รายวชา มธ ๑๐๔ การคด อาน และเขยนอยางมวจารณญาณ

บทท ๓ การแสดงความคดเหน อยางมเหตผลและนาเชอถอ

๑

บทท ๓ การแสดงความคดเหนอยางมเหตผลและนาเชอถอ

บทท ๓ การแสดงความคดเหนอยางมเหตผลและนาเชอถอ

ความน�า

หากบางคนกลาวขนมาวา “ศาสนาพทธสอนวา ทใดมรก ทนนมทกข ฉะนนทเรามทกขกนอยนกเพราะมรก” หลายคนอาจพยกหนายอมรบเนอความขางตน เนองจากถอยค�าดงกลาวฟง “ดคนเคย” ไมมอะไรทผดเพยนหรอนาสงสย ทวาอาจมบางคนรองขนวา “เดยวกอน ไมใชนะ ขอความชวงหลงมบางอยางผดพลาดหรอเปลา” ในกรณดงกลาว ไมวาจะเปนปฏกรยาของคนกลมแรกหรอกลมหลง สงทเกยวของกบกรณขางตนมากทสดเรองหนงคอ “การใชเหตผล” เพราะสงนสมพนธโดยตรงกบความเขาใจหรอทาทของกลมคนทงสองขางตน

“การใชเหตผล” คออะไร ค�าถามนมค�าตอบอย แตในขนตน เราควรพดถงค�า ๓ ค�าในภาษาไทยใหชดเจนขน คอ “เหต” “ผล” และ “เหตผล”

เหต คอ สงทท�าใหเกด ผล หรอ ผลลพธ หรอกลาวในทางกลบกน ผล คอ สงทเกดจากเหต (กระทรวงศกษาธการ, ๒๕๕๔, น. ๑๒๑) ดงนนความสมพนธของเหตและผลคอ เหตการณทเปนเหตเปนทมาของเหตการณทเปนผล ในขณะเดยวกนเหตการณทเปนผลกคอปฏกรยาทตอบสนองเหตการณทเปนเหต ดงแผนภาพตอไปน

๒

รศ. โชษตา มณใสอาจารยนตพงศ พเชฐพนธ

เหต (cause)

สงทท�ำใหเกดผลเหต (cause)

สงทท�ำใหเกดผล

ในแงน ท�าใหเหตการณทเปนผลไมอาจเกดขนกอนเหตการณทเปนเหต บางครงอาจเรยก “เหต” วา “ปจจย” และเรยก “ผล” วา “ปรากฏการณ” ปจจยหรอเหตมหลายประเภททแตกตางกน อาท วตถ กระบวนการ คณสมบต ตวแปร ขอเทจจรง สภาพ

ความสมพนธระหวางเหตกบผลเปนสงทพบเหนไดทวไปในโลกธรรมชาต บางศาสนาสนใจศกษาเรองความสมพนธดงกลาวเปนพเศษ เชน ในพระพทธศาสนา มค�าสอนเรองความสมพนธระหวางการกระท�า (กรรม) และผลของการกระท�า (กรรมผล) ทวา การกระท�ากรรมของมนษยเปนสาเหตหลกใหเกดสขหรอทกข การกระท�าในทางบวกหรอดงามเปนเหตทน�าไปสความสขของผกระท�าและผอน สวนการกระท�าในทางลบหรอชวรายกเปนสงทน�าไปสความทกขของผกระท�าและผอน

แนวคดดงกลาวยงปรากฏในค�าสอนระดบสงของพระพทธศาสนาทเรยกวา “ปฏจจสมปปบาท” ซงอธบายวา ทกสงเกดขนและยดโยงกบสาเหตหรอเงอนไขจ�านวนมาก ไมมสงใดด�ารงอยเปนอสระจากสงอน ตวอยางทอางกนบอยครงคอ เรองกงไม ๓ กงทค�ายนกนเพอใหตงอยได หากกงใดถกดงออกไป กงไมทเหลอจะลมลง

อยางไรกด เหตและผลมใชเรองเดยวกบเหตผล ดงนนจงถอวาเปนการเขาใจผด หากอธบายวา เหตคอขอสนบสนน และผลคอขอสรป สงทเกยวของกบขอสนบสนนและขอสรปคอ เหตผล (reason) เพราะเหตผลคอสงทสนบสนนวาขอสรป (conclusion) นนถกตอง โดยนยนเหตผลจงนบวาเปนขอสนบสนน ดงนนการกลาวถงขอสนบสนนและขอสรปจงเกยวของกบเรองเหตผล ไมใชเรองเหตและผล

แผนภำพท ๑ ความสมพนธระหวางเหตและผล

รายวชา มธ ๑๐๔ การคด อาน และเขยนอยางมวจารณญาณ

เหตผลเปน “ปญญา” อยางหนงเพอใชเขาใจบางสง หรอท�าใหยอมรบขอเทจจรง แนวปฏบต หรอความเชอบางอยางได มนษยมความสามารถทเรยกวา “เหตผล” และใชเหตผลเขาถงสงตาง ๆ แตมนษยไมอาจพงพาเฉพาะเหตผลตามสญชาตญาณได มนษยจงพฒนาหลกเหตผลขนเพอชวยใหตนเองมหลกเกณฑในการตดสนเรองตางๆ กลาวคอ หลกเหตผลชวยใหมนษยสรางหรอเลอกสรร “เหตผล” ใหแก “ขอสรป”

การใชเหตผลสมพนธกบการคดหรอการใชสตปญญา เพราะเปนหนทางหนงทชวยใหความคดหนงเชอมโยงกบอกความคดหนงทสมพนธกน สตวทมเหตผลอยางมนษยจงสามารถคดเรองเหตและผล ความจรงและความเทจ หรอความดและความเลว กลาวไดวา ความเชอ ทศนคต ประเพณ หรอสถาบนตางๆ ของมนษยตางกสมพนธกบความสามารถในการใชเหตผลของมนษยเพอตดสนเรองตางๆ การศกษาเหตผลจงเปนการพฒนามนษย ท�าให “เขาใจ” สารและ “รทน” จดมงหมายของสาร เนองจากการใชเหตผลชวยใหผรบสารพนจพเคราะหวา สารทสงมามความหมายอยางไร เทยงตรงหรอบดเบอนหรอไม นาเชอถอเพยงใด มกระบวนการใชเหตผลทคลาดเคลอนหรอไม กระบวนการคดพจารณาไตรตรองเหตผลคอ “วจารณญาณ” ทใช “ตดสน” “วนจฉย” “วพากษ” “วจารณ” หรอ “ประเมนคณคา”

โครงสรางการแสดงเหตผล

นกศกษาไดเรยนรแลววา สามารถใชเหตผลเปนขอสนบสนนใหแกขอสรปได ทวาเหตผลมใชสงเดยวทสามารถน�ามาสนบสนนขอสรป ยงมสงอนท�าหนาทดงกลาวได คอ หลกฐาน (อาท ทรรศนะ นทาน เรองเลา ประสบการณ หรอขอมลตาง ๆ) มนษยใชขอสนบสนนในการอนมาน (inference) เพอน�าไปสการตงขอสรป โครงสรางการแสดงเหตผลจงตองประกอบดวยทงสวนทเปนขอสนบสนนและขอสรป โดยขอสนบสนนเปนสงทท�าใหขอสรปถกตองหรอนาเชอถอ และความสมพนธเชงคณภาพของทงสองสวนจะแปรตามกน กลาวคอ ยงขอสนบสนนหนกแนนหรอนาเชอถอมากเพยงใด ขอสรปกหนกแนนและนาเชอมากยงขนเพยงนน จากทกลาวขางตนความสมพนธระหวางขอสนบสนนและขอสรปเปนดงน

๓

ขอสรป ขอสนบสนน

เหตผล

หลกฐำน

นทำน

ขำว

ประสบกำรณ

ฯลฯ

แผนภำพท ๒ ควำมสมพนธระหวำงขอสนบสนนและขอสรป

จากแผนภาพ มนษยเลอกขอสนบสนนขนมาจ�านวนหนง จากนนอนมานเพอสรางขอสรปขน ขอสนบสนน เชน เหตผล หรอหลกฐาน จงเปนสงท “สนบสนน” วาขอสรป “ถกตอง” ค�าวา “ถกตอง” ในทนพงอภปรายวา ในเมอขอสรปมใชสงทมอยแตเดม แต “สรางขน” ดวยการอนมานจากขอสนบสนน ดงนน หากเชอวา ขอสรปถกตอง กตองยอมรบเงอนไขวา เปนความถกตองทสรางขน กลาวคอ อยางนอยทสดกยอมรบไดวา “ถกตอง” ตามขอสนบสนนเทาทมอย การอนมานเพอสรางขอสรปมทงแบบนรนยและแบบอปนย ดงรายละเอยดโดยสงเขปตอไปน

กำรอนมำน

บทท ๓ การแสดงความคดเหนอยางมเหตผลและนาเชอถอ

การตงขอสรปจากทฤษฎหรอขอสนบสนนดวยการอนมานแบบนรนย เปนการสรางขอสรปจากขอสนบสนนทแนนอนหรอไมมขอยกเวน ดงนนถาขอสนบสนนเปนจรงเชนนน กจะสรางขอสรปทเปนจรงสอดคลองตามไปดวย เราจะสรปเปนอยางอนมได

๑ ตวอยางทคนเคยกน ไดแก

ขอสนบสนน ขอสรป

๑.๑) มนษยทกคนตองตาย๑.๒) ฉนเปนมนษย

๒. ฉนตองตาย

สวนการตงขอสรปจากขอสนบสนนดวยการอนมานแบบอปนยเปนการสรางขอสรปจากขอสนบสนนทเปนเพยงขอเทจจรงหรอประสบการณทมจ�ากด๒ เชน ประสบการณจากการสงเกตหรอการทดลอง ขอสรปจงเปนเพยงสงทนาจะเปนหรอควรจะเปนเชนนน ตวอยางเชน

ขอสนบสนน ขอสรป

๑.๑) พยางคแรกของค�าวา มะมวง กรอนเสยงมาจากค�าวา หมาก๑.๒) พยางคแรกของค�าวา มะพราว กรอนเสยงมาจากค�าวา หมาก๑.๓) พยางคแรกของค�าวา มะขาม กรอนเสยงมาจากค�าวา หมาก

๒. พยางคแรกของค�าวา มะยม นาจะกรอนเสยงมาจากค�าวา หมาก เชนกน

แตขอสนบสนนทงทมลกษณะแนนอนหรอทมขอบเขตจ�ากดหรอเปนเพยงแนวเทยบอาจน�าไปสขอสรปทผดพลาดได ตวอยางการตงขอสรปจากขอสนบสนนดวยการอนมานแบบนรนยทผดพลาดมดงน

ขอสนบสนน ขอสรป

๑.๑) เครองบนทกล�าบนได ๒. นกเปนเครองบน (x)

๑.๒) นกบนได

๑จะเหนวา การอนมานแบบนรนยปรากฏไดทวไปในงานวจยทอาศยทฤษฎบทเพอสรางบทสรปของการศกษา ยกตวอยาง

เชน มการทดสอบวนจฉยทางภาษา (linguistic test diagnostic) อยางหนงบอกวา หากเราเตมค�าบอกปฏเสธ ไม ให “ปรากฏรวม” กบค�าใดในประโยคภาษาไทยแลวเกดโครงสรางทผใชภาษายอมรบได แสดงวาค�านนจดเปนค�ากรยา เชน ฉนกนขาว > ฉนไมกนขาว เขาเดน > เขาไมเดน ดงนเราจะสรปวา ค�า กน หรอ เดน ท ปรากฏในประโยคตวอยาง เปนค�ากรยาเนองจากค�าวา ไม ปรากฏรวมกบค�าทงสองไดและเกดเปนโครงสรางอยางหนงซงภายหลงไปสมพนธกบค�า ฉน และ เขา เพอสรางเปนประโยค

๒กลาวคอ ขอเทจจรงทใชเปนขอสนบสนนในทนอาจรวบรวมจากขอมลทางสถต ปรากฏการณทเกดขนซ�า ในแงหนง การ

อนมานแบบอปนยใชในกระบวนการสรางทฤษฎขนมาดวย เชน เมอเราพจารณาตวอยางในเนอหาขางตน ขอสนบสนนเกยวกบการ

๔

รายวชา มธ ๑๐๔ การคด อาน และเขยนอยางมวจารณญาณ

กรอนเสยงอาจน�าไปสการตงเปนทฤษฎวา พยางคแรกของค�าสองพยางคในภาษาไทยทวา มะ ยอมกรอนเสยงมาจากค�าวา หมาก จะเหนวา หากเขาใจทมาของทฤษฎบทในมมมองน การกลาวแยงหรอหกลางทฤษฎจรงเปนเรองปกต และท�าไดงาย เพยงน�าเสนอตวอยางคาน (counterexample) (ดงปรากฏขางตน) นอกจากนน ในทำงเทคนค ทฤษฎทไมมควำมเปนสำกลหรออธบำยไดเฉพำะตวอยำงจ�ำกด กสมควรระบขอจ�ำกดไวดวย มเชนนน ทฤษฎดงกลำวอำจเสยสถำนะควำมเปนทฤษฎไป

สวนตวอยางการตงขอสรปจากขอสนบสนนดวยการอนมานแบบอปนยทผดพลาดมดงน

ขอสนบสนน ขอสรป

๑.๑) พยางคแรกของค�าวา มะมวง กรอนเสยงมาจากค�าวา หมาก๑.๒) พยางคแรกของค�าวา มะพราว กรอนเสยงมาจากค�าวา หมาก๑.๓) พยางคแรกของค�าวา มะขาม กรอนเสยงมาจากค�าวา หมาก

๒. พยางคแรกของค�าวา มะแม นาจะกรอนเสยงมาจากค�าวา หมาก เชนกน (x)

เรารบรความผดพลาดของขอสรปไดจากความไมสมเหตสมผล กลาวคอ โดยทวไป หากขอสรปไมไดมเนอหาทเขาใจยากหรอซบซอน เราจะรบรความไมสมเหตสมผลไดไมยาก ทวานกศกษาอาจพจารณาไดวา ยงมขอสรปจ�านวนมากทซบซอนหรอยากเกนกวาทบางคนจะหยงรความไมสมเหตสมผลได ดงนนเมอเกดการใชเหตผลขน นกศกษาพงตระหนกถงแงมมดงกลาวโดยใหเขาใจวา การใชเหตผลอาจมใชวธการทสมบรณแบบในการแสวงหาความจรงแทหรอความถกตอง ทวาการใชเหตผลเปนวธการทเปดเผยใหเหนสงทควรเปนหรอเชอไดวา “จรง” หรอ “ถกตอง” ตราบเทาทยงไมสามารถชชดใหเหนความไมสมเหตสมผลใดๆ

หากเราพจารณาลกษณะทขอสนบสนนน�าทางเราไปสขอสรป ความสมพนธระหวางขอสนบสนนท�าใหเราแบงโครงสรางของการแสดงเหตผลไดเปน (๑) การแสดงเหตผลทขอสนบสนนเชอมโยงกนและ (๒) การแสดงเหตผลทขอสนบสนนลเขา ดงน

ในการแสดงเหตผลทขอสนบสนนเชอมโยงกน ขอสนบสนน (หลกฐานหรอเหตผล) “ท�างานดวยกน” สวนการแสดงเหตผลทขอสนบสนนลเขา ขอสนบสนน (หลกฐานหรอเหตผล) “ท�างานเปนอสระจากกนและกน” กลาวคอ ขอสนบสนนแตละขอไมจ�าเปนตองพงพาซงกนและกน ในแงน การประเมนขอสนบสนนแตละขอจงท�าไดแบบแยกสวน และความเปนเทจของขอสนบสนนขอใดขอหนงไมอาจท�าใหขอสรปใชงานไมไดในทนท (หากขอสนบสนนอนยงใชงานได) โครงสรางการแสดงเหตผลทงสองแบบสามารถสรปเปนแผนภาพไดดงน

ขอสรป

ขอสนบสนน ๓

ขอสนบสนน ๒

ขอสนบสนน ๓

แผนภำพท ๓ การแสดงเหตผลทขอสนบสนนเชอมโยงกน

๕

บทท ๓ การแสดงความคดเหนอยางมเหตผลและนาเชอถอ

จะเหนวา การแสดงเหตผลทขอสนบสนนลเขามกสมพนธกบการตงขอสรปจากขอสนบสนนดวยการอนมานแบบอปนยและการแสดงเหตผลทขอสนบสนนเชอมโยงกนอาจสมพนธการตงขอสรปจากขอสนบสนนดวยการอนมานแบบนรนย ดงเราสามารถน�าตวอยางในตารางขางตนมาสรางเปนแผนภาพเพอแสดงโครงสรางการใชเหตผลไดดงน

ขอสรป

ขอสนบสนน ๓ขอสนบสนน ๒ขอสนบสนน ๑

แผนภำพท ๔ กำรแสดงเหตผลทขอสนบสนนลเขำ

ฉนตองตำย

ฉนเปนมนษย

มนษยทกคนตอง

แผนภำพท ๕ ต วอยำงกำรแสดงเหตผลทขอสนบสนนเชอมโยงกน

พยำงคแรกของค�ำวำมะยม นำจะ

กรอนเสยงมำจำกค�ำวำ หมำก เชนกน

พยำงคแรกของค�ำวำ มะขำม

กรอนเสยงมำจำกค�ำวำ หมำก

พยำงคแรกของค�ำวำ มะพรำว

กรอนเสยงมำจำกค�ำวำ หมำก

พยำงคแรกของค�ำวำมะมวง

กรอนเสยงำจำกค�ำวำ หมำก

แผนภำพท ๖ ตวอยำงกำรแสดงเหตผลทขอสนบสนนลเขำ

ในโครงสรางการแสดงเหตผลทซบซอนมากกวาน การตงขอสรปจากการอนมานแบบนรนยหรออปนยอาจมลกษณะระคนกนกได อยางไรกด นกศกษายงคงสามารถใชพนฐานแนวคดในทนท�าความเขาใจโครงสรางการแสดงเหตผลทมลกษณะซบซอนดงกลาวได

๖

รายวชา มธ ๑๐๔ การคด อาน และเขยนอยางมวจารณญาณ

ภาษากบการแสดงเหตผล

นกศกษามกไดเรยนรเรองภาษาทใชในการแสดงเหตผลมาบางแลวในระดบกอนมหาวทยาลย เชน การเรยบเรยงใหสวนทเปนขอสนบสนนและขอสรปอยในต�าแหนงทเหมาะสม หรอการใชสนธาน ในทนจะกลาวทบทวนความรเรองนโดยสงเขปแตจะพยายามอภปรายใหเหนความสมพนธกน ดงน

ในการแสดงเหตผล ภาษาทใชเรยบเรยงอาจสอเนอความโดยบอกเหตผลกอนขอสรป เชน เนองจากฟาครมขนาดน อกไมนานฝนคงตก หรอบอกขอสรปกอนเหตผลกได เชน อกไมนานฝนคงตก เพราะฟาครมขนาดน จะเหนวา การใชภาษาแสดงเหตผลในภาษาไทยมไดบงคบวาจะตองแสดงสวนใดในโครงสรางการแสดงเหตผล เหตผล (สวนทขดเสนใต) และขอสรป (สวนทใชตวเอยง) สามารถสลบล�าดบกนในการสอความได ทงนอาจเปนปจจยอน เชน การเนนความ หรอการจดระเบยบความคด ทท�าใหเกดการสลบทไดดงกลาว อยางไรกตาม จะเหนวา ในการสอความดงตวอยาง ภาษาไทยไดสรางค�าขนมาชดหนง อาจเรยกวา ค�าสนธานแสดงเหตผล เพอชวยใหการบอกเหตผลและขอสรปไดชดเจน ถงกระนนในการใชภาษาไทยตามระดบ สถานการณ หรอประเภทตางๆ ท�าใหเรามขอสงเกตบางประการ เชน การละค�าสนธานแสดงเหตผล

การละค�าสนธานแสดงเหตผลเกดขนบอยครงในภาษาพด เนองจากในการสอสารดวยการพด มไดมเพยงค�าในประโยคหรอขอความเทานนทใชในการสอความ แตสถานการณ (บรบท) และผรวมเหตการณมสวนก�าหนดความหมายในการสอสารดวย นอกจากนน การฟงมเงอนไขบงคบทวา ผรบสารไมสามารถทบทวนสารไดดวยตนเอง (คอ ไมตองขอใหผสงสารกลาวขอความซ�า แตกตางจากการอานทสามารถอานทบทวนไดจนกวาจะเขาใจขอความ) ดงนน ผสงสารจงอาจแสดงพฤตกรรมทางภาษาอยางนอย 2 ประการคอ การสอสารทอาศยบรบทมากขน และการสอสารทลดการใชโครงสรางทซบซอนหรอยดยาว กลาวโดยสรปคอ ปจจยขางตนท�าใหนยมละค�าสนธานแสดงเหตผลในภาษาพด อาท ฟาครมขนาดน อกไมนานฝนคงตก หรอ อกไมนานฝนคงตก ฟาครมขนาดน ๑

โครงสรางการใชภาษาระดบผว (การเรยบเรยงและการใชค�าสนธาน) ขางตนมประโยชนในการใชภาษาแสดงเหตผล เชน ชวยใหมทางเลอกในการจดระเบยบความคด หรอทราบวธเนนเนอหาสวนทเปนเหตผลหรอขอสรป ถงกระนนอาจยงไมถงระดบทชวยใหเกดวจารณญาณในการใชเหตผล เนองจากโครงสรางการใชภาษาระดบผวไมชวยใหนกศกษามมมมองเชงคณภาพเกยวกบเหตผลหรอขอสรปซงเปนสวนส�าคญทท�าใหเกด “วจารณญาณ” อนเปนกระบวนการคดแยกแยะเพอตดสนหรอประเมนคาวา สงใดเปนคณ/โทษ ด/ไมด หรอมประโยชน/ไรประโยชน เราสามารถพฒนามมมองเชงคณภาพเพอสรางวจารณญาณไดจากการสงเกตรองรอยทางภาษาและกระบวนการใชเหตผล ดงน

๑. รองรอยทางภาษาในการแสดงเหตผล นกศกษาไดเรยนรแลววา รปภาษา เชน ค�าสนธาน ชวยใหสามารถสอสารเพอแสดงเหตผลได หรอแมกระทงชวยใหผรบสารตดตามการใชเหตผลไดงายขน อยางไรกด กระบวนการดงกลาวเปนไปในเงอนไขทวา การแสดงเหตผล ณ ทนนไมพงมสงใดนาสงสย หรอไมมอะไรตองจบตามองเปนพเศษ ราวกบวาผสงสารซอสตยในการแสดงเหตผลอยางถกตองเหมาะสม ผรบสารจงเพยงแคมองดรปภาษาทชวยใหแยกแยะขอสนบสนนและขอสรปไดกเพยงพอ ทวาทจรงแลว เราอยในโลกทการสอสารซบซอนมากกวาโลกอดมคตขางตน การแสดงเหตผลมไดมคตรงขามเฉพาะเรองการไมใชเหตผลเทานน แตการแสดงเหตผลท “นาจบตามอง” หลายกรณเปนสงรบกวนการแสดงเหตผลโดยทวไปหรอเปนปกตทยอมรบไดตามหลกเหตผล ค�าถามทตามมาคอ การแสดงเหตผลทนาจบตามองดงกลาวเกดจากอะไร และมรองรอยทางภาษาอะไรบางทท�าใหเราจดประเภทการแสดงเหตผลบางกรณใหอยในกลมทนาจบตามอง

๑

ภาษาไทยมกไมคอยชวยใหเราแยกแยะเหตและผลจากเหตผลไดงาย วธการทแนะน�าคอ ถามการอนมาน จงถอวามโครงสรางการแสดงเหตผล (ขอสนบสนน>ขอสรป)

๗

บทท ๓ การแสดงความคดเหนอยางมเหตผลและนาเชอถอ

การแสดงเหตผลทนาจบตามองดงกลาวถงในทนเกดจากเหตผลอยางนอย ๒ ประการ (ปรชา ชางขวญยน และสมภาร พรมทา, ๒๕๔๙) ประการแรกคอ การเลนไมซอ คอ ผสงสารมความคดบางอยางซอนอยเบองหลงการใชเหตผล การใชเหตผลแบบนอาจเหมอนโครงสรางของการแสดงเหตผลโดยทวไป แตการใชเหตผลดงกลาวไมสามารถยอมรบตามหลกเหตผลได

สวนประการทสองคอ ความผดพลาด ซงเกดการกระบวนการคดทมปญหา เชน มอคตแทรกปน มสถานการณบบบงคบ หรอมผรวมเหตการณกดดนผสงสารจนท�าใหแสดงเหตผลอยางผดพลาด อยางไรกด โดยภาพรวมแลว การแสดงเหตผลทมปญหาและนาจบตามองมกมสาเหตผสงสารเปนส�าคญ

ในฐานะนกศกษาเรองการใชเหตผล เราจงตองยอมรบสถานะผรบสารทมความสามารถในการตรวจจบการแสดงเหตผลทนาจบตามองขางตน เพราะการใชเหตผลทมปญหาดงกลาวเปนเรองทผรบสารหลกเลยงไมได (จะหลกเลยงไดกตอเมอมบทบาทเปนผสงสารทผลตสรางการใชเหตผลขนมาเอง)

การใชภาษาทจะกลาวถงตอไปนอาจไมถงกบท�าใหโครงสรางการแสดงเหตผลไมถกตองโดยสนเชง แตกรบกวนการตรวจจบความสมเหตสมผลอยางมาก ตอไปจะกลาวถงรองรอยบางภาษาบางประการทอาจเปนจดตงตนใหฉกคดไดวา อาจมการเลนไมซอหรอขอผดพลาดในการใชเหตผล

๑.๑ การเลอกใชค�า กลาวคอ ค�าทเลอกสรรมาใชในการสอสารยอมสรางบรรทดฐานในการตดสนเรองตาง ๆ ค�าเหลานเปนค�าชนดใดกได ไมวาจะเปนค�านาม ค�ากรยาบอกสภาพ ค�ากรยาบอกอาการ หรอค�าวเศษณ ตางกมกใหทงความหมายโดยตรงและโดยนย ลองพจารณาปรากฏการณทางภาษาทพบไดทวไปตามสอสงพมพ (ด Richardson, 2007) เชน

“ยดพนทคน” > “กระชบพนท” “สงหาร/ฆา” > “จดการ” “โฆษณาชวนเชอ” > “การใหขอมล” “ลอบโจมต” > “ด�าเนนการทางยทธศาสตร” “ปราบปราม” > “ควบคมสถานการณ”

๑.๒ การเลอกใชโครงสรางประโยค ในการแตงประโยคภาษาไทย นกศกษาคงทราบเบองตนแลววา ประโยคขนาดสนทสดอาจประกอบดวยค�านามทเปนประธานของประโยคและค�ากรยาทแสดงอาการหรอบอกสภาพ อยางไรกด หากพจารณาประโยคในลกษณะเปนขอความแสดงขอมลเกยวกบกระบวนการ ประโยคคอหนวยทางภาษาทบอกกระบวนการ ซงอาจมองคประกอบได ๓ สวน ไดแก ผ/สงรวมเหตการณ กระบวนการ และสภาพแวดลอม เชน “ฉนกนขาวอยางมมมาม” จะเหนวา ฉนและขาวเปนผ/สงทรวมอยในเหตการณ กนคอกระบวนการ และอยางมมมามเกยวของกบกระบวนการ เพอบอกลกษณะของกระบวนการ ตอไปลองพจารณาประโยค ๒ ประโยคตอไปน (๑) เจาหนาทรฐ

[ผรวมเหตการณ]จบกม

[กระบวนการ]ผประทวง

[ผรวมเหตการณ]

(๒) ผประทวง[ผรวมเหตการณ]

ถกจบกม[กระบวนการ]

การเปลยนแปลงจากประโยค (๑) เปน (๒) ท�าใหผรวมเหตการณซงรบผดชอบกระบวนการ “หายไป” จากความหมายของประโยค กลาวคอ ประโยค (๒) ไมไดแสดงความหมายวา “เจาหนาทรฐ” เปนผมบทบาทในการจบกมผประทวงอกตอไป

๘

รายวชา มธ ๑๐๔ การคด อาน และเขยนอยางมวจารณญาณ

๑.๓ การใชค�าแสดงทศนภาวะ หรอททางไวยากรณเรยกวา “ค�าชวยกรยา” (ค�ากรยาชวย ค�ากรยานเคราะห กวา) ค�าชนดนมสวนชวยค�ากรยาทบอกกระบวนการใหแสดงระดบความเขมขนของความหมายได

ในการอนมานแบบอปนย ค�าแสดงทศนภาวะ อาท “นาจะ” “คอนขาง” ฯลฯ มกปรากฏรวมกบค�ากรยาเพอแสดงระดบความเปนไปไดของขอสนบสนนหรอขอสรป ในแงน เมอมค�าดงกลาวปรากฏขน ยอมมผลตอความแนนอนของขอสรป เชน “ฉนตองตาย” แตกตางจาก “ฉนนาจะตาย”

๑.๔ การใชโครงสรางภาษาแสดงความคดทมอยกอน ความคดหรอความเชอทมอยกอนเปนสงทนกภาษาสนใจศกษาอยางยง ในทน หากกลาวถงโดยสรป อาจเรมจากตวอยาง “การคอรรปชนของเจาหนาทรฐในประเทศไทยท�าใหบานเมองลาหลง” โปรดสงเกตสวนทขดเสนใต หากเราตองการพยายามปฏเสธวา เนอหาของประโยคดงกลาวไมจรง เราจะปฏเสธไดวา “การคอรรปชนของเจาหนาทรฐในประเทศไทยไมท�าใหบานเมองลาหลง” จะเหนวา เราอาจตดการเชอมโยงระหวางความลาหลงของบานเมองกบการคอรรปชนของเจาหนาทรฐในประเทศไทยได ทวาสงทเราไมสามารถ “ท�าลายลง” ไดคอ ความหมายทวา ม “การคอรรปชนของเจาหนาทรฐในประเทศไทย” ทงนไมวาจะเกยวของกบความลาหลงของบานเมองหรอไมกตาม ความคดทมอยกอนในทนคอ “เจาหนาทรฐในประเทศไทยคอรรปชน”

เราสามารถนกตวอยางอน อาท “ผประทวงไมเลกกอความวนวาย” ยอมแนะความคดทมอยกอนวา ผประทวงกอความวนวายมากอน กลวธทางภาษาทเปนรองรอยใหจบตามองการใชเหตผลยงมอกมาก นกศกษาสามารถเรยนรจากสถานการณการสอสารจรงไดเพมเตม โดยอาศยแนวคดวา “รองรอยทางภาษา” ยอมสมพนธกบการใชเหตผล ดงกลาวขางตน นอกจากรองรอยทางภาษาจะแนะใหเหนการใชเหตผลทนาจบตามองแลว การเรยบเรยงในกระบวนการใชเหตผลกมสวนส�าคญในการประเมนความสมเหตสมผล ดงจะกลาวถงตอไป

๒. กระบวนการใชเหตผล

ในโครงสรางการแสดงเหตผล นกศกษาตองตระหนกวาการเลนไมซอหรอความผดพลาดอาจเกดขนได เมอเราปรบระดบจากการพจารณารองรอยของภาษาไปสการวเคราะหโครงสรางความสมพนธระหวางขอสนบสนนกบขอสรป จะพบวา ในหลายกรณ (๑) ขอสนบสนนและขอสรปไมสมพนธกน (เบยงประเดน) หรอ (๒) สวนทเปนขอสนบสนนมลกษณะจ�ากดจนท�าใหขอสรปนาสงสย

๒.๑ กระบวนการใชเหตผลทขอสนบสนนและขอสรปไมสมพนธกน คอ ผสงสารทอาจเลนไมซออาจเปลยนแปลงประเดนของขอสนบสนนเพอใชสรางขอสรป อาท ในสถานการณทพอผชอบสบบหรเรยกลกชายมาอบรมวา “ลก...สบบหรเปนอนตรายนะ” ลกไดตอบกลบวา “พอครบ...สบบหรจะเปนอนตรายไดอยางไร ในเมอพอเองกยงสบบหรเลย” จะเหนวา การใชเหตผลของลกนาจบตามอง เนองจากเหตผล “พอเองกยงสบบหรเลย” ไมสมพนธกบ “สบบหรจะเปนอนตรายไดอยางไร๑ ” กลาวคอ อนตรายของการสบบหรยอมไมหายไปเพยงเพราะมคนทเรารจกหรอคนทวไปสบบหร กรณขางตนไมตางจากสถานการณการใชเหตผลทมกพบไดบอยครง เชน “ท�าไมจะท�าไมได คนอนยงท�าได” หรอ “ท�าไมครงนท�าได ครงกอนท�าไมท�าไมได”

การแกไขการเรยบเรยงขอสนบสนนและขอสรปทไมสมพนธกนคอ เลอกสรรเหตผลหรอหลกฐานทเกยวของกบขอสรป เชน เปนประเดนทถกเถยงกนอย หรอทเกยวของกบบคคลทอางถงในขอบเขตเดยวกน เชน

๑ ขอความนหมายความวา “สบบหรไมเปนอนตราย” กลาวคอ ประโยคลกษณะนอยประเภททอาจเรยกวาประโยคค�าถามแบบ

วาทศลป ใชเพอแสดงความหมายบอกปฏเสธ โปรดพจารณาตวอยางอนในภาษาไทยทนกศกษาอาจคนเคยอยแลว อาท “เขามาทไหนกน” แปลวา “เขาไมไดมา” หรอ “เจาหนาทพดอยางนนเมอไหรกน” แปลวา “เจาหนาทไมไดพดอยางนน” สงเกตวา การเขาใจประโยคค�าถามแบบวาทศลปในกรณเชนนอาจอาศยบรบทในการสอสารดวย

๙

บทท ๓ การแสดงความคดเหนอยางมเหตผลและนาเชอถอ

เราตองสรางโรงงานไฟฟาถานหนเตรยมไว อยากลว ถาไมท�า ลกหลานเราจะตองใชไฟฟาราคาแพง

ควรแกไขเปน

เราตองสรางโรงงานไฟฟาถานหนเตรยมไว อยากลว เทคโนโลยการผลตไฟฟาจากถานหนทกวนนมความสะอาดและปลอดภยสงมาก นานาชาตกยอมรบกน

สงเกตวา เมอแกไขขอสนบสนนเปน เทคโนโลยการผลตไฟฟาจากถานหนทกวนนมความสะอาดและปลอดภยสงมาก นานาชาตกยอมรบกน เหตผลขางตนสมพนธกบขอสรปวา อยากลว เพราะตองเขาใจวา ความตระหนกกลวของประชาชนในทนคอ ผลกระทบทางรางกายทเกดจากของเสยในกระบวนการผลตไฟฟาดวยถานหน (หากยอมใหสรางโรงงานดงกลาว) มใชเรองราคาคาไฟฟา

๒.๒ กระบวนการใชเหตผลทขอสนบสนนมลกษณะจ�ากดจนท�าใหขอสรปนาสงสย คอ ในบางครง ขอสนบสนนทน�ามาใชมลกษณะคดสรรหรอเลอกมาเพอใหเขากนไดกบขอสรปหรอท�าใหสรางขอสรปทตองการได หรอในอกมมหนง ขอสนบสนนมลกษณะจ�ากดกจรง แตขอสรปกลบไมค�านงถงลกษณะจ�ากดดงกลาว และมงอภปรายนอกเหนอไปจากขอมลหรอเนอหาทมในขอสนบสนน จงกลาวไดวา กระบวนการใชเหตผลทขอสนบสนนมลกษณะจ�ากดจนท�าใหขอสรปนาสงสยแบงไดเปน ๒ ลกษณะยอย คอ (๑) การใชขอสนบสนนแบบจ�ากดแตสรางขอสรปแบบมองขามประเดนอน และ (๒) การใชขอสนบสนนแบบจ�ากดแตสรางขอสรปแบบกวางเกนไป

การใชขอสนบสนนแบบจ�ากดแตสรางขอสรปแบบมองขามประเดนอนมกใชกนกวางขวาง เชน “วธการนดและเหมาะกบประเทศไทย นกวชาการกเหนดวย ขาราชการกเหนดวย แมแตชาวตางประเทศกเหนดวย” จะเหนวา ความเหนของทงนกวชาการ ขาราชการ และชาวตางประเทศ ตางเปนขอสนบสนนของขอสรปทวา “วธการนดและเหมาะกบประเทศไทย” แตเราอาจลมขอจ�ากดของขอสนบสนนไปหรอไม กลมคนทเกยวของ (stakeholder) กบประเทศไทยมมากกวากลมทกลาวถง เราอางขอสนบสนนแบบจ�ากดเชนนในการสรางขอสรปมได นอกจากนน แมจะหกลางดวยการน�าขอสนบสนนทมเนอหาคานสดโตงไปอกทาง กไมถอวาเปนการใชเหตผลทด เชน “วธการนไมเหมาะกบประเทศไทย เกษตรกรกคาน พอคาแมคากคาน นกธรกจกคาน” เนองจากขอสนบสนนทมเนอหาคานสดโตงกมลกษณะจ�ากดเชนกน

โดยสรป การแกไขขอสนบสนนมลกษณะจ�ากดคอ การปรบเปลยนขอสนบสนนใหมขอบเขตครอบคลมพนท บคคล หรอประเดนทเหมาะสมกบการสรางขอสรป ดงตวอยางขางตนทขอสนบสนนไดอางถงความคดเหนของกลมคนทเกยวของแตไมครอบคลมทงหมด ท�าใหโตแยงขอสรปไดวา ขาดความสมเหตสมผลหรอความนาเชอถอ ในกรณดงกลาว เราอาจแกไขการอางเหตผลเปน วธการนดและเหมาะกบประเทศไทย ผเกยวของหรอผสวนไดสวนเสยกบเรองนตางกเหนดวยและยอมรบรวมกน

การใชขอสนบสนนแบบจ�ากดแตสรางขอสรปแบบกวางเกนไปมกปรากฏในกรณทใชผลการวจยหรอผลการศกษามาสนบสนนขอสรปบางอยาง ขอสรปดงกลาวมกครอบคลมความเปนไปไดทกวางกวาหรอยงไปกวาขอมลทขอสนบสนนน�าเสนอ อาท ผลการส�ารวจกลมตวอยางทนบถอศาสนาพทธในเขตกรงเทพมหานคร พบวาสวนใหญท�าบญดวยการใสบาตรหรอการถวายเงนแดพระสงฆ นสะทอนใหเหนวา คนไทยเราสวนมากชนชอบการท�าบญดวยอามสบชาอยางยง จะเหนวา ขอสรปทวา คนไทยเราสวนมากชนชอบการท�าบญดวยอามสบชาอยางยง เปนการน�าเสนอยงกวาไปทขอสนบสนนจะรองรบได เนองจากขอสนบสนนกลาวแตเพยงวา ผลการส�ารวจกลมตวอยางทนบถอศาสนาพทธในเขตกรงเทพมหานคร พบวาสวนใหญท�าบญดวยการใสบาตรหรอการถวายเงนแดพระสงฆ ดงนนยอมกใหเกดขอคดเหนคานขนไดวา แมเปนเชนวาในบางพนท เชน ในกรงเทพมหานคร แตพนทอนอาจมผนยมชมชอบในลกษณะอนกเปนได ทวามานถอเปนการสรปกวางไปกวาเหตผลหรอหลกฐานทมอย หรออกนยหนงคอ ขอสนบสนนมขอมลจ�ากด ไมเพยงพอหรอเหมาะสมแกการสรางสรปในลกษณะทเกนเลยออกไป

๑๐

รายวชา มธ ๑๐๔ การคด อาน และเขยนอยางมวจารณญาณ

นาสงเกตวา ไมวาจะเปนกระบวนการใชเหตผลทขอสนบสนนมลกษณะจ�ากดจนท�าใหขอสรปนาสงสยในลกษณะกตามใด ยอมเผยใหเหนอคตของผสงสารอยบาง กลาวคอ ในลกษณาการเชนนน ยอมเปนคตใหคาดเดาไดวา ผสงสารมความล�าเอยงในทางหนงอยกอน จากนนจงลากขอสนบสนนจ�านวนหนงเขามาเกยวของ เพอหมายใหไปสขอสรปทตนคาดหวงเอาไวแตแรก

ในล�าดบตอไป จะกลาวถงบทบาทของการใชเหตผลวา มหนาทอยางไรในการใชภาษาเพอการสอสารของมนษย

๓. บทบาทของการใชเหตผลในการใชภาษาเพอการสอสาร

การศกษาเรองการใชเหตผลมใชการศกษาใหเขาใจคณลกษณะภายในของภาษาเพอใชบรรยายลกษณะของภาษาแตเพยงเทานน อาท ในกรณของภาษาไทย การศกษาโครงสรางการแสดงเหตผล มใชเพอบรรยายใหทราบวา ภาษาไทยสามารถแสดงโครงสรางดงกลาวได ทวาการศกษาเรองดงกลาวท�าใหเขาใจลกษณะของโครงสรางการแสดงเหตผลไดมากขน หรอสามารถน�าไปประยกตในการสอสารดวยภาษาไทยได

การแสดงเหตผลอาจน�าไปใชในการอธบาย การโนมนาว และการโตแยง แตโครงสรางการแสดงเหตผลดงกลาวไปขางตนไมอาจน�าไปใชในการสอสารเพอจดมงหมายประเภทตางๆ ไดทนท การใชโครงสรางการแสดงเหตผลเพอตอบสนองจดมงหมายของการสอสารตองพจารณาวา จดมงหมายของการสอสารแตละประเภทมเปาหมายอยางไร เปาหมายดงกลาวจะเชอมโยงกบทศนคตทจะใชเปนกรอบในการแสดงเหตผลซงมบทบาทในการสอสารดงกลาวไป

ในทน จะกลาวถงเฉพาะการใชเหตผลเพอการอธบาย การโนมนาว และการโตแยง/การสนบสนน โดยสรปเปาหมายและทศนคตของผสงสารไดดงตารางตอไปน

ประเภท จดมงหมำย ทศนคตของผสงสำร

๑. การอธบาย ความกระจางใจ/ความเขาใจ ผสงสารเปนผมขอมลหรอเขาใจเนอหาของขอมล สวนผรบสารไมมขอมล มขอมลนอยกวา ไมเขาใจขอมล หรอเขาใจขอมลนอยกวา ผสงสารเลอกใชเหตผลหรอหลกฐานทเขาใจไดงาย ไมซบซอน และมากเพยงพอ

๒. การโนมนาว การยอมรบ ผสงสารตองการท�าใหผรบสารยอมรบขอมลของตนเอง และคาดหวงใหตอยอดการยอมรบไปสการการปฏบตตามหรอการละเวนการปฏบต

๓. การโตแยง/การสนบสนน การสถาปนาขน/การหกลาง ผสงสารยอมรบหรอปฏเสธสมมตฐานบางอยาง และตองการน�าเสนอขอมลดงกลาวของตนเองใหแกผรบสารโดยอาศยการใชขอมลสนบสนนจ�านวนหนง

๑๑

บทท ๓ การแสดงความคดเหนอยางมเหตผลและนาเชอถอ

จะเหนวา ประเภทของการใชภาษาเพอจดมงหมายทแตกตางกนสะทอนใหเหนเปาหมายของการสอสารและทศนคตของผสงสารทแตกตางกน การใชเหตผลเพอตอบสนองประเภทการใชภาษาดงกลาวจงมลกษณะเฉพาะมากขน ดงน

๓.๑ การใชเหตผลเพอการอธบาย เปนการแสดงเหตผลเชงอธบาย (explanatory reason) เพอใหเขาใจการกระท�าหรอความคดบางอยาง ในแงนจงกลาวไดวา การอธบายมใชการแกตางหรอการสนบสนนการกระท�าหรอความคด (จะกลาวถงในขอ ๓.๓) เพราะการอธบายเปนเพยงกระบวนชแจงใหทราบวาเหตผลทอยเบองหลงความคดหรอการกระท�าคออะไร การใชเหตผลในการอธบายอาจมลกษณะเปนการแสดงเหตผลหรอหลกฐานเฉพาะบคคลกได เนองจากไมไดคาดหวงการยอมรบจากผรบสาร แตความคาดหวงเดยวทอาจเปนไดคอ ผรบสารกระจางใจหรอเขาใจความเปนไปมากขน

ดงไดกลาวไป จงไมนาประหลาดใจ หากโครงสรางการแสดงเหตผลเพอการอธบายจะมลกษณะเฉพาะหรอแคบ อาท

ในตอนนนผมไมไดน�าโทรศพทมอถอไปดวย และคดวธอนไมออก ผมรสกเครยดมาก จงตดสนใจด�าเนนการไปเลยโดยไมไดสอบถามคนอน คดวาคงไมเปนไร

จะเหนวา ไมวาระดบความสมเหตสมผลจะมากนอยเพยงใดกตาม การใชเหตผลขางตน (สวนทขดเสนใตคอขอสนบสนน) ยอมเกดขนเพออธบายพฤตกรรมการตดสนใจด�าเนนการโดยคนอนมไดยนยอมดวย จะเหนวา เหตผลขางตนอาจมไดท�าใหพฤตกรรมดงกลาวมความชอบธรรมหรอยอมรบไดมากขน สงทรบรไดมเพยงความกระจางหรอความเขาใจ (ในความหมายแคบวา รบรตาม) วา พฤตกรรมทกลาวถงเกดขนไดอยางไร โดยมไดมเงอนไขของการสอสารทวาผรบสารอาจยอมรบขอสรปแตอยางใด

โดยทวไป การใชเหตผลเพอการอธบายมกใชในกระบวนการเรยนการสอน เนองจากชวยใหผรบสารสามารถตดตามเนอหาของเรองทก�าลงกลาวถงได และเขาใจรายละเอยดของเนอหามากขน อยางไรกตาม จดออนอยางหนงของการอธบายดงไดกลาวไปแลวคอ มไดกระตนการยอมรบ ดงนนการอธบายในกระบวนการเรยนการสอนแตเพยงอยางเดยวอาจมไดสงเสรมใหผเรยนเกดวจารณญาณอนจะน�าไปสกระบวนการวพากษ เนองจากเปนการเนนน�าเสนอขอมลมากกวาจะท�าใหยอมรบซงมกกระตน “ตอมสงสย” ของผเรยนไดดกวา

๓.๒ การใชเหตผลเพอการโนมนาวใจ เปนการแสดงเหตผลเพอโนมนาวใหกระท�าหรองดกระท�า เราเหนการใชเหตผลเพอเปาหมายลกษณะนไดในโฆษณาทพยายามท�าใหลกคาเลอกซอสนคาบางอยาง

หากเรามองในมมมองการสรางความนาเชอถอ เราใชเหตผลกเพอท�าใหนาเชอถอมากยงขน ในขนแรก ขอสนบสนนตองคดสรรใหมลกษณะเขาใจไดงายและชดเจน นอกจากนนตองพยายามขจดเนอหาทขดแยงกบขอสนบสนน รายละเอยดบางประการไดรบการคดสรรใหคงไวหรอละทงไป ขนตอมา ขอสนบสนนทมลกษณะจบตองไดมกสมพนธกบขอสรปทชดเจนและนาเชอถอวาเปนไปได ขนสดทาย ค�าหรอศพททชวยเราอารมณ จนตนาการ หรอความนาเชอถอ มกใสเขาไปเพอเอาชนะใจของลกคาผรบสาร

จากทกลาวไป การใชเหตผลเพอการโนมนาวใจอาศยทงโครงสรางการแสดงเหตผลทมขอสนบสนนทชดเจนและทรงพลานภาพและรปภาษาทเราอารมณของผรบสารไดด นอกจากนน โฆษณาทมรปแบบแตกตางกนจ�านวนมากตางกพยายามสอสารในเนอหาส�าคญอยางเดยวกนคอ ท�าไมลกคาตองซอสนคาชนนน หรอสนคาเหมาะกบลกคาแตละกลมอยางไร ยงไปกวานน สนคาทเนนขายใหไดปรมาณมากมกโนมนาวใหเหนคณภาพทแปรผกผนกบราคาเพอใหแขงขนกบเจาอนได และมกเนนใหเหนวา สนคาหาซองาย ใครจะซอไปใชกได

โปรดพจารณาตวอยาง อาท ควรซอผลตภณฑยาสฟนยหอน เพราะทนตแพทยสวนใหญแนะน�า แถมผลตภณฑยงใชนวตกรรมทไมมในยหออน จะเหนวา ขอสนบสนนเกยวของกบสงทวดได กลาวคอ เราวดจ�านวนของทนตแพทยทกลาวแนะน�า

๑๒

รายวชา มธ ๑๐๔ การคด อาน และเขยนอยางมวจารณญาณ

ได หรอเราประเมนไดวา นวตกรรมใดมไมมในผลตภณฑชนดใด นสะทอนใหเหนวา การใชเหตผลเพอการโนมนาวใจเนนขอสนบสนนทเปนรปธรรมและรบรไดไมยาก สวนค�าวา “ทนตแพทย” และ “นวตกรรม” ยงเสรมจนตนาการของผรบสารในเรองความเปนมออาชพและความทนสมยอกดวย นอกจากนน การใชเหตผลเพอการโนมนาวใจยงสรางขอสรปแบบมทศทาง คอ ผรบสารยอมทราบวาตนเองควรท�าอะไรตอไป ในทนผรบสารควรไปซอผลตภณฑยาสฟนยหอทก�าลงกลาวถงกนอย

๓.๓ การใชเหตผลเพอการโตแยงและการสนบสนน

ในขนตน ตองเขาใจกอนวา การใชเหตผลเพอการโตแยงตามทสอนในต�ารามกมลกษณะเสถยร แตในบทสนทนาโตแยงโดยทวไปมกมพลวตมากกวา

ทจรงแลว การโตแยงเปนปฏกรยาทกระท�าตอการกลาวหรอการอางขอสนบสนนบางอยางทมมากอนหนา ลองพจารณาบทสนทนาตอไปน

ก: คนไทยไมใสน�าตาลในตมย�าหรอก พวกเราจะใสท�าไม ข: แตมาลเพอนฉนเปนคนไทย ยงใสน�าตาลเลย ก: อาวเหรอ คนไทยแทเขากไมใสกนหรอก

จะเหนวา ในผลดแรก ก. บอกเหตผลอยางหนงขนมา ตามปกตเราควรไดขอสรปวา พวกเราจงไมควรใสน�าตาล (เพราะเปนคนไทย) ทวา ข. กลบแทรกแซงในการแสดงเหตผลดงกลาว ขนตอนสวนนเราอาจเรยกวา “การกลาวแยง” ท�าให ก. ปรบเหตผลของตนเอง และไดขอความวา “คนไทยแทไมใสน�าตาล” เราจะเหนวา เกดการโตแยงดวยการแสดงเหตผลแลว กลาวคอ มการเสนอขอสนบสนนบางอยางมาคานขอสนบสนนทมอยกอน จนท�าใหตองปรบขอสนบสนนเดม กระบวนการนอาจด�าเนนไปเรอย ๆ จนกวาการโตแยงจะยตลง

จากทกลาวถงขางตน จะเหนวา การโตแยงคอการพยายามหกลางหรอตงขอสงสยกบเหตผล (ขอสนบสนน) เชน “มนษยทกคนตองตาย มาลเปนมนษย มาลจงตองตาย” หากเราพยายามจะบอกวา “มาลอาจไมตองตายกได” และพยายามอธบายโดยใหเหตผล เชน “มนษยทช อ...ยงไมตองตายเลย” จะเหนวา ขอสนบสนนทน�ามาคานนมไดมงหกลางขอสรปทวา “มาลตองตาย” แตเปนการโตแยงขอสนบสนน “มนษยทกคนตองตาย” แตในหลายกรณ การโตแยงกอาจมงหกลางขอสรปโดยตรงกได เชน

ก: ผลส�ารวจความคดเหนของนกศกษามหาวทยาลยธรรมศาสตรออกมาแลววา ชอบไปเทยวในตางประเทศมากกวาประเทศไทย อยางนกแปลวา นกศกษาไทยคงเหนวาเมองนอกนาเทยวกวาเมองไทยเรา ข: นกศกษาไทยทไหน นกศกษามหาวทยาลยธรรมศาสตรตางหาก

ในประเดนขางตน การใชเหตผลเพอการโตแยงคอ การพจารณาขอสนบสนนหรอขอสรปทมอยกอนและพยายามกลาวแยงดวยขอสนบสนนใหมหรอขอสรปใหมทน�ามาคาน ในแงการโตแยงขอสนบสนน ผสงสารอาจโตแยงขอสนบสนนทมอยกอนแยกเปนประเดน แลวกลาวแยงไปทละประเดนกได หรอจะกลาวแยงขอสนบสนนทมอยกอนบางประเดนทส�าคญมากพอทจะท�าใหขอสนบสนนอนๆ หรอขอสรปใชงานไมไดอกตอไป เชน หากเรากลาวแยงประเดน “มนษยทกคนตองตาย” ไดแลว กไมตองไปโตแยงประเดน “มาลเปนมนษย” อกตอไป เพราะเทานขอสรปเดมทวา “มาลจงตองตาย” กใชงานไมไดอกตอไปแลว

ทวาค�าถามส�าคญขอหนงทนกศกษาอาจสงสยคอ เราควรเลอกสวนใดในโครงสรางการแสดงเหตผลเพอน�ามาโตแยง ค�าตอบส�าเรจรปคอ ควรเลอกสวนทเปนจดออน จดบกพรอง หรอจดทมขอจ�ากดมากทสด ดงนนเราสามารถโตแยงขอสนบสนนทงทเปนหลกฐานและทเปนเหตผล หรอขอสรปกได แลวแตดลพนจของเรา

๑๓

บทท ๓ การแสดงความคดเหนอยางมเหตผลและนาเชอถอ

นอกจากการโตแยง การสนบสนนเปนการสอสารอกลกษณะหนงทสามารถใชการแสดงเหตผลได อยางไรกด เหตผลทมไดแยกเรองการสนบสนนออกจากการโตแยงในทนคอ การสนบสนนและการโตแยงตางกมลกษณะเปนการกลาวอาง การแกตว หรอการแกตาง กลาวคอ การโตแยงและการสนบสนนเปนความพยายามน�าเสนอวา มบางอยางถกตองหรอควรเปนไปเชนนน เพยงแตการโตแยงเปนการกลาวแยงสงเดมเพอจะเชอมโยงไปถงสงใหมวาถกตองมากกวา ในขณะทการสนบสนนเปนการกลาวอางถงสงเดมซงไดรบการสถาปนาใหมนคงขนหรอนาเชอถอมากยงขนวาถกตอง

การใชเหตผลเพอการสนบสนนนอาจเลอก “เสรมแรง” ไดทงสวนทเปนขอสนบสนนและสวนทเปนขอสรป ขนอยกบวาตองการเสรมแรงใหแกจดออนหรอจดแขง ในแงนการสนบสนนอาจตางกบการโตแยงตรงทสามารถกระท�ากบสวนทเปนจดแขงของโครงสรางการแสดงเหตผลกได ดงตวอยางตอไปน

ก: คนไทยมนสยเกรงใจคนอน เขาไมโทรศพทมากวนเธอตอนนหรอก ข: จรงดวย เปนฉนเอง ฉนกไมท�าเหมอนกน

จะเหนวา ข. พยายามสนบสนนขอสรป โดยการใหตวอยางเพมเตมวา ข. (ซงเปนคนไทยคนหนงทมนสยเกรงใจคนอน) กจะไมโทรศพทไปกวนผใดในสถานการณทเกยวของกบบรบทขางตนเชนกน อาจสนนษฐานไดวา การเสรมแรงมขนตอสวนทเปนขอสรป เนองจากอาจเปนสวนทเปนจดออนมากทสด (หมายถง ท�าใหเกดความสงสย) จงไดใหตวอยางเสรมเขาไป

เราอาจสรปแนวทางการโตแยงหรอการสนบสนนไดดงแผนภาพตอไปน

แผนภาพท ๗ แนวทางการโตแยงและการสนบสนน

ในล�าดบตอไป จะกลาวถงการประยกตเรองภาษากบการแสดงเหตผลในการเขยน ในทนจะกลาวถงเฉพาะการเขยนแสดงความคดเหนเพอสนบสนนหรอโตแยงเปนส�าคญ เนองจากเปนลกษณะการเขยนทนกศกษาจะไดใชประโยชนมากขนในการศกษาระดบมหาวทยาลยและการท�างานตอไปในอนาคต

หลกการเขยนแสดงความคดเหนอยางมเหตผลและนาเชอถอ

ในล�าดบแรก ขออธบายขอตกลงเบองตนกนกอนวา (๑) เราจะประยกตการใชเหตผลแบบทวไปหรอทเปนปกตในการเขยนในทน เนองจากนกศกษาในฐานะผสงสารพงเรยนรทจะรบผดชอบการน�าเสนอของตนเอง ดงนน (๒) ในทนจะไมน�าเรองความแปรปรวนในการใชเหตผลอนเกดจากการเลนไมซอหรอขอผดพลาดมาพจารณา (แตนกศกษาสามารถพฒนาสมรรถภาพในการเขยนของตนเองใหสอดคลองกบเปาหมายของการสอสารของตนเองตอไปไดจากพนฐานแนวคดในทน) นอกจากนน (๓) ในทนจะพจารณาเฉพาะการเขยนแสดงความคดเหนเพอสนบสนนหรอโตแยงเนอหาหรอขอมลทมอยกอนเทานน ดงนน ในขนแรกโปรดพจารณาขอความตอไปน

๑๔

รายวชา มธ ๑๐๔ การคด อาน และเขยนอยางมวจารณญาณ

เปนทเขาใจกนโดยทวไปวา สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ เปนสงคมแหงการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณ ดงนนมหาวทยาลยธรรมศาสตรจงควรเปดรายวชาพนฐานทสงเสรมกระบวนการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณใหมากทสดเทาทจะท�าได

เปนทเขาใจกนโดยทวไปวา สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ เปนสงคมแหงการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณ ดงนนมหาวทยาลยธรรมศาสตรจงควรเปดรายวชาพนฐานทสงเสรมกระบวนการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณใหมากทสดเทาทจะท�าได เมอน�าขอความมาวเคราะหตามโครงสรางการแสดงเหตผลแลว จะไดดงขางลางน

(ดงนน) มหาวทยาลยธรรมศาสตร (จง) ควรเปดรายวชาพนฐานทสงเสรมกระบวนการคด

วเคราะหอยางมวจารณญาณใหมากทสดเทาทจะท�าได (ขอสรป)

เปนทเขาใจกนโดยทวไปวา สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ เปนสงคมแหงการคดวเคราะหอยางม

วจารณญาณ (ขอสนบสนน)

แผนภาพท ๘ โครงสรางการแสดงเหตผล

ในกรณทตองการโตแยง ประเดนของการโตแยงอาจเปนขอเทจจรงหรอความเปนจรงเกยวกบ “สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ เปนสงคมแหงการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณ” เนองจากขอสนบสนนน�าไปสขอสรปดงขางตน หากหกลางหรอโตแยงทขอสนบสนนนกจะสามารถท�าใหขอสรปใชงานไมไดอกตอไป

เราอาจถามตนเองวา “สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ เปนสงคมแหงการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณ” จรงหรอไม อาจหาขอมลเพมเตม หรอในกรณทพจารณาอยางเรว อาจเหนวา “สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ เปนสงคมแหงการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณ” เปนสงทเขาใจกนเองในสงคมเทานน (เปนทเขาใจกนโดยทวไป) อาจยงไมไดท�าวจยหรอส�ารวจโดยละเอยดวา สงคมโลกในศตวรรษท ๒๑ เปนไปดงทเขาใจกนหรอไม เราจงสรางขอสนบสนนขนมาคานได เชน

จากนนใหเราน�าขอสนบสนนคานขางตนไปแทนทเพอหกลางขอสนบสนนทมอยกอนดงน

(๑) ยงไมเคยมการวจยหรอการส�ารวจอยางเปนระบบเกยวกบลกษณะของสงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ วา จะมทศทางเปนอยางไร หรอจะเปนสงคมแหงการคดวเคราะหจรงหรอไม (๒) สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ อาจแปรปรวนและตองการทกษะอนเพมเตม นอกเหนอจากการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณ

เนองจากยงไมเคยมการวจยหรอการส�ารวจอยางเปนระบบเกยวกบลกษณะของสงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ วา จะมทศทางเปนอยางไร หรอจะเปนสงคมแหงการคดวเคราะหจรงหรอไม (ขอสนบสนน ๑) นอกจากนน สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ อาจแปรปรวนและตองการทกษะอนเพมเตม นอกเหนอจากการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณ (ขอสนบสนน ๒) ดงนน การเปดรายวชาพนฐานทสงเสรมกระบวนการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณใหมากทสดเทาทจะท�าไดจงอาจมใชสงทควรกระท�า (ขอสรปใหม)

๑๕

บทท ๓ การแสดงความคดเหนอยางมเหตผลและนาเชอถอ

เมอน�าขอความมาวเคราะหตามโครงสรางการแสดงเหตผลแลว จะไดดงขางลางน

ดงนน การเปดรายวชาพนฐานทสงเสรมกระบวนการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณใหมากทสดเทาทจะท�าไดจงอาจ

มใชสงทควรกระท�า (ขอสรปใหม)

ยงไมเคยมการวจยหรอการส�ารวจอยางเปนระบบเกยวกบลกษณะของสงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ วา จะมทศทางเปนอยางไร หรอจะเปนสงคมแหงการคดวเคราะหจรงหรอไม

(ขอสนบสนน ๑)

สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ อาจแปรปรวนและตองการทกษะอนเพมเตม นอกเหนอจากการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณ

(ขอสนบสนน ๒)

แผนภาพท ๙ โครงสรางการแสดงเหตผลเพอการโตแยง

จะเหนวา การเขยนโตแยงในทนเรมจากการพจารณาความสมพนธระหวางขอสนบสนนกบขอสรป เมอพจารณาความสมพนธดงกลาวได เราจงก�าหนดประเดนทจะโตแยงได คอ การโตแยงขอสนบสนนทมอยกอน จากนนเราตองการจะสรางขอสนบสนนคานจ�านวนเทาไหรกได แตตองพจารณาถงความสมพนธของขอสนบสนนทใชคานกบขอสรปใหมทคาดการณไว

ในกรณทงานเขยนมขนาดยาวหรอซบซอนมากกวาน นกศกษากสามารถประยกตแนวคดทงการใชแผนภาพและการระบประเดนโตแยงดงกลาวในทนเพอใชในการเขยนแสดงเหตผลเพอโตแยงตอไป และแนนอนหากการโตแยง ยงไมเปนทยอมรบไดหรอมการโตแยงกลบ การโตแยงกจะท�าด�าเนนตอไปเรอยๆ และสรางกระบวนการทเรยกวา การโตแยงเพอหกลาง (rebuttal)

สวนในกรณทตองการเขยนสนบสนน ในทนอาจเสรมใหขอสรปนาเชอถอมากขนดวยการเพมหลกฐานหรอเหตผลทชวยเนนย�าใหเหนวาควรสรปไปในทศทางทกลาวอางมากอน เชน

ขอสนบสนนขางตนไดมาเสรมแรงใหขอสรปมความนาเชอมากยงขน ดงจะเหนไดวา ความนาเชอถอของขอสรปแปรตามปรมาณของขอสนบสนนทมคณภาพและนาเชอถอ ในทนเราอาจเขยนสนบสนนไดดงน

๑. ในปจจบน ระบบการศกษาระดบอดมศกษาในประเทศพฒนาแลวตางกมงสงเสรมการสอนใหผเรยนมวจารณญาณเพอรองรบสภาพสงคมในศตวรรษท ๒๑ ๒. มหาวทยาลยในประเทศเพอนบานของไทยตางกไดเรงเปดรายวชาพนฐานทสงเสรมกระบวนการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณกนโดยมากแลว

เปนทเขาใจกนโดยทวไปวา สงคมไทยในศตวรรษท ๒๑ เปนสงคมแหงการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณ ดงนนมหาวทยาลยธรรมศาสตรจงควรเปดรายวชาพนฐานทสงเสรมกระบวนการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณใหมากทสดเทาทจะท�าได นอกจากนน ในปจจบน ระบบการศกษาระดบอดมศกษาในประเทศพฒนาแลวตางกมงสงเสรมการสอนใหผเรยนมวจารณญาณเพอรองรบสภาพสงคมในศตวรรษท ๒๑ ยงไปกวานน มหาวทยาลยในประเทศเพอนบานของไทยตางกไดเรงเปดรายวชาพนฐานทสงเสรมกระบวนการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณกนแลวโดยมาก

๑๖

รายวชา มธ ๑๐๔ การคด อาน และเขยนอยางมวจารณญาณ

เมอน�าขอความมาวเคราะหตามโครงสรางการแสดงเหตผลแลว จะไดดงขางลางน

มหาวทยาลยธรรมศาสตรควรเปดรายวชาพนฐานทสงเสรมกระบวนการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณใหมากทสดเทาท

จะท�าได

ในปจจบน ระบบการศกษาระดบอดมศกษาในประเทศพฒนาแลวตางกมงสงเสรมการสอนใหผเรยนมวจารณญาณเพอรองรบสภาพสงคมในศตวรรษท ๒๑ (ขอสนบสนน ๑)

มหาวทยาลยในประเทศเพอนบานของไทยตางกไดเรงเปดรายวชาพนฐานทสงเสรมกระบวนการคดวเคราะหอยางมวจารณญาณกน

แลวโดยมาก (ขอสนบสนน ๒)

แผนภาพท ๑๐ โ ครงสรางการแสดงเหตผลเพอการสนบสนน

จะเหนวา ในมมหนง การสนบสนนมลกษณะใกลเคยงกบการปรบปรงโครงสรางการแสดงเหตผลทมอยเดมดวยการเสรมแรงดวยเหตผลหรอหลกฐานทมากขนหรอชดเจนขน

นกศกษาควรตระหนกวา ไมวาการเขยนเพอโตแยงหรอสนบสนนอาจมกลวธทางภาษาทซบซอนและแยบคาย หรอแปรผนตามทกษะการสอสารของผใชภาษา ดงเราจะเหนวา การโตแยงบางครงอาจใชกลวธเบยงประเดนไปโตแยงในเรองปลกยอยกได อาท

มผอธบายวา เมอนกถงความสญเสยคราวเสยกรงศรอยธยาครงท ๒ ใน พ.ศ. ๒๓๑๑ เราไมควรมาแตกความสามคคกนเชนน ทวาไทยเราไมไดเสยกรงศรอยธยาครงท ๒ ใน พ.ศ. ๒๓๑๑ แตเปน พ.ศ. ๒๓๑๐ ตางหาก ดงนนจะมาอางอยางน คงจะไมได

นกศกษาจะเหนวา การโตแยงเบยงประเดนไป ขอมลทน�ามาหกลางไมเกยวของโดยตรงกบประเดนทก�าลงถกเถยงกนอย (ไดแก ความสญเสยอนเกดจากการแตกสามคค) ในกรณเชนนยอมเกดขนไดในการแสดงเหตผล (แมกระทงในงานเขยน) ดงนน วจารณญาณจงเปนสงทส�าคญ และเปนสวนทเนอหาในทนไดเนนย�าอยโดยตลอดดวยการน�าเสนอกระบวนการคดและการใชภาษาเพอใหนกศกษาเขาใจโครงสรางการแสดงเหตผลในภาษาไทยไดดยงขน หนาททพงฝากไวคอ การพยายามฝกฝนใหเปนผรบสารและสงสารอยางมวจารณญาณผานกระบวนการใชเหตผล

ทายทสด การใชวจารณญาณทเปนผลจากการใชตรรกะหรอการอนมานจงนบเปนวธการทดในการใครครวญประเมนคาสงตาง ๆ อยางไรกตาม นกศกษายงตองพงระวง “ตรรกะ” หรอ “การอนมาน” ใหมาก เนองจากขอผดพลาดทเกดขนบางกรณในการแสดงเหตผลอาจน�าไปสขอสรปทไมถกตอง แมจะดราวกบวา “สมเหตสมผล” ดงพระพทโธวาทในกาลามสตรทวา “มา ตกกเหต มา นยเหต ... อยาปลงใจเชอ เพราะเดาวาเปนเหตผลกน อยาปลงใจเชอเพราะการอนมานคาดคะเน”

๑๗

บทท ๓ การแสดงความคดเหนอยางมเหตผลและนาเชอถอ

บรรณานกรม

กระทรวงศกษาธการ. (๒๕๕๔). หลกภาษาและการใชภาษาเพอการสอสาร ชนมธยมศกษาปท ๖. กรงเทพฯ: องคการคาของ สกสค.Kompridis, N. (n.d.). So We Need Something Else for Reason to Mean. International Journal of Philosophical Studies, 271-295. Nolt, J. (1984). Informal logic: Possible worlds and imagination. New York: McGraw-Hill. Richardson, J. (2007). Analysing newspapers: An approach from critical discourse analysis. Basingstoke England: Palgrave Macmillan. Sternberg, R. (1996). Cognitive psychology. Fort Worth: Harcourt Brace College.

๑๘