เอกสารค าสอน 015102

บาลขนตน 2 BEGINNING PALI 2

ผชวยศาสตราจารย ดร.ระว จนทรสอง

สาขาวชาภาษาบาล-สนสกฤต-ฮนด

คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

ไดรบทนสนบสนนจากคณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม งบประมาณรายไดป 2561

ก

ค ำน ำ

เอกสารค าสอนฉบบน จดท าขนเพอเปนคมอส าหรบนกศกษาทลงทะเบยนกระบวนวชา บำลขนตน 2 (Beginning Pali 2) จดประสงคของการจดท าเอกสารฉบบนคอตองการใหนกศกษาไดเรยนรกฎเกณฑทางไวยากรณของภาษาบาลเพมเตมจากวชาบาลขนตน 1 เนอหาประกอบไปดวยการแจกวภตตค านามและกรยา กตปยศพท ปรณสงขยา รวมทงกรยากตก และชนดของประโยค เปนตน

ผจดท าพยายามยกตวอยางใหมากทสด เพอใหนกศกษาไดทบทวนท าความเขาใจไดดวยตนเอง ในสวนของภาคผนวกยงคงยดค าศพทจากภาษาบาลขนตน 1 เปนหลก และไดเพมเตมบางศพททไดเรยนเพมเตมเขาไป เพอใหนกศกษาสามารถคนหาค าศพทไดอยางรวดเรวยงขน

หวงเปนอยางยงวาเอกสารประกอบการสอนฉบบน จะเปนประโยชนส าหรบผสนใจและนกศกษาภาษาบาลทกคน

ทายทสดน ผจดท าขอขอบคณคณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม เปนอยางสง ส าหรบทนสนบสนน

ผชวยศาสตราจารย ดร.ระว จนทรสอง

สาขาวชาภาษาบาล-สนสกฤต-ฮนด คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

ข

สำรบญ

ค ำน ำ ก

ค ำชแจงอกษรยอ จ

บทท 1 สตตมวภตต - สตตมวภตต

- ตวอยางการแจกสตตมวภตต 1 3

บทท 2 นำมศพท อ กำรนต - อ การนต ปงลงค 9 - อ การนต นปงสกลงค 10 - อ การนต อตถลงค 11 บทท 3 ภวสสนตวภตต - ภวสสนตวภตต 15 - ตวอยางการแจกภวสสนตวภตต 16 - ปรณสงขยา 19 - ตวอยางการแจกปรณสงขยา 20 บทท 4 นำมศพท อ, อ กำรนต - นามศพท อ การนต ปงลงค 25 - นามศพท อ การนต อตถลงค 26 - นามศพท อ การนต ปงลงค 30 - นามศพท อ การนต อตถลงค 31 บทท 5 วเสสนสรรพนำม - อนยมวเสสนสรรพนาม 36 - ก ศพท 37

ค

บทท 6 กมมวำจก - การสรางกรยากมมวาจก 45 - การเปลยนกตตวาจกเปนกมมวาจก 46 - วาจก 48 บทท 7 กตปยศพท - กตปยศพท 53 - การแจกกตปยศพท 54 บทท 8 กรยำกตก - กรยากตก 64 - กรยาในระหวางอดตกาล

ตนาท ปจจย 67 67

ต ปจจย 73 บทท 9 กรยำกตก (ตอ) - กรยาในระหวางปจจบนกาล

อนต มาน ต ปจจย

- ประโยคแทรก

85 85 90 93 96

บทท 10 เหตกตตวำจก - เหตกตตวาจก 100 - กรยาในระหวางของเหตกตตวาจก 106 - การแปล อว, วย 109

ง

บทท 11 อำนแปลภำษำบำล - ความรเบองตนเกยวกบการแปลภาษาบาล 110 - การแปลบาล 3 ประการ 110 - การแปลภาษาบาลเปนไทย 111 - เนอเรองส าหรบฝกอานและแปล 122 บรรณำนกรม 128 ภำคผนวก - ศพทานกรมบาล-ไทย (กรยา) 131 - ศพทานกรมบาล-ไทย (ค านาม) 140

จ

ค ำชแจงอกษรยอ

อ. หมายถง อนวา ท. หมายถง ทงหลาย เอก. หมายถง เอกวจนะ พห. หมายถง พหวจนะ ปรส. หมายถง ปรสสบท อต. หมายถง อตตโนบท ปฐมา. หมายถง ปฐมาวภตต (วภตตท 1) ทตยา หมายถง ทตยาวภตต (วภตตท 2) ตตยา. หมายถง ตตยาวภตต (วภตตท 3) จตตถ. หมายถง จตตถวภตต (วภตตท 4) ปญจม. หมายถง ปญจมวภตต (วภตตท 5) ฉฏฐ. หมายถง ฉฏฐวภตต (วภตตท 6) สตตม. หมายถง สตตมวภตต (วภตตท 7) อาลปน. หมายถง อาลปนวภตต (วภตตท 8) ปง. (m.) หมายถง ปงลงค นปง. (n.) หมายถง นปงสกลงค อต. (f.) หมายถง อตถลงค ค. (adj.) หมายถง คณศพท สรรพ. (p.) หมายถง สรรพนาม อพย. (in.) หมายถง อพยยศพท ก.ว. (adv.) หมายถง กรยาวเศษณ → หมายถง เปลยนเปน, กลายเปน (1) หมายถง ธาตหมวดท 1

(ถาเปนตวเลขอนกให ทราบโดยนยน)

1

บทท 1 สตตมวภตต

วตถประสงค นกศกษาสามารถ 1. ประกอบกรยาสตตมวภตต 2. แปลบาลเปนไทยและไทยเปนบาล

เนอหาวชา 1. สตตมวภตต 2. อพยยศพทบางตว

**********************************************

สตตมวภตต บอกความหมายเปนปจจบนกาล มการแปล 3 ประการคอ

บอกความยอมตาม แปลวา “ควร...” บอกความก าหนด แปลวา “พง...”

บอกความร าพง แปลวา “พง...” การประกอบกรยาดวยวภตตหมวดน

มวธการเชนเดยวกนกบประโยคปจจบนธรรมดา เพยงแตวภตตตางกนเทานน

โครงสรางของกรยาอาขยาต สรปเปนแผนผงไดดงน

ธาต + ปจจยประจ าหมวด + สตตมวภตต = กรยา

บาลขนตน 2

2

สตตมวภตต แปลวา ควร....., พง.....

บรษ เอก. พห.

ประถม. เอยย เอยย

มธยม. เอยยาส เอยยาถ

อตตม. เอยยาม เอยยาม

สตตมวภตตเมอน าไปประกอบกบธาตมกฎเกณฑดงน

1. ใหลบปจจยทเปนสระตวเดยวทง เชน ขาท + อ + เอยย = ขาเทยย (พงกน) กร + โอ + เอยย = กเรยย (พงท า)

2. ใหลบสระทลงทายปจจยทกตว เชน ส + ณา + เอยย = สเณยย (พงฟง) คห + ณหา + เอยย = คณเหยย (พงถอเอา)

3. เอยย วภตต เปลยนเปน เอ ไดบาง เชน คม + อ + เอยย = คจเฉ (พงไป) ลภ + อ + เอยย = ลเภ (พงได)

4. เอยยาม วภตต เปลยนเปน เอยย ไดบาง เชน ปพพชช + อ + เอยยาม = ปพพเชยย (พงบวช)

บาลขนตน 2

3

5. สตตมวภตตนยมใชนบาตเหลานมาประกอบ

เจ (หากวา.....ไซร) (เรยงไวเปนค าทสองของประโยคเสมอ)

สเจ (ถาวา.....ไซร) (เรยงไวตนประโยค)

ยท (ผวา.....) (เรยงไวตนประโยค)

อถ (ถาวา.....) (เรยงไวตนประโยค)

ยนนน (ไฉนหนอ.....) (เรยงไวตนประโยค)

ตวอยางการแจกสตตมวภตต

หมวดท 1 (อ, เอ ปจจย)

ภ (ม, เปน)

หมวดท 2 (อ, เอ ปจจย)

รธ (ปด, กน)

บรษ เอก. พห. เอก. พห.

ประถม. ภเวยย, ภเว ภเวยย รนเธยย, รนเธ รนเธยย

มธยม. ภเวยยาส ภเวยยาถ รนเธยยาส รนเธยยาถ

อตตม. ภเวยยาม, ภเวยย

ภเวยยาม รนเธยยาม, รนเธยย

รนเธยยาม

บาลขนตน 2

4

หมวดท 3 (ย ปจจย )

ทว (เลน)

หมวดท 4 (ณ, ณา ปจจย)

ส (ฟง)

บรษ เอก. พห. เอก. พห.

ประถม. ทพเพยย, ทพเพ ทพเพยย สเณยย, สเณ สเณยย

มธยม. ทพเพยยาส ทพเพยยาถ สเณยยาส สเณยยาถ

อตตม. ทพเพยยาม,

ทพเพยย

ทพเพยยาม สเณยยาม, สเณยย

สเณยยาม

หมวดท 5 (นา ปจจย )

ก (ซอ)

หมวดท 6 (ณหา ปจจย)

คห (ถอเอา)

บรษ เอก. พห. เอก. พห.

ประถม. กเนยย, กเน กเนยย คณเหยย, คณเห คณเหยย

มธยม. กเนยยาส กเนยยาถ คณเหยยาส คณเหยยาถ

อตตม. กเนยยาม, กเนยย

กเนยยาม คณเหยยาม,

คณเหยย

คณเหยยาม

บาลขนตน 2

5

หมวดท 7 (โอ ปจจย )

ตน (แผไป)

หมวดท 8 (เณ, ณย ปจจย)

จร (ลก)

บรษ เอก. พห. เอก. พห.

ประถม. ตเนยย, ตเน ตเนยย โจเรยย, โจเร โจเรยย

มธยม. ตเนยยาส ตเนยยาถ โจเรยยาส โจเรยยาถ

อตตม. ตเนยยาม, ตเนยย

ตเนยยาม โจเรยยาม, โจเรยย

โจเรยยาม

ตวอยางประโยค

ปคคลา ปนปปน ปญญ กเรยย

บคคล ท. พงท า ซงบญ บอยๆ

มย อชช ธมม สเณยยาม

พวกเรา ท. พงฟง ซงธรรม วนน

ตมเห ปย วาจ ภาเสยยาถ

ทาน ท. ควรกลาว ซงวาจา อนไพเราะ

มย พาเล น เสเวยยาม

เรา ท. ไมควรคบ ซงคนพาล ท.

บาลขนตน 2

6

ยนนนาห ปพพเชยย

ไฉนหนอ เรา พงบวช

ภกข เจ ธมม กเถยย, มย ต ธมม สเณยยาม

หากวา ภกษ พงกลาว ซงธรรม ไซร, พวกเรา ท. ควรฟง ซงธรรม นน

สเจ ปคคโล ปญญ กเรยย, โส สคต คจเฉยย

ถาวา บคคล พงท า ซงบญไซร, เขา พงไป สสคต

สเจ ตว ปญญ กเรยยาส, ตว สข ลเภยยาส

ถาวา ทาน พงท า ซงบญ ไซร, ทาน พงได ซงความสข

สสสา วรเยน โปตถกาน ปเฐยย ศษย ท. พงอาน ซงหนงสอ ท. ดวยความเพยร

กกกฏโย เขตเต วหโย น ขาเทยย

แมไก ท. ไมพงกน ซงขาวเปลอก ท. ในนา

วาณโช เทวสก อาปเณ ปปผาน วกเนยย

พอคา ควรขาย ซงดอกไม ท. ในตลาด ทกวน

สเจ เนตตกา ปนปปน สลาน รกเขยย , เต สข ลเภยย

ถาวา ชาวนา ท. พงรกษา ซงศล ท. บอยๆ ไซร,

เขา ท. พงได ซงความสข

บาลขนตน 2

7

แบบฝกหดทายบท

1. จงแปลเปนภาษาไทย

ทารโก อจเจ ฆเร น นสเทยย

ภกข อปาสกสส ธมม เทเสยย

โส อสสมา มณ ลเภยย

โจรสส คาเม น วเสยยาม

สสโส อาจรยสมา สปป อคคณเหยย

รชชยา ตว เธน พนเธยยาส

เทวสก สคต ปตเถยยาม

วรเยน ปาลภาส อคคณเหยยาถ

โจโร มม ผลาน มา โจเรยย

สนทร นาร ปสเสยยาถ

2. จงแปลเปนภาษาบาล

ญาต ท. ของเรา ท. พงมา ทน

ทาน ท. ควรท า ซงบญ บอยๆ

พระเถระ พงแสดง ซงธรรม อนงาม

ขาพเจา พงเหน หญงสาว ผงาม ในเมอง

เดกชาย ท. ไมควรนง บนตนไม สง

8

บทท 2 นามศพท อ การนต

วตถประสงค นกศกษาสามารถ 1. แจกนามศพท อ การนต 2. แปลบาลเปนไทยและไทยเปนบาล

เนอหาวชา 1. การแจกนามศพท อ การนต ปงลงค 2. การแจกนามศพท อ การนต นปงสกลงค 3. การแจกนามศพท อ การนต อตถลงค

**********************************************

ตวอยางวภตตส าเรจรป อ การนต

วภตต ปงลงค นปงสกลงค อตถลงค

เอก. พห. เอก. พห. เอก. พห. ปฐมา. อ อโว, อ อ อน, อ อ อโย, อ

ทตยา. อ อโว, อ อ อน, อ อ อโย, อ

ตตยา. อนา อห, อภ อนา อห, อภ อยา อห, อภ

จตตถ. อสส, อโน อน อสส, อโน อน อยา อน

ปญจม. อสมา, อมหา อห, อภ อสมา, อมหา อห, อภ อยา อห, อภ

ฉฏฐ. อสส, อโน อน อสส, อโน อน อยา อน

สตตม. อสม, อมห อส อสม, อมห อส อยา, อย อส

อาลปน. อ อเว, อโว อ อน, อ อ อโย, อ

บาลขนตน 2

9

การแจกนามศพท อ การนต

อ การนต ในภาษาบาลม 3 ลงค คอปงลงค นปงสกลงค และอตถลงค วธการประกอบวภตตเหมอนคานามทวไป ตางเพยงรปวภตตเทานน เมอจะแจกวภตตนามศพท อ การนต ใหนาวภตตสาเรจรปไปประกอบกบคานาม ไดเลย

ตวอยางการแจกนามศพท อ การนต ปงลงค

ภกข (ภกษ, ผขอ)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา. ภกข ภกขโว, ภกข ทตยา. ภกข ภกขโว, ภกข ตตยา. ภกขนา ภกขห, ภกขภ จตตถ. ภกขสส, ภกขโน ภกขน ปญจม. ภกขสมา, ภกขมหา ภกขห, ภกขภ ฉฏฐ. ภกขสส, ภกขโน ภกขน สตตม. ภกขสม, ภกขมห ภกขส อาลปน. ภกข ภกขเว, ภกขโว

นามศพท อ การนต ปงลงค

คร คร ตร ไม พนธ พวกพอง พาห แขน สตต ศตร เหต เหต รป ขาศก ปส สตวเลยง ผรส ขวาน พพพ แมว, เสอปลา เวฬ ไมไผ เสต สะพาน

บาลขนตน 2

10

ตวอยางการแจกนามศพท อ การนต นปงสกลงค

วตถ (วตถ, สงของ)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา. วตถ วตถน, วตถ

ทตยา. วตถ วตถน, วตถ

ตตยา. วตถนา วตถห, วตถภ

จตตถ. วตถสส, วตถโน วตถน

ปญจม. วตถสมา, วตถมหา วตถห, วตถภ

ฉฏฐ. วตถสส, วตถโน วตถน

สตตม. วตถสม, วตถมห วตถส

อาลปน. วตถ วตถน, วตถ

ขอสงเกต:

อ การนต ปงลงค และนปงสกลงค แตกตางกนเพยง 3 วภตตเทานน ไดแก ปฐมา. ทตยา. และ อาลปน. (อน) สวนทเหลอแจกแบบเดยวกน

นามศพท อ การนต นปงสกลงค

จกข นยนตา ธน ธน มธ นาผง อมพ นา อสส นาตา อาย อาย วส ทรพย สชฌ เงน มสส หนวด ชต ยาง, ขผง วป กาย ทาร ฟน

บาลขนตน 2

11

ตวอยางการแจกนามศพท อ การนต อตถลงค

เธน (แมโคนม)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา. เธน เธนโย, เธน

ทตยา. เธน เธนโย, เธน

ตตยา. เธนยา เธนห, เธนภ

จตตถ. เธนยา เธนน

ปญจม. เธนยา เธนห, เธนภ

ฉฏฐ. เธนยา เธนน

สตตม. เธนยา, เธนย เธนส

อาลปน. เธน เธนโย, เธน

นามศพท อ การนต อตถลงค

กจฉ โรคหด กเรณ ชางตวเมย กาส หลม รชช เชอก ยาค ขาวตม วชช สายฟา อร ทราย ลาว นาเตา ธาต ธาต

บาลขนตน 2

12

ตวอยางประโยค

วาณชสมา เวฬ กเนยยาม

เรา พงซอ ซงไมไผ จากพอคา

ภกข ปณฑาย นคร คจฉส

ภกษ ท. ไปแลว สเมอง เพอบณฑบาตร

วาณชา ภกขน อาหาร ทเทยย (กรยารปพเศษ)

พอคา ท. พงถวาย ซงอาหาร แกภกษ ท.

สตต เทวสก เสต ตรต

ศตร ยอมขาม ซงสะพาน ทกวน

รป ตรสม สกณ โอโลเกส

ขาศก มองดแลว ซงนก บนตนไม

มยห คร ปาฐสาลาย สสเส ปกโกส

คร ของเรา รองเรยกแลว ซงศษย ท. ในโรงเรยน

ตยห จกขห อสส อกขาม

เรา ยอมเหน ซงนาตา จากตา ท. ของทาน

กสกา ผรสนา ทารน ฉนทนต

ชาวนา ท. ยอมตด ซงฟน ท. ดวยขวาน

ตมหาก ฆเร วส น ปโหต

ทรพย ในเรอน ของทาน ท. ยอมไมเพยงพอ

บาลขนตน 2

13

อมหาก อาย เทวสก ขยต

อาย ของเรา ท. ยอมสนไป ทกวน

ยาจโก วาณชสมา มธ ปตเถส

ขอทาน ปรารถนาแลว ซงนาผง จากพอคา

ชนกสส กเรณ กาสย ปตต

ชางตวเมย ของพอ ยอมตกไป ในหลม

วาณโช กสกา เธน กนาส

พอคา ซอแลว ซงแมโคนม จากชาวนา

ทารโก อปาสกสส เธนโย ปาเชต

เดกชาย ยอมตอนไป ซงแมโคนม ท. ของอบาสก

มหนตาย รชชยา โคเณ ปหร

ขาพเจา ตแลว ซงโค ท. ดวยเชอก ใหญ

วาณชสส เธน ปาโต คามสมา นกขมส

แมโคนม ท. ของพอคา ออกไปแลว จากหมบาน แตเชา

ทาส ยาคยา อส ปเชส

นางทาส บชาแลว ซงฤาษ ดวยขาวตม

บาลขนตน 2

14

แบบฝกหดทายบท

1. จงแปลเปนภาษาไทย

วาณชา ผรสน คณหนต

รป อมหาก นคร มา ภนทนต

มยห ปตโต กาสย น กเฬยย

ยาคห เทวสก พทธ ปเชม

คร ฆเร วสน รกขนต

วาณชา อาปาเณ เธนโย วกกณส

อปาสกา เอกสมา วนสมา มธน ลภ

กสกสส ปตโต นครา ทารน อาหร

สารถ รชชห โคเณ พนธ

รชชยา โคเณ มา ปหรถ

2. จงแปลเปนภาษาบาล

ทาน ท. จงด ซงปลา ท. ในหลม

บตร ท. นามาแลว ซงทราย ท. ในวนน

เรา ท. จงรกษา ซงทรพย ท. ทกเมอ

ศษย ท. เหนแลว ซงอาจารย บนสะพาน

อบาสกา ถวายแลว ซงนาผง ท. แกพระเถระ

15

บทท 3 ภวสสนตวภตต

วตถประสงค นกศกษาสามารถ 1. ประกอบกรยาภวสสนตวภตต 2. แจกปรณสงขยา 3. แปลบาลเปนไทยและไทยเปนบาล

เนอหาวชา 1. ภวสสนตวภตต 2. ปรณสงขยา

**********************************************

ภวสสนตวภตต

ภวสสนตวภตต ใชส าหรบบอกอนาคตของเหตการณในปจจบน แปลวา “จก...” การประกอบกรยาอาขยาตดวยวภตตหมวดน มวธการเชนเดยวกนกบประโยคปจจบนธรรมดา เพยงแตรปวภตตตางกนเทานน ดงน

ภวสสนตวภตต (Future Tense) อนาคตกาล แปลวา จก...

บรษ เอก. พห.

ประถม. สสต สสนต

มธยม. สสส สสถ

อตตม. สสาม สสาม

บาลขนตน 2

16

ขอสงเกต: กรยาอาขยาตทประกอบดวยภวสสนต นยมเตม “อ อาคม” หนาวภตตเสมอ มวธการประกอบรปดงน

» ปจจยทเปนสระตวเดยว หรอลงทายดวยสระใหลบทง เชน กร + โอ + อ + สสต = กรสสต (จกท า) มร + อ + อ + สสต = มรสสต (จกตาย) ปจฉ + อ + อ + สสต = ปจฉสสต (จกถาม)

» ปจจยทลงทายดวยสระเสยงยาว ใหลบ อ อาคม ไดบาง เชน กถ + เอ + อ + สสต = กเถสสต (จกกลาว)

โครงสรางของกรยาอาขยาต สรปเปนแผนผงไดดงน

ธาต + ปจจยประจ าหมวด + ภวสสนต = กรยา

ตวอยางการประกอบภวสสนตวภตต กบธาตหมวดตางๆ ดงน

หมวดท 1 (อ, เอ ปจจย)

ภ (ม, เปน)

หมวดท 2 (อ, เอ ปจจย)

ภช (กน)

บรษ เอก. พห. เอก. พห.

ประถม. ภวสสต ภวสสนต ภญชสสต ภญชสสนต

มธยม. ภวสสส ภวสสถ ภญชสสส ภญชสสถ

อตตม. ภวสสาม ภวสสาม ภญชสสาม ภญชสสาม

บาลขนตน 2

17

หมวดท 3 (ย ปจจย ) พธ (ร)

หมวดท 4 (ณ, ณา ปจจย) ส (ฟง)

บรษ เอก. พห. เอก. พห.

ประถม. พชฌสสต พชฌสสนต สณสสต สณสสนต

มธยม. พชฌสสส พชฌสสถ สณสสส สณสสถ

อตตม. พชฌสสาม พชฌสสาม สณสสาม สณสสาม

หมวดท 5 (นา ปจจย ) ก (ซอ)

หมวดท 6 (ณหา ปจจย) คห (ถอเอา)

บรษ เอก. พห. เอก. พห. ประถม. กนสสต กนสสนต คณหสสต คณหสสนต

มธยม. กนสสส กนสสถ คณหสสส คณหสสถ

อตตม. กนสสาม กนสสาม คณหสสาม คณหสสาม

หมวดท 7 (โอ ปจจย ) กร (ท า)

หมวดท 8 (เณ, ณย ปจจย) จนต (คด)

บรษ เอก. พห. เอก. พห. ประถม. กรสสต กรสสนต จนเตสสต จนเตสสนต

มธยม. กรสสส กรสสถ จนเตสสส จนเตสสถ

อตตม. กรสสาม กรสสาม จนเตสสาม จนเตสสาม

บาลขนตน 2

18

กรยาศพททประกอบดวยวภตตหมวดภวสสนตน ใชบงบอกความคาดคะเนเหมอนกบวภตตหมวดสตตมกได แตมความหมายเปนอนาคตกาล เชน

ภกข เจ ธมม ภาสสสต, มย ต ธมม สณสสาม

หากวา ภกษ จกกลาว ซงธรรม ไซร, เรา ท. จกฟง ซงธรรม นน

สเจ ตว ปญญ กรสสส, ตว สข ลภสสส

ถาวา ทาน จกกระท า ซงบญ ไซร, ทาน จกได ซงความสข

สเจ ตมเห นหายสสถ, อห ป นหายสสาม

ถาวา ทาน ท. จกอาบ ไซร, แม เรา (ก) จกอาบ

สเจ อห ปย ปตต ลภสสาม, อห ต โปเสสสาม

ถาวา เรา จกได ซงบตร ผเปนทรก ไซร, เรา จกเลยงด ซงบตรนน

บางครงมนบาตบงกาลเวลา เชน

เสว มย ตยห เคเห อาหาร ภญชสสาม

พรงน เรา ท. จกกน ซงอาหาร ในบาน ของทาน

ชนา ปนทวเส นคเร ขตตย ปสสสสนต

ชน ท. จกเหน ซงกษตรย ในเมอง ในวนรงขน

บาลขนตน 2

19

ปรณสงขยา

ปรณสงขยา ไดแก เครองก าหนดนบนามนามจ านวนเตม เชน ทหนง, ทสอง, ทสาม, ทส และทหา เปนตน ปรณสงขยาเกดจากการสรางค าโดยการน าปจจยไปตอทายปกตสงขยา ท าใหปกตสงขยาบางตวเปลยนแปลงไป ปจจยทน ามาประกอบปกตสงขยาม 5 ตวคอ ตย ฐ ถ ม อ

การประกอบปรณาสงขยาดวยการเตมปจจยนน แตละจ านวนประกอบดวยปจจยทตางกน เมอส าเรจแลวจะใชเปนคณศพท เอกวจนะ อยางเดยว และเปนไดทง 3 ลงค การแจกวภตตกแจกตามลงคนนๆ กลาวคอ

» ปงลงค ใหแจกแบบ อ การนต ปงลงค คอ ปรส (บรษ)

» นปงสกลงค ใหแจกตามแบบ อ การนต นปงสกลงค คอ กล (ตระกล)

» อตถลงค ถาลงทายดวย อา ใหแจกตามแบบ กญญา (สาวนอย) ถาลง

ทายดวย อ ใหแจกตามแบบ นาร (หญง) เฉพาะฝายเอกวจนะ

ตวอยางและการแจกวภตตปรณสงขยามดงน

บาลขนตน 2

20

ตวอยางการแจกปรณสงขยา เอกวจนะ ทง 3 ลงค

ปรณ

สงขยา

ปงลงค นปงสกลงค อตถลงค ความหมาย

ปฐม ปฐโม ปฐม ปฐมา ทหนง ทตย ทตโย ทตย ทตยา ทสอง ตตย ตตโย ตตย ตตยา ทสาม จตตถ จตตโถ จตตถ จตตถา, จตตถ ทส ปญจม ปญจโม ปญจม ปญจมา, ปญจม ทหา ฉฏฐ ฉฏโฐ ฉฏฐ ฉฏฐา, ฉฏฐ ทหก สตตม สตตโม สตตม สตตมา, สตตม ทเจด อฏฐม อฏฐโม อฏฐม อฏฐมา, อฏฐม ทแปด นวม นวโม นวม นวมา, นวม ทเกา ทสม ทสโม ทสม ทสมา, ทสม ทสบ

เอกาทสม เอกาทสโม เอกาทสม เอกาทส ทสบเอด ทวาทสม, พารสม

ทวาทสโม, พารสโม

ทวาทสม , พารสม

ทวาทส, พารส

ทสบสอง

เตรสม เตรสโม เตรสม เตรส ทสอบสาม จตททสม จตททสโม จตททสม จตททส, จาตททส ทสบส ปณณรสม ปณณรสโม ปณณรสม ปณณรส ทสบหา โสฬสม โสฬสโม โสฬสม โสฬส ทสบหก สตตรสม สตตรสโม สตตรสม สตตรส ทสบเจด อฏฐารสม อฏฐารสโม อฏฐารสม อฏฐารส ทสบแปด เอกนวสตม เอกนวสตโม เอกนวสตม เอกนวสตมา ทสบเกา

วสตม วสตโม วสตม วสตมา ทยสบ

บาลขนตน 2

21

ขอสงเกต

» เอก (1) เมอเปนปรณสงขยาใหใช ปฐ แทน เมอประกอบกบ ม ปจจย ส าเรจเปน ปฐม เหตเพราะ ปฐ มาจาก ป+ฐา (ตงอย) แปลวา ตงกอน หรอตงครงแรก หมายถงนบเปนจ านวนแรกนนเอง » อ ปจจย ใชประกอบกบปกตสงขยาตงแต 11-18 (เอกาทส-อฏฐารส) เฉพาะทเปนอตถลงคเทานน เพราะ อ เปนเครองหมายของอตถลงค โดยตรง เชน เอกาทส (ทสบเอด) เปนตน » การท าปรณสงขยาใหเปนอตถลงค ท าไดโดยการเตม อา อ ตอทาย ปรณสงขยา เชน ปญจม (ทหา) เปลยนเปน ปญจมา ปญจม เปนตน

ตวอยางประโยค

ปฐโม ปรโส รกเข นสทสสต

บรษ คนทหนง จกนง บนตนไม

ตว ปญจม ผล ขาทสสส

ทาน จกเคยวกน ซงผลไม ผลทหา

วาณโช ตตเย ฆเร วสสสต

พอคา จกอย ในเรอน หลงทสาม

สสสา นวม ปณณ ปฐสสนต

ศษย ท. จกอาน ซงหนงสอ เลมทเกา

นาร ทสเม มาเส ปตต ลภสสต

หญงสาว จกได ซงบตร ในเดอน ทสบ

บาลขนตน 2

22

สารถสส ตตเยน รเถน คจฉสสาม

เรา จกไป ดวยรถ คนทสาม ของสารถ

ธนาน วสตเม ฆเร ภวสสนต

ทรพย ท. จกม ในเรอน หลงทยสบ

มม ปฐโม ปตโต วสตวสโส ภวสสต

บตร คนท 1 ของขาพเจา เปนผมกาลฝน 20 จกเปน

อย กญญา ตว ปฐมา ภรยา ภวสสต

หญงสาว น เปนภรรยา คนท 1 ของทาน จกเปน

กห ตว ทตโย ปตโต คมสสต

บตร คนท 2 ของทาน จกไป ทไหน

ทารกา ตตย สปป ปหรสสนต

เดกชาย ท. จกต ซงง ตวท 3

โจรา คาเม สตตม เคห วลมปสสนต

โจร ท. จกปลน ซงเรอน หลงท 7 ในหมบาน

กสโก วาณชา นวม วตถ กนสสต

ชาวนา จกซอ ซงผา ผนท 9 จากพอคา

บาลขนตน 2

23

แบบฝกหดทายบท

1. จงแปลเปนภาษาไทย

อาจรโย สสเสห สทธ ภาสสสต

ตว ปตตา นคร คมสสนต

อาจรยสมา ปญจม สล ยาจสสาม

สาวเกห สทธ พทธ วนทสสาม

ภกข ปาโต นคร ปณฑาย คมสสนต

ปนปปน พทธสส ธมม สณสสาม

กทา เสฏฐโน ตตย เคห คมสสถ

อปาสกา ปฐเม วหาเร ธมม สณสสต

สพพทา ปาปาน น กรสสาม

อาจรโย อชช ทสม สสส โอวทสสต

2. จงแปลเปนภาษาบาล

อบาสก จกฟง ซงธรรม ในทไหน

ภกษ รปท 11 จกไป สเรอน ของชาวนา

เรา จกนง บนรถ คนท 17 ตอนเยน

บรษ คนท 4 จกเหน ซงหญงสาว ท. ในเมอง

หญงสาว ท. จกกลาว กะบรษ คนท 4 นน

24

บทท 4 นามศพท อ, อ การนต

วตถประสงค นกศกษาสามารถ 1. แจกนามศพท อ, อ การนต 2. แปลบาลเปนไทยและไทยเปนบาล

เนอหาวชา 1. นามศพท อ การนต 2. นามศพท อ การนต **********************************************

นามศพท อ การนต

อ การนต ในภาษาบาลม 2 ลงค คอปงลงค และอตถลงค เมอจะแจกวภตต นามศพท อ การนต ใหน าวภตตส าเรจรปไปประกอบกบค านามไดเลย

วภตตส าเรจรป อ การนต

วภตต ปงลงค อตถลงค

เอก. พห. เอก. พห. ปฐมา. อ อโน, อ อ อโย, อ ทตยา. อ, อน อโน, อ อ อโย, อ ตตยา. อนา อห, อภ อยา อห, อภ จตตถ. อสส, อโน อน อยา อน ปญจม. อสมา, อมหา อห, อภ อยา อห, อภ ฉฏฐ. อสส, อโน อน อยา อน สตตม. อสม, อมห อส อยา, อย อส อาลปน. อ อโน, อ อ อโย, อ

บาลขนตน 2

25

ตวอยางการแจกนามศพท อ การนต ปงลงค

เสฏฐ (เศรษฐ)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา. เสฏฐ เสฏฐโน, เสฏฐ

ทตยา. เสฏฐ, เสฏฐน เสฏฐโน, เสฏฐ

ตตยา. เสฏฐนา เสฏฐห, เสฏฐภ

จตตถ. เสฏฐสส, เสฏฐโน เสฏฐน

ปญจม. เสฏฐสมา, เสฏฐมหา เสฏฐห, เสฏฐภ

ฉฏฐ. เสฏฐสส, เสฏฐโน เสฏฐน

สตตม. เสฏฐสม, เสฏฐมห เสฏฐส

อาลปน. เสฏฐ เสฏฐโน, เสฏฐ

นามศพท อ การนต ปงลงค

กร ชาง ตปส คนมตบะ ทณฑ คนมไมเทา ปาปการ คนท าบาป สส พระจนทร สารถ คนขบรถ มนต คนมความคด เมธาว คนมปญญา สข นกยง สข คนมความสข หตถ ชางพลาย ปกข นก มาล คนท าดอกไม ภาณ คนชางพด ทฆชว คนมอายยน

บาลขนตน 2

26

ตวอยางการแจกนามศพท อ การนต อตถลงค

อตถ (หญง)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา. อตถ อตถโย, อตถ

ทตยา. อตถ อตถโย, อตถ

ตตยา. อตถยา อตถห, อตถภ

จตตถ. อตถยา อตถน

ปญจม. อตถยา อตถห, อตถภ

ฉฏฐ. อตถยา อตถน

สตตม. อตถยา, อตถย อตถส

อาลปน. อตถ อตถโย, อตถ

นามศพท อ การนต อตถลงค กมาร เดกหญง ภาคณ นองสาว นาร หญงสาว ธาน เมอง พราหมณ พราหมณ วาป สระน า ปฐว แผนดน นท แมน า วชน พด สมพล ตนง ว ราชน พระราชน กกกฏ แมไก กทล ตนกลวย เทว พระเทว โปกขรณ สระโบกขรณ ตรณ หญงสาว มาตลาน ปา, นา คณฑ ระฆง

บาลขนตน 2

27

ตวอยางประโยค

ปกข เอกสม วเน สาขาย นสท

นก จบแลว ทกงไม ในปา แหงหนง

กรโน ทวา สข ปสสนต

ชาง ท. ยอมเหน ซงนกยง กลางวน

มาล ปฐเม วหาเร ธมม สณสสต

คนท าดอกไม จกฟง ซงธรรม ในวหาร หลงท 1

ปาปการ ตตเยน เสฏฐนา สทธ วท

คนมบาป กลาวแลว กบดวยเศรษฐ คนท 3

รตตย สส ปสสสสาม

เรา ท. จกเหน ซงพระจนทร ในเวลากลางคน

เตน ภาณนา สทธ วท

ทาน จงกลาว กบดวยคนชางพด น น

ภาณ สทา สพเพ ชเน นนทต

คนชางพด ยอมนนทา ซงชน ท. ท งปวง

ราชน ปาสาเท มจฉ โปเสสสต

พระราชน จกเล ยง ซงปลา ในปราสาท

นาร เสฏฐนา สทธ ธาน คจฉ

หญงสาว ไปแลว สเมอง พรอมดวยเศรษฐ

บาลขนตน 2

28

นทยา ตเร น ตฏเฐยยาม

เรา ท. ไมควรยน ทฝง แหงแมน า

เสฏฐสส อชช กทลโย ฉนทถ

ทาน ท. จงตด ซงตนกลวย ของเศรษฐ วนน

มม ภาคน อาปณา มณ มา กนาต

นองสาว ของเรา จงอยาซ อ ซงแกวมณ จากตลาด

โปกขรณย กมลาน ปสสาม

ขาพเจา ยอมเหน ซงดอกบว ท. ในสระโบกขรณ

มม สนทเร สข อาหร

ทาน จงน ามา ซงนกยง ท. ทสวยงาม แกเรา

ทณฑ อชช เคหสม วส

คนมไมเทา อยแลว ในเรอน วนน

ปกขโน ปาการมห นสทนต

นก ท. ยอมเกาะ บนก าแพง

เต สารถโน เวตน ปตเถนต

คนขบรถ ท. เหลาน น ยอมปรารถนา ซงคาจาง

มม ภาคณ วเน กรโน โอโลเกต

นองสาว ของขาพเจา ยอมมองด ซงชาง ท. ในปา

บาลขนตน 2

29

นามศพท อ การนต

อ การนต ในภาษาบาลม 2 ลงค คอปงลงค และอตถลงค เมอจะแจกวภตต นามศพท อ การนต ใหน าวภตตส าเรจรปไปประกอบกบค านามไดเลย

วภตตส าเรจรป อ การนต

วภตต ปงลงค อตถลงค

เอก. พห. เอก. พห.

ปฐมา. อ อโน, อ อ อโย, อ

ทตยา. อ อโน, อ อ อโย, อ

ตตยา. อนา อห, อภ อยา อห, อภ

จตตถ. อสส, อโน อน อยา อน

ปญจม. อสมา, อมหา อห, อภ อยา อห, อภ

ฉฏฐ. อสส, อโน อน อยา อน

สตตม. อสม, อมห อส อยา, อย อส

อาลปน. อ อโน, อ อ อโย, อ

บาลขนตน 2

30

ตวอยางการแจกนามศพท อ การนต ปงลงค

วญญ (ผร, วญญชน)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา. วญญ วญญโน, วญญ

ทตยา. วญญ วญญโน, วญญ

ตตยา. วญญนา วญญห, วญญภ

จตตถ. วญญสส, วญญโน วญญน

ปญจม. วญญสมา, วญญมหา วญญห, วญญภ

ฉฏฐ. วญญสส, วญญโน วญญน

สตตม. วญญสม, วญญมห วญญส

อาลปน. วญญ วญญโน, วญญ

นามศพท อ การนต ปงลงค

กตญญ ผรบญคณ ปารค ผถงฝง มตตญญ ผรประมาณ

เวทค ผถงพระเวท สพพญญ ผรทกอยาง สยมภ ผเปนเอง

อทธค ผเดนทาง อภภ ผเปนยง วญญ ผร, วญญชน

วทญญ ผรถอยค า กาลญญ ผรกาล ปรสญญ ผรจกประชมชน

บาลขนตน 2

31

ตวอยางการแจกนามศพท อ การนต อตถลงค

วธ (หญงสาว)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา. วธ วธโย, วธ

ทตยา. วธ วธโย, วธ

ตตยา. วธยา วธห, วธภ

จตตถ. วธยา วธน

ปญจม. วธยา วธห, วธภ

ฉฏฐ. วธยา วธน

สตตม. วธยา, วธย วธส

อาลปน. วธ วธโย, วธ

นามศพท อ การนต อตถลงค

ภ แผนดน, ค ว ชมพ ไมหวา จม เสนา, กองทพ

วร เถาวลย สรพ ตกแก สนธ แมน าสนธ

บาลขนตน 2

32

ตวอยางประโยค

มตตญญ อปปก อาหาร ภญชสสต

ผรประมาณ จกกน ซงอาหาร เลกนอย

เสฏฐ อทธคน มธน เทนต

เศรษฐ ท. ยอมให ซงน าผ ง ท. แกคนเดนทาง ท.

อส วเน เวทคห สทธ วสสสต

ฤาษ จกอย กบดวยผถงเวท ท. ในปา

สพพญญ กเลเส ลนาต

ผรทกอยาง ยอมตด ซงกเลส ท.

ปณฑตา กตญญ ปส สนต

บณฑต ท. ยอมสรรเสรญ ซงผรจกบญคณ ท.

อาจรยาน คเณ อนสสราม

เรา ท. ยอมระลกถง ซงคณ ท. ของอาจารย ท.

รปสส จม สนธยา ตเร ตฏฐสสต

กองทพ ของขาศก จกต งอย ทฝง แหงแมน าสนธ

วร ชมพยา สาขาโย ภนทต

เถาวลย ยอมท าลาย ซงกง ท. ของตนหวา

บาลขนตน 2

33

ทารกา ชมพยา สรพ ปหรนต

เดกชาย ท. ยอมต ซงตกแก ทตนหวา

อมจโจ จมย โยธ อามนเตส

อ ามาตย เรยกมาแลว ซงทหาร ในกองทพ

อทธค อสเสน ธาน คจฉสสนต

ผเดนทาง ท. จกไป สเมอง ดวยมา

สปปรสา ต สรพ มา ปหรนต

คนด ท. จงอยาต ซงตกแก น น

มม เคหสม ชมพโย มา วป

ทาน จงอยาปลก ซงตนหวา ท. ใกลบาน ของขาพเจา

สพพญญสมา วชชาโย อคคณเหยยาถ

ทาน ท. ควรเรยนเอา ซงความร ท. จากผรทกอยาง

ปนทวเส อทธคสส โอสถาน ปจสสาม

ขาพเจา จกตม ซงยา ท. เพอคนเดนทาง ในวนรงข น

บาลขนตน 2

34

แบบฝกหดทายบท

1. จงแปลบาลเปนไทย ทณฑ ตตเย เคหสม วสสสต ปกขโน อาวาสสส ปาการมห นสทสสนต สารถโน สทา เวตน ปตเถยย

มม ภาคน ปญจ กรโน โปเสสสต ปรเสห สทธ มหนต ธาน ปวเสยยาม ชนา อวสส ธานย สขโน ปสสสสนต ปาปการ สทา กรโน น หเนยย เมธาวสมา กสลาน สปปาน อคคณเหยยาถ นาร อทาน อม กกกฏ หนสสต กมาร เอกสม นคเร นท คจฉสสต

2. จงแปลไทยเปนบาล พระเทว ท. จกอาบน า ทสระโบกขรณ แมไก ท. จกอย ใกลตนกลวย ท. พราหมณ จกไหว ซงเจดย ท. 3 องค คนมความคด จกไมฆา ซงสตว ท. ทกเมอ ชาง ท. 9 จกตาย ในสระน า อนลก พระราชน จกได ซงแกวมณ อนสวยงาม พระเทว จกไป สเมอง ดวยรถ นองสาว ของทาน พงไหว ซงพระพทธเจา ทาน ท. ไมพงเล ยง ซงชางพลาย ท. ในบาน เรา ท. จกไมเหน ซงพระอาทตย ในกลางคน

35

บทท 5 วเสสนสรรพนาม

วตถประสงค นกศกษาสามารถ 1. แจกวภตตอนยมวเสสนสรรพนาม 2. แปลบาลเปนไทยและไทยเปนบาล

เนอหาวชา

1. วเสสนสรรพนาม 2. การแจกวภตตอนยมวเสสนสรรพนาม

**********************************************

วเสสนสรรพนาม

วเสสนสรรพนาม คอนามทใชแทนสงทงปวง โดยท าหนาทขยายความ ท าหนาทคลายกบคณศพท แตมวธการแจกวภตตตางกน แบงออกเปน 2 ชนดคอ

» นยมวเสสนสรรพนาม คอสรรพนามทบอกความแนนอน โดยระบ ลงไปชดเจนลงไป เชน ต (นน), เอต (นน), อม (น), อม (โนน) เปนตน

» อนยมวเสสนสรรพนาม คอสรรพนามทบอกความไมแนนอน ไมระบชดเจน ม 12 ศพท ไดแก ย (ใด), อญญ (อน), อญญตร (คนใดคนหนง), อญญตม (คนใดคนหนง), ปร (อน), อปร (อนอก), กตร (คนไหน), กตม (คนไหน), เอก (คนหนง), เอกจจ (บางคน), สพพ (ทงปวง) ก (ใคร, อะไร) เปนตน

บาลขนตน 2

36

การแจกวภตตอนยมวเสสนสรรพนาม

การแจกอนยมวเสสนสรรพนาม ทง 12 ศพท มวธการแจกเหมอนกบ นยมวเสสนสรรพนามทกประการ ดงน

ย (ใด) 3 ลงค แจกอยางน

วภตต ปงลงค และ (นปงสกลงค) อตถลงค

เอก. พห. เอก. พห. ปฐมา. โย (ย) เย (ยาน) ยา ยา ทตยา. ย เย (ยาน) ย ยา ตตยา. เยน เยห ยาย ยาห จตตถ. ยสส เยส , เยสาน ยสสา ยาส , ยาสาน ปญจม. ยสมา, ยมหา เยห ยาย ยาห ฉฏฐ. ยสส เยส , เยสาน ยสสา ยาส , ยาสาน สตตม. ยสม, ยมห เยส ยสส ยาส

ขอสงเกต : ปงลงคและนปงสกลงค แจกวภตตเหมอนกน ตางกนเพยงภตตท

1, 2 (ตวหนา) เทานน

อนยมวเสสนสรรพนาม

ปร อน อญญตม คนใดคนหนง กตร คนไหน

อปร อนอก เอก คนหนง, พวกหนง กตม คนไหน

อญญ อน เอกจจ บางคน, บางพวก สพพ ทงปวง

อญญตร คนใดคนหนง อภย ทงสอง ก ใคร, อะไร

บาลขนตน 2

37

ก ศพท

ก แปลวา ใคร, อะไร มความหมายแสดงค าถาม การแจกวภตตตางจากอนยมวเสสนสรรพนามอนๆ เลกนอย ดงน

วภตต ปงลงค และ (นปงสกลงค) อตถลงค

เอก. พห. เอก. พห. ปฐมา. โก (ก) เก (กาน) กา กา ทตยา. ก (ก) เก (กาน) ก กา ตตยา. เกน เกห กาย กาห จตตถ. กสส เกส , เกสาน กสสา กาส , กาสาน ปญจม. กสมา, กมหา เกห กาย กาห ฉฏฐ. กสส เกส , เกสาน กสสา กาส , กาสาน สตตม. กสม, กมห เกส กาส กาส

ขอสงเกต: ปงลงค แปลงเปน ก แลวแจกตามแบบ ย ศพท ปงลงค

สวนอตถลงคแปลงเปน กา แจกตามแบบ ย ศพท อตถลงค

การใช ก ศพท

ก ศพท เมอน าไปใชในประโยคมวธการใช 5 วธ ไดแก

1. ใชเปนสรรพนาม จะวางไวตวเดยว มค าแปลเหมอนกบสรรพนามทวไป เชน

โก ตว อปชฌาโย (โหต)

ใคร เปนอปชฌาย ของทาน (ยอมเปน)

บาลขนตน 2

38

2. ใชเปนคณศพท จะวางไวหนาค านามทมนขยาย เชน

โก อปาสโก ธมม สณาต

อบาสก ไร (ใคร) ยอมฟง ซงธรรม

3. ใชแบบม จ ตอทาย ซงเปนไดทงสรรพนามและคณนามจะมค าแปลแตกตางออกเลกนอย หากเปนเอกวจนะ แปลวา “อะไรๆ, ใครๆ, ไรๆ, บางสง, บางอยาง, บางคน” หากเปนพหวจนะ แปลวา “บางอยาง, บางเหลา, บางพวก” เชน

โกจ มม ฆร น อาคจฉต

ใครๆ ยอมไมมา สเรอน ของขาพเจา

กญจ (ก+จ) ธน ลภาม

ขาพเจา ยอมได ซงทรพย บางอยาง

4. ใชแบบม จ ตอทาย และ ย ศพทดวย ท าหนาทเปนคณนาม (คณนาม 2 ตว คอ ก และ ย) ซงทงสองจะตองมวภตตและวจนะอยางเดยวกน หากเปนเอกวจนะ แปลวา “อยางใดอยางหนง, สงใดสงหนง, คนใดคนหนง” หากเปนพหวจนะ แปลวา เหลาใดเหลาหนง, พวกใดพวกหนง” เชน

โย โกจ เทโว มม เคเห อธวสต

เทวดา ตนใดตนหนง ยอมสถต ทเรอน ของเรา

บาลขนตน 2

39

5. ใชเปนกรยาวเศษณ แปลวา “หรอ, ท าไม, เพราะเหตไร” มกวางไวหนาประโยค เชน

ก ตว ธมม สณาส

ทาน ยอมฟง ซงธรรม หรอ

ก อาหาร น ภญชส

ทาน ยอมไมบรโภค ซงอาหาร เพราะเหตไร

ตวอยางประโยค

อญญตโร ปรโส คาเม วส

บรษ คนใดคนหนง อยแลว ในหมบาน

วาณชา สพเพ คาเม จรส

พอคา ท. เทยวไปแลว สหมบาน ท. ทงปวง

เอกจจ ปณณ น อจฉาม

ขาพเจา ท. ยอมไมตองการ ซงหนงสอ บางเลม

เวชโช อญญตร ธน ลภสสต

หมอ จกได ซงทรพย อยางใดอยางหนง

เอกจเจ เทวา รกเข วสสสนต

เทวดา ท. บางพวก จกอย บนตนไม

บาลขนตน 2

40

สพเพ โมรา วเน วเสยย

นกยง ท. ทงปวง ควรอย ในปา

วานโร อญญตม ฆร อาคจฉ

ลง มาแลว สเรอน หลงใดหลงหนง

โก มหนตาย คหาย สยต

ใคร ยอมนอน ในถ า ใหญ

กตโม อปาสโก ผลาน ขาทต

อบาสก คนไหน ยอมเคยวกน ซงผลไม ท.

ตาปสา กตเมน มคเคน คจฉนต

ดาบส ท. ยอมไป โดยหนทาง ไหน

สพเพ ชนา เทว วนทนต

ชน ท. ทงปวง ยอมไหว ซงเทวดา

โย โกจ ทชชโน อธ มรสสต

คนชว คนใดคนหนง จกตาย ทน

สนขา ย กญจ นาค อนพนธสสนต

สนข ท. จกไล ซงง ตวใดตวหนง

สพพาน ปญญาน จนสสาม

ขาพเจา ท. จกสงสม ซงบญ ท. ทงปวง

บาลขนตน 2

41

แบบฝกหดทายบท

1. จงแปลเปนภาษาไทย

อย รกโข รกเขห อตตโม ภวสสต

ยาน การณาน อปปชชนต, ตาน นรชฌสสนต

เย ปาปาน กโรนต, เต ทกข ลภสสนต

โย ธมม ปสสต, โส พทธ ปสสสสต

สพเพ ชนา สทา สข อจฉสสนต

2. จงแปลเปนภาษาบาล

สนข ของใคร กดแลว ซงทาน

โจร ท. บางพวก จกเขาไป สปา

เดก คนใดคนหนง เลนแลว ในวด

หญงสาว บางคน พงถวาย ซงทาน

ทาน พงไป สวหาร หลงโนน

ลกชาย ของอบาสกา น จกบวช

หญง บางคน คลอดแลว ซงบตร ท.

ใคร นอนแลว ในหอง ของทาน

ผใด ท าอย ซงบาป, ผนน จกไมได ซงความสข

ผใด ยอมตองการ ซงความสข, ผนน จงเวน ซงบาป ท.

42

บทท 6 กรรมวาจก

วตถประสงค นกศกษาสามารถ 1. ประกอบกรยากมมวาจก 2. แปลบาลเปนไทยและไทยเปนบาล

เนอหาวชา 1. วภตตฝายอตตโนบท 2. กมมวาจก 3. วาจก

**********************************************

กมมวาจก (Passive Voice)

กมมวาจก ไดแกประโยคทประธานเปนผทถกกระท า หรอเปนสงทถกท า โดยมองคประกอบทสำคญ 3 สวน คอ

» อนภหตกตตา หรอผท า เปนนามนามหรอสรรนามทประกอบดวย

ตตยาวภตต (วภตตท 3)

» กรรม หรอสงทถกท า เปนนามนามหรอสรรพนามทประกอบดวย

ปฐมาวภตต (วภตตท 1)

» กรยาคมประโยค เปนค ากรยาทประกอบมาจากธาต จะตองมบรษ และวจนะ สอดคลองกบนามนาม หรอสรรพนามทเปนประธานในประโยคเสมอ

บาลขนตน 2

43

กอนทจะไปสการประกอบกรยากมมวาจก ควรทราบกอนวาวภตตอาขยาตแตละหมวดแบ งออกเปน 2 บท ค อ ปรสสบท บ งบอกกตต วาจก สวนอตตโนบท บงบอกกมมวาจก ในบทนจะกลาวถงวภตตฝายอตตโนบท และการประกอบกรยาจากวภตตฝายอตตโนบท ดงน

วภตตอาขยาตฝายปรสบทและอตตโนบท

วตตมานาวภตต (Present Tense) ปจจบนกาล แปลวา .....อย, ยอม....., จะ.....

บรษ ปรสสบท อตตโนบท

เอก. พห. เอก. พห. ประถม. ต อนต เต อนเต มธยม. ส ถ เส วเห อตตม. ม ม เอ มเห

ปญจมวภตต (Imperative)

ปจจบนกาล แปลวา จง....., ขอจง.....

บรษ ปรสสบท อตตโนบท

เอก. พห. เอก. พห. ประถม. ต อนต ต อนต

มธยม. ห ถ สส วโห

อตตม. ม ม เอ อามหเส

บาลขนตน 2

44

สตตมวภตต (Present Tense) ปจจบนกาล แปลวา พง....., ควร.....

บรษ ปรสสบท อตตโนบท

เอก. พห. เอก. พห. ประถม. เอยย เอยย เอถ เอร

มธยม. เอยยาส เอยยาถ เอโถ เอยยวโห

อตตม. เอยยาม เอยยาม เอยย เอยยามเห

อชชตตนวภตต (Aorist) อดตกาล แปลวา .....แลว

บรษ ปรสสบท อตตโนบท

เอก. พห. เอก. พห. ประถม. อ อ อา อ

มธยม. โอ ตถ เส วห

อตตม. อ มหา อ มเห

ภวสสนตวภตต (Future Tense)

อนาคตกาล แปลวา จก.....

บรษ ปรสสบท อตตโนบท

เอก. พห. เอก. พห. ประถม. สสต สสนต สสเต สสนเต

มธยม. สสส สสถ สสเส สสวเห

อตตม. สสาม สสาม สส สสามเห

บาลขนตน 2

45

การสรางกรยากมมวาจก

องคประกอบของกรยากมมวาจก

ธาต + อ + ย + วภตตฝายอตตโนบท = กมมวาจก

การประกอบกรยาเปนกมมวาจกนน มวธการเชนเดยวกบกตตวาจก มแตกตางกนบางดงน

ใชธาตทง 8 หมวดเฉพาะทเปนสกมมธาต (จะมปจจยประจ าหมวด ตดมาดวยเสมอ)

ย ปจจยและ อ อาคม หนา ย (อย) เปนเครองหมาย

ใชวภตตฝายอตตโนบท

ตวอยางการประกอบกรยา ลภ + อ + อ + ย + เต = ลภยเต (อนเขา) ไดอย รธ + อ + อ + ย + เต = รนธยเต (อนเขา) ปดอย พธ + ย + อ + ย + เต = พชฌยเต (อนเขา) รอย ส + ณา + อ + ย + เต = สณยเต (อนเขา) ฟงอย คห + ณหา + อ + ย + เต = คณหยเต (อนเขา) ถอเอาอย

ขอสงเกตบางประการ

ธาตบางตวเมอประกอบ ย ปจจย ไมตองเตม อ หนา ย กได โดยแปลงทสดธาตกบ ย ปจจยเปนอยางอน (เหมอนธาตหมวดท 3)

ธาตทมพยางคเดยว และมเสยงยาว ใหคง ย ไว ไมตองเปลยน เชน

ญา + ย + เต = ญายเต (อนเขา) รอย

บาลขนตน 2

46

ก + ย + เต = กยเต (อนเขา) ซออย ธาตมพยางคเดยว และมเสยงสน ใหซอน ย ถาไมซอนใหท าเปน

เสยงยาว เชน ส + ย + เต = สยยเต (อนเขา) ฟงอย ส + ย + เต = สยเต (อนเขา) ฟงอย

ธาตลงทายดวย อา บางตว แปลงเปน อ ไดบาง เชน ปา + ย + เต = ปยเต (อนเขา) ดมอย

การเปลยนกตตวาจกเปนกมมวาจก

กตตวาจก และกมมวาจก อาจเปลยนสลบกนได แตยงคงความหมายไว เทาเดม โดยใหเปลยนรปวภตตของนามนามหรอสรรพนามไปตามโครงสรางของประโยค ไมตองเปลยนแปลงวจนะ สวนค ากรยาจะตองปรบเปลยนใหมบรษ และวจนะ สองคลองกบประธานของประโยคเสมอ เชน

ประโยคกตตวาจก

สโท โอทน ปจต พอครว หงอย ซงขาวสก

ประโยคกมมวาจก

สเทน โอทโน ปจยเต ขาวสก อนพอครว หงอย

ขอสงเกตเกยวกบการเปลยนวาจก

ปฐมาวภตต (วภตตท 1) ในประโยคกตตวาจก เปลยนเปนตตยา-วภตต (วภตตท 3) ในประโยคกมมวาจก

บาลขนตน 2

47

ทตยาวภตต (วภตตท 2) ในประโยคกตตวาจก เปลยนเปนปฐมา-วภตต (วภตตท 1) ในประโยคกมมวาจก

กรยา ในประโยคกตตวาจก เปลยนเปนฝายอตตโนบท ในประโยคกมมวาจก

ธาตตองเปนสกมมธาต หรอธาตทเรยกหากรรมเทานน

ตวอยางประโยค

กตตวาจก/กมมวาจก คาแปล

พทโธ ธมม เทเสต พระพทธเจา แสดงอย ซงพระธรรม พทเธน ธมโม เทสยเต พระธรรม อนพระพทธเจา แสดงอย ทารโก ผล ขาทต เดกชาย กนอย ซงผลไม ทารเกน ผล ขาทยเต ผลไม อนเดกชาย กนอย โจรา เอก คาม วลมปส โจร ท. ปลนแลว ซงหมบาน แหงหนง โจเรห เอโก คาโม วลมปยา หมบาน แหงหนง อนโจร ท. ปลนแลว มย สามกสส ธนาน รกเขยยาม เรา ท. พงรกษา ซงทรพย ท. ของเจานาย อมเหห สามกสส ธนาน รกขเยร ทรพย ท. ของเจานาย อนเรา ท. พงรกษา ตมเห เทวสก อาหาร ภญชถ ทาน ท. จงกน ซงอาหาร ทกวน ตมเหห เทวสก อาหาโร ภญชยต อาหาร อนทาน ท. จงกน ทกวน มย ปาปาน มา กโรม เรา ท. จงอยากระท า ซงบาป ท. อมเหห ปาปาน มา กรยนต บาป ท. อนเรา ท. จงอยากระท า อห สทา ปาลภาส สกขสสาม เรา ท. จกศกษา ซงภาษาบาล ทกเมอ มยา สทา ปาลภาสา สกขยสสเต ภาษาบาล อนเรา จกศกษา ทกเมอ

บาลขนตน 2

48

วาจก

วาจก ตามรปศพทแปลวา บอก หมายถงบอกบททเปนประธานในประโยควาท าหนาทอะไร แบงออกเปน 5 ชนดคอ กตตวาจก กมมวาจก ภาววาจก เหตกตตวาจก และเหตกมมวาจก

1. กตตวาจก (ใคร ท าอะไร) เปนประโยคทประธานท ากรยาเอง มขอสงเกตดงน

ประธานทาเอง ประกอบดวยปฐมาวภตต ทกวจนะ

ธาต ลงปจจยประจ าหมวดตวใดตวหนง (อ, เอ, ย, ณ, ณา, นา, ณหา, โอ, เณ, ณย) ประกอบกบกรยาอาขยาต และใชเปนกรยาคมพากย

กรรม (ถาเปนสกมมธาต) ประกอบดวยทตยาวภตต ทกวจนะ เชน

สโท โอทน ปจต พอครว หงอย ซงขาวสก

อห ชาคโรม ขาพเจา ตนอย

2. กมมวาจก (อะไร ใครท า) เปนประโยคทประธานถกกระท า มขอสงเกตดงน

ประธานถกกระทา ประกอบดวยปฐมาวภตต ทกวจนะ

ผกระทา ประกอบดวยตตยาวภตต ทกวจนะ

ธาต (สกมมธาต) ลง อ อาคม และ ย ปจจย (อย) และใชวภตตฝายอตตโนบท เพอประกอบเปนกรยาอาขยาต เชน

สเทน โอทโน ปจยเต ขาวสก อนพอครว หงอย

พทเธน ธมมา เทสยนเต ธรรมะ ท. อนพระพทธเจา แสดงอย

บาลขนตน 2

49

3. ภาววาจก เปนประโยคทประธานเปนตตยาวภตต กลาวถงความเปนไปของกรยาอาการ มขอสงเกตดงน

ประธาน ประกอบดวยตตยาวภตต ทกวจนะ

ธาต (สวนใหญเปนอกมมธาต) ลง ย ปจจย และ เต (วตตมานาวภตต ฝายอตตโนบท ปฐมบรษ เอกวจนะ) เทานน ประธานจะเปนเอกวจนะ หรอพหวจนะกได เชน

เตน ภยเต อนเขา เปนอย

4. เหตกตตวาจก (ใคร ใชใหใคร ท าอะไร) เปนประโยคทประธานใชใหผอนท า มขอสงเกตดงน

ประธาน ประกอบดวยปฐมาวภตต ทกวจนะ

กรรมทประธานใชใหทา เรยกวา การตกมมะ ประกอบดวยทตยาวภตต ทกวจนะ

กรรมทถกกระทา เรยกวา อวตตกมมะ ประกอบดวยทตยาวภตต ทกวจนะ

ธาต ลงปจจยตวใดตวหนง (เณ, ณย, ณาเป, ณาปย) ธาตบางตวลงปจจยประจ าหมวดกอน เชน

สามโก สท โอทน ปาเจต

นาย ยงพอครว ใหหงอย ซงขาวสก

บาลขนตน 2

50

5. เหตกมมวาจก (อะไร ใครใชใคร ใหท า) เปนประโยคทประธานถกกระท า โดยมผอนใชผอนใหท า มขอสงเกตดงน

ประธานถกกระทา ประกอบดวยปฐมาวภตต ทกวจนะ

ผใชใหทา ประกอบดวยตตยาวภตต ทกวจนะ

ผถกใชใหทา ประกอบดวยทตยาวภตต ทกวจนะ

ธาต ลงปจจยเหมอนเหตกตตวาจกดวย ลง อ อาคม และ ย ปจจยเหมอนกมมวาจกดวย ธาตบางตวลงปจจยประจ าหมวดธาตกอน เพอประกอบเปนกรยาคมพากย เชน

สามเกน สท โอทโน ปาจาปยเต

ขาวสก อนนาย ยงพอครว ใหหงอย

บาลขนตน 2

51

แบบฝกหดทายบท

1. จงแปลเปนภาษาไทย

วญญห สทา พทโธ ปชยเต

กญญาห วตถาน นทย โธวย

ภกขห อาหาโร ทวเส ทวกขตต ภญชเยถ

ทกเขห สสเสห สนทร สปป สกขยต

เอเกน ภกขนา ธมมา มนสสาน เทสย

สตตห วาณเชห ภณฑาน อาหรยนต

ชเนห อมหาก พทโธ มานเยถ จ ปชเยถ จ

อปาสเกห จ อปาสกาห พทธสส ธมโม อคคณหยต

อมห ชเนห ปญจ สลาน ยาจย

วาณชสส ทาเสห สพเพ รกขา ฉนทยนเต

2. จงแปลเปนภาษาบาล

ง ตวใหญ อนเดกชาย ท. ตอย

กรรม ชว อนโจร ท. ท าแลว

ผลไม ท. ของเศรษฐ อนลง กนอย

ภาษาบาล อนสาวก ท. ควรรกษา ทกเมอ

ขาวสวย อนเศรษฐ ผมธรรม ใหอย แกขอทาน ท.

บาลขนตน 2

52

3. จงเปลยนประโยคตอไปนใหเปนกรรมวาจก

ตโย ชนา วตถาน คณหส

มหลลเก จ ทพพเล ปสสตถ

ทารโก ปาฐสาลาย อาหาเร มา ภญชต

เอโก วานโร รกเข ผลาน ขาท

อปาสโก จ อปาสกา ปาปาน น กเรยย

เวชโช อญญตร ธน ลภสสต

เก ภปาลา ยาจเก ปสสส

สนขา ย กญจ นาค อนพนธสสนต

อาจรยสมา ปญจม สล ยาจสสาม

สาวเกห สทธ พทธ วนทสสาม

อปาสกา ปฐเม วหาเร ธมม สณสสต

สพพทา ปาปาน น กรสสาม

รตตย สส ปสสสสาม

มม สนทเร สข อาหร

เต สารถโน เวตน ปตเถนต

53

บทท 7 กตปยศพท

วตถประสงค นกศกษาสามารถ 1. แจกกตปยศพท 2. แปลบาลเปนไทยและไทยเปนบาล

เนอหาวชา 1. กตปยศพท 2. การแจกกตปยศพท

**********************************************

กตปยศพท

กตปยศพท หรอปกณกศพท คอศพทจ าพวกหนง ทมการแจกวภตตเปนแบบเฉพาะตนไมเหมอนค านามทวไป เชน ราช (พระราชา) เปน อ การนต ปงลงค โดยทวไปจะตองแจกตามแบบ ปรส (บรษ) แตศพทจ าพวกนจะมแบบแจกเฉพาะตนเอง ซงศพทจ าพวกนมนอย จงเรยกวากตปยศพท มทงหมด 12 ศพท ไดแก อตต (ตน), พรหม (พรหม), ราช (พระราชา), ภควนต (พระผมพระภาคเจา), อรหนต (พระอรหนต), ภวนต (ผเจรญ), สตถ (พระศาสดา, ผสอน), ปต (บดา), มาต (มารดา), มน (ใจ), กมม (กรรม, การงาน), โค (โค) มวธการแจกวภตตดงน

บาลขนตน 2

54

ตวอยางการแจกกตปยศพท

วภตต (1) อตต: ตน

(ปงลงค) เอก. พห.

ปฐมา. อตตา - ทตยา. อตตาน - ตตยา. อตตนา - จตตถ. อตตโน - ปญจม. อตตนา - ฉฏฐ. อตตโน - สตตม. อตตน - อาลปน. อตต -

ขอสงเกต: อตต เปน เอกวจนะ อยางเดยว

วภตต

(2) พรหม: พรหม (ปงลงค)

เอก. พห. ปฐมา. พรหมา พรหมาโน ทตยา. พรหมาน พรหมาโน ตตยา. พรหมนา พรหเมห, พรหเมภ จตตถ. พรหมโน พรหมาน ปญจม. พรหมนา พรหเมห, พรหเมภ ฉฏฐ. พรหมโน พรหมาน สตตม. พรหมน พรหเมส อาลปน. พรหเม พรหมาโน

บาลขนตน 2

55

วภตต (3) ราช: พระราชา

(ปงลงค) เอก. พห.

ปฐมา. ราชา ราชาโน ทตยา. ราชาน ราชาโน ตตยา. รญญา ราชห, ราชภ จตตถ. รญโญ, ราชโน รญญ , ราชน ปญจม. รญญา ราชห, ราชภ ฉฏฐ. รญโญ, ราชโน รญญ , ราชน สตตม. รญเญ, ราชน ราชส อาลปน. ราช ราชาโน

ศพททแจกเหมอน ราช

มหาราช มหาราช สปณณราช ครฑผพระราชา

อภราช พระราชายง หสราช หงสผพระราชา

อนราช พระราชานอย นาคราช นาคผพระราชา

อปราช อปราช จกกวตตราช พระราชาจกรพรรด

เทวราช เทวดาผพระราชา มคราช เนอผพระราชา

บาลขนตน 2

56

วภตต

(4) ภควนต: พระผมพระภาคเจา (ปงลงค)

เอก. พห. ปฐมา. ภควา ภควนตา, ภควนโต ทตยา. ภควนต ภควนเต, ภควนโต ตตยา. ภควตา ภควนเตห, ภควนเตภ จตตถ. ภควโต ภควต , ภควนตาน ปญจม. ภควตา ภควนเตห, ภควนเตภ ฉฏฐ. ภควโต ภควต , ภควนตาน สตตม. ภควต, ภควนเต ภควนเตส อาลปน. ภคว, ภควา ภควนตา, ภควนโต

ศพททแจกเหมอน ภควนต

อายสมนต คนมอาย ปญญวนต คนมบญ

จกขมนต คนมจกษ สลวนต คนมศล

ธนวนต คนมทรพย คณวนต คนมคณ

ปญญวนต คนมปญญา สตมนต คนมสต

พนธมนต คนมพวกพอง ธตมนต คนมปญญาตงมน

ชตมนต คนมความรงเรอง

ขอสงเกต: ศพทเหลานเปนคณศพท เปนไดทง 3 ลงค ในอตถลงคเปลยน อ เปน อ เชน คณวนต แจกตามแบบ นาร

บาลขนตน 2

57

วภตต

(5) อรหนต: พระอรหนต (ปงลงค)

เอก. พห. ปฐมา. อรหา, อรห อรหนตา ทตยา. อรหนต อรหนเต, อรหนโต ตตยา. อรหตา อรหนเตห, อรหนเตภ จตตถ. อรหโต, อรหนตสส อรหนตาน ปญจม. อรหตา อรหนเตห, อรหนเตภ ฉฏฐ. อรหโต, อรหนตสส อรหนตาน สตตม. อรหต, อรหนเต อรหนเตส อาลปน. อรห, อรหา อรหนตา, อรหนโต

วภตต

(6) ภวนต : ผเจรญ (ปงลงค)

เอก. พห. ปฐมา. ภว ภวนตา, ภวนโต ทตยา. ภวนต ภวนเต, ภวนโต ตตยา. ภวตา, โภตา ภวนเตห, ภวนเตภ จตตถ. ภวโต, โภโต ภวต , ภวนตาน ปญจม. ภวตา, โภตา ภวนเตห, ภวนเตภ ฉฏฐ. ภวโต, โภโต ภวต , ภวนตาน สตตม. ภวนเต ภวนเตส อาลปน. โภ ภวนตา, ภวนโต,

โภนตา, โภนโต

บาลขนตน 2

58

วภตต (7) อรหนต: พระอรหนต

(ปงลงค) เอก. พห.

ปฐมา. สตถา สตถาโร ทตยา. สตถาร สตถาโร ตตยา. สตถารา, สตถนา สตถาเรห, สตถาเรภ จตตถ. สตถ, สตถโน สตถาราน ปญจม. สตถารา สตถาเรห, สตถาเรภ ฉฏฐ. สตถ, สตถโน สตถาราน สตตม. สตถร สตถาเรส อาลปน. สตถา สตถาโร

ศพททแจกเหมอน สตถ กตต ผท า วตต ผกลาว ญาต ผร โสต ผฟง ทาต ผให หนต ผฆา

วภตต (8) ปต : พอ, บดา

(ปงลงค) เอก. พห.

ปฐมา. ปตา ปตโร ทตยา. ปตร ปตโร ตตยา. ปตรา, ปตนา ปตเรห, ปตเรภ, ปตห, ปตภ จตตถ. ปต, ปตโน ปตราน , ปตน ปญจม. ปตรา, ปตนา ปตเรห, ปตเรภ, ปตห, ปตภ ฉฏฐ. ปต, ปตโน ปตราน , ปตน สตตม. ปตร ปตเรส, ปตส อาลปน. ปตา ปตโร

บาลขนตน 2

59

วภตต (9) มาต : แม, มารดา

(อตถลงค) เอก. พห.

ปฐมา. มาตา มาตโร ทตยา. มาตร มาตโร ตตยา. มาตรา, มาตยา มาตราห, มาตราภ, มาตห, มาตภ จตตถ. มาต, มาตยา มาตราน , มาตน ปญจม. มาตรา มาตราห, มาตราภ, มาตห, มาตภ ฉฏฐ. มาต, มาตยา มาตราน , มาตน สตตม. มาตร มาตราส, มาตส อาลปน. มาตา มาตโร

วภตต

(10) มน : ใจ (ปงลงค, นปงสกลงค)

เอก. พห. ปฐมา. มโน (มน) มนา (มนาน) ทตยา. มน มเน (มนาน) ตตยา. มเนน, มนสา มเนห, มเนภ จตตถ. มนสส, มนาย, มนตถ , มนโส มนาน ปญจม. มนสมา, มนมหา, มนา, มนสา มเนห, มเนภ ฉฏฐ. มนสส, มนโส มนาน สตตม. มนสม, มนมห, มเน, มนส มเนส อาลปน. มน มนา (มนาน)

มน ศพท ปงลงค และนปงสกลงค ตางกนเพยงวภตตท 1, 2, 8 เทานน (ตวหนาในวงเลบ)

บาลขนตน 2

60

มโนคณะศพท

ศพท 12 ศพท ม มน เปนตน เรยกวา มโนคณะ มวธแจกเหมอนกบ มน ศพท สวนการแจกวภตตนนมลกษณะเหมอนกบ อ การนต ปงลงค และนปงสกลงค ทเรยนมาแลว เพยงแตมตวทเพมเขามาเปนพเศษ เชน สา โส ส เปนตน

มโนคณะทง 12 ศพท ไดแก

มน ใจ เตช เดช อย เหลก ปย น านม อร อก ยส ยศ เจต ใจ วจ วาจา ตป ความรอน วย วย ตม มด สร หว

วภตต

(11) กมม : การงาน, กรรม (ปงลงค, นปงสกลงค)

เอก. พห. ปฐมา. กมม กมมาน ทตยา. กมม กมมาน ตตยา. กมเมน, กมมนา กมเมห, กมเมภ จตตถ. กมมสส, กมมาย, กมมตถ , กมมโน กมมาน ปญจม. กมมสมา, กมมมหา, กมมา, กมมนา กมเมห, กมเมภ ฉฏฐ. กมมสส, กมมโน กมมาน สตตม. กมมสม, กมมมห, กมเม, กมมน กมเมส อาลปน. กมม กมมาน

บาลขนตน 2

61

วภตต

(12) โค : โค (ปงลงค)

เอก. พห. ปฐมา. โค คาโว ทตยา. คาว , คาว คาโว

ตตยา. คาเวน โคห, โคภ, คาเวห, คาเวภ จตตถ. คาวสส คนน , คาวาน ปญจม. คาวสมา, คาวมหา, คาวา โคห, โคภ, คาเวห, คาเวภ ฉฏฐ. คาวสส คนน , คาวาน สตตม. คาวสม, คาวมห, คาเว โคส, คาเวส อาลปน. โค คาโว

ตวอยางประโยค

อตตา ห อตตโน นาโถ (โหต)

ตน แล เปนทพง ของตน (ยอมเปน)

ปณฑตา อตตาน ทมยนต

บณฑต ท. ยอมฝก ซงตน

ราชา ราชปรเส อามนเตส

พระราชา เรยกมาแลว ซงราชบรษ ท.

ชนา นคเร ราชาน ปสสนต

ชน ท. เหนอย ซงพระราชา ในเมอง

บาลขนตน 2

62

พทโธ รญโญ ธมม เทเสส

พระพทธเจา แสดงแลว ซงธรรม แกพระราชา

ภควา โลกสส นาโถ โหต

พระผมพระภาคเจา เปนทพง ของสตวโลก ยอมเปน

ธนวา ภควโต ทาน เทต

ผมทรพย ยอมถวาย ซงทาน แกพระผมพระภาคเจา

ปญญวนตา พทธ อกขนต

ผมบญ ท. ยอมเหน ซงพระพทธเจา

อปาสกาโย สตถโน สนตก คจฉนต

อบาสกา ท. ยอมไป สส านก ของพระศาสดา

อมหาก ปตา ทกขตโม โหต

บดา ของเรา ท. เปนผขยนทสด ยอมเปน

กมารา ปตเรห ธนาน ลภนต

เดกชาย ท. ยอมได ซงทรพย ท. จากบดา ท.

ปตตา มาตโร โปเสนต

บตร ท. จงเลยงด ซงมารดา ท.

อมหาก สตถา เชตวเน วหรต

พระศาสดา ของเรา ท. ยอมประทบอย ในเชตวน

บาลขนตน 2

63

แบบฝกหดทายบท

1. จงแปลเปนภาษาบาล

โอรส ของพระราชา องคหนง บวชแลว ในเมองสาวตถ

ชาวนา ท าแลว ซงการงาน ท. ในนา ของตน

บญและบาป ยอมไมม แกพระอรหนต ท.

ชน ท. ยอมบชา ซงมหาราช ผฉลาด ในเมอง น

ธรรม น อนพระศาสดา ของเรา ท. แสดงแลว

โค น อนโจร ท. เหลานน ฆาแลว ในปา

มารดา ของเรา ท. เปนเทวดา ในเรอน ยอมเปน

คนมศล พงรกษา ซงศล ท. ทกเมอ

บดา ดวย มารดา ดวย ควรเลยงด ซงบตร ท.

บณฑต ท. ยอมฝก ซงตน, คนโง ท. ยอมไมท า อยางนน

2. จงแปลเปนภาษาไทย

เถโน เอกสส รญโญ มณ โจเรส

ปญจ ภกข ภควโต ปจฉโต นสทนต

ปญญวา นโร ปาป กมม น กโรต

สพเพ อรหนโต สตมนโต โหนต

มย อมสม วหาเร สตถโน ธมม สณสสาม

64

บทท 8 กรยากตก

วตถประสงค นกศกษาสามารถ 1. ประกอบกรยากตก 2. แปลบาลเปนไทยและไทยเปนบาล

เนอหาวชา

1. กรยากตก 2. ตนาทปจจย 3. ต ปจจย

**********************************************

กรยากตก

กรยาในภาษาบาลม 3 ชนดคอ กรยาอาขยาต กรยากตก และอพยยกรยา ทงหมดนลวนมธาตในกรยาอาขยาตเปนพนฐานทงสน ในบทนจะกลาวเฉพาะกรยากตกกอน

กรยากตก คอ กรยาประเภทหนงทเกดจากธาตประกอบดวยปจจยกตก กรยากตกมองคประกอบส าคญ 6 ประการคอ ธาต วภตต วจนะ กาล วาจก และปจจย

1. ธาต คอธาตทง 8 หมวด เหมอนกบอาขยาต 2. วภตตและวจนะ วภตตนามทง 14 ตว (ส โย เปนตน) 3. กาล คลายกบกาลในอาขยาตแบงเปน 2 ชนดคอปจจบนกาล

แปลวา ...อย, ...เมอ และอดตกาล แปลวา ...แลว

บาลขนตน 2

65

4. วาจก ม 5 ชนด เหมอนกบอาขยาต ไดแก กตตวาจก กมมวาจก ภาววาจก เหตกตตวาจก และเหตกมมวาจก

5. ปจจย ม 10 ตว โดยแบงออกเปน 3 กลมดงน - กตปจจย ม 3 คอ อนต, ตวนต, ตาว - กจจปจจย ม 2 คอ อนย, ตพพ - กตกจจปจจย ม 5 คอ มาน, ต, ตน, ตวา, ตวาน

ค าแปลของปจจยในกาลตางๆ ปจจยทง 3 กลมดงกลาว เมอจดลงในกาลตางๆ แลว มค าแปลดงน

1. อนต มาน ปจจย บงบอกปจจบนกาล แปลวา ...อย, ...เมอ เชน กโรนต ท าอย, เมอท า กรมาน ท าอย, เมอท า

2. อนย, ตพพ ปจจย บงบอกความจ าเปน หรอการคาดคะแน จดเปนปจจบนกาลประเภทหนงแปลวา ควร..., พง... เชน

กรณย ควรท า, พงท า กตตพพ ควรท า, พงท า

3. ตวนต, ตาว, ต, ตน, ตวา, ตวาน ปจจย 6 นบงบอกอดตกาล แปลวา ...แลว, ครน...แลว เชน

สตวนต ฟงแลว (ส+ตวนต แจกแบบ ภควนต = สตวา) สตาว ฟงแลว คต ไปแลว กาตน ท าแลว คนตวา ไปแลว กตวาน ท าแลว

บาลขนตน 2

66

ปจจยเปนเครองหมายวาจก ปจจยทง 3 กลม แบงลงในวาจกตางๆ ดงน

1. กตปจจย 3 ตวคอ อนต, ตวนต ตาว เปนเครองหมายกตตวาจก และเหตกตตวาจก

2. กจจปจจย 2 ตวคอ อนย, ตพพ เปนเครองหมายกมมวาจก ภาววาจก และเหตกมมวาจก

3. กตกจจปจจย 5 ตวคอ มาน, ต, ตน, ตวา, ตวาน เปนเครองหมายไดทง 5 วาจก

โครงสรางกรยากตก

ธาต + ปจจย (ประจ าหมวด) + ปจจย (กตก) + วภตตนาม = กรยากตก

นอกจากกรยาคมประโยคแลวยงมกรยาอกประเภทหนงเรยกวา อพภนตรกรยา หรอกรยาในระหวาง ซงจะใชในการด าเนนประโยค กรยาในระหวางนเปนไดทงปจจบนกาลและอดตกาล บทนจะกลาวเฉพาะอดตกาลกอน ปจจยแตละตวมวธการใชดงตอไปน

บาลขนตน 2

67

กรยาในระหวางอดตกาล

ตนาทปจจย

ปจจย 3 ตวคอ ตวา ตน ตวาน ปจจย เรยกวาตนาทปจจย บงบอกอดตกาล แปลวา “...แลว” “ครน...แลว” ปจจย 3 ตวนเปนอพยยปจจยคอไมตองไปแจกวภตตเหมอนปจจยอน นยมใชใน 2 วาจก คอ กตตวาจก และเหตกตตวาจก

ปจจยทง 3 ตวน ตน ปจจย มใชคอนขางนอย คงใชบอยคอตน และตวา ปจจย เมอประกอบกบธาต สวนมากจะคงรปปจจยเดมไว (ปจจยประจ าหมวดในอาขยาต) มวธการลงปจจยดงน

ตนาทปจจยในกตตวาจก

เมอลง ตวา หรอ ตวาน ปจจย ใหคงปจจยไว และปจจยทขนตนดวย ต มอ านาจเปลยนแปลงธาตได เชน

1. ธาตมพยางคเดยวน า ตวา ตวาน ปจจย ตอทายไดเลย เชน ห + ตวา = หตวา เปนแลว

ฐา + ตวา = ฐตวา ยนแลว

ญา + ตวา = ญตวา รแลว

ส + ตวา = สตวา ฟงแลว

ส + ตวาน = สตวาน ฟงแลว

บาลขนตน 2

68

2. ธาตม 2 พยางค ใหลบทสดธาตได เชน กร + ตวา = กตวา ท าแลว กร + กตวาน = กตวาน ท าแลว

3. ถาไมลบทสดธาต ใหลง อ อาคมหลงธาต เชน กร + อ + ตวา = กรตวา ท าแลว กร + อ + ตวาน = กรตวาน ท าแลว ลภ + อ + ตวา = ลภตวา ไดแลว ลภ + อ + ตวาน = ลภตวาน ไดแลว

4. ธาตมพยางคเดยว ถาคงปจจยประจ าหมวดธาตไว ใหถอวาเปนธาตสองพยางค ตองเตม อ อาคม กอนลง ตวา, ตวาน ปจจย เชน

ช + นา + อ + ตวา = ชนตวา ชนะแลว ส + ณา + อ +ตวาน = สณตวาน ฟงแลว

5. ถาไมลง อ อาคมตามขอ (3) ใหแปลงทสดธาตเปน น (พยญชนะสดทายของวรรค ต) เชน

คม + ตวา = คนตวา ไปแลว คม + ตวาน = คนตวาน ไปแลว

6. ธาตม 2 พยางค ทลง เอ, เณ ปจจย ไมตองเตม อ กอนลง ตวา, ตวาน ปจจย เชน มนต + เณ › มนเต + ตวา = มนเตตวา ปรกษาแลว จนต + เณ › จนเต + ตวา = จนเตตวา คดแลว จร + เณ › โจเร + ตวา = โจเรตวา ลกแลว ตกก + เณ › ตกเก + ตวา = ตกเกตวา ตรกตรองแลว

+++ ธาตอนๆ พงเปรยบเทยบโดยวธเดยวกนน +++

บาลขนตน 2

69

ตนาทปจจย เปลยนเปนอยางอน

การประกอบตนาทปจจยในรปกตตวาจกนน มหลายวธ โดยเฉพาะเมอประกอบกบธาตทมอปสคน าหนา ตนาทปจจยจะเปลยนเปน ย ดงตอไปน

1. ธาตมอปสคน าหนา ใหแปลงตนาทปจจยเปน ย และคงไวถาธาตนนลงทายดวยสระ เชน

อา + ทา + ตนาท = อาทาย ถอเอาแลว ป + หา + ตนาท = ปหาย ละแลว น + ส + ตนาท = นสสาย อาศยแลว

(แปลง อ เปน อา แลวซอน ส) อภ + ญา + ตนาท = อภญญาย รยงแลว

2. ธาตมอปสคน าหนา เปนธาตทลงทายดวยพยญชนะ ใหแปลงตนาทปจจยเปน ย กอน และแปลง ย กบทสดธาตเปนอยางอน (เหมอนธาตหมวดท 3) เชน

2.1 ธาตลงทายดวย ท ใหแปลง ย กบทสดธาตเปน ชช เชน อ + ปท + ตนาท = อปปชช เกดขนแลว ป + มท ตนาท = ปมชช ประมาทแลว, เมาแลว

2.2 ธาตลงทายดวย ธ, ภ ใหแปลง ย กบทสดธาตเปน ทธา, พภ เชน

อา + รภ + ตนาท = อารพภ ปรารภแลว วธ + ตนาท = วทธ แทงแลว ลภ + ตนาท = ลทธ ไดแลว

(ขอสงเกต : วธ และ ลภ ไมตองมอปสคน าหนา แตตนาทแปลงเปน ย ได)

บาลขนตน 2

70

2.3 ธาตลงทายดวย ม ใหแปลง ย กบทสดธาตเปน มม เชน อต + กม + ตนาท = อตกกมม กาวลวงแลว อภ + รม + ตนาท = อภรมม ยนดยงแลว อา + คม + ตนาท = อาคมม มาแลว น + ขม + ตนาท = นกขมม ออกแลว

2.4 ธาตลงทายดวย ห ใหแปลง ย กบทสดธาตเปน ยห เชน น + คห + ตนาท = นคคยห ขมขแลว (ไมยกยอง) ป + คห + ตนาท = ปคคยห ประคองแลว (สรรเสรญ) ส + นห + ตนาท = สนนยห ผกแลว อา + รห + ตนาท = อารยห ขนแลว โอ + รห + ตนาท = โอรยห ลงแลว

3. ธาตพเศษบางตว อ + ทส + ตนาท = อทสส แสดงแลว ว + วจ + ตนาท = ววจจ สงดแลว อา + หน + ตนาท = อาหจจ เบยดเบยนแลว, กระทบแลว ปฏ + ปท + ตนาท = ปฏจจ อาศยแลว ลภ + ส + อ + ตนาท = อภสเมจจ บรรลแลว

4. ธาตมอปสคน าหนา ถาไมแปลงตนาทปจจยเปน ย ใหลง อ อาคม หลงธาตกอน เชน

อา + คม + อ + ตนาท = อาคมตวา มาแลว อ + ปท + อ + ตนาท = อปปชชตวา เกดขนแลว ป + มท + อ + ตนาท = ปมชชตวา ประมาทแลว

บาลขนตน 2

71

ป + คห + อ + ตนาท = ปคคณหตวา ประคองแลว น + ขม + อ + ตนาท = นกขมตวา ออกแลว น + คห + อ + ตนาท = นคคณหตวา ขมขแลว

5. ธาตพเศษ เฉพาะ ทส (เหน) 5.1 แปลงเปน สวา, สวาน เชน

ทส + ตนาท = ทสวา เหนแลว ทส + ตนาท = ทสวาน เหนแลว

5.2 ถา ทส แปลงเปน ปสส ใหลง อ อาคมกอน เชน ปสส + อ + ตนาท = ปสสตวา เหนแลว ปสส + อ + ตนาท = ปสสตวาน เหนแลว

การแปลกรยาในระหวาง

ประโยคหนงๆ อาจมกรยาไดหลายตว แตมกรยาคมพากยเพยงตวเดยวซงจะประกอบดวยกรยาอาขยาต กรยาทเหลอจะประกอบดวยกรยากตก บรรดากรยากตกเหลานนจะประกอบดวย อนต มาน ต หรอ ตนาทปจจยกได

ประโยคทมกรยาหลายตวจะแปลกรยาในระหวางไปทละตว กลาวคอเมอแปลกรยาในระหวางตวแรก จะตองแปลศพททอยหนากรยาในระหวางใหหมดกอน แลวจงแปลกรยาในระหวางตวตอไป อยางนเรอยๆ จนถงกรยาคมพากย

บาลขนตน 2

72

ตวอยางประโยค

สกโณ อากาเสน คนตวา สนทร นคร ปสสต นก ไปแลว โดยอากาศ ยอมเหน ซงเมอง ทสวยงาม

อปาสโก อาวาส อาคนตวา ธมม สณาต อบาสก มาแลว สวด ยอมฟง ซงธรรม

วานโร สกขสาขาย นสทตวา รกขสมา ปต ลง นงแลว บนกงไมแหง ตกแลว จากตนไม

วาณชา วเทสา วตถาน อาเนตวา อาปเณส วกกนนต พอคา ท. น ามาแลว ซงผา ท. จากตางประเทศ ยอมขาย ในตลาด ท.

กสกา เขตเต กมมาน กตวา อตตโน เคห อคมส ชาวนา ท. กระท าแลว ซงการงาน ท. ในนา ไดไปแลว สเรอน ของตน

สพเพ สกณา ปพพณเห อตตโน กลาวกา นกขมตวา สกล ทวส จรตวา สายณเห ปฏนวตตนต นก ท. ทงปวง ออกแลว จากรง ของตน ในเวลาเชา เทยวไปแลว ตลอดวน ทงสน ยอมกลบ ในเวลาเยน

ปรโส วเน เอก สกณ ปสสตวา ต สกณ อาหรตวา อตตโน ปตตาน อทาส บรษ เหนแลว ซงนก ตวหนง ในปา น ามาแลว ซงนก นน ไดใหแลว แกบตร ท. ของตน

บาลขนตน 2

73

ต ปจจย

ต ปจจย บงบอกอดตกาล แปลวา “...แลว” เปนปจจยทส าคญ เมอประกอบกบธาตแลว มการเปลยนแปลงรปศพท รวมถงหนาท ในประโยค ศพททประกอบ ต ปจจย เปนไดทงคณศพท กรยาในระหวาง และยงสามารถเปนกรยาคมประโยคไดเหมอนกรยาอาขยาตอกดวย เปนไดทง 5 วาจก (เหตกตตวาจก ไมคอยนยมใช)

ต ปจจยในกตตวาจก

เม อประกอบกบธาต มอ านาจให เปลยนแปลงท สดธาต ได การเปลยนแปลงตางๆ สรปไดดงน

1. ธาตทลงทายดวย น, ม, ร ใหลบทง เชน กร + ต = กต ท าแลว คม + ต = คต ไปแลว รม + ต = รต ยนดแลว ขน + ต = ขต ขดแลว หน + ต = หต ฆาแลว

2. ธาตทลงทายดวย จ, ช, ท, ป ใหแปลงทสดธาตเปน ต เชน วจ + ต = วตต กลาวแลว (เอา อะ แหง ว เปน อ = วตต) ว + วจ + ต = ววตต สงดแลว สจ + ต = สตต รดแลว จช + ต = จตต สละแลว ภช + ต = ภตต กนแลว ปท + ต = ปตต ถงแลว คป + ต = คตต คมครองแลว ตป + ต = ตตต รอนแลว

บาลขนตน 2

74

3. ธาตทลงทายดวย อา ใหแปลงเปน อ หรอ อ บาง, คงไวบาง, ลงทายดวยสระอนคงสระนนไวบาง, ในกมมวาจกลง อ อาคม หลงธาตบาง เชน

ฐา + ต = ฐต ยนแลว, ตงอยแลว ปา + ต = ปต, ปต ดมแลว ชน> ชา + ต = ชาต เกดแลว ญา + ต = ญาต รแลว ภาส + ต = ภาสต (อนเขา) กลาวแลว ส + ต = สต ฟงแลว ช + ต = ชต ชนะแลว ภ + ต = ภต กลวแลว น + ต = นต น าไปแลว

4. ธาตทลงทายดวย ท ใหแปลง ต เปน นน แลวลบทสดธาต เชน ฉท + ต = ฉนน มงแลว ฉท + ต = ฉนน ตดแลว ภท + ต = ภนน แตกแลว รท + ต = รนน รองไหแลว สท + ต = สนน จมแลว ป + สท + ต = ปสนน เลอมใสแลว น + สท + ต = นสนน นงแลว

5. ธาตทลงทายดวย ธ, ภ ใหแปลง ต เปน ทธ แลวลบทสดธาต เชน กธ + ต = กทธ โกรธแลว พธ + ต = พทธ รแลว รธ + ต = รทธ ปดแลว, กนแลว

บาลขนตน 2

75

ลภ + ต = ลทธ ไดแลว อา + รภ + ต = อารทธ ปรารภแลว

6. ธาตทลงทายดวย ม ใหแปลง ต เปน นต แลวลบทสดธาต เชน ทม + ต = ทนต ฝกแลว, ทรมานแลว ป +กม + ต = ปกกนต หลกไปแลว, กาวไปแลว สม + ต = สนต สงบแลว, ระงบแลว เปนตน

7. ธาตทลงทายดวย ร แปลง ต เปน ณณ หรอ อณณ แลวลบทสดธาต เชน

ชร + ต = ชณณ แกแลว ตร + ต = ตณณ ขามแลว (ลง อ อาคม) ปร + ต = ปณณ เตมแลว (รสสะ อ เปน อ) ส + จร + ต = สจณณ ประพฤตดแลว

8. ธาตทลงทายดวย ส แปลง ต เปน ฏฐ แลวลบทสดธาต เชน ตส + ต = ตฏฐ ยนดแลว ทส + ต = ทฏฐ เหนแลว ป + วส + ต = ปวฏฐ เขาไปแลว หส + ต = หฏฐ หวเราะแลว

9. ธาตทลงทายดวย ห แปลง ต เปน ฬห แลวลบทสดธาต เชน มห + ต = มฬห หลงแลว รห + ต = รฬห งอกแลว วห + ต = วฬห ลอยแลว

บาลขนตน 2

76

10. ธาตพเศษบางตว ทา + ต = ทนน ใหแลว น + มช + ต = นมคค ด าลงแลว (ด าน า) ปต + ต = ปตต ตกไปแลว น + ล + ต = นลน แอบแลว, จบแลว ข + ต = ขณ สนไปแลว ปร + หา›ห + ต = ปรหน เสอมรอบแลว

การสรางประโยคดวย ต ปจจย

กรยากตกทประกอบดวย ต ปจจย เปนไดทง 5 วาจก โครงสรางประโยคเหมอนกบกรยาอาขยาต ตางกนเพยง ต ปจจย ตองประกอบวภตตเหมอนค านาม คอตองมลงค วจนะ วภตต เหมอนกบค านามทเปนประธานในประโยคนนๆ

ต ปจจย ใชเปนคณศพท

กรยาทประกอบดวย ต ปจจย เปนไดทง 3 ลงค ขนอยกบค านามทน าไปขยาย วธการใชจะเหมอนกบค าคณศพท กลาวคอเมอขยายนามลงคใด ตองประกอบใหมวภตต และวจนะ ตรงกบค านามทไปขยายนน

ต ปจจย ในปงลงค และนปงสกลงค

กรยาทประกอบดวย ต ปจจย เมอขยายค านามปงลงคและนปงสกลงค จะแจกตามแบบ อ การนต ของลงคนน ดงตวอยางตอไปน

บาลขนตน 2

77

คต (ไปแลว) ปงลงค และนปงสกลงค

วภตต เอก. พห. ปฐมา. คโต (คต ) คตา (คตาน) ทตยา. คต คเต (คตาน) ตตยา. คเตน คเตห, คเตภ จตตถ. คตสส, คตาย, คตตถ คตาน ปญจม. คตสมา, คตมหา, คตา คเตห, คเตภ ฉฏฐ. คตสส คตาน สตตม. คตสม, คตมห, คเต คเตส อาลปน. คต คตา (คตาน)

ขอสงเกต : ปงลงค และนปงสกลงค ตางกนเพยงวภตตท 1, 2, 8 (ในวงเลบ) เทานน

ตวอยางประโยค

สจณโณ ภกข ปณฑาย คาม ปวสต ภกษ ผประพฤตดแลว ยอมเขาไป สหมบาน เพอบณฑบาต

อปาสกา ปณฑาย คาม คต ภกข ปสสส อบาสก ท. เหนแลว ซงภกษ ผไปแลว สหมบาน เพอบณฑบาต

เสฏฐ ปณฑาย คาม คตสส ภกขสส อาหาร อทาส เศรษฐ ไดถวายแลว ซงอาหาร แกภกษ ผไปแลว สหมบาน เพอบณฑบาต

บาลขนตน 2

78

ต ปจจย ในอตถลงค

กรยาทประกอบดวย ต ปจจย เมอขยายค านามทเปนอตถลงคจะเปลยนเปน ตา (เตม อา) แจกตามแบบ อา การนต อตถลงค คอ กญญา (สาวนอย) ดงน

คตา (ไปแลว) อตถลงค

วภตต เอก. พห. ปฐมา. คตา คตาโย, คตา ทตยา. คต คตาโย, คตา ตตยา. คตาย คตาห, คตาภ จตตถ. คตาย คตาน ปญจม. คตาย คตาห, คตาภ ฉฏฐ. คตาย คตาน สตตม. คตาย, คตาย คตาส อาลปน. คเต คตาโย, คตา

ตวอยางประโยค

นคร คตา กญญาโย ธนาน อาหรนต หญงสาว ท. ผไปแลว สเมอง ยอมน ามา ซงทรพย ท.

อปาสกา นคร คตาย กญญาย ธนาน ลภส อบาสกา ท. ไดแลว ซงทรพย ท. จากหญงสาว ผไปแลว สเมอง

กญญาย ธนาน ลทธา อปาสกา ภกขน ทาน เทต อบาสกา ผไดแลว ซงทรพย ท. จากหญงสาว ยอมถวาย ซงทาน แกภกษ ท.

บาลขนตน 2

79

ต ปจจย ใชเปนกรยาคมพากย

กรยาทประกอบดวย ต ปจจย เปนกรยาคมพากยได เปนไดทง 3 ลงค เหมอนกบค าคณศพท กลาวคอ เมอขยายนามลงคใด ตองประกอบใหมวภตต และวจนะ ตรงกบค านามทไปขยายนน

ตวอยางประโยค

เถโร ปณฑาย คาม ปวฏโฐ พระเถระ เขาไปแลว สหมบาน เพอบณฑบาต

อตถ อาหารสส ฆร ปวฏฐา หญง เขาไปแลว สเรอน เพออาหาร

วาณชสส คาโว วเน มตา โค ท. ของพอคา ตายแลว ในปา

เอโก ปรโส นหานาย นท คโต บรษ คนหนง ไปแลว สแมน า เพออาบน า

ปณฑตา อตตาน ทนตา บณฑต ท. ฝกแลว ซงตน

บาลขนตน 2

80

ต ปจจย ใชเปนกรยาในระหวาง

กรยาทประกอบ ต ปจจย เมอท าหนาทเปนกรยาในระหวางจะประกอบดวยวภตตและวจนะเดยวกบค านามทมนขยาย โดยจะวางกรยาไวหลงประธาน เชน

เอโก วโธ ปพพณเห วน คโต สายณเห คาม อาคจฉต นายพราน คนหนง ไปแลว สปา ในเวลาเชา ยอมมา สหมบาน ในเวลาเยน

ทารกา อตตโน เธนโย นตา ตสม วเน โปเสนต เดกชาย ท. น าไปแลว ซงแมโค ท. ของตน ยอมเลยง ในปา นน

กญญา ผลาน ขาทตา เวเคน ต นคร คจฉต หญงสาว กนแลว ซงผลไม ท. ยอมไป สเมอง นน โดยเรว

ต ปจจย ใชเปนวกตกตตา

ประโยคกมมวาจกทม ต ปจจยเปนกรยาคมพากย สามารถเปลยนเปนกตตวาจกไดโดยเตมกรยาทแปลวา ...ม, ...เปน เชน โหต, โหนต เขาไป กรยาทประกอบดวย ต ปจจยนนจะแปลเปนวกตกตตาคอมค าวา “เปน...แลว”

ตวอยางประโยค

ทารโก สนเขน ฑ สโต โหต

เดกชาย เปนผอนสนข กดแลว ยอมเปน

ธน โจเรห ลทธ โหต

ทรพย เปนของอนโจร ท. ไดแลว ยอมเปน

บาลขนตน 2

81

อกสลกมม ทชชเนน กต โหต

อกศลกรรม เปนของอนคนชว กระท าแลว ยอมเปน

สาวโก พทเธน ปส สโต โหต

สาวก เปนผอนพระพทธเจา สรรเสรญแลว ยอมเปน

ยาจโก มคเค นสนโน โหต

ขอทาน เปนผนงแลว ทหนทาง ยอมเปน

เสฏฐโน รเถน วน คตา โหนต

เศรษฐ ท. เปนผไปแลว สปา ดวยรถ ยอมเปน

บาลขนตน 2

82

ต ปจจยในกมมวาจก

ธาตทน ามาประกอบกบ ต ปจจย มกเปนสกมมมธาต คอธาตทเรยกหากรรม มโครงสรางเหมอนกบกรยาอาขยาตท งหมด ตางกนเพยง ต ปจจย จะแปลวา ...แลว

ตวอยางประโยค

กรยาอาขยาต กรยากตก

สนเขน ทารโก ฑ สยเต

เดกชาย อนสนข กดอย

สนเขน ทารโก ฑ สโต

เดกชาย อนสนข กดแลว

โจเรน ธน ลภยเต

ทรพย อนโจร ไดอย

โจเรน ธน ลทธ

ทรพย อนโจร ไดแลว

ทชชเนน อกสลกมม กรยเต

อกศลกรรม อนคนชว กระท าอย

ทชชเนน อกสลกมม กต อกศลกรรม

อนคนชว กระท าแลว

สกเณน ผล ขาทยเต

ผลไม อนนก เคยวกนอย

สกเณน ผล ขาทต

ผลไม อนนก เคยวกนแลว

มหาชเนน ราชา มานยเต

พระราชา อนมหาชน นบถออย

มหาชเนน ราชา มานโต

พระราชา อนมหาชน นบถอแลว

ขอสงเกต : ต ปจจย ในกรยากตกมรปเหมอนกนทงในกตตวาจก และกมมวาจก ซงตางจากกรยาอาขยาต

บาลขนตน 2

83

แบบฝกหดทายบท 1. จงแปลเปนภาษาไทย

ราชา อส คเหตวา สตตสส นคร คจฉต

ทารกา ปาฐสาลาย กฬตวา กฏเฐน สปป ปหรนต

สกณา มหนต รกข นสสาย วเน ชวนต

ภกข สาสเน ปพพชตวา ปาลภาส สกขนต

มหลลเก จ ทพพเล ทสวา มา หสถ

โจรา เอก เคห ปวสตวา สพพาน ภณฑาน คณหตวา นกขมส

วาณชา วเทสา ภณฑาน อาเนตวา อมสม อาปเณ วกกนาต

ภกข พทธสส สนตก คนตวา ต วนทตวา เอกมนต นสทส

มนสสา ธมม จรตวา สทา สข ลภนต

อปาสกา อาหาร ภญชตวา ธมมสสวนาย อาวาส คจฉ

ปาโต อฏฐาย ยาค ปวตวา เคหา นกขมม เขตต คจฉาม

อปาสกา อาราม คนตวา ทาน ทตวา สลาน สมาทยตวา ธมม สณนต

ลททกา ธนน อาทาย มหนต วน ปวสตวา มค อาเนสสนต

ตว ชนน อาโรเจตวา เวเคน อธ อาคจเฉยยาส

เสฏฐ นทย นหาตวา เคห อาคนตวา มหนต รกข ทสวา นมสสต

บาลขนตน 2

84

2. จงแปลเปนภาษาบาล (ใช ต ปจจย)

นา ของชาวนา ท. เตมแลว ดวยดอกบว ท.

พระพทธเจา ของเรา ท. เกดขนแลว ในโลก

ภกษ ท. 4 รป นงแลว ในเรอน ของเศรษฐ

โจร ท. ผบาป ท าลายแลว ซงวด ทสวยงาม

ผมปญญา ประพฤตแลว ซงธรรม พนแลว จากทกข

บาป ท. อนคนชว กระท าแลว ทกเมอ

สาวก ของพระพทธเจา อนพระราชา นบถอแลว

แกวมณ ของพอคา อนขโมย ท. ท าลายแลว

พระธรรม อนงาม อนพระศาสดา แสดงแลว

ศลปะ ท. อนศษย ผขยน ของอาจารย ศกษาแลว

85

บทท 9 กรยากตก (ตอ)

วตถประสงค นกศกษาสามารถ 1. ประกอบกรยากตก 2. แปลบาลเปนไทยและไทยเปนบาล

เนอหาวชา

1. กรยาในระหวางปจจจบนกาล 2. อนต มาน ปจจย 3. ต ปจจย 4. ประโยคแทรก

**********************************************

กรยาในระหวางปจจบนกาล

อนต และ มาน ปจจย ใชประกอบกบธาตในอาขยาตไดทงสกมมธาตและอกมมธาต ใชเปนกรยาชวย หรอกรยาในระหวางของประธานกได ใชเปนคณศพทกได จดเปนปจจบนกาล แปลวา ...อย, เมอ... มหลกเกณฑในการประกอบรปดงน

อนต ปจจย

กรยาทประกอบดวย อนต ปจจย นยมใชในกตตวาจก และเหตกตตวาจก ท าหนาท 2 ประการ คอถาเรยงไวหนาประธานในประโยคจะท าหนาทเปนค าคณศพท แตถาเรยงไวหลงประธานจะท าหนาทเปนกรยาในระหวาง เชน

บาลขนตน 2

86

เรยงไวหนาประธาน ท าหนาทเปนคณศพท หรอ “วเสสนะ” เชน

ตสม อาวาเส วสนโต เถโร คาม คจฉต

พระเถระ ผอย ในวด นน ยอมไป สหมบาน

เรยงไวหลงประธาน ท าหนาท เปนกรยาในระหวาง หรอ

“อพภนตรกรยา” เชน

โส ปรโส อาคจฉนโต มหารกข ปสสต

บรษ นน มาอย ยอมเหน ซงตนไมใหญ

อนต ปจจยในกตตวาจก

เมอประกอบกบธาตตางๆ ตองลงปจจยประจ าประหมวดธาตกอน แลวจงน า อนต ปจจย ไปประกอบ มโครงสรางดงน

ธาต + ปจจยประจ าหมวด + อนต + วภตตนาม = กรยา

ตวอยางการประกอบธาตดวย อนต ปจจย เชน

ปจ (1) + อ + อนต = ปจนต หงอย, เมอหง ส (4) + ณา + อนต = สณนต ฟงอย, เมอฟง กร (7) + โอ + อนต = กโรนต ท าอย, เมอท า คห (6) + ณหา + อนต = คณหนต ถอเอาอย, เมอถอเอา ก (5) + นา + อนต = กนนต ซออย, เมอซอ

บาลขนตน 2

87

เมอประกอบธาตดวย อนต ปจจยแลว ใหน าไปแจกวภตตเหมอนค านามทวไป มลกษณะเหมอนค าคณศพท คอเมอขยายนามลงคใด ตองประกอบใหมวภตต และวจนะ ตรงกบค านามทไปขยายนน (เหมอนกบ ต ปจจย)

การใช อนต ปจจย ในปงลงค และนปงสกลงค

กรยาทประกอบดวย อนต ปจจย เมอขยายค านามปงลงคและนปงสกลงค จะแจกตามแบบ อ การนต ของลงคนน ดงตวอยางตอไปน

ปจนต (หงอย)

ปงลงค และนปงสกลงค

วภตต เอก. พห. ปฐมา. ปจนโต (ปจนต ) ปจนตา (ปจนตาน)

ทตยา. ปจนต ปจนเต (ปจนตาน)

ตตยา. ปจนเตน ปจนเตห, ปจนเตภ

จตตถ. ปจนตสส, ปจนตาย, ปจนตตถ ปจนตาน

ปญจม. ปจนตสมา, ปจนตมหา, ปจนตา ปจนเตห, ปจนเตภ

ฉฏฐ. ปจนตสส ปจนตาน

สตตม. ปจนตสม, ปจนตมห, ปจนเต ปจนเตส

อาลปน. ปจนต ปจนตา (ปจนตาน)

ขอสงเกต : ปงลงค และนปงสกลงค ตางกนเพยงวภตตท 1, 2, 8 (ในวงเลบ) เทานน

บาลขนตน 2

88

การใช อนต ปจจย ในอตถลงค

กรยาทประกอบดวย อนต ปจจย เมอขยายค านามทเปนอตถลงค จะเปลยนเปน อนต และแจกตามแบบ อ การนต อตถลงค คอ นาร (หญง) ดงน

ปจนต (หงอย) อตถลงค

วภตต เอก. พห. ปฐมา. ปจนต ปจนตโย, ปจนต ทตยา. ปจนต ปจนตโย, ปจนต ตตยา. ปจนตยา ปจนตห, ปจนตภ จตตถ. ปจนตยา ปจนตน ปญจม. ปจนตยา ปจนตห, ปจนตภ ฉฏฐ. ปจนตยา ปจนตน สตตม. ปจนตยา, ปจนตย ปจนตส อาลปน. ปจนต ปจนตโย, ปจนต

ตวอยางประโยค

ภตต ปจนโต ปรโส หสต บรษ ผหงอย ซงขาวสวย ยอมหวเราะ

ปรโส ภตต ปจนโต คาม คจฉ บรษ เมอหง ซงขาวสวย ไปแลว สหมบาน

เวชโช ภตต ปจนต ปรส ปกโกสต หมอ ยอมเรยก ซงบรษ ผหงอย ซงขาวสวย

บาลขนตน 2

89

เวชโช ภตต ปจนเตน ปรเสน สทธ กเถส หมอ กลาวแลว กบดวยบรษ ผหงอย ซงขาวสวย

เวชโช ภตต ปจนตสส ปรสสส ธน เทต หมอ ยอมให ซงทรพย แกบรษ ผหงอย ซงขาวสวย

เวชโช ภตต ปจนตา ปรสา วหโย ลภต หมอ ยอมได ซงขาวเปลอก ท. จากบรษ ผหงอย ซงขาวสวย

นาร วน คจฉนต มค ปสสต หญงสาว ไปอย สปา ยอมเหน ซงกวาง

มค ปสสนต นาร อาหาร ภญช หญงสาว ผเหนอย ซงกวาง กนแลว ซงอาหาร

มาตา อาหาร ภญชนต นาร ปจฉต มารดา ยอมถาม ซงหญงสาว ผกนอย ซงอาหาร

อาหาร ภญชนตยา นารยา อทก น โหต น า ของหญงสาว ผกนอย ซงอาหาร ยอมไมม

มาตา อทก อาหรนต อาหาร ภญชนตยา นารยา อทาส มารดา เมอน ามา ซงน า ไดใหแลว แกหญงสาว ผกนอย ซงอาหาร

บาลขนตน 2

90

มาน ปจจย

กรยาท ประกอบ ดวย มาน ป จจย สามารถน าไป ใช ในวาจกท ง 5 แตภาววาจกไมคอยนยมใช โดยมขอสงเกตดงน

มาน ปจจยในกตตวาจก วธการประกอบรปศพทเหมอนกบ อนต ปจจย มโครงสรางดงน

ธาต + ปจจยประจ าหมวด + มาน + วภตตนาม = กรยา

ตวอยางการประกอบธาตดวย มาน ปจจย เชน

ภาส (1) + อ + มาน = ภาสมาน กลาวอย, เมอกลาว กร (7) + โอ + อนต = กรมาน ท าอย, เมอท า (ธาตพเศษตองจ า)

*** ธาตหมวดอนๆ ใชหลกเกณฑการประกอบธาตเชนเดยวกนน ***

ธาตทประกอบดวย มาน ปจจย จะน าไปแจกวภตตเหมอนกบ อนต ปจจย ทกประการ

การใช มาน ปจจย ในปงลงค และนปงสกลงค

กรยาทประกอบดวย มาน ปจจย เมอขยายค านามปงลงคและนปงสกลงค จะแจกตามแบบ อ การนต ของลงคนน ดงตวอยางตอไปน

บาลขนตน 2

91

ภาสมาน (กลาวอย)

ปงลงค และนปงสกลงค

วภตต เอก. พห. ปฐมา. ภาสมาโน (ภาสมาน ) ภาสมานา (ภาสมานาน)

ทตยา. ภาสมาน ภาสมาเน (ภาสมานาน)

ตตยา. ภาสมาเนน ภาสมาเนห, ภาสมาเนภ

จตตถ. ภาสมานสส, ภาสมานาย, ภาสมานตถ ภาสมานาน

ปญจม. ภาสมานสมา, ภาสมานมหา, ภาสมานา ภาสมาเนห, ภาสมาเนภ

ฉฏฐ. ภาสมานสส ภาสมานาน

สตตม. ภาสมานสม, ภาสมานมห, ภาสมาเน ภาสมาเนส

อาลปน. ภาสมาน ภาสมานา (ภาสมานาน)

ขอสงเกต : ปงลงค และนปงสกลงค ตางกนเพยงวภตตท 1, 2, 8 (ในวงเลบ) เทานน

การใช มาน ปจจย ในอตถลงค

กรยาทประกอบดวย มาน ปจจย เมอขยายค านามทเปนอตถลงค จะเปลยนเปน มานา และแจกตามแบบ อา การนต อตถลงค คอ กญญา (สาวนอย) ดงน

บาลขนตน 2

92

ภาสมานา (กลาวอย) อตถลงค

วภตต เอก. พห. ปฐมา. ภาสมานา ภาสมานาโย, ภาสมานา ทตยา. ภาสมาน ภาสมานาโย, ภาสมานา ตตยา. ภาสมานาย ภาสมานาห, ภาสมานาภ จตตถ. ภาสมานาย ภาสมานาน ปญจม. ภาสมานาย ภาสมานาห, ภาสมานาภ ฉฏฐ. ภาสมานาย ภาสมานาน สตตม. ภาสมานาย, ภาสมานาย ภาสมานาส อาลปน. ภาสมาเน ภาสมานาโย, ภาสมานา

ขอสงเกต : การแจกวภตตศพททประกอบดวย อนต และ มาน ปจจย

มวธการแจกเหมอนกนทกประการ ตางกนเพยงในอตถลงค อนต ปจจย จะเปลยนเปน อนต แจกตามแบบ นาร (หญงสาว) สวน มาน ปจจย จะเปลยนเปน มานา แจกตามแบบ กญญา (สาวนอย) เทานน

มาน ปจจยในกมมวาจก วธการประกอบรปศพทเหมอนกบกรยาอาขยาต กลาวคอ ตอง

ประกอบดวย ย ปจจย พรอมทง อ อาคม (อย) กอน แลวใช มาน ปจจยตอทาย ถามการแปลง ย กบทสดธาตเปนอยางอน ไมตองลง อ อาคม มโครงสรางดงน

ธาต + อย + มาน + วภตตนาม = กรยา

บาลขนตน 2

93

ตวอยางการประกอบธาตดวย มาน ปจจย เชน

กร (7) + อ + ย + มาน = กรยมาน (อนเขา) ท าอย วท (1) + ย + มาน = วจจมาน (อนเขา) กลาวอย

ต ปจจย

ต ปจจย เปนปจจยในนามกตก จดเปนอพยยปจจยคอ ไมตองน าไปแจกดวยวภตตนามเชนเดยวกบตนาทปจจย คงรปไวอยางเดม เมอลงแลวใชแทนวภตตนามได 2 วภตตคอ

ปฐมาวภตต แปลวา อ.อน..., การ..., ความ...

จตตถวภตต แปลวา เพอ...

ต ปจจย เมออยหลงธาต มอ านาจเปลยนแปลงธาตได คลายกบ ต ปจจย (ขนตนดวย ต เหมอนกน) มหลกการการประกอบปจจยดงน

3.1 ธาตลงทายดวย จ ช ท ป ร ใหแปลงทสดธาตเปน ต เชน

สจ + ต = สตต การรด, เพอรด

จช + ต = จตต การสละ, เพอสละ

ปท + ต = ปตต การบรรล, เพอบรรล

คป + ต = คตต การคมครอง, เพอคมครอง

กร + ต = กตต การกระท า, เพอกระท า

3.2 ธาตลงทายดวย น ม ใหแปลงทสดธาตเปน น เชน หน + ต = หนต การฆา, เพอฆา คม + ต = คนต การไป, เพอไป

บาลขนตน 2

94

3.3 ธาตลงทายดวย ธ ภ ส แปลง ต ปจจย กบทสดธาตเปนอยางอน เชน

พธ + ต = พทธ การร, เพอร ลภ + ต = ลทธ การได, เพอได ทส + ต = ทฏฐ การเหน, เพอเหน (ลบ อ)

3.4 แปลงธาตเปนอยางอน เชน กร + ต = กาต การกระท า, เพอกระท า ปา + ต = ปวต การดม, เพอดม

3.5 ธาตมพยางค เดยว ใหคงรปไวบาง เปลยนรปบาง (สวนใหญเปลยนเปนสระขนคณ) เชน

ทา + ต = ทาต การให, เพอให ญา + ต = ญาต การร, เพอร ปา + ต = ปาต การดม, เพอดม ช + ต = เชต การชนะ, เพอชนะ น + ต = เนต การน าไป, เพอน าไป ส + ต = สยต การนอน, เพอนอน ส + ต = โสต การฟง, เพอฟง ภ + ต = ภวต ความม, ความเปน,

เพอม, เพอเปน 3.6 ธาตม 2 พยางค ถาไมแปลงทสดธาตเปนอยางอน ตองลง อ อาคม

เสมอ เชน กร + อ + ต = กรต การกระท า, เพอกระท า จร + อ + ต = จรต การเทยวไป, เพอเทยวไป

บาลขนตน 2

95

ลภ + อ + ต = ลภต การได, เพอได สม + อ + ต = สมต การสงบ, เพอสงบ

3.7 ธาตบางตวลงปจจยประจ าหมวดในอาขยาต และลง อ อาคมดวย เชน

ช + นา + อ + ต = ชนต การชนะ, เพอชนะ มจ + ย + อ + ต = มจจต การหลดพน, เพอหลดพน ลป + อ + อ + ต = ลมปต การฉาบ, การทา,

เพอฉาบ, เพอทา จร + เณ + อ + ต = โจเรต การลก, เพอลก คห + ณหา + อ + ต = คณหต การถอเอา, เพอถอเอา

ตวอยางประโยค

กญญาโย นทย นหายต คจฉนต หญงสาว ท. ยอมไป เพออาบ ทแมน า

อห ปาฐสาล คนต อจฉาม ขาพเจา ยอมปรารถนา เพอไป สโรงเรยน

ธมม โสต สาลาย นสทาม ขาพเจา ท. ยอมนง ในศาลา เพอฟง ซงธรรม

นรา ปญญ ลภต ภาสา อคคณหนต คน ท. ยอมเรยน ซงภาษา ท. เพอได ซงปญญา

ก ปปผาน หรต อจฉส

บาลขนตน 2

96

เธอ ยอมปรารถนา เพอน าไป ซงดอกไม ท. หรอ

ก สลาน รกขต สกโกส ทาน ยอมอาจ เพอรกษา ซงศล ท. หรอ

ชนา ราชาน ปสสต ปตเถนต ชน ท. ยอมปรารถนา เพอเหน ซงพระราชา

โจโร รญโญ มณ โจเรต น สกโกต โจร ยอมไมอาจ เพอลก ซงแกวมณ ของพระราชา

สพพาน ปาปาน กรต น ปตเถม เรา ท. ยอมไมปรารถนา เพอกระท า ซงบาป ท. ทงปวง

ประโยคแทรก

ประโยคแทรกในภาษาบาลม 2 ชนดคอ

ประโยคอนาทร หมายถง ประโยคทมค านามอยในรปฉฏฐวภตต

แปลวา เมอ... เปนประธานในประโยค กรยาประกอบดวย ต, อนต, มาน ปจจย ตวใดตวหนง กรยามลงค วจะ วภตต เดยวกบประธานของประโยค เวลาแปลจะแปลประโยคแทรกกอน หรอจะแปลประโยคปรกตแลวแปลประโยคแทรกกได เชน

เถรสส นทท อโนกกมนตสส, อกขมห โรโค อปปชช เมอพระเถระ กาวลงอย สความหลบ, โรค ในนยนตา เกดขนแลว หรอ โรค ในนยนตา, เมอพระเถระ กาวลงอย สความหลบ, เกดขนแลว

บาลขนตน 2

97

สามเณรสส ธมม กเถนตสส, อนธกาโล ชาโต เมอสามเณร แสดงอย ซงธรรม, ความมด เกดแลว

เสฏฐโน ภรยา, ตสส วน คตสส, เคเห กมมาน กโรต ภรรยา ของเศรษฐ, เมอเศรษฐนน ไปแลว สปา, ยอมท า ซงการงาน ท. ในเรอน

ประโยคลกขณะ หมายถง ประโยคทมค านามอยในรปสตตมวภตต

แปลวา ครนเมอ... เปนประธานในประโยค กรยาประกอบดวย ต, อนต, มาน ปจจย ตวใดตวหนง กรยามลงค วจะ วภตต เดยวกบประธานของประโยค มวธการแปลเหมอนกบประโยคอนาทรทกประการ เชน

ปทมาน, สรเย อคคจฉนเต, ปปผนต ดอกบว ท., ครนเมอพระอาทตย ขนไปอย, ยอมบาน

สรเย อตถงคเต, จนโท อคคจฉต ครนเมอพระอาทตย ตกแลว, พระจนทร ขนไปอย

พทโธ, อปาสเกส วหาร อาคเตส, ธมม เทเสต พระพทธเจา, ครนเมออบาสก ท. มาแลว สวหาร, ยอมแสดง ซงธรรม

บาลขนตน 2

98

แบบฝกหดทายบท

1. จงแปลเปนภาษาไทย

พทโธ จตสสนน ปรสาน มชเฌ นสนโน

เสนาปต หตเถน อส คเหตวา อสส อารห

อมจโจ ฉห สหาเยห สทธ อยยาน คโต

อาพาโธ ถลสส เสฏฐโน อปปนโน

ตโย ชนา ปพพชตา, เต สาสเน วฑฒ ปตตา

สรโย ปพพณเห อคคโต, โส สายณเห อตถงคโต โหต

มหนโต นโครโธ อรญเญ ชาโต, สกณา ตสม นลนา

มาตา อทก โอตรตวา วตถาน โธวต ปตต ปกโกสต

มย วน คนตวา ทารน หรสสาม

ทารกา สฆ ธาวตวา อาวาเส กฬตวา สณก เคห อาคจฉส

อจเจ รกเข ฐโต วานโร นเจ รกเข นสนเน สกเณ โอโลเกต

อปาสกา อาหาร ภญชตวา ธมม โสต เวเคน วหาร คจฉ

ทารโก ปาโต อฏฐาย นทย นหายต สหาเยห สทธ นกขม

สเจ มยา สทธ คนต อจเฉยยาส, ตว ปตร อาโรเจตวา อาคจเฉยยาส

โพธสตโต สสานทวาร คนตวา สาฏก คเหตวา อยยาน อคมาส

บาลขนตน 2

99

2. จงแปลเปนภาษาบาล

พระพทธเจา เปนผอนวญญชน ท. บชาแลว ยอมเปน

ลง สขาว ขโมยแลว ซงผลไม ท. ยอมเขาไป สปา

พระเถระ ออกไปแลว จากหมบาน ยอมไป สเมอง

พอคา ดมแลว ซงน า ในระหวางทาง นงแลว ทตนไม ใหญ

เดก ท. เลนอย ในวด เหนแลว ซงผลไม ท. เหลานน

พอครว เหนแลว ซงสมณะ ผเขาไปอย สหมบาน ยอมเลอมใส

โจร ท. เมอขโมย ในกลางคน เขาไปแลว สหมบาน แหงใดแหงหนง

บคคล ฟงแลว ซงธรรม ดวยจต ทเลอมใสแลว ยอมได ซงความสข

ครนเมอทรพย ของตน พนาศแลว, คนขดสน ท. ยอมเศราโศก

ใบ ท. ของตนไทร, ครนเมอฝน ตกแลว, ยอมหลน บนพนดน

100

บทท 10 เหตกตตวาจก

วตถประสงค นกศกษาสามารถ 1. ประกอบรปกรยาเหตกตตวาจก 2. แปลบาลเปนไทยและไทยเปนบาล

เนอหาวชา

1. เหตกตตวาจก 2. กรยาในระหวางของเหตกตตวาจก 3. การแปล วย, อว

**********************************************

เหตกตตวาจก

เหตกตตวาจก คอประโยคทประธานไม ไดท าเองแต ใชใหคนอนท า มโครงสรางการประกอบรปคลายกบกตตวาจก ตางกนแคกตตวาจกใชปจจยประจ าหมวด สวนเหตกตตวาจกใชปจจย 4 ตว คอ เณ, ณย, ณาเป, ณาปย ตวใดตวหนง มโครงสรางดงน

ธาต + (เณ, ณย, ณาเป, ณาปย) + วภตตฝายปรสสบท = เหตกตตวาจก

บาลขนตน 2

101

องคประกอบของเหตกตตวาจก

1. เหตกตตา คอประธานของประโยค ใชใหผอนท า เปนนามนามหรอสรรพนามทประกอบดวยปฐมาวภตต (วภตตท 1)

2. การตกมม คอกรรมทถกประธานใชใหท า เปนนามนามหรอ สรรพนามทประกอบดวยทตยาวภตต (วภตตท 2)

3. กรรม คอสงทถกกระท า แตไมไดถกยกขนมากลาวในฐานะประธาน เปนนามนาม หรอสรรพนามทประกอบดวยทตยาวภตต (วภตตท 2)

4. กรยาคมประโยค ไดแกธาตทง 8 หมวด เหมอนในกตตวาจก ปจจยของเหตกตตวาจก 4 ตวไดแก เณ, ณย, ณาเป, ณาปย ตวใดตวหนง (เมอใชจะลบ ณ คงเหลอ เอ, อย, อาเป, อาปย เสมอ) และวภตตอาขยาต ฝายปรสสบท กรยาคมประโยคอาจมรปได 4 รปแลวแตปจจยทน ามาประกอบ เชน ปจ (หง, ตม) เมอประกอบกบเหตปจจยจะมรปเปน ปาเจต, ปาจยต, ปาจาเปต, ปาจาปยต เปนตน

ตวอยางการประกอบกรยาเหตกตตวาจก

หมวดท 1 (เณ, ณาเป ปจจย)

ปจ (หง, ตม)

บรษ ปรสสบท

เอก. พห. ประถม. ปาเจต, ปาจาเปต ปาเจนต, ปาจาเปนต มธยม. ปาเจส, ปาจาเปส ปาเจถ, ปาจาเปถ อตตม. ปาเจม, ปาจาเปม ปาเจม, ปาจาเปม

บาลขนตน 2

102

หมวดท 2 (เณ, ณาเป ปจจย) ภช (กน)

บรษ ปรสสบท

เอก. พห. ประถม. ภญเชต, ภญชาเปต ภญเชนต, ภญชาเปนต มธยม. ภญเชส, ภญชาเปส ภญเชถ, ภญชาเปถ อตตม. ภญเชม, ภญชาเปม ภญเชม, ภญชาเปม

หมวดท 3 (เณ, ณาเป ปจจย) ทว (เลน)

บรษ ปรสสบท

เอก. พห. ประถม. ทพเพต, ทพพาเปต ทพเพนต, ทพพาเปนต มธยม. ทพเพส, ทพพาเปส ทพเพถ, ทพพาเปถ อตตม. ทพเพม, ทพพาเปม ทพเพม, ทพพาเปม

หมวดท 4 (เณ, ณาเป ปจจย) ส (ฟง)

บรษ ปรสสบท

เอก. พห. ประถม. สเณต, สณาเปต สเณนต, สณาเปนต มธยม. สเณส, สณาเปส สเณถ, สณาเปถ อตตม. สเณม, สณาเปม สเณม, สณาเปม

บาลขนตน 2

103

หมวดท 5 (เณ, ณาเป ปจจย) ก (ซอ)

บรษ ปรสสบท

เอก. พห. ประถม. กเนต, กนาเปต กเนนต, กนาเปนต มธยม. กเนส, กนาเปส กเนถ, กนาเปถ อตตม. กเนม, กนาเปม กเนม, กนาเปม

หมวดท 6 (เณ, ณาเป ปจจย) คห (ถอเอา)

บรษ ปรสสบท

เอก. พห. ประถม. คณเหต, คณหาเปต คณเหนต, คณหาเปนต มธยม. คณเหส, คณหาเปส คณเหถ, คณหาเปถ อตตม. คณเหม, คณหาเปม คณเหม, คณหาเปม

หมวดท 7 (เณ, ณาเป ปจจย) ตน (แผไป)

บรษ ปรสสบท

เอก. พห. ประถม. ตาเนต, ตานาเปต ตาเนนต, ตานาเปนต มธยม. ตาเนส, ตานาเปส ตาเนถ, ตานาเปถ อตตม. ตาเนม, ตานาเปม ตาเนม, ตานาเปม

บาลขนตน 2

104

หมวดท 8 (เณ, ณาเป ปจจย) จร (ลก, ขโมย)

บรษ ปรสสบท

เอก. พห. ประถม. โจเรต, โจราเปต โจเรนต, โจราเปนต

มธยม. โจเรส, โจราเปส โจเรถ, โจราเปถ

อตตม. โจเรม, โจราเปม โจเรม, โจราเปม

ตวอยางโครงสรางประโยคเหตกตตวาจก

สามโก สท โอทน ปาจาเปต

เจานาย ยงพอครว ใหหงอย ซงขาวสก

สามโก เปนเหตกตตา (เปนประธานของประโยค)

สท เปนการตกมม หรอผถกใชใหท า

โอทน เปนกรรม หรอสงทถกท า

ปาจาเปต เปนกรยาคมประโยค

ตวอยางประโยค

อาจรโย สสเส ปาลภาส สกขาเปต อาจารย ยงศษย ท. ใหศกษาอย ซงภาษาบาล

ปตา ปตต ธมม สณาเปต บดา ยงบตร จงใหฟง ซงธรรม

บาลขนตน 2

105

มาตา ทารก อาหาร ภญชาเปต มารดา ยงเดกหญง ใหกนอย ซงอาหาร

กสโก โคณ เขตตาน กาสาเปส ชาวนา ยงโค ใหไถแลว ซงนา ท.

เถโร อปาสก สลาน รกขาเปต พระเถระ ยงอบาสก ใหรกษาอย ซงศล ท.

อห ปรเส อทก มญจาเปม ขาพเจา ยงบรษ ท. ใหปลอยอย ซงน า

ตว ปตต กมมาน การาเปห ทาน ยงบตร จงใหทา ซงการงาน ท.

ชนา ภกข อตตโน ฆเร นวาสาเปส ชน ท. ยงภกษ ท. ใหอยแลว ในเรอน ของตน

มาตา ธตร โอทน ปาจาเปยย มารดา ยงธดา พงใหหง ซงขาวสก

วธ ปตต ขร ปวาเปต หญงสาว ยงบตร ใหดมอย ซงน านม

บาลขนตน 2

106

กรยาในระหวางของเหตกตตวาจก

กรยาทเปนเหตกตตวาจก นอกจากจะประกอบเปนกรยาอาขยาตท าหนาทคมประโยคแลวยงประกอบเปนกรยากตกไดดวย และมความหมายเหมอนกบกรยาอาขยาต เพยงแตคมประโยคไมได สวนใหญใชเปนกรยาในระหวาง มโครงสรางเหมอนกบกรยากตกทวไป ตางกนเพยงจะตองประกอบปจจยของ เหตกตตวาจก ไดแก เณ, ณย, ณาเป, ณาปย กอนปจจยกรยากตก ซงการประกอบกรยาในระหวางน จะมขอสงเกตคอ ต ปจจย ไมนยมใชใน เหตกตตวาจก และบรรดาเหตปจจย จะนยมใช ณาเป ปจจย มากกวาปจจยตวอน ยกเวน มาน ปจจยทนยมใช ณย มโครงสรางดงน

ธาต + เหตปจจย + ตนาท, อนต, มาน, + วภตตนาม = กรยา

ตนาทปจจยในเหตกตตวาจก

ตวอยางประโยค

ราชา ราชปรเส ทาน ทาเปตวา เอกมนต นสทต พระราชา ยงราชบรษ ท. ใหถวายแลว ซงทาน ยอมนง ณ ทอนสมควร

วาณโช ปตเต สมณ วนทาเปตวา นคร คจฉต พอคา ยงบตร ท. ใหไหวแลว ซงสมณะ ยอมไป สเมอง

กสโล คร สสเส สปป สกขาเปตวา โอวาท เทต คร ผฉลาด ยงศษย ท. ใหศกษาแลว ซงศลปะ ยอมให ซงโอวาท

บาลขนตน 2

107

อนต ปจจยในเหตกตตวาจก

ตวอยางประโยค

กสโก คาโว เขตตาน กาสาเปนโต อาหาร ภญชต ชาวนา ยงโค ท. ใหไถอย ซงนา ท. ยอมกน ซงอาหาร

เอโก สามเณโร อปาสเก ธมม สณาเปนโต วหาเร นสทต สามเณร รปหนง ยงอบาสก ท. ใหฟงอย ซงธรรม ยอมนง ในวหาร

ราชา ราชปรเส รชช กาเรนโต ตสม นคเร วสต พระราชา ยงราชบรษ ท. ใหทาอย ซงความเปนแหงพระราชา (ครองราชย) ยอมอย ในเมอง นน

มาน ปจจย ในเหตกตตวาจก

ตวอยางประโยค

มาตา ปตร ภตตาน ปาจยมานา ภกขน ตาน อทาส มารดา ยงบดา ใหหงอย ซงขาวสวย ท. ไดถวายแลว ซงขาวสวย ท. เหลานน แกภกษ ท.

อปาสกา ปตเต มธร วาจ วาจยมาโน วหาเร วหรต อบาสกา ยงบตร ท. ใหกลาวอย ซงวาจา อนไพเราะ ยอมอย ในวหาร

เอกา กญญา สหายเก ธมม สณาปยมานา เอกมนต นสท สาวนอย คนหนง ยงเพอน ท. ใหฟงอย ซงธรรม นงแลว ณ ทอนสมควร

บาลขนตน 2

108

การแปล อว, วย

นบาตบอกอปมาอปไมยส าหรบใชเปรยบเทยบในภาษาบาลมหลายค า แตทใชบอยจะม 2 ค าคอ อว (เพยงดง) วย (ราวกะ) เมอใชในประโยคนยมเขยนไวหลงบทอน (คลายกบ จ, วา) อยหลงค านามกได หลงค าคณศพทกได เวลาแปลจะยดหลกเกณฑดงน

1. อยหลงประธาน ใหแปลวา เพยงดงอนวา, ราวกะอนวา

2. อยหลงคณศพท ใหแปลวา เพยงดงวา, ราวกะวา

3. อยหลงวกตกตตา ใหแปลวา เปนเพยงดงวา, เปนราวกะวา

4. อยหลงวกตกมมะ ใหแปลวา ใหเปนเพยงดงวา, ใหเปนราวกะวา

ตวอยางประโยค

ตสสา เทว อกขน ทปสขา วย นพพายส นยนตา ท. 2 ของหญง นน ดบแลว ราวกะอนวาเปลวแหงประทป

อชรามรา วย นจจปปมตตา มนสสา มนษย ท. ประมาทแลว เปนนตย ราวกะวาไมแกและไมตาย

เคหทวาเร เอโก ภกข เถโร วย (หตวา) ฐโต ภกษ รปหนง เปนราวกะวาพระเถระ (เปน) ยนแลว ทประตแหงเรอน

บาลขนตน 2

109

แบบฝกหดทายบท

1. จงแปลเปนภาษาไทย

อนาถปณฑกเสฏฐ เทวสก ภกขน ทาน ทาเปส

ปาปการโน ทาเส ตโย มเค มาราเปนต

ปตา ปตเต เคห อาคต สมณ วนทาเปส

มาตา ทารก ขร ปาเยตวา มญจเก สยาเปส

ชนน อตตโน ปตต นหาเปตวา ปาฐสาล เปเสส

เอโก ภกข อปาสเก จ อปาสกาโย พทธสส ธมม สณาเปต

วาณโช กสก รกเข ฉนทาเปตวา นคร หรตวา อาปเณ วกกน

โจรา เคห ปวสตวา สหายเก ภณฑาน คาหาเปตวา นกขมส

เสฏฐ มหนต รกข ฉนทาเปตวา อตตโน เคห อาคจฉต

อปาสโก อตตโน ทารก ปกโกสาเปตวา มหนต กฏฐ ฉนทาเปต

2. จงแปลเปนภาษาบาล

พอ ยงบตร ใหซกแลว ซงผา ท. ใหแลว ซงคาจาง

คนท าบาป ยงบคคลใหกระท าอย ซงบาป ท. ยอมไป สนรก เอง

โจร ท. ปลนแลว ซงพอคา ท. ยงพอคา ท. ใหอยแลว ในปา นน

วญญชน ยงบคคลใหท าแลว ซงบญ ท. ยอมกระท า ซงบญ นน เอง

เมอชาวนา ยงโค ใหไถอย ซงนา, โค นน ไดตายแลว

110

บทท 11 อานแปลภาษาบาล

เนอหาวชา

1. ความรเบองตนเกยวกบการแปลภาษาบาล 2. เนอเรองส าหรบฝกอานและแปล

**********************************************

ความรเบองตนเกยวกบการแปลภาษาบาล

การแปล หมายถง การเปลยนแปลงความหมายจากภาษาหนงสอกภาษาหนง พดงายๆ การแปล กคอการถายทอดภาษานนเองการแปลภาษาบาลจะตองอาศยหลกเกณฑ ซงเราเรยกวา “ไวยากรณ” เขามาชวย ความหมายของภาษานนจงจะคงอยในลกษณะทสมบรณ หลกเกณฑการแปลภาษาบาลเปนภาษาไทยโดยสงเขปมดงน

การแปลภาษาบาล 3 ประการ

1. การแปลโดยพยญชนะ ไดแก การแปลตามหลกภาษา โดยคงค าแปลประจ าวภตตและหลกทางไวยากรณไว การแปลชนดนเหมาะส าหรบผเรมศกษา เพราะจะท าใหทราบและเขาใจลกษณะทางไวยากรณดขน

2. การแปลโดยอรรถ ไดแก การแปลโดยถอเอาความหมายเปนหลก มกตดค าแปลประจ าวภตตหรอลกษณะทางไวยากรณออก และเพมเตมความหรอค า เพอใหไดความหมายตามภาษานยม การแปลลกษณะนนยมใชในวงวชาการทวไป

บาลขนตน 2

111

3. การแปลโดยยกศพท คอ การใหนกศกษาอานศพทไปทละศพท แลวจงแปลไปตามล าดบศพททอานนน เชน

สตถา ธมม เทเสต สตถา อ.พระศาสดา เทเสต ยอมแสดง ธมม ซงธรรม เปนตน

การแปลภาษาบาลเปนไทย

การแปลภาษาบาลเปนไทย จะแปลค าไหนกอนหรอหลง มกถอตามระเบยบการเรยงค าในประโยคภาษาไทยเปนหลก เพราะฉะนน ถาประโยคภาษาบาลมค าชนดตางๆ มากมายจะตองแปลบทตางๆ ไปตามล าดบดงน

1. บทอาลปนะ หรอค าทกทาย

2. นบาตตนขอความ

3. บทกาลสตตม หรอค าบอกเวลาทอยในรปสตตมวภตต

4. บทประธาน

5. บททเกยวของกบประธาน

6. กรยาในระหวาง หรออนกรยา

7. บททเกยวของกบกรยาในระหวาง หรออนกรยา

8. กรยาคมประโยค หรอมขยกรยา

9. บททเกยวของกบกรยาคมประโยค หรอมขยกรยา

เวลาแปลจะแปลเรยงล าดบตามขนตอนจาก 1-9 ถาบทใดไมมในประโยค กใหขามไปแปลบททอยในล าดบถดไป

บาลขนตน 2

112

ตวอยางการแปลภาษาบาลเปนไทย

1) อาลปนะ

อาลปนะ แปลวา ค ารองเรยก หรอค าทกทาย แบงออกเปน 2 ประเภท คออาลปนะนาม และอาลปนะนบาต

อาลปนะนาม ไดแกศพททประกอบดวยวภตตท 8 แปลวา แนะ, ดกอน, ขาแต เชน

อห ธมม โว ภกขเว เทเสสสาม ดกอนภกษ ท. เรา จกแสดง ซงธรรม แกเธอ ท.

ตาต ตว สกเฏส อปปมตโต โหห แนะพอ ทาน เปนผไมประมาทแลว ในเกวยน ท. จงเปน

ตมเห มา จนตยตถ อานนท ดกอนอานนท เธอ ท. อยาคดแลว

อยเย โฆสโก สยเน นปนโน นททายต ขาแตแมเจา นายโฆสกะ ผนอนแลว บนทเปนทนอน ยอมหลบ

สาม เอโก ปตโต ชาโต ขาแตนาย บตร คนหนง เกดแลว

อาลปนะนบาต มทงหมด 10 ตว คอ ยคเฆ (ขอเดชะ), ภนเต,

ภทนเต (ขาแตทานผเจรญ), ภเณ (แนะพนาย), อมโภ (แนะทานผเจรญ), อาวโส (ดกอนทานผมอาย), เร, อเร (เวย, โวย), เห (เฮย), เช (แนะแม) เชน

บาลขนตน 2

113

อมโภ ตว มา เอว วท ดกอนทานผเจรญ ทาน จงอยากลาว อยางน

กนฏฐภาตา เม อตถ ภนเต ขาแตทานผเจรญ นองชายผนอยทสด ของขาพเจา มอย

เตนห ภเณ เสว ตว เถร โภเชห แนะพนาย ถาอยางนน ในวนพรง ทาน ยงพระเถระ จงใหฉน

ตว ยาห อาวโส ดกอนทานผมอาย ทาน จงไป

ตว ตฏฐ เร เวย ทาน จงหยด

ถาหากอาลปนะทง 2 อยางมารวมอยในประโยคเดยวกน ให

แปลอาลปนะนามกอน และแปลอาลปนะนบาตทหลง โดยแปลเปนวเสสนะ (แปลวา ผ, อน) เชน ตว วเทห ตาว อาวโส ปาลต แนะปาลตะ ผมอาย ทาน จงกลาว กอน

หนท ภเณ อปาล ตว นวตตสส แนนายอปาล ผพนาย เชญเถด ทาน จงกลบ

ถาหากอาลปนะนาม มารวมกบอาลปนะนบาต 4 ตวน คอ

ยคเฆ, เร, อเร, เห ใหแปลอาลปนะนบาตตวใดตวหนงใน 4 ตวนกอน แลวคอยแปลอาลปนะนบาต เชน

บาลขนตน 2

114

ยคเฆ เทว ชาเนยส

ขอเดชะ ขาแตพระองคผสมมตเทพ พระองค พงทราบ

อเร ขชเช อตพหโลฏฐกโปล เต มข เวย แนะหญงคอม ปาก ของเจา มรมฝปากและกระพงแกม

อนหนายง

ถาในประโยคมอาลปนะต งแต 2 บทขนไป อาลปนะบทใดกลาวถง ชอ, แซ, โคตร, สกล ใหแปลบทนนกอน ไมวาจะวางอยต าแหนงใด กตาม สวนอาลปนะบทตอๆ ไปใหแปลเปนเปนวเสสนะ เชน

ชตกมเมน โภ โคตม ชวาม ขาแตพระโคดม ผเจรญ ขาพระองค ยอมเปนอย ดวยการเลนสกา

องฆ ตว ปสส มหาปญญ มหาโมคคลลาน มหทธก ขาแตพระมหาโมคคลลานะ ผมฤทธมาก ผมปญญามาก เชญเถด

ทาน จงด

2) นบาต

นบาตมหลายหมวด ใหแปลเปนตวท 2 รองจากอาลปนะ ตวอยางประโยค เชน ภนเต อยยสส กร อกข วาโต วชฌต ขาแตทานผเจรญ ไดยนวา ลม ยอมเสยดแทง ซงนยนตา ท.

ของพระผเปนเจา

บาลขนตน 2

115

อยโย ปน ภนเต กห คมสสต ขาแตทานผเจรญ ก พระผเปนเจา จกไป ณ ทไหน

3) บทกาลสตตม บทกาลสตตม ใหแปลเปนล าดบท 3 ในประโยค แบงออกเปน 3 อยาง คอ กาลสตตมนามนาม ไดแก ศพทจ าพวกทเกยวกบ กาล, เวลา,

ขณะ, วน, เดอน, ป เปนตน ซงประกอบดวยสตตมวภตต หรอทตยาวภตตทมความหมายเหมอนสตตมวภตต เชน กาเล ในกาล สมเย ในสมย

ทวเส ในวน ปพพณเห ในเบองตนแหงวน

เวลาย ในเวลา มาเส ในเดอน

สวจฉเร ในป ขเณ ในขณะ

อตเต ในอดต ปพเพ ในกาลกอน

อปรภาเค ในกาลอนเปนสวนอนอก ปนทวเส ในวนรงขน

ตขณ ในขณะนน ตทวส ในวนนน

ตวอยางประโยค ตสม สมเย สตถา ปรสมชเฌ ธมม เทเสต ในสมย นน พระศาสดา ยอมทรงแสดง ซงธรรม ในทามกลางบรษท

ตทวส ตสส เวณนา อตโถ โหต ในวนนน ความตองการ ดวยไมไผ ยอมม แกเขา

บาลขนตน 2

116

บทกาลสตตมนบาต ไดแก ศพทท เปนกาลสตตม วภตต

ทส าเรจรปขนเองโดยไมตองประกอบดวยวภตต เชน อถ ครงนน หยโย, หโย วนวาน สาย เยน สมปต บดเดยวน เสว วนพรง อายต ตอไป ปาโต, ปาต เวลาเชา ทวา ในวน สเว ในวน

ตวอยางประโยค

อถ สพเพว ชนา ปพพชช ยาจส ครงนน ชน ท. ทงปวงเทยว ทลขอแลว ซงการบวช

เสว ภนเต อมหาก ภกข คณหถ ขาแตทานผเจรญ ในวนพรง ทาน ท. ขอจงรบ ซงภกษา ของเรา ท.

อาวโส ตยา กร หโย เอว นาม กต ดกอนทานผมอาย ไดยนวา ในวนวาน กรรม ชออยางน อนทาน กระท าแลว หรอ?

บทกาลสตตมสพพนาม ไดแก สพพนามทน าไปประกอบดวย

ปจจยนาม เมอลงแลวเปนเครองหมายสตตมวภตต ใชเกยวกบกาลเวลา เชน ยทา ในกาลใด ตทา ในกาลนน เอตรห ในกาลบดน อทาน ในกาลน อชช ในวนน

บาลขนตน 2

117

ตวอยางประโยค ตทา สาวตถย สตต มนสสโกฏโย วสนต ในกาลนน โกฏแหงมนษย ท. 7 ยอมอย ในเมองสาวตถ

ตสม จ กาเล มหาปนถโก ภตตทเทสกโก โหต ก ในกาล นน พระมหาปนถก เปนผแสดงซงภตร ยอมเปน

กาลสตตมทง 3 น ถาวางอยในล าดบ 1-3 ใหแปลตามกฎ หรอจะแปลหลงกรยาคมพากยกได นอกจากน ใหวางตรงไหนกได โดยใหดวาเนองดวยบทใดกแปลหลงบทนน ถาในประโยคเดยวกนมบทกาลสตตมหลายบท ใหแปลจากกาลนอยไปหากาลใหญ เชน วนาท, นาท, ชวโมง, วน เปนตน ตามล าดบ เชน

ตทวสเมว สายณหสมเย สรมา กาลมกาส ในสมยเปนทสนไปแหงวน ในวนนน นนเอง นางสรมา ไดกระท าแลว ซงกาละ

หยโย สาย กมภการสาล อาคตา เทว ตาปสา ขาแตพระองคผสมมตเทพ ในเวลาเยน ในวนวาน ดาบส ท. 2 มาแลว สโรงแหงบคคลผกระท าซงหมอ

บทกาลสตตมทง 3 ชนด ถาหากม เตน, ตสมา ทแปลวา เพราะเหตนน วางอยหนาประโยค ใหแปล เตน, ตสมา กอน เชน

ตสมา ตทวส สตถา ตสส อปนสย โอโลเกตวา ธมม เทเสนโต อนปพพกถ กเถส

บาลขนตน 2

118

เพราะเหตนน ในวนนน พระศาสดา ทรงแลดแลว ซงอปนสย ของกฏมพนน เมอทรงแสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงวาจาเปนเครองกลาวโดยล าดบ

4) บทประธาน

คอศพททประกอบดวยปฐมาวภตต ท าหนาท เปนประธานในประโยค เชน

เต ภกข เถร ขมาเปตวา อนโตคาม ปวสส ภกษ ท. เหลานน ยงพระเถระ ใหอดโทษแลว เขาไปแลว สภายในแหงบาน

พทโธ โลเก อปปนโน พระพทธเจา เสดจอบตขนแลว ในโลก

เตน มยห จตตสข นาม น โหต เพราะเหตนน ชอวา ความสบายแหงจต ของขาพเจา ยอมไมม

5) บททเกยวของกบประธาน

คอบททแปล หรอสมพนธเขากบตวประธาน ซงอาจประกอบดวยวภตตตางๆ ไดแก ปฐมาวภตต ฉฏฐวภตต หรอสตตมวภตต เปนตน เชน

อญญตโร ภกข คาม ปณฑาย ปวฏโฐ ภกษ รปใดรปหนง เขาไปแลว สบาน เพอบณฑบาตร

บาลขนตน 2

119

อมสส ปรสสส ปตโต ปพพชโต บตร ของบรษน บวชแลว

เอกสม นคเร อาจรโย สสเส โอวทต อาจารย ในเมอง แหงหนง กลาวสอนอย ซงศษย ท.

6) กรยาในระหวาง

ประโยคทมกรยาหลายตว กรยาใหญจะประกอบดวยอาขยาต และมกเรยงไวทายสด สวนกรยายอยประกอบดวยกรยากตก เชน

สา อตถ ตเถว กโรนต โสตาปนนา หตวา ปตกล คตา หญงนน ทาอย อยางนนนนเทยว เปนโสดาบน เปน ไปแลว สตระกลแหงผว

อปรภาเค ตาปโส กาล กตวา มเหสกโข เทวราชา หตวา นพพตต ในกาลอนเปนสวนอนอก ดาบส กระทาแลว ซงกาละ เปนเทวดาผพระราชา ผมศกดใหญ เปน บงเกดแลว

เถโร สตถาร วนทตวา เอกมนต นสท พระเถระ ถวายบงคมแลว ซงพระศาสดา นงแลว ณ ทควรสวนขางหนง (ทอนสมควร)

บาลขนตน 2

120

7) บททเกยวของกบกรยาในระหวาง คอศพททไมไดประกอบดวยวภตต และศพททประกอบดวยวภตตตงแต ทตยาวภตต จนถงสตตมวภตต หรอทมขอความเกยวเนองกนกบกรยาในระหวาง เชน

ต ทวส สตถา ตสส อปนสสย โอโลเกตวา ธมม เทเสนโต อนปพพกถ กเถส ในวนนน พระศาสดา ทรงแลดแลว ซงอปนสย ของมหาปาละนน เมอทรงแสดง ซงธรรม ตรสแลว ซงอนปพพกถา

ชโน เสฏฐโน คาเม กมม กตวา ลญจ ลภ ชน ท าแลว ซงการงาน ในบาน ของเศรษฐ ไดแลว ซงคาจาง

8) กรยาคมพากย

คอธาตทน าไปประกอบดวยอาขยาต และปจจยในกรยากตกบางตว เชน อนย, ตพพ, ต ปจจย เปนตน ใชเปนกรยาคมพากย กรยาอาขยาต

สโท โอทน ปจต พอครว หงอย ซงขาวสก

กรยากตก เชน

ภกข คาม ปณฑาย ปวฏโฐ ภกษ เขาไปแลว สหมบาน เพอบณฑบาตร

บาลขนตน 2

121

9) บททเกยวของกบกรยาคมพากย คอบท หรอศพททเรยงไวหนา หรอหลงของกรยาคมพากย ทมความเกยวเนองกนในประโยค เรยงไวหนา

เอว สตถา เตส ภกขน ธมม เทเสส พระศาสดา ทรงแสดงแลว ซงธรรม แกภกษ ท. เหลานน

เรยงไวหลง

สตถา ภตตคค ปวสตวา ปญญตตาสเน นสท สทธ ภกขสงเฆน พระศาสดา เสดจเขาไปแลว สโรงแหงภตร ประทบนงแลว บนอาสนะอนบคคลปลาดแลว กบดวยหมแหงภกษ

บาลขนตน 2

122

เนอเรองสาหรบฝกอานและแปล

เรองท 1

เทพบตรกบคนตดฟน

เอโก กฏฐเฉทโก วเน กฏฐาน ฉนทตวา เอกสม สเร นหานาย อาคโต.

ตสส ผรส อทเก ปตต. โส อทกตเร กนทต ปรเทเวต.

เอโก เทวปตโต อาคนตวา ปจฉต “กสมา ตว กนทส ปรเทเวสต.

กฏฐเฉทโก วทต “มยห สาม ผรส อทเก ปตโตต.

เทวปตโต อทเก นมชชตวา หรญญผรส อาหรต.

โส “นาย เม ผรส โหต, มยห ผรส อโยมโย โหตต.

โส เทวปตโต นมชชตวา สวณณผรส อาหรต. โส ต ผรส น คณหาต.

โส เทวปตโต ตตยมป อทเก นมชชตวา อโยผรส อาหรต.

ตทา โส กฏฐเฉทโก ปฏคคณหาต. โส สจจวาทโก โหต.

บาลขนตน 2

123

เรองท 2

พระเถระกบอาจารยผถอตว

เอโก สตถาจรโย พหสสโต โหต.

โส “อห โกวโท โหม มหาชเนน จ มานโตต จนเตตวา โลกยวชชาย

มตโต โหต.

โส มาเนน ถทโธ โหต, อญเญ อวมญเญต.

เอกทวส โส วหาร คโต เอก สมณ อปสงกมต.

อปสงกมตวา โส เถร วนทตวา เอกมนต นสทต.

นสนโน โส สตถาจรโย เอว วทต “อห ภนเต ธมม สณาม,

ตว ธมม เทเสหต.

เถโร กมภสมา อทก โอสญจต. เถโร อทก โอสญจตเอว.

สรโก อทเกน ปณโณ โหต.

สตถาจรโย วทต “ภนเต สรโก ปณโณ โหต, ตว โอสญจสเอว,

ตฏฐ ภนเตต.

โส เถโร วทต “ตว สตถาจรย สรกสทโส โหส, ตว โลกยวชชาห

ปณโณ โหส, กถ เต ธมม เทเสม, ตว เต สรก ตจฉ กโรหต.

บาลขนตน 2

124

เรองท 3

พระราชากบคนตาบอด

อตเต เอกสม นคเร อฏฐ อนธา วสนต.

ราชา เต อนเธ ปกโกสาเปตวา ปจฉต “ก ตมเหห กญชโร ทฏโฐต.

อนธา วทนต “อมเหห มหาราช กญชโร น ทฏโฐต.

ราชา ราชปรเส กญชร อาหราเปต. เต อนธา กญชรสส องคาน ปรามสนต.

เอโก ตสส หตถ ปรามสต. เอโก ปาท . เอโก สส . เอโก นงคฏฐ .

ราชา ปจฉต “ทฏโฐ ตมเหห กญชโรต. เต วทนต “อาม มหาราชาต.

ราชา ปจฉต “กญชโร กทโส โหตต. เตส เอโก วทต “มหาราช กญชโร

มนสสสส หตถสทโส โหตต.

เอโก วทต “มหาราช กญชโร เคหสส ถมภสทโส โหตต.

เอโก วทต “มหาราช กญชโร สมมชชนสทโส โหตต.

เต อนธา ววทนต “น กญชโร ตาทโส โหต, โส อทโส โหตต.

เต อญญมญญ ปหรนต. ราชา มหาหสต หสต.

บาลขนตน 2

125

เรองท 4

หนกบราชสห

เอโก มสโก ปาเสน พทโธ ทกข ลภต. โส อจจาสทท กโรต.

อถโข เอโก สโห ต มสก ทสวา ปจฉต “นน สมม สข วสสต.

โส มสโก วทต “นาห สาม สขโต โหม, อห ปาเสน พทโธ โหม,

ตมเห สาม ม ปาสา มญเจถ, อห อนาคเต ตมหาก ปโยชน ภวามต.

สโห หสนโต วทต “ตว อตขททโก โหส, ก เม ตยา ปโยชน โหตต.

โส มสก โมเจตวา คโต.

อปเร กาเล สโห ปาเสน พทโธ โหต. โส ทกข ลภตวา รวต.

มสโก เตน มคเคน คนตวา ต สห ทสวา วทต “อห สาม ตมเห

ปาสา มญจามต.

โส มสโก ปาส ทนเตห ฑ สต. ปาโส ฉชชต. สโห ปาสา มตโต

สข โหต.

โส สโห มสก ปส สนโต วทต “มสก กสลกมม ตยา กต , อห เต

วายาเมน มรณา มตโตต.

อท วตถ อทมตถ ทเปต “ขททโก สตโต กทาจ มหนต สตต มรณา

มญจต, มสโก เอตถ นทาเน นทสสน โหตต.

บาลขนตน 2

126

เรองท 5

กฎมพทาพธขอบตร

สาวตถย กร มหาสวณโณ นาม กฏมพโก อโหส อฑโฒ มหทธโน มหาโภโค

อปตตโก.

โส เอกทวส นหานตตถ คนตวา นหาตวา อาคจฉนโต อนตรามคเค

สมปนนสาข เอก วนปปต ทสวา “อย มเหสกขาย เทวตาย ปรคคหโต

ภวสสตต จน เตตวา ตสส เหฏฐาภาค โสธาเปต วา ปาการปรก เขป

การาเปตวา วาลก โอกราเปตวา ธชปตาก อสสาเปตวา วนปปต อลงกรตวา

“ปตต วา ธตร วา ลภตวา ตมหาก มหาสกการ กรสสามต ปตถน กตวา

ปกกาม.

อถสส ภรยาย กจฉย คพโภ ปตฏฐาส. โส ตสสา คพภปรหาร อทาส.

สา ทสมาสจจเยน ปตต วชาย.

เสฏฐ อตตนา ตสส “ปาโลต นาม อกาส.

อปรภาเค อญญ ปตต ลภ. ตสส “จลลปาโลต นาม กตวา อตรสส

“มหาปาโลต นาม กร.

มาตาปตโร เต วยปปตเต ฆรพนธเนน พนธส.

อปรภาเค มาตาปตโร กาลมก ส. ญาตโย สพพ โภค ทวนน เยว ววเรส .

บาลขนตน 2

127

เรองท 6

จกขบาลเถระ

โส เถโร สพพรตต สมณธมม กตวา อรณคคมเน คพภ ปวสตวา นสท. ภกข ภกขาจารเวลาย เถรสส สนตก คนตวา “อย เวลา ภกขาจารเวลา โหต ภนเตต อาห ส.

เถโร “เตนห อาวโส ปตตจวร คณหถาต วตวา อตตโน ปตตจวร คาหาเปตวา นกขม. ภกข ตสส อกข ปคฆรนเต ทสวา “ก เอต ภนเตต ปจฉส.

“อกข เม อาวโส วาตา วชฌนตต. “นน ภนเต เอโก เวชโช ปวาเรส, ตสส กเถยยามาต. “สาธ อาวโสต.

เต เวชชสส กถยส. โส เตล ปจตวา เปเสส. เถโร นาสาย เตล นสทนโต อาส จตวา อนโตคาม ปาวส. เวชโช ทสวา อาห “ภนเต อยยสส กร อกข วาโต วชฌตต.

“อาม อปาสกาต. “ภนเต อห เตล ปจตวา เปเสส, ก นาสาย อาสญจสต. “อาม อปาสกาต.

“อทาน กทสนต. “รชต เอว อปาสกาต.

เวชโช “มยา เอกวาเรเนว วปสมนตถ เตล ปหต กนน โข โรโค น วปสนโตต จนเตตวา “ภนเต นสทตวา โว อาสตต นปชชตวาต ปจฉ.

บาลขนตน 2

128

บรรณานกรม

จ ำลอง ภรปญโญ (สำรพดนก), พระมหำ. แบบเรยนภาษาบาลภาคพเศษ เลม 1-2. กรงเทพฯ: มหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย, 2523.

จ ำลอง สำรพดนก, แบบเรยนเรวภาษาบาล เลม 1-2. กรงเทพฯ: มหำจฬำ-ลงกรณรำชวทยำลย, 2544.

เทยบ สรญำโณ (มำลย), พระมหำ. การใชภาษาบาล. กรงเทพฯ: มหำจฬำ-ลงกรณรำชวทยำลย, 2547.

นยม อตตโม, พระมหำ. หลกสตรยอบาลไวยากรณ. กรงเทพฯ: โรงพมพเลยงเซยง, 2523.

ประดษฐ บณยะภกด, คมอเรยนภาษาบาลดวยตนเอง. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: เรองปญญำ, 2556.

พนตร ป. หลงสมบญ. พจนานกรมกรยาอาขยาตฉบบธรรมเจดย. กรงเทพฯ: เรองปญญำ, 2545.

เสฐยรพงษ วรรณปก, ศำสตรำจำรยพเศษ. บาลเรยนงาย. กรงเทพฯ: หจก.หอรตนชยกำรพมพ, 2543.

ส ำเนยง เลอมใส, ผชวยศำสตรำจำรย ดร. ภาษาบาลพนฐาน 1. กรงเทพฯ: มหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย, 2544.

อดรคณำธกำร, พระ (ชวนทร สระค ำ) และ จ ำลอง สำรพดนก. พจนานกรมบาล – ไทย ส าหรบนกศกษา ฉบบปรบปรงใหม. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: บรษทธรรมสำร จ ำกด, 2548.

บาลขนตน 2

129

A.K. Warder. Introduction to Pali. Oxford: The Pali Text Society,

1995.

Buddhadata, A.P. The New Pali Course. Part I, II. Colombo: The

Colombo Apothecaries Co., Ltd., 1926, 1974.

Buddhadata, A.P. Concise Pali – English Dictionary. Delhi:

Motilal Banarsidass Publishers, 2007.

130

ภาคผนวก

131

ธาต ตวอยาง ความหมาย อต+กม (1) อตกกมต กาวลวง อน+คม อนคจฉต ตามไป, ตดตาม อน+พนธ (1) อนพนธต ไล อน+ภ (1) อนภวต เสวย, ประสบ อน+ สร (1) อนสรต ระลกถง, ระลกตาม อน+สาส (1) อนสาสต ตามสอน อรห (1) อรหต ควร, สมควร อภ+วฑฒ (1) อภวฑฒต เจรญยง อา+กฑฒ (1) อากฑฒต ฉด, ลาก อา+คม (1) อาคจฉต มา อา+น (1) อาเนต น ามา อา+มนต (8) อามนเตต เรยก, เรยกมา อา+รจ (8) อาโรเจต แจง, บอก อา+สส (1) อาสสต หวง อา+หร (1) อาหรต น ามา อกข (1) อกขต เหน อส (1) → อจฉ อจฉต ตองการ, ปรารถนา อ+คห (6) อคคณหาต เรยน อ+ปท (3) อปปชชต เกดขน โอ+วท (1) โอวทต กลาวสอน, โอวาท โอ+โลก (1) โอโลเกต มองด, ตรวจด กถ (8) กเถต กลาว, พด

ศพทานกรมบาล-ไทย กรยา

132

ธาต ตวอยาง ความหมาย กนท (1) กนทต รองไห กปป (8) กปเปต ส าเรจ, ท า กร (7) กโรต ท า กลห (1) กลหต ทะเลาะ กส (1) กสต ไถ กลม (1) กลมต ล าบาก, เหนดเหนอย กลส (3) กลสสต เศราหมอง, สกปรก ก (5) กนาต ซอ กฬ (1) กฬต เลน กธ (3) กชฌต โกรธ กป (3) กปปต โกรธ ขน (1) ขนต ขด ขาท (1) ขาทต เคยวกน ขปป (1) ขปปต ทง, ขวาง ข (3) ขยต สนไป คม (1) → คจฉ คจฉต ไป ครห (1) ครหต ตเตยน, นนทา คห (6) คณหาต ถอเอา คล (1) คลต กลน คป (1) คปต เกลยดชง เค (1) → คาย คายต รอง, ขบรอง จช (1) จชต สละ จร (1) จรต เทยวไป, ประพฤต จล (1) จลต เคลอนไหว, หวนไหว จ (5) จนาต กอ, สงสม จนต (8) จนเตต คด

133

ธาต ตวอยาง ความหมาย จ (1) จวต เคลอน จพ (2) จมพต จบ, จมพต จร (8) โจเรต ลก, ขโมย ฉฑฑ (8) ฉฑเฑต ทง, ขวาง ฉท (8) ฉเทต ปด, บง, กน ฉท (2) ฉนทต ตด ฉท (3) ฉททต ขาด ชน (3) ชายต เกด ชาคร (7) ชาคโรต ตน ชาล (8) ชาเลต ลกโพลง ช (1) ชยต ชนะ ช (5) ชนาต ชนะ ชร (1) ชรต คร าครา, แก ชว (1) ชวต เปนอย, มชวต ญา (5) → ชา ชานาต ร ฐา (1) → ตฏฐ ตฏฐต ตง, ยน ฐป (8) ฐเปต ตงไว ฑส (1) ฑ สต กด ตกก (8) ตกเกต ตรกตรอง ตน (7) ตโนต แผไป ตป (3) ตปปต เดอดรอน ตร (1) ตรต ขาม ตส (1) ตสต สะดง, กลว ตส (1) ตสต อม, พอใจ ตส (3) ตสสต ยนด ถ (5) ถนาต ยกยอง, ชมเชย

134

ธาต ตวอยาง ความหมาย ทม (8) ทมยต ฝก, อบรม ทห (1) ทหต ไหม ทา (1) เทต ให ทป (3) ทปปต สองสวาง ทว (3) ทพพต เลน ทส (1) →ปสส ปสสต เหน ทส (8) เทเสต แสดง ทห (1) ทหต รด (นม) ธม (1) ธมต เปา ธร (8) ธาเรต ทรงไว ธาว (1) ธาวต วง ธ (5) ธนาต ก าจด โธว (1) โธวต ลาง นนท (1) นนทต เพลดเพลน นต (3) นจจต ฟอน, ร า นม (1) นมต นอบนอม นมสส (1) นมสสต ไหว นส (1) นสต พนาศ, ฉบหาย นหา (3) นหายต อาบน า น+กม (1) → นกขม นกขมต ออกไป น+คม (1) → นคจฉ นคจฉต ออกไป น+ทส (1) → นทสส นทสเสต ช น+มนต (8) นมนเตต นมนต, เชอเชญ น+รธ (3) นรชฌต ดบ น+วตต (1) นวตตต กลบ

135

ธาต ตวอยาง ความหมาย น+วร (8) นวารยต หาม, ปองกน น+สท (1) นสทต นง น+หร (1) นหรต น าออก น (1) นยต, เนต น าไป ป+กม (1) ปกกมต หลกไป ป+กส (1) ปกโกสต รองเรยก ปจ (1) ปจต หง, ตม ปฐ (1) ปฐต อาน, เรยน ปฏ+คห (6) ปฏคคณหาต รบเอา ปฏ+ปท (3) ปฏปชชต ปฏบต ปฏ+วท (1) ปฏวทต กลาวตอบ ปต (1) ปตต ตก, หลน ปตถ (8) ปตเถต ปรารถนา ป+ญา (3) ปญญายต ปรากฎ ป+ถร (1) ปตถรต แผไป ป+มท (3) ปมชชต ประมาท ปร+เทว (1) ปรเทวต คร าครวญ ปร+ภาส (1) ปรภาสต ดา, บรภาส ปร+ภช (2) ปรภญชต กน, บรโภค ป+วชช (1) ปพพชชต บวช, เวน ป+วตต (1) ปวตตต เปนไป ป+วส (1) ปวสต เขาไป ป+สส (1) ปส สต สรรเสรญ, ชม ป+หร (1) ปหรต ต, ประหาร ป+ห (1) ปโหต เพยงพอ ป+อช (1) ปาเชต ตอนไป

136

ธาต ตวอยาง ความหมาย ป+อป (4) ปาปณาต ถง, บรรล ปา (1) → ปว ปวต ดม ปาล (8) ปาเลต รกษา ปส (8) เปเสต สงไป ปฬ (8) ปเฬต เบยดเบยน ปจฉ (1) ปจฉต ถาม ปญฉ (1) ปญฉต เชด, ถ ปปผ (1) ปปผต บาน, ผลดอก ปส (8) โปเสต เลยงด ปช (8) ปเชต บชา ปร (1) ปเรต เตม ปลว ปลวต ลอย ผล (1) ผลต เผลดผล, ออกผล ผ (5) ผนาต ฝด, โปรย ผส (1) ผสต แตะตอง, สมผส พนธ (1) พนธต ผก พธ (3) พชฌต ร, ตรสร ภญช (1) ภญชต หก ภาส (1) ภาสต กลาว ภท (2) ภนทต ท าลาย ภท (3) ภชชต แตก ภ (1) ภายต กลว ภช (2) ภญชต กน ภ (1) โภต, ภวต ม, เปน มท (3) มชชต เมา มนต (8) มนเตต ปรกษา

137

ธาต ตวอยาง ความหมาย มร (1) มรต ตาย มร (8) มาเรต ฆา มชช (1) มชชต จมลง. ด าลง มจ (2) มญจต ปลอย มจ (3) มจจต พน มส (3) มสสต ลม มห (3) มยหต หลง ยา (1) ยาต ไป ยาจ (1) ยาจต ขอ ยช (2) ยญชต ประกอบ ยธ (3) ยทธต รบ รกข (1) รกขต รกษา รช (3) รชชต ยอม รม (1) รมต ยนด ร (1) → รว รวต รอง รจ (3) รจจต ชอบใจ รป (3) รปปต ชอบคร าครา รธ (2) รนธต ปด, กน ลกข (8) ลกเขต ก าหนด ลงฆ (1) ลงฆต กระโดด ลภ (1) ลภต ได ลข (1) ลขต เขยน ลป (2) ลมปต ฉาบ, ทา ล (5) ลนาต ตด, เกยว ลญจ (1) ลญจต ถอน ลภ (3) ลพภต โลภ, ละโมบ

138

ธาต ตวอยาง ความหมาย วญจ (8) วญเจต ลวง, หลอก วฏฏ (1) วฏฏต ควร, สมควร วฑฒ (1) วฑฒต เจรญ วท (1) วทต กลาว, พด วนท (1) วนทต ไหว วป (1) วปต ปลก วส (1) วสต อย, อาศย วสส (1) วสสต (ฝน) ตก, รด, ราด วห (1) วหต น าไป วายม (1) วายมต พยายาม ว+ก (5) วกนาต ขาย ว+จร (1) วจรต เทยวไป ว+ชน (3) → ชา วชายต คลอด วธ (3) วชฌต แทง ว+รจ (1) วโรจต รงเรอง วนท (1) วนทต ประสบ, ไดรบ ว+ลป (2) วลมปต ปลน, แยงชง ว+หร (1) วหรต อย ว (4) วณาต รอย สกก (7) สกโกต อาจ, สามารถ สชช (1) สชเชต จดแจง, ตระเตรยม สม (3) สมมต สงบ สร (1) สรต ระลก ส+น+ปต (8) สนนปเตต ประชม ส+มชช (1) สมมชชต ปด, กวาด ส+ลกข (8) สลลกเขต ก าหนด, พจารณา

139

ธาต ตวอยาง ความหมาย ส (4) สณาต ผก สกข (1) สกขต ศกษา, เลาเรยน สจ (2) สญจต รด สธ (3) สทธต ส าเรจ สนห (3) สนหยต รก สว (3) สพพต เยบ ส (1) สยต, เสต นอน ส (4) สณาต ฟง สกข (1) สกขต แหง สธ (3) สทธต บรสทธ, หมดจด สป (1) สปต หลบ, นอนหลบ เสว (1) เสวต เสพ, คบ สจ (1) โสจต เศราโศก สภ (1) โสภต งาม หน (1) หนต ฆา หร (1) หรต น าไป หส (1) หสต หวเราะ หา (3) หายต เสอม ห (1) โหต ม, เปน

140

อ

อส (m.,n.) สวน, ขาง, บา, ไหล อสพนธน (n.) ผาพาดบา,

ผาสไบ อส (m.,f.) รศม, แสง อสมาล (m.) พระอาทตย อกตญญ (adj.) ผไมรจกคณ อกมปย (adj.) ไมหวนไหว อกรณ (n.) การไมท า อกรณย (n.) กจทไมควรท า อกาล 1 (m.) เวลาทไมสมควร;

2 (adj.) ไมใชกาล, ลาสมย อกญจน (adj.) จน, เขญใจ, ไมม

กเลสเครองกงวลใจ อกสล (n.) อกศล, กรรมชว,

ไมฉลาด อโกวท (adj.) ไมฉลาด อกก (m.) พระอาทตย, ตนรก อกกมน (n.) การเหยยบ, การย า อกกล (adj.) วนวาย, สบสน,

ปนปวน อกโกส (m.) การดา, การตเตยน,

การแชง

อกโกสก (m.) ผดา, ผตเตยน,

ผแชง อกขณา (f.) สายฟาแลบ อกขทสส (m.) ผพพากษา,

ผชขาด อกขรผลก (m.) กระดานชนวน,

กระดานด า, แผนปายส าหรบเขยนหนงสอ

อกขาตาร (m.) ผบอก, ผกลาว, ผประกาศ, ผแสดง

อกข (n.) นยนตา, ตา อกขก 1 (n.) ตาขาย; 2 (adj.)

ผมนยนตา อกขตารา (f.) ลกตา, ดวงตา,

แกวตา อกขโรค (m.) โรคตา อค (m.) ตนไม, ภเขา อคต (f.) อคต, ความล าเอยง,

ความไมยตธรรม อคาร (n.) บาน, เรอน, กระทอม อคารก (adj.,m.) ผครองเรอน,

ฆราวาส อคารย (adj.,m.) ด อคารก

ศพทานกรมบาล-ไทย คานาม

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

141

อคค 1 (m.,n.) ปลาย, ยอด; 2 (adj.) เลศ, สงสด,

ยอดเยยม อคคล (n.) ดาล, กลอนประต อคค (m.) ไฟ, เพลง อคคก (adj.) ผบชาไฟ อคคกขนธ (m.) กองไฟ อคคสาลา (f.) เรอนไฟ, โรงไฟ อคคสขา (f.) เปลวไฟ อคฆ 1 (n.) ของทตองใหแกแขก,

คาตอบแทน, วตถบชา; 2 (m.) คา, ราคา

อคฆก, อคฆนก (adj.) ของมคา อคฆนย (adj.) ควรแกคา,

มราคา อคฆก (n.) เครองบชา,

เครองประดบ อฆ (n.) กลางหาว, ทองฟา;

ทกข, บาป, ความเจบปวด องก (m.) ตก, เอว, เครองหมาย;

จ านวนเลข; ขอ องกร (m.) หนอ, ยอด, เชอสาย องค 1 (n.) สวนประกอบ;

คณลกษณะ; 2 (m.) ชอแควนในอนเดย; เหต

องคชาต (n.) องคชาต, นมตรของบตรสตร

องคนา (f.) ผหญง

องคาร (m.) ถานเพลง, เถา องคารกาส (f.) เตาไฟ, หลมถาน องคารก (m.) คนเผาถาน องคฏฐ (m.) นวหวแมมอแมเทา องคล,-ล (f.) นวมอ, นวเทา,

กบเทาโค องคลก (n.) นวมอ องคลมททา,-มททกา (f.) แหวน,

แหวนตรา อจล 1 (m.) ภเขา;

2 (adj.) ไมเคลอน, ไมหวนไหว

อจร (adj.) ไมนาน, ใหม, ไมยงยน

อจร (adv.) ไมนาน, ชวครน อจรปปภา (f.) อสนบาต,

ฟาแลบ อเจล (adj.) ไมมผา, เปลอย อเจลก,-ฬก (m.) ชเปลอย,

นครนถ อจจ,-กา (f.) เปลวไฟ, แสงแดด อจฉรา (f.) นางอปสร, นางฟา;

เวลาอนสนชวการดดนวมอ อจฉรย 1 (n.) ความอศจรรย

2 (adj.) นาอศจรรย, นาแปลกใจ

อจเฉร,-ก (adj.) อศจรรย, นาแปลกใจ

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

142

อช (m.) แพะ อชปาล (m.) คนเลยงแพะ อชา, อช (f.) แมแพะ,

แพะตวเมย อชน 1 (m.) เสอดาว 2 (n.) หนงสตว, หนงเสอ อชนโยน (f.) เนอทราย, ละมง,

กวาง อชนสาฏ (f.) เครองนงหมท าดวย

หนงสตว อชมห (adj.) ตรง, ไมคด อชร (n.) ลาน, สนาม อชช, อชชา (in.) ในวนน,

เดยวน อชชก (m.) แมงลก, ออยชาง,

ผกบงรวม อชชว, อาชชว (m.,n.) ความ

ซอตรง อชฌตต 1 (n.) สนดาน, นสย

2 (adj.) ภายใน, เฉพาะตว, ซงมอยภายใน

อชฌาย (m.) บท, ภาค, สวน อชฌายก (m.) คร, ผสอน,

นกปราชญ, ผเลาเรยน อชฌายน (n.) การอาน, การ

สาธยาย อญชน (n.) ยาหยอดตา,

แรพลวง;

อญชนจณณ (m.) แปงหอม อญชนรกข (m.) ตนอญชน อญชย (adj.) ซอ, ตรง อญชล, อญชล (f.) การไหว, การ

ประนมมอ อญญ (adj.) อน อญญตม (adj.) อนใดอนหนง,

คนใดคนหนง อญญตร (adj.) ด อญญตม อญญทตถ (in.) โดยแท อญญมญญ (adv.) ซงกนและกน อญญา (f.) ความรแจง อฏว (f.) ดง, ปาทบ อฏวมข (n.) ปากดง, ชายปา อฏฏ 1 (m.,n.) คด; หอคอย; 2 (adj.) เศราโศก,

เดอดรอน อฏฏก (n.) หอคอย, ปอมระวง

เหต อฏฐ (adj.) แปด อฏฐกถา (f.) อรรถกถา, การ

อธบายความ, ชอคมภรทแกความพระบาล

อฏฐกถาจรย (m.) พระอรรถกถาจารย

อฏฐม, อฏฐมก (adj.) ทแปด, อนดบทแปด

อฏฐม (f.) อฏฐม, แรม 8 ค า

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

143

อฏฐารส (adj.) สบแปด อฏฐารสม (adj.) ทสบแปด อฏฐ, อฏฐก (n.) 1 กระดก,

2 เมลดในผลไม 3 หน อฏฐมญช (n.) เยอในกระดก อฑฒ 1 (m.) กง, ครง;

2 (adj.) มงคง, ร ารวย อฑฒมาส (m.) ครงเดอน อณ (m.) หนสน อณ 1 (m.) อณ, สวนยอย;

2 (adj.) ละเอยดเลกนอย อณฑ, อณฑก (n.) อณฑะ, ไข อณฑก (adj.) หยาบคาย,

กระดาง อณฑช 1 (m.) สตวเกดแตไข

เชน ง, นก 2 (adj.) ซงเกดแตไข

อณณ (m.) น า, อาหาร, ขาว อณณว (m.) อรรณพ, หวงน า อณห (m.) วน เชน ปพพณห อต (in.) ยง, เกน, ลวง อตโฆร (adj.) นากลว, ดรายมาก อตถ (n.) แขก, ผมาเยยม อตมนาป (adj.) นารกยง,

นาชอบใจยง อตมหนต (adj.) ใหญยง อตมขร (adj.) พดมาก, ปากจด อตเรก (adj.) อดเรก, พเศษ, เกน

อตเรก, อตเรกตร (adv.) มาก ยง, มากกวา

อตสณ (m.) หมาบา อตต 1 (m.) อดตกาล, เวลาท

ลวงแลว 2 (adj.) อดต, ผานไปแลว

อตว (adj.) มากยง อตต (m.) อาตมา, ตน, จต,

วญญาณ อตตกลมถ (m.) การทรมานตน,

การท าตนใหล าบาก อตตช (m.) บตร, ลก, ผเกดจาก

ตน; ผเกดจากตน อตตภาว (m.) อตภาพ, รางกาย อตถ 1 (m.) ประโยชน,

เนอความ, ผล, สมบต, จดหมาย, ความเจรญ; 2 (m.) ความเสอม, ความพนาศ

อตถกถา (f.) ด อฏฐกถา อตถร (m.) เครองลาด, พรม อตถรก (adj.) ผลาด, ผป อตถาร (m.) การขยาย, การแผ,

การขง อตถารก (adj.) ผป, ผขง อตร (in.) ทน อถ, อโถ (in.) ครงนน, ล าดบนน,

ตอไป

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

144

อทฏฐ, อทฏฐา (adj.) ไมเหน, ไมปรากฏ

อททก (n.) ขงสด อทธค (m.) ผเดนทางไกล อทธา 1 (m.) กาล; ทาง; 2 (in.)

แนแท, จรงๆ อทธาน (n.) ทางไกล, เวลานาน อธม (adj.) ไมใชธรรม, ต าชา,

เลว อธมม (m.) อธรรม, ความผด อธ (in.) ยง, ใหญ, ทบ, เหนอ อธก (adj.) ยง, มาก, วเศษ อธกรณ (n.) อธกรณ, เหต;

อาธารสตตม อธฏฐาน (n.) ความตงใจแนวแน,

การอธษฐาน, การตดแนน, ทอยอาศย

อธป (m.) อธบด, ผเปนใหญ, ผปกครอง

อธวาสน (n.) การยอมรบ, ความอดกลน, ความอดทน

อธร (adj.) ไมหาญ, ไมฉลาด อธนา (in.) เดยวน, ไมนาน อธร (n.) ไมใชธระ, ไมใช

ภาระหนาท อโธ (in.) ภายใต, เบองต า อโธมข (adj.) มหนาเบองต า,

กมหนา

อน (n.) เกวยน อนจฉ (adj.) ไมใส, ขน อนณ (adj.) ไมมหน อนตถ (m.,n.) ความฉบหาย,

ความพนาศ อนนจฉวก (adj.) ไมสมควร,

ไมเหมาะสม อนนต (n.) 1 นพพาน; 2 (m.)

ความไมมทสด, ชอของนาคราช; 3 (adj.) ไมมทสนสด, ไมมขอบเขต

อนนตร (adj.) ไมมระหวาง, ไมมชองวาง, ตดกนเปนพด

อนปปก (adj.) ไมนอย อนรย 1 (m.) ผมใชพระอรยเจา,

ปถชน; 2 (adj.) ไมเจรญ, ไมประเสรฐ

อนากล (adj.) ไมอากล, ไมคงคาง

อนาคต 1 (m.) อนาคต ; 2 (adj.) ซงยงมาไมถง

อนาคาม (m.) พระอนาคาม, ผไมกลบมาอก

อนาคาร (adj.) ผไมมเรอน, นกบวช, พระ

อนาคารย (adj.) ด อนาคาร อนาจาร (m.) อนาจาร, ความ

ประพฤตทนาอบอาย

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

145

อนาถ (adj.) อนาถา, ไรทพง อนาถปณฑก (m.) อนาถบณฑก

เศรษฐ อนาทร (m.) ความไมเออเฟอ อนาลย 1 (m.) ความไมมอาลย;

2 (adj.) ไมมอาลย, ไมหวงใย

อนจจ (adj.) ไมเทยง, ไมถาวร อนจฉา (f.) ความไมปรารถนา อนยต (adj.) ไมแนนอน, ก าหนด

ไมได อนสสร (adj.) ไมมอ านาจ, ไมม

อสระ อนก (n.) กองทพ, ขบวน, แถว อน (in.) ภายหลง, นอย, ตาม อนกกเมน (adv.) ตามล าดบ,

โดยล าดบ อนตตร (adj.) ไมมผยงกวา,

เยยม, เลศ อนเถร (m.) เถระนอย อนมาน (m.) การอนมาน, การ

ค านวณ, การคาดคะเน อนโมทก (adj.) ผอนโมทนา,

ผแสดงความยนด อนโมทน (n.) การอนโมทนา,

การแสดงความชนชม, การแสดงความยนด

อนโมทนา (f.) ด อนโมทน

อนวาต (adv.) ตามลม อนวชชก (m.) ผสอบสวน,

ผพสจน อนสวจฉร (adv.) ประจ าป,

ทกๆป อนสนธ (f.) อนสนธ, การสบตอ,

การเกยวเนอง อนสาสน (n.) ค าแนะน า, ค าสง

สอน อนสยย (adv.) ไมบน อนสสรณ (n.) อนสรณ, การ

ระลกถง, เครองระลกถง อเนก (adj.) อเนก, มใชหนง อโนตตต (m.) สระอโนดาด อนต 1 (m.) ทสด, ยอด, ชาย,

ปลาย, ความตาย; 2 ล าไสใหญ, ไสพง

อนตร (n.) 1 ความแตกตาง; 2 ผานง; (adj.) 1 ภายใน, ชนใน; 2 ระหวาง

อนตรามคเค (adv.) ในระหวางทาง, กลางทาง

อนตราย (m.) อนตราย อนตรก (adj.) มอยในระหวาง,

ถดไป อนตลกข (n.) ทองฟา, กลางหาว อนตก 1 (n.) ทใกลเคยง; 2

(adj.) ทสด, ใกล, ส าเรจ

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

146

อนตม (adj.) อนสดทาย, ทสด อนเตวาสก, อนเตวาส (m.)

ศษย, ผอยอาศยดวย อนโต (in.) ภายใน อนโตคาม (m.) หมบานชนใน,

ภายในบาน อนทฆร (n.) คก, เรอนจ า อนธ (adj.) มด, บอด, โงเขลา อนธการ (n.) อนธการ, ความ

บอด, ความโงเขลา อนธพาล (adj.) อนธพาล, โง,

เขลา, ขขลาด อนน (n.) อาหาร, ขาวสก อนนปาน (n.) ขาวและเครองดม,

ขาวและน า อปจจ (n.) บตร, หลาน, เหลากอ อปรชช (in.) ในวนอน, ในวน

ตอไป, พรงน อปรภาเค (adv.) ในกาล

ภายหลง, ในอนาคต อปาน (n.) ลมหายใจออก อปาย (m.) อบาย, นรก อปายมข (n.) อบายมข, เหตแหง

แหงความเสอม อป (in.) แมวา, ถงกระนน, บาง อปจ (in.) แตวา, อนอก, อก

อยางหนง อปตตก (adj.) ไมมบตร

อปปมาณ (adj.) ไมมประมาณ, ไมมขอบเขต, ไมมก าหนด

อปปมาท (m.) ความไมประมาท, ความระมดระวง

อปเปว (in.) ไฉนหนอ, หากวา อปเปว นาม (in.) ชอแมไฉน,

หากวา อพภ (n.) เมฆหมอก, ทองฟา,

อากาศ อพยากต (adj.)ทเปนอพยากฤต,

ปานกลาง, ทพระผมพระภาคไมทรงพยากรณหรอชชดลงไปวาดหรอชว

อภพพ (adj.) ไมควร, ไมเหมาะสม

อภย (n., adj.)) ความปลอดภย; ทปลอดภย

อภาว (m.) ความพนาศ, ความไมมไมเปน

อภ (in.) เฉพาะ, ขางหนา, ยง อภชาต (adj.) เกดมาด, มสกล,

เจรญ อภชาต (f.) 1 การเกดใหม,

การปฏสนธ; 2 ตระกล, เหลากอ

อภญญา (f.) ความรยง อภณห (adj.) เนองๆ, บอยๆ,

ตดตอกนไป

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

147

อภธา (f.) ชอ, ค าพด, ค าเรยงไวตามล าดบ

อภธาน (n.) ด อภธา อภภ (adj.,m.) ผเหนยง, ผเปน

เอง, นาย อภรมน (n.) ความอภรมย, ความ

ยนดยง อภสาป (m.) การดา, การ

สาปแชง อภสญจน (n.) การอภเษก, การ

ประพรม, การถวายน าศกดสทธใหเปนพระราชา, การแตงตง, การบรรล

อภเสก (m.) ด อภสญจน อภเสจน (n.) ด อภสญจน อภมม (adj.) ไมมพน, ไมแขงแรง อภต 1 (n.) ความเปนของไมจรง,

ความโกหกหลอกลวง; 2 (adj.) ไมเปน, ไมม, ไมจรง

อภตวาท (m.) คนพดไมจรง อมจจ (m.) อ ามาตย, ผชวย

เหลอ อมจฉร (adj.) ไมตระหน, ไมเหน

แกตว อมต 1 (n.) น าอมฤต, ความไม

ตาย, พระนพพาน; 2 (adj.) อนไมตาย

อมตา (f.) มะขามปอม

อมนาป (adj.) ไมนาชอบใจ, ไมเจรญใจ

อมนสส, อมานส (m.) อมนษย, ยกษ, ผ, เทวดา

อมร 1 (m.) เทวดา; 2 (adj.) ผไมตาย, ไมเสอมสญ

อมรา (f.) 1 เทวดา, ผไมตาย, 2 ปลาไหล

อมล (adj.) ไมมมลทน, ไมมโทษเครองเศราหมอง

อมสส, อมสสก (adj.) ไมมหนวด อมต (adj.) นบไมได, ก าหนด

ไมได อมตาภ (adj.) มแสงสวาง, ไมม

ขอบเขต อมตต (m.) อมตร, คนทไมใช

มตร, ศตร อมลาต (adj.) ไมซบซด, ไมเหยว อม, อมก (p.) โนน, โนน อมค (adj.) ไมใบ อมพ (m.,n.) มะมวง อมพผล (n.) ผลมะมวง อมพร (n.) อมพร, ฟา, อากาศ,

ผานงหม อมพรกข (m.) ตนมะมวง อมพา (f.) แม, มารดา, มะมวง อมพล 1 (m.) รสเปรยว, กรด;

2 (adj.) เปรยว

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

148

อมพ (n.) น า อมพช 1 (m.,n.) ดอกบว, ปลา;

2 (adj.) ซงเกดในน า อมภ (m.,n.) น า, หน, กรวด อมโภ (in.) นบาตบอกอาลปนะ

เพอใหคนอนสนใจ เชน พอมหาจ าเรญ ! พอ! เปนตน, เป นค าด าประจาน เชน อายบดซบ

อมโภช (n.) บว, พระจนทร อมโภท, อมโภธร (m.) เมฆ อมม, อมมา 1 (in.) แนะแม, ขา

แตแม ; เปนค ารองเรยกหญ งท สนทกน เชน แมมหาจ าเรญ; 2 (f.) แม

อย 1 (m.) รายได, ความเจรญ, การไป; 2 (m.,n.) เหลก

อยน (n.) ถนน, ทาง, มรรค, ประต

อยตต 1 ( n.) ความไมยตธรรม, ความไมสมควร; 2 (adj.) ไมยตธรรม, ไมสมควร

อยยก (m.) ป, ตา อยยกา, อยยก (f.) ยา, ยาย อยยา (f.) นายผหญง, สภาพสตร อยยกา (f.) ด อยยกา อร (n.) ก า, ซลอรถหรอเกวยน,

ความเรว

อรช (adj.) ไมมธล, ปราศจากเครองเศราหมอง

อรญญ (n.) ปา, ดงไม อรญญวาส (m.) การอยปา อรห (adj.) สมควร, เหมาะสม ,

ควรแกการนบถอบชา, หางจากกเลส

อรหตตผล (n.) อรหตผล, ผลคอ การส าเรจเปนพระอรหนต

อร (m.) ขาศก, ศตร อรย 1 (m.) ผประเสรฐ, พระ

อรยะ, เผาอารยน; 2 (adj.) ประเสรฐ, เดน, มก าเนดสง

อรยธน (n.) อรยทรพย, ทรพยอนประเสรฐ, คณธรรมภายใน

อรยสจจ (n.) อรยสจ, ความจรงอนประเสรฐ

อรยสาวก (m.) พระอรยสาวก, สาวกของพระอรยะ

อรสปป (m.) มงเปนขาศก, พงพอน

อรณ 1 (m.) อรณ, สแดงเรอ; 2 (adj.) เปนสแดงเรอ

อรณวณณ (adj.) มสแดงเรอ, เปนสแดง

อรณคคมน (n.) การขนไปแหงอรณ

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

149

อรณสทส (adj.) เหมอนอรณ, มสเหมอนสอรณ

อเร (in.) เปนค ารองเรยก เชน นแนะ! เฮย! เวย!

อโรค, อาโรค (adj.) ไมมโรค, ซงไมเจบปวย

อล (หล) 1 (in.) พอ, เพยงพอ, หยด, อยาเลย; 2 (adj.) สามารถ, ควร, แนนอน, เหลอคณา, นบไมได

อลงการ (m.) ประดบตกแตง, เครองประดบ

อลชช (adj.) ซงไมอายตอบาป อโลภ (m.) ความไมโลภ, ความ

ไมทะยานอยาก อลล (adj.) ใหม, เขยวสด, เปยก,

ชน อลลโคมย (n.) มลโคใหม อลลจมม (n.) หนงสด อลลตณ (n.) หญาสด อลลทาร (n.) ไมสด อลลโรหตมจฉ (m.) ปลาสด อลลวตถ (m.) ผาใหม อวสร (adj.) มหวต าลง, หวปกลง อวกาส, โอกาส (m.) โอกาส,

ชองทาง, หอง อวจน (n.) ไมใชถอยค า, ไมใชค า

กลาว, วาจาทผด

อวจนย (adj.) ซงไมควรกลาว อวช (m.) คนโหด, คนปา อวชช (adj.) นาต าหน, มโทษ;

ต าหนไมได, ไมมความผด อวญฌ (adj.) ไมเปนหมน อวตรณ (n.) อวตาร, การแบง

ภาคลงมาเกด, ทา, ชอง อวตาร (m.) ด อวตรณ อวทาต (โอทาต) (adj.) ขาว,

สะอาด อวมงคล, อวมงคลล 1(n.)

อวมงคล, ความไมเจรญ; 2 (adj.) ไมเจรญ, ไมเปนมงคล

อวสาน (n.) อวสาน, ทสด, สรป อวสส (in.) แนแท, หลกเลยง

ไมได อวท (m.) ผไมร, ผเขลา อวทร 1 (n.) สถานทไมไกล;

2 (adj.) ไมไกล อวหสา, อวเหสา (f.) การไม

เบยดเบยน; ความกรณา, มนษยธรรม

อว (f.) แมแกะ, แกะตวเมย อเวร 1 (n.) ความไมมเวร, ความ

ไมมความพยาบาท; 2 (adj.) ไมมเวร, ไมมความจองราย

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

150

อเวร (adj.) ไมมเวร, ไมมความจองราย

อเวลา (f.) เวลาอนไมสมควร, ไมใชเวลา

อส (m.) ดาบ, กระบ, มด อสจมม (n.) ดาบและโล อส 1 (m.) ชวต, ลมหายใจ;

2 (adj.) โนน อสก (adj.) ด อส อสกก (adj.) ไมขาว อสจ 1 (m.) อสจ, น าสมภวะ,

มตร, คถ; 2 (adj.) ไมสะอาด, ไมบรสทธ

อสภ 1 (n.) อสภะ, ซากศพ; 2 (adj.) ไมสวยงาม, นาเกลยด

อสร (m.) อสร, ผไมแกลวกลา, อมนษยจ าพวกหนง, แทตย, ยกษมาร, ผ

อสรกาย (m.) อสรกาย, พวกอสร, สตวจ าพวกมกายกลา

อสร (m.) ไมแกลวกลา, ขขลาด, โงเงา

อเสวนา (f.) การไมเสพ, การไมคบคาสมาคม, การไมเอาอยาง

อเสส (adj.) ไมมสวนเหลอ, ทงหมด

อโสก 1 (m.) ตนอโสก; 2 (adj.) ไมมความเศราโศก

อสสาว (m.) สว, โรคสวทหนา อสสาส (m.) ลมหายใจเขา,

ความสบายใจ, ความโลงใจ อสส 1 (n.) น าตา; 2 (in.) แล,

แนนอน, โดยแท อห (m.) ง อหก (adj.) ประจ าวน, ทกๆ วน,

รายวน อหวาตกโรค (m.) โรคอหวาต อฬาร (adj.) คด, โกง

อา อากงขน (n.) ความหวง, ความ

จ านง, ความปรารถนา อากปป (m.) อาการ, กรยา,

ทาทาง อากร (m.) อากร, บอเกด,

แหลง, ทเกด อาการ (m.) อาการ, ทาทาง,

ท านอง, มารยาท อากาส 1 (m.) อากาศ, ทองฟา,

ทวาง; 2 (n.) การเลนในอากาศ

อาขยาต 1 (n.) ชอต าราไวยากรณบาลและสนสกฤตวาดวยกรยา;

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

151

2 (adj.) กลาวแลว อาคนต (adj.) ผมา, แขก อาคนตก (adj.) อาคนตกะ, แขก,

ผจรมา อาคม (m.) การมาถง; คมภร,

ศาสนา, นกาย, บทสวดมนต, อกษรทเพมเขามา, ปรยต

อาคมน (n.) การมาถง, การเขาถง

อาคาร (n.) อาคาร, บาน, เรอน, ทอยอาศย

อาคาร, -รก (adj.) เกยวกบบาน, ซงอยในบาน, เพอนบาน

อาฆาต (m.) โกรธ, ฉนเฉยว, กระทบกระทง

อาฆาตน (n.) สถานทฆา, ตะแลงแกง

อาจรย (m.) อาจารย, ผฝกมรรยาท, ผสงสอน, ผแนะน า

อาจรยก (m.) คร, อาจารย อาจาร 1 (m.) ความประพฤต,

การปฏบต, จรรยาทดงาม; 2 (adj.) มความประพฤตด

อาชว (m.) อาชพ, ความเปนอย, การท ามาหากน

อาชวก, -วก (m.) อาชวก,

นกบวชนอกพทธศาสนานกายหนง

อาณตต (f.) อาณต, บญญต, ค าสง, ขอบงคบ, กฏ, อ านาจ

อาณา (f.) อาชญา, ความบงคบ, อ านาจ, ค าสง

อาตาป (m.) แดด, ความรอน, การแผดเผา, ความพยายาม

อาทร (m.) ความเออเฟอ, ความเอาใจใส, ความใหเกยรต

อาท 1 (m.,n.) จดเรมตน, เบองตน, ขนแรก; 2 (adj.) อนตน, ทแรก, เรมตน; 3 (adv.) เปนครงแรก

อาทจจ 1 (m.) เชอสายนางอทต, พระอาทตย, ดวงตะวน; 2 (adj.) มาจากนางอทต, เกยวกบพระอาทตย

อาทนว (m.) อาทนพ, โทษ, ผลราย, ความไมด

อานนท (m.) ความยนด, ความเพลดเพลน, ความบนเทงใจ, พระอานนท, ปลาอานนท, ปลาใหญทหนนแผนดนอย

อานาปาน, อาณาปาณ (n.) การ

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

152

หายใจเขาออก, การสดลมเขาออก

อานสส (m.) อานสงส, ประโยชน, ผลบญ

อาป, อาโป (m.,n.) น า, ของเหลว, ธรรมชาตท ซมซาบ

อาปณ (m.) รานขายของ, ตลาด อาปณก (m.) พอคา, คนขาย

ของ, เจาของราน อาปตต (f.) อาบต, การตองโทษ

ทางพระวนย, การถง อาพาธ (m.) อาพาธ, ความไม

สบาย, ความเจบปวย อาภรณ (n.) สงทน ามาสวมใส,

อาภรณ, ผา, เครองประดบ อาภา (f.) แสง, รศม, ความสวาง,

ความรงเรอง อาภากร (m.) อาภากร, พระ

อาทตย อาม 1 (in.) เออ, ครบ, คะ;

2 (adj.) ดบ, สด อามส 1 (m.,n.) อามส, อาหาร,

เหยอ; 2 (adj.) เปนอามส, เปนเครองลอ

อามสทาน (n.) อามสทาน, การใหสงของ

อายตน (n.) ทอย, ทอาศย,

บอเกด, เครองตอ, สวน อาย (n.) ความเจอกน, ความ

รวมกน, อาย, เวลาชวชวตหนง

อาย, -ก (adj.) มอาย, มวย อายวนต (adj.) ผมอาย อายส (n.) ชวอาย, ตลอดชวต อารกขา (f.) อารกขา, การรกษา,

การคมครองปองกน อารต (f.) การงดเวน, การ

หลกเลยง อารมภ (m.) ความรเรม, ความ

ปรารถนา, ความเพยรพยายาม, การฆา,

การท าลาย อารมมณ (n.) อารมณ, เครองยด

หนวงของใจ, ความรสก, สงทจตเสวย, เครองสนบสนน

อารา 1 (f.) เหลกแหลม, เหลกหมาด; 2 (adj.) ไกล, หางไกล

อาราธน (n.) ความยนด; ความส าเรจ

อาราธนา (f.) ด อาราธน อาลย (m.,n.) ตณหา, เรอน;

ความอาลย, ความหวงใย; การหลอกลอ

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

153

อาลาป (m.) การพด, การสนทนา, ค าพด อาลนท (m.) ระเบยงบาน,

เฉลยง อาล (n.) หวพชทกนได, เหงามน;

กาตนน า, หมอ, หวด อาโลกน (n.) การแลด,

การเพงด, ชองหนาตาง อาวชช (n.) โทษ, ความต าชา,

ความเลว อาวร (adj.) ซงหาม, กดขวาง อาวรณ (n.) การปกปด, การกน,

อปสรรค, ฉาก, เครองกน, รมฝปาก, ท านบ

อาวาฎ (m.) หลม, บอ, โพรง อาวาส (m.) อาวาส, วด อาวธ (m.) อาวธ, เครองประหาร อาวโส (in.) ค ารองเรยกทภกษผ

แกเรยนเรยกผมพรรษานอยกวาตน

อาสน (n.) ตง, ทนง อาสว (m.) อาสวะ, น าดอง,

กเลสทนอนเนองอยในสนดาน

อาสา (f.) ความปรารถนา, ความหวง

อาหรณก (adj.) ผน ามา, ผสอขาว

อาหาร (m.) อาหาร, ของกน, สงบ ารงเลยงรางกาย,

เหตการณ อาฬวน (n.) ปาชา อาฬาร (adj.) หนา, กวาง,

โอฬาร, คด, งอ อาฬารก,-รย (m.) พอครว อาฬาหน (n.) ทเผาศพ, ปาชา,

สสาน

อ อกก (m.) หม อกขณ,-ขน (n.) การเหน, การแลด อกขณก (m.) หมอด, ผท านาย อกข (m.) ตนออย องฆ (in.) เตอน; เชญ; ค าสง,

เชญเถด, เอาเถด อจฉน (n.) ความปรารถนา,

ความประสงค, ความอยาก อจฉา (f.,) อจฉาจาร (n.) ด

อจฉน อณ (n.) หน, การใหยม อตร (adj.) นอกน, สงอน, อนอน อตหาส (m.) ประวตศาสตร,

พงศาวดาร, ประเพณ อโต (in.) จากน, จากทน, ตงแต

บดน

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

154

อตถ, อตถ (f.) ผหญง, สตร อทาน (in.) บดน, เดยวน อทธ (f.) ความเจรญ, ฤทธ อธ (ad.) ทน, ในภพน, ในโลกน อนท (m.) พระอนทร อนทขล (m.) เสาเขอน อนทโคปก (m.) แมลงคอมทอง,

แมลงเมา อนทธน (n.) รงกนน า อนทนล (m.) นล, มรกต อนทวารณ, อนทวารณ (f.)

แตงราน, แตงกวา อนท (m.) พระจนทร, การบร อนทกมล (n.) บวขาว อนทชนก (m.) ทะเล, มหาสมทร อนทมต (f.) วนจนทรเตมดวง อนทร (m.) หน อนทรย (n.) อนทรย, อ านาจ,

ความเปนใหญ อรยา, อรยนา (f.) อาการ

เคลอนไหวของรางกาย, กรยาทาทาง

อรยาปถ (m.) อรยาบถ, การเคลอนไหวทางรางกาย

อว (in.) เพยงดง, เหมอน อส (m.) ฤษ อสร (m.) ไฟ อส (m.,f.) ลกศร, ธน, เกาทณฑ

อสสร (m.) ผเปนเจา, พระอศวร, พระเจาแผนดน

อสสรชน (m.) อสรชน, ผเปนไท, ผมอ านาจ

อสสรย (n.) ความเปนใหญ, ทรพยสมบต

อสสา (f.) 1 ความอสสา, ความรษยา; 2 ละมง

อ อต (f.) จญไร, อบาทว, ความ

ทกขเขญ อทส (adj.) เชนน, อยางน อส (m.) ผเปนใหญ, ผปกครอง,

เจาของ อสก (adj.) เลกนอย, นดหนอย อสา (f.) งอนไถ

อ อกกส (m.) ความดเลศ, ความ

ประเสรฐ, ความสงสด อกกณณ (adj.) มหชน, มหตงขน อกกมน (n.) กาวไป, ด าเนนไป อกกา (f.) ประทป, คบเพลง,

โคม, ตะเกยง, เชงกราน, เตา, เบาหลอมทอง, ความเรวของลมอยางหนง

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

155

อกกาปาต (m.) การตกลงของ คบเพลง, อกกาบาต, เบาหลอมทอง

อกขล (f.) หมอหงขาว อกขลกา (f.) หมอเหลก อคคต (f.) การขนไป, โผลขน,

ปรากฏ อคคห (m.) การเรยน, การถอเอา อคคหณ (n.) ด อคคห อคคาหก (adj.) ผเรยน, ผศกษา อจจ (adj.) สง, ประเสรฐ อจจย (m.) การสงสม, พอกพน อจจาร (m.) อจจาระ, คถ, ข อจจาสยน (n.) ทนอนสง, ทนอน

หรหรา อจฉงค (m.) พกผา, กระพงผา

ชายพก, สะเอว อจฉ (f.) ออย อจฉรส (m.) รสออย, น าเชอม อจเฉท (m.) การตด, ท าลาย,

การขจด อจเฉททฏฐ (f.) ความเหนวาตาย

แลวขาดสญ อช, อชก (adj.) ตรง, ซอตรง อณห (n.,adj.) ความรอน; รอน อณหการ (m.) อาการรอน อต (m.) ฤด, กาล, เวลา, อากาศ,

อตตม (adj.) สง, เลศ, ประเสรฐ อตตร 1 (n.) ค าตอบ, ผาหม,

การเขาไป, เรอ; 2 (adj.) สงกวา, เหนอ, ยงกวา, มากกวา, ขามพน, ตอมา, ภายหลง, ทศเหนอ

อตตรา (f.) ทศเหนอ อตตาน,-นก (adj.) หงาย, นอน

หงาย, มเนอความตน, งาย, แจมแจง

อตตาร (m.) การขามไป, การผานไป, การอาเจยน, การส ารอก

อตตารเสต (m.) สะพานส าหรบขามแมน า

อท,-ทก (n.) น า, อทก อทกกจฉ (m.,n.) ดนแฉะ,

ดนชน; หนอง, บง อทตต (adj.) สง อทธ (m.) ทรงไวซงน า, ทะเล อทปาน (m.,n.) บอน า อทร (n.) ทอง อทาน (n.) อทาน, ค าเปลง,

ชอคมภรเลมหนงในนวงคสตถศาสน

อทาร (adj.) สง, เลศ, ยงใหญ อทาหรณ (n.) อทาหรณ,

การยกตวอยางมาอาง

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

156

อทาห (in.) หรอ, หรอวา อท (adj.) ผมใจซอตรง อทมพร (m.) ไมมะเดอ อทธ (adj.) เบองบน, เลย, เกน,

นอกเหนอไป, ขางลาง, (เวลา) หลง, ตอไป

อทธรณ (n.) การยกขน, การถอนออก, การรวบรวม, การเกบเกยว

อทธ (in.) เบองบน, ตงแตนไป อป (in.) ทใกล, เขาไปใกล, มน อปการ (m.) อปการะ, ความ

ชวยเหลอ อปการ (m.) ผมอปการะ, ผชวยเหลอ อปชวก,-ชว (adj.) ผอาศยคนอน

เปนอย, ผพงคนอน อปชฌ,-ฌาย (m.) พระ

อปชฌายะ, พระเถระผใหบรรพชาอปสมบท

อปฏฐาน (m.) การอปฏฐาก, การคอยรบใช, การบ ารง, การปฏบต

อปฏฐานสาลา (f.) ศาลาเปนทบ ารง, หอฉน, โรงฉน

อปมาน (n.) ความเหมอน, อปมา

อปเมยย (adj.) อปไมย, สงทเขา

พงเปรยบเทยบได อปราช (m.) พระอปราช,

ผส าเรจราชการแทนพระองค, ต าแหนงพระเจาแผนดนรอง

อปราชา (m.) ด อปราช อปร (in.) เหนอ, บน, ขางบน อปรม (adj.) เบองบน, ยอดสด อปล (m.) หน, ศลา อปวาท ( m.) การวาราย,

ตเตยน, การกลาวโทษ อปวาทก (adj.) ผวาราย, ตเตยน อปวาท (adj.) ด อปวาทก อปสคค (m.) อปสรรค, สง

ขดของ, อนตราย, ค าทเพมเขามาขางหนาท าใหความหมายเปลยนไป

อปาทาน (n.) อปาทาน, การยดมน, การถอมน

อปาย (m.) อบาย, หนทาง, วธ, มายา, เลหเหลยม

อปาสก (m.) อบาสก, ชายผเขาใกล (พระรตนตรย)

อปาสกา (f.) อบาสกา, หญงผเขาใกล (พระรตนตรย)

อเปกขก (adj.) ผเขาไปเพง, ผมความวางเฉย, ผมใจเปนกลาง

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

157

อเปกขา (f.) ความวางเฉย, ความมใจเปนกลาง

อโปสถ (m.) อโบสถ, วนอโบสถ, การรกษาศล 8; สกลชาง

อโปสถกมม (n.) อโบสถกรรม, การรกษาอโบสถ

อภ (adj.) ทงสอง, สองอยาง อภโต (in.) โดยสวนสอง,

สองขาง อภย (adj.) ด อภ อภยตถ (in.) ในททงสอง,

ในกรณทงสอง อมงค (m.) ปญญา; ถ า อยยาน (n.) อทยาน, สวน อร (m., n.) อก อรค (m.) ผไปดวยอก,

สตวเลอยคลาน, ง อรณ (m.) แกะตวผ อราณ (f.) แกะตวเมย อร 1 (f.) ทราย 2 (adj.) ใหญ,

กวาง, เลศ อลป (m.) ปลาโลมา อลก (m.) นกแสก, นกฮก อลลปน (n.) การพดอวด, การ

พดหลอก, การรองเรยก อลลปนา (f.) ด อลลปน อสา (f.) อาหาร; แมวว; ความ

รอน; กลางคน

อสร (m., n.) แฝก, หญาคมบาง อส (m., f.) ธน, ศร อสการ (m.) ชางศร, ชางท าศร อสม (m.) ไออน, ความรอน อสสหน (n.) อตสาหะ, ความ

เพยร; ความสามารถ อสสาว (m.) น าคาง, ความดาง

พรอย, ความแปดเปอน อสสาวน (n.) การประกาศ, การแจงความ อสสาวพนท (n.) หยาดน าคาง อสสาห (m.) ความอตสาหะ,

ความอดทน อสสาหน (n.) ด อสสาห อสสร (n.) พระอาทตย อฬาร (adj.) โอฬาร, ใหญ,

ประเสรฐ

อ อกา (f.) ตวเลน, เหา อต (f.) การเกบ, การสงสม อน, อนก (adj.) หยอน, พรอง อม (f.) คลน, ระลอก อมกา (f.) แหวน; คลน; เสยงหง

ของผง อมมมาล (f.) ทะเล อร (m.) ขาออน

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

158

เอ เอก (adj.) หนง เอกคค (adj.) สงบ, เปนหนง เอกคคตา (f.) ความเปนผมจต

สงบ, สมาธจต เอกจจ (adj.) บางพวก, บางคน,

อยางใดอยางหนง เอกโต (in.) โดยความเปนอน

เดยวกน, ขางเดยวกน เอกทา (in.) ครงหนง, ในกาลครงหนง เอกนต (adv.) แนนอน เอกวธา (in.) โดยสวนเด เอกาทส (adj.) สบเอด, จ านวน

สบเอด เอกาทสม (adj.) ทสบเอด เอกน (adj.) หยอนหนง, ลดหนง เอต (p.) นน เอตทคค (m.) ความเปนผเลศ,

ความเปนหวหนา, ความเปนผยอดเยยมในทางใดทางหนง

เอตรห (in.) เดยวน, ขณะน เอตตก (adj.) เทาน, มประมาณ

เทาน เอตตาวตา (in.) มประมาณเทาน เอตถ (in.) ในทน, เดยวน เอราวณ (m.) ชางพระอนทร,

ชางเอราวณ เอว (in.) นนเทยว, นนแหละ,

อยางเดยว, ทเดยว, เทานน เอวรป (adj.) มรปอยางน, เชนน,

เหนปานน เอว (in.) อยางน, ดวยประการ

ฉะน, ดงนแล, อยางนน เอฬาลก (n.) ฟกทอง, แตงกวา

โอ โอกาส (m.) โอกาส, ชอง, ทวาง;

การอนญาต; การปรากฏ โอฆ (m.) หวงน า; ฝง; กเลสท

ทวมทบหมสตว โอฏฐ (m.) 1 รมฝปาก; 2 อฐ โอตรณ (n.) การกาวลง, การแบง

ภาคลงมาเกด โอตาร (m.) ชอง; โอกาส;

อวตาร; การหยงลง; โทษ; การคนหา

โอต (m.) แมว โอทน (m., n.) ขาวสก โอทาต 1 (m.) สขาว; 2 (adj.)

ขาว, บรสทธ โอปาน (n.) บอน า, สระน า โอภาส (m.) โอภาส, แสงสวาง โอร (in.) ภายใต, ฝงน โอโรหณ, -น (n.) การลงมา,

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

159

การขามลง โอโลกน (n.) การมองด โอวาท (m.) โอวาท, ค าแนะน า โอสธ (n.) โอสถ, ยารกษาโรค โอสทน (n.) การจมลง โอฬปปผ (n.) ดอกชบา โอฬาร (adj.) โอฬาร, ใหญ,

ประเสรฐ โอฬารก (adj.) ด โอฬาร

ก กส (m.) ภาชนะอาหาร, จาน,

บาตร, โลหะทวไป กสตาล (m.,n.) จานโลหะ กกณฏ, -ฏก (m.) กงกา กก (m.) หนอก, ปม, ปม, ยอด กกธ (m.) หนอกโค, หงอนไก,

ไมรกฟาขาว,ไมกม, เครองราชกกธภณฑ

กกธภณฑ (n.) เครองราชกกธภณฑ, ของทแสดงความเปนพระราชา

กกกฏ (m.) เนอ, กวาง กกกฏ, -ฏก (m.) ป กกขฬ (adj.) หยาบ, กระดาง,

ดราย, กกขฬะ กงขนา (f.) ความสงสย, ความไม

แนใจ

กงขา (f.) ด กงขนา กจวร (m.) ขยะ, หยากใย, ฝน, กจจ (in.) แลหรอ? กจฉ 1 (m.,n.) รกแร, ท

เฉอะแฉะ, สายรดทองชาง, หญา, ลกศร;

2 (adj.) ผควรพดถง, ผควรกลาวถง

กจฉก (m.) ตนมะเดอ กจฉป (m.) เตา กจฉปน (f.) เตาตวเมย กจฉา (f.) รกแร, เขมขด, สายรด

ทองชาง, เครองประดบหวและคอ (ชาง)

กจฉ (f.) หด, โรคคน; ตนหมามย

กญญา (f.) สาวนอย, หญงสาว กฏ (f.) เอว, ตะโพก, สวนโคง กฏวร (m.) กบ กฏฐ 1 (n.) ไม, ฟน 2 (n.) เลว,

ไรประโยชน กฐน 1 (n.) ไมสะดง; ผาทถวาย

แกภกษผอยจ าพรรษาเพอท าจวร; 2 (adj.) กระดาง, แขง, เครงตง

กฐนทสส (n.) ผากฐน, ผาทถวายพระสงฆประจ าปเพอท าจวร

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

160

กณฏฐ (adj.) นอยทสด, เลกทสด, ผเปนนองคนเลก

กณฏฐก (m.) นองชาย กณฏฐา (f.) นองสาว กเณร (m.) ชาง, ชางรน กณฏ (n.) หนาม กณฐ (m.) คอ, ล าคอ กณณ (m.) ห, รม, ขอบ, ชายผา;

หางเสอ กณณกา (f.) คนถอทาย,

เครองประดบห, ชอฟา; ยอด; ฝกบว

กณณการ (m.) ไมกรรณการ, ฝกบว, กลนบว

กณห 1 (m.) นารายณ; บาป; สด า; 2 (adj.) ชว; ด า

กตญชล (adj.) ผประนมมอไหวแลว

กตญญ, -ญ (adj.) ผรบญคณทคนอนท าแลวแกตน

กตญญตา (f.) ความเปนผรบญคณทคนอนท าแลว แกตน

กตม (adj.) อนไหน, คนไหน, สงไหน

กตร (adj.) ด กตม กตเวท (adj.) ผประกาศคณทาน กต (in.) เทาไร

กตกา (f.) กฏ, ขอตกลง; เงอนไขวาดวยการตกลง

กตปย (adj.) เลกนอย, นดหนอย กตปาห (n.) สองสามวน กตต (m.) ผท า, ผสราง กตถ (in.) ทไหน กถ (in.) อยางไร กถา (f.) การกลาว, การพด,

เรองราว กถน (adj.) ยาก, ล าบาก, รนแรง กทล (n.) ตนกลวย กทล, -ล (f.) ตนกลวย, ธง;

ละมง กทา (in.) ในกาลใด, เมอใด กทาจ (in.) บางครง, บางคราว กนก (n.) ทอง กนฏฐ (m, adj.) นองชาย, ผเกด

ภายหลง กนฏฐา (f.) นวกอย กนย (adj.) นอยกวา, เลกกวา กนตา (f.) กานดา, ผหญง, เมย กนตาร (m, adj.) ทรกนดาร,

ยากทจะผานได กนท (m.) หว, หวเผอก,

เหงาในดน กนทร (n.) ซอกเขา, ถ า กปลลปว (m.,n.) ขนมเบอง กปาล, -ลก (m.) กบาล,

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

161

กะโหลกศรษะ, กระทะ, เศษหมอ, เศษกระเบอง

กป (m.) ลง, ลงเสน กโปต, -ตก 1 (m.) นกพราบ; 2 (n.) แรพลวง กปป 1 (m.) ชอคมภรเลมหนงใน

เวทางคศาสตรหกคมภร; กป, กลป, อายของโลก, ยค, กฎ, ก าหนดอาย, จดด าทพระสงฆหมายท าลงในจวร; ความรวมทงหมด;ความคด, การตรก, วธ;

2 (adj.) เหมอน, เทากบ; เหมาะสม, สมควร

กปปก (m.) กลบก, ชางตดผม, ชางโกนหนวด

กปปาส (n.) ฝาย กปปย (adj.) เหมาะสม, สมควร,

ถกตอง กมล (n.) ดอกบว, ดวงใจ, ชอ

หญาชนดหนงทใชท ารองเทา

กมปน (n.) การไหว, การเคลอนไหว

กมพล (m., n.) ผากมพล, ผาทท าดวยขนสตว

กมพล (adj.) ผมผาขนสตว กมม (n.) กรรม, การกระท า,

การงาน กมมกร (m, adj.) กรรมกร,

ผท าการงาน, ลกจาง กมมการ (m.) ด กมมกร กมมฏฐาน (n.) กรรมฐาน กมมพล (n.) ก าลงแหงกรรม,

อ านาจของกรรม กร 1 (m.) มอ; รศม, ภาษ,

อากร; งวงขาง; 2 (adj.) ซงประกอบ, ซงกระท า

กรก 1 (m.) ตนทบทม; 2 (n.) คนโทน า, หมอน า

กรกวสส (n.) ฝนลกเหบ กรกา (f.) ลกเหบ กรจฉท (m.) ตนสก, ไมสก กรช (m.) เลบมอ กรณย 1 (n.) กจทควรท า, สงท

ควรท า, ขอผกพน; 2 (adj.) ควรท า, พงท า

กร (m.) ชาง, สตวมมอ; ตม, อาง กรณา (f.) ความกรณา, ความ

เอนด กลนท (n.) กอง, กองฟาง กลนทก (m.) กระรอก, กระแต;

ผา, เสอ กลมพ (n.) ผกบง, ผกทอดยอด กลา (f.) สวน, กล, วชากล,

เสยวทสบหกของดวงจนทร

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

162

กลาป (m.) ฟอน, หอ, กอง, หมวด; แลงธน; หางนกยง

กลยาณ 1(n.) ความด, ความงาม; 2 (adj.) งาม, ด, เจรญ, เปนทชอบใจ

กลยาณ 1 (f.) หญงงาม, 2 (adj.) ด, งาม

กว (m.) กว, ผมปญญา กสก, -สก (m.) ชาวนา, คนไถนา กส, กส (f.) การเพาะปลก,

การไถ, การหวาน กสกมม (n.) กสกรรม กสกร (m.) ชาวนา, คนท านา กสณ 1 (n.) วตถหรอ

เครองหมายส าหรบเพงอารมณเวลาก ากมมฏฐาน; 2 (adj.) ทงหมด, สนเชง

กห (in.) ทไหน กหาปณ (n.) กหาปณะ, เงนตรา

มพกดเทา 20 มาสก กาก (m.) นกกา กากปาท (m., n.) กากบาท,

รอยกา, ตนกา กาก (f.) กาตวเมย กาญจน (n.) ทอง, ทองค า กาม (m., n.) กามเทพ, ความ

ใคร, ตณหา กาย (m.) กาย, กอง, ฝง, หม,

ประชม; หมวดแหงเจตสกธรรมคอเวทนา สญญา และสงขาร

กายร, -ยร (n.) สรอยขอมอ, สรอยคอ, สงวาล

การณ (n.) เหต, การกระท า การญญ (n.) ความกรณา, ความ

เอนด กาล (m.) กาล, เวลา, สมย กาลกณณ (m.) คนชว, คนจญไร กาลจกก (n.) นาฬกา กาสาย,กาสาว 1 (n.) ผาทยอม

น าฝาด; จวร; 2 (adj.) ซงยอมน าฝาด, ซงยอมสเหลอง

กาส (f.) หลม, บอ กาฬ 1 (m.) สด า; ขางแรม; 2 (adj.) ด า, มสด า กาฬกณณ (f.) ความจญไร,

ความเปนเสนยด ก (in.) ใชในค าถาม, อะไร, หรอ;

หรอไม, อยางไร กจจ (n.) กจ, ธระ, การงาน,

หนาท, สงทควรท า กจฉ 1 (n.) ความล าบาก, ความ

ทกข, ความขดสน; 2 (adj.) ยาก, ทกข, ขดสน กฏฐ (n.) ขาวกลา

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

163

กตตก (adj.) มประมาณเทาไร, ราคาเทาไร, เทาไร

กตต, -ต (f.) เกยรต, ชอเสยง, การสดด, การสรรเสรญ

กนนร (m.) กนนร, คนครงนก; นกเลกๆ มหวคลายมนษย

กนนรา, -นร (f.) กนนรตวเมย กนนาม (adj.) ชอไร, มชอวา

อยางไร กร (in.) ไดยนวา, ดงไดสดบมา กรยา (f.) กรยา, กรรม, การ

กระท า กเลส (m.) กเลส, สงทท าใหเศรา

หมอง กฏ,กฏก (m.) แมลง, ตกแตน,

ตวมอด, ตวชผาขาว กทส (adj.) เชนไร, อยางไร,

เหมอนอะไร กร (m.) นกแกว, นกแขกเตา กว (in.) เทาไร, มากเทาไร,

มประมาณเทาไร กฬา (f.) กฬา, การเลน, ราเรง ก 1 (f.) แผนดน; 2 (adj.) ชว,

บาป, นาเกลยด; นอย กโกล (n.) ตนพทรา กกกจจ (n.) ความร าคาญ, ความ

เดอดรอน, ความกงวลใจ กกกฏ (m.) ไกตวผ

กกกฏ (f.) แมไก, ไกตวเมย กกกร (m.) สนข, หมา กกกห (m.) นกเขา กจฉ (n.) บวขาว กจฉา (f.) การตเตยน กจฉ (m.,f.) ทอง, ครรภ, โพรง,

ภายใน กจฉต (adj.) ต าชา, เลวทราม กจฉปรหาร (n.) การบรหารทอง,

การเลยงชวต กจฉโรค (m.) โรคในทอง กญจกา (f.) กญแจ, ดาล กญช (m.) โพรง, หบเขา, ทอน

คลมดวยไมเถา กญชร (m.) กญชร, ชาง,

ชางพลาย กฏ, -กา (f.) กฎ, กระทอม, ทอย

ของพระ กฏมพก (m.) กระฎมพ, คนมงม กฏ (f.) กระทอม, หองเลก, เพง กโต (in.) แตไหน, จากไหน กทาจน, -น (in.) ในกาลไหนๆ,

ในกาลบางครงบางคราว กทาร (m.,f.) ขวาน, จอบ, เสยม กททาล (m.) จอบ, เสยม กนต (m. ) หลาว, ทวน, หอก,

เหลกแหลม, คฑา, กระบอง; นกกระเรยน

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

164

กนตน (f.) นางนกกระเรยน กมาร (m.) กมาร, เดกชาย, เดก

วยรน; เทพเจาแหงสงคราม กมารก (m.,n.) กมาร, เดกชาย กมารกา, -ร (f.) กมาร, เดกหญง,

เดกหญงวยรน, หญงพรหมจาร

กมท 1 (n.) ดอกโกมท, ดอกบวขาว; ชอนรกขมหนง; 2 (m.) ชอชางประจ าทศ

กมภ (m.) หมอ, หมอน า; กระพองหวชาง

กมภก (n.) เสากระโดง กมภการ (m.) ชางหมอ กมม (m.) เตา กล (n.) ตระกล, วงศ, เหลากอ กลปตต (m.) กลบตร กลาวก (n.) รงนก กลาหก (m.) กงกา กว, กว, กว (in.) ทไหน กสล 1 (n.) กศล, บญ, ความด

งาม, กรรมด; 2 (adj.) ฉลาด, ช านาญ, ดงาม, ถกตอง, เปนกศล

กสลกมม (n.) กศลกรรม, กรรมด, ความประพฤตด, การกระท าทเปนกศล

กสม (n.) ดอกไม; ระด,

ประจ าเดอนของผหญง กห,-หก (adj.m.) ผโกหก,

ผหลอกลวง กห (in.) ณ ทไหน, ทไหน กฏ 1 (m.,n.) ยอด, ความเดน,

ชอฟา,ยอดเขา, ขอบ, กอง; ฆอง,พะเนนเหลก; 2 (adj.n.) โกง, ไมซอตรง, ไมเชอง; ความคดโกง

กฏาคาร (n.) เรอนยอด, อาคารทมหลงคาเปนยอดแหลม

กป,-ปก (m.) หลม, บอ, โพรง;เสากระโดงเรอ

เกต (m.) ธง, เครองหมายแหงความรงโรจน; รศม, ล าแสง

เกยร (n.) ก าไลแขน, ก าไลทองตนแขน

เกลาส (m.adj.) เขาไกลาส, ชอเขาเทอกหนงในภเขาหมาลย; ขาวโพลน

เกวล (adj.) อนเดยว, สนเชง, ทงสน, ลวน

เกวล (adv.) อยางเดยว, เทานน เกวล (adj.) ผหมดกเลสโดย

สนเชง (พระอรหนต) เกส (m.) ผม เกสร 1 (n.) เกสร, สวนสบพนธ

ในดอกไม; ขนสรอยของ

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

165

สตว 2 (m.) ไมบนนาค, พกล, มหาหงค

โกก (m.) สนขปา, หมาไน; ตนอนทผลม

โกจ (m.) ใครๆ, บางคน, บางอยาง

โกญจ (m.) นกกระเรยน, นกยาง; เสยงรองของชาง, (ชางรอง) เสยงแปรนแปรน

โกญจา (f.) นกกระเรยน, นกกระสา, นกยาง

โกฏ (adj.) (ภเขา) มยอด; ปอม, ทมน

โกฏ (f.) ทสด, ปลาย, ยอด, มม,ขอบ, เงอน; หนงโกฏ, สงขยาจ านวน 10 ลาน

โกฏล (adj.) ผคดโกง โกฏลล (n.) ความคดโกง โกฏฐาคาร (m.,n.) เรอนคลง,

ยง, ฉาง, โกดง โกฏฐาคารก (m.) เจาหนาท

รกษาคลง, คนรกษาโกดง โกป (m.) ความโกรธ โกมล (adj.) ออน, ละเอยดออน,

นารก โกวท (adj.) ฉลาด, ช านช านาญ,

รอบร

ข ขจร (m.) เมฆ; ลม; พระอาทตย;

นก (ผไปในอากาศ) ขญช (adj.) กระจอก, งอย ขณ 1 (m.) ขณะ, คร,

ครงคราว, สมย, ยาม 2 (n.) การขด

ขณก (adj.) ชวขณะ, ชวยาม ขณฑ 1 (m.) กง, ชน, ทอน,

สวน; น าออยกอย, ลกกวาด; 2 (adj.) ซงแตก, ท าลาย

ขณฑน (n.) การแตก, การหก ขตตย (m.) กษตรย, พระเจา

แผนดน, ชาตนกรบ; เจาชาย, เจานาย, คนชนสง

ขตตยา,-ยาน (f.) นางกษตรย, เจาหญง

ขนต, ขนต (f.) ความอดทน ขนธ (m.) ขนธกมาร; บา, ไหล,

ตนคอ; ขนธ, ล าตนไม; หม, กอง, พวก, หมวด, สวน; ขนธ 5

ขย (m.) ความสนไป, โรคผอมแหง

ขล (in.) แทจรง, ไดยนวา ขฬ 1 (m.) คนพาล, คนชว,

คนกกขฬะ

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

166

2 (adj.) หยาบคาย, ดราย, แขง, กกขฬะ

ขาณ (m.,n.) ตอไม, เสา ขาทน (n.) การเคยวกน ขปป (adv.) เรว, พลน ขณาสว (m.) พระขณาสพ,

ผหมดอาสวะ, พระอรหนต ขร (n.) น านม, นมสด, นม ขทา (f.) ความหว, ความอยาก ขทท, ขททก 1 (m.) งวนผง,

น าผง, ผงตวเลก, ผงหว, แมลงวน;

2 (adj.) นอย, เลก, ต า, ยากไร, ไมส าคญ

ขททา (f.) แมลงเลกๆ, ผง, แตน; แมลงวน

ขธา (f.) ความหว, ความกระหาย เขตต (n.) สวน, นา, ไร เขม (adj.) เกษม, ส าราญ,

ปลอดภย, สงบ, ด เขฬ (m.) เขฬะ, น าลาย, เสมหะ โข (in.) แล, โดยแทแล, แนนอน โขม 1 (m.) ผาโขม, ผาลนน; 2 (adj.) ท าดวยเปลอกไม โขลก (m.) หมวกยอด, จอม

ปลวก

ค คงคา (f.) แมน า, แมน าคงคา คจฉ (m.) พมไม, กอไม คช, คชก (m.) ชาง คชชนา (f.) การรอง, การค าราม,

การแผดเสยง คณ (m.) คณะ, ฝง, หม, พวก คณก (m.) ผนบ, ผค านวณ, โหร,

หมอด คณนา (f.) การนบ, การค านวณ,

จ านวนตวเลข คณกา (f.) หญงงามเมอง, หญง

แพศยา คณฑ 1(f.) ระฆง; 2 (adj.) มฝ,

เปนฝ คต (f.) การไป, การเดนไป คทา (f.) ตะบอง, อาวธทาวกเวร คทธ (m.) แรง คทรภ (m.) ลา คนถ (m.) คมภร, ต ารา, การ

รอยกรอง; เครองผก, เครองรอยรด

คนถการ (m.) ผแตงหนงสอ, ผรอยกรอง, ผรจนาคมภร

คนถธร (n.) ธระคอการเรยนคมภร

คนธ 1 (m.) กลน; เครองหอม, เครองส าอาง; ตระกลชาง;

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

167

2 (adj.) นดหนอย คนธกฏฐ (n.) ไมจนทนหอม คนธกฏ (f.) คนธกฏ, กระทอมท

อยอาศยของบรรพชต (โดยเฉพาะเปนทประทบอยอาศยของพระพทธเจา)

คนธพพ (m.) คนธรรพ, ก าเนดเทวดา, นกดนตร, นกรอง; มา

คพพ (m.) ความหยง, ความจองหอง

คพภ (m.) ครรภ, สตวในครรภ, หอง, หองใน, ล าไส

คพภทวาร (n.) ประตหอง คพภปรหรณ (n.) การบรหาร

ครรภ, การบ ารงครรภ คพภปรหาร (m.) การบรหาร

ครรภ, การบ ารงครรภ คพภวฏฐาน (n.) การคลอดบตร คมน 1 (m.) การไป, การเดน,

การเคลอนไหว; 2 (adj.) อนเปนทไป

คมนาคมน (n.) การคมนาคม, การไปและการมา

คมภร 1 (n.) ความลก, ความลกซง; 2 (adj.) ลก, ซง, สขม, ยากทจะเขาใจได

คร (m.,n.) ยาพษ, ยาถอนพษ

ครล (n.) พษง ครหณ (n.) การตเตยน, การ

กลาวโทษ, การใสราย คร 1 (m.) คร, ผสอน, ผแนะน า,

ผควรเคารพ; ปก; 2 (adj.) ใหญ, หนก, ผควรแกการนบถอ, ผควรแกการยกยอง

คล (m.) คอ, ล าคอ ควล (m.) ควายปา, ควาย

กระทง คเวสก (adj.) ผเสาะแสวงหา,

ผเสาะหา, นกสบ คเวสน (n.) การแสวงหา, การ

คนหา คหณ (n.) การยด, การถอ,

การศกษา, การเลาเรยน คหน 1 (n.) ดง, ปาทบ, ปาชฏ; 2 (adj.) ทบ, หนา, ลก,

รกชฏ คหปต (m.) คหบด, พอบาน คาถา (f.) คาถา, โศลก, ค า

ประพนธประเภทรอยกรอง คาถาปท (n.) บาทคาถา, คาถา

บาทหนง คาม (m.) บาน, หมบาน คามวาส (m.) ผทอยในบาน,

ชาวบาน, ผอยใกลบาน (ภกษ)

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

168

คายก (m.) นกขบ, นกรอง คารว (m.) คารวะ, ความเคารพ

นบถอ, ความออนนอม คชฌ 1 (m.) แรง 2 (adj.) ผตะกละ, มกมาก, อยากได คชฌกฏ 1 (m.) ภเขาคชฌกฏ

ใกลเมองราชคฤห, 2 (adj.) ภเขาทมยอดเหมอนนกแรง

ครคค (m.) ยอดภเขา คร (m.) ภเขา คลาน (m.) คนไข คลานเภสชช (n.) ยารกษาโรค คห, คห (m.) คฤหสถ, ผครอง

เรอน คต 1 (n.) การขบรอง, การรอง

เพลง; เพลง; 2 (adj.) ขบรองแลว

ควา (f.) คอ, ล าคอ, หนสน คเวยย,-ยก (n.) เครองประดบ

คอ คจฉ (m.) พวง, ชอ, พม คณ (m.) คณ, ความด, อานสงส;

สายธน, เชอก, เสน; สวน, ชน; พบผาเปนชนๆ คณวนต (adj.) ผมคณความด คมพ (m.) กอไม, พมไม; ฝง,

หม, พวก, ประชม คร 1 (n) คร, อาจารย 2 (adj.)

หนก, ควรคารวะ, นาเคารพ

คหา (f.) ถ า; หวใจ คถ (n.) คถ, อจาระ, ข เคห (m.,n.) บาน, เรอน เคหทวาร (n.) ประตบาน โคกล (n.) คอกวว, โรงวว โคคณ (m.) ฝงโค, หมโค โคจร (m.) ทงเลยงวว, อารมณ,

ทควรเทยวไป โคณ (m.) โคผ, วว โคตม 1 (m.) พระโคดม, พระ

นามของพระพทธเจา; 2 (adj.) เหลากอแหงพระโคดม, โคตมโคตร

โคธก (n.) คนคอม โคธกา (f.) นกกระเตนนอย,

นกกางเขน โคธา (f.) เหย; สายซอ โคมาย (m.) สนขจงจอก,

หมาปา, หมาไน โคร (adj.) ขาว, บรสทธ โครกขา (f.) การเลยงโค, การ

รกษาแผนดน, การรกษานา

ฆ ฆสน (n.) การขด, การส, การถ,

การบด

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

169

ฆจจา (f.) การท าลาย ฆญญ (n.) การฆา, การท าลาย ฆฏ (n.) หมอน า, เหยอกน า, ขน;

กอน, กลม, กอง ฆฏก (m.,n.) หมอเลก, ตมเลก;

ปมไม; ไมตะโก; มากระจอก

ฆฏทาส (f.) แมสอ. ฆฏน (n.), ฆฏนา (f.) การ

พยายาม, การสบตอ, การตดแนน

ฆฏา (f.) ฝง, หม, พวก,ประชม. ฆฏกมคคร (n.) ไมกระบองส น,

ไมคอน ฆฏกา (f.) ถวย, ชาม, ลม, ปม,

ปม, ลกคล; เวลา ฆฏกายนต (n.) นาฬกา,

เครองวดเวลา ฆฏการ (m.) ชางปนหมอ ฆฏ (f.) หมอน า, ตมน า; นาฬกา ฆฏการ (m.) ด ฆฏการ ฆฏยนต (n.) ถง, เครองสบน า ฆณฏา (f.) ระฆง ฆต (n.) เนยเหลว, เนยใส, เปรยง ฆตกมาร (f.) ตนหางจระเข ฆตาสน (m.) ไฟ ฆน 1 (n.) คอน; เครองดนตร

ชนดหนงทใชประโคม;

2 (m.) เมฆ, รางกาย, กอน; 3 (adj.) หนา, แนน, แขง, ทบ

ฆนกป (m.) ลกเหบ ฆนชาลา (f.) สายฟา ฆนนาภ (m.) ควน ฆนปทว (f.) ทองฟา ฆนปาสณฑ (m.) นกยง ฆนปปผ (n.) เครองลาดตดดวย

ดอกไม ฆนารณ (adj.) แดงเขม, แดงจด ฆโนปล (n.) ลกเหบ ฆมม (m.) ความรอน, ฤดรอน;

เหงอ ฆมมชล (n.) เหงอ ฆมมชชต (m.) พระอาทตย ฆร (n.) เรอน ฆรกโปฏ (m.) นกพราบบาน ฆรโคล(ฬ)กา (f.) จงจก, ตกแก,

ตดต ฆรณ (f.) หญงแมเรอน, แมบาน,

เมย ฆรทวาร (n.) ประตเรอน ฆรทาส (f.) ทาส, คนรบใชหญง ฆรพนธน (n.) เครองผกคอเรอน,

การแตงงาน ฆรมข (n.) หนามข, หนาบาน ฆรเมส (m.) ผดแลบาน, พอบาน

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

170

ฆรสปป (m.) งเรอน, งกนหน ฆรสกร (m.) หมบาน ฆราชร (n.) ลานบาน, สนามหนา

บาน ฆราวาส (m.) ฆราวาส, ผครอง

เรอน ฆส (m.) อาหาร ฆาฏ (m.) ตนคอ, ทายทอย ฆาฏก (m.) ผฆา; ตนมะขาม,

ตนมะกา, ตนกระเบยน, ตนมกใหญ

ฆาต (m.) การฆา, การประหาร, การปลน

ฆาตก 1 (n.) ด ฆาต; 2 (adj.) ผฆา, ผประหาร, ผปลน

ฆาตน (n.) ด ฆาต ฆาตปกข (m.) เหยยวด า ฆาน (n.) จมก ฆานธาต (f.) ฆานธาต, ธาตแหง

การรบรกลน ฆานวญญาณ (n.) การรบรกลน ฆานสมผสส (m.) การถกตอง

กลนดวยฆานประสาท ฆานโรค (m.) โรคจมก ฆายน (n.) การดม, การสด ฆายนย (adj.) ควรดม, ควรสด ฆาส (m.) อาหาร, หญาแหง,

ทงหญา

ฆาสจฉาทน (n.) อาหารและเครองนงหม

ฆาสน (n.) ด ฆาส ฆาสหารก (adj.) คนน าอาหาร

มา, คนหาบหญา ฆณ (m.) ตวดวง, ตวหนอน โฆฏ, โฆกก (m.) มา, มา

กระจอก โฆณส (m.) ง โฆณา (f.) จมก โฆณ (m.) หม โฆรตร (adj.) รายมาก, นากลว

มาก โฆรทสสน (m.) นกเคา โฆรราสนา (m.) สนขจงจอก โฆรวส (adj.) (ง) มพษราย โฆส 1(m.) เสยงกกกอง,เสยง

กงวาน, การออกเสยง; บานคนเลยงวว; 2 (adj.) ผประกาศ, โฆษก

โฆสก (adj.) ด โฆส 2 โฆสน (n.), โฆสนา (f.) การ

โฆษณา, การประกาศ, การกระจายเสยง

โฆสต (adj.) อนเขาประกาศแลว, อนเขาปาวรองแลว

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

171

จ จ (in.) ก, แล, กแล, ดวยวา; ก

แตวา, ถงอยางนน; จรงอย, แทจรง; และ, ดวย

จโกร (m.) นกกด, นกเขาไฟ จกก (n.) จกร, ลอ, วงกลม,

เสนา, กองทพ, อ านาจ, อาชญา, เขตแดน

จกกวตต,-ต (m.) พระเจาจกรพรรด

จกกวาล,-วาฬ (m.,n.) จกรวาล, สรยจกรวาล, โลก, ปรมณฑล

จกข (n.) จกษ, ตา, ความเหนแจง, ปญญา

จงกมน (n.) การจงกรม, การเดนเวยนรอบไปมา; ทจงกรม

จญจร (f.) ผง จฏก (m.) นกกระจอก จฏล (adj.) ผฉลาด, ผช านาญ จณก (m.) ถวเขยว จณฑ,-ฑก (adj.) ดราย, ทารณ,

เหยมโหด จณฑาล 1 (m.) คนจณฑาล, คนต าชา, ลกคนตาง

วรรณะ เชน บดาเปนศทรมารดาเปนพราหมณ เปนตน;

2 (n.) การเลนของคนจณฑาล

จณฑล (m.) ชางตดผม จต (adj.) ส จตกขตต (in.) สครง, สหน จตตถ (adj.) ทส จตร (adj.) ฉลาด, ช านาญ,

เฉยบแหลม จนท (m.) พระจนทร, ดวงเดอน จนทก (m.) แววหาง (นกยง) จนทน (m., n.) ตนจนทน; ไมจนทน; เนอไมจนทน จมร,-มร (m.) จามร จม (f.) เสนา, กองทพ จมป,-ปก (m.) ตนจ าปา จมม,-มก (n.) หนง; โล จมมการ,-การ (m.) ชางหนง,

ชางรองเทา จรณ (n.) การเทยวไป, ความ

ประพฤต, จรณะ; เทา จราจร (adj.) ซงเทยวไปเทยวมา,

คลอนแคลน จรต,-ตก (n.) จรต, ความ

ประพฤต, นสย; ชวต, ความเปนอย

จรยา (f.) จรยา, จรรยา, ความประพฤต; การทองเทยวไป

จล (adj.) หวนไหว, โคลงเคลง

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

172

จลน (adj.,n.) ซงหวนไหว, ซงสน, ซงคลอนแคลน, ซงกระเพอม; ความหวนไหว, การเคลอนไหว, การสน, การกระเพอม

จลาจล (adj.) ซงเคลอนไหวไปมา, ซงหวนไหวไปมา, ซงไมมนคง

จวน (n.) การจต, การเคลอน, การตาย (จากภพหนงไปเกดในภพอนตอไป)

จาค (m.) การบรจาค, การให, การเผอแผ, การสละ,

การเสยสละ จาฏ (f.) ตมน า, หมอน า, มาตรา

ตวงชนดหนง จาป (m.,n.) แลงธน, ธน, คนศร จามร (n.) แสจามร, แสหาง

จามร จาร (m.) การเทยวไป, การ

เคลอนไหว; การประพฤต; คนสอดแนม; สายลบ;

จารบรษ จารก,-รก 1 (adj.) ผเทยวไป,

ผทองเทยวไป, ผประพฤต; 2 (m.) คก, เรอนจ า จาร (n.,adj.) ทองค า, งาม,

สวยงาม, เปนทชอบใจ

ทจมลงในน า), เดอดพลาน จญจา (f.) ตนมะขาม จตก 1 (m.) จตกาธาน, เชง

ตะกอน; 2 (adj.) ซงทาบ, ซงตกแตง, ซงฝงลวดลาย

จตกา (f.) ด จตก 1 จตต 1 (n.) จต, ใจ, ความคด,

ตงใจ, เจตนา; 2 (m.) จตรมาส, เดอนทหาทางจนทรคต (อยในระหวางเดอนมนาคม-เมษายน);

3 (adj.,n.) วจตร, สวยงาม, มลวดลาย

จตตก, จตรก 1 (m.) กวางดาว, เนอลาย,เสอดาว; 2 (adj.) วจตร, สวยงาม, มลวดลาย, มหลายส

จตตกณฐ (n.) นกพราบ จนตนา (f.) การคด, การด าร,

ความนกคด, ความด าร จนตา (f.) ความคด, ความด าร จนตามย (adj.) ซงส าเรจดวย

ความคด จม (m.) นกแกว จร (adj.) นาน, ชา, ชานาน, ยนนาน, ยงยน จร (adv.) นาน, ยงยน จรสส (adv.) ชวกาลนาน

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

173

จเรน (adv.) โดยกาลนาน, ชวกาลนาน

จนก (n.,m.) ถวเขยว จร (f.) จงหรด, เรไร จวร (n.) จวร จวรทสส (n.) ผาส าหรบท าจวร จจก (n.) หวนม จณณ (adj.,n.) ละเอยด, เปนผง,

เปนจณ; จณ, ผง, ฝน, แปง, ปนขาว

จต (f.) การจต, การเคลอน, การพลดตก, การตาย (จากชาตภพหนงไปเกดในภพอนตอไป)

จนท (m.) ชางงา, ชางแกะสลกงาชาง

จนทการ (m.) ชางกลง จลล (adj.,m) เลก, นอย,

เลกนอย; เตา จลลองคล (f.) นวกอย จต (m.) มะมวง จล (adj.) ด จลล จฬ (m.) จอนผม, จกผม,

มวยผม; ขนแผง, หงอน จฬา (f.) จอนผม, จกผม,

มวยผม; ขนแผง, หงอน จฬก (adj.) มยอด, มผมจก,

มหงอน

จฬามณ (m.) กระบงเพชร, ปน เจ (in.) ถา, ถาวา, ถาหาก, ผวา เจต (m.,n.) จตใจ, ความคด,

ตงใจ เจตนา (f.) เจตนา, ความตงใจ,

ความจงใจ, ความมงมน เจตสก (n., adj.) ความตรกตรอง

แหงจต, เปนไปทางใจ, เกดดบรวมกบจต, ซงปรกอบกบจต, อาการทางจต

เจตย (n.) เจดย, สงทระลกซงควรแกเคารพบชา, สงทกอสรางส าหรบบรรจสงทนบถอ

เจล (n.) ผา, ผานงผาหม เจลก (adj.,m) ผมผา, ผนงหมผา โจทก (adj.,m) ผโจท, ผทวง,

ผฟอง, ผกลาวหา; โจทก โจทนา (f.) การทวง, การฟอง,

การกลาวหา, การตเตอน โจร (m.) โจร, ขโมย โจล, โจฬ (m.) ผา

ฉ ฉ (adj.) หก, จ านวนหก ฉก (n.) มตร, คถ, มลสตว ฉกขตต (in.) หกครง ฉคล (m.) แพะ

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

174

ฉฏฐ (adj.) ทหก ฉณ (m.) มหรสพ, การรนเรง ฉตต 1 (n.) ฉตร; รม; เหด; ศพ; 2 (m.) นกเรยน, ศษย ฉท (m.) ใบไม; ปก; สงปกปด,

สงก าบง, ผาคลม ฉทน (n.) เครองมง, เครอง

ปกปด; หลงคา; ใบไม; ผม ฉนท (m.) ความพอใจ, ความรก

ใคร, ความมงหมาย; ฉนทศาสตร

ฉปปท (m.) ผง, แตน, แมลงภ ฉมา (f.) ภม, พน, แผนดน ฉลล (f.) สะเกดไม; เปลอกไม ฉว 1 (m.) ศพ; 2 (adj.) ชวราย,

เลวราย, ต าทราม ฉวก (m,adj.) ศพ; เลวราย,

ลามก ฉวกฏกา (f.) กระทอมผ,

ทเกบศพ ฉวฑาหก (m.) คนเผาศพ,

สปเหรอ ฉวทสส (n.) ผาหอศพ ฉวสรร (n.) ซากศพ ฉว (f.) ผว, หนงหม ฉวโรค (m.) โรคผวหนง ฉาต (adj.) หว, อยาก, กระหาย ฉาทน (n.) เครองปกปด

ฉายา (f.) ฉายา, รม, เงา, รปถาย, ความรงโรจน

ฉมพล (m.) ไมงว ฉรกา, ฉรกา (f.) มดนอย, กรช เฉก (adj.) ฉลาด, เฉยบแหลม เฉต (m.) เสอดาว โฉฏ (m.) ชาวประมง

ช ชกฏ (m.) มะพราว ชคต (n.) แผนดน, โลก ชคต, -ต (f.) แผนดน, โลก ชคตปาล (m.) พระเจาแผนดน,

พระราชา ชงฆ (m.) แขง ชงฆมคค (m.) ทางเทา, บาทวถ ชญญ (adj.) บรสทธ, งาม, เลศ,

ประเสรฐ, มสกล, ผร ชฏา (f.) ชฏ, เครองผก, ชฎา,

เทรด, มวยผม, กงไมไผ ชฑ (adj.) โงเขลา, ใบ ชต (n.) ยาง, ครง ชตกา (f.) คางคาว ชน (m.) ชน, คน, ผเกด ชนก 1 (m.) ชนก, ผก าเนด, พอ; 2 (adj.) ผใหเกด, ผผลต ชนน (f.) ชนน, ผใหก าเนด, แม ชนปท (m.) ชนบท, ทองถน,

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

175

บานนอก, ตางจงหวด ชนาธป (m.) ผเปนใหญแหงชน,

ราชา, กษตรย, พระเจาแผนดน

ชนนท (m.) ด ชนาธป ชนต (m.) สตว, คน, ชน,

ประชาชน; หญา ชปา (f.) ชบา, กหลาบ ชมพว (n.) ผลหวา, ผลชมพ ชมพ,-พ (f.) ไมชมพ, ไมหวา ชมพก (m.) หมาไน ชมพ (พ) ทป (m.) ชมพทวปคอ

ประเทศอนเดย ชมม (adj.) ต า, เลว,ทราม,

ลามก, นาดถก, นารงเกยจ, นาชง

ชย (m.) ความชนะ, ความมชย; ชยพฤกษ; ธงชย

ชยกสม (n.) ดอกชยพฤกษ ชยมงคล (n.) ชยมงคล, โชคด

แหงความชนะ ชยภม (f.) ชยภม, ท าเลทเหมาะ,

พนทอนมชย ชร 1 (m.) ความปวยไข;

2 (adj.) อนชนา, อนแก, อนคร าครวญ, อนเสอม

ชรา (f.) ชรา, ความแก, ความคร าครา, ความเสอมโทรม

ชราย (m.) ครรภ ชล (n.) น า ชลกณฏก (m.) จระเข ชลโคจร,-จรก 1 (m.) ปลา;

2 (adj.) ผเทยวไปในน า, ผอาศยอยในน า

ชลช 1 (m.) ปลา; 2 (n.) ดอกบว; 3 (adj.) ผเกดแตน า, ผเกดจากน า

ชลธ (m.) ทะเล ชลาธร (m.) ทะเลสาบ, สระ ชลาพ (m.) ครรภ, มดลก, รก ชลาพช (adj.) ซงเกดในครรภ,

ซงเกดแตครรภ ชโลทร (n.) ทองมาน (โรค

ทองมาน) ชลล (n., m.) ความเปยก,

ความชน, ความแฉะ; นกกฬา

ชว 1 (m.) ความเรว, ความรบดวน, ความคลองแคลว, ความวองไว; ก าลง; 2 (adj.) วองไว, เรว

ชวน 1 (n.) การวง; เชาวน ,ความรสกเรว, ความเขาใจ

ไดไว, ความวองไว, ความกระตอรอรน; 2 (adj.) วองไว

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

176

ชวนก (adj.) วองไว ชวนปญญ (adj.) ปญญาวองไว,

มความเขาใจไดไว ชวนกา (f.) ผามาน ชฬ 1 (m.) คนโง, คนเขลา;

2 (adj.) โง, เขลา; เชองชา, ทบ

ชาคร (adj.) ตน, ระวง, มสตรอบคอบ

ชาณ (m.) เขา ชาต (n.) ฝง, หม, พวก, ประชม ชาตก 1 (n.) ชาดก, เรองราว

ของพระพทธเจาทมมาในอดต; 2 (adj.) ลกชาย; 3 (m.,adj.) อนเกดขนแลว, อนอบตขนแลว

ชาตทวส (m.) วนเกด ชาต (f.) การเกด, ชาต, สกล,

ชนด, จ าพวก, ชาตมนษย; มะลซอน

ชาตภม (f.) ชาตภม, ถนทเกด, บานเกดเมองนอน

ชาน, ชานก (n.) เขา ชาป (m.) ค าสวด, ค าแชง,

ค าดา ชามาต (m.) ลกเขย ชายา (f.) ชายา, ภรรยา, เมย ชาร (m.) ครก, ช, ชายช

ชาร (f.) ครก, หญงช, หญงมช ชาล (n.) หนาตาง, ชองลม; ขาย,

แห, เครองผกพน ชาลก (m.) พวง, ชอ, ดอกไมตม;

ขายนอย ชาลปาท (m.) เปด, หาน ชาลปว (m.) ขนมรางแห, ขนม

ตาขาย, ขนมเบอง ชาลา (f.) เปลวไฟ, โคมไฟ ชาล (adj.) ผมขาย, ผมแห ชฆจฉา (f.) ความหว,

ความอยาก ชวหคค (n.) ปลายลน ชวหา (f.) ชวหา, ลน ชว (m.) ชวต, ความเปนอย ชวก 1 (m.) เทยนขาว 2 (adj.) ผเปนอย ชวต (n.) ชวต, อาย, ความ

เปนอย ชวตกขย (n.) ความสนไปแหง

ชวต, ความตาย ชว (adj.) ผเปนอย, ผมชวต ชณห (adj.) กระจาง, สวาง,

แจมใส ชณหปกข (m.) ชณหปกษ,

เดอนขางขน ชณหา (f.) แสงจนทรคนเดอน

หงาย

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

177

ชต (f.) รศม, แสง; ความงาม, ความรงเรอง, ความสดใส

เชฏฐ 1 (m.) ชอเดอนคอเดอนเจดตกราวเดอนพฤษภาคม-มถนายน; 2 (adj.) พใหญ, ผเจรญทสด, สงสด

เชฏฐก (adj.) พใหญ, ผเจรญทสด, สงสด

โชตก (adj.) อนสองแสง, อนใหสวาง

โชตนา (f.) ความลกโพลง, การสองแสง, การอธบาย

โชตรส (m.) แกวโชตรส, แกวมรศมสกใส, แกวสารพดนก

ฌ ฌาฏตถก (m.) แตงโม ฌาน (n.) ฌาน, การเพงจนใจ

เปนสมาธ; เพลง, ไฟ ฌาปก (adj.) ผเผา, ผจดไฟ ฌาปน (n.) การเผา, การจดไฟ ฌายน (n.) การเพง, การ

เขาสมาธ; การเผา ฌาย (adj.) ผเพง, ผเขาสมาธ

ญ ญาณ (n.) ญาณ, ความร, ความ

เฉลยวฉลาด, ความเขาใจแจมแจง

ญาณจกข (n.) ญาณจกษ, จกษคอปญญา, ปญญา

ญาณชาล (n.) ขายคอญาณ, ขายคอความร

ญาณ (adj.) ผมความร, ผมความฉลาด

ญาต (adj.) ร, ทราบ, เขาใจ ญาตก, ญาต (m.) ญาต, พนอง,

คนสนท ญาตสงคห (m.) การสงเคราะห

ญาต ญาตสาโลหต (m.) สายโลหต

แหงญาต, ตระกลญาต, ญาตรวมสายโลหต

ญาปน (n.) การประกาศ, การแจงใหทราบ

ฐ ฐปน (n.) ไว, การวางไว, การ

แตงตง, การสถาปนา; การงด, การหยดไว (ในค าวา ปาฏโมกขฐปน การงดสวดปาฏโมกข)

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

178

ฐปนา (f.) การตงชอ, การยกขน, การรกษาไว, การวางไว, การแตงตง, การสถาปนา; การงด

ฐาน (n.) ฐานะ, การตงอย, การด ารงอย, ทตง, การหยดอย, หลกแหลง, ต าแหนง

ฐานนตร (adj.) ฐานนดร, ล าดบแหงยศบรรดาศกด

ฐต (f.) การตงอย, การด ารงอย, การมนคง, ความอดทน, ความเปนอย

ฑ ฑส (m.) เหลอบ, ไขแมลงวน ฑสน (n.) การกด, การตอย ฑาห (m.) ความเรารอน, การ

เผาไหม ฑาหก 1 (m.) ไฟ; 2 (adj.) ผเผา,

ผไหม; ผทท าใหเรารอน

ต ตกก 1 (n.) วตก, ความตรก,

เหตผล, ตรรกวทยา; 2 (m.) เปรยง, ผลอนทผลม

ตกกน (n.) การตรก, เหตผล ตกกสลา (f.) นครตกกสลา ตกโกฏก (m.) หนอน, ไสเดอน,

พยาธ ตกขก (m.) ชางไม ตจ (m.) หนง, เปลอกไม ตจฉก (m.) ชางถาก, ชางไม ตจฉน (n.) การถาก, การผา,

การตด ตฏ 1 (m.) เหว, เงอมเผา; 2 (n.)

ฝง, ตลง, ทา ตณฑล (n.) ขาวสาร ตณฑลโทณ (n.) ทะนานขาวสาร ตณฑลก, -ลย (m.) บานไมรโรย ตณหา (f.) ตณหา, ความอยาก,

ความกระหาย, ความดนรน; ชอธดาของมาร

ตตปตต (f.) ตนกลวย ตตย (adj.) ทสาม ตโต (in.) จากนน, จากทนน,

ล าดบนน, เพราะฉะนน, ยงกวานน

ตโตปฏฐาย (In.) จ าเดมแตนน, ตงแตนน

ตตตก (adj.) มประมาณเทานน, มขนาดนน, แคนน

ตตถ, ตตร (in.) ทนน, ในเหตนน ตถตา (f.) ความเปนจรง, ความ

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

179

เปนแท, ความเปนเชนนน, ความเปนเหมอนอยางนน

ตถา (in.) ฉนนน, เหมอนอยางนน, ประการนน

ตถาคต 1 (m.) พระตถาคต, พระนามของพระพทธเจา;

2 (adj.) ผไปแลวเชนนน; ผตรสร

ตถารป (adj.) มอยางนนเปนรป, มรปเชนนน, อยางนน

ตทา (in.) ในกาลนน, ในครงนน, เมอนน

ตน 1 (f.,n.) รางกาย; หนง; 2 (adj.) บาง, นอย, ละมนละมอน, ละเอยด

ตนต (n.) ดาย, เชอก; ประธาน; อทาหรณ

ตนต (f.) ดาย, สายพณ; แถว; แนว; สายสกล, ประเพณ, แบบแผน, ต ารา, คมภร, ประธาน; อทาหรณ

ตป (m., n.) ตบะ, ความเพยรเผากเลส, การทรกาย, ความส ารวม, การปฏบตของนกพรต

ตปน (n.) การเผา, การสองแสง, การทรมาน, ความรอน

ตม (m.,n.) ความมด, ความเขลา

ตมพ 1 (n.) ทองแดง; ชอสกลชาง; 2 (adj.) สแดง,

สน าตาล ตรณ (m.) การขาม, การผาน ตรณ (f.) เรอ, ส าเภา, ก าปน ตร (m.) ตนไม ตรณ 1(m.) ชายหนม; 2 (adj.)

หนม, ออน, ใหม ตรณ (f.) หญงสาว, สาวนอย ตล (n.) รป, พน, ชน, เบองตน;

ฝา (ฝามอเปนตน), ใบดาบ ตส (adj.) ซงไหว, ซงสน, ซง

เคลอน ตสมา (in.) เพราะเหตนน ตาณ (n.), ตาณตา (f.) การ

ตานทาน, การคมครอง, ทพง, สงก าบง; นพพาน

ตาต 1 (m.) บดา, พอ, ลก; 2 (adj.) รกษา, เลยงด

ตาทน, ตาทส, ตาทสก, ตาท (adj.) ซงคงท, ซงเปนเชนนน, ซงเหมอนอยางนน

ตาปส (m.) ดาบส, ฤาษ, ผบ าเพญตบะ

ตาปส, ตาปสน (f.) ดาบสหรอนกพรตหญง

ตามร (n.) น า ตามรส (m., n.) บว

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

180

ตารกา, ตารา (f.) ดาว; แกวตา, ตกตาในลกตา

ตาล (m.) ตาล; สมอพเภก; ระยะทวด (คอเหยยดนวหวแมมอและนวกลางคบออกใหตรง); ชนยาวๆ, รว, ขด, บง; ลกดาลสลก

ตาลกนท (m.) เหงาในดน, หว (หอม, กระเทยม) รากตาล

ตาลปกก (n.) ผลตาล, ลกตาล ตาล (m.) เพดานปาก ตาลช (adj.) อนเกดจากเพดาน

ปาก ตาว (in.) เพยงนน, เทานน ตาวตา (in.) มประมาณเทานน,

มประมาณเพยงนน ตาวตส (m.) สวรรคชนดาวดงส ตาวเทว (in.) เพยงนนนนเทยว,

ในขณะนน; บดนน ตกจฉก (m.) ผเยยวยา, ผบ าบด

โรค, หมอ, แพทย ตกจฉา (f.) การเยยวยา, การรกษา, การบ าบดโรค;

เวชกรรม ตกขตต (adv.) สามครง ตณ (n.) หญา ตณภส (m.) แกลบ, ฟาง, หญาแหง

ตตกขา (f.) ความอดทน, ความอดกลน, การใหอภย

ตตต (f.) ความอม, ความพอใจ, ความชอบ, ความเตม; รม, ขอบ

ตตถ (n.) ผสอน, คร; การเกดขน; อบาย; ทาลง, ชองลง, อวตาร; น าใส; ทฐ; ลทธ, ความเชอถอ; ฝง, ทาน า, ทาเรอ

ตตถย (m.) เดยรถย, นกบวชนอกศาสนา

ตถ (f.) ดถ, วนตามจนทรคต ตรจฉ (adj.) ขวาง, ไปผดๆ,

ไปขวางๆ ตรจฉาน (m.) ผไปขวาง, สตว

เดยรฉาน ตรย (adv.) อยางขวาง ตล (m.,n.) เมลดงา ตลก (m., n.) การเจม, การ

ประพรม; จดตกกระ, หมากหอมควาย,

หมากเมาควาย ตส, ตสต (f.) สามสบ ตร (n.) ฝง ตรณ (n.) การพจารณา, การไตรตรอง, การตดสน ต (in.) สวนวา, หากวา, แตวา

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

181

ตงค (adj.) สง, โดง, เลศ ตจฉ (adj.) วางเปลา, ไร

ประโยชน ตจฉก (adj.) ด ตจฉ ตฏฐ (f.) ความยนด, ความราเรง ตณฑล (adj.) (พด) หยาบคาย,

มจะงอยปาก ตณห (adj.) นง, เงยบ, ไมมเสยง,

ดษณ ตมพร (f.) ผกช ตมห (p.) ทาน ตมหาทส (adj.) เชนทาน,

เหมอนทาน ตร (ad.) เรว ตรค, ตรงค, ตรงคม (m.) มา ตรตตรต (adv.) ดวนๆ, เรวๆ,

พลนๆ, เรวมาก, ดวนมาก ตล 1 (n.) นน, ฝาย, ส าล;

2 (adj.) ใชในรปปฏเสธอยางเดยวเปน ‘อตล’ = เปรยบเทยบไมได, ซงไมได, เหลอทจะเปรยบเทยบ

ตลย (adj.) คลาย, เชนกน, วดได; ตวงได, เทยบได

เตช (m.,n.) เดช, อ านาจ, ความรอน, ความรงเรอง, ไฟ

เตมาส (n.) สามเดอน เตรส (adj.) สามสบ

เตล (n.) น ามน, น ามนงา เตลก (n.) น ามน, น ามนงา โตมร (m.,n.) โตมร, หอก,

หลาว, ฉมวก

ถ ถญญ (n.) น านม, น านมมารดา ถทธ (adj.) แขง, กระดาง, ทอ,

ชา; มนคง ถน (n.) ถน, นม, เตานม ถภ (m.) แกะ, แพะ ถมพ (m.) พม, กอ ถมภ (m.) เสา, หลก; พง, กอ

หญา; ความดอรน ถล 1 (n.) บก, ทดอน ถวกา (f.) ถง, ยาม, ถลก (บาตร) ถาวร 1 (adj.) ถาวร, มนคง,

ยงยน, ทนทาน; 2 (n.) ความแก, ความชรา

ถร 1 (m.) ภเขา, ตนไม; 2 (adj.) มน, มงคง, แขงแรง, หนกแนน, ยงยน

ถ (f.) หญง, ผหญง ถนมทธ (n.) ถนมทธะ, ความงวง

เหงาและความซบเซา ถลล (adj.) อวน, ใหญ, หยาบ, ถส (n.) แกลบ ถป (m.) สถป, อนสาวรยบรรจ

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

182

อฐของบคคลส าคญ, เจดย ถล (adj.) ด ถลล เถน,-นก (m.) ขโมย เถนน (n.) การขโมย, โจรกรรม เถร (m.,adj.) พระเถระ, พระ

ผใหญ, พระภกษผมพรรษาตงแต 10 ขนไป; ผเปนพระเถระ, ผแก, ผเฒา, ผใหญ

เถร,-เถรกา (f.) พระเถร, ภกษณผใหญ; หญงแก, หญงชรา

โถก (adv.) นดหนอย, เลกนอย

ท ทกข (adj.,n.) ฉลาด, สามารถ,

ช านาญ, คลองแคลว, ขยน; ความฉลาด, ความสามารถ,

ความช านาญ, ทกษะ ทกขณ (adj.) ขวา, ทางขวา, ขาง

ขวา; ใต, ทางใต, ขางใต; ช านาญ, เชยวชาญ

ทกขณทสา (f.) ทศใต ทกขณา (f.) ทกษณา, ทานเพอ

ผลอนเจรญ, ทานทใหโดยเชอกรรมและผลแหงกรรม, ทศใต

ทกขเณยย (adj.) ผสมควรซงทกษณา, ผควรรบทาน, ผสมควรไดรบไทยธรรมท

เขาน ามาถวาย ทกขโณทก (n.) น าอนบคคลพง

ใหเพอทานสมบตเปนเครองเจรญ, น าทไหลหลงในเวลาท าทาน, น าทหลงเพอแสดงการอทศ

ทกข (adj.) ผเหน, ผสงเกตเหน ทณฑ (m.) กาน, ดาม, ไม, ทอน

ไม, ไมเทา, ตะบอง, สนไหม, ทณฑ, อาชญา, การลงโทษ; การขบงคบ, ความรนแรง

ทณฑก (n.) ทอนไม, ไมเทา, ไมเรยว, ดาม

ทธ (n.) นมสม, นมเปรยว ทนต 1 (m., n.) ฟน, งา, เขยว; ท าดวยงา, มสเหมอนงา, 2 (adj.) ผฝกฝนแลว, ซง

ไดรบการฝกฝนแลว, ซงถกฝกฝนแลว, ถกทรมานแลว

ทนธ (adj.) ชา, เฉอยชา, โง, เขลา

ทพพ (adj.,n.) ควร, สามารถ, ฉลาด, ซงเหมอนไม, ซงท าดวยไม; ทรพยสมบต, ทรพย (ทอาศยแหงคณ), วสด, เนอหาของวตถ, สงทควรคา, ตนไม

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

183

ทพพ (f.) ทพพ, ชอน ทยาล (adj.) มกรณามาก,

ผเปยมดวยความกรณา ทล (n.) กลบ, ใบหญา, ใบไม ทส 1 (adj.) สบ; ผเหน, อน

บคคลพงเหน, ซงเหนได, เขาใจได 2 (m.) ขอบผา

ทสกขตต (adv.) สบครง ทสสน (n.) การด, การมอง, การ

เหน, การทราบ, การเขาใจ., ความรชด, โสดาปตตมรรค, ตา, สงทเหนรป, ทศนะ, ความเหน, ลทธ, ทฤษฎ; การแสดง

ทสสนย,-เนยย (adj.) ซงควรมองด, ซงควรแกการเหน, นาด, นาชม, สวย, งาม

ทหร (adj., m.) หนม, เยาว; เดกชาย,

เดกหนม, คนหนม ทหรก (adj.) เยาว, หนม ทฬห (adv.) อยางมนคง, อยาง

แขงแรง ทาน (n.) ทาน, การให, การเผอ

แผ, การแบงปน, ความเออเฟอ, ของบรจาค; ความบรสทธ,

ทายาท,-ทก (m., adj.) ทายาท, บคคลผรบมรดก, ผรบมรดก

ทายกา (f.) ทายกา, หญงผให, หญงผถวาย, หญงผอปถมภ

ทาร (m.) เมย, ภรรยา ทารก (m.) ทารก, เดกชาย ทารกา (f.) ทารกา, เดกหญง ทาร (n.) ไม, ฟน ทารก (n.) ทอนไม, ฟน ทารณ (adj.,n.) ทารณ, ดราย,

หยาบคาย, รายแรง, แรง; ภย, สงทนากลว

ทาส,-สก (m.) ทาส, คนรบใช ทาส (f.) ทาส, ทาสหญง, สาวใช ทฏฐ (f.) ทฐ, ความเหน, ทฤษฎ,

ความเชอถอ, ลทธ; ความเหน

ทน (nt.) วน, กลางวน ทนกร (m.) ตะวน, พระอาทตย ทพพ (adj.) อนเปนทพย, อน

เปนของแหงเทวดา, ซงมในสวรรค, ดเลศ

ทว (m.) สวรรค; วน ทวส (n.,m.) วน ทวสกร (m.) ตะวน, พระอาทตย ทวสภาค (m.) สวนแหงวน, เวลา

กลางวน

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

184

ทวา (in.) ในวน, กลางวน ทวากร (m.) ด ทวสกร ทสา (f.) ทศ ทสาภาค (m.) สวนแหงทศ,

ทศทาง ทฆ (adj.,m.) ยาว, นาน, สง,

ไกล; ง ทป 1 (m.) ประทป, ตะเกยง;

2 (m., n.) เกาะ, ทวป; ทพง; 3 (m.) รถทหมดวยหนงเสอเหลองหรอเสอดาว

ทปก 1 (adj.) ซงสอง, ซงแสดง, ซงอธบาย; 2 (m.) สนขลาเนอ; ประทป; 3 (n.) เกาะเลก

ทปสขา (f.) เปลวประทป ท 1 (in.) เปนอปสรรคบงความ

วาชว, ยาก, ล าบาก, ไมด, เลว, ราย, ทราม, ผด, 2 (adj.) สอง (มใชเฉพาะในรปสมาส เชน ทปฏฏ เปนตน)

ทกกร (adj.) ซงท าไดโดยยาก ทกข (n., adj.) สงททนไดยาก,

ความทกข, ความล าบาก, ความไมสบาย; ซงเปนทกข, ความน ามาซงทกข

ทชชาน (adj.) ซงรไดโดยยาก,

ซงเขาใจยาก ทนนมตต (n.) นมตชว, ลางราย ทนนวารย (adj.) ซงหามยาก ทพพล (adj.) ผมก าลงทราม,

มก าลงออน, มก าลงนอย ทพภกข (n.) ทพภกขภย, คราวท

หาอาหารไดยาก, ยามขาวยากหมากแพง

ทม (m.) ตนไม ทมคค (n.) ยอดไม ทมตต (adj.) มประมาณสอง,

ประมาณสอง ทลลภ (adj.) ซงไดโดยยาก,

ซงหาไดยาก ทสส 1 (n.) ผา, เสอผา; 2 (adj.)

โนน ทสสล (adj.) ผทศล, ผมศลชว,

ผประพฤตผด ทหต (f.) ลกสาว ทต 1 (m.) ทต, คนสอสาร, คนท

น าขอความไปแจงทงสองฝาย; 2 (n.) การเลน,

การพนน ทรโต (in.) แตทไกล เทว (m.) เทพเจา, เทวดา;

พระราชา เทวตา (f.) เทวดา เทวทต (m.) เทวทต ไดแก ความ

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

185

เจบและความตาย เทวปตต (m.) เทพบตร เทวราช (m.) เทวราชา, จอม

เทพ, พระอนทร เทวโลก (m.) เทวโลก, สวรรค เทวสก (adv.) ทกๆ วน เทว (f.) เทว, เจาแม, ราชน เทสนา (f.) การแสดง, การชแจง,

การอธบาย, การสงสอน, การเทศก; การแสดง (อาบต)

เทห (m., n.) กาย, รางกาย โทลา (f.) ชงชา โทส (m.) โทสะ, ความโกรธ,

ความขดเคอง, ความเกลยดชง, ความมงราย; โทษ, ความเสยหาย, ความผดพลาด, ขอบกพรอง, ขอควรต าหน

ทวาร (n.) ทวาร, ประต, ชอง, ชองทาง, ทางเขาออก

ทว (adj.) สอง ทวกขตต (adv.) สองครง ทวคณ (adj.) คณดวยสอง,

ทวคณ, สองเทา ทวช (adj.,m.) ซงเกดสองหน;

พราหมณ; นก; ฟน ทวธา (in.) โดยสองสวน,

สองสวน, สองอยาง ทวธาปถ (m.) ทางสองแพรง,

ทางแยก

ธ ธงก (m.) กา, นกยาง, เหยยว ธช (m.) ธง, ลกษณะ,

เครองหมาย ธชคค (n.) ยอดแหงธงชย ธชปตากา (f.) ธงชยและธง

แผนผา ธชน (f.) เสนา, กองทพ ธญญ 1 (n.) ขาวเปลอก, ขาว;

2 (adj.) ผมบญ, ผมโชคด, ผเคราะหด

ธน (n.) ทรพย, สมบต ธนปต (m.) ธนบด, เจาทรพย,

เศรษฐ ธนปาล (m.) ผรกษาทรพย,

ผเฝาทรพย; ชางธนบาล ธน (m.) เสยง ธนก (adj.) ผมทรพย, เจาหน ธน (n.) ธน, ศร ธมม (m.,n.) พระธรรม; สภาวะ,

ธรรมชาต; ความจรง ธมมก (adj.) ผทรงธรรม ธรณ (f.) ธรณ, แผนดน ธวล 1 (m.) สขาว; 2 (adj.) ขาว,

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

186

สะอาด ธาน (f.) เมอง, เมองหลวง ธต (f.) ความทรงไว, ความตงมน,

ความมนคง, ความแนวแน, ความเพยร, ความพยายาม, พลงงาน, ปญญา

ธตมนต (m,adj.) ผมความตงใจมน, ผมความเพยร, ผมปญญา

ธร 1 (m.,n.) ธระ, กจ, การงาน, หนาท, ความเพยร, แอก; 2 (adj.) ใกล, ตดตอ

ธว 1 (n.) พระนพพาน; 2 (adj.) ยงยน, มนคง, เทยงแท, ถาวร

ธว (adv.) ยงยน, เทยงแท, แนนอน

ธป (m.) ธป ธมเกต (m.) ไฟ, ดาวหาง,

ดาวตก ธมชาล (n.) กลมแหงควน ธมเนตต (n.) กลองสบบหร ธมสข (m.) ไฟ ธล (f.) ธล, ฝน เธน (f.) แมโคนม โธว (adj.) อนลาง, อนช าระ, อนท าใหสะอาด

น น (in.) ไม; หามได นกล (m.) พงพอน นกก (m.) เตา นกขตต (n.) นกษตร, ดาว, ดาวฤกษ, งานรนเรงตาม

ฤดกาล นข (m.,n.) เลบ นขก, นข (adj.) มเลบ,

ประกอบดวยเลบ นค (m.) ภเขา นคร (n.) นคร, เมอง นคค (adj.) เปลอย นงคล (n.) ไถ นงคฏฐ (n.) หาง นงคล (n.) ด นงคฏฐ นจร (adj.) ไมนาน, สน นจรสส (adv.) ไมนาน นจจ (n.) การฟอนร า, การเตนร า นจจก (adj.) ผฟอนร า, การแสดง, ตวละคร นจจน (n.) การฟอนร า, การเตนร า, รายร า นตต (m.) นดดา, หลาน นท (f.) แมน า, นท นทกญช (m.,n.) แองน า นน (in.) มใชหรอ, ใชไหม นนท, นนทก (adj.) ยนด,

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

187

เพลดเพลน, รนเรง, บนเทง, พอใจ

นนทา (f.) สระพระอนทร นนท (f.) ความยนด, ความ

เพลดเพลน, ความรนเรง, ความบนเทง, ความพอใจ, ความอยาก

นภ (m.,n.) ฟา, ทองฟา, หมอก นม (m.,n.) นอบนอม, นบถอ นร (m.) นระ, คน, มนษย,

ผชาย นรก 1 (m.) นรก, ทคต, สถานท

ทรมานผกระท าความชวซงตายไปแลว; 2 (m.) เหว

นรกคค (m.) ไฟนรก, เพลง นล (m.) ไมออ, ไมเลา นลาฏ (m.) หนาผาก นลาฏกา (f.) ท าหนานวควขมวด,

หนาบง, บง นลาต (m.) ด นลาฏ นลน (m., n.) บว, น า นลน (f.) กอบว, สระบว, สระน า นว (adj.) ใหม; หนม; เกา นวก 1 (n.) หมวดเกา; 2 (adj.)

ผมาใหม, ผมอายนอยกวา นวโกวาท (m.) ค าสอนผบวช

ใหม นวม (adj.) ทเกา

นวมาลกา (f.) มะลซอน นวต (f.) เกาสบ นหานตตถ (n.) ทาอาบน า นหายน (n.) การอาบน า นาก (m.) สวรรค นาค (m.) นาค, งใหญ,

ชางพลาย, ผประเสรฐ, ตนนากพด, ตนกากะทง

นาคร, นาครก (adj.) ผอยในเมอง, ชาวเมอง, อยางชาวเมอง, สภาพ, ออนโยน

นาคราช (m.) นาคราช, ราชาแหงนาค, พญานาค, พญาง

นาควน (n.) ปาไมกากะทง; ปาทมชาง, ปาชาง

นาฏก 1 (m.) ตวละคร, นกฟอน, นกเตนร า, นกแสดง; 2 (n.) การแสดง, การละคร

นาฏกตถ, นาฏกา (f.) นกฟอนหญง, นางละคร

นาฏย (n.) การดด, การส, การต, การเปา, การขบ, การรอง

นานา (in.) นานา, ตางๆ นานาจตต (adj.) มจตใจแตกตาง

กน, มความคดไมเหมอนกน

นานาปการ (adj.) มประการตางๆ, สลบซบซอน

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

188

นาภ, นาภ (f.) สะดอ, ทอง; ดมเกวยน, ดมรถ

นาม 1 (n.) นาม, ชอ, สงไมมรปเชน วญญาณ; 2 (in.) มชอ, ชอวา

นามคหณ (n.) การรบเอาชอ, การถอเอาซงชอ

นายก (m.) นายก; ผน า, หวหนา, พระพทธเจา

นายกา (f.) นายกา, หญงผน าหรอเปนค าศพทความหมายถงหวหนา

นาร (f.) นาร, ผหญง, นาง นาวา (f.) เรอ นาวาตตถ (n.) ทาเรอ นาวก (m.) คนเรอ, นายเรอ,

กลาสเรอ, คนอยในเรอ นาส (m.) ความเสอม, ความฉบหาย, ความตาย นาสา (f.) จมก, งวงชาง นาสก (adj.) มในจมก, มจมก นาสกา (f.) นาสก, จมก นาฬ (f.) ทะนาน, เครองตวง;

ล าตน, กลอง, หลอด นาฬกา (f.) ล าตน, หลอด, ขวด น (in.) เขา, ลง, ออก, ไมม นกร (m.) ฝง, กลม, หม, พวก,

ประชม, มหาชน

นกาย (m.) นกาย, ฝง, หม, พวก, กอง, การรวบรวม

นกขม (m.) การออกไป, การจากไป

นกขมน (n.) ด นกขม นกเขป (m.) การวางลง, การเหวยง, การทง, การสละ, การสรปความ นกเขปน (n.) ด นกเขป นคณฐ (m.) นครนถ, ผเปลอย,

นกบวชศาสนาเชน นคณฐ (f.) ด นคณฐ นโครธ (m.) ตนนโครธ, ตนไทร นฆาต (m.) ผประหาร, ผท าลาย,

ผฆา นจจ (adv.) เปนนตย, ประจ า,

เสมอๆ, เทยง, แท, อยางแนนอน นฏฐ (adj.) อนอาศย, พงพง,

จดจอ นฏฐา (f.) ความส าเรจ, ทสด,

จบ, ความตกลง, ความหมดไป, การหายไป

นทสสน (n.) อทาหรณ, ตวอยาง, การชแจง, เครองหมาย

นทาฆ (m.) ความแหงแลง, ความรอน, ฤดรอน, เหงอ

นทาน (n.) นทาน, เหต, เรอง,

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

189

ตนเหต, การอางถง, เลาเรอง, เรองนยาย นททา (f.) นทรา, ความหลบ,

การนอนหลบ นธ (m.) ทรพยอนบคคลฝงไว,

ขมทรพย, สมบต นนท, นนาท (m.) เสยง นนทา (f.) นนทา, ต าหน,

หาความ, ใสโทษ นนนาท (m.) เสยงบนลอ, ความ

กกกอง, ท านองเพลง นปาก (adj.) อนเจรญเตมท,

อนสกเตมท นพทธ (adj.) เนองๆ, สบตอกน

ไป, ยงยน; เปนทรบกวนใจ, ผก, มด

นพนธ (m.) ความผกพน, การยดมน, การรดรง,

ตดตอกนไป; การรบเรา นพพ (n.) ชายคา นพพตตน (n.) การเกด, การเกดขน, การอบต นพพาณ (n.) พระนพพาน, การดบ, ความสงบเยน นพพาน (n.) ด นพพาณ นมมาณ (n.) การเนรมต, การสราง, การประดษฐ นยต (adj.) ซงเทยง, ซงแนนอน

นยม (m.) นยม, ความแนนอน, การก าจด, การละเวน, การอดใจ, การจ าศล, การประพฤต

นยาม (m.) ความแนนอน, การก าหนด, แนวทาง, วธ นรตถ (adj.) ไรประโยชน, ไมได

เรอง นรตถก (adj.) ด นรตถ นรตถก (adv.) ไรประโยชน นรนตร (adj.) ไมขาดระยะ,

สบตอ, ตอเนอง, เนองๆ นรนตร (adv.) มระหวางออก

แลว, เนองๆ, เรอยๆ, เสมอๆ

นรย (m.) เหว, นรก นรทก (adj.) ไมมน า นรทธ (adj.) ซงดบ, ซงท าลาย,

ซงหมดไป นโรค (adj.) ปราศจากโรค,

แขงแรง, เปนสขสบายด นโรธ (m.) ความดบ, ความ

ท าลาย, ความหมดสน, การกน, อรยสจ, พระนพพาน

นวาร (m.) การหาม, การกดกน, การปองกน

นวารณ (n.) การหาม,

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

190

การปองกน, การกดขวาง นวาส (m.) ทอย, ทอาศย, การ

อยอาศย นวาสน 1 (n.) การประดบ

ตกแตง, การนงหม, การแตงตว; 2 (adj.) ซงประดบตกแตง, ซงนงหม, ซงแตงตว

นเวส (m.) นเวส, ทอยอาศย, ทพก, บานเรอน

นเวสน (n.) ด นเวส นสต (adj.) คม, ลบ, แหลม นสทน (n.) การนง, ทนง นเสธ (m.) การหาม, การปองกน นเสธก (adj.) ผปองกน, ผหาม นเสธน (n.) ด นเสธ นสสย (m.) ทพง, ทอาศย, ความ

ประพฤตทนอนเนองอยในสนดาน

นจ (adj.) ต า นต (f.) การน าไป, การแนะน า,

กฎ, ขอบงคบ น (in.) หนอ เนกตก (m., adj.) โกง,

หลอกลวง เนกขมม (n.) การออกบวช เนต (m.) ผน าไป เนตต (n.) เนตร, ตา

เนตต (f.) รางน า, ทอน า เนตตก (adj.) ผทดน า, ผท าน า

เขานา เนรญชรา (f.) ชอแมน า โน (in.) ไม

ป ป (in.) ทว, ขางหนา, กอน, ออก ปกรณ (n.) การท าทว, โอกาส,

ต ารา, คมภร ปการ (m.) การท าทว, วธ,

อาการ, อยาง, ชนด ปกาส (m.) การประกาศ, แสง

สวาง, การอธบาย ปกาสน (n.) การประกาศ ปกณณก (adj.) เรยงราย,

กระจดกระจาย, คละกน ปกโกสน (n.), -นา (f.) รองเรยก ปกข (m.) ขาง, สวน, ฝาย,

สขาง, ปก, ปกษ, คนขาเขยก, พรรค

ปจจเวกขณ (n.) การพจารณา, การไตรตรอง

ปจจปฏฐาน (n.) การบ ารง ปจจส (m.) ใกลรง, เชาตร ปจจสกาล (m.) รงสวาง, เชามด ปจฉโต (in.) ขางหลง ปจฉา (in.) ภายหลง

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

191

ปจฉม (adj.) เกดภายหลง, มในภายหลง

ปญจ (adj.) หา ปญจกขตต (adv.) หาครง ปญจม (adj.) ทหา ปญญาส (adj.) หาสบ ปญห (m.) ค าถาม ปญหา (f.) ค าถาม ปฏากา (f.) ธง ปฏ (in.) เฉพาะ, ตอบ, ทวน,

กลบ ปฏกฏ (n.) การโกงตอบ ปฏกล (adj., n.) ปฏกล, นาเกลยด, นารงเกยจ, ซงขดแยง; ความเปนของนา

รงเกยจ, ความเปนของไมสะอาด

ปฏคคห (m.) การรบ, ผรบ, การตอนรบ, เครองรองรบ,

กระโถน; ปลอกสวมนวมอเมอเยบจวร

ปฏคคหณ (n.) ด ปฏคคณหน ปฏคคาหก (adj.,m.) ผรบ,

ผยอมรบ, ผถอเอา; ปฏคาหก

ปฏคคาหณ (n.) ด ปฏคคณหน ปฏญญา (f.) ปฏญญา, ค ามน,

สญญา, การตกลง, การให

การเหนชอบ, การอนญาต ปฏปกข (m.,adj.) ปฏปกษ,

ฝายตรงขาม, ศตร; ซงเปนปฏปกษ

ปฏปาฏ (f.) ล าดบ ปฏปาฏก (adj.) ซงเปนไป

ตามล าดบ ปฏพทธ (adj.) ซงเกยวเนอง,

ซงเนองอย, ซงอาศย, อนตดอย, อนผกพน

ปฏพล (adj.) สามารถ, ช านช านาญ

ปฏภาค (adj.,m.) มสวนเปรยบได, ซงเปรยบเทยบกนได, ซงคลายคลง, เทากน; ศตร, ความเหมอนกน, ความคลายคลงกน; ค าตอบ

ปฏภาณ,-ภาน (n.) ปฏภาณ, ไหวพรบ, ความสามารถพดโตตอบไดฉบไว, ความเฉยบแหลม, ความแจมแจง

ปฏมคค (m.) ทางสวนกน, ทางขวางหนา ปฏรป (adj.) 1. เหมาะ, ควร,

สมควร, เหมาะสม; 2. (ใชเปนบทหลงในรปสมาส เชน มตตปฏรป เปนตน) มรปเหมอน, คลายคลง,

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

192

เทยม, ปลอมแปลง ปฏรปเทสวาส (m.) การอยใน

ประเทศอนสมควร, การอยในถนทเจรญ

ปฏลาภ (m.) การไดเฉพาะ, การบรรล, การกลบได, การไดคน

ปฏวจน (n.) การกลาวตอบ, การตอบ, ค าตอบ

ปฏวาท (m.) ค ากลาวตอบ, ค าพดยอน, การสวนค า

ปฏเวธ (m.) การแทงตลอด, การเขาใจตลอด, การรแจมแจง, การบรรลธรรม

ปฏสงขรณ (n.) การปฏสงขรณ, การซอมแซม, การแกไข

ปฏสนธาน (n.) การสบตอ, การตอเนอง, การสมาน ปฏสนธ (f.) ปฏสนธ, การสบตอ,

การเกดใหม ปฏสมภทา (f.) ปฏสมภทา,

ความแตกฉาน, ปญญาอนแตกฉาน

ปฏเสธ (m.) การปฏเสธ, การหาม, การกดกน

ปฏเสธน (m.) ด ปฏเสธ ปฐม (adj.) ทหนง, ครงแรก,

อนแรก

ปฐว (f.) แผนดน, ปฐวธาต ปณว (m.) บณเฑาะว, กลอง

ตอก, กลองเลก ปณาม (m.) การนอบนอม, การไหว, การกราบไหว,

การท าความเคารพ ปณธาน (n.) การตงความ

ปรารถนา, การตงใจแนวแน, การตดสนใจเดดเดยว

ปณธ (m.) ด ปณธาน ปณต (adj.) ประณต, ดยง, เลศ,

ละเอยด, เรยบรอย, อรอย ปณฑก (m.) บณเฑาะก, กะเทย ปณฑร (adj.,m.) ขาว, ขาว

เหลอง, ซด; ชางสกลหนงเปนชางเผอก

ปณฑต (adj., m.) ฉลาด; บณฑต, คนฉลาด

ปณฑ (adj.) เหลองออน, ขาวเหลอง ปณฑกมพล (n.) ผากมพลส

เหลอง; ชอชนบทแหงหนงในอนเดย

ปณฑกมพลสลาสน (n.) แทนศลาทมสเหมอนผากมพล, ชอแทนทประทบนงของพระอนทร

ปณณ,-ณก (n.) ใบไม, ใบไม

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

193

ส าหรบเขยนหนงสอ, จดหมาย, หนงสอ, ขน, ปก

ปณณรส (adj.) สบหา ปณณรส (f.) ดถทสบหา, ขนหรอ

แรม 15 ค า ปณณาการ (m.) บรรณาการ,

สงทไปกบสาสน, ของขวญ ปณณาส (adj.) ด ปญญาส ปณณ (f.) ใบไม ปณห (n.) เชา, เวลาเชา ปณห,-หกา (f.) สนเทา ปณห (adj.) มสนเทา ปตน (n.) การตก, การหลน ปตากา (f.) ธง, ธงแผนผา ปต 1 (m.) ผว, นาย, เจาของ;

2 (adj.) เปนเจา, เปนใหญ, เปนนาย, เปนหวหนา; 3 (in.) หาม; ทวน; มน; หยด; เหมอน; ทตง; ตอหนา; รตลอด; กลบ, ท าอก; เนองๆ; สรรเสรญ; เหต; ลกษณะ

ปตต 1 (m.) บาตร; 2 (n.) ใบไม; กลบ (บว); ขนนก, ปกนก

ปตตก (n.) ภาชนะหรอบาตรเลก ปตตจวร (n.) บาตรและจวร ปตถนา (f.) ความปรารถนา,

ความตงใจ, ความมงหมาย,

ความประสงค, ความอยากได, ความออนวอน

ปตถร (m.) แทน, แผนกระดาน, แผนศลา; การปลาด, การแผออก

ปถ (m.) ทาง, หนทาง, ถนน, วถ, แนว, คลอง

ปท (n.) บท, ค าพด; เทา, รอยเทา, กาว; ทาง; เหต, มลเคา, สถานท, ทควรด าเนนใหถง, นพพาน

ปทจารกา (f.) หญงเดนรบใช, หญงรบใช

ปทป (m.) ประทป, ตะเกยง, โคมไฟ, เครองสองแสง

ปทม (n.) ดอกบว, บวหลวง; ชอนรกขมหนง ปทมก (n.) ด ปทม ปทมสร (m.,n.) สระดอกบว ปทมน (f.) บวหลวง; สระบว ปเทส (m.) ประเทศ, เขตแดน,

ถน, บรเวณ, สวน, สถานท; เกรยก, มาตราวด (ยาวเทากบระยะระหวางนวแมมอกบนวชคบออกใหตรง), หนงคบ

ปทม (n.) ด ปทม ปทมก (m., n.) บวบก,

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

194

ผกหนอก; ชอตนไมชนดหนง

ปนถ (m.) ทาง, ถนน ปนถก (m.) คนเดนทาง ปป (n.) น า ปปา (f.) บอน า, ทเกบน าเพอ

บรการแกคนเดนทาง, ทบรการน า

ปพพชชา (f.) บรรพชา, การสละชวตครองเรอนออกบวช, การบวชโดยเฉพาะของสามเณร

ปพพต (m.) บรรพต, ภเขา, เทอกเขา, ลกเขา, หนผา; ชาวเขา, นกปนเขา

ปภงค, ปภงค (adj.) แตก, หก, ผ, พง, เปราะ, เปอย

ปภว (m.) แหลง, ตนเคา, สาเหต; ตนน า

ปภสสร (adj.,m.) เลอมพลาย, ผองใส, สดใส, บรสทธ

ปภา (f.) แสงสวาง, รศม, ความสกสกาว

ปภากร (m.) ด ปภงกร ปมชชน (n.),-ชนา (f.) ความ

ประมาท, ความมวเมา, ความเลนเลอ, ความเผลอสต, ความปลอยปละละเลย

ปมทา (f.) ผหญง, สตร ปมา (f.) การนบ, ประมาณ,

ความรอนเปนประมาณได ปมาณ (n.) ประมาณ, การนบ,

ขนาด, จ านวน; ขดขน, ขอบเขต; มาตรฐาน, สงทถอเอาเปนประมาณได; ชอง, ระยะกาล; เหต

ปมาท (m.) ความประมาท, ความเลนเลอ, ความเผลอสต, การปลอยปละละเลย

ปมข 1 (adj.) ซงเปนมข, ซงเปนหวหนา, ซงเปนประธาน, ซงเปนใหญ, ซงส าคญยง; 2 (n.) สวนหนา, สวนทยนออกมาขางหนา, หนามขบาน, ระเบยง; คว, ขนตา, ดวงตา

ปมท (m.) สตว; ความยนด, ปราโมทย

ปโยชน (n.) ประโยชน, การใช, การประกอบ, การน าไปใช

ปร (adj.) อน, ตาง, ภายนอก, เบองหนา

ปรภาค (m.) สวนอน, สวนนอก ปรมปรา (f.) ความสบเนองตอๆ

กนมา, ความสบเนอง, การสบเนองตอกนมา,

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

195

การตอเนอง, อนดบ ปรกขาร (n.) เครองใช ปรกเขป (m.) การลอมรว, รว,

คอก, การปดรอบๆ ปรจรณ (n.) การรบใช, ความ

พอใจ, ความประพฤตรอบคอบ

ปรชานน (n.),-นา (f.)ความรอบร ปรญญา (f.) รรอบ ปรพพาชก (m.) นกบวชนอก

พระพทธศาสนา ปรภาส (m.) การบรภาษ,

การวาราย, การตเตยน, การดหมน

ปรภาสก (adj.) ผบรภาษ, ผตเตยน, ผเยยหยน

ปรโภค (m.) การบรโภค, การใชสอย, เครองใช ปรมาณ (n.) การนบ, การกะ,

การก าหนด ปรเยสนา (f.) การแสวงหา, การเทยวเสาะหา ปรโยสาน (n.) ทสด, บนสดทาย,

การจบ, การรวบยอด ปรรกขน (n.) การรกษา ปรวาร (m.) ผแวดลอม,

คนตดตาม, ของสมทบ ปรสา (f.) บรษท, หม

ปรสทธ (f.) ความหมดจด ปลลงก (m.) บลลงก, แทน

นงขดสมาธ ปวฑฒ (adj.) เจรญ, งอกงาม,

ใหญ, แขงแรง ปวฑฒน (n.) ความเจรญ, ความ

งอกงาม ปวตตน (n.) ความเปนไป, การด าเนนไป, การเคลอน

ไป, การเปนไป ปวารณา (f.) ปวารณา, การเปด

โอกาสใหตกเตอนกนในคราวออกพรรษาของสงฆ; การอนญาตใหขอสงของได

ปเวณ (f.) ชองผม, ผมทผกไวหรอมวยผม; เชอสาย, ประเวณ, ประเพณ; เสอ, เครองลาด

ปเวส (m.) การเขาไป ปเวสก (adj.) ผเขาไป ปเวสน (n.) ด ปเวส ปสสน (n.), ปสสา (f.) การ

สรรเสรญ, การยกยอง, การชมเชย

ปสาท (m.,n.) ความผองใส, ความเบกบาน,

ความบรสทธ, ความยนด, ความพอใจ, จตทม

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

196

ความสขผองแผว, ศรทธา, ความสงบระงบ; ประสาท เชน "ประสาทตา" เปนตน

ปสส (m.,n.) ขาง, สขาง, ปก, เนนผา

ปสสาว (m.) เยยว, ปสสาวะ ปสสาส (m.) การหายใจออก ปหรณ (n.) การประหาร, การทบต, เครองประหาร,

เครองทบต ปาการ (m.) ปอม, ปราการ,

ก าแพง ปาจรย (m.) อาจารยของ

อาจารย, อาจารยผใหญ, ปรมาจารย

ปาจน (n.) ทศตะวนออก ปาฐสาลา (f.) โรงเรยน ปาณ (m.) สตว, ชวต, ลมหายใจ,

ปราณ ปาณก (m.) สตวมชวต, หนอน,

แมลงตางๆ ปาณาตปาต (m.) การท าลาย

ชวตสตวใหลวงไป ปาณ (m.) มอ, ฝามอ ; สตว;

เครองมอท าดวยไมของชางปน, เกรยง

ปาณกา (f.) ชอน, ทพพ, ของใชคลายกบมอ (เกรยงส าหรบ

ถอปน) ปาณ (m.,adj.) สตวมชวต; ผม

ลมปราณ ปาตราส (m.) อาหารเชา ปาโต, ปาโตว (in.) เชา, แต

เชาตร ปาเถยย (n.) เสบยง, เสบยงทาง ปาท (m.,n.) เทา, เชยง, เสยว,

เศษหนงสวนส; ราก, ปม ปาน (n.) การดม; น าดม,

น าเชอม, น าหวาน ปานก (n.) น าดม ปาป (n.,adj.) ชว, ความเลว

ทราม, ความไมด; ชว, ราย, ไมด, เปนบาป

ปาปก (adj.) ด ปาป ปาปกมม (n.) กรรมชว, การ

กระท าทชวชา ปาโมกข (adj.) เลศ, ประเสรฐ,

อนกอน, ประมข ปาโมกขาจรย (m.) อาจารยผ

เปนหวหนา, อาจารยผเปนใหญ, อาจารยผเปนประธาน

ปารค (adj.) ผถงฝง, ผบรรลพระนพพาน

ปาร (adv.) ฝงโนน ปาล (m.) การปกครอง,

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

197

การรกษา ปาล, ปาฬ (f.) แถว, แนว,

สะพาน; ระเบยบ, แบบแผน; คมภรชนพทธพจน, ภาษาทใชเขยนพระพทธพจน

ปาส (m.) มวยผม; บวง; แรว; รลกดม

ปาสาณ (m.) หน ปาสาท (m.) ปราสาท, ราชวง,

คฤหาสน, เทวาลย, เรอนสเหลยม

ปาสาทก (adj.) นารก, นาเลอมใส, นาพอใจ

ป (in.) แมวา, ผวา, แต, ถงกระนน, บางท, อยางไรกด, สมควร, ดวย, เหมอนกน

ปงก, ปงค(m.) หนอไม, หนอ, สเหลอง, สน าตาล

ปงคล (adj.) สน าตาล, สด าแดง ปฎก (n.) กระจาด, ตะกรา,

กระเชา; พระไตรปฎก, ต ารา, ปรยต

ปฎฐ (n.) หลง, ดานหลง; พน; แปง, ผง

ปฎฐ (f.) หลง, ดานหลง, ขางบน, ยอด

ปฐก (m.,n.) หมอ, กระทะ, ตม ปณฑ,-ฑก (m.) กอน, กอนขาว,

การเลยงชพ, รางกาย, การประมวล

ปณฑปาต (m.) การบณฑบาต, การยงกอนขาวใหตกไป (ในบาตร)

ปต (f.) ความยนด, ความชนชม ปตฆาต (m.) การฆาพอ ปตจฉา (f.) นองสาวของพอ,

อาหญง; ปา ปตล (m.) ลง, อา ปตลาน (f.) ด ปตจฉา ปปปล (n.) พรกไทย, พรกขหน,

พรกชฟา ปย (adj.) อนเปนทรก, อนเปนท

พอใจ ปวน (n.) การดม, เครองดม ปสาจ,-จก (m.) ปศาจ, ผ, สตวม

กายทพยจ าพวกหนง ปสาจ (f.) หญงแมมด ปฐ (n.) ตง, ทนง, แคร, ราน,

ทวางของขาย ปฐสปป (m.) คนงอย, คนเปลย ปต (f.) ความอมใจ, มความยนด ปคคล (m.) บคคล, ปจเจกชน ปจฉ (n.) หาง ปจฉก (adj.) ผถาม

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

198

ปจฉน (n.) ปจฉา (f.) การถาม, การสอบสวน, การเชอเชญ

ปญฉน (n.) เชด, ถ, ช าระ, กวาด ปณฑรก (n.) ดอกบวขาว; เสอ

ลาย, ชอชางประจ าทศอาคเนย; มะมวงอยางเลกมรสหวาน

ปณฑรกา (f.) สระบวขาว ปณณ (adj.) บรบรณ, เตม ปตต (m.) บตร, ลกชาย ปตตก (m.) บตรนอย, ลกชาย

คนเลก ปตตทาร (m.) บตรและภรรยา,

ลกและเมย ปถชชน (m.) ปถชน, สามญชน,

คนต า, คนหลง ปน (in.) อก, ซ า, แตกตาง ปนทวส (m.) วนใหม, วนรงขน ปนปปน (in.) บอยๆ, ซ าๆ,

ซากๆ, เนองๆ ปปผ (n) ดอกไม; เลอด, ระด

ของหญง ปพพกมม (n.) บพพกรรม, กรรม

ทท าไวในชาตกอน ปรโต (in.) ขางหนา ปรา (in.) กอน, ในกาลกอน ปราณ (adj.) เกา, โบราณ ปรม (adj.) เกดกอน, มมากอน

ปรส (m.) บรษ, ผชาย ปชา (f.) การบชา ปว (m.,n.) ขนม ปวก (m.) คนขายขนม เปต (m.,adj.) เปรด; ตายไปแลว เปม (n.) ความรก โปกขร (n.)บว, ใบบว, ปลาย

งวงชาง โปกขรณ (f.) สระบว โปต (m.) เรอก าปน โปตก (m.) สตวออน, ลกออน โปตถก (m.,n.) หนงสอ, ผาเปลอกไม ปลว (m.) แพ, ทน ปลวน (n.) การกระโดด,

การลอย

ผ ผรส (m.) ขวาน ผรส (adj.) หยาบ, คาย,

กลาแขง, ดราย ผล (n.) ผล, ผลไม, เหตผล, ผลจากเหต; ใบมด, ใบดาบ; ลาภ, ประโยชน ผลก (m.) โล, แผนกระดาน ผลลว (n.) หนอ, ชอ ผสส (m.,adj.) ความสมผส,

ความถกตอง, ความ

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

199

กระทบ; อารมณทมากระทบ; ซงไดรบความรสก

ผาณต (n.) น าออย, น าตาล ผารก (adj.) ขม ผาลน (n.) การแตก, การท าให

แตก, การผา ผาส 1(m.,n.) ความสะดวก,

ความสบาย, ความงาย, ความผาสก; 2 (adj.) สข, สะดวก, สบาย, งาย

ผาสก (adj.) ด ผาส เผณ, เผณก (n.) ฟองน า,

คลนน า

พ พก (m.) นกยาง, ชอของผอย

อาศยในพรหมโลก พกล (m.) ไมพกล พณ (m.) เสยง พนธ (m.) เครองผก, เครองมด;

บวง, แรว, จน, เครองลามเทา

พนธน (n.) ด พนธ พนธนาคาร (n.) เรอนจ า, คก,

ตะราง พนธนาคารก (m.) คนคก,

นกโทษ, ผควบคมนกโทษ

พพพ, พพพก (m.) แมว, เสอปลา, พงพอน

พล (n.,m.) เสนา, กองทพ; ก าลง, อ านาจ; ความหนา

พลน (m.) แมงปอง พหชน (m.) คนจ านวนมาก พหปผล (adj.) มผลมาก พหสต, พหสสต (adj.) พหสต, ผมความรมาก, ผคงแก

เรยน, ผไดยนไดฟงมาก, นกปราชญ

พาธ (m.) การเบยด, การเสยดส, การกระทบ, การยดเยยด

พาล (m.,adj.) ลก, เดก; คนโง, คนพาล; ผม หรอขน (เพยนมาจาก วาล); ออน, โง, เขลา

พาลก (adj.) เดก, เดกหนม พาหน (n.) พาหนะ, เครองน าไป,

เครองขบข พาหา (f.) แขน, เสา, ดาม พาหร (adj.) ภายนอก, ขางนอก,

ตางแดน พาห (m.,f.) ด พาหา พนท (n.) หยาดน า, จดเลกๆ,

เลกนอย พมพ (n.) รป, รปเปรยบ, รปดวง

อาทตยหรอดวงจนทร,

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

200

ลกพมพกา, ลกมะกล าหลวง, ต าลง

พล (n.) ชอง, โพรง, ร, ปลอง พลงค (m.) น าสม, น าผกดอง พลาล (n.) เกลอชนดหนงซงท า

กนใกลฝงทะเลโดยผงแดดใหสก

พลล (m.) มะตม พสาล (adj.) ไพศาล, กวางขวาง พฬาร, พฬาล (m.) แมว พช (n.) พช, เมลดพช, เชอ

สบพนธ, น ากาม, ไข (เชอสบพนธของหญง), อวยวะสบพนธ; ธาต, เหต, เคามล

พชก (m.) หนอ, ตาตนไม, เชอแถว, เดกเลก ๆ

พทธ 1 (m.) พระพทธเจา; ผบรรลอนตตรสมมา

สมโพธญาณ; 2 (adj.) ผร, ผตน, ผเบกบาน

โพธ (f.) ปญญาเครองตรสร, โพธญาณ; ตนไมชนดหนง ชอโพธ

พยคฆ (m.) เสอโครง พยคฆนส (m.) เหยยว พยญชน (n.) ตวหนงสอ,

พยญชนะ, เครองหมาย; กบขาว

พยตต (adj.) ผมปญญา, ผฉลาด, ผคงแกเรยน

พยตตตา (f.) ความเปนผฉลาด, ผคงแกเรยน

พยาธ (m.) พยาธ, ความเจบปวย, ความปวยไข

พยห, พยห (m.) กระบวน, หม พรหม (m.) พระพรหม พราหมณ (m.) พราหมณ พราหมณ (f.) พราหมณผหญง,

นางพราหมณ

ภ ภกข (n.) อาหาร, เหยอ ภค (n.) โชค, สวน, อวยวะหญง ภควนต (m,adj.) ผมโชค ภคน (f.) พนองหญง, นองหญง ภจจ (m.) การเลยงด ภฏ (m.) ทหาร, ต ารวจ ภเณ (อ.) แนะพนาย ใชเรยกคน

ทต ากวา ภณฑ,-ฑก (n.) สงของ, สนคา ภณฑน (n.) การทะเลาะ, ขอ

พพาท ภณฑาคาร (m.) โรงเกบสนคา,

รานคา ภณฑาคารก (m.) ผดแลสนคา,

ผรกษาหองเกบของใช

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

201

ภณฑ (m.) คนหวโลน ภณฑกมม (n.) การโกนหว ภตก (m.) คนรบจาง, กรรมกร ภต (f.) คาจาง, บ าเหนจ ภตต (n.) ขาวสก, อาหาร ภตตการ (m.) คนท าอาหาร,

พอครว ภตตกจจ (n.) การกนอาหาร ภตตคค (n.) หองอาหาร, โรงอาหาร ภตต (f.) การคบหา, การ

จงรกภกด, การเชอถอ, การตดตาม; การจ าแนก

ภตต (m.) ผเลยง, สาม ภทนต, ภททนต (adj.) ทานผ

เจรญ, พระผเปนเจา, พระคณเจา (ใชส าหรบพระสงฆ)

ภทท (adj.) เจรญ, ด, สงางาม ภททา, ภททกา (f.) หญงทม

ความเจรญด ภทเท (in.) แนะ, ดกร, ขาแตนาง

ผเจรญ ภทร (adj.) ด ภทท ภนเต (in.) ขาแตทานผเจรญ ใช

เรยกพระผใหญ ภมร (m.) แมลงภ, ตวตอ ภย (n.) ความกลว, ภย

ภยงกร (adj.) นากลว, นาหวาดเสยว, ดราย

ภรณ (n.) การเลยง, การแบกหาม

ภรยา (f.) ภรรยา ภว (m.) ความเปน, ความเจรญ,

ความเกด; ภพ ภาค (m.) สวน, ขาง, ฝาย ภาคเนยยา (f.) ลกสาวของพนอง

หญง, หลานสาว ภาค (adj.) ผมสวน ภาชก (m.) ผแบง, ผแจก ภาชน (n.) การแบง, การแจก,

เครองใชส าหรบใสของ เชน ชาม, ถวย, ถาด, จาน เปนตน

ภาณ (m,adj.) ผสวด, ผกลาว, คนชางพด

ภาตก, ภาต (m.) พชาย, นองชาย

ภาน (m.) แสงสวาง, พระอาทตย ภาร (m.) ของหนก, ธระทหนก,

การงานทหนก ภารก (adj.) หนก, เตมไปดวย

ภาระ ภารย (adj.) หนก, อาการหนก ภารย (m.) ความเปน, ความ

ปรากฏ

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

202

ภาวนา (f.) การท าใหม, การท าใหเปน, การท าใหเกด

ภาสา (f.) ภาษา, ค าพด ภกขา (f.) อาหาร, ขอใหทาน ภกขาจาร (m.) การเทยวขอ ภกข (m.) ผขอ, ภกษ ภกขน (f.) ภกษณ ภตต (f.) ฝาเรอน, ฝา ภตตปาท (m.) เชงฝา ภยโย, ภยโยโส (in.) โดยยง ภม, ภสน (adj.) นากลว ภช (m.) ขนด, งวงชาง ภชค (m.) ผไปดวยขนด, ง, นาค ภธร (m.) ผทรงไวซงแผนดน,

พระเจาแผนดน, ภเขา ภม (f.) แผนดน, พน, ชน เภร (f.) กลอง เภสช, เภสชช (n.) ยา โภ (in.) ทานผเจรญ โภค (m.) การใชสอย, เครองใช,

สมบต, โภคะ โภค (m.) ง, นาค, คนมทรพย โภชน (n.) การบรโภค, อาหาร

ม มกร (m.) มงกร มกส (m.) ยง, รน มกฏ (m.) มงกฎ, ยอด

มกกฎ (m.) ลง มกกฏก (m.) แมงมม มกขกา (f.) แมลงวน มคค (m.) ทาง, หนทาง มคคกขาย (adj.) ผบอกทาง มคคเทสก (adj.) ผชทาง มงคล (n.) มงคล, โชคด, สงท

น ามาซงความสขความเจรญ

มจจ (m.) ความตาย มจจราช (m.) เจาแหงความตาย มจฉ (m.) ปลา มจฉณฑ (m.) ไขปลา มจฉพนธ (m.) ชาวประมง มจฉร, มจฉรย (n.) ความ

ตระหน มจฉก (m.) คนขายปลา, คนจบ

ปลา มจเฉร (n.) ด มจฉร มชช (n.) น าเมา มชชน (n.) เมา, มวเมา, เชค,

กวาด มชชาร (m.) แมว มชฌ (m.) ทามกลาง, เอว มชฌมา (f.) นวกลาง มญจ (m.) เตยง มญจก (m.) เตยงนอย, บลลงก มญชร (m.) เครองประดบเทา

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

203

มญชร (f.) ชอ, พวง มญช (adj.) เสนห, สวยงาม,

ไพเราะ มญชสา (f.) หบ, กระเชา,

ตะกรา มญเญ (in.) เขาใจวา, นกวา,

เหนจะ มฏฏ (adj.) เกลยง มฏฐ (adj.) ด มฏฏ มณ (m.) แกวมณ มณการ (m.) ชางแกวมณ มณสปป (m.) งเขยว มณฑ (m.,adj.) ฟอง, กาก,

ตะกอน, สรา; ใสมาก, ผองใส

มณฑน (n.) การแตง, เครองประดบ

มณฑป (m.) เรอนยอด มณฑล (n.) บรเวณ, วงรอบ มณฑก,-ฑก (m.) กบ มตก (adj.) คนตาย มตกภตต (n.) อาหารอทศให

คนตาย มต (f.) ความร, ความเหน มตตญญตา (f.) ความพอด มตตญญ (adj.) ผรประมาณ มตตา (f.) ประมาณ, ยอมเยา,

พอควร

มตตกา (f.) ดนเหนยว มตถก (m.) หว, ยอด มทรา (f.) น าเมา มททว (n.) ความออนโยน มธ (n.) น าผง มธกร (m.) ผท าน าผง, ผง มธคณฑ, มธปฏล (m.) รวงผง มธร (adj.) มความหวาน,

ไพเราะ มน (n.,m.) ใจ มนสการ (m.) การท าไวในใจ,

การใครครวญ, การไตรตรอง

มนาป (adj.) พอใจ, ยนด, ชนใจ มนสส (m.) มนษย มโนกมม (n.) มโนกรรม, การ

กระท าทางใจ มโนมย (adj.) ส าเรจดวยใจ มโนรถ (m.) ความปรารถนา,

ความสมหวง มโนรม (adj.) เปนทพอใจ, งาม มนถร (m.) เตา มนท (adj.) ชา, เขลา, เฉอยชา มยร (m.) นกยง มรณ (n.) ความตาย มรจ (n.) พรกไทย มรจ (f.) พยบแดด มล (n.) มลทน, สนม

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

204

มลล (m.) นกมวยปล า มลลกา (f.) มะลวลย, มะลซอน มสส (n.) หนวด มสสกมม (n.) การโกนหนวด มหคฆ (adj.) มคามาก มหณณว (m.) หวงน าใหญ มหทธน (adj.) มทรพยมาก มหนต (adj.) ใหญ, กวาง มหปผล (adj.) มผลมาก มหลลก (adj.) แก มหา (adj.) ใหญ มหาชน (m.) มหาชน มหามตต, มหามจจ (m.)

อ ามาตยผใหญ มหาสมทท (m.) มหาสมทร,

ทะเล มหาสาร,มหาสาล (adj.) ผมงคง มห (f.) แผนดน มหกา (f.) น าคาง มหทธก (adj.) มฤทธมาก มหนท (m.) พระอนทร มหส (adj.) ควาย มเหส (f.) มเหส มส (n.) เนอ มา (in,m.) อยา; พระจนทร มาคธ (adj.) ชาวมคธ มาณว (m.) มาณพ, ชายหนม มาตงค (m.) ชางพลาย

มาตาปต (m.) มารดาและบดา มาต (f.) มารดา มาตคาม (m.) หญง มาตจฉา (f.) ปา, นา (ฝายแม) มาตล (m.) ลง, นา (ฝายแม) มาตลาน (f.) ปา, อา, นา มาน (n.,m.) การวด, การนบ;

การถอตว มานส (m.) หมมนษย, คน มายา (f.) ความหลอกลวง, กล,

มายา, เลหเหลยม, ความเปรองปราด, ความปราน

มายร (m.) ฝงนกยง มาร (m.) ผใหตาย, มาร มารส (m.) กะเพรา, มะพลบ;

สาม, นาย มารต (m.) ลม มาลา (f.) พวงดอกไม, ระเบยบ มาลาการ (m.) ชางท าดอกไม มาลาวจฉ (n.) สวนดอกไม มาลก (adj.) ผสวมพวงมาลย มาล, มาลน (f.) มพวงมาลย มาส (m.) เดอน, ถวเขยวชนด

หนง มาสก (m.) มาตราเงนครง

โบราณเทากบ 20 สตางค, 5 มาสกเทากบหนงบาท

มค (m.) เนอ, กวาง

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

205

มคทาย (m.) สวนกวาง มจฉา (f.) ผด มจฉาทฏฐ (f.) ความเหนผด มตต (m.) เพอน, มตร มน (m.) ปลาตะเพยน, ปลา มกร (m.) กระจกเงา มข (n.) หนา, ปาก มขร (adj.) คนปากจด มขย (adj.) ส าคญ, ใหญ มคค (m.) ถวเขยว มคคร (adj.) ไมคอน มจลนท (m.) ตนจก มญช (n.) หญามงกระตาย, หญา

ปลอง มตต (f.) ความพน มทตา (f.) ความยนด มท, มทก (adj.) ออน มทตา (f.) ความเปนผมใจ

ออนโยน มทธ (adj.) โง, ปมเหงอก มทธตา (f.) ความโงเงา มทธา (f.) ศรษะ, ยอด มน (m.) มน, ผร มนนท (m.) จอมปราชญ,

พระพทธเจา มสล (m.) สาก มสล (adj.) ผมสากในมอ มสา (in.) เทจ

มสาวาท (m.) การพดปด มค (adj.) ใบ; คนใบ มล (n.) ราคา, ทน, ราก, ข มสก, มสกา (m.,f.) หน เมฆ (m.) เมฆ เมณฑ, เมณฑก (m.) แกะ เมตตา (f.) ความรก, ความเอนด เมทน (f.) แผนดน เมธา (f.) ปญญา, ความร เมธาว (adj.) คนมปญหา เมรย (n.) เมรย, น าเมา เมร (m.) ชอภเขาใหญ โมกข (m.) ความหลดพน โมฆ (adj.) เปลา, ไรประโยชน โมจ (m.) กลวย โมร (m.) นกยง โมห (m.) ความหลง

ย ย (p.) ใด, อนใด, สงใด, ผใด,

อะไร ยกข (m.) ยกษ, อมนษย ยกขน, ยกข (f.) ยกษณ, นาง

ยกษ ยคเฆ (in.) ขาแตทานผเจรญ

(เปนค าพดรองเรยกผสงกวา)

ยญญ (m.) ยญ, การบชา,

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

206

การให, การสละ ยฏฐ (f.) ไมเทา, ไมถอ, หลกเสา;

มาตราวดเทากบ 7 รตนะ ยถา (in.) ฉนใด, เหมอน, ตาม ยทา (in.) ในกาลใด, เมอใด, ยท (in.) ผวา, ถาวา, หากวา,

อยางไรกด ยนต (n.) ยนต, เครองยนต,

เครองจกร, เครองกลไก ยม (m.,n.) พญายม, เทพเจาผ

เปนใหญของคนตาย; ความส ารวม; ค

ยมก (n.,adj.) ค, แฝด ยมทต (m.) ทตพญายม ยมโลก (m.) ยมโลก, โลกของคน

ทตายแลว ยส (m.) ยศ, ชอเสยง, เกยรต,

ความรงเรอง ยาค (f.) ขาวตม ยาจ (n.) การขอทาน, การขอ ยาจก (m.) ผขอ, คนขอทาน;

ผขอรอง ยาน (n.) ยาน, พาหนะ, เครอง

น าไป; การไป ยานก (n.) ยานนอยๆ, พาหนะ

เลกๆ ยาม (m.) ยาม, เวลากลางคน,

(หนงยาม = สามชวโมง)

ยาว (in.) เพยงใด, ตลอด, ครง ยาวชว (adv.) ตลอดชพ ยาวตายก (adv.) ตราบเทาอาย ยคล-ลก (n.) ค ยทธภม (f.) สนามรบ ยว (m.) ชายหนม ยวด (f.) หญงสาว ยถ (m.) ฝงสตว, โขลง, หม ยถป (m.) นายฝง เยภยย (adj.) มาก เยภยเยน (adv.) โดยมาก, อยาง

มาก โยค (m.) การประกอบ, ความ

เพยร, กเลส โยคาวจร (m.) ผหยงลงสความ

เพยร, ผฝกจต โยค (adj.) ผประกอบ, ผเพยร โยชน (n.) การประกอบ, การผก;

ระยะทางเทากบ 400 เสน โยธ (m.) ผรบ, ทหาร โยนโส (adv.) โดยแยบคาย, โดย

ถองแท

ร รส (f.) รศม, รงส, แสงสวาง รกขน (n.) การรกษา, การดแล รจนา (f.) การจดแจง, การตกแตง;

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

207

รช (n.,m.) ธล, ละออง, เครองเศราหมอง, กเลส, ความไมบรสทธ; เกสร, เรณ; ระดของหญง

รชก (m.) ผลาง, ผซก รโชหรณ (n.) การขจดความ

สกปรก, แปรงปดฝน รชช (f.) เชอก รฏฐ (n.) รฐ, แวนแควน รณ (n.) สงคราม; เสยงรอง;

บาป รตน (n.) แกว, ของมคา; มาตรา

วดความยาวเทากบ 1 ศอก รต (f.) ความยนด, ความรกใคร รตต (f.) ราตร, กลางคน รถ (m.) รถ รมณ (f.) สตร, ผหญง รมณย (adj.) นายนด, นาอภรมย รมภา (f.) นางอปสร; ตนกลวย รว (m.) เสยง, เสยงครวญ รส (m.) รส, อายกนะสวนหนง

เปนวสยแหงลน; อาหารเหลว; มารยาท; หนาท; สมบต; ปรอท

รสก (m.) พอครว รสส (m.,adj.) คนเตย, คนแคระ;

ต า, สน ราค (m.) เครองยอม, ความ

ก าหนด, ความยนด ราช (m.) พระราชา ราชน (f.) พระราชน ราส (m.) กอง, กอน, กลม, ฝง,

หม, พวก, ประชม รกข (m.,adj.) ตนไม; หยาบ

คาย, ไมละเอยด รกเทวตา (f.) รกขเทวดา, เทวดา

ประจ าตนไม รจ (f.) ความพอใจ, ความชอบใจ,

ความอยาก; รศม, แสง รป (n.) รป, รางกาย, อารมณท

พงรดวยตา เรณ (m.) ผง, ฝน, ละออง โรค (m.) โรค, ความปวยไข,

ความไมสบาย โรม (m.) ขน โรส (m.) ความโกรธ, ความ

อาฆาต โรสนา (f.) ความโรกธ โรหต (adj.,m.) เนอชนดหนง;

ปลาตะเพยน

ล ลกณฏก (m.) คนเตย ลกข (n.) เครองหมาย, รอย,

ทหมาย, เปา; แสน ลกขณ (n.) เครองหมาย, รอย,

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

208

ลกษณะ, คณภาพ, ปกต ลงคล (n.) หาง ลงฆก (adj.) ผกระโดด, นก

กายกรรม ลญจ,-ฉน (n.) เครองหมาย, รอย ลฏฐ,-ฐกา (f.) ไมถอ, ไมเทา;

ตนไมออน, หนอไม ลตา (f.) เถาวลย, เครอไม, กง ลทธ (f.) ลทธ, ความเหน ลมพ (adj.) หอย, แขวน ลลนา (f.) ผหญง ลวณ (n.) เกลอ, รสเคม ลวน (n.) การเกบเกยว ลห (adj.) เบา, นอย ลาช (m.) ขาวตอก ลาภ (m.) ลาภ, โชค, สงทไดมา ลาลา (f.) น าลาย ลาว (f.) น าเตา ลงค (n.) นมตแหงบรษสตร,

เครองหมาย, ลกษณะ ลลา (f.) การเยองกราย, กรยา,

มรรยาท, วลาส, ความสวยงาม

ลททก (m.) นายพราน ลมปน (n.) การปลน; การกน ลลาย (m.) ควาย ลข (adj.) หยาบ; เศราหมอง;

ทกข, ขดสน

เลข (m.) สงทเขยน, ปากกา, ดนสอ; แถว แนว

เลขก (m.) ผเขยน, เสมยน, เลขา เลขน (n.) การเขยน; อกษร,

สงทเขยน เลขา (f.) สงทเขยน, ตวอกษร,

อกขระ, ไรปา, แถว, แนว โลก (m.) โลก, สตว, พลเมอง โลณ (n.,adj.) เกลอ; มรสเคม โลภ (m.) โลภ, ความอยาก โลม (n.) ขน โลห (n.) โลหะ, เหลก; ทองแดง โลหการ (m.) ชางเหลก โลหต (n.,adj.) โลหต, เลอด,

แดง

ว วกก (n.,adj.) มาม, ตบ; คด วคค (adj.) นารก, นาพอใจ วงก (adj.,n.) คด, งอ, โคง; ชอ

ภเขา; กบเทาสตว, เบด วจ (m.,n.) ค าพด, การกลาว วจน (n.) ค าพด, ค ากลาว วจ (f.) ค าพด, ถอยค า, ค ากลาว วจจ (n.) ข, คถ วจจกฏ (f.) กระทอมทถาย

อจจาระ, เวจ, ถาน, สวม วจฉ (m.) ลกสตว

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

209

วจฉร (n.) ป วช (m.) คอก วชร (n.) เพชร, อาวธพระอนทร, วชช (n.,adj.) โทษ, ความผด;

เครองดนตร; สงทควรเวน; อนเขาพงกลาว, ควรพดด

วญจก (m.) ผลอลวง, ผคดโกง วญจน (n.) การลอลวง, คดโกง วญณ (adj.) หมน วญณา (f.) หญงหมน วฏ (m.) ไทรยอย วฏฏ (adj.,n.) กลม, เปนวงกลม;

วงกลม, การหมนเวยน วฑฒ, วฑฒก (adj.) ผเจรญ วฑฒก (m.) ชางไม วณชชา (f.) การคาขาย วณณ (m.) ผว, ส, ชนด, วรรณะ วณณนา (f.) การพรรณนา, การ

ชแจง วต, วตกา (f.) รว วตถ (n.) ผา วตถ (n.) พสด, สงของ, เรอง,

พนท วทญญ (adj.) ผรค าพด, ผเผอแผ วทน (n.) การกลาว; หนา, ปาก วธ (m.) การฆา วธก (adj.) ผฆา วธ (f.) หญงสาว

วน (n.) ปา วนทน (n.) การไหว วปน (n.) การหวาน วป (n.) กาย วย (m.,n.) วย, ความเสอม วร (adj.,m.) ประเสรฐ; พร วรงคนา (f.) หญงมชอเสยง วรญญ (adj.) ผรธรรมประเสรฐ วราห (m.) หม วลช (m.) ปลาหมอ, ปลาสวาย วลาหก (m.) เมฆ, เมฆฝน วลลภ (m.) คนโปรด, คนสนท วลล (f.) เถาวลย, ไมเถา วลลภ (m.) ฟกทอง, ฟกเขยว วส (m.) อ านาจ วสน (n.) การอย, ทอย, บาน;

เสอผา วสล (m.) คนชว, คนถอย วสล (f.) หญงชว, หญงถอย วส (n.) ทรพย, สมบต วสธา (f.) การทรงไวซงทรพย

สมบต; แผนดน วสส (m.,n.) ฝน, ป, ฤดฝน วสสน (n.) ฝนตก วสสาน (m.) ฤดฝน, หนาฝน วสสกา, วสสก (f.) ดอกมะล วส (m.) วงศ, ไมไผ, ขลย วา (in.) หรอ; หรอวา

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

210

วาจก (m.) ผกลาว, ผบอก วาจา (f.) การกลาว, ค าพด วาณช (m.) พอคา วาณชช (n.) ความเปนพอคา,

การคาขาย วาต(m.) ลม วาตปาน (n.) ทเปนทดมลม,

หนาตาง วาตายน (n.) หนาตาง วาท (m.) การกลาว, ค าพด,

ความเหน วาทต (n.) สงคต, ดนตร วานร (m.) ลง วาป (f.) ถงเกบน า, หนองน า. วาย (m.,n.) ลม วายส (m.) นก วายาม (m.) ความพยายาม วาย (n.) ลม วาร (m.) คราวหนง, วนหนงๆ วาร (n.) น า วารช (adj.) เกดแตน า; ปลา วารณ (f.) เหลา, เทวแหงเหลา วาลกา, วาลกา (f.) กรวด, ทราย วาลกาปญช (m.) กองทราย วาลกาปลน (n.) หาดทราย วาสน (n.) การนงหม, การอบ,

เครองอบ วาสนา (f.) วาสนา, บญหรอบาป

ทไดอบรมมา วาฬ (adj.) ดราย, ราย วจย (m.) การคนควา, การ

รวบรวม, การสะสม, การสอบสวน

วจาร (m.) การไตรตรอง, การใครครวญ, การตรวจรา

วจารณ (n.) ด วจาร วจตต (adj.) งดงาม, นาพศวง วจฉก (m.) แมลงปอง วชย (n.) ความชนะ วญญาณ (n.) ความรแจง, ความรสกตว วตกก (m.) วตกกน (n.) การ

ตรกตรอง วตถาร (m.) การแผนไป, ความ

พสดาร, กวางขวาง วท (adj.) ผร วทร (adj.) หางไกล; มความ

ฉลาด, มความร วเทส (m.) ตางประเทศ วธ (m.) การทรงไวอยางวเศษ;

แบบ, กฎ, ธรรมเนยม วธ (m.) พระจนทร วนย (m.) ขอควรแนะน า, วนย,

ขอปฏบต, ขอบงคบ วนา (in.) เวน วนาส (m.) ความฉบหาย

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

211

วนจฉย (m.) การตดสน, การชขาด, การใครครวญ วเนยย (adj.) ควรฝก, ควร

แนะน า วโนท (m.) การบรรเทา วภงค (m.) การแบง, การจ าแนก วภา (f.) รศม, แสงสวาง วภาค (m.) การจ าแนก, การแบง วมน (adj.) เสยใจ, ใจลอย วมล (adj.) ปราศจากมลทน,

สะอาด, กระจาง วมาน (n.) วมาน วลาป (m.) การพดพร า, พดไมม

ประโยชน วลาส (adj.) มเสนห, งาม วลาสน (f.) หญง วลาส (adj.) มความงาม วเลข (m.) การขดเขยน วเลปน (n.) การลบไล, เครองทา วโลจน (n.) ดวงตา วโลป (m.) การปลน ววาท (m.) การกลาวตางกน,

การโตเถยง, การทะเลาะ ววาห (m.) การน าไปวเศษ, การแตงงาน ววตต (adj.) เงยบ, สงด ววธ (adj.) มอยางตางๆ วเวก (m.) ความสงด

วส (n.) พษ วสม (adj.) ไมเรยบ, ไมเสมอ วสย (m.) การผก; การเสพ;,

แดน, ลกษณะ วสาข (n.) ชอเดอน 6 วสาล (adj.) ใหญโต, กวางขวาง วสาลา (f.) แตงกวา วสาขา (f.) ถนน วสาขา (adj.) ประเสรฐ, เลศ วหค (m.) ผไปในอากาศ; นก วหาร (m.) ทอย, วหาร วหารก (adj.) ผอยในวหาร วหสก (adj.) ผเบยดเบยน วชน (n.) การพด วชน (f.) พด วณา (f.) พณ วถ (f.) วถ, ถนน วร (adj.) กลา วร (f.) เถาวลย วห (m.) ขาวเปลอก วฏฐ (f.) ฝน, การรด วฑฒ (f.) ความเจรญ, ความ

สมบรณ เวค (m.) ความเรว, ก าลง เวค (adj.) ผมความเรว, ผมก าลง เวชช (m.) หมอ เวชกมม (n.) การรกษาโรค เวณ (m.) ชางจกสาน

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

212

เวณ (m.) ไมไผ เวตน (n.) สนจาง, คาจาง เวตนก (m.) คนรบสนจาง เวท (m.) ความร เวทค (m.) ผถงเวท, ผบรรล

ความร เวทนา (f.) ความรสก, ความ

เจบปวด เวท (f.) ความร เวท (f.) ผร; นกปราชญ; ชานชาลา, แทนบชา เวยยกรณ (n.) ไวยากรณ, การท าใหแจง, การอธบาย เวร (n.) การไปผด; บาป, เวร,

ความปองรายกน, ความเกลยดชง

เวรมณ (f.) การงดเวน เวร (adj.) ผมเวร; ศตร เวลา (f.) กาล, คราว, สมย เวฬ (n.) ไมไผ วยาธ (m.) นายพราน วยาธ (f.) ความเจบปวด, พยาธ

ส ส (in.) กบ, เปนไปกบ, ของตน สก (adj.) ของตน สกงข (adj.) มความสงสย สกฏ (n.) เกวยน

สกฏมคค (m.) ทางเกวยน สกทาคาม (m.) ผจะมาเกดอก

คราวเดยว หมายถงพระอรยบคคล

สกล (adj.) ทว, ทงหมด, ทงสน สกณ (m.) นก สกณ (f.) นกตวเมย สกก (m.) ศากยวงศ, พระอนทร สกกาย (m.) กายของตน สกกายทฏฐ (f.) ความยดถอวา

กายของตน สกการ (m.) การเคารพนบถอ,

เครองบชา สกขรา (f.) น าตาล, น าตาลกรวด สกข (m.) พยานเหนกบตา, สกข

พยาน สข, สข (m.) เพอน สขล (adj.) ออนโยน, นารก สคค (m.) สวรรค, ทแหง

ความสข สคคมคค (m.) ทางสวรรค สงกฎ (adj.) แคบ สงกปป (m.) ความด าร สงกร (m.) การแทรกซม, การเคลากน, การปะปน สงกา (f.) ความสงสย สงการ (m.) หยากเยอ, ขยะมลฝอย

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

213

สงการกฏ (m.) กองหยากเยอ สงข (m.) หอยสงข สงขมณฑก (m.) คนหวลาน สงขย (m.) ความสนไป, สญไป สงขรณ (n.) การปรบปรง, การซอมแซม สงขยา, สงขา (f.) การนบ, การ

ค านวณ สงขาร (m.) การปรบปรง, การ

ตกแตง; รางกายและจตใจ สงขยาน (n.) การนบ สงคม (m.) การไปรวม, การ

เกยวของ สงคห (m.) การสงเคราะห สงคาม (m.) การตอส, สงคราม สงคต (f.) การขบกลอม,

การสวด, การรอยกรอง, การซกซอม

สงฆ (m.) สงฆ, ภกษ 4 รปขนไป สงฆาฏ (f.) ผาพาดบา สงฆาต (m.) การฆา, การสะสม สเจ (in.) ถาวา, หากวา, ผวา สจจ (n.,adj.) ความจรง; จรง สจฉ (in.) แจง, ใส สชน (n.) การกอด, การรวม สชช (in.) โดยทนท, โดยไว, วนน สชฌ (n.) เงน สญจย (m.) การสะสม

สญจรณ (n.) การทองเทยว สญจาร (m.) การเดนทาง,

การทองเทยว สญชาต (adj.) เกดเอง สญชาต (f.) การเกด สญญา (f.) ความจ าได,

ความหมายร สฏฐ (adj.) หกสบ สณก (adv.) คอยๆ สณฐาน (n.) การด ารงอย;

รปราง; ทรวดทรง สณฑ (m.) ละเมาะ, ดง, กอ, พม สณห (adj.) เกลยงเกลา, ออน,

นม, สภาพ สตปตต (n.,m.) บว; นกกระเตน,

นกหวขวาน สตปท (m.) ตะขาบ สตรส (m.) พระอาทตย สตวงก (m.) กงกอ สตสหสส (n.) แสน สต (f.) ความระลกได สต (f.) หญงผซอสตยตอสาม,

หญงผบรสทธ สตต (m.,adj.) สตว; เจด; สตตกขตต (adv.) เจดครง สตตต (adj.) เจดสบ สตตปณณ (m.) ตนตนเปด สตตม (adj.) ทเจด

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

214

สตตลา (f.) มะลซอน สตตวงก (m.) กง สตตาห (n.) เจดวน สตต (f.) ก าลง, สามารถ, หอก สตต (m.) ขาวต, ศตร สตถ (n.) ศาสตร; ต ารา; เกวยน,

ศสตรา, หอก, มด สตถก (n.) มดพบ สตถวาห (m.) พอคาเกวยน สตถ (f.) ขาออน สตถ (m.) ผสอน, พระพทธเจา สทา (adv.) ในกาลทกเมอ สทส (adj.) เชนกบ สทท (m.) เสยง, ศพท สทธ (adj.) มศรทธา, มความเชอ สทธา (f.) ความเชอ สทธ (adj.) พรอม, กบ สนตก (n.) ของมอย, สมบต สนตต (f.) ความสบตอ, ความ

สบเนอง, ความสบตระกล สนตาน (n.) การสบเนอง,

สนดาน สนตาป (m.) ความรอน, การ

เผา; ความทรมาน สนต (f.) ความสงบ สนตฏฐ (f.) ความยนดในของ

ของตน สนโตส (m.) สนโดษ, ความยนด

ตามฐานะ สนถว (m.) ความสนทสนม สนถาร (m.) การปลาด สนธาน (n.) การเกยวของกน,

การผกพนกน สนธ (f.) การตอ, การเชอม สนนปาต (m.) การประชมกน สปป (m.) สตวเลอยคลาน, ง สปปรส (m.) สตบรษ สพพ (adj.) ทงปวง สพพญญ (adj.) ผรสงทงปวง สพพโต (in.) โดยประการทงปวง สพพตถ, สพพตร (in.) ในททง

ปวง สพพทา (in.) ในกาลทกเมอ สพพธ (in.) ในททกแหง สภา (f.) ทประชม, หอประชม สมณ (m.) ความสงบ; ผสงบ,

สมณะ, พระ สมตถ (m.) ความปรารถนา สมถ (m.) ความสงบใจ สมนต (adj.) รอบขาง สมนตา (in.) โดยรอบ สมย (m.) เวลา, กาล, การประชม, ลทธ สมา (f.) ป สมาคม (m.) การมาประชมกน สมาชก (adj.) ผตงอยในความ

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

215

เปนอนเดยวกน, ผมความเสมอกน

สมาธ (f.) ความตงใจมน สมาน (adj เสมอกน สมาส (m.) การยอ สมต (f.) การไปรวม, การประชม สมธา (f.) ความส าเรจ สมป (adj.) ใกล สมจจย (m.) การสะสม, การ

รวบรวม สมทท (m.) มหาสมทร, ทะเล สมห (m.) ประชม, หม สโมธาน (n.) การประชม, การรวมกน สมปทา (f.) ความถงพรอม สมปทาน (n.) การมอบให สมปราย (m.) การไปเบองหนา สมปรายก (adj.) มในเบองหนา,

โลกหนา สมพล (n.) เสบยง สมม (in.,n.) แนะสหาย; ฉง สมมชชน (f.) ไมกวาด สมมา (in.) โดยชอบ สมมาทฏฐ (f.) ความเหนชอบ สย (in.) เอง สร (m.) ลกศร, เสยง, สระน า สรก (m.) ขนน า, จอก สรช (adj.) เกดในสระ; เปอกตม

สรฏ (m.) ป สรณ (n.) ความระลก, ทระลก,

ทพง สรท (m.) ฤดใบไมรวง, ฤดสารท สรภ (m.) ตกแก สโรช (n.) สงทเกดในสระ; บว,

ดอกบว สลภ (m.) มอด, ตกแตน สลากภตต (n.) อาหารถวายพระ

ดวยวธจบสลาก สลล (n.) น า สลลธารา (f.) สายน า สลล (m.) หอก, เหลกแหลม,

ลกศร สวน (n.) การฟง, การไหล สวนย (adj.) นาฟง สส (m.) กระตาย สสก (m.) พระจนทร สส (m.) พระจนทร สสร (m.) พอผว สสส (n.) ขาวกลา สสส (f.) แมผว สห (in.) กบ, พรอม สหธมมก (adj.) ผตงอยในธรรม

รวมกน สหสส (n.) พน สหสสกข (adj.,m.) มตาพนดวง;

พระอนทร

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

216

สหาย (m.) เพอน, สหาย ส (in.) พรอม, กบ, ด สวจฉร (m.,n.) ป สวณณนา (f.) การพรรณนา,

การอธบาย, การแสดง สวร (m.,n.) ความส ารวม สวาส (m.) การอยรวม สเวค (m.) ความสลดใจ สเวชนย (adj.) ควรสลดใจ สสย (m.) ความสงสย สา (m.,p.) สนข; นน, เขา

(ผหญง) สาก (m.,n.) ผก สากจฉา (f.) การสนทนา สากณก (m.) พรานนก สาขา (f.) กง สาคร (m.) แมน า, ทะเล สาคร (adj.) ผอยในบาน สาฏก (m.) ผา สาฏกา (f.) เสอคลม, เสอ สาณ (n.) ผาเปลอกไม สาตกมภ (n.) ทอง สาตถ (adj.) มประโยชน,

มเนอความ สาทร (adj.) นารกใคร, เอาใจใส,

เออเฟอ สาทส (adj.) เชนกน, คลายกน สาท (adj.) อรอย, ชนใจ

สาธารณ (adj.) ทวไป, สามญ สาธก (adj.) มความส าเรจ สาธ (m.,adj.,in.) ความด;

ดงาม; ดแลว, ถกแลว สาน (m.) สนข สาน (f.) ยอดเขา, เนนเขา สาป (m.) การแชง สาปเตยย (n.) ทรพย, สมบต สาม (in.) เอง สามคค (f.) ความพรอมเพรยง สามญญ (adj.,n.) สามญ,

ทวไป; ความเปนสมณะ สามเณร (m.) เหลากอสมณะ,

สามเณร สามก (m.) เจาของ, สาม, นาย สาม (m.) ด สามก สามจ (adj.) ชอบ, งาม สาย (in.) เวลาเยน สายณห (m.) เวลาเยน สาร (m.) แนน, เนอแท สารถ (m.) ผแลนไปกบรถ,

คนขบรถ, สารถ สาล (m.) ตนไมจ าพวกตนรง สาลา (f.) โรง สาล (m.) ขาวสาล สาว (adj.) ด าแดง, น าตาล สาวก (m.) ผฟง, สาวก สาวชช (adj.) นาตเตยน,

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

217

นากลาวโทษ สาวตถ (f.) เมองสาวตถ สาสน (n.) การสงสอน, ศาสนา,

การปกครอง, ระเบยบ, ขาวสาร

สาสนก (adj.) ผนบถอศาสนา สาสป (m.) เมลดผกกาด สกตา (f.) ทราย สกขา (f.) การศกษา; ขอควร

ศกษา สขณฑ (m.) นกยง สขร (n.) ยอด, หงอน สขร (m.) ภเขา สขา (f.) เปลวไฟ, ยอด, ปลาย สข (f.) นกยง สคาล (m.) หมาจงจอก สงค (n.) เขาสตว สงคาร (n.) ความรก สงคน (f.) แมโค สงคเวร (n.) ขง สตา (f.) รอยไถ สตถก (n.) ขผง สถล (adj.) หยอน, เบา สทธ (f.) ความส าเรจ สเนห (m.) ความรก, เยอใย,

น ามน สนธว (m.) มาสนธพ, เกลอ

สนเธาว

สนธ (m.) แมน าสนธ สปป (n.) ศลป, ฝมอ สปปสาลา (f.) โรงเรยน สมพล (m.) ไมงว สร (n.,m.) หว สรา (f.) เอน, เสนเลอด สร, สร (f.) ศร, โชค สลา (f.) หน, ศลา สว (m.,n.) พระศวะ; ความด,

สรมงคล, งาม สสส (m.) ผฟง, ศษย สฆ (adj.) เรว สฆสฆ (adv.) เรวพลน สต (adj.) เยน, หนาว สตรส (adj.) มรศมเยน;

ดวงจนทร สตา (f.) รอยไถ สโตทก (n.) น าเยน สทน (n.) การจม (น า) สมา (f.) เขต, แดน สล (n.) ศล, ปรกต สส (m.) ศรษะ, หว, ยอด, หวขอ สห (m.) สงห, เสอ สก (m.) นกแกว สข (adj.) มความสข สขม (adj.) ละเอยด, ออน,

ฉลาด สขมาล (adj.) ละเอยดออน

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

218

สคต (f.) การไปต, ภมเปนทไปด สคนธ (adj.) มกลนหอม สงก (m.) สวย; ภาษ สงกก (m.) ผเกบภาษ, ผตรวจ

ภาษ สจรต (n.) ความประพฤตด สจ (adj.,n.) สะอาด; บรสทธ;

ความสะอาด สญญ (adj.) วางเปลา สญญวจ (m.) คนใบ สตา (f.) ลกสาว สท (in.) ไดยนวา สทนต (adj.) มฟนงาม, มงางาม สทสสน (adj.) สวย, งาม, นาด สทธ (f.) ความหมดจด, ความ

บรสทธ สธ (m.) คนฉลาด, หญงฉลาด สนข (m.) สนข สนทร (adj.) ด, งาม สนทร (f.) นางงาม สปนถ (m.) ทางด สปน (n.) ความฝน, การฝน สปนปาฐก (adj.) ผท านายฝน สภ (adj.) งาม, โชคด สภร (adj.) เลยงงาย สภาสต (adj.) ถอยค าทกลาว ดแลว สมน (adj.) มใจด

สมนปปผ (n.) ดอกมะล สรเชฏฐ (adj.) ยอมแลว, แดง

มาก สรปถ (m.) ทองฟา สรภ (adj.) มกลนหอม สรา (f.) เหลา สรย (m.) พระอาทตย สรยคคมน (n.) การขนแหงพระ

อาทตย สรงคา (f.) คก, ตะราง สว (m.) นกแกว, นกแขกเตา สวจ (adj.) ผวางาย สวณณ (n.) ทอง, ทองค า สวณณการ (m.) คนท าทอง สวาณ (m.) สนข สเว (in.) วนพรง สสาน (n.) ปาชา สสานโคปก (adj.) ผรกษาปาชา สสร (n.) โพรง, ร; ดนตรจ าพวก

เปา สส (m.) ร; ชอง, โพรง สส (m.) หนม สสก (m.) จระเข สหชช (n.) การเปนผมใจด,

เพอนด สหท (m.) ผมใจด, เพอน สกร (m) หม สกรก (m.) คนฆาหม

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

219

สจ (f.) หมด, เขม, ลม สจกา (f.) กลอน, รายการ สช (adj.) ซอตรง, ยตธรรม สต (f.) การคลอด สตฆร (n.) เรอนคลอด สท (m.) พอครว สนา (f.) เขยง สน (m.) บตร สป (m.) แกง สร (adj.,m.) กลาหาญ; พระ

อาทตย สรย (m.) พระอาทตย เสฏฐ,-ฐ (m.) เศรษฐ, คนมเงน เสต (adj.) สขาว เสต (m.) สะพาน เสท (m.) เหงอ เสนา (f.) กองทพบก เสนาสน (n.) ทนอน, ทนง เสมห (n.) เสลด เสยย (adj.) ประเสรฐกวา เสยยถา (in.) ฉนใด, เชนกบ เสยยา (f.) การนอน เสล (m.) หน เสวน (n.) การคบหา โสก (m.) ความเศราใจ โสจนา (f.) ความเศราโศก โสณ (m.) ทองค า; สนข; แดง โสณต (n.) เลอด

โสณฑ (m.) นกเลง, นกเลงสรา โสณฑา (f.) งวงชาง, หญงนกเลง โสณฑก (m.) คนขายเหลา โสณฑกา, โสณฑ (f.) ตะพงหน โสณณ (n.) ทองค า โสตถ (f.) ความสวสด โสตถสาลา (f.) โรงพยาบาล โสภณ (adj.) งาม โสภา (f.) ด โสภณ โสม(m.) พระจนทร โสมนสส (n.) ความยนด, ความ

พอใจ โสรจจ (n.) ความสงบเสงยม,

ความเรยบรอย โสฬส (adj.) สบหก เสนห (m.) ความรก, เยอใย;

น ามน, ยาง สวาน (m.) สนข เสว (in.) วนพรง, พรงน

ห หตถ (m.) มอ หตถตล (n.) ฝามอ หตถ,-ถ (m.) ผมมอ, ชางพลาย,

ชางตวผ หตถทนต (n.,m.) งาชาง หตถลงค (m.) นกหสดลงค, นกทมเพศเหมอนชาง

ศพทานกรมบาล-ไทย (คานาม)

220

หตถโสณฑ (m.) งวงชาง ทหย (n.) หวใจ หน, หนกา (f.) คาง หนต (m.) ผฆา หนท (in.) เชญเถด, เอาเถด หรณ (m.) กวาง หเร (in.) เฮย หล (n.) คนไถ หลาหล (n.) พษราย หลททา, หลทท (f.) ขมน หสน (n.) การหวเราะ, การรนเรง หสส (n.) การหวเราะ, การรนเรง หส (m.) หงส หาน (f.) ความเสอม หายน (n.) ความเสอม, ความฉบหาย หาส (m.) ความราเรง,

ความยนด ห (in.) จรงอย, เพราะวา หต (n.) ประโยชนเกอกล หม (n.) น าคาง หมวนต (adj.) มน าคาง หยโย (in.) วนวาน หรญญ (n.) เงน หร (f.) ความละอาย หน (adj.) เลว, ต าชา หโย (in.) ด หยโย

หร (in.) โลกอน เหฏฐโต (in.) ขางลาง เหฏฐา (in.) ภายใต, เบองต า เหฏฐม (adj.) มในเบองต า เหฐก (adj.) ผเบยดเบยน,

ผรบกวน เหต (m.) เหต, มล เหม (n.) ทอง เหมนต (m.) ฤดหนาว เหรญญก (m.) ผดแลเงน โหม (n.) การเซน, การบชายญ โหรา (f.) ชวโมง, เวลา, ฤกษ