมแรกของกรงเทพฯ ทไดสมผสกบความคดทางการเมองนนลวนแลวแตเปนชนชนมลนายดวยเหตทโครงสรางทางสงคมของสยามในชวงระยะเวลานน คนกลมดงกลาวทมหนาท ตลอดจนศกยภาพ ความสามารถ และความสนใจใฝรสวนบคคลในการตดตอสอสารกบชาวตะวนตก

อยางไรกด ผวจยยงพบวา ในชวงเวลาน ยงไมปรากฏหลกฐานวามการแยกแยะหรอมแนวคดเกยวกบการจำแนกรปแบบการปกครองแบบกษตรยแบบประเภทตาง ๆ อาท การปกครองแบบกษตรยอำนาจไมจำกดหรอราชาธปไตยอำนาจสมบรณ (Absolute Monarchy) กบรปแบบการ

109

ปกครองแบบกษตรยอำนาจจำกด (Limited Monarchy) หรอกษตรยตามรฐธรรมนญ (Constitutional Monarchy) ซงจะเรมปรากฏขนเมอเขาสรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทผวจยจะกลาวถงตอไป

110

บทท 5 การมาถงของ “Democracy” และกำเนดศพท “ประชาธปไตย”

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

“คำซงกลาววา ไดรบสรราชสมบต เปนคำไพเราะจรงหนอ เพราะสมบตยอมเปนทปรารถนาของบคคลทวหนา และยอมจะคดเหนโดยงาย ๆ วา ผซงไดเปนเจาแผนดนแลว ยอมจะมเกยรตยศยงกวาคนสามญ ยอมจะมอำนาจอาจจะลงโทษแกผซงไมพงใจ อาจจะยกยองเกอกลแกผซงพงใจ และเปนผมสมบตมาก อาจจะใชสอยเลนหวหรอใหปนแกผทพงใจไดตามประสงค ผลแหงเหตทควรยนดกลาวโดยยอเพยงเทาน ยงมขออนอกเปนหลายประการ จะกลาวไมรสน แตความจรงหาเปนเชนความคาดหมายของคนทงปวงดงนนไม เวลาซงกลาวมาแลว อนจะพดตามคำไทยอยางเลว ๆ วามบญขนนน ทแทจรงเปนผมกรรมและมทกขยงขน ดงตวพอไดเปนมาเอง อนจะเลาโดยยอใหทราบตอไปน

ในเวลานน อายพอเพยง ๑๕ ปกบ ๑๐ วน ไมมมารดา มญาตฝายมารดากลวนแตโลเลเหลวไหล หรอไมโลเลเหลวไหลกมไดตงอยในตำแหนงราชการอนใดเปนหลกฐาน ฝายญาตขางพอ คอเจานายทงปวง กตกอยในอำนาจสมเดจเจาพระยา และตองรกษาตวรกษาชวตอยดวยกนทวทกองค ไมเออเฟอตอการอนใดเสยกมโดยมาก ฝายขาราชการ ถงวามผทไดรกใครสนทสนมอยบาง กเปนแตผนอยโดยมาก ทเปนผใหญกไมมกำลงสามารถอาจจะอดหนนอนใด ฝายพนองซงรวมบดาหรอทรวมทงมารดากเปนเดกมอายตำกวาพอลงไป ไมสามารถจะทำอะไรไดทงสน สวนตวพอเอง ยงเปนเดกอายเพยงเทานน ไมมความสามารถรอบรในราชการอนใดทจะทำการตามหนาท แมแตเพยงเสมอเทาททลกระหมอมทรงประพฤตมาแลวได ยงซำเจบเกอบจะถงแกความตาย อนไมมผใดสกคนเดยวซงจะเชอวาจะรอด ยงซำถกอนตรายอนใหญ คอทลกระหมอมเสดจสวรรคตในขณะนน เปรยบเหมอนคนทศรษะขาดแลว จบเอาแตรางกายขนตงไวในทสมมตกษตรย เหลอทจะพรรณนาถงความทกขอนตองเปนกำพราในอายเพยงเทานน และความหนกของมงกฎอนเหลอทคอจะทานไวได ทงมศตรซงมงหมายอยโดยเปดเผยรอบขาง ทงภายในภายนอก หมายเอาทงในกรงเองและตางประเทศ ทงโรคภยในกายเบยดเบยนแสนสาหส”265

265 พระราชหตถเลขาของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระราชทานแกสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชรณหศ สยามมกฎราชกมาร ใน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, พระราชหตถเลชาพระราชทานสมเดจพระบรมโอรสาธราข” ใน ตามรอยพระบาทพระพทธเจาหลวง รวบรวมโดย ประยทธ สทธพนธ (กรงเทพฯ: สยามการพมพ, 2514), หนา 461-462.

111

5.1 เกรนนำ

เนอหาในบทนเรมตนการครองราชยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ซงปรากฏการเผยตวขนของชดคำศพทและภาษาทางการเมองตะวนตกทแพรหลายและซบซอนมากขนเมอเทยบกบรชสมยกอนหนาน โดยขอคนพบสำคญของบทนกคอ มการกลาวถงคำวา “เดโมแกรตก” , หรอ “Democracy” เปนครงแรกในรชสมยน อยางไรกด ผวจยพบวาคำวา “Democracy” และ “เดโมแกรตก” ดงกลาวกยงไมมความแพรหลายในฐานะชดคำศพทและภาษาทางการเมองทเปนการรบรและใชกนอยางกวางขวาง เมอเปรยบเทยบกบศพททางการเมองตะวนตกอน ๆ มากไปกวานน ขอคนพบสำคญอกประการหนงของบทนกคอ การพบวามการบญญตหรอหลกฐานทเกยวของกบคำวา “ประชาธปไตย” ทเกาแกทสดทในภาษาไทยทผวจยคนพบในรชสมยน โดยมนาย ก.ศ.ร. กหลาบ เปนผใชคำดงกลาวเปนครงแรกอกดวย

โดยบทนจะแบงเนอหาการนำเสนอออกเปนสองสวนหลก สวนทแรกเปนการแสดงใหเหนถงการแพรกระจายของความคดทางการเมองตะวนตก ผานการแสดงออกทางหนาหนงสอพมพ บนทก รายงาน หรอขอเขยน พรอม ๆ กบความเขาใจ ทาท ของชนชนนำกลมตาง ๆ ทมความแตกตางกนออกไป โดยมตวแสดงสำคญคอกลมของพระมหากษตรยและพระบรมวงศานวงศ และกลมปญญาชนทเรมมบทบาทในการรบรและแสดงออกมาซงการรบรดงกลาวผานขอเขยนของพวกเขาเหลานน

นอกจากน ขอคนพบอกประการหนงในยคสมยนกคอเรมมการจำแนกแยกแยะความแตกตางระหวางการปกครองแบบ “แอบโสลดโมนาก” หรอ “Absolute Monarchy” กบ “คอนสตตชาแนลโมนาก” หรอ “Constitutional Monarchy” ออกจากกน รวมไปถงความเขาใจตอรปการปกครองแบบไมมกษตรยหรอมหาชนรฐ (Republic) ทเรมมการยอมรบและความคนชนมากขน และปรากฏวามความตองการเลยนแบบขนบธรรมเนยมการปกครองของตะวนตกจากชาวสยามเองเพอรบมอตอภยคกคามทมาจากการลาอาณานคม ตลอดจนเรมมความเหนวาขนบธรรมเนยมการปกครองแบบตะวนตก จะนำมาซงความเจรญกาวหนาหรอความศวไลซ หรอแมแตกระทงเปนโทษหรอมความไมเหมาะสมกบสยามในระดบทแตกตางกนออกไป โดยมขอถกเถยงสำคญในเรองขอเสนอใหม “กอนสตตวซน” , “ปาลเมนต” หรอรฐธรรมนญและรฐสภาเปนขอถกเถยงสำคญ

112

5.2 หนงสอพมพกบการแสดงออกและเผยแพรความรทางการเมองตะวนตก

หนงสอพมพหรอวารสารในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ กลาวไดวาเปนหลกฐานสำคญทแสดงใหเหนถงการปรากฏและไหลเวยนของชดคำศพทและภาษาทางการเมองของยคสมยไดเปนอยางด หนงสอพมพทมความเคลอนไหวสำคญในรชสมยนทผวจยจะยกมากลาวถงในทนไดแกหนงสอพมพดรโณวาท และจดหมายเหตสยามไสมย โดยฉบบแรกเปนหนงสอพมพทจดทำโดยชาวสยามเอง และฉบบหลงมมชชนนารชาวอเมรกนเปนบรรณาธการ ในแงของเนอหา หนงสอพมพทงสองสยามลวนสะทอนใหเหนถงองคความรเกยวกบการดำรงอยของชนชาตอน ๆ ทมากขนในโลกทศนของชาวสยาม ทยอมรวมไปถงรปแบบการปกครอง ตลอดจนสถาบนทางการเมองตาง ๆ ของตะวนตกทเขมขนมากขนโดยเปรยบเทยบ ทอาจจะกลาวไดวาเปนผลมาจากการทสยามและตะวนตกตองมระดบของความเขมขนในความสมพนธทตอกนมากขน จากปจจยภายนอกอนไดแกนโยบายตางประเทศของมหาอำนาจตะวนตก และปจจยภายในคอการเปดรบตอภมปญญาตะวนตกของสยามมากขนตงแตพระราชดำรของเจาฟามงกฎหรอวชรญาณภกขเปนตนมา

ก. ดรโณวาท

ดรโณวาท จดพมพขนโดยพระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจาเกษมสนตโสภาคย พระราชโอรสในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว โดยถอเปนหนงสอพมพฉบบแรกทมเจาของและจดพมพโดยชาวสยาม นบตงแตการรเรมทำหนงสอพมพขนโดยมชชนนารตะวนตกในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ดรโณวาทเปนหนงสอพมพรายสปดาหทฉบบแรกตพมพเมอวนท 7 กรกฎาคม พ.ศ. 2418 มระยะเวลาการตพมพได 1 ป จงหยดไป266 เนอหาของดรโณวาทเกยวของกบขาวสารและสรรพวทยาการตาง ๆ ทงขาวเกยวกบราชการ ขาวตางประเทศ ตลอดจนบทความเกยวกบความรทางวทยาศาสตร ภมศาสตร ประวตศาสตรหรอพงศาวดาร รวมไปถงสภาษตสอนใจ นยายหรอนทาน เปนตน โดยบรรณาธการไดแถลงเกยวกบเนอหาในหนงสอฉบบแรกวา

“...หนงสอดรโณวาทน, จะมเรองความเกยวของอยในราชการบาง, ซงภาษาองกฤษเรยกวาโบลตกาล, แลความนอกราชการ, คอขาวตางประเทศ, คอฟอรนยนวศ, แลขาวบอกราคาสนคาแลการเลหลง, คอแอดเวอรดศเมนต, แลหนงสอสภาษตเครองสอนใจ, คอ โปรเวรบ, แลตำราแสดงแบบแผนวชาตาง, ๆ คอ ไซแอนซแอนดไฟนอารต, แลหนงสอบทกลอนกาพยโคลงพาคยฉนท, คอ โปยตรแอนดดรมมา, ของโบราณบางของใหมบาง, แลเรองนยายนทานเกาใหม, คอ แฟเบลอ, ทเปนคตทางชกจงปญญาของคนให

266 ขจร สขพานช, “บนทกเกยวกบ “ดรโณวาท” หนงสอพมพฉบบแรกของคนไทย พ.ศ. 2417 – 2418” ใน ขจร สขพานช, ดรโณวาท พมพในงานพระราชทานเพลงศพ พนตำรวจเอก หมอมเจามนญศร เกษมสนต ณ เมรวดมกฎกษตรยาราม วนท 11 มถนายน พ.ศ. 2512 (พระนคร: แพรการชาง, 2512), หนา 10-11.

113

ฉลาดขน, แลจดหมายเหตการณเลกนอย, คอเยเนอราลนวศ, เปนขาวในกรงขาวนอกกรง, ลงพมพทโรงพมพขาพเจา…”267 (เนนขอความโดยผวจย)

หากพจารณาจากภาษาและการใชคำศพทในหนงสอพมพ จะเหนไดวา มการใชคำศพทภาษาองกฤษโดยทบศพทเปนตวอกษรไทย ตลอดจนคำแปลเปนเนอความภาษาไทย แสดงใหเหนถงการยอมรบความสำคญขององคความรตะวนตกในฐานะแหลงอางองทางภมปญญาทเปลยนแปลงไป จะเหนไดจากชดคำศพทสามญทวไปทเปนทรจกและมคำศพทภาษาไทยใชอยแลวกมการแสดงใหเหนการเทยบเคยงกบคำศพทในภาษาองกฤษ ทสวนหนงนาจะเปนผลมาจากการพระราชดำรและการวางรากฐานทางการศกษาสำหรบพระราชบตรและพระราชธดาของพระองค ไมนอยไปกวาสภาพการณแหงความเปนจรงในชวงเวลาดงกลาวทเกยรตยศและแสนยานภาพของตะวนตกเปนทยอมรบนบถอและยำเกรงอยางไรขอกงขามากชนเมอเปรยบเทยบกบรชสมยกอนหนาน

267 ดรโณวาท เลมท 1 ฉบบท 1 เดอน ๘ แรม ๙ คำ” ใน ขจร สขพานช, ดรโณวาท, หนา 2.

114

ภาพท 6 หนงสอดรโณวาทเลมท 1268

ในแงขององคความรเกยวกบการการปกครองตะวนตก เนอหาของดรโณวาทสวนหนงจะใหความสำคญกบความรและความเคลอนไหวในตางประเทศ โดยหนงสอพมพดรโณวาทจะมการใหขอมลเกยวกบชอประเทศ ผนำหรอประมขของรฐ ตลอดจนรปแบบการปกครองของชาตนน และอกสวนหนงจะเปนรายงานขาวเหตการณสำคญในตางประเทศ ทมาจากโทรเลขในหวเรอง “ขาวมาทาง

268 เรองเดยวกน., หนาเดยวกน.

115

สายตะเลบแครฟไฟฟา” ซงเนอหาทงสองสวนนไดแสดงใหเหนถงการรบรเกยวกบชาตตาง ๆ รวมไปถงรปแบบการปกครองของแตละชาตไดอยางมเนอหาทสอดรบกน

ผวจยพบวา องคความรทางการเมองตะวนตกในหนงสอพมพดรโณวาท มระดบของความซบซอนมากขนหากเปรยบเทยบกบรชสมยกอนหนา โดยปรากฏการจำแนกความแตกตางระหวางประเทศทมกษตรยและไมมกษตรยปกครอง กลาวโดยเปรยบเทยบกคอ ความสบสนระหวางตำแหนง “พระมหากษตรย” กบ “เปรซเดนต” นนอาจกลาวไดวาลดลงไป กลาวคอ ดรโณวาทสามารถทจะจำแนกแยกแยะความแตกตางระหวางประเทศทมกษตรยกบไมมกษตรยไดอยางชดเจนมากขน และรบรถงการดำรงอยชองชาตตาง ๆ รวมไปรปแบบการปกครอง ชอ และชอตำแหนงผปกครองของชาตตาง ๆ ไดอยางชดเจนมากขน โดยเรมปรากฏการใชคำศพทในภาษาไทยทเปนชดคำศพททางการเมองทอยในภมปญญาทางการเมองดงเดมของสยาม ทมการนำมาเทยบเคยงกบองคความรทางการเมองตะวนตกมากขนอยางเหนไดชด เชน การนำคำศพททางการเมองทมอยในคลงคำศพททางการเมองเดมของสยามมาสมาสกบศพททางการเมองภาษาองกฤษ โดยใชการทบศพทโดยการถายเสยง กบคำเดมทมความหมายใกลเคยงในคลงคำศพททางการเมองในภาษาไทย อาท คำวา “เอมเปเรอรราชาธราช” , “กงบรมราชาธราช” “เปรสเดนตหวหนาประธานาธบด” หรอใชคำวา “พระราชาธบด” “ราชาธราช” หรอ “บรมราชาธราช” ในการเรยกตำแหนงพระเจาแผนดนของประเทศทเปนพระราชอาณาจกร

โดยดรโณวาทมการตพมพเนอหาทเกยวของกบประเทศ ชอผนำ และชอตำแหนงของผนำ จำนวนทงหมด 43 ประเทศ ในจำนวนน เปนประเทศในทวปยโรปทงหมด 16 ประเทศ โดยสามารถจำแนกเปนประเทศทมพระราชาธบดจำนวน 14 ประเทศ ไดแก ออศเตรย, บาเวเรย, เปลเยยม, เดนมารก, องกฤษ, เยอรมน, ครศ (กรซ), ฮอแลนดดา, อตาล, โปรตคอล, รศเซย, สวแดนดแอนดนอระเว, แซกซอน, ตรดย และเวอรเตมเบรศ กบประเทศทมการปกครองรปแบบมหาชนรฐในขณะนน

จำนวน 2 ประเทศ ไดแก ฝรงเสศ และสเปน269 ทวปอเมรกา จำนวน 19 ประเทศ โดยทงหมดเปนมหาชนรฐ ไดแก ปราซล, อารเยนตรกอนเพเดอเรชน, โบลเวย, ชล, โกลอมเบย, กอศตารกา, เอกวดอร, ควตมาลา, เฮต, ฮอนดเรศ, เมกซโก, นการาคว, ปะราควย, ปร, เซนโดมนโค, เซนซาลวาดอร, ยในเตดสเตดส, อรควย และวนชลา ทวปเอเชยจำนวน 5 ประเทศ ไดแก สยาม, พมา, จน, ยปน และเปอรเซย ซงทงหมดมพระราชาธบดเปนประมข และทวปแอฟรกาจำนวน 2 ประเทศ ไดแก

269 คงตวสะกดชอประเทศตามตนฉบบทงหมด

116

โมรอกโก ทมพระราชาธบดเปนประมข และไลเบเรย ทเปนมหาชนรฐ270 โดยผวจยขอคดตวอยางการ

บรรยายถงประเทศ ชอประมขของประเทศ ตลอดจนชอตำแหนงในดรโณวาทมาบางสวน ดงน

“ออศเตรย

สมเดจพระเจาฟรานซศ, โยเสพทหนง, เอมเปเรอรราชาธราชของกรงออสเตรย, แลกงบรมราชาธราชของฮงคารแลโบฮมเมย, ประสตวนทสบแปดเดอนออเกศต, คฤษตศกราช ๑๘๒๐, ไดภานภภพแทนพระบรมบตราชาธราช, ซงไดออกจากราชสมบต, เดอนดแซมเบอรวนทสอง, คฤศตศกราช ๑๘๔๘, พระชนมายไดสสบสเปนปทยสบเจดในราชสมบต.271

ฝรงเสศ

มาชานมกมาฮอนดกออฟมกเคนตา, เปรสเดนตหวหนาประธานาธบด, ของลปบลกฝรงเศส, เกดวนทสบสาม เดอนยไล, คฤษศกราช ๑๘๐๘, ไดรบตำแหนงยศเปรสเดนต วนทยสบส เดอนเม, คฤษตศกราช ๑๘๗๓ อายไดหกสบเจด, วาราชการไดสองป.272

ชล

ดอนเฟเดอรโกเอรวาชรช, เปรสเดนตหวหนาประธานาธบดของลปบลกชล, ไดรบตำแหนงยศทเปรสเดนตวนท ๑๗ เดอนเสพเตมเบอร, คฤษตศกราช ๑๘๗๑ วาราชการไดสป273

ยปน

สมเดจพระเจามกชหโตมกาโด, ราชาธราชของยปน, ประสตร ณ วนทยสบสอง เดอนเสปเตมเบอร, คฤษตศกราช ๑๘๕๒, ภานภภพแทนพระราชบดา, ในปคฤษตศกราช ๑๘๖๗, ไดทรงเปลยนคอลสตตชน, กฎหมายธรรมเนยมราชการแผนดนตามอยางยโรป, เลกอำนาจไตคน, ซงเปนเจาไดวาราชการแผนดน, แลคอโมศเจาประเทศราช, ซงมอำนาจเตมในอาณาเขตรของตนเสยหมด, มอำนาจแตพระองคเดยว, ในปมคฤษตศกราช ๑๘๖๙, พระชนมายไดยสบสาม เปนปทแปดในราชสมบต”274 (เนนขอความโดยผวจย)

อยางไรกด ผวจยไมพบการจำแนกระหวางประเทศทปกครองโดยพระราชาธบดแบบอำนาจจำกดหรออำนาจสมบรณ ในดรโณวาทแตเพยงอยางใด นอกจากนน ขอสงเกตสำคญใน

270 “ดรโณวาท ฉบบ เดอน ๘ แรม ๙ คำ; ฉบบ เดอน ๘ ขน ๑๕ คำ; ฉบบ เดอน ๘ แรม ๗ คำ” ใน ดรโณวาท, หนา 10-12, 45-49, 58-62.

271 “ดรโณวาท ฉบบ เดอน ๘ แรม ๙ คำ” ใน เรองเดยวกน., หนา 10-11.

272 “ดรโณวาท ฉบบ เดอน ๘ ขน ๑๕ คำ” ใน เรองเดยวกน., หนา 47.

273 “ดรโณวาท ฉบบ เดอน ๘ แรม ๗ คำ” ใน เรองเดยวกน., หนา 59.

274 “ดรโณวาท ฉบบ เดอน ๘ ขน 15 คำ” ใน เรองเดยวกน., หนา 48.

117

กรณของญปนกคอ การกลาวถงการเปลยนรฐธรรมนญตามแนวทางตะวนตก นนสงผลใหมการยกเลกอำนาจเดมของโชกนหรอไดเมยวลง และสงผลในทางสนบสนนอำนาจ “แตพระองคเดยว” ของจกรพรรดญปนอกดวย

นอกจากน ในดรโณวาทยงมการนำบทแปลกฎหมายรฐธรรมนญของสหรฐอเมรกาของหมอบรดเลยทเคยมการตพมพในหนงสอจดหมายเหตฯ The Bangkok Recorder มาตพมพซำอกดวย ดงทบรรณาธการไดบรรยายถงจดมงหมายในการตพมพในครงนนไววา

“ขอแจงความมาใหทราบ, ดวยขาพเจาเหนกอนสตตวซน, ซงหมอปรศเลไดแปลเปนคำไท, ลงพมพไวในจดหมายเหตชอบางกอกรกอเดอ, ขาพเจาเหนวาเปนของดมคณประโยชน, ดวยทานทงปวงจะไดรความในขอกฎหมายซงเขาไดตงไวถกตองตามยตตธรรมทกประการ, ของชนชาวอเมรกน, แลกอนสตตวซนนจะวามาในทนใหหมดทเดยวกยดยาวนก, ภายหลงจงจะเอาลงพมพตอไปอก. ความเดม, ถาทานผใดอานพบดงนแลว, จงไดเขาใจเถดวาเปนคำเขาไดอธบายไว”275

กลาวโดยสรป จากหลกฐานทปรากฏในหนงสอพมพดรโณวาท สะทอนใหเหนความเปลยนแปลงทศนะทเกยวของกบองคความรของตะวนตก ในทาททเรมยอมรบในองคความรของตะวนตกมากขน ตลอดจนความคนเคยในการใชคำศพทและภาษาทางการเมองทมาจากตะวนตกทงการถายเสยงหรอทบศพท และการเลอกคำทมในคลงภาษาเดมของสยามมาใชในการเทยบเคยงอกดวย อยางไรกด ผวจยยงไมพบวามการใชคำศพทและภาษาทางการเมองอยางคำวา “Democracy” หรอ “ประชาธปไตย” ในสวนทเกยวของกบความรทางการเมองตาง ๆ ในหนงสอพมพดรโณวาทแตเพยงอยางใด

ข. จดหมายเหตสยามไสมย กบการปรากฏขนครงแรกของคำวา “เดะโมแกรตก” ครงแรกในสยาม

หนงสอจดหมายเหตสยามไสมย เปนหนงสอพมพทมศาสนาจารย ซามเอล สมธ (Samuel Smith) หรอหมอสมธ มชชนนารชาวอเมรกนเปนบรรณาธการ276 ประวตของหมอสมธนนเกดในอนเดย โดยมบดาเปนชาวองกฤษและมารดาเปนชาวโปรตเกส ตอมาครอบครวไดไปอาศยในพมาและพบกบศาสนาจารยจอหน เทยเลอร โจนส (John Taylor Jones) และภรรยาทเขามาเผยแผศาสนาในพมาในขณะนน และไดรบเดกชายสมธในขณะนนเปนบตรบญธรรม ตอมาหมอโจนสไดเขามา

275 “ดรโณวาท เดอน ๗ แรม ๑๒ คำ” ใน เรองเดยวกน., หนา 141.

276 เอนก นาวกมล, “ถอยแถลงสำนกพมพ” ใน จดหมายเหตสยามไสมย เลมท ๑ จ.ศ. ๑๒๔๔ และเลมท ๒ จ.ศ. ๑๒๔๕, หนา 3.

118

ปฏบตหนาทในสยามและสงมสเตอรสมธออกไปศกษาทสหรฐอเมรกาจนจบปรญญาดษฎบณฑตทางดานอกษรศาสตร และกลบปฏบตหนาทมชชนนารในสยาม

บทบาทของหมอสมธนอกจากงานทางศาสนาแลว เขาทำกจการโรงพมพ และมบทบาทในการออกหนงสอพมพหลายฉบบ ทเปนภาษาองกฤษไดแก Siam Daily Advertiser และ Siam

Repository ในป พ.ศ. 2411, Siam Weekly Advertiser ในป พ.ศ. 2412277 สวนหนงสอจดหมายเหตสยามไสมย เปนหนงสอพมพฉบบเดยวทตพมพเปนภาษาไทยของหมอสมธ ซงออกวนแรกตรงกบวนท 16 เมษายน พ.ศ. 2425278

ความสำคญของจดหมายเหตสยามไสมยและหมอสมธในฐานะบคคลสำคญทมบทบาทในการเผยแพรความคดทางการเมองตะวนตกในชวงตนรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวกคอ จดหมายเหตสยามไสมย ถอเปนสอทถายทอดชดคำศพทและภาษาทางการเมอง โดยเฉพาะความเปนมา ลกษณะสำคญ ตลอดจนชอเสยงเรยงนามของสถาบนทางการเมอง กลมการเมอง ตลอดจนขนบธรรมเนยมทางการเมองของชาตตะวนตกและชาตอน ๆ ทมความสลบซบซอนมากขน ตามแตประเดนทเปนความสนใจในระดบสากลในขณะนนจากการลงขาวสารทมาจากตะวนตกทมาจากทางโทรเลข ทถอเปนโครงขายการสอสารหลกของโลกในขณะนน ทสำคญทสดกคอ ผวจยพบวา จดหมายเหตสยามไสมย ถอเปนสงพมพทตพมพโดยอกษรไทยชนทเกาแกทสดทเทาทผวจยคนหาไดในขณะน ทปรากฏคำวา “เดะโมแกรตก” เปนครงแรกของสยาม ในฉบบทตพมพป พ.ศ. 2427 อกดวย

เนอหาในหนงสอจดหมายเหตสยามไสมย แสดงใหเหนถงองคความรเกยวกบรปแบบการปกครองของตะวนตกทมความซบซอนและหลากหลายมากขน การลงขาวตางประเทศทมกจะสอดแทรกองคความรเกยวกบการปกครองของประเทศทลงขาวอยเสมอ ๆ อกทงตวบรรณาธการกคอตวเขาเองนนเหนวาเปนเรองสำคญทจะตองกลาวถงรายละเอยดเกยวรปแบบของสถาบนทางการปกครองตลอดจนกระบวนการทางการเมองของชาตตะวนตกตาง ๆ ทจำเปนสำหรบการทจะทำใหผอานนนมความเขาอกเขาใจมากขน สำหรบขาวตางประเทศทมความเกยวของกบการปกครองของตะวนตกนน ในภาพรวม การลงขาวตางประเทศในจดหมายเหตสยามไสมย จะเปนการลงขาวจากโทร

277 ขจร สขพานช, กาวแรกของหนงสอพมพในประเทศไทย พมพแจกในงานพระราชทานเพลงศพ หลวงบณยมานพพาณชย “แสงทอง” ณ เมรวดมกฎกษตรยาราม วนท 1 ธนวาคม 2508 (กรงเทพฯ : โรงพมพไทยพาณชยการ, 2508), หนา 70; ส. พลายนอย, ชาวตางชาตในประวตศาสตรไทย พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: แพรพทยา, 2516), หนา 29-33.

278 จดหมายเหตสยามไสมย เลมท ๑ จ.ศ. ๑๒๔๔ และเลมท ๒ จ.ศ. ๑๒๔๕ พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: ตนฉบบ, 2548), หนา 1.

119

เลขทมาจากองกฤษเปนสวนแรกและมเนอหาทมากทสด และจากฝรงเศสจะมจำนวนรองลงมา ทสะทอนถงสถานะของสองมหาอำนาจในขณะนนทแผอทธพลเขามาในสยาม

ขอสงเกตสำคญอกประการหนงกคอ หนงสอจดหมายเหตสยามสไมยเกอบจะทกฉบบ279 ในกรณขาวจากประเทศองกฤษจะลงขาวการ การตอบกระท และมตทประชมของสภาเสมอโดยแยกเปนหวขอ “ปาเลยแมนต” ซงถอเปนการขบเนนถงความสำคญของการปกครององกฤษทศนยอำนาจในการตดสนใจอยทรฐสภา อาท ในหนงสอจดหมายเหตสยามไสมยฉบบเดอนสงหาคม พ.ศ. 2425 มการลงเนอหาขาวในโทรเลขเกยวกบเหตการณในอยปตทรฐสภามการตงกระทถามและอภปรายในประเดนดงกลาวคอ

“อยปต

๏ กรงลนดน เดอนแปด ปถมาสาธ แรมเจดคำ โคเวนแมนตอยปต ยงตงใจอยจะ ตอสฯ ๏ ปาลแมนต ซงเปนหมขนนาง ราษฎร สำหรบปฤกษาตกลงดวยราชการบานเมองฯ ๏ อคมหาเสนาบด คอขนนางสงสด ในประเทศองแลนด มคำตอบคำถามวา ทาน มไดหมายจะฃอใหเบกเงนแผนดน เพราะการยงไมถงเพยงนนเลยฯ”280 (เนนขอความโดยผวจย)

“ปาเลยแมนต

๏ กรงลนดน เดอนสบเอด แรมเกาคำ ทานปรมเออร มคำตอบถงคำถามวา ประเทศอยบต จะตองรบเสยสวนคากองทพทอยรกษาเมอง ตงแตการกระบถราบสงบลงแลว จะไมตองขอใหอนญาตใหยมเงนใหม ในเวลาชมนมครงนฯ”281

การใชคำศพทและภาษาทางการเมองในขาวตางประเทศในหนงสอจดหมายเหตสยามไสมย นนแสดงใหเหนถงภมปญญาเกยวกบความรเกยวกบตำแหนงตาง ๆ รวมไปถงการทเรยกชอชนชาตนน ๆ วา “โคเวนแมนต” รวมไปถงการใหคำอธบายเกยวกบ “ปาลแมนต” วาหมายถงทประชมหารอของขนนาง ราษฎร ในเรองเกยวกบราชการบานเมอง นอกจากน ยงมการกลาวถงตำแหนง “อคมหาเสนาบด” ทเปนการแปลเทยบเคยงกบตำแหนง “ปรมเออร” ขององกฤษอกดวย ซง

279 โปรดด จดหมายเหตสยามไสมย เลมท ๑ จ.ศ. ๑๒๔๔ และ เลมท ๒ จ.ศ. ๑๒๔๕; จดหมายเหตสยามไสมย เลมท ๓ จ.ศ. ๑๒๔๖ พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: ตนฉบบ, 2549); จดหมายเหตสยามไสมย เลมท ๔ จ.ศ. ๑๒๔๗ พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: ตนฉบบ, 2551).

280 “จดหมายเหตสยามไสมย เลม ๑ แผน ๑ วน พฒ เดอน เกา ขน ๒ คำ ป มะเมย จตวาศก ๑๒๔๔” ใน จดหมายเหตสยามไสมย เลมท ๑ จ.ศ. ๑๒๔๔ และ เลมท ๒ จ.ศ. ๑๒๔๕, หนา 3.

281 “จดหมายเหตสยามไสมย เลม ๑ แผน ๕ วนพฒ เดอน อาย ขน ๓ คำ ปมะเมย จตวาศก ๑๒๔๔” ใน เรองเดยวกน., หนา 37.

120

สะทอนใหเหนวามการรบรเกยวกบแบบแผนการปกครองขององกฤษเพมมากขน โดยเฉพาะบทบาทของรฐสภาและอครเสนาบดหรอนายกรฐมนตรขององกฤษ

นอกจากกรณขององกฤษแลว หนงสอจดหมายเหตสยามไสมยยงมการกลาวถงการปกครองชองประเทศฝรงเศส โดยมจดประสงคเพอทจะสรางความเขาใจกบผอานประกอบการลงขาวเกยวกบความสมพนธระหวางฝรงเศสกบจน ซงเนอหามการกลาวถง “คอนสะไตตเชอน” และตำแหนง “เปรสเดนต” จนไปถงจำแหนงดานการบรหารทกลาวถง “อรรคมหาเสนาธบด” หรอ “ปรเมย” และเสนาบดกระทรวงตาง ๆ รวมไปถงขนตอนการเปลยนแปลงรฐบาลของฝรงเศสอยางละเอยด รวมไปถงการทำงานและการออกเสยงของ “ปาเลยแมนต” ฝรงเศสทแบงเปน “เสเนต” และ “เชมเบอรออฟเดปต” หรอคำวาพวก “ออปโปสเชอน” ทหมอสมธแปลวาคอ “พวกตอส” โดยมการอธบายวาคอผทมความเหนในทางราชการไมตรงกบรฐบาล ตำแหนง “สปเกอร” หรอประธานของทประชม การ “โวด” หรอการออกเสยง รวมไปถงการ “คาวเดอรโวด” หรอการออกเสยงของประธานเมอทประชมมการออกเสยงเทากน รวมการเปรยบเทยบกบรปแบบการปกครองขององกฤษวามความแตกตางกนอกดวย ดงทผวจยจะยกมาดงตอไปนคอ

“๏ คอเวนแมนตผปกครองประเทศฝรงเสศน เปนรปบลก ไมมกษตร ผเปนประธานาธบด ในแผนดนนนเรยกวา เปรสเดนด ราษฎรทงหลายเลอกขนใหเปนเปรสเดนต อยตามกำาหนดป ตามกฎหมายคอนสะไตตเชอน สำาหรบแผนดน ครนถงกำหนดเวลาทเลอกเปรสเดนตใหม เปรสเดนตคนเกาตองออกจากตำแหนง แลเปลยนกนไปเสมอ ผซงเปนคอเวนแมนตนนม อรรคมหาเสนาธบด ๑ เสนาบดผวาการตางประเทศ ๑ เสนาบดผวาการคลงมหาสมบต ๑ เสนาบดผวาการสนคา ๑ เสนาบดผวาการกรมเมอง ๑ เสนาบดผวาการทพบก ๑ เสนาบดผวาการศลปสาตร ๑ (คอจดการเลาเรยนสรรพวชาการของราษฎร) เสนาบดผวาการยตธรรม ๑ (คอจดการชาระถอยความทกอยางทกประการ) เสนาบด ทง ๙ นายเรยกวา คอเวนแมนต ฤาแคบเนต แตผเปนเปรสเดนตนมไดนบเขาในจำพวกคอเวนแมนต เปนใหญกวาคอเวนแมนต ราชการแผนดนอยในเงอมมอของคอเวนแมนตทงสน ในจำพวกคอเวนแมนตนนมอรรคมหาเสนาบด เรยกในภาษาฝรงเสศวา ปรเมย เปนประธานาธบด เมอเวลาทตงคอเวนแมนตนน ผซงจะเปนอรรคมหาเสนาธบดมอำนาจ เลอกเอาคนทรวมใจกนมาตงเปนเสนาบดวากรมตาง ๆ ดงทวามาแลวนนได…

๏ ปาเลยแมนต นนคอทประชม หวหนาของราษฎร ๆ ทกหวเมองประชมเลอกใหเขามานงปฤกษาราชการกบคอเวนแมนตในปาเลยแมนต แทนราษฎร ปาเลยแมนตในกรงฝรงเสศ แบงออกเปนทประชมสองแหงๆ หนงเรยกวา เสเนต แหงหนงเรยกวา แชมเบอร ออฟเดปต ผทนงประชมในเสเนดนนเรยกวา เสเนตอรๆ มประมาณรอยเสศ พวกทนงประชมใน แชมเบอรออฟเดปตนน ทหลายรอยคน เปรสเดนตนงเปนประธานในทประชมเสเนต แลเสนาบดในจำพวก คอเวนแมนต นนแยกเขามานงประชมในเสเนตดวยบาง เพอเสเนตอรทงหลายจะไดไถถามดวยขอราชการตางๆ ในทประชมแชมเบอรออฟเดปตนน ผทเขามาประชมตองเลอกคนหนง ขนใหนงเปนประธานในทประชมเรยกวา สะป

121

เกอร ๆ เปนผตดสนในการทผทเขาประชมจะพดจาโตเถยงกน ทเปนลำดบตามกฎหมายซงตงไวสำหรบ ปาเลยแมนต เบองขวาแหงทนงของสปเกอรนนเปนทนงแหงอรรคมหาเสนาธบดแลเสนาบดในจำพวกคอเวนแมนต ฝายซายนนเปนทนงของพวกออปโปลซอน ๆ นเปนผมความเหนในทางราชการ ผดกบคอเวนแมนต เหตนจงเรยกวาพวกออปโปลซอน แปลวาพวกตอส ธรรมเนยมองกฤษนนถาเปลยนคอเวนแมนตใหมแลวพวกออปโปลซอน รบเปนคอเวนแมนต แทนพวกทออกจากคอเวนแมนต กลบมาเปนพวกออปโปลซอน เปลยนกนอยางนเสมอไป แตธรรมเนยมฝรงเสศไมเปนเชนนน ถาพวกคอเวนแมนต ออกพวกออปโปลซอน หาไดเปนคอเวนแมนตไม เมอไปเปรสเดนตเชญพดใดมาเปนอรรคมหาเสนาบด ผนนเลอกเอาคนอนมใชพวกออปโปลซอนมาเปนคอเวนแมนต...

ในเวลาทประชมพรอมกน ผมาประชมลกชนยนไถถามพดจาโตตอบดวยขอราชการตาง ๆ กบอรรคมหาเสนาธบด แลเสนาบดในจำพวกคอเวนแมตไดทกคน เมอปฤกษาดวยขอราชการสงใด เปนตนวาการตงเปลยนแกไขเพมเตมฤาเลกถอนกฎหมายฤาจะกระทำการศกสงคราม ไมตร ฤาหนงสอสญากบนา ๆ ประเทศ ฤาจะคดเกบภาษอากรเงนขนแผนดน แลสรรพราชการใด ๆ กด ครนปฤกษาแลพดจาโตเถยงกน ตามความเหนของพวกทประชมนนแลว คนทประชมนนกแบงออกเปนสองจำพวกๆ ทเหนวาราชการสงนนควรจะเปนไปได แลจำพวกทเหนวาจะเปนไปไมได คนสองจำพวกนกพากนเดนออกไปจากทประชมทงหมด เวนแตสปเกอรคนเดยว แลวเดนกลบมาในทประชมขางละคน สปเกอรคอยนบอยจนหมดคน ถาพวกใดพวกหนงมากกวากน ราชการทปฤกษากสำเรจไป ตามความเหนของจำพวกทมากกวาทกครง ถาคนสองจำพวกนเทากน แลวสปเกอรตงเขาขางพวกใดพวกหนงตามความเหนของสปเกอรในราชการอนนน การทกลาวมานเรยกวา โวด ถาคนสองจำพวกมากกวากนอยแลว สปเกอรไมตองโวด เวนแตคนสองจำพวกเทากน สปเกอรตองโวดเขาขางพวกหนง โวดของสปเกอร เรยกวา คาวเดอรโวด

๏ การอธบายมาโดยสงเขปน เพอจะใหทานผอานเขาใจประเพณ การรกษาปกครองบานเมองของชาวฝรงเสศเสยใหทราบชดกอน ภายหลงจงไดพดถงการเปลยนคอเวนแมนต แลการอนๆ ไดชดเจนปราศจากความสงไสยของทานผอาน”282 (เนนขอความโดยผวจย)

เหนไดวา ความจำเปนในการอธบายขาวสารความเคลอนไหวของประเทศตะวนตก ทำใหบรรดานกหนงสอพมพจะตองอธบายขยายความเพมเตมถงกระบวนการและรปแบบการปกครองของประเทศนน ๆ ทมความแตกตางแมแตกบชาตตะวนตกดวยกนเอง อกทงยงถอเปนเรองทแปลกใหมยงสำหรบชาวสยาม ดวยเหตน จงเปนปจจยอกประการหนง ทสงผลใหชดคำศพทและภาษาทางการเมองตะวนตกจำนวนมาก ทอยในความรสกนกคดของชาวตะวนตกไดสงตอและแพรกระจายมาสบรรณพภพทชาวสยามทอานออกเขยนไดมความสามารถทจะรบหรออานหนงสอพมพเหลาน ไดรบรถงชดคำศพทและภาษาทางการเมองเหลาน

282 “จดหมายเหตสยามไสมย เลม ๔ แผน ๖ วน พฒ เดอน สบ แรม ๗ คำ ป ระกา สปตศก ๑๒๔๗” ใน จดหมายเหตสยามไสมย เลมท ๔ จ.ศ. ๑๒๔๗ หนา 41-42.

122

นอกจากนน จดหมายเหตสยามสไมยยงเรมมการลงบทความซงกลาวถง “การคอเวนแมนต” และการจำแนกแยกแยะรฐบาลออกเปนชนดตาง ๆ ตามแตลกษณะนสยหรอ “อฒชาไสย” ของคนในบานเมอง ซงอาจกลาวไดวาเปนเรมการอธบายความคดทางการเมองตะวนตกอยางเปนระบบครงแรก ๆ ในภาษาไทย ทปรากฏการจำแนกชอเรยกตำแหนงของผปกครอง ไมวาจะเปน “เอมปรอร”, “กง” และ “เปรซเดนต” ทมอำนาจมากนอยตางกนตามแตธรรมเนยมกฎหมายของบานเมองนน ๆ รวมไปถงการสอดแทรกคตหรอการเผยแผศาสนาไปในทอกดวย ดงในจดหมายเหตสยามไสมยฉบบเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2426 ทมเนอความตอนหนงวา

“คอเวนแมนต

๏ ...คนในโลกยนไมเหมอนกน ทรจกรกรจกเกรงรจกกลวเหนแกกน พวกเหลานมแตความสบายอยางเดยว อกจำพวกหนงมกรกตวเองเกน ไมเหนแกผอน วายากสอนยาก นกอยากอยางไรจะเอาใหไดสำเรจความปรารถนา คนอนจะยบเยนเสยประการใด เขาไมคดไมเหนแลว เพราะเหตเชนนจงตองมการบงคบขอบงคบ ตองเกดการ คอ คอเวนแมนต การคอเวนแมนตสำหรบครอบครว สำหรบคนทเขากนเปนพคพวกฝกฝายเปนหมเลกหมใหญ เปนบานเปนเมองเปน ประเทศเปนพระราชอณาเขตรฯ

๏ พระสาศนา อนเปนคำสงสอนของพระเจาแทจรงองคเดยวนน คนเรยบรอยมกเชอมกประพฤต มกครองตวเองใหใจของตวอยในโอวาทของพระเจาองคนนผไดวางแบบสอนมนษอยางดทสดแลวฯ

๏ บดนในโลกยนมคอเวนเมนตหลายชนด สมกบความอฌชาไสย แหงคนทงปวงอนเปนพนแผนดนบานเมองตาง ๆ นน เจานนมอยหลายชนด ทเรยกวา เอมปรอรบาง กง บาง เปรซเดนตบาง พวกผสำเรจราชการแผนดนบานเมองเหลาน มอำนาถมากกวากนนอยกวากน ตามทำเนยมกดหมายแผนดนบานเมองตาง ๆ นนฯ

๏ เมอมคอเวนแมนตแลว คนทงปวงทงผใหญผนอยตลอดทวกนในคอเวนแมนตนนตองเตมใจทำตาม กดหมายทคอเวนแมนตนน ไดจดตงไวเปนการประพฤตทวตลอดบานเมองนนฯ”283 (เนนขอความโดยผวจย)

ขอสงเกตสำคญของหมอสมธในเรองของ “คอเวนแมนต” กคอ การเรมใหความหมายของคำวา “Government” ทถอเปนมโนทศนทางการเมองตะวนตกทสำคญมโนทศนหนงโดยทเขาบรรยายไววาคอ

283 “จดหมายเหตสยามไสมย เลม ๒ แผน ๘ วน พฒ เดอน ๑๒ แรม ๗ คำ ป มะแม เบญจศก ๑๒๔๕”, ใน เรองเดยวกน., หนา 57-58.

123

“การบงคบขอบงคบ” ทเรมตนตงแตครอบครวไปจนถงบานเมองหรอพระราชอาณาเขต อาท ตำแหนง “เอมปรอร” “กง” และ “เปรซเดนต” เปนตน

ทสำคญยงกคอ ในบทความเรอง “วาดวยธรรมเนยมคอเวนแมนต” ทตพมพในป พ.ศ. 2427 ปรากฏถงการจำแนกรปแบบการปกครองหรอ “คอเวนแมนต” ระหวางรปแบบ “โมนาคกล” ซงเปนการทบศพทคำภาษาองกฤษวา “Monarchical” กบรปแบบ “รปบลกน” ,“ฟรซเตด” , “รปบลก” ทเปนคำทบศพทของคำวา “Republican” , “Freestate” , “Republic” ตามลำดบ พรอมมการบรรยายถงลกษณะของรปแบบการปกครองทงสองแบบเอาไวดวย และจากการบรรยายถงรปแบบการปกครองทงสองรปแบบนเอง ทปรากฏถงชดคำศพทและภาษาทางการเมองตะวนตกทใชในการอธบายถงรปแบบการปกครองแบบหลงวา “อะรศตอแกรซ” ซงตรงกบศพทในภาษาองกฤษวา “Aristocracy” และ “เดโมแกรตกคอเวนเมนต” ทมาจากภาษาองกฤษวา “Democratic Government” ซงถอเปนการปรากฎของศพทคำวา “เดโมแกรตก“ โดยการทบศพทแบบถายเสยงเปนอกษรไทย ทเปนหลกฐานทเกาแกทสดเทาทผวจยสบคนไดในขณะนอกดวย โดยใจความสำคญในตอนน หมอสมธไดบรรยายวา

“แผนดนบานเมองตาง ๆ นน แบงเปนรปบลกน แลโมนาคกล แลวแตแบบคอเวนแมนตนน ฤาตามกฎหมายตงแหงคอเวนแมนตนน แผนดนบานเมองนนเรยกวาโมนาคกล เมอคนเดยวเปนหวนา แลจดลำดบการบานเมองตะลอดตามชอบใจ คน ๆ เดยวอนมอาญาสทธดงน มนามชอตาง ๆ บางทเรยกเปนเอมปรอร เปนกง เปนดก เปนปรนซ แลวแตพระราชอะณาเขตรนน จะมากนอยสกเทาใด ทเรยกวาฟรซเตดฤารปบลกนน คอคอเวนแมนตบานเมองนน ตกอยกบคนหนงคนใด ทหมคนเปนอนมากฤานอยไดโปรดจดตงใหเปนผวาการแผนดนบานเมองนน บางทรปบลกนคอเวนแมนตนน ตกอยกบทานผดผใหญตามตระกลตามทรพยตามพาหนะกำลงของเขาในเมองนน คอเวนแมนตเชนนเรยกวาอะรศตอแกรซ บางทเดะโมแกรตกคอเวนแมนต เปนคอเวนแมนตทคนทงปวงทวทงบานทงเมอง จดโวดตงพวกวาการเมองขน เชนในประเทศยไนเตดเซตศนน ฯ”284 (เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

เมอพจารณาอยางละเอยดจะพบวา คำอธบายเกยวกบธรรมเนยมการปกครองบานเมองของหมอสมธ เรมปรากฏเคาโครงของการจำแนกแยกแยะระหวางรปแบบการปกครองแบบ “โมนาคกล” ทหมอสมธอธบายวา “แผนดนบานเมองนนเรยกวาโมนาคกล เมอคนเดยวเปนหวนา แลจดลำดบการบานเมองตะลอดตามชอบใจ คน ๆ เดยวอนมอาญาสทธดงน” หรอกลาวอกนย

284 “จดหมายเหตสยามไสมย เลม ๓ แผน ๒๑ วน พฒ เดอน ๓ ขน ๑๓ คำ ป วอก ฉอศก ๑๒๔๖”, ใน จดหมายเหตสยามไสมย เลม ๔ (กรงเทพฯ: สมาคมกจวฒนธรรม, 2548), หนา 393.

124

หนงกคอ รปแบบการปกครองแบบ “โมนาคกล” ในขอเขยนของเขาจะมความหมายถงรปแบบการปกครองทมคนคนเดยวเปนหวหนา รวมไปถงจะตอง “จดการปกครองตะลอดตามชอบใจ” และเปน “คน ๆ เดยวอนมอาญาสทธ” ทหากพจารณาจากชอเรยกตำแหนงในการปกครองทหมอสมธเรยก ไมวาจะเปน “เอมปรอร เปนกง เปนดก เปนปรนซ แลวแตพระราชอะณาเขตร”

ทนาสนใจยงอกประการหนงกคอ คำศพททางการเมองอกคำหนงทนาสนใจทนำมาวางคกบคำวา “โมนาคกล” กคอ รปแบบการปกครองแบบ “รปบลกน” (Republican) , “ฟรซเตด” (Free State) และ “รปบลก” (Republic) ทหมอสมธใชในบรบทของคำทใชแทนกนได และทสำคญยงกคอ การทเขาอธบายรปแบบการปกครองแบบ “รปบลกน” , “ฟรซเตด” และ “รปบลก” ทประกอบไปดวยรปแบบการปกครองสามรปแบบคอ การทรฐบาลตกอยกบ “คนหนงคนใด” หรอตกอยกบ “ทานผดผใหญตามตระกลตามทรพยตามพาหนะกำลงของเขาในเมอง” หรอทหมอสมธใชคำวา “อะรศตอแกรซ” หรอ “เดะโมแกรตกคอเวนแมนต” ทเปนรปแบบการปกครองท “คนทงปวงทวทงบานทงเมอง จดโวดตงพวกวาการเมองขน” ซงขอทควรพจารณาในทนกคอ บรบทของการเกดขนและความหมายของ “เดโมแกรตกคอเวนเมนต” นนมความสำคญอยางยงในฐานะทเปนคำศพทและภาษาทางการเมองตะวนตก โดยเฉพาะคตการจำแนกรปแบบการปกครองทหมอสมธอธบายวาคอรปแบบการปกครองทพลเมองจำนวนมากหรอนอยกตามไดเลอกตงขนมา ทอาจจะมลกษณะเปน “อะรศตอแกรซ” หรอเรยกวา “เดโมแกรตกคอเวนเมนต” หากคนทงปวงเปนผทเลอกตงหรอ “โวด” เขาสตำแหนงทางการเมอง กลาวอกนยหนงกคอ สหรฐเอมรกานนมรปแบบการปกครองแบบ “รปบลก” ทมความเปน “เดโมแกรตคอเวนเมนต” ดวยเหตทคนทงปวงในบานเมองไดเลอกตงขนมานนเอง

อยางไรกด ขอทควรกลาวถงเพมเตมกคอ การทหมอสมธไดเชอมโยงการอธบายประเทศสหรฐอเมรกาวามการปกครองแบบ “เดโมแกรตก” หรอ “Democratic” นนสะทอนใหเหนความนยมและการเปลยนแปลงความหมายในแงบวกมากขนของชดคำศพททางการเมองทเกยวของกบ “Demos” ทเดมหมายถงคนจน และมกไปโยงกบความปนปวนวยวายจากผลรายของการปกครองแบบประชาธปไตยโบราณหรอประชาธปไตยเอเธนส (Athenian Democracy) มาสความหมายในแงดทเรมจากการเปลยนแปลงในสหรฐอเมรกาเปนตนมา ทงคำวา “Democratic” , “Democrat” ซงถกนำไปใชตงเปนชอพรรคการเมองทมรากฐานมาจากการสนบสนนการยกเลกเกณฑดานทรพยสนหรอการเสยภาษกบสทธในการเลอกตงของชาวอเมรกนคนผวขาวทมรายไดนอย กระนน ผวจยกยงไมพบวา คำวา “Democratic” , “Democrat” หรอแมกระทงคำวา “Democracy” ปรากฏในฐานะชดคำศพทและภาษาทางการเมองในทอน ๆ ทมความแพรหลายและสมำเสมอในระดบหนงพอทจะเปนกระแสความคดทางการเมองไดในสยามกอนสงครามโลกครงท 1 แตเพยงอยางใด

125

กลาวโดยสรป หนงสอจดหมายเหตสยามไสมย เปนแหลงขอมลทเกาแกทสดในขณะนทมการระบถงคำศพทและภาษาทางการเมองตะวนตก โดยการถายศทพผานการถอดเสยงจากภาษาองกฤษเปนภาษาไทยวา “เดโมแกรตก” และเปนหลกฐานเชงประจกษทแสดงใหเหนวา ความคดทางการเมองตะวนตกทเกยวของกบ “Democracy” ไดไหลเวยนเขามาสสยามแลวโดยเฉพาะจากการแสดงออกซงความรทางการเมองดงกลาวของหมอสมธ อยางไรกตาม เมอผวจยไดพจารณาจากเอกสารแวดลอมในยตสมยเดยวกนทผวจยจะไดกลาวถงตอไปในบทนนน ถอวา ภาษาทางการเมองดงกลาว ถอวาเปนการปรากฏขนมาเพยงครงเดยว และไมปรากฎในทอน ๆ อยางตอเนองและสมำเสมอพอทจะเปนกระแสความคดทนำไปสการใช หรอการบญญตศพทวา “ประชาธปไตย” ขนมาในภาษาไทยเพอใชเรยกคำวา “Democratic” ในภาษาองกฤษแตเพยงอยางใด

ลำดบตอไป ผวจยจะแสดงใหเหนถงการรบรและทาทเกยวกบรปแบบการปกครองแบบมหาชนรฐของสหรฐอเมรกาโดยการเดนทางไปสมผสดวยประสบการณของชาวสยามเอง จากภารกจในการเจรญสมพนธไมตรโดยคณะราชทตสยามในประเทศสหรฐอเมรกาเปนครงแรกในป พ.ศ. 2427

5.3 รายงานพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนเรศวรฤทธ เสดจประเทศอเมรกา พ.ศ. 2427

ในป พ.ศ. 2427 พระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจากฤษดาภนหาร กรมพระนเรศวรฤทธ ในขณะททรงดำรงตำแหนงราชทตของสยามประจำลอนดอน ทรงไดรบโปรดเกลาฯ จากพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวใหดำรงตำแหนงราชทตเพอเจรญสมพนธไมตร ณ ประเทศสหรฐอเมรกา ซงถอเปนการเจรญพระราชไมตรสหรฐอเมรกาของคณะราชทตสยาม285เปนครงแรก พระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจาโสณบณฑต กรมขนพทยลาภพฤฒธาดา หนงในคณะราชทตทรงเขยนรายงานการเดนทางไปเจรญสมพนธไมตรอยางละเอยดทลเกลาฯ ถวายพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว286 เนอหาในรายงานไดกลาวถงรายละเอยดการเดนทางไปเจรญพระราชไมตร

285 ในรายงานมบนทกรายชอและตำแหนงของคณะราชทต ประกอบไปดวย พระเจานองยาเธอ กรมหมนนเรศวรฤทธ ราชทต, พระเจานองยาเธอ พระองคเจาโสณบณฑตย ผใหญ, นายสเนหหมแพร สเครตร ลาม, มสเตอรวลเบอฟอสไวก แอดแตเชองกฤษ, หมอจนดเลลาม, ,มสเตอเอดเวอด เฮอเบดลอฟตส ลาม ใน พระเจาบรมวงศเธอ กรมขนพทยลาภพฤฒธาดา, สำเนารายงาร พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนเรศวรฤทธ เสดจประเทศอเมรกา พ.ศ. 2427 พมพในงานพระราชทานเพลงพระศพพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนเรศรวรฤทธ ณ พระเมรวดเทพศรนทร เมอปขาล พ.ศ. 2469 (พระนคร: โสภณพพรรฒธนากร, 2469), หนา 361.

286 พระราชวรวงศเธอ กรมหมนพทยาลงกรณ, “คำนำ” ใน พระเจาบรมวงศเธอ กรมขนพทยลาภพฤฒธาดา, สำเนารายงาร พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนเรศวรฤทธ เสดจประเทศอเมรกา พ.ศ. 2427, หนา (1).

126

ยงประเทศสหรฐอเมรกาตงแตเรมออกจากประเทศองกฤษ, การเดนทางไปเมองวอชงตน และการยนพระราชสาสนตอประธานาธบด เชสเตอร เอ อารเธอร (Chester A. Arthur) ตลอดจนการไปเยยมชมทำเนยบประธานาธบดและเขารวมสงเกตการประชมรฐสภาของสหรฐอเมรกา, การเยยมชมสถานทและเขาพบกบบคคลสำคญในรฐตาง ๆ ของสหรฐอเมรกาทงฝงตะวนออกและตะวนตกตลอดการภารกจ

รายงานฉบบน แสดงใหเหนถงความสนใจในวทยาการดานตาง ๆ ของประเทศในยโรปของสยาม โดยการสงคณะราชทตไปเจรญพระราชไมตรรวมไปถงการเรยนรเกยวกบวทยาการและความเจรญทงทางดานวทยาศาสตร การทหารและการเมองการปกครอง พรอมเขยนบนทกอยางละเอยดเพอทรงกลบมาถวายแดพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โดยเฉพาะในแงขององคความรทางการเมองเกยวกบสหรฐอเมรกา คณะราชทตไดมโอกาสหลายวาระในการสงเกตการณการดำเนนกจกรรมทางการเมองและรฐพธในสหรฐอเมรกา ตงแตการรณรงคหาเสยงเลอกตงในระดบพรรค ไปจนถงการประชมและการทำงานของสภา คองเกรส รวมไปถงองคกรและผนำทางการเมองในสวนของมลรฐ ตลอดจนการถายทอดเหตการณและอารมณความรสกทมตอเหตการณรวมไปถงสถานการณทางการเมองทผเขยนรายงานประสบพบเจอ และรวมไปถงทาทและความรสกตอรปแบบและกระบวนการทางการเมองรปแบบมหาชนรฐของสหรฐอเมรกาในทางทไมประทบใจนก มากไปกวานน เอกสารฉบบนยงเปนเอกสารฉบบทเกาแกทสดทผวจยสามารถจะสบคนไดในขณะน ทปรากฏคำวา “เดโมเครต” จากหลกฐานทมการเขยนโดยฝงของชาวสยามเอง

พระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจาโสณบณฑต กรมขนพทยลาภพฤฒธาดา เปนผบนทกภารกจการเดนทางของคณะทตอยางละเอยดตงแตเรมออกเดนทางจากองกฤษในวนศกร เดอน 6 ขน 1 คำ ปวอกฉศก จ.ศ. 1246 (25 เมษายน พ.ศ. 2427[1884]) และเดนทางกลบมาถงลอนดอนในวน

จนทร เดอน 8 แรม 7 คำ ในปเดยวกน287 และทรงใชเวลาเขยนรายงานฉบบนตงแตวนเสาร เดอน 9 ขน 4 คำ (26 กรกฎาคม พ.ศ. 2427) แลวเสรจในวนพฤหสบด เดอน 3 ขน 4 คำ และสงรายงานฉบบ

287 ผวจยไดตรวจสอบกบปฏทน 150 ป พบวา ในสำเนารายงาน บนทกไววา “รงขน ณ วนจนทร เดอน ๘ แรม ๘ คำ วนท ๒๔ ยไล” แตเมอเทยบกบปฏทนดงกลาว พบวา วนจนทร เดอน 8 แรม 8 คำ ตรงกบวนท 14 กรกฎาคม พ.ศ. 2427

127

นจากลอนดอนในวนศกร เดอน 3 ขน 5 คำ288 ในปเดยวกน (ตามปปฏทนเกา)289 เมอคณะราชทตไดเดนทางถงสหรฐอเมรกา และเขาไปเยยมชมการประชมของสภาคองเกรส จากการบนทกในรายงานแสดงใหเหนวามการเลาถงความเปนมาตงแตการกอตง ชอของตำแหนง และการไดมาซงสมาชกสภาคองเกรสทงสองไดอยางละเอยดตงแตเรมกอตงประเทศ ดงความตอนหนงในรายงานวา

“...ขาพระพทธเจาขอพระราชทานกราบบงคมทลดวยเรองราวของคองเกรสตอไปบางพอสมควร ดงไดทราบเกลาฯ มาดงน คอคองเกรสครงแรกนน เปยตอน แรนดอลฟ ชาวเมองเวอยเนยเปนหวหนาประชมทเมองฟลาเดลเฟย ในเดอนเซบเตมเบอรป ๑๗๗๔ กอลอนทงปวงยกเสยแตเมองยอเญยไดมาพรอมกน พระเจาแผนดนองกฤษ แลขาราชการทงปวง ไดทราบตลอดในการทหมชนจำพวกนไดตงกองประชมหวเมองของพระองคในอเมรกาโดยนอกจากพระบรมราชานญาตของพระองคทเมองฟลาเดเฟย พระองคทรงพระดำรมไดหนชอบในการอนน แตหาไดกระทำสงใดไม คองเกรสนไดประชมกนทเมองฟลาเดลเฟย ในวนท ๑๐ เดอนเมป ๑๗๗๕ ไดเลอกเปรนนเรนกอลฟ เปนเปรสเดนต แตทานผนปวยหนกลงจงไดลาออกจากตำแหนง ครนในวนท ๒๔ เดอนเมในปนน จงไดเลอกยอนแฮนกอกเปนตอไป แตนนมากมการประชมตาง ๆ เสมอ

...พวกเสเนตนน ไดเลอกมาสเตตสละ ๒ นาย เลอกโดยพวกลญสเลเชอรในสเตตสนนๆ ๖ ปครงหนง ไวชเปรสเดนตนนเปนเปรสเดนตของเสเนตทงปวง ถาเวลาใดตำแหนงนนวางจงเลอกตามเวลา พวกเฮาสออฟรเปรเซนเตตฟนน ไดเลอกทกปท ๒ โดยประชมชนเปนอนมากในสเตตสนนๆ ตามพลเมองมากแลนอย กำหนดประมาณตามกำหนดในป ๑๘๗๐ นนรเปรเซนเตตฟคน ๑ แทนราษฎร ๑๓๑๔๒๕ คน แลเฮาสนนเลอกเปรสเดนตแลออฟฟศเซอรเองเสมอไป”290 (เนนขอความโดยผวจย)

ขอสำคญกคอ ในขณะทคณะราชทตไดเขาเยยมชมคองเกรส คณะราชทตยงไดมโอกาสเขาสงเกตการณการประชมทในขณะนนกำลงมการประชมกนอยดวย ดงบนทกในตอนนวา

“...เมอเวลาขาพทธเจาทงปวงมาด ทนกำลงประชมปรกษากนอย ขาพระพทธเจาทงปวงไดขนไปดบน ดโปลมาตกกาลาร กำลงประกาศแลเถยงคดคานกนอย พวกเมมเบอรนงตามโตะของ

288 เมอสอบเทยบกบปฏทน 150 ป ไมพบวามวนทตรงกบวนพฤหสบด เดอน 3 ขน 4 คำ และวนศกรเดอน 3 ขน 5 คำ (เดอน 3 ขน 4 คำ ตรงกบวนจนทร และ เดอน 3 ขน 5 คำ ตรงกบวนองคาร) แตมวนพฤหสบด เดอน 3 ขน 14 คำ และวนศกร เดอน 3 ขน 15 คำ ซงตรงกบวนท 15 และ 16 มกราคม พ.ศ. 2427 ตามปปฏทนเกา ดงนน ผวจยจงตงขอสนนษฐานวา วนทเขยนแลวเสรจและวนทสงรายงาน หากไมใชวนพฤหสบดท 15 มกราคม และวนศกร 16 มกราคม พ.ศ. 2427 กควรจะเปนวนจนทรท 19 มกราคม และวนองคารท 20 มกราคม พ.ศ. 2427 ในปปฏทนเกาตามลำดบ

289 พระเจาบรมวงศเธอ กรมขนพทยลาภพฤฒธาดา, สำเนารายงาร พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนเรศวรฤทธ เสดจประเทศอเมรกา พ.ศ. 2427, หนา 1, 435.

290 เรองเดยวกน., หนา 101-102.

128

ตน ๆ มกระดาษขอความทปรกษาทกคน แตความเรยบรอยนนดหาสจะมนกไม สบบหรเคยวยากนกลมไปทงนน แลเสยงดงแซไป คนเขาออกดพลกพลานอยโดยรอบ”291 (เนนขอความโดยผวจย)

จะเหนไดวา ถงแมคณะราชทตจะมความรความเขาใจถงทมาทไปของสมาชกสภาคองเกรส แตกแสดงใหเหนวา ชนชนนำสยามมไดมทาทหรอความรสกทนยมชมชอบตอการประชมและการอภปรายในสภามากนก รวมไปถงการตงขอสงเกตวา การประชมและอภปรายในสภามไดเปนไปอยาวเปนระเบยบเรยบรอยนก มากไปกวานน เมอคณะราชทตไดเดนทางไปทเมองชคาโก และมโอกาสเขาเยยมชม “คอลเวนชนฮอล” (Convention Hall) ทมชอเสยงของเมอง ทเพงเสรจจากงานการจดประชมหยงเสยงเพอหาตวแทนของพรรครปบลกนเพอลงสมครชงตำแหนงประธานาธบด (Republican Presidential Nomination) ในตนเดอนมถนายน พ.ศ. 2427292 ทในรายงานฉบบนใชคำวาการ “ประชมปรกษาเลอกเปรซเดนตใหม” โดยในรายงานระบวา “เขาเยยมชมในวนเสาร เดอน ๗ แรม ๑๓ คำ (วนท ๒๑ ยน)” ซงตรงกบวนท 21 มถนายน พ.ศ. 2427[1884]293 โดยในรายงานไดบรรยายถงรายละเอยดของหองประชม และไดตงขอสงเกตเกยวกบความไมสะอาดเรยบรอยทเกดจากกจกรรมดงกลาววา

“...ยงมสงทใหเหนไดวา คนอเมรกนสกปรกกวาคนไทยอยางหนง คอ ทพนในหองนนมกากยาทชาวอเมรกนชอบอมกนแทนสปบหรนน เปอนเปรอะไปแทบทกหนาเกาอ ถงมาทวาไทยจะประชมกนมากดงนจะมนำหมาก กคงจะไมเปรอะเตมไปเกอบจะลาดพนดวยกากยาดงนนเปนแน นาพศวงยงนก ตางพากนอมมาคายไวราวกบนดกนมา ดเกลอนไปทงสน ใชแตกากยาเทานน ยงเปลอกกลวยเปลอกสมรกไป ถาจะเกบกวาดสงทรกสกปรกในทนน ไมนอยกวา ๓ กระบงเปนแน สงททำใหคดประหลาทวาทเลอกเปรซเดนตเปนการสำคญ ไฉนจงรกรงรงดงน”294 (เนนขอความโดยผวจย)

คณะราชทตยอมนาจะทราบดวา การเลอกตงประธานาธบดสหรฐอเมรกาเปนเรองสำคญในการไดมาซงผปกครอง แตดเหมอนวา เมอมาประสบกบสถานการณจรงทเกดขน คณะราชทตดจะไม

291 เรองเดยวกน., หนา 85.

292 เปนการแขงขนระหวางเชสตอร เอ. อาเธอร (Chester A. Arthur) ประธานาธบดในขณะนนทขนมารบตำแหนงตอจากประธานาธบดเจมส เอ. การฟลด (James A. Garfield) กบเจมส จ. เบลน (James G. Blaine) จากรฐเมน ซงฝายหลงไดรบเลอกเปนตวแทนพรรคในครงนน โปรดด The Editors of Encyclopaedia Britannica, “United States presidential election of 1884” in Encyclopedia Britannica (Online). แหลงทมา: https://www.britannica.com/event/United-States-presidential-election-of-1884, 2018, June 6.

293 พระเจาบรมวงศเธอ กรมขนพทยลาภพฤฒธาดา, สำเนารายงาร พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนเรศวรฤทธ เสดจประเทศอเมรกา พ.ศ. 2427, หนา 289.

294 เรองเดยวกน., หนา 297-298.

129

ประทบใจนก จากขอสงเกตเรองความเปนระเบยบเรยบรอย รวมไปถงเรองของความสะอาด โดยเฉพาะเมอเปน “การสำคญ” หรอกจกรรมสำคญของรฐอยางการเลอกตงเพอหาตวแทนไปลงชงตำแหนงประธานาธบด แตกลบมความสกปรกไมสมกบรฐพธทยงใหญนก เชนเดยวกบขนบธรรมเนยมของสหรฐอเมรกาในการตอนรบคณะราชทตในการเยยมชมและพบปะกบบคคลสำคญ ตลอดจนพธการทเมองตาง ๆ จดขนเพอรบรองคณะทต ดเหมอนวาคณะทตกไมไดรสกประทบใจกบขนบธรรมเนยมทคณะทตเหนวาไมคอยมความสะอาดและเปนระเบยบเรยบรอย ซงแตกตางไปจากขนบธรรมเนยมขององกฤษ รวมไปถงขนบธรรมเนยมของสยามเองทคณะราชทตคนเคย ดงตวอยางหนงในพธตอนรบของเมองบอสตน ทรายงานบนทกเอาไววา คณะราชทตจะตองจบมอทกทายกบผเขารวมงานดวยทกคนจนเหนอย ซงตางไปจากธรรมเนยมขององกฤษ รวมไปถงการทคณะทตตงขอสงเกตในเชงลบกบการแตงกายทไมเปนระเบยบเรยบรอย หรอเปนไปตามทกำหนดไวในหมายกำหนดการ แตทางคณะผจดงานกปลอยใหเขารวมพธ โดยทไมไดแสดงอาการใด ๆ ออกมาเลย ซงสรางความกระอกกระอวนใจใหกบผบนทกอยางยง ดงทรายงานบนทกไวตอนนคอ

“...เพราะเหตทธรรมเนยมอเมรกน ไมเหมอนธรรมเนยมองกฤษ ตองจบมอดวยทกคน ถกจบมอเขาแตเพยง ๑๘๐๐ เทาน กดเหนอยพออยแลว ถงมอขาว ๆ พอหมดคนกดำมอมทเดยว ...การแตงตวนนชาวอเมรกนดหาสจะมนคงนกไม ในกาดเชญนนบอกวา อวนงเดรสทงหมดเตมยศ ...แตมพวกทไมมธระในการแตงตวเลยกม ทสวม ฟรอกโกตบางกม มอนงโกตบาง ทสดสวมแตแยกแกตกม ขอกยอมใหเขามาทงนน แตอยางเหนแยทสดมยคน ๑ หรอ ๒ คน ชวแตเสอแยกเกตทสวมมา โดยไมตงใจจะสวมอวนงเดรสกตาม แตจะแปรงเสยใหหมดฝน แลเสยอฐสก ๒ - ๓ อฐ จางเขาแปรงรองเทาใหสอาดกทงยาก ดเหมอนพงกลบมาจากไปรบจางเขาทำการกวาดถนนกม เหนเขากเฉย ๆ กนอยไมเหนวากลาวอนใดกน”295 (เนนขอความโดยผวจย)

ไมตางไปจากการเขารวมการรบพระราชทานอาหารกบคณะผปกครองของเมองบอสตน บนทกฉบบนกไดสะทอนถงความรสกไมประทบใจตอกรยาอาการเมอรบประทานอาหารของคณะผรบรองวา

“ในเวลาทรบพระราชทานอาหารอยนน พวกออลเดอเมนแลเคานซลเมนต ทรบพระราชทานอาหารอยดวยกนนน มลกษณตาง ๆ กนทเรยบรอยดกม ทกรยาเปนอเมรกนแทจนเลยฟรกลายไปเปนไพร กรยาหยาบกม ถาจะพจารณาโดยทวไปแลว กรยาอยขางไพรมาก หวเปนเดโมเครตอยางหนกแทบทงนน มคน ๑ ทเปนเปรสเดนตของคอมมนเคาซลนน เปนอยางไพรทสดไมมกรยาเลย รบพระราชทานอาหารกมมมามเหมอนไมเคยพบอาหาร พดจาดงกกกองทสด จนถวยทรบพระราชทานนำนน เปอนรอยอาหารในปาก จบเปนรปปากแลวยงซำมเนอทเคยวยงไมเลอด หลดจากปากตดมา

295 เรองเดยวกน., หนา 363.

130

อยปากถวยกอนโตถนด ขาพทธเจาทงปวง ดแลวรบพระราชทานอาหารไมใครไดเลย”296 (เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

ในขอสงเกตของคณะราชทตถงเรองของกรยามารยาทในโตะเสวยนน พระองคทรงบนทกวาชาวอเมรกนทมกรยาเรยบรอยกพอมบาง แตจะเอยงไปทางขางไมเรยบรอย หรอมกรยาอาการทพระองคใชคำวา “เลยฟรกลายเปนไพร” มากกวา ซงพระองคใชคำอธบายถงกรยาทไมเรยบรอยเปนอยางไพรกคอคำวา “หวเปนเดโมแครตอยางหนก” มากไปกวานน คำศพทและภาษาทาการเมองตะวนตกอยางคำวา “ฟร” และ “เลยฟร” ทพระองคทรงใชคำภาษาไทยคอคำวา “ไพร” เพอเทยบเคยงและสอถงกรยาอาการอนไมเหมาะสมเรยบรอยแบบ “อเมรกนแทจนเลยฟรกลายไปเปนไพร” นนสะทอนใหเหนถงความรสกและทศคตทมตอชาวอเมรกนในยามทไปประสบพบเจอดวยประสบการณจรง รวมไปถงความหมายของคำวา “เดโมแครต” ทปรากฏครงแรกในเอกสารของสยามน แสดงใหเหนถงความหมายในแงลบตอคำดงกลาวไดอยางชดเจน

เหตการณนาสนใจอกเหตการณหนงทคณะราชทตบนทกไวกคอ การกลาวถงเหตการณในตอนทคณะราชทตโดยสารเรอขามฟาก และมชาวอเมรกนคนเขามาขอไมขดไฟกบคณะราชทต ทสะทอนใหเหนวาเปน “กรยาความฟรของอเมรกน” หรอคำพดในเชงแปลกประหลาดใจวา “ดเขาฟรกนจรง” ในสายตาของคณะราชทตสยามในตอนนคอ

“ในเวลาลงเรอนมอาการประหลาททไดเหนกรยาความฟรของอเมรกนอยาง ๑ คอมชายคน ๑ แตงตวอยางคนทำงารฝนเตมไปทงตว ตรงเขามาพดกบขาพระพทธเจาวา แมช คำเดยวเทานน ขาพระพทธเจายงไมเขาใจวาขอไมขดไฟ เพราะไมเหนกลาวคำขอหรอคำทเปนการออนหวานทสำหรบจะพดขอของจากผอน ๆ จงนงดอย นกหนกใจเกรงจะเปนเพอน ๆ อย แตเขาซำอกคำหนงวา แมซ อก ขาพระพทธเจากหยบไมขดไฟ พอไดแลวรบเอาแลวกเดรไปเทานน ไมตองขอบใจหรออนใดเลยดเขาฟรกนจรง ความปรารถนาเขาเดมอยากไดไมขดไฟเขากพดแตฉะเพาะไมขดไฟ ไมตองวาอะไรเลย เขาจะเหนปวยการคำพดเปลา ๆ ครนไดแลวกเปนอนสมปรารถนาแลว จะตองพดอะไรอกตอไปเลา ของเขากชอบกลอย

...พอเรอออกจากทา มคนชนดอยางคนกอนนน แตงตวอยางนน ตรงมาททานราชทต เวลานนทานทรงบหรอย คนนนเขามาขางพระขนอง จบพระกรสนเรยก อ ๆ ทานราชทตทรงเหลยวไป เขากยนมอมาหยบบหรทพระโอฐเอาไปตอ ทานราชทตทรงหยบไมขดไฟสงให เขากไมขด เฉพาะจะเอาศรษะไมขดไฟจเขากบบหรททานทรงอย ทานกทรงยนใหจ พอจดบหรตดแลว ขอบใจหรออะไรจนคำหนงไมมเปนเลกกน พอจดตดแลวกเรมคอนเวอเซซน ทจะคยกบทานราชทตตอไป เขามายนเคยง

296 เรองเดยวกน., หนา 410.

131

เอยขน ถามวามาจากไหน ทานราชทตทรงเดอดรอนเตมท ตองทรงเลยงมาเขาหมแขกในพวกเดยวกนเสย เขากเดรกลบไป”297 (เนนขอความโดยผวจย)

กลาวไดวา ในความคดของคณะราชทต การทชาวอเมรกนเขามาขอไมขดไฟโดยปราศจากกรยาอาการทเรยบรอยหรออาจจะดหามหรอหยาบกระดาง หรอแมแตรบของไปแลวกไมมการขอบคณ หรอพดอยางเรยบรอย หรอแมแตเปนกรยาอยางไพรในมมมองของคณะราชทต นนสะทอนถงความเขาใจในเสรภาพแบบอเมรกนหรอ “กรยาความฟรของอเมรกน” จนคณะทตฉงนปนแปลกใจ หรออาจจะถงขนาดทรบไมไดชนดทตองเอยเชงประชดประชนวา “ดเขาฟรกนจรง” อยางไรกด อาจเปนเรองทอยในวสยทจะความทำเขาใจไดวา สำหรบคณะราชทตทมศกดเปนพระบรมวงศานวงศชนสงในสยามและมความคนเคยและเขากนไดกบขนบธรรมเนยมแบบองกฤษหรออยางผดองกฤษ ทจะไมประทบใจและนยมชมชอบขนบธรรมเนยมแบบอเมรกนทดแตกตางกบขนบธรรมเนยมขององกฤษและสยาม

นอกเหนอไปจากเรองเสรภาพหรอ “ความฟร” ทสรางความฉงนอยางยงกบใหกบคณะราชทตสยามแลว หลกฐานฉบบนยงแสดงถงปรากฏขนของคำศพททางการเมองตะวนตกสำคญอยางแนวคดเรองสทธ หรอ “ไรต” (Rights) โดยเฉพาะของหนงสอพมพอกดวย ดงความตอนหนงวา

“คนหนงสอพมพเมองน อยขางจะมอำนาจ ไปในทแหงใด ๆ ไดแทบทวทกแหง ทสดบนยกพนนกขนมากลมอยดวยได ใชแตมากลมอยเปลา เขามไรต ทจะถามอะไรตางๆ จากพวกขาพระพทธเจาทงปวง แลทานเมย แลใคร ๆ ไดหมด ผทถกถามกตองบอกโดยเลอยด เพราะกลวทานจะเอาไปดาเอาตาง ๆ”298 (เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

มากไปกวานน หลงจากทคณะทตกลบมาพกทโรงแรม คณะราชทตยงมโอกาสไดสมผสกบบรรยากาศของการรณรงคเลอกตงประธานาธบดโดยการแสดงความสนบสนนผสมครเขาชงตำแหนงประธานาธบดของพรรครปบลกน โดยการแขวนปายสนบสนนผเขาชงของพรรค คอ เจมส ซ. เบลน ในตำแหนงประธานาธบด และ จอหน เอ. โลแกน ในตำแหนงรองประธานาธบดทสามารถมองเหนไดจากทพกคอ

“เวลาคำรบพระราชทานอาหารแลวไมมการอนใด ไดรบพระราชทานพกอยท โฮเตลนอกคนหนง อนงทนาโฮเตลออกไป ตรงขามคนละฟากถนน มผาขาวผน ๑ แขวนไวมอกษรตวใหญ ๆ เขยนไวเปนความวา สำหรบทานเปรสเดนต เจมสชย. เบลน แลทานไวซ เปรสเดนต ยอนเอ. โลกน. ดงนดเปนทนารำคาญจรง ๆ ทนน ถาจะดมาแตไวตเฮาสกคงจะแลเหนได ถนด ดชางไมเกรงใจเปรซเดนตผทเปนอย

297 เรองเดยวกน., หนา 418-419.

298 เรองเดยวกน, หนา 362.

132

บดนบางเลย ยกธงเยยหนากนตรง ๆ ทเดยว สงเกตดคนอเมรกนมกจะคอยนยมสาสนาพระศรอารยแทบจะทงสน เหมอนมสเตอรสมธกงสลนเอง แตเดมกชม เปรซเดนตอาเทอ วาเปนคนด ใจเยนสขมตาง ๆ ครนไดขาววามสเตอรเบลนมคนเลอกมากทจะใหเปนเปรซเดนตตอไป กลบตมสเตอรอาเทอวาเปนคนแฉะเฉอย สมสเตอรเบลนไมได มกเปนไปดงนโดยมาก”299 (เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

จากขอความดงกลาว เหนไดอยางชดเจนวา ประสบการณและความรสกของคณะราชทตทมตอการรณรงคหาเสยงเพอชงตำแหนงประธานาธบดนนออกไปในลกษณะท “นารำคาญ” ยงไปกวานน คณะราชทตยงมความรสกวา การแสดงความสนบสนนผสมครของพรรคเปนการไมใหเกยรตหรอ “ไมเกรงใจ” ประธานาธบดทดำรงตำแหนงอยในขณะนน มากไปกวานน การแสดงการสนบสนนทางการเมองทคณะราชทตพบนนมการเปรยบเทยบกบการตนผมบญหรอ “สาสนาพระศรอารย”300 โดยยกตวอยางของการเปลยนแปลงทาทในการสนบสนนผสมครของพรรค ทบนทกฉบบนไดยกตวอยาง “มสเตอรสมธ” ทดำรงตำแหนงกงสลสยามประจำสหรฐอเมรกาในขณะนนทรายงานฉบบนมองเปนเรองแปลกหรอเปนการตนผมบญมากกวาทจะเปนเรองทเหมาะสมหรอเรองปกตนกในการเปลยนแปลงจดยนในการสนบสนนผสมครของพรรคเมอทราบวาผลการหยงเสยงออกมาแลว

กลาวโดยสรป รายงานฯ ฉบบนแสดงใหเหนความรทางการเมองตะวนตก โดยเฉพาะสหรฐอเมรกาผานการเขาไปสงเกตการณและสมผสดวยตนเองอยางเปนทางการครงแรกของชนชนนำสยาม ทสำคญกวานนกคอ การบนทกรายงานอยางละเอยดไดแสดงใหเหนถงหลกฐานการรบร และทาททมตอการปกครองของสหรฐอเมรกา โดยเฉพาะอยางยง การสงเกตการณตอการประชมรฐสภาและการรณรงคและกระบวนการในการเลอกตงประธานาธบดของสหรฐอเมรกา รวมไปถงกรยาอาการของชาวอเมรกนบางสวนทงฝายผปกครองและบคคลทวไป รวมไปถงคำศพททางการเมองตะวนตกทสำคญอยางคำวา “เดโมแครต” หรอ “หวเปนเดโมเครตอยางหนก" ทกลาวไดวาไมเปนทประทบใจในสายตาของคณะราชทตเทาใดนก อนง จากการสำรวจการใชคำศพทหรอภาษาทางการเมองในรายงานฉบบน ผวจยยงไมพบการใชคำวา “Democracy” หรอการใชคำศพทนแบบถาย

299 เรองเดยวกน., หนา 399.

300 เหตการณสำคญทองกบความเชอเรองพระศรอารยหรอ “สาสนาพระศรอารย” ทหมายถงการมาถงของพระศรอารยเมตไตรย และสงคมใหมหรอโลกพระศรอารยทเปนสงคมในอดมคตทมแตความสมบรณพนสข กอนรายงานฉบบน (พ.ศ.2427) ไดแกการณกบฏอายเชยงแกว พ.ศ. 2334[1791], กบฏอายสา พ.ศ. 2358 [1815] และยงมเกดตอมาอกคอ กบฏผมบญภาคอสาน พ.ศ. 2444 [1901] กบฏหมอลำนอย พ.ศ. 2476[1933] และกบฏหมบานไทยเจรญ พ.ศ. 2503[1960] โปรดด ฉลอง สนทราวาณชย, “ความเชอในเรองพระศรอารยและกบฏในภาคอสาน ขอสงเกตเบองตนเกยวกบอดมการณและผนำ” ใน พรเพญ ฮนตระกล และ อจฉราพร กมทพสมย บรรรณาธการ, “ความเชอพระศรอารยและ “กบฏผมบญ” ในสงคมไทย (กรงเทพฯ: สรางสรรค, 2527), หนา 23 – 25. บทความยาว 22 – 32.;

133

เสยงเปนภาษาไทยแตเพยงอยางใด ซงแสดงใหเหนถงสถานะของคำนทยงไมไดมการใชในการเรยบรปแบบการปกครองชองตะวนอยางแพรหลายในชวงระยะเวลาดงกลาวนนเอง

5.4 คำกราบบงคมทลความเหนจดการเปลยนแปลงระเบยบราชการแผนดน ร.ศ. 103

คำกราบบงคมทลความเหนจดการเปลยนแปลงระเบยบราชการแผนดน ร.ศ.103 (พ.ศ. 2427) มตนเรองมาจากเหตกรณพมาเสยเอกราชครงสดทายใหกบองกฤษ และคณะทตพมาทเดนทางมาทปารส ไดเขามาแสดงถงความผดหวงและขอคำปรกษากบพระองคเจาปฤษฎางคซงดำรงตำแหนงราชทตสยามในปารสขณะนน พระองคทรงรายงานเหตการณทเกดขนพรอมแนบบทแปลขาวจากหนงสอพมพทลเกลาถวายพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และพระเจานองยาเธอ กรมหลวงเทวะวงศวโรปการ เสนาบดผรบผดชอบกจการตางประเทศในขณะนน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวจงทรงมพระราชหตถเลขาไปถงพระองคเจาปฤษฎางคเพอขอคำปรกษาจากเหตการณทเกดขน301

พระองคเจาปกฤษฎางคจงทรงนำความไปปรกษากบพระเจานองยาเธอ กรมหมนนเรศรวรฤทธ, พระเจานองยาเธอ พระองคเจาสวสดโสภณ และพระเจานองยาเธอ พระองคเจาโสณบณฑต ทในขณะนนทรงประทบอยทลอนดอน และไดขอตกลงรวมกนวาจะรวมกนถวายพระดำรรวมกน โดยมพระองคเจาปฤษฎางคเปนผเรยบเรยง และพระเจานองยาเธอทงสามพระองคเปนผรวมกนตรวจทานแกไขเพมเตม302นอกจากน เอกสารฉบบนยงมผทรวมลงชออก 7 รายขอ รวมทงหมด 11 รายชอ303 นอกจากน เอกสารฉบบนยงจดทำเปนสำเนาอก 4 ฉบบ สำหรบสงเขาไปใหสมาชกสโมสรหลวง 1 ฉบบ, ทลเกลาฯ ถวาย 1 ฉบบ, สำหรบราชทตลงนามทลเกลาฯ ถวาย และสำหรบสำนกทตทงสองเมองสำนกละ 1 ฉบบ304

301 สเมธ ชมสาย ณ อยธยา และคณะ, พระองคเจาปฤษฎางคและขอเสนอเกยวกบรฐธรรมนญฉบบแรก พ.ศ. ๒๔๒๗ (กรงเทพฯ: สถาบนพระปกเกลา, 2550), หนา 26-28.

302 เรองเดยวกน., หนา 28-29.

303 ประกอบไปดวย 1.พระเจานองยาเธอ กรมหมนนเรศรวรฤทธ 2.พระเจานองยาเธอ พระองคเจาโสณบณฑต 3.สมเดจพระเจานองยาเธอ พระองคเจาสวสดโสภณ 4. พระวรวงศเธอ พระองคเจาปฤษฎางค 5. พระยาดำรงคราชพลขนธ 6.หลวงนายเดช 7. หลวงวเสศสาล 8.นายเสนหหมแพร 9.ขนปฏภาณพจตร 10.นายเปลยน 11.สปเลฟเตอรแนนสอาด ใน สเมธ ชมสาย ณ อยธยา และคณะ, พระองคเจาปฤษฎางคและขอเสนอเกยวกบรฐธรรมนญฉบบแรก พ.ศ. ๒๔๒๗, หนา 30.

304 เรองเดยวกน., หนา 29-30.

134

ความสำคญของเอกสารฉบบน แสดงใหเหนแนวคดในการจำแนกรปแบบการปกครองทพระราชาธบดเปนผปกครองจากการโดยภาษาทางการเมองในภาษาองกฤษ ไดแกรปแบบการปกครองแบบ “แอบโสลดโมนาก” หรอในภาษาองกฤษคอ “Absolute Monarchy” ทมการเรยกในภายหลงวาสมบรณายาสทธราชยหรอราชาธปไตยอำนาจสมบรณ กบการปกครองในรปแบบ “คอนสตตชาแนลโมนาก” หรอ “Constitutional Monarchy” ทรจกกนในภายหลงวากษตรยใตรฐธรรมนญ หรอราชาธปไตยใตรฐธรรมนญเปนครงแรกจากความรสกนกคดของชนชนนำชาวสยาม รวมไปถงความคดทสนบสนนใหเกดรปแบบการปกครองแบบ “คอนสตตชาแนลโมนาก” ในฐานะทจะเปนวถทางทจะทำใหสยามรอดพนจากภยคกคามจากมหาอำนาจทงหลายไดเปนครงแรกอกดวย

เนอหาของคำกราบบงคมทลตามเอกสารไดแบงเนอหาการนำเสนอตามความในตนฉบบออกเปนสามสวนหลก ๆ ดวยกน สวนแรกเปนการกลาวถงภยคกคามหรอ “อนตรายทจะมาถงกรงสยาม” ซงกคอแกการปกครองในปจจบนทจะสงผลใหชาตมหาอำนาจคกคามได สวนทสองเปนการกลาวถงแนวทางทจะปองกนอนตรายจากภยคกคามดงกลาวหรอ “ทางทจะปองกนอนตราย” โดยการเปลยนแปลงการปกครองตามแนวทางยโรปหรอตามแนวทาง “คอนสตตชาแนลโมนาก” และสวนสดทายไดแกแนวทางทจะสามารถทำใหการดำเนนการเปลยนแปลงนนใหสำเรจได305

ในสวนแรกหรอสวนของภยอนตรายทจะมาถงสยาม ในเอกสารคำกราบบงคมทลฯ ไดพรรณนาถงภยอนตรายจากภายนอกทยโรปยกเปนขออางในการรกรานหรอแสวงหาผลประโยชน ซงประกอบไปดวยเหตผล 4 ประการ คอการอางถงความกรณาในการใหมนษยมความเจรญและ

ยตธรรมเสมอกน, การอางถง “ความเจรญความซวไลซ”306 ของชาวยโรปและความไมเจรญของชาต

305 ดงความในคำกราบบงคมทลวา “ความซงขาพระพทธเจา จะไดกราบบงคมทลพระกรณาตอไปน มอยสามขอเปนประธาน ๑. คอภยอนตรายซงจะมมาถงกรงสยามได ดวยความปกครองของกรงสยามเชนมอยในปตยบนน จะเปนไปไดดวยเหตตาง ๆ ดงเชนมตวอยางของชาตทมอำนาจใหญ ไดประพฤตตอชาตซงหาอำนาจปองกนปกครองมได ๒. คอการทจะรกษาบานเมองใหพนภยอนตราย ทจะเกดขนไดดวยการปกครองของบานเมองอยางมอยในปตยบนน โดยทางยตธรรมฤาอยตธรรมของศตรกด ตองอาศยความเปลยนแปลงในทางทะนบำรงรกษาบานเมอง ตามทางญปนทไดเดนทางยโรปมาแลว แลซงประเทศทงปวงทมศวไลซ นบกนวาเปนทางเดยวทจะรกษาบานเมองได ๓. ทจะจดการตามขอสองใหสำเรจไดจรงนน อาจเปนไปไดอยางเดยว แตจะตงพระราชหฤทย วาสรรพสงทงปวงตองจดใหเปนไปโดยจรงอยางอกฤษฏทกสงทกประการ ไมเวนวาง” ใน กรมศลปากร, เจานายและขาราชการกราบบงคมทลความเหนจดการเปลยนแปลงราชการแผนดน ร.ศ. ๑๐๓ และ พระราชดำรสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงแถลงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน พมพเปนอนสรณในงานฌาปนกจศพ หมอมสนท กฤดากร ณ เมรวดธาตทอง พระโขนง วนท ๖ มนาคม พทธศกราช ๒๕๑๐ (พระนคร: 2510), หนา 2.

306 เรองเดยวกน., หนาเดยวกน.

135

เอเชย ซงในอกนยหนงกเปนการกดกนความเจรญของชาตศวไลซทจะตองเขามาปกครองใหเกดความเจรญ, การอางถงขอบกพรองของการปกครองเดมทไมมความเรยบรอย และการอางถงการปดประเทศทเปนการกดกนความเจรญของชาตยโรป307

ตอมาในเอกสารนไดกลาวถงแนวทางปองกนอนตรายไว 8 แนวทางดวยกน308 ซงไมสามารถแกไขได และยงเสนอตอมาอกวานอกจากอนตรายทเกดจากภายนอกแลว ยงมอนตรายจากภายใน โดยเฉพาะประเพณการปกครองทเปนอยในปจจบน ทภาระและความรบผดชอบอยในมอของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวและมเพยงพระเจานองยาเธอ กรมหมนเทววงศวโรปการ ทสามารถชวยแบงเบาพระราชภาระไดเทานน และการบรหารราชการทกระจกตวอยในกรมราชเลขาธการหรอ “กรมไปรเวตเสเกรตาร” และยงรวมไปถงพระราชประเพณในการเปลยนแปลงตวพระมหากษตรยทไมมความแนนอน309 ขอสงเกตสำคญกคอ คำกราบบงคมทลนไดเสนอถงแนวทางการเปลยนแปลงใหเปนไปตามแนวทางยโรป ในฐานะทเปน“ทางชอบธรรม” หรอ “ทางยตธรรม” ในความคดของกลมพระบรมวงศานวงศและขาราชการทถวายคำกราบบงคมทล ดงความในตอนนคอ

307 เรองเดยวกน., หนาเดยวกน.

308 ไดแก 1. แนวทางออนหวานหรออะลมอลวย 2. แนวทางปองกนดวยกำลงทหาร 3. แนวทางการเปนประเทศกนชนระหวางมหาอำนาจ 4. แนวทางการอางวาไดมการเปลยนแปลงบานเมองมากกวาแตกอนแลว 5. แนวทางการใชสญญาทางไมตรเปนเครองปองกน 6. แนวทางการการไมกดกนการคาขายและผลประโยชนของยโรป 7. แนวทางทถอวาแตกอนกรกษาบานเมองมาไวได 8. แนวทางการยดถอกฎหมายระหวางประเทศ ใน กรมศลปากร, เจานายและขาราชการกราบบงคมทลความเหนจดการเปลยนแปลงราชการแผนดน ร.ศ. ๑๐๓ และ พระราชดำรสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงแถลงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน, หนา 7-18.

309 “...โดยทสดถาปราศจากศตรภายนอกแลวกด การปกครองอนนกยงไมเปนประเพณของบานเมองอนประเสรฐ ฤาเปนทยดมนไดวาจะถาวรอยเสมอแตเพยงเทานตอไป เพราะการครอบครองอนนอยไดอปมาเหมอนอบะทแขวนไวดวยเชอกเสนเดยว พวงอบะซงอาศยเชอกอยนนถามอนตรายเชอกขาดกจะตองตกถงพน ถงแกฟกชำเปลยนแปลงรปพรรณไปไดตาง ๆ ฤาบางททำลายยบเยนสนทเดยว ถาประดจหนงไมมพระองคในใตฝาละอองทลพระบาท ทรงเปนพระราชธระในเวลาใดแลว การบานเมองทกอยางกจะเปนทฟกชำระสำระสาย แลบางทถงจะใหเกดจลาจลแกบานเมองได ...เปนตนการตงเลเดชนมขาทลละอองธลพระบาทออกมาอยในประเทศยโรปเชนน ...แลสงจดราชการอนใดอยในกรมไปรเวตเสเกรตารทงสน แลทงการในกรมอน ๆ กเหมอนกน ทกวนนดเปนการทตองอาศยกรมไปรเวตเสเกรตารชวยสงชวยจดอยมากมกรมทาเปนตน เมอมเหตเกดขนดงทขาพระพทธเจาไดกราบบงคมทลพระกรณามาขางตน การในกรมทก ๆ กรมกจะเสยแลมอาจทจะทำไปได แลโดยอยางทสดในเวลาทเกดจลาจลดงนกไมมสงหนงสงใดทจะใหเปนทมนหมายได” ใน กรมศลปากร, เจานายและขาราชการกราบบงคมทลความเหนจดการเปลยนแปลงราชการแผนดน ร.ศ. ๑๐๓ และ พระราชดำรสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงแถลงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน, หนา 18-19.

136

“แลทางนตามความเหนของขาพระพทธเจาทงปวง มทางเดยวแตทจะจดการบำรงรกษาตามทางยโรปทงปวง ทเขาเหนพรอมลงทางเดยวกนวา ไมมทางอนทจะดไปกวาทางน เพราะทจะรกษาบานเมองใหพนจากความกดขซงเปนตนเหตของอนตรายนนตองทำใหเปนทนบถอวางใจซงกนแลกนทเหนชวเหนดเหนผดเหนชอบทางเดยวกน จงนบวาเปนผเหนทางชอบธรรมเสมอกนได แตการบำรงรกษาอยางเชนมในกรงสยามทกวนน เปนทางผดตรงกนขามตอทางยโรป ปราศจากแบบแผนแลกฎหมายทเรยกวาคอนสตตวชน ซงประกอบไปดวยสตปญญาแลกำลงของราษฎรเปนการพรอมเพรยงกนเปนประมาณ ซงเขานบกนวามยตธรรมทวถงกนจะทำการสงใดกสำเรจไดแนจรง มขาวชวขาวดรทวถงกนตลอดเปนพยานกนเสมออย เพราะฉะนนจงตองจำเปนทจะตองจดการบำรงบานเมอง ตามเชนทเขาเชอถอทวกน วาการบำรงรกษาโดยทางทจะใหไดยตธรรม จะมไดกตองอาศยความพรอมเพรยง ผทเปนเสนาบดกเปนผแทนของราษฎรซงเลอกมาตอ ๆ ขนไปเปนชน ๆ ทงตองรบผดชอบทวกน เหมอนอาศยปญญาแลความคดความยตธรรมของคนมากดวยกน การจงจะเปนทเชอถอวาเปนยตธรรมจรงแนแทแลเจรญรงเรองได เหตฉะนจงจะตองจดการบานเมองเปลยนแปลงพระราชประเพณของเกาใหเหนประเพณฤาคอนสตตวชนใหม ตามทางชาวยโรป ฤาใหใกลทางยโรปทสดทจะเปนไปได เหมอนดงเมองญปนซงประเทศเดยวในตะวนออกทไดเดนในทางยโรปมาแลว”310 (เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

กลาวคอ ทางยตธรรมทคณะผถวายคำกราบบงคมทลเสนอ นนกคอการปกครองตามแบบยโรปทประกอบไปดวย “คอนสตตวชน” และมผบรหารหรอ “เสนาบดกเปนผแทนของราษฎรซงเลอกมาตอ ๆ ขนไปเปนชน ๆ” และ “ตองรบผดชอบทวกน” เชนเดยวกบกรณของญปน แตกมขอแตกตางสำคญกคอ คณะผเสนอคำกราบบงคมทลนยงมตองการใหม “ปาลเมนต” ดงความในตอนนคอ

“ขาพทธเจาตองกราบบงคมทลพระกรณาใหละเอยดขนอกวา ทางทขาพระพทธเจากราบบงคมทลพระกรณาวา เปนคอนสตตวชนยโรปนน หาไดประสงคทจะจะใหมปาลเมนตในเวลานไม แตทางนนคอ

๑. ตองเปลยนแปลงประเพณปตยบนน ซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ตองทรงพระราชวนจฉยราชการบานเมองทกสงไปในพระองค ซงมประเพณองกฤษทเรยกวา แอบโสลดโมนาก ใหเปนประเพณซงเรยกวา คอนสตตชาแนลโมนาก ซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเปนมหาประธานของบานเมอง ทจะทรงวนจฉย มพระบรมราชโองการเปนสทธขาด แกขาทลละอองธลพระบาทผใหญ ดงเชน สมเดจพระเจาแผนดนทก ๆ พระองคในยโรป ทมตองทรงราชการดวยพระองคทวไปทกอยาง” 311 (เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

310 เรองเดยวกน., หนา 21.

311 ประกอบไปดวยขอเสนอทงหมด 7 ขอดวยกน ไดแก 1. การเปลยนแพระราชประเพณการปกครองใหเปนคอนสตตชาแนลโมนาก 2. ใหเสนาบดรบผดรบชอบและมอำนาจจดการไดเองไมตองเปนพระราชกงวล และมพระราชประเพณในการสบ

137

เมอพจารณาจากชดคำศพทและภาษาทางการเมองตะวนทปรากฏในคำกราบบงคมทลฯ จะเหนไดอยางชดเจนวามการจำแนกการแยกแยะระหวางการปกครองแบบกษตรยอำนาจไมจำกดหรอ “แอบโสลดโมนาก” ออกจากการปกครองแบบ “คอนสตตชาแนลโมนาก” ซงเปนกระแสแนวคดแบบรฐธรรมนญนยม (Constutitonalism) ทแพรหลายอยในโลกตะวนตกจากอทธพลของการเปลยนแปลงในฝรงเศสขณะนน รวมไปถงประสบการณและการศกษาทกลมคณะผถวายคำกราบบงคมทลไดรบการศกษาและปฏบตราชการในตางประเทศดวยตนเองเปนปจจยสำคญทเกอหนน มากไปกวานนกคอ ทศนะแบบนสะทอนใหเหนวา กลมผถวายรายงานมความเหนวารปแบบการปกครองของสยามคอการปกครองในรปแบบของ “แอบโสลดโมนาก” หรอการปกครองแบบราชาธปไตยอำนาจสมบรณหรอสมบรณายาสทธราชยตามกรอบการจำแนกของตะวนตกอกดวย

ขอสงเกตสำคญในเรองการยกเวนทจะไมใหมรฐสภาหรอปาลเมนตนน หากพจารณาจากรายงานพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนเรศวรฤทธ เสดจประเทศอเมรกา พ.ศ. 2427 ทมพระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจาโสณบณฑต กรมขนพทยลาภพฤฒธาดา เปนผเขยนรายงานทลเกลาฯ ถวาย ซงทงสองพระองคนนเปนผมรายพระนามแนบทายในคำกราบบงคมทลฯ และเปนผตรวจทานและรบผดชอบรวมกนในคำกราบบงคมทล ดงทผวจยไดกลาวไวขางตน อนง หากพจารณาในแงของกรอบเวลา ในทายคำกราบบงคมทลไดระบวาไดทลเกลาในวนพฤหสบด แรม ๘ คำ เดอน ๒ ปวอกฉศก ศกราช ๑๒๔๖ ซงตรงกบวนท 8 มกราคม พ.ศ. 2427[1885] ตามปปฏทนเกา312 ในขณะทรายงานพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนเรศวรฤทธ เสดจประเทศอเมรกาฯ นนระบวา วนททลเกลาฯ ถวายรายงานตรงกบวนท วนศกร เดอน 3 ขน 5 คำ ซงอยในระหวางเดอนมกราคม พ.ศ. 2427[1885] ตามปปฏทนเกา313

สนตตวงศทแนนอน 3.ปดทางสนบนใหตกหมดทกอยาง 4. ใหมนษยมความสขไดเสยเสมอกน 5.เลกธรรมเนยมและกฎหมายซงเปนอยตธรรมตเตยนตอตางประเทศ 6. เปดความคดเหนของราษฎรแลขาราชการใหเปนโสดในความคดเหน 7. เลอกแลถอดขาราชการตามกฎหมายทแนนอน ใน กรมศลปากร, เจานายและขาราชการกราบบงคมทลความเหนจดการเปลยนแปลงราชการแผนดน ร.ศ. ๑๐๓ และ พระราชดำรสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงแถลงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน, หนา 22-33.

312 เรองเดยวกน., หนา 46.

313 ในปฏทนยอนหลง ไมปรากฎวามวนศกรเดอน 3 ขน 5 คำ ในจลศกราช 1246 แตปรากฏวา มวนองคาร เดอน 3 ขน 5 คำ และวนศกร เดอน 3 ขน 15 คำ ซงตรงกบวนท 15 และ 16 มกราคม พ.ศ. 2427 ตามปปฏทนเกา ดงนน หากมขอคลาดเคลอนใด ชวงระยะเวลาทนำเสนอรายงานกควรจะอยในระยะเวลาระหวางวนศกร 16 มกราคม - วนองคารท 20 มกราคม พ.ศ. 2427 ในปปฏทนเกาตามลำดบ ใน ทองคำ ยมกำภ, ปฏทน ๒๒๐ ป เทยบสรยคตและจนทรคต ตงแต พ.ศ. 2325 ถง 2544 (กรงเทพฯ: เกษมบรรณกจ, 2533),หนา 206-207.

138

กระนน แมวาวนทลงทายในคำกราบบงคมทลจะเกดขนกอนวนททลเกลาถวายรายงาน แตในรายงานกไดบนทกไววา คณะราชทตไดกลบมาถงองกฤษกอนหนานนประมาณ 6 เดอนดวยกน และใชเวลาดงกลาวในการเขยนรายงานทลเกลาฯ ถวาย314 ดงนน จงนาจะสนนษฐานไดวา เนอหาในคำกราบบงคมทลฯ อยางนอยกในรางการตรวจทานครงสดทาย เกดขนหลงจากกรมพระนเรศวรฤทธฯ และกรมขนพทยลาภพฤฒธาดาฯ เสดจสหรฐอเมรกาแลว และประสบการณจากการสมผสกระบวนการรณรงคและเลอกตงของสหรฐอเมรกา รวมไปถงขนบธรรมเนยมตาง ๆ ททงสองพระองคทรงสมผสและไมเปนทประทบใจตอการมสวนรวมทางการเมองในสหรฐอเมรกาทผวจยไดอภปรายในหวขอทแลว นาจะมสวนสำคญทในคำกราบบงคมทลนไมเหนดวยทจะใหมรฐสภาหรอปาลเมนตอกดวย

กลาวโดยสรป คำกราบบงคมทลฯ ร.ศ. 103 สะทอนใหเหนการจำแนกและตระหนกในความแตกแตกตางระหวางรปแบบ “คอนสตตชาแนลมอนาก” ในฐานะทเปนหนทางในการปองกนภยคกคามจากชาตมหาอำนาจซงสะทอนถงกระแสความนยมในการปกครองระบอบราชาธปไตยใตรฐธรรมนญสมยใหมในยโรปทแพรหลายในยโรปชวงระยะเวลาดงกลาว อยางไรกด เนอความคำกราบบงคมทลฯ ยงมลกษณะทใหความสำคญกบการม “คอนสตตชน” ตงไวเปนกฎหมายแมบท โดยปราศจากความตองการในการมรฐสภาหรอ “ปาลเมนต” แตเพยงอยางใด ซงอาจมทมาจากประสบการณและการรบรถงกระบวนการมสวนรวมทางการเมองทไมมความเรยบรอยนกดงทผวจยไดกลาวไวขางตน รวมไปถงการสำรวจการใชชดคำศพทและภาษาทางการเมองทไมปรากฏคำทมความเกยวของกบ “Democracy” แตเพยงอยางใดเชนกน ในลำดบตอไป ผวจยจะแสดงใหเหนถงพระราชดำรสตอบความเหนของผทจะใหเปลยนการปกครอง ร.ศ.103 ของพระบาทเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทสะทอนใหเหนถงพระราชทศนะทมตอความคดทางการเมองตะวนตกทปรากฎในคำกราบบงคมทลไดเปนอยางด

5.5 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

สำหรบในสวนของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ผวจยจะแสดงใหเหนถงพระราชดำรทางการเมองรวมไปถงการใชชดคำศพทและภาษาทางการเมองตะวนตก ตลอดจนทาทและพระราชทศนะตอความคดทางการเมองตะวนตกเหลานนผานเอกสารทผวจยเหนวาสามารถ

314 คณะราชทตเดนทางกลบมาถงลอนดอนในวนจนทร เดอน 8 แรม 7 คำ จ.ศ.1246 และใชเวลาเขยนรายงานตงแตวนเสาร เดอน 9 ขน 4 คำ แลวเสรจในวนพฤหสบด เดอน 3 ขน 4 คำ และสงรายงานฉบบนมากรงเทพฯ ในวนศกร เดอน 3 ขน 5 คำ ในปเดยวกน ใน พระเจาบรมวงศเธอ กรมขนพทยลาภพฤฒธาดา, สำเนารายงาร พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนเรศวรฤทธ เสดจประเทศอเมรกา พ.ศ. 2427, หนา 1, 435.

139

สะทอนถงพระราชดำรทางการเมองของพระองคตงแตตนรชกาลจนถงชวงปลายรชสมย ไดแก พระราชดำรสตอบความเหนของผทจะใหเปลยนการปกครอง ร.ศ.103 พ.ศ. 2428, พระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน พ.ศ. 2430 และพระบรมราชาธบายวาดวยความสามคค พ.ศ. 2446 ตามลำดบ

ก. พระราชดำรสตอบความเหนของผทจะใหเปลยนการปกครอง ร.ศ.103

พระราชดำรสฉบบน ตามทายเอกสารระบวาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงพระนพนธขนในวนพธ แรม ๑ คำ เดอน ๖ ประกา สปตศก ศกราช ๑๒๔๗ ซงตรงกบวนท 29 เมษายน พ.ศ. 2428[1885] ตามปปฏทนเกา315 เปนเวลาหลงจากทมการเสนอคำกราบบงคมทลฯ ร.ศ. 103 ประมาณ 3 เดอน316 ความสำคญของพระราชดำรสตอบฉบบน แสดงใหเหนความรทางการเมองตะวนตกของพระองค และพระราชทศนะตอการปรบปรงเปลยนแปลงประเพณการปกครองของสยามโดยเฉพาะการปฏรปการบรหารราชการแผนดนใหมประสทธภาพและมความรบผดชอบในหนาทของขนนาง หรอ “คอเวอนเมนตรฟอม” ซงถอเปนพระบรมราชวนจยของพระองคในฐานะพระมหากษตรยของสยามตอความจำเปนเฉพาะหนา ทเหมาะสมแกสภาพการณในขณะนนมากกวาการใหม “คอนสตตชน” หรอ “คอนสตตชาแนลมอนาก” ตามขอเสนอของคณะผถวายคำกราบบงคมทลฯ และรวมไปถงการยอมรบแนวคดตะวนตกในการจำแนกรปแบบการปกครองทมอำนาจ “บรบรณ” หรอ แอบโสลด” ในกรณของสยามเองอกดวย

หากพจารณาเนอความของพระราชดำรสตอบฯ ฉบบน ในตอนตน พระองคเรมจากการแสดงใหเหนวาพระองคทรงรบรและมไดนงนอนใจถงความจำเปนในการปรบปรงบานเมองสยามใหรบมอตอภยคกคามจากจกรวรรดนยมตะวนตกและทรงกระทำมาโดยตลอดนบตงแตครองราชสมบตเปนตนมา ดงพระราชดำรสในตอนตนวา

“ในขอความบรรดาทไดกลาวมาแลว ทเปนตวใจความสำคญทกอยางนน เรายอมรบวาเปนการจรงดงนน ยกไวแตขอเลกนอยบางขอ ...ความนากลวอนตรายอยางใดซงไดกลาวมานน ไมเปนการทจะแล

315 ทองคำ ยมกำภ, ปฏทน ๒๒๐ ป เทยบสรยคตและจนทรคต ตงแต พ.ศ. 2325 ถง 2544, หนา 208.

316 วนทลงทายในหนงสอคำกราบบงคมทล ตรงกบวนพฤหสบด แรม 8 คำ เดอน 2 ปวอกฉศก ศกราช ๑๒๔๖ ตรงกบวนท 8 มกราคม พ.ศ. 2427[1885] ตามปปฏทนเกา ใน กรมศลปากร, เจานายและขาราชการกราบบงคมทลความเหนจดการเปลยนแปลงราชการแผนดน ร.ศ. ๑๐๓ และ พระราชดำรสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงแถลงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน, หนา 46.

140

เหนไดขนใหมของเราเลย แตเปนการไดคดเหนอยแลวทงสน แลการทควรจะทำนบำรงใหเจรญอยางไรเลา เรากมความปรารถนาแรงกลาทจะไดจดการนน ใหสำเรจตลอดไปได”317

ตามขอเสนอของคำกราบบงคมทลวา “ตองเปลยนแปลงประเพณปตยบนน ซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ตองทรงพระราชวนจฉยราชการบานเมองทกสงไปในพระองค ซงมประเพณองกฤษทเรยกวา แอบโสลดโมนาก ใหเปนประเพณซงเรยกวา คอนสตตชาแนลโมนาก”318 โดยพระองคทรงมพระราชดำรสตอขอเสนอนวา พระองคมไดเปนผทจะขดขวางการจำกดอำนาจแบบ “แอบโสลด” แตเพยงอยางใด โดยทรงใหเหตผลวา พระองคเคยสมผสทงอำนาจแบบ “แอบโสลด” จากบรบทของการสบราชสมบตเมอยงทรงพระเยาวทอำนาจตกอยในมอของกลมของผสำเรจราชการ และพระองคกทรงตระหนกถงปญหาและขอจำกดจากการมอำนาจ “แอบโสลด” ทพระองคมขนภายหลงจากการถงแกพราลยของสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศเปนอยางด พระองคจงทรง “ปรารถนาอำนาจปานกลาง” ดงพระราชดำรสตอมาวา

“...ไมตองมความหวงระแวงอยางหนงอยางใดวาเราจะเปนผขดขวางซงอำนาจซงเรยกวาแอบโซลดเปนตนนนเลย เพราะเราไดเคยทดลองรมาแลว ตงแตเวลาเปนตกตา ซงไมมอำนาจอนใดเลยทเดยวนอกจากชอ จนถงเวลาทมอำนาจขนมาโดยลำดบ จนเตมบรบรณในบดน ในเวลาทมอำนาจนอยปานนน ไดความลำบากอยางไร แลในเวลาทมอำนาจมากเพยงน ไดความลำบากอยางไร เรารดจำไดด เพราะทจำไดอยอยางน เหตไรเลาเราจงจะไมมความปรารถนาอำนาจปานกลาง ซงจะเปนความสขแกตวเรา แลจะเปนการมนคงถาวรของพระราชอาณาจกรดวยนน เพราะเหตฉะน เราขอใหทานทงปวง เขาใจวาเราไมเปนพระเจาแผนดน ซงจะตองบบคน ใหหนลงหาทางกลาง เหมอนอยางพระเจาแผนดนในยโรป ซงมมาในพงศาวดาร ...แลการซงเราไดขวนขวายตะเกยกตะกายอยในการทจะเปลยนแปลงมาแตกอนจนมเหตบอย ๆ เปนพยานของเราทจะยกขนชได วาเราไมไดเปนพระเจาแผนดนซงเหมอนอยางกบคางคกอยในกะลาครอบ ทจะพงทรมานใหสนทษฐถอวาตวโตนนดวยอยางหนงอยางใดเลย”319 (เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

ประเดนตอมา เปนการชแจงตอประเดนทคณะผถวายคำกราบบงคมทลฯ มกจะกลาวเสมอๆ เปนตนวา “การทงปวงถาจะทรงพระราชดำรจกใหเปนอยางอกฤษฏจรงแลว กไมเหนสงหนงสงใดทจะกดขวางในการนน ๆ เลย”320 หรอ “ขอใหใตฝาละอองธลพระบาทตงพระราชหฤทย ทรงทำนบำรงความดความเจรญของกรงสยามโดยอยางอกฤษฏ อยาใหเวนวางแตสงหนงสงใดได....การทชอบสงใด

317 เรองเดยวกน., หนา 53.

318 เรองเดยวกน., หนา 22.

319 เรองเดยวกน., หนา 53-54.

320 เรองเดยวกน., หนา 29.

141

ทจะทรงจดแจงเปลยนแปลงนน อาจสำเรจไดโดยพระราชกฤษดาภนหาร ไมเปนทขดขวางสงหนงสงใดเลย”321 โดยพระองคทรงมพระบรมราชวนจฉยในประเดนนวา

“เมอเราไดชแจงถงตวเราเอง วาไมเปนผกดแกการจำเรญแลการมนคงของบานเมองดงนนแลว เรายงตองเปนผรบผดทคนทงปวงจะลงราย วาเพราะเราเปนคนออน ไมสามารถทจะหกหาญแกผหนงผใด เพราะความเหนซงจะถอวา ถาเราประสงคอยางไร การนนคงจะตลอดไปได การซงไมตลอดไปได เพราะเราไมคดจะใหตลอดดงน ดเหมอนเราเปนผทำใหเสยอำนาจเจาแผนดนไปเพราะความออนของตว ในความขอนเราไมอยากจะซดโทษใหแกทานแตกอนเลย แตเปนการจำเปนทจะตองพดวาอำนาจเสนาบดไดเจรญขน เพราะมอำนาจไดตงเจาแผนดนมาแตกอนมากนกแลว จนตลอดถงเวลาเราไดเปนเจาแผนดนขน กเปนเวลาเคราะหราย ทตวเราเปนเดกเปนโอกาสยงใหญทจะถอนอำนาจเจาแผนดนไดหมดเหมอนวาวทปลอยจนหมดสายปานไมมเหลอเลย ...เมอผใดรการเกาผนนจะเหนไดวาความยากลำบากของเราเปนประการใด ถาผทไดเหนแตการภายหลงกจะเขาใจวาเราไดนงขเกยจฤาโงเซอะมาเปน ๑๗-๑๘ ป ทพดมานถาจะฟงเวลาน กเหนเปนการเพอเจอ แตถาคดถงแตกอนแลว กเปนการสำคญมากยากทจะทำ ซงเราถอวาเราไมไดขเกยจอยเปลาเลย ...ยกเอาวามานเพราะจะใหเหนวาการแตกอนนเปนไปไมได เพราะเหตใดคำซงถอวาความปรารถนาของเราเปนสำคญ จะใชทวไปทกเวลาไมไดเราไมยอมรบผดชอบอนนนเลย เพราะเราไดทำการเตมกำลงแลว แตเวลาปหนงสองปน ดเปนโอกาสดชนมากทควรจะจดการตออกได เรากไดคดอยเปนนจทจะจดการตามเวลาทจะเปนได ในครงนทานทงปวงไดรบเขามาแลววาจะชวยคดจดการตอไปเมอไดรบอนญาตของเรานน เปนทชอบใจของเราอย”322 (การเนนขอความเปนของผวจย)

โดยเหตผลของพระองคในประเดนนกคอ ตงแตทพระองคครองราชยสมบตเมอแตยงทรงพระเยาว พระองคไมม “อำนาจ” อนใดทจะดำเนนการเปลยนแปลงอนใด ดงนน การอนใดทพระองคทรงประสงคนน การนนกหาสำเรจไดไปตลอด หากพระองคไมทรงมอำนาจอนใดทจะจะการใหเปนตามดงนนได ซงพระองคกไดพยายามดำเนนการมาโดยตลอด ตอเมอพระองคทรงเรมมอำนาจ “จนเตมบรบรณในบดน” ตลอดจนพระองคทรงตระหนกวามโอกาสท “จดการ” ไดบาง ในทศนะของพระองคนน เมอพระองคมอำนาจ การทควรจะกระทำคอการปรบปรงเปลยนแปลงการบรหารราชการหรอ “คอเวอนเมนตรฟอม” จากโครงสรางการบรหารรปแบบเดมหรอรปแบบจารต เนองดวยความหยอนประสทธภาพทงงานดานการบรหารและงานทางดานการจดทำกฎหมาย ซงมความจำเปนและตองใชความเชยวชาญเฉพาะทาง โดยเฉพาะทางดานการจดทำกฎหมายทตองเกยวของสมพนธกบตางประเทศ ดงความในพระราชดำรสฯ คอ

321 เรองเดยวกน., หนา 43.

322 เรองเดยวกน., หนา 54-55.

142

“...การตองการในเมองเราการสองสงน ทเปนทตองการสำคญนน คอคอเวอนเมนตรฟอม จำเปนทจะใหพนกงานของราชการแผนดนทก ๆ กรม ทำการใหไดเนอเตมหนาท แลใหไดประชมปรกษาหารอกน ทำการเดนใหถงกนโดยงายโดยเรว ทำการรบผดรบชอบในหนาทของตว หลกลไมได นเปนความตองการอยางหนง

ความตองการอกอยางหนงนน คอผทำกฎหมายใหเปนผสำหรบทจะตรตรองตรวจการทกสงทกอยาง ในพวกทวามาแลวนนจะทำฤาตดสนการขดของดวยทกวนนจะหาผททำกฎหมายได เกอบจะเรยกวาไมมทเดยว ไดคดทจะทำกฎหมายอนใดอนหนงหลายเรองนกหนาแลว ไมสำเรจไปไดสกเรองหนง เพราะผทจะทำไดนน มกเปนผทมการในตำแหนงทตองทำเสมอจะเหลอทจะทำได...

...รวมความอยางเดยวคอคอเวอนเมนตรฟอมแลเปนตนเหตทจะจดการทงปวงไดสำเรจตลอด ถาการเรองนยงไมเปนการเรยบรอยไดแลว การอน ๆ ยากนกทจะตลอดไปได เพราะฉะนนเราจงขอใหทานทงปวงคดการเรองนตามทรบมาวาจะคดนนเถด”323

มากไปกวานน เนอความสำคญในพระราชดำรสฯ ทสะทอนใหเหนถงความรทางการเมองตะวนตกของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวกคอ การทพระองคทรงอธบายสถานภาพทางการเมองและการบรหารราชการแผนดนแบบจารตของสยามโดยการอางองเปรยบเทยบถงมโนทศนสำคญ ๆ เกยวกบรปแบบการปกครองแบบตะวนตก อาท คำวา “คอเวอนเมนต” ,“การเอกเสกควตฟ” , “ลยเลตฟ”, “ออปโปสชน”, “รเยนซ”, “มนสตร” โดยเฉพาะการนำมโนทศนทเกยวของกบการปกครองของตะวนตก โดยเฉพาะขององกฤษมาเปรยบเทยบกบรปแบบการปกครองแบบจารตของสยาม ทอางองถงตำแหนง “ปรเมย” รวมไปถงการกลาวถงการทตำแหนง “ปรเมย” ทจะตองเขาไปนงชแจงหรอแกความในรฐสภาหรอใน “เฮาสออฟปาลยเมนต” ดวย ดงในพระราชดำรสตอนหนงคอ

“คอราชการในเมองเราน ถาจะเทยบกบประเทศอน ๆ การแตเดม ๆ มานน การเอกเสกควตฟ กบลยสเลตฟ รวมอยในเจาแผนดนกบเสนาบดโดยมาก แตครนมาเมอรเยนซ ในตอนตน อำนาจนนกอยแตรเยนตแลเสนาบดทงสองอยาง ครนภายหลงเมอเราคอยมอำนาจขน ตำแหนงเอกเสกควตฟนนเปนทหวงแหนของรเยนตแลเสนาบด แตลยสเลตฟนนหาใครมผชอบใจไม เราจงจบอดหนนการลยสเลตฟขนมาจนถงมเคานซลทปรกษากฎหมายเนอง ๆ เปนตน จนตกลงเปนเสนาบดเปนคอเวอนเมนต เรากลายเปนหวหนาของพวกลยสเลตฟเคานซล เปนออปโปสชนของคอเวอนเมนตตรง เมอการภายหลงมามเหตการณในคอนเวอนเมนตมากขน เปนโอกาสทเราจะไดแทรกมอลงไปไดไปบอย ๆ เราจงไดถออำนาจเอาเอกเสกควตฟไดทละเลกละนอย จนภายหลงความลำดบมาจนกระทงบดน เรากลายเปนตวคอเวอนเมนต

323 เรองเดยวกน., หนา 57, 60.

143

...การทเราทำอยในตำแหนงเอกเสกควตฟคอเวอนเมนตน ถาจะเปรยบกบการคอเวอนเมนตองกฤษ กเหมอนหนงเปนปรเมยเองในตว แตไดเปรยบกวากนคนละอยาง คอปรเมยองกฤษ ตองรการคดการทสำคญทกสงทกอยาง เวนไวแตการเลกนอย คนอนทำไปไดตามตำแหนงมนสตรของตว แตสวนเราตองรการตงแตใหญไปจนเลกทกสงทกอยาง ตองทำเองสงเองทกสงตลอดจนถอยความเลกนอย ไมใครจะไดอาศรย ฤาไมไดอาศยเสนาบดตามตำแหนงนน ๆ เลย เราตองรบการตำแหนงนหนกยงกวาปรเมยองกฤษ แตปรเมยองกฤษตองนงในเฮาสออฟปาลยเมนต คอยแกความ สวนเราไมตองนง เปนไดเปรยบปรเมยองกฤษ”324 (การเนนขอความและเสนใตเปนของผวจย)

พระองคทรงมการวเคราะหเปรยบเทยบระหวาง “ราชการเมองเราน” กบประเทศอน ๆ โดยเฉพาะกบตะวนตก โดยถอวา อำนาจการบรหารและการออกกฎหมาย (“การเอกเสกควตฟกบลยสเลตฟ”) รวมอยกบพระมหากษตรยและเสนาบด แตพระองคกทรงชใหเหนถงบรบททางการเมองในตอนตนรชสมยของพระองควาอำนาจทงหมดอยในมอของผสำเรจราชการแผนดนและเสนาบดในการควบคมของผสำเรจราชการเชนเดยวกน พระองคจงสงเสรมงานในการจดทำกฎหมายหรอการ “ลยสเลตฟ” ในฐานะของฝายคานหรอ “ออปโปสชน” ของฝายผสำเรจราชการฯ และพระองคกทรงพยายามทจะดงอำนาจฝายบรหารมาไดตามลำดบจนพระองคทรงดำรงฐานะฝายบรหาร ซงพระองคนำไปเปรยบเทยบสถานะของพระองคเองกบตำแหนง “ปรเมย” ขององกฤษ โดยพระองคทรงเปรยบเทยบความแตกตางวา ปรเมยขององกฤษนนสามารถทจะอาศยองคาพยพของคณะรฐมนตรหรอเสนาบดใหทำการตาง ๆ ได แตกบกรณของพระองคพระองคตองทรงราชการโดยละเอยดทกอยางไมสามารถพงพาเสนาบดตาง ๆ ได จงเปนพระราชดำรของพระองคทจะนำไปสการปรบปรงการบรหารราชการแผนดนหรอ “คอเวอนเมนตรฟอม” ตามทผวจยไดแสดงใหเหนขางตนมากกวานน ขอทควรกลาวถงในทนกคอ พระองคมพระดำรเหนวาการมปาลเมนตหรอรฐสภานนเปนขอเสยเปรยบมากกวาขอไดเปรยบของการบรหารเมอเปรยบเทยบระหวางสยามและองกฤษ

กลาวโดยสรป พระราชดำรสตอบความเหนของผทจะใหเปลยนการปกครอง ร.ศ.103 แสดงใหเหนถงการรบรความคดทางการเมองตะวนตก โดยเฉพาะในรปแบบการปกครองขององกฤษทมความชดเจนมากขน โดยเฉพาะความหลากหลายซบซอนมากขนของชดคำศพทและภาษาทางการเมองตะวนตกทมการใชโดยการทบศพทหรอถายเสยงโดยทวไป และมการนำมาเทยบเคยงถงการบรหารราชการแผนดนของสยามมากขน มากไปกวานน พระราชดำรสฉบบนยงสะทอนใหเหนถงการรบรประวตศาสตรหรอพงศาวดารของยโรป ในแงของการจำกดอำนาจของพระมหากษตรย โดยมการจำแนกความแตตางระหวางอำนาจแบบ “แอบโซลด” และ “อำนาจอยางกลาง” ดวย อยางไรกด เอกสารฉบบนกไมไดชใหเหนวา “อำนาจอยางกลาง” มลกษณะอยางไรนอกจากการแบงอำนาจ

324 เรองเดยวกน., หนา 55-56.

144

ทางการบรหารไปใหแกเสนาบด ยงไปกวานน พระราชดำรสตอบฉบบนกยงไมมการกลาวถงคำวา “เดโมกราซ” หรอมการใชคำวาประชาธปไตยแตเพยงอยางใด

นอกจากน เอกสารฉบบนยงสะทอนใหเหนวา ในแงมมของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว การมรฐสภาหรอปาลเมนตนนเปนขอเสยเปรยบมากกวาขอไดเปรยบ นอกจากน พระองคยงไดแสดงใหเหนวา การดำเนนการตาง ๆ นนตองคำนงถงความเปนไปไดในทางปฏบตเนองจากตองเผชญกบความเปนไปไดและแรงตานจากภายใน ซงพระองคไดแสดงใหเหนถงความแตกตางระหวางมมมองของผทอยนอกศนยกลางของอำนาจหรอ “นอกวง” ทยอมอยในฐานะทแตกตางจากพระองคในฐานะทเปนผปฏบตและรบผดชอบท

“ผซงนงอยนอกจากวงกแลเหนวาไมเปนการยากอนใด แตผซงทจะเปนผทำนนเปนความลำบากอยบาง แตการเรองนกไดรงรอมานาน แลไดคดแกไขอยางอนมากแลว กเหนเปนการไมตลอดได ราชการทงปวงกบบคนเรงรดเขา แลโอกาสทจะจดกคอยโปรง ๆ ขนทกท เหนเปนเวลาทควรจะจดได เราจงขอบอกทานทงปวง วาการเรองนเรากำลงไดคดจะจดอยทเดยว เมอทานทงปวงจะชวยคดแลว จงคดการเรองนเถด จะไดเทยบเคยงกบความคดทในกรงเทพ เลอกเอาตามภาระทสมควรแกบานเมอง”325 (เนนขอความโดยผวจย)

ลำดบตอไป ผวจยจะวเคราะหถงเอกสารชนตอมาทแสดงถงพระราชดำรของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวในประเดนของ “คอเวอนเมนรฟอม” ในพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน พ.ศ. 2430 ทผวจยเหนวาเปนความตอเนองจากพระราชดำรสตอบฉบบน ดงทจะกลาวถงตอไป

ข. พระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน พ.ศ. 2430

ภายหลงพระราชดำรสตอบพระราชดำรสตอบความเหนของผทจะใหเปลยนการปกครอง ร.ศ.103 ในสองปใหหลง พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จงทรงแถลงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดนในป พ.ศ. 2430326 พระบรมราชาธบายฯ ฉบบน แสดงใหเหนถงพระราชดำรทางการเมองของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวอยางชดเจนมากขน โดยเฉพาะพระราชมตในดาน “คอเวอนเมนรฟอม” หรอการปรบปรงการบรหารราชการแผนดนของสยามให “สมกบความตองการของบานเมอง” ทรวมไปถงการจดใหม “ปาลเมนต” ทพระองคทรงเหนไมมความสมควรแกบานเมองในเวลา

325 เรองเดยวกน., หนา 59.

326 เรองเดยวกน., หนา 61.

145

นน รวมไปถงพระราชมตทมตอพระบรมราชานภาพของพระมหากษตรยในทางทฤษฎและในทางธรรมเนยมปฏบต และการบญญตพระบรมราชานภาพดงกลาวลงในกฎหมาย

พระบรมราชาธบายฯ ฉบบน ภาพรวมมเนอหาเปนการเปลยนแปลงการบรหารราชการแผนดนจากรปแบบจตสดมภทใชมาตงแตรชสมยของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ ทพระองคทรงเหนวามความจำเปนจะตองปรบปรงเปลยนแปลงให “สมกบความตองการของบานเมอง” ดงพระบรมราชาธบายในตอนตนวา

“ตงแตขาพเจาไดรบราชสมบต รบหนาทอนใหญยง ในพนกงานทจะบำรงรกษาแผนดน ซงเปนพนกงานอยางสง และเปนการอนหนกทจะทำการใหสะดวกไดเตมทตามความตองการ มาจนถงบดนกกวาสบเกาปแลว ...จงเหนวาการปกครองในบานเมองเราซงเปนไปในปจจบนน ยงไมเปนวธปกครองทจะใหการทงปวงเปนไปสะดวกไดแตเดมมาแลว ครนเมอลวงมาถงปจจบนนบานเมองยงเจรญขนกวาแตกอนหลายเทา การปกครองอยางเกานนกยงไมสมกบความตองการของบานเมองหนกขนทกท จงไดมความประสงคอนยงใหญทจะแกไขธรรมเนยมการปกครองใหสมกบเวลา ใหเปนทางทจะเจรญแกบานเมอง”327 (การเนนขอความและเสนใตเปนของผวจย)

ตอมาเนอหาสวนใหญของพระบรมราชาธบายนเปนการแสดงใหเหนถงอปสรรคตลอดจนขอบกพรองในการบรหารราชการแผนดน “อยางเกา” ทพระองคไดทรงประสบตลอดระยะเวลากวา 19 ป ซงพระองคไดทรง “ตงอยในตำแหนงสำคญเชนนมาชานานไดรทางราชการทวถงทดลองมาแลว”328 ทรงมพระบรมราชาธบายถงเหตในการปรบปรงเปลยนแปลงภาระหนาทการบรหารราชการแผนดนจากเดม 6 กรม และมการเพมเตมกรมใหมอก 6 กรม รวมเปน 12 กรม329 โดยขอท

327 เรองเดยวกน., หนาเดยวกน.

328 เรองเดยวกน., หนา 61

329 ไดแก 1.กรมมหาดไทย สำหรบบญชาหวเมองฝายเหนอและเมองลาวประเทศราช

2.กรมพระกลาโหม สำหรบบงคบบญชาหวเมองปกษใตฝายตะวนตก ตะวนออก และเมองมลายประเทศราช

3.กรมทา เปนกรมวาการตางประเทศอยางเดยว ไมตองวาหวเมอง

4.กรมวง วาการในพระราชวง และกรมซงใกลเคยง รบราชการในพรองคพรเจาแผนดน

5.กรมเมอง วาการโปลศ และการบญชคน คอกรมสรศวดและรกษาคนโทษ

6.กรมนา วาการเพาะปลก แลการคาขาย ปาไม บอแร

สวนกรมทตงขนใหม ประกอบไปดวย

7.กรมพระคลง วาการบรรดาภาษอากรและเงนทจะรบจายในแผนดนทงสน

146

เปนพระราชมตทสำคญของพระองคอกประการหนงกคอ รปแบบการปกครองแบบยโรปนนไมมความเหมาะสมกบสยาม โดยพระองคทรงยกตวอยางในกรณของรฐสภาหรอ “ปาลเมนต” ทยากยงทจะหาผทมความสามารถ ตลอดจนความเขาใจในการทำราชการมาทำหนาทดงกลาว เพราะสยามไมเคยมสถาบนทางการเมองในรปแบบดงกลาวมาเลย รวมไปถงราษฎรทยอมจะไมเขาใจและเปนทหวาดกลวอกดวย ดงความในพระบรมราชาธบายฯ ตอนนคอ

8.กรมยตธรรม ไดบงคบศาลทจะชำระความรวมกนทงแพง อาญานครบาล อทธรณทงแผนดน

9.กรมยทธนาธการ เปนพนกงานสำหรบทจะไดตรวจตราจดการในกรมทหารบกทหารเรอ ซงจะมผบญชาการทหารบก ทหารเรอตางหากอกตำแหนงหนง

10.กรมธรรมการ เปนพนกงานทจะบงคบบญชาการเกยวของในพระสงฆตำแหนงทพระยาพระเสดจและเปนผบงคบการโรงเรยนและโรงพยาบาลทวทงพระราชอาณาเขต

11.กรมโยธาธการ เปนพนกงานทจะตรวจการกอสรางทำถนนขดคลอง และการชางทวไปทงการไปรษณยและโทรเลขหรอรถไฟ ซงจะมสบไปภายหนา

12.กรมมรธาธการ เปนพนกงานทจะรกษาพระราชลญจกร รกษาพระราชกำหนดกฎหมายและหนงสอราชการทงปวง

ตอมาจงเรยกวากระทรวงและมการโอนยายหนาทในการบงคบบญชาหวเมองมาอยกบกระทรวงมหาดไทย และยบกระทรวงยทธนาธการมาขนกบกระทรวงกลาโหมทมหนาททางการทหารเทานน โปรดดเพมเตมใน กรมศลปากร, เจานายและขาราชการกราบบงคมทลความเหนจดการเปลยนแปลงราชการแผนดน ร.ศ. ๑๐๓ และ พระราชดำรสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงแถลงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน, หนา 103-104; วฒชย มลศลป, “การสนสดของระบบการปกครองปกษใตฝายเหนอ” ใน ความยอกยอนของประวตศาสตร วนย พงศศรเพยร บรรณาธการ (กรงเทพฯ: คณะกรรมการชำระประวตศาสตรไทย, 2539), หนา 261-262.

147

“และการทจะปกครองบานเมองเชนประเทศสยามน ตามอำนาจอยางเชนเจาแผนดนประเทศอน ๆ คอประเทศยโรปกจะไมสามารถปกครองบานเมองได และจะไมเปนทชอบใจของราษฎรทวหนาดวย เหมอนอยางถาจะมปาลเมนตจะไมมผใดซงสามารถเปนเมมเบอรไดสกกคน และโดยวาจะมเมมเบอรเหลานนเจรจาการไดกไมเขาใจในราชการทงปวงทวถง เพราะไมมความรและการฝกหดอนใดแตเดมมาเลย กคงจะทำใหการทงปวงไมมอนใดสำเรจไปได และจะซำเปนทหวาดกลวของราษฎรผซงไมเขาใจเรองราวอนใด เพราะไมไดนกไมไดตองการเกดขนในใจเลย ราษฎรคงจะเชอเจาแผนดนมากกวาผซงจะมาเปนเมมเบอออฟปาลเมนต เพราะปกตทกวนน ราษฎรยอมเชอถอเจาแผนดนวาเปนผอยในยตธรรม และเปนผทรกใครคดจะทำนบำรงราษฎรใหอยเยนเปนสขยงกวาผอนทงสนทวหนากนเปนความจรง”330 (เสนใตและการเนนขอความของผวจย)

เหนไดวา เหตผลทพระองคทรงมพระบรมราชวนจในประเดนเกยวกบ “ปาลเมนต” พระองคทรงมพระราชดำรถงความสามารถและความรในทาง “ราชการ” ของสมาชกทไมมความคนชนเชยวชาญประการหนง และพระองคทรงมพระบรมราชวนจฉยวาราษฎรยงไมมความเขาใจ ตลอดจนไมไดมความตองการใด ๆ ใหมปาลเมนต รวมถงความเชอมนในสมาชกของปาลเมนตไปมากกวาทจะเชอฟงพระเจาแผนดนท “อยในยตธรรม” และ “เปนผทรกใครคดจะทำนบำรงราษฎรใหอยเยนเปนสขยงกวาผอนทงสนทวหนากนเปนความจรง”

พระราชดำรทสำคญอกประการหนงกคอ พระราชดำรเกยวกบพระบรมราชานภาพของพระมหากษตรยของสยาม ทงในทางหลกการหรอทางทฤษฎ และทางธรรมเนยมปฏบตหรอตาม “ความเปนจรง” กบการบญญตลงในกฎหมาย ซงสะทอนถงแนวคดเกยวกบการมกฎหมายทบญญตเกยวกบการใชอำนาจของพระมหากษตรยในตะวนตกทตอมามการเรยกวากฎหมายรฐธรรมนญในภายหลง ดงพระราชดำรสในตอนนคอ

“อนงพระบรมราชานภาพของพระเจาแผนดนกรงสยามน ไมไดมปรากฏในกฎหมายอนหนงอนใด ดวยเหตผลวาเปนทลนทพน ไมมขอใดสงอนใดหรอผใดจะเปนผบงคบขดขวางได แตเมอวาตามความทเปนจรงแลว พระเจาแผนดนจะทรงประพฤตการอนใด กตองเปนไปตามทสมควรและเปนทยตธรรม เพราะเหตฉะนนขาพเจาไมมความรงเกยจอนใดซงจะมกฎหมายกำหนดพระบรมราชานภาพของพระเจาแผนดนเชนประเทศทงปวงมกำหนดตาง ๆ กนนน เมอจะทำกฎหมายสำหรบแผนดนใหเปนหลกฐานทวถง กควรจะตองวาดวยพระบรมราชานภาพของพระเจาแผนดนใหเปนหลกฐานไว” (การเนนขอความและเสนใตเปนของผวจย)

330 เรองเดยวกน., หนา 107.

148

เหนไดวา พระบรมราชาธบายของพระองคนนสะทอนใหเหนถงกระแสรฐธรรมนญนยมในประเทศตะวนตก ในการทจะบญญตกฎหมายทวาดวยการใชอำนาจของรฐ โดยพระองคไมทรง “รงเกยจ” ทจะใหมกฎหมายดงกลาวในสยาม ประเดนทสำคญอกประการหนงกคอ การทพระองคทรงแสดงพระราชดำรเกยวกบพระราชอำนาจของพระมหากษตรยสยาม ทในทางทฤษฎ นนถอเปน “ทลนทพน” จนมอาจบญญตดวยกฎหมายอนใดนน พระองคมพระราชวนจฉยในประเดนนวา พระบรมเดชานภาพของพระมหากษตรยนนถกกำกบโดยกรอบของ “ความสมควรและยตธรรม” อยแลว ดงนน พระองคตงทรงไมขดของอนใดทสยามจะมกฎหมายดงกลาวนน

นอกจากน พระองคยงทรงมพระบรมราชวนจฉยถงพฒนาการทางประวตศาสตรการปกครองของยโรปทนำมาสการมกฎหมายทกำหนดพระราชอำนาจของกษตรย นนมทมาจากความไมพอใจของราษฎร จงมกฎหมายหรอขอบงคบตราขนสกดเปนชน ๆ ตามแตบานเมอง และเหตการณในบานเมองตาง ๆ กยงมสภาพการณทแตกตางกนออกไปไมไดเปนแบบเดยวกนทกประเทศ ดงพระราชาธบายในตอนนวา

“แตการซงควรจะกำหนดอยางไรนน ขาพเจาตองขอชแจงความเหนอนมใชความเหนทเขากบตวไวโดยยอวา พระเจาแผนดนตางประเทศหมายเอาประเทศยโรปซงปกครองบานเมองมกำหนดพระราชานภาพตาง ๆ กนดวยอาศยเหตการณซงเกดในบานเมองโดยความไมพอใจของราษฎร จงไดมขอบงคบสกดกนเปนชน ๆ ตามลำดบเหตการณซงมขนในบานเมองนน ๆ เหตการณทงปวงนนกยงไมมไมเปนไปไดทวถงกน เพราะฉะนนแบบอยางจงยงไมลงเปนแบบเดยวกนทวไปไดทกประเทศ สวนทกรงสยามนยงไมมเหตการณอนใดซงเปนการจำเปนแลว จงเปนขนเหมอนประเทศอน ๆ ประเทศอน ๆ ราษฎรเปนผขอใหทำ พระเจาแผนดนจำใจทำ ในเมอเรานเปนแตพระเจาแผนดนคดเหนวาควรจะทำ เพราะจะเปนการเจรญแกบานเมองและเปนความสขแกราษฎรทวไปจงไดคดทำ เปนการผดกนตรงกนขาม”331 (เสนใตเปนของผวจย)

กลาวคอ ในขณะทกรณของสยาม การปรบปรงเปลยนแปลงทางการเมองในสายพระเนตรของพระองคนนมมลกษณะท แตกตางไปจากยโรปท “ราษฎรเปนผขอใหทำ พระเจาแผนดนจำใจทำ” ในขณะทสยามนนพระองคเปนผทรเรมการปรบปรงการบรหารราชการแผนดนโดยพระองคเอง โดยปราศจากแรงบบบงคบจากราษฎร

331 กรมศลปากร, เจานายและขาราชการกราบบงคมทลความเหนจดการเปลยนแปลงราชการแผนดน ร.ศ. ๑๐๓ และ

พระราชดำรสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงแถลงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน, หนา 106-107.

149

ค. พระบรมราชาธบายวาดวยความสามคค

พระบรมราชาธบายวาเรองความสามคค เปนพระราชนพนธของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวในชวงปลายของรชกาล ททรงนพนธขนเมอราว พ.ศ. 2446332 หางจากพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน พ.ศ. 2430 กวา 16 ป เนอความของพระบรมราชาธบายตามตวบทนนเปนการอรรถาธบายหรอ “แกความคาถาทมในอามแผนดน” ในใจความจากภาษาบาลจาก “สพเพส สงฆภตาน สามคค วฑฒสาธกา” ทแปลวาเปนภาษาไทยวา “ความเปนผพรอมเพรยง

แหงชนผเปนหมแลวทงหลายทงปวง ใหความเจรญสำเรจ”333

พระบรมราชาธบายฯ ฉบบนแสดงใหเหนถงความชดเจนในพระราชดำรทางการเมองของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ในเรองของการจดการบานเมองตามแนวทางยโรป โดยเฉพาะกระแสความตองการรฐสภาหรอ “ปาลแมนต” หรอการใหม “โปลตกลปาต” หรอพรรคการเมองขนในสยาม ซงพระราชดำรของพระองคในพระบรมราชาธบายฯ ฉบบนยงเปนการยนยนทหนกแนนขนวาการจดการบานเมองรปแบบตะวนตกนนใชกบกรณของสยามไมได โดยพระองคยกอปมาเปรยบเทยบกบการลอกเอาตำราปลกขาวสาลในยโรปมาใชปลกขาวเจาและขาวเหนยวในสยาม วายอมไมไดผลอนใด และสยามควรมการปกครองโดยอาศยพระเจาแผนดนเปนหลก

จากเนอความในพระราชนพนธฉบบน สามารถอนมานไดอยางมเหตวา การทพระองคกลาวถงกระแสความตองการจดการบานเมองหรอการเปลยนแปลงขนบธรรมเนยมการปกครองของสยามตามแนวทางของยโรป ทอาจกลาวไดวามความเขมขนไมนอยลงไปจากครงทพระองคแถลงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน โดยเฉพาะกระแสความตองการทจะจดใหม “ปาลแมนต” รวมไปถง “โปลตกลปาต” ตามแนวทางยโรป ในฐานะทเปนแนวทางทเปนความสามคคและนำไปสความเจรญกาวหนา ซงเปนเหตทพระองคมพระบรมราชาธบายขนมาโตแยง

โดยความในพระบรมราชาธบายฯ เรมจากการยกประเดนเรอง “ความสามคค” ทมผกลาวถงหรอ “ซงมผพดกนดวยความสามคคขนกลาวกอน”334 พระองคทรงอางองถงผทไดรบอทธพลและมความนยมชมชอบตอขนบธรรมเนยมการปกครองของตะวนตกและถอวาขนบธรรมเนยมนนเปนความ

332 กรมศลปากร, “คำอธบาย” ใน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, พระบรมราชาธบายเรองสามคค พระโอรสพระธดาและพระชายา ใน สมเดจเจาฟามหดลอดลยเดช กรมหลวงสงขลานครนทร พระราชบดา โปรดใหพมพในงานพระราชกศลฉลองพระชนมาย สมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา ครบ ๘๔ พรรษา พทธศกราช ๒๔๘๙ (พระนคร: โรงพมพพระจนทร, 2489).

333 เรองเดยวกน., หนา 1.

334 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, พระบรมราชาธบายเรองสามคค, หนา 1.

150

สามคค ทงผทมความใสใจในกจการบานเมองและไดรบอทธพลจากแบบแผนของตะวนตกทงผทไมมความรทางภาษาองกฤษและผทมความรเกยวกบภาษาองกฤษ335 โดยเฉพาะกบผทมความรภาษาองกฤษ ตลอดจนมความสนใจในและการจดการบานเมองแบบยโรป และมความปรารถนาทจะจดใหมการปกครองตามแบบยโรป รวมไปถงพวกประพฤตตวสอดคลองกบแบบแผนนนดวย ซงพระบรมราชาธบายในตอนนมเนอความวา

“ฝายพวกทรภาษาองกฤษ และรพนเพราชการในประเทศยโรปวาเปนธรรมเนยมทเปนอยอยางไรในกระบวนปรกษาราชการ ไดฟงคำเจรจาภาษตของผทอยในทประชมตาง ๆ ซงปนเปนพวกเปนเหลาความเหนตางแตกกนตรงกนขาม กนอมใจตามไปในความเหนนน ๆ จนรสกตวหรอออกวาจาแสดงวาตวเหนความตามพวกนนพวกน เปนถกเปนผด แลวเอามาประพฤตตวในวาจาถอยคำและความคดความอานเจอไปในราชการบานเมองของตว จนเหนวาจำเปนจะตองมปาลแมนตทราษฎรประชมปรกษาราชการ และผทคดการบานเมองนนจะตองเปนสองพวกสามพวก ในความเหนตางกนเหมอนประเทศทงปวง เพราะเมองไทยไมยอมใหมความคดตาง ๆ กนเปนพวกเปนเหลาพดไดคดไดตามใจ บานเมองจงไมมความเจรญเหมอนประเทศยโรป รวมใจความวาปกครองบานเมองแตดวยอำนาจผปกครองไมพรอมดวยราษฎร ซงนบวาเปนการปกครองดวยความสามคคในคนหมใหญ”336 (การเนนขอความและเสนใตเปนของผวจย)

เหนไดวา จากพระบรมราชาธบาย แสดงใหเหนขอสำคญของกระแสความตองการทจะม “ปาลเมนต” และการเปดโอกาสใหมการแสดงความคดเหนตาง ๆ ในฐานะทจะเปนแนวทางทจะทำใหเกดความเจรญดามแนวทางทตะวนตกกระทำมาแลว ซงพระองคไดทรงมพระบรมราชวนจฉยในประเดนนวา

“...ความเหนทานพวกทรการในประเทศยโรปละเอยดนน เหนวาเพราะเขามปาลแมนตทประชมใหญ มโปลตกลปาต คอพวกคดราชการมความเหนตางกน สำหรบทจะโตทานกนและกน เมอคนเปนอนมากไดโตทานกนดวยฝปากจนสดปญญา การทจะสำเรจในปลายมอนนคงจะเปนการทไดคดเหมอนหนงกบกรองจนใสละเอยดแลว ดวยผคดดกวากนคงตองชะนะกน การอนนกเปนการมคณดจรง แตเปนการมคณดมากแตในประเทศยโรป ซงเกดขนดวยความจำเปนตองมขน และไดฝกหดตาง ๆ กนมาหลายรอยป เปนรากเหงาพนเพแนนหนาไมตองรอถอนขดคยมาก เปนแตคดกนตกแตงดดแปลงประดบประดาใหเปนทางดสมำเสมอและจะดขนอกเพยงเทาใดใหดขน และผซงคดราชการนน เปนผมวชาความร เปนผเคยไดยนไดฟงแบบอยางทจะจดการบานเมองซงไดทำไดทดลองมาเปน

335 เรองเดยวกน., หนา 2.

336 เรองเดยวกน., หนา 2-3.

151

พนเพชดเจนตลอดทงสนดวย แตถงดงนนกไมไดตงพรอมกนทกประเทศ และไมเหมอนกนเสมอทกประเทศได”337 (การเนนขอความและเสนใตเปนของผวจย)

จากเนอความดงกลาว แสดงใหเหนวา การมปาลแมนตหรอรฐสภานน พระองคทรงยอมรบวาเปนเรองท “มคณด” แตกระนน พระองคกทรงพระราชดำรวา การดนจะเกดแตเฉพาะกบประเทศยโรปเทานน ดวยเหตสามขอหลก ๆ คอ การมปาลเมนตทรวมไปถงพรรคการเมองนนเปนเรองทเกดขนเพราะเปนการจำเปนในยโรป ประเดนทสองไดแก ความเชยวชาญของระบบนทยโรปไดใชมาหลายรอยปแลว และเรองของผทคดราชการหรอผทจะมาอยในปาลเมนตทเปนผมความร อกทงพระองคกยงทรงตงขอสงเกตตอมาวา การเกดขนของปาลเมนตนนกไมไดเกดขนพรอมกนทกประเทศหรอมเหมอนกนทกประเทศ และเมอพระองคไดนำมาเทยบกบสภาพการณของสยามพระราชทศนะของพระองคแลว พระองคถอวา

“จะเพลนถอเอาความคดของพวกทเปนผคดราชการในประเทศยโรปนน มาถอเปนความคดของตวมาจดการในเมองไทยกจะเปนการไมถกกนเลย ดวยพนเพการงานทงปวงไมเหมอนกน เหมอนหนงจะไปลอกเอาตำราทำนาปลกขาวสาลในเมองยโรปมาปลกขาวเจาขาวเหนยวในเมองไทยกจะไมไดผลอนใด ดวยภมพนราชการในเมองไทยแตกอนมา เมอยงไมไดคบกบฝรงเปนอยางหนงทเดยว ถาจะตงเปนโปลตกลปาตพวกคดราชการกจะมไดแตพวกละเกาคนสบคน หรอสคนหาคน แตยงมพวกอนอกทเปนอยางเกา ๆ อยนนตงรอย พวกทถอวาตวเปนโปลตกลปาตทงสองสามพวกกตองเหนดถกคนตงรอยนนวาเปนเลขเขาเดอนไปหมด เพราะเหตทคนตงรอยนนไมมความรทนรอนอนใด และไมมความชอบใจเหนดวยในความคดนนทงสองอยาง”338 (เสนใตและการเนนขอความโดยผวจย)

หลกสำคญทพระองคทรงพระดำรวา การนำเอาความคดของยโรปมาใช โดยเฉพาะกบการใหมพรรคการเมองทรวมไปถงรฐสภานนเปนไปไมไดนนมาจาก “พนเพการงานทงปวงไมเหมอนกน” โดยทรงยกอปมาเกยวกบการปลกขาวสาลกบการปลกขาวเจาขาวเหนยวทแตกตางกน อกเหตผลประการหนงกคอเรองบคคลทจะมาทำหนาทนไดทมจำนวนนอย รวมไปถง “พวกอนทเปนอยางเกาๆ” ทพระองคทรงพระราชวนจฉยวามจำนวนมากกวาผทตองการใหมปาลเมนตหรอตองการรปแบบการปกครองแบบยโรป ทสดทายพระองคจงสรปวาจะมแตความแตกแยกและทะเลาะววาทกนมากวาทจะเกดประโยชน และ “ไมถกกบกาลเวลาของบานเมอง” ดงพระบรมราชาธบายในตอนนวา

337 เรองเดยวกน., หนา 4-5.

338 เรองเดยวกน., หนา 5.

152

“เพราะฉะนนการอนใดจะสำเรจไปไดเพราะเหตทมโปลตกลปปาตในเมองไทยนนไดนอยนก หรอไมไดเลย เพราะภมพนบานเมองไมพอกนกบการอยางนน มกจะชกใหเกดความแตกราวววาทกนอนไมเปนประโยชน ขาพเจาจงเหนวาความคดสองพวกซงกลาวมาขางตนแลวนนไมถกแกกาลเวลาของบานเมอง ไมเปนเครองทจะทำใหบานเมองมความเจรญไปไดโดยเรว เพราะเหตทจะเปนสามคคไปไมไดตามคาถาซงกลาวมาแลว”339 (เสนใตและการเนนขอความโดยผวจย)

นอกจากน เหตผลอกประการหนงทพระองคทรงใชในการสนบสนนพระดำรของพระองคกคอ ความแตกตางระหวางสยามกบยโรป โดยเฉพาะในดานของผทกอการเปลยนแปลง โดยพระองคทรงยกเหตผล เปรยบเทยบระหวางชาตยโรปทการเปลยนแปลงนนมาจากฝงราษฎร ตามเหตการณทางประวตศาสตรของยโรปทพระองคทรงยกมา ในขณะทสยามนน การเปลยนแปลงเกดมาจากฝงผปกครอง โดยเฉพาะจากฝายผปกครองหรอองคพระมหากษตรยดงในกรณของพระองคเอง การทจะจดใหม “ปาลเมนต” ขนในสยามจงเปนเรองทไมเกดประโยชนอนใด ดงนน สยามจงเหมาะกบการปกครองทนำโดยพระมหากษตรยมากกวา ดงความในพระราชดำรตอนนคอ

“เพราะความจรงทแทนน เมองไทยกบเมองยโรปกลบตรงกนขาม ฝายประเทศยโรปนน ราษฎรมความปรารถนาทจะเปลยนแปลงรำไป ฝายผปกครองเปนทกดขวางตอการเปลยนแปลงนน จนมเหตการณใหญ ๆ โต ๆ เนอง ๆ แตโบราณมา สวนเมองเราราษฎรไมมความปรารถนาอยากเปลยนแปลงอนใด นอกจากขอความอนใดซงมากระทบไมเปนทชอบใจตวเขาบางคนบางหมในขณะหนงคราวหนงเทานน ...การทอยากเปลยนแปลงนน กลบเปนของผปกครองบานเมองอยากเปลยนแปลง เพราะรธรรมเนยมประเทศอนทเหนวาดกวานน เมอการกลบตรงกนขามดงน จะเอาความคดแบบอยางทคดราชการในประเทศยโรปมาใชในเมองไทยอยางไรได ถาจะตงปาลแมนตขนในเมองไทย เอาความคดราษฎรเปนประมาณในเวลานแลว ขาพเจาเชอวาจะไมไดจดการอนใดไดสกสงหนงเปนแนแททเดยว คงจะตองเถยงกนปนปไปเทานน

ขาพเจาจงเหนควรวา ในการปกครองกรงสยามน ถาจะจดการอาศยเจาแผนดนเปนหลก ใหเปนไปตามความนยมอยางเกาจะเปนการงายดกวาทจะจดการอยางอน เพราะเปนของมพนเพมาแลว”340

กลาวโดยสรป พระบรมราชาธบายวาดวยความสามคค แสดงใหเหนถงชดคำศพทและภาษาทางการเมองตะวนตก รวมไปถงกระแสความตองการเปลยนแปลงขนบธรรมเนยมประเพณการปกครองบานเมองใหเปนไปตามแนวทางตะวนตก โดยเฉพาะขอเสนอใหมรฐสภาหรอพรรคการเมองขนในสยาม โดยทาทของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวตอการจดใหมปาลเมนตและการ

339 เรองเดยวกน., หนา 6.

340 เรองเดยวกน., หนา 14-15.

153

จดการบานเมองตามแนวทางตะวนตกนนแสดงออกอยางเดนชดวาไมเปนการเหมาะสมแกสภาพการณของสยามในชวงเวลานน อนง ชดคำศพทและภาษาทางการเมองทพระองคใช ยงไมปรากฏทเกยวของกบ “Democracy” แตเพยงอยางใดเชนเดยวกน

5.6 รางพระราชกฤษฎกา ท 1 วาดวยราชประเพณกรงสยาม

เอกสารสำคญทควรกลาวถงในทนอกฉบบหนงไดแก รางพระราชกฤษฎกา ท 1 วาดวยราชประเพณกรงสยาม ซงเปนเอกสารทมการคนพบในป พ.ศ. 2492 โดยนายปรชา ศรชลาลย โดยผทนำมาเปดเผยนนไดสนนษฐานวา รางพระราชกฤษฎกาฯ ฉบบน นาจะรางเสรจกอนวนท 19 สงหาคม พ.ศ. 2432 โดยสมเดจพระเจานองยาเธอ กรมพระยาเทววงศวโรปการ จากการสนนษฐานจากจดหมายโตตอบกนระหวางสมเดจ กรมพระยาเทววงศวโรปการกบเจาพระยาสรศกดมนตร341 ความสำคญของรางพระราชกฎษฎกาฉบบน แสดงใหเหนความพยายามทจะจดทำรางกฎหมายทมลกษณะทอาจจะกลาวไดวาเปนรางกฎหมายเกยวกบการใชอำนาจและสถาบนทางการเมองหรอทมการเรยกกนวาภายหลงวากฎหมายรฐธรรมนญของสยาม342 ทเปนผลมาจากกระแสผลกดนทจะปรบปรงขนบธรรม เนยม โดยเฉพาะทางดานการปกครองของสยามตามแนวทางของตะวนตกในขณะนนโดยมกฎหมายรฐธรรมนญเปนหนงในองคประกอบสำคญ ทแสดงใหเหนอยางเดนชดในการเคลอนไหวทางภมปญญาทางหนาหนงสอพมพและคำกราบบงคมทลฯ ร.ศ. 103 รวมไปถงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดนของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทไมทรงตงขอขดของอนใด ดงทผวจยไดแสดงใหเหนในหวขอทผานมา

รางพระราชกฤษฎกา ท 1 วาดวยราชประเพณกรงสยาม ประกอบไปดวย 20 มาตรา ไดแก 1.ราชอศรยยศ 2.ราชอาญาสทธ 3.ราชศกดานภาพ 4.นรปราธการ 5.ราชปสดมภ 6.อมฤตราช 7.ขตตยสนต 8.มฤตยานชาต 9.ผไมควรสบขตตยสนต 10.ผรงราชการ 11.อำนาจแลหนาทของผรงราชการ 12.ผสมควรเปนผรงราชการ 13.จะตรวรรคสนนบาต 14.ไตรวรรคสนนบาต 15.ปธานาธบด 16.การชขาดปกปด 17.การชขาดเปดเผย 18.ราชพนธสภา 19.อำนาจทเปนลำดบกน 20.คำวนจฉยตกลง343

341 สำนกงานเสรมสรางเอกลกษณของชาต สำนกเลขาธการนายกรฐมนตร, พฒนาการรฐธรรมนญไทย (กรงเทพฯ: อกษรไทย, 2533), หนา 11-13.

342 ในขณะนนยงไมมการบญญตคำวา “รฐธรรมนญ”

343 สำนกงานเสรมสรางเอกลกษณของชาต สำนกเลขาธการนายกรฐมนตร, พฒนาการรฐธรรมนญไทย, หนา 22-33.

154

โดยรางพระราชกฤษฎกาฉบบนแบงเนอหาออกเปนสสวนหลก ๆ ดวยกน สวนแรกไดแกเรองทเกยวกบพระราชอำนาจของพระมหากษตรย ไดแก มาตราท 1-4 และ 6 มาตราท 1 เรมตนดวย ราชอศรยยศ กลาวถงอำนาจของพระมหากษตรยในแงของอาณาเขต โดยถอวา พระมหากษตรยแหงสยาม “เปนบรมราชาธราชแหงมลาวประเทศ มลายประเทศกเหรยง ฯลฯ” มาตราท 2 เรยกวา ราชอาญาสทธ แสดงถงอำนาจของพระมหากษตรย คอ “พระเจาแผนดนยอมมพระราชอาญาสทธ เดจขาดโดยพระราชหฤไทย ไมมสงใดยงขนไปกวาอกแลว” สวนมาตรา 3 นนเปนการจำแนกถงอำนาจหรอ “ศกดานภาพ” ของมหากษตรยจำนวนหกประการดวยกน344 มาตรา 4 วาดวย นรปราธการ ทถอวา “พระเจาแผนดนจะทรงการอนใดไมผด ไมมอำนาจอนใดจะพจารณาวาโทษไดเลย เพราะวาการอนใด ซงพระเจาแผนดนจะทรงทำไดนน ยอมมเสนาบดรเหนเปนผรบผดแลชอบอยแลว”345 และมาตราท 6 วาดวยอมฤตราช ทถอวาพระเจาแผนดนไมวาจากพระมหากษตรยเนองจากมมกฎราชกมารเปนผสบขตตยสตตวงศ346

สวนทสอง ไดแกมาตรา 5 วาดวยสถาบนการปกครอง 3 สถาบน ไดแก 1.รฐมนตรสภา หรอ ลกขน ณ ศาลหลวง มหนาทบญญตกฎหมาย และใหคำปรกษาทดทานเมอเสนาบดหรอ ลกขน ณ ศาลา จะทำผดกฎหมาย, องคมนตรสภา หรอ ทประชมปฤกษาราชการในพระองค ทมหนาทใหคำปรกษาเรองตาง ๆ ตามทไดรบหมอบหมาย และเสนาบดสภา หรอ ลกขน ณ ศาลา มหนาทบรหารราชการแผนดน ซงทงหมดแตงตงโดยพระมหากษตรย 347

สวนทสาม ไดแกมาตราท 7-17 เปนสวนทกลาวถงการสบทอดพระราชสนตตวงศของพระมหากษตรย รวมไปถงเงอนไข ขอหาม และขอกำหนดในการแตงตงผสำเรจราชการหรอ “ผรง

344 ไดแก (1) ยอมเปนเจาเปนใหญผปกครองแผนดน ทพงพำนกของอาณาประชาราษฎร

(2) เปนทเกดแหงความยตธรรมทรงบดบทกขรอน แลทรงพระกรณายกโทษ คนผดกฎหมาย (3) เปนทเกดแหงยศถานนดรศกด (4) เปนจอมพหลพลโยธา ทรงบดบยคเขญของบานเมองโดยทำสงคราม ฤาจะเปนไมตรกบประเทศใด ประเทศหนง (5) เปนพทธสาสนปถมภก ผยกยองอดหนนพระบวรพทธศาสนา (6) พระราชดำรสทไดประกาศแลว ยอมเปนกฎหมายสำหรบแผนดน กฎหมายสำหรบแผนดนแบงเปนสาม อยาง คอ พระราชบญญต ทไมไดปฤกษาอยางหนง พระราชกำหนดทตกลงในเสนาบดสภาอยางหนง ฤา พระราชกฤษฎกาทตกลงในรฐมนตรสภาอยางหนง

345 เรองเดยวกน., หนา 22.

346 เรองเดยวกน., หนา 23.

347 เรองเดยวกน., หนาเดยวกน.

155

ราชการ” สวนทส ไดแกมาตราท 18 วาดวยราชพนธสภา ทมสภาชกประกอบดวยพระราชโอรส พระราชนดดา และพระราชภาตาของพระเจาแผนดน ทสมควรจะไดรบหรอไดรบพระราชทานเครองราชอศรยาภรณชนจลจอมเกลาแลว ซงราชพนธสภานจะมบทบาทในตอนทมการเลอกหรอเปลยนผสำเรจราชการแผนดนในเวลาทพระมหากษตรยยงทรงพระเยาวอยเทานน348

สวนทส ไดแก มาตรา 19-20 ทวาดวยลำดบชนของอำนาจของสถาบนตามรางพระราชกฎษฎกาน โดยถอพระราชวนจฉยของพระมหากษตรยเปนลำดบแรก และตามมาดวยจะตรวรรคสนนบาต (การประชมรวมของรฐมนตรสภา, องคมนตรสภา, เสนาบดสภา และราชพนธสภา จะมการประชมเมอมการเลอกหรอเปลยนตวผสำเรจราชการแผนดนเทานน) ไตรวรรคสนนบาต (การประชมรวมของรฐมนตรสภา องคมนตรสภา และเสนาบดสภา จะประชมตอเมอมการเลอกตงผไดรบตำแหนงรฐมนตรหรอองคมนตรทวางลง เมอพระมหากษตรยยงทรงพระเยาวอย) รฐมนตรสภา, องคมนตรสภา, เสนาบดสภา และเสนาบด ลดหลนกนลงมาตามลำดบ โดยนบคะแนนชขาด และถาเรองใดไมมกฎหมายกำหนดไวเรองสดสวนของคะแนนจะใชคะแนนเสยงขางมากเปนตวตดสน349

ขอสงเกตสำคญกคอ รางพระราชกฎษฎกาฉบบนมความคลายคลงกบรฐธรรมนญทเปนรางกฎหมายทเขยนถงอำนาจและการใชอำนาจในการปกครองผานสถาบนทางการเมองตาง ๆ รวมไปถงระเบยบแบบแผนในการสบราชสนตตวงศของพระมหากษตรย ซงตรงกบขอเรยกรองของคำกราบบงคมทลฯ ร.ศ. 103 นอกจากนน การเขยนหลกการเรอง “นรปราธการ” ในมาตราท 4 ทถอวา “พระเจาแผนดนจะทรงการอนใดไมผด ไมมอำนาจอนใดจะพจารณาวาโทษไดเลย เพราะวาการอนใด ซงพระเจาแผนดนจะทรงทำไดนน ยอมมเสนาบดรเหนเปนผรบผดแลชอบอยแลว”350 ยงสะทอนถงรองรอยความคดทางการเมองเกยวกบการจดรปการปกครองในองกฤษ ทอาจเทยบเคยงกบหลกการเรองพระมหากษตรยทรงทำผดมได (The King can do no wrong) และหลกการลงนามรบสนอง

พระบรมราชโองการ (Countersign)351 ถงแมวาในมาตราท 2 จะระบวา “พระเจาแผนดนยอมมพระ

348 เรองเดยวกน., หนา 23-32.

349 เรองเดยวกน., หนา 33.

350 เรองเดยวกน., หนา 22.

351 หลกการเรองพระมหากษตรยทรงทำผดมได (The King can do no wrong) และหลกการลงนามรบสนองพระบรมราชโองการ (Countersign) มววฒนาการมาจากองกฤษสองกระแส คอตงแตสมยพระเจาเฮนรทสามทยงทรงพระเยาวและมวลเลยม มารแชล (William Marshall) เปนผสำเรจราชการแทนพระองคในชวงศตวรรษท 13 และในสมยพระเจาจอรจทหนงและพระเจาจอรจทสองซงเปนกษตรยจากราชวงศฮนโนเวอรททรงตรสเปนภาษาองกฤษมได จงตองมผสำเรจราชการแทนพระองคหรอทปรกษาสวนพระองคเปนผทำการในนามของพระมหากษตรยในชวงศตวรรษท 18 โดยมโรเบรต วอลโพล (Robert Walpole) ทสามารถกราบบงคมทลเปนภาษาเยอรมนผสมภาษาละตนไดเปนผมบทบาทสำคญ และไดรบแตงตงเปนหวหนาคณะ

156

ราชอาญาสทธเดดชาดโดยพระราชหฤไทย ไมมสงใดยงขนไปกวาอกแลว”352 เนองจากบรบททางการเมองทแตกตางกนระหวางสยามกบองกฤษ แตกระนน กเปนเครองยนยนวาความรทางการเมองดงกลาวไดแพรหลายเขามาสสยาม โดยเฉพาะผานทางรางกฎหมายของสยามเองในพระราชกฤษฎกาฯ ฉบบน

กลาวอยางรวบรด รางพระราชกฤษฎกา ท 1 วาดวยราชประเพณกรงสยาม แสดงใหเหนความพยายามการรางกฎหมายทสามารถเทยบเคยงกบกฎหมายรฐธรรมนญแบบลายลกษณอกษรได สวนแนวคดอกประการททสำคญ หลกการพระมหากษตรยทรงทำผดมได และหลกการลงนามรบสนองพระบรมราชโองการ ทปรากฏในมาตราท 4 ในหวขอ “นรปราธการ” ทแสดงใหเหนอทธพลของความคดทางการเมองในตะวนตก กระนน ลกษณะสำคญทหลกฐานฉบบนแสดงใหเหนอยางเดนชดกคอ การผสมผสานของแนวความคดขางตนเขากบหลกการเดมของสยามทถอวาพระมหากษตรยมพระราชอาญาสทธเดดขาด ทแมรางพระราชกฎษฎกานจะไมไดมการประกาศใช แตกสะทอนใหเหนถงการแพรหลายของความคดทางการเมองตะวนตกในสยามอยางชดเจนและแสดงออกอยางเปนลายลกษณอกษรในสยามมากขน อนง หลกฐานฉบบนกยงไมมการกลาวถงสถาบนทคลายคลงกบรฐสภาหรอ “ปาลเมนต” และปรากฏคำวา “ประชาธปไตย” แตเพยงอยางใด

5.7 ก.ศ.ร กหลาบ และการบญญตคำวา “ประชาธปไตย” เปนครงแรกในสยาม

จากการคนควาเอกสารทปรากฏเกยวกบชดคำศพทและภาษาทางการเมองทงหมดในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ผวจยพบวา เอกสารทงหมด ไมปรากฏการใชคำวา “ประชาธปไตย” หรอคำใกลเคยงในภาษาไทยเพอใชเรยกรปแบบการปกครองของประเทศตาง ๆ แตเพยงอยางใด นอกจากในงานเขยนของนาย ก.ศ.ร. กหลาบ ในหนงสอพมพสยามออบเซอรเวอร ฉบบป พ.ศ. 2437 ทปรากฎคำวา “ประชาธปไตย” เปนครงแรกของสยาม จากหลกฐานของการกลาวถงคำนอยางเปนลายลกษณอกษรทมความเกาแกทสดทผวจยสบคนไดในขณะน

ทปรกษาของกษตรยองกฤษ ทในชวงแรกเปนสวนหนงของคณะองคมนตร (Privy Council of the Crown) ซงเปนทมาของคณะรฐมนตรและนายกรฐมนตรในภายหลง และหลกการดงกลาวถอเปนจารตประเพณทางการปกครองขององกฤษทแพรหลายไปยงประเทศอน ๆ ทไมไดมพระมหากษตรยเปนประมขดวย เชน ฝรงเศสและอตาล โปรดด ชาญชย แสวงศกด, กฎหมายรฐธรรมนญ แนวคดและประสบการณของตางประเทศ, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: วญญชน, 2554), 128-129; สทธวรชย ศรไหม, “ความรบผดชอบของประธานวฒสภาในการลงนามรบสนองพระบรมราชการแตงตงผดำรงตำแหงตามรฐธรรมนญ,” วารสารนตศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร 10, 2 (กรกฎาคม-ธนวาคม 2560): 127-132.

352 สำนกงานเสรมสรางเอกลกษณของชาต สำนกเลขาธการนายกรฐมนตร, พฒนาการรฐธรรมนญไทย, หนา 22.

157

นาย ก.ศ.ร. กหลาบ เกดราวป พ.ศ. 2377 – 2378 [1835 – 1836]353 ตรงกบรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว และมอายมากกวาเทยนวรรณประมาณ 8 ป มตนตระกลทสบเชอสายฝายบดามาจากพระทกขราษฎร ขนนางสมยกรงศรอยธยาตำแหนงกรมการเมองนครราชสมา สวนฝายมารดาเปนชาวบางกอกนอย และถวายตวเปนบตรบญธรรมของพระเจาลกยาเธอ พระองคเจาหญงกนร ในพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว โดยชอ “กหลาบ” นนเปนชอทพระองคเจา

หญงกนรทรงประทานให นายกหลาบจงเตบโตในพระบรมมหาราชวงสมยรชกาลท 3354

การศกษาเบองตน คอการหดอานเขยนอกษรไทยกบพระองคเจาหญงกนร และไดถวายตวเปนมหาดเลกไลกาในรชกาลท 3 เมออายราว 10 ป จงไดบรรพชาเปนสามเณรทวดพระเชตพนฯ355 หลงจากลาสกขาออกมาจากวดพระเชตพนฯ เขาไดศกษาภาษาละตน ภาษาองกฤษ และภาษาฝรงเศสกบสงฆราชปาลเลอกวซทวดอสสมชญ356 นอกจากการศกษาในสยามแลว ก.ศ.ร. กหลาบยงบนทกไววาตนไดมโอกาสไปศกษาตอทตางประเทศดวย แตไมมขอมลแนชดนกวา ก.ศ.ร. กหลาบเรมเดนทางไปตางประเทศเมอใด เนองจากก.ศ.ร. กหลาบระบเพยงวาตนไดมโอกาสพำนกศกษาอยทประเทศฝรงเศสเปนไมนอยกวา 5 ป จนไดรบหนงสอเดนทางหรอ “พาศโปศต” (passport) จากฝรงเศส และในขณะทพกอยทยโรปนนกมโอกาสไดไปเยยมชมกรงลอนดอนขององกฤษดวย แตจากคนควาของบญพสฐ ศรหงส สนนษฐานวาการศกษาทฝรงเศสไมนาจะตรงกบความเปนจรง357

ตอมา ก.ศ.ร. กหลาบไดอปสมบทเปนเวลา 11 เดอนทวดพระเชตพนฯ และในระหวางนไดมโอกาสเรยนการหดแตงบทประพนธตามฉนทลกษณตาง ๆ และหดเรยนรอยแกว รวมถงภาษา

353 บญพสฐ ศรหงส, นาย ก.ศ.ร. กหลาบแหงกรงสยาม (กรงเทพฯ: มตชน, 2560), หนา 75-76.

354 เรองเดยวกน., หนา 76

355 ในขณะเปนสามเณรนเองท ก.ศ.ร. กหลาบเลาวากรมสมเดจพระปรมานชตชโนรสเปนผบรรพชาและประทานนามวา “เกศโร” อนเปนทมาของอกษรยอ “ก.ศ.ร.” ท ก.ศ.ร. กหลาบนำมาไวตนชอของตวเอง สามเณรกหลาบไดเรยนภาษาไทยรวมทงอกษรขอมกบพระราชมน (เอยม) อาย 14 ไดเรยนแบบเรยนจนดามณ เลข และอกษรขอมเพมเตมอกกบพระปรยตธรรม รวมทงไดรำเรยนตำราคตธรรมคตโลก พงศวดารตาง ๆ ตลอดจนไดรบพระโอวาทสงสอนในสำนกของกรมพระปรมานชตชโนรส ใน เรองเดยวกน., หนา 77-78.

356 เรองเดยวกน., หนา 83.

357 กลาวคอ ก.ศ.ร. กหลาบบนทกไววาตนมภรรยาคนหนเมออายได 25 ป และมบตรสาวทคลอดเมอวนจนทร เดอน 5 แรม 15 คำ ป ระกาตรศก จ.ศ. 1223 ซงตรงกบวนท 8 เมษายน พ.ศ. 2404[1861] และ ก.ศ.ร. กหลาบไดอปสมบทเปนภกษเมออาย 27 ป หลงจาก ทลกสาวอายได 2 ขวบไปแลว ดงนนจงเปนไปไมไดท ก.ศ.ร. กหลาบจะกลบมาถงกรงเทพฯ ในชวง ค.ศ. 1862 ตามทเขาบนทกไว โปรดด เรองเดยวกน., หนา 87.

158

สนสกฤตกบขนทราบาล (ทรพย) และศกษาทางราชการกบพระศรสนทรโวหาร (ฟก)358 ในชวงน ก.ศ.ร. กหลาบ ไดตพมพ “หนงสอกฎหมายพระคมภรพระธรรมสาตรกจโกศล” ทโรงพมพหมอบรดเลย ซงเปนหนงสอกฎหมายทรวบรวมโดยนายโหมด หรอ โหมด อามตยกล ทตอมาไดเลอนเปนพระยากระสาปนกจโกศลอกดวย359

หลงจากลาสกขา ก.ศ.ร กหลาบ มโอกาสไปทำงานเปนเสมยนใหกบชาวตะวนตก360 และในระหวางททำงานใหกบนายจางชาวตะวนตกอยนน ก.ศ.ร. กหลาบ มโอกาสเดนทางไปตางประเทศรวมกบนายจาง ไดแก สงคโปร ปนง มานลา ปตตาเวย มาเกา ฮองกง กลกตตา บรตชอนเดย และเมองตาง ๆ ในยโรปทหางการคาเหลานนเปดทำการอย นอกจากนยงเคยทำงานเปนลามภาษาองกฤษใหกบหลวงนายสทธ (จ โชตกเสถยร) เมอครงเดนทางออกไปซอขาวของยงเมองจนเพอประกอบพธพระเมรสมเดจพระนางเจาสนนทากมารรตน ในป พ.ศ. 2422361

ในโอกาสครบรอบสถาปนากรงเทพฯ 100 ป เมอครง พ.ศ. 2425 (ค.ศ. 1882) พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ มพระราชดำรใหจดงานนทรรศการขนททองสนามหลวง ซงในตอนนนเรยกวา งาน “นาเชนแนลเอกฮบเชอน” ก.ศ.ร. กหลาบไดมสวนรวมในการจดงานดวย โดยไดเปนพนกงานหองแสดงหนงสอหองเลขท 17 เปนหองสำหรบจดแสดงหนงสอและเอกสารเกาแก ตลอดจนวฒนธรรมในการเขยนดงเดมของสยาม โดยอยในความรบผดชอบของกรมหลวงบดนทรไพศาลโสภณ ดวยความสนทนมกบเจานายพระองคนทำให ก.ศ.ร. กหลาบสามารถเขาเอกสารโบราณเหลานนไดและทำการแอบคดลอกเกบไว และนำออกพมพเผยแพรในเวลาตอมาโดยมการเพมเตมเนอความบางสวน จนกระทงเรองนเปนเหตใหมการไตสวนกนเปนการณใหญในเวลาตอมา และทำใหชอเสยงของ ก.ศ.ร. กหลาบนนเปนไปในทางนกแตงเรองมากกวา จนกระทงนาม “ก” ของเขากลายมาเปนคำ

358 เรองเดยวกน., หนาเดยวกน.

359 เรองเดยวกน., หนา 89.

360 ขนแรกไปทำงานกบนายคง ชาวองกฤษ ทำหนาทรบซอขาวกลองอยหนาพระราชวงเดม จากนนยายไปทำงานให Mr. Frankin Blake ชาวอเมรกนเจาของหางอเมรกนสตมไรซมล (American Stream Rice Mile) แลวจงไปทำงานกบนายปอล ปกเกนแปก (Mr. Paul Pickenpack) เจาของกจการโรงสขาวกลไฟชาวเยอรมนและเปนหนสวนหางปกเกนแปก แอนด ทาย (Messrs. Pickenpack & Thies) รวมกบนายธโอดอร ทาย (Mr. Theodor Thies) จากนนจงยายไปทำงานกบโรงสไฟ (โรงงานผลตกระแสไฟฟา) หาง เอ มากวาลด (Messrs. A. Markwald) และสดทายมาทำงานเปนเสมยนใหกบ Mr. Alexis Redlich) เจาของหางวนเซอรเรดลก (Windsor Redlich & Co. Lit.) ซงชาวไทยเรยกกนวา หางสตา กอนทจะลาออกในราวป พ.ศ. 2422 (ค.ศ. 1879) เรองเดยวกน., หนา 94.

361 เรองเดยวกน., หนา 95 – 96.

159

เรยกการแตงเรองทไมใชเรองจรง362 หลงจากนนเขาไดมโอกาสรบราชการระยะหนงในกรมโปลศทองนำ หลงจากออกราชการ ก.ศ.ร. กหลาบจงหนเหออกจากอาชพทเกยวของกบทางราชการแลวมาเปนบรรณาธการฝายภาษาไทยใหกบหนงสอพมพสยามออบเซอรเวอร363 ซงบทบาทจากการเปนบรรณาธการในหนงสอพมพสยามออบเซอรเวอรนเองททำใหสามารถเหนถงความคดทางการเมองของ ก.ศ.ร กหลาบ อยางชดเจนมากขน

หนงสอพมพสยามออบเซอรเวอร (The Siam Observer) เปนหนงสอพมพรายวนทลงพมพทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ กอตงโดยนายจอรจ วลเลยม วารด (George William Ward) ชาวองกฤษ และนาย วลเลยม อลเฟรด กนะ ตเลก (William Alfred Goone Tilleke) ทนายชาวสงหลแตเปนคนบงคบในองกฤษ ตพมพและจำหนายวนแรกเมอ 1 สงหาคม 2436 แตตอมามนายกนะ ตเลกถอหนเพยงคนเดยว และมาในป พ.ศ. 2437 หนงสอพมพสยามออบเซอรเวอรจงไดมการรวบรวมขาวในรอบสปดาหรวมเปนเลมตพมพเปนหนงสอรายสปดาหในชอ “สยามไมตร ศรออบเซอรเวอรสะตะมะวาร” โดยในสยามออบเซอรเวอรนอกจากมการลงขาวเบดเตลดทวไปแลว ยงมสวนทเรยกวา “คอเรศปอนเดน” หรอ “อญมญลขตก” ซงเปนจดหมายจากทางบานทผอานสงมาแสดงความคดเหนและโตตอบกน รวมถงมสวนทเปนบทบรรณาธการหรอ “อารมภวณณะนา” ของ “เอด

เตอร” หรอบรรณาธการหนงสอพมพ364

นอกจากน ก.ศ.ร. กหลาบไดตพมพหนงสอพมพของตวเองในชอ หนงสอพมพจดหมายเหตสยามประเภทสนทโรวาทพเศษ โดยเรมวางจำหนายครงแรกเมอวนท 3 ธนวาคม พ.ศ. 2440 หนงสอพมพสยามประเภทตองหยดการตพมพในป พ.ศ. 2444 เนองจาก ก.ศ.ร. กหลาบถกไตสวนตรวจสอบในกรณการแตงหนงสองานพระเมรประวตของสมเดจพระสงฆราช (ปสสเทว สา) วดราชประดษฐ ซงตงใจพมพแจกเปนหนงสองานศพในสมเดจพระสงฆราชฯ และคดฟองรองเรองเครองพมพกบทานผหญงปรก สมทบรานรกษ จากนนจงกลบมาตพมพใหมในเดอนเมษายน พ.ศ. 2447 จนกระทงถงป พ.ศ. 2449 หนงสอพมพกตองยตการพมพลงอยางถาวรจากกรณการตพมพเรองราวของ “พระปนเกษ” และ “พระจลปนเกษ” ซงกลาววาเปนพระมหากษตรยในสมยสโขทย

362 เครก เจ. เรยโนลดส, เจาสว ขนนาง ศกดนา ปญญาชน และคนสามญ: รวบรวมบทความประวตศาสตรของ เครก เจ. เรยโนลดส วารณ โอสถารมย แปล (กรงเทพฯ: มลนธโครงการตำราและมนษยศาสตร, 2550), หนา 2 – 42.

363 ในระหวางรบราชการ ก.ศ.ร กหลาบถกปลดออกจากราชการดวยความผดทปลอยคนขอมอขาว หรอไพรทยงไมไดถกสกขอมอเพอกำหนดสงกดกรมกอง ทโบลศกรมลาดตระเวนทองนำจบไวเพอเรยกเอาเงนเปนสนบนและถกหามไมใหรบราชการอก ใน บญพสฐ ศรหงส, นาย ก.ศ.ร. กหลาบแหงกรงสยาม, หนา 99 – 103, 108,

364 เรองเดยวกน., หนา 117 – 119.

160

โดยพระจลปนเกษเปนผทไมทรงปรชาสามารถจนทำใหเสยกรงสโขทย เรองนทงพระนามของพระมหากษตรยมลกษณะคลายเปนการลอเลยนพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระองคจงมพระบรมราชโองการใหปดหนงสอพมพเลมน พรอมทงลงโทษ ก.ศ.ร. กหลาบโดยการใหไปทำงานในโรงเลยงมาเปนเวลา 7 วน พรอมทงใหขงไวในโรงพยาบาลคนเสยจรตอก 1 เดอน365

กลาวไดไดวางานเขยนของ ก.ศ.ร. กหลาบนนมอยมากมายหลายชน แตกลาวไดวา งานทแสดงใหเหนความคดทางการเมองของ ก.ศ.ร. กหลาบนนปรากฏอยางชดเจนอยในสวนทเปน อารมภวณณะนา หรอสวนทเปนคำนำซงเปรยบเสมอนบทบรรณาธการของหนงสอพมพสยามออบเซอรเวอร โดยบทบาทการเปนนกหนงสอพมพและความรทางดานภาษาองกฤษของ ก.ศ.ร. กหลาบ นนทำให ก.ศ.ร. กหลาบมการแปลคำบางคำจากภาษาองกฤษเปนภาษาไทยดวย ขอสงเกตสำคญจากการสำรวจงานเขยนของ ก.ศ.ร. กคอ เขามกบญญตคำจากภาษาองกฤษมาสภาษาไทยอกดวย โดยไมใชทบศพทเหมอนคนอน ๆ อาท คำวา “ปาลแมนต” ทเขานาจะบญญตคำวาวา “สภาคารสฐาน” และใหคำอรรถาธบายวาเปน “ทประชมปฤกษาการของหวนาราษฎร”366

ภาพท 7 หนงสอพมพสยามไมตร ศรออบเซอรเวอรสปตะมะวาร367

365 บญพสฐ ศรหงส, นาย ก.ศ.ร. กหลาบแหงกรงสยาม, หนา 128 – 132; เครก เจ. เรยโนลดส, เจาสว ขนนาง ศกดนา ปญญาชน และคนสามญ: รวบรวมบทความประวตศาสตรของ เครก เจ. เรยโนลดส, หนา 22.

366“สยามออบเซอรเวอร” วนองคารท 29 ธนวาคม ร.ศ. 115 (พ.ศ. 2439) ใน สยามไมตร วนองคารท 5 มกราคม ร.ศ. 115 (พ.ศ. 2439).

367 ผเขยนขอขอบพระคณ คณบญพสฐ ศรหงส ทเออเฟอตนฉบบของสยามไมตรจากคลงเอกสารสวนใหแกผวจย และคณเอกลกษณ ไชยภม ทเปนผตดตอประสานงานในการนำตนฉบบมาใหแกผวจย

161

หลกฐานทเกาแกทสดทผวจยไดสบคนพบในการกลาวถงคำวา “ประชาธปไตย” ปรากฏในหนงสอ พมพสยามออบเซอรเวอร ฉบบวนเสารท 23 กมภาพนธ ร.ศ. 113 (พ.ศ. 2437) ในหวขอขาวตางประเทศ เรอง “ความวนวายในกรงฝรงเศส ตนเหตทมองซออรกาซเมยเปเรยลาออก”368 โดยมความตอนสำคญทกลาวถง “ประชาธปไตย” วา

“ฝายจดหมายเหตฝรงเศศชอเดบา กกลาววา เสนาบดของประชาธปไตยทกคราว กไดมผดถกวากลาวอยเสมอ ๆ ไมไดขาด แตยงไมเคยมทจะดาวาแขงแรงเหมอนเชนในหกเดอนมาน แลคดเหนวา

368 “สยามออบเซอรเวอร” วนเสารท 23 กมภาพนธ ร.ศ. 113 (พ.ศ. 2437) ใน สยามไมตร วนองคารท 26 กมภาพนธ ร.ศ. 113 (พ.ศ. 2437).

162

ประธานาธบดยงไมควรจะลาออก แตควรทจะรวบรวมผคนใหชวยกนตอสในความนนจงจะด”369 (เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

อยางไรกด หากพจารณาจากคำวา “เสนาบดของประชาธปไตย” แตเพยงลำพงนนยากทจะทำความเขาใจไดวา ก.ศ.ร. กหลาบมความมงหมายใหคำวา “ประชาธปไตย” นนสอถงความหมายใดนอกจากเปนเรองทเกยวพนกบฝรงเศสตามบรบทของคำทแวดลอม แตเมอพจารณาจากหนงสอพมพสยามออบเซอรเวอรในวนตอมา คอฉบบวนอาทตยท 24 กมภาพนธ ร.ศ. 113 (พ.ศ. 2437) ในคำนำ “เรองถอไม”370 ทกลาวถงการทชาวยโรปไมเหนดวยกบการออกกฎหมายหามถอไมเทา ซง ก.ศ.ร แสดงความไมเหนดวยกบชาวยโรปเพราะเหนวาเปนการมประโยชนมากกวาทจะมโทษ ดงทเขากลาวตอนหนงวา

“ตามธรรมดาชาวยโหรปบางคนไมชอบเลย ในการทราชาธปไตยสยามไดตงกฎหมายไมใหถอไมเทาโตนน แตไมชอบดวยเหตอนใดนน เราไมทราบเพราะเราไมเหนมขอทจะเปนเครองไมพอใจของชนทงหลาย แลยงมชาว ยโหรปคนหนง ไดมหนงสอเปนภาษาองกรษ ตเตยนราชาธปไตยสยามวาไมควรหามไมใหถอไม ...ถาราชาธปไตยสยามไดตงขอบงคบหามไมใหถอไม เปนการไมมประโยชนแลว กควรจะชวยกนขดขน แตทราชาธปไตยหามดงนนน เปนการมประโยชนมาก ...เราเหนเปนความดความจำเปน

จะตองม สมควรแกราชการอยแลว”371 (เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

ขอสงเกตในทนกคอ ก.ศ.ร. กหลาบเรยกบานเมองสยามวา “ราชาธปไตยสยาม” หรอ “ราชาธปไตย” ซงคำวา “ราชาธปไตย” น หากพจารณาจากหนงสอพมพสยามออบเซอรเวอร ในอกสองปตอมา คอฉบบวนองคารท 29 ธนวาคม ร.ศ. 115 (พ.ศ. 2439) ในหวขอ อารมภะวณณะนา (คำนำ) เรอง “ตรเอกาอศรานภาพ”372 ทปรากฏการศพทวา “ราชาธปไตย” โดย ก.ศ.ร. ซงเปนหลกฐานทสามารถกลาวไดวา เขานาจะเปนผบญญต หรออยางนอยกเปนผสนบสนนการใชคำวา “ราชาธปไตย” ในภาษาไทยมาใชแทนทคำวา “Government” หรอ “คอเวอนเมนต” จากภาษาองกฤษ โดยเขาไดอธบายในตอนนไววา

“อนคำทพจกนวา “คอเวอนแมนต” เปนภาษาองกรษ แตมาแปลอนโลมอรรถารบายวา “ราชาธปไตย” คำนเปนมคธภาษา (บาฬ) แตคำทวาราชาธปไตยนยงเปนสนธอย ถาจะแยกศรปทอาเทศ

369 เรองเดยวกน.

370 “สยามออบเซอรเวอร” วนอาทตยท 24 กมภาพนธ ร.ศ. 113 ใน สยามไมตร วนองคารท 26 กมภาพนธ ร.ศ. 113 (พ.ศ. 2437).

371 เรองเดยวกน.

372 "“สยามออบเซอรเวอร” วนองคารท 29 ธนวาคม ร.ศ. 115 (พ.ศ. 2439) ", วนองคารท 5 มกราคม ร.ศ. 115 (พ.ศ. 2439).

163

ออก กมาแตคำทวา “ราชาธปต” นคอจะพจใหชดเจนกไดแก “ราชะอธบด” น ถาจะพจเปนสยามภาษาแท ๆ กพงสนนถานไดวาเปนอธบดทตงแหงราชการ กธรรมดาอธบดแหงราชกจนอยใหญแลวกยอมเปนทพงทภำนกนแหงเอนกชนนกร ชาวราษฎรหวงใจไดวาเปนผปกครอง แหงทรพยสมบตแลชวตร ของพลเมองทวไป ไมเลอกหนา วาผดแลไพร”373 (เนนขอความโดยผวจย)

และหากพจารณาตอใน “อารมภะวณณะนา (คำนำ)” ในสยามออบเซอรเวอรหนงเดอนหลงบทความ “ตรเอกาอศรานภาพ” ของ ก.ศ.ร กหลาบ ซงปรากฏคำวา “ราชาธปตย” และ “ประชาธปตย” อยตดกน กจะมความเขาใจถงความหมายของคำทงสองคำของเขามากขน โดยเขาไดบรรยายวา

“เราไดพเคราะหตรตรองดอาการลกษณะ ของผปกครองราชการบานเมองใหญนอย คอมหาประเทศและจฬประเทศเปนตน ยอมมขนบธรรมเนยมอนดเรยบรอย สภาพ แลตงดำรงคงอยในวธยตธรรมทวไป ไมเลอกหนาวาผดแลไพรผใดเลย เพราะเหตการณเชนนจงไดมชอวา “สวไลย” ...การงานอนใดทจะเปนสวไลย (มขนบธรรมเนยมเรยบรอย) นน ตองอาไสยแกอำนาจกำลงทงสามคอ: - อำนาจกำลงพระมหากระษตรย ๑ อำนาจกำลงเสวกามาตยราชปรนายก ๑ อำนาจกำลงทวยราษฎรพลเมอง ๑ ทงสามอำนาจกำลงน มประชมกนขน ในบานใดเมองใดประเทศใดจงไดชอวาคอเวอนเมนต (ราชาธปตย – หรอ – ประชาธปตย)”374 (เนนขอความโดยผวจย)

หากพจารณาตามความหมายขางตนท ก.ศ.ร กหลาบบรรยายมาน “ราชาธปตย” และ“ประชาธปตย” ยอมเปนคำทเขาบญญตหรอนำมาใชคำศพททางการเมองตะวนตกวา “คอเวอนเมนต” ทประกอบดวยองคสามใน “ตรเอกาอศรานภาพ” คอประกอบไปดวยกำลงอำนาจของกษตรย ขนนาง และราษฎร ซงอาจจะเปน “ราชาธปตย” หรอ “ประชาธปไตย” อยางไรกด เมอพจารณาจากการเรยกรฐบาลสยามวา “ราชาธปไตยสยาม” ทงทคอเวอนเมนตสยามหรอรฐบาลสยามนนยงขาดองคทสามคอกำลงอำนาจของราษฎรหรอพลเมอง แตทงน ก.ศ.ร. กหลาบกยงเรยกรฐบาลสยามวาราชาธปไตยสยามอย

และเมอผวจยไดสำรวจการใชคำวาทงสองคำในหนงสอพมพสยามออบเซอรเวอร พบวา มการใชคำดงกลาวเพอใชเรยกรฐบาลทมกษตรยและรฐบาลทไมมกษตรย กลาวอกในหนงกคอ “ราชาธปตย” ของ ก.ศ.ร. กหลาบนนมกใชเพอแสดงวารฐบาลนนเปนรฐบาลทมพระมหากษตรยเปนประมข เชน เมอใชกบสยามวา “ราชธปไตยสยาม” หรอ “ราชาธปตยสยาม” หรอเรยกรฐบาล

373 เรองเดยวกน.

374 "“สยามออบเซอรเวอร” วนอาทตยท 31 มกราคม ร.ศ. 115 (พ.ศ. 2439) ", สยามไมตร วนองคารท 2 กมภาพนธ ร.ศ. 115 2439.

164

ประเทศทมพระราชาธบดเปนประมข เชน “ราชาธปไตยสเปน”375 “ราชาธปไตยอนเดย”376 “ราชาธปไตยจน”377 และ “ราชาธปไตยองกรษ” ดงตวอยางกรณของการใชคำวา “ราชาธปไตยจน” ในหนงสอพมพสยามออบเซอรเวอร ฉบบวนอาทตยท 21 เมษายน ร.ศ. 114 (พ.ศ. 2438) ในหวขอ “ทดนซงยกใหแกยปน” มปรากฏขอความวา

“ขาวโทรเลขมาจากเมองโยโกฮามา …การทจนจะยกเกาะฟอโมซาใหแกยปนนน คอจะตองยกหมเกาะเปศกะโดใหดวย เมอเวลาจนยงประพฤตตามหนงสอสญญาไมเสรจแลว ญปนจะตองยดเมองไวใฮไวไวเปนประกนกอน กวาราชาธปไตยจนจะตองใชเงนทำขวญใหแกยปนคงเสรจครบตามกำหนด ๖ ป”378

(เนนขอความโดยผวจย)

สำหรบคำวา “ประชาธปไตย” พบวา ก.ศ.ร. กหลาบใชคำนเรยกรฐบาลทไมมกษตรย โดยเฉพาะกบประเทศฝรงเศส ดงตวอยางหนงทเหนไดชดคอในหนงสอพมพสยามออบเซอรเวอร ฉบบวนศกรท 5 เมษายน ร.ศ. 114 (พ.ศ. 2438) ในหวขอขาวตางประเทศเรอง “กรงสยาม” ทมเนอความเปนการกลาวถงผลทตามมาจากกรณพพาทระหวางฝรงเศสและสยามใน ร.ศ. 112 (พ.ศ. 2436) ดงมความตอนหนงวา

“...ปชาธปไตยฝรงเศศไดสงใหเจาพนกงานฝรงเศศในกรงเทพฯ ขอใหกรงสยามทำขวญอก ซงจะเปนการนาหวเราะมาก ๆ แตในการเรองนเรากทราบอยแลววา ปชาธปไตยฝรงเศศกบราศฎรฝรงเศศกมความมงหมาย จะแผอาณาจกรฝรงเศสใหใหญโตกวางขวางขนเทานน ในเวลานเมองฝรงเศศไมไดเลอกวา เมองใดเปนเมองมขนบธรรมเนยมเรยบรอย แตรกเขาไปเสมอ ๆ เทยวพาลทกแหง”379 (เนนขอความโดยผวจย)

375 "“สยามออบเซอรเวอร” วนพฒท 17 เมษายน ร.ศ. 114 (พ.ศ. 2438) ", สยามไมตร วนองคารท 23 เมษายน ร.ศ. 114 2438.

376 "“สยามออบเซอรเวอร” วนศกรท 19 เมษายน ร.ศ. 114 (พ.ศ. 2438) ", สยามไมตร วนองคารท 23 เมษายน ร.ศ. 114 2438.

377 "“สยามออบเซอรเวอร” วนเสารท 20 เมษายน ร.ศ. 114 (พ.ศ. 2438) ", สยามไมตร วนองคารท 23 เมษายน ร.ศ. 114 2438.

378 "“สยามออบเซอรเวอร” วนอาทตยท 21 เมษายน ร.ศ. 114 (พ.ศ. 2438) ", สยามไมตร วนองคารท 23 เมษายน ร.ศ. 114

379 "“สยามออบเซอรเวอร” วนศกรท 5 เมษายน ร.ศ. 114 (พ.ศ. 2438) ", สยามไมตร วนองคารท 9 เมษายน ร.ศ. 114 2438.

“สยามออบเซอรเวอร” วนศกรท 5 เมษายน ร.ศ. 114 (พ.ศ. 2438) ใน สยามไมตร วนองคารท 9 เมษายน ร.ศ. 114 (พ.ศ. 2438).

165

จากขอความดงกลาว จะเหนไดวา “ปชาธปไตยฝรงเศศ” ของ ก.ศ.ร. กหลาบนนหมายถงรฐบาลฝรงเศสนนเอง นอกจากนน ก.ศ.ร ยงใชคำนกบรฐหนงในทวปแอฟรกาตอนใตหรอ

“ประชาธปไตยตรน ซวล”380 ซงปรากฏในสยามออบเซอรเวอร ฉบบวนพฤหสบดท 9 พฤษภาคม ร.ศ. 114 (พ.ศ. 2438) เรอง “องกรษในแอฟรกา” ทกลาวถงขาวนโยบายการแกไขปญหาความวนวายในแอฟรกาใตขององกฤษ ดงความตอนนคอ

“หลอดรปอน ราชปลดทลฉลองฝายอาณาเขตรเมองขนไดกลาวความวา จำเปนจะตองเอาอาณาเขตรเมองทางฝายทศตวนตกเฉยงเหนอเมองซลแลน ใหขนในบงคบองกฤษได เพราะพวกชาวเมองตรลชวล (แอฟรกา) ทำการพาลกำเรบขนนก แตราชาธปไตยองกรษนน กมความปรารถนาจะใหเปนสมพนธมตรไมตรกบประชาธปไตยตรนซวล มใหแตกราวกนได”381 (เนนขอความโดยผวจย)

ขอสงเกตสำคญกคอ การบญญตคำวา “ประชาธปตย/ประชาธปไตย/ประชาธปไตย/ปชาธปไตย” ของ ก.ศ.ร. นนเปนการบญญตขนมาใชเรยก “Government” หรอรฐบาลทไมมกษตรย ในขณะทคำวา “ราชาธปตย/ราชาธปไตย/ราชาธปไตย” แทนท “Government” ทมพระราชาธบดโดยมไดมการจำแนกความแตกตางระหวางรปแบบการปกครองแบบราชาธปไตยอำนาจจำกดหรอราชาธปไตยอำนาจสมบรณแตเพยงอยางใด

โดยผวจยมขอสนนษฐานอยสองประการเกยวกบทมาของการบญญตศพทวา “ประ

ชาธปตย/ประชาธปไตย/ประชาธปไตย/ปชาธปไตย”382 ของ ก.ศ.ร. กหลาบ อยสองประการ

ประกอบไปดวย

ขอสนนษฐานประการแรก นายกหลาบนนบญญตคำวา “ประชาธปไตย” ในภาษาไทยจากการถอดจากคำศพทภาษาองกฤษวา “Democracy” เนองจากในยคสมยเดยวกนนนปรากฎการ

380 ไดแก Transvaal หรอ Transvaal Republic ซงเปนทรจกอกชอหนงวา South African Republic ทมอายในชวง พ.ศ. 2395[1852] – 2445[1902] กอนทจะตกเปนอาณานคมขององกฤษ โปรดด The Editors of Encyclopaedia Britannica, “South African Republic” in Encyclopedia Britannica (Online). แหลงทมา: https://www.britannica.com/place/South-African-Republic, 2018, June 30.

381 "“สยามออบเซอรเวอร” วนพฤหศบดท 9 พฤศภาคม ร.ศ. 114 (พ.ศ. 2438) ", สยามไมตร วนองคารท 14 พฤศภาคม ร.ศ. 114 2438.

382 การใชคำทไมมความไมแนนอนเกยวกบการสะกดนน ผวจยพบวาเปนเรองทพบไดทวไปในหนงสอยคเกาทยงไมมระบบมาตรฐานการใชคำ โดยเฉพาะกบคำศพทใหม ๆ รวมไปถงระบบการจดเรยงพมพทไมไดมความทนสมยดงเชนในปจจบนสมย

166

กลาวถงคำวา “เดโมเกรตค” ในภาษาไทยทเกาแกทสดทผวจยพบคอในป พ.ศ. 2427 ซงเปนเวลากวาทศวรรษกอนทนาย ก.ศ.ร. กหลาบจะบญญตคำนขนมา ดงนนจงมความเปนไปไดวา เขาจะไดมโอกาสรจกคำศพทวา “Democracy” ในภาษาองกฤษและไดบญญตศทพโดยการเทยบเคยงกบรากศพทของภาษาบาลและนำมาใชเรยกประเทศทมรปแบบการปกครองแบบ “Republic” ตามขนบทางภมปญญาของปญญาชนสยามทมภมรทางภาษาบาลและพทธศาสนา

อยางไรกด ขอสนนษฐานนคอนขางมจดออนในแงทวา ในชวงเวลาดงกลาว คำวา “Democracy” ยงไมไดเปนคำทนำมาใชเรยกรปแบบการปกครองของตะวนตกอยางแพรหลาย ในขณะทคำวา “Republic” นนเปนคำทมความแพรหลายในภาษาทางการเมองในสยามตงแตสมยรชกาลท 4 เปนตนมา แตกลบไมมคลงคำศพทหรอการบญญตศพทในภาษาไทยใด ๆ มาเรยกรปแบบการปกครองดงกลาว ซงนำมาสขอสนนษฐานประการทสองคอ

ขอสนนษฐานประการทสอง นายกหลาบบญญตคำวา “ประชาธปไตย” ในภาษาไทย ดวยเหตทไมมคำศพทใด ๆ ในภาษาไทยในการใชเรยกคำดงกลาว ประกอบกบอปนสยของนายกหลาบเองทมกหลกเลยงการทบศพทภาษาองกฤษเปนภาษาไทย โดยการบญญตคำวา “ประชาธปไตย” ขนมาเองโดยทไมไดเปนการถอดมาจากคำวา “Democracy” แตเพยงอยางใด

โดยเปนการเทยบเคยงความหมายตรงขามกบคำศพททางการเมองภาษาไทยทมอยกอนคอคำวา “ราชาธปไตย” ซงตรงกบคำวา “Monarchy” ในภาษาองกฤษและมการใชอยอยางแพรหลายแลว ดงนน “ประชาธปไตย” ซงเปนคตรงขามกบ “ราชาธปไตย” จงสามารถนำมาใชเรยกรฐบาล “Republic” ตามมมมองของเขาได โดยขอสนนษฐานนมจดแขงตรงทในชวงระเวลาดงกลาว คำวา “Democracy” ยงไมไดเปนคำทใชอยางแพรหลายในฐานะภาษาทางการเมองของโลกดวยซำ

5.8 เทยนวรรณ

เทยนวรรณ มพนเพมาจากครอบครวขนนาง ในขณะเดยวกนกประกอบอาชพอสระหลายอยางทงดานการเปน “หมอความ” หรอบรรณาธการหนงสอพมพและหนงสอสรรพความรตาง ๆ อกหลายเลม อยางไรกด ในกรณของเทยนวรรณนอกจากขอเรยกรองใหม “ปาลเมนต” เหมอนกบ ก.ศ.ร. กหลาบแลว สำนวนการใชภาษาและศพททางการเมองตะวนตกคอนขางแตงตากไปจากนายกหลาบ กลาวคอ เทยนวรรณมกจะนยมการใชคำศพททางการเมองตะวนตกโดยการทบศพทมากวาทจะบญญตหรอเลอกคำในภาษาไทยมาใชแทนเหมอนในกรณของนาย ก.ศ.ร

เทยนวรรณเกดในป พ.ศ. 2385 ตรงกบปลายรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว โดยมตนตระกลเปนขนนางตงแตสมยอยธยา ปทวดมบรรดาศกดเปนขนเทยนวเชยร สวน

167

ยาทวดเปนบตรของเจาพระยาชำนาญบรรกษตงแตสมยอยธยา โดยขนเทยนวเชยรมหนาทดแลสวนมงคดอยทฝงซายของแมนำเจาพระยา และเขตคลองทขนเทยนวเชยรตงบานเรอนอยนนตอมาภายหลงถกเรยกวาคลองบางขนเทยนตามชอขนเทยนวเชยรนนเอง383

ชวงเยาววย เทยนวรรณไดรบการอปการะจากพระองคเจาประไภยภกธ และบวชเรยนหนงสอไทยกบหนงสอขอมทวดพระเชตพน เมอลาสกขาจากการเปนสามเณร เทยนวรรณไดมโอกาสทำงานในเรอโดยเดนทางไปถงซวเถา ฮองกง และเซยงไฮ เมออายครบ 20 ป เทยนวรรณจงไดอปสมบททวดบวรนเวศวหาร โดยมสมเดจพระปวเรศวรยาลงกรณเปนพระอปชฌาย สมเดจพระสงฆราช (สา) และพระจนทโคจรคณเปนคสวด และพระอปชฌายไดใหนามฉายาวา วณณาโภ384 ซงเมอพจารณาจากขอมลในหนงสอจดหมายเหตฯ The Bangkok Recorder ของหมอบรดเลย ในบญชรายชอในหนงสอจดหมายเหต เลมท 1 เดอนมกราคม ใบท 23 พ.ศ. 2409 ไดลงบญชรายชอผสงซอ โดยปรากฎวามรายชอของ “คณเทยนฤาวณณโภ วดบวรนเวษ”385 ซงเมอสอบเทยบกบปเกดของเทยนวรรณแลว ขณะนนเขามอายได 24 ป และบวชเรยนอยทวดบวรนเวศ ซงสะทอนใหเหนวา เทยนวรรณเปนคนทมความใฝรตงแตสมยครนยงบวชเรยนเปนพระภกษ นอกจากนยงแสดงใหเหนวา หนงสอจดหมายเหตของหมอบรดเลยเปนชองทางหนงททำใหเทยนวรรณไดรบรถงความคดทางการเมองตลอดการจดการปกครองบานเมองของตะวนตกได

หลงจากทเทยนวรรณลาสกขามาเมออาย ได 26 ป เทยนวรรณมโอกาสไดลงเรอคาขายไปกบชาวตะวนตก และไดเดนทางไปในแถบแปซฟค อยางไรกด สถานททเทยนวรรณเดนทางไปนนมหลกฐานชดเจนคอสงคโปรเทานน386 เทยนวรรณมผลงานทสำคญซงสะทอนถงความคดทางการเมองของในปนปลายชวตของเขาคอ ตลวภาคพจนกจ ทออกเปนรายปกษระหวางป พ.ศ. 2443 – 2449

และ ศรพจนภาค ทออกเปนรายเดอนไดหนงปคอในป พ.ศ. 2450387

383 ปจจบนคอยานเขตบางขนเทยน

384 สงบ สรยนทร, เทยนวรรณ, พมพครงท 3, (กรงเทพฯ: รวมสาสน, 2543), หนา 53 – 60; ชยอนนต สมทรวณช, ชวตและงานของเทยนวรรณและ ก.ศ.ร. กหลาบ., พมพครงท 2, (กรงเทพฯ: บรรณกจ, 2524), หนา 6 – 10.

385 หนงสอจดหมายเหตฯ = The Bangkok Recorder, หนา 293.

386 สงบ สรยนทร, เทยนวรรณ, พมพครงท 3, (กรงเทพฯ: รวมสาสน, 2543), หนา 61 – 62.

387 พรศกด พรหมแกว, “วรรรณกรรมการเมองของเทยนวรรณ,” (วทยานพนธปรญญาศกษาศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2521), หนา 114,117 – 123.

168

ภาพท 8 หนงสอตลวภาคพจนกจ ฉบบหอสมดแหงชาต

ในภาพใหญ ความคดของเทยนวรรณสะทอนถงลกษณะของปญญาชนสามญทมภมหลงจาก

ครอบครวขนนางเกา ทไดรบการศกษาทดและเปนผทคนความากและมประสบการณในการเดนทางไปตางประเทศทไดเหนถงความเจรญของตะวนตกเมอเปรยบเทยบกบสยามทเขาเหนวามความลาหลงและมความจำเปนจะตองแกไขปรบปรงในดานตาง ๆ เพอใหมความ “ศวไลซ” หรอมความเจรญตามแนวทางตะวนตก ทงดานความเจรญและเพอรบมอกบภยคกคามทมาจากลทธจกรวรรดนยมของตะวนตกดงทเขาไดแสดงออกใน “ไปรเวทคำแนะนำ” ทตพมพในศรพจนภาค ป พ.ศ. 2450 วา

“ขาพเจาไดพเคราะหดในประเทศยโรป เมองเยอรมน เมองฝรงเศส เมองโรม หรอฟศเกดทเปนใหญมา, ประเทศอเมรกาและเกาะองกฤษ มกระษตรยไมสนานนก, เพราะคนในประเทศใหญ ๆ ไดเทยวไปอย, จงไดเปนบานเมองใหญโตขน, มาบดน รฐบาลแลนกปราชญไดชวยอปถมภจดตงกฎหมายแลดดแปลงขนบธรรมเนยมกวดขนขน การกเจรญเรวเขา เปนการประหลาดอศจรรยมาก ไดเกดนกปราชญหลายรอยคนเขาเปนหวหนาจดการบานเมองและขนบธรรมเนยมตาง ๆ แทบจะมเสยทกอยางทกประการ

169

กวาได ...คนในประเทศยโรปแลอเมรกาในทกวนน, พเคราะหดมความเจรญมากยงกวาในประเทศขางเอเชย”388

ในสวนของความรทางการเมองตะวนตก งานเขยนของเทยนวรรณสะทอนใหเหนถงการรบรถงรปแบบการปกครองทงในกรณของสหรฐอเมรกา ฝรงเศส และองกฤษ ในหนงสอศรพจนภาค เรอง “วทยาภรคำกลอน” ทตพมพในป พ.ศ. 2450 แสดงใหเหนถงความรเกยวกบรปแบบการปกครองตลอดจนทมาทไปของประเทศและการปกครองของสหรฐอเมรกาโดยการรอยเรยงเปนคำรอยกรอง ในตอนนคอ

“ทเขตรขนธตวนตกยกขนวา อเมรกาเหนอใตมใชยอม พวกเดมมสกายฝายขางมอม คนใหมยอมขาวเปนพนหลายหมนลาน ธรรมเนยมเขาเหลาทวาเมอก เรยกวาฟรรปบลกไมพลกพลาน ลบอเตอรเสมอกนอะนนตกาล ยกแตถานรดทในตน เมอเวลาวาการถานใด ๆ มยศในตำแหนงแหงนสนธ ผเปนจอมประธานามหาชน แลวแตคนเหนพรอมจะยอมยน คอผใดทไดนบถอมาก นบฉลาดยงกวาคนเปนตนสน ตองรบทปรไซเดนเปนพระอนทร คอเปนปนธรณสปปลาย ครบกำหนดลดเลอนไมเชอนชา บางทวาแปดปกมหลาย มากกวานมไดเหนเชนภปราย เขาสะบายบานเมองเรองเจรญ”389 (เนนขอความโดยผวจย)

จากเนอความดงกลาว แสดงใหเหนถงการรบรถงการปกครองของสหรฐอเมรกาทเปน “ฟรรปบลก” รวมไปถงการมเสรภาพทเสมอภาคกนตามทเทยนวรรณใชคำวา “ลบอเตอรเสมอกนอนตกาล” รวมไปถงตำแหนงของผนำหรอประธานาธบดทมาจากความเหนชอบหรอ “เหนพรอมจะยอมยน” ตามกำหนดสปหรอแปดป ทเขาเหนวามความสขสบายและนำมาซงความเจรญอกดวย สอดคลองกบในคอลมน “โมตบปาวเวอรคำกลอน” ทเขาตพมพตอมาในปเดยวกน กไดกลาวถงความรเกยวกบการปกครองของสหรฐอเมรกนไวอกวาระหนง ในตอนนคอ

“แตทวปอเมรกาเขาผาสข ไมมทกขทวแผนดนสนทงหลาย ไดตงหนาหาทรพยสำหรบกาย ทงหญงชายรวชาทางหากน ไมมเจาทาวพระยามหาอำมาตย ไมมราชเอมเปรอรเสมอสน ผบญชาวาขานการแผนดน จดใหกจเบยเลยงจนเพยงพอ เขาตามใจไพรฟาสารพด ไมขนขดในทำนองทรองขอ มกำหนดลดเลอนไมเชอนรอ จะเตมตอสดแตพรอมจะยอมกน ผวาทปรไซเดนนนเปนใหญ อธปะไตรยของประเทศในเขตขนธ เปนสปแลวกเวยรผลดเปลยนกน คนใหมนนขนทนงสงบญชา ฝายทหารการผะหลพลเรอน กมเหมอนกนกบอยางตางภาษา แตไพรฟาฟรมประจกษศกดนา มยศถาแตเมอ

388 ศรพจนภาค 2, หนา 152.

389 ศรพจนภาค 1, หนา 266.

170

รบบงคบการ แตกรงวอชงตธอนดอนชางเหนอ เปนใหญเหลอกวาหวเมองเรองพสาน ไมรบพงกรงใดไมจงธาร รกษาการแตในเชตรประเทศนน”390 (เนนขอความโดยผวจย)

ในสวนของฝรงเศส เทยนวรรณ แสดงใหเหนถงความรเกยวกบการปกครองของฝรงเศส ตงแตการเปลยนการปกครองแบบ “ธรรมเนยมกษตรย” ไปส “เคาเวอรแมนรปบลก” อยางไรกด เทยนวรรณมทศนะทไมดตอฝรงเศสนกโดยเฉพาะผลจากนโยบายจกรวรรดนยมแบบแขงกราว ดงตอนหนงใน “ความเหน” ในหนงสอศรพจนภาค ตอนหนงวา

“เราไดทราบวา ชนพลเมองของชาตฝรงเสศมงมบรบรณมากนก จนราษฎรมกำลงแลอำนาจรอถอนหกลางธรรมเนยมกระษตรยเสยได, จนเปนเคาเวอรแมนรปบลกไปอยางทกวนนแตไมเหมอนธรรมเนยมของเมองอะเมรกา, ใจคนอยาบชามากใชกรยาบก ๆ ขตวาดไมออนหวาน”391 (เนนขอความโดยผวจย)

เชนเดยวกบ “โมตบเปาเวอรคำกลอน” ในศรพจนภาคคำกลอนทตพมพในปเดยวกน เทยนวรรณไดกลาวถงการเปลยนแปลงการปกครองจากการปกครองโดยกษตรยมาเปน “รบปลค” ของฝรงเศส โดยเทยบเคยงกบสหรฐอเมรกาทเปนรบปลคมากอน ขอสงเกตสำคญคอ เทยนวรรณไดกลาวไววา ความรดงกลาวนน เขาไดมาจากการอาน “สารโบราณตามแถลง” จงนาทจะอนมานไดวา การรบรรองรอยความคดของเขามาจากการอานหนงสอประวตศาสตรหรอพงศาวดาร รวมไปถงหนงสอพมพจดหมายเหตกอนหนา ดงทเขาเขยนวา

“เราทราบความตามสารโบราณแถลง เขาชแจงไวจรงๆทกสงสรรพ ฝรงเศสเหตเพราะแพแกเยอรมน จงไดผนรบปลคคดพลกแพลง เลกกระษตรยจดตงเปรศเดน ใหเหมอนเชนอะเมรกนทขนแขง ดกงามความคดมฤทธแรง แตแสดงรปโลภพนประมาณ เทยวขมขประเทศเขตรทงหลาย เหนวนวายมากนกเทยวหกหาญ ขอเขมรแดนลาวทำราวราญ ดออกพลานไมอดสแกผใด ไมเหมอนดงองกฤษสนทแนบ ควรเปนแบบฉบบตำรบใต เชนนาคมพศมฤทธไกร คอยเลอยไปชา ๆ ดนากลว ไมออกแรงแผลงฤทธความคดลก ฉนนนกขนพองสยองหว ดวยทาทางอยางสำคญดพนพว รายไปทวทเฉพาะดเจาะจง”392 (เนนขอความโดยผวจย)

เหนไดวา ฝรงเศสในสายตาของเทยนวรรณนน ดวยนโยบายตางประเทศทแขงกราวโดยเฉพาะกบประเทศอาณานคมและสยาม ทำใหเทยนวรรณไมไดชอบพอฝรงเศสนก ไมเหมอนกบองกฤษทเทยนวรรณมมมมองในทางบวกมากกวาฝรงเศส ในกรณขององกฤษนน เทยนวรรณไดกลาวถงเหตทองกฤษมอำนาจมาก เพราะมความพรอมเพรยงดวยปจจยสามประการ คอ กำลงปญญา

390 ศรพจนภาค 1, หนา, 361-362.

391 ศรรพจนภาค 1, หนา 313.

392 ศรพจนภาค 1, หนา, 362-363.

171

ของเจานายและพลเมอง กำลงทรพยของเจานายและราษฎร และกำลงของกองทพเรอ ดงทเขากลาวไวคอ

“อำนาจองกฤษในทกวนนกำลงมากนกเพราะเจรญดวยเหตสามประการ คอกำลงวชาปญญาของเจานายและพลเมอง ๑ กำลงทรพยของเจานายและราษฎรและกำลงคอกรมสมทรยทธนาธการกองทพเรอ ๑ กำลงทง ๓ ประการนใหญหลวงนกยากทจะหาประเทศใดเสมอได ทงกรณกเรยรายแทบรอบโลกในทเหมาะทกสถาน”393

กลาวไดวา ในยคสมยของเทยนวรรณ เขามความคนเคยกบรปแบบการปกครองทแตกตางออกไปในแตละประเทศแลว ในสวนของการจดการบานเมองของสยามใหไปสความ “ศวไล” หรอความเจรญนน เทยนวรรณมความเหนวา ความเจรญจะเกดขนไดกตอเมอ “ไม ๓ อน ขดไขวกน” ไดแก การทพระมหากษตรยทรงทศพธราชธรรมและทรงพระปรชาสามารถ เสนาบด รวมไปถงเจานายและขาราชการมความสจรต กตญญ และเมตตาแกราษฎร และราษฎรทมความฉลาดรอบร รกประเทศของตน ตามทเขาไดกลาวไวคอ

“...เราไดพพากษาไววา, ไม ๓ อน ขดไขวกนจงจะตงดำรงอยได, คออะธบายวา,

พระมหากษตรยทรงดำรงตงอยในทศพธราชธรรม และทรงพระปรชาสามารถ ๑ เสนาบดเจานายขาราชการมความสจรตซอตรงกะตญญเมตตาแกราษฎร ๑ ราษฎรมความฉลาดรอบร กะตญญตอชาตรกประเทศทเกดแหงตน รจกคณแหงพระมหากระษตรย ๑ พรอมทง ๓ ประการนบานเมองจงจะเจรญอยสนกาลนาน, ถาขาดอยางใดอยางหนงแลว, ในไสมยนเปนอนจะรกษาตวอยไมได”394 (เนนขอความโดยผวจย)

ดงนน สถานการณในสยามในสายตาของเทยนวรรณ สยามยงขาดการสงเสรมไมชนท 3 ซงในสายตาของเขาไดแก การสงเสรมให “ปาลเมน อนญาตใหมหวหนาราษรมาพดชแจงธระของตนแกรฐบาล” ในบทความของในจากตลวภาคพจนกจทชอ “วาดวยความฝนละเมอ แตมใชนอนหลบ” ร.ศ 123 เปนบทความทเทยนวรรณเขยนถงอดมคตของตนในการทจะใหสยามเปลยนแปลงขนบธรรมเนยมตาง ๆ ใหมความเจรญทงหมด 34 ประการ ดงทเทยนวรรณเกรนเอาไววา “ในเวลาทไมไดนอนหลบ นงลมตาอยไดฝนเหนไปวา, ถาทำไดจะทำ คอคดจดบานเมองแลเปลยนแปลงแกไขขนบธรรมเนยมในประเทศสยามเสยใหม, ใหดใหทนแกสมยของบคคลทเหนวาจะดไดแลทำได”395 ใน

393 ศรรพจนภาค 1, หนา 313.

394 ตลวภาคพจนกจ 4, หนา 1060 – 1061.

395 ตลวภาคพจนกจ 5, หนา 1358.

172

ขอเสนอทง 34 ขอน ปรากฏวาเทยนวรรณมขอเสนอทจะใหม “ปาลเมน” หรอรฐสภาขนในสยามตามแนวทางตะวนตก ทเขาเขยนไววา

“ท ๒๘ จะตงปาลเมน อนญาตใหมหวหนาราษฎรมาพดธระชแจงของตนแกรฐบาลได, ในขอทมคณแลมโทษทางความเจรญแลไมเจรญนน ๆ ได ตามเวลาทกำหนดอะนญาตไว,

ในความฝนทเราฝนมาน, ในชนตนจะโวดเลอกผมสะตปญญาเปนชนแรกคราวแรกทเรมจด, ใหประจำการในกระทรวงทกอยางไปกอนกวาทจะไดดำเนนใหเปนปรกตเรยบรอยได”396

จะเหนไดวา เทยนวรรณยงไดเสนอใหมการ “โวดเลอกผมสะตปญญา” หรอเลอกตงผทจะไปทำหนาทหวหนาราษฎรในรฐสภาอกดวย เชนเดยวกบในรอยกรองของเทยนวรรณซงเปนทรจกกนอยางด คอ

“จงแลดบรพามหาประเทศ เขาเรองเดชศกดากลาโหม มหาดไทยใจคนผจญกระโจม รสเซยโทรมทรดศกดาดนาอาย พวกไชนาสามารถทายาทวน เอาญปนเปนครทกหมหมาย สารพดจดทำประจำราย ควรพวกเรามงหมายเวลาทำ ไพรเปนพนยนรองทำนองชอบ ตามระบอบปาลเมนประเดนขำ แมนนงชาลาหลงยงมทำ จะตกตำนอยหนาเวลาบาย... ขอใหเหนเชนเราผเฒาทก บำรงรกษาชาตสะอาดศร ทงเจานายฝายพหลและมนตร จงเปนศวไลซอยานงนาน ใหรบหาปาลเมนตขนเปนหลก จะไดชกนอมใจไพรสมาน เรงเปนฟรปรดาอยาชากาล รกษาบานเมองเราชวยเจานาย”397

จากบทรอยกรองขางตน เหนไดวาเทยนวรรณนนไดรบอทธพลจากการเปลยนแปลงของญปน หรอ “บรพามหาประเทศ’ ทสงเสรมไมทงสามอนใหทำงานสอดรบทงสามอนคอ “ไพรเปนพนยนรองทำนองชอบ ตามระบอบปาลเมนประเดนขำ” ท “เจานายฝายพหลและมนตร” จะตอง “รกษาเมองเราชวยเจานาย” กลาวคอ ขอเสนอของเทยนวรรณยงคงสงเสรมใหพระมหากษตรยยงคงมบทบาทนำทางการเมอง แตจะตองสงเสรมบทบาทของราษฎร และเจานายเสนาบด ตลอดจนขาราชการใหทำงานอยางซอสตยสจรตสอดรบกน โดยเพราะมหากษตรยและเจานายชนสง

396 เรองเดยวกน., หนา 1362.

397 ตลวภาคพจนกจ 6, 1704-1706.

173

เปรยบเสมอนสมอง ขาราชการและเสนาบดเปรยบเสมอนอายตนะทง 5 และราษฎรเปรยบเสมอนเสนโลหตทเหลอเลยงบำรงชวตและสมอง โดยทจะขาดสงใดไปไมได ดงทเขากลาวไวตอนหนงวา

“...เจานายชนสงเปนสมอง, ขาราชการมเสนาบดเปนตน, เปนอวยวะรางกาย, คอตาหจมกลนกายใจ, ราษฎรพลเมองทงหลายซงอยในบงคบ, ทวพระราชอาณาเขตรเปนโลหตเครองอปถมภสำหรบบำรงชวตรความเปนอศรภาพเปนใหญ, กลาวคอสมอง,

ถาพรอมกนในทานชนสง ๆ จนเหนวาขาดอะไรแตสกสงเดยวกไมได, คอจะไมมมอหรอเทาสวนรางกายกไมได, จไมมเลอดแลเนอกไมได, ถาเขาหรอเหนชดไดดงนแลว, เปนดแน, อาจเกดความพรอมเพยงแลสามรรคขนไดเปนแท”398

ในสายตาของเทยนวรรณนน นอกเหนอจากการใหม “ปาลเมน” แลว ดเหมอนวาเขาจะคอนขางพอใจกบบทบาทและความรเรมในการพฒนาประเทศใหมความเจรญเยยงชาตตะวนตก ดงทเขาบนทกไวตอนหนงวา

“รฐบาลสยาม ของเราเดยวนทานเหนวานานาประเทศเขาจดการปกครองบำรงบานเมองของเขาใหเจรญยง และแผอำนาจกวางขวาง ผคนพลเมองของเขากสามารถฉลาดหลกแหลม มสตปญญารวชาสงประเสรฐ ราชการและการปกครองในบานเมองของเรายงตำกวาเขา ทงพลเมองของเรากโงเขลามากไมใครจะมคนรวชาอะไร ทงใจคอกเหยมเกรยมไหมใกลจะมเมตตาปราณแกกน บานเมองกยงไมแนนอนสามารถและแนนอนจนเปนทวางใจไดเหมอนเขา เพราะฉะนนทานจงอตสาหะ พยายามกอสรางและดำรจดการ เปลยนแปลงขนบธรรมเนยมทงทหารแลพลเรอนใหดขนเปนชน ๆ คอยดขนกวาแตกอนไดรอยเทามาแลว และไดเลกถอนบอนเบยใหลดนอยลงมาทกท แมการใชธาตกอบายตดรอนเขาเปนลำดบ ทตองคงมกฎหมายหามมใหขายมนษยเปนทาสตอไป แมการมภรรยามาก กคงมกฎหมายลดหยอนสกวนหนงเปนแน การในกรมยทธนาธการในทกวนนกไดจดการเปนมณฑลทวราชอาณาจกรแลวยอมมนายทหารและพลทหารแลตำรวจภธรประจำอยทกมณฑล ความแนนอนตามแบบแผนมากขนทกท ทงโรงศาลกจดใหมระเบยบดขนกวาแตกอนเปนไหน ๆ”399

อยางไรกด ควรตงขอสงเกตเอาไวดวยวา ขอเสนอของเทยนวรรณนน นอกจากกจะตองการใหมปาลเมนตแลว เทยนวรรณกยงตงขอวพากษวจารณ “ไมทงสาม” นอกเหนอจากสวนของพระมหากษตรย คอรวมทงในสวนของขนนางและพลเมองเอาไวดวย ในสวนของขนนางนน เขากได

398 เรองเดยวกน., หนา 1776.

399 เรองเดยวกน., หนา 1660 – 1661.

174

ตงขอวพากษวจารณเอาไววา มกทำตามคำสงของเจานายแตเฉพาะตอหนาตามคำสงแตไมทำดวยความตงใจจรงแบบ “ตอหนามะพลบลบหลงตะโก” ดงทเขากลาวตอนหนงคอ

“ประเทศของเราเวลานดกวาแตกอนหลายรอยเทาแลว แตมศตรคอยรบกวนรงแกอยไมสะดวกทจะจดการบำรงรกษาไดสำหรบและทงทเลนทจรงอยมากดวย เจานายจะวางใจใครเขากมกจะทำตามคำสงและขอบงคบ ตกอยในคำบราณเขาพดกนวา “ตอหนามะพลบลบหลงตะโก” ใครเปนผซอตรงรกประเทศรกชาตรกศาสนา พดตามความจรงตามทไดเหนตามทไดเขาใจ พวกสอพลอกคอยขบสำทบขมเอาไว จนไมมโอกาสทจะพดตามความดความจรงจะซาบซมถงเจานายทเปนกระดกชดกระดกประเทศได ใครเปนคนรกชาตรกประเทศกมแตความทอถอย ละทงความเพยรจนเปนแบบหรอตำราของความดำเนน จนเลยซำกระซบใหดกนวานนแนตวอยาง คนซอตรงคนใจออนกตองทอดธระ เลยถอตำราบราณวา “รหลบเปนปกรหลกเปนหาง” ฉะนน ..เมอความเหนความเขาใจของพวกเรา เปนอยอยางนเปนพนแลว จะมความมนคงแขงแรงและเจรญมาจากอะไรเลา แตบานเมองทมปาลเมนตแลวยงมคนชวหาชองทางขดขวางได จะกลาวใยไปถงบานเมองประเทศเรากเตมไปดวยคนพาล” (เนนขอความโดยผวจย)

ในสวนของพลเมอง เทยนวรรณไดตงขอวพากษวจารณเอาไววาสยามยงม “พลเมองโงมาก” กลาวคอเขามองวาพลเมองสยามยงมสตปญญาและความฉลาดรอบรไมมาก รวมไปถงมใจคอทคบแคบ เมอทำงานจรง ๆ กทำแตแตปากหรอทำแตตอหนาไมไดมความตงใจจรง ดงทเขาไดตงขอสงเกตเอาไวคอ

“เราเหนวาประเทศสยามของเรา มพลเมองโงมาก คนฉลาดรวชามนอยตวนก ทงราษฎรกยากจนใจคอคบแคบไมกวางขวาง เพยง ๓ ชวคนเทานนกไมรใครเปนปเปนตายาตายายแลว บานเมองกใหญกวางมคนไมตำกวา ๑๔ ลาน แตจะหาคนโกงสก ๑๐ คน กไมได มแตคนซอตรงเสยทงนนเตมไปทงแผนดน เปรยบดงเขาโค ๑ โค มแคสองเขาเทานน นอกนนมแตขนโคนบไดวาโกฏ ไมไดยนวาใครปฏญาณตนวา ขาเปนคนโกงเลย มแตคนซอตรงเสยทงนน แตใชการงานเขากทำใหเปนพยานวา จรงแตปากและตอหนาเทานน ไปไกลหรอกลบหลงหรอในใจกตกลงเชนลงเลเอทานำจะลดไปไหนกไปได”400

กลาวโดยสรป ความคดของเทยนวรรณ นนเปนความคดทสะทอนถงอทธพลของตะวนตกในการปรบปรงประเทศ ขอสงเกตสำคญกคอ ยงไมมการใชคำวา “ประชาธปไตย” หรอคำวา “Democracy” ทงในภาษาองกฤษหรอการทบศพทใด ๆ ตลอดจนการบญญตคำในภาษาไทยมาเรยกคำศพทภาษาองกฤษทไมมภาษาไทย เชน คำวา “ลบอเตอร”, “ปาลเมน/ปาลเมน” , เปน “ฟร” หรอ “ศวไลซ” เปนตน กลาวคอ การใชคำในภาษาไทยของเทยนวรรณนนยงมลกษณะทเปนการใชแบบทบศพท มากกวาทจะมการบญญตหรอเลอกคำในภาษาไทยขนมาใชอยางในกรณของ ก.ศ.ร กหลาบ

400 ตลวภาคพจนกจ 4, หนา 1130.

175

5.9 สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฎราชกมาร

สมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงเปนพระราชโอรสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และสมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ (สมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศร) ทรงเสดจพระราชสมภพเมอวนท 1 มกราคม พ.ศ.2423401 เมอพระองคมพระชนมมายได 13 พรรษา ไดเสดจไปทรงศกษาตอ ณ ประเทศองกฤษ ในระดบมธยมศกษา พระองคไดทรงศกษาวชาภาษาละตนและคณตศาสตรของยคลค402 ตอมาเมอทรงศกษาดานพนฐานแลว พระองคทรงศกษาตอในวชาการทหารทโรงเรยนนายรอยทหารบกแซนตเฮรสต (Royal Military Academy Sandhurst) ทรงศกษาเก ยวกบวชาการปกครองของทหาร , กฎหมาย, ยทธวธ, การปอมคาย, การสำรวจ, ภาษาฝรงเศส, พลศกษา, และการขมา403 โดยศกษาหลกสตรเพมเตมสน ๆ อก 3 หลกสตร โดยทรงศกษาวชาปนเลกทโรงเรยนวชาปนเลกทเมองไฮท ในจงหวดเคนท , เขารบการอบรบวชาทหารภเขาทเมองโอคแฮมตน จงหวดเดวอนไชน และวชาทหารปนใหญทออลเดอรชอรต จากนนจงเสดจเขาประจำการในกองพนท 1 ในกรมทหารราบเบา เดอรม (Durham Light Infantry)404 โดยเมอสำเรจการศกษาวชาทหารแลว พระองคไดทรงศกษาวชาการพลเรอนตอท ว ทยาลยไครสเชรช มหาวทยาลยออกฟอรด โดยทรงศกษาเนนหนกไปท ว ชาประวตศาสตร เชน ประวตศาสตรรฐธรรมนญ , ประวตศาสตรอนเดย, ประวตศาสตรสงคราม และเศรษฐศาสตรการเมอง โดยมผลงานเปนพระราชนพนธเรอง “สงครามสบราชสมบตโปแลนด” (The

War of the Polish Succession)405 และเสดจนวตพระนคร เมอ พ.ศ. 2445406

401 สทธลกษณ อำพนวงศ, พระราชประวต พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว (กรงเทพฯ: มลนธพระบรมราชานสรณ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, 2528), หนา. 353 - 377

402 วรชาต มชบท, พระบาทสมเดจพระรามาธบดศรสนทรมหาวชราวธ พระมงกฎเกลาแผนดนสยาม, หนา 14.

403 เรองเดยวกน., หนา 33.

404 ม.ล. ปน มาลากล, พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว (กรงเทพฯ: สำนกงานเสรมสรางเอกลกษณของชาต, 2531), หนา 47.

405 สจรา ศรไปล, พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวกบสงครามโลกครงทหนง (กรงเทพฯ: คณะกรรมการมลนธพระบรมราชานสรณ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, 2528), หนา 12.

406 สทธลกษณ อำพนวงศ, “พระราชประวต” ใน ” ใน สารานกรมพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เลม ๑ ก-ม คณะกรรมการฉลองวนพระบรมราชสมภพครบ ๘ รอบ และ ๑๐๐ ป ของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว จดพมพเปนอนสรณ ในงานเปดหอวชราวธานสรณ วนท ๑ มกราคม พทธศกราช ๒๕๒๔ (กรงเทพฯ : คณะกรรมการฉลองวนพระบรมราชสมภพครบ 8 รอบและ 100 ป ของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, 2523), หนา 362.

176

ภายหลงจากททรงเสดจนวตพระนคร พระองคไดทรงกอตงทวปญญาสโมสร และมการออก

วารสารของสโมสรทชอ “ทวปญญา” ในระหวางป พ.ศ. 2447 - 2450407 ทมเนอหาหลากหลาย อาท รายงานการดำเนนการของสมาคม บทความ บทรอยแกว รอยกรอง นยาย และมบทความสำคญทสะทอนถงความคดและจดยนทางการเมองอยางสมำเสมอ วารสารทวปญญานนออกไดสามปกตองหยดไปพรอม ๆ กจกรรมของสโมสรทวปญญา ดวยเหตทสมเดจพระบรมโอสาธราชทรงมพระราชภารกจมากขน จงไดสนสดลง408

สมเดจพระบรมโอสาธราชฯ ทรงมพระราชนพนธพระราชทานลงในวารสารทวปญญาอยางสมำเสมอโดยบทความสำคญทสะทอนถงพระราชดำรทางการเมองของพระองคในเวลานน ทพระองคไมเหนดวยกบการใหมปาลเมนตหรอรฐสภาเชนเดยวกบพระราชบดาของพระองค ในบทความเรอง “รายงานการประชมปาลเมนตสยาม” ในพระนามแฝง “นอยลา”409 ทตพมพครงแรกในวารสารทวปญญา ฉบบเดอนกนยายน พ.ศ. 2448โดยมเนอเรองเปนการจำลองเหตการณในความฝน หากสยามจะมรฐสภาขนมา ซงสดทายลงเอยดวยการใชโวหารวกวนยดยาว โดยเฉพาะนายเกศรและนายทวน จนพวกฝายขวาและฝายซาย ตลอดจนพวกคนจน และสดทายไดตะโกนโตเถยงกนเอะอะไมไดศพทราวจะมการววาทกนจนพลตระเวลตองเขามาระงบเหต จนสดทายผเลาเรองนไดตกใจตนขนมาและขนอยพกใหญ

407 เดโช สวนานนท, “คำนำ” ใน ทวปญญา เลม ๒ มลนธมหามกฎราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ จดพมพโดยเสดจพระกศล ซงสมเดจพระเจาภคณเธอ เจาฟาเพชรรตนราชสดา สรโสภาพณณวด ทรงบำเพญในวนคลายสวรรคต พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ณ พระอโบสถวดบวรนเวศวหาร วนท ๒๖ พฤศจกายน พทธศกราช ๒๕๒๓ ครบ ๕๕ ป พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: มลนธมหามกฎราชวทยาลย, 2523), หนา ก.; ทพยสเนตร อนมบตร, “ทวปญญาสโมสร” ใน สารานกรมพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เลม ๑ ก-ม คณะกรรมการฉลองวนพระบรมราชสมภพครบ ๘ รอบ และ ๑๐๐ ป ของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว จดพมพเปนอนสรณ ในงานเปดหอวชราวธานสรณ วนท ๑ มกราคม พทธศกราช ๒๕๒๔ (กรงเทพฯ : คณะกรรมการฉลองวนพระบรมราชสมภพครบ 8 รอบและ 100 ป ของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, 2523), หนา 134.

408 ทพยสเนตร อนมบตร, “ทวปญญาสโมสร” ใน สารานกรมพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เลม ๑ ก-ม, หนา 135. เดโช สวนานนท, “คำนำ” ใน ทวปญญา เลม ๒ (กรงเทพฯ: มลนธมหามกฎราชวทยาลย, 2523), หนา ก.

409 ทวปญญา เลม ๓ (กรงเทพฯ: มลนธมหามกฎราชวทยาลย, 2524), หนา 395-403. ม.ล. ปน มาลากล, “พระนามแฝงและนามแฝงพระราชทาน” ใน สารานกรมพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เลม ๑ ก-ม คณะกรรมการฉลองวนพระบรมราชสมภพครบ ๘ รอบ และ ๑๐๐ ป ของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว จดพมพเปนอนสรณ ในงานเปดหอวชราวธานสรณ วนท ๑ มกราคม พทธศกราช ๒๕๒๔ (กรงเทพฯ: คณะกรรมการฉลองวนพระบรมราชสมภพครบ 8 รอบและ 100 ป ของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, 2523), หนา 246.

177

ขอทสำคญในพระราชนพนธฉบบนกคอ พระองคทรงกลาวถงนกหนงสอพมพสองทานทมบทบาทในการเรยกรองใหมาปาลเมนตในสยามอยางแขงขน ซงหมายถงนาย ก.ศ.ร. กหลาบและนายเทยนวรรณ โดยพระองคทรงใชชอในเนอเรองวานายเกศรและนายทวนใหเขามาอยในฐานะ “เมมเบอร” ของปาลเมนตสยามดวย โดยเนอเรองเปนการประชมปาลเมนตเรองงบประมาณทางการทหาร โดยเรมจากการทนายเกศรไดลกขนอภปรายอยางยาวยดเปนเวลาประมาณหนงชวโมง โดยไลเลยงมาตงแตการจดการทางการทหารในสมยสมเดจพระนารายณ จนประธานตองเรงรดใหเขาประเดนในการประชม และเรมมเมมเบอรคนอนเรมไมพอใจ แตนายเกศรกยงยนยนทจะขอเวลาอภปรายตอ สดทายประธานในทประชมจงสงใหเงยบ นายเกศรจงไดนงลง ดวยทาททไมพอตามเนอเรองในตอนนคอ

178

“นายเกศร "ขาพเจาขอกลาวแสดงใหแจงเหตผลวา เหตไรขาพเจาจงรบรองลงเนอเหนดวยกบทานอครมหาเสนาบด ในทนขาพเจาจะขอเลาเรองราวของสมเดจพระนารายณราชาธราชจาว สมเดจพระนารายณราชาธราชจาว คอเปนพระเจาอยหวครองสรราชสมบตอยทกรงศรอยทธยา กรงศรอยทธยาคอกรงเกา กรงเกาคอทสมเดจพระจาวรามาธบดทรงสราง สมเดจพระจาวรามาธบดคอทเรยกกนวาพระจาวอทอง พระจาวอทองนเสดจมาจากเมองเทพนคร เพอเสดจมาหาทสรางพระนครใหม พระนครใหมนคอกรงศรอยทธยา กรงศรอยธยาคอกรงเกา สมเดจพระนารายณราชาธราชนนเปนพระจาวแผนดนเสวยราชสมบต ณ กรงเกาองคหนง ขอนมหลกถานแนนอนคอไดความจากจดหมายเหตของจาวแมวดดสต จาวแมวดดสตไดจดหมายเหตเรองราวไวพสดารเปนราชประวตกรงเกา มขอความแปลกปลาดดยงกวาขอความทมอยในพระราชพงษาวดารกรงเกาทตพมพไวแลวนนหลายพนหลายหมนสวน ประวตนแตงโดยเจาแมวดดสต เมอจลศกราช ๙๙๒ ป ตนฉบบเดมของจดหมายเหตนนอยทเราเอดเตอร โอย ขอรบประทานโทษ เผลอไป ... อยทขาพเจา ไมใชแตเทานน ขาพเจายงมสมดภาษาฝรงเศสอกเลมหนง เรองสมเดจพระนารายณ เรยกชอตามภาษาฝรงเศสดงน คอ "ฮศตอเดรอยนารายณ" ดงน หนงสอเลมนแตงโดยคนชาวชาตฝรงเศสคนหนง ซงไดมาอยดวยกบทานเจาพระยาวไชยเยนทร เจาพระยาวไชยเยนทรคอคนชาวชาตฝรงเศส ชอเดมชอ "ฟอลคอน" ดงน ...หนงสอซงแตงโดยชายชาวชาตฝรงเศสนน เปนหนงสอฝรงเศส แปลโดยทานสงฆราชปลละกวบฉบ เปนภาษาไทย...

…ผสงขาวของเราไมไดจดคำพดของนายเกศรตอไป เพราะแลไมเหนวามขอความเกยวของกบงบประมาณทหารอยางไร สวนนายเกศรนนพดเรอยไปประมาณเกอบชวโมงหนง

ประธาน "ขาพเจาฟงทานสมาชกมานานแลว กยงไมเหนกลาวขอความอะไรทเกยวของกบเรองทกำลงปรกษากนอยเลย"

นายเกศร "ถาทานยอมใหขาพเจามเวลาอกหนอย ขาพเจากจะไดตงใจพยายามทจะกลาวถงทหาร เมอครงสมเดจพระนารายณเปนเจาตามทมกลาวถงในประวต แตงโดยเจาแมวดดสตกบ ..."

เสยงจากหลงประธาน "เลกท เลกท"

นายเกศร "ขอความในประวตแตงโดยเจาแมวดดสตกบหนงสอภาษาฝรงเศสชอ ..."

เสยงจากหลงประธาน "พอแลว พอแลว"

ประธาน “เงยบ เงยบ"

นายเกศรนงลง แสดงกรยาไมสพอใจนก”410 (เนนขอความโดยผวจย)

หลงจากนายเกศรไดนงลง เมมเบอรคนตอไปทอภปรายกคอนายทวน ซงพระองคทรงตงใจสอถงนายเทยนวรรณ โดยเฉพาะสำนวน “เราตองการทสด” ซงเปนสำนวนทเทยนวรรณใชในผลงานของเขาเสมอ โดยในเนอเรองนนนายทวนไดลกขนอภปรายทงหมด 22 ขอ ในขณะเดยวกนกมเสยง

410 นอยลา, “รายงานการประชมปาลเมนตสยาม” ใน ทวปญญา เลม ๓, หนา 397-399.

179

จากหลงประธานวาตองการทจะฟงสมาชกผอนพดได สดทายนายทวนจงถกประธานในทประชมตกเตอนใหอภปรายในประเดน แตนายทวนกตอบประธานวาไดอภปรายในประเดนอยแลว และยนยนทจะแสดงความเหนในขอท 23 ตอไป จนประธานตองสงใหเงยบและอครมหาเสนาบดไดลกขนมาแสดงความเหนวาควรทจะเขาประเดน แตนายทวนกโตเถยงกลบไปวาจะปดปากเมมเบอรไมใหพดหรอจะจบคนทพดเรองทถกตองเขาตารางหรอไม ตามตวบทตอนนคอ

“นายทวน ขาพเจาจะขอกลาวสนทรกถาแตพอสมควรแกเวลาดงตอไปน"

ขอ ๑ เราตองการทสด ขอใหจาวนายของเราทรงพระราชดำรหถงตวขาพเจาผมอายมาก ขอ ๒ เราตองการทสด เพอใหชนทงหลายเขาใจวา เราเปนผมสตปญญากะตญญตอแผนดน ขอ ๓ เราตองการทสด เพอใหเปดทางใหผมสตปญญากตญญตอแผนดนเชนตวเรา ออกตวออกหนาอาษาแสดงสตปญญาความดไดโดยสะดวก มใหมทกดขวางจนไมตองแลดเสยกอนวาลมพดมาทางไหน ขอ ๔ เราตองการทสด ในการทเปดปากมนษยใหแสดงโวหารอธบายไดตามสตปญญา โดยไมตองกลวตดคก ขอ ๕ เราตองการทสดในตวบคคลสามารถ คอ เสนาบดแลอธบดจาวกรม ปลดกรมผชวย แมทพนายทหารพลทหารทรจกนาทของตน คอรจกวาใครเปนผมสตปญญากตญญตอแผนดนแลว แลฟงเสยงผนน ขอ ๖ เราตองการทสด ในผทตงอยในยตธรรม เพอเปนความศขแกมนษย คอเปนตนวาผพพากษาตลาการ เมอถกตเตยนโดยผมสตปญญากะตญญตอแผนดน อยาตดสนกกขงผตกเตอน ๗ วน ถานหมนประมาทศาล ขอ ๗ เราตองการทสด ในทานผมสตปญญาแลรวชาเกาแกกวาผอนจรง สำหรบเปนผชวยแนะนำในราชการบานเมองทวไปใหมความเจรญโดยฉบไวทนเวลา

ขอ ๒๓ .............

เสยงจากหลงประธาน "ยงมอกกขอ"

นายทวน "ยงมอกสองสามขอ ขอ ๒๓ ...... "

เสยงจากหลงประธาน "เราตองการทสดทจะฟงคนอนพด"

นายทวน "ขาพเจาขอใหทานผเปนประธาน ไดโปรดใชอำนาจใหขาพเจาไดมโอกาสพดใหจบ"

ประธาน "ได แตขอใหทานพดในประเดน"

นายทวน "ขาพเจากพดในประเดนอยแลว"

เสยงจากหลงประธาน "เถยงนายก เถยงนายก"

ประธาน "เงยบ เงยบ"

นายทวน "ขอ ๒๓ เราตองการทสด ..."

เสยงจากหลงประธาน "ไมจรง เราไมตองการเลย"

เสยงจากทอนๆ "เลกท เลกท"

180

ประธาน (ตบโตะ) "เงยบ เงยบ"

อครมหาเสนาบด "ขาพเจาขอแนะนำวาใหงดการแสดงโวหารเสยท มฉะนนจะเสยเวลามากไป"

นายทวน "อะไร ทานอครมหาเสนาบดจะปดปากเมมเบอรไมใหพดทเดยวหรอ นอสรภาพแหงทประชมนไปอยทไหน นจะเอาคนพดถกๆ เขาคกอยางแตกอนหรอ"”411

ภายหลงจากกทการโตเถยงกนเรมเกดขน เสยงพวกฝายขวาบอกใหเลกพด แตพวกฝายซายสนบสนนใหพดตอ ในขณะเดยวกนทมเสยงเมมเบอรชาวจนสอดแทรกขนมาวา "ลกทะบางฉบหาย" และ "ลกทะบางขมเหงอา" ประธานในทประชมสงใหเงยบ แตตางคนกตางพดกนอยางเตมเสยงจนจบใจความไมได สดทายประธานในทประชมจงเรยกพลตระเวนเขามาอมพวกเมมเบอรจนออกไป ระหวางเหตการณชลมนอย ผเลากไดตกใจตนขนมาและหวเราะอยพกใหญ ตามตวบทในตอนนวา

“เสยงพวกฝายขวา "เลก เลก"

เสยงพวกฝายซาย "วาไป วาไป"

ประธาน "เงยบ เงยบ"

เสยงพวกฝายขวา "หยด หยด"

เสยงพวกฝายซาย "พดไป พดไป"

เสยงพวกจน "ลกทะบางฉบหาย"

ประธาน "เงยบ เงยบ"

เสยงพวกจน "ลกทะบางขมเหงอา"

ตอนไป ตางคนตางพดกนองเตมเสยง จนจบเนอความไมได อครมหาเสนาบดลกขนพด แตไมไดยนวาพดวากระไร ไดยนแต "เลก เลก" บาง "วาไป วาไป" บาง กบเสยงพวกจนรองตะโกนโลเล ๆ ตาง ๆ ลงปลายประธานลกขนยนกวกมอ พลตระเวนรปรางลำสน พากนเขามาอมพวกเมมเบอรจนออกไป คนอนเปลงเสยงออราวกบจะตกน เอะอะเหลอเกน แลวขาพเจากตกใจตน หวเราะเสยพกใหญ”412

กลาวโดยสรปรายงานการประชมปาลเมนตสยาม แสดงใหเหนถงพระราชดำรทางการเมองของสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ ไดอยางชดเจนวา ในทศนะของพระองค สยามยงไมควรทจะมปาลเมนตในระยะเวลาดงกลาวตามเหตผลในรายงานเรองน นอกจากน การทพระองคทรงกลาวถงนาย ก.ศ.ร. กหลาบและนายเทยนวรรณ รวมไปถงขอเสนอของเขาและการเขยนบทความนเพอยกเหตผลตอบโตของพระองค แสดงใหเหนถงความคดทางการเมองสองกระแส ท มตอความ

411 เรองเดยวกน., 400 – 402.

412 เรองเดยวกน., 402 - 403.

181

ปรารถนาในการปรบปรงเปลยนแปลงบานเมองตามแนวทางของตะวนตกทแตกตางกนออกไปอกดวย อยางไรกด จากการสำรวจการใชคำศพททางการเมองในวารสารทวปญญาทงหมด ผวจยยงไมพบวามการใชคำวา “Democracy” หรอ “ประชาธปไตย” แตเพยงอยางใด

5.10 “Democracy” ในพจนากรมสยาม

สำหรบดานการจดทำพจนานกรมองกฤษ-ไทย ในสมยรชกาลท 5 นน ผวจยพบวา พจนานกรมฉบบแรกของสยามทปรากฎคำวา “Democracy” นนอยใน “ดกชนนารภาษาองกฤษแปลเปนไทย” ใน พ.ศ. 2444 (ร.ศ. 120) โดยหลวงรตนาญปต (สงบ) ใน โดยพจนานกรมฉบบน หลวงรตนาญปต ไดเขยนขนขณะดำรงตำแหนงเลขานการประจำสถานทตสยามประจำกรงลอนดอน ในคำนำ ผแตงไดบอกทมาวาเรยบเรยงมาจาก “ดกชนนารเวบสเตอรเลมใหญ” โดยคดคำทไมใชแลวหรอคำศพทเทคนคออกไป คงเหลอเปนคำสามญทวไปประมาณ 21,000 คำ413 โดยมสวนทเกยวกบชดคำศพททเกยวของกบ “Democracy” , “Democrat”, “Democratic” และ “ปรากฏเปนครง

แรกในพจนานกรมฉบบภาษาองกฤษ - ไทย ดงนคอ

“Democracy. (ดมอคคระศย) ราษฎรเปนผรกษาแผนดน; การรกษาบานเมองอยในมอราษฎร;

Democrat. (เดมโมะแครต) ผเหนดทจะใหการรกษาบานเมองตกอยในอำนาจราษฎร;

Democratic (เดมโมะแครตตค) แหงการซงราษฎรเปนผรกษาแผนดนเอง;”414

เหนไดวา พจนานกรมของหลวงรตนายปตนใชวธการทบศพทโดยการถายเสยงวา “ดมอคคระศย” และตามดวยคำแปล โดยไมปรากฏการถายมาสคำวา “ประชาธปตย/ไตย” แตเพยงอยางใด เชนเดยวกบในกรณของคมภรสรรพพจนานโยคของหมอสมธ ทมการตพมพในป พ.ศ. 2447 (ร.ศ. 123) ซงปรากฏคำทเกยวของกบ “Democracy” ดงนคอ

“Democracy, n. ดมอแกรศ, ชาวประเทศผจดการครองบานเมอง; ชาวประเทศทงเมองพรอมมอำนาจจดตงกฎหมายเมอง. คราวโบราณ, การครองนครแอเทนสเปนเชนน, บดนในประเทศยไนเตด สเตตส อะเมรกะ ใชทำนองน.

Democrat, n. เดโมแกรต, คนซงถอวาพลประเทศชาวเมองทวกนควรจะวาในการจดการครองบานเมอง

413 หลวงรตนาญปต (สงบ), ดกชนนาร ภาษาองกฤษแปลเปนไทย (กรงเทพฯ: โรงพมพหลวง, ร.ศ.120), หนา คำนำ.

414 เรองเดยวกน., หนา 126.

182

Democratic, Democratical, a. เดโมแกรตก, เดโมแกรตแกล, สำหรบพลเมองทวกน; การครองเมองดวยความเหนของพลเมองทวไป.

Democratically, adv. เดโมแกรตแกลล, ตามทำนองการครองบานเมองอาไศรยพลเมองทวกน

Democratism, n. ดมอกระตสม, ลทธพวกอนชอบใหพลเมองตงผหลกผใหญครอบครองแลจดการบานเมองใหเรยบรอยไป.

Democratist, n. ดมอแกรตสต, ผซงเหนชอบทจะใหพลเมองทวกนจดการครองบานเมอง.

Democratize, v. t. ดมอกระไตษ, ทำใหเปนทำนองพลเมองเปนผครอบครองจดการสำหรบพลเมองแลจดเลอกเจาพนกงานแตพลเมอง

Democraty, n. เดโมแกรต, พลเมองทวกนมอำนาจเสมอเทากนทจะจดการครอบครองบานเมอง. (Obs.)”415

สำหรบในกรณของหมอสมธ จะเหนไดวา หมอสมธใชการถายเสยงโดยการทบศพทมาสคำวา “ดมอแกรศ” โดยไมมการแปลสศพทไทยวา “ประชาธปตย/ไตย” แตเพยงอยางใด ขอสำคญทเพมเตมเขามากคอ ในคำอธบายของหมอสมธนน มการอางองถงนครรฐเอเธนส รวมไปถงประเทสสหรฐอเมรกาดวยวาคอตวอยางของรปแบบการปกครองแบบ “ดมอแกศ” อยางไรกตาม จากทผวจยแสดงมาใหเหนทงหมด กจะพบวา การใชคำวา “ดมอแกศ” ของหมอสมธ หรอ “ดมอคคระศย” ของหลวงรตนาญปต นนมไดปรากฏในวงกวาง หรอสงผลใหคำวา “ดมอแกศ” หรอ “ดมอคคระศย” มความแพรหลายและไดรบความนยมในฐานะชดคำศพททางการเมองของสยามแตเพยงอยางใด เนองดวยเหตทบรบทของการใชคำในระดบสากลในโลกภาษาองกฤษ ยงไมเกดกระแสทแพรหลายของการนำคำวา “Democracy” มาเรยกรปแบบการปกครองของตนในโลกกอนสงครามโลกครงท 1 นนเอง

415 แสมเอล เจ. สมท, คมภรสรรพพจนานโยค เลม ๒ (พระนคร บางคอแหลม, 2447), หนา 1017.

183

5.11 สรปทายบท

รชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว มขอคนพบสำคญในสวนของความคดประชาธปไตยกคอ เกดการปรากฏของคำวา “เดโมเกรตก” ทเกาแกทสดเทาทผวจยสบคนไดคอในอกษรไทยป พ.ศ. 2427 ในหนงสอพมพจดหมายเหตสยามสไมยของหมอสมธ โดยเขาใชอธบายวาเปนรปแบบการปกครองทคนทงปวงทวบานทวเมองไดเลอกตงผปกครองขน โดยยกตวอยางกรณของสหรฐอเมรกา และในปเดยวกนนเอง ทปรากฏหลกฐานจากฝงของสยามคอคำวา “เดโมแครต” ในของรายงานพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนเรศวรฤทธ เสดจประเทศอเมรกา พ.ศ. 2427 ในความหมายทสอถงผสนบสนนพรรค “Democrat” ของสหรฐอเมรกาทมกรยามารยาทไมเรยบรอยนก กระนนกตาม เมอสอบเทยบกบเอกสารจำนวนมากทรวมสมยกนแลว ผวจยพบวาคำทงสองคำนไมไดมปรากฏอยางแพรหลายในเอกสารอน ๆ แตเพยงอยางใด

ตอมาในป พ.ศ. 2437 ผวจยพบหลกฐานทเกาแกทสดทผวจยจะสบคนได ณ เวลาน เกยวกบหลกฐานการใชคำวา “ประชาธปไตย/ตย/ไตย” ในภาษาไทย โดยการใชของนาย ก.ศ.ร. กหลาบ ในหนงสอพมพสยามออบเซอรเวอร โดยมขอสนนษฐานเกยวกบทมาในการใชคำดงกลาวอยสองประการดวยกน ขอสนนษฐานประการแรก กคอ นายกหลาบนนบญญตคำวา “ประชาธปไตย” ในภาษาไทยโดยการถอดจากคำศพทภาษาองกฤษวา “Democracy” เนองจากในยคสมยเดยวกนนนปรากฎการกลาวถงคำวา “เดโมเกรตค” ในอยางเรวทสดกคอ พ.ศ. 2427 ซงเปนเวลากวาทศวรรษกอนทนาย ก.ศ.ร. กหลาบจะบญญตคำนขนมา แตขอสนนษฐานนคอนขางมจดออนเนองจากในชวงเวลาน คำวา “Democracy” ยงไมไดเปนคำทนำมาใชเรยกรปแบบการปกครองของตะวนตกอยางแพรหลายแตเพยงอยางใด

ขอสนนษฐานประการทสองกคอ นายกหลาบบญญตคำวา “ประชาธปไตย” ในภาษาไทย ดวยเหตทไมมคำศพทใด ๆ ในภาษาไทยในการใชเรยกคำดงกลาว โดยเฉพะคำวา “Republic” นนเปนคำทมความแพรหลายในภาษาทางการเมองในสยามตงแตสมยรชกาลท 4 เปนตนมา แตกลบไมมคลงคำศพทหรอการบญญตศพทในภาษาไทยใด ๆ มาเรยกรปแบบการปกครองดงกลาว กอปรกบอปนสยของนายกหลาบเองทมกหลกเลยงการทบศพทภาษาองกฤษเปนภาษาไทย โดยการบญญตคำวา “ประชาธปไตย” ขนมาเองโดยทไมไดเปนการถอดมาจากคำวา “Democracy” แตเพยงอยางใด โดยเปนการเทยบเคยงความหมายตรงขามกบคำศพททางการเมองภาษาไทยทมอยกอนคอคำวา “ราชาธปไตย/ตย” ซงตรงกบคำวา “Monarchy” ในภาษาองกฤษและมการใชอยอยางแพรหลายแลว โดยขอสนนษฐานนมจดแขงตรงทในชวงระเวลาดงกลาว คำวา “Democracy” ยงไมไดเปนคำทใชอยางแพรหลายในฐานะภาษาทางการเมองของโลกดวยซำ แตกมจดออนสำคญกคอเปนเรองท

184

เกดขนไดยากยงท นาย ก.ศ.ร. กหลาบจะคดคำวา “ประชาธปไตย” ขนมาโดยทไมรจกหรอคนเคยกบคำวา “Democracy” มากอนเนองจากยงไมไดเปนคำทนำมาใชเรยกรปแบบการปกครองอยางแพรหลายในขณะนน

และตองรอจนถง พ.ศ. 2444 จงปรากฏคำวา “Democracy” พรอมคำอานเปนภาษาไทยแบบทบศพทโดยการถายเสยงวา “ดมอคคระศย” โดยมคำแปลวา “ราษฎรเปนผรกษาแผนดน; การรกษาบานเมองอยในมอราษฎร” ในดกชนนาร ภาษาองกฤษแปลเปนไทยของหลวงรตนาญปต (สงบ) และคมภรสรรพพจนานโยค ของหมอสมธ ทมการตพมพครงแรกใน พ.ศ. 2447 โดยมคำอานเปนภาษาไทยแบบทบศพทโดยการถายเสยงวา “ดมอแกรศ” โดยมความหมายถง “ชาวประเทศผจดการครองบานเมอง; ชาวประเทศทงเมองพรอมมอำนาจจดตงกฎหมายเมอง. คราวโบราณ, การครองนครแอเทนสเปนเชนน, บดนในประเทศยไนเตด สเตตส อะเมรกะ ใชทำนองน” และกลาวไดวา ในรชสมยน ยงไมปรากฏการบญญตศพทในภาษาไทยวา “ประชาธปไตย/ตย” ไปใชเรยกแทนคำวา “Democracy”ในภาษาองกฤษ หรอแมแตมการใชคำวา “ดมอคคระศย” แตเพยงอยางใด

185

บทท 6 “Democracy” และ “ประชาธปตย”

ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

“เมองไทยเรานคงตองเปนไปอยางประเทศอนๆ ไดเปนมาแลว คงจะตองม “คอนสตตชน” อน ๑ เปนแนแท ถงแมการม “คอนสตตชน” จะมโทษเชนทกลาวมาแลวกตาม แตลกษณะปกครองโดยมอบอำนาจไวในมอพระเจาแผนดนผเดยวกมโทษอยเหมอนกน (ซงในเวลาบดนมผแลเหนและรสกอยหลายคน!) จงตกอยในปญหาวาจะเลอกเอาอยางไหน และคำตอบปญหาอนน กมอยวาแลว แตประชาชนจะเหนชอบและประสงคทวกนเถด สวนตวเราเองนนยอมรสกอยดวา การเปนเจาแผนดน มความลำบากปานใด คบใจเพยงใด ทยงคงอสาหทำการไปโดยเตมสตกำลงและความสามารถ กโดยหวงใจใหบงเกดผลอนดทสดแกชาตบานเมองของเราเทานน การใด ๆ ทเราจะทำไปใหบรรลถงซงความสำเรจได กดวยอาไศรยความไวใจแหงทานเหลานอนมอยในตวเรา ไวใจวามความมงดและมความสามารถพอทจะเปนหวนาเปนนายเหนอเขาทงหลายได ถาเมอใดความไวใจอนนเสอมถอยลงไป ฤาสนไปแลว ตวเรากเทากบทอนไมอน ๑ ซงบคคลไดทำขนไวเปนเตวดตงไวในศาล จะมผเคารพนบถอกแตผทมปญญาถอยปราศจากความคดเทานน”416

6.1 เกรนนำ

นบตงแตรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยจนสนสดรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ผวจยไดแสดงใหเหนวา มโนทศนและการรบรรปแบบการปกครองของตะวนตก นนแสดงออกผานทางภาษาและศพททางการเมองตะวนตก โดยเฉพาะอยางยงหากเปนมโนทศนทไมสามารถเทยบเคยงหรออธบายไดอยางสอดรบกบมโนทศนหรอองคประกอบเดมทมอยเดมแลว การปรากฏขนของมโนทศนนนจะมลกษณะทเปนการถอดเสยงหรอการทบศพทมาสภาษาปลายทาง (Transcription) อาท รปบลก, ปาลยาเมน/ปาลเมนต/ปาลเมน, กอนสตตวซน/คอนสตตวชน, โปลตกลปปาต, ฟร, ศวไลซ ฯลฯ และ/หรอ มความพยายามในการสรรหาคำแปลท

416 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, จดหมายเหตรายวนในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว พมพในงานพระราชทานเพลงศพ หมอมเจาชชวลต เกษมสนต ณ วดเทพศรนทราวาส วนท ๑ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๑๗. (กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, 2517), หนา 61-62.

186

แตกตางกนออกไป เมอยงไมสามารถสรรหาสรรสรางคำแปลทลงตวหรอเปนทยอมรบกนทวไปในสงคมได

ขอคนพบสำคญของบทนกคอ มการใชคำศพทภาษาไทยวา “ประชาธปตย” เทยบกบคำวา “Democracy” รวมถงคำอธบายและการใชทเปนระบบมากขน โดยเฉพาะบทบาทของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ซงพระองคยงเปนชาวสยามคนแรกทเทยบเคยงคำวา “Democracy” เขากบคำวา “ประชาธปตย” และใชในความหมายขององคประกอบ (element) ของระบบการปกครองอกดวย

โดยเนอหาในบทนแบงออกเปนสามสวนหลก ๆ ดวยกน สวนแรก จะเปนการกลาวถงความคดของ คณะผกอการ ร.ศ. 130 จากนนในสวนตอมาจะเปนการสำรวจชดคำศพทและภาษาทางการเมองทใชในชวงเวลากอนสงครามโลกครงท 1 ตามลำดบ

6.2 ชดคำศพทและภาษาทางการเมองในสยามกอนสงครามโลกครงท 1

จากบรบททางภมปญญาและการเปลยนแปลงโครงสรางการปกครองทสงผานมาจากรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ผลจากการปฏรปการปกครองและการเปลยนแปลงโครงสรางทางสงคมโดยยกเลกระบบไพรและทาส ไดกอใหเกดระบบราชการสมยใหมทเปดโอกาสใหสามญชนสามารถเขารบราชการ กอปรกบความเปลยนแปลงทางการเมองทสำคญในจน ไดสงผลสำคญโดยเฉพาะทาทตอจงหวะและความเขมขนในการเปลยนแปลงใหเขมขนขนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

เหตการณทสำคญในชวงตนรชสมยของพระบาทสมเดจมงกฎเกลาฯ ไดแกการจบกมผกอการ ร.ศ. 130 ทเปนคณะนายทหารชนผนอยทไดรบการศกษาสมยใหม ทไมแตเพยงแสดงความคดเหนในลกษณะทเรยกรองการเปลยนแปลง หากแตไดวางแผนและเตรยมทจะลงมอกระทำการโดยวธการใชกำลง แตกระนน ขอถกเถยงตอจงหวะและความเขมขนตอการจดการบานเมองกยงคงเปนขอถกเถยงทยงไมมความลงตว ผลจากพระราชอธยาศยของกษตรยองคใหมของสยาม ททำใหหนาหนงสอพมพเปนชองทางทมความคกคกเขมขนขนกวารชสมยทผานมาโดยเปรยบเทยบ417

อยางไรกด ชดคำศพทและภาษาทางการเมองทใชในชวงตนรชสมยของสมเดจพระมงกฎเกลาฯ กยงคงเปนชดคำศพทและภาษาทางการเมองรปแบบเดม อาท “รปบลก” , “ปาลเมนต”,

417 สกญญา ตระวนช, รายงานผลการวจย เรอง พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวกบการหนงสอพมพ (กรงเทพฯ มลนธพระบรมราชานสรณ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ในพระบรมราชปถมภ, 2532), หนา 264.

187

“คอนสตตวชน” โดยไมปรากฏคำวา “เดเมาะคระซ/Democracy” ในสารบบของคำศพทและภาษาทางการเมองแตเพยงอยางใด ดงทผวจยจะแสดงใหเหนตอไป

6.2.1. คณะผกอการ ร.ศ. 130 กบบนทก “วาดวยความเสอมซามแลความเจรญของประเทศ”

ภายหลงพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงครองราชยไดไมถงป ไดเกดความพยายามของนายทหารระดบลาง ทนำโดย ร.อ.ขนทวยหาญพทกษ (เหลง ศรจนทร) ในการลมลางระบอบสมบรณายาสทธราชยไปสรปแบบการปกครองทคณะตนตองการ (ในเรองรปแบบนผวจยจะแสดงใหเหนตอไป) โดยมการวางแผนวาจะลงมอปฏบตการในพระราชพธถอนำพระพพฒนสตยาทจะมขนในเดอนเมษายน ร.ศ. 131 (พ.ศ. 2455 ตามปปฏทนเกา) แตกถกทางการจบกมไดเสยกอนในวนท 1 มนาคม พ.ศ. 2454418

ความคดทางการเมองของคณะผกอการ ร.ศ. 130 ปรากฏในเอกสารฉบบสำคญทชอ “วาดวยความเสอมซามแลความเจรญของประเทศ” ซงเปนของกลางททางการยดไดมาจากบานของ ร.อ. ขนทวยหาญพทกษ หวหนาผกอการคณะ ร.ศ. 130 โดยพฤตการณของคณะ ร.ศ. 130 จะมการจดการประชมกนเพอปรกษาหารอและวางแผน และการประชมแตละครงจะเรมตนจากการอภปรายเรองเกยวกบปญหาของรปแบบการปกครองเสมอ เพอแสดงใหเหนถงปญหาทเกดจากระบบการปกครองทเปนอยและอภปรายถงแนวทางแกไขซงเปนจดมงหมายของกลม โดยจะมผนำในการอภปรายหลกสามคนคอ ร.อ.ขนทวยหาญพทกษ ร.ท.จรญ ณ บางชาง และ ร.ท. เจอ ควกล ซงเนอหาการอภปรายนนสอดคลองกบเนอความในเอกสารฉบบน419 โดยเอกสารฉบบน ปรากฏถงการจำแนกรปแบบการปกครองประเทศในโลกออกเปนสามรปแบบ ไดแก “วธการปกครองแบบกระษตรยอยเหนอกฎหมาย (แอบโซลตมอนนาก)”, “วธการปกครองแบบลมตเตดมอนาก” และ “วธการปกครองประเทศแบบรปปบลก” และมการเชอมโยงรปแบบการปกครองชนดตาง ๆ กบความเจรญรงเรองหรอเสอมโทรมของประเทศอกดวย โดยถอวาวธการปกครองในรปแบบกษตรยเหนอกฎหมาย นำมาซงความเสอมโทรมของประเทศ ในขณะทรปแบบหลงทงสองรปแบบนำมาซงความเจรญของชาต ดงความในเอกสารฉบบนตอนตนคอ

418 อจฉราพร กมทพสมย, กบฏ ร.ศ. ๑๓๐ กบฏเพอประชาธปไตย : แนวคดทหารใหม (กรงเทพฯ: อมรนทรวชาการ, 2540), หนา 188; วรางคณา จรณยานนท, “คณะ ร.ศ. 130: ชวต อดมการณและการจดตง,” (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาไทยศกษา คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยรามคำแหง, 2549), หนา 70.

419 อจฉราพร กมทพสมย, กบฏ ร.ศ. ๑๓๐ กบฏเพอประชาธปไตย : แนวคดทหารใหม, หนา 187.

188

“บรรดาประเทศใหญนอยทวไปไมวาประเทศหนงประเทศใดซงจะมความรงเรองหรอเกดความเสอมทรามลงนน ยอมเปนไปโดยความปกครองของประเทศซงเปนเหตทจะกระทำการใหประเทศนนเกดความเจรญหรอเกดความซดโซมดวยประการตาง ๆ

ถาประเทศหนงประเทศใดรจกจดการปกครองด โดยใชกฎหมายแลแบบธรรมเนยมทยตธรรม ซงไมกดขแลเบยดเบยนใหราษฎรไดรบความเดอดรอน ประเทศนนกจะมความเจรญรงเรองแลศรวลยยงขนทกท เพราะราษฎรไดรบความอศรภาพเสมอหนากน ไมมใครทจะมาเปนเจาสำหรบกดคอกนเลนดงเชนประเทศซงอยในยโรปแลอเมรกาเปนตน ประเทศเหลานแตเดมกเคยมกษตรยปกครองอยเหนอกฎหมายใชอำนาจแอบโซลตเตมทสำหรบกดขราษฎรไดตามความพอใจ ครนตอมาเมอราษฎรเกดความรแลความฉลาดมากขนแลว จงไดชวยกนลบลางประเพณอนชวรายของกระษตรยเสยหมด คดจดตงประเพณการปกครองบานเมองขนใหม บางประเทศกบงคบใหกษตรยอยใตกฎหมาย บางประเทศกยกเลกไมใหกระษตรยปกครอง คอ จดตงการปกครองเปนรปปลก เพราะฉะนนในเวลานจงมการปกครองสำหรบประเทศหลายวธดวยกนดงจะไดกลาวตอไปนใหเลอยด”420 (เนนขอความโดยผวจย)

ตอจากนนในเอกสารฉบบนจงไดเรมอรรถาธบายถงรปแบบการปกครองแบบกษตรยอยเหนอกฎหมายเปนตวอยางแรก พรอมแสดงใหเหนวารปแบบการปกครองแบบนเปนรปแบบการปกครองท “เปนวธทรายแรงมาก”421 และ “ทำใหประเทศซดโซมลงโดยเรวถงกบความวนาศอนใหญโต”422 รวมถงเปนเหตททำใหตองตกเปนเมองขนของชาตอนอกดวย ดงความในตอนตอมาวา

“๑. วาดวยวธการปกครองประเทศโดยมกระษตรยอยเหนอกฎหมาย (แอบโซลดมอนนาก)

การปกครองประเทศตามวธนเปนวธทรายแรงมากเพราะกระษตรยมอำนาจเตมทโดยอยเหนอกฎหมาย กระษตรยจะทำการชวรายอยางหนงอยางใดกทำได เพราะไมมใครขดขวาง กระษตรยจะกดขแลเบยดเบยนราษฎรใหไดความทกขยากดวยประการหนงประการใดทกอยาง ...ดวยเหตนเองประเทศทมกระษตรยปกครองเปนแอบโซลตจงตองลมจมถงกบความวนาศตองเปนคาเปนชะเลยของประเทศทมแบบธรรมเนยมปกครองด ดงทไดมตวอยางมามากแลว”423 (เนนขอความโดยผวจย)

ตอมา เอกสารฉบบนจงอธบายถงการปกครองตามรปแบบ “ลมเตคมอนาก” ซงเอกสารนถอวา “เปนวธทดมาก” และสงผลใหประเทศองกฤษทถอวาเปนตนแบบของการปกครองรปแบบนมความเจรญกาวหนาจนเปนมหาอำนาจมอาณานคมครอบครองไปทวโลก รวมไปถงประเทศตาง ๆ ทง

420 เรองเดยวกน., หนา 267.

421 เรองเดยวกน., หนา 268.

422 เรองเดยวกน., หนา 271.

423 เรองเดยวกน., หนา 268.

189

นอยใหญกตางทเปลยนไปในแนวทางน รวมไปถงประเทศในเอเชย อาท ตรก ญปน และจน เปนตน ดงความในตอนนคอ

“๒. วาดวยวธปกครองประเทศตามแบบลมเตดมอนาก

การปกครองประเทศตามวธนกระษตรยตองอยใตกฎหมาย เพราะฉนนกระษตรยจงไมมอำนาจทจะทำการไดตามภาระตนเอง การงานของบานเมองทจะจดทำขนนนตองแลวแตทประชมจะเหนสมควร ผใดททำคณประโยชนใหแกชาตแลบานเมองจรง ๆ ทประชมจงจะยกยองใหมลาภ มยศตามสมควร…

การปกครองประเทศโดยบงคบใหกษตรยอยใตกฎหมายนเปนวธทดมาก ประเทศองกฤษเปนผเรมใชขนกอน ตงแตครงแผนดนพระเจายอนเปนตนมา เพราะเวลานนกระษตรยประพฤตการชวรายมาก จงตองถกบงคบใหอยใตกฎหมาย เมอไดเปลยนแปลงวธปกครองใหมเรยบรอยแลว ประเทศองกฤษกมความเจรญยงขนทกท ประกอบดวยมหาอำนาจอนสงสดจนไดอาณาเขตไวเปนประเทศราชเกอบทวโลก เพราะองกฤษไดคดจดการเปลยนแปลงแบบธรรมเนยมการปกครองกอนเพอน เพราะฉนนประเทศทวไปจงตองทำตามแบบอยาง บางประเทศกเลยเปนรปปบลกไปทเดยว สวนประเทศทอยในเอเชยกไดคดจดการเปลยนแปลงประเพณการปกครองตามแบบใหมหมดแลว เชน ประเทศเตอก ยปน แลจน เปนตน ยงแตประเทศสยามแหงเดยวทยงคงใชแบบธรรมเนยมการปกครองอยางปาเถอน ซงทำใหพวกกระษตรยไดรบความสขสนกสบายมากเกนไปจนไมมเงนจะบำรงประเทศ”424 (เนนขอความโดยผวจย)

ตอมา เอกสารฉบบนจงอธบายถงขอดงของรปแบบการปกครองแบบทสาม อนไดแกรปแบบการปกครองแบบ “รปปบลก” ทจะไมมการแบงแยกชนชนตำสง ทนำมาซงการดถกเบยดเบยนคนชนตำ ทเตมไปดวยความอยตธรรม และจะทำใหคนทงหมดไดมอสรภาพเสมอหนากน ซง “เวลานประเทศใหญนอยตางๆเปนรปปบลกกนเกอบทวโลกแลว” รวมไปถงในจนทกำลงมสงครามเพอเปลยนแปลงไปสการปกครองแบบดงกลาวดวย ดงความในเอกสารตอนนคอ

“วาดวยวธปกครองประเทศตามแบบรปปบลก

การปกครองประเทศตามวธนยกเลกไมใหมกระษตรยปกครองอกตอไป แตมทประชมสำหรบจดการบานเมองอยางแขงแรง แลมประธานาธบดเปนประธานสำหรบปกครองประเทศ สวนราษฎรพลเมองกเหยยดใหเปนตระกลเดยวกนหมด ไมยอมใหใครตำใครสงกวากนเหมอนอยางประเทศทปกครองตามวธอน ซงตองแบงคนอออกเปนหลายตระกลดวยกน ...ถาจะพดอยางสน ๆ นนคอกระษตรยไดยกยองพวกของตนใหมตระกลสงสดเปนเทวดา แลเหยยดราษฎรพวกหนงใหเปนตระกลตำชาคลายกบสตว แมวาผใดทยกยองใหเปนขนนางขนแลวกคงไมพนจากคาทาสของกระษตรยอยนนเอง การทแบงตระกลของมนษยใหเปนชนตำแลชนสงนยอมทำใหคนทงหมดไมไดรบความยตธรรมเสมอหนากน ฝายพวกทเปนตระกลสงกเกดความเยอหยงแลดถกคนชนตำหรอมฉนนกเทยวเบยดเบยนคมเหงเลนตามสบาย

424 เรองเดยวกน., หนา 271-272.

190

การแบงคนออกเปนตระกลสงแลตระกลตำ เชนน ประเทศทเปนรปปบลกไดยกเลกเสยหมด เหยยดคนทวไปใหเปนตระกลเดยวกน ใหมความอสรภาพเทา ๆ กน ไมมใครเปนตระกลตำแลเปนตระกลสงกวากน เพราะฉนนการดถกแลการขมเหงซงกนกหมดไป ไมมใครเปนคาเจาบาวนายเหมอนการปกครองวธอน เพราะฉะนนราษฎรทกประเทศจงอยางเปลยนแปลงการปกครองใหเปนรปปบลกทงหมด เวลานประเทศใหญนอยตาง ๆ เปนรปปบลกกนเกอบทวโลกแลว เชน ทวปอเมรกาเปนหมดทงทวป สวนในทวปยโรปนน คอ ประเทศฝรงเศส โปรตเกษ เปนตน ฝรงเศสไดเรมใชการปกครองวธนกอนเพอน สวนปอตเกษนนพงเปนขนเมอศกกอนนเอง เวลานในเมองจนกำลงรบราฆาฟนกนอยางรายแรง กเพอประสงคจะเปลยนแปลงการปกครองใหเปนรปปบลก”425 (เสนใตและการเนนขอความโดยผวจย)

เมอทประชมมการอภปรายถงขอดขอเสยของรปแบบการปกครองตาง ๆ แลว จากการศกษาของอจฉราพร กมทพสมย พบวา จากการประชมทจดขนทงแปดครง ร.อ. ขนทวยหารพทกษ และร.ท.จรญ จะเปนสนบสนนรปแบบรพบลค ในขณะท ร.ท. จอ เปนผสนบสนนรปแบบลมเตด โดยการใหสมาชกออกเสยงสนบสนนรปแบบการปกครองเรมตงแตการประชมครงทสามเปนตนมา ผลการออกเสยงสวนใหญออกไปในทางสนบสนนรปบลกมากกวา แตคณะกยงไมไดมมตทแนนอนวาจะเลอกแนวทางใดกถกจบกมเสยกอน นอกจากน ยงไดมการอภปรายกนถงตวบคคลทจะมาเปนผนำหลงการเปลยนแปลงการปกครองดวย โดยมการเสนอความเหนกนวา ถาใชรปแบบลมเตด ฝายทหารบกจะสนบสนนใหทลเชญสมเดจเจาฟา กรมหลวงพษณโลกประชานาถขนเปนกษตรย สวนฝายทหารเรอจะสนบสนนใหทลเชญสมเดจเจาฟา กรมพระนครสวรรควรพนต และหากเปนรปแบบรปบลค กมการเสนอกนวาจะทลเชญสมเดจพระเจาพยาเธอ กรมหลวงราชบรดเรกฤทธเปนประธานาธบด426

กลาวโดยยอ เอกสารฉบบนสะทอนใหเหนถงกระแสความตองการเปลยนแปลงประเทศไปตามแนวทางของตะวนตก โดยมทศนะในแงลบตอรปแบบการปกครองแบบรวมอำนาจไวทกษตรยแตเพยงผเดยวอยางรนแรง โดยมตวเลอกทเปนทางออกอยสองรปแบบคอรปแบบการปกครองแบบลมเตดและรปบลกทยงคงเปนขอถกเถยงกนในหมคณะผกอการ ทสำคญกวานนกคอ ยงไมปรากฏการใชคำวา “ดมอคเครซ/ประชาธปไตย” ในฐานะชดคำศพททางการเมองหรอนำมาใชเรยกรปแบบการปกครองแบบลมเตดหรอรปบลกแตเพยงอยางใดอกดวย

425 เรองเดยวกน., หนา 272-273.

426 เรองเดยวกน., หนา 186-187.

191

6.2.2. ภาษาทางการเมองในหนาหนงสอพมพ

นอกเหนอจากหลกฐานทไดจากการจบกมคณะผกอการ ร.ศ. 130 แลว หนงสอพมพถอเปนอกชองทางหนงทเปนหลกฐานอนบนทกถงทศนะทางการเมองของผอาน-เขยน ทางหนาหนงสอพมพสยาม อยางไรกตาม ในชวงกอนมหาสงครามโลกนน ผวจยพบวามความสอดคลองกบบรบทในการใชคำวา “Democracy” ของโลกทใชภาษาองกฤษ ทยงมไดมการใชคำนอยางแพรหลาย ดงทผวจยไดแสดงใหเหนในบทท 3 ทผานมา กลาวคอ ไมปรากฏการใชคำวา “Democracy” หรอการถายศพทคำดงกลาวโดยการทบศพทโดยการถายเสยงเปนภาษาไทยวา “ดโมเครซ” ในชวงกอนสงครามโลกครงท 1 แตเพยงอยางใด

ก. ความเหนของ “นาคราช” ในหนงสอพมพกรงเทพเดลเมล

บทความขนาดยาวของผเขยนทมนามแฝงวา “นาคราช” ทลงตพมพในคอลมน “ความเหนเอกชน” ในหนงสอพมพกรงเทพเดลเมล427 ทตพมพตอเนองกนระหวางวนท 16 ตลาคม – 16 พฤศจกายน พ.ศ. 2455428 ความเหนของนาคราชแสดงใหเหนถงบรบทของสงคมสยามในขณะนนทมการอภปรายเรองแนวทางในการจดการบานเมองเปนไปอยางกวางขวางในหนาหนงสอพมพ โดยภาพรวม บทความของนาคราชเปนการอภปรายถงแนวทางจดการบานเมองของสยาม โดยยกอทาหรณเปรยบเทยบกบการเปลยนแปลงทางการเมองของประเทศตาง ๆ โดยสรรเสรญการปรบปรงและทำนบานเมองใหมความ “ทนสมย” ทดเทยมตะวนตก โดยเฉพาะการเปรยบเทยบกบการเปลยนแปลงในประเทศเอเชยดวยกนในกรณของตรก ญปน และจน โดยมโทนเสยงในทำนองชนชมการเปลยนแปลงในแนวทางตะวนตก ทแตกตางไปจากฮศวพาหทมมมมองในแงลบ และมองวา การเปลยนแปลงทเกดขนโดยเฉพาะในตรกและจน เปนเพราะความไมฉลาดทนสถานการณของฝายผปกครองเปนเหต (โปรดดหวขอตอไป)

427 เปนทนาเสยดายวาตนฉบบของหนงสอพมพในสมยตนรชกาลทหกนนไมปรากฎวามการทำสำเนาเอกสารเอาไวทหอสมดแหงชาต ขอมลในสวนนผวจยจงเลอกใชจากแฟมเอกสารของกระทรวงนครบาลจากหอจดหมายเหตแหงชาตทมการตดขาวและคอลมนสำคญทมการแสดงความคดเหนทางการเมองเอาไว อกทงขาวและคอลมนทกระทรวงนครบาลรวบรวมมา ถงแมจะไมครอบคลมขาวหรอคอลมนทงหมด แตกแสดงใหเหนวาขาวและการแสดงความคดเหนทางหนาหนงสอพมพเหลานมความสำคญในตวเองอยระดบหนง อนง เนอขาวในบางตอนอาจไมปรากฎชอหนงสอพมพหรอวนททมความชดเจนดวยเหตทไมมการบนทกตงแตตน หรอเกดจากความเสอมคณภาพของไมโครฟลมจนตวอกษรเลอนรางจนไมสามารถอานได อยางไรกด หากเปนกรณทไมมการระบวนทหรอชอของหนงสอพมพทแนชด ผวจยจะใชวธการระบปจากชอของแฟมทมการถายลงไมโครฟลมซงมการระบวนและเวลาเอาไว

428 สำนกหอจดหมายเหตแหงชาต. ร.6 น. 20.6/3 ความเหนเอกชน ความเจรญของประเทศสยาม (16 ต.ค. – 16 พ.ย. 2455)

192

นอกจากน บทความนยงแสดงใหเหนถงมมมองและความเขาใจทเขามตอรปแบการปกครองชนดตาง ๆ ทเกดขนในประเทศตาง ๆ อาท ความแตกตางของจน ฝรงเศส และอเมรกา ในกรณของรปบลก รวมไปถงความแตกตางของประเทศทปกครองโดยกษตรยทมรฐธรรมนญ ซงมลวนมความแตกตางกนระหวาง องกฤษ เยอรมน และญปน และยงตอบโตกบทรรศนะตาง ๆ อาท แนวคดเรองการชงสกกอนหาม การชนชมแนวคดเสรภาพ หรอ “การฟร”เปนตน

สำหรบในกรณจน นาคราชไดอธบายถงมลเหตในการเกด “เกกเหมง” ของจน โดยยกกรณของ “โจวหยง” ทไดรบอทธพลจากการปกครองของยโรปและอเมรกาในทำนองของการชนชม โดยเฉพาะแนวคดทเกยวกบเสรภาพและการมสวนรวมในการจดการบานเมองทมตนแบบมาจากตะวนตกโดยเฉพาะสหรฐอเมรกา ดงทเขากลาวไวตอนหนงคอ

“โจวหยงน อยเมองไซรชวนอายได ๑๖ ป ไดเคยไปเทยวเมองเซยงไฮ แลไปเทยวประเทศยโรปปเศษ ไดรบความสงสอนของผมสตปญญาปรชาสามารถไวในสมองโดยมาก ดวยความรกจการแลพงษาวดารดกดำบรรพ แลปตยบนของประเทศจนมากขนนนเอง จงทำใหเกดเดอดรอนขนมา แลไดลงมอเรยบเรยงคำชกชวนจนใหเปนเกกเหมงโดยลายลกษณอกษรขนไว โดยอางเหตผลวาจะทำใหพวกรวมสายโลหตเดยวกนทราบวาประเทศทเจรญดวยสรรพวทยา (ศวลยเซชน) นน จะอธบายเรองอะไรกมอศรทจะทำได (ฟร) คดการสงใดทไมผดกฎหมายกมอศรทำได (ฟร) พมพหนงสอขายแลออกหนงสอพมพกมกรรมสทธแลอศรทำได (ฟร) ระวงแตไมใหผดกฎหมายเทานน ถาทำผดไปจะลงโทษไดกเทาแตกฎหมายบงคบไว

แตประเทศจนในสมยนเปนขาทาษ ดวยขาทาสยอมไมมอศรแกตว แลทงไมสามารถจะคดอะไรได ..โจว หยงจงคดแกแคนแทนคนในประเทศจนทงประเทศ ...เขาไดอทศตวไววา ถงใครจะเหมาวาเขาเปนพวกขบถกด หรอจะเหนวาเปนคนซอตรงกด เขาจะไมยนดยนรายในถอยคำนนเลย

…โจวหยงเปนผเลอมใสศรทธายอชวอชงตน ประเทศอเมรกามาก เขาไดเคยกลาววา ยอชวอชงตน แลนกปราชญตางประเทศทงหลาย ทไดมรณภาพไปแลวในยมโลก คงจะหวเราะแลยม ถาทานเหลานนพดไดคงจะพดวา เดกผนเปนเดกทสามารถเอาความคดเหนของทานเหลานนไปสอนชาวตวนออก คอชาวจนได แลเขาเชอวาทาน แตสงกงทานเตยหวงหงนทานสองเซยนเซง อาจารยทง ๓ ทลวงลบไปแลว กคงจะหวเราะอยในยมโลกวา เดกชนหลงกยงไมสนคนดเหมอนกน

...ความเหนพวกยงจน (จนหนม) จตรใจไฝฝนอยแตการปกครองอยางชาวตวนตก คอชาวตวนตกยอมถอวาราษฎรมหนสวนอยกบรฐบาลดวย เพราะฉนนรฐบาลจะจดทำอะไรราษฎรตองมเสยงทรเหนดวยเสมอ หรอจะพดโดยตรงกเรยกวาตองพรอมกนจดการ จนชอบยกตวอยางประเทศอเมรกา ประเทศฝรงเศสซงจดการปกครองเปนรปบลก แลถงแมประเทศองกฤษจนกนบถอวาการปกครองดเหมอนกน”429 (เนนขอความโดยผวจย)

429 เรองเดยวกน.

193

จากความเหนของนาคราช จะเหนถงกระแสการเรยกรองการจดการบานเมองทให “ราษฎรมหนสวน” โดยมตวแบบสำคญคอสหรฐอเมรกา ฝรงเศส และองกฤษนอกจากน นาคราชยงใหอรรรถาธบายเกยวกบการปกครองขององกฤษทบางคนอาจจะยงถอวา “มพระเจาแผนดนปกครอง” แตกถอเปนตวอยางของการปกครองทดทจนเอาอยาง ดวยเหตทพระเจาแผนดนองกฤษนนไมไดมเสยงในทางราชการนอกจากอำนาจทางพธการเทานน อำนาจการตดสนจงอยทปาลเมนตหรอรฐสภา ในขณะทการปกครองแบบรปบลกนน ตามความเหนของนาคราชมองวา เสยงของราษฎรนนถกกลบโดยอำนาจของประธานาธบดทอาจ “ปนศรษะทประชมใหไปไดไกล ๆ” โดยเขาไดอธบายวา

“บางคนจะสงไสยวาประเทศองกฤษมพระเจาแผนดนปกครอง ทำไมจนจงจะเอาตวอยาง สวนประเทศอเมรกา แลฝรงเศสนนเปนรปบลกสมควรแลวทยงจนจะเอาเยยงอยาง แตความจรงเรองการปกครองในประเทศองกฤษ ถงแมวามพระเจาแผนดนกด แตราษฎรหลายประเทศนยมกนวาการปกครองราษฎรมเสยงมากกวาจดอยางรปบลกเสยอก กลาวคอพระเจาแผนดนประเทศองกฤษ ไมมเสยงในทางราชการเลย นอกจากมไวสำหรบการพระราชพธตาง ๆ เทานน สวนการจดการแผนดนนนแลวแตทประชมปาลเมนต แลทประชมเสนาบดจะจดการไป พระเจาแผนดนจะเฉลยวฉลาด หรอจะทรงพระเขลากไดไมเปนขอสำคญนก เพราะไมไดประทบในทประชมดวย ถงแมประทบกไมมเสยงอะไรทจะบงคบใหทประชมเปลยนแปลงความเหนได ประธานาธบดเสยอกราษฎรเลอกคนทเฉลยวฉลาดมาเปน เชนมสตอรดาฟประธานาธบดประเทศอเมรกา มองซเออรไฟลเอร ประธานาธบดฝรงเศส แลยวนซไกประธานาธบดประเทศจน ผทเฉลยวฉลาดอยางทานทงสามทกลาวมาแลว แลซำไดรบตำแหนงสงดวยเชนนน จะพดอะไรออกไปกมกมนำหนกมากอาจจะปนศรษะทประชมใหไปไดไกล ๆ เพราะฉนนจงนบวาประธานาธบดยอมมอำนาจในทางออมยงกวาพระเจาแผนดนองกฤษในอดตกาลแลปตยบน แลถงแมในอนาคตกจะคงจะเปนเชนนอย”430 (เนนขอความโดยผวจย)

นอกจากน นาคราชยงเปรยบเทยบระหวางสามตวแบบสำคญทมอทธพลตอจนคอสหรฐอเมรกา และฝรงเศส และองกฤษ โดยเขาอธบายวา นกเรยนจนถอตวอยางอเมรกาเปนทหนง หลงจากนนจงเปนฝรงเศสและองกฤษตามลำดบ

“...มหาประเทศทเปนรปบลกอยางฟรทสดกประเทศอเมรกา แลประเทศสวตซอรแลนด ประเทศอเมรกานนถอวาราษฎรทกชนเสมอภาคกนหมดไมตงยศขนนางไมมเครองราชอศรยาภรณ ไมมเครองยนฟรอม คงใชแตเสอฟรอกโกตเทานนตางยนฟรอมประธานาธบดกเปนเพยงมสเตอรอยางราษฎรเหมอนกน ไมมประเทศใดทเปนรปบลกจะฟรเทา นอกจากรปบลกสวตเซอรแลนดเทานน

สวนประเทศฝรงเศส ยงมเครองยนฟรอม แลมตราเครองราชอศรยาภรณ สำหรบแจกแกผมความชอบ อยางรฐบาลทมพระมหากระษตรยปกครอง แตเขาใจกนวารฐบาลจนบางทจะเดนตามแบบประเทศอเมรกากได เพราะนกเรยนจนโดยมากเลอมใสศรทธาประเทศอเมรกาเปนทหนง ประเทศ

430 เรองเดยวกน.

194

ฝรงเศสเปนท ๒ ประเทศองกฤษเปนท ๓ ดวยเหตนการชกชวนกนเปนเกกเหมงจงอาง ๓ ประเทศน เปนตวอยางสงสอนพลเมอง จนเปนผลสำเรจดงทเปน อยบดน”431 (เนนขอความโดยผวจย)

ขอสงเกตสำคญอกประการหนงในบทความของนาคราชกคอ เขายงมการแยกความแตกตางระหวางการปกครองแบบ “ลมเตดมอนาก” ขององกฤษ เยอรมน และญปนวามความแตกตางกนในแงของอำนาจของพระมหากษตรยดวย

“พระเจาแผนดนทราษฎรนยมรกใครนบถอ เชน พระเจาไกเซอราชาธราชแหงประเทศเยอรมน แลพระเจามกกาโตราชาธราชแหงประเทศยปนองคกอนนน ถงแมจะเรยกประเทศของพระองควาลมเตดมอนากกด แตพระองคจะทรงทำอะไรกยอมจะทำได ผดกวาพระเจาแผนดนองกฤษ ซงตองทรงปฤกษาเฮาสออฟหลอดหรอเฮาสออฟคมมอลหรอทประชมเสนาบดกอน พระองคไมไดทำอะไรดวยพระองคเอง เพราะฉะนนพระองคทำผดไมได ถาผดกทประชมผดตางหาก”432 (เนนขอความโดยผวจย)

ในดานของทศนะทมตอการเปลยนแปลงทางการเมองในหลายประเทศ นาคราชไดแสดงความเหนในทางของการโตแยงแนวคด “ชงสกกอนหาม” ของฝายราษฎรเอาไวดวย

“ความจรงบคคลกดหรอรฐบาลกด การทจะลดอำนาจตนเองโดยงายนน ขอนขาง เปนของทำยาก ถาพระเจาแผนดนแลวกตองเปนพระเจาแผนดนทเฉลยวฉลาดทรงพระปรชาสามารถ (นาคราชยกตวอยางญปนและสยาม) แลเหนการในปตยบนแลอนาคตจงปลงพระไทยลดหยอนอำนาจลงได แตถงกระนนกยงไมเคยปรากฏวาประเทศใด ใหกฎหมายคอนสตตชนโดยกระแสรพระราชดำรหของพระเจาแผนดน นอกจากราษฎรตองเอาเลยดเนอ แลชวตรแลก เชน

ประเทศรสเซย เมอแพประเทศยปนมาใหมๆ เกดจลาจลขนทกรงเซนปตอรสเบกอยางโกลาหล สมเดจพระเจาซารราชาธราชแหงประเทศรสเซยจงไดโปรดใหตงทประชมดมาขน

ประเทศเตอรกกตองถอด พระเจาอบดลฮามด ออกจากราชสมบต จงตงกฎหมายคอนสตวตชนขนไดแลจะเปนไดตระครงยงเปลองชวตรของมนษยเปนอนมาก เมอรฐบาลอยในความคบขนจงจะเปนผลสำเรจ

สวนประเทศปอตเกศ แลประเทศจนนน มนเลยกฏหมายคอนสตวตชนไป เลยเถดไปถงเปนรปบลก

ความจรงเมอจะพดทถกทแทแลว ประเทศตาง ๆ ทกลาวมาแลวขางตนนน ราษฎรชงสกกอนหามทงสน ...ถงแมวาจะเปนการชงสกกอนหามกด แตเมองราษฎรซงเปนพวกลากไปแลว มนกตองเปนไปถงแมจะยงไมสกเปนแตหามๆ มนกสกแดดไปเอง”433 (เนนขอความโดยผวจย)

431 เรองเดยวกน.

432 เรองเดยวกน.

433 เรองเดยวกน.

195

กระนน ในกรณของสยามนน นาคราชมทศนะตอการเปลยนแปลงทางการเมองของสยามทมการวางรากฐานมาตงแตสมยรชกาลท 4 และไดรบการสานตอมาในสมยรชกาลท 5 และรชกาลท 6 เชนเดยวกน หากแตเวลายงมาไมถงเทานน แตกระนน นำเสยงของบทความฉบบนกออกไปในทางกระตนและสนบสนนการเปลยนแปลงไปในทางททนสมยตามแนวทางของตะวนตกเชนเดยวกน ดงทเขากลาววา

“เมอกลาวมาถงเพยงน ทำใหขาพกลบหวนมาคดถงประเทศสยาม ซงพวกเราไดพระเจาแผนดนอนทรงพระปรชาสามารถทสดปกครอง กลาวคอ พระบาทสมเดจพระพทธเจาหลวง ปยะมหาราชของชาวเรา พระองคไดทรงเหนการในอดตแลในอนาคตอนลกซงแตราษฎรของเราเดนตามกระแสรพระราชดำรหไมทน กฎหมายคอนสตวตชนจงยงหาไดโปรดเกลาใหมขนไม กพอเสดจสวรรคาลยเสย

ขาพเจาเชอเปนแนวา พระบาทสมเดจพระพทธเจาหลวง มพระราชประสงคจะใหพลเมองมหนสวนในทางราชการดวย ประดจประเทศตะวนตก เพราะฉนนในครงแรกจงไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหตงสภารฐมนตร แลองคมนตรขนเปนสภาหนง เพอนการทดลองราชกจการใด ๆ ตองปฤกษาในสภารฐมนตรกอน แลวจงปฤกษาในทประชมเสนาบดตอไป พระราชประสงคนยอมแจงอยในพระราชปรารภตงทประชมรฐมนตรสภาแลว แตหากมหาอำมาตยของเราในเวลานนปฏบตราชการยงไมถกตองทประชมรฐมนตรจงลมละลาย

...เพราะฉะนนถาสภารฐมนตรยงคงมอยแลว ประเทศสยามกเทากบไดมปาลเมนตกลายๆ แลวเหมอนกน โดยไดอาไศรยความเหนเหลาอำมาตยมาตยาโดยทวถง แตยงหางกนอยวา บางทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว จะทรงกรณาโปรดเกลาฯ ใหกลบมขนอกกเปนได

...เมอปรากฎอยดงน ขาพเจาจงเหนวาพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทงสองพระองค มไดทรงละเลยในขอสำคญเสยเหมอนกน หากแตเวลายงมาไมถงเทานน”434 (เนนขอความโดยผวจย)

กลาวโดยยอ ความเหนของนาคราช แสดงใหเหนถงทศนะตอรปแบบการปกครองของตะวนตก โดยเฉพาะการปกครองในแบบรปบลกและลมเตดมอนากในแงด รวมไปถงสนบสนนใหสยามเดนตามแนวทางของตะวนตกโดยการปรบปรงการจดการบานเมองใหราษฎรมเสรภาพและมสทธมเสยงในทางการเมองมากยงขน แตกระนน ชดคำศพทและภาษาทางการเมองทนาคราชใชกยงไมปรากฎคำวา “ดโมเครซ” หรอ “ประชาธปไตย” แตเพยงอยางใด

434 เรองเดยวกน.

196

ข. ความเหนของ “ข.ต.” เรองปาลเมนต

บทความของ “ข.ต.” ทเขยนมาในคอลมน “ไปรษณยเลขา” ในหนงสอพมพจนโนสยามวารศพท ในป พ.ศ. 2456435 นนแสดงออกในทางสนบสนนเรงรดใหมปาลเมนตขนในสยามในฐานะทเปนเครองแสดงออกแหงความ “ศวไลซ” โดยเขาพยายามโตแยงความคดทเหนวาปาลเมนตไมควรจดขนมในสยามดวยเหตของความรของพลเมองนนยงไมเหมาะกบการจดใหมปาลเมนต รวมถงใหเหตผลเกยวกบกระแสของโลกทประเทศตาง ๆ จดใหมปาลเมนตขนมากกวาประเทศทไมม โดยเฉพาะภายหลงจากทราบขาววาฝรงเศสจะจดใหมปาลเมนตขนในประเทศกมพชา ทเปนแรงผลกดนสำคญให ข.ต. เขยนบทความนสงมาลงในหนงสอพมพ โดยเขาเรมจากการใหเหตผลในดานของความสำคญของการจดใหมปาลเมนตวา

“ขาพเจาเหนวาเรองตงปาลเมนตน ไมเลอกวาชนศวไลซประเทศใด เมอเมองใดประเทศใด ใหจดตง ปาลเมนตขนแลว ชนในประเทศนนหรอเมองนน กมกมความปตยนดไปตามกน เพราะเขานบถอเสยวา การทมปาลเมนตนนเหมอนอยางกบพวกราษฎรในประเทศหรอเมองนนไดชวยกนรกษาทรพยสมบตของประเทศดวยกนทก ๆ คนมนำหนกดยงกวาเมองหรอประเทศซงไมมปาลเมนตหลายสบเทา สวนการปกครองพวกราษฎรของประเทศทมปาลเมนตนน บางคนกวาปกครองยากบางคนกวาปกครองงาย แตเมอเอาความยากแลความงายทงสองน ขนตาเตงชงกนดแลว กจะเหนวาความงายนน มนำหนกมากกวาความยาก เพราะประเทศทงหลายซงอาไศรยเกาะอยรอบโลกเวลาน กลวนแตเปนประเทศทมปาลเมนตเกอบจวนหมดอยแลวแลประเทศซงยงไมมปาลเมนตนน ยงมเหลอนอยเตมท เกอบไมถงหนงในสบของประเทศทไมมปาลเมนต แลถาการปกครองของพวกราษฎร ในประเทศทมปาลเมนตวายากแลว ไหนเลยพวกรฐบาลของประเทศนน ๆ จะทนอยได แลทำไมจงไดมฝงชนทนยมอยากใหมปาลเมนตเลา?”436 (เนนขอความโดยผวจย)

โดย ข.ต. มความเขาใจถงเหตผลทฝายทไมสนบสนนใหมปาลเมนต อยางไรกด เมอเขาไดทราบขาววาฝรงเศสจะจดใหมปาลเมนตขนในประเทศกมพชา ทำใหเขารสกตกใจทเหนวาชาวสยามมความรมากกวากมพชามาโดยตลอด และการทฝรงเศสใหมปาลเมนตขนในกมพชา แสดงวาชาวกมพชามความรทเหมาะควรกบการมปาลเมนต และกำลงจะถกกมพชาแซงหนาไป ดงนน เขาจงเสนอให “รบทำเสยใหเสรจๆไป”

“...แลถงในประเทศสยามน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวของเรา กทรงพระราชปรารภ อยากจะใหมปาลเมนตตงขนเหมอนกน แตความฉลาดของพวกราษฎรในประเทศเรา ยงบกพรองอย

435 สำนกจดหมายเหตแหงชาต. ร.6 น.20.6/8 ปาลเมนตในตะวนออก ออกความเหนเรองตงปาลเมนต (1 ก.ค. – 29 ม.ค. พ.ศ. 2456)

436 เรองเดยวกน.

197

เพราะเหตฉะนการตงปาลเมนตในประเทศสยามจงตองงดรอไว จนกวาพวกราษฎรจะไดมความฉลาดพอกบนาทของการตงปาลเมนต

...แตมาเมอสหาวนน ทำใหขาพเจารสกตกใจอยางปลาดขนอยางหนง โดยหนงสอพมพฝรงเศศไดกลาววา รฐบาลฝรงเศศยอมใหตงปาลเมนตขนทเมองพนมเปน ซง เปนเมองหลวงของประเทศกมภชาแลว ...เพราะเหตฉฉะน จงไดทำใหขาพเจาตกใจวา การทพวกเรามาเขาใจตนเองวา ฉลาดกวาประเทศทใกลเคยงนน มนเปนการตรงกนขามเสยแลว เพราะฉะนนพวกเราไมควรจะทอแท เมอจะเรยนหรอทำอะไร กควรจะรบทำเสยใหเสรจๆ ไป การทชนะตามหลงเขาเชนน เขามกกลาววาชนะเหมอนวว ซงเปนสงทไมควรจะนยมเปนคำสรรเสรญอนดเลย”437 (เนนขอความโดยผวจย)

กลาวโดยยอ ความเหนของ ข.ต. นนมองวา ปาลเมนตเปนองคประกอบสำคญของความศวไลซ โดยเฉพาะเมอนำไปเปรยบเทยบกบประเทศเพอนบานทสยามมกมองวาเปนฝายทเจรญกาวหนากวาเพอนบานมาโดยตลอด เมอมขาววาประเทศเพอนบานจะมการจดใหมปาลเมนตขน จงเปนแรกผลกสำคญใหเขาเรงรดใหมปาลเมนตขนในสยามบาง กระนน ชดคำศพทตาง ๆ ท ข.ต. ใชในบทความนกยงไมปรากฏคำวา“ประชาธปไตย/ดมอคเครซ” เปนชดคำศพททางการเมองหลกเชนเดยวกน

ค. ความเหนเรอง “ปาลเมนตในตวนออก”

นอกเหนอไปจากความคดเหนทางหนาหนงสอพมพทสนบสนนใหมรฐธรรมนญและรฐสภาแลว ในหนาหนงสอพมพกปรากฎความเหนในเชงกงขาตอการนำแนวทางดงกลาวมาใชใหไดผล หรอผลเสยจากการนำแนวทางดงกลาวมาใชเชนกน ดงเชนบทความในหนงสอพมพไมปรากฎชอและนามผเขยน ลงวนท 29 ธนวาคม พ.ศ. 2456438 โดยยกอทาหรณทงในกรณของจน ญปน รวมไปถงชาตในยโรปและอเมรกาใตทประสบกบความลมเหลววนวายอนเกดจากการตงรฐสภาขนมา

ในกรณของญปน บทความนยกตวอยางของการม “ปาลเมนต” และ “คอนสตตชน” ของญปนวา การประชมเกดความขดแยงรวมไปถงการโตแยงดวยอารมณ และการปนหวนาราษฎรทสงผลใหเกดการวนวายและจลาจลหลายครงในญปน

“ประเทศยปนกระมงทเรมมทประชมปาลเมนตในตะวนออก แลประเทศจนเปนท ๒ ประเทศยปนทนบกนอยบางวาเจรญแลว แตขอใหรฦกถงสมาชกของทประชม ถงกบจะหกคอกนเสยกม แลโตเถยงกนโดยโทษะปนหวราษฎรออกปนปวนไป นฤทธของมทประชมปาลเมนตใชไหม

437 เรองเดยวกน.

438 เรองเดยวกน.

198

เมอศก ๑๒๓ ซงรสเซยกบยปนเลกสงครามกน ราษฎรยปนเปนอนมากแสดงความไมพอใจในการเลอกสงครามถงกบกอการจลาจลมเผาโรงพกพลตระเวรเปนตน

ตงแตศก ๑๒๙ มาประเทศยปนเกดความยงยากขนกเพราะราษฎรหลายครง ไมใชอนไกลเพราะกฎหมายคอนสตวตชนแนลทเปดโอกาศใหทประชมปาลเมนตปนหวนาราษฎรนนเอง439 (เนนขอความโดยผวจย)

สวนกรณจน บทความนใหภาพของความวนวายขดแยงชนดท “เอากระปกหมกขวางหวกน” โดยไมฟงประธานในทประชม และเปนการประชมทไมมประโยชนอนใดนอกจากเปนการ “ชกใบใหเรอเสย” เชนเดยวกบในยโรปและเมกซโก ทเกดความวนวายแยงชงอำนาจ ตลอดจนการทจรต ดงความตอนนวา

“ประเทศจนทจำใจตองออกกฎหมายแลตงทประชมปาลเมนตขนนน แตบดนรฐบาลกรศกความลำบากแลววา ทประชมปาลเมนตมไวไมมประโยชนอไรมแตชกใบใหเรอเสย เวลานกำลงแกไขกฎหมายคอนสตวตชนอย เพอจำกดอำนาจของปาลเมนตเสย สมาชกของทประชมปาลเมนตจนกไมหยอกเหมอนกน ถงกบเอากระปกหมกขวางหวกนกมไมใชเลน แลทประชมใด ๆ ในโลกทจะเถยงดงอยางปาลเมนตจนกไมม ใครนกมาอยางไรกพดอยางนน โดยไมตองฟงคำอธบายของสภานายก

วาขางสวนยโรปปาลเมนตใหม ๆ กเตอรกแลปอตเกต ขอใหอานขาวดวายงเหยงปานใด เตอรกกตองแพประเทศบอลกนอยางทเรยกวายอยยบ ปอตเกตเลาการปกครองไมเปนทพอใจแกราษฎรเลย มแตคนรองใหกลบมพระเจาแผนดนเทานน ถาจะกลาวถงประเทศแมกซโกตงแตประธานาธบดคนแรกจนบดน นอกจากเตยซปกครองอยางแอบสลดแลวกไมมวนสงบ ขาวแยงตำแหนงกนหวปทายป แถมกลางปเสยดวย แลการฉอโกงกนกอยางหนาบาน ดเหมอนวาใครไดนงเมองกนกวารวยพกหนง อยางธรรมเนยมเกาๆ ของเมองไทย ทเหนใครจนนกกสงไปเปนขาหลวงหรอเจาเมองกลบมากรวย เพราะฉนนประเทศแมกซโกจงไดเกดรบพงกนเสมอ ดวยเรองตองการโกงเทานน”440 (เนนขอความโดยผวจย)

ดงนน บทความนจงสรปดวยการลงทายวา ประเทศตะวนออกอยางจนและสยามยงไมมความจำเปนทจะตองมรฐสภา และควรทจะสนบสนนการปกครองแบบเดม โดยเฉพาะหากยงมกษตรยททรงรบผดชอบตอราษฎรอย

“ใครจะเหนอยางไรกตาม ขาพเจาเหนพองดวยกบทานทเหนวาในประเทศตวนออกยงไมควรจะมปาลเมนต เชน จนแลสยาม เปนตน ราษฎรควรอาไศรยพระปรชาสามารถของพระเจาแผนดนแล

439 เรองเดยวกน.

440 เรองเดยวกน.

199

คณะเสนาบดทจะทรงเลอกสรรตงแตขนแลเมอพระเจาแผนดนทรงรศกวาตองรบผดชอบตอราษฎรอยเชนน”441 (เนนขอความโดยผวจย)

กลาวโดยสรป บทความเรอง “ปาลเมนตในตวนออก” สะทอนใหเหนอกทศนะหนงตอการเปลยนแปลงการจดการบานเมองตามแนวทางตะวนตกวาไมมความเหมาะสมและจะกอใหเกดประโยชนเสมอไป โดยเฉพาะการใหมรฐสภา โดยยกตวอยางของประเทศทมรฐสภาและขอเสยทตามมาจากการดำเนนการนน ยงกวานน บทความนกยงสะทอนใหเหนถงชดคำศพทและภาษาทางการเมองทไมปรากฎคำวา “ดโมเครซ/ประชาธปไตย” เชนเดยวกน

6.2.3 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวกบ “Democracy” และ “ประชาธปตย”

ภายหลงจากทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงสบราชสมบตตอจากพระราชบดาในป พ.ศ. 2453 [1910] กลาวไดวา ความคดของพระองคทเกยวของกบ “ประชาธปตย” ปรากฎอยในพระราชบนทกและงานเขยนของพระองคทตพมพอยางไลเลยกนในระหวาง ป พ.ศ. 2454 – 2455 ซงเปนหนงปใหหลงจากการเกดเหตการณ ร.ศ. 130 โดยตวบทแรกทปรากฎการกลาวถงคำวา “ประชาธปตย” ของพระองคนนปรากฏในพระราชบนทกรายวนของพระองค ทมเนอหาพาดพงถงคณะผกอการ ร.ศ. 130 โดยตรง ในพระราชบนทกเดอนมนาคม พ.ศ. 2454 ซงเปนเดอนเดยวกบทเกดเหตการณดงกลาว พระองคทรงมพระราชบนทกเอาไววา

“……เรองราวของผอนกจะเหนฃนอยบาง คอจะเหนฃนวาคนยงมความคดฤศยาหยมหยมอยฉนฤา จะเปนผทจดการปกครองชาตบานเมองอยางรปบลคได อยาวาแตรปบลคเลย ถงแมจะปกครองอยางลกษณเจาแผนดนมคอนสตตชนกไมนาจะทำไปได ยงไมรจกเอาความรกชาตเขาขมความฤศยาในใจตนเองแลว จะทำการใหเปนประโยชนแกชาตฝายเดยวอยางไร

ถามผตองการ “คอนสตตชน” จรง ๆ และเปนไปไดจรงจะเปนคณอยางใดฤาไม แตถาแมตางวามคนอยจำพวก ๑ ซงตงใจดจรง มความมงดตอชาตจรง จะมารองฎกาขนโดยตรง ๆ ขอใหมคอนสตตชน เราเองจะไมมความแคนเคองเลย ตรงกนฃาม เราจะยอมพจารณาดวา จะสมควรยอมคำขอรองของคนนนฤาไม ถายงมคอนสตตชนไดจะยงด เพราะเรารสกอยแลวเหมอนกน วาการทมอบการปกครองไวในมอเจาแผนดนคนเดยวผมอำนาจสทธขาดนน ดเปนการเสยงบญเสยงกรรมอย ถาเจาแผนดนเปนผทมสตปญญาสามารถและมความตงใจมน จะทำการใหบงเกดผลอนดทสดแกชาตบานเมองฉนแลวกจะเปนการดทสด จะหาลกษณะการปกครองอยางใดมาเปรยบปานไดโดยยาก แตถาแมเจาแผนดนเปนผทโฉนดเขลาเบาปญญา ฃาดความสามารถ ฃาดความพยายาม เพลดเพลนไปแตในความศข สวนตวไมเอาใจใสในนาทของตน ฉะนกด ฤาเปนผทมนำใจพาลสนดานหยาบดราย

441 เรองเดยวกน.

200

และไมตงอยในราชธรรม เหนแกพวกพองและบรวารอนสอพลอและประจบ ฉนกด ประชาชนกจะอาจจะไดรบความเดอดรอน ปราศจากความศข ไมมโอกาสทจะเจรญได ดงนจงเหนไดวาเปนการเสยงบญเสยงกรรมอย”442 (เนนขอความโดยผวจย)

เนอความในพระราชบนทกแสดงใหเหนวา พระองคทรงยอมรบถงขอเสยของระบอบเกา โดยเฉพาะเมอมพระเจาแผนดนทไรความสามารถ ไมตงอยในธรรมนน “เปนการเสยงบญเสยงกรรมอย” กระนน พระองคเองกยงเหนวา หากพระเจาแผนดนเปนผททรงพระปรชาสามารถและตงอยในธรรมแลว รปแบบการปกครองแบบนกจะเปนรปแบบการปกครองทดทสดท “จะหาลกษณะปกครองอยางใดมาเปรยบปานได” ตอมา พระองคทรงอภปรายถงขอดและขอเสยของการปกครองทม “คอนสตตชน” ทในทางขอดนน พระองคถอวาการปกครองรปแบบนเปนการปกครองทอำนาจไมไดอยทคน ๆ เดยว และเปนการปกครองทประชาชนมสวนรวมในการปกครองและมการควบคมดแลผปกครองโดยประชาชนทสามารถแสดงถงความตองการทผปกครองไมสามารถเพกเฉยได ตามพระราชบนทกในตอนนคอ

“แสดงคณแหงลกษณปกครอง โดยม “คอนสตตชน” สวนการมคอนสตตชนนน เปนอนตดความไมแนนอนไปไดมาก เพราะอำนาจมไดอยในมอคนๆเดยว ซงถงแมวาจะดฤาชวปานใดกเปลยนไมได ประชาชนไดมเสยงในการปกครองชาตบานเมองของตนเองเสนาบดผรบตำแหนงนาทปกครองกรบผดรบชอบตอประชาชน จำเปนตองทำการใหเปน ไปอยางดทจะเปนไปได เพราะถาแมวาทำการในนาทบกพรอง ประชาชนไมเปนทไววางใจตอไป กอาจจะรองขนดวยกนมาก ๆ จนเสนาบดตองลาออกจากตำแหนงนาท ทำการงานใหดำเนนไปโดยทางอนสมควรและถกตองตามประสงคแหงประชาชน เชนนเปนการสมควรอยางยง และถาแมจะกลาวไปแตโดยทางวาเปนแบบแผนดฤาไมคงไมมใครเถยงเลย คงตองยอมรบวาดทงนน แตแบบอยางใด ๆ ถงแมวาจะดทสดเมอเขยนอยในกระดาษ เมอใชจรงเขาแลวบางทกมทเสยหายปรากฏขน ดงปรากฏอยแกผทไดศกษาและรเหตการณทเปนไปในนานาประเทศ เพราะเหตผลหลายประการ”443 (เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

กระนนกด แมพระองคจะทรงยอมรบวา รปแบบการปกครองดงกลาว เปนรปแบบการปกครองทมขอดในเชงหลกการ แตพระองคกทรงชใหเหนวา การนำรปแบบการปกครอง ทถอวาดในเชงหลกการหรอ “ในกระดาษ” นน เมอนำมาใชจรง กอาจไมไดกอใหเกดผลดตามหลกการหรอทฤษฎเสมอไป พระองคไดยกถงอทาหรณทเกดขนกบทงในองกฤษและในจน ทถงแมจะใชรปแบบการปกครองทมรฐธรรมนญ แตกยงคงประสบกบปญหาและขอบกพรองเชนเดยวกน โดยพระองค

442 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, จดหมายเหตรายวนในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว พมพในงานพระราชทานเพลงศพ หมอมเจาชชวลต เกษมสนต ณ วดเทพศรนทราวาส วนท ๑ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๑๗. (กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, 2517), หนา 48-49.

443 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, จดหมายเหตรายวนในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, หนา 49-50.

201

ทรงแสดงถงขอเสยสประการดวยกน ประการแรก กคอ พระองคมองวา หากประชาชนไมมความรทจะปกครองตวเองไดแลว ประชาชนนนอาจใชอำนาจนนไปในทางทผดได โดยพระองคยกตวอยางถงเรองสงครามทประชาชนอาจใชอารมณความรสกรวมมากกวาการใชเหตในการตดสนใจเขาสสงครามอนจะกอใหเกดผลเสยทตามมาในภายหลงได

“แสดงโทษอนอาจจะมมาได แมเมอใชลกษณะปกครองม “คอนสตตชน” ๑. ประชาชนยงไมมความรพอทจะปกครองตนเองได เพราะฉะนนอาจทจะใชอำนาจอนอยในมอตนในหนทางทผดวปลาส บางทสงซงตองการใหมขนฤาใหเปนไป จะไมเปนสงซงนำประโยชนมาสชาต ฤากลบจะใหโทษ แตประชาชนมความเหนพรอม ๆ กนมาก กตองเปนไปตามความเหนของพวกมาก ตอเมอกระทำไปแลวจงแลเหนวาใหผลรายเพยงใด จะยกอทาหรณไดอยาง ๑ คอตางวามสาเหตเกดววาทบาดหมางกนกบชาตอกชาต ๑ ซงถาแมทำความเขาใจกนเสยแลวกอาจจะเปนทเรยบรอยได แตประชาชนพากนเหนไปวาถาแมยอมผอนผอนใหจะเปนการเสยเกยรตยศเสยรศมของชาต กอาจจะพากนรองเซงแซใหทำสงครามได ...ตอเมอสงบศกแลว จงจะรสกโทษแหงการสงคราม”444 (เนนขอความโดยผวจย)

ประการทสอง การปกครองทใชระบบผแทน ในขณะทประชาชนสวนใหญมกมกจธระสวนตวทตองทำมาเลยงชพ จะไมมเวลามาทำความรจกผแทนของตนใหถองแทวาเปนผทเหมาะสมหรอไม ตลอดจนมความเปนไปไดทผลงสมครเปนผแทนจะใชวธการ “ฬอใจ” ประชาชนโดยการตดสนบนดวยวธการตาง ๆ ททายทสดแลวผแทนสวนใหญกจะเปนคนทมทนทรพยมากวาทจะเปนผททำประโยชนใหกบประเทศชาตจรง ๆ

“วธดำเนนอนถกตองตามกฎหมายนน คอแตงสมาชกแหงคณะไปเทยวพดจาเกลยกลอมราษฎร แตความจรงมไดหมดอยเพยงแคน คอการเกลยกลอมมไดใชแตเฉพาะทางเทยวพดจา ไมไดใชพอใจราษฎรแตดวยถอยคำเทานน ยงมพอใจโดยทางอน ๆ อก ตงแตทางเลยงด จดยานพาหนะใหไปมาโดยสะดวกและไมตองเสยทนทรพย จนถงตดสนบนตรง ๆ เปนทสด คณะใดมทนมากจงไดเปรยบมากอย กตกลงรวบรวมใจความวา ราษฎรไมไดเลอกผแทนของตน เพราะรแนวาเปนคนดสมควรจะเปนผแทนตนดวยประการทงปวงฉะนเลย ตามจรงเลอกบคคลผนนผนเพราะมผบอกใหเลอกฤาตดสนบนใหเลอกเทานน เมอเปนเชนนแลว กนบวาผดความมงหมายเดมของคอนสตตชนแลว คออำนาจไมไดอยในมอประชาชนจรง ๆ แตไปอยในมอแหงคนสวน ๑ ซงเปนสวนนอยแหงชาตเทานน มผทปรากฏวาไดทำประโยชนแกชาตบานเมองจรง ๆ เปนสวนนอย โดยมากเปนผมทรพยเทานน”445 (เนนขอความโดยผวจย)

ประการทสาม พระองคเหนวา สดทายอำนาจในการปกครองกจะไมไดอยทประชาชนจรง ๆ หากแตอยทมอของนกการเมองหรอ “ปอลตเชยน” รวมไปถงการทมการสบเปลยนอำนาจในรฐบาล

444 เรองเดยวกน, หนา 50-51.

445 เรองเดยวกน, หนา 53.

202

บอย ๆ ระหวางพรรคการเมองตาง ๆ นนสงผลตอการบรหาราชการแผนดนทไมมความตอเนองหรอ “ยงเปลยนบอยเทาใดกยงชอกชำมากขนเทานน”446 ยงไปกวานน พระองคยงทรงเหนวา รปแบบการปกครองแบบโดยพรรคการเมอง ลงทายกจะเปนการสนบสนนแตพรรคพวกของพรรคการเมองเดยวกนอนซงเปนการเลนพรรคเลนพวกแบบหนงเชนเดยวกน

“...โดยเหตทประชาชนโดยมากมธระและกจการประจำตองกระทำอย ไมมเวลาพอทดแลฤาดำรหในทาง “ปอลตค” จงยอมใหผทเขามเวลาจะดำรหในทาง “ปอลตค” นน นกแทนพดแทนไป การทมบคคลจำพวก ๑ ซงทำการคดการทาง “ปอลตค” ขนน ถาจะวาไปตามตำรากตองวาไมสมควร เพราะตำราวาการบานเมองเปนไปตามแตประชาชนจะเหนชอบพรอมกนตางหาก การทมบคคลจำพวก ๑ ซงหาขอทาง “ปอลตค” มาเปนผคดแทนดงน กกลายเปนรอำนาจอยในมอคนจำพวกนโดยเฉภาะ จำพวกอนถงจะตองการอะไร ๆ กไมไดสมประสงค นอกจากทความปรารถนาจะไปตรงเขากบพวกนกเลงปอลตค”447 (เนนขอความโดยผวจย)

ประการสดทาย พระองคทรงวพากษวจารณถงระบบการเมองแบบสองพรรคขององกฤษ ทอาจกลายเปนการสมคบกนระหวางพรรคการเมองในการผลดเปลยนเขาไปใชอำนาจในการปกครอง448 นอกจากน พระองคยงทรงชใหเหนวา การเปลยนแปลงการปกครองไมวาจะเปนแบบ “ลมเตดมอนารค” หรอ “รปบลค” กไมไดหมายความวาจะขจดปญหาการทจรตไดเสมอไปอกดวย

“การมปารลยเมนต ฤาเปนรปบลคไมตดการฉอโกงฤาการไมสมำเสมอใหหมดได แตวา-

ขอความทไดกลาวมาแลวน กเปนแตหวขอบางขอ ซงตามความเหนของเราเหนวาเปนสำคญ และโทษทงปวงทไดแสดงมาแลวนน อาจจะมไดไมเฉพาะแตทในประเทศซงใชลกษณปกครองเปน “ลมเตดมอนารค” ถงในประเทศทใชลกษณปกครองเปน “รปบลค” กมไดเหมอนกน การมปารลยเมนตกด ฤาถงแมวาจะเปลยนลกษณปกครองเปนรปบลคไปทเดยวกด ไมตดการฉอโกงฤาการไมสมำเสมอใหหมดไปไดเลย”449 (เนนขอความโดยผวจย)

ขอสงเกตทสำคญคอ จากขอความในพระราชบนทกทมขนาดยาวพอสมควร ซงผวจยไดแสดงใหเหนทผานมา จะพบวา ไมปรากฏคำวา “ประชาธปไตย/ตย” หรอ “ดมอคเครซ” ในฐานะทเปนคำศพทหรออยในชดคำศพททางการเมองของพระองคหรอชดคำศพททางการเมองของยคสมยดงทผวจยไดแสดงใหเหนในบทนและบทกอนหนา ดงเชนคำวา “คอนสตตชน” , “ลมเตดมอนารค”, “รปบลค” หรอ “ปอลตค” กระนน ในพระราชบนทกของพระองคฉบบน ปรากฏคำวา “ประ

446 เรองเดยวกน, หนา 56.

447 เรองเดยวกน., หนา 54.

448 เรองเดยวกน., หนา 58-59.

449 เรองเดยวกน., หนา 59.

203

ชาธปตย” อยหนงครงในสวนทายของพระราชบนทกทพระองคทรงกลาวถงกระแสทพระองคเรยกวา “เสยงประชาชนคอเสยงเทวดา” ทพระองคทรงเหนวาเปนแนวโนมของยคสมย ทเหนวาการปกครองโดยอำนาจสทธขาดของคน ๆ นนม “ความไมแนนอนแหงลกษณะปกครอง” โดยถอวาแนวทางในการแกปญหาดงกลาวคอการกำหนดใหม “คอนสตตชน” และตดอำนาจของกษตรยลงใหเหลอเพยงอำนาจในการยบยงกฎหมายและการทำสงครามและยตสงคราม หรอการเปลยนแปลงการปกครองโดยยกเลกพระเจาแผนดนเสย ดงทพระองคทรงบนทกไววา

“แตวา-มนกมขอทควรคำนงอยตอไปบาง และถงแมวาจะเปนขอทไมพงใจกจำจะตองมองดตรง ๆ คอ “เสยงประชาคอเสยงของเทวดา” ความนยมของคนโดยมากในสมยนทวไปมอยวา การทมอบอำนาจไวในมอบคคลคนเดยว ใหเปนผจดการปกครองชาตบานเมองคนเดยวนน ตองไดคนท ดจรง เกงจรง สามารถจรง จงควรจะไวใจใหเปนผครอบครองได โดยไมตองเกรงวาบคคลผนนจะใชอำนาจในทผดและไมเปนประโยชนฤาความศขแหงประชาชน แตการทจะหาคนเชนนกมใชงาย และถาพระเจาแผนดนไมเปนผทเหมาะสมแกนาทแลว จะเปลยนตวกยาก นอกจากทเจาแผนดนนนเองจะมความรสกวาตนไมมความสามารถพอทจะทำนาทได และมความรกชาตพอ มใจเดดเดยวพอทจะสละอำนาจ สละลาภยศและราไชสวรรยจงหลกไปเสย เพอใหผทประชาชนนยมมากกวาไดมโอกาสทำการเพอบงเกดผลอนใหญยงขนแกชาตบานเมอง แตเจาแผนดนทจะรสกตววาตวไมสามารถนนกหายาก และถงแมวาจะมบาง การทจะออกจากนาทกไมใชวาจะทำไปไดโดยงาย อาจจะมเครองขดขวางอยหลายประการ เมอเปนเชนนแลว มหาชนจงไดพากนคนหาทางแกไขความไมแนนอนแหงลกษณปกครองโดยมเจาแผนดนถออำนาจสทธขาดนนโดยวธใดวธ ๑ บางเมองกแกไปทางม “คอนสตตชน” ขน และตดอำนาจเจาแผนดนเสยทงหมดคงเหลอใหไวแตอำนาจทจะหามกฎหมาย (“วโต”) บางครงบางคราว กบการทำสงครามและเลกสงคราม แตถงแมอำนาจทง ๓ น กไมไดใชโดยลำพง คงตองใชไดดวยความแนะนำของคณะเสนาบดโดยมาก แตถงแมตดอำนาจเจาแผนดนไปปานนแลว บางชาตกเหนไมพอ จงเลยเปลยนเปนรปบลคไปอกขน ๑ จงเหนไดวา ความนยมของมหาชนเวลานเดนไปหาทางประชาธปตย คอทางใหอำนาจอยในมอของประชาชนเอง ตองการทจะมเสยงฤามสวนในการปกครองชาตบานเมองของตนเองใหมากทสดทจะเปนไปได”450 (เสนใตเปนของผวจย)

เหนไดวา ในพระราชบนทกฉบบน “ทางประชาธปตย” พระองคทรงใหความหมายเอาไววาคอ “ทางใหอำนาจอยในมอของประชาชนเอง ตองการทจะมเสยงมสวนในการปกครองชาตบานเมองของตนเองใหมากทสดทจะเปนไปได” แตประเดนตองพจารณาตอกคอ การตดอำนาจของพระเจาแผนดนทคงเหลออำนาจบางประการ จะมลกษณะทสามารถเรยกไดวาประชาธปตยหรอไม หรอวาประชาธปตยของพระองคจะตองใชลกษณะการปกครองแบบ “รปบลค” เทานน ผวจยมความเหนวา เฉพาะจากหลกฐานขอเขยนดงกลาวขางตน ยงไมสามารถทจะวนจฉยไดอยางแนชดวาพระองคทรงใช

450 เรองเดยวกน., หนา 60-61.

204

ในความหมายใด อยางไรกด ในพระราชบนทกเดอนถดมาทพระองคทรงเปรยบเทยบความคดระหวาง “สาสนาพระศรอารย” กบลทธ “โสเชยลสต”451 ไดปรากฎการใชคำวา “ประชาธปตย” ของพระองค อกสองครง ซงในคราวนพระองคทรงใชในความหมายทพระองคทรงวงเลบไววา “(รปบลก)” และใชในบรบททสอวาเปนรปแบบการปกครองทสรางความเสมอภาคไดมากทสด

“…“จะไดรบความเสมอหนากนหมด” ขอ ๒ ทวาคนจะรบความเสมอภาคกนหมด และจะเทากนหมด ไมมใครดกวาใคร ฤามยศมอำนาจมากกวาใครนน ถาเปนไปไดจรงเชนนกไมมใครเถยงเลยวาจะเปนการดอยางยง เพราะแปลวาคนไมตองอจฉาฤศยากนอกตอไป เมอไมมความฤศยาซงกนและกนแลว กไมตองสงไสยเลยวาจะพากนมความศขไปทวกน แตกมปญหาวาจะเปนไปไดจรงเชนนนฤาไม ตางวาเลกเจาแผนดนเลกเจา และเลกขนนางเสยใหหมด เปลยนลกษณปกครองเปนประชาธปตย (รปบลค) อนตามตำราวาเปนลกษณะปกครองซงใหโอกาสใหพลเมองไดรบความเสมอหนามากทสด เพราะใคร ๆ กมโอกาสทจะไดเปนถงประธานาธบด ขอนกดอย (ตามตำรา) แตพจารณาดตามความจรงกคงจะแลเหนไดวาไมมพลเมองแหงใดในโลกนจะเทากนหมดจรง ๆ เพราะทกคนไมไดมความรปญญาสามารถเสมอกน ใครมปญญาสามารถมากกคงไดเปรยบเพอนบานทมปญญาสามารถยอมเยาวกวา แตใชวาจะหมดอยเพยงปญญาและความร ยงความชำนาญ (เอกซปเรยนซ) กเปนสงสำคญอนทำใหคนไดเปรยบซงกนและกนอยมาก เพราะทำใหคนมความเชอถอ ยงในทางปกครองบานเมองดวยแลวกยงสำคญ เชน จนทไดเปนขบถตอเจาวงษเมงจจนสำเรจตงเปนรปบลคขนไดแลว ในชนตนกไดเลอกซนยดเซนเปนประธานาธบด แตตวซนยดเซนเองเปนคนฉลาดพอทจะรสกตนวาไมมความสามารถพอทจะทำการในนาทผปกครองตอไปได จงตองยอมมอบใหยวนซไกเปนประธานาธบดตอไป นกเปนพยานอยอยาง ๑ แลววาคนไมเทากน และซนยดเซนกรสกวาไมเทากน แตซนยดเซนเปนคนฉลาดจงไมรสกแคนเคองฤาอจฉายวนซไก แตมใชวาคนจะเปนอยางซนยดเซนทกคนกหามได ...ขอนไดแปนมาแลวแตจนอยางไร ขอนไดเปนมาแลวแกจนอยางไร แกคนชาตอนกคงเปนอยางนนเหมอนกน การทจะแกความไมเสมอหนากนและความไมพอใจอนบงเกดขนแกความไมเสมอหนากนนน กเหนมยาอยขนานเดยวทจะแกได คอจดลกษณะการปกครองเปนอยางประชาธปตย แตยาขนานนกมชาตตาง ๆ ลองใชกนมาหลายรายแลว มจนเปนทสด กยงไมเหนวาเปนผลดไดจรง ไมบำบด “โรคอจฉา” และ “โรคมกใหญมกมาก” แหง

451 พระองคทรงเปรยบเทยบทงสองแนวคดวาไมมความแตกตางกน หากแตเมอแสดงตนวาผนยมลทธ “โสเชยลสต” กจะดดเพราะเปน “ภมของยโรป” หากแตเนอแทผทแสดงตนวานยมลทธโสเซยลสตนนกคอผทนยมแนวคดสาสนาพระศรอารยทเปนแนวคดทมอยมานานแลวในสงคมไทย ทมสาเหตมาจาก “โรคฤศยา” หรอความอจฉารษยาซงกนและกนในการสวนตวและพวกพองเปนพน โดยพระองคทรงเปรยบเทยบแนวคดทงสองวามลกษณะคลายกนในเรองของเปาหมายของทงสองแนวคด ทตางเสนอวาสงคมสดทายจะมความสงบสขไมมการรบราฆาฟนกน, สงคมทจะความเสมอภาคกนของคนทคนไมมชนชนตำสง, มการเฉลยนรพยสนหรอแบงปนทรพยากรตาง ๆ อยางเสมอภาค และสดทายคอการยกเลกไมมศาสนาใด ๆ โปรดด เรองเดยวกน., หนา 68 – 69.

205

พลเมอง จงเปนทจนใจอย มคนเมองไหนทจะไดรบความเสมอหนากนยงกวาไทย” 452 (เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

เหนไดอยางชดเจนวา ประชาธปตยในความหมายของพระองคในพระราชบนทกเดอนเมษายนนน พระองคทรงใชในความหมายทสอถงการปกครองแบบ “รปบลค” เพราะเหตทวา “ใคร ๆ กมโอกาสเปนประธานาธบด” กบอกครงหนงกคอการใชในฐานะเปนรปแบบการปกครองทสรางความเสมอภาคไดอยางมากทสด อยางไรกด หากพจารณาจากบรบททางการศกษาของพระองคแลว เปนไปไดยากอยางยงทพระองคจะไมรจกและสามารถจำแนกความแตกตางระหวางคำวา “Democracy” และ “Republic” ในภาษาองกฤษ ดงนน คำถามทสำคญทตองตอบตอไปกคอ เพราะเหตใด พระองคจงใชคำวา “ประชาธปตย” และใชวงเลบตามหลงวา “(รปบลค)” มใช “(ดมอคเครซ)”

ผวจยพบวา เบาะแสในการตอบปญหาดงกลาว ปรากฏในขอเขยนของพระองคในชวงปลายปเดยวกน ทมการตพมพในหนงสอพมพสยามออบเซอรเวอร ระหวางเดอนสงหาคมถงเดอนธนวาคม พ.ศ. 2455453 ซงตอมารวมเลมตพมพในชอ “A Siam Miscellany” ของ “Asvabahu” ซงเปนพระนามแฝงของพระองค และมการแปลและตพมพเปนภาษาไทยโดยพระองคเองในชอ “ปกณณะกคด” ในปเดยวกน454

ขอเขยนฉบบนไดปรากฏการอางองถงศพท “ประชาธปตย” และ “Democracy” ในหลายวาระมากขน โดยเฉพาะเมอพระองคทรงอางองถงเหตการณทเกดขนในประเทศจน โดยประเดนสำคญของพระองคกคอ ความเขาใจของชาวจนและชาวสยามทมตอรปแบบการปกครองหรอคำศพททางการเมองตาง ๆ อาท “ประชาธปตย” หรอ “รปบลก” ทในทศนะของพระองคนน พระองคทรงเนนยำถงความเขาใจทมากกวาความเขาใจ “แตเพยงชอ”455 กลาวคอ ในพระราชวนจฉยของพระองคนน ชาวจนรวมไปถงชาวสยามสวนหนง นนมความเขาใจแตเพยงชอ โดยเฉพาะความเขาใจทวา เมอมการเปลยนแปลงขนบธรรมเนยมใหม ๆ แลวจะนำมาซงความเจรญหรอความศวไลซนนเปนความเขาใจทคลาดเคลอนไปจากความเปนจรง456 สำหรบในกรณของจน พระองคทรงเหนวา ชาวจนสวนใหญนนถกชกจงจากพวกองยหรอพวกเกกเหมงดวยความมงหมายในการลมลาง

452 เรองเดยวกน., หนา 72.

453 Asvabahu, A Siam Miscellany (Bangkok: Siam Observer).

454 อศวพาห, ปกณณกะคด (พระนคร: หนงสอพมพไทย, 2455).

455 เรองเดยวกน., หนา 21.

456 เรองเดยวกน., หนา 2, 21.

206

อำนาจของชาวแมนจเปนหลกมากกวาทมความเขาใจหรอมความตองการรปบลกจรง ๆ457 ดงความตอนหนงคอ

“ขาพเจาเชอวาจนโดยมากไมอาจอธบายไดวา รปบลกนคออะไรหรอคอใคร ถาจะถามราษฎรจนกคงจะไดรบคำตอบวา “รฐบาลใหม” และถาจะซกไซไลเลยงใหทราบความเลอยด กคงจะไดรบตอบวารปบลกนน คอ “ยวนซไก” นอกจากนจนผนกจะไมสามารถอธบายอะไรไดอก ..พลเมองจนไดรบความสงสอนใหเชอวาการเปลยนแปลงนนจะนำมาซงผลอนด เพราะฉนนจงไดยอมตามไป แตอยางไรดถงการเปลยนแปลงไปนนมไดใหผลดงทวากคงจะไมไดรบผลอนใดทรายไปกวาทไดรบอยแลวแตกอน อยางมากกเปนแตเพยงถกหลอกอกครงหนงเทานน การถกหลอกเชนนกไดถกมามากตอมากในปางกอน เพราะฉนนการทจะถกหลอกอกครงหนง กคงจะไมเปนอะไรหนกหนา...

...ถาจะสรปความโดยยอแลวกจะกลาวไดวาเมอผคดการจลาจลออกนำแลวคนงานกออกตามเทานน เพราะฉะนนขาพเจาขอกลาวซำวา ถาจะกลาวถงพลเมองจนโดยทวไปแลว รปบลกจนคงเปนแตชอ”458 เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

ตอมาพระองคทรงยกศพททางการเมองตะวนตกสำคญอยางคำวา “ประชาธปตย (Democracy)” พรอมกบคำวา “อศรภาพ (Liberty)” และ “รปบลก (Republicanism)” เพอแสดงใหเหนวา คำสำคญทางการเมองเหลาน ดวยเหตทสามญชนยอมใชเวลาสวนใหญในการขวนขวายหาเลยงชพตน459 ในทศนะของพระองคจงเหนวาเปนเรองยากทเขาเหลานนจะมความเขาใจในคำศพททางการเมองดงกลาวหากเปรยบเทยบกบผทไดรบการศกษามาจากตะวนตก

“การทพดกนถงศพท เชน ประชาธปตย (Democracy) อศรภาพ (Liberty) แลรปบลก (Republicanism) กอาจทจะพดเขาใจกนได แตบคคลในพวกทไดรบการศกษาอยางชาวยโรป แตถาจะไปพดกบจนสามญนนเขาจะเขาใจศพทเหลานวากระไร (ถงคนไทยสามญของเราเองกเหนจะไมเขาใจเหมอนกน) คนจนทำงานธรรมดาจะเขาใจวาวธการปกครองบานเมอง เชน ประชาธปตยหรอรปบลก นนจะมประโยชนอยางไร?460 (เนนขอความโดยผวจย)

457 เรองเดยวกน., หนา 42-43.

458 เรองเดยวกน., หนา 19-21.

459 เรองเดยวกน., หนา 21.

460 เรองเดยวกน, หนา 32. ในฉบบภาษาองกฤษคอ “It is all very well to talk about Democracy, Liberty, and Republicanism to those who have European Education, but what would an ordinary Chinaman understand by such term? (and an ordinary Siamese too, for the matter of that !) How should a Chinese workingman understand the benefit of Democracy or Republicanism” ใน Asvabahu, A Siam Miscellany, p.8.

207

ขอสงเกตสำคญคอ จากขอความขางตนจะเหนไดวา พระองคใชคำวา “ประชาธปตย” ในวงเลบของภาษาองกฤษวา “Democracy” แสดงใหเหนวาพระองคสามารถทจะจำแนกความแตกตางระหวางคำวานกบคำอน ๆ การใชคำวา “ประชาธปตย” ของพระองค จงมาจากคำวา “Democracy” ในภาษาองกฤษโดยตรง ในขณะทคำวา “รปบลก” พระองคยงทรงใชในลกษณะของการทบศพทอย แตพระองคกใชวงเลบวา “Republicanism” จงเปนหลกฐานทแสดงใหเหนวา ในความรบรของพระองคนน ประชาธปตยกบรปบลกนนมใชสงเดยวกน ตอจากนน พระองคจงใหอรรถาธบายตอเหตการณในจนตอมาวา แมจะถอกนวา จนเปลยนเปนรปบลกแลว แตรปแบบการปกครองของจนนนกเปนเพยงแตเพยงรปบลกโดยชอเทานน หาไดถอวาเปน “รปบลกแทจรง” แตเพยงอยางใด ดงความในตอนนคอ

“ตามความทกลาวมาแลวในเรองน กพอจะสนนฐานไดวารปปลกจนไดเกดขนแลว แมอยางนอยกมชออยแลวในกรงปกกง เรากไดทราบชดแลววา มรฐบาลซงใหนามตนเองวารปบลก แตปญหาคงมอยวา ทเรยกกนวาเปนรปบลกแทจรงแหละหรอ ตามทเราไดทราบไดยนมาโดยทางตาง ๆ กยงทำใหเปนทเคลอบแคลงสงไสยอยเปนอนมาก”461 (เนนขอความโดยผวจย)

โดยพระองคทรงอธบายวา ลกษณะของรปบลกทแทจรง จะตองประกอบไปดวยสามสถาบนสำคญ คอ “แพนกธรการ” ทมาจากการเลอกตงของราษฎรโดยตรงหรอโดยออม, “รฐสภา” ทมาจากการเลอกตงของราษฎร และ “แพนกตลาการ” ทมาจากราษฎรเลอกหรอประธานาธบดเลอกโดยทประชมของรฐสภา462 และโดยเหตทฝายประธานาธบดหรอ “แพนกธรการ” ของจน ทมาจากการ

461 อศวพาห, ปกณณกะคด, หนา 47; ฉบบภาษาองกฤษใชคำวา “I think we may assume, that in name at least, the “Republic of China” exists. There is certainly a government at Peking, which calls itself the Republic, but is it a real one ? So far as we can learn from various sources, this seems extremely doubtful. ใน Asvabahu, p.8.

462 ความฉบบเตมคอ “...ตามธรรมดารปบลกยอมมพระธรรมนญ ซงบญญตวธดำเนนการปกครองอยางรปบลก แลพระธรรมนญนแมอาจจะมความแตกตางกนบางในขอเลกนอยทไมสลกสำคญกด บรรดาพระธรรมนญของรปบลกทวไปตองวางนาทสำหรบการปกครอง ซงตามปรกตการยอมมอยดงน

(๑) แพนกธระการ แพนกนมหวหนาคอประธานาธบด ซงราษฎรเปนผเลอกตงโดยตรงหรอโดยใชวธใหผซงราษฎรเลอกนน เลอกบคคลอกผหนงขนเปนประธานาธบด

(๒) รฐสภา เจาหนาทแพนกนคอ ผทราษฎรไดเลอกใหเปนผแทนมารวมกนเขาเปนทประชม เรยกตามภาษาฝรงวา “ปาลเมนต” ซงอาจแบงออกเปน ๒ ทประชม หรอคงมแตทประชมเดยวกได

208

แตงตงของทประชมใหญแหงชาตจนทเมองนานกงนนไมไดมทมาทไปอยางชดเจนวาราษฎรเปนผทเลอกตงทประชมใหญนขนมา ดงทพระองคทรงเปรยบเปรยวา “ไดเกดมขนเองประดจดงพระเปนเจาในไตรเพทของชาตฮนด”463 เชนเดยวกบ “รฐสภา” ทพระองคยงไมไดยนขาววาจะจดใหมการเลอกตง “หวหนาราษฎร” ในเวลาใด รวมไปถง “แพนกตลาการ” พระองคกยงไมเหนวามความชดเจนแตประการใดเชนเดยวกน464

ดงนน ในมมมองของพระองคจงถอวา ประเทศจนในเวลาดงกลาวยงไมมลกษณะทเปน “รปบลกอนแทจรง”465 และความพยายามของพวกเกกเหมงทจะทำใหจนเปนรปบลกทแทจรงกยงมอปสรรคอกมากพระองคจงสรปวาชาวสยามยงไมควรท “เปดหมวกออกคำนบแสดงความยนดให”466 จนกวาจนจะตง “รปบลกขนเปนปกแผนแนนหนา”467 เสยกอน

นอกไปจากกรณของ “รปบลก” พระองคใชคำวา “ประชาธปตย” เมอกลาวถงลกษณะของการปกครองในจนเชนเดยวกน หากแตการใชของพระองคนน พระองคใชกบจนกอนการปฏวตหรอจนในยคของราชวงศชง ทพระองคกลาววามลกษณะท “เปนประชาธปตยชนดหนงอยแลว” ดงทพระองคเขยนไววา

“ผอนยอมเหนวาการทงปวงในเมองจนมสงซงตรงกนขามอยมาก ดงขาพเขาไดกลาวไวในบทกอน ๆ ยกตวอยางดงเชน เมอครงเมองจนยงมกระษตรยครอบครองอย แมเชนนนกเปนประชาธปตยชนดหนงอยแลว ครนมาณบดน ไดประกาศตงรปบลก ซงเปนวธปกครองตองตามลกษณะประชาธปตยโดยแทจรง กยงมทานผหนงซงยงคงรบรองกนอยวาเปนบรมราชาธราชโดยนามแลยศ เราจะพงเขาใจความขอนอยางไร?”468 (เนนขอความโดยผวจย)

(๓) แพนกตลาการ เจาหนาทแพนกนจะเปนผทราษฎรเลอกโดยตรงกได หรอประธานาธบดจะเลอกตงโดยอนมตของทประชมผแทนราษฎร (ปาลเมนต) กได” ใน อศวพาห, หนา 47-49.

463 เรองเดยวกน., หนา 50-51.

464 เรองเดยวกน., หนา 55.

465 เรองเดยวกน., หนา 61.

466 เรองเดยวกน., หนา 115.

467 เรองเดยวกน., หนาเดยวกน.

468 เรองเดยวกน., หนา 91. ฉบบภาษาองกฤษใชวา “As I said in my last article, things in China appear to outsiders to be very paradoxical. For example, when China was under Monarchical rule, it was actually a sort of democracy ; and now that the most democratic form of government, namely a republic, has been proclaimed, a certain personage is still there recognized under the style and title of Emperor ! How are we to understand anything by this?” ใน Asvabahu, A Siam Miscellany, p.14.

209

จากความขางตน ผวจยเหนวาสามารถตความตอความหมายและการใชคำวาประชาธปตยของพระองคไดสองประเดนคอ

ประเดนแรก การปกครองในยคราชวงศชงของจน มลกษณะทเปนประชาธปตยชนดหนง ตนฉบบภาษาองกฤษพระองคทรงใชวา “when China was under Monarchical rule, it was actually a sort of democracy”

ประเดนทสอง “รปบลก” ถอเปนวธการปกครองตามลกษณะประชาธปตยโดยแทจรงหรอทภาษาองกฤษใชคำวา “and now that the most democratic form of government, namely a republic” ซงคำวา “the most” สามารถแปลความไดวา “ยง” หรอ “มากทสด” ไดเชนเดยวกน ดงนน จงสามารถอนมานตอมาไดวา การปกครองแบบ “รปบลก” มลกษณะทเปนประชาธปตยมากทสดหรอเปนประชาธปตยโดยแทจรง

เมอนำความในพระราชบนทกรายวนของพระองคททรงเขยนถงการปกครองแบบ “ประชาธปตย” ทหมายถง “ตางวาเลกเจาแผนดนเลกเจา และเลกขนนางเสยใหหมด เปลยนลกษณปกครองเปน ประชาธปตย (รปบลค) อนตามตำราวาเปนลกษณะปกครองซงใหโอกาสใหพลเมองไดรบความเสมอหนามากทสด เพราะใคร ๆ กมโอกาสทจะไดเปนถงประธานาธบด ขอนกดอย (ตามตำรา)”469 (เนนขอความโดยผวจย) มาพจารณาเปรยบเทยบกบขอความในปกณณะกคด ผวจยเหนวา สามารถตงขอสนนษฐานถงขอสงสยเรองการใช “ประชาธปตย” ในวงเลบของ “รปบลก” ของพระองคไดสองประการดวยกน ไดแก

ประการแรก พระองคทรงแปลคำวา “รปบลก” ทหมายถง “Republic” ในภาษาองกฤษมาสภาษาไทยโดยการใชคำวา “ประชาธปตย”

ประการทสอง พระองคใชคำวา “ประชาธปตย (รปบลก)” ในฐานะท “รปบลก” ทางทฤษฎหรอตามตำรา เปนรปแบบการปกครอง มลกษระเปน “ประชาธปตย” รปแบบหนง และเปนรปแบบทมความเปนประชาธปไตยทแทจรงหรอมากทสด

เมอพจารณาจากภมหลงทางการศกษาของพระองค ผวจยมขอสนนษฐานวาเปนไปไดยากอยางยงทพระองคจะไมทราบถงความแตกตางระหวางคำวา “Democracy” และ “Republic” และจากขอความในปกณณคดทพระองคแยกความแตกตางระหวางสองคำนอยางชดเจน (และโปรดดคำอธบายในเรอง “ความกระจดกระจายแหงเมองจน” ของพระองคทผวจยจะกลาวถงตอไป) ดงนน ผวจยจงเหนวาการตความในรปแบบทสองมความใกลเคยงกบความมงหมายของพระองคมากทสด

469 พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, จดหมายเหตรายวนในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, หนา 68.

210

คำถามทสำคญตอมากคอ การใชคำวา “Democracy” ไปเรยกรปแบบการปกครองของตาชง พระองคไดรบอทธพลหรอแนวคดนมาจากทใด ซงพระองคใหคำตอบเอาไวเชนกนวา การเรยกรปแบบการปกครองในประเทศจนในยคราชวงศชงวา “เปนประชาธปตยชนดหนง”470 พระองครบแนวคดนมาจาก ดร. เฮอรเบต เอ ไยลส (Herbert Allen Giles) ซงเปนศาสตราจารยประจำสาขาวชาภาษาจน มหาวทยาลยเคมบรดจ แมวาความในตนฉบบของพระองคจะไมไดกลาวถงแหลงทมาและชอผลงานอยางชดเจน แตจากการคนควาสอบเทยบระหวางขอความทพระองคยกมากบผลงานของไยล ผวจยพบวา พระองคทรงอางองมาจากมาจาก Lecture III ทมหวขอวา Democratic China ใหนงสอทชอ “China and The Chinese”471 ซงมทมาจากการบรรยายของเขาทมหาวทยาลยโคลมเบย ประเทศสหรฐอเมรกาในป ค.ศ. 1902472

โดยไยลเสนอวา ประชาชนชาวจนในยคตาชงนนเปนผทตงพกดการเกบภาษและปกครองตนเอง (the Chinese are a self-taxing and self-governing people) ตลอดจนมอสรภาพและมไดอยในฐานะของผทถกกดขขมเหงจากผปกครองเหมอนอยางพวกชาวเฟลละฮน (Fellahin) ในอยปตโบราณตามทชาวตะวนตกสวนใหญเขาใจกน โดยเขายกประเดนเรองการทชาวจนมสวนรวมและอำนาจตอรองในการตงพกดการเกบภาษ อสรภาพในการเดนทางและประกอบกจการตาง ๆ รวมไปถงเหตการณทเขาไดประสบกบตวเองในเรองของการตดสนคดทไมเปนธรรมโดยเจาหนาททองถน ทชาวบานสามารถรวมตวกนกดดนและรองเรยนตอขาหลวงชองมณฑลใหมาอำนวยความยตธรรมตอพวกเขาไดในทายสด473

หลงจากพระองคทรงยกเหตผลทพระองคไดรบมาจากงานของไยลลมาอธบายแลว พระองคจงไดสรปตามทศนะของไยลลวา กอนทจะเกดการเปลยนแปลงการปกครอง จนในยคตาชงนนมลกษณะเปนประชา ธปตยอยแลว หากแตราษฎรจนนนยงไมรบรในเรองน ซงเปนเหตใหราษฎรจนถกชกจงจากพวกเกกเหมง ทชวนเชอวาพวกเขาเปนผทถกกดข และประชาธปตยกคอหนทางทจะปลดแอกจากการกดขขมเหงนน และพระองคกทรงเหนวาชาวสยามหลายคนกถกชกจงแบบนเชนกน

“ขอความซงไดกลาวมาทงนสอใหเหนไดวา ประเทศจนเมอกอนการจลาจลเกกเหมงเกดขนแลยงมกระษตรยเมงจครอบครองอย แทจรงเปนประชาธปตยอนหนง ดวยเหตทขอสำคญของประชาธปตย

470 อศวพาห, ปกณณกะคด, หนา 92.

471 Herbert Aleen Giles, China and the Chinese (New York: The Columbia University Press, 1902), pp.73-106.

472 Ibid., P.v.

473 Ibid., p. 84, 92.

211

นน คอความเปนใหญของนำใจราษฎร ซงมอยแลวแตครงนน เพราะฉนนทานผอานทงหลายยอมเหนไดวาพวกจนไดเปนราษฎรมอศระมาแลวโดยไมรสกตว กเมอจนเองยงหาไดรสกวาตนเปนราษฎรมอสระไมแลว จะโทษพวกเราซงเปนคนนอกเกณฑในขอทเราไมทราบขอความนนอยางไรได พวกหวนาเกกเหมงชแจงใหพวกของเขาฟงวา พวกเขาเปนผถกยำย สงทเขาจะพงแสวงหากคอประชาธปตย คนเหลานนกเชอ ชาวตางประเทศเปนอนมากกเชอ ในพวกนกมไทยหลายคนดวย”474 (เนนขอความโดยผวจย)

ขอสงเกตสำคญกคอ จากขอความขางตน พระองคไดใหความหมายหรอ “สารตถะ” (essence) ของ “ประชาธปตย” วาเอาไวอยางชดเจนดวยวา “ขอสำคญของประชาธปตย คอความเปนใหญของนำใจราษฎร” ซงภาษาองกฤษใชคำวา “the essence of democracy is the supremacy of the people’s will”นอกจากน การตรวจสอบเทยบระหวางสำนวนตนฉบบทเปนภาษาองกฤษกบสำนวนแปลฉบบภาษาของพระองค ผวจยพบวามการแปลโดยอรรถหรอความหมายแทนการถายไปสคำวา “ประชาธปตย” ในภาษาไทยอกดวย โดยฉบบภาษาองกฤษใชคำวา “That is to say, only one in a hundred Chinamen understands anything about any democratic form of government, or is in the last capable of understanding it.”475 สำหรบในฉบบภาษาไทยพระองคทรงแปลวา “หรออกนยหนง ชาวจน ๑ ใน ๑๐๐ คนเทานนทสามารถจะเขาใจในวธการปกครองทยดหลกเอาความเหนของราษฎรเปนใหญ”476

ดงนน เมอพจารณาจากขอเขยนของพระองคหลายวาระทผวจยยกมาขางตน จงสามารถสรปความหมายของ “ประชาธปตย” ทพระองคใชในเบองตนวาคอลกษณะการปกครองทถอความเปนใหญของจตใจของราษฎร ทอาจจะมรปแบบการปกครองแบบกษตรยหรอไมมกได แตรปแบบการปกครองทมลกษณะประชาธปตยมากทสดกคอรปแบบการปกครองแบบรปบลกหรอรปแบบการปกครองทไมมกษตรยเพราะใคร ๆ กสามารถจะเปนประธานาธบดไดในทางหลกการหรอทฤษฎ

474 .อศวพาห, ปกณณกะคด, หนา 101 – 102. ฉบบภาษาองกฤษใชคำวา “All the above goes to show that though under the Monarchical rule of the Manchu, China in pre-revolutionary days was really a democracy, since the essence of democracy is the supremacy of the people’s will, and that they had already. So you see, the Chinese were really democrats without they knowing it. And if the Chinese themselves did not realise that they were already democrats, we outsiders could hardly be blamed when we also did not realise it. The revolutionary leaders told their own countrymen that they were a downtrodden people, and that what the wanted was Democracy : and they believed it.” (ตวหนาเปนของผวจย) ใน Asvabahu, A Siam Miscellany, p.16.

475 Asvabahu, A Siam Miscellany, p.10.

476 อศวพาห, ปกณณกะคด, หนา 66.

212

มากกวานน งานอกชนหนงทจะทำใหคำตอบในเรองนกระจางขนไปอกกคอ พระราชนพนธทรงแปลเรอง “ความกระจดกระจายแหงเมองจน”477 ทพระองคทรงแปลมาจากบทความเรอง “The Dismemberment of China”478 ของเอมล โยเสฟ ดลลอน (Emil Joseph Dillon) ในพระราชนพนธทรงแปลฉบบน พระองคไดทรงนพนธคำนำ คำสงทายในของผแปล และ “ตอนแถม” ทเปนการอธบายศพท “Republic” และ “Democracy” อยางเปนระบบมากทสด

ในภาพรวม บทความของดลลอนเปนการบรรยายถงความวนวายอนเปนผลมาจากการเปลยนแปลงของจน บทความของดลลอนเปนบทความทโตแยงกบขอเขยนของดร. จอรจ เออรเนส มอรรสน (George Ernest Morrison) ทตพมพในหนงสอพมพ The Times ฉบบวนท 23 สงหาคม ค.ศ.1912 (พ.ศ. 2455)479 ในหวขอ “A Reply to Pessimists.” โดยทศนะของมอรรสนนนเหนวาการเปลยนแปลงไปสรปบลกในจนนนเกดขนอยางสำเรจเรยบรอยโดยปราศจากความรนแรงใด ๆ และรปบลกจนนนเปนทหวงไดวาจะเปนไปในทางทดขนเรอย ๆ480 ในขณะทดลลอนนนเขยนโตแยงในทางตรงกนขามและมองวาการเปลยนแปลงดงกลาวจะนำมาแตซงความวนวายและเลวรายลงกวาเดมทในทสดอาจทำใหแผนดนจนแตกออกเปนเสยงๆ จากผลของความขดแยงยงเหยงภายในและการแทรกแซงจากภายนอก

จากการสำรวจงานตนฉบบของดลลอน ผวจยพบวา ดลลอนมการใชคำวา “democratic” ท ฮศวพาหทรงแปลวา “ประชาธปตย” อยสามลกษณะดวยกน ลกษณะแรก ไดแกการใชในฐานะทเปนรปแบบการปกครองรปแบบหนง (democratic régime) ลกษณะตอมา ดลลอนใชในบรบททอางองถงลกษณะการปกครองขององกฤษ ในฐานะทเปนแม (mother) ของ “democratic institutions” และลกษณะสดทายกคอการใชเปนคำคณศพทตอกบคำวารปบลก (democratic republic)

477 เอมล โยเสฟ. ดลลอน, ความกระจดกระจายแหงเมองจน, อศวพาห เรยบเรยง (พระนคร: หนงสอพมพไทย, ร.ศ. ๑๓๑).

478 E. J. Dillon, “The Dismemberment of China,” Nineteenth Century and After 72 (July-December 1912).

479 G. E. Morrison, “The Outlook in China. A Reply to Pessimists. Dr Morrison’s Views.” The Times (23 August 1912), p.4.

480 Ibid. ในพระราชนพนธเรองความกระจดกระจายแหงเมองจน อศวพาหไดแปลบทความนไวในภาคผนวกดวย โปรดด เอมล โยเสฟ. ดลลอน, ความกระจดกระจายแหงเมองจน, หนา 171-210.

213

สำหรบลกษณะแรก ดลลอนใชในนยทถงความสมพนธระหวางรปแบบการปกครองกบความเจรญรงเรองของบานเมอง ซงฮศวพาหและดลลอนนนมทศนะทตรงกนในเรองของความสมพนธดงกลาววาไมไดไปดวยกนเสมอไป โดยคำวา “democratic régime” ฮศวพาห ไดแปลวา “ลกษณะปกครองอยางประชาธปตย” ตามความในตนฉบบวา

“Most of the optimists are men of the English-speaking races, and many of them write and argue as though a democratic régime could transfigure sacramentally

the peoples who adopt it and ward off dangers from their path.481 (เนนขอความโดยผวจย)

ในลกษณะตอมา ดลลอนใชคำวา “democratic institutions” ทเปนการสอความสมพนธระหวางประเทศองกฤษกบประชาธปตย ในฐานะทเปนแม (mother) ของรปแบบการปกครองแบบนอกดวย โดยเขาใชในบรบทของการกลาวถงทาทอนนงเฉยขององกฤษ ทมตอการรองขอของรฐบาลญปน ใหองกฤษสนบสนนการปฏรปราชสำนกชงเนองดวยญปนไมมความไววางใจในทาทของหยวนซอไข482 ดงความในตนฉบบคอ

“Here was an ancient nation striving to free itself from the fetters of a preposterously effete régime and adopt democratic institutions ; and Great Britain , the

mother of such institutions, was asked to bar the plucky people’s way!”483 (เนนขอความโดยผวจย)

การกลาวถงองกฤษในฐานะทเปนแมหรอแมแบบของลกษณะการปกครองหรอมสถาบนประชาธปตย นนแสดงใหเหนถงการนำวาว “democratic” ไปใชเรยกรปแบบการปกครองของ

481 E. J. Dillon, “The Dismemberment of China,”, p.646. สำนวนแปลของฮศวพาหคอ “ผทมกเหนแตทางด (ออปตมสต) เหลานโดยมากเปนชนชาตเชอองกฤษ แลมอยหลายคนมทไดแตงหนงสอแลเถยงประหนงวาลกษณะปกครองอยางประชาธปตยจะสามารถประสาทพรทกประการใหแกชาตทใชลกษณะนน ประหนงวาลกษณะปกครองชนดนนจะเปนเครองคมกนสรรพภยอนจะมาแผวพาลชาตนนได” (ตวหนาเปนของผวจย) เอมล โยเสฟ. ดลลอน, ความกระจดกระจายแหงเมองจน, หนา 31-32.

482 E. J. Dillon, “The Dismemberment of China,”, p. 652.

483 Ibid. สำนวนแปลของฮศวพาหคอ “หมอมอรสนนนเขากลาวตเตยนรฐบาลเกาซงม “เจานายทจรตและขนทอนเลวทราม” เปนใหญ และในขอนเขามเหตผลพอควรทจะตไดจรง ๆ แตความทจรตกนสนบนในสมยแหงรฐบาลใหมนกยงคงมอยบรบรณเหมอนแตกอน ถาจะวาไปดจะยงรายขนดวยซำ เพราะเหตวาเมอมราชาธปตยอยนน มขดขนจำนวนแหงบคคลทจะสามารถขนถงตำแหนงทจะเปดโอกาศใหคายตธรรมและอยตธรรมอยางมาก ๆ และซงจะปลนสดมภสาธารณชนไดโดยไมมโทษ สวนในความปกครองของรปบลคอนมลกษณะเปนประชาธปตยนน การคาความชวหาทขดคนไมไดเลย” (ตวหนาเปนของผวจย) เอมล โยเสฟ. ดลลอน, ความกระจดกระจายแหงเมองจน, หนา 71-72.

214

องกฤษอยางชดเจนนอกจากน ดลลอนยงนำคำวา “democratic” ไปใชขยายคำวาวา “republic” โดยสอถงกรณของจน โดยการใชคำวา “democratic republic” นนเขาใชในบรบทของโตแยงขอเสนอของมอรสนทใหภาพของการปกครองจนภายใตราชสำนกชงทเตมไปดวยเจาชายททจรตและขนททเลวทราม โดยเขาเปรยบเทยบวา ในยคราชวงศนนยงมขอจำกดทบคคลเหลานนจะเขามาทำความเสยหายได แตเมอเปรยบเทยบกบยค “democratic republic” ของจนแลว การทจรตสามารถเกดขนไดและเปนไปอยางไมมขอบเขตใด ๆ และเลวรายไปกวาในยคของราชสำนกชงเสยอก484 ดงความตอนนคอ

“Dr. Morrison rails at the old régime with its ‘corrupt princes and degraded eunuchs.’ And he has ample grounds. But corruption under the new régime is flourishing as before. Nay, it is worse. For the Empire the number of individuals was limited who could rise to positions where they could deal wholesale in justice and injustice, and plunder the public with impunity. Under the democratic Republic, corruption has no

bounds.”485 (เนนขอความโดยผวจย)

จากขอความของดลลอน จงสามารถอนมานตอมาไดวา “Republic” ของดลลอน อาจจะมลกษณะทเปน “democratic” หรอไมกไดเชนเดยวกบรปแบบการปกครองขององกฤษ ซงผวจยเหนวา ความหมายและการใชคำวา “democratic” ทพระองคทรงมาแปลเปนภาษาไทยวา “ประชาธปตย” ของพระองคและดลลอนนนมความสอดคลองใกลเคยงกน ทอาจตงขอสนนษฐานไดจากการทพระองคเลอกทจะแปลบทความของดลลอนฉบบน และเมอพจารณาจากพระราชนพนธ “ตอนแถม” ของพระองค จดทสำคญยงใน ทพระองคมการเทยบการแปลศพทของพระองคจากภาษาองกฤษมาสภาษาไทย โดยพระองคบอกถงทมาของศพทอยาง Republic วามทมาจากภาษาละตน ในขณะท Democracy นนเปนศพทโยนกหรอศพทกรกโบราณ ดงทพระองคอธบายทมาของศพทไววา

“ศพทวารปบลคนน เปนศพทละตน เปนศพทผสมจากคำวา “Res” (รส) ซงแปลวา สมบตกได ประโยชนกได กรณกได และ “Publica” (ปบลคะ) แปลวาสาธารณ รวม ๒ คำเปนศพท “รปบลค” ฉน

484 E. J. Dillon, p. 652.

485 Ibid,. สำนวนแปลของฮศวพาหคอ “ดเอาเถด ชาตโบราณอน ๑ (คอจน) กำลงตงความพยายามทหลดพนจากเครองพนธนาการแหงรฐบาลอนเหลวไหลเหลอเกน และพยายามทจะใชลกษณปกครองอยางประชาธปตย จะมารองขอใหประเทศองกฤษ ซงโออวดวาเปนมารดาแหงวธปกครองอยางนใหไปขดขวางหนทางแหงชนท “กลาหาญ” เชนนนทไหนจะยอม!” (ตวหนาเปนของผวจย) เอมล โยเสฟ. ดลลอน, ความกระจดกระจายแหงเมองจน, หนา 47-48.

215

จะแปลไดวา “สาธารณสมบต” ฤา “สาธารณประโยชน” ฤา “สาธารณกรณ” แตเมอยงมไดรบความวนฉยแหงบณฑตยแลวกยงไมกลาจะใช

ศพทวา “ประชาธปตย” นน ตรงกบศพท “Democracy” (เดเมาะคระซ) ซงเปนศพทโยนกผสม คอ “Demos” (เดมส) วา ประชา “Krateo” (กระเตโอ) แปลวาเปนใหญ รวมเขาจงไดศพท “Demokratia” (เดโมกระตย) แปลงเขยนเปนอยางองกฤษจงเปน “Democracy” ดงน”486 (เนนขอความโดยผวจย)

ในทศนะของพระองคนน การทใชคำวา “ประชาธปตย” หรอ “รปบลก” เปนเรองทตองระมดระวง และพระองคไมทรงเหนดวยทจะเรยกจนโดยใชคำศพทดงกลาว ในขณะทสถานการณและลกษณะการปกครองไมไดมลกษณะทราษฎรเปนผถออำนาจในกรณของประชาธปตย หรอมการแบงแยกอำนาจทมทมาทไปทชดเจนในกรณของรปบลกดงตวอยางทพระองคยกขนมาในกรณของจนคอ

“คำทมาแปลกนวา “รปบลค” ฤา “ประชาธปตย” นน ตามภาษาจนคำหลวงวา “จงวามนโกวะ” ฤาอานตามภาษาจนแตจววา “ตงหวมนกก” แปลเปนคำ ๆ “จง” ฤา “ตง” แปลวากลางฤาถก “วา”

ฤา “หว” แปลวาดอกวาบาน “จงวา” ฤา “ตงหว” รวมกนเขา ๒ อกษร เปนชอเรยกเมองจน แปลรวม ๒ คำนนวาบรบณ) “มน” ฤา “หมน” แปลวาราษฎร “โกวะ” ฤา “กก” แปลวาประเทศ รวมอกษร “จงวามนโกวะ” ๔ ตวเขาแลว แปลรวมความวา “จนราษฎรประเทศ” ถาพจารณาดกจะเหนไดวาเปนนามกลาง ๆ ซงผมปญญาและชางพดอยแลว กอาจทจะพลกเพลงอธบายความออกฝอยไปไดสารพดจปาถะ ไมผดอะไรกบจะแปลปฤษณาซมซททอดตวไดในศาลเจาไหน ๆ เพราะฉะนนในเวลานเมองจนกำลงเปน “รปบลค”

อย “จงวามนโกวะ” กแปลวา “รปบลค” แตถาแมตางวาตอไปจะเปลยนลกษณะปกครองเปนอยางมผปกครองสทธขาด จะแปล “จงวาหมนโกวะ” วา “ดคเตเตอรชบ” กได ถาตอไปอก ทานผทเปนผปกครองสทธขาด (ดคเตเตอร) นน ตงตนเปนราชาขน จะแปล “จงวามนโกวะ” วา “มอนารค” กไดอก เวนแตประเทศจนและชาตจนจะละลายเสยเทานนแล จงจะใช “จงวามนโกวะ” ไมไดอกตอไป นขาพเจาเหนวาเปนพยานพออยแลววา รปบลคแทจรงยงมไดมขนในเมองจนเลย (เรองนโปรดดในตอนแถมนาตอไป)”487 (เนนขอความโดยผวจย)

พระราชทศนะของพระองคในการเลอกใชคำศพทในการแปลการปกครองของจนจาก “จงวามนโกวะ” มาสคำวา “รปบลก”, “ประชาธปตย”, “ดคเตเตอร” หรอ “มอนารค” นนขนอยกบสภาพการณปกครองเปนสำคญ กลาวคอ หากจนเปนรปบลกโดยมลกษณะทเขาตอรปบลกไดดงทพระองคยกตวอยาง กอาจจะสามารถเรยกไดวาเปน “รปบลก” ได หรอมลกษณะทเปน “มอนารค”

486 ฮศวพาห, “ตอนแถม” ใน เอมล โยเสฟ. ดลลอน, ความกระจดกระจายแหงเมองจน, หนา 158-159.

487 ฮศวพาห, “คำนำของผแปล” ใน เอมล โยเสฟ. ดลลอน, ความกระจดกระจายแหงเมองจน, หนา หนา 12-14.

216

กสามารถเรยกไดหากมผตงตนขนเปนพระเจาแผนดน แตกระนน พระองคกเหนวา รปบลคทแทจรงยงไมไดเกดขนในจน ดงนน จงไมควรทจะแปลคำนวา “รปบลก” เชนเดยวกบคำวา “ประชาธปตย” ทพระองคถอวา หากราษฎรไมไดมอำนาจอยางแทจรง กไมควรแปลคำวา “จงหวามนโกะ” หรอเรยกลกษณะการปกครองของจนวาเปน “ประชาธปตย” เชนเดยวกน ดงทพระองคไดสรปใน “คำสงของผแปล” ในพระราชนพนธแปลฉบบนเอาไววา

““จงวาหมนโกวะ” ศพทนกดยงไปกวาศพท “ประชาธปตย” เปนอนมากเพราะถาเมองใดราษฎรมไดถออำนาจอยแทจรงแลว กจะเรยกวา “ประชาธปตย” ไมไดตอไป แตถงแมประชาราษฎรจะไมไดถออำนาจ และถงแมการทยวนไซไขจะรวบรดอำนาจไวในมอทงหมดและใชโดยสทธขาดปานใด กไมขดแกการทจะคงเรยกเมองจนวา “จงวาหมนโกวะ” เพราะฉะนนขาพเจาขอชมวาศพท “จงวาหมนโกวะ” นดนก ตรงกบทองกฤษเขาเรยกวา “อแลสตค” คอยดไดและรดเขามาไดตามความปรารถนาทกประการ จะใชใหกวางเทามหาสมทรกได ใหแคบเทารเขมกได ดนก ไมควรใชศพท “รปบลก” ฤา “ประชาธปตย” เลยในขณะเมอกลาวถงรฐบาลจนควรจะใชแต “จงวาหมนโกวะ” เทานนแล เปนเหมาะทสด ทศพทฝรงทเราแปลไมไดเหมาะทำไมเราใชของเขาตามเดมอยได ศพทจนเลวทรามอยางไรอยางไรจะใชบางไมได เมอไทยเรายงหาศพททจะเทยบไดกบ “จงวาหมนโกวะ” ยงไมไดแลว กควรใชศพทจนนนดกวา”488 (เสนใตและเนนขอความโดยผวจย)

กลาวโดยสรป พระราชนพนธของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว โดยเฉพาะการใชคำวา “ประชาธปตย“ ของพระองค ทแมวากอนหนานจะมการบญญตศพทคำวาประชาธปตย/ประชาธปไตย และเรมมการใชอยบางแลว อาท การใชทสอความหมายถงการปกครองทไมมกษตรยหรอ “Republic” ของ ก.ศ.ร กหลาบ แตกมไดอยในฐานะทเปนชดคำศพทหลกทางการเมองหรอมความแพรหลาย มากไปกวานน จากการสำรวจเอกสารในปลายรชกาลทหาและตนรชกาลทหก การใชคำวา “ดเมาะคระซ” หรอ “Democracy” ยงไมปรากฎการใชอยางแพรหลายในฐานะทเปนชดคำศพททางการเมองหลกของสยามเชนกน โดยผวจยพบวา พระองคเปนผใชคำวา “ประชาธปตย” ในความหมายของคำแปลทมาจากคำวา “Democracy” ในภาษาองกฤษ และมความเปนไปไดอยางยงวาพระองครจกและคนเคยกบคำนจากการทพระองคไดรบการศกษามาตงแตเมอทรงประทบในประเทศองกฤษ และหลกฐานทชดเจนทสดกคอ การพจารณาจากสำนวนในการแปลจากงานเขยนตนฉบบภาษาองกฤษทพระองคใชการในอางองและการแปล ซงจากในตนฉบบภาษาองกฤษ ผวจยพบวา มการเรมใชคำวา “democratic” มาอธบายระบบการปกครองของตะวนตกสมยใหมบางแลว แตกระนน ขอสงเกตสำคญกคอ ตนฉบบภาษาองกฤษทพระองคอางองถงนน ยงไมมการใชคำวา “democracy” เพอเรยกระบอบการเมองทงระบอบแตเพยงอยางใด ตนฉบบทงสองชนทพระองค

488 อศวพาห, “คำสงของผแปล” ใน เอมล โยเสฟ. ดลลอน, ความกระจดกระจายแหงเมองจน, หนา 160 - 162.

217

อางองถงเปนเพยงการใชคำวา “democratic” เพออธบายลกษณะบางประการของการปกครองโดยกษตรยในกรณของไยลล และในกรณไมมกษตรยของดลลอน ซงสอดคลองกบขอเสนอของเบอรนารด ครก ทเหนวาในขวงตนครสตศตวรรษท 19 ทงในสหรฐอเมรกาและองกฤษ ยงไมมการใชคำวาในการเรยกระบอบการเมองทงระบอบ หากเปนการใชในฐานะองคประกอบ (element) หนงของระบอบการปกครองซงไดรบอทธพลมาจากแนวคดการปกครองรปแบบผสม (mixed government) อนเปนจารตภมปญญาตะวนตกทไดรบอทธพลมาจากกรกและโรมน489 ดงนน ความหมายและการใชคำวา “ประชาธปตย” ของพระองค จงหมายถงลกษณะและองคประกอบของรปแบบการปกครองท “ยดหลกเอาความเหนของราษฎรเปนใหญ”490 ทอาจปรากฎในระบอบการปกครองทมกษตรยหรอไมมกษตรยกได

6.3 สรปทายบท

จากหลกฐานทปรากฏในหนาหนงสอพมพ ตลอดจนหลกฐานทเปนขอเขยนทไดมาจากการจบกมคณะผกอการ ร.ศ. 130 กลาวไดวา สยามในชวงรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว จนถงชวงเวลากอนสงครามโลกครงท 1 นน คำวา “Democracy” หรอ “ประชาธปตย” นนไมใชคำทไดรบความนยมและแพรหลายในฐานะชดคำศพทและภาษาทางการเมองของสยามแตเพยงอยางใด

กระนนกด ในชวงเวลาน กลาวไดวา พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงเปนผจำแนกความแตกตางระหวางชดภาษาทางการเมองตะวนตกสำคญอยาง “Republic” และ “Democracy” ออกจากกน และทรงใชคำวา “ประชาธปตย” ในภาษาไทยในบรบททสอถงความหมายของ “Democracy” และพระองคยงใชคำดงกลาวในฐานะองคประกอบของรปแบบการปกครองทอาจจะเกดขนในการปกครองในรฐราชาธปไตยและมหาชนรฐอกดวย

ความแตกตางสำคญในรชสมยนเมอเปรยบเทยบกบรชสมยกอนหนากคอ การเกดการตดสนใจลงมอเปลยนรปแบบการปกครองตามแนวทางตะวนตกของคณะผกอการ ร.ศ. 130 นนเปนหมดหมายสำคญทแสดงถงกระแสความตองการในสงคม และปฏกรยาจากพระบาทสมเดจพระมงกฎ

489 “As we will see, as recently as the 1900s statesmen and politicians in Britain and the United States could debate whether the democratic element in their constitutions and political systems was too great or too little.” In Bernard Crick, Democracy: A Very Short Introduction (Oxford: Oxford University Press, 2002), p.22.

490 อศวพาห, ปกณณกะคด, หนา 66.

218

เกลาเจาอยหวตลอดการครองราชยของพระองคในการแสดงใหเหนวาความตองการทจะเดนตามทางตะวนตกนนหากไมตรตรองใหด กอาจเกดผลเสยยงกวาการปกครองในรปแบบเดม ดงทเกดกบกรณของจนหลงการเปลยนแปลงการปกครองทมความวนวายและแตกแยกมากกวาทจะเกดความเจรญรงเรองตามทฝายสาธารณรฐจนไดมงหวงไว

219

บทท 7 “ประชาธปไตย” ในสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว -

การเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475

“อยางททานทราบดอยแลววาพระเจาแผนดนทรงมพระราชอำนาจเดดขาดในทกสงซงเปนกฎเกณฑทดมากและเหมาะสมกบประเทศตราบเทาทเรามพระเจาแผนดนทด ถาพระเจาแผนดนทรงเปนเอนกชนนกรสโมสรสมมตทแทจรงแลวคงจะเปนไปไดวาพระองคจะทรงเปนพระเจาแผนดนทคอนขางด ทวาแนวความคดนเปนแคเพยงทฤษฎ แตในทางปฏบตแลวพระเจาแผนดนของสยามสบทอดตามการสบเชอสายทมตวเลอกทเปนไปไดคอนขางจำกดอยางมาก ในกรณนจงไมแนนอนวาเราจะมพระเจาแผนดนทดอยเสมอ ฉะนนพระราชอำนาจเดดขาดจงอาจจะกลายเปนอนตรายทแทจรงตอประเทศ นอกจากนสงตางๆไดเปลยนแปลงไปมาก ในสมยกอนการกระทำของพระเจาแผนดนเปนสงทไมเคยถกตงคำถาม ซงคอนขางจะไมปลอดภยททำเชนนน พระเจาแผนดนทรงเปนบคคลทควรเคารพสกการะอยางสงและพระราชโองการของพระองคถอเปนกฎหมายอยางแทจรง ทวาสงตางๆไดเรมเปลยนแปลงใหมในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระเจาแผนดนยงเปนทเคารพและเกรงกลวอยมาก แมวาในตอนปลายรชกาลจะมกลมคนหนมกลมหนงเรมวพากษวจารณพระเจาแผนดนในหลายหลายดานแตกมไดเปนไปอยางเปดเผย ในรชสมยทเพงสนสด หลายสงหลายอยางไดทวความเลวรายไปมาก ...พระเจาแผนดนกลายเปนบคคลทไดรบอทธพลจากใครกตามทเปนคนโปรด ขาราชการทกคนตองสงสยวายกยอกหรอเลนพรรคเลนพวกไมมากกนอย โชคดทเจาฟาชายยงคงไดรบความเคารพดงเชนทเคยเปนมา สงทนาเสยใจอยางยงกคอสภา491 เปนทเกลยดชงอยางมากและหลายปตอมากเกอบจะถกเยาะเยย การถอกำเนดขนของหนงสอพมพ FREE PRESS ทำใหสถานการณในขณะนนขยายตวเลวรายมากขน ฐานะของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเปนสงหนงทตกอยในสภาวะลำบาก การเคลอนไหวทางความคดในประเทศแสดงใหเหนถงสญญาณอยางชดเจนวาระบอบเอกาธปไตยเหลอนอยลงเตมท ถาจะใหราชวงศนดำรงอยตอไป กตองหาทางปองกนตอตานพระเจาแผนดนทไมทรงพระปรชารฐบาลสยามควรจะมรปแบบใด ?”492

491 ในฉบบภาษาองกฤษใชคำวา Court ใน Prajadhipok, “Problem of Siam” in Benjamin A. Batson, Siam’s Political Future: Document from the End of The Absolute Monarchy Compiled and edited with Introduction by Benjamin A. Batson (New York: Southeast Asia Program, Department of Asian Studies, Cornell University, 1974), 15.

492 พระราชหตถเลขาทพระองคมไปถงนายฟรานซส บ. แซยร อดตทปรกษากระทรวงตางประเทศสยามในสมยรชกาลท 6 ในชวงตนรชกาล ใน พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว, “ปญหาของสยาม” ใน เบนจามน เอ. บทสน, อวสานสมบรณาญาสทธราชยในสยาม กาญจน ละอองศร และยพา ชมจนทร บรรณาธการแปล (กรงเทพฯ: มลนธโครงการตำราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2543), หนา 417-418.

220

7.1 เกรนนำ

นบตงแตหลงสงครามโลกครงท 1 เปนตนมา เรมมการปรากฏขนของศพททางการเมองอยาง “เดโมกราซ” และ “ประชาธปไตย” อยางแพรหลายมากขนเมอเทยบกบชวงกอนหนา จากอทธพลของสหรฐอเมรกาทผวจยในบททสามซงแสดงใหเหนวา คำวา “Democracy” ในโลกตะวนตกนนมการใชอยางแพรหลายมากชนอยางเหนไดชดภายหลงสงครามโลกครงแรก

โดยผวจยพบวา ความหมายของประชาธปไตยตงแตหลงสงครามโลกครงท 1 จนถงการเปลยนแปลงการปกครองในสยามนนมอยอยางนอยหาความหมายดวยกน ประกอบไปดวย ความหมายแรก หมายถงการปกครองในรปแบบกไมมกษตรยหรอมหาชนรฐทตรงกบคำวา “Republic” ในภาษาองกฤษ ความหมายทสอง หมายถงองคประกอบ (element) หนงของระบบการปกครองทใหความชอบธรรมกบพลเมองความหมายทสาม หมายถงการปกครองของเอเธนสโบราณยคประชาธปไตย ความหมายทส หมายถงรปแบบการปกครองรปแบบตวแทนสมยใหมโดยยกตวอยางฝรงเศส อเมรกา และองกฤษ และความหมายทหา ไดแกอำนาจพลเมองหรออำนาจประชาชน

โดยเนอหาในบทนแบงออกเปนสามสวนหลก ๆ ดวยกน สวนแรกไดแกการกลาวถงภาพรวมของภาษาทางการเมองในสยามหลงสงครามโลกครงท 1 ผานความหมายในปทานกรมและบทความในหนงสอพมพ หลงจากนนจะเปนการกลาวถงความคดเกยวกบประชาธปไตยทปรากฏในงานตำราและสารคดทางการเมอง และพระราชดำรเกยวกบประชาธปไตยของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว และหลวงประดษฐมนธรรม ตามลำดบ

7.2 “ประชาธปไตย” ในพจนานกรม

การปรากฏขนครงแรกของคำวา “ประชาธปไตย” ในพจนานกรมหรอทเรยกกนวาปทานกรมในสมยนน ผวจยพบวาปรากฏครงแรกในปทานกรมสำหรบโรงเรยน ทจดทำโดย กรมตำรา กระทรวงศกษาธการ ฉบบป พ.ศ. 2463 และในฉบบป พ.ศ. 2470 กยงคงขอความเดยวกน จากคำนำของปทานกรมฉบบพมพ พ.ศ. 2470 ไดบอกประวตความเปนมาวา ปทานกรมฉบบน ไดลงมอรวบรวมมาตงแต พ.ศ. 2427 เปนตนมา ในความรบผดชอบของกรมศกษาธการ โดยมขนประเสรฐอกษรนต (แพ ตาละลกษมณ) เปนแมกองรวบรวม และมการตพมพครงแรกใน ป พ.ศ. 2434 และ

221

ตพมพครงทสองในป พ.ศ. 2444493 แตการตพมพในสองครงแรกนนยงไมปรากฎคำวา “ประชาธปไตย” แตเพยงอยางใด

ตอมา หนาทในการรวบรวมตกอยกบพระอปกตศลปสาร (นม กาญจนาชวะ) และไดมการตพมพฉบบเพมเตมอกครงในป พ.ศ. 2463 และ พ.ศ. 2470494 โดยนบตงแตฉบบป พ.ศ. 2463 เปนตนมา ไดปรากฏคำวา “ประชาธปไตย” เปนครงแรก ในความหมายของชอรฐบาลทมประธานาธบดเปนหวหนา ซงเปนความหมายแรกทมการใชในสยามตงแตสมยรชกาลท 5 เปนตนมา โดยมเนอความดงนคอ

“ประชา, ประชากร ส. น. หมสตว, ชาวเมอง ประชาธปไตย ส. น. รฐบาลทมชาวเมองเปนใหญ, เปนชอรฐบาลทมประธานาธบดเปนหวหนา คกบ ราชาธปไตย รฐบาลทมพระราชาเปนใหญ”495

การบญญตความหมายของปทานกรมทางการของสยาม ผวจยเหนวา นาจะมอทธพลตอการใชศพทคำนในภายหลงตอมาพอสมควร ดวยเหตทเปนการบญญตโดยหนวยงานราชการ ททำใหความหมายดงกลาวถอเปนความหมายทเปนทางการ และสงผลใหมความเขาใจวาศพท “ประชาธปไตย” กอนการเปลยนแปลงการปกครองมความหมายเทากบการปกครองทมประธานาธบดเปนหวหนารฐบาลหรอตรงกบความหมายของ “Republic” ในภาษาองกฤษเทานน ทงในชวงเวลารวมสมยและการตความตอมาในภายหลง496 และตองรอจนถง พ.ศ. 2493 จงมการ

493 กรมตำรา กระทรวงธรรมการ, ปทานกรม กรมตำรา กระทรวงธรรมการ พมพครงท 2 (พระนคร: กรมตำรา กระทรวงธรรมการ, 2470), หนา คำนำ.

494 เรองเดยวกน., หนาเดยวกน.

495 กรมตำรา กระทรวงศกษาธการ, ปทานกรมสำหรบโรงเรยน (พระนคร: กรมตำรา กระทรวงศกษาธการ, 2463), หนา 237. ในขณะทปทานกรมฉบบพมพป พ.ศ. 2470 นนมความหมายคงเดมไดแก “ประชา ส. (ม. ปชา) น. หมคนหรอหมสตว. ประชาธปไตย [-ปะไต] ส. น. รฐบาลทมชาวเมองเปนใหญ, เปนชอรฐบาลทมประธานาธบดเปนหวหนา คกบ ราชาธปไตย รฐบาลทมพระราชาเปนใหญ“ ดเพมเตมใน กรมตำรา กระทรวงธรรมการ, ปทานกรม กรมตำรา กระทรวงธรรมการ พมพครงท 2 (พระนคร: กรมตำรา กระทรวงธรรมการ, 2470), หนา 428.

496 ตวอยางการตความตอมาในภายหลงทไดรบอทธพลจากปทานกรมฉบบน อาท นครนทร เมฆไตรรตน, การปฏวตสยาม พ.ศ. 2475 (กรงเทพฯ: โครงการตำราทางมนษยศาสตรและสงคมศาสตร, 2535), หนา 215; นธ เอยวศรวงศ, ชาตไทย เมองไทย แบบเรยนและอนสาวรย (พมพครงแรก พ.ศ. 2538) (กรงเทพฯ: มตชน, 2557) หนา 97; ณฐพล ใจจรง, “100 ปของความพยายามสถาปนาระบอบประชาธปไตย: “คณะ ร.ศ. 130” และความเปนมาของความคด“ประชาธปไตย” ในประเทศไทย” ใน สธาชย ยมประเสรฐ และทพยพาพร ตนตสนทร บรรณาธการ, จาก 100 ป ร.ศ. 130 ถง 80 ป ประชาธปไตย (กรงเทพฯ: สถาบนนโยบายศกษา, 2557), หนา 81-82; ประจกษ กองกรต, "ประชาธปไตยของฉน ของทาน และของเธอ" ” ใน ประชาธปไตยในยคเปลยนผาน (กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2558), หนา 39.

222

เปลยนแปลงความหมายในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานวาหมายถง “แบบการปกครองทถอมตปวงชนเปนใหญ”497

7.3. ภาษาทางการเมองในหนาหนงสอพมพ

จากบรบทของความนยมในการใชคำวา “Democracy” ในโลกภาษาองกฤษหลงมหาสงครามเปนตนมา หนาหนงสอพมพถอเปนตวชวดทดทแสดงใหเหนการแพรกระจายของการใชคำดงกลาว จากการสำรวจหนาหนงสอพมพหลงสงครามโลกครงท 1 เปนตนมานน พบวา กระแสความนยมในการใชคำดงกลาว ไดแพรเขามาสสงคมสยามในลกษระทเขมขนมากขนสอดคลองกบบรบทโลกอยางยง กลาวคอ ในหนาหนงสอพมพเรมปรากฏการใชคำวา “ดโมเครซ” หรอการถายเสยงจากศพท “Democracy” มากขน ซงจะตางไปจากชวงระยะเวลากอนหนานทผวจยไดแสดงใหเหนวายงไมปรากฎการใชคำวา “Democracy” หรอ “ดโมเครซ” แตเพยงอยางใด

ก. กฏหมายธรรมนญประเพณ (คอนสตตวชนแนลลอว)498

หมดหมายทสำคญในการปรากฏคำวา “ดโมเครซ” ในหนาหนงสอพมพในชวงเวลานน ปรากฎในบทความไมปรากฏชอผเขยนและชอหนงสอพมพ ลงวนท 21 มนาคม พ.ศ. 2466 เรอง กฎหมายธรรมนญประเพณ (คอนสตตวชนแนลลอว) เรมปรากฏคำวา “ประชาธปไตย” พรอมกนกบคำวา “ดโมเครซ” โดยเนอหาของบทความมภาพรวมทตองการเสนอใหสยามไดมกฎหมายธรรมนญประเพณหรอคอนสตตวชนแนลลอว ขอสงเกตสำคญกคอ ในบทความนมการใชคำวา “ประชาธปตย” โดยวงเลบคำวา “ดโมเครซ” แลว นนหมายความวา คำวาประชาธปตย มการใชในความหมายทสอถงคำวา “Democracy” ในภาษาองกฤษ ซงสอดคลองกบบรบทหลงยคสงครามโลกครงท 1 ทเกดการแพรหลายและความนยมของการนำวา “Democracy” ไปใชเรยกหรออธบายระบอบการเมองของตะวนตกมากขน มากไปกวานน ผเขยนบทความนยงมการกลาวถงความสมพนธระหวางผปกครองและผใตปกครองในฐานะของหนสวนกน โดยยกอปมาเปรยบเทยบระหวางบรษทหรอสมาคมการคา ททงผปกครองและผใตปกครองกตางมหนอยในบรษทดวยกนทงสน โดย

497 พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน ใหความหมายของประชาธปไตยเอาไววา “ประชา น. หมคน (ส.; ป. ปชา), ...ประชาธปไตย น. แบบการปกครองทถอมตปวงชนเปนใหญ. ประชาบาล น. การปกครองพลเมองในทองถน. ประชาภบาล น. ผปกครองพลเมอง, การปกครองชาวเมอง. (ส.).” โปรดดเพมเตมใน ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๔๙๓ พมพครง 1 พ.ศ. 2493 (พระนคร: ราชบณฑตยสถาน, 2493), หนา 563.

498 สำนกหอจดหมายเหตแหงชาต. ร.6 น.20.6/88 การปกครองประเทศสยาม ความเหนคณะหนงสอพมพตาง ๆ (2 ก.ค. 2465 – 14 ม.ย. 2467)

223

ประชาชนกเหมอนผถอหนของบรษท และผปกครองกเหมอนผอำนวยการและคณะกรรมการของบรษท ทมภาระหนาททจะตองบรหารจดการบรษทหรอประเทศใหนำไปสความเจรญ โดยมบรคณสนธหรอขอบงคบของบรษท ทเปรยบกบกฎหมายธรรมนญการปกครองทปองกนกระกระทำทไมถกตองของกรรมการผนำนวยการบรษทหรอผปกครองและเหลาเสนาอำมาตย

“ธรรมดาบรษทหรอสมาคมการคาขาย ยอมตองมบรคณสนธและขอบงคบ สำหรบกำหนดอำนาจนาทและสทธของกรรมการและผถอหน เพออำนวยการของบรษทและสมาคมใหดำเนนไปโดยยตธรรม กรรมการหรอผถอหนจะละลาบละลวงกระทำการโดยอตโนมตฝาฝนขอบงคบไปไมได (ถาขนทำ- ความฉบหายกมมาทนท) ฉนใด ประเทศกเปรยบเหมอนบรษทใหญบรษทหนง มราษฎรเปนผถอหน คณะรฐบาล (ผถอหนเหมอนกน) เปนกรรมการผอำนวยการของประเทศ (ซงเปรยบดวยบรษทใหญ) ใหดำเนนไปสศนยไชยแหงความเจรญดวยอปมยอนเดยวกนฉนนน”499

ตอมา ผเขยนจงอธบายตอมาวา ไมวาจะเปนประเทศทปกครองอยางสมบรณายาสทธราชอยางประเทศสยาม หรอประเทศทปกครองอยาง “ประชาธปตย (ดโมเครซ)” ทถอวาเปน “รฐบาลของราษฎรทปกครองราษฎรดวยกนเอง” ทงสองแบบราษฎรกถอเปนเจาของประเทศเชนเดยวกนทงสน

“ประเทศใดทการปกครองเปนสมบรณาญาสทธราช (แอปโซหลดมอนาก) อยางประเทศสยามเรากด หรอเปนประชาธปตย (ดโมเครซ) ซงเปนรฐบาลของราษฎรปกครองราษฎรดวยกนเองกด ราษฎรทกคนมสทธเปนเจาของประเทศดวยกนทงนน ประเทศอยไดดวยการมราษฎร หากจะมแตรฐบาลโตกเตกอยคณะเดยวแลว กหามใครเรยกวาประเทศไม เหตฉะนนจะกลาววาราษฎรทกคนตางถอหนของบรษทอนใหญ กลาวแลวคอประเทศ กไมเปนการเปรยบเทยบอนผดจากความเปนจรงมได กเมอราษฎรทกคนจะตองเปนผไดเสยในวถทประเทศจะดำเนนไปสความเจรญ หรอความหายะนะเชนนแลว ผทมสตไมวปลาส คงไมปฏเสธทจะไมใหราษฎรรบรในวธดำเนนการของประเทศไมใชหรอ?”500 (เสนใตและการเนนขอความเปนของผวจย)

ขอพจารณาทสำคญในทนกคอ แนนอนวา ผเขยนไดใชคำวา “ประชาธปตย” ในความหมายทโยงไปสศพททางการเมองในภาษาองกฤษวา “Democracy” แลว แตกระนนกด ความหมายของ “ประชาธปตย” ของผเขยนบทความน ยงยากทจะวนจฉยไดอยางชดเจนวา รฐบาลแบบราชาธปไตยอำนาจจำกดหรอกษตรยตามรฐธรรมนญนนมลกษณะเปน “ประชาธปตย” หรอไม ดวยเหตทผเขยนบทความนตองการสอถงการทสยามตองการมธรรมนญในการปกครองมากกวา ดงทเขาอธบายตอมาวา สงสำคญในประเทศสยาม ณ เวลานน คอความจำเปนทจะตองมกฎหมายธรรมนญการปกครอง

499 เรองเดยวกน.

500 เรองเดยวกน.

224

หรอรฐธรรมนญ เพอควบคมทงผปกครองและผใตปกครองทตางถกครอบงำดวยกเลศทจะพาหนเหไปสทศทางทไมถกตอง อนง ในมมมองของผเขยนบทความน กฎหมายรฐธรรมนญหรอกฎหมายธรรมนญประเพณนน ไมจำเปนทจะตองมแตในประเทศทปกครองแบบ “ประชาธปตย (ดโมเครตก กอฟเวอนเมนท)” เทานน หากแตประเทศทพระมหากษตรยทรงอำนาจเดดขาดหรอทผเขยนบทความนใขคำวา “อตตาธปตย” กสามารถทจะมไดและใหผลดแกประเทศ และควรทจะจดใหมเพอเปน “สขาภบาลปองกนไข” ตามความเหนของเขาเชนเดยวกน ดงความตอนนคอ

“...ประเทศสยามเราในเวลาน หากจะเปรยบกบบรษทดงไดกลาวมาแลวในเบองตน กอาจจะแบงออกไดวาคณะรฐบาลมหมเสนาอำมาตยราชเสวกเปนกรรมการ และราษฎรเปนผถอหน แตบรษทของเรา ยงหาไดมบรคณสนธและขอบงคบของบรษทไม เทากบยงขาดธมมะวนยทกรรมการแลผถอหนจะพงประพฤตตามนาท และถาไมลมกฎธรรมดาดงวามาแลว ทงกรรมการและผถอหนกยงครอบงำไปดวยอปกเลศดวยกนทงนน เพราะทกคนยงมไดเปนอารยะบคคล ใครจะอวดดเถยงความจรงในขอนไมขนเลยเราจงเหนวาเพอความรงเรองของประเทศอนเปนทรกยงของเรา ประเทศเราจงควรจะรางบรคณสนธและขอบงคบขนใหเปนกจจะลกขณะเสยท บรคณสนธทวานใชอนไกล คอกฎหมายธรรมนญประเพณการปกครองนนเอง ...กฎหมายธรรมนญประเพณไมจำเปนจะตองมแตเฉพาะในประเทศทมการปกครองเปนประชาธปตย (ดโมเครตก กอฟเวอนเมนท) แมในประเทศทมพระราชาทรงอำนาจเดดขาดเปนอตตาธปตยกอาจจะมได กฎหมายชนดนยอมมคณในการรงขาราชการไมใหกระทำการเลยขดหรอละเวนไมกระทำการตามนาทเปรยบเหมอนหามลอทสำหรบปองกนมใหรถเดนถลำถลากในบางขณะทมนจะเดนนอกคอกนอกทางไปฉะนน เราจงเหนวาในสมยทบานเมองของเรากำลงตกอยในฐานะทฝายราษฎรกำลงจะรสกตวเผยอศรษะขน และความเปนไปของโลกกกำลงกาวนาอยเชนน ประเทศเราไมควรรอไวใหใชเกดเสยกอนจงตงยา ควรจดการสขาภบาลปองกนไขไวเสยกอนดกวา”501 (เสนใตและการเนนขอความเปนของผวจย)

กลาวโดยยอ บทความนสะทอนใหเหนถงการปรากฏขนของ “ประชาธปตย” ในความมงหมายทสอถง “Democracy” ในภาษาองกฤษ ซงแตกตางไปจากการใชคำวา “ประชาธปตย” ทมกสอถง “Republic” ทคอนขางปรากฏอยางแพรหลายในชวงเวลากอนหนา ซงแสดงใหเหนถงกระแสความนยมของคำวา “Democracy” ทไดรบความนยมและมการใชอยางแพรหลายมากขนในบรบทของโลกภาษาองกฤษ และแพรเขามาสสยามจนปรากฏเปนคำศพททางการเมองในหนาหนงสอพมพของสยามเชนกน

501 เรองเดยวกน.

225

ข. สมยการเปลยนแปลงการปกครองประเทศในโลก

สวนบทความทไมปรากฏชอผเขยนและหนงสอพมพ เรอง “สมยการเปลยนแปลงการปกครองประเทศในโลก” ทตพมพในป พ.ศ. 2466 [1923] ภาพรวมของบทความนนแสดงใหเหนความรเกยวกบการเปลยนแปลงการปกครองของประเทสตาง ๆ ในโลก และแสดงใหเหนถงกระแสความเปลยนแปลงของโลกทเปลยนไปในทางทใหสทธเสรภาพกบพลเมองมากขน แตกระนนกด บทความชนนกแสดงใหเหนวา การเปลยนแปลงตาง ๆ นนมไดนำไปสสงทดขนเสมอไป โดยเฉพาะกบการเปลยนแปลงในจนและรสเซยทผเขยนเหนวาเปนสงเลวรายกวาเดม โดยเฉพาะความรความเขาใจในวธการปกครอง ซงผเขยนบทความนแสดงใหเหนวาสยามควรปกครองในรปแบบเดมเนองจากชาวสยามยงไมมความรอยางกระจางแจงในการปกครองตนเอง สำหรบกรณของคำวา “ประชาธปตย” บทความนจะใชในความหมายของการปกครองแบบไมมกษตรย ดงความในตอนนคอ

“…ประเทศตวนตกคอทวปยโรปนน ถงในกาลโบราณมากมการปกครองหลายอยาง บางประเทศมการปกครองเปนประชาธปตยหรอรปบลก มทประชมรฐสภาซงสมาชสภานนลวนไดเลอกสรรมาแตคนชนสงโดยมาก บางประเทศกมเจาแผนดนปกครองอยางประเทศทงหลายในทวปอาเซย ตอ ๆ มาราษฎรชนสามญซงเปนพลเมองสวนมากไดรสกวา ตนถกบบคนจากพวกทมอำนาจในบานเมองมากเกนไป เปนตนวาใชความกดขขมเหงอนไมเปนธรรมบาง เกบภาษอากรอยางหนกบางโดยมไดเอาใจใสตอความทกขรอนของคนสวนมากบาง พลเมองชนสามญจงพากนขดแขงตอสกอการณยงยากขน จนรฐบาลทนไมไหวแลวกตองยอมใหสทธแลเสรภาพแกพลเมองดขนตามลำดบ”502 (การเนนขอความเปนของผวจย)

แมกระนน ผเขยนบทความนกยงแสดงใหเหนวา การเปลยนแปลงการปกครองทเกดขนนน หาไดนำมาสสงทดขนเสมอไป โดยผเขยนยกกรณของประเทศจนและฝรงเศส ในกรณของตวอยางทไมด ในขณะทเขาเหนวาการเปลยนแปลงของเยอรมน ออสเตรย ตลอดจนประเทศกรซและตรกนนถอเปนการเปลยนแปลงทเกดสงทดขนกวาเดม ดวยเหตของความรและความชำนาญในทางการเมองของชาตเหลานเปนสำคญ

“ในบรรดาประเทศเพอนบานของเรา มทนาสลดใจอยอกประเทศกคอประเทศจน ฐานะของจนตงแตลมรฐบาลแมนจมาแลวยงไมฟนดขนและทเปนเชนนคนสวนมากพากนโทษรฐบาลรปบลกวาจดการไมดบาง เจานาทชนสงทำการโดยเหนแกประโยชนสวนตว บางวาเปลยนประเพณอนลกเพศบาง คำตเตยนเหลานอาจเปนไดทกอยาง แตเมอมาใครครวญดใหดกจะเหนวา ทรฐบาลแมนจทำการโดยเหนแกประโยชนสวนตวในเวลานน กไมนอยไปกวาเจาหนาทชนสงของรฐบาลในเวลาน รฐบาลปกครองพลเมองไมเปนธรรมอยหลายอยาง เมอความเรารอนมนดหนกขนกตองระเบดออกมาทหนง ซงอาจเปนผลดหรอรายแกประเทศไดทงสองทาง แปลวามนตองดำเนนไปตามวฏฏะของมน ถารฐบาลแมนจปกครองดอย

502 เรองเดยวกน.

226

การยงยาก..(ไมชด)..มขนไมไดอยเอง อนนเปน...(ไมชด)...ของการปกครองประเทศทวไป ...ไมชด...เปลยนแปลงถงเลอดนองแผนดน กนอยแหงนกทจะถงแกความสนตภาพไดในเรววน ตวอยางเหนไดงายกคอฝรงเศส กวาจะถงซงความสนตภาพไดจรง ๆ กตองลมลกคลกคลานกนเวลาตง ๗๐ ป...

...การเปลยนแปลงวธการปกครองของประเทศเยอรมน ประเทศออศเตรย ประเทศกรซ และประเทศตระกเหลานนน คงดำเนนไปในทางทเปนผลสำเรจ ดวยราษฎรพลเมองมความเฉลยวฉลาดไดเลาเรยนศกษารอบรทางการเมองมอยเปนสวนมาก และทงเหมาะแกสมยบานเมองของเขาทไดเคยมธรรมนญการปกครองกนอยางคอนสตตวชนมอนากมา พดกนอยางสนกคอคนของเขาไดเคนทำเคยชำนาญมาแลว ชวแตกลบมาปกครองกนอยางทไมมเจานายเทานน เพราะฉนนการเปลยนแปลงวธปกครองของประเทศเหลานจงเปนไปโดยเรยบรอย ไมยงเหยงเชนประเทศจนและประเทศรซเซย”503

ดงนน ในกรณของสยาม ผเขยนบทความจงเหนวา ถงแมวาจะมขอเรยกรองใหมการเปลยนแปลงการปกครองตามสมยนยมของโลก ถงแมวาจะเปนเจตนาทด แตสยามกยงไมถงสมยทจะมการปกครองในรปแบบอนเนองจากชาวสยามยงไมมความรความเขาใจในการปกครองรปแบบใหมทมตะวนตกเปนแบบอยางดพอ และอาจจะกอใหเกดผลรายมากกวาผลดดงเชนกรณประเทศทประสบกบความลมเหลวตามทผเขยนยกมา

“เราไดกลาวมาแลววาโลกหมนเวยน และเนองจากทตางประเทศเขานยมของใหมนน ในประเทศสยามจงมผทะเยอะทะยานกนอยากจะใหเปลยนวธปกครองบาง เชนใหพระราชาธบดอยใตอำนาจกฎหมาย มปารเลยเมนตปลอยใหราษฎรมเสยงในทางราชการอะไรตออะไรนน ความทะเยอทะยานนจะเหมาเอาวาเปนความมกใหญใฝสงหาไดไม เปนดวยเจตนาดโดยแท แตเสยดายทผทะเยอทะยานนไมมความรดพอเทานน วธปกครองประเทศสยามจะเปลยนแปลงใหเปนไปอยางอนยงไมไดเปนเวลานาน ดวยคนของเราขาดความรความชำนาญ การเปลยนแปลงวธการปกครองใหผลรายแกตวเรา และครอบครวของเราเองอยางมหนต”504

มากไปกวานน ผเขยนยงไดยกตวอยางความลมเหลวของการจดใหมรฐสภาในกรณของรสเซยและจนทเกดความวนวายจนถงขนาดทเอากระปกหมกขวางใสหนากน รวมไปถงอนตรายทอาจจะเกดจากการผกใจพยาบาท โดยเฉพาะกบกรณของสยามทผเขยนเหนวามนสยทชอบเจบรอนแทนนาย ทจะกอผลรายมากกวาผลดหากมปารลเมนตขนบาง ผเขยนบทความจงสรปวา สยามควรปกครองโดยพระราชาธบดมอำนาจเหนอกฎหมาย และมเสนาบดทซอสตยสจรตมากกวาทจะเปลยนแปลงการปกครองไปสรปแบบของตะวนตก

503 เรองเดยวกน.

504 เรองเดยวกน.

227

“ประเทศรซเซยในรชสมยของสมเดจพระเจาซารบรมราชาธราช ราษฎรครวญครางอยากจะใหมปารลยเมนต แตสมเดจพระเจาซารทรงมพระญาณเหนเหตการณไกล จงไมทรงโปรดใหมปารเลยเมนตอยางแทจรง แตไดทรงโปรดใหมสภาเรยกวาดมาเปนการทดลองดกอนและพระองคทรงไวซงพระราชอำนาจจะยบสภานได แตพอเปดสภาสมาชกไดโลกนไปไมไดนานเทาใดกเกดยง ดวยตางฝายตางจะเอาอยางนอยางโนน จนสมเดจพระเจาซารตองทรงใหยบสภาดมาถง ๒ ครง ประเทศจนกอกเหมอนกนจนถงสมาชกปารเลยเมนตเอากระปกหมกขวางหนากน ยงสมาชกใดมพวกพองลกสมนทเกเรมาก ถงแมตวสมาชกไปโตเถยงแพเขามา สะกดอารมณในพยาบาทกจรง แตลกนองคงอดเจบแคนแทนไมได ดวยพวกเรานสสยชอบเจบรอนแทนนายผลทสดอาจจะมการลอบทำรายกนเทานน ผลดจะไมไดเลย จะไดแตผลรายเทานน ขอใหตรตรองกนใหรอบคอบเถด อาศยเหตดงทเราบรรยายมาน ประเทศสยามตองมพระราชาธบดทรงพระราชอำนาจสทธขาดเหนอกฎหมายเปนประมข และมเสนาบดทซอสตยสจรตเปนคณะรฐบาลรบราชการสนองพระเดชพระคณไปตามพระบรมราโชบายโดยแนวแน ไมแปรปรวน”505

กลาวโดยสรป บทความชนนสะทอนใหเหนถงกระแสการเปลยนแปลงของโลกและการรบรถงกระแสการเปลยนแปลงดงกลาวในสยาม และความตองกนของชาวสยามสวนหนงทตองการใหมการเปลยนแปลงการปกครองใหประเทศมความเจรญกาวหนาดงเชนตะวนตก กระนน บทความฉบบนกแสดงใหเหนถงทศนะตอการเปลยนแปลงดงกลาว ตลอดจนความเหมาะสมของจงหวะเวลาในการเปลยนแปลง โดยเฉพาะในดานของความรและความชำนาญของพลเมอง ซงผเขยนบทความนยงเหนวาสยามยงไมมความพรอมในการเปลยนแปลงดงกลาว

ค. ระคายหเตมท

อกตวอยางหนง ไดแก บทความไมปรากฏชอผเขยน เรอง “ระคายหเตมท” ตพมพในหนงสอพมพบางกอกการเมอง ลงวนท 9 มนาคม พ.ศ. 2468 [1925]506 ภาพรวมของบทความเปนปฏกรยาทผเขยนมตอหนงสอพมพฟลปนสชอ “มะนลาไทม” โดยไลเรยงวา ผเขยนบทความไดมโอกาสไปประเทศฟลปปนสและไดอานหนงสอพมพมะนลาไทม และหนงสอพมพดงกลาวลงขอความกลาวหาวาประเทศสยามเปนเอกราชอยไดทกวนน เพราะการแยงชงอำนาจกนระหวางมหาอำนาจสองชาตคอประเทศฝรงเศสและองกฤษ และตกเปนเบยลางของทงสองชาตชนดท “ประเดยวรฐบาลไดรบคำสงจากกรงลอนดอน ประเดยวกไดรบคำสงจากกรงปารส” สงผลใหผเขยนเกดอาการ “ระคายห” แตขอทนาสนใจกคอ ผเขยนบทความใชคำวา “ดมอคเครซ” ในการอธบายการปกครอง

505 เรองเดยวกน.

506 สำนกหอจดหมายเหตแหงชาต. ร.6 น.20.6/100 ปญหาลทธการปกครองประเทศสยาม (1 พ.ย. 2467 – 18 พ.ค. 2469)

228

ของสยามในสมย “แอบโซลดโมนาก” กลาวคอ ผเขยนมองวา แมวาสยามจะมการปกครองแบบ “แอบโซลดโมนาก” แตสยามกมการปกครองทมลกษณะ “ดมอคเครซ” มากวาบางชาตทชอบโออวดเสยอก ดงทเขาเขยนไววา

“…เราเหนวาผเขยนขาดมารยาตรอนงาม และมไดเขยนดวยวจารณแมแตอยางใดเลย ขอรองลงมา นาจะเปนดวยผเขยนไดฟงคำบอกเลาเลอะเลอนไป สยามเปนประเทศอศระ จรงอย การปกครองของประเทศสยามไดชอวาอตตาญาสทธราข (แอบโซลดโมนาก) คอพระมหากษตรทรงพระราชอำนาจเหนอกฏหมาย แตการปกครองของสยามไดใหความชอบธรรมแกพลเมองโดยลกษณะดมอคเครซมากกวาบางชาตกโออวดความอศระภาพและมความชอบธรรมเสมอภาคนนเสยอก

เหนไดวา บทความนยอมใช “ดมอคเครซ” ในบรบทของการกลาวถง “Democracy” ในภาษาองกฤษอยางชดแจง ขอทนาสนใจของบทความนกคอ การนำคำดงกลาว มาใชอธบายลกษณะการปกครองของสยามในยค “แอบโซลดโมนาก” ทอาจกลาวไดวา “ดมอคเครซ” ความหมายของผเขยนบทความนนกคอ การปกครองท “ใหความชอบธรรมแกพลเมอง” ทผเขยนมองวาสยามในเวลานนปกครองโดยใหความชอบธรรมตอพลเมองหรอมลกษณะการปกครองโดยสทธขาดของพระมหากษตรยทมลกษณะ “ดมอคเครซ” นนเอง อนง ทศนะของผเขยนบทความนยงมองวา หากเปรยบเทยบการปกครองแบบ “อตตาญาสทธราช” กบการปกครองทไมใชรปแบบอตตาญาสทธราชของสหรฐอเมรกาทกระบวนการตาง ๆ จะตองผานขนตอนและการปรกษารฐสภาซงประกอบไปดวยคนจำนวนมากในประเดนของการใหเอกราชแกฟลปปนสแลว การปกครองแบบอตตาญาสทธราชแบบยงใหความหวงแกเอกราชของฟลปปนสมากกวาการปกครองของสหรฐฯ เสยอกเพราะขนแกพระมหากษตรยททรงอำนาจสทธขาดในการตดสนใจแตพระองคเดยว ดงทเขาทงทายในบทความนไววา

“ฟลปไปน จะเปนเอกราชไดเมอไร? ขอนเราเหนวา ยงจะตองเจรจากนอกหลายยก เพราะอเมรกาไดมาลงทนลงแรงไวมาก ทงชาวอเมรกนกไดเขาไปตงหลกถานมนคงอยชานานแลวถาอเมรกาเปนประเทศอยาง อตตาญายาสทธราช เชน สยาม ชาวฟลปบโน ยงพอจะมหวงไดบาง เพราะขอเดดขาดอยทพระมหาราชาพระองคเดยว นปณหาทงหมด จะตองสงเขาปฤกษาในสภาคอนเกรสส, อนมบคคลสวนมากในอเมรกา พากน เสยดายฟลปไปนอย เมอฉนโดยลำพงฟลปไปนแทๆ เหนวายากทจะสำเรจไดจรงจง คงไดแตผดๆลอๆ กนเรอยไป ถาใครทำหวเสย กอการยงยากขนเมอไร นนแหละจะกลบ เปนเหตใหเวลาอสระภาพของคนยดยดยาวออกไปอก”507

507 เรองเดยวกน.

229

กลาวโดยสรป บทความชนนแสดงใหเหนถงการใชคำวา “ดมอคเครซ” แบบการทบศพทโดยการถายเสยงในฐานะคำศพททางการเมองคำหนง แตทงน ไมปรากฏวา บทความชนนไดมการใชคำวา “ประชาธปตย” หรอมการแปลคำวา “ดมอคเครซ” มาสคำวาประชาธปไตยแตเพยงอยางใด

ง. ทประชมของเมองไทย จะดไดกตองเปนทประชมจรง ๆ

บทความเรองน เปนบทความไมปรากฏชอผเขยน ตพมพในหนงสอพมพศรกรง เดอนมถนายน พ.ศ. 2471 ในบทความฉบบน ภาพรวมเปนการพดถง “ทประชม” หรอรฐสภา โดยผเขยนบทความถอวา ในยคสมยนน การม “ทประชมของโลก” (ในกรณสนนบาตชาต) และ “ทประชมของประเทศ” ถอเปนสงสำคญทจะนำมาซงความเจรญทงของโลกและของประเทศ อยางไรกด ผเขยนบทความกยงมองวา การทจะมทประชมหรอรฐสภา เปนความจำเปนทจะตองเปนทประชมทกอใหเกดผลประโยชนแกสวนรวมของประเทศ มากกวาทจะเปนททะเลาะววาทกน โดยเฉพาะการทสมาชกในทประชมมกจะไมพอใจความเหนทไมตรงกบของฝายตน จนกลายเปนการทำรายกน และเกบเอาเปนความแคนจนสงผลเสยแกความเจรญของสวนรวม508

สำหรบประเดนของการใชคำวา “ประชาธปตย” ผวจยพบวา บทความชนนในความหมายของรฐบาลทไมมกษตรยหรอตรงกบศพทวา “Republic” มากกวาทจะใชในบรบทของคำวา “Democracy” โดยพจารณาจากการทเขาใชคำนกบประเทศสหรฐอเมรกา เยอรมน ฝรงเศส ในการยกตวอยางทประชมทดและทประชมทมปญหา โดยเฉพาะกบประเทศทเพงมการเปลยนแปลงเปน “ประชาธปตย” ทมคนจำนวนหนงยงคงชนชอบการปกครองแบบเดมยงมอย ดงทเขากลาวถงในตอนนคอ

“ทประชมแผนดนทดทสด จะตองเปนทประชมของประเทศทเอากำเนดการปกครองอยางประชาธปตยมาตงแตคลอด คอนบตงแตเรมมการปกครองขน เชนประเทศสหปาลรฐอเมรกา เปนตน ประเทศฝรงเศสแมเปนประชาธปตยกยงไมดเพราะคนชอบแอบโซลดทยงไมยอมเปลยนหวยงมตวอย ประเทศเยอรมนนทพงเปลยนการปกครองเปนประชาธปตยไดเกดฮวนกนในทประชมอนางแรงๆ หลายคราว ถงกบหวรางขางแตกกเคยม เพราะผทเลอมใสประมขแอบโซลด คอ ไกเสอรนอกราชสมบตทยงมชวตอยนน ยงมตงครงประเทศ ยงประเทศรสเซยสมยซารอย เรมๆ จะตงทประชมเอาชอบางเมอป ค.ศ.1906 ทเรยกวาดมา กตงไปกระนน ลงทายไมตงดกวา เพราะ ประโยชนทไดจากการประชมกคอการ

508 ศรกรง (11 มถนายน 2471) อางถงใน อจฉราพร กมทพสมย, ปญหาภายในสงคมไทยกอนการปฏวต 2475: ภาพสะทอนจากงานเขยนทางหนงสอพมพ (กรงเทพฯ: สถาบนไทยคดศกษา, 2532), หนา 367.

230

ไมประชมนนเอง มการหกคอปญหาของทประชมแลวใสหมอตมตกกนกน ใครจะมมตอยางไรไมปรารถนาฟงทงนน”509 (การเนนขอความเปนของผวจย)

อยางไรกตาม ถงแมผเขยนบทความนจะเหนปญหาของประเทศทจดใหมทประชมหรอรฐสภา แตผเขยนบท กยงคงถอวา การจดใหมทประชมนนมความสำคญ และชนชมพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทคดจดใหมการทดลองการประชมขน แตปญหาอยทคนเขาประชม ทมกเหนแกผลประโยชนสวนตน หรอถอโทษโกรธเคองกน จนไมมใครอยากออกความคดเหน ดงทเขากลาวในตอนนวา

“แตจะอยางไรกตาม ประเทศเหลานนกตองมทประชมรวมความคดไวอยนนเอง ประเทศองกฤษแมเปนราชาธปตยกจรงโลกสรรเสรญวาเปนทประชมทดเทยมอเมรกา เพราะองกฤษมสภาแผนดนมาแลวตง 600-700 ป แปลวา ไดเขยนบทเรยนไวตอหนาคนทกชนชนแลวเหนผลจรงๆ อำนาจแอบโซลดจงตกไป มหาอำนาจเหนผลของการประชมทดเชนนจงไดตงทประชมของโลกขนทเยเนวา ถกละ เมอโลกรบกนทงๆ มทประชม แตควรคดวาถาทประชมหาไมแลว อาจจะมมหาสงครามบอยๆ กวานนกเปนได เรองเหลานพระมหาประมขของประเทศสยามนบแตสมเดจพระจลจอมเกลาฯ มาจนรชกาลนทรงเหนการขางหนาไกลนก จงไดทรงตงหองเรยนสำหรบการประชมขนเสมอ เขนทรงตงรฐมนตรสภาองคมนตรสภา ฯลฯ ใหฝกหดออกความเหนและโตเถยงกน ซงนบวาเปนพระมหากรณาธคณอยางยอดเยยม แตคนเขาประชมบางคนยงไมถอทประชมวาเปนหองอำนวยการของชาตมกถอเอาอำนาจสวนตวบาง ถอเอาความอายเมอแพโหวดบางมาเปนเครองกาวราวโตงเตง ซงเปนเหตกระทำใหคนสตยซอตอชาตนกเบอหนายทอถอย ไมอยากทำอะไรทอาจเปนเรองพาตวใหถกเกลยดของคนบางพวก ซงเปนวสยของคนเราถาตวและครอบครวจะตองไดรบทกขเพราะออกความเหนแลว กไมมใครอยากออกอกเลย

เรากลาวมานเพราะหวงดตอประเทศอก 100-1000 ปไมใชเพยงอายเดยว ฉะนนหวงวา ผสตยซอตอชาตคงยงมานะกดฟนเพอทำงานสนองชาตสาสนาพระมหากษตรยทรกยงของเราโดยไมยอมถอยหลง สวนผทมนสสยชอบแอบโซลด เอะอะจะเฆยนหลงเอะอะจะทำอะไรเกนสมยนน ขอไดโปรดสงสารแกแผนดนของคนไทยซงมสภาพเสมอเดกพงสอนเดนกาวยาวๆ นนบางเถด”510 (การเนนขอความเปนของผวจย)

อนง ในแงขององกฤษ ผเขยนบทความนยงคงมองวา องกฤษมการปกครองในรปแบบ “ราชาธปตย” ทอาจจะมทมาจากการทผเขยนใช “ประชาธปตย” ในความหมายของรฐบาลทไมมกษตรย ดงนน องกฤษในความรสกนกคดของเขายงคงมรปแบบการปกครองแบบราชาธปตยอยนนเอง แตก

509 เรองเดยวกน., หนา 367-368.

510 เรองเดยวกน., หนา 368.

231

เปนองกฤษทมการปกครองและทประชมทดทดเทยมกบอเมรกา และมไดใชการปกครองอยาง “แอบโซลด” แตเพยงอยางใด

จ. แลวแตจะโปรด โดย จ.ก.

สำหรบบทความเรอง “แลวแตจะโปรด” โดย จ.ก. ตพมพในหนงสอพมพไทยหนม ฉบบเดอนสงหาคม พ.ศ. 2471 ภาพรวมของบทความมจดมงหมายทจะอภปรายและใหขอเสนอแนะในประเดนของสภากรรมการองคมนตร ทไดจดตงขนในเวลานนวาควรทจะมการเผยแพรประวต ความร และคณงามความดของสมาชกสภากรรมการองคมนตรใหสาธารณชนทวไปรบร เพอปองกนขอครหา โดยเฉพาะในประเดนของการเลอกเอาแตชนชนสงและขนนางผใหญทอาจจะสนใจแตการรกษาผลประโยชนของชนชนสงดวยกนเองจนละเลยผลประโยชนของสามญชน

โดยผเขยนเรมตนบทความนโดยการกลาวถงรฐสภาของประเทศตะวนตก โดยยกตวอยางกรณของประเทศฝรงเศส สหรฐอเมรกา และองกฤษ ทมรฐสภาสำหรบ “บงคบบญชาการปกครอง” ทมกจะแบงออกเปนสองสภาคอสภาสงและสภาสามญ ททงสองสภาจะทำหนาทถวงดลผลประโยชนระหวางชนชนสงกบสามญชน ซงในทศนะของเขา ประเทศทกลาวมาลวนมการปกครองแบบ “ลทธเดโมเครซ (ประชาธปตย)” ทงสน แตสยามเปนประเทศทมการปกครองแบบ “เอบโซลดโมนารก (ราชาธปตย)” ดงนน สยามจงไมมรฐสภาทแบงเปนสองภาคเหมอนกบประเทศในตะวนตกทผเขยนยกมาขางตน ดงทเขากลาวคอ

“บรรดาประเทศทงหลายในอษฎงคตทวป อาท เชน ฝรงเศส, อเมรกา, องกฤษ ฯลฯ เหลานเขามรฐสภาสำหรบบญชาการปกครอง และรฐสภาของเขานน จดเปน 2 ภาค เชนฝรงเศสมแซมเบอรออฟเดบวตซ ภาค 1 กบแซมเบอรออฟเซเนต ภาค 1 รวมกนเปนรฐสภาฝรงเศษ, อเมรกา มเฮาสออฟเรเปรเซนเตตฟ ภาค 1 กบเฮาสออฟเซเนต ภาค 1 รวมกนเปนรฐสภาอเมรกน, องกฤษมเฮาสออฟลอรด ภาค 1 กบเฮาสออฟคอมมน ภาค 1 รวมกนเปนรฐสภาองกฤษ.....

แตประเทศเหลานนลวนเปนประเทศทมการปกครองตามลทธเดโมเครซ (ประชาธปตย) ทงสน สวนประเทศสยามเปนประเทศทมการปกครองตามแบบทเรยกวาเอบโซลดโมนารก (ราชาธปตย) ซงเปนการเหมาะแกประชาชนและแกภมประเทศแลวดวยประการทงปวง เพราะฉนนสยามจงไมจะมรฐสภาเปนสองภาค เชน อยางประเทศทปกครองโดยลทธประชาธปตยเหลานน”511

ขอสงเกตสำคญของบทความนกคอ ผเขยนใชคำวา “ประชาธปตย” ในความหมายของ “เดโมเครซ” หรอ “Democracy” ในภาษาองกฤษ และเปนหลกฐานอกประการหนงทชใหเหนวา เรมม

511 ไทยหนม ( 2471). อางถงใน เรองเดยวกน., หนา 369.

232

การปรากฎในความรสกนกคดของผเขยนบทความแลววา ประเทศมหาอำนาจตะวนตกทงสาม ไดแก สหรฐอเมรกา องกฤษ และฝรงเศส เปนประเทศทถอไดวามการปกครองทเรยกไดวาคอการปกครองในรปแบบเดโมเครซหรอประชาธปตยแลว อนง ผเขยนบทความนยงคงวนจฉยวาสยามยงคงมการปกครองแบบ “ราชาธปตย” ทเรยกวา “เอบโซลดโมนารก” หรอ “Absolute Monarchy” ในภาษาองกฤษ ดงนน การทไมมรฐสภาทแบงออกเปนสองภาคจงเปนเรองปกต ซงในทศนะของผเขยน การทสยามมการตงกรรมการสภาองคมนตรจงเปนเรองทมความเหมาะสม แตควรทจะตองมการแสดงใหเหนวา ผทจะเขามาทำหนาทนนมคณสมบตสมควรทจะดำรงตำแหนงเพอปองกนขอครหาทเขาไดตงขอสงเกตเอาไว

ฉ. สยามไมใชคอกควาย

สำหรบบทความสดทายทผวจยยกมาแสดงใหเหนถงสถานะของ “ประชาธปตย” ในฐานะหนงในชดคำศพททางการเมองทปรากฎในหนงสอพมพสยามกอนการเปลยนแปลงการปกครอง ไดแก บทความไมปรากฏชอผเขยน เรอง “สยามไมใชคอกควาย” ทตพมพในเดอนมถนายน พ.ศ. 2472 ในหนงสอพมพ ไทยหนม ภาพรวมของบทความเปนการมงโจมตตอเหลา “อำมาตยมนตร” ทกดขและชวรายในสยาม โดยยกอทาหรณของประเทศฝรงเศส เยอรมน และองกฤษ ทอำนาจในการปกครองอยในมอของพลเมองคนจนมากขนเรอย ๆ และถอวา “ประชาธปตย” หรอ “อำนาจของพลเมอง” นมแตจะยงเจรญขนและไมมอำนาจใดทจะทำลายลางความเจรญของประชาธปตยไปได ดงนน ผเขยนบทความจงแสดงความรสกกำราบตอเหลาอำมาตยมนนตรวาสยามจงไมใชคอกควายทจะปลอยใหเหลาอำมาตยมนตรทฉอฉลกดขตอไปเหมอนกบประเทศอาบสซเนย512

โดยผเขยนบทความเรมจากการยกอธาหรณของประเทศฝรงเศส ทมการโคนลมอำนาจของกษตรย ทถงแมจะถกองกฤษโจมตจนเกดสงครามระหวางทงสองประเทศเพอหยดยงกระแสการปฏวตดงกลาวในยโรป แตสดทายฝรงเศสกสามารถสถานาการปกครองแบบไมมกษตรยขนมาได รวมไปถงประเทศเยอรมน และองกฤษเอง สดทายอำนาจในการปกครองกลวนอยในมอของพลเมองมากขน ขอทนาสนใจในบทความนกคอ การเรยกการปกครองในรปแบบทไมมกษตรยวา “ประชาภบาล (รปบลก)”513 โดยเขาเรมตนบทความนวา

512 ประเทศเอธโอเปยในปจจบน

513 ดวยขอจำกดดานขอบเขตและระยะเวลาในการศกษา ผเขยนจงมไดเนนความสำคญของทมาทไปและความแพรหลายของศพท “ประชาภบาล” และควรทจะตองมการศกษาวจยประเดนนในเวลาชางหนาตอไป

233

“เมอครงพลเมองแหงประเทศฝรงเศสลกฮอขนปราบกระษตรย ราชวงศบวรบองแหงฝรงเศสกระเดนจากราบลลงก และสถาปนาการปกครองแบบประชาภบาล (รปบลก) ขนนน ประเทศองกฤษไดบำเพญตนเปนสตรตอรฐบาลประชาภบาลฝรงเศส และไดพยายามดวยประการทงปวงทจะทำลายลางากรปกครองแบบประชาภบาลของฝรงเศสเสยใหสนยสนไป และใชแตองกฤษจะพยายามโดยใชแสนยานภาพและนาวานภาพ ของตนเทานนกหาไม องกฤษยงไดหนนประเทศอนๆ ใหชวยกำจดประชาภบาลฝรงเศษอกดวย, ออสเตรย, อตาล, เยอรมนน, รสเซย, ฯลฯ เหลานไดรวมมอกบองกฤษในการพยายามทำลายลางประชาภบาลฝรงเศสอยางเตมความสามารถทงนน

การทองกฤษและประเทศอน ๆ ทกลาวนามแลว ไดเกลยดชงลทธประชาภบาล ไมอยากใหมขนไกล ๆ ประเทศของตน กเพราะเกรงวาพลเมองในประเทศของตนจกเอาเยยงอยาง

ทหารองกฤษและสมพนธมตตทไดลมตายเสยดวยจำนวนลานในกาลครงนน เปนการพลชพเพอผดงอำนาจเจาและขนนางแททเดยว. อยางไรกตาม, ในทสดฝรงเศสกสถาปนาลทธประชาภบาลไดมนคงถาวร และสมพนธมตตขององกฤษ มเยอรมนนเปนตนกไดเปลยนแปลงการปกครองของตนเปนประชาภบาลไปแลว ซำประเทศองกฤษเองในเวลานกอยในความครอบงำของคณะกรรมการ เปนอนนบไดวาอำนาจของพลเมองคนจนไดเจรญยง ๆ ขนและแผไพศาลทวไปในโลกอารยะ”514 (การเนนขอความเปนของผวจย)

สวนคำวา “ประชาธปตย” นน ผเขยนบทความนใชคำนคกบคำวา “อำนาจของพลเมอง” และยงใชในบรบทของประเทศองกฤษ ฝรงเศส และเยอรมน ผวจยมขอสนนษฐานวา “ประชาธปตย” ของผเขยนบทความน นาจะตรงกบคำวา “Democracy” ในภาษาองกฤษ ดวยเหตทมการใชคำนคกบคำวา “อำนาจของพลเมอง” ซงตรงกบรากศพทในภาษาองกฤษ อกทงคำวา “Republic” ผเขยนยงใชคำวา “ประชาภบาล” ในการแปล ดงนนจงสามารถสรปไดวา ผเขยนบทความนสามารถจำแนก “Republic” จากคำวา “Democracy” และ “ประชาธปตย” และมอง “ประชาธปตย” ในทางชนชมชนดทถอวา ไมมอานภาพใด ๆ ในโลกนอกเสยจากไฟประลยกลป ทจะเอาชนะ “ประชาธปตย” หรออำนาจของพลเมองไปได โดยเนอความในตอนนคอ

“นบแตเรมมการจลาจลในฝรงเศสมาบดนกนบเปนเวลาเพยง 140 ปเทานน และภายในเวลาอนนอยนเองอำนาจของพลเมองหรอประชาธปตยสามารถเจรญงอกงามขนไดอยางนาพศวง นกรฐประศาสนศาสตร

514 ไทยหนม (2 สงหาคม 2471) อางถงใน เรองเดยวกน., หนา 369.

234

ทงปวงมความเหนสอดคลองตองกนวา ยงจะเจรญกาวหนาตอไปอกนาน นอกจากไฟประลยกลปแลว เชอวาไมมอานภาพใด ๆ ในโลกจะพงทำลายลางความเจรญของประชาธปตยในโลกอารยะได”515

กลาวโดยสรป บทความน ผเขยนไดแสดงใหสามารถทจะวนจฉยไดวา ผเขยนสามารถจำแนกระหวางความแตกตางระหวางคำวา “Republic” ออกจากคำวา “Democracy” ไดผานการเลอกใชศพททางการเมองในภาษาไทยวา “ประชาภบาล” และ “ประชาธปตย” ตามลำดบดงทผวจยไดยกหลกฐานมาแสดงใหเหนขางตน

จากกรณทผวจยไดแสดงใหเหนสวนหนงของบรรณพภพทางการพมพ โดยเฉพาะทางหนาหนงสอพมพของสยามในครงหลงของพทธศตวรรษท 25 ดงทยกมาขางตน ทถงแมจะมความหลากหลายและความไมลงรอยตอการใชคำศพททางการเมอง แตความหลากหลายและความไมลงรอยนเอง ทผวจยพบวาคอสามญลกษณะของการกอรปความคดทางการเมอง โดยเฉพาะการกอรปความคดทางการเมองขามวฒนธรรมภายในระนาบเดยวกนของชวงเวลาทางประวตศาสตร ทบรบทของการใชคำในทางสากล โดยเฉพาะอทธพลของตะวนตกยอมมผลตอการกอรปความคดในชวงเวลานนอยางมอาจหลกเลยงได ในขณะเดยวกน ภายใตวฒนธรรมทรบรปความคดนนมา ยอมรบและตความ ตลอดจนมความเขาใจทแตกตางกนตามบรบทและสภาพแวดลอมของปจเจกบคคลหรอกลมทางสงคมนน ๆ แตทงนทงนน ทามกลางความแตกตางหลากหลายดงกลาว สงทแสดงใหเหนชดกคอ “ดโมเครซ” และ “ประชาธปตย” ไดเรมปรากฏอยางแพรหลายในบรรณพภพของหนงสอพมพสยาม และรวมไปถงในสำนกของปจเจกและกลมสงคมตาง ๆ อยางนอยกผทไดอาน และไดเขยนแสดงความรสกนกคดของเขาทมตอบานเมองสยามและโลกในความรบรของเขาออกมาผานหนาหนงสอพมพ

อยางไรกด ขอจำกดของการพจารณาการกอรปความคดและภาษาทางการเมองของสยามในชวงสมบรณาญาสทธราชทมไดปลอยใหมการนำเสนอทศนะทางหนาหนงสอพมพไดอยางไมมขอจำกด โดยเฉพาะชวงระยะเวลาทมการตราพระราชบญญตสมดเอกสารและหนงสอพมพในป พ.ศ. 2465 และมการปรบปรงแกไขในป พ.ศ. 2470 เปนตนมา516 แตกระนน จากหลกฐานทปรากฏออกมากสามารถทจะแสดงใหเหนภาพของความแพรหลายของ “ดโมเครซ” และ “ประชาธปตย” ไดอยางชดเจน

515 เรองเดยวกน.

516 อจฉราพร กมทพสมย, ปญหาภายในสงคมไทยกอนการปฏวต 2475: ภาพสะทอนจากงานเขยนทางหนงสอพมพ, หนา 84.

235

7.4 “เดมอกราซ” และ “ประชาธปไตย” ในตำราและสารคดทางการเมอง

ในแวดวงการพมพของสยามในครงหลงของพทธศตวรรษท 25 นอกไปจากหนงสอพมพแลว งานเขยนประเภทตำราหรอสารคดทางการเมอง ถอเปนอกชองทางหนงทเปนหลกฐานทสามารถทำการสบคนถงการกอรปความคดประชาธปตยได มากไปกวานน งานเขยนประเภทน โดยลกษณะแลวมกจะมขนาดทยาวและความลมลกทมากกวาหนงสอพมพดวยเหตผลทางดานพนท รวมไปถงความนาเชอถอของงานในระดบตำราหรอสารคดทางการเมองอนมมาตรฐานความละเอยดลกซงทมากกวาหนงสอพมพโดยเปรยบเทยบ

สำหรบงานเขยนประเภทตำราและสารคดทางการเมองทมการใชคำวา “ประชาธปตย” ในฐานะของศพททางการเมองนนไมมากนกเมอเทยบกบชวงเวลาหลงการเปลยนแปลงการปกครองดวยเหตปจจยทไมตางจากหนงสอพมพมากนก โดยผวจยจะเรมจากงานเขยนเรอง “พงษาวดารโปลตกส” ของขนจรสนชวนะพนธ (สาตร สทธเสถยร), งานเขยนชด “ประวตศาสตรสากล” ของหลวงวจตรวาทการ และการแปลหนงสอ “ลทธตรยราษฎร” ของซนยดเซนเปนภาษาไทยของนาย ต. บญเทยม องกนนท ตามลำดบ

ก. “เดมอแกรซ” ของขนจรสนชวนะพนธ (สาตร สทธเสถยร)

ขนจรสชวนะพนธ (สาตร สทธเสถยร) ไดตพมพหนงสอเรอง “พงษาวดารโปลตกส หรอ เรองตนเหตของความศวไลซในป พ.ศ. 2469517 ขณะนน เขาดำรงตำแหงผชวยกองแบบเรยนกรมธรรมการกลาง และผเลกเซอรวชาครในโรงเรยนฝกหดอาจารยมธยม ซงในหนงสอเลมน เปนหนงสอประเภทตำราหรอสารคดการเมองเลมแรก ๆ ทปรากฏคำวา “เดมอกราซ” ในเนอความ

สำหรบผเขยน ขนจรสชวนะพนธ (บรรดาศกดในขณะนน) เกดในป พ.ศ. 2422 โดยมภมหลงครอบครวของขนนาง โดยเปนบตรของหลวงอาวธอรรคน (สด สทธเสถยร) เจาเมองชมพร จบการศกษาในดานการศกษาจากประเทศองกฤษโดยทนเลาเรยนหลวง มผลงานสำคญทงทางดานแบบเรยน วรรณกรรม รวมไปถงสารคดทางการเมองและจตวทยา ภายหลงรบบรรดาศกดสงสดทพระยาเมธาธบด เคยดำรงตำแหงสำคญทงในสมยสมบรณายาสทธราชยและระบอบใหม อาท ปลดทลฉลอง กระทรวงธรรมการ ผดแลนกเรยนไทยทสหรฐอเมรกา องคมนตรในสมยสมบรณาญาสทธราชย และสมาชกวฒสภาในทศวรรษ 2490 ในสมยพระบาทสมเดจพระพทธเจา

517 ขนจรสชวนะพนธ, พงษาดารโปลตกส หรอ เรองตนเหตของความศวไลซ ในงานศพ นายพนตร หลวงราชเสวก (ทด) เจากรมรกษาพระองค ปนทองปรายซาย พทธศกราช 2469 (ม.ป.ท., 2469).

236

หลวง เคยไดรบเลอกใหเปนผอานคำกราบบงคมทลเปนภาษาองกฤษหลงจากทรงเสดจพระราชดำเนนกลบจากประเทศยโรป และไดรบการยอมรบวาเปนผรภาษาองกฤษทดเยยมคนหนงในสยามขณะนน518

สำหรบ “พงษาวดารโปลตกส หรอ เรองตนเหตของความศวไลซ” ประกอบไปดวยเนอหาทงหมด 8 บท แตละบทใชชอวา ระเบยบของชนสมพนธ (คอระเบยบของการทมนษรวบรวมอยดวยกนเปนพวกเปนหม, ระเบยบท 1 มลสมพนธ (คอโซไซเอตของชาวเถอน), ระเบยบท 2 โบราณสมพนธ (คอโซไซเอตของคนโบราณ), ระเบยบท 3 ปจจบนสมพนธ (คอโซไซเอตของคนสมยน), ประเทศกบสมบต, ประเทศกบกฎหมาย, ประเทศกบการปกครอง และชนดของประเทศตามลำดบ519 โดยผแตงระบวา ไดเรยบเรยงมาจากหนงสอของEdward Jenks ฉบบพมพป พ.ศ. 2446 [1903] ผวจยไดสอบทานกบผลงานของ Jenks520 พบวา เปนหนงสอของเขาทชอ “A History of Politics”521 ทมการตพมพครงแรกใน พ.ศ. 2443 [1900] และมการตพมพซำโดยไมมการแกไขตอมาอกสามครงจนถงฉบบทผเขยนใชเปรยบเทยบ คอ พ.ศ. 2443 [1900], 2445 [1902], 2452[1909] และ 2461 [1918] ตามลำดบ522 จากการเรยบเรยงของผเขยน จะเหนวาขนจรสฯ นนใหความสำคญกบสงคมสมยใหมหรอ Modern (Political) Society ทเขาแปลวา “ปจจบนสมพนธ” โดยใหพนทมากทสด ขอทนาสนใจกคอ ในบทท 8 เรอง “ชะนดของประเทศ” ทเขาไดอางองถงการจำแนกรปแบบการ

518 เกรดสำคญอกประการหนงกคอ ไดรบการยอมรบวาเปนผนำนทานอสปและแตงตำราอธยาตมวทยาหรอจตวทยาในสยามสยามเปนบคคลแรกอกดวย ตวอยางผลงานทเดน ๆ อาท วธสอนบทเรยนดวยของ, เลคเชอรวาดวยวธสอนพงศาวดาร, วชาครอธยาตมวทยา หนงสออานนทานอสป พระพทธศาสนา โปรดด ไทยนอย, ๓๐ คนไทยทควรรจก (กรงเทพฯ: บำรงบณฑต, 2528), หนา 78; สำเรง บญเรองรตน, “พระยาเมธาธบด,” สารานกรมศกษาศาสตร คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ 26 (2545): หนา 111-117

519 ขนจรสชวนะพนธ, พงษาดารโปลตกส หรอ เรองตนเหตของความศวไลซ, สารบาน.

520 Edward Jenks (2404 [1861] – 2482 [1939] เปนศาสตราจารยทางกฎหมายประจำมหาวทยาลยเคมบรดจ ทมผลงานทกวางขวางและมชอเสยงโดยถอเปนหนงในผทมความสำคญทสดในวงการศกษากฎหมายขององกฤษ มผลงานทสำคญเชน The Government of Victoria, The History of the Doctrine of Consideration in English Law, A History of Politics, A Short History of The English Law, The State and the Nation, The Government of the British Empire เปนตน โปรดด, Ruth Campbell, “Jenks, Edward (1861-1939),” Australian Dictionary of Biography (Online). Available form: http://adb.anu.edu.au/biography/jenks-edward-6837, 2019, Jan 11.

521 Edward Jenks, A History of Politics Reprinted (New York: E. P. Dutton & Company, 1918)

522 ในเนอหาของ Jenk แบงออกเปน 4 สวนใหญ 14 บทยอย โดยสวนแรกไดแก Introductory โดยมบทยอยหนงบท คอ Type of Society, สวนทสอง ไดแก Savage Society ทแบงออกเปนหนงบทยอย, สวนทสาม Patriarchal Society ทแบงเปนหาบทยอย, และสวนสดทาย ไดแก Modern (Political) Society ทแบงออกเปนเจดบทยอย โปรดด เรองเดยวกน, pp. vii-viii.

237

ปกครองตามคตของอรสโตเตล พรอมทงวนจฉยตาม Jenks วา ในยคปจจบนขณะนน ความแตกตางนนไมมความสำคญแลว ดงความในตอนนคอ

“เขาวาเดม เมอชาวยโรปสนทนากนถงเรองโปลตกส กมกทงเถยงกนโดยมากถงชนดของประเทศทอรสโตเตล ไดจดแยกไวเปนสามจำพวก คอ (๑) ทครอบครองดวยกระษตรยผเดยว (มอนาก) (๒) ทครอบครองดวยผทมบรรดาศกดมากดวยกน (แอรสตอแกรซ) และ (๓) ทครอบครองโดยราษฎร (เดมอแกรซ) แตในปจจบนน ชนดของประเทศซงตางกนนนไมเปนขอสำคญอนใดแลว เพราะเขาตกลงกนวา จะวาอยางไหนวเศษกวาอยางไหนไมได สดแตวาถาระเบยบใดสมกบสมย และชนดของบานเมองแลวกนบวาเปนระเบยบทดทสด. วธและระเบยบวาการแผนดนซงมอยในโลกปจจบนน พระเจาลกยาเธอกรมหมนราชบรดเรกฤทธ เสนาบดกระทรวงยตธรรมไดทรงนพนธไวในหนงสอเลมเลก ๆ ท “วาดวยกฎหมาย” นนแลว มความวา “...การแลวธวาการแผนดนในประเทศตาง ๆ มแปลกกนหลงอยาง เชนฝรงเรยกวา ‘แอบโซลดโมนาก’ อยางหนง คอมนษยผเดยววาการเรยกชอวากระษตรย เชนในประเทศไทยประเทศรเซยประเทศจน แลอกอยางหนงทเรยกวา ‘คอนสตตเชยแนลมอนาก’ คอกระษตรยแลทประชมขนนาง ฤาราษฎรรวมกน กระษตรยองคเดยว หรอทประชมฝายเดยวตางไมมอำนาจออกคำสงได เชนประเทศองกฤษประเทศปอดตเกตเปนตน ฤาอกอยางหนงเรยกวารปบลค คอทประชมราษฎรมอำนาจบงคบ คนทงหลาย เชนประเทศฝรงเศส”523 (การเนนขอความเปนของผวจย)

จะเหนไดวา งานของขนจรสฯ สะทอนใหเหนถงความเสอมความนยมของคตการจำแนกรปแบบการปกครองของอรสโตเตลตามทเขาไดรบอทธพลมาจาก Jenks ดงนน “เดมอแกรซ” ของทง Jenks และขนจรสฯ ทแมจะถายมาจากคำวา “Democracy” ในภาษาองกฤษ แตกเปนการถายโดยความหมายของการจำแนกระบอบการปกครองเปนหกแบบของอรสโตเตล ซงเปนการใชคำวา “Democracy” ในบรบทของภมปญญาตามขนบของกรกโบราณ ดงทผวจยไดแสดงใหเหนในบททสาม และไมมความเกยวของหรอสมพนธกบการจำแนกรปแบบของการปกครอง ตามทขนจรสฯ ไดอางองจากงานเขยนของพระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงราชบรดเรกฤทธ524 ทถอเปนภาษาทางการเมองตะวนตกทวไปทปรากฏในสยามกอนสงครามใหญ

523 ขนจรสชวนะพนธ, พงษาดารโปลตกส หรอ เรองตนเหตของความศวไลซ, หนา 156-158. สำหรบเนอความของ Jenks คอ “Ancient classification” Edward Jenks, A History of Politics, p.151.

524 ในหนงสอ “วาดวยกดหมาย” ของกรมหลวงราชบรฯ ทขนจรสฯ อางมามความวา “แลเหตใดผปกครองวาการแผนดน จงบางทเปนมนษยผเดยว บางทมากกวาผหนงขนไปรวมกน เพราะการแลวธวาการแผนดนในประเทศตาง ๆ มแปลกกนหลายอยาง เชนฝรงเรยกวา “แอบโซลดโมนาก” อยางหนง คอมนษยผเดยววาการเรยกชอวากระษตรย เชนประเทศไทย ประเทศรเซย ประเทศจน แลอกอยางหนงทเรยกวา “คอนสะตตเชยแนล มอนาก” คอกระษตรยแลทประชมขนนางฤาราษฎรรวมกน กระษตรยองคเดยวฤาทประชมฝายเดยว ตางไมมอำนาจออกคำสงได เชนประเทศองกฤษองคเดยวฤาทประชมฝายเดยว ตางไมมอำนาจออกคำสงได เชนประเทศองกฤษประเทศปอดตเกตเปนตน ฤาอกอยางหนงทเรยกวา “รปบบลค” คอทประชมราษฎรมอำนาจบงคบคนทงหลายเชนประเทศฝรงเศส” โปรดด พระเจาลกยาเธอ พระองคเจารพพฒนศกด, วาดวยกดหมาย พมพเปน

238

กลาวโดยสรป หนงสอของขนจรสฯ มนยสำคญในการแสดงใหเหนการตระหนกในแนวคดเรองความเจรญหรอความศวไลซของสงคม โดยเฉพาะกบรปแบบการปกครองแบบ “ปจจบนสมย” หรอการปกครองแบบสมยใหมทแตกตางและเปนววฒนาการทสงกวาสงคมและการปกครองแบบปาเถอนหรอแบบโบราณ แตกระนน ขนจรสฯ ภายใตอทธพลของ Jenks กยงมไดใช “เดมอแกรซ” ในการเรยกรปแบบการปกครองสมยใหมของตะวนตกแตเพยงอยางใด แตกเปนทชดเจนอยางยงวา รองรอยของคตในการจำแนกรปแบบการปกครองของอรสโตเตล ทแมจะเรมมการแตกหกจากภมปญญาโบราณแตเพยงอยางใด กตองมการอางองถงงานของเขาเสมอ ดงนน “เดมอแกรซ” ของขนจรสฯ จงหมายความถง Democracy ตามความหมายของอรสโตเตลโดยไมมการนำมาใชเรยกรปแบบการปกครองในปจจบนขณะนนของตะวนตกแตเพยงอยางใด

ข. “ประชาธปตย” ใน “ประวตศาสตรสากล” ของหลวงวจตรวาทการ

หลวงวจตรวาทการ เดมชอ กมเหลยง เกดในป พ.ศ. 2441[1898] ในภมหลงของครอบครอบครวชาวบาน บดามอาชพแจวเรอขายปลาในแถบตำบลสะแกกรง จงหวดอทยธาน เมอศกษาจบชนประถมศกษาบดามารดาไมมทนในการสงเสยในการศกษาตอ จงไดเขากรงเทพมาบวชเรยนทวดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ ระหวางเปนสามเณรไดสอบไลไดเปรยญธรรมประโยค 5 ดวยคะแนนเปนทหนงของประเทศ โดยไดรบพระราชทานประกาศนยบตรมายเลข 1 จากพระหตถของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ในระหวางนน สามเณรกมเหลยงยงไดศกษาภาษาองกฤษและฝรงเศสดวยตวเองจนใชการไดดในระดบหนง หลงจากลาสกขาบทในป พ.ศ. 2461 จงไดเขารบราชการในตำแหนงเสมยน กองการกงสล กระทรวงตางประเทศ และสามารถสอบคดเลอกเขาทำงานในตำแหนงผชวยเลขานการ และถกสงไปปฎบตหนาททสถานทตไทยในกรงปารส ประเทศฝรงเศส ในป พ.ศ. 2463 ระหวางทอยทฝรงเศส เขามผลงานทโดดเดนและรบบรรดาศกดเปนหลวงวจตรวาทการในป พ.ศ. 2467 และเขาไดศกษาวชากฎหมายและรฐศาสตรในมหาวทยาลยปารสแตไมทนจบการศกษากถกยายไปรบตำแหนงเลขานการสถานทตประจำกรงลอนดอนเสยกอน แตปฏบตหนาทไดไมนานกถกเรยกกลบมาปฏบตหนาทในกรงเทพ และไดรบตำแหนงสดทายในกระหรวงตางประเทศคอผชวยอธบดกรมการเมองกอนทเขาจะลาออกจากราชการหลงการเปลยนแปลงการปกครองไมนานนก คอในเดอนตลาคม พ.ศ. 2475 525

อนสรณในงานพระราชทานเพลงศพ นายแสวง เตระยานนท ณ เมรวดธาตทอง พระนคร วนท 19 ธนวาคม 2507 (พระนคร: บรรหาร, 2507), หนา 97. ดการจำแนกแบบนรวมกบบทท 4 และบทท 5 รวมไปถงคณะผกอการ ร.ศ. 130 ในสวนแรกของบทน

525 ประภาพรรณ วจตรวาทการ, “ประวต พลตร หลวงวจตรวาทการ” ใน วจตรวาทการอนสรณ พมพเปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพ พลตร หลวงวจตรวาทการ (วจตร วจตรวาทการ) ม.ป.ช. ม.ว.ม. ท.จ. ณ เมรหนาพลบพลาราช

239

นอกเหนอจากงานทางราชการแลว หลวงวจตรฯ ยงเปนนกเขยนคนสำคญทผลตผลงานออกมาเปนจำนวนมาก ทงงานทเปนสารดคและบนเทงคดในชวงกอนเปลยนแปลงการปกครอง526 เขามผลงานทเกยวของกบประวตศาสตรเปนเลมแรกของเขากคอ หนงสอขนาดยาวชด “ประวตศาสตรสากล” จำนวน 12 เลม โดยตพมพออกมาระหวางป พ.ศ. 2472 – 2474 โดยมเนอหาครอบคลมประวตศาสตรโลกตงแตสมยโบราณจนถงสนสดสงครามโลกครงท 1

ในสวนทเกยวของกบ “ประชาธปตย” นน เปนทชดเจนวา หลวงวจตรฯ ใชคำนในความหมายของศพท “Democracy” ในภาษาองกฤษ โดยเขาถอวา การปกครองรปแบบประชาธปตยนนเรมตนในเอเธนสโบราณเปนครงแรก โดยเขาใชความหมายของประชาธปตยตามคตแบบอรสโตเตลทถอวาเดมการปกครองของเอเธนสอยในอำนาจของคน ๆ เดยวหรอพระเจาแผนดน ตอมาอยในมอของชนชนสงหรอทเขาเรยกวาขนนาง และภายหลงตกอยในมอของคนสวนใหญหรอราษฎร ดงทเขากลาวถงประเดนนวา

“ชาวเอเธนสเปนมนษยจำพวกแรกทใหตวอยางแกโลกในการปกครองชะนดทราษฎรปกครองตนเองโดยออกเสยงเปนคะแนน (โวต) พงศาวดารดกดำบรรพของพวกนกมแตการเปลยนแปลงประเพณการปกครอง ซงเปลยนมอกนมาเปนทอด ๆ เดมตกอยในอำนาจของพระเจาแผนดน ภายหลงกมาตกอยแกพวกขนนาง และในทสดกตกมาอยแกราษฎรเอง และโดยเหตนลทธประชาธปตยซงฝรงเรยกวา ดโมกราซ นน จงเกดมและรงเรองขนในเมองเอเธนสเปนครงแรก”527 (การเนนขอความเปนของผวจย)

มากกวานน การจำแนกรปแบบการปกครองตามคตของอรสโตเตล ทเขาไดรบอทธพลมาจาก “เฟเนลอง”528 กลาวไดวา เมอยกเวนยครฐบรษคนสำคญอยางเปลคลส (Pericles) แลว รปแบบการปกครองแบบประชาธปตยของเอเธนสนนมความหมายในทางทไมดนก เนองจากรปแบบการปกครองแบบนมกตกอยภายใตอทธของของนกพดหรอผทสามารถโนมนาวใจของพลเมองได

อสรยาภรณ วดเทพศรนทราวาส วนพฤหสบดท ๑๖ สงหาคม ๒๕๐๕ (กรงเทพฯ: มงคลการพมพ, 2505), หนา 56-57; เฉลยว พนธสดา, “ชวประวตและผลงานวรรณกรรมของหลวงวจตรวาทการ,” (วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต แผนกวชาบรรณารกษศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2517), หนา 8-42.

526 ตวอยางผลงานอน ๆ กอนการเปลยนแปลงการปกครองของหลวงวจตรทมชอเสยง ไดแก วชชาแปดประการ (2471) มหาบรษ (2471) มนสมอง (2471) พทธานภาพ (2472) จตตานภาพ (2472) ความฝน (2472) ดเพมเตมใน เรองเดยวกน., หนา 102.

527 หลวงวจตรวาทการ, ประวตศาสตรสากล เลม ๑ (พระนคร: วรยานภาพ, 2472), หนา 157-158

528 ผวจยสนนษฐานวา นาจะคอ François de Salignac de La Mothe-Fénelon (1651-1715) อารคบชอบชาวฝรงเศส ทมผลงานอยางกวางขวางทงทางเทววทยาและประวตศาสตรในยคคลาสสค โปรดด The Editors of Encyclopaedia Britannica, “François de Salignac de La Mothe-Fénelon,” Encyclopaedia Britaianica (Online). Available form: https://www.britannica.com/biography/Francois-de-Salignac-de-La-Mothe-Fenelon, 2019, Jan 22.

240

“ชาวเอเธนสปกครองโดยลทธประชาธปตย กลาวคอราษฎรมอำนาจลงคะแนนเลอกตงผปกครอง, ผพพากษา, ขาราชการทกประเภท แมแตแมทพกยงตองใหราษฎรเลอกตง เฟเนลอง นกปราชญฝรงเศสผหนงกลาววา “ในเมองเอเธนสการทกอยางยอมสดแตพลเมองจะวนจฉย และพลเมองจะวนจฉยอยางไรนน กสดแตคมปากของนกพด” เพราะฉะนนผมอำนาจแทจรงในเมองเอเธนสนน กคอนกพด ใครพดเกงกเชอไดวาจะไดรบเลอกของราษฎรยกขนเปนเจาเปนใหญ ในจำนวนนกพดนน มคนสำคญคนหนงชอ เปลคลส เปนเชอสายเจาแผนดนเกาของเอเธนส ไดเลาเรยนในสำนกนกปราชญทมชอเสยงมาเปนอนมาก จงไดรบความรทจำเปนสำหรบเปนหวหนาประเทศ ทงเปนคนตรงและไมหวานหวนตอความยากลำบากหรอภยนตรายใด ๆ รจกทำใหคนไวเนอเชอใจและสงบเสงยมเจยมตว สนทรพจนของทานผนลวนแตเปนเครองเราใจชาวเอเธนสใหมความมานะพยายามทจะขยายอาณาเขตต และบำรงความเจรญในทางอกษรศาสตรและศลปกรรม เพราะเหตนเองยคทรงเรองทสดของเอเธนสนน จงเรยกกนวา “ยคเปลคคลส””529 (การเนนขอความเปนของผวจย)

โดยเมอหลวงวจตรฯ กลาวถงเหตแหงความเสอมของเอเธนส เขาจงยกขอบกพรองของระบอบประชาธปตยทตกอยภายใตอทธพลของนกพด รวมไปถงอำนาจในการปกครองทอยในมอของพลเมองท “โงเงาเตาตน” ทถกชกจงจากเหลานกพด โดยไมคำนงถงผลประโยชนสวนรวมของบานเมองและนำไปสความเสอมของเอเธนสในทสด ดงทเขากลาววา

“วธดำเนรการปกครองแบบประชาธปตยในเมองเอเธนสนนทำกนจนเกดดไป ...ชาวเอเธนสทงจารตประเพณของบรรพบรษเสยไกลลบ กลาวคอไมสคำนงถงผลประโยชนของบานเมอง ถอเอาการสวนตวเปนทตง ชาวเอเธนสเขาทำสงครามโดยหวงแกเงนทาง และเมอเบอหนายเขากเลกรบเสยเฉย ๆ โดยไมคำนงถงทางไดทางเสย และในทสด พลเมองไมวาโงเงาเตาตนกใหไปมเสยงในการบานเมองไดทงหมด ตราบใดทมหวหนาทเขมแขงชนด เปลคลส กพอจะรงบงเหยนไมปลอยใหพลเมองพาเอากรงเอเธนสไปตกหลม แตเมอสนเสยงเปลคลสแลว เมองเอเธนสกเปนเหมอนปยนนทปลวไปตามลมปากของนกพด ใครทพดเกงกขนไปอธบายวา ทำอยางนนอยางนเอเธนสจะเปนเจาโลก พลเมองสวนมากกหลงเชอและยนยอมใหทำ และภายหลงกพากนเสยใจไปทวเมอง”530 (การเนนขอความเปนของผวจย)

ในแงของ “ประชาธปตย” ในฐานะรปแบบการปกครองรวมสมยนน ในหนงสอเลมน หลวงวจตรยงคงถอวา “Democracy” หรอ “ประชาธปตย” ทกำลงไดรบความนยมนน กคอการหมนกลบไปสรปแบบการปกครองแบบเอเธนส ดงทเขาอธบายในสวนของคำนำในหนงสอประวตศาสตรสากลเลมแรกวา

“มความจรงอกประการหนงวา เหตการณทงหลายในโลกน ยอมหมนเวยนกลบเขาไปหาทางเกาเสมอ จน[ค]ฝรงตงเปนสภาษตขนวา “ประวตศาสตรยอมมขนซำ ๆ กบทเปนมาแลว (History repeats

529 หลวงวจตรวาทการ, ประวตศาสตรสากล เลม ๑, หนา 192.

530 เรองเดยวกน., หนา 219-220.

241

itself)” วธการอนใดทเรยกวาใหมในเวลาน กมอยมากทเขาจดกนมาแลวแตสมยโบราณ ในเมองไทยเราไดเคยมการใฝฝนอยครงหนง ทอยากใหมรฐสภา โดยเหนวาการทเรามพระบาทสมเดจพระเจาอยหวผทรงเปนสมบรณาญาสทธราขนน เปนของเกาเกนสมย ผทคดเชนนคงไมทราบวา วธปกครองโดยประชาราษฎร ทเราเรยกกนวาประชาธปตยนน เปนวธเกายงกวาสมบรณาญาสทธราช ประวตศาสตรเลมท ๑ น จะแสดงใหเหนวาในครงโบราณนนเรมปกครองโดยคนหลายคน ซงเปนลกษณะของสภาราษฎร กรงโรมเองพอสรางขนกมสภาเซเนตทนท, ในขนท ๒ จงเปนรปบลก ตอมาถงขนท ๓ จงปกครองโดยสมบรณายาสทธราช ดงน เราจะเหนไดวาสมบรณายาสทธราชเปนของใหมในครงกระโนน การทโลกตนเตนวธปกครองอยางรปบลก อยางมรฐสภา ในเวลาน, กมใชอนไกล คอถอยหลงเขาคลองกลบไปหาวธเกานนเอง โดยทเหตการณของโลก ยอมหมนเวยนเขาไปหาทางเดมดวยประการฉะน ขาพเจาจงเชอวาใน ๕๐ ปขางหนาโลกจะเบอหนายเรองรปบลกรฐสภา และสมบรณายาสทธราชจะกลบกลายเปนของทนสมย มหาสงครามครงทแลวมาไดเปลยนแปลงราชาธปตยใหกลบกลายเปนประชาธปตยไปมากแลวฉนใด, มหาสงครามถาจะมขนใหมกอาจเปลยนลทธประชาธปตยใหกลบเปนราชาธปตยไดฉนนน ถาหากเราใครจะมรฐสภาเพราะเหตอยางเดยว คอตองการใหทนสมยเทานนแลว กดไมจำเปนเลย เพราะในไมชาความนยมของโลกอาจหนมาทางสมบรณายาสทธราช และแทนทเราจะหมนเวยนไปตามสมย เรายนอยกบท ปลอยใหสมยหมนเวยนมาหาเราเอง ดจะงายกวา”531 (การเนนขอความเปนของผวจย)

กลาวโดยสรป “ประชาธปตย” ของหลวงวจตรฯ มความหมายถง “Democracy” ในภาษาองกฤษ แตกเปนความหมายทสอถงรปแบบการปกครองแบบประชาธปตยโบราณของเอเธนสทมความหมายในแงลบ ทอาจสนนษฐานไดวา การใชในความหมายดงกลาวน ดวยเหตทหลวงวจตรฯ เปนผทจดไดวามการศกษาทด ตลอดจนมประสบการณในตางประเทศโดยเฉพาะในฝรงเศสและองกฤษ จงสงผลใหเขาไมไดใชคำวา “ประชาธปตย” ในความหมายของ “Republic” ทถอเปนความหมายตามพจนานกรมของสยามในขณะนน

ค. “ประชาธปไตย” ในการแปลหนงสอ “ลทธตรยราษฎร” ของซนยดเซนเปนภาษาไทย

การเคลอนไหวทชดเจนของ ดร. ซนยดเซน ในการปลกกระแสการปฏวตในจน เรมขนหลงจากทเขาเดนทางกลบจากฮาวายหลงจากไปแสวงหาความสนบสนนจากชาวจนโพนทะเลทนนใน ป พ.ศ. 2437 [1894] และสามารถโคนลมราชสำนกชงในอก 18 ปตอมาไดใน พ.ศ. 2455 [1912] การแสวงหาความสนบสนนทางการเมองของซนยดเซนไดนำพากระแสความคด “เกกเหมง” ทเปน

531 เรองเดยวกน., หนา ค-ง.

242

ความคดของซนยดเซนทเขาไดรบอทธพลอยางมากจากความคดตะวนตกทกอตวขนมาจากการตอสของเขาออกไปสบรรดาชาวจนโพนทะเลทมอยทวโลก และหนงในนนไดแกสยาม532

ภมหลงของซนยดเซนนนเกดในป พ.ศ. 2409[1866] ในครอบครวชาวนายากจนทตองระหกระเหดออกไปแสวงโชคทฮาวาย ซนยดเซนไดเรยนหนงสอและภาษาองกฤษกบโรงเรยนมชชนนารทฮอนโนลล ป พ.ศ. 2426 [1883]และเดนทางกลบมาศกษาทโรงเรยนแพทยในฮองกง (Queen’s College) และไดเปลยนไปนบถอศาสนาครสตในป พ.ศ. 2429 [1886] เมออายได 20 ป ซนยดเซนสำเรจการศกษาจากโรงเรยนแพทยดวยคะแนนระดบเกยรตนยม ดวยความสนใจในความเปนไปของบานเมองโดยเฉพาะสถานะของบานเกดทตกตำ ทำใหเขาบมเพาะความคดในการปฏวต โดยรบอทธพลจากแนวคดตะวนตกและพยายามพฒนาหลกคดดงกลาวใหเหมาะกบจนโดยมหลกคดทสำคญคอ ลทธไตรราษฎร (ซาหมนจอ) ทบมเพาะและแสดงออกผานการแสดงสรปรวบยอดปาฐกกถาจำนวน 16 ตอนในป พ.ศ. 2467 [1924] และรวบรวมเปนหนงสอทมการตพมพและแปลออกเปนภาษาองกฤษครงแรกในปเดยวกน533

ในกรณของสยาม เรมปรากฎการถายทอดทางความคดทเปนลายลกษณอกษรของแนวคดปฏวตแบบซนยดเซนตงแตปลายสมยรชกาลท 6 เชน อาท การแปลสนทรพจนตอนหนงของซนยดเซน เรอง ความเพยรนำมาซงผล หรอ การเกกเหมงในประเทศจน โดยนายซยเทยม ตนเวชกล ในป พ.ศ. 2465[1922]534 และเรอง มนกกอนหง โดยผแปลคนเดยวกนในป พ.ศ. 2467[1924]535 และทสำคญกคอ การแปลสนทรพจนฉบบเตมหรอหนงสอ “ซามนจหง” เปนภาษาไทยโดยนายตนบญ

532 เซยกวง, กจกรรมทางการเมองของชาวจนโพนทะเลในประเทศไทย (ค.ศ. 1906-1939) เชาวน พงษพชต แปล (กรงเทพฯ: ศนยจนศกษา สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2546), หนา 3. มการบนทกวา ตว ดร. ซนยดเซนเองไดเขามาหาเคลอนไหวหาความสนบสนนจากชาวจนโพนทะเลในสยามถง 4 ครงดวยกน ในป วามากครง ในป พ.ศ. 2446 [1903], 2449 [1906] และ 2451 [1908] ถงสองครงในเดอนพฤศจกายนและธนวาคม โปรดด เพญพสทธ อนทรภรมย, เซยวฮดเสง สบญเรอง : ทศนะและบทบาทของจนสยามในสงคมไทย (กรงเทพฯ : ศนยประวตศาสตรความสมพนธไทยกบประเทศในเอเชย ภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547), หนา 3-10.

533 Sun Yat-sen, San Min Chu I: The Three Rrinciples of the People (Taipei: China Pub. Co., 1924); เขยน ธระวทย, ววฒนาการการปกครองของจน (กรงเทพฯ: สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547), หนา 87-89; ทพยสดา ปยะพนธ, “บทบาททางการเมองของพรรคกวหมนตงกอนการกอตงสาธารณรฐประชาชนจน ค.ศ. 1912-1949,” (วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรเอเชย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศร หนา 34-35.

534 ซยเทยม ตนเวชกล, สนทรพจนของทานซนยดเซน เรอง ความเพยรนำมาซงผล หรอ เรอง การเกกเหมงในประเทศจน ป พ.ศ. 2454 (กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2465).

535 ซยเทยม ตนเวชกล, มนกกอนหง เลม 1 (กรงเทพฯ : โรงพมพหนงสอพมพไทย, 2467).

243

เทยม องกนนท หรอ ต.บญเทยม536 โดยเปนการทยอยพมพเผยแพรลงในหนงสอพมพหลกเมองกอน และไดจดพมพรวมเลมครงแรกครงแรกในป พ.ศ. 2473[1930]537 และจากการแปลงานของซดยดเซนฉบบนนเองทไดมการใชคำศพททางการเมอง “ประชาธปตย” ในงานแปลน

ในภาพรวม ลทธไตรราษฎรหรอซามนจหง (The Three Principles of People) เปนความคดของซนยดเซนทไดรบอทธพลจากแนวคดของตะวนตกอยางชดแจง ในขณะเดยวกน ซนยดเซนกปรบปรงความคดตลอดจนพฒนาแนวคดของตวเขาเองเขาไปและเขาเชอมนวาดและกาวหนากวาแนวคดตะวนตกอกดวย538 หลกการแรกไดแก “มนกกจหง” ในภาษาองกฤษใชวา “The Principle of the People” และแปลเปนไทยโดยใชคำวา “ผดงชาตและกำเนดแหงประชาชน” หลกการทสองไดแก “มนควนจหง” ในภาษาองกฤษใชวา “The Principle of Democracy” และในภาษาไทยใชวา “ผดงสทธและอำนาจในการปกครองของประชาชน” และหลก “มนแซจหง” ทในภาษาไทยและภาษาองกฤษใชวา “ผดงสทธอาชวะทางเศรฐกจของประชาชนพลเมอง”. “The Principle of Livelihood” ตามลำดบ

ขอทนาสนใจสำหรบฉบบแปลภาษาไทย ในฉบบตพมพครงแรกนนผแปลไมไดระบวาแปลจากภาษาจนหรอภาษาองกฤษอยางชดเจน แตกไดมการใชคำภาษาองกฤษในตอนทมความสำคญไวดวย โดยเฉพาะหลกการ “มนควนจหง” ทมการกำกบภาษาองกฤษไววา “The Principle of Democracy” (โปรดดภาพท 7 ประกอบ)

ภาพท 9 แสดงหนาปกหนงสอ ลทธตรยราษฎร ฉบบตพมพครงแรก พ.ศ 2472539

536 นาย ต.บญเทยม องกนนท เกดทกรงเทพฯ ในป พ.ศ. 2433[1890] ในตระกลพอคาจนสยาม จบการศกษาจากโรงเรยนอสสมชญ และไดชวยกจการคาขายทางครอบครว มโอกาสเปนผจดการโรงหนงนครศรธรรมราช และในป พ.ศ. 2468 ไดกอตงโรงพพมและหนงสอพมพหลกเมอง กจการโรงพมพของเขาดำเนนไปไดอยางดและเขายงไดออกหนงสอพมพอกหลายฉบบ เชน เจรญกรง อสสระ สนตภาพ ฯลฯ โปรดด “ประวตนาย ต.บญเทยม” ใน ลทธไตรราษฎร เรยบเรยงโดย นาย ต.บญเทยม จดพมพโดย นายพนตำรวจเอก พฒน นลวฒนานนท พมพครงท 2 (พระนคร: โอเดยนสโตร, 2495), หนา 166-168.

537 ฉบบพมพครงทสองมการตพมพในอก 23 ปตอมาคอใน พ.ศ. 2495 โดยมเนอหาและสำนวนคงเดมแตมการตดทอนคำภาษาจนและภาษาองกฤษบางสวนออก และจดเรยงเลขหนาตามลำดบไมแยกตอน และมการลงประวตของซนยดเซนทเขยนโดยนาย ต.บญเทยม องกนนท และประวตสวนของนาย ต.บญเทยมทขณะนนไดเสยชวตไปแลว โดยใชชอวา ลทธไตรราษฎร โปรดด ซนยดเซน, ลทธไตรราษฎร พมพครงท 2 (พระนคร: โอเดยนสโตร, 2495).

538 ซนยดเซน, ลทธตรยราษฎร, หนา 596-597.

539 ถายจากตนฉบบของหองหนงสอหายาก หอสมดแหงชาต

244

หากพจาณาในแงนยอมหมายความไดวา ในชนแรก การตความและแปล “มนควนจหง” นนมแนวโนมทจะสอถง “Democracy” ในภาษาองกฤษ และหากพจารณาในแงของความหมายทซนยดเซนใชกจะพบวา เขาตงใจทจะสอถงหลก “Democracy” ในหลกคดของเขาทไดรบอทธพลมาจากตะวนตก อยางไรกด ในการแปลน ผแปลไดมการแปลโดยใชชดคำศพททางการเมองภาษาไทยทนาสนใจอยสองคำ ซงผวจยจะพยายามสบสาวรองรอยและความหมายของคำสองคำนในภาษาไทย ไดแกคำวา “อำนาจประชาชน” และ “ประชาธปไตย”

สำหรบคำวา “อำนาจประชาชน” นน ไมวาจะแปลมาจากคำในภาษาจนวาคำใด540 ผวจยพบวา คำ ๆ น ซนยดเซนนาจะสอไปถงคำวา “Democracy” ในภาษาองกฤษ โดยเฉพาะการทเขาอางองวาเปนศพททมาจากภาษากรกโบราณ และทนาจะในไปกวานนกคอ ซนยดเซนไดพดถงประเดนการใชคำศพททสอดคลองกบสภาพการณของความนยมในการใชคำศพทคำนดงทผวจยไดแสดงใหเหนในบททสอง ทคำวา “Democracy” ซงซนยดเซนใชคำวา “อำนาจประชาชน” นนเปนคำศพท

540 เนองจากขอจำกดของผวจยดานภาษาจน จงควรจะมการศกษาถงการถายคำแปลจากภาษาจนเปนภาษาไทยเพอสรางความกระจางทางวชาการในบรบทนตอไปในอนาคต

245

คำเดมทนำมาใชใหมเมอสองศตวรรษทผานมาเทานน ในขณะทกอนหนานนตะวนตกนนใชคำวาความอสรภาพหรอเสรภาพ “Liberty” มากวาคำวา “Democracy”

“อำนาจประชาชนมาจากศพทกรกโบราณ แตมหาชนในยโรปและอเมรกาไมคอยจะสนใจใน

ศพทนเพยงแตคดวาเปนศพทของวชารฐประศาสนศาสนคำหนงเทานน ถาจะเทยบกบคำวา “ความอสสร

ภาพ ซงเขาเหนเปนของสำคญยงแลว กจะผดกนมากทเดยว “อำนาจประชาชน” น ครงสมยกรกและโรม กเรมตนมขนแลว เพราะเหตวาการปกครองเวลานนใชตามประเพณประชาธปไตย ...ตอมาโรมและกรกลมจมลงแลว ศพทคำนกเลยสญหายไป จนกระทงสองศตวรรษน เนองจากการชง “ความอสสร

ภาพ” จงไดคนเอาศพท “อำนาจประชาชน” มาใชอก สบปมานชาวตวนตกทชอบพอ “อำนาจประชาชน” มมากขนทกวนแลว จนถงประเทศเรากมผทชอบพอมากเหมอนกน แตการสงครามของยโรปในสองศตสรรษนไมเรยกชง “อำนาจประชาชน” เรยกวาชง “ความอสสรภาพ” พอพดถง “ความอสสรภาพ” ชาว

ยโรปเปนเขาใจไดทนท”541

อยางไรกตาม คำศพททางการเมองสำคญอกคำหนงทผแปลใชกคอ คำวา “ประชาธปไตย” จากขอความขางตน เราอาจเรมสนนษฐานไดวา การปกครองของกรกและโรมตอนนน ซนยดเซนเขาใจวาคอการปกครองตาม “ประเพณประชาธปไตย” และเมอพจารณาเปรยบเทยบกบการอธบายกรณของจน กจะพบวา มการแปลคำวาประชาธปไตยในภาษาไทย ทตรงกบลกษณะท “ไมมกษตรย” หรอตรงกบลกษณะ “Republic” ในภาษาองกฤษ ดงความในตอนนคอ

“ตามปรากฏมาแลวในพงศาวดารของประเทศจนไดบงเกดศกกลางเมองขนเสมอ แมวาในบางยคบางสมยศกกลางเมองนนจะสงบเงยบลง แตมชาศกกลางเมองกมขนอก ยงแลวสงบ สงบแลวกยงเรอยมา การยงซงเกดขนเนองจากการแยงตำแหนงกษตรยเทานน ประเทศอนกมกมการศกทเกยวกบศาสนา หรอสงครามเพออสสรภาพเหมอนกน สวนประเทศเราการสงครามเกดจากปญหากษตรยอยางเดยว เพอปองกนศกกลางเมองของประเทศเรา ฉะนนเรมตนทคณะเกกเหมงตงของเราจะกอการจงไดยดถอการปกครองแบบประชาธปไตยไวไมใหมกษตรยในประเทศจนตอไป เดยวนประเทศประชาธปไตยของเรากเปนผลสำเรจแลว แตยงมผทจะคดเปนกษตรยอย เชนภาคใตมตงกวงเมงกอยากเปนกษตรย ภาคเหนอมเชาคณกอยากเปนกษตรยเหมอนกน”542 (การเนนขอความเปนของผวจย)

มากไปกวานน หากพจารณาจากการทซนยดเซนไดอางองงานของเพลโต ทผลงานชนสำคญของเขามชอทเรยกในภาษาองกฤษวา “The Republic” กจะพบวา การใชคำวา “ประชาธปไตย” ในการแปลของนาย ต.บญเทยม นาจะมาจากภาษาจนทมความหมายสอถงการปกครองทไมมกษตรยหรอ “Republic” ในภาษาองกฤษตอนนนนนเอง

541 เรองเดยวกน., หนา 430-431.

542 เรองเดยวกน., หนา 422.

246

“เมอสองพนกวาปกอนในประเทศกรซมนกรฐประศาสนอยคนหนชอวา “ปลาโต” ไดแตงตำราการปกครองประเทศดวยลทธประชาธปไตยไวตำราหนง เวลานกยงมผนยมอานมาก และเหนวายงเปนประโยชนสำหรบการปกครองสมยน ...ตำราการปกครองดวยลทธประชาธปไตยของปลาโต ซงไดแตงไวเมอสองพนกวาปกอน เวลานยงเปนตำราดทมราคา ใชการไดเปนประโยชนมาก”543 (การเนนขอความเปนของผวจย)

ดงนน จงเปนหลกฐานททำใหสามารถวนจฉยไดวา นาย ต.บญเทยม มการแปลคำในภาษาจนทซนยดเซนไดสอถง “Republic” หรอการปกครองทไมมกษตรย ในขณะเดยวกน คำทซนยดเซนใชสอถง “Democracy” นนมการแปลมาสภาษาไทยวา “อำนาจประชาชน” ซงถอเปนความเขาใจหลกกระแสหนงของสงคมไทย ทคำวา “Republic” มการใชและปรากฏในพจนานกรมวา “ประชาธปไตย” ในขณะทคำวา “Democracy” นนยงไมมคำแปลในภาษาไทยทเปนทยอมรบโดยทวไปจงมการแปลวา “อำนาจประชาชน”544 ประเดนตอมาทตองพจารณากคอ “Democracy” หรออำนาจของประชาชนนน จะพบวา ซนยดเซนมกจะใชคำวา “อำนาจประชาชน” ในฐานะทเปนคำทแสดงลกษณะตรงขามกนกบ “อำนาจกษตรย” หรอ “อำนาจศาสนา” เสมอ แนนอนวาการปกครองแบบไมมกษตรยนนตองเปนการปกครองแบบ “อำนาจประชาชน” รปแบบหนง545 แตกพบวาในกรณขององกฤษทมกษตรย ซนยดเซนกถอวาองกฤษในชวงเวลานนมลกษณะทเปนการปกครองโดย “อำนาจประชาชน” หรอเปนตนกำเนดของ “Democracy” เชนกน โดยเฉพาะการทกษตรยองกฤษมการผอนผนใหราษฎรสามญและกรรมกรมสวนในการเลอกผปกครอง ซงสอดคลอง

543 เรองเดยวกน., หนา 556-557.

544 เชนเดยวกบกรณการเปลยนแปลงอเมรกา ฝรงเศส และรสเซย ทตางมการเปลยนแปลงเปน republic โดยทนาย ต. บญเทยมแปลมาเปนภาษาไทยวา ประชาธปไตย ดงตอนหนงทเขาอธบายถงสามประเทศนวา “ประเทศอเมรกาตงแตปลกตวออกจากความปกครองขององกฤษไดแลว กตงตวขนเปนประเทศเอกราช ไดลมตำแหนงตาง ๆ ซงองกฤษแตงตงไวเสยจนสนเชง การปกครองกเปลยนแปลงลทธประชาธปไตย ถออำนาจประชาชนตลอดมาโดยปรกตสข ภายหลงประเทศฝรงเศสทำการเกกเหมงกเรยนเอาแบบอเมรกามาใช แตประเทศฝรงเศสออกจะรนแรงมาก เพราะตองทำสงครามกนอยางเลอดนองแผนดนทเดยว ครงแตมาในราว ค.ศ. ๑๙๑๗ ประเทศรสเซยกเกดการเกกเหมงขนอก ครนการเกกเหมงของรสเซยไดสำเรจลงแลว รสเซยกเปลยนลทธการปกครองเปนประชาธปไตยเชนเดยวกบประเทศฝรงเศส” (การเนนขอความเปนของผวจย) ใน เรองเดยวกน., หนา 472-473.

545 ดงคำอธบายของเขาในตอนนคอ “ระหวางทการเกกเหมงของประเทศจนกำลงเรมขนนน ในโลกยงมประเทศทมกำลงอำนาจอยางสงดำเนนลทธ “อำนาจกษตรย” และ “อำนาจศาสนา” อย เชนกษตรยประเทศรสเซยเปนตน ประเทศทยดถออำนาจทหารทงบกทงเรอไวในกำมอคน ๆ เดยว กคอประเทศเยอรมน ประเทศออสเตรยเปนอาท เวลานนคนทงหลายเหนวาทวปยโรปยงมประเทศทนบถอลทธ “อำนาจกษตรย” ทรงเรองแขงแรงอยทวปเอเชยจะดำเนนลทธ “อำนาจประชาชน” อยางไรได เพราะฉะนนจงเปนเหตใหอวงซไค และเตยฮนมใตกำเรบคดจะเปนกษตรย แตกษตรยรสเซยและเยอรมนทมอำนาจนน บดนกลมละลายไปแลว และการปกครองของประเทศเยอรมนและรสเซยกเปลยนแปลงเปนประชาธปไตยแลว เพยงแคนกเชอไดทเดยววาสมยนเปนสมย “อำนาจประชาชน”” (การเนนขอความเปนของผวจย) ใน เรองเดยวกน., หนา 410-411.

247

กบกระแสโลกทเรมมการนำคำวา “Democracy” ไปเรยกรปแบบการปกครองของตะวนตกโดยเฉพาะกบองกฤษเชนกน โดยในตอนนซนยดเซนไดกลาววา

“...องกฤษกอนไดเกดการเกกเหมงขนครงหนง ไมนานถงสบปกไดมกษตรยขนครองราชสมบตอก แตตอมากษตรยองกฤษตลอดราชวงศรจกขยบขยายการปกครองบานเมองใหดำเนนไปตามสมย เพราะยอมตระหนกดแลววา ในยคนนอำนาจประชาชนมกำลงมากจะขดขวางไมได แททจรง อำนาจประชาชน กไดกำเนดมาจากองกฤษ แตเมอองกฤษกลบเขาปกคครองราชยสมบตอกอำนาจประชาชนจงไดถกกำจดเสย อำนาจราชการกตกอยในเงอมมอราชวงศของกษตรยทงหมด ราษฎรจะไปเกยวของดวยไมได ตอมากระทงถงป ค.ศ. ๑๘๑๒ จงไดผอนผนใหราษฎรสามญไดมอำนาจในการคดเลอกดวย หลงจากมหาสงครามจงไดอนญาตใหสตรมอำนาจในการคดเลอกอก ...และการปกครองขององกฤษ กยอมใหสมาคมกรรมกรเลอกตงเสนาบด เทานกเปนประจกษพยายามวา ราขวงศของกษตรยองกฤษยอมผอนผนตามอำนาจประชาชนทกอยาง และอำนาจประชาชนกเจรญกาวหนาขนทกวนแลว การทองกฤษรจกผอนผนตามอำนาจประชนชน ไมขดขวางความนยมของสมย ประเทสองกฤษจงดำรงอยไดไมมอนตรายแตเพยงอยางใด”546

อยางไรกด “อำนาจประชาชน” ของซนยดเซนในทน ถอเปนขอเสนอทางทฤษฎและการเมองของเขาเองทเขามองวา แมแตตะวนตกเอง ลทธ “อำนาจประชาชน” นนกยงไมมความกาวหนา และไมสามารถทจะแกปญหาเรองประสทธภาพในการปกครองของรฐบาลทลดนอยลง โดยเฉพาะกบพลเมองทไมรจกการปกครองตนเองอยางดพอ รวมไปถงการเลอกตงและไดผแทนทไมมประสทธภาพ547 ซงเขาเหนวาในกรณของจนหลงการเกกเหมงยงเปนเชนนนอย โดยซนยดเซนไดแบงมนษยออกเปนสองจำพวก กคอมนษยทรกอน และมนษยทรทหลง และเสนอแนวทางแกไขปญหานโดยมอบใหมนษยทมความรและความสามารถเปนผทนำการเปลยนแปลง ทเขาเหนวาเหมาะสมกบกรณของจนมากกวาทจะเอาหลกคดแบบตะวนตกซงยงมขอบกพรองและไมเหมาะสมกบสงคมจน548 ดงทเขาสรปวา

กลาวโดยสรป การแปลหนงสอ “ลทธตรยราษฎร” ของนาย ต. บญเทยม นน เหนไดวามการแปลคำวา “ประชาธปไตย” ในความหมายของ “Republic” และคำวา “อำนาจประชาชน” ในความหมายทตรงกบคำวา “Democracy” ซงสะทอนใหเหนถงอทธพลของคำแปล “Republic” มาสภาษาไทยวา “ประชาธปไตย” ทอาจมความเปนไปไดทงจากทนาย ต.บญเทยมเลอกคำแปลตาม

546 เรองเดยวกน., หนา 525-527.

547 เรองเดยวกน., หนา 605-606.

548 เรองเดยวกน., หนา 544-545.

248

พจนานกรมในสมยนน หรอวาเปนคำทมการใชอยกระแสหนงในสงคมการเมองไทยนบตงแตนาย ก.ศ.ร. กหลาบเปนตนมา ขอทนาสนใจยงในกรณของซนยดเซนกคอ เขาแสดงใหเหนวา คำวา “Democracy” นเปนคำศพทใหมทเพงจะมการนำมาใชเมอสองศตวรรษทผานมาเทานน อกทงเขากยงแสดงใหเหนวาทงการปกครองขององกฤษทมกษตรยและการปกครองทไมมกษตรย กจดเปนการปกครองแบบ “Democracy” ได หากมการเปดโอกาสใหราษฎรมสวนรวมในการปกครอง แตในกรณของซนยดเซน เปาหมายของเขากคอการเปลยนแปลงประเทศจนใหเปนการปกครองทไมมกษตรยและยดหลกสามประการหรอซาหมนจหง ทเขาเหนวามความกาวหนาและเปนประชาธปไตยมากกวาของตะวนตกทยงคงมความบกพรองอย

249

7.5 พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว

พระบาทสมเดจปกเกลาเจาอยหว ทรงพระราชสมภพในป พ.ศ. 2436 [1893] เมอทรงโสกนตแลว พระราชบดามรบสงใหโปรดไปศกษาตอทประเทศองกฤษ โดยทรงไดรบการศกษาชนสามญทวทยาลยอตน ใน พ.ศ. 2449 [1906] และทรงเขาศกษาวชาทหารคอทโรงเรยนนายรอยเมองวลช (Royal Military Acedemy, Woolwich) ในแผนกวชาทหารมาปนใหญ หลงจากทรงสำเรจการศกษาแลวไดประจำการในกองทหารมาปนใหญทเมองอลเดอชอต (Aldershot) และเสดจกลบมาสยามในป พ.ศ. 2458 [1915]549

พระองคทรงเขารบราชการครงแรกในตำแหนงนายทหารคนสนทพเศษ ของสมเดจพระอนชาธราช เจาฟากรมหลวงพษณโลกประชานาถ เสนาธการทหารบกในขนะนน ตอมาไดทรงรบพระราชทานเลอนขนเปนนายทหารฝายเสนาธการและผบงคบการโรงเรยนนายรอยชนประถม หลงจากทรงลาผนวชและอภเษกสมรส พระองคทรงเสดจยโรปเพอศกษาโรงเรยนเสนาธการทหาร (Ecole de Guerree) ประเทศฝรงเศสในป พ.ศ. 2464 และเสดจกลบสยามในป พ.ศ. 2467 โดยมตำแหนงสดทายกอนขนครองราชสมบตตอจากพระเชษฐาธราชในพระยศนายพนเอก ผบญชาการกองพลทหารบกท 2 และผบงคบการพเศษกรมทหารปนใหญท 2 และทรงครองราชยสมบตตอจากพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวในป พ.ศ. 2468 [1925]550

ในดานพระราชดำรทมความเกยวของกบภาษาทางการเมองอยางประชาธปไตยของพระองคกอนการเปลยนแปลงการปกครอง ผวจยพบวา ประกอบไปดวยพระราชหตถเลขาทมไปถงนายฟรานซส บ. แซยร ในเดอนมถนายน พ.ศ. 2470 [1927] เรอง “Democracy in Siam” และพระราชบนทกสน ๆ ทมตอเอกสารเรองนโยบายทางการศกษาของประเทศอตาลใน ป พ.ศ. 2475 กอนการเปลยนแปลงการปกครองไมนานนก

เอกสารชนแรก เปนพระราชหตถเลขาทพระองคมไปถงนายฟรานซส บ. แซยร อดตทปรกษากระทรวงตางประเทศสยามทมบทบาทสำคญในการเจรจาสนธสญญาใหมระหวางสยามกบมหาอำนาจในสมยรชกาลท 6 ทเดนทางกลบเขามาในสยามตามคำรองขอของพระบาทสมเดจ

549 ศรนนท บญศร, “พระราชประวตพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว” ใน กองวรรณคดและประวตศาสตร กรมศลปากร บรรณาธการ พระราชประวตและพระราชกรณยกจ ในพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาประชาธปก พระปกเกลาเจาอยหว ทระลกในพระราชพธทรงบำเพญพระราชกกศลทกษณานปทาน ในอภลกขตสมยคลายวนพระบรมราชสมภพครบ ๑๐๐ ป พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาประชาธปก พระปกเกลาเจาอยหว วนท ๘ พฤศจกายน พทธศกราช ๒๕๓๖ (กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลซซง, 2536), หนา 3-37.

550 เรองเดยวกน., หนา 38-72.

250

พระปกเกลาเจาอยหว ในปพ.ศ. 2469 [1926] โดยพระองคทรงมพระราชหตถเลขาไปถงแชยรในหวสองหวขอทผวจยเหนวามเนอความเกยวเนองกน ไดแก พระราชหตถเลขาเรอง “Problem of Siam”551 ในป พ.ศ. 2469 [1926] และ “Democracy in Siam” ในป พ.ศ. 2470 [1927]552 อยางไรกด ในพระราชหตถเลขาฉบบแรก ถงแมจะกลาวถงประเดนทพาดพงมาถงสถาบนทางการปกครองในหลายประเดน แตในพระราชหตถเลขาฉบบดงกลาว มไดปรากฏวาพระองคใชคำวา “Democracy” แตเพยงอยางใด

551 โดยเอกสารฉบบแรก เปนเอกสารทระบถงปญหาสำคญของสยามในสายพระเนตรของพระองค พรอมทงประเดนททรงตองการปรกษาแซยรเอาไวทงหมดสามประเดนหลก ไดแกปญหาเกยวกบการจดการปกครองของสยาม (The Constitution) ปญหาทางการเงน (Financial Affair) และปญหากจการภายในของประเทศ (Internal Affair) ในประเดนแรก พระองคทรงมพระราชปจฉาตอแซยรทแบงออกเปนหาเรองหลก ไดแก เรองสถานะของพระมหากษตรย (The Position of the King), พระราชอำนาจของพระมหากษตรย (The Powers of the King), คณะอภรฐมนตร (The Supreme Council), สภาเสนาบด (The Cabinet) และสภานตบญญต (The Legisletive Council) ในเรองพระราชสถานะของพระมหากษตรย พระองคทรงมพระราชปจฉาถงแซยรในประเดนเรองการสบราชสมบตวาพระเจาแผนดนควรจะมพระราชอำนาจในการเลอกเจาฟาชายองคใดองคหนงดำรงตำแหนงสยามมกฎราชกมารหรอไม และถาม เปนการควรหรอไมทจะขยายพระราชอำนาจนไปสสภาของเจานายชนสงและองคมนตรสภาในขณะทพระเจาแผนดนสวรรคตโดยทยงไมทรงแตงตงพระราชทายาท และหลกเกณฑในการเลอกดงกลาวนาจะเปนทยอมรบกนทงหมดหรอไม หรอสทธในการสบราชสนตตวงศควรจะพจารณาจากชาตกำเนดเพยงอยางเดยว และควรมการแกไขเพมเตมกฎมณเฑยรบาลทใชอยหรอไม

ประเดนตอมาในเรองพระราชอำนาจของพระมหากษตรย พระองคทรงมพระราชปจฉาวา ประเทศสยามตองมการปกครองในรปแบบรฐสภา (Parliamentary system) ในวนใดวนหนงหรอไม และแทจรงแลว การปกครองรปแบบรฐสภาของชาวแองโกล-แซกซอนนนเหมาะสมกบชาวตะวนออกอยางชาวสยามเพยงใด และประเทศสยามพรอมแลวหรอไมทจะมลกษณะบางประการของการปกครองแบบมผแทน (some sort of representative Government)

สวนในประเดนเรองคณะอภรฐมนตร พระองคทรงมพระราชปจฉาในประเดนรปแบบและโครงสรางทดทสดของคณะอภรฐมนตรควรเปนอยางไร และควรทจะทำใหคณะอภรฐมนตรเปนสถาบนถาวรของประเทศหรอไม หรอควรจะปลอยใหสนสดไปตามธรรมชาต สำหรบในประเดนของสภาเสนาบด พระองคมพระราชปจฉาถงความจำเปนในการมอครเสนาบด (Prime Minister) วาควรจะมตำแหนงนหรอไม และควรจะเรมมในตอนนหรอไม และในเรองสดทายไดแกเรองของสภานตบญญต วาควรจะจดใหมขนหรอไม และโครงสรางของสภานตบญญตควรจะเปนไปในลกษณะใด

สำหรบในเรองของสถานการณทางการเงน พระองคทรงมพระราชปจฉากวาง ๆ ถงแซยรวามความคดเหนอยางไร และเรองสดทาย พระองคทรงมพระดำรในการรเรมการปกครองในรปแบบผแทนและปญหาเรองชาวจน ทจะมวธการอยางไรทจะทำใหชาวจนมความกลมกลนและรสกเปนชาวสยามเหมอนในอดต (กอนการปฏวตซนไห) โปรดดเพมเตมใน Prajadhipok, “Problem of Siam” in Benjamin A. Batson, Siam’s Political Future: Document from the End of The Absolute Monarchy Compiled and edited with Introduction by Benjamin A. Batson (New York: Southeast Asia Program, Department of Asian Studies, Cornell University, 1974), p. 13-22.

552 Benjamin A. Batson, Siam’s Political Future: Document from the End of The Absolute Monarchy, p. ix.

251

สวนเอกสารฉบบทสอง มทมาจากพระราชดำรของพระบาทสมเดจพระปกเกลาฯ เรองการปรบปรงองคมนตรใหแกคณะอภรฐมนตรพจารณาในป พ.ศ. 2469 หลงจากพระราชดำรไดมการประชมกนหลายครง สดทายคณะอภรฐมนตรไดมมตใหตงคณะกรรมการจดระเบยบองคมนตรขนมาในเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2469553 โดยใหมหนาทคอพจารณาการจดโครงสรางของสถาบนขององคมนตรขนมาใหม ผลจากปรกษาหารอเกยวกบอำนาจหนาทขององคมนตรในรปแบบใหมนเอง ทเปนทมาของพระราชบนทกเรอง “Democracy in Siam” ทพระองคมขนและราชทานใหกรรมการจดระเบยบองคมนตรทกคนอาน เพอแสดงพระราชดำรของพระองคทมตอหนงสอ “ความเหนสวนนอย เรองขอทวา สภากรรมการองคมนตร ควรเปน Advisory หรอ Consultative body” ของหมอมเจาสทธพร กฤดากร คณะกรรมการจดโครงสรางองคมนตรฯ เสยงขางนอย ทเสนอใหบทบาทขององคมนตรมอำนาจและหนาททชดเจนมากยงขน กลาวคอ เปนองคกรทสามารถทจะรเรมในการจดการประชมไดเองและสามารถทจะถวายความคดเหนในนามของคณะกรรมการองคมนตรไดหรอเปน “Adivisory body” (องคกรทถวายคำแนะนำ) มากกวาทจะเปนลกษณะ “Consulative body” (องคกรถวายคำปรกษา) ทจะมอำนาจหนาทกตอเมอมพระราชกระแสรบสงลงมาเทานน ซงเปนความคดเหนสวนใหญของคณะกรรมการในขณะนน ซงจากพระราชบนทกฉบบนเองททำใหความเหนของคณะกรรมการเอนเอยงไปในทางขอเสนอของหมอมเจาสทธพรมากขน กลาวคอ พระราชบญญตองคมนตรฉบบใหมทตราขนในเดอนกนยายน พ.ศ. 2470 ทนอกจากมหนาทพจารณารางกฎหมายหรอเรองอน ๆ ตามทมรบสงแลว กรรมการองคมนตรยงสามารถทจะเขาชอไมนอยกวา 5 คน ในการทจะกราบบงคมทลขอพระบรมราชานญาตเพอปรกษาหารอ ถวายความเหนในนามขององคมนตรสภา และสามารถเชญเสนาบด ขนนาง หรอขาราชการมาเพอชแจงขอมลทเปนประโยชนแกการประชมได554

ผวจยพบวา สำหรบเอกสารฉบบน เมอพจารณาจากการทรงพระอกษรเปนภาษาองกฤษของพระองค จงทำใหสามารถวนจฉยในเบองตนไดอยางไมยากเยนนกวา พระองคใช “Democracy” ในฐานะทเปนคำศพททางการเมองในภาษาองกฤษ ซงไมเปนเรองแปลกอนใดหากพจารณาจากภมหลง

553 ประกอบไปดวย สมเดจเจาฟาฯ กรมพระนครสวรรควรพนตทรงเปนประธาน กรรมการอก 8 ทาน ไดแก พระวรวงศเธอ กรมหมนพทยลาภพฤฒยากร หมอมเจาสทธพร กฤดากร หมอมเจาดำรสดำรง เทวกล เจาพระยาธรรมศกดมนตร พระยาจนดาภรมยราชบดสภา พระยาเทพวทรพหลศรตาบด พระยาสรนทราชา และพระยาโกมารกลมนตร โปรดดเพมเตมใน นครนทร เมฆไตรรตน, การปฏวตสยาม 2475, หนา 252.

554 โปรดดเพมเตมใน สนธ เตชานนท. แผนพฒนาการเมองไปสการปกครองระบอบ “ประชาธปไตย” ตามแนวพระราชดำรของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว พมพครงท 4 (กรงเทพฯ: สถาบนพระปกเกลา, 2545), หนา 211-213; นครนทร เมฆไตรรตน, การปฏวตสยาม 2475, หนา 252-256.

252

ทางการศกษาของพระองค สวนสำคญตอมาจงไดแกแงของความหมาย หากพจารณาจากบรบทของเอกสารฉบบน ซงเปนพระราชหตถเลขาของพระองคทมตอขอเสนอของหมอมเจาสทธพรในประเดนของอำนาจหนาทของคณะกรรมการทมอำนาจหนาทในการพระราชทานขอกราบบงคมทลใหจดการประชม ในเรองทมความสำคญเกยวกบความความผาสกของประเทศและประชาชน แทนทจะรอแตกระแสรบสงจากพระมหากษตรยเพยงอยางเดยว ซงพระองคทรงถอวาเปนการทดลองและเรยนรการประชมอภปรายในสภา และเปนการหนวงพระราชอำนาจของพระมหากษตรยในทางทผดอกประการหนง

หากพจารณาเรยงลำดบไปตามเนอหาโดยละเอยด พระราชบนทกฉบบน เรมตนดวยคำถามทวา รปแบบการปกครองแบบ “Democratic form of government” มความเหมาะสมกบสยาม หรอจะมความเหมาะสมภายในภาคหนา หรอไมมความเหมาะสมกบสยามโดยประการทงปวง? ซงพระองคทรงมพระดำรวา ประเดนนไดมการถกเถยงกนในหมปญญาชนในสยามมาเปนระยะเวลายาวนานแลว และปจจบนกยงมการถกเถยงกนในหมผทมการศกษาแบบครง ๆ กลาง ๆ (semi-educated people) ทางหนาหนงสอพมพ ซงคำตอบอนทยอมรบกนทวไปในชวงเวลานนกคอ สยามยงไมพรอมทจะใหมการปกครองในรปแบบประชาธปไตย แตสามารถทจะปรบใชไดในระยะเวลาหนา (some distant date) ในขณะเดยวกน คนบางกลมกยงยนยนวาการปกครองรปแบบรฐสภาไมมวนทจะมความเหมาะสมกบสยาม โดยใหเหตผลวารปแบบการปกครองแบบนมแตชาวแองโกล-แซกซน เทานนทสามารถจะทำใหรปแบบการปกครองนมความสำเรจดวยดได ตามตวบทในสวนนคอ

”The question whether a democratic form of government is suitable, or ever will be suitable, for Siam or not, has been discussed among the intelligentsia of Siam for a long time, and is even now being discussed by the semi-educated people, some of whom having aired their opinions in the Siamese press. The general consensus of opinion is that Siam is not at present ready to have a democratic form of government, but may have adopt it at some distant date. Some people assert that parliamentary government will never be suitable for the Siamese people, giving as reason that it is only the Anglo-Saxons who have been able to make a success of that form of

government”555 (เนนขอความโดยผวจย)

ตอมา ถอเปนพระราชทศนะของพระองค ถงเงอนไขบางประการของรปการปกครองแบบประชาธปไตย ทตองการพลเมองทมคณภาพสง จงจะประสบความสำเรจ มากไปกวานน พระองคยง

555 Prajadhipok, “Democracy in Siam” in Benjamin A. Batson, Siam’s Political Future: Document from the End of The Absolute Monarchy, p. 48.

253

ตงขอสงเกตดวยวา ความสำเรจของประชาธปไตยนนมความเชอมโยงกบคณภาพของเชอชาต (racial qualities) ซงชนชาตแองโกล-แซกซน ถอวามคอนขางสง นอกจากน พระองคยงทรงตงขอสงเกตเกยวกบ “ประชาธปไตยทแทจรง (really and truly democratic)” กบ ประชาธปไตยทเปนเพยงแครปแบบหรอเปลอกนอก (only in form (of democracy-ผวจย))” ซงพระองคเหนวารปแบบการปกครองลกษณะนจะเปนรปแบบการปกครองทแทจรงกตอเมอเปนประโยชนสำหรบ “ประชาชนทงหมด” (beneficial to the people as a wole) และในพระราชทศนะของพระองคนนเหนวามการปกครองประชาธปไตยจำนวนมากทเปนประชาธปไตยเพยงรปแบบเทานน ตามตวบทในตอนนวา

“There is no doubt that a democratic form of government requires a high degree of development of the people to be a real success. It is even possible that there must also be certain racial qualities (which the Anglo-Saxons possess to high degree) if democratic institutions are to be really beneficial to the people as a whole and to be really and truly democratic, not only in form, but also in fact. Too many

democracies are so only in form.”556 (เนนขอความโดยผวจย)

หลงจากนน พระองคจงทรงมพระราชวนจฉยตอมาวา ประชาธปไตยทแทจรง (real democracy) นนเปนเรองทเกดขนยากยงในสยาม (very unlikely to succeed in Siam) ซงพระองคยกตวอยางวาใคร ๆ กสามารถทจะจนตนาการถงสภาพทจะเกดขนหากสยามมรปแบบการปกครองแบบรฐสภา โดยเฉพาะเรองสำคญกคอ เรองทรฐสภาจะตองถกครอบงำโดยพรรคของชาวจน ถงแมจะสามารถออกแบบใหมการกดกนคนเหลานไมใหมสทธทางการเมอง แตกระนน สถานการณกยงคงไมเปลยนแปลงใด ๆ เนองจากพวกคนจนเหลานมเงนมาก (hard cash) ซงพรรคการเมองใดทไมพงพาเงนสนบสนนจากชาวจนนนเปนไปไมไดทจะประสบความสำเรจ ดงนน ผลสดทายการเมองไทยจงถกครอบงำและบงการ (dominated and dictated) โดยพวกพอคาจน ซงพระองคเหนวาเปนเรองทนาจะเปนไปไดอยางยงดงพระราชบนทกในตอนนคอ

“Now I am also inclined to think that a real democracy is very unlikely to

succeed in Siam. It may even be harmful to the real interests of the people. One could readily imagine what a parliamentary form of government would be like in Siam, and there is no need to go into details. I shall just mention one fact, that is the parliament would be entirely dominated by the Chinese Party. One could exclude all Chinese from ever politician right, yet they will dominate the situation all the same, since they

556 Ibid.

254

hold the hard cash. ... Any party that does not depend on Chinese funds cannot succeed, so that politics in Siam will be dominated and dictated by the Chinese

merchants. This is indeed a very propable eventuality.” 557 (เนนขอความโดยผวจย)

ตอมา พระองคจงสรปวา เปนเรองงายทเราอาจทจะหาขอโตแยงทจะมาสนบสนนความคดทวาสยามไมเหมาะกบการปกครองในรปแบบรฐสภาได แตพระองคกตงประเดนตอมาวา “แลวทำไมเราจงตองมาคดเรองประชาธปไตยกน?” พระองคใหเหตผลตอมาวา เนองจากคนสวนใหญนนมไดคดอยางใชเหตผล (rationally) หากแตเปนพวกทมกคดโดยใชอารมณความรสกแตเพยงอยางเดยว (tnink only sentimentally) ซงพระองคเหนวาเปนความจรงโดยเฉพาะทเกดกบฝงชน (crowd) ทชวงเวลาหนงชาวสยามอาจจะตะโกนโหรองตองการรฐสภา ซงพระองคทรงบนทกขอความในวงเลบขยายความวา “ยงไมมสญญาณเชนนนในกรงเทพฯ หรอ?” ดงนน พระองคจงเหนวาไมเปนประโยชนอนใดทจะอธบาย ถงแมจะดวยเหตผลทดทสดกตาม วาการปกครองแบบรฐสภาไมเหมาะสมกบคณสมบตทางเชอชาตของชาวสยาม ซงพระองคเหนวา ฝงชนเหลานยอมจะตะโกนเสยงดงขนวาพวกเขาถกกดขโดยชนชนปกครองทเปนทรราช และอาจจะกอใหปญหายงยาก ซงพระองคไดวงเลบขอความทพระองคมความเชอมนวา ในเวลานน ยงไมมชาวสยามคนใดกลาทจะเสยสละชวตของตวเองเพอความเชอหรอความศรทธาทางการเมอง ดงตวบทในตอนนวา

“One could easily find many arguments to support the idea that Siam ought not to have a parliamentary form of government. This being the case, one may ask “Then why think about democracy at all?” The answer is that one must remember that the majority of people do not think rationally, but think only sentimentally. This is particularly true of the crowd. There may come a time when the Siamese people will clamour for a parliament. (Are there not signs of that even now in Bangkok?) It would be of no avail to explain, even with the best of reason, that a parliamentary government is not suited to the racial qualities of the Siamese! They will surely yell louder that they are being oppressed by a tyrannical ruling class, and there may be some trouble. (At the present moment I do not believe that there is any Siamese who would sacrifice his life

for a political faith.”558 (เนนขอความโดยผวจย)

ถดมา พระองคจงทรงตงประเดนถงการทบางประเทศมการเลอกใชประชาธปไตย (adopted democracy) ดวยความจำเปน ทง ๆ ทตระหนกรเปนอยางดวารปแบบการปกครอง

557 Ibid.

558 Ibid.

255

ดงกลาวไมมความเหมาะสมกบลกษณะนสย (character) ของประชาชน ซงพระองคเหนวา นคอเหตผลวาทำไมมบางประเทศท “เลน” (play) กบการมรฐสภา ซงสำหรบพระองคแลว “ไพ” ใบน สยามจะตองเลนในเวลาใดเวลาหนง ดงนน พระองคจงเหนวาสยามตองการการปฏรปบางประการ559

หลงจากนน พระองคจงแสดงพระบรมราชวนจฉยสวนพระองควา ถาจะมการยอมรบวาวนหนง สยามอาจถกบงคบใหมการปกครองรปแบบประชาธปไตยใน “ลกษณะใดลกษณะหนง” (some form of democracy in Siam) พระองคทรงดำรวา หากเปนเชนนน สยามจะตองมการเตรยมการอยางคอยเปนคอยไป โดยเฉพาะการเรยนรและการใหการศกษากบตวเอง ทจะตองมการเรยนรทดลองเพอทจะไดขอยตททวาการปกครองรปแบบรฐสภาจะดำเนนไปอยางไรใหสำเรจในกรณของสยาม ทรวมไปถงความพยายามทจะใหความรกบประชาชน เพอทพวกเขาจะมสำนกทางการเมองทตระหนกถงผลประโยชนอนแทจรงของพวกเขา รวมไปถงไมถกชกจงอยางผด ๆ จากพวกยแหยปลกปน (agitator) หรอพวกชางฝนถงโลกทไมมอยจรง (dreamers of Utopia) ซงพระองคทรงดำรวา หากสยามตองมการปกครองแบบรฐสภาแลว สยามจะตองสอนใหประชาชนรจกการลงคะแนนออกเสยง และรจกการเลอกผแทนทมผลประโยชนของพวกประชาชนอยในหวใจของตน560

ตอมา พระองคจงทรงยกกรณของการปรบปรงสถาบนองคมนตรสภาในฐานะทจะเปนกาวแรกของความคดดงกลาว โดยเฉพาะการทดลองและการศกษาเกยวกบวธการอภปรายในรฐสภา รวมไปถงการจดตงการปกครองเทศบาลซงพระองคถอวาจะเปนวธการทจะฝกฝนใหประชาชนทราบวา

559 ตามตวบทในสวนนคอ “Perhaps some countries have adopted democracy merely as a necessity, knowing full well that it does not suit the character of the people. That is why there are countries who play at having parliaments. It seems to me that it is quite on the cards that we shall have to play that sort of game in Siam sometime. It is with these considerations in view that I am now considering certain reforms.” (การเนนขอความเปนของผวจย) Ibid., p. 49.

560 ตามททรงบนทกไววา ““It seems to me that, if it is admitted that some day we may be forced to have some form of democracy in Siam, we must prepare ourselves for it gradually. We must learn and we must educate ourselves, We must learn and experiment so as to have an idea as to how a parliamentary government would work in Siam. We must try to educate the people to be politically conscious, to realize these [their?] real interests so that they will not be misled by agitators or mere dreamers of Utopia. If we are to have a parliament, we must teach the people how to vote and how to elect representatives who will really have their interests at heart.” (การเนนขอความเปนของผวจย) Ibid.

256

จะตองออกเสยงเลอกตงอยางไร และพระองคเหนประโยชนของประชาชนในการทจะเรมตนจากการควบคมกจการสวนทองถนกอนทจะเปนระดบรฐสภา561

ผวจยพบวา หากพจารณาจากตวบททเกยวกบความหมายของ “Democracy” หรอ “ประชาธปไตย” ของพระองค จะเหนไดชดเจนอยางยงกวา คำวา “Democracy” ไดกลายเปนคำศพทและภาษาทางการเมองหลกในรชสมยของพระองคแลว กลาวคอ รปแบบการปกครองแบบประชาธปไตย ทพระองคมกใชในตวบทวา“a democratic form of government” โดยเมอพจารณาเทยบคำศพททางการเมองตะวนตกใกลเคยงกนทปรากฏในตวบทของพระองคในลกษณะทมความหมายแทนกน ไมวาจะเปนศพททากงรเมองตะวนตกสำคญอยางคำวา “parliamentary form of government” หรอคำวา “adopted democracy” หรอ “some form of democracy” ลวนบงชใหเหนวา “Democracy” หรอ “ประชาธปตย” ของพระองคนนหมายความถงรปแบบการปกครองทประชาชนเขามามโอกาสใชอำนาจหรอรปแบบการปกครองแบบรฐสภาทมประเทศองกฤษเปนแมแบบสำคญ

โดยเฉพาอยางยงเมอพจารณาเปรยบเทยบกบพระราชบนทกสน ๆ เกยวกบแนวทางการจดการศกษาของประเทศอตาล หรอ “Comment on Fascist Education” ซงมทมาจากการทพระวรวงศเธอ พระองคเจาธานนวต เสนาบดกระทรวงธรรมการ ไดทลเกลาฯ ถวายเอกสารเรองนโยบายและอปสรรคแหงการศกษาของอตาลของมสโสลน กอนการเปลยนแปลงการปกครองไมนานนก คอในเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2475562 และพระองคไดมพระราชบนทกสน ๆ ทสะทอนถงความคดของพระองคทเกยวของกบ “Democracy” ตามตวบทดงกลาวคอ

“Interesting มาก. เขาสอนใหเดกของเขานยมการปกครองอยางวธของ Fascism ได แตเราจะ

สอนคนไทยใหนยมการปกครองอยาง Absolute Monarchy ไดหรอ? ฉนสงสยมาก เพราะถาทำเดยวน มนชาเกนไปเสยแลว. ความนยมและนบถอในสมเดจพระเจาแผนดนอยางทเคยเปนมาแตกอน ฉนเหนวาจะกลบใหฟนอยางแตกอนไมไดอกแลว. เพราะคนทเปนบดาของเดก ๆ ทกำลงเรยนอยเดยวนเคยชนและชอบการนนทาพระเจาแผนดนเสยจนตดตวแลว เมองเราใชวธปกครองอยาง Dictator. แตไมใชวธการ

อยางอน ๆ ของ dictator. กลบใชลกษณะการของ democracy หลายอยาง จงเปนการครง ๆ กลาง ๆ และยงไมตกลงใจกนจรง ๆ วาจะเอาอยางไรดวย. ถาจะไมใชแบบ democracy เรากกลวเรองจะตเตยนวา uncivilized. Italy เขาไมตองกลว ใครจะดากชาง. เมองเราจะตองตก between two stools เพราะลงเลใจ. ทจรงถาเอาแบบ Fascist ทเดยวและม fascist party ขนบางทจะดและจะเปน way out

561 Ibid.

562 สนธ เตชานนท. แผนพฒนาการเมองไปสการปกครองระบอบ “ประชาธปไตย” ตามแนวพระราชดำรของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว, หนา 283.

257

ทดทสด แตจะทำไดหรอ? ถาทำไมไดกควรเตรยมการทจะเปลยนเปน Constitutional Monarchy

โดยเรวทสดเทาทจะทำได และตองใหการศกษาไปในทางนนละกระมง?”563 (เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

จะเหนไดวา ในพระราชบนทกฉบบน แสดงใหเหนถงแรงบบคนโดยเฉพาะกบการปรบปรงการจดการบานเมองตามนานาอารายประเทศ โดยเฉพาะขอจำกดของรปแบบการปกครองแบบสมบรณายาสทธราช และทสำคญกคอ พระองคใชคำวา “democracy” ในฐานะองคประกอบหนงของระบบการเมอง และมความเชอมโยงกบรปแบบการปกครองแบบรฐสภาหรอทพระองคใชคำวา “parliamentary form of government” รวมไปถงรปแบบการปกครองแบบราชาธปไตยใตรฐธรรมนญ “Constitutional Monarchy” อกดวย

สวนทนาสนใจตอมาใน “Democracy in Siam” ไดแกการทพระองคทรงแสดงพระราชทศนะถงประเดนเรองพระราชอำนาจของมหากษตรย โดยเฉพาะภยนตรายจากพระราชอำนาจทไมถกจำกดใด ๆ ขององคพระมหากษตรยในระบอบสมบรณายาสทธราชย (Absolute Monarchy) ทพระองคทรงเหนวาเปนเรองทอยในจตใจของนกคดในสยามในหวงเวลานน ซงพระองคทรงนำมาเปรยบเทยบวา ไมแตกตางไปจากรปแบบการปกครองแบบประชาธปไตยทอาจจะกลายเปนภยเมอใดกได เนองจากพระองคทรงมพระราชดำรวา หลกการในการปกครองทงสองรปแบบนนขนอยกบความสมบรณของมนษย ซอเปนเรอเปราะบางอยางยง เนองจากการปกครองรปแบบประชาธปไตยทมคณภาพ (A sound democracy) นนขนอยกบคณภาพของประชาชน เชนเดยวกบการปกครองรปแบบสมบรณายาสทธราชยทดนนตองอาศยพระมหากษตรยทมพระปรชาสามารถ ซงพระองคทรงยอมรบวา เปนความจรงทโชคไมดนกททกราชวงศ ไมวาจะหลกแหลมเพยงใดกตองเสอมไป

“Another Question which has also occupied the minds of all thinking men in Siam is the danger of unrestrained absolute power of the King. Absolute monarchy, like democracy, may become harmful at any time, because both principles roly on the perfection of human nature, a very frail thing to depend on. A sound democracy depends on the soundness of the people, and a benevolent absolute monarcy depends on the qualities of the King. It is unfortunately a fact that every dynasty, however brilliant, will sooner or later decay, and the danger of having some day a bad king is almost a certainty. I believe that every method has been tried so

563 “หนงสอทลเกลาถวายขอความอนเปนแสดงความเหนของนายมสโสลน แดสงนโยบายและอปสรรคแหงการศกษาของอตาเลย คดจากหนงสอ The Year Book of Education 1932 (26 พฤษภาคม ๒๔๗๕)” อางถงใน เรองเดยวกน., หนา 286-287.

258

as always to obtain a good king on the throne, and every method has developed some

flaw”564 (เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

ตอจากนน พระองคจงแสดงพระราชทศนะในสวนของพระองควา พระองคเชอมนวาบรรดาวธการตาง ๆ ทเคยมการทดลองเพอทจะไดมาซงพระเจาแผนดนทด ไดแกการเลอกตงหรอการสรางสถาบนบางอยางขนมาเพอทดทานพระราชอำนาจของพระมหากษตรย พระองคทรงเหนวาทงสองวธลวนมขอบกพรอง แตวธการในการสรางสถาบนเพอมาควบคมพระเจาแผนดนนนถอวาประสบความสำเรจพอสมควร พระองคจงมพระราชประสงคทจะจดตงสถาบนบางอยางทจะเหนยวรงการกระทำใด ๆ ทเปนไปตามพระราชหฤหย (arbirtary) และไมชาญฉลาด (unwise) ของพระเจาแผนดนสยาม ซงกคอขอเสนอเรองการปรบปรงองคมนตรสภาของพระองคนนเอง ตามความในตอนนคอ

“I most earnestly desire to organize some institution which will serve to restrain any arbitrary or unwise actions of the King in Siam. (I presume that nobody will went to restrain his good actions?) I feel that if I succeed in evolving something

really useful, I would have done a great service to my country and the Dynasty.”565

(เนนขอความและเสนใตโดยผวจย)

กลาวโดยสรป ความหมายของ “Democracy” ทพระองคใช ผวจยพบวาพระองคมงหมายถงองคประกอบ (Element) ของรปแบบการปกครองเชนเดยวกบพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ซงในทศนะของพระองคจากพระราชหตถเลขาเรอง “Comment on Fascist Education” นนแสดงใหเหนวาพระองคใชคำ ๆ นในความหมายดงกลาวนนเอง

564 Prajadhipok, “Democracy in Siam” in Benjamin A. Batson, Siam’s Political Future: Document from

the End of The Absolute Monarchy, p. 49.

565 Ibid., p. 50.

259

7.6 หลวงประดษฐมนธรรม (ปรด พนมยงค)

หลวงประดษฐมนธรรมหรอนายปรด พนมยงค เกดเมอวนท 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2443 [1900] โดยมพนเพจากครอบครวชาวนาในจงหวดพระนครศรอยธยา ดวยความทเปนผมสตปญญาด จงสามารถเขาเรยนทโรงเรยนกฎหมายกระทรวงยตธรรม และสอบไลไดเนตบณฑตชนท 1 ในป พ.ศ. 2462 [1919] ในขณะเมออายได 19 ป ซงเปนเนตบณฑตทอายนอยทสดคนหนงในชวงเวลานน ปตอมาเขาไดรบคดเลอกใหไปศกษาวชากฎหมายทประเทศฝรงเศสในฐานะนกเรยนทนหลวงของกระทรวงยตธรรม หลงจากใชเวลาศกษาตอทประเทศฝรงเศสได 7 ปเศษ ในป พ.ศ. 2469 [1926] จงสำเรจการศกษาในระดบดษฎบณฑตทางกฎหมาย (Docteur en droit) ในระดบเกยรตนยมดมาก (trés bien) และยงสอบไลไดประกาศนยบตรการศกษาชนสงในทางเศรษฐกจการเมอง (Diplôme d'Etudes Supérieures d'Economie Politique) อกดวย566

หลงจากจบการศกษาจากฝรงเศส นายปรดไดกลบเขามารบราชการในตำแหนงผพพากษาศาลฎกาฝกหด และผชวยเลขานการในกรมรางกฎหมายในป พ.ศ. 2470 และยงเปนอาจารยผบรรยายทโรงเรยนกฎหมายกระทรวงยตธรรม โดยสอนวชากฎหมายแพงและพาณชย กฎหมายระหวางประเทศแผนกคดบคคล567 และไดรบบรรดาศกดทหลวงประดษฐมนธรรมในปตอมา จากนนในป พ.ศ. 2474 โรงเรยนกฎหมายของกระทรวงยตธรรมไดมการปรบปรงหลกสตร และไดเพมวชากฎหมายปกครองเขาไปในหลกสตรเปนครงแรก โดยมหลวงประดษฐมนธรรมและพระสารสาสนประพนธเปนผบรรยายรวมกน568

ในแงของการใชศพท “ประชาธปตย” ของหลวงประดษฐมนธรรมกอนการเปลยนแปลงการปกครอง ผวจยพบวา มชดของขอเขยนทหลวงประดษฐฯ ทปรากฏการใชคำวา “ประชาธปตย” ของเขาอยในงานสองชนหลกดวยกน โดยชนแรกไดแก “คำอธบายกฎหมายปกครอง” ทเขาบรรยาย

566 “ปรด พนมยงค ชวตและงาน พ.ศ. 2443-2526” ใน, ประชมกฎหมายมหาชนและเอกชนของปรด พนมยงค พมพเนองในโอกาสครบรอบ ๑๐๐ วน แหงการอสญกรรมของผประศาสนการ ปรด พนมยงค ๙ สงหาคม ๒๕๒๖. (กรงเทพฯ มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2526), หนา 77-79.

567 ในระหวางน หลวงประดษฐมนธรรมมผลงานทางกฎหมายอยหลายชนดวยกน อาทการรวบรวมการรวบรวมกฎหมายไทยทมอยอยางกระจดกระจายใหรวมเปนเลมเดยวชอวา ประชมกฎหมายไทย (พ.ศ. 2473), คำอธบายกฎหมายระหวางประเทศแผนกคดบคคล ทแสดงทโรงเรยนกฎหมาย กระทรวงยตธรรม (พ.ศ. 2474), คำอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชยวาดวยหนสวนบรษท และสมาคม (พ.ศ. 2475) โปรดด เรองเดยวกน., หนา 79.

568 หลวงประดษฐมนธรรม และพระสารสาสนประพนธ, คำอธบายกฎหมายปกครอง (ม.ป.ท., 2475). สำหรบการบรรยายจะแยกสวนกน โดยหลวงประดษฐเปนผเรมบรรยาย

260

รวมกบพระสารสาสนประพนธทโรงเรยนกฎหมายกระทรวงยตธรรมในป พ.ศ. 2474 และในชนทสอง ไดแก ประกาศคณะราษฎรฉบบทหนงทมขอสนนษฐานอนเชอถอไดสงวาเขาเปนผทรางประกาศฉบบนขนมา569

ผวจยมขอสนนษฐานในเรองการใชคำวา “ประชาธปตย” ของหลวงประดษฐฯ กอนการ

เปลยนแปลงการปกครอง จากเอกสารทงสองชนคอนขางชดเจนวาเขาใชสอถงคำวา “Republic” ในภาษาองกฤษ ซงมความหมายถงรปแบบรฐบาลตามความหมายอยางแคบลกษณะหนงทไมใชกษตรยหรอพระเจาแผนดน กลาวคอ คำอธบายกฎหมายปกครอง570 ในสวนของการอธบายเกยวกบลกษณะของรฐและรฐบาล571 โดยคำวา “ประชาธปตย” ปรากฏในสวนของการอธบายรปแบบรฐบาลตาม

569 โปรดด นครนทร เมฆไตรรตน, การปฏวตสยาม พ.ศ. 2475 พมพครงท 5 ฉบบแกไขและปรบปรงครงท 3 (กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2553), หนา 307.

570 การเรยนกฎหมายปกครองตามขนบแบบฝรงเศสทสะทอนผานคำบรรยายรวมกนของหลวงประดษฐมนธรรมและพระสารสาสนประพนธ นนแบงออกเปนสสวนหลกๆ ดวยกน ไดแก เรองเกยวกบระเบยบในการปกครอง การงานและการกระทำทางปกครอง การคลง และคดปกครอง โดยเฉพาะในดานของทมาและหลกการของกฎหมายปกครอง ทระบวามาจากหลกการสามประการ ไดแก เสรภาพ (Liberté), สมภาค (Egalité ) และภาดรภาพหรอความชวยเหลอซงกนและกนฉนทพนอง (Fraternité) (คงตวสะกดตามตนฉบบ) ซงสะทอนถงอทธพลของการปฏวตใหญในฝรงเศสตอขนบทางกฎหมายปกครองฝรงเศสและตอหลวงประดษฐมนธรรมอยางชดเจน โปรดด หลวงประดษฐมนธรรม และพระสารสาสนประพนธ, คำอธบายกฎหมายปกครอง (ม.ป.ท., 2475), หนา 10.

571 ในสวนของรฐ คำอธบายสวนทหนงไดมการจำแนกประเภทของรฐออกเปนสามประเภท ไดแก รฐเดยว (Etat simple), รฐรวม (Etat compose) และสหรฐ (Etat feddral) สวนทสองเปนการจำแนกรฐตามเกณฑของเอกราช คอรฐเอกราชเตมทและรฐเอกราชไมเตมท และสำหรบในสวนของรฐบาลนน มการจำแนกรฐบาลออกเปนสามประเภท ไดแกการจำแนกตามความหมายอยางกวาง ความหมายอยางแคบ และจำแนกตามความหมายทางเศรษฐกจ อยางไรกด ในคำบรรยายของหลวงประดษฐมนธรรมไดสนสดเมอบรรบายถงรฐบาลตามความหมายอยางแคบในสวนของรฐบาลราชาธปตยเทานน

สำหรบในสวนของการจำแนกรฐบาลตามความหมายอยางกวาง หลวงประดษฐมนธรรมไดแบงรฐบาลออกเปน 5 ชนด ประกอบไปดวย รฐบาลซงราษฎรไดใชอำนาจสงสดเองโดยตรง ในกรณของสวตเซอรแลนดและเยอรมน , รฐบาลซงราษฎรไดใชอำนาจสงสดนน โดยมผแทนอนจะเพกถอนไมได จนกวาจะพนระยะเวลาทไดแตงตงไว อาท องกฤษ ฝรงเศส และญปน, รฐบาลซงราษฎรไดใชอำนาจสงสดนน โดยมผแทนอนราษฎรจะเพกถอนไดตามความพอใจ เชน สหรฐอเมรกา, และรฐบาลซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงอำนาจเตมท ในการทจะใชอำนาจสงสดของรฐ ไดแกสยามในชวงเวลานน

สำหรบรฐบาลตามความหมายอยางแคบ มการจำแนกออกเปนสองรปแบบคอรฐบาลราชาธปตย และรฐบาลประชาธปตย

261

ความหมายอยางแคบ ทเขาจำแนกออกเปนสองรปแบบไดแก รฐบาลราชาธปตย และรฐบาลประชาธปตย572 ดงขอความตอไปนคอ

“เมอกลาวถงรฐบาลตามความหมายอยางแคบ รฐบาลหมายถงบคคลหรอคณะบคคล ซงไดรบมอบหมายใหเปนผใชอำนาจสงสดในทางบรหาร ซงบางครงรวมทงอำนาจตลาการดวย แตไมรวมถงอำนาจบญญตกฎหมาย เหตฉะนนจงไดเรยกวารฐบาลตามความหมายอยางแคบตามแนวทไดกลาวน การทจะแบงรฐบาลออกเปนกชนดกเพงเลงกนถงผเปนประมขแหงอำนาจบรหารวาเปนบคคลชะนดใด ถาเปนบคคลอนซงไมใชพระเจาแผนดน กเรยกวารฐบาลประชาธปตย”573 (การเนนขอความเปนของผวจย)

จากตวบททมอยของหลวงประดษฐขางตน ผวจยเหนวา สามารถตงขอสนนษฐานแรกไวกอนกคอ “รฐบาลประชาธปตย” ของหลวงประดษฐฯ นนมความมงหมายถงรฐบาลท “ประมขแหงอำนาจบรหาร” ไมใชกษตรยหรอพระเจาแผนดน ซงขอสนนษฐานนจะเหนไดอยางชดเจนมากขนเมอพจารณาจากตวบทในประกาศคณะราษฎรเมอวนเปลยนแปลงการปกครองซงหลวงประดษฐฯนาจะเปนผเขยนขน574 อยางไรกด เนองจากเอกสารฉบบนมการตพมพเผยแพรอยางกวางขวางในหลาย

572 เปนทนาเสยดายอยางยงวา คำอธบายของหลวงประดษฐฯ สนสดลงหลงมการจำแนกรปแบบรฐบาลตามความหมายอยางแคบ ทนาจะมความเปนไปไดทการบรรยายในสวนนนาจะตองเปนของหลวงประดษฐ แตเกดการเปลยนแปลงการปกครองเสยกอน จงทำใหพระสารสาสนตองมาบรรยายตอโดยทผวจยไมมโอกาสไดพจารณาความคดของหลวงประดษฐในสวนนได กระนน ถงแมวาการบรรยายของหลวงประดษฐจะสนสดลงในสวนนกด เปนทนาสนใจวา นายปรดไดมการแกไขเพมตามคำอธบายกฎหมายปกครองในป พ.ศ. 2513 อกครง สงทเพมขนอยางมมนยสำคญนอกจากการแกไขปรบปรงโดยเพมคำอธบายบางตอนแลว ยงมการเพมคำอธบายในวงเลบเปนภาษาฝรงเศส และเขายงไดมการเขยนคำอธบายเพมเตมในสวนของคำบรรยายเดมทมการบรรยายโดยพระสารสาสนประพนธใหมความครบถวนดวย แตขอทนาสนใจทอยนอกเหนอขอบเขตของการวจยนกคอ กรณของรฐบาลประชาธปตยนน ปรดยงคงการอธบายโดยใชคำเดมวา รฐบาลประชาธปตย ไดแกรฐบาลท “ผเปนหวหนาแหงอำนาจบรหารไมใชพระเจาแผนดน คอเปนบคคลสามญหรอคณบคคลซงราษฎรไดเลอกแตงตงไวมกำหนดเวลา การอยในตำแหนงไมเปนมฤดกตกทอดไปไดแกผอยในสกลเดยวกน” โดยแบงเปนสองประเภท ไดแก รฐบาลประชาธปตยทธรรมนญการปกครองระบใหประธานาธบดเปนหวหนาในการบรหาร เชน ฝรงเศส และรฐบาลประชาธปตย ทอำนาจบรหารอยแกคณะบคคล เชน สหเรปรปลก โซเซลลสต โซเวยต ทนาจะมการศกษาเปรยบเทยบการคงอย/เปลยนแปลงความคดเรองประชาธปตย/ไตย ของปรดอยางไร เมอสอบเทยบกบความคดในชวงการเปลยนแปลงการปกครองในชวงหลงทเขาผลตงานขอเขยนหรอสนทรพจนในอกหลายกรรมหลายวาระ โปรดพจารณาจาก ปรด พนมยงค, “คำอธบายกฎหมายปกครอง (พ.ศ. 2474 แกไขปรบปรง พ.ศ. 2513)” ใน ประชมกฎหมายมหาชนและเอกชนของปรด พนมยงค, หนา 129 – 272.

573 เรองเดยวกน., หนา 42.

574 ผวจยเหนดวยกบขอวนจฉยของ นครนทร เมฆไตรรตน วาหลวงประดษฐฯ คอผรางประกาศคณะราษฎรฉบบน โปรดด โดยเฉพาะความสอดคลองของความหมายของประชาธปตยในคำอธบายกฎหมายปกครองและในประกาศคณะราษฎร โปรดด นครนทร เมฆไตรรตน, การปฏวตสยาม พ.ศ. 2475 พมพครงท 5 ฉบบแกไขและปรบปรงครงท 3 (กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2553), หนา 307 รวมกบ หลวงประดษฐมนธรรม และพระสารสาสนประพนธ, คำอธบายกฎหมายปกครอง, หนา 42.

262

กรรมหลายวาระ จงมขอคลาดเคลอนในเนอหาระหวางประกาศคณะราษฎรฉบบของนายดาบปน บณยเกยรต และ ร.ต.ท เฮง เลากระจาง ทตพมพในเดอนกรกฎาคม ป พ.ศ. 2475 หลงการเปลยนแปลงการปกครองเพยงหนงเดอน575 กบฉบบของชยอนนต สมทวนช และขตตยา กรรณสต576 ทมการตพมพในภายหลง โดยขอสำคญในประเดนนคอ ในฉบบของปนและเฮง ขอความทกลาวถง “ประชาธปตย” มการวงเลบภาษาองกฤษเปนคำวา (Republic) ในขณะทฉบบของ ชยอนนตและขตตยาไมมวงเลบขอความภาษาองกฤษดงกลาว577 ดงความในสวนนจากฉบบของปนและเฮงคอ

“คณะราษฎรไมประสงคทำการแยงชงราชสมบต ฉะนนจงขอเชญใหกษตรยองคนดำรงตำแหนงกษตรยตอไป แตจะตองอยใตกฎหมายธรรมนญการปกครองแผนดน จะทำอะไรโดยลำพงไมได นอกจากดวยความเหนชอบจากสภาผแทนราษฎร คณะราษฎรไดแจงความประสงคนใหกษตรยทราบแลว ถากษตรยตอบปฏเสธ หรอไมตอบภายในกำหนดโดยเหนแกสวนตนวาจะถกลดอำนาจลงมา กจะไดชอวาทรยศตอชาต และกเปนการจำเปนทประเทศจะตองมการปกครองอยางประชาธปตย (Republic)

กลาวคอ ประมขของประเทศจะเปนบคคลสามญซงราษฎรไดเลอกตงขนอยในตำแหนงตามกำหนดเวลา”578 (การเนนขอความเปนของผวจย)

หากตความอยางรอบคอบแลว ถาสนนษฐานวาตนฉบบของปนและเฮงมาจากเอกสารชนตนฉบบจรง นนหมายความวา “ประชาธปตย” ของหลวงประดษยยอมหมายถงรฐบาล “Republic” ในภาษาองกฤษ ซงเปนการตความรปแบบแรกตงแตมการใชคำในภาษาไทยในปลายรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ และรวมถงความหมายทปรากฏในปทานกรมฉบบทเปนทางการของสยาม และถงแมจะตงขอสนนษฐานวาฉบบของปนและเฮงคลาดเคลอน และฉบบของชยอนนตฯ มความเทยงตรงกวา ความหมาย “ประชาธปตย” ของหลวงประดษฐฯ กไมเปลยนไปจากเดมแตอเพยงอยางใด เนองจากคำอธบายตอมากคอ การทประมขของประเทศเปนบคคลสามญทดำรงตำแหนงตามกำหนดเวลา ซงถอเปนความหมายของศพทภาษาองกฤษวา “Republic” ทยอมรบกนในชวงเวลาดงกลาว

575 ปน บณยเกยรต และเฮง เลากระจาง, สยามรฐเปลยนแปลงการปกครองแผนดนโดยมพระราชาธบดอยใตพระธรรมนญการปกครองแผนดน พ.ศ. ๒๔๗๕ (พระนคร: เดลเมล, 2475), หนา 13-18.

576 ขยอนนต สมทวนช และขตตยา กรรณสต, เอกสารการเมองการปกครองไทย พ.ศ. 2417-2477 พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: สถาบนสยามศกษา สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, 2532), หนา 168-170.

577 โปรดดเพมใน ขอวนจฉยของนครนทร

578 ปน บณยเกยรต และเฮง เลากระจาง, สยามรฐเปลยนแปลงการปกครองแผนดนโดยมพระราชาธบดอยใตพระธรรมนญการปกครองแผนดน พ.ศ. ๒๔๗๕, หนา 16-17.

263

กลาวโดยสรป ถงแมวางานเขยนของหลวงประดษฐฯ กอนการเปลยนแปลงการปกครองจะมปรมาณทไมมากนก แตอยางนอยความชดเจนในเอกสารกสามารถชกนำใหวนจฉยอยางมนคงไดวาหลวงประดษฐฯ มความเขาใจ “ประชาธปตย” ในฐานะทเปนมโนทศนในการอธบายถงรฐบาลทไมมพระเจาแผนดนหรอกษตรยเปนประมข ซงถอเปนความความเขาใจในความหมายของ “ประชาธปตย” กระแสหนงในสยามเชนเดยวกน

7.5 สรปทายบท

จากความแพรหลายของคำวา “Democracy” และ “ประชาธปไตย” ในชวงเวลาหลงสงครามโลกครงท 1 จนถงการเปลยนแปลงการปกครองในป พ.ศ. 2475 เปนตนมา กลาวไดวา ปรากฏความถและความแพรหลายของคำนในหนงสอพมพ รวมไปถงหนงสอประเภทตำรา หรอสารคดทางการเมองจำนวนทมากขนอยางเหนไดชดเมอเปรยบเทยบกบชวงเวลาในชวงกอนสงครามโลกครงท 1 โดยผวจยพบวา ในยคสมยนมการรบร ตความ ตลอดจนการใชคำวา “ประชาธปไตย” อยอยางนอยหาลกษณะดวยกน โดยประกอบไปดวย

ความหมายแรก หมายถงการปกครองในรปแบบกไมมกษตรยหรอมหาชนรฐทตรงกบคำวา “Republic” ในภาษาองกฤษ ซงเปนความหมายทปรากฎในปทานกรมสำหรบโรงเรยน กระทรวงธรรมการ พ.ศ. 2463 รวมไปถงในหนาหนงสอพมพเรอง “สมยการเปลยนแปลงการปกครองประเทศในโลก” ในป พ.ศ. 2466, บทความในหนาหนงสอพมพไมปรากฎชอเรอง “กฏหมายธรรมนญประเพณ (คอนสตตวชนแนลลอว)” ในป พ.ศ. 2466 รวมไปถงบทความเรอง “ทประชมของเมองไทย จะดไดกตองเปนทประชมจรง ๆ” จากหนงสอพมพศรกรง พ.ศ. 2471 รวมไปถงการใชของหลวงประดษฐมนธรรมทงจากในคำอธบายกฎหมายปกครองและประกาศคณะราษฎรฉบบท 1

ความหมายทสอง หมายถงองคประกอบ (element) หนงของระบบการปกครองทใหความชอบธรรมกบพลเมอง ไดแกบทความเรอง “ระคายหเตมท” ในหนงสอพมพบางกอกการเมองใน พ.ศ. 2468 และพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว

ความหมายทสาม หมายถงการปกครองของเอเธนสโบราณยคประชาธปไตย ไดแกการใชของ ขนจรสชวนะพนธ (สาตร สทธเสถยร) ในหนงสอเรอง “พงษาวดารโปลตกส หรอ เรองตนเหตของความศวไลซในป พ.ศ. 2469 และ หลวงวจตรวาทการในหนงสอประวตศาสตรสากล ทตพมพในป พ.ศ. 2472

264

ความหมายทส หมายถงรปแบบการปกครองรปแบบตวแทนสมยใหมโดยยกตวอยางฝรงเศส อเมรกา และองกฤษ ไดแกบทความเรอง “แลวแตจะโปรด” โดย จ.ก. ตพมพในหนงสอพมพไทยหนม ฉบบเดอนสงหาคม พ.ศ. 2471

ความหมายทหา อำนาจพลเมองหรออำนาจประชาชน ไดแกบทความไมปรากฏชอผเขยน เรอง “สยามไมใชคอกควาย” ในป พ.ศ. 2472 และการแปลสนทรพจนฉบบเตมหรอหนงสอ “ซามนจหง” หรอ “ลทธตรยราษฎร” เปนภาษาไทยโดยนายตนบญเทยม องกนนท ในป พ.ศ. 2473

265

บทท 8

บทสรป

“…เวลานประเทศสยามเราจะกาวหนาตอไป เราจะใชวธปกครองทเขาใชในประเทศทเจรญทงหลาย กวธการปกครองอยางแบบเดโมคราซ พระมหากษตรยและรฐสภาปกครองประเทศรวมกนนนประเทศองกฤษเคาเปนเจาของแบบเหมอนอยางแบบปบลกสกลเหมอนกน ประเทศองกฤษนนไดมวธการปกครองเชนนนมาชานาน และปกครองไดเปนอยางดยง ใครๆกยกยองวาดกวาทอนจนมชอวารฐสภาของประเทศองกฤษเปนมารดาของรฐสภาทงหลาย เพราะเปนผใหแบบอยางในการปกครอง ทประเทศองกฤษใชวธการปกครองแบบเดโมคราซไดดอยางนน เรานาจะคำนงใหมากกวาเปนดวยเหตใด แบบวธใด ๆ ถงแมวาวธการและหลกการจะดเพยงไร แตถาเอาไปใชไมถกอาจจะมผลไมดกได เชนจะยกตวอยางใหพอเหนเปนเลา ๆ คอทประเทศอเมรกาเขามรฐธรรมนญอยางหนง ซงงเขาใชปกครองประเทศของเขาไดเรยบรอยทำใหบานเมองเจรญมงคงสมบรณ ประเทศเมกซโกกเอารฐธรรมนญนนไปใชบาง แตจะเปนโดยเหตใดกตาม แบบนนไมสจะเปนผลดเทาในประเทศอเมรกา เพราะฉะนนเราจะถอวาเมอเราไดแบบมาแลว เราจะดเหมอนประเทศทเปนเจาของแบบในทนททนใดนนหาไดไม การปกครองทจะดขน ยงเปนแบบรฐสภาหรอแบบปาลเมนตดวยแลว ถาจะดไดกตองอาศยความดของประชาชน ตองอาศยนำใจและนสสยของประชาชนเปนใหญ ถาประเทศใดมประชาชนมนำใจด รจกวธการทจะปกครองตนเองโดยแบบมรฐสภาจรงๆ แลว การปกครองนนกจะเปนประโยชนแกประเทศเปนอนมาก”579

8.1 ขอคนพบในการศกษาและการขยายขอบเขตพรมแดนของความร

ในดานขอบเขตและพรมแดนของความร ในประเดนของการรบรเกยวกบรปแบบการปกครองตะวนตกทเกาแกทสดจากหลกฐานทมการรบรโดยชาวสยามนน จากขอเสนอเดมของแพทย พจตร หรอ ไชยนต ไชยพร ทเสนอวา คอขอความในเสนอวาคอขอความทปรากฏในพระราชสาสนของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทมไปถง Franklin Pierce ประธานาธบดของสหรฐอเมรกา

579 พระบรมราโชวาท พระราชทานในวนงานประจำปของวชราวธวทยาลย วนท 12 พฤศจกายน พ.ศ. 2475 ใน พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว, ประมวลพระบรมราโชวาทและพระราชดำรสในพระบาทสมเดจพระปรมทรมหาประชาธปก พระปกเกลาเจาอยหว (กรงเทพฯ: คณะกรรมการชำระประวตศาสตรไทยและจดพมพเอกสารทางประวตศาสตรและโบราณคด สำนกเลขาธการนายกรฐมนตร, 2536), น. 257-261)

266

ในป พ.ศ. 2403[1860] 580 จากการสบคนของผวจยพบวา หลกฐานทเกาแกทสดทปรากฏถงการรบรเกยวกบรปแบบการปกครองของตะวนตกในสมยรตนโกสนทรของชาวสยามเปนครงแรก ปรากฏในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยเปนตนมา คอในป พ.ศ. 2361 [1818] ในพระราชสาสนทพระยาสรยวงศมนตร (ดศ บนนาค) มไปถง James Monroe ประธานาธบดสหรฐอเมรกาในขณะนน

นอกจากนน ผวจยยงพบวา ในการทำสนธสญญาเบอรนย ชนชนนำสยามในเวลานนไดมการแลกเปลยนเรยนรเกยวกบรปแบบการปกครองขององกฤษ จากหลกฐานทเปนบนทกของ Henry Burney และสนธสญญาเบอรนย ทปรากฏตวบททแสดงถงการรบรเกยวกบรปแบบการปกครองขององกฤษกอนทมชชนนารโปรแตสแตนทชาวอเมรกนจะเขามามบทบาท และไดนำแนวคดเกยวกบรฐธรรมนญ การปกครองรปแบบมหาชนรฐ การปกครองทมปาลเมนตหรอรฐสภาในรชสมยของพระบาทสมดจพระนงเกลาเจาอยหวเปนตนมา

ในสวนของความหมายของ “ประชาธปไตย” กอนการเปลยนแปลงการปกครองในป พ.ศ. 2475 จากองคความรเดมของนครนทร เมฆไตรรตน581, นธ เอยวศรวงศ582 และเกษยร เตชะพระ583 ทเสนอวามความหมายถงรปแบบการทไมมกษตรยหรอ “republic”

และในสวนของการบญญตคำวา “ประชาธปไตย” ในภาษาไทยนนประจกษ กองกรต584 เสนอวา พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเปนผทรงบญญตคำ ๆ น ขนมา โดยสายชล สตยานรกษ585ไดมขอเสนอเพมเตมวา ความหมายของ “ประชาธปไตย” ในสมยรชกาลทหกนนประกอบไป

580 แพทย พจตร, “ความยตธรรมทไมเปลยนผาน (123): มา ‘Enlightened’ (ตาสวาง) กบรชกาลทสกนดกวา” มตชนสดสปดาห (14 - 20 กมภาพนธ 2557): 49.

581 นครนทร เมฆไตรรตน, การปฏวตสยาม พ.ศ. 2475 (กรงเทพฯ: โครงการตำราทางมนษยศาสตรและสงคมศาสตร, 2535), หนา 215.

582 นธ เอยวศรวงศ, ชาตไทย, เมองไทย, แบบเรยนและอนสาวรย (กรงเทพฯ: มตชน, 2557), หนา 97.

583 เกษยร เตชะพระ, “การเมองวฒนธรรมวาดวยประชาธปไตย: บทนำเปรยบเทยบเชงทฤษฎ” รฐศาสตรสาร 19(1), 2537: หนา 12.

584 ประจกษ กองกรต, "ประชาธปไตยของฉน ของทาน และของเธอ"” ใน ประชาธปไตยในยคเปลยนผาน (กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2558), หนา 39.

585 สายชล สตยานรกษ, นกวชาการไทยกบการตอสชวงชงความหมาย “ประชาธปไตย” ในภาวะวกฤตทางการเมอง, หนา 19.

267

ดวยสามความหมายดวยกน ไดแก ความหมายในแงระบอบ “Constitutional monarchy”, “Republic” และ “Democracy”

ผลการวจยพบวา ในชวงเวลากอนป พ.ศ. 2475 มความหมายหรอการใชคำวา “ประชาธปไตย” ในบรบทตาง ๆ อยางนอยหาความหมายดวยกน โดยความหมายแรกเปนความหมายทเกาแกทสดทเรมตนในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ในขณะทความหมายทสองเรมตนในสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว และอกสามความหมายสดทายเรมตนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ไดแก

ความหมายแรก เปนความหมายทเกาแกทสด และนาจะเปนความหมายทแพรหลายมากทสดเนองจากเปนความหมายทถกบญญตลงในพจนานกรม โดยหมายถงการปกครองในรปแบบกไมมกษตรยหรอมหาชนรฐทตรงกบคำวา “Republic” ในภาษาองกฤษ โดยความหมายเรมตนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเปนตนมา โดยมนาย ก.ศ.ร. กหลาบเปนผผวจยสนนษฐานวานาจะเปนผบญญต หรอหากไมบญญต กเปนผใชคำวา “ประชาธปไตย” ในป พ.ศ. 2437 เปนคนแรก ๆ ในสยามเทาทผวจยจะสามารถคนหาหลกฐานไดในเวลาน

ตอมาในป พ.ศ. 2463 คำวา “ประชาธปไตย” จงไดปรากฎครงแรกในปทานกรมสำหรบโรงเรยน กระทรวงธรรมการ พ.ศ. 2463 และฉบบพมพตอมาใปป พ.ศ. 2470 โดยมความหมายวา “ประชาธปไตย ส. น. รฐบาลทมชาวเมองเปนใหญ, เปนชอรฐบาลทมประธานาธบดเปนหวหนา คกบ ราชาธปไตย รฐบาลทมพระราชาเปนใหญ” และและตองรอจนถง พ.ศ. 2493 จงมการเปลยนแปลงความหมายในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานวาหมายถง “แบบการปกครองทถอมตปวงชนเปนใหญ” ซงเปนความหมายในพจนานกรมในปจจบน รวมไปถงการใชในหนาหนงสอพมพในทศวรรษ 2460 และการใชของหลวงประดษฐมนธรรมทงจากในคำอธบายกฎหมายปกครองและในประกาศคณะราษฎรฉบบทหนง

ความหมายทสอง หมายถงองคประกอบ (element) หนงของระบบการปกครองทใหความชอบธรรมกบพลเมอง ความหมายทสองนเรมตนจากพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว โดยความหมายน เปนความหมายของประชาธปไตยของตะวนตกในครสตศตวรรษท 19 ซงไดรบอทธพลมาจากแนวคดการปกครองรปแบบผสม (mixed government) อนเปนจารตภมปญญาตะวนตกทไดรบอทธพลมาจากกรกและโรมน โดยหมายถงลกษณะและองคประกอบของรปแบบการปกครองท “ยดหลกเอาความเหนของราษฎรเปนใหญ” ทอาจปรากฎในระบอบการปกครองทมมหาชนรฐ สมบรณายาสทธราชย หรอราชาธปไตยอำนาจจำกดกได รวมไปถงการใชในหนา

268

หนงสอพมพ และพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว สำหรบความหมายทสองนนอาจกลาวไดวาเปนความหมายทมเกาแกและความแพรหลายรองลงมา

ความหมายทสาม หมายถงการปกครองของเอเธนสโบราณยคประชาธปไตย ไดแกการใชของ ขนจรสชวนะพนธ (สาตร สทธเสถยร) ในหนงสอเรอง “พงษาวดารโปลตกส หรอ เรองตนเหตของความศวไลซ” และหลวงวจตรวาทการ ในหนงสอ “ประวตศาสตรสากล” โดยความหมายทสามนเปนความหมายใหมทปรากฎในสมยของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ทเรมปรากฏการตพมพหนงสอสารคดทางการเมองเพมมากขน

ความหมายทส หมายถงรปแบบการปกครองรปแบบตวแทนสมยใหมโดยยกตวอยางฝรงเศส อเมรกา และองกฤษ ซงแสดงใหเหนการนำคำวา “ประชาธปไตย” ไปใชเรยกรปแบบการปกครองตะวนตกสมยใหม โดยเฉพาะกบมหาอำนาจอยางสหรฐอเมรกา องกฤษ และฝรงเศสในยคหลงสงครามโลกครงท 1 เปนตนมา โดยความหมายนปรากฏในหนาหนงสอพมพไทยในสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว

ความหมายทหา หมายถงอำนาจพลเมองหรออำนาจประชาชน ซงปรากฏการใชจากการแปลหนงสอ หนงสอ “ซามนจหง” หรอ “ลทธตรยราษฎร” ของซนยดเซนเปนภาษาไทยในสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว และปรากฏการใชในหนาหนงสอพมพเชนเดยวกน โดยความหมายน เรมจากการทยอยแปลลทธตรยราษฎณลงในหนงสอพมพหลกเมองเปนตอน ๆ กอน และเมอแปลงไดครบจงไดรวมเลมตพมพในป พ.ศ. 2473 ซงความหมายนนาจะแพรหลายในหมชาวจน รวมไปถงชาวสยามทนยมในแนวทางของซนยดเซนในสมยนน

8.2 ขอเสนอตอการแกไขปญหาพพาททางวชาการ

จากขอพพาททางวชาการในเรองของการวนจฉยถงจดเรมตนของความคดประชาธปไตย หรอสถานะของบคคลสำคญในประวตศาสตรนน จากการศกษาของผวจยโดยใชระเบยบวธแบบประวตความคดทางการเมองทใหความสำคญกบการใชคำศพทและภาษาทางการเมอง โดยเฉพาะคำวา “ประชาธปไตย” ผลการศกษาพบวา

ก. ในกอนรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไมปรากฎการใชคำศพททางการเมองอยางคำวา “Democracy” หรอ “ประชาธปไตย” แตเพยงอยางใด ดงนน จงสามารถตงเปนขอวนจฉยไดวา กอนสมยรชกาลทหา สยามยงไมรจกความคด “Democracy” หรอ “ประชาธปไตย” แตเพยงอยางใด ดงนน การอางองทางวชาการใด ๆ ทเกยวของกบการวนจฉยถงประชาธปไตยในชวงกอนสมยรชกาลทหา จงตองควรกระทำโดยตระหนกรและระมดระวง เนองดวย

269

กอนรชสมยน สยามยงไมไดรจกหรอมการใช มโนทศน “Democracy” ดงนน ขอเสนอทวามความคดประชาธปไตยในไทยตงแตสมยสโขทยหรอเกาแกกวานน ไมวาจะเชอวาถกหรอผดการตาม หากพจารณาตามระเบยบวธแบบประวตความคดทางการเมองแลว การวนจฉนนเปนการวนจฉยทไมไดอยบนพนฐานของการเครงครดในการใชคำศพทและภาษาทางการเมอง แตเพยงอยางใด

ข. ในรชสมยของสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว กลาวไดวา มเพยงนาย ก.ศ.ร. กหลาบเทานนทใชคำวา “ประชาธปไตย” ในภาษาทางการเมองของเขา ดงนน การวนจฉยถงกลมพระบรมวงศานวงศทถวายคำกราบบงคมทล ใน ร.ศ. 103, พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, รวมไปถงเทยนวรรณ กบประชาธปไตยนน จงเปนการวนจฉยทไมไดอยบนพนฐานของการเครงครดในการใชภาษาทางการเมองของบคคลในประวตศาสตรเชนเดยวกน

ค. ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว จากหลกฐานทพบ กลาวไดวา มแตเพยงพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเทานนทใชคำวา “ประชาธปตย” และ “Democracy” อยางชดเจน ในขณะทคณะผกอการ ร.ศ. 130 จากหลกฐานทยดไดจากการจบกมและบนทกทเขยนโดยคณะผกอการเอง นนไมพบการใชคำวา “ประชาธปตย” หรอ “Democracy” แตเพยงอยางใด ดงนน การวนจฉยถงคณะผกอการวามความคดประชาธปไตยหรอมความตองการประชาธปไตยนนจงเปนการวนจฉยทไมไดเครงครดตอการใชภาษาทางการเมองของกลมคณะผกอการ ร.ศ. 130 แตอยางใด

ง. ในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวจนถงการเปลยนแปลงการปกครอง กลาวไดวา ในยคสมยนเกดความนยมและการแพรหลายของคำวา “Democracy” และกระแสดงกลาวไดเขามาสสงคมสยามผานการปรากฏของคำศพทอกษรไทยอยาง “ดโมกราซ” หรอ “ประชาธปไตย” ในจำนวนและปรมาณความถทมากขนเมอเทยบกบรชสมยกอนหนาอยางเหนไดชด และมการใชคำๆ นในฐานะภาษาทางการเมองอยางนอยหาความหมาย ทงจากหนาหนงสอพมพ รวมไปถงพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและนายปรด พนมยงค

โดย “ประชาธปไตย” ตามการรบรและความเขาใจของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวและของนายปรด พนมยงค เปนความเขาใจคนละความหมายกน ในขณะทพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวใชในความหมายทเปนองคประกอบหนงของระบอบการเมอง สวนนายปรดนนเขาใจในความหมายของรปแบบการปกครองทไมมกษตรย หรอ “republic” มากไปกวานน ในยคสมยนยงปรากฏความหมายของ “ประชาธปไตย” อยางนอยหาความหมายดวยกน ดงนน การวนจฉยถงสถานะของบคคลในประวตศาสตร จงควรทจะตองใหความสำคญกบความหมายทบคคลในประวตศาสตรนนเขาใจหรอใชอยางแตกตางกนออกไปดวย

270

8.3 ขอเสนอแนะในการแกไขปญหาทางการเมองรวมสมย

“นไมใชหรอคอความชวอนควรไดรบการประณาม ชวเพราะคดวารในสงทตนไมร เหนจะเปนดวยเหตนเอง ทขาพเจาผดกบคนอน ถาขาพเจาจะถอวาตวเองฉลาดกวาคนอนใน

เรองใดเรองหนง กในเรองนแหละ ในเรองทขาพเจาไมรจรงเกยวกบปรโลก และขาพเจากไมนกวาขาพเจาร”586

จากผลการศกษาการกอรปความคดประชาธปไตยทงในบรบทของตะวนตกและในบรบทของประเทศไทยนน ในแงของนยามและความหมาย ผลการศกษานนมความสอดคลองกบการศกษาจำนวนมากทงในประเทศและตางประเทศ โดยเฉพาะในดานของนยามความหมายทมหลากหลายจนกระทงกลายเปนมโนทศนทเปนปญหาในตวเองเปนอยางยง เนองจากเปนมโนทศนทถกนำมาใชเปน “คำขวญ” หรอ “คำโฆษณา” (Slogan)587 ทางการเมองทถกนำไปใชอยาง “สำสอน” มากทสดคำหนง588 หรอเปนคำทถกนำไปใชอยาง “เสแสรง” (Hypocritical) และ “อำพราง” (Deceptive) 589 อกดวย ในกรณของการศกษาน พบวา ในชวงเวลาของการกอรปทางความคด หากนบจากการปรากฏตวของคำวา “ประชาธปไตย” เปนครงแรกในป พ.ศ. 2437 - พ.ศ. 2475 ชวงเวลากวา 40 ป นนไดมเกดความหมายของประชาธปไตยในบรบทตาง ๆ ถงหาความหมายดวยกน มพกตองเอยถงชวงเวลาทางการเมองตงแตหลงป พ.ศ. 2475 จนถงปจจบน จากการทบทวนวรรณกรรมเกยวกบประชาธปไตย รวมไปถงปญหาความขดแยงทางการเมองรวมสมยนน มอาจปฏเสธไดวา “ประชาธปไตย” ถอเปนมโนทศนทางการเมองททำหนาทเปนอดมคตหรออดมการณทางการเมองทมอทธพลจำนวนมาก และเปนเรองอนตรายอยางยงกคอความหมายของ “ประชาธปไตย” ของแตละคนหรอแตละกลมนนแตกตางกนจนเกดความขดแยงทางการเมองทเปนเรองยากเปนอยางยงหาขอสรปหรอทางออกรวมกนได โดยขอเสนอทเปนทางออกทางการเมองของผวจย ประกอบไปดวย

586 เปลโต, “อโปโลเกย” ใน โสกราตส ส.ศวรกษ แปลและเรยบเรยง พมพครงท 7 (กรงเทพฯ: ศยาม, 2553), หนา 126-127.

587 ไชยนต ไชยพร, “แนวคดประชาธปไตย 1: ประชาธปไตยจากโบราณสสมยใหม”, ใน ประมวลสาระชดวชา แนวคดทางการเมองและสงคม หนวยท 8-15, หนา 27.

588 Bernard Crick, Democracy: A Very Short Introduction (Oxford: Oxford University Press, 2002), p.1.

589 Terence Ball and Richard Dagger, Political Ideologies and the Democratic Ideal (New York: Pearson Longman, 2009), p.19.

271

ขอเสนอประการแรก หากกลาวตามสำนวนของโสเกรตสกคอ การยอมรบและตระหนก “ร” รวมกนวาเรายง “ไมร” เกยวกบ “ประชาธปไตย” ดพอ หรอกลาวอกนยหนงกคอ การยอมรบและตระหนกวา มโนทศนประชาธปไตยเปนมโนทศนทเปนปญหา ทปราศจากความเขาใจใด ๆ รวมกน รวมไปถงยอมรบวา “ประชาธปไตย” เปนมโนทศนทถกนำไปใชโฆษณาหรอใชเปนเครองมอในการตอสทางการเมอง โดยเฉพาะในบรบทของศตวรรษท 20 ทประชาชนเรมเขามามบทบาททางการเมองอยางกวางขวางเพมมากขนจนถงในระดบปจจบน ดงนน คำวา “ประชาธปไตย” จงมลกษณะทเปนเครองมอในการโฆษณาชวนเชอทางการเมองชนดในการแสวงหาความสนบสนนจากมวลชนจำนวนมาก

มากไปกวานน ควรทจะตองตระหนกอกวา ทางออกทางการเมองในลกษณะทเปนความพยายามในการขดวงความหมาย หรอพยายามทจะหาความเขาใจรวมกนนน เปนทางออกทยากจะเกดขนในทางปฏบต เพราะตราบใดทยงไมสามารถแกไขปญหาทางทฤษฎไดอยางลงตวแลว การพดถงความเปนไปไดในทางปฏบตยงเปนเรองไกลตวออกไป มพกตองเอยถงวา ความพยายามดงกลาว ไดนำมาซงความขดแยงทรนแรงบานปลาย เพราะจดทายสดของทศนะแบบนกคอ ความพยายามตองการสถาปนาความหมายหนงเดยวของประชาธปไตย ซงมกลงทายดวยการตดสนทงโดยรตวหรอไมรตวกด วานยามความหมายทตนเชอมนหรอยดถอนนมความถกตองทสดและมกจะตดสนนยามความหมายอน ๆ นอกจากทตนยอมรบนนผด ซงไมนำไปสทางออกในการแกไขปญหาความขดแยงทางการเมองใด ๆ มากกวาการพฆาตหรอทำใหความหมายทไมตรงกบทตนหรอฝายตนยดถอนนหายไป และมกจะลงเอยดวยความขดแยงมากกวาการบรรลถงประชาธปไตยในอดมคตทตนเอง “ยดถอ”

ขอเสนอประการทสอง เมอตระหนกถงปญหาประการแรกวา มโนทศนประชาธปไตยนนถกใชเปนเครองมอในการตอสทางการเมองอยางสำสอนและเสแสรงอำพรางแลว ทางออกจากขอถกเถยงและขอขดแยงทไมรจบอาจจะตองเรมจากการ “วาง” ความยดมนถอมนในประชาธปไตย ไมวาจะในฐานะเครองมอทางการเมอง, สงศกดสทธ, หรออดมการณหลกทปราศจากขอเสยหรอขอโตแยง ดงนน ประเดนทจำเปนเรงดวนสำหรบสงคมการเมองไทย อาจจะไมใชการแสวงหาความหมายของประชาธปไตยรวมกน หากแตควรเรมตนจากความพยายามทจะแสวงหารปแบบการปกครองทดรวมกน ผานการสนทนาในมโนทศนทางการเมองทเปนปญหาและสรางขอพพาทไดนอยกวาประชาธปไตย อาท ระบบการเมองทมการตรวจสอบหรอถวงดลอำนาจ, ระบบการเมองทมสวนรวมจากสงคม, ระบบการเมองทมความรบผดชอบตอสวนรวม, ระบบการเมองทคมครองและมหลกประกนดานสทธและเสรภาพแกพลเมอง, ระบบการเมองทสนองตอบตอผลประโยชนของประชาชน มากกวาทการถกเถยงเรองประชาธปไตยทเปนมโนทศนทเตมไปดวยปญหาและขอขดแยง

272

ดงนน หากจะมบทสนทนากบประจกษ กองกรต ทเสนอวา ควรกำจดคำนยามอน ๆ เชนระบอบ “กมพชาประชาธปไตย” ของพวกเขมรแดงหรอ “ประชาธปไตยแบบไทย” ของจอมพลสฤษด ธนะรตช ซงประจกษเหนวาเปนคำนยามท “สามานต”590 ออกไปนน ผวจยกลบมความคดเหนวา แทจรงแลว คำวา “ประชาธปไตย” เองเสยอกทเปนคำท “สามานต” เนองจากมกถกใชเปนเครองมอในการโฆษณาชวนเชอทางการเมองอยางเสแสรงและอำพรางเสมอ ๆ

ขอเสนอประการทสาม การศกษาการกอรปความคดประชาธปไตยในชวงยาวของผวจยนนแสดงใหเหนการปรบตวทางความคดและการคลคลายทางภมปญญาเกยวกบรปแบบการปกครองทเหมาะสมกบสยามโดยเฉพาะในดานสมพนธภาพระหวางพระมหาษตรยและพระบรมวงศานวงศ ขนนางอำมาตย และประชาชน กลาวคอ ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ถงแมวาจะมการเรยกรองใหมรฐธรรมนญในกรณของกลมเจานายและพระบรมวงศานวงศในชวงตนรชสมย และการเรยกรองใหมปาลเมนตหรอมรฐสภาในชวงครงหลงของรชสมยของพระองค ในกรณของนายเทยนวรรณและนาย ก.ศ.ร. กหลาบ อยางไรกด พระราชทศนะของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวตอการใหมปาลเมนตและพรรคการเมองนนเปนเรองทยงไมเหมาะสมแกเวลาและไมกอประโยชนอนใด

ตอมารชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว กระแสของความตองการใหจดการบานเมองตามแนวทางตะวนตกไดทวความรนแรงขน ระบอบสมบรณายาสทธราชยเรมถกมองวาเปนปญหาแกความเจรญและความศวไลซของชาตขน ความพยายามกอการของคณะผกอการ ร.ศ. 130 ไดแสดงใหเหนกระแสความตองการรปแบบการปกครองแบบราชาธปไตยอำนาจจำกด หรอมหาชนรฐเรมไดเขามาอยในกระแสความคดของชาวสยาม รวมไปถงพระราชทศนะของฝายพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเองทพระองคทรงยอมรบถงขอจำกดของระบอบสมบรณายาสทธราชยและกระแสของการมสวนรวมทางการเมองทขยายออกไปมากขน

เชนเดยวกบพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว พระองคยอมรบและดำเนนการในทางทจะปฏรปการปกครองของสยามเพอเปนการเตรยมการสรปแบบการปกครองแบบราชาธปไตยอำนาจจำกด แตกเกดเหตการณเปลยนแปลงการปกครองขนเสยกอน จะเหนไดวา ในฝงของพระมหากษตรยซงดำรงฐานะเปนผนำทางประเพณของพระบรมวงศานวงศและอยในฐานะประมขอนชอบธรรมของรฐ ภายในสามรชสมยนนมความเปลยนแปลงและคลคลายทางภมปญญาอยางมนยสำคญในการปรบรปความคดใหเขากบกระแสโลกมากขน

590 ประจกษ กองกรต, "ประชาธปไตยของฉน ของทาน และของเธอ"” ใน ประชาธปไตยในยคเปลยนผาน, หนา 41.

273

สำหรบในสวนของปญญาชนสามญคนสำคญแหงยคสมยอยาง นาย ก.ศ.ร. กหลาบ อดมคตทางการเมองเขานน วางอยบนความรวมมอกนระหวางพระมหากษตรย, เสวกามาตยราชปรนายก และทวยราษฎรพลเมอง หรอ “ตรเอกาอศรานภาพ” โดยเขาไดบรรยายวา

“เราไดพเคราะหตรตรองดอาการลกษณะ ของผปกครองราชการบานเมองใหญนอย คอมหาประเทศและจฬประเทศเปนตน ยอมมขนบธรรมเนยมอนดเรยบรอย สภาพ แลตงดำรงคงอยในวธยตธรรมทวไป ไมเลอกหนาวาผดแลไพรผใดเลย เพราะเหตการณเชนนจงไดมชอวา “สวไลย” ...การงานอนใดทจะเปนสวไลย (มขนบธรรมเนยมเรยบรอย) นน ตองอาไสยแกอำนาจกำลงทงสามคอ: - อำนาจกำลงพระมหากระษตรย ๑ อำนาจกำลงเสวกามาตยราชปรนายก ๑ อำนาจกำลงทวยราษฎรพลเมอง ๑ ทงสามอำนาจกำลงน มประชมกนขน ในบานใดเมองใดประเทศใดจงไดชอวาคอเวอนเมนต”591 (เนนขอความโดยผวจย)

เชนเดยวกบกรณของเทยนวรรณ ภมปญญาทางการเมองของเขานน วางอยบนความรวมมอของ “ไม ๓ อน ขดไขวกน” ไดแกพระมหากษตรย เสนาบดและขาราชการ และราษฎร ทจะตองรวมกนในการบำรงรกษาบานเมองใหอยรอด ดงทเขาเสนอวา

“...เราไดพพากษาไววา, ไม ๓ อน ขดไขวกนจงจะตงดำรงอยได, คออะธบายวา,

พระมหากษตรยทรงดำรงตงอยในทศพธราชธรรม และทรงพระปรชาสามารถ ๑ เสนาบดเจานายขาราชการมความสจรตซอตรงกะตญญเมตตาแกราษฎร ๑ ราษฎรมความฉลาดรอบร กะตญญตอชาตรกประเทศทเกดแหงตน รจกคณแหงพระมหากระษตรย ๑ พรอมทง ๓ ประการนบานเมองจงจะ

เจรญอยสนกาลนาน, ถาขาดอยางใดอยางหนงแลว, ในไสมยนเปนอนจะรกษาตวอยไมได”592

และถาหากพจารณาตามน ภมปญญาโบราณอาจใหจดตงตนอะไรบางอยางเกยวกบการทำความเขาใจบอเกดของอำนาจในบรบททางสงคม ประวตศาสตร และวฒนธรรมไทยทแตเดมนนอยในมอของชนชนมลนายไดแกฝายพระมหากษตรยและพระบรมวงศานวงศ กบเจาขนมลนาย ในขณะเดยวกน เมอสงคมไทยไดรบอทธพลตะวนตก โดยการปฏรปของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวและเปลยนสถานะของขนนางมาเปนขาราชการพรอมการขยายตวทกวางขวางเตบโตมากขนเรอย ๆ ทเปลยนสถานะมาเปนขาราชการตงแตสมยรชกาลทหาเปนตนมาพรอมการขยายตวทกวางขวางเตบโตมากขนเรอย ๆ

591 “สยามออบเซอรเวอร” วนอาทตยท 31 มกราคม ร.ศ. 115 (พ.ศ. 2439) ใน สยามไมตร วนองคารท 2 กมภาพนธ ร.ศ. 115 (พ.ศ. 2439).

592 ตลวภาคพจนกจ 4, หนา 1060 – 1061.

274

ในขณะเดยวกน สำนกและการตนรของราษฎรนนแสดงใหเหนวาราษฎรนนมความพรอมและความปรารถนาตอการมสวนรวมในการปกครองเชนกน ดงนน ผวจยจงมขอเสนอวา ทางออกทางการเมองไทยนนไมใชการเพมหรอขจดอำนาจของสถาบนใดสถาบนหนงหรอเฉพาะฝายใดฝายถง หากแตเปนรวมกนสรางความเขาใจซงกนและกนในการจดสรรสมพนธภาพระหวางอำนาจสามฝายในสงคมไทยใหมความสมดลรวมกนเพอผลประโยชนของสวนรวม บนพนฐานของโครงสรางทางสงคมวฒนธรรมและประเพณทเหมาะสมแกสภาพการณ 593

8.4 ขอจำกดและขอเสนอแนะในการศกษา

ประการแรก ในดานของเอกสาร ดวยจำกดเรองระยะเวลาในการวจย จงทำใหผวจยเลอกวเคราะหเฉพาะตวบททางการเมองทปรากฎคำศพทและภาษาทางการเมองอยาง “ดโมกราซ” หรอ “ประชาธปไตย” เปนหลก งานวจยนจงมความจำเปนตองตดเอกสารแวดลอมอน ๆ ออกไปเปนจำนวนมาก อาท จดหมายโตตอบสวนบคคล หรอตวบทอน ๆ ทนอกจากตวบททางการเมอง รวมไปถงหลกฐานจากหนงสอพมพภาษาองกฤษ และหนงสอพมพภาษาตะวนตกอน ๆ ในสยาม รวมไปถงหนงสอพมพภาษาจน ทควรจะมการศกษาและใชเอกสารเหลานเพอเพมเตมองคความรในสวนนทยงขาดหายไปจากงานวจยน

ประการทสอง ในดานของกลมบคคลในการศกษา อาจกลาวไดวา งานวจยนเปนการศกษาถงความคดของกลมชนชนนำจำนวนหนงของสงคมเทานน และมความจำเปนตองตดทอนบคคลสำคญหรอตวบทในหลายสวนออกไปเนองจากขอจำกดดานระยะเวลา เชน หมอมเจาจรญศกด กฤษดากร และพระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาธานนวตฯ เปนตน

มากไปกวานน การศกษาความคดของสงคมในชวงยาว นนมจดออนตรงทผวจยไมสามารถทจะศกษาความคดของบคคลใดบคคลหนงอยางลกซงได ในขณะทลำพงการศกษาความคดทางการเมองของตวบคคลหนงอยางลกซงยอมยากทจะเหนภาพรวมความคดของสงคมในชวงยาว ดงนน ควรทจะมการศกษาถงความคดทางการเมองของบคคล รวมไปถงการศกษาความคดสวนอน ๆ ในสงคมเชน ราษฎร, กลมกรรมกร, หรอชาวจนในสยามใหทวถงครอบคลมมากขน

ประการทสาม ในแงของกรอบเวลาในการศกษา เนองจากงานวจยนสนสดในวนทมการเปลยนแปลงการปกครอง จงควรทจะมการขยายขอบเขตดานระยะเวลาในการศกษาใหครอบคลม

593 โปรดดเพมเตมใน ไชยนต ไชยพร. ดลอำนาจในการเมองการปกครองไทย จากมมมองทฤษฎการปกครองแบบผสม. (กรงเทพฯ: สถาบนพระปกเกลา, 2558)

275

สมบรณมากกวาทเปนอย โดยทยงคงจดแขงของความเครงครดในการใชภาษาทางการเมองตามขนบการศกษาแบบประวตทางคดทางการเมอง

ประการสดทาย ควรมการใชระเบยบวธแบบประวตความคดทางการเมองศกษาถงมโนทศนทางการเมองอน ๆ ทสำคญ อาท คำวา ประชาชน, พลเมอง, ราชาธปไตย, เสรภาพ, อธปไตย, เอกราช, รฐ หรอ รฏฐาธปตย เปนตน ซงจะเปนการขยายความรความเขาใจมโนทศนทางการเมองในอดตอยางเปนระบบและมความละเอยดลกซงทางวชาการมากกวาทเปนอยอกดวย

บรรณานกรม

บรรณานกรม

ประวตผเขยน

ประวตผเขยน

ชอ-สกล เพมศกด จะเรยมพนธ วน เดอน ป เกด 30 พฤษภาคม 2529 สถานทเกด สมทรสาคร วฒการศกษา พ.ศ. 2540 - ประถมศกษา โรงเรยนเทศบาลวดตกมหาชยาราม

พ.ศ. 2543 - มธยมศกษาตอนตน โรงเรยนสมทรสาครบรณะ พ.ศ. 2547 - ประกาศนยบตรวชาชพ (แผนกวชาชางกอสราง) วทยาลยเทคนคสมทรสาคร พ.ศ. 2550 - ปรญญาศลปศาสตรบณฑต (รฐศาสตร) เกยรตนยมอนดบ 1 มหาวทยาลยรามคำแหง พ.ศ. 2555 - ปรญญารฐศาสตรมหาบณฑต (การปกครอง) วทยานพนธดมาก จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ทอยปจจบน 61/2 ถนนธรรมคณากร ต.มหาชย อ.เมอง สมทรสาคร 74000

ผลงานตพมพ - เพมศกด จะเรยมพนธ. 2554. “ตวแบบเครอขายนโยบายกบการแกไขปญหาววาทะการอธบายเชงโครงสราง-ผกระทำการ (structure-agency)” ใน รายงานสบเนองจากการประชมวชาการ (Proceedings) การประชมวชาการทางรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตรแหงชาต ครงท 12 วนท 8- 9 ธนวาคม พ.ศ.2554, หนา 752-775. จดโดย คณะรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. - เพมศกด จะเรยมพนธ. 2557. “การเมองของกระบวนการกำหนดนโยบายโฉนดชมชน” ใน รายงานสบเนองจากการประชมวชาการ (Proceedings) การประชมวชาการรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตรแหงชาต ครงท 14 วนท 27-28 พฤศจกายน พ.ศ.2556, หนา 1581-1593. จดโดย คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน. - เพมศกด จะเรยมพนธ. 2557. “ระบอบการปกครองลกผสมไทย: ‘บทเรยน’ หรอ ‘ลางราย’ ตอการพฒนาประชาธปไตยในอาเซยน” เอเชยพจาร 1(1): 64-88. - เพมศกด จะเรยมพนธ. 2557. “ความพยายามออกแบบสถาบนทาง

279

การเมองในระบอบประชาธปไตยเพอผลประโยชนของมหาชน: ขอพจารณาจาก ‘เดอะเฟดเดอรลสสตเปเปอร’ หมายเลข 10 และหมายเลข 51” วารสารศนยศกษาเอเชยตะวนออก 14(1): 199-226. - ศรวชญ จามพฒน และเพมศกด จะเรยมพนธ. 2558. “การแกไขปญหาทดนของนครรฐเอเธนสในยคการปฏรปของโซลอน: ขอพจารณาเปรยบเทยบเบองตน”. ใน รายงานสบเนองจากการประชมวชาการรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตรแหงชาต ครงท 15 ระหวางวนท 4 -6 พฤศจกายน พ.ศ. 2558, จดโดย คณะรฐศาสตรและนตศาสตร มหาวทยาลยบรพา. เลมท 2/4, หนา 470-484. - เพมศกด จะเรยมพนธ. 2559. “ญาณวทยาและการอธบายปรากฏการณแบบสจนยมเชงวพากษของทฤษฎเครอขายนโยบาย” วารสารสงขลานครนทร ฉบบสงคมศาสตรและมนษยศาสตร 22(2): 3-30. - เพมศกด จะเรยมพนธ. 2561. ““คณธรรม” ใน “เจาผปกครอง” ของมาคอาเวลล” วารสารสงคมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร 14(1), (มกราคม-มถนายน): 37-60.

รางวลทไดรบ พ.ศ. 2549 - ทนการศกษาสำหรบผมผลการเรยนด มหาวทยาลยรามคำแหง พ.ศ. 2550 - รางวลชนะเลศ การแขงขนตอบปญหาทางวชาการในระดบอดมศกษา ในการประชมวชาการรฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตรแหงชาต ครงท 8 จดโดย คณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขารฐศาสตรและรฐประศาสนศาสตร สำนกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต รวมกบ คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร พ.ศ. 2550 - รางวลชนะเลศ การแขงขนตอบปญหาทางวชาการระดบอดมศกษา NIDA OPEN HOUSE 2017 ณ สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร พ.ศ. 2551 - รางวลเพชรประดบรามฯ สำหรบนกศกษาทสรางชอเสยงและเกยรตประวตใหแกมหาวทยาลยรามคำแหงในระดบชาต พ.ศ. 2553 - ทนการศกษาสำหรบผทมผลการเรยนด สมาคมราชกรฑาสโมสร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย พ.ศ. 2561 - ทนสนบสนนการทำวทยานพนธ สถาบนรฐธรรมนญศกษา สำนกงานศาลรฐธรรมนญ

ภาษาองกฤษ

"1 Session, Senate Document No. 5. (Online)." 2017, http://historymatters.gmu.edu/d/4943.

"Ceremonial Letters of Siam (Online)." 2018, www.greatandgoodfriends.com/gallery-ceremonial-letters.

"Encyclopaedia Britaianica (Online)." 2019, https://www.britannica.com/biography/Francois-de-Salignac-de-La-Mothe-Fenelo.

"How Did Michigan Cities Get Their Names? Part 7." 2017, http://www.michigan.org/blog/region/how-did-michigan-cities-get-their-names-part-7.

"The Editors of Encyclopaedia Britannica," “United States Presidential Election of 1884” " Encyclopedia Britannica (Online), 2018, https://www.britannica.com/event/United-States-presidential-election-of1884.

"William Ii: Emperor of Germany Encyclopedia Britannica (Online)." https://www.britannica.com/biography/William-II-emperor-of-Germany.

———. Democracy: A Very Short Introduction Oxford: Oxford University Press, 2002.

Alexander Hamilton, James Madison, and John Jay. " The Federalist Papers Edited with an Introduction and Notes By ". edited by Lawrence Goldman 52. Oxford: Oxford University Press, 2008.

Amartya Sen. "Democracy as a Universal Value." Journal of Democracy 10, no. 3 (1999): 3-17.

Anthony Arblaster. Democracy. Buckingham: Open University Press, 2002.

Antoine Louis Claude, and Comte Destutt de Tracy. A Commentary and Review of Montesquieu’s ’Spirit of Laws’. Translated by Thomas Jefferson. New York: Burt Franklin, 1969.

281

Aristotle. Aristotle’s Politics Translated by C.D.C. Reeve Cambridge: Hackett Publishing, 1998.

Arlene W. Saxonhouse. Athenian Democracy: Modern Mythmakers and Ancient Theorists.

Asvabahu. A Siam Miscellany Bangkok: Siam Observer.

Benjamin A. Batson. "The First American Diplomats in Siam." In Thai-American Relations in Contemporary Affairs edited by Hans H. Indorf 6. Singapore: Executive, 1982.

Benjamin A. Batson. Siam’s Political Future: Document from the End of the Absolute Monarchy New York: Asia Program, Department of Asian Studies, Cornell University, 1974.

Bernard Crick. Democracy: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press, 2002.

Brian Young "“Introduction." In Palgrave Advances in Intellectual History, edited by Richard Whatmore and Brian Young, 2.

David Collier, and Steven Levitsky. "Democracy ‘with Adjectives’: Conceptual Innovation in Comparative Research." 1. Kellogg Institute, University of Notre Dame 1996.

David Wootton. "The Levellers." In Democracy the Unfinished Journey: 508 Bc to Ad 1993, 73.

E. J. Dillon. "The Dismemberment of China." In Nineteenth Century and After, 1912.

Edmund Burke. Reflections on the French Revolution New York: J. M. Dent & Son, 1951.

Edward Jenks. A History of Politics New York: E. P. Dutton & Company, 1918.

Francis Fukuyama. The End of History and the Last Man New York: The Free Press, 1992.

282

G. Coedes. "English Correspondence of King Mongkut." Journal of the Siam Society 21 (July 1927 1927): 6.

G. E. Morrison. "The Outlook in China. A Reply to Pessimists. Dr Morrison’s Views." In The Times 1912.

Google Ngram Database Tracks Popularity of 500 Billion Words." Huffington Post, 2018, accessed 17 December, 2010, https://books.google.com/ngramshttps://www.huffingtonpost.com/2010/12/17/google-ngram-database-tra_n_798150.html.

Henry Burney. The Burney Papers. . Bangkok: Vajirana National Library, 1910.

Herbert Aleen Giles. China and the Chinese New York: The Columbia University Press, 1902.

Ithiel de Sola Pool. Symbols of Democracy Stanford University Press, 1952.

J. G. A. Pocock. "The History of Political Thought: A Methodological Enquiry." In Political Thought and History : Essays on Theory and Method .3-19. Cambridge: Cambridge University Press, 2009.

James Farr. "Understanding Conceptual Change Politically." In Political Innovation and Conceptual Change, edited by Terrance Ball, James Farr and Russell L Hanson 24-25. Cambridge: Cambridge University Press, 1989.

James Miller, and John Thompson. Almanac of American History Washington D.C

Jim Algie, et al. Americans in Thailand Bangkok: Editions Didier Millet, 2014.

John Dunn. "“Revolution” in Ball." In Political Innovation and Conceptual Change, edited by James Farr Terrance and Russell L Hanson, 333-56. Cambridge: Cambridge University Press, 1989.

John Dunn. "The Identity of the History of Ideas." Philosophy 43 (1968): 85–104.

Karen E. Whedbee. "The Tyranny of Athens: Representations of Rhetorical Democracy in Eighteenthcentury Britain." In Rhetoric Society Quarterly, 65.

283

Kevin Hewison, and Kengkij Kittirianlarp. " “Thai-Style Democracy”: A Conservative Struggle for Thailand's Politics." In Contemporary Thailand Workshop, 13. FedEx Global Education Center: University of North Carolina at Chapel Hill, 2008.

Larry Diamond. "Thinking About Hybrid Regimes." Journal of Democracy 13 (2002): 21.

Mark Philip. "Talking About Democracy: Britain in the 1790s." In Re-Imagining Democracy in the Age of Revolutions: America, France, Britain, Ireland 1750-1850, 105.

Martin A. Ruehl. " The Italian Renaissance in the German Historical Imagination,1860–1930 ". 2015.

Mary Beth Norton, et. al. A People & a Nation: A History of the United States New York: Mifflin Company, 2008.

Mogens H. Hansen. "Was Athens a Democracy ?". In Popular Rule, Liberty and Equality in Ancient and Modern Political Thought, 5

Montesquieu. Complete Works, Vol. 1 the Spirit of Laws. Indiana: Liberty Fund, 2011.

National Geographic, 2006.

Pat Sloan. Soviet Democracy London: Victor Gollancz, 1937.

Philippe C. Schmitter, and Terry Lynn Karl. " What Democracy Is . . . And Is Not." Journal of Democracy 2 (1991): 75–88.

Pierre Rosanvallon. "The History of the Word “Democracy” in France." Journal of Democracy 6 (October 1995): 140-43.

Plato. "Apology." Translated by Harold N. Fowler. In Euthuphro, Apology, Crito, Phaedo, Phaedrus, 81-83. Cambridge: Havard University Press, 2005.

Political Innovation and Conceptual Change Cambridge: Cambridge University Press, 1989.

Polybius. The Histories. Translated by Robin Waterfield. Oxford: Oxford University Press, 2010.

284

Prajadhipok. "Problem of Siam."

Quentin Skinner. "Meaning and Understanding in the History of Ideas." History and Theory 8 (1969): 3–53.

Quentin Skinner. "The Italian City Republic." In Democracy the Unfinished Journey : 508 Bc to Ad 1993, 60.

Rev. C. Robinson. "Protestant Missions in Siam." In Bangkok Calendar 1866, 66.

Richard McKeon. Democracy in a World of Tensions Paris: UNESCO, 1951.

Richard Whatmore. "Intellectual History and the History of Political Thought." In Palgrave Advances in Intellectual History, edited by Richard Whatmore and Brian Young, 111. London: Palgrave, 2006.

Robert D. Geise. American History to 1877 New York: Barron’s, 1992.

Russell L. Hanson. " “Democracy” in Ball." In Political Innovation and Conceptual Change edited by James Farr Terrance and Russell L Hanson, 68-90. Cambridge: Cambridge University Press, 1989.

Ruth Campbell. "Jenks, Edward (1861-1939)." In Australian Dictionary of Biography 2019.

Ruth Scurr. "Varieties of Democracy in the French Revolution." In Re-Imagining Democracy in the Age of Revolutions: America, France, Britain, Ireland 1750-1850, 62.

Samuel R. House. "History of the Missions in Siam and Laos." In Siam and Laos, as Seen by Our American Missionaries, 364. Philadelphia: Presbyterian Board of Publication, 1884.

Terence Ball, and Richard Dagger. Political Ideologies and the Democratic Ideal New York: Pearson Longman, 2009.

Thanet Aphornsuvan. "The West and Siam’s Quest for Modernity, Siamese Responses to Nineteenth Century American Missionaries." South East Asia Research 17: 401-31.

285

The House of Commons. "Treaty between the Honorable East India Company and the King of Siam." In Minutes of Evidence Taken before the Select Committee on the Affairs of the East India Company, 508. N.p: The House of Commons, 1832.

The Jesuit Fathers. The Catholic Directory of Thailand ม.ป.ท., 1963.

The Late M. Condorcet; and Two Letters of Helvetius, on the Merits of the Same Work New York: Burt Franklin, 1969.

Thomas Aquinas. " Aquinas: Political Writings " Translated by R. W. Dyson. 9. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.

Thongchai Winichakul. "Toppling Democracy." Journal of Contemporary Asia 38 ( 2008): 12-14.

V. I. Lenin. State and Revolution Illinois: Haymarket Books, 2014.

William L Richter. Approaches to Political Thought (Lanham: Rowman and Littlefield, 2009.

William L. Bradley. "Prince Mongkut and Jesse Caswell." Journal of the Siam Society 54 (1966): 33.

286

ภาษาไทย

กรมตำรา กระทรวงธรรมการ. ปทานกรม กรมตำรา กระทรวงธรรมการ พระนคร: กรมตำรา กระทรวงธรรมการ, 2470.

กรมตำรา กระทรวงศกษาธการ. ปทานกรมสำหรบโรงเรยน. พระนคร: กรมตำรา กระทรวงศกษาธการ, 2463.

กรมศลปากร. "“คำอธบาย” ใน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว." In พระบรมราชาธบายเรองสามคค. พระนคร: โรงพมพพระจนทร, 2489.

———. "หนงสอสญญาภาษาไทย คดจากฉบบเดมซงสงออกไปไว ณเมองนครศรธรรมราช." In เอกสารเฮนร เบอรนย เลม 3 75-87. กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2551.

———. เจานายและขาราชการกราบบงคมทลความเหนจดการเปลยนแปลงราชการแผนดน ร.ศ. ๑๐๓ และพระราชดำรสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงแถลงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน. พระนคร: กรมศลปากร, 2510.

———. บนทกเรองมสซงแหงกรงสยาม. Translated by เพยงฤทย วาสบญมา. กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2547. 2

———. เอกสารของครอวฟอรด. Translated by ไพโรจน เกษแมนกจ พระนคร กรมศลปากร, 2515.

———. เอกสารเฮนร เบอรนย เลม 1 Translated by สาวตร สวรรณสถตย กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2551.

———. เอกสารเฮนร เบอรนย เลม 3 Translated by ประสทธ เมธาคณวฒ. กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2551.

กรมหมนพทยาลงกรณ, พระราชวรวงศเธอ. “คำนำ” ใน พระเจาบรมวงศเธอ กรมขนพทยลาภพฤฒธาดา." ใน สำเนารายงาน พระ เจาบรมวงศเธอ กรมพระนเรศวรฤทธ เสดจประเทศอเมรกา พ.ศ. 2427

กานต บนยะกาญจน. "การสรางความนยมและการตความ “เจาผปกครอง” ของมาคอาเวลลในบรบทการเมองไทย." จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2558.

กานต บนยะกาญจน. มาคอาเวลล: การเมองไทยของเจาผปกครอง กรงเทพฯ: มตชน, 2562.

เกรยงศกด เชษฐพฒนวนช. "แนวความคดประชาธปไตยแบบไทย." มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2536.

287

เกษยร เตชะพระ. "การเมองวฒนธรรมวาดวยประชาธปไตย: บทนำเปรยบเทยบเชงทฤษฎ." รฐศาสตรสาร 19 (2537).

เกษยร เตชะพระ. "ประชาธปไตยตองเปนอสระจาก รฐและทน." ใน อำนาจชาวบาน บรรณาธการ สภลกษณ กาญจนขนด, 18-30. ม.ป.ท: สหพนธนสตนกศกษาแหงประเทศไทย, 2531.

เกยรตชย พงษพาณชย. ปฏวต 2475 กรงเทพฯ: แพรพทยา, 2514.

โกศล ศรสงข. "สองทศนะตอประชาธปไตย: จากบนสลาง." In ๖๐ ป ประชาธปไตยไทย, edited by สธาชย ยมประเสรฐ 146 - 70.

ขจร สขพานช. "กาวแรกของหนงสอพมพในประเทศไทย." 70. กรงเทพฯ: โรงพมพไทยพาณชยการ, 2508.

———. "ดรโณวาท เลมท 1 ฉบบท 1 เดอน ๘ แรม ๙ คำ." In ดรโณวาท, 2.

———. "บนทกเกยวกบ “ดรโณวาท” หนงสอพมพฉบบแรกของคนไทย พ.ศ. 2417 – 2418." In ดรโณวาท, 10-11

ขนจรสชวนะพนธ. พงษาดารโปลตกส หรอ เรองตนเหตของความศวไลซ. ม.ป.ท., 2469.

เคนเนท อ. แวลส. ประวตศาสตรโปรเตสแตนทในประเทศไทย 1828-1958. พระนคร: สภาครสตจกรแหงประเทศไทย, 2501.

เครก เจ. เรยโนลดส. เจาสว ขนนาง ศกดนา ปญญาชน และคนสามญ: รวบรวมบทความประวตศาสตรของ เครก เจ. เรยโนลดส. แปลโดย วารณ โอสถารมย. กรงเทพฯ: มลนธโครงการตำราและมนษยศาสตร, 2550.

จดหมายเหตสยามไสมย เลมท ๑ จ.ศ. ๑๒๔๔ และเลมท ๒ จ.ศ. ๑๒๔๕ กรงเทพฯ: ตนฉบบ, 2548.

จดหมายเหตสยามไสมย เลมท ๓ จ.ศ. ๑๒๔๖ กรงเทพฯ: ตนฉบบ, 2549. 2.

จดหมายเหตสยามไสมย เลมท ๔ จ.ศ. ๑๒๔๗ กรงเทพฯ: ตนฉบบ, 2551. 2.

เจมส เมดสน. “บทความหมายเลข 10." ใน เดอะเฟเดอรลลสตเปเปอร: เอกสารความคดทางการเมองอเมรกน บรรณาธการ สมบต จนทรวงศ 119-20. กรงเทพฯ: สำนกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2530.

เจาพระยาทพากรวงศ. "พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชชกาลท 3 พ.ศ.2367-2394 ฉะบบเจาพระยาทพากรวงศ (พระนคร: โสภณพพรรฒธนากร, 2481)."

288

———. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทรรชกาลท ๔. กรงเทพฯ: : การพมพเกอกล, 2507.

ฉลอง สนทราวาณชย. "ความเชอในเรองพระศรอารยและ กบฏในภาคอสาน ขอสงเกตเบองตนเกยวกบอดมการณและผนำ." ใน “ความ เชอพระศรอารยและ “กบฏผมบญ” ในสงคมไทย บรรณาธการ พรเพญ ฮนตระกล และ อจฉรำพร กมทพสมย, 23 – 25. กรงเทพฯ: สรางสรรค, 2527.

เฉลมเกยรต ผวนวล. ประชาธปไตยแบบไทย: ความคดทางการเมองของทหารไทย (2519-2529) กรงเทพฯ: สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2533.

เฉลยว พนธสดา. "ชวประวตและผลงานวรรณกรรมของหลวงวจตรวาทการ." จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2517.

ชลธรา กลดอย. "ไตรภมพระรวง: รากฐานของอดมการณทางการเมองของไทย." วารสารธรรมศาสตร 4 (2517): 106-21.

ชวลต ตรยะประเสรฐ. "ความเปนพลเมองของคาทอลกในสงคมไทย." จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2559.

ชย เรองศลป. ประวตศาสตรไทยสมย พ.ศ. 2352-2453 : ดานเศรษฐกจ กรงเทพฯ มลนธโครงการตำราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2522.

ชยอนนต สมทรวณช. ชวตและงานของเทยนวรรณและ ก.ศ.ร. กหลาบ. กรงเทพฯ: บรรณกจ, 2524.

ชยอนนต สมทวนช. "คำนำ." ใน เอกสารการเมอง - การปกครองไทย พ.ศ. ๒๔๑๗ – ๒๔๗๗ บรรณาธการ ชยอนนต สมทวนช และขตตยา กรรณสต. กรงเทพฯ: โครงการตำราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, 2518.

ชาญชย แสวงศกด. กฎหมายรฐธรรมนญ แนวคดและประสบการณของตางประเทศ. กรงเทพฯ: วญญชน, 2554. 2.

ชาญวทย เกษตรศร. ปฏวต 2475. กรงเทพฯ: มลนธโครงการต าราทางสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2560.

ชาญวฒ วชรพกต. "ววฒนาการประชาธปไตยแบบไทย." In 50 ปบนเสนทางประชาธปไตย: บนทกการสมมนาทางวชาการใน วาระฉลองกรงรตนโกสนทร และรำลกกงศตวรรษประชาธปไตย, 1 – 55.

289

ไชยนต ไชยพร. “คำนำเสนอ” ใน กานต บนยะกาญจน." ใน มาคอาเวลล: การเมองไทยของเจาผปกครอง กรงเทพฯ: มตชน, 2562.

———. "รฐศาสตรสมยใหมในศตวรรษทสบแปด (2): รปแบบการปกครองในความเขาใจของ Destutt De Tracy." วภาษา 5 (มนาคม-เมษายน 2554): 66-70.

———. ตาสวางกบรชกาลท ๔. กรงเทพฯ: มตชน, 2560.

———. "แนวคดประชาธปไตย 1: ประชาธปไตยจากโบราณสสมยใหม." ใน ประมวล สาระชดวชา แนวคดทางการเมองและสงคม หนวยท 8-15, 27.

———. "อารสโตเตล: การเลอกตงกบความเปนประชาธปไตย." วารสารสถาบนพระปกเกลา 3 (มกราคม – เมษายน 2558).

———. ดลอำนาจในการเมองการปกครองไทย จากมมมองทฤษฎการปกครองแบบผสม. กรงเทพฯ: สถาบนพระปกเกลา, 2558.

———. นธ เอยวศรวงศ ใน/กบวกฤตทางการเมองไทย. กรงเทพฯ: คบไฟ, 2556.

———.เอกสารอานประกอบการเรยนการสอน เรอง ความรเบองตนเกยวกบการศกษาในแนวประวตศาสตรความคดทางการเมอง ปรชญา การเมอง และทฤษฎการเมอง.

เซยกวง. (ค.ศ. 1906-1939) กจกรรมทางการเมองของชาวจนโพนทะเลในประเทศไทย (ค.ศ. 1906-1939) แปลโดย เชาวน พงษพชต. กรงเทพฯ: ศนยจนศกษา สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2546.

ฌอง ฌากส รสโซ. สญญาประชาคม แปลโดย วภาดา กตตโกวท กรงเทพฯ: ทบหนงสอ, 2550.

ณฐพล ใจจรง. "100 ปของความพยายามสถาปนาระบอบประชาธปไตย: “คณะ ร.ศ. 130” และความเปนมาของ ความคด “ประชาธปไตย” ในประเทศไทย." ใน จาก100 ป ร.ศ. 130 ถง 80 ป ประชาธปไตย บรรณาธการ สธาชย ยมประเสรฐ and ทพาพร ตนตสนทร. กรงเทพฯ สถาบนนโยบายศกษา, 2557.

ณฐพล ใจจง. ขอฝนใฝในฝนอนเหลอเชอ: การเคลอนไหวของขบวนการปฏปกษปฏวตสยาม (พ.ศ. 2475-2500). กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2556.

ด.บ. บรดเล. ประชมพงศาวดาร ภาคท 31 จดหมายเหตเรองมชชนนารอเมรกนเขามาประเทศสยาม. แปลโดย ปวน อนทวงศ. พระนคร: โรงพมพโสภณพพรรฒธนากร, 2468.

เดโช สวนานนท. "คำนำ." In ทวปญญา เลม ๒ กรงเทพฯ: มลนธมหามกฎราชวทยาลย, 2523.

290

เดวด เค. วยอาจ. ประวตศาตรไทยฉบบสงเขป กรงเทพฯ: มลนธโครงการตาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2556.

ตลวภาคพจนกจ 4.

ตลวภาคพจนกจ 5.

ตลวภาคพจนกจ 6.

ทวปญญา เลม ๓ กรงเทพฯ: มลนธมหามกฎราชวทยาลย, 2524.

ทวศกด เผอกสม. "การปรบตวทางความร ความจรง และอำนาจของชนชนนำสยาม พ.ศ. 2325-2411." จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540.

ทองคำ ยมกำภ. ปฏทน 220 ป เทยบสรยคตและจนทรคตตงแต พ.ศ. 2325 ถง 2544 กรงเทพฯ: การพมพไชยวฒน, ม.ป.ป.

ทองตอ กลวยไม ณ อยธยา. "พระปกเกลาฯสละราชสมบต." สงคมศาสตร ปรทศน 6 (มถนายน-สงหาคม 2511): 9-21.

ทพยสเนตร อนมบตร. "ทวปญญาสโมสร." ใน สารานกรมพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เลม ๑ ก-ม กรงเทพฯ: คณะกรรมการฉลองวนพระบรมราชสมภพครบ 8 รอบและ 100 ป ของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, 2523.

ทมขาวการเมองโพสททเดย. "สมภาษณพเศษ ไชยนต ไชยพร ถาปฏรปไมสำเรจ กวากนดวยสงครามกลางเมอง." โพสททเดย 2557,17 สงหาคม A6.

ไทยนอย. ๓๐ คนไทยทควรรจก กรงเทพฯ: บำรงบณฑต, 2528.

ไทยหนม. (12 มถนายน 2472).

ธนญญา ทองซอนกลบ. "ชวประวตของศาสนาจารย แจสซ แคสเวลล” ใน กองวรรณคดและประวตศาสตร กรมศลปากร." ใน ประวต และผลงานของชาวตางประเทศในประเทศไทย, 39 – 40. กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2533.

นครนทร เมฆไตรรตน. กรณ ร.7 ทรงสละราชสมบต: การตความและการสาน ตอความหมายทางการเมอง. กรงเทพฯ: คบไฟ, 2549.

———. การปฏวตสยาม พ.ศ. 2475 กรงเทพฯ: โครงการตำราทางมนษยศาสตรและสงคมศาสตร, 2535.

291

———. "ประวตศาสตรภมปญญาของการเปลยนระบอบการปกครองสยาม." จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2528.

เมฆไตรรตน, นครนทร. "วาทกรรมทางการเมองวาดวยประชาธปไตยของไทย." ใน ความคด ความร และอำนาจการเมองในการ ปฏวตสยาม 2475, 45 – 68. กรงเทพฯ: สถาบนสยามศกษา สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, 2533.

———. "วาทกรรมการเมองวาดวยประชาธปไตยของไทย." ใน รฐศาสตรการเมอง: รวมบทความวชาการทางรฐศาสตร พ.ศ. 2526-2542, บรรณาธการ นครนทร เมฆไตรรตน, 215-56. กรงเทพฯ: วภาษา, 2543.

นอยลา. "รายงานการประชมปาลเมนตสยาม." ใน ทวปญญา เลม ๓.

นธ เอยวศรวงศ. ชาตไทย, เมองไทย, แบบเรยนและอนสาวรย กรงเทพฯ: มตชน, 2557.

———. "ประชาธปไตยแบบไทย." ใน อำนาจชาวบาน บรรณาธการ สภลกษณ กาญจนขนด, 63. ม.ป.ท.: สหพนธนสต นกศกษาแหงประเทศไทย, 2531.

บณฑต จนทรโรจนกจ. "การเมองวฒนธรรมเรองการสรางความหมายของประชาธปไตย." คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2541.

บญพสฐ ศรหงส. นาย ก.ศ.ร. กหลาบแหงกรงสยาม กรงเทพฯ: มตชน, 2560.

บหลง ศรกนก. "พระราชประวต และพระราชกรณยกจในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว." In รวมพระราชนพนธใน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เรอง ชมนมพระบรมราชาธบายและประชมพระราชนพนธในรชกาลท 4, ก-ข. กรงเทพฯ: คณะกรรมการ อานวยการจดงานเฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว, 2548.

บหลนฉาย อดมอรยทรพย. "“มอบกบกระบวนการทำใหเปนประชาธปไตยในการเมองไทยยคสมยใหม." 2545.

เบนจามน เอ. บทสน. อวสานสมบรณาญาสทธราชยในสยาม กรงเทพฯ: มลนธโครงการตำราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2543.

เบอรนารด ครก. ประชาธปไตย: ความรฉบบพกพา แปลโดย อธป จตตฤกษ กรงเทพฯ: โอเพนเวลด, 2557.

292

ประจกษ กองกรต. "ประชาธปไตยของฉน ของทาน และของเธอ." ใน ประชาธปไตยในยคเปลยนผาน. กรงเทพ: ฟาเดยวกน, 2558.

———. "ประชาธปไตยของฉน ของทาน และของเธอ." In October 09 edited by ปกบอง จนวทย, 10-53. กรงเทพฯ: โอ เพนบกส, 2553.

ประภาพรรณ วจตรวาทการ. "ประวต พลตร หลวงวจตรวาทการ." ใน วจตรวาทการอนสรณ กรงเทพฯ: มงคลการพมพ, 2505.

ประสทธ พงศอดม. "การถายทอดวทยาการตะวนตกในสงคมไทย: ศกษาบทบาทของ มชชนนารโปรเตสแตนดระหวาง พ.ศ. 2371-2411." จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2533.

ปรด พนมยงค. "ขอสงเกตบางประการของนายปรด พนมยงค เกยวกบรางรฐธรรมนญฉบบ 2517." ใน วจารณรางรฐธรรมนญ. กรงเทพฯ จงเจรญ, 2517.

———. ความเปนอนจจงของสงคม. พระนคร: นตเวชช, 2513.

———. "บางเรองเกยวกบการกอตงคณะราษฎรและระบบประชาธปไตย." ใน คำปราศรย สนทรพจนบางเรอง ของนายปรด พนมยงค และบางเรองเกยวกบขบวนการเสรไทย. กรงเทพฯ: สหประชาพาณชย, 2517.

———. ประชาธปไตยและรฐธรรมนญเบองตนกบการรางรฐธรรมนญ. กรงเทพฯ: นตเวชช, 2517.

ปน มาลากล, ม.ล. พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว กรงเทพฯ: สำนกงานเสรมสรางเอกลกษณของชาต, 2531.

ปยนาถ บนนาค. บทบาททางการเมองการปกครองของเสนาบดตระกลบนนาค. กรงเทพฯ: ดวงกมล, 2520.

เปรมจต วชรางกล. พระปกเกลากบชาตไทย พระนคร: การพมพกรงเทพฯ, 2489.

เปลโต. "อโปโลเกย." แปลโดย ส.ศวรกษ ใน โสกราตส กรงเทพฯ: ศยาม, 2553.

พรศกด พรหมแกว. "วรรณกรรมการเมองของเทยนวรรณ." มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. 2521.

พระเจาบรมวงศเธอ กรมขนพทยลาภพฤฒธาดา. สำเนารายงาน พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนเรศวรฤทธ เสดจประเทศ อเมรกา พ.ศ. 2427. พระนคร: โสภณพพรรฒธนากร, 2469

พระเจาลกยาเธอ พระองคเจารพพฒนศกด. วาดวยกดหมาย พระนคร: บรรหาร, 2507.

293

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว. รวมพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เรอง พระราชหตถเลขาในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว. กรงเทพฯ: คณะกรรมการอานวยการจดงานเฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว, 2548.

———. รวมพระราชนพนธใน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เรอง พระราชหตถเลขาในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว. กรงเทพฯ: คณะกรรมการอำนวยการจดงานเฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว, 2548.

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว. พระบรมราชาธบายเรองสามคค.

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, "พระราชหตถเลขาพระราชทานสมเดจพระบรมโอรสาธราช." ใน ตามรอยพระบาทพระพทธเจาหลวง บรรณาธการ ประยทธ สทธพนธ, 461-62. กรงเทพฯ: สยามการพมพ, 2514.

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว. จดหมายเหตรายวนในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว กรงเทพฯ: โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, 2517.

พนตำรวจโท ชาญวฒ วชรพกก. "ประชาธปไตยแบบไทย: บทศกษาผลการนำแนวคดและกลไกระบอบประชาธปไตยมาใชในเมองไทย." จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2526.

พนตำรวจเอก ชาญวฒ วชรพกก. "ววฒนาการประชาธปไตยแบบไทย." .ใน 50 ปบนเสนทางประชาธปไตย: บนทกการสมมนาทางวชาการในวาระฉลองกรงรตนโกสนทร และรำลกกงศตวรรษประชาธปไตย, 1-55. กรงเทพฯ: กองบรรณาธการวารสารเศรษฐศาสตรการเมอง สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2526.

พจตร, แพทย. "ความยตธรรมทไมเปลยนผาน (123): มา ‘Enlightened’ (ตาสวาง) กบรชกาลทสกนดกวา." มตชนสดสปดาห, 14 - 20 กมภาพนธ 2557, 49.

พพฒน พสธารชาต. "วาทกรรมการเมองวาดวยประชาธปไตยของไทย." ใน รฐกบศาสนา: บทความวาดวยอาณาจกร ศาสนจกร และเสรภาพ, 252 – 91. กรงเทพฯ: ศยาม, 2553.

เพญพสทธ อนทรภรมย. เซยวฮดเสง สบญเรอง : ทศนะและบทบาทของจนสยามในสงคมไทย กรงเทพฯ ศนยประวตศาสตรความสมพนธไทยกบประเทศในเอเชย ภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547.

เพมศกด จะเรยมพนธ. "บทพจารณหนงสอ เพงประชาธปไตยโลก พศประชาธปไตยไทย." วารสารศนยศกษาเอเชยตะวนออก, 16, 2 (2559).

294

———. "ระบอบการปกครองลกผสมไทย: ‘บทเรยน’ หรอ ‘ลางราย’ ตอการพฒนาประชาธปไตยในอาเซยน." เอเชยพจาร 1, 1 (2557): 64-88.

เพยงหฤทย ตนตธรวทย. "สงฆราชปาลเลอกวซ." ใน ประวตและผลงานของชาวตางประเทศในประเทศไทย, 30. กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2533.

ม.ร.ว. ทรงสจรต นวรตน. สยามรฐปฏวต: สยามแปลงรป ยคดกดำบรรพ ภาค 1 พระนคร: เลยงเชยง, 2479.

ม.ร.ว. เสนย ปราโมช. "“คำปราศรยของ ม.ร.ว. เสนย ปราโมช." ใน ชมนมวรรณคดทางการเมอง 323-24. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช, 2511.

———. "เบองหลงประวตศาสตร." In ชมนมวรรณคดทางการเมอง, 151. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช.

ม.ร.ว. แสงโสม เกษมศร, และ วมล พงศพพฒน. ประวตศาสตรกรงรตนโกสนทร รชกาลท 1 - รชกาลท 3 พ.ศ. 2325 - พ.ศ. 2394. กรงเทพฯ: กองจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, 2525.

ม.ร.ว. อคน รพพฒน. สงคมไทยในสมยตนกรงรตนโกสนทร พ.ศ. 2325 – 2416 แปลโดย ม.ร.ว ประกายทอง สรสข และพรรณ ฉตรพลรกษ. กรงเทพฯ: มลนธโครงการตาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2527. 2.

ม.ล. ปน มาลากล. "พระนามแฝงและนามแฝงพระราชทาน." ม.ร.ว. เสนย ปราโมช. "“คำปราศรยของ ม.ร.ว. เสนย ปราโมช." ใน ชมนมวรรณคดทางการเมอง. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช, 2511.

มาลน คมสภา. "นยทางการเมองของอนเสาวรยประชาธปไตยในสงคมไทย." คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2541.

มาลน คมสภา. อนสาวรยประชาธปไตยกบความหมายทมองไมเหน. กรงเทพฯ: วภาษา, 2548

ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๔๙๓ พระนคร: ราชบณฑตยสถาน, 2493.

รงพงษ ชยนาม. "แนวคดพนฐานวาดวยความสมพนธระหวางประเทศ." ใน เอกสารการสอนชดวชา 80308 ความสมพนธ ระหวางไทยกบตางประเทศ, 6-7. นนทบร สาขาวชารฐศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2549. Reprint, 2.

295

ลขต ธรเวคน. ววฒนาการการเมองการปกครองของไทย กรงเทพฯ: สานกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2533.

ว.ช. ประสงสต. แผนดนสมเดจพระปกเกลา พระนคร: ผดงชาต, 2505.

วรชาต มชบท. พระบาทสมเดจพระรามาธบดศรสนทรมหาวชราวธ พระมงกฎเกลาแผนดนสยาม.

วรางคณา จรณยานนท. "คณะ ร.ศ. 130: ชวต อดมการณและการจดตง." มหาวทยาลยรามคำแหง, 2549.

วลเลยม แอล บรดเลย. สยามแตปางกอน ๓๕ ปในบางกอกของหมอบรดเลย แปลโดย ศรเทพ กสมา ณ อยธยา and ศรลกษณ สงาเมอง. กรงเทพฯ: ศลปวฒนธรรม, 2547.

วไลเลขา ถาวรธนสาร. ชนชนนำไทยกบการรบวฒนธรรมตะวนตก กรงเทพฯ เมองโบราณ, 2545.

วฒชย มลศลป. "การสนสดของระบบการปกครองปกษใตฝายเหนอ." ใน ความยอกยอนของประวตศาสตร กรงเทพฯ: คณะกรรมการชำระประวตศาสตรไทย, 2539.

ศรรพจนภาค 1.

ศรพจนภาค 2.

ศรรตน นละคปต. "การศกษาเชงประวตศาสตรเรองประชาธปไตยในประเทศไทย." จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2507.

ศรรตน นละคปต. การศกษาเชงประวตศาสตรเรองประชาธปไตยในประเทศไทย.

ศภชย ศภผล. "การสรางความนยมและปญหาเกยวกบการตความทฤษฎการเมองของ ฌอง ฌากส รสโซ ในบรบทการ เมองไทย." จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2556.

ส. พลายนอย. ชาวตางชาตในประวตศาสตรไทย. กรงเทพฯ: แพรพทยา, 2516.

ส.พลายนอย. หมอปลดเลย. กรงเทพฯ: พมพคำ, 2548.

สงบ สรยนทร. เทยนวรรณ. กรงเทพฯ: รวมสาสน, 2543.

สมเกยรต วนทะนะ. "“พทธรฐปรทรรศน : กรอบวเคราะหอำนาจดงเดมในสงคมไทยสยาม." วารสารไทยคดศกษา (2533): 197-220.

สมเกยรต วนทะนะ. "ไทยศกษายคใหม: ขอจำกดของการวจยเชงปรมาณ." ใน จนตนาการสป 2000 : นวตกรรมเชงกระบวนทศนดานไทยศกษา บรรณาธการ ชยวฒน สถาอานนท, 469-70. (กรงเทพฯ: สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2539.

296

สมเดจกรมพระยาดำรงราชานภาพ. ความทรงจำ. พระนคร: ศลปาบรรณาคาร, 2516.

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ. "ประชมพงศาวดารภาคท 55 วาดวยองกฤษเขามาทำสญญากบไทย. พระนคร: โรงพมพโสภณพพรรฒธนาธร, 2473.

สมบต จนทรวงศ. "แนวคดทวไปเกยวกบการศกษาปรชญาการเมอง." ใน เอกสารการสอนชดวชาปรชญาการเมอง หนวยท 1–5 นนทบร: สำนกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2558.

สมบต จนทรวงศ. "เสถยรภาพของประชาธปไตยในทศนะของอารสโตเตล." สงคมศาสตรปรทศน 12 (มกราคม 2517 2517): 80.

สมบต จนทรวงศ. ตวบท (the Text) กบการเรยนการสอนวชาปรชญาการเมอง. กรงเทพฯ คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2527.

สมศกด เจยมธรสกล,และ ประจกษ กองกรต. "พระราชหตถเลขาสละราชย ร.7: ขวประวตของเอกสารฉบบหนง ". ใน ประวตศาสตรทเพงสราง, 18. กรงเทพฯ: หกตลารำลก, 2544.

สยามไมตร วนองคารท 14 พฤศภาคม ร.ศ. 114 2438.

สยามไมตร วนองคารท 2 กมภาพนธ ร.ศ. 115 2439.

สยามไมตร วนองคารท 23 เมษายน ร.ศ. 114

สยามไมตร วนองคารท 23 เมษายน ร.ศ. 114 2438.

สยามไมตร วนองคารท 23 เมษายน ร.ศ. 114 2438.

สยามไมตร วนองคารท 23 เมษายน ร.ศ. 114 2438.

สยามไมตร วนองคารท 26 กมภาพนธ ร.ศ. 113 2437.

สยามไมตร วนองคารท 29 ธนวาคม ร.ศ. 115 2439.

สยามไมตร วนองคารท 9 เมษายน ร.ศ. 114 2438.

สยามไมตร องคารท 26 กมภาพนธ ร.ศ. 113 (พ.ศ. 2437) 2437.

สญชย สวงบตร, and อนนตชย เลาหะพนธ. ทรรปณะประวตศาสตรยโรปในครสตศตวรรษท 19 กรงเทพฯ: ศกดโสภาการพมพ, 2551.

สายชล สตยานรกษ. นกวชาการไทยกบการตอสชวงชงความหมาย “ประชาธปไตย” ในภาวะวกฤตทางการเมอง. รายงานการวจย. กรงเทพฯ: สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2560.

297

———. พทธศาสนากบแนวคดทางการ เมองในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก (พ.ศ. 2325-2352). กรงเทพฯ: มตชน, 2546.

สายประดสถ, กหลาบ. "ความหมายของประชาธปไตย." นตสาสน 17 (2487).

สารานกรมพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เลม ๑ ก-ม กรงเทพฯ: คณะกรรมการฉลองวนพระบรมราชสมภพครบ 8 รอบและ 100 ป ของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, 2523.

สำนกงานเสรมสรางเอกลกษณของชาต สำนกเลขาธการนายกรฐมนตร. พฒนาการรฐธรรมนญไทย กรงเทพฯ: อกษรไทย, 2533.

สำนกจดหมายเหตแหงชาต. ร.6 น.20.6/8 ปาลเมนตในตะวนออก ออกความเหนเรองตงปาลเมนต (1 ก.ค. – 29 ม.ค. พ.ศ. 2456).

สำนกเลขาธการคณะรฐมนตร. พระราชลญจกร กรงเทพฯ: สำนกเลขาธการคณะรฐมนตร สำนกนายกรฐมนตร, 2538.

สำนกหอจดหมายเหตแหงชาต. "ร.6 น. 20.6/3 ความเหนเอกชน ความเจรญของประเทศสยาม (16 ต.ค. – 16 พ.ย. 2455)."

———. ร.6 น.20.6/100 ปญหาลทธการปกครองประเทศสยาม. (1 พ.ย. 2467 – 18 พ.ค. 2469).

———. ร.6 น.20.6/88 การปกครองประเทศสยาม ความเหนคณะหนงสอพมพตาง ๆ. 2467.

สำเรง บญเรองรตน. "พระยาเมธาธบด." สารานกรมศกษาศาสตร คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ 26 (2545).

สทธวรชย ศรไหม. "ความรบผดชอบของประธานวฒสภาในการลงนามรบสนองพระบรมราชการแตงตงผดำรงตำแหงตามรฐธรรมนญ." วารสารนตศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร 10 (กรกฎาคม-ธนวาคม 2560).

สร เปรมจตต. ประวตศาสตรไทยในระบอบ ประชาธปไตย 30 ป พระนคร: เขษมบรรณกจ, 2505.

สกญญา ตระวนช. รายงานผลการวจย เรอง พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวกบการหนงสอพมพ กรงเทพฯ มลนธพระบรมราชานสรณ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ในพระบรมราชปถมภ, 2532.

สกญญา สดบรรทด. หมอบรดเลยกบการหนงสอพมพแหงกรงสยาม. กรงเทพฯ มตชน, 2547.

298

สจรา ศรไปล. พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวกบสงครามโลกครงทหนง กรงเทพฯ: คณะกรรมการมลนธพระบรมราชานสรณ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, 2528.

สทธลกษณ อำพนวงศ. "พระราชประวต." ใน สารานกรมพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เลม ๑ ก-ม กรงเทพฯ: คณะกรรมการฉลองวนพระบรมราชสมภพครบ 8 รอบและ 100 ป ของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, 2523.

———. คนเดนในอดต กรงเทพฯ: สออกษร, 2534.

สธาชย ยมประเสรฐ. "๖๐ ป ประชาธปไตยไทย: ประวตแหงสทธเสรภาพของประชาชน." ใน ๖๐ ป ประชาธปไตยไทย, บรรณาธการ สธาชย ยมประเสรฐ, 10.

———. "๖๐ ป ประชาธปไตยไทย: ประวตแหงสทธเสรภาพของประชาชน." ใน ๖๐ ป ประชาธปไตยไทย บรรณาธการ สธาชย ยมประเสรฐ, 10. กรงเทพฯ: คณะกรรมการ ๖๐ ป ประชาธปไตย, 2536.

สเนตร ชตธรานนท. บเรงนองกยอดนนรธา: กษตรยพมาในโลกทศนไทย กรงเทพฯ: มตชน, 2538.

สพรรณ กาญจนษฐต. "บทบาทของมชชนนารในประเทศไทยตงแตรชกาลท 3 ถงรชกาลท 4 แหงกรงรตนโกสนทร." จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2507.

สเมธ ชมสาย ณ อยธยา, and และคณะ. พระองคเจาปฤษฎางคและขอเสนอเกยวกบรฐธรรมนญฉบบแรก พ.ศ. ๒๔๒๗ กรงเทพฯ: สถาบนพระปกเกลา, 2550.

สลกษณ ศวรกษ. "แสวงหาสาระของประชาธปไตยสำหรบเมองไทย." ใน ประชาไท2552https://prachatai.com/journal/2009/09/25960

———. ความคดทขดขวางและสงเสรมประชาธปไตยของไทย. กรงเทพฯ อกษรสาสน, 2529.

เสร พงศพศ. คาทอลคกบสงคมไทยตงแตสมยพระนารายณจนถงปจจบน. กรงเทพฯ: สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2525.

แสมเอล เจ. สมท. คมภรสรรพพจนานโยค เลม ๒ พระนคร บางคอแหลม, 2447.

หนงสอจดหมายเหตฯ = the Bangkok Recorder. กรงเทพฯ: สำนกราชเลขาธการ, 2537.

หมอมราโชทย. "จดหมายรายเรองความตามระยะทางทพวกราชทตกราบถวายบงคมลาออกจากกรงเทพมหานคร ไปจาเรญทาง พระราชไมตรพระเจากรงลอนดอน." ใน ประชมพงศาวดารภาค 45 รวมจดหมายเหตเรองทตไทยไปประเทศองกฤษ เมอ พ.ศ. 2400 ม.ป.ท: โสภณพพรรฒธนากร, 2470.

299

หลวงรตนาญปต (สงบ). ดกชนนาร ภาษาองกฤษแปลเปนไทย กรงเทพฯ: โรงพมพหลวง, ร.ศ.120.

หลวงวจตรวาทการ. ประวตศาสตรสากล เลม ๑ พระนคร: วรยานภาพ, 2472.

หอพระสมดวชรญาณ. "“คำนำ,” ใน กรมศลปากร." บรรณาธการ ไพโรจน เกษแมนกจ. ใน เอกสารของครอวฟอรด พระนคร กรมศลปากร, 2515.

อเลกซส เดอะ ตอกเกอะวลล. ประชาธปไตยในอเมรกา 1. แปลโดย วภาวรรณ ตวยานนท กรงเทพฯ: มลนธโครงการตำรา สงคมศาสตรและมนษยศาสตร, 2522.

อญชล สสายณห. "ความเปลยนแปลงของระบบไพรและผลกระทบตอสงคมไทย ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ", จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2524.

เอกลกษณ ไชยภม. "จากปฐมบทประชาธปไตยสทางสองแพรง ของเสรประชาธปไตย: เสนทางของ ‘ประชาธปไตย’ ในตะวนตก." วารสารสงคมศาสตร 48 (2561): 74.

เอนก นาวกมล. "ถอยแถลงสำนกพมพ." ใน จดหมายเหตสยามไสมย เลมท ๑ จ.ศ. ๑๒๔๔ และเลมท ๒ จ.ศ. ๑๒๔๕.

เอนก เหลาธรรมทศน. เพงประชาธปไตยโลก พศประชาธปไตยไทย นนทบร: มลนธสถาบนสรางสรรคปญญาสาธารณะ, 2559.

เอมล โยเสฟ. ดลลอน. ความกระจดกระจายแหงเมองจน. อศวพาห เรยบเรยง พระนคร: หนงสอพมพไทย, 2455.

อจฉราพร กมทพสมย. กบฏ ร.ศ. ๑๓๐ กบฏเพอประชาธปไตย : แนวคดทหารใหม กรงเทพฯ: อมรนทรวชาการ, 2540.

———. ปญหาภายในสงคมไทยกอนการปฏวต 2475: ภาพสะทอนจากงานเขยนทางหนงสอพม. กรงเทพฯ: สถาบนไทยคดศกษา, 2532.

อศวพาห. ปกณณกะคด พระนคร: หนงสอพมพไทย, 2455.