วิชา วินัยบัญญตัิ ๒๗๗ 281tak.onab.go.th/download/dhamma/naktham2/5.pdf · 281 เน ื ้ อใน น ั กธรรม ช ั ้ นโท

281

เนอใน นกธรรม ชนโท เลม 2

วชา วนยบญญต ๒๗๗

281

282


๒๒๗๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ขอบขายเนอหา วชาวนย : วนยมข เลมท ๒

282

283


วชา วนยบญญต ๒๗๙

ในวชาวนย หลกสตรนกธรรมชนตร เราไดศกษาพระวนยบญญตจากหนงสอนวโกวาท และหนงสอวนยมขเลม ๑ ซงไดประมวลสกขาบท ๒๒๗ สกขาบท ทเปนศลหรอสกขาบทของ ฝายภกษ และจดเปนสกขาบททมาในพระปาตโมกข ซงเรยกวา อาทพรหมจรยกาสกขา มาครบถวนแลว ในวชาวนยหลกสตรนกธรรมชนโทน เราจะไดศกษาประมวลสกขาบท ทไมไดมาในพระปาตโมกข ทเรยกวา อภสมาจารกาสกขา (อภสมาจารสกขา) คอขอศกษาเกยวกบขนบธรรมเนยม และมารยาททดงามในการอยรวมกนของพระสงฆ หรอขอวตรปฏบตท พระพทธองคทรงแสดงไวในหมวดขนธกะ (พระบาลวนยปฎก เลม ๔ – ๗) กอนอนพงทราบความหมายของพระปาตโมกขกอน คาวา ปาตโมกข (หรอใชวา ปาฏโมกข) หมายถง ประมวลบทบญญต และคาสอน ทเปนหลกใหญของพระพทธเจาทกพระองค ม ๒ ประเภท คอ

๑. โอวาทปาตโมกข ประมวลหลกการสาคญทเปนทงคาสงและคาสอนรวมอยดวยกน ททรงแสดงแกพระสาวกเพอเผยแผพระศาสนา เชน ประมวลคาสอนทเปนหลกการสาคญ คอ การไมทาบาปทงปวง การทาความดใหถงพรอม การทาจตของตนใหผองแผว หรอละชว ประพฤตด ทาจตใหผองใส ซงจดเปนจารตตศล (หลกทควรประพฤต)

๒. อาณาปาตโมกข ประมวลพระพทธบญญตหรอสกขาบททเปนคาสง หรอขอหาม ในพระบาลวนยปฎกทงสน (ของฝายภกษสงฆ ๒๒๗ สกขาบท ของฝายภกษณสงฆ ๓๑๑ สกขาบท) ซงจดเปนวารตตศล (กฎทเปนขอหาม) ดงนน คาว า ปาตโมกข ในวชาวนยน พงทราบวาหมายถงอาณาปาตโมกข ซงทรงอนญาตใหสงฆยกขนแสดงทกกงเดอน แตจะเรยกสน ๆ วา พระปาตโมกข

สกขาบทนอกพระปาตโมกข

ความหมายของพระปาตโมกข

283

284


๒๒๘๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

คาวา สกขา หมายถง ขอทจะตองศกษา ขอปฏบตสาหรบฝกอบรม ม ๓ อยาง ซงเรยกวา ไตรสกขา คอ

๑. อธสลสกขา การศกษาในศล หมายถง ขอปฏบตสาหรบฝกอบรมในทางความประพฤตขนสง ไดแก ปาตโมกขสงวรศล ศลคอการสารวมในพระปาตโมกข เวนขอทพระพทธเจาทรงหาม ทาตามขอททรงอนญาต จดเปนศลทยงกวาสงกวาศลทวไป เพราะนอกจากพระพทธเจาแลวไมมใครสามารถบญญตได

๒. อธจตตสกขา การศกษาในอธจต หมายถง ขอปฏบตสาหรบฝกอบรมจตเพอใหเกดสมาธชนสง ไดแก การฝกอบรมจตใหสงบจนถงขนสมาบต ๘ อนเปนบาทฐานใหเกดวปสสนา จดเปนสมาธทยงกวาสมาธจตทวไปเพราะเกดมเฉพาะกาลทพระพทธเจาอบตเทานน

๓. อธปญญาสกขา การศกษาในอธปญญา หมายถง ขอปฏบตสาหรบฝกอบรมปญญาเพอใหเกดความรแจงอยางสง มองเหนสภาพของสงทงหลายตามเปนจรงไดแก วปสสนาญาณ คอปญญาทกาหนดรอาการของไตรลกษณ จดเปนปญญาขนสงยง เพราะเกดมเฉพาะกาลทพระพทธเจาอบตเทานน สกขาบท หมายถง ขอทตองศกษา บทแหงการศกษา หรอแนวทางใหลถงสกขา หมายถง บทบญญตขอหนง ๆ ในพระวนยทภกษพงศกษาปฏบต ขอกาหนดหนง ๆ ซงเปน ขอหามเพอการฝกฝนตนสาหรบพระภกษสามเณร หรอสวนแหงขอปฏบตในการฝกตนแตละขอ ซงพระพทธเจาทรงบญญตไว กลาวใหชด คอ ศล ๕ ศล ๘ ศล ๑๐ ศล ๒๒๗ ศล ๓๑๑ แตละขอ ๆ เรยกวาสกขาบท เพราะเปนขอทจะตองศกษา หรอเปนบทฝกฝนอบรมตนของสาธชน อบาสก อบาสกา สามเณร ภกษ และภกษณตามลาดบ กลาวใหชด สกขาบท กคอศลสกขา อนเปน สวนหนงแหงสกขา ๓ นนเอง โดยสรปกคอ สกขา มความหมายกวางกวาสกขาบท พระวนย หมายถง ประมวลกฎสาหรบฝกอบรมกาย วาจา ของภกษและภกษณ ทพระพทธองคทรงบญญตไว และพระอรหนตเถระรวบรวมจดเปนหมวดหม ในคราว ปฐมสงคายนา โดยเรยกวา พระบาลวนยปฎก (พระไตรปฎกเลมท ๑ ถงเลมท ๘) พระวนยหรอสกขาบท เมอกลาวอกนยหนงกคอ พระพทธบญญตทจาแนกเปน ๒ ประการ คอ

ความแตกตางแหง “สกขา” กบ “สกขาบท”

พระวนย :: สกขาบทในและนอกพระปาตโมกข

284

285


วชา วนยบญญต ๒๘๑

๑. มลบญญต พระบญญตเดม คอขอททรงตงหรอทรงบญญตไวแตแรกเรมหลงจาก

เกดเรองขน เชน ทรงบญญตปาราชกสกขาบทท ๑ เปนครงแรกเพยงวา ภกษใดเสพเมถนธรรม เปนปาราชก หาสงวาสมได ดงนเปนตน

๒. อนบญญต พระบญญตเพมเตม หมายถง บทแกไขเพมเตมทพระพทธเจา ทรงบญญตเสรมหรอผอนพระบญญตทวางไวเดม เพอความเหมาะสมหรอรดกมยงขน เชน ทรงบญญตปาราชกสกขาบทท ๑ เพมเตมเปนครงท ๒ วา อนง ภกษใดเสพเมถนธรรม โดยทสดแมกบสตวเดรจฉานเพศเมย เปนปาราชก หาสงวาสมได พระวนย วาโดยความหมายทมงถงขอบญญตทพระพทธเจาทรงหาม หรอบทหนง ๆ แหงพระพทธบญญต ซงเปรยบเหมอนมาตราหนง ๆ แหงพระราชบญญตหรอกฎหมายทางบานเมอง กคอ สกขาบท ทจดเปนศลสกขานนเอง พระวนยหรอสกขาบท ม ๒ ประเภท คอ

๑. อาทพรหมจรยกาสกขา ขอศกษาอนเปนสวนเบองตนแหงพรหมจรรย หมายถง หลกการศกษาอบรมในฝายบทบญญต หรอขอปฏบตทเปนเบองตนของพรหมจรรย (ไตรสกขา) สาหรบปองกนความประพฤตเสยหาย ไดแก สกขาบทในพระปาตโมกขของสงฆทงสองฝายคอภกษสงฆและภกษณสงฆ สกขาบทในพระปาตโมกข หมายถง สกขาบทททรงบญญตเปนขอหาม ปรบโทษ สาหรบพระภกษผฝาฝนกระทาผดไวในพระปาตโมกข ในสกขาบทของพระภกษ ๒๒๗ สกขาบท จดเปนสกขาบทในพระปาตโมกข ๑๕๐ สกขาบท คอ (๑) ปาราชก ๔ สกขาบท (๒) สงฆาทเสส ๑๓ สกขาบท (๓) นสสคคยปาจตตย ๓๐ สกขาบท (๔) ปาจตตย ๙๒ สกขาบท (๕) ปาฏเทสนยะ ๔ สกขาบท (๖) อธกรณสมถะ ๗ สกขาบท สวนอก ๗๗ สกขาบท คออนยต ๒ สกขาบท และเสขยวตร ๗๕ สกขาบท จดเปนสกขาบทนอกพระปาตโมกข

๒. อภสมาจารกาสกขา (หรอ อภสมาจารสกขา) ขอศกษาอนเปนสวนอภสมาจาร

285

286


286

287


วชา วนยบญญต ๒๘๓

ความผดสถานเบาชนรองลงมาจากปาฏเทสนยะ ไมปรากฏในพระพทธบญญตโดยตรง เพราะ เปนอาบตทแฝงอยในอาบตอน ๆ โดยสวนใหญจะแฝงอยกบบทภาชนยหรอวนตวตถ (เรองท ทรงวนจฉย) แหงอาบตปาราชก สงฆาทเสส และปาจตตยทกสกขาบทและสวนทแยกเปน แผนกหนงโดยเฉพาะปรากฏอยในเสขยกณฑแหงคมภร มหาวภงคทตยภาค หรอทเรยกวา เสขยวตร จานวน ๗๕ สกขาบท ซงเปนพระพทธบญญตทเนนการวางกรยาทางกายและวาจาใหเหมาะสมแกความเปนภกษ แมไมไดเปนชออาบต แตปรบอาบตทกกฏจงมจานวนมากมาย กาหนดแนนอนไมได ในพระวนยปฎกทานไมไดกาหนดนบไววามจานวนทงหมดเทาไร

ในหนงสอวนยมขเลม ๒ ซงวาดวยสกขาบทนอกพระปาตโมกข หรออภสมาจาร ทกาหนดเปนหลกสตรวชาวนย นกธรรมชนโท ทานแบงเนอหาออกเปน ๑๒ กณฑ (บท หมวด หรอตอน) โดยนบตอเนองจากหนงสอวนยมขเลม ๑ ดงตอไปน กณฑท ๑๑ กายบรหาร กณฑท ๑๒ บรขารบรโภค กณฑท ๑๓ นสสย กณฑท ๑๔ วตร กณฑท ๑๕ คารวะ กณฑท ๑๖ จาพรรษา กณฑท ๑๗ อโบสถ ปวารณา กณฑท ๑๘ อปปถกรยา กณฑท ๑๙ กาลก ๔ กณฑท ๒๐ ภณฑะตางเจาของ กณฑท ๒๑ วนยกรรม กณฑท ๒๒ ปกณณกะ

ขอบขายทกาหนดใหศกษา

287

288


๒๒๘๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

กายบรหาร หมายถง การปฏบตรกษารางกายใหสะอาดปลอดภย ม ๑๔ ขอ ดงน ๑. อยาพงไวผมยาว จะไวไดเพยง ๒ เดอน หรอ ๒ นว ๒. อยาพงไวหนวดเครา ๓. อยาพงไวเลบยาว ๔. อยาพงไวขนจมกยาว ๕. อยาพงนาออกเสยซงขนในทแคบ เวนไวแตอาพาธ ๖. อยาพงผดหนา ไลหนา ทาหนา ยอมหนา เจมหนา ยอมตว ๗. อยาพงแตงเครองประดบตาง ๆ ๘. อยาพงสองดหนาในกระจกหรอวตถอน ๙. อยาพงเปลอยกายในทไมบงควร ในเวลาไมบงควร ๑๐. อยางพงนงหมผาอยางคฤหสถ ๑๑. เมอถายอจจาระแลว ถามนา ตองชาระ ๑๒. อยาพงใหทาสตถกรรมและวตถกรรมในหรอใกลทแคบ ๑๓. ภกษตองใชไมชาระฟน ๑๔. นาทใชดมตองกรองกอน

ในกณฑน ทานแสดงถงขอ ทจะพ งปฏบตตอร างกายของภกษ เพอจะรกษา รางกายใหปราศจากโทษอนเกดจากความไมสะอาด และเพอสงเสรมใหปฏบตตวถกตองตามหลก แหงสขอนามยวธ ซงมอธบายดงน ขอท ๑ อยาพงไวผมยาว จะไวไดเพยง ๒ เดอน หรอ ๒ นว ตองปลง (คอโกน) ทงเสย หมายถง ภกษจะไวผมนาน และยาวเกนกวากาหนดนมได ตองปลงทงเสยภายในกาหนด อนง แมวายงไมถงกาหนดเวลา ๒ เดอนกจรง แตผมนนยาว ๒ นว กจะตองปลงทง หรอผมนน ยาวไมถง ๒ นว แตถงกาหนด ๒ เดอนแลว กตองปลงทงเชนกน ถาไมปฏบต ตองอาบตทกกฏ ขอท ๒ อยาพงไวหนวดเครา พงโกนทงเสย กเชนเดยวกบเรองผม หนวด ไดแก ขน ทขนอยเหนอรมฝปาก ใตรมฝปาก และทคาง สวนเครา ไดแก ขนทงอกขนตอจากจอนผมขางใบห ลงมาประสานตอกบหนวดทคาง ภกษบางรปมแตหนวด ไมมเครา บางรปมทงหนวดมทงเครา

กณฑท ๑๑ กายบรหาร

288

289


วชา วนยบญญต ๒๘๕

หนวดและเคราน ทานมไดกาหนดไวแนนอนวานานเทาไร ยาวเทาไร เหมอนอยางผม แตถาปลอยไวยาวเกนไป กดจะรกรงรง เหนแลวไมนาเลอมใส ดคลายกบโจรผรายมากกวา ดงนน เมอหนวดเครายาวพอควร ตองโกนทงเสย จะถอนออกดวยแหนบกได แตอาจจะเกดความเจบปวดและทาลายประสาทตาได ขอท ๓ อยาพงไวเลบยาว พงตดเสยดวยมดเลกพอเสมอเนอ รวมถงขอหามเกยวกบ เรองเลบอน ๆ เชน หามไมใหขดเลบใหเกลยงเกลา แตถาเลบเปอน จะขดมลทนหรอแคะมลเลบ กสามารถทาได ขอท ๔ อยาพงไวขนจมกยาว หมายถง ขนจมกทยาวออกมานอกชองจมกทง ๒ ซงมองดแลวนารงเกยจ ไมสภาพ ดงนน เมอขนจมกยาว พนชองจมกออกมาควรตดหรอถอนทงเสย ขอท ๕ อยาพงนาออกเสยซงขนในทแคบ เวนไวแตอาพาธ หมายถง หามไมใหตดหรอโกนขนทเกดขนตามฐานอนเปนทตงแหงอวยวะเพศและขอบทวารหนก (ในหนงสอวนยมขเลม ๒ ขนในทแคบ ทานใหความหมายวา ไดแกขนในรมผาและทรกแร) เวนไวแตอาพาธ คอเปนฝ มแผล หรอโรคผวหนง เปนตน ทานใหนาออกได มฉะนนจะเปนอปสรรคตอการชาระแผลใสยา หรอทาใหแผลหายยาก ขอท ๖ อยาพงผดหนา ไลหนา ทาหนา เจมหนา ยอมตว เวนไวแตอาพาธ กอนอน พงทราบความหมายกรยาอาการเกยวกบการแตงหนา ดงน

- การผดหนา คอการใชแปงหรอดนสอพองทเปนผงมาผดหรอลบทหนาเพอทาใหใบหนาขาวนวลดสวยงามขน

- การไลหนา คอการใชแปงหรอดนสอพองละลายหนา ไลบรเวณใบหนา เปนการรองพนเสยครงหนงกอน เมอแหงแลวจงนาเอาแปงผงมาผดทบอกครงหนง จะทาใหใบหนาเรยบขาวผองสวยงามยงขน ปจจบนมแปงนาสาหรบไลหนารองพน

- การทาหนา คอการใชสทาหนา เพอใหดสวยงามขน เหมอนหญงสาวบางคนทตองการจะใหเนอแกมทงสองขางของตนอมเลอดฝาด เปนสชมพเรอ ๆ เหมอนกบสมะปรางสก อนแสดงออกถงการทมสขภาพอนามยสมบรณ เพอใหดสวยงามและชวนมองมากขน

- การเจมหนา คอการแตมดวยแปงกระแจะทศรษะหรอทหนาผากซงผใหญ ทาใหผนอย หรอผสงศกดทาให เพอความเปนสรมงคล หรอการเจมดวยมโนศลาคอนายาหรอ สทใชเขยนรปภาพ

- การยอมตว คอการทาตวดวยขมน เหมอนกบหญงในครงโบราณ เปนตน เพอทาใหผวพรรณขาวเหลองผองผดประดจหญงชาววง เปนเหตใหดสวยงามนารกยงขน

289

290


290

291


วชา วนยบญญต ๒๘๗

๒) หามมใหสกายดวยของมบงควร เชน ทาไมเปนรปมอ หรอจกเปนฟนมงกร และ เกลยวเชอกทคม เพราะอาจเปนอนตรายได

๓) หามมใหผลดกนถตวเหมอนชาวบาน มใหเอาหลงตอหลงสกน เพราะเปนกรยา คลายสตวเดรจฉาน แตใชบดเปนเกลยวหรอฝามอไมหาม

ขอ ๑๐ อยาพงนงหมผาอยางคฤหสถ หมายถง หามมใหภกษนงหมแบบชาวบาน คอ นงกางเกง สวมเสอ ใสหมวก ใชผาโพก และผานงผาหมสฉดฉาดตาง ๆ หลากชนด รวมถงอาการนงหมตาง ๆ อนไมใชกรยาของภกษ อนง การนงหมแบบคฤหสถนน พวกภกษในฝายมหายานหรออาจรยวาท (เชน พระจน ญปน) นยมใชอย ถาภกษอาพาธ นงกางเกงเพอบาบดอาพาธได เชน เปนโรคไสเลอน นงกางเกงใน กอนโลมได เพราะอยในทปกปด มดชด ซงถาไมนงกจะเปนอนตรายอาพาธหนกเพมขน

ขอ ๑๑ เมอถายอจจาระแลว ถามนา ตองชาระ เวนไวแตหานาไมได หรอไมมภาชนะตก เชนนจะเชดดวยไมหรอของอนกได

ในขอน พระพทธองคทรงบญญตไวเพออนามยของภกษวา เมอถายอจจาระแลว ถามนาตองใชนาชาระ จะใชสงอนชาระแทนไมได เพราะนานนสามารถชาระไดสะอาดกวา ปลอดภยกวา

อนง เกยวกบเรองสขอนามยการถายอจจาระ ในขททกวตถขนธกะ จลลวรรค ทตยภาค (พระไตรปฎกเลมท ๗) พระพทธองคทรงวางหลกทเปนพระพทธานญาตไวใหภกษปฏบต ดงน

๑) พระพทธานญาตหลมถายอจจาระ มปฐมเหตมาจากภกษทงหลายถายอจจาระลงในทนนๆ ในอาราม เปนเหตใหอารามสกปรก จงทรงอนญาตใหถายอจจาระในทสมควร ขางหนงของอาราม ตอมาอารามมกลนเหมน กทรงอนญาตใหสรางหลมอจจาระ

๒) พระพทธานญาตวจกฎและประตวจกฎ มปฐมเหตมาจากภกษทงหลายถายอจจาระในทแจง มความลาบากดวยรอนบาง หนาวบาง จงทรงอนญาตใหมวจกฎ เมอวจกฎไมมบานประต กทรงอนญาตบานประตอก

๓) พระพทธานญาตเชอกหอยสาหรบเหนยวถายเปนตน มปฐมเหตมาจากภกษรปหนงชราทพพลภาพ ถายอจจาระแลวลกขนลมลง จงทรงอนญาตเชอกหอยสาหรบเหนยว ในสมยนน วจกฎยงไมมเครองลอม ภกษทงหลายจงกราบทลใหทรงทราบ พระพทธองคจง ทรงอนญาตใหลอมรวได

๔) พระพทธานญาตหมออจจาระเปนตน เมอยงไมมหมออจจาระ กทรงอนญาตหมออจจาระ เมอกระบอกตกนาชาระอจจาระไมม กทรงอนญาตกระบอกตกนาชาระอจจาระ เมอภกษนงถายลาบาก กทรงอนญาตเขยงรองเทาสาหรบนงถาย

291

292


๒๒๘๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ขอ ๑๒ อยาพงใหทาสตถกรรมและวตถกรรมในหรอใกลทแคบ ในทน คาวา สตถกรรม หมายถง การกระทาใดๆ ในทแคบคอใกลบรเวณทวารหนก ๒ นว ดวยการใชมดผาหรอตด ใชเขมแทง ใชหนามบง ใชวตถแหลมคมตางๆ เจาะ รวมถงใชเลบขดขวน สวนคาวา วตถกรรม หมายถง การใชหนงหรอผาผกรดททวารหนก เพอรดหวไสหรอรดสดวง

พระพทธองคทรงหามไมใหทาสตถกรรม ดวยทรงบญญตวา “ภกษทงหลาย ภกษไมพงใหทาการผาตดในทแคบ รปใดใหทา ตองอาบตถลลจจย” และทรงหามไมใหทาวตถกรรม ดวยทรงบญญตวา “ภกษทงหลาย ภกษไมพงใหทาวตถกรรม ในทประมาณ ๒ นว โดยรอบแหงทแคบ รปใดใหทาตองอาบตถลลจจย”

แตในสมยปจจบน วทยาศาสตรทางการแพทยเจรญลาหนาไปมาก เมอภกษเปนโรครดสดวงทวาร กอนโลมใหแพทยผชานาญทาการผาตดได

ขอท ๑๓ ภกษตองใชไมชาระฟน เพราะเปนธรรมเนยมของภกษตองใชไมชาระฟน ทงน สบเนองจากในสมยหนง ภกษทงหลายไมเคยวไมชาระฟน ปากมกลนเหมน ภกษทงหลาย จงกราบทลใหพระพทธองคทรงทราบ พระพทธองคจงตรสถงโทษในการไมเคยวไมชาระฟนวา ม ๕ ประการ คอ (๑) นยนตาไมแจมใส (๒) ปากมกลนเหมน (๓) ลนรบรสอาหารไมบรสทธ (๔) ดและเสมหะหอหมอาหาร (๕) ไมชอบอาหาร (คอเบออาหาร เพราะฉนไมรรส) และตรสถงอานสงส (ประโยชน หรอผลด) ในการเคยวไมชาระฟนวาม ๕ ประการ ทตรงกนขาม คอ (๑) นยนตาแจมใส (๒) ปากไมมกลนเหมน (๓) ลนรบรสอาหารบรสทธ (๔) ดและเสมหะไมหอหมอาหาร (๕) ชอบอาหาร แลวทรงอนญาตใหภกษใชไมชาระฟนนบแตนนมา (ว.จล.๗/๔๐) อนง ในวนยมขเลม ๒ ทานกลาวถงประโยชนจากการเคยวไมชาระฟนไว ๕ อยาง โดยสานวนวา (๑) ฟนไมสกปรก (๒) ปากไมเหมน (๓) เสนประสาทรบรสหมดจดด (๔) เสมหะ ไมหมอาหาร (๕) ฉนอาหารมรส (เวลาตอบขอสอบพงใชตามวนยมข) ไมชาระฟนนน ในสมยพทธกาล พระพทธองคทรงหามมใหใชขนาดทยาวเกนไป หรอ สนเกนไป แตใหใชขนาดความยาวประมาณ ๔ นว ถง ๘ นว ขอท ๑๔ นาทใชดมตองกรองกอน ทงนเพอปองกนตวสตว และเพอใหนาสะอาด สาหรบในขอนทรงอนญาตผากรองนาไว จะใชผาทเปนผน หรอแผนผาเลก ๆ ผกกบกระบอกไมหรอวตถ อยางใดอยางหนง ซงมลกษณะเหมอนกระบอกไมทเรยกวา ธมกรก กได เพอปองกนทจะดมตวสตวเขาไป และเพอตองการใหภกษไดดมนาทสะอาดปราศจากสงทอาจจะเปนอนตรายไดดวย

292

293


วชา วนยบญญต ๒๘๙

บรขารบรโภค หมายถง บรขารเครองใชสอยของภกษ ทานจาแนกไว ๔ อยาง คอ

จวร แปลวา ผา เปนผาบรขารดงเดมและจาเปนอยางยงของภกษ เพราะในการบวช เปนภกษจะขาดบรขารสาคญนไมได โดยในพธอปสมบท พระกรรมวาจาจารยผแทนสงฆจะตอง สอบถามวา ปรปณณนเต ปตตจวร บาตรและจวรของเธอมครบบรบรณแลวหรอ ? ซงถามไมครบ สงฆจะไมยอมทาการอปสมบทให เพราะการเปนภกษตองมเครองนงหมปกปดรางกายนน จวรนนคราวแรกคงมเพยง ๒ ผน คอผานงผนหนง ผาหมผนหนง ในคราวตอมา พระพทธองคทรงพจารณาจากประสบการณททรงเผชญกบความหนาวเยนของสภาพอากาศ ในฤดหนาว (เดอน ๓ – เดอน ๔ สมยพทธกาล) ทรงเหนวาเครองนงหมเพยง ๒ ผนไมเพยงพอ จงทรงอนญาตผาซอนนอกเพมเตมขนอกผนหนงเพอใชในฤดหนาว

จวรอนเปนบรขารเครองนงหมของภกษ จงม ๓ ผน เรยกวา “ตจวร” หรอ ไตรจวร แปลวา ผา ๓ ผน ดงน

กณฑท ๑๒ บรขารบรโภค

๑.จวร

293

294


๒๒๙๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

๑. อนตรวาสก แปลวา ผาทอยระหวางกายเบองตา หมายถง ผาสาหรบนง ทเรา

เรยกกนวา สบง ๒. อตตราสงค แปลวา ผาทเกยวอยในสวนกายดานบน หมายถง ผาสาหรบหม ทเรา

เรยกกนทวไปวา จวร ๓. สงฆาฏ แปลวา ผาทาบซอน หมายถง ผาทาบสาหรบหมซอนปองกนความหนาว

ในฤดหนาวทเรารจกกนทกวนน คอผาพาดหรอทาบไหลทบจวร ประมาณหรอขนาดของไตรจวรนน ทานกาหนดไววา สงฆาฏ และอตตราสงค ยาว ๙ คบ กวาง ๖ คบ โดยคบพระสคต สวนในเมองไทยเราทใชกนอย สงฆาฏและอตราสงค ยาว ไมเกน ๖ ศอก กวางไมเกน ๔ ศอก สวนอนตรวาสก ยาวไมเกน ๖ ศอก กวางไมเกน ๒ ศอก แตกยงใหญยาวเกนไปตองลดลงมาใหเหมาะสมแกขนาดของบคคล ซงไมมกาหนดทแนนอน สาหรบภกษขนาด ปานกลาง สงฆาฏกบอตตราสงคลดดานยาวเสย ๑ คบ ดานกวาง ๘ นว อนตรวาสกลดดานยาวลงเหลอเพยง ๕ ศอก ถง ๕ ศอก ๘ นว ดานกวางเหลอเพยง ๑ ศอก ๑ คบ ๔ นว จะพอเหมาะพอด ผาหมถาแคบหรอสนเกนไป เมอหมกหลดงายไมสวยงาม ถายาวเกนไปกจะทาใหรมราม ผานงกเหมอนกน

294

295


วชา วนยบญญต ๒๙๑

พระพทธานญาตผาสาหรบทาจวร ๖ ชนด คอ

๑. โขมะ ผาทาดวยเปลอกไม เชน ผาลนน ๒. กปปาสกะ ผาทาดวยฝาย ๓. โกเสยยะ ผาทาดวยไหม เชน ผาแพร ๔. กมพละ ผาทาดวยขนสตว ยกเวนผมและขนมนษย เชน ผาสกหลาด ๕. สาณะ ผาทาดวยเปลอกปาน ซงเปนผาเนอสาก ๖. ภงคะ ผาทาดวยของ ๕ อยางนน อยางใดอยางหนงปนกน เชน ผาทาดวย

ดายแกมไหม เครองนงหมททาดวยของอนนอกจากผา ๖ ชนดเหลาน หามมใหใช ตามททานระบ ไวในพระบาล อนเปนของพวกเดยรถยใชกนอย ม ๘ ชนด คอ (๑) คากรอง (๒) เปลอกตนไมกรอง (๓) ผลไมกรอง (๔) ผากาพลทาดวยผมคน (๕) ผากาพลททาดวยหางขนสตว (๖) ปกนกเคา (๗) หนงเสอ (๘) ผาทาดวยปอ ภกษนงหมผาททาดวยของเหลานเปนวตร ตองอาบตถลลจจย นงเพยงชวครงชวคราว ตองอาบตทกกฏ พระพทธบญญตหามใชจวรทไมตด : สมยนน พวกภกษฉพพคคยใชจวรทไมไดตด ใชจวรทยอมนาฝาดมสเหมอนงาชาง ชาวบานพากนเพงโทษ ตเตยน โพนทะนา ความทราบถง พระพทธองค จงตรสหามวา “ดกอนภกษทงหลาย ภกษไมพงใชจวรทไมตด รปใดใช ตองอาบตทกกฏ” ผาไตรจวรนนพระพทธองคตรสสงไวใหเปนของตด คอมใหใชผาทเปนแผนเดยวกน

295

296


๒๒๙๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ทงหมดตลอดผน ใหตดเปนแผนเลกแผนใหญ และนามาเยบประกบกนใหเปนผนเทาประมาณททรงบญญต ครงแรกๆ นน คงจะไมใหตดเปนระเบยบเหมอนในปจจบน เพราะภกษเทยวไปหาเศษผาทเขาทงและผาหมศพ ไดผาทงเนอหยาบและละเอยดมขนาดตาง ๆ กนมาดแลวไมเปนระเบยบเรยบรอย พระพทธองคจงทรงโปรดใหพระอานนทตดใหเหมอนผนนาของชาวมคธรฐ สรปวา จวรนนมพระพทธบญญตใหตดทาเปนกระทงมเสนคน กระทงใหญเหมอนกบ ผนนาแปลงใหญ เรยกวา มณฑล กระทงเลกเหมอนผนนาแปลงเลก เรยกวา อฑฒมณฑล มเสนคนในระหวางดจคนนาขวางอย เรยกวา อฑฒกส รวมมณฑล อฑฒมณฑล และอฑฒกส เรยกวา ขณฑ ในระหวางขณฑ มเสนคนดจคนนายนหรอตง แตยาวตลอดทงผน เรยกวา กส ดงนน จวรผนหนงตองมขณฑไมนอยกวา ๕ ขณฑ คอตองใชผาอยางนอย ๕ แถบ หรอ ๕ แผน มาเยบประกบตดกน แถบหนงแบงเปน ๒ สวน คอแถบใหญทเรยกวามณฑล แถบนอยทเรยกวาอฑฒมณฑล และมกสคนอยในระหวาง (หากจะทาใหเกนกวา ๕ ขณฑ กได แตตองทาเปน ขณฑขอน คอขณฑค ไดแก ๗,๙,๑๑ ขณฑ เปนตน) เฉพาะขณฑกลาง เรยกวา ววฏฏะ อก ๔ ขณฑ เรยกชอวา อนววฏฏะ และยงมชอเรยกตาง ๆ กนออกไปตามสถานทตง ดงตอไปน

(๑) อฑฒมณฑล คเวยยกะ (๒) มณฑล ววฏฏะ (๓) อฑฒมณฑล ชงเฆยยกะ (๔) มณฑล อนววฏฏะ (๕) อฑฒมณฑล พาหนตะ (๖) มณฑล อนววฏฏะ (๗) อฑฒกส (๘) กส (๙) อนวาต (๑๐) รงดม

(๑๑) ลกดม

296

297


วชา วนยบญญต ๒๙๓

ตวอยางแผนทจวร ๕ ขณฑ

ในคมภรอรรถกถาวนย (สมนตปาสาทกา) ไดอธบายความหมายของชอเรยกตาง ๆ ของจวรทตดเปน ๕ ขนฑ ตามลาดบทพระพทธองคตรสไว ดงน

๑. กส คอสวนของผาทมลกษณะเปนเสนคนยาวอยตดขอบจวรทงดานยาวและดานกวาง

๒. อฑฒกส คอสวนของผาทเปนเสนคนสนๆ อยเปนตอน ๆ ในระหวางกส ๓. มณฑล คอสวนของผาทเปนวงกวางอยในแตละขณฑ (ตอนหรอสวน)

แหงจวร ๕ ขณฑ ๔. อฑฒมณฑล คอสวนของผาทเปนวงเลกๆ ๕. ววฏฏะ คอสวนของผาทอยตรงกลางของจวรซงเยบมณฑล และอฑฒ-

มณฑลเขาดวยกน ๖. อนววฏฏะ คอสวนของผาสองสวนทอยสองดานของจวร ๗. คเวยยกะ คอสวนของผาทเอาดายเยบอยางดทาบเขามาทหลงเพอทาให

ยดแนนอยบรเวณจวรทพนรอบคอ ๘. ชงเฆยยกะ คอสวนของผาทเอาดายเยบอยางดทาบเขามาทหลงอย

บรเวณจวร สวนทคลมแขง ๙. พาหนตะ คอสวนของผาทเปนชายอยสองดานของจวร ซงเมอภกษหม

จวรไดขนาดพอด จะมวนมาพาดอยทแขน มดานหนาอยนอก

297

298


๒๒๙๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

พระพทธานญาตใหยอมจวรดวยของ ๖ อยาง อยางใดอยางหนง คอ (๑) รากหรอเหงา (๒) ตนไม (๓) เปลอกไม (๔) ใบไม (๕) ดอกไม (๖) ผลไม สทหามยอมจวรม ๗ ส คอ (๑) สคราม (๒) สเหลอง (๓) สแดง (๔) สบานเยน (๕) สแสด (๖) สชมพ (๗) สดา สเหลองเจอแดงเขมหรอสเหลองหมน เชน สทยอมดวยแกนขนน หรอทเรยกวาสกรก เปนสทรบรองวาใชได (สกรก เปนสจวรนยมในปจจบน) จวรนน หามมใหใชผาทกาววาว จงทรงหามมใหใชจวรทเปนรปลายสตว จ วรทเปน ลายดอกไม ผลไม เปนตน เวนไวแตจวรมดอกเลกๆ ไมกาววาว เชน ดอกเมลดพรกไทย หรอ ทเปนรว เชนแพรโล ใชได เพอปองกนลมพดจวรปลว จงทรงอนญาตรงดม (หวง) และลกดมสาหรบกลดผา อตตราสงค และสงฆาฏ ซงอยทชายลางแหงหนงและทขอบอนวาตดานบนตรงขณฑกลางแหงหนง รงดมตดไวดานขวา ลกดมตดไวดานซาย ลกดมในพระบาล ทรงอนญาตใหทาดวยของเหลาน คอ (๑) กระดก (๒) งา (๓) เขา (๔) ไมไผ (๕) ไมรวก (๖) ไมแกน (๗) ครง (๘) กะลา (๙) โลหะ (๑๐) สงข (๑๑) ดายถก แมลกถวนทตดอยทปลายประคดเอว กควรทาดวยวตถ ดงกลาวน (แตในปจจบนไมนยมแลว) สาหรบผาอนตรวาสกนน เพอปองกนการหลด จงทรงอนญาตประคดเอวไว ๒ ชนด คอ (๑) ประคดแผน ซงใชดายหรอไหมถกเปนแผน เชน ทใชอยในปจจบนน เรยกอกอยางวา ประคดลงกา (๒) ประคดไสสกร คอผาเยบเปนปลอก ทรงหามใชประคดเอวทถกดวยสตาง ๆ และแบบตาง ๆ ซงทาใหวจตรกาววาว นอกจากไตรจวร ยงมผาททรงอนญาตใหใชเพมอก ๖ ชนด คอ (๑) วสสกสาฏกะ ผาอาบนาฝน (๒) กณฑปฏจฉาท ผาปดฝ (๓) นสทนะ ผาปนง (๔) ปจจตถรณะ ผาปนอน (๕) มขปญฉนะ ผาเชดปาก (๖) ปรกขารโจละ ผาใชเปนบรขาร เชน ถงบาตรและยาม ผาอาบนา จากดประมาณ ๖ คบ กวาง ๒ คบครง แหงคบพระสคต ใหมใชไดเพยง ผนเดยวเทานน และใชไดเฉพาะฤดฝนเทานน เมอหมดฤดฝนตองเลกใช ผาปดฝกเชนเดยวกน ยาว ๔ คบ กวาง ๒ ศอก ใหมไดผนเดยว ในคราวอาพาธ รางกายเปนแผล เชนออกฝดาษ สกใส พพอง เมอหายแลวตองเลกใช ผานสทนะ มจากดประมาณยาว ๒ คบ กวางคบครง ชายคบหนง วธทาผานสทนะนน ม ๓ แบบ คอ (๑) แบบของพระอรรถกถาจารย คอชายผายาว ๑ คบครง ตดเปน ๓ ขนาดเทากน ทางดานกวาง กวางชายละ ๖ นว ตอชายเขาแลวเปนผานสทนะยาว ๓ คบ กวาง ๑ คบครง (๒) แบบของสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาปวเรศวรยาลงกรณ คอ ชายยาว ๒ คบ กวาง ๑ คบ ตดเปน ๓ ชาย ชายใหญกวาง ๖ นว ชายเลกกวาง ๓ นว ยาวเทากน ตอชายเขา

298

299


วชา วนยบญญต ๒๙๕

แลว เปนผานสทนะยาว ๒ คบ ๖ นว กวาง ๒ คบ (๓) แบบพเศษ คอเอาชาย ๑ คบจตรสนน ตดกลางใหเปน ๒ ชายเทากน ชายหนงๆ ยาว ๑ คบ กวาง ๖ นว เอาชายหนงตดกลางใหเปน ๒ ชายเทากน อกชายหนงๆ กวาง ๖ นวจตรส เอาเพลาะตดเขากบดานสกดของชายใหญ ดานละชาย เปนชายเดยว ยาว ๒ คบ กวาง ๖ นว เอาเพลาะตดเขากบตวผานสทนะ ทางดานยาว เมอตอชายเขาแลว ผานสทนะนน เปนกวางยาว ๒ คบจตรสซงจะเทากนทกดาน ไตรจวรและผาทนอกจากไตรจวรททรงอนญาตไวสาหรบใชสอยดงกลาวมาน โปรดให อธษฐาน คาวา อธษฐาน ในทางพระวนยหมายถงการตงเอาไวหรอตงใจกาหนดเอาไว คอ ตงเอาไวเปนของนนๆ หรอตงใจกาหนดเอาไววาจะใชเปนของประจาตวชนดนนๆ เชน ไดผามา ผนหนงตงใจไววาจะใชเปนสงฆาฏ สบง จวร กอธษฐานเปนอยางนนๆ เมออธษฐานแลว ผานน เรยกวาเปนผาอธษฐาน หรอผาครอง วธอธษฐานม ๒ ลกษณะ โดยใชกายคอมอสมผสแลว กาหนดนกคาอธษฐานในใจ หรอเปลงวาจากได เมอจะเปลยนใหมตองปจจทธรณ คอถอนอธษฐานของเดมกอน ผาอนนอกจากนมกาหนดยาวตงแต ๘ นว กวาง ๔ นวขนไป จดเขาในอตเรกจวร ตองวกปไว คาวา วกป หมายถง การทาใหเปนของสองเจาของ คอขอใหภกษ สามเณรอน รวมเปนเจาภาพของจวรหรอบาตรนนๆ ดวย ซงมผลทาใหไมตองอาบตเพราะเกบอตเรกจวร หรออตเรกบาตรไวเกนกาหนด ม ๒ ลกษณะ (๑) สมมขาวกป วกปตอหนา คอการนาผาอตเรกจวร เขาไปหาภกษทตนตองการจะวกปดวยแลวกลาวคาวกปตอหนา (๒) ปรมมขาวกป วกปลบหลง คอการเอาอตเรกจวรไปฝากใหภกษรปอนชวยวกปกบภกษอกรปหนง บาตร เปนบรขารดงเดมของภกษคกบไตรจวร เพราะเปนบรขารสาหรบใชบณฑบาต เลยงชพ บาตรนนทรงอนญาตไว ๒ ชนด คอ (๑) บาตรดนเผา (๒) บาตรเหลก สงทหามใชแทนบาตร ม ๓ ชนด คอ (๑) กระทะดน (๒) กะโหลกนาเตา (๓) กะโหลก หวผ เพราะเปนสงไมเหมาะสม ชนดของบาตรทหามใช ซงระบไวในพระบาล ม ๑๑ ชนด คอ

(๑) บาตรทอง (๒) บาตรเงน (๓) บาตรแกวมณ (๔) บาตรแกวไพฑรย (๕) บาตรแกวผลก (๖) บาตรแกวหง (๗) บาตรทองแดง (๘) บาตรทองเหลอง (๙) บาตรดบก (๑๐) บาตรสงกะส (๑๑) บาตรไม

๒. บาตร

299

300


๒๒๙๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ขนาดของบาตร ทานระบไว ๓ ขนาด คอ

(๑) ขนาดใหญ จขาวสกแหงขาวสารกงอาฬหกะ กนได ๑๐ คน (๒) ขนาดกลาง จขาวสกแหงขาวสารนาฬหนง กนได ๕ คน (๓) ขนาดเลก จขาวสกแหงขาวสารปตถะหนง คอ ๒ คนกนเหลอ ๓ คน กนไมพอ

บาตรนนทรงอนญาตใหภกษอธษฐานไวไดเพยงใบเดยว ตงแตใบท ๒ ไปเรยกวา อตเรกบาตร ซงเกบไวไดเพยง ๑๐ วน ตองวกปไวภายในกาหนด ถาจะเปลยนบาตรใหม ตองปจจทธรณบาตรเดมเสยกอนแลวจงอธษฐานบาตรใหมได บาตรทใชไมได จาจะตองเปลยนใหมนน ตองมรอยราวแหงเดยวถง ๑๐ นว หรอหลายแหงรวมแลว ๑๐ นว เชน มรอย ๕ แหง แหงละ ๒ นว กเปลยนได ถายงไมถง ๑๐ นว ภกษขอบาตรกบคฤหสถทมใชญาต มใชปวารณา (เคยเอยปากใหขอไว) ไดมาตองนสสคคยปาจตตย หรอบาตรนนแตกทะลอาหารรวออกได เพราะในครงพทธกาล บาตรนอกจากจะใชใสอาหารสาหรบฉนแลว ยงใชสาหรบตกหรอใสนาดมอกดวย ธรรมเนยมระวงรกษาบาตร ในครงพทธกาล คงใชบาตรดนเผากนเปนพน บาตรเหลก คงจะมนอย จงมธรรมเนยมระวงรกษาบาตรกนอยางกวดขน หามมใหวางบาตร เกบบาตรในท จะตกแตก หรอในททจะเปนอนตรายตอบาตร ซงในพระบาลมหามไว ดงน

(๑) หามวางบาตรบนเตยง (๒) หามวางบาตรบนตง (มาหรอโตะ) (๓) หามวางบาตรบนรม (๔) หามวางบาตรบนพนก (๕) หามวางบาตรบนพรง (ชานนอกพนก) (๖) หามวางบาตรบนตก (เกรงลกขนไมมสต บาตรจะแตก) (๗) หามแขวนบาตร (เชนราวจวร) (๘) ไมใหควาบาตรทคมแขง อนจะประทษรายบาตร (๙) มบาตรอยในมอหามผลกบานประต

อนง ทานใหรจกรกษาบาตร โดยหามไมใหใชบาตรตางกระโถน จะทงกางปลา กระดก เนอลงในบาตร ไมควร หามลางมอ บวนปากลงในบาตร จะเอามอเปอนจบบาตรกไมควร ฉนแลว ตองลางบาตร จะเกบบาตรทงยงเปยกๆ ไมได หามผงบาตรทงยงเปยก ตองเชดนาใหหมดกอนจงผง

300

301


วชา วนยบญญต ๒๙๗

จะผงไวนานกไมได ใหผงไวเพยงชวครหนง นอกจากน ยงทรงอนญาตเชงไวสาหรบรองบาตร แตหามมใหใชของทเปนอกปปยะ และของทวจตรกาววาวดวยรปตางๆ ใหใชของเรยบๆ ปกต จะทาดวยดบก หรอสงกะส หรอไม กไมได สวนฝาบาตรมขนในภายหลง และทรงอนญาตถงมสายโยคไวสาหรบใสบาตรเขาไวเพอ คลองจะงอยบาในเวลาเดนทาง เครองอปโภค คอสงของสาหรบใชสอย เดมทดเหมอนมพระพทธประสงคจะใหภกษ มบรขารเพยงเลกนอย พอตดตวไปไหนมาไหนไดสะดวก แตตอมากทรงอนญาตเพมขนเปนสงๆ ไปตามความจาเปน ดงนน ในทนบรขารททานจดเปนเครองอปโภค ม ๕ อยาง คอ (๑) กลองเขม (๒) เครองกรองนา (๓) มดโกนพรอมทงฝก หนสาหรบลบ และเครองสะบด (๔) รม (๕) รองเทา แตละอยางมขอหามและขออนญาต ดงน

๑. กลองเขม หามมใหใชของททาดวยกระดก งา และเขา หากภกษทาขนใชเองตอง อาบตปาจตตย ใชของทคนอนทาขน ตองอาบตทกกฏ ตองทาลายเสยกอนจงจะแสดงอาบตตก กลองเขมททาดวยวตถอนนอกจาก ๓ อยางน ทรงอนญาตใหใชได

๒. เครองกรองนา เปนผากม เปนกระบอกกนผกผาทเรยกวา ธมกรก กม หรอ อยางอนกไดเหมอนกน โดยสามารถใชกรองนาไดเพอใหภกษไดดมนาสะอาด ภกษใดไมม ผากรองนา หามมใหเดนทางไกลกวาครงโยชนขนไป ถาหาอยางอนไมได ใหอธษฐานชาย ผาสงฆาฏ เปนผากรองนา ถาภกษอนไมมผากรองนา ออกปากขอยม หามมใหหวง ตองใหยม ผากรองนานน ขอนมพระพทธประสงคอกประการหนงกเพอมใหภกษดมนาทมตวสตวเขาไป

๓. มดโกน พรอมทงฝก หนสาหรบลบ และเครองสะบด เปนวตถททรงอนญาตไวสาหรบปลงผม โกนหนวด ไมจดวาเปนศสตราวธ แตสาหรบภกษผทเคยเปนชางกลบก (ชางตดแตงผม) มากอน หามมใหมมดโกนไวสาหรบตว ทงนเพอจะตดมใหใชวชาชพเดมและเพอมใหหวนระลกถงความหลง ซงจะไดมสมาธตงหนาบาเพญสมณธรรมตอไป

๔. รม ทานหามมใหใชของกาววาว เชน มสทฉดฉาด ปกดวยไหมสตาง ๆ ใหใชแตททาเรยบๆ ทรงอนญาตใหใชไดเฉพาะในวดและบรเวณใกลๆ วด หามไมใหกนรมเขาบานหรอเดน ตามถนนหนทาง และตามละแวกบาน เวนแตอาพาธเจบไขไมสบาย หรอเมอถกแดดถกฝน อาพาธจะกาเรบ เชน ปวดศรษะ เชนนกนรมเขาบานได ทานพระอรรถกถาจารยผอนปรนใหวา ถากนเพอกนจวรเปยกฝน กนเพอปองกนภย เพอรกษาตว เชนในคราวแดดจด สามารถทาได

๓. เครองอปโภค

301

302


๒๒๙๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

๕. รองเทา ม ๒ ชนด คอ (ก) ปาทกา เขยงเทา (ข) อปาหนา รองเทาไมมสน (ก) ปาทกา เขยงเทา นาจะไดแกรองเทามสน มรองเทาไมเปนตวอยาง เหมอน

รองเทาทคนจนชอบสวม ทเรยกวา เกยะ เขยงเทาทระบชอไวในพระบาล ม ๑๕ ชนด คอ (๑) เขยงเทาทาดวยไม (๒) เขยงเทาทาดวยทอง (๓) เขยงเทาทาดวยเงน (๔) เขยงเทาประดบดวยแกวมณ (๕) เขยงเทาประดบดวยแกวไพฑรย (๖) เขยงเทาประดบดวยแกวผลก (๗) เขยงเทาประดบดวยทองแดง (๘) เขยงเทาทาดวยดบก (๙) เขยงเทาทาดวยสงกะส (๑๐) เขยงเทาสานดวยใบตาล (๑๑) เขยงเทาสานดวยตอก (๑๒) เขยงเทาทาดวยหญาตางชนด

(๑๓) เขยงเทาสานดวยใบเปง (๑๔) เขยงเทาสานดวยแฝก (๑๕) เขยงเทาถกหรอปกดวยขนเจยม

เขยงเทาทง ๑๕ อยางดงกลาวมานหามทกอยาง แตเขยงเทาททาดวยไม หามเฉพาะสวมเดน สวนทตรงอยกบทถายอจจาระ ปสสาวะ และเปนทชาระ ทรงอนญาต (ข) อปาหนา รองเทาไมมสน ชนดททรงอนญาต ม ๗ ชนด คอ

(๑) เปนรองเทาทาดวยหนงสามญชนเดยว ใชไดทวไป มากชนเปนของเกาใชได แตถาเปนของใหมใชไดเฉพาะปจจนตชนบท เปนรองเทาชนดมสายใชนวคบ

(๒) เปนรองเทาไมมสทตองหาม แตสารอกสออกแลวใชได (๓) หหรอสายรดไมมสทตองหาม เปลยนหหรอสายรดใหมใชได (๔) ไมขลบดวยหนงสตวทตองหาม (๕) ไมปกสน ปกหลงเทา ปกแขง (๖) ไมใชพนยดนน ตรงหรอประดบดวยขนนกกระทา ขนนกยง (๗) ไมมหเปนชองดงเขาแกะ ดงงามแมงปอง

สรองเทาทตองหามม ๗ อยาง คอ (๑) สขาบ (๒) สเหลอง (๓) สแดง (๔) สบานเยน (๕) สแสด (๖) สชมพ (๗) สดา รองเทาขลบดวยหนงสตวตองหามม ๘ ชนด คอ (๑) หนงราชสห (๒) หนงเสอโครง (๓) หนงเสอเหลอง (๔) หนงชะมด (๕) หนงนาก (๖) หนงแมว (๗) หนงคาง (๘) หนงนกเคาแมว รองเทาไมมสนททรงอนญาตนน ภกษจะใชในททวไปไมได ถาไมเจบเทา หามไมใหสวม เขาบาน เปนอาคนตกะเขาไปวดอนกตองถอด ภายในวดของตนเองหรอในปาสวมได ฝาเทาบาง

302

303


วชา วนยบญญต ๒๙๙

เหยยบพนทแขงไมได หรอฤดรอน พนรอน เหยยบเขา เทาพองสวมเขาบานได เขาวดอนได ในฤดฝน ไปในทชนแฉะ ภกษผอาพาธเปนโรคภย สวมเพอกนเทาเยนได จานวนของรองเทานน ในคมภรสมงคลวสาลน (อรรถกถาพระสตตนตปฎก) ทานระบวา ภกษสามารถมรองเทาไดเพยง ๒ ค คหนงสาหรบสวมในวด คหนงสาหรบสวมเวลาเดนปา ถาเกนกวานน ทานใหเสยสละใหผอน เพราะจะเปนการสะสม คาวา เสนาสนะ แยกเปน ๒ คา คอเสนะแปลวา ทนอน และอาสนะ แปลวา ทนง รวมเปนเสนาสนะ แปลวา ทนอนและทนง หมายถง ทอยอาศยของภกษ เชนกฏ วหาร และ เครองใชเกยวกบสถานท เชน โตะ เกาอ แมโคนไม เมอภกษใชเปนทอยอาศยกเรยกวาเสนาสนะ ในทนทานกาหนดใหศกษา ๘ อยาง คอ

๑. เตยง ทรงอนญาตใหมเทาสงไดเพยง ๘ นวพระสคต ถาเปนของใหญหรอมรปสตวราย ทเทา เชน เตยงจมกสงห ทเรยกวาบลลงก หามใช

๒. ตง คอมาสาหรบนงสเหลยมร นงไดสองคนกม ถามเทาสงเกน ๘ นว พระสคต หามใช

๓. อาสนท คอมาสาหรบนงเหมอนตง แตเปนสเหลยมจตรส นงไดคนเดยว ม ๒ ชนดคอ (๑) สตตงคะ อาสนะมองคเจด คอเทา ๔ พนก ๓ ดาน ไดแก พนกสาหรบพง ๑

ทวางแขน ๒ ตรงกบเกาอมแขน สงกวา ๘ นวกใชได (๒) ปญจงคะ อาสนะมองค ๕ คอ เทา ๔ พนกพง ๑ ไดแกเกาอไมมแขน ไมได

กลาวประมาณสงไว คงจะอนโลมใชเหมอนสตตงคะ ๔. ฟกเตยง คอทนอน หามมใหใชฟกทยดดวยนนและสาล ฟกทอนญาตใหใชไดม

๕ อยาง คอ (๑) ฟกทยดดวยขนแกะ ขนปกนกเคา และขนสตว ๔ เทาอยางอนกใชได ยกเวน

ผมและขนมนษย (๒) ฟกทยดดวยทอนผาหรอเศษผา (๓) ฟกทยดดวยเปลอกไม เชนเปลอกมะพราว เปนตน (๔) ฟกทยดดวยหญาและฟางขาว (๕) ฟกทยดดวยใบไม ยกเวนใบพมเสนลวน ๆ แตถาเจอปนกบของอน กอนญาต

๔. เครองเสนาสนะ

303

304


๓๓๐๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ใหใชได ๕. ฟกตง คอเบาะ หามมใหใชทยดดวยนนและสาล ทงเตยงและตงทเปนของมเบาะ

หมตด เชน เกาอเบาะ (เกาอนวม) ถาภายในยดดวยของเปนกปปยะใชได ปจจบนนใชฟองนา และลวดสปรง เขาใจวาพออนโลมใชได ไมเปนอาบต ทงเตยงและฟก ถามขนาดใหญ หามมใหใช แตจะใหญเทาไร มไดกาหนดไว สนนษฐานวาใหญพอคนสองคนนอนได ซงดจะเปนเตยงสาหรบ คนอน อนไมเหมาะแกภกษ

๖. หมอนหนนศรษะ ทรงอนญาตใหใชนนยดได ซงมพระพทธประสงคทจะรกษา อวยวะสวนสาคญของรางกาย สวนทนอนมทรงอนญาต เพราะเปนบอเกดแหงกามราคะ และ ความมวเมาแหงความสขในการนอน หมอนนนใหมประมาณพอศรษะ คอเปนหมอนหนนไดเพยงคนเดยว

๗. มง ไมไดระบขอหามไวแตอยางใด ทรงอนญาตเพราะในสมยนนภกษทงหลาย ถกยงรบกวน พระพทธองคจงทรงอนญาตใหใชมงเพอปองกนยงได

๘. เครองลาด หามมใหใชเครองลาดทจดเปนของวจตรกาววาวทระบไวในพระบาล ซงหามใชนนม ๑๐ ชนด คอ

(๑) ผาขน เรยก โคณกะ มขนยาวกวา ๔ นว (๒) เครองลาดทาดวยขนแกะ (๓) เครองลาดททอดวยดายแกมไหม (๔) เครองลาดทเปนไหมลวน (๕) เครองลาดททาดวยหนงสตว ชออชนะ อนมขนออนนม เชน หนงแมวนา (๖) เครองลาดอยางดทาดวยหนงชะมด (๗) ทนอน มเพดานขางบน อาจเปนทนอนทมมงกางหรอจะเปนเตยงทมเพดาน

ซงเมอทรงอนญาตมงกนยงแลว กอนโลมเปนของทใหใชได (๘) เครองลาดหลงชาง (๙) เครองลาดหลงมา (๑๐) เครองลาดบนรถ

เครองลาดทเปนของวจตรแวววาวในสมยพทธกาลนน ตกมาในสมยปจจบนกลายเปน

ของสามญมอยดาษดนไป เครองเสนาสนะอนเปนอกปปยะทเปนของคฤหสถ ทรงอนญาตใหนงทบได (ยกเวนบลลงก) แตไมใหนอนทบ หามมใหภกษสองรปนอนบนเตยงเดยวกน บนเครองลาดอนเดยวกน หรอหมผาหมผน

304

305


วชา วนยบญญต ๓๐๑

เดยวกน แตไมหามการนงบนเตยงหรอบนตงดวยกน ในพระบาลอนญาตใหนงไดเฉพาะภกษผมพรรษาไลเลยกน คอแกหรอออนกวากน ไมเกน ๓ พรรษา ทเรยกวา สมานาสนก หามมใหนงรวมกบภกษทมพรรษาหางกนเกนกวา ๓ พรรษา ซงเรยกวา อสมานาสนก เชน ภกษผเปนพระอปชฌายจะนงบนเตยงเดยวกนกบ สทธวหารก นบเปนการไมสมควร อนง หามมใหนอนบนทนอนอนโรยดวยดอกไม เมอตองการจะนอน พงเกบดอกไม ออกเสยกอน และทรงอนญาตใหเกบไวขางใดขางหนงในทอยได

305

306


๓๓๐๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ในครงปฐมโพธกาล คอระยะเวลาชวงแรกหลงจากตรสร ซงเรยกวาเปนระยะ ประดษฐานพระพทธศาสนา ยงไมมภกษผทาผดกออธกรณความเดอนรอนขนในสงคมสงฆ เพราะพระภกษสาวกจานวน ๕๐๐ รป เหลานนลวนแตเปนพระอรยบคคล อยางตาสดกเปน พระโสดาบน ดวยเหตนพระพทธองคจงไมทรงแสดงอาณาปาตโมกขคอประมวลบทบญญตวาดวยขอหามบญญตสกขาบท ตอมาเมอภกษมจานวนมากขน การปกครองกยากขน พระพทธองคจงทรงบญญตสกขาบทวางเปนพทธอาณา และทรงตงขนบธรรมเนยมเปนอภสมาจาร เมอภกษมมากขนโดยลาดบ ภกษผบวชใหมไมสามารถจะร ทวถงและประพฤต ใหถกตองตามระเบยบโดยลาพงตนเอง ใชความสงเกตทาตามกน จาจะตองศกษาจงจะรได พระพทธองค จงทรงอนญาตใหมพระอปชฌายเปนผอบรมสงสอน คาวา อปชฌาย แปลวา ผเพงดอยไมหางซงโทษนอยใหญของสทธวหารก เปนคาเรยก ภกษผรบรองกลบตรผขอการอปสมบททามกลางสงฆ โดยภกษผเปนพระอปชฌายตามทวนย กาหนดนนจะเปนทงผนาสทธวหารกเขาหมสงฆ และเปนผปกครองคอยดแลรบผดชอบ ทาหนาท ฝกสอนอบรม ใหการศกษาแกสทธวหารกตลอดไป คาวา สทธวหารก แปลวา ผอยดวย หมายถง ภกษผเปนศษยของพระอปชฌาย กลาวคอภกษไดรบอปสมบทจากพระอปชฌายรปใด กเปนสทธวหารกของพระอปชฌายรปนน และตองถอพระอปชฌายนนใหเปนผพงพงตลอดไป คาวา นสสย คอกรยาทพงพง ในทางพระวนยหมายถงการอยในปกครองของ พระอปชฌาย พระอาจารย หรอการขอใหทานเปนทพงในการศกษาไตรสกขาเพอประพฤตพรหมจรรยยงขนตอไป และเปนกจเบองตนในพธอปสมบทโดยผอปสมบทไดเปลงวาจาขอนสสยกบพระอปชฌายแลว ในกรณทไมไดอยในปกครองของพระอปชฌายดวยเหตอยางใดอยางหนง เชน พระอปชฌายไปอยทอน ตองถอนสสยกบภกษอนเปนนสสยาจารย

กณฑท ๑๓ นสสย

มลเหตททรงอนญาตใหมอปชฌายอาจารย

306

307


วชา วนยบญญต ๓๐๓

ภกษผมพรรษาหยอน ๕ คอบวชยงไมถง ๕ พรรษา ตองถอภกษรปใดรปหนงเปน พระอปชฌาย และตองอาศยภกษรปนนอยรบฟงโอวาทคาสอนของภกษรปนน วธถอพระอปชฌายนน ในพระบาลทานวางแบบไวดงน ใหภกษนวกะหมผาเฉวยงบา เขาไปหา กราบเทาแลวนงกระโหยง (ปจจบนนยมนงคกเขา) ประนมมอกลาววา “อปชฌาโย เม ภนเต โหห” แปลวา “ขอทานจงเปนอปชฌายะของขาพเจา” วา ๓ ครง เมอภกษผถกขอเปน พระอปชฌายรบวา “สาธ ดละ” “ลห เบาใจเถด” “โอปายก ชอบแกอบาย” ปฏรป สมควรอย” คาใดคาหนง กเปนอนถอพระอปชฌายแลว ในกรณนภกษผรบใหพงพง ไดชอวาเปนพระอปชฌาย มหนาทฝกสอนหรอดแล และภกษผพงพง ไดชอวาเปนสทธวหารก กรยาทพงพง เรยกวา นสสย สวนผทอปสมบทใหมทรงอนญาตใหถอพระอปปชฌายตงแตแรกทเดยว เหตทนสสยระงบจากพระอปชฌาย (ไมเปนอนถอนสสย หมดวาระการถอนสสย) ม ๕ ขอ คอ (๑) พระอปชฌายหลกไป (๒) ลาสกขา (๓) มรณภาพ (๔) ไปเขารตเดยรถย คอ ไปเขานบถอศาสนาอน (๕) สงบงคบ ในเหต ๕ ขอเหลาน ยกเวนขอสงบงคบ นามาปรบใชไดในฝายสทธวหารก คอสทธวหารกหลกไปเสย ลาสกขา มรณภาพ ไปเขารตเดยรถย นสสยกระงบเหมอนกน ในขอสงบงคบนน มประเดนพจารณา ๒ ประเดน คอ (๑) พระอรรถกถาจารยแกวา ไดแก การประณาม คอขบไลเสย เมอพระอปชฌายอดโทษ (ยกโทษ) แลวนสสยยอมมอก (๒) พระมตของสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรสวา ถาพระอปชฌายเหนสทธวหารก มพรรษาพน ๕ แลว มความรพระธรรมวนยพอรกษาตวได กใหอยเปนนสสยมตตกะ คอพนจากถอนสสย เหตทจะใหสทธวหารกซงประพฤตมชอบถกประณาม (การขบไล) ม ๕ ขอ คอ (๑) ไมมความรกใครในพระอปชฌาย (๒) ไมมความเลอมใสในพระอปชฌาย (๓) ไมมความเคารพในพระอปชฌาย (๔) ไมมความยาเกรงในพระอปชฌาย (๕) ไมมความหวงดตอพระอปชฌาย

วธถอพระอปชฌาย

307

308


๓๓๐๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

วธการทพระอปชฌายประณามสทธวหารกนน ทานวางหลกไวในพระบาล ดงน พงกลาววา “ฉนประณามเธอ” “เธออยาเขามา ณ ทน” “จงขนบาตรและจวรออกไปเสย” หรอวา “เธอไมตองอปฏฐากฉนหรอก” หรอแสดงอาการอยางใดอยางหนงใหรกได สทธวหารกผถกประณามแลว ตองทาดแกตว และขอใหพระอปชฌายอดโทษ ถาทอดธระเปนโทษแกสทธวหารก เมอสทธวหารรกกลบทาดแลวขมาโทษ ถาพระอปชฌายไมรบและไมระงบประณาม มโทษแกพระอปชฌายเหมอนกน เวนแตพระอปชฌายมอบายบางอยางเหนวารบงายนก สทธวหารกจกไมเขดหลาบ โดยยงผกใจอยวาจะรบในเมอเวลาอนควร ไมมโทษ ภกษผไมไดอยในปกครองของพระอปชฌายดวยเหต ๕ ประการดงกลาวแลวตองถอ ภกษอนเปนอาจารยแทนพระอปชฌาย คาขอในการถออาจารย : อาจรโย เม ภนเต โหห, อายสมโต นสสาย วจฉาม (๓ หน) คาแปล “ขอทานจงเปนอาจารยของขาพเจา ขาพเจาจกอยอาศยทาน” ภกษผใหพงพง เรยกวา อาจารย แปลวา ผฝกมารยาท ภกษผพงพงอาศย ชอวา อนเตวาสก แปลวา ผอยในสานก อนง คาวา อาจารย หมายถง ภกษผฝกหดอบรมมารยาท หรอผสงสอนวชาความร ม ๔ ประเภท คอ (๑) ปพพชชาจารย อาจารยในการบรรพชา (๒) อปสมปทาจารย อาจารย ในการอปสมบท (๓) นสสยาจารย อาจารยในการใหนสสย (๔) อทเทสาจารย หรอธมมาจารย อาจารยในการสอนธรรม ในทนหมายถงนสสยาจารย สวนคาวา อนเตวาสก หมายถง ผอยในสานก ภกษผขออยรวมสานก หรอศษย สวนภกษผรบใหอยในสานกเรยกวาอาจารย อนเตวาสกกม ๔ ประเภทเชนเดยวกบอาจารย คอ (๑) ปพพชนเตวาสก อนเตวาสกในการบรรพชา (๒) อปสมปทนเตวาสก อนเตวาสกใน การอปสมบท (๓) นสสยนเตวาสก อนเตวาสกในการถอนสสย (๔) ธมมนเตวาสก อนเตวาสกในการเรยนธรรม ในทนหมายถงนสสยนเตวาสก อาจารยกบอนเตวาสกพงมความสนทสนมเออเฟอตอกนและกนเชนเดยวกบ พระอปชฌายกบสทธวหารก ตองใหความเคารพนบถอกนอยางจรงจง เหตทนสสยระงบจาก

วธประณามและถอนประณาม

การถอภกษอนเปนอาจารย

308

309


วชา วนยบญญต ๓๐๕

อาจารย ม ๖ ขอ คอ ขอ ๑-๕ เหมอนในพระอปชฌาย สวนขอท ๖ คออนเตวาสกเขารวมอยกบ พระอปชฌายะของตน หมายถงวา อนเตวาสกนนกลบเขาไปอยในความปกครองของพระอปชฌายของตนเองอก นสสยจากอาจารยกเปนอนระงบไป ภกษทไดรบยกเวนจากถอนสสย ม ๔ ประเภทคอ (๑) ภกษผเดนทาง (๒) ภกษ ผพยาบาลภกษไข ผไดรบการขอรองจากภกษไขเพอใหอย (๓) ภกษผเขาปาเพอเจรญสมณธรรม ชวคราว (๔) ภกษผหาภกษผใหนสสยไมได คอหาทานผมคณสมบตใหนสสยไมได และมเหตขดของทจะไปอยในทอนไมได จงอยในทนนดวยผกใจวา เมอใดมทานผใหนสสยมาอย จกถอนสสยในทานผนน กใชได ภกษผมพรรษาหยอนกวา ๕ ซงจดเปนพระนวกะอย แมจะเปนผมความรทรงธรรม ทรงวนย จะไมถอนสสยไมได ทรงหามไว เวนไวแตภกษทไดรบการยกเวนทง ๔ ประเภทนน ภกษผมพรรษาครบ ๕ แลว แตหยอน ๑๐ ทานเรยกวา มชฌมะ ถามองคสมบตครบ ททานกาหนด กทรงอนญาตใหเปนนสสยมตตกะ คอพนจากการถอนสสย องคสมบตของภกษมชฌมะผเปนนสสยมตตกะ ม ๔ ขอ ดงน

๑. เปนผมศรทธา มหร มโอตตปปะ มวรยะ มสต ๒. เปนผถงพรอมดวยศล อาจาระ ความเหนชอบ เคยไดยนไดฟงมามาก มปญญา ๓. รจกอาบตมใชอาบต อาบตเบา อาบตหนก จาปาตโมกขไดแมนยา ๔. ทงมพรรษา ๕ หรอเกนกวา (๖-๙ พรรษา)

องคเหลานแมบกพรองบางอยางยงใชได แตทขาดไมไดคอกาหนดพรรษาภกษมชฌมะ ผมองคสมบตเหลานทรงใหอยตามลาพงได แตทรงหามปกครองบรษท ภกษผมพรรษาครบ ๑๐ แลว ไดชอวา เถระ แปลวา ผหลกผใหญ หรอ ผมนคง ทรงอนญาตใหมหนาท คอ (๑) เปนพระอปชฌายใหอปสมบท (๒) เปนพระอาจารยใหนสสย (๓) มสามเณรไวอปฏฐากได (๔) ปกครองบรษทได ทเรยกวา ปรสปฏฐาปกะ แปลวา ผใหบรษท อปปฏฐากหรอผใชบรษท องคสมบตของภกษผเปนพระเถระ ม ๖ ขอ โดย ๓ ขอแรก เหมอนกบองคสมบต ของภกษมชฌมะ สวนอก ๓ ขอทเหลอ ดงน

๔. อาจพยาบาลเอง หรอสงผอนใหพยาบาลสทธวหารก หรออนเตวาสกผอาพาธ

นสสยมตตกะ

309

310


๓๓๐๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

อาจระงบเอง หรอใหผอนชวยระงบความไมยนดในพรหมจรรยของสทธวหารก หรออนเตวาสก อาจบรรเทาเองหรอใหผอนชวยบรรเทาความเบอหนายอนเกดขนแกสทธวหารก หรอนเตวาสกโดยชอบ รจกอาบตและวธออกจากอาบต

๕. อาจฝกสทธวหารก อนเตวาสก ในสกขาอนเปนสวนเบองตนแหงพรหมจรรย และ สกขาอนเปนสวนอภสมาจาร อาจแนะนาธรรมวนยอนยงขนไป อาจเปลองทฏฐผด อนเกดแกสทธวหารก อนเตวาสกโดยชอบ

๖. มพรรษาครบ ๑๐ หรอเกนกวา ๑๐ ขนไป องคเหลานแมบกพรองบางอยางกใชได แตทขาดไมไดคอกาหนดพรรษา

310

311


วชา วนยบญญต ๓๐๗

ขนบธรรมเนยม หรอแบบอยางอนภกษควรประพฤตในกาลนนๆ ในทนนๆ ในกจนนๆ แกบคคลนนๆ เรยกวา วตร ภกษผสมบรณดวยวตร เอาใจใสประพฤตวตรนน ๆ ใหบรบรณไดชอวา “อาจารสมปนโน ผถงพรอมดวยมารยาท” หรอ “วตตสมปนโน ผเพยบพรอม ดวยวตร” ในทน ทานจดประเภทวตรทจะศกษาเปน ๓ ประเภท คอ (๑) กจวตร วาดวยกจทควรทา (๒) จรยาวตร วาดวยกจอนควรประพฤต (๓) วธวตร วาดวยแบบอยาง กจวตร วาดวยกจทควรทา แยกยอยเปนวตร ๑๒ ประเภท คอ

๑. อปชฌายวตร วตรอนสทธวหารกพงปฏบตตอพระอปชฌาย มดงน ๑.๑ เอาใจใสการอปฏฐากทาน ในกจทกอยาง ๑.๒ หวงความศกษาในทาน ๑.๓ ขวนขวายปองกน หรอระงบความเสอมเสย อนจกมหรอไดมแลวแกทาน เชน

เปลองความเบอหนาย และความเหนผดของทาน เปนตน ๑.๔ รกษานาใจทาน ไมสรางเหตใหแคลงใจ จะทาอะไรปรกษาทานกอน ๑.๕ เคารพในทาน เชน เดนตามทานไมชดนก ไมหางนก ไมพดสอดขน ขณะทาน

กาลงพด ทานพดผด ไมคานจงๆ พดออมพอใหทานร ๑.๖ ไมเทยวเตรตามอาเภอใจ ไปไหนบอกลาทานกอน ๑.๗ เมอทานอาพาธ ควรเอาใจใสพยาบาล ไมไปไหนเสย พยาบาลจนกวาทาน

หายอาพาธ หรอมรณะ ๒. สทธวหารรกวตร วตรอนพระอปชฌายพงปฏบตตอสทธวหารก มดงน

๒.๑ เอาธระในการศกษาของสทธวหารก ๒.๒ สงเคราะหดวยบาตร จวร และบรขารอน ๆ ถาของตนไมม กขวนขวายหาให ๒.๓ ขวนขวายปองกนหรอระงบความเสอมเสยอนจกมหรอไดมแลวแกสทธวหารก ๒.๔ เมอสทธวหารกอาพาธ ทาการพยาบาล

(วตรอนอาจารยและอนเตวาสกพงปฏบตตอกน พงเทยบเคยงโดยนยน)

กณฑท ๑๔ วตร

๑. กจวตร

311

312


๓๓๐๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

๓. อาคนตกวตร วตรอนภกษผเปนอาคนตกะไปสอาวาสอนพงปฏบตตอภกษผเปน เจาถน มดงน

๓.๑ เคารพในทาน พอเขาวด ถอดรองเทา ลดรม ลดจวรเฉวยงบา เขาไปสทอยของภกษเจาถนกอน ไหวเจาของถนผแกกวาตน

๓.๒ แสดงความเกรงใจเจาถน กลาวคอ เหนเจาของถนกาลงทาธระอย เชน กวาด ลานพระเจดยหรอปรงยาใหภกษไข ทานละกจนนมาทาการตอนรบกบอกทานใหทาใหเสรจกอน เปนตน โดยนยน เมอจะเขาไป หากเหนภกษเจาถนกาลงทาธระอยางนน ควรรอใหเสรจกอน จงเขาไป ถาภกษเจาถนตองพกธระไวไมควรอยนาน

๓.๓ แสดงกรยาสภาพ เชน ลางเทากอนเขาไปในทอนไมควรเหยยบดวยเทาเปอน ๓.๔ แสดงอาการอนสนทกบเจาของถน เชน ตองการนาดม กดม โดยนยน เจาของถน

ทาปฏสนถารอยางใด กรบโดยไมแสดงอาการรงเกยจ ๓.๕ ถาจะอยทนน ควรประพฤตใหถกธรรมเนยมของเจาของถน เชน ถามถง

เสนาสนะสาหรบตน ถามถงโคจรคามสาหรบบณฑบาตวาไกลหรอใกล จะพงเขาไปเชาหรอสาย ถามถงทอโคจรทไมควรเขาไป

๓.๖ อยเสนาสนะแลวอยาดดาย เอาใจใสชาระปดกวาดเกบใหเรยบรอย ๔. อาวาสกวตร วตรอนภกษเจาของถนพงปฏบตตอภกษอาคนตกะ มดงน

๔.๑ เปนผหนกในปฏสนถาร เชน กาลงทาธระอยางใดอยางหนงอย ใหงดไวกอน เวนแตกาลงปรงยาใหแกภกษไขหนก รบทาใหเสรจกอน

๔.๒ แสดงความนบถอแกอาคนตกะ เชน ตงหรอปอาสนะให ถามถงความตองการเกยวกบนาดมนาใช

๔.๓ ทาปฏสนถารโดยธรรม คอสมแกภาวะอาคนตกะ เชน อาคนตกะมพรรษาแกกวาตน ควรลกไปตอนรบ ถาอาคนตกะมพรรษาออนกวาตนกเปนแตนมนตใหนง บอกนาดมนาใชให (ปจจบนน สงใหสามเณรหรอผอนใหกเปนการสมควร)

๔.๔ ถาอาคนตกะมาเพอจะมาอยวด ควรเอาใจใสเออเฟอจดทอยให รวมถงบอกททางและกตกาสงฆใหทราบ

๕. คมกวตร วตรของภกษผจะไปอยทอนพงปฏบต มดงน ๕.๑ เกบงาอาสนะ ถาเหนหลงคารว อาจซอมได ควรทาใหเสรจกอน ถารกหรอ

เปรอะเปอน ควรชาระใหสะอาด เกบเครองเสนาสนะ คอเตยง ตง ฟก หมอน และเครองใชไวใหถกท อยาทงใหเกลอนกลาด ใหพนอนตราย ปดหนาตางประต ลนดาลหรอกญแจใหเรยบรอย

๕.๒ บอกมอบคนเสนาสนะแกภกษผเปนเสนาสนคาหาปกะ (ผดแลเสนาสนะ) ถาไมม

312

313


วชา วนยบญญต ๓๐๙

บอกมอบแกเพอนภกษทอยดวยกน ถาอยรปเดยว บอกมอบแกหวหนาทายกหรอนายบานกได ๕.๓ บอกลาทานผทตนพงพานกอย คอพระอปชฌาย หรออาจารย ในปจจบน

ตองลาเจาอาวาสดวย ๖. ปณฑจารกวตร วตรทภกษผจะเขาไปบณฑบาตในละแวกบานพงปฏบต มดงน

๖.๑ นงหมใหเรยบรอย คอนงปดสะดอ ปกหวเขา ผกประคดเอว ซอนผาสงฆาฏกบอตตราสงคเขาดวยกนเปนสองผน หมคมปดบาทงสอง

๖.๒ ถอบาตรภายในจวร เอาออกเมอจะรบบณฑบาต ๖.๓ สารวมกรยาใหเรยบรอยตามสมณสารปในเสขยวตร ๖.๔ กาหนดทางเขาออกแหงบานและอาการของชาวบานผจะถวายภกษาวาจะ

ถวายหรอไมถวาย ๖.๕ ถารวาเขาจะใหรบบณฑบาตดวยอาการสารวมดงกลาวไวในเสขยวตร ๖.๖ รปทกลบมากอน เตรยมอาสนะทนงฉน นาดม ภาชนะใสของฉน ตลอดทง

นาลางเทา และเครองเชดเทาไวคอยทารปทมาทหลง ฝายรปทมาทหลงเมอฉนแลวเกบของเหลานนและกวาดหอฉน (ธรรมเนยมนสาหรบวดทภกษฉนในหอแหงเดยวกน แตฉนไมพรอมกน)

๗. ภตตคควตร วตรทภกษผจะฉนอาหารพงปฏบต มดงน ๗.๑ นงหมใหเรยบรอยตามสมควรแกการฉนในวดหรอในบาน ๗.๒ รจกอาสนะอนสมควรแกตน ถานงเขาแถวในทองคาส (ทสาหรบฉน) อยานง

เบยดพระเถระ ถาทนงมมากเวนไวหนงหรอสองท แตสาหรบอาสนะทเขาปไวจากดจานวนภกษ ไมควรทาเชนนน กอนนงควรขออนญาต (กระทาโอกาส) พระเถระแลวจงนง และไมนงกดกนอาสนะภกษผออนกวาดวยการนงเสยปลายแถว ซงทาใหภกษผออนกวาไมมโอกาสจะนง

๗.๓ หามไมใหนงทบผาสงฆาฏในบาน ๗.๔ ทายกถวายนา ถวายโภชนะ ควรรบโดยเออเฟอ ถาเขาไมไดจดโภชนะ

ถวายเฉพาะรป แตจดมาในภาชนะอนเดยวเพอใหตกฉนเอง หรอเขาตกถวายหวงใหไดทวกน ถาของนอยเหนจะไมพอกน ควรผลดกนรบบางไมรบบาง

๗.๕ ในโรงฉนเลก พอแลเหนทวกน ภกษทงหลายยงไมไดรบภาชนะทวกน ภกษผสงฆเถระอยาเพงลงมอฉน เวนแตในทองคาสมภกษมาก แลเหนกนไมทวถง หรอพนวสย รอคอยได

๗.๖ ฉนดวยอาการเรยบรอยตามทกลาวไวในเสขยวตร ๗.๗ พงฉนใหอม แตถาภกษทงหลายยงฉนไมเสรจ พระสงฆเถระอยาเพ งรบนา

ลางบาตร (ในปจจบนน คอยงไมควรบวนปาก หรอยงไมควรลางมอเกบภาชนะ ชอนสอมทแสดง

313

314


๓๓๑๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ถงอาการฉนเสรจ) ๗.๘ พงระวง อยาบวนปากและลางมอใหนากระเดนถกภกษผนงใกล หรอถกจวร

ตนเอง ๗.๙ ฉนในทองคาสของทายก เสรจแลวควรอนโมทนา ๗.๑๐ เมอกลบอยาเบยดเสยดกนออกมา ถาโรงฉนแคบ ภกษผอยปลายแถวพง

ออกกอนโดยทวนลาดบขนไป แลวยนรออยขางนอก จนกวาพระสงฆเถระจะออกมา ถาโรงฉนกวาง ออกตงแตตนแถว แลวเดนกลบตามลาดบ

๗.๑๑ หามมใหเอานาลางบาตรมเมลดขาวและของเปนเดนเททงลงในบาน ๘. เสนาสนคาหาปกวตร วตรทภกษผทาหนาทแจกเสนาสนะ (จดทอยอาศย ดแล

เครองเสนาสนะในวด) พงปฏบตโดยควรรภกษทควรใหยาย หรอไมควรใหยาย มดงน ๘.๑ ไมควรยายภกษผแกกวา เพอจะใหภกษผออนกวาเขาอย ๘.๒ ไมควรยายภกษอาพาธ เวนแตอาพาธเปนโรคตดตอกน เชน โรคเรอน หรอ

เปนโรคอนจะทาใหเสนาสนะสกปรกเปรอะเปอน ควรจดเสนาสนะใหอยสวนหนงตางหาก ๘.๓ ไมควรยายภกษผรกษาคลงสงฆ ๘.๔ ไมควรยายภกษผเปนพหสตซงทาหนาทสอนธรรมแกภกษทงหลาย ๘.๕ ไมควรยายภกษผทาการปฏสงขรณเสนาสนะอนชารดใหคนสภาพเปนปกต

ในสงฆกาวาส (วด) แหงหนง ภกษทงปวงมสทธในอนจะอยเสนาสนะของสงฆ เวนไว แตประพฤตตนผดพระธรรมวนยถกขบไลออกจากวด ดงนน เพอมใหภกษแยงชงกนในเรองเสนาสนะ จงทรงอนญาตใหสงฆสมมตแตงตงภกษผฉลาดสามารถรปหนงเปนเจาหนาทจดแจกดแลเสนาสนะ เรยกวา เสนาสนคาหาปกะ และการแจกเสนาสนะนนม ๒ คราว คอ (๑) แจกสาหรบใหอยในพรรษา (๒) แจกสาหรบใหอยนอกพรรษา ในพรรษา ภกษมสทธอยไดตลอดเวลาแหงการจาพรรษา ๓ เดอน นอกพรรษา ภกษผเปนเสนาสนคาหาปกะสามารถจะใหยายจากเสนาสนะแหงหนงไปอยอกแหงหนงไดตามทเหมาะสมในกาลนน ๆ ทานหามมใหภกษดอดงขดขนไมยอมไป (เพราะเปนภกษไมสมควรจะยดตดในทอย)

๙. เสนาสนคาหกวตร วตรทภกษผรบเสนาสนะ (อยอาศยเสนาสนะ) พงปฏบต มดงน ๙.๑ อยาทาเสนาสนะเปรอะเปอนโดยประการใด ๆ ๙.๒ ชาระใหสะอาด อยาใหรกดวยหยากเยอ หยากไย และฝนละออง ๙.๓ ระวงไมใหชารดหรอทาแตก หกเปนรวรอยเสยหาย ๙.๔ รกษาเครองเสนาสนะทกชนดใหสะอาดและจดตงใหเขาระเบยบ ๙.๕ จดตงนาดมนาใชใหมพรอม

314

315


วชา วนยบญญต ๓๑๑

๙.๖ ของใชในเสนาสนะหนง อยาเอาไปใชในทอนใหกระจดกระจาย ๑๐. วจจกฏวตร วตรทภกษพงปฏบตในการใชวจกฎ (หองนา – หองสวม) มดงน

๑๐.๑ การถายอจจาระ ถายปสสาวะ และอาบนา ใหทาตามลาดบผไปถง ไมถอ ตามลาดบพรรษา ไมเหมอนกจอนทพงทาตามลาดบพรรษา

๑๐.๒ ใหระวงกรยา เชน ประตปดอย มใหดวนผลกเขาไป ตองใหเสยงกอน ฝาย ผอยขางในกตองใหเสยงรบ ไมควรเลกผานงเขาไปหรอออกมา ระวงอยาถายหรอชาระใหเสยงดง

๑๐.๓ ใหรจกรกษาบรขาร เปลองจวรไวขางนอก อยาหมครองเขาไป ๑๐.๔ ใหรจกรกษาตว คออยาเบงแรงจนถงกบทวารชอกซา เวนไวแตทองผก

เกนปกต อยาใชไมชาระอนจะทาอนตรายตนเอง ใหใชไมทเหลาเกลยงเกลาแลวชาระดวยนา ๑๐.๕ อยาทากจอนเวลาถาย เชนเคยวไมชาระฟนไปพลางถายไปพลาง ๑๐.๖ ใหระวงเพอไมใหทาสกปรก ๑๐.๗ ใหชวยรกษาความสะอาด

๑๑. คลานปฏฐากวตร วตรทภกษผจะพยาบาลภกษไข โดยถาภกษรปใดรปหนงอาพาธลง ภกษผเปนเพอนสหธรรมกควรเอาใจใสชวยรกษาพยาบาล อยาทอดธระเสย องคสมบตของภกษพยาบาลไขทเขาใจพยาบาล ตรสไว ๕ ประการ ดงน

๑. สามารถจดยาได รจกประกอบเภสช ๒. รจกของแสลงและไมแสลง กนของแสลงออก นาของไมแสลงเขาไปให ๓. มเมตตาจตพยาบาลไข ไมหวงสงตอบแทน ๔. ไมรงเกยจสงขบถายของคนไข ๕. สามารถพดใหภกษไขสบายใจได ๑๒. คลานวตร วตรทภกษอาพาธพงปฏบต โดยกาหนดเปนองคคณของภกษไขท

พยาบาลงายไว ๕ ประการ คอ ๑๒.๑ ทาความสบายใหแกตน เชน ไมฉนของแสลง ๑๒.๒ รจกประมาณในสงทสบาย ๑๒.๓ ทานยางาย หรอยอมฉนยา ๑๒.๔ บอกอาการไขตามความเปนจรง ๑๒.๕ อดทนตอทกขเวทนา

(แมสามเณรกควรไดรบการพยาบาลเชนเดยวกบภกษ)

315

316


๓๓๑๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

จรยาวตร คอมารยาททภกษควรประพฤต ทานกาหนดไว ๑๐ ประการ ดงน

๑. หามมใหเหยยบผาขาวทเขาปไวในทนมนต ๒. ยงมไดพจารณากอนอยานงลงบนอาสนะ ๓. หามมใหนงอาสนะยาวกบผหญงและคนพนทาง แตจะนงกบคนมอาสนะ ไมเสมอกน

คอภกษผมพรรษาแกกวาหรอออนกวากนไมเกน ๓ พรรษา และอนปสมบนชายหรอสามเณรไดอย ๔. ภกษรองลาดบฉนคางอย อยาใหลก คอภกษผกาลงฉนคางอยในโรงฉน ภกษรป

หนงเขาไป ภกษผออนกวาภกษรปนนจะตองถอยรนลงมา ใหอาสนะแกภกษรปนนตามลาดบ พรรษา เชนนอยาใหภกษทกาลงฉนอยนนลกจากท พงอนญาตใหฉนตอไป สวนภกษผเพงมาพงนงลงในทวางทใดทหนง โดยประการทจะไมรบกวนภกษผกาลงฉนอยใหลกจากท

๕. จะนอนพกกลางวน กควรปดประต หรอนอนในทกาบง ๖. หามมใหเทอจจาระ ปสสาวะ หยากเยอ หรอของเปนเดนทงลงไปนอกฝา นอกกาแพง

หามมใหเทสงของเชนนนลงบนรกขชาตทสดเขยว ๗. หามมใหขนตนไม เวนแตมกจ เชน หลงทาง ตองการจะขนดเพอดหนทาง หรอ

ตองการจะหนอนตรายจากสตวราย เปนตน ๘. หามมใหไปเพอดการฟอนรา ขบรอง ประโคมดนตร และดการเลนบางอยางทไม

สมควรแกสมณะ (ปจจบนรวมถงสงบนเทงตาง ๆ ทเปนขาศกแกกศล) ๙. หามมใหกลาวธรรมดวยเสยงขบอนยาว หมายถง หามแสดงธรรมกลาวธรรม

ดวยทานองทเลนเมดเลนพราวจนยดยาว จนอกขระวบต จะแสดงหรอสวดพอเปนทาเนา ไมตลกโปกฮาเชนทเรยกวา สวดทานองสรภญญะ ไดอย

๑๐. หามมใหจบวตถอนามาส คอสงทไมควรจบ วตถอนามาสนนม ๖ ประเภท คอ

(๑) หญงทงเครองแตงกาย ทงรปทมสณฐานเชนนน รวมถงสตวเดรจฉานตวเมยดวย สวนผานงหมของหญงทไมใชแลว ซงทาเปนผารองนง หรอเชดเทา พนจากความเปนวตถอนามาส

(๒) ทอง เงน และรตนะทง ๘ ประการ คอ มกดา มณ ไพฑรย ประพาฬ ทบทม บษราคม สงข และศลา รวมเปน ๑๐ อยาง เพชรกจดเขาในวตถอนามาส

(๓) ศาสตราวธตาง ๆ ชนด มหอก ดาบ เปนตน ทเปนเครองทารายชวต และรางกาย เวนเครองมอทางาน เชน ขวาน เปนตน จบใชสอยได

(๔) เครองมอสาหรบดกสตวตาง ๆ เชน แรว ตาขาย แห อวน เปนตน (๕) เครองประโคมหรอเครองดนตรทกชนด

๒. จรยาวตร

316

317


วชา วนยบญญต ๓๑๓

(๖) ขาวเปลอก และ ผลไมอนเกดอยกบท เพราะขาวเปลอกเปนธญพชทยงเพาะปลกได สวนผลไมทตดอยกบขวทตนไม หากภกษเดดมาปอกฉนเอง ดเปนการไมสมควร วธวตร หมายถง แบบแผนทจะพงปฏบตใหเปนระเบยบเรยบรอยของภกษ ในกรณยกจตาง ๆ ดงตอไปน

๑. วธครองผาของภกษ การนงผาอนตรวาสก ควรพบชายเขามาทงซายขวา เหนบชายบนเหนอสะดอ ไมทาเปนชายพก รมผาดานลางปกเขาเลยลงมาราวครงแขง อยาใหมากจนกาวเดนไมสะดวก เมอเขาทประชม หรอออกนอกวด นอกทอย ควรรดประคดเอว การหมผา อตตราสงคในวด หรอในทอย ปดบาซาย เปดบาขวา นอกวดหมคลม ปดบาทงสอง กลดรงดมเมอเดนทาง ถาลงเรอใหปลดลกดม สวนผาสงฆาฏนยมพาดบาซายวางทบอตตราสงค

๒. วธใชบาตรในเวลาเทยวรบภกษา ใชถอหรออมไวภายในจวร ขณะจะรบเอามอซาย ยกชายจวร ยนบาตรดวยมอขวา

๓. วธพบจวรเกบ ไมใหพบหกกลาง ใหพบทาเปนขนดวงกลมเหลอมเขาบางออกบาง ราว ๔ นว เอาประคดเอววางไวในขนดอนตรวาสก เพอกนจวรชาตรงกลาง ในสมยกอนเกบจวร บนราว มวธเกบจวร คอถอจวรดวยมอขางหนง ลบราวดวยมอขางหนง เอาจวรสอดใตราว คอย ๆ พาดใหชายจวรอยขางตว ขนดอยขางนอก

๔. วธเกบบาตร ควรเกบไวใตเตยงหรอใตตง ถอบาตรดวยมอขางหนง ลบใตเตยง ดวยมอขางหนง แลวจงเกบ

๕. วธเชดรองเทา ใชผาแหงเชดกอนแลวจงใชผาเปยกเชด ๖. วธพดใหพระเถระ ใหพดทหลงหนหนง ทตวหนหนง ทศรษะหนหนง ๗. วธเปด – ปด หนาตางตามฤดกาล ในฤดหนาวใหเปดในเวลากลางวน เพอให

ความรอนและแสงแดดผานเขา ปดในเวลากลางคน เพอกกความรอนไมใหออกและไมใหความเยน เขามา ในฤดรอน ใหปดกลางวนเพอมใหความรอนเขามา เปดกลางคนเพอถ ายความรอน ออกและใหความเยนเขามา

๘. วธเดน ใหเดนเรยงตามลาดบแกออน เวนระยะหางกนพอคนเดนผานได ๙. วธทาวนยกรรม ใหหมผาเฉวยงบา นงกระโหยง (หรอคกเขา) ประนมมอ

๓. วธวตร

317

318


๓๓๑๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

พระรตนตรย เปนสรณะสงสดของพทธศาสนกชน ดงนน ทานจงหามมใหเลนปรารภ พระรตนตรย คอนาพระรตนตรยมาเลนเปนบทละคร หรอนามาพดเลนในทานองตลกคะนอง ใหเปนทสรวลเสเฮฮา อนเปนกรยาไมเคารพ

การแสดงความออนนอมตอกน เปนความดงามของหมคณะ พระพทธองคจงทรงอนญาตใหภกษแสดงความเคารพแกกนไว ๔ วธ คอ (๑) การกราบไหว (๒) การลกรบ (๓) การทาอญชล คอ การประนมมอไหว (๔) การทาสามจกรรม คอ การทาความเคารพอยางอนอนเปนความดงาม การทาความเคารพ (ความออนนอม) ทงหมดนใหทาตามลาดบพรรษา บคคลผทภกษไมควรไหว ม ๓ ประเภท คอ (๑) อนปสมบน (๒) ภกษผเปนนานา สงวาส (ตางนกาย) พดไมเปนธรรม (๓) ภกษผออนพรรษากวาตน โอกาส (เวลา) ทอนญาตใหงดไหวกน ม ๘ โอกาส คอ

๑. ในเวลาประพฤตวฏฐานวธ คอการอยกรรมเพอออกจากอาบตสงฆาทเสส ๒. ในเวลาถกสงฆลงอกเขปนยกรรม คอทถกหามสมโภคและสงวาส (หามกนรวมอยรวม) ๓. ในเวลาเปลอยกาย ๔. ในเวลาเขาบานหรอเดนอยตามทาง

กณฑท ๑๕ คารวะ

318

319


วชา วนยบญญต ๓๑๕

๕. ในเวลาอยทมดแลไมเหนกน ๖. ในเวลาทานไมร เชน นอนหลบ ๗. ในเวลาขบฉนอาหาร ๘. ในเวลาถายอจจาระปสสาวะ

การไหวใน ๓ ขอขางตน ทานปรบอาบตทกกฏ การไหวใน ๕ ขอหลง ทานวาเปนเพยง ไมดไมงาม การลกรบมงดในบางโอกาส ดงน การลกขนยนรบ เปนกจทผนอยจะพงกระทาตอผใหญ แตพงงดในเวลาหรอโอกาสตอไปน

๑. เวลานงอยในสานกผใหญ ไมลกรบผมพรรษานอยกวาทาน ๒. เวลานงเขาแถวในบาน ๓. เวลาเขาประชมสงฆภายในวด

การประนมมอ และการทาสามจกรรม ทาไดแมแกภกษผออนพรรษากวา เชน เวลา ขอขมาโทษ หรอวนยกรรม มการปลงอาบตเปนตน นงหรอยนทากได ใชเฉพาะทาแกภกษผใหญ การทาความเคารพทจดไวอกสวนหนง เมอครงพระพทธองคยงทรงพระชนมอยภกษทงหลายตางพดเรยกกนวา “อาวโส” ซงแปลวา “ผมอาย” หรอ “คณ” เสมอกนไปหมด เวนแตผใหญกบผนอย เชน พระอปชฌายกบสทธวหารก เชนนผนอยพดเรยกผใหญวา “ภนเต” ซงแปลวา “ทานผเจรญ หรอ ทาน” ผใหญเรยกผนอยวา “อาวโส” ดงนน กอนทจะเสดจดบขนธ-ปรนพพาน พระพทธองคจงตรสสงแกภกษทงหลายใหเรยกกนตามพรรษาแกออน โดยใหใชคาวา “ภนเต” เปนคาเรยกภกษผแกพรรษา และใหใชคาวา “อาวโส” เปนคาเรยกภกษผออนพรรษา

319

320


๓๓๑๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

เมอครงปฐมโพธกาล ยงมไดทรงอนญาตการจาพรรษา ภกษเทยวจารกไปตลอดทงป แมฤดฝนกมไดหยดไดเหยยบยาขาวกลาและธญชาตตาง ๆ ของชาวนาชาวไรเสยหาย และ สตวเลกสตวนอยกพลอยมอนตรายแกชวตไปดวย ในกาลนน ชาวบานชาวเมองไดตเตยนโพนทะนากลาวรายภกษสงฆวา ในฤดฝนเชนน พวกเดยรถยยงหยดไมจารกไปไหน ทสดแมสตวเดรจฉานบางพวก ยงหยดอยประจาทไมไปไหน แตพวกสมณศายกบตรกลบเทยวจารกไปตลอดปโดยไมหยด เทยวเหยยบขาวกลา หญาระบด และสตวนอยใหญ ใหถงความพนาศ ความทราบถงพระพทธองค จงทรงปรารภเรองนเปนเหต แลวทรงอนญาตใหภกษอยจาพรรษาตลอดไตรมาส คอ ๓ เดอนในฤดฝน โดยการอยประจาทไมไปคางแรม ณ ทใด ๆ การทภกษหยดพกอยในทแหงเดยวโดยไมไปแรมคนทไหนตลอด ๓ เดอนในฤดฝน เรยกวา จาพรรษา ดถทกาหนดใหเขาพรรษา ม ๒ ชวง คอ

๑. ปรมกา วสสปนายกา วนเขาพรรษาตน เรมเมอพระจนทรเพญเสวยอาสาฬหฤกษ ลวงไปแลว ๑ วน คอตรงกบวนแรม ๑ คา เดอน ๘

๒. ปจฉมกา วสสปนายกา วนเขาพรรษาหลง เรมเมอพระจนทรเพญเสวยอาสาฬหฤกษ ไปแลว ๑ เดอน คอตรงวนแรม ๑ คา เดอน ๙ ภกษเมอจาพรรษา ตองมเสนาสนะทมงบงเปด – ปดได ไมใชเปนทโลงแจง และ หามมใหจาพรรษาในสถานทเหลาน คอ (๑) ในกระทอมผ (๒) ในรม เปนกลดพระธดงค หรอ กฏฟา เชน เตนท (๓) ในตม (๔) ในโพรงตนไม (๕) บนคาคบหรองามตนไม โดยปรบอาบต ทกกฏแกภกษผฝาฝน

ในพระบาลกลาวเพยงใหทาอาลยคอผกใจวาจกอยในทนนตลอด ๓ เดอน กถอวา เปนอนเขาพรรษา ธรรมเนยมในบดน ใหกลาวคาอธษฐานพรอมกน ดงตอไปน

กณฑท ๑๖ จาพรรษา

พธเขาพรรษา

320

321


วชา วนยบญญต ๓๑๗

“อมสม อาวาเส อม เตมาส วสส อเปม. เราเขาจาพรรษาในอาวาสนตลอด ๓ เดอน คาอธษฐานเฉพาะรปทกฏซาอก วาดงน ““อมสม วหาเร อม เตมาส วสส อเปม. แปลวา เราเขาจาพรรษาในวหาร (ทอย) นตลอด ๓ เดอน เมอถงวนเขาพรรษา จะไมเขาพรรษา เทยวเรรอนไป ไมสมควร ภกษครงกอนถอเปน เรองกวดขนมาก เชน ภกษชาวเมองปาฐา พากนเดนทางมาเพอจะเขาเฝาพระพทธองคท พระวหารเชตวน เมองสาวตถ แตมาไมทน หนทางยงเหลอเพยง ๖ – ๗ โยชนถงวนเขาพรรษาเสยกอน จงจาเปนตองเขาพรรษาทเมองสาเกต ดวยความรญจวนใจตลอด ๓ เดอน เพราะตองการจะเขาเฝาพระบรมศาสดา แตถาภกษเดนทางไปกบพวกโคตาง หมเกวยน หรอโดยสารไปในเรอ เพอจะไปยง สถานทใดทหนง กาลงเดนทางอย วนเขาพรรษามาถงเขา พงเขาพรรษาในหมเกวยน เปนตน ซงทานแนะใหอธษฐานใจวา “อธ วสส อเปม. เราเขาจาพรรษาในทน” เมอโคตางหมเกวยน หรอเรอโดยสารเดนทางตอไป ทานใหไปกบเขา เมอตาบลทภกษนนประสงคจะไป พวกโคตาง เปนตน หยดการเดนทางตอไป เพราะสนสดสายการเดนทาง ตางคนตางแยกยายกนไป ไมตง เปนหมดจเดม ทานแนะใหอยจาพรรษากบพวกภกษในตาบลนน การอธษฐานพรรษาในระหวาง เดนทางดงกลาวมาน ทานวาพรรษาไมขาดและไดเพอจะปวารณาดวย กตกาอนไมเปนธรรม ในพระบาลแสดงไววา สมยนน พระสงฆในพระนครสาวตถ ไดตงกตกาเชนนไววา “ในระหวางพรรษาหามใหบรรพชา” หลานชายของนางวสาขามหาอบาสกา ไดเขาไปหาภกษทงหลายแลวขอบรรพชา ภกษทงหลายบอกอยางนวา “คณ พระสงฆไดตงกตกากนไวเชนนวา ในระหวางพรรษาหามใหบรรพชา คณจงรอไปตลอดเวลาทภกษทงหลายจาพรรษาอย จาพรรษาเสรจแลวจงจะใหบวช ” ครนภกษเหลานนจาพรรษาแลวไดบอกหลานชายของ นางวสาขามคารมารดาวา “คณ บดน เธอจงมาบวชเถด” เขาจงเรยนอยางนวา “ทานขอรบ ถากระผมไดบวชไปแลว กระผมกจะยนดยงนก แตเดยวนกระผมไมบวชละ ” นางวสาขามหา

คาอธษฐาน

การเขาจาพรรษาขณะเดนทางไปกบพวกโคตางเปนตน

หามตงกตกาอนไมเปนธรรมระหวางเขาพรรษา

321

322


๓๓๑๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

อบาสกาจงไดตเตยนวา “ไฉนพระคณเจาทงหลาย จงไดตงกตกากนไวเชนนวา ในระหวางพรรษาหามใหบรรพชาเลา กาลเชนไรเลา จงไมควรประพฤตธรรม ” ภกษทงหลายไดยนนางวสาขาตเตยนเชนนน จงไดกราบทลใหทรงทราบ พระพทธองคจงทรงบญญตวา “ดกอนภกษทงหลาย ภกษไมพงตงกตกาไวเชนนวา ในระหวางพรรษาหามใหบรรพชา, รปใดตง ตองอาบตทกกฏ” โดยนยน พระโบราณาจารยจงไดกาหนดกตกาอนไมเปนธรรมทภกษไมควรตงในระหวางเขาพรรษาไวตาง ๆ เชน หามไมใหบอกไมใหเรยนพระธรรมวนย หามไมใหสาธยายธรรม หามไมใหมเทศนาธรรม หามไมใหบรรพชาอปสมบท หามไมใหใหนสสย หามไมใหพดจากน เปนตน สตตาหกรณยะ หมายถง กจจาเปนททรงอนญาตพเศษใหภกษหรอภกษณออกจาก สถานทจาพรรษาไปคางคนทอนไดภายใน ๗ วน โดยสรปม ๔ ประการ คอ (๑) ไปเพอพยาบาล สหธรรมกหรอมารดาบดาผเจบไข (๒) ไปเพอระงบยบยงสหธรรมกผจะสก (๓) ไปเพอกจสงฆ เชน ไปหาทพพสมภาระมาซอมวหารทชารดในเวลานน (๔) ไปเพอบารงศรทธาของทายก ซงสงมานมนตเพอการบาเพญกศลของเขา ในเวลาจาพรรษาอย มอนตรายเกดขน จะอยตอไปไมได ไปเสยจากทนน พรรษาขาด แตทานไมปรบอาบต อนตรายเหลานน คอ (๑) ถกสตวราย โจร ปศาจเบยดเบยน (๒) เสนาสนะ ถกไฟไหมหรอนาทวม (๓) ภยเชนนนเกดขนแกโคจรคาม ลาบากดวยบณฑบาต ชาวบานอพยพไป จะตามเขาไปกควร (๔) ขดสนดวยอาหารโดยปกต ไมไดอาหารหรอเภสชอนสบาย หรอไมไดอปฏฐากทสมควร (๕) มหญงมาเกลยกลอม หรอมญาตมารบกวน หรอมาลอดวยทรพย เกรงจะเปนอนตรายตอพรหมจรรยจะไปเสยกได (๖) สงฆในอาวาสอนจะแตกกนหรอแตกกนแลว ไปเพอสมานสามคค กสมควร ภกษรบนมนตหรอนดหมายกนเองเพออยจาพรรษาในทใด ไมอยในทนน ทาใหขาดพรรษาตองปฏสสวทกกฏ แปลวา ทกกฏเพราะรบคา อนง เหตททานหามไมใหภกษจาพรรษาตลอด ๔ เดอนฤดฝนนน เพราะตองการเดอนทายฤดฝนไวเปนจวรกาล คราวแสวงหาจวร คราวทาจวร เพอผลดผาไตรจวรเดม

สตตาหกรณยะ

322

323


วชา วนยบญญต ๓๑๙

เมอภกษจาพรรษาจนไดปวารณาแลว ยอมไดอานสงสแหงการจาพรรษานบแตวน ออกพรรษาไป ๑ เดอน อานสงสของการจาพรรษานนม ๕ ประการคอ

๑. เทยวไปไมตองบอกลาตามสกขาบทท ๖ แหงอเจลกวรรค ปาจตตยกณฑ ๒. เทยวจารกไปโดยไมตองถอไตรจวรไปครบสารบ ๓. ฉนคณโภชนและปรมปรโภชนได ๔. เกบอตเรกจวรไวไดตามปรารถนา ๕. จวรอนเกดในทนนเปนของไดแกพวกเธอ ทงไดโอกาสทจะกรานกฐนและได

อานสงส ๕ ขอนนตอไปอก ๔ เดอนตลอดฤดหนาว

๑. เทยวไปไมตองบอกลาตามสกขาบทท ๖ แหงอเจลกวรรค ปาจตตยกณฑ ธรรมเนยมปฏบตของพระภกษนนจะออกจากวดไปในทใดๆ ตองบอกลาภกษทมอย ในวดกอนจงจะไปได หากขนเทยวไปโดยไมบอกลา ตองไดรบโทษอยางเบาตามพระวนยบญญต ซงเรยกวาตองอาบตปาจตตย

๒. เทยวจารกไปโดยไมตองถอเอาไตรจวรไปครบสารบ โดยทธรรมเนยมปฏบตของพระภกษนนจะอยปราศจากไตรจวรคอไมครองผา ๓ ผน แมเพยงคนหนงไมได หากขนอย ตองอาบตนสสคคยปาจตตย และผาไตรจวรนนเปนนสสคคยะ คอเปนสงทตองสละแกสงฆ คณะหรอบคคล แลวจงนามาอธษฐานเปนไตรจวรครองใหม หากไมสละ ขนนามานงหม ตองอาบตทกกฏอก หรอกลาวงายๆ คอหามอยปราศจากไตรจวรแมเพยงคนหนง เวนแตมเงอนไขพเศษ ซงพระพทธองคทรงกาหนดเปนขอยกเวนใน ๔ กรณ คอ (๑) ภกษผจาพรรษาครบไตรมาสแลว สามารถอยปราศจากไตรจวรได ๑ เดอน (๒) ภกษผไดกรานกฐนแลว สามารถอยปราศจาก ไตรจวรไดตอไปอก ๔ เดอน (๓) ภกษผอาพาธหนก ไดรบการยกเวนจากสงฆใหปราศจาก ไตรจวรไดจนกวาอาการอาพาธนนจะหาย (๔) ในเขตทสงฆมมตใหเปนเขตยกเวนการอยปราศจากไตรจวรไดจนกวาอาการอาพาธนนจะหาย ดงน ภกษผจาพรรษาและไดรบกฐนแลว เมอจะเทยวจารกไปในทใดทหนง ยอม

อานสงสของการเขาพรรษา

อธบายอานสงสของการเขาพรรษา ๕ ประการ ดงน

323

324


๓๓๒๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ไดรบอานสงส คอไมตองเอาไตรจวรไปครบ ๓ ผน ตลอดระยะเวลา ๕ เดอน (โดยสวนใหญจะเวนไวแตผาสงฆาฏ เพราะผาสบงและผาจวรนนเปนเครองนงหมจาเปน)

๓. ฉนคณโภชนไดและปรมปรโภชนได คาวา ฉนคณโภชน หมายถง การฉนโภชนะเปนคณะหรอเปนหม หรอฉนเขาวง ฉนเปนวง คอการทภกษตงแต ๔ รปขนไป รบนมนตดวยโภชนะ ๕ อยาง คอขาวสก ขนมสด ขนมแหง ปลา หรอเนออยางใดอยางหนง โดยทายกหรอ เจาภาพผนมนตออกชอระบโภชนะ เชนนเปนอาบตปาจตตยทกคากลน เพราะตามธรรมเนยมของภกษนยมนงเรยงแถวฉน ไมนงลอมวงฉน ตอมา พระพทธองคทรงเพมพระอนบญญตททรงผอนผนเปนขอยกเวนใหภกษ ฉนคณโภชนได ใน ๗ กรณ คอ (๑) คราวอาพาธ คอเวลาเจบไข ไมอาจจะไปบณฑบาตได (๒) หนาจวรกาล หรอคราวฤดถวายจวร กาหนดระยะเวลา ๕ เดอน คอถายงไมไดกรานกฐน ๑ เดอน หลงจากออกพรรษา ถาไดกรานกฐนเพมออกไปอก ๔ เดอน ตลอดฤดหนาว (๓) คราวทาจวร คอเวลาทภกษตดเยบจวรใชเอง (สมยกอน) ในคราวเชนนภกษทไมชานาญจะมความกงวลมาก จงทรงอนญาตใหฉนคณโภชนได (๔) คราวทไปทางไกล ซงกาหนดระยะทางตงแตครงโยชนขนไป (๕) คราวทไปทางเรอ ซงกาหนดระยะไกลครงโยชน โดยเทยบกบคราวเดนทางไกลเพอใหเกดความสะดวก (๖) คราวประชมใหญ คอคราวทอยกนมาก จนบณฑบาตไมพอฉน (๗) คราวภตของสมณะ คอเวลาทพวกสมณะดวยกนนมนตฉน ภกษทไดรบกฐนแลวนอกจากจะไดรบยกเวนไมตองอาบตเพราะรบประเคนฉนเปนหม ดงกลาวมานแลว ยงไมตองอาบตเพราะฉนปรมปรโภชน กลาวคอ ภกษรบนมนตฉนอาหารไวแหงหนงแลวไมไป แตไปฉนอาหารในททเขานมนตทหลงในเวลาเดยวกน กรยาเชนนเรยกตามศพทพระวนยวา ฉนปรมปรโภชน หรอฉนโภชนะทเขานมนตทหลง ตองวกปโภชนะทรบไวกอนนน คอยกสวนทรบนมนตไวกอนนนใหแกภกษอนเสย จงฉนโภชนะทหลงไดหรอฉนตามลาดบทรบนมนต แตถาไดรบกฐนแลว กเปนอนไดรบยกเวนไมตองอาบตปาจตตยเพราะฉนปรมปรโภชน

๔. เกบอตเรกจวรไวไดตามปรารถนา ไตรจวรนนมพระพทธานญาตใหภกษ ใชประจาไดอยางละผนและตองอธษฐานคอตงใจกาหนดเอาไววาจะใชเปนของประจาตวหรอใชเปนผาครอง ผาสวนเกนทเขาถวายภกษนอกจากผาทอธษฐานเปนไตรจวร เรยกวา อตเรกจวร (หรออดเรกจวร) ซงหามภกษเกบไวเกน ๑๐ วน หากเกบไวเกน ตองอาบตนสสคคยปาจตตย เมอภกษตองอาบตแลว จาตองสละจวรทเปนนสสคคยนน จงแสดงอาบตตก ดงนน ภกษจะเกบอตเรกจวรไวไดโดยไมตองอาบต กตอเมออยในเทศกาลถวายผากฐน คอตงแตกลางเดอน ๑๑ ถงกลางเดอน ๑๒ หรอนบตงแตวนปวารณาออกพรรษาไปแลว ๑ เดอน ซงเปนเทศกาลทประชาชนพทธบรษทนาผามาถวายภกษทอยจาพรรษาแลว ซงมผลทาใหภกษนนสามารถ

324

325


วชา วนยบญญต ๓๒๑

เปลยนไตรจวรได และไดรบสทธพเศษตามพระพทธานญาตใหเกบผาสาหรบจะทาจวรไวได ตามตองการ ถาไดกรานกฐนหรอรบกฐนนนแลวสทธพเศษนน ขยายออกไปอกตลอดฤดหนาว คอสามารถเกบอตเรกจวรไดเพมขนอก ๔ เดอน รวมเปน ๕ เดอน เรยกวา ไดรบอานสงสแหงกฐน

๕. จวรอนเกดในทนนเปนของไดแกพวกเธอ หมายถง มสทธอนชอบธรรมในการ ไดปจจยลาภมจวรเปนตนทเกดขนในทนน คอเกดขนในวดทอยโดยทายกทายกานามาถวาย นอกจากน ยงไดสทธพเศษทจะขยายเขตทาจวรใหยดระยะเวลาออกไป โดยปกต เขตทาจวรทรงอนญาตไวเพยงทายฤดฝน คอถงกลางเดอน ๑๒ (ขน ๑๕ คา เดอน ๑๒) ซงเรยกวา เขตกฐนตามปกต แตถาไดรบกรานกฐนแลวเขตทาจวรนนขยายออกไปตลอด ฤดหนาว คอถงกลางเดอน ๔ (ขน ๑๕ คา เดอน ๔) เปนเวลา ๔ เดอน เรยกวา เขตอานสงสกฐน.

325

326


๓๓๒๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

คาวา อโบสถ แปลวา การเขาอย เปนชอของการบาเพญพรตอยางหนง เปนธรรมเนยมมากอนพทธกาล และพระพทธองคทรงอนญาตธรรมเนยมนนใหภกษทาอโบสถ วนทาอโบสถ ม ๓ วน คอ (๑) วนจาตททส คอวนแรม ๑๔ คา (๒) วนปณณรส คอวนขน – แรม ๑๕ คา (๓) วนสามคค คอวนทสงฆแตกกนแลวปรองดองกนไดทาอโบสถรวมกน เปนอโบสถพเศษ เรยกวา สงฆสามคคอโบสถ การก คอ ภกษผทาอโบสถ ม ๓ การก คอ (๑) สงฆ ภกษตงแต ๔ รปขนไป (๒) คณะ คอ ภกษตงแต ๒ - ๓ รป (๓) บคคล ภกษรปเดยว อาการททาอโบสถ ม ๓ คอ (๑) ๔ รปขนไป ใหสวดปาตโมกข (๒) ๒-๓ รป ใหบอกความบรสทธแกกนและกน (๓) ๑ รป ใหอธษฐานใจ บพพกรณ คอ กจทพงทากอนสงฆลงประชม ม ๔ อยาง คอ (๑) กวาดโรงอโบสถ (๒) ถามดคาใหตามไฟ หรอจดไฟใหแสงสวาง (๓) ตงนาฉนนาใช (๔) ตงหรอปอาสนะไว บพพกจ คอ กจทพงทากอนสวดปาตโมกข ม ๕ อยางคอ (๑) นาปารสทธของภกษ เจบไขมา (๒) นาฉนทะของภกษนนมาดวย (๓) บอกฤด (๔) นบภกษ (๕) ใหโอวาทภกษณ (หรอสามเณรในปจจบน) คามอบปารสทธใหแกผรบ ภกษผอาพาธมอยในสมา คอในเขตรวมสงวาส ไมอาจไป สทประชมสงฆ ณ โรงอโบสถได ภกษอนรปหนงพงรบมอบปารสทธของภกษผอาพาธนนมาแจง แกสงฆ นเรยกวานาปารสทธมา วธมอบ ภกษผอาพาธพงกลาวกะภกษผรบมอบวา “ปารสทธ ทมม, ปารสทธ เม หร, ปารสทธ เม อาโรเจห” แปลวา “ผมมอบความบรสทธ ขอคณจงนาความบรสทธของผมไป ขอคณจงบอกความบรสทธของผม” ถาผมอบออนกวาผรบ ใชคาวา หรถ แทน หร คาวา อาโรเจถ แทน อาโรเจห สวนคาแปล ใชคาวา ทาน แทนคาวา คณ คามอบฉนทะใหแกผรบ ภกษผอยในเขตสมา มสทธในอนจะไดเขาประชมดวย แต สงฆจะเวนภกษนนทากจ กจนนไมเปนธรรม ใชไมได เวนแตจะไดรบความยนยอมจากภกษนน

กณฑท ๑๗ อโบสถ ปวารณา

อโบสถ

326

327


วชา วนยบญญต ๓๒๓

การใหความยนยอมนเรยกวา มอบฉนทะ หรอใหฉนทะ ภกษทกรปผไดรบนดหมาย ควรม แกใจในการเขาประชมทากจสงฆ ถาไมอาจรวมไดโดยประการใดประการหนง เชน อาพาธ กพง มอบฉนทะ ในการมอบฉนทะนน ภกษผรบมอบพงกลาวดงน “ฉนท ทมม, ฉนท เม หร, ฉนท เม อาโรเจห” แปลวา “ผมมอบฉนทะ ขอคณจงนาฉนทะของผมไป ขอคณจงบอกฉนทะของผม ” (การเปลยนคาตามผออน – แก พงทราบโดยนยทกลาวไวแลวในปารสทธทกบท) การบอกฤด ในครงพทธกาล ม ๓ ฤด คอ (๑) เหมนตฤด ฤดหนาว (๒) คมหนตฤด ฤดรอน (๓) วสนตฤด ฤดฝน การนบภกษ ม ๒ วธ คอ (๑) เรยกชอ สาหรบภกษทอยวดเดยวกน (๒) ใสคะแนน สาหรบภกษอยตางวดกน การใหโอวาทภกษณ ปจจบนไมมภกษณแลว จงเปนอนไมตองทา ภกษผจะทาอโบสถ ตองชาระตนใหบรสทธจากอาบตทเปนเทสนาคามน คอแกไข ไดดวยการแสดง (ยกเวนอาบตสงฆาทเสส) รตววามอาบต เขาฟงปาตโมกข ถกปรบอาบตทกกฏ ขณะเมอฟง นกขนมาไดตองบอกแกภกษผนงใกลวาตนตองอาบตชอนนลกจากทแลวแสดงเสย ภกษทงหลายลวงละเมดพระบญญตวตถอยางเดยวกน ตองอาบตอยางเดยวกน อาบต ของภกษเหลานน เรยกวา สภาคาบต ทานหามไมใหแสดงตอกน และหามไมใหรบแสดงตอกน ขนทา ทานปรบอาบตทกกฏทงผแสดงทงผรบ แตอาบตนทานยอมใหเปนอนแสดงแลว อาบต ชอเดยวกน แคตางวตถ เชน ปาจตตยเพราะนอนรวมกบอนปสมบนเกนกาหนด กบปาจตตย เพราะสอนธรรมแกอนปสมบนวาพรอมกน ไมจดเปนสภาคาบต ตางรปตางแสดง ตางรปตางรบ แสดงกนได ถาภกษทงหลายตองสภาคาบต ใหสวดประกาศในทประชมแลวฟงปาตโมกขได อาบตทเปนวฏฐานคามน จะพนไดดวยการอยกรรม คออาบตสงฆาทเสส ทานใหบอกไว แกภกษรปหนงวาตนตองอาบตสงฆาทเสส มวตถอยางนน ๆ แลวฟงปาตโมกขได การทาสงฆอโบสถ คอการสวดปาตโมกขนน ตองประกอบดวยองค ๔ คอ

๑. วนนนเปนวน ๑๔ คา หรอ ๑๕ คา หรอวนสามคค วนใดวนหนง ๒. จานวนภกษผเขาประชมม ๔ รปเปนอยางนอย และเปนปกตตตะ คอเปนภกษปกต

ไมตองอาบตปาราชก หรอถกสงฆลงอกเขปนยกรรม (ตองมภกษ ๔ รปเปนปกตตตะ จงจะถอวา ใชได) และนงไมละหตถบาสของกนและกน

๓. ภกษทงหลายไมตองสภาคาบต คอไมตองอาบตเรองเดยวกนและอาบตอยาง

สงฆอโบสถ

327

328


๓๓๒๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

เดยวกน ถามอยางนน ทานใหสวดประกาศวา “สณาต เม ภนเต สงโฆ, อย สพโพ สงโฆ สภาค อาปตต อาปนโน, ยทา อ ญ ภกข สทธ อนาปตตก ปสสสสต, ตทา ตสส สนตเก ต อาปตต ปฏกรสสต” แปลวา “ทานเจาขา ขอสงฆจงฟงขาพเจา สงฆทงปวงนตองสภาคาบต จกเหนภกษอนผบรสทธ ไมตองสภาคาบตเมอใด จกทาคนอาบตนนในสานกเธอเมอนน ” แลวจงทาอโบสถได

๔. บคคลควรเวนไมมในหตถบาส คอไมไดอยในทประชม บคคลควรเวนนน ไดแก (๑) อนปสมบน คอคนไมใชภกษ แมภกษณซงเปนอปสมบน แตไมสามารถจะรวมทาสงฆกรรม กบภกษได จงนบวาเปนอนปสมบนสาหรบภกษ (๒) เปนภกษอยกอนแตขาดจากความเปนภกษ แลวโดยตองอาบตปาราชก เขารตเดยรถย หรอลาสกขา (๓) เปนภกษแตถกสงฆลงอกเขปนย-กรรม ซงถาไมเปนท ๔ ในสงฆ กไมเปนไร ในคราวประชมทาสงฆอโบสถน ไมมพระพทธานญาตโดยตรงทจะใหภกษทงหลาย สนทนากนถงพระวนยในสงฆดวย แตมธรรมเนยมวา ถาจะสนทนาตองไดรบสมมตกอน หรอ ประกาศสมมตตนเองกได ภกษอนประกาศสมมตกได เพยงตงญตตกรรมกพอ ในวดแหงหนง มภกษไมถง ๔ รป ทานไมใหสวดปาตโมกข ถามภกษ ๓ รป ใหทา ปารสทธอโบสถ คอประชมกนในโรงอโบสถ รปหนงสวดประกาศดวยญตต ดงน “สาณาต เม ภนเต อายสมนตา,อชชโปสโถ ปณณรโส,ยทายสมนตาน ปตตกลล มย อ ญม ญ ปารสทธอโปสถ กเรยยาม” แปลวา “ทานเจาขา ขอทานทงหลาย จงฟงขาพเจา อโบสถวนน ท ๑๕ ถาความพรงพรอมของทานถงทแลว เราทงหลายพงทาปารสทธอโบสถกนเถด” ถารปทตงญตตแกกวาใชคาวา “อาวโส” แทน “ภนเต” วนท ๑๔ คา ใหวา “จาตททโส” ภกษผเถระพงหมผาเฉวยงบา พงนงกระโหยงประนมมอ บอกปารสทธ วาดงน “ปารสทโธ อห อาวโส,ปารสทโธต ม ธาเรถ.” (วา ๓ หน) แปลวา “ฉนบรสทธแลวขอเธอทงหลายจงจาฉนวา เปนผบรสทธแลว” ภกษนอกน พงทาอยางนนตามลาดบพรรษา คอ บอกปารสทธ วาดงน “ปารสทโธ อห ภนเต, ปารสทโธต ม ธาเรถ.” แปลวา “ผมบรสทธแลวขอรบขอทานทงหลายจงจาผมวา เปนผบรสทธแลว”

ปารสทธอโบสถ

328

329


๓๒๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท วชา วนยบญญต ๓๒๕

ภกษสองรปไมตองตงญตต บอกปารสทธแกกนและกนเลยทเดยว ภกษรปเดยวทานใหอธษฐาน วา อชช เม อโปสโถ. “วนนอโบสถของเรา” การสวดปาตโมกขน เปนหนาทของพระเถระผใหญ จะนมนตภกษรปอนใหสวดแทนกได ภกษผสวดนนตองเปนผทฉลาด จาปาตโมกขไดแมนยา เขาใจวาพากยและอกษรถกจงหว ะชดเจน ไมใชเปนผมเสยงแหบเครอ ภกษผสวดตองสวดดงพอใหไดยนทวกน ถาแกลงทาเสยงอบอบเสยทานปรบทกกฏ ในคาสวดมทเปลยนวน เดอน คอ ถาเปนวน ๑๕ คา สวดวา “อชชโปสโถ ปณณรโส อโบสถวนนท ๑๕” ถาเปนวนท ๑๔ คา สวดวา “อชชโปสโถ จาทตทโส อโบสถวนนท ๑๔” ถาเปนวนสามคค สวดวา “อชชโปสโถ สามคค อโบสถวนน เปนวนสามคค” ในการสวดปาตโมกข ทานจดหมวดหวขอในการสวดไว เรยก อทเทส โดยยอ ม ๕ คอ (๑) นทานทเทส (๒) ปาราชกกทเทส (๓) สงฆาทเสสทเทส (๔) อนยตทเทส (๕) วตถารทเทส อทเทสหลง คอ วตถารทเทส เปนทรวมแหงอทเทสทง ๕ คอ นสสคคยทเทส ปาจตตยทเทส ปาฏเทสนยทเทส เสขยทเทส สมถทเทส ดงนน เมอวาโดยพสดารจงเปน อทเทส ในการสวดปาตโมกข จงม ๙ อทเทส อทเทสนทานจดไวเพอจะไดรจกตดตอนสวดปาตโมกข เมอถงคราวจาเปน คราวจาเปนอนเปนเหตสวดปาตโมกขยอ ม ๒ ประการ คอ (๑) ไมมภกษจาไดจนจบ สวดเทาทจาได (๒) เกดเหตฉกเฉนทเรยกวาอนตราย เหตฉกเฉนทเรยกวาอนตราย นน ม ๑๐ คอ ๑. พระราชาเสดจมา ๒. โจรมาปลน ๓. ไฟไหม ๔. นาหลากมา ๕. คนมามาก ๖. ผเขาภกษ ๗. สตวรายมเสอเปนตนเขามาในอาราม ๘. งรายเขามาในทประชม ๙. ภกษอาพาธโรคปจจบนในทประชม ๑๐. มอนตรายตอพรหมจรรย เชน มใครมาจบภกษรปใดรปหนง กาลงสวดปาตโมกข มภกษรปอนมาถงเขา ถามามากกวาภกษผชมนม ตองสวดตงตนใหม ถาเทากนหรอนอยกวา ใหสวดตอจากทสวดแลว ใหผมาฟงใหมฟงสวนทเหลอตอไป ถารอยกอนวาจกมภกษมา แตนกเสยวาไมเปนไรแลวสวด ทานปรบถลลจจย ถาทาดวยความสะเพรา นกวาเมอสวดถงไหน กฟงตอนนน ปรบอาบตทกกฏ ถาสวดจบแลวมภกษอนมา ทานใหบอกปารสทธในสานกภกษผสวดปาตโมกขแลว

329

330


330

331


วชา วนยบญญต ๓๒๗

เรยกวา เตวาจกาญตต เมอตงญตตอยางนตองปวารณา ๓ หน จะลด ไมควร ๒. ถาปวารณา ๒ หน พงตงญตตเหมอนกนนน แตเปลยนคาลงทายวา “สงโฆ

เทว วาจก ปวาเรยย.” แปลวา “สงฆพงปวารณา ๒ หน” อยางนเรยกวา เทววาจกาญตต จะปวารณา ๒ หน หรอมากกวานนได แตจะลดไมควร

๓. ถาจะปวารณาหนเดยว พงตงญตตลงทายวา “สงโฆ เอกวาจก ปวาเรยย.” แปลวา “สงฆพงปวารณาหนเดยว” อยางนเรยกวา เอกวาจกาญตต จะปวารณาหนเดยว หรอมากกวานนได แตผมพรรษาเทากน จะปวารณาพรอมกนไมควร

๔. ถาจดภกษมพรรษาเทากนใหปวารณาพรอมกน พงตงญตตลงทายวา “สงโฆ สมานวสสก ปวาเรยย.” แปลวา “สงฆพงปวารณามพรรษาเทากน” อยางนเรยกวา สมาน- วสสกาญตต ภกษมพรรษาเทากนปวารณาพรอมกน ๓ หน ๒ หน หรอหนเดยวไดทงนน

๕. ถาจะไมระบประการ พงตงครอบทวไปทงตงญตต ลงทายวา “สงโฆ ปวาเรยย.” แปลวา “สงฆพงปวารณา” อยางนเรยกวา สพพสงคาหกาญตต จะปวารณากหน ไดทงนน แตหามภกษผมพรรษาเทากนปวารณาพรอมกน อนตราย ๑๐ อยาง โดยทสดแมทายกมาทาบญหรอฟงพระธรรมเทศนาอยจนสวาง ทานใหถอเปนเหตขดของได คาปวารณาของภกษผเปนเถระ วาดงน “สงฆ อาวโส ปวาเรม, ทฏเฐน วา สเตน วา ปรสงกาย วา วทนต ม อายสมนโต อนกมป อปาทาย, ปสสนโต ปฏกกรสสาม” แปลวา “เธอ ฉนปวารณาตอสงฆ ดวยไดเหนกด ดวยไดฟงกด ดวยสงสยกด ขอทานทงหลายจงอาศยความกรณา วากลาวฉน ฉนเหนอยจก ทาคน” ภกษอนพงปวารณาตามลาดบพรรษาทละรป เวนไวแตคราวใหผมพรรษาเทากน ปวารณาพรอมกน โดยเปลยนใชคาวา “ภนเต” แทนคาวา “อาวโส” ในคราวนาปวารณาของภกษอนมา ผนาควรจะปวารณาแทนภกษนน เมอถงลาดบเธอ (ตวอยางคาปวารณาพงดในวนยมข เลม ๒) เหตยกขนอางในการเลอนปวารณาม ๒ คอ (๑) มภกษจะเขาสมทบดวย เพอหมาย จะคดคานผนนผน เพอใหเกดอธกรณขน (๒) อยดวยกนเปนผาสก ปวารณาแลวตางจะจารกไป ทอนเสย

331

332


332

333


วชา วนยบญญต ๓๒๙

การกระทานอกลนอกทาง คอการประพฤตนอกรตนอกรอยของสมณะ เรยกวา อปปถกรยา ทานจาแนกใหศกษา ๓ ประเภท คอ

๑. อนาจาร คอ ความประพฤตไมดไมงามและการเลนมประการตาง ๆ ๒. ปาปสมาจาร คอ ความประพฤตเลวทราม ๓. อเนสนา คอ การเลยงชพไมสมควร

อนาจาร คอ ความประพฤตไมดไมงาม และการละเลนตางๆ แบงเปน ๓ ประเภท คอ (๑) การเลนอยางตางๆ (๒) การรอยดอกไม (๓) การเรยนเดรจฉานวชา (หรอดรจฉานวชา) การเลนอยางตาง ๆ ม ๕ ประเภท คอ (๑) การเลนอยางเดก เชน เลนเรอนเลกๆ รถเลกๆ เรอเลกๆ ผวปากเลน (๒) การเลนคะนอง เชน เลนปลากน ชกกน (๓) การเลนพนน

กณฑท ๑๘ อปปถกรยา

อนาจาร

333

334


๓๓๓๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

เชน หมากรก สกา เปนตน (๔) การเลนปยปยา คอทาความเสยหายใหแกผอน เชน จดไฟเผาปาเลน (๕) การเลนองคะนง เชน การสวดการแสดงธรรมดวยเสยงขบยดยาว การเทศนตลกคะนอง เมอภกษเลนอยางตาง ๆ ทง ๕ ประเภทน ทานปรบดวยอาบตทกกฏ การรอยดอกไม (บปผวกต) ม ๖ ชนด คอ (๑) คนถม รอยตรง ไดแก ดอกไม ทเรยกวาระเบยบ ใชดอกมะลเปนตนเสยบเขาในระหวางใบตองทเจยนไวแลวตรงใหตดกนโดยรอบ แลวรอยผสมกบอยางอนเปนพวง (๒) โคปผม รอยควบหรอรอยคม ไดแก ดอกไมทรอยเปนสาย ๆ แลวตามหรอคมเขาเปนพวง (๓) เวธม รอยแทงหรอรอยเสยบ ไดแก ดอกไมทรอยสวมดอก (๔) เวถม รอยพนหรอรอยผก ไดแก ชอดอกไม และกลมดอกไมทเขาเอาไมเสยบกานดอกไมแลวพนดวยดายหรอผกทาขน (๕) ปรม รอยวง ไดแก ดอกไมทรอยสวมดอกหรอรอยแทงกานเปนสายแลวผกเขาเปนวง ทเรยกวาพวงมาลย (๖) วายม รอยกรอง ไดแกดอกไมทรอยถกเปนตาขาย การรอยดอกไมทง ๖ ชนดน ทานหามทงนนและปรบเปนอาบตทกกฏ เดรจฉานวชา หมายถง วชาความรทขวางทางไปสสวรรคและนพพาน หรอวชาทไมอาจนาไปสการบรรลมรรคผลนพพานได วชานอาจจะยงผลใหสาเรจไดบาง เพราะอานาจจตทเปนสมาธ แตกเปนไปในทางทชวททจรต เปนบอเกดแหงอกศลกรรม มโลภ โกรธ หลงเปนตน เปนเหต เชน วชาความรในการเปนหมอดทานายตาง ๆ อนไมกอใหเกดประโยชนทงแกตนและผอน เพราะเมอเรยนหรอใชปฏบต ตนเองกหลงเพลนหมกมนทงทาใหผอนลมหลงงมงาย เปนอนปฏเสธกรรม ไมเปนอนปฏบตกจหนาทและประกอบการตามเหตผล ทานจาแนกไว ๕ ประเภท คอ (๑) ความรในการทาเสนหเพอใหชายนนหญงนรกกน (๒) ความรในการทาใหผนนผนถงความวบต (๓) ความรในทางใชภตผอทธฤทธเดชตาง ๆ (๔) ความรในทางทานายทายทก เชนบอกใบใหเลขหวย (๕) ความรในอนจะนาใหหลงงมงาย เชน หงปรอทใหมอทธฤทธ หงเงนหรอทองแดงใหเปนทองคาทเรยกวา เลนแรแปรธาต ความรเหลาน ททานเรยกวาเดรฐฉานวชา เพราะเปนความรทเขาสงสยวาลวงหรอหลง ไมใชความรจรงจง ผบอกเปนผลวง ผเรยนกเปนผหดเพอจะลวงหรอเปนผหลงงมงาย ดงนน พระพทธองคจงทรงหามภกษเกยวของทงการเรยนการสอน การประพฤตมชอบ และไมสมควรตอคฤหสถทตนคบและสมาคม ทเรยกวาภกษ ผประทษรายสกล ทานจาแนกประเภทไว ดงน

ปาปสมาจาร

334

335


๓๓๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

วชา วนยบญญต ๓๓๑

๑. ใหของกานลแกบคคลในสกลอยางคฤหสถเขาทากน เชน ใหดอกไม เปนตน ๒. ทาสวนดอกไมไว ตลอดถงรอยดอกไมไวเพอบาเรอเขา ๓. แสดงอาการประจบเขา เมอเขาไปสสกล เชน พดประจอประแจเอาใจ และอมเดก

ผเปนบตรหลานเขา ๔. ยอมตวลงใหเขาใชสอยไปโนนไปน ทาอยางนนอยางนนอกกจพระศาสนา การตดสอย

หอยตามเขาไปกรวมเขาในขอน (แตจะรบธระเขาในทางกจพระศาสนา เชน เขาตองการฟงธรรม ชวยนมนตพระเทศนให เปนตน ทานวาไมมโทษ หรอธระของโยมมารดา บดา คนเตรยมมาบวช คนจะขอบวชทเรยกวา ปณฑปลาส และไวยาวจกรของตน แมเปนธระนอกจากกจพระศาสนาทานกอนญาต แตกควรเลอกกจทสมควร)

๕. รบเปนหมอรกษาไขของคนในสกล คอ เปนหมอประจาบานเขา ๖. รบของฝากของเขาอนไมสมควรรบ เชน รบของโจรและของตองหาม ปาปสมาจาร

เหลานปรบอาบตทกกฏเสมอกน นอกจากนน เปนฐานทสงฆจะทาการลงโทษไดอก ๓ สถาน สถานใดสถานหนง คอ (๑) ตาหนโทษ เรยก ตชชนยกรรม (๒) ถอดยศ เรยก นยสกรรม (๓) ขบเสยจากวด เรยก ปพพาชนยกรรม ปาปสมาจารทเนองดวยการรกรานหรอตดรอนคฤหสถ ม ๗ ประเภท คอ (๑) ขวนขวายเพอตดลาภเขา (๒) ขวนขวายเพอความเสอมเสยแหงเขา (๓) ขวนขวายเพอใหเขาอยไมได (๔) ดาวาเปรยบเปรย (๕) ยยงใหเขาแตกกน (๖) พดกดเขาใหเปนคนเลว (คอพดวาจา หยาบคาย เชนเรยกไอ เรยกอ มง ก เปนตน) (๗) ใหปฏญาณอนเปนธรรมแกเขาแลวไมทาใหสมจรง ความประพฤตเลวทรามเหลาน นอกจากปรบอาบตตามวตถแลว และยงเปนฐานทสงฆ จะลงโทษดวยปฏสารณยกรรม คอใหหวนระลกถงความผดและขอขมาคฤหสถทตนรกรานหรอตดรอน ภกษผถงพรอมดวยอาจาระ ยอมไมทนงตนเปนคนสนทของสกล โดยฐานเปนคนเลว และไมรกรานตดรอนเขา แสดงเมตตาจต ประพฤตพอดพองาม ยงความเลอมใส นบถอใหเกด ในตนเรยกวา “กลปสาทโก” (ผทาใหตระกลคฤหสถเลอมใส) เหมอนกบพระกาฬทายเถระ ทพระพทธองค ทรงยกยองวาเปนเลศ (เอตทคคะ) ในทางน ซงนบเปนศรของพระพทธศาสนา

อเนสนา หมายถง กรยาทภกษแสวงหาเลยงชพในทางไมสมควร จาแนกเปน ๒ ประเภท คอ (๑) การแสวงหาทเปนโลกวชะ คอ มโทษทางโลก เชน ทาโจรกรรม เปนตน

อเนสนา

335

336


๓๓๓๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

(๒) การแสวงหาทเปนปณณตตวชชะ คอ มโทษทางพระวนย เชนการทาวญญต คอ ออกปากขอตอคนทไมควรขอหรอในเวลาทไมควรขอ การแสวงหาทเปนปณณตวชชะ ม ๕ ประเภท คอ (๑) ทาวญญต คอออกปากขอตอคนไมควรขอหรอในเวลาไมควรขอ (๒) แสวงหาลาภดวยลาภ คอ ใหของนอยเพอหวงไดมาก (๓) ใชจายรปยะ ไดแก การลงทนหาผลประโยชนเชนทาการคาขาย (๔) หากนในทางเวชกรรม คอ ทาการแพทย (๕) การทาปรตร ไดแก การทานามนตเสกเปาตาง ๆ เปนตน เวชกรรมทตองหาม นน ม ๓ ประเภท คอ (๑) เวชกรรมทหามไวในวนตวตถ แหง ตตยปาราชกสกขาบทโดยปรบอาบตทกกฏ คอทานอกรตนอกรอย หรอทาไมสนทด วางยาผดๆ ถกๆ (๒) เวชกรรมทหามโดยความเปนปาปสมาจาร คอการยอมทอดตนใหสกลเขาใชในการรกษาความเจบไขของคนในสกล (๓) เวชกรรมทหามโดยความเปนอเนสนา คอการรกษาโรค เรยกเอาขวญขาว คายา คารกษาเปนการหาประโยชน ภกษรบของทเขาถวายเพอเกอกลแกพระศาสนาแลวไมบรโภค ใหเสยแกคฤหสถเพอสงเคราะห ทาทายกผบรจาคเสยศรทธา เรยกวา ทาศรทธาไทยใหตก โภชนะทไดมายงไมไดหยบไวฉน เรยก อนามฏฐบณฑบาต ทานหามไมใหแกคฤหสถอน นอกจากมารดาบดา สวนมารดาบดานน เปนภาระทภกษจะตองเลยงด ทานอนญาตใหไดแมสมณจวรกสามารถใหแกมารดาบดาได

336

337


วชา วนยบญญต ๓๓๓

คาวา กาลก แปลวา เนองดวยกาล ขนกบกาล ในทนมงถงของอนจะกลนกนใหลวง ลาคอเขาไป ซงพระวนยบญญตใหภกษรบ เกบไว และฉนไดภายในเวลาทกาหนด จาแนก เปน ๔ อยาง คอ

๑. ยาวกาลก ของทรบประเคนไวและฉนไดชวเวลาเชาถงเทยงของวนนน เชน ขาว

ปลา เนอ ผก ผลไม เปนตน ๒. ยามกาลก ของทรบประเคนไว และฉนไดชววนหนงกบคนหนง คอกอนอรณขน

ของวนใหม ไดแก นาอฏฐปานะ คอนาคนผลไมทรงอนญาต ๘ ชนด ๓. สตตาหกาลก ของทรบประเคนไวแลวฉนไดภายใน ๗ วน ไดแก เภสชทง ๕ คอ

เนยใส เนยขน นามน นาผง และนาออย ๔. ยาวชวก ของทรบประเคนแลวฉนไดตลอดไปไมจากดเวลา ไดแก ของทใชปรง

เปนยานอกจากของทเปนกาลก ๓ ขางตน เชน ขมน ขง เปนตน

กณฑท ๑๙ กาลก ๔

337

338


๓๓๓๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ของทใชบรโภคเปนอาหาร จดเปนยาวกาลก ม ๒ อยาง คอ

๑. โภชนะ ๕ อยาง คอ (๑) ขาวสก ไดแก ธญชาตทกชนดทหงใหสกแลว เชน ขาวเจา เปนตน (๒) ขนมกมมาส คอ ขนมสดมอนจะบดได เมอลวงกาลแลว (๓) สตต คอ ขนมแหง ทไมบด เชน ขนมปง (๔) ปลา สงเคราะหสตวนาเหลาอนดวย (๕) เนอ คอ มงสะ ของสตวบกทใชเปนอาหาร

๒. ขาทนยะ ของขบเคยว คอผลไมและเหงา มมนเปนตน พชทใชเปนโภชนะ ม ๒ ชนด คอ (๑) ปพพณณะ (หรอ บพพณณะ) คอพชมกาเนด เปนขาวทกชนด (๒) อปรณณะ คอถวตางชนดและงา ปพพณณะ (บพพณณะ) นนทานแสดงไวในพระบาล ม ๗ ชนด คอ (๑) สาล ขาวสาล (๒) วห ขาวเจา (๓) ยโว ขาวเหนยว (๔) โคธโม ขาวละมาน (๕) กงค ขาวฟาง (๖) วรโก ลกเดอย (๗) กทรสโก หญากบแก เนอทตองหามโดยกาเนด ม ๑๐ ชนด คอ (๑) เนอมนษย เลอดกสงเคราะหเขาดวย (๒) เนอชาง (๓) เนอมา (๔) เนอสนข (๕) เนอง (๖) เนอราชสห (๗) เนอเสอโครง (๘) เนอเสอเหลอง (๙) เนอหม (๑๐) เนอเสอดาว เนอมนษยเปนวตถแหงถลลจจย เนอนอกนนเปนวตถแหงทกกฏ เนอดบ แมเปนเนอ นอกจากทหามไว ทานกหามฉน เนอชนดทเปนอทสสมงสะ คอเนอทฆาเฉพาะตน ทานกหาม แตถาไมร ฉนไมเปนอาบต สวนเนอทเปนปวตตมงสะ คอเนอทเขาฆาบรโภคกนทวไป หรอเนอทขายตามตลาด ไมหาม เนอทบรสทธโดยสวน ๓ คอภกษ (๑) ไมไดเหน (๒) ไมไดยน (๓) ไมไดสงสยวา เขาฆาเฉพาะตน ภกษฉนได ไมมโทษ แมปลากเหมอนกน จาพวกของขบเคยว ชนดทมเมดและเหงาอาจจะปลกขน กอนฉนทานอนญาตใหอนปสมบน ทาใหเปนกปปยะ (สมควร) กอน ดวยวธ ๓ วธ คอ (๑) ใชไฟจ (๒) ใชมดกรด (๓) ใชเลบจก ในคราวเดนทาง ทานอนญาตใหภกษสามเณรหาเสบยงเดนทางได เชน ขาวสาร ถว เกลอ นาออย นามน และเนย ตามตองการ

ยาวกาลก

338

339


๓๓๔ คมอการศกษานกธรรมชนโ

วชา วนยบญญต ๓๓๕

คาวา กปปยภม แปลวา สถานทเกบของอนเปนกปปยะ หมายถง สถานทสาหรบ เกบเสบยงอาหารรวมทงเปนทหงตมจดแจงอาหารของวด หรอโรงครวของวด ทรงอนญาตไว ในทสด ๔ ประเภท คอ

๑. อสสาวนนตกา กปปยภมททาดวยการประกาศใหรกนแตแรกสรางวาจะทาเปน กบปยภม ไดแก กฎทภกษทงหลายตกลงกนแตตนวาจะทาเปนกปปยกฎ (เรอนครว) ในเวลา ททา พอชวยกนยกเสาหรอตงฝาทแรก กรองประกาศใหรกนสามหนวา “กปปยกฏ กโรม เราทงหลาย ทากปปยกฎ”

๒. โคนสาทกา กบปยภมดจทโคจอม ไดแก เรอนครวนอย ๆ ทไมไดปกเสา ตงอยกบท ตงฝาบนคาน สามารถยกเลอนไปจากทไดม ๒ ประเภท คออารามโคนสาทกา เรอนครวขนาดเลก สาหรบอารามและกฎทไมไดลอมรว และ วหารโคนสาทกา เรอนครวขนาดเลกสาหรบอารามทม รวลอมเฉพาะกฎทงหมดหรอบางสวน

๓. คหปตกา กปปยภมของคฤหสถ ไดแก เรอนทพวกชาวบานสรางถวายใหเปน กปปยกฎสาหรบสงฆ

๔. สมมตกา กปปยภมทสงฆสมมต ไดแกกฎทสงฆเลอกจะใชเปนกปปยกฎแลวสวด ประกาศใหทราบดวยญตตทตยกรรม ยาวกาลกทเกบไวในทอยของภกษ แมเปนของสงฆ จดเปน อนโตวฏฐะ แปลวา อยใน ภายใน ถาหงตมในนน จดเปน อนโตปกกะ แปลวา สกในภายใน ถาหงตมเองจดเปน สามปกกะ แปลวา ใหสกเองทง ๓ อยางน เปนวตถแหงทกกฏ ทานหามไมใหฉน ยาวกาลกทเกบไวในกปปยกฎ ไมเปนอนโตวฏฐะ ไมเปนอนโตปกกะ แตถาทาเองเปนสามปกกะ ทานหาม แตจะอนของทคนอนทาสกแลว ทานอนญาต

นาปานะ คอ นา สาหรบด ม ท คนจากผลไม เรยก ยามกาลก ม ๘ ชนด คอ (๑) อมพปาน นามะมวง (๒) ชมพปาน นาชมพหรอนาลกหวา (๓) โจจปาน นากลวยมเมด (๔) โมจปาน นากลวยไมมเมด (๕) มธกปาน นามะซาง (๖) มททกปาน นาลกจนทนหรอองน (๗)

กปปยภม ๔ ชนด

ยามกาลก

339

340


๓๓๓๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

สาลกปาน นาเหงาอบล (๘) ผารสกปาน นามะปรางหรอนาลนจ วธทานาปานะ คอปอกหรอควานผลไมเหลานทสก เอาผาหอบดผาใหตง อดเนอผลไมใหคายนาออกจากผา เตมนาลงไปใหพอด เตมนาตาลและเกลอพอเขารส ใหใชของสด หามตมดวยไฟ อนปสมบนทาจงควรในวกาล ภกษทาเองมคตอยางยาวกาลก เพราะรบประเคนทงผลเมอลวงกาหนดคนหนง หามมใหฉน ปรบอาบตทกกฏ สตตาหกาลก ไดแก เภสช ๕ ชนด คอ (๑) เนยใส (๒) เนยขน (๓) นามน (๔) นาผง (๕) นาออย วตถทอนญาตทานามน ม ๓ ชนด คอ (๑) มนเปลวแหงสตว (๒) พชอนมกาเนดเปน ยาวกาลก เชน เมดงา (๓) พชอนมกาเนดเปนยาวชวก เชน เมดพนธผกกาด มนเปลวสตว ม ๕ ชนด คอ (๑) เปลวหม (๒) เปลวปลา (๓) เปลวปลาฉลาม (๔) เปลวหม (๕) เปลวลา มนเปลวสตวเหลานทานอนญาตใหรบประเคนแลวเจยวเปนนามนได แตตองทาใหเสรจภายในกาล ถาทานอกหรอคาบกาล หามมใหฉน นามนทสกดจากพชอนเปนยาวกาลก ภกษทาเอง มคตอยางยาวกาลก เทยงแลวไป หามมใหฉน สวนนามนทสกดจากพชอนเปนยาวกาลก ภกษทาเองได

ของทใชประกอบเปนยานอกจากกาลก ๓ อยางนน จดเปนยาวชวก ทานแบงไว ๖ ประเภท ดงน (๑) รากไม เรยกมลเภสช (๒) นาฝาด เรยกกสาวเภสช (๓) ใบไม เรยก ปณณเภสช (๔) ผลไมเรยกวาผลเภสช (๕) ยางไม เรยกชตเภสช (๖) เกลอ เรยกโลณเภสช กาลกอยางหนงระคนกบกาลกอกอยางหนง มกาหนดใหใชไดชวคราวของกาลก มอายสน เชน นาผง เปนสตตาหกาลก ผสมกบธญชาต เชนขาว เปนตน ซงเปนยาวกาลก นาผง กกลายเปนยาวกาลกดวย ดงนเปนตน สตตาหกาลกและยาวชวกทรบประเคนไวคางคน ทาน

สตตาหกาลก

ยาวชวก

กาลกระคนกน วชา วนยบญญต ๓๓๗

หามไมใหเอาปนกบยาวกาลก ปรบเปนอาบตปาจตตย

340

341


๓๓๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

341

342


342

343


วชา วนยบญญต ๓๓๙

“อห อาวโส ปาจตตย อาปตต อาปนโน ต ปฏเทเสม

ปสสถ ภนเตอาม อาวโส ปสสาม

อายต ภนเต สวเรยยาถ”“สาธ สฏ อาวโส สวรสสาม

อห อาวโส สมพหลา นานาวตถกาโย ทกกฏาโย อาปตตโย อาปนโน ตา ปฏเทเสม”

เทว นานาวตถกาโย

“อห อาวโส อตถนนามาย อาปตตยา เวมตโก ยทา นพเพมตโก ภวสสาม ตาทา ต อาปตต ปฏกกรสสาม”

ถลลจจย นสสคคย ปาจตตย ทกกฏ ทพภาสต”“ถลลจจยาโย นสสคคยาโย ปาจตตยาโย ทกกฏาโย ทพภาสตาโย”

การแสดงอาบตนน คอ การเปดเผยโทษของตนแกภกษอน มวธดงน๑. วธแสดงอาบตตวเดยว

ผแสดงวา “อห อาวโส ปาจตตย อาปตต อาปนโโโน ต ปฏเทเสม” แปลวา “แนะคณผมตองอาบตปาจตตย ผมแสดงอาบตนน” (สมมตวาตองอาบตปาจตตยตวเดยว)

ผรบวา “ปสสถ ภนเต” (ทาน เหนหรอ)ผแสดงวา “อาม อาวโส ปสสาาาม” (เออ คณ ผมเหน)ผรบวา “อายต ภนเต สวเรยยาถ” (ทานจงสารวมตอไป)ผแสดงวา “สาาาธ สฏฏ อาวโส สวรสสาาาม” (ดละ คณ ผมจกสารวมดวยด)

๒. ตองอาบตอยางเดยวกนหลายตวผแสดงวา “อห อาวโส สมพหลา นานาวตถกาโย ทกกฏาโย อาปตตโย อาปนโโโน

ตา ปฏเทเสม”(ถา ๒ ตว ใช “เทว นานาวตถกาโย” ตงแต ๓ ขนไปใช “สมพหลา”)อาบตนน ทานใหแสดงโดยควรแกชอวตถและจานวน แสดงผดชอ ใชไมได ผดวตถ

และผดจานวนขางมาก แสดงเปนนอย ใชไมได ขางนอยแสดงเปนมาก ใชไดถาสงสยอาบตบางตว ทานใหบอก ดงน“อห อาวโส อตถนนาาามาย อาปตตยา เวมตโก ยทา นพเพมตโก ภวสสาาาม ตาทา ต

อาปตต ปฏกกรสสาม” แปลวา “แนะคณ ผมมความสงสยในอาบตชอน จกสนสงสยเมอใด จกทาคนอาบตนนเมอนน”

แบบคาบาลบอกชออาบต ดงนอาบตตวเดยว “ถลลจจย นสสคคย ปาจตตย ทกกฏ ทพภาสต” อาบตหลายตว

“ถลลจจยาโย นสสคคยาโย ปาจตตยาโย ทกกฏาโย ทพภาสตาโย”อาบตวตถเดยวกน ภกษตองเหมอนกน เชน ฉนอาหารในเวลาวกาลรวมกน เรยกวา

สภาคาบต แปลวา อาบตมสวนเสมอกน หามมใหแสดงและมใหรบแสดง ใหแสดงกบภกษอน ถาสงฆตองสภาคาบตทงหมด เชน ขดดนรวมกน ทานใหสงภกษรปหนงไปแสดงในทอน

กณฑท ๒๑ วนยกรรม

วธแสดงอาบต

แลวภกษทเหลอพงแสดงกบภกษรปนน

343

344


๓๓๔๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

แลวภกษทเหลอพงแสดงกบภกษรปนน อธษฐาน แปลวา ตงเอาไว ในทางพระวนยหมายถงการตงเอาไวหรอตงใจกาหนดเอาไว คอตงเอาไวเปนของนนๆ หรอตงใจกาหนดเอาไววาจะใชเปนของประจาตวชนดนน ๆ เชน ไดผามาผนหนงตงใจวาจะใชเปนสงฆาฏ สบง จวร กอธษฐานเปนอยางนนๆ เมออธษฐานแลว ผานน เรยกวาเปนผาอธษฐาน หรอผาครอง วธอธษฐานม ๒ ลกษณะ โดยใชกายคอมอสมผส แลวกาหนดนกคาอธษฐานในใจ หรอเปลงวาจากได บรขารทภกษตองอธษฐาน คอ (๑) สงฆาฏ (๒) อตตราสงค (๓) อนตรวาสก อธษฐาน ไดผนเดยว (๔) บาตร อธษฐานไดใบเดยว (๕) ผาปนง (๖) ผาปนอน (๗) ผาเชดหนาหรอผาเชดปาก (๘) ผาใชเปนบรขารอนเลกๆนอยๆ เชนถงบาตร ยาม (๙) ผาปดฝ อธษฐานไดผนหนงคราวอาพาธ (๑๐) ผาอาบนาฝน อธษฐานได ๑ ผน ตลอด ๔ เดอนฤดฝน คาอธษฐานบรขารสงเดยว แสดงสงฆาฏเปนตวอยาง ดงน “อม สงฆาฏ อธฏฐาม” แปลวา “เราตงเอาไวซงผาสงฆาฏผนน” อธษฐานบรขารอนพงเปลยนชอ ดงน อตตราสงค สาหรบผาอตตราสงค (ผาหม) อนตรวาสก สาหรบผาอนตรวาสก (ผานง) นสทน สาหรบผานสสทนะ (ผาปนง)กณทปฏจฉาท สาหรบผาปดฝ วสสกสาฏก สาหรบผาอาบนาฝน ปจจตถรณ สาหรบผาปนอน มขปฉนโจล สาหรบผาเชดปาก ปรกขารโจล สาหรบผาเปนบรขาร ผนเลกๆ นอยๆ ปตต สาหรบบาตร ถาจะอธษฐานผาหลายผนรวมกน พงวาดงน เชน อธษฐานผาปนอนวา “อมาน ปจจตถรณาน อธฏฐาม” อธษฐานม ๒ อยาง คอ (๑) อธษฐานดวยกาย โดยเอามอลบคลาบรขารทอธษฐานนน (๒) อธษฐานดวยวาจา โดยเปลงวาจาอธษฐานไมตองถกตองดวยกายกได อธษฐานดวยวาจานน แยกเปน ๒ คอ (๑) อธษฐานในหตถบาสวา “อม” หรอ “อมาน” (๒) อธษฐานนอกหตถบาสวา “เอต” หรอ “เอตาน” เมออธษฐาน ตองถอนบรขารเกากอนเสมอ ซงเรยกวา ปจจทธรณ ตวอยางการปจจทธรณสงฆาฏวาดงน “อม สงฆาฏ ปจจทธราม” แปลวา “เรายกเลกสงฆาฏผนน” คาพนทวา “อม พนทกปป กโรม” แปลวา “เราทาเครองหมายจดน”

อธษฐาน

344

345


๓๔๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท

“อม สงฆาฏ อธฏฐาม

อตตราสงคกณทปฏจฉาท

วสสกสาฏก ปจจตถรณ มขปฉนโจลปรกขารโจล ปตต

อม อมาน

วชา วนยบญญต ๓๔๑

บรขารทภกษอธษฐานแลว จะละหรอขาดอธษฐานไปดวยเหต ๙ ประการ คอ (๑) ใหแก ผอน (๒) ถกโจรแยงชงเอาไปเสย (๓) มตรถอเอาไปดวยวสาสะ (๔) เจาของหนไปเพอความเปน คนเลว (๕) เจาของลาสกขา (๖) เจาของทากาลกรยา (๗) เพศกลบ (๘) ถอนเสยจากอธษฐาน (๙) เปนชองทะล (เฉพาะจวรและบาตร) คาวา วกป หมายถง การทาใหเปนสองเจาของ คอขอใหภกษสามเณรอนรวมเปนเจาของจวรหรอบาตรนนๆ ดวย ซงมผลทาใหไมตองอาบตเพราะเกบอดเรกจวรหรออดเรกบาตรไวเกนกาหนด ม ๒ ลกษณะ (๑) สมมขาวกป วกปตอหนา คอการนาผาอดเรกจวรเขาไปหาภกษทตนตองการ จะวกปดวยแลวกลาวคาวกปตอหนา (๒) ปรมมขาวกป วกปลบหลง คอการเอาอดเรกจวรไปฝากใหภกษรปอนชวยวกป กบภกษอกรปหนง บรขารทจะวกปไดนน ไดแก อดเรกจวรและอดเรกบาตร คาวกปตอหนาในหตถบาส จวรผนเดยว วาดงน “อม จวร ตยห วกปเปม” แปลวา “ขาพเจาวกปจวรผนนแกทาน” จวรหลายผนวา “อมาน จวราน” บาตรใบเดยววา “อม ปตต ตยห วกปเปม” บาตรหลายใบวา “อเม ปตเต” จวรทวกปไวจะใชสอยตองขอใหผรบถอนกอน ไมทาอยางนนใชสอย ตองอาบตปาจตตย คาถอนในหตถบาส วาดงน “อม จวร มยห สนตก ปรภช วา วสชเชห วา ยถาปจจย วา กโรห” แปลวา “จวรผนนของขาพเจา ทานจงใชสอยกตาม จงสละกตาม จงทาตามปจจย กตาม” บาตรทวกปไวไมกาหนดใหถอนกอน พงใชสอยเปนของวกป แตเมอจะอธษฐาน พงถอนกอน

เหตขาดอธษฐาน

วกป

345

346


๓๓๔๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท

สงของบางอยางมเฉพาะถน บางอยางยอมเกดขนใหม ภกษเกดภายหลงยอมไดพบเหน วตถและกจการตางๆ นานา จากทกลาวไวในคมภร พระบรมศาสดาผมพระญาณเหนการณไกล ไดทรงประทานแบบไวเพอเปนหลกสนนษฐาน เรยกวา มหาปเทส แปลวา ขอสาหรบอางใหญ จาแนกเปน ๔ ประการ ดงน

๑. สงใดไมไดทรงหามไววาไมควร แตเขากนกบสงเปนอกปปยะ ขดกนตอสงเปนกปปยะสงนนไมควร

๒. สงใดไมไดทรงหามไววาไมควร แตเขากนกบสงเปนกปปยะ ขดกนตอสงเปนอกปปยะสงนนควร

๓. สงใดไมไดทรงอนญาตไววาควร แตเขากนกบสงเปนอกปปยะ ขดกนตอสงเปนกปปยะสงนนไมควร

๔. สงใดไมไดทรงอนญาตไววาควร แตเขากนกบส งเปนกปปยะ ขดกนตอสงเปนอกปปยะสงนนควร ตวอยาง เชน ฝนไมไดทรงหามไว แตเขาไดกบสราททรงหามไว จงเปนของไมควร นาตาลไมไดทรงอนญาตไว แตเขากนไดกบนาออยททรงอนญาต จงเปนของควร ขอททรงหามไวในบางขอไดทรงอนญาตยกเวนเปนพเศษไวกม ในทนจกกลาวเฉพาะ ททรงอนญาตเปนพเศษแทๆ ซงสรปได ๕ ขอ คอ

๑. ทรงอนญาตเฉพาะอาพาธ เชน ยามหาวกฏ ๔ คอมตร คถ เถา ดน ทรงอนญาต เฉพาะภกษผถกงกด แมไมไดรบประเคน กฉนได ไมเปนอาบต นาขาวใสหรอนาขาวตมทไมมกากและนาเนอตมทไมมกาก เปนของทรงอนญาตแกภกษไขทจาจะตองไดอาหารในเวลาวกาล

กณฑท ๒๒ ปกณณกะ

มหาปเทส ๔

พระพทธานญาตพเศษ

346

347


๓๔๒ คมอการศกษานกธรรมชนโ

วชา วนยบญญต ๓๔๓

๒. ทรงอนญาตเฉพาะบคคล เชน ทรงอนญาตอาหารทเรอหรอสารอกออกมาถงลาคอแลวกลบเขาไปแกภกษผมกเรออวก ไมเปนอาบตเพราะวกาลโภชนสกขาบท

๓. ทรงอนญาตเฉพาะกาล เชน ทรงอนญาตใหเจยวมนเปลวสตวทาเปนนามนไดเอง แตตองทาใหเสรจในกาล คอเชาถงเทยง

๔. ทรงอนญาตเฉพาะถน เชน ทรงอนญาตใหอปสมบทไดดวยสงฆปญจวรรค (๕ รป) ใหอาบนาไดเปนนตย ใหใชรองเทาสชนเปนของใหมๆ ไดในปจจนตชนบท

๕. ทรงอนญาตเฉพาะยา เชน ทรงอนญาตใหดมนามนเจอนาเมาทไมมากจนถงมส และกลนปรากฏได และทรงอนญาตใหใชกระเทยมเปนยาได แตหามฉนเปนอาหาร ขออารกขา หมายถง การขอความคมครองปองกนจากบานเมอง โดยปกตบรรดาภกษยอมไมชอบทจะเปนความกบใคร ไมแสหาเหตเลกนอยเปนเครองปลกคดขน พอจะอดได นงไดกอดกนง แตเมอถงคราวจาเปน คอถกคนอนฟองรอง กเปนจาเลยวาความเพอเปลองตนได เมอถกคนอนขมเหงเหลออดเหลอทน กบอกขออารกขา แมเจาะจงชอกได หรอเมอถกทาราย แตไมรวาใครทา จะบอกใหถอยคาไวแกเจาหนาทตารวจกได หรอบรขารสญหาย แตไมรวาใครลก จะบอกตราสน (แจงความ) ไวแกเขากได ไมมโทษในเพราะเหตเหลาน

วบต หมายถง ความเสอมเสยหายของภกษ ม ๔ อยาง คอ

๑. สลวบต ความเสยหายแหงศล หมายถงการตองอาบตปาราชก หรอสงฆาทเสส ซงจดเปนอาบตหนก

๒. อาจารวบต ความเสยมารยาท หมายถง อาการทตองลหกาบต ตงแตอาบตถลลจจย ลงมาจนถงอาบตทพภาสต

๓. ทฏฐวบต คอ ความเหนผดธรรมผดวนย และมความเหนทสดโตงเรองใดเรองหนง ๔. อาชววบต ความเสยหายแหงการเลยงชพ หมายถง อาการทตองอาบตบางอยาง

เพราะเหตแหงการเลยงชพ

ขออารกขา

วบต ๔

347

348


๓๓๔๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

บคคลหรอสถานททภกษไมควรไปมาหาสลาพง อยางไมเปนกจจะลกษณะ หรอผดเวลาเรยกวา อโคจร ม ๖ ประเภทคอ

๑. หญงแพศยา คอหญงทหากนในทางกามคณทกประเภท ๒. หญงหมาย คอหญงทสามตายหรอหยาราง ทเรยกวาแมหมาย แมราง ๓. สาวเทอ คอหญงโสด ไมมสาม อยลาพงตนจนเปนสาวแก ๔. ภกษณ เปนพรหมจารน จดวาเปนหญงโสด เปนสหธรรมกดวยกนกยงสมควร

จะคบกนแตพอดพองาม ๕. บณเฑาะก คอบรษทเขาตอนเสยแลว (อนง หมายถงชาย ๓ ประเภท คอชายทม

ราคะกลา ชายทถกตอน และกระเทยโดยกาเนด) ๖. รานสรา คอทขายสราและโรงกลนสรา (รวมถงสถานบนเทงตางๆ)

ภกษผเวนจากอโคจรทง ๖ น ควรเลอกบคคล เลอกสถานทอนสมควรไปอยางเปนกจจะลกษณะ ในเวลาอนควร ไมไปพราเพรอ กลบในเวลา ประพฤตตนไมเปนทรงเกยจของเพอนสหธรรมกเพราะการเทยวไป เรยกวา โคจรสมปนโน ผถงพรอมดวยโคจร ซงเปนหลกคกบมารยาท ทรวมเรยกวา อาจารโคจรสมปนโน ผถงพรอมดวยมารยาทและโคจร เปนคกบ คณบทวา สลสมปนโน ผถงพรอมดวยศล ภกษผถงพรอมดวยคณธรรมดงกลาวน ยอมประดบพระศาสนาใหรงเรองแล

อโคจร

348

349


๓๔๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

วชา วนยบญญต ๓๔๕

¢ŒÍÊÍº¸ÃÃÁÊ¹ÒÁËÅÇ§¢ŒÍÊÍº¸ÃÃÁÊ¹ÒÁËÅÇ§ËÅÑ¡ÊÙμÃ¹Ñ¡¸ÃÃÁªÑé¹â·ËÅÑ¡ÊÙμÃ¹Ñ¡¸ÃÃÁªÑé¹â·ÇÔªÒÇÔ¹ÑÂ : ÇÔ¹ÑÂºÑÞÞÑμÔÇÔªÒÇÔ¹ÑÂ : ÇÔ¹ÑÂºÑÞÞÑμÔ

»‚ ¾.È. òõõö - òõõø»‚ ¾.È. òõõö - òõõø

349

350


๑. ภกษผปฏบตพระวนยสวนอภสมาจารใหดงาม จะตองปฏบตอยางไร ? เฉลย ตองปฏบตโดยสายกลาง คอไมถอเครงครดอยางงมงาย จนเปนเหตทาตนให

ลาบากเพราะเหตธรรมเนยมเลกๆ นอยๆ อนขดตอกาลเทศะ และไมสะเพรามกงาย ละเลยตอธรรมเนยมของภกษ จนถงทาตนใหเปนคนเลวทราม ฯ

๒. ภกษผละเมดสกขาบทนอกพระปาตโมกข ตองอาบตอะไรไดบาง ? เฉลย ตองอาบตถลลจจย และ ทกกฏ ฯ

๓. ผาสาหรบทาจวรนงหมนน ทรงอนญาตไวกชนด ? อะไรบาง ? เฉลย ๖ ชนด ฯ คอ

๑. โขมะ ผาทาดวยเปลอกไม ๒. กปปาสกะ ผาทาดวยฝาย ๓. โกเสยยะ ผาทาดวยใยไหม ๔. กมพละ ผาทาดวยขนสตว ยกเวนผมและขนมนษย ๕. สาณะ ผาทาดวยเปลอกปาน ๖. ภงคะ ผาททาดวยของ ๕ อยางนน แตอยางใดอยางหนงปนกน ฯ

๓๔๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

350

»˜ÞËÒáÅÐà©ÅÂÇÔªÒÇÔ¹ÑÂºÑÞÞÑμ Ô ¹Ñ¡¸ÃÃÁªÑé¹â·ÊÍºã¹Ê¹ÒÁËÅÇ§

ÇÑ¹¨Ñ¹·Ã � ·Õè óð ¾ÄÈ Ô¡ÒÂ¹ ¾.È. òõõø

351


วชา วนยบญญต ๓๔๗

๔. ในบาลแสดงเหตนสสยระงบจากอปชฌายะไว ๕ ประการ มอะไรบาง ? เฉลย มอป ชฌายะหลกไปเสย ๑ สกเสย ๑ ตายเสย ๑ ไปเขารตเดยรถย เสย ๑

สงบงคบ ๑ ฯ

๕. ภกษผอาพาธควรปฏบตตนอยางไร จงไมเปนภาระแกผพยาบาล ? เฉลย ควรปฏบตตนใหเปนผพยาบาลงาย คอทาความสบายใหแกตน (ไมฉนของแสลง)

รจกประมาณในการบรโภค ฉนยางาย บอกอาการไขตามเปนจรงแกผพยาบาล เปนผอดทนตอทกขเวทนา ฯ

๖. การลกยนขนรบ เปนกจทผนอยพงทาแกผใหญ จะปฏบตอยางไรจงไมขดตอพระวนย ? เฉลย นงอยในสานกผใหญ ไมลกรบผนอยกวาทาน นงเขาแถวในบาน เขาประชมสงฆ

ในอาราม ไมลกรบทานผใดผหนง ฯ

๗. ธระเปนเหตไปดวยสตตาหกรณยะททานกลาวไวในบาล มอะไรบาง ? เฉลย ม

๑. สหธรรมกหรอมารดาบดาเจบไข รเขา ไปเพอรกษาพยาบาล ๒. สหธรรมกกระสนจะสก รเขา ไปเพอระงบ ๓. มกจสงฆเกดขน เปนตนวา วหารชารดลงในเวลานน ไปเพ อหาเครอง

ทพพสมภาระมาปฏสงขรณ ๔. ทายกตองการจะบาเพญกศล สงมานมนต ไปเพอบารงศรทธาของเขา

หรอแมธระอนนอกจากน ทเปนกจลกษณะ อนโลมตามน ฯ

๘. บพพกรณและบพพกจ ในการทาอโบสถสวดปาตโมกข ตางกนอยางไร ? เฉลย ตางกนอยางน บพพกรณเปนกจทภกษพงทากอนแตประชมสงฆ มกวาดบรเวณ

ทประชมเปนตน สวนบพพกจเปนกจทภกษพงทา กอนแตสวดปาตโมกข มนาปารสทธของภกษผอาพาธมาเปนตน ฯ

351

352


๓๓๔๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

๙. อปปถกรยา คออะไร ? มกอยาง ? อะไรบาง ? เฉลย คอการทานอกรตนอกรอยของสมณะ ฯ ม ๓ อยาง ฯ คออนาจาร ไดแกความ

ประพฤตไมดไมงาม ปาปสมาจาร ไดแกความประพฤตเลวทราม และอเนสนา ไดแกความหาเลยงชพไมสมควร ฯ

๑๐. มหาปเทส แปลวาอะไร ? ทรงประทานไวเพอประโยชนอะไร ? เฉลย แปลวา ขอสาหรบอางใหญ ฯ เพอเปนหลกแหงการวนจฉยทงในทางธรรมทง

ในทางวนย ฯ

*********

352

353


วชา วนยบญญต ๓๔๙

353

»˜ÞËÒáÅÐà©ÅÂÇÔªÒÇÔ¹ÑÂºÑÞÞÑμ Ô ¹Ñ¡¸ÃÃÁªÑé¹â·ÊÍºã¹Ê¹ÒÁËÅÇ§

ÇÑ¹ÍÑ§¤ÒÃ ·Õè ññ ¾ÄÈ Ô¡ÒÂ¹ ¾.È. òõõ÷

354


๓๕๐ คมอการศกษานกธรรมชนโท 354

355


วชา วนยบญญต ๓๕๑

. .

355

356


๓๕๒ คมอการศกษานกธรรมชนโท ๓๔๖ คมอการศกษานกธรรมชนโท

ปญหาและเฉลยวชาวนย นกธรรมชนโท

สอบในสนามหลวง วนศกร ท ๒๒ พฤศจกายน พ.ศ.๒๕๕๖

๑. อภสมาจาร คออะไร ? เปนเหตใหตองอาบตอะไรบาง ? ๑. คอ ขนบธรรมเนยมของภกษ ฯ อาบตถลลจจยและอาบตทกกฏ ฯ ๒. ขอวา อยาพงนงหมผาอยางคฤหสถ นนมอธบายอยางไร ? ๒. มอธบายวา หามนงหมเครองนงหมของคฤหสถ เชน กางเกง เสอ ผาโพก หมวก ผานง

ผาหมสตาง ๆ ชนดตาง ๆ และหามอาการนงหมตาง ๆ ทไมใชของภกษ ฯ ๓. บรขาร ๘ มอะไรบาง ? ทจดเปนบรขารบรโภคและบรขารอปโภคมอะไรบาง ? ๓. ม ไตรจวร คอ ผานงผาหมและผาทาบ บาตร ประคดเอว เขม มดโกน และผากรองนา ฯ ไตรจวร บาตร ประคดเอว รวม ๕ อยาง จดเปนบรขารบรโภค เขม มดโกน และผากรองนา

จดเปนบรขารอปโภค ฯ ๔. คาวา ถอนสย หมายความวาอยางไร ? ภกษผเปนนวกะจะตองถอนสยเสมอไป

หรอไมประการใด ? ๔. หมายความวา ยอมตนอยในความปกครองของพระเถระผมคณสมบตควรปกครองตนได

ยอมตนใหทานปกครอง พงพงพานกอาศยทาน ฯ ตองถอนสยเสมอไป แตมขอยกเวน ภกษผยงไมตงเปนหลกแหลง คอ ภกษเดนทาง ภกษผ

เปนไข ภกษผพยาบาลภกษไวผไดรบการขอรองของคนไขเพอใหอย ภกษผเขาปาเพอเจรญสมณธรรมชวคราว และกรณทในทใดหาทานผใหนสยมได และมเหตขดของทจะไปอยในทอนไมได จะอยในทนนดวยผกใจวาเมอใดมทานผใหนสยไดมาอย จกถอนสยในทาน กใชได ฯ

356

357


วชา วนยบญญต ๓๕๓

๕. ภกษเมอจะนงลงบนอาสนะ ทรงใหปฏบตอยางไรกอน ? ททรงใหปฏบตอยางนนเพอประโยชนอะไร ?

๕. ทรงใหพจารณากอน อยาผลนผลนนงลงไป ฯเพอวาถามของอะไรวางอยบนนน จะทบหรอจะกระทบของนน ถาเปนขนนากจะหก เสยมารยาท พงตรวจดดวยนยนตา หรอดวยมอลบกอน ตามแตจะรไดดวยอยางไร แลวจงคอยนงลง ฯ

๖. วนเขาพรรษาในบาลกลาวไว ๒ วน คอวนเขาพรรษาตน และวนเขาพรรษาหลง ในแตละอยางกาหนดวนไวอยางไร ?

๖. วนเขาพรรษาตน กาหนดเมอพระจนทรเพญเสวยฤกษอาสาฬหะลวงไปแลววนหนง คอวนแรม ๑ คา เดอน ๘วนเขาพรรษาหลง กาหนดเมอพระจนทรเพญเสวยฤกษอาสฬหะนน ลวงแลวเดอน ๑ คอวนแรม ๑ คาเดอน ๙ ฯ

๗. ในวดหนง มภกษอยกน ๔ รป ๓ รป ๒ รป ๑ รป เมอถงวนอโบสถพงปฏบตอยางไร ? ๗. มภกษ ๔ รป พงประชมกนในโรงอโบสถ สวดปาตโมกข

มภกษ ๓ รป พงประชมกนทาปารสทธอโบสถ รปหนงสวดประกาศญตต จบแลวแตละรปพงบอกความบรสทธของตนมภกษ ๒ รป ไมตองตงญตต พงบอกความบรสทธแกกนและกนมภกษ ๑ รป พงอธษฐานหรอมภกษตากวา ๔ รป จะไปทาสงฆอโบสถกบสงฆในอาวาสอน กควร ฯ

๘. ภกษไดชอวาผประทษรายสกล กบภกษไดชอวาผยงสกลใหเลอมใส เพราะมความประพฤตตางกนอยางไร ?

๘. ตางกนอยางน ภกษผประทษรายสกล เปนผประพฤตใหเขาเสยศรทธาเลอมใส ประจบเขาดวยกรยาทาตนอยางคฤหสถ ใหของกานลแกสกลอยางคฤหสถเขาทา ยอมตน ใหเขา ใชสอย หรอดวยอาการเอาเปรยบโดยเชงใหสงของเลกนอยดวยหวงไดมาก สวนภกษผยงสกลใหเลอมใส เปนผถงพรอมดวยอาจาระ ไมทอดตนเปนคนสนทของสกลโดยฐานเปนคนเลว ไมรกรานตดรอนเขา แสดงเมตตาจต ประพฤตพอดงาม ทาใหเขาเลอมใสนบถอตน ฯ

357

358


๓๓๕๔ คมอการศกษานกธรรมชนโท

๓๔๘ คมอการศกษานกธรรมชนโท

๙. กอนหนาปรนพพาน ตรสสงภกษทงหลายใหแสดงความเคารพดวยการเรยกกนวา

อยางไร ? ๙. ตรสใหภกษผออนพรรษากวาเรยกผแกพรรษากวาวา ภนเต และใหภกษผแกพรรษากวา

เรยกผออนพรรษากวาวา อาวโส ฯ ๑๐. อนามฏฐบณฑบาต ไดแกโภชนะเชนไร ? มขอหามตามพระวนยไวอยางไร ? ๑๐. ไดแกโภชนะทภกษไดมายงไมไดหยบไวฉน ฯ มขอหามไมใหภกษใหแกคฤหสถอนนอกจากมารดาและบดา ฯ

358

Documents

วิชา วินัยบัญญตัิ ๒๗๗ 281tak.onab.go.th/download/dhamma/naktham2/5.pdf · 281 เน ื ้ อใน น ั กธรรม ช ั ้ นโท