บทท ๓ เรองท๒

นมสการมาตาปตคณ และนมสการอาจรยคณ

วรรณคดวจกษ

ชนมธยมศกษาปท ๔

ครพตต – อ.พระเสก บรสทธบวทพย

ประวตผประพนธ

พระยาศรสนทรโวหาร (นอย อาจารยางกร)

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

พระยาศรสนทรโวหาร (นอย อาจารยางกร) - เกดเมอวนท ๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๓๖๖ - ถงแกอนจกรรม วนท ๑๖ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๓๕ - บวชเรยนจนเชยวชาญคมภรทางพทธศาสนา ภาษาไทยและภาษาขอม - ในสมย ร. ๔ รบราชการเปนขนประสทธอกษรสาตร ต าแหนงผชวยกรมพระอาลกษณ และเลอนเปนเจากรมอกษรพมพการ - ในสมย ร. ๕ ไดเลอนยศเปนพระศรสนทรโวหารและเปน พระยาศรสนทรโวหารตามล าดบ

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

พระยาศรสนทรโวหาร (นอย อาจารยางกร) - เปนองคมนตรทปรกษาราชการ สมย ร. ๕ - เปนพระอาจารย สอนสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหา- วชรณหศและสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ- สยามมกฎราชกมาร - แตงแบบเรยนภาษาไทยทใชในราชส านก เชน มลบทบรรพกจ วาหนตนกร อกษรประโยค สงโยคพธาน ไวพจนพจารณ พศาลการนต

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

นมสการมาตาปตคณและนมสการอาจรยคณ บทนมสการมาตาปตคณและนมสการอาจรยคณ เปนบทสรรเสรญพระคณของบดามารดาและครอาจารย รวมอยใน ค านมสการคณานคณ ประกอบดวย บทมนมสการพระพทธคณ พระธรรมคณ พระสงฆคณ นมสการมาตาปตคณ นมสการอาจรยคณ สดดพระมหากษตรย และบทสรรเสรญเทพยดา

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

นมสการมาตาปตคณและนมสการอาจรยคณ ค านมสการคณานคณ พมพรวมอยในชดงานภาษาไทย ของพระยาศรสนทรโวหาร เลม ๓ ในภาคเบดเตลด

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ตวอยางค านมสการคณานคณ ของพระยาศรสนทรโวหาร

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ตวอยางค านมสการคณานคณของพระยาศรสนทรโวหาร - บทนมสการพระพทธคณ (อนทรวเชยรฉนท ๑๑) องคใดพระสมพทธ สวสทธะสนดาน ตดมลกเลสมาร บมหมนมหมองมว หนงในพระทยทาน กเบกบานคอดอกบว ราคบพนพว สวคนธะกาจร องคใดประกอบดวย พระกรณาดงสาครฯ

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ตวอยางค านมสการคณานคณของพระยาศรสนทรโวหาร - บทนมสการพระธรรมคณ (กาพยฉบง ๑๖) ธรรมะคอคณากร สวนชอบสาธร ดจดวงประทปชชวาล แหงองคพระศาสดาจารย สองสตวสนดาน สวางกระจางใจมลฯ

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ตวอยางค านมสการคณานคณของพระยาศรสนทรโวหาร - บทนมสการพระสงฆคณ (กาพยฉบง ๑๖) สงฆใดสาวกศาสดา รบปฏบตมา แตองคสมเดจภควนต เหนแจงจตสจเสรจบรร- ลทางทอน ระงบและดบทกขภยฯ

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ลกษณะค าประพนธ บทนมสการมาตาปตคณและนมสการอาจรยคณ เปนค าประพนธทแตงดวยฉนท ซงเปน อนทรวเชยรฉนท ๑๑ เพอใหการอานตวบทไดอยางถกตองและไพเราะ จงจ าเปนตองเขาใจฉนทลกษณของอนทรวเชยรฉนท ๑๑ กอน

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

อนทรวเชยรฉนท ๑๑ - ผแตงเคยเรยกวา อนทะวชระฉนท

- อานวา อน – ทระ – ว –เชยน – ฉน – สบ – เอด

* เดม ทระ เคยอาน ทะ – ระ - หมายถง ฉนททมลลางดงามประดจสายฟา ซงเปนอาวธของพระอนทร - ใชแตงบรรยายเนอความเรยบๆ พรรณนาความเศราโศก และใชชมความงามตางๆ

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

แผนผง

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ลกษณะบงคบ - ๑ บท ม ๒ บาท - ๑ บาท ม ๒ วรรค คอ วรรคหนา ๕ ค า วรรคหลง ๖ ค า (ค าในบทประพนธ หมายถง การเปลงเสยงครงหนงๆ หรอพยางค) - รวม ๑ บท ม ๔ วรรค

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

การสงสมผส - สมผสนอก

+ ค าสดทายวรรคท ๑ สงสมผสไปยง ค าท ๓ วรรคท ๒

+ ค าสดทายวรรคท ๒ สงสมผสไปยงค าสดทาย วรรคท ๓ + ค าสดทายวรรคท ๔ สงสมผสไปยงค าสดทาย วรรคท ๒ บทถดไป (สมผสระหวางบท)

- สมผสใน : ไมบงคบ แตถามสมผสในจะท าใหมความไพเราะเพมขน

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

การออกเสยง - ค าคร คร (หนก) ค าในต าแหนงคร ตองลงเสยงหนก

- ค าลห ลห (เบา) ค าในต าแหนงลห ไมตองลงน าหนก (ถงแมวาค านนจ าเปนค าคร เมออยในต าแหนงลห กตองออกเสยงเบา)

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ตวอยางการออกเสยง

ขาขอนบชนกคณ ชนนเปนเคามล

ผกอบนกลพน ผดงจวบเจรญวย

เทยบกบแผนผง คร คร ลห คร คร ลห ลห คร ลห คร คร คร คร ลห คร คร ลห ลห คร ลห คร คร

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ตวอยางการออกเสยง

- ค าวา นบ, เปน, (ผ)ดง (ตวสเหลอง) เปนค าคร แตอยในต าแหนง ลห ตองออกสยงเบา - ค าวา ชน(น) เปนค าคร ตองอานใหได ๒ พยางค เพราะเปนต าแหนงค าลห ชน(น) จงอานเปน ชะ - นะ - น ลห ลห คร

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

การอานออกเสยง ในบทนมสการคณานคณทกบท ของพระยาศรสนทรโวหาร สามารถใชสวดเปนท านองสรภญญะ ท านองสวดสรภญญะ เปนท านองสวดทไพเราะ เหมาะกบการสวดเปนกลม ท าใหรบรความงดงามของบทประพนธไดมากขน ผานท านองและการฟงเสยง

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

บทนมสการมาตาปตคณ อนทรวเชยรฉนท ๑๑

ขาขอนบชนกคณ ชนนเปนเคามล ผกอบนกลพน ผดงจวบเจรญวย ฟมฟกทะนถนอม บ บ าราศนราไกล แสนยากเทาไรไร บ คดยากล าบากกาย ตรากทนระคนทกข ถนอมเลยง ฤ รวาย ปกปองซงอนตราย จนไดรอดเปนกายา

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

บทนมสการมาตาปตคณ อนทรวเชยรฉนท ๑๑

เปรยบหนกชนกคณ ชนนคอภผา ใหญพนพสนธรา ก บ เทยบ บ เทยมทน เหลอทจะแทนทด จะสนองคณานนต แทบชไนยอน อดมเลศประเสรฐคณ

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

เนอหาบทนมสการมาตาปตคณ บทนมสการมาตาปตคณ มเนอหากลาวสรรเสรญพระคณของบดา มารดา ททะนถนอมเลยงดบตรจนเตบโต โดยทไมเหนแกความยากล าบาก พระคณของบดามารดา กวางใหญไพศาลเปรยบไดกบภผาและแผนดน สดทจะทดแทนได

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

วเคราะหบทนมสการมาตาปตคณ

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ตวบท ประเดน

ขาขอนบชนกคณ ชนนเปนเคามล ผกอบนกลพน ผดงจวบเจรญวย

เกรนน าดวยการขอไหว บดา มารดา ผเลยงดบตรมาจนเตบใหญ

วเคราะหบทนมสการมาตาปตคณ

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ตวบท ประเดน

ฟมฟกทะนถนอม บ บ าราศนราไกลแสนยากเทาไรไร บ คดยากล าบากกาย ตรากทนระคนทกข ถนอมเลยง ฤ รวายปกปองซงอนตราย จนไดรอดเปนกายา

แสดงรายละเอยดวา บดา มารดา ไดเลยงดบตรดวยความยากล าบากอยางไร

วเคราะหบทนมสการมาตาปตคณ

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ตวบท ประเดน

เปรยบหนกชนกคณ ชนนคอภผา ใหญพนพสนธรา ก บ เทยบ บ เทยมทน

แสดงความเปรยบเพอเนนย าความส าคญ

วเคราะหบทนมสการมาตาปตคณ

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ตวบท ประเดน

เหลอทจะแทนทด จะสนองคณานนต แทบชไนยอน อดมเลศประเสรฐคณ

กลาวย าวา บดา มารดา มคณมหาศาล เปนผทเราควรบชาอยางยง

บทนมสการอาจรยคณ อนทรวเชยรฉนท ๑๑

อนงขาค านบนอม ตอพระครผการญ โอบเออและเจอจน อนสาสนทกสงสรรพ ยง บ ทราบกไดทราบ ทงบญบาปทกสงอน ชแจงและแบงปน ขยายอตถใหชดเจน จตมากดวยเมตตา และกรณา บ เอยงเอน เหมอนทานแกลงเกณฑ ใหฉลาดและแหลมคม

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

บทนมสการอาจรยคณ อนทรวเชยรฉนท ๑๑

ขจดเขลาบรรเทาโม- หะจตมดทงนงม กงขา ณ อารมณ กสวางกระจางใจ คณสวนนควรนบ ถอวาเลศ ณ แดนไตร ควรนกและตรกใน จตนอมนยมชม

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

เนอหาบทนมสการอาจรยคณ บทนมสการอาจรยคณ มเนอหากลาวสรรเสรญพระคณของครอาจารย ผเปยมดวยจตเมตตาและกรณา ท าหนาทสงสอนใหความรในสรรพวชาและอบรมจรยธรรม ชใหเหนบาปบญคณโทษ เพอขจดความเขลาของศษย

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

วเคราะหบทนมสการอาจรยคณ

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ตวบท ประเดน

อนงขาค านบนอม ตอพระครผการญ โอบเออและเจอจน อนสาสนทกสงสรรพ

เกรนน าดวยการขอไหว ครอาจารย ผเปยมดวยความการญ ท าหนาทสงสอน ทงความรทางโลกและทางธรรม

วเคราะหบทนมสการอาจรยคณ

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ตวบท ประเดน ยง บ ทราบกไดทราบ ทงบญบาปทกสงอน ชแจงและแบงปน ขยายอตถใหชดเจน จตมากดวยเมตตา และกรณา บ เอยงเอน เหมอนทานแกลงเกณฑ ใหฉลาดและแหลมคม

ขจดเขลาบรรเทาโม- หะจตมดทงนงม กงขา ณ อารมณ กสวางกระจางใจ

ขยายรายละเอยดวาครอาจารยไดท าหนาทสงสอนศษยในเรองใดบาง คอชบาปบญคณโทษ อธบายขยายความตางๆใหกระจาง ขจดความเขลาคอ อวชชาแกศษย

วเคราะหบทนมสการอาจรยคณ

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ตวบท ประเดน

คณสวนนควรนบ ถอวาเลศ ณ แดนไตร ควรนกและตรกใน จตนอมนยมชม

กลาวสรป ย าเนอความใหหนกแนน

คณคาของบทประพนธ บทนมสการอาจรยคณและบทนมสการอาจรยคณ มคณคาทปรากฏหลายดาน ดงน

๑. คณคาดานวรรณศลป

- การเลอกสรรค า - การใชภาพพจน - การเลนเสยง - การเลนค า

๒. คณคาดานสงคม

- ดานคณธรรม จรยธรรม

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

๑. คณคาดานวรรณศลป - การเลอกสรรค า ผประพนธ ใชถอยค าภาษาทเรยบงาย อานแลวเขาใจไดทนท มค ายากนอยมากทตองอานและแปลกอน ไดแก * บชาไนย (แผลงมาจาก ปชนย) แปลวา ควรบชา * คณานนต (คณ สมาสกบ อนนต) แปลวา บญคณมหาศาล * อนสาสน แปลวา สงสอน * แกลง แปลตามความหมายเดมวา ตงใจ

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

- การใชภาพพจน ผประพนธ ใชภาพพจนเพอแสดงการเปรยบเทยบ ระหวางบญคณของพอแม กบสงตางๆ เพอใหเหนถงความส าคญและความยงใหญของพระคณ ในทน ผประพนธไดใช อปลกษณ แสดงการเปรยบเทยบ อปลกษณ คอการเปรยบเทยบสงหนงเปนสงหนง ทมลกษณะคลายกนหรอความหมายเหมอนกน ค าทใชในการเปรยบ ไดแก เปน คอ ใช เทา ตาง อปลกษณ อาจเรยกวาชอหนงวา การเปรยบเปน

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ตวอยางการใชอปลกษณ

เปรยบหนกชนกคณ ชนนคอภผา ใหญพนพสนธรา ก บ เทยบ บ เทยมทน เปนการเปรยบเทยบ พระคณของบดา มารดา วาหนกเปนภผา และยงใหญเทาพนพสธา

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

- การเลนเสยง

การเลนเสยง เปนความสามารถของผประพนธ ทสามารถเลอกค าทมเสยงใกลเคยง สอดคลองกนมาวางใกลกน ท าใหเวลาอานเกดเปนเสยงทนาฟง ดงดดความสนใจ การเลนเสยงทปรากฏในบทประพนธน คอ การเลนเสยงพยญชนะ การเลนเสยงสระ และการเลนเสยงเบา – หนก

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

- การเลนเสยง การเลนเสยงพยญชนะ

เมอมการเลอกเสยงพยญชนะเดยวกนหรอเสยงใกลเคยงกน

เวลาอานท าใหเกดการกระทบกนของเสยง กอใหเกดความไพเราะ เชน “ขอขอนบชนกคณ” มการเลนเสยงสมผสพยญชนะ คอ ระหวางค าวา ขา, ขอ,คณ และระหวาง ค าวา นบ, (ช)นก

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

การเลนเสยงสระ มการเลอกเสยงสระทเปนเสยงเดยวกน ท าใหเวลาอานเกดการสงสมผสนนาฟง เชน “ตรากทนระคน ทกข” มการเลนเสยงของค าวา ทน กบ (ระ)คน (สระโอะ) * บางวรรคมทงการเลนเสยงพยญชนะและสระ เชน “โอบเออและเจอจน” มการเลนเสยงพยญชนะคอ โอบกบเออ และ เจอกบจน เสยงสระ คอ เออกบเจอ (สระเออ)

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

การเลนเสยงเบา – หนก เปนการเลอกค าทตดกน ใหเกดการออกเสยง เบาหนก สลบกนไป เชน “ฟมฟกทะนถนอม” ค าวา ทะนถนอม มการออกเสยงเปน เบา-หนก-เบา -หนก สลบกน

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

- การเลนค า เปนการเลอกค าทออกเสยงเหมอนกน ใชค าอนแทรกลงไปในค าเดม ใหการออกเสยงเกดความคมคายและมความหมายทนาสนใจ เกดความไพเราะของเสยง เชน ค าวา เทยบเทยม น ามาแยกเปน ๒ ค า น าค าวา บ มาแทรก ไดเปน บ เทยบ บ เทยม นอกจากนยงมการเลนค าคตรงขาม เชน ค าวา บ ทราบกไดทราบ, ทงบญบาปทกสงอน

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

๒. คณคาดานสงคม - คณธรรมจรยธรรม บทประพนธทเรยนน เปนตวอยางของการใชบทประพนธแทรกการสอนจรยธรรมใหกบผอาน โดยปลกฝงใหส านกในบญคณขงบดามารดา และบญคณของครอาจารย ซงตองเปนการเหนคณคาของคนใกลตวกอน เมอปฏบตเปนประจ า จะท าใหเราเหนคณคาของคนอนดวย นอกจากนยงท าใหเรารจกเคารพยกยองบคคลทควรเคารพและรจกการแสดงความกตญญกตเวท

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย

ภาษาไทยกบครพตต

ภาษาไทยกบครพตต – อ. พระเสก บรสทธบวทพย