การจดท าแผนพฒนาชมชนระดบต าบล/จงหวด

และการบรณาการแผนพฒนาชมชนกบหนวยงาน/ภาค

บทเรยน

สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

บทเรยน การจดท าแผนพฒนาชมชนระดบต าบล/จงหวด และการบรณาการแผนพฒนาชมชนกบหนวยงาน/ภาค

ทปรกษา พรรณทพย เพชรมาก จนทนา เบญจทรพย เรยบเรยง เปรมปรด นาราช นพรตน พาททน จไรพร จตตพทกษ จนตนาภรณ คลองด ผลตโดย ส านกพฒนาองคความรและประเมนผล

สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ๙๑๒ ถนนนวมนทร แขวงคลองจน เขตบางกะป กรงเทพฯ ๑๐๒๔๐ โทร ๐ ๒๓๗๘ ๘๓๐๐-๙ โทรสาร ๐ ๒๓๗๘ ๘๓๒๑ Homepage : www.codi.or.th

บทเรยนการจดท าแผนพฒนาชมชนระดบต าบล/จงหวดและการบรณาการแผนพฒนาชมชนกบหนวยงาน/ภาค ฉบบน จดท าขนเพอใชเปนเครองมอการหนนเสรมขบวนองคกรชมชนเพอการพฒนาแผนพฒนาชมชนทองถนอยางมดลยภาพและยงยน ตามนโยบายของคณะกรรมการสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ซงเปน 1 ใน 7 นโยบายส าคญทสถาบนฯ ใชเปนหลกในการขบเคลอนงานเพอไปสเปาหมายชมชนทองถนมความเขมแขง สการจดการตนเองในชวงเวลา 3 ปขางหนา (พ.ศ. 2558 -2560) ภายใต “วสยทศน 2575 ชมชนทองถนไทยมความเขมแขงเตมพนท”

เนอหาภายในเลมประกอบไปดวยบทเรยนตวอยางของขบวนองคกรชมชนจงหวดในการจดท าแผนพฒนาชมชนอยางเปนกระบวนการ พรอมกบแสดงใหเหนกลยทธการเชอมโยงแผนพฒนาชมชนทองถนสยทธศาสตรจงหวดในบรบททแตกตางกน และสะทอนขอคนพบจากบทเรยนกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนทไดจากการสงเคราะหภาพรวมการด าเนนงานจดท าแผนพฒนาชมชนของขบวนองคกรชมชนในหลายรปแบบ รวมถงเทคนคและเครองมอส าคญในการจดท าแผนพฒนาชมชน ซงส านกพฒนาองคความรและประเมนผล มงหวงใหบทเรยนนเกดประโยชนแกขบวนองคกรชมชนและเจาหนาทของสถาบนในการปฏบตงานพนท รวมถงผเกยวของ เพอน าไปปรบประยกตใชในการหนนเสรมกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชน ตลอดจนบรณาการแผนพฒนาชมชนกบหนวยงาน/ภาคตางๆ ไดอยางสอดคลอง ครอบคลมกระบวนการแกไขปญหา และการพฒนาของชมชนทองถนแบบมสวนรวมในทกระดบ โดยใชพนทเปนตวตงและใชแผนพฒนาชมชนทองถนเปนเครองมอในการขบเคลอนงานพฒนาชมชนทองถน

ส านกพฒนาองคความรและประเมนผล กมภาพนธ 2559

ค าน า

1 | P a g e

หนา สวนท 1 : ความรเบองตนการจดท าแผนพฒนาชมชน

แผนพฒนาชมชน คออะไร 3 ท าไมตองท าแผนพฒนาชมชน 4 “แผนพฒนาชมชน” จะน าไปสชมชนทองถนจดการตนเองไดอยางไร 5 แผนพฒนาชมชน ท าอยางไร 5

สวนท 2 : บทเรยนกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนระดบต าบล/ระดบจงหวด

จงหวดสตล 12 จงหวดพงงา 15 จงหวดอ านาจเจรญ 18 จงหวดอดรธาน 20 จงหวดชยนาท 21 จงหวดสมทรสงคราม 23 จงหวดล าพน 24

สวนท 3 : การบรณาการแผนพฒนาชมชนกบหนวยงาน/ภาคในจงหวด

จงหวดอ านาจเจรญ 27 จงหวดสรนทร 31 จงหวดสโขทย 34 จงหวดสตล 37 จงหวดพงงา 37

สวนท 4 : บทบาทของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในการหนนเสรมกระบวนการ

จดท าแผนพฒนาชมชน 40

สวนท 5 : สงเคราะหบทเรยน/ขอคนพบจากกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชน

สงเคราะหบทเรยน/ขอคนพบจากกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนในระดบชมชน/ต าบลเปนแผนพฒนาชมชนระดบจงหวด

43

สวนท 6 : เทคนคและเครองมอส าคญในการจดท าแผนพฒนาชมชน

การวเคราะหชมชน 49 การจดท าผงชมชน 52 การจดท าเปาหมายตวชวดชมชนทองถน 54

สารบญ

2 | P a g e

ความรเบองตนการจดท าแผนพฒนาชมชน

สวนท 1

3 | P a g e

“แผนพฒนาชมชน” คออะไร หากจะกลาวถงความหมายของ “แผนชมชน” หรอ“แผนพฒนาชมชน” ทผานมาไดมการใหความหมายไวอยางมากมาย แตในทน จะขอยกตวอยางความหมายของค าวา “แผนชมชน” หรอ“แผนพฒนาชมชน” ซงมความหมายทสอดคลองและใกลเคยงกน กลาวคอ

“แผนพฒนาชมชน” คอ การก าหนดอนาคตและกจกรรมพฒนาของชมชน โดยเกดขนจากคนในชมชนทมการรวมตวกนจดท าแผนขนมา เพอใชเปนแนวทางในการพฒนาชมชนหรอทองถนของตนเองใหเปนไปตามทตองการ และสามารถแกปญหาทชมชนเผชญอยรวมกน โดยคนในชมชนมสวน รวมคด รวมก าหนดแนวทางและท ากจกรรมการพฒนารวมกน โดยยดหลกการพงตนเอง ลดการพงพงภายนอก ดวยการค านงถงศกยภาพ ทรพยากร ภมปญญา วถชวต วฒนธรรม และสงแวดลอมในทองถนเปนหลก

ศ.นพ.ประเวศ วะส

เครอขายแผนชวต ชมชนพงตนเอง 4 ภาค

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและ

สงคมแหงชาต

“แผนชมชน” เปนกระบวนการวเคราะหวนจฉยปญหาวาคออะไร และจะท าอะไร คอการวเคราะหทางเลอก เปนกระบวนการทางปญญาททรงพลง เมอวเคราะหแลวน าไปสการเปลยนแปลงซงจะน าไปสการแกปญหา กระบวนการจดท าแผนชมชนเปนการเรยนร

“แผนชวตชมชน” คอ กระบวนการเรยนรของคนในชมชนทองถน ทรวมกนคด รวมกนคนหา เรยนร เพอใหชมชนรและเขาใจตนเอง โดยใชการส ารวจขอมลปญหาและศกยภาพ เปนเครองมอท าใหเกดการทบทวนตนเองโดยการมสวนรวมของคนในชมชนทองถน เพอก าหนดอนาคตและทศทางการพฒนาตนเอง ทชมชนและคนเปนศนยกลาง มความสมพนธกบภาคแบบ “หนสวนการพฒนา”

4 | P a g e

กลาวโดยสรป “แผนชมชน” หรอ “แผนพฒนาชมชน” เปนเครองมอในการสรางกระบวนการเรยนร เพอคนในชมชนทองถนรจกตวตนและเขาใจชมชนทองถนของตนเอง รปญหา/ความตองการ น าไปสการรวมคด รวมก าหนดแนวทางการแกไขปญหา ลงมอปฏบตการเพอแกไขปญหาและพฒนาดานตางๆ ภายใตศกยภาพและทนตางๆทมอยในชมชนทองถนนน

ท าไมตองท า “แผนพฒนาชมชน” เมอกลาวถงค าวา “แผนพฒนา” ในอดตทผานมา คนสวนใหญมกจะนกถง “แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต” ซงเปนทศทางหลกในการพฒนาประเทศ จนกระทงเมอป พ.ศ.2542 ไดกอเกดกระบวนการจดท า “แผนแมบทชมชนเพอการพฒนาชวต” โดยมชมชนไมเรยง ต าบลไมเรยง อ าเภอฉวาง จงหวดนครศรธรรมราช เปนพนทตนแบบกระบวนการเรยนรเรองแผนแมบทชมชน ดวยการสนบสนนจาก UNDP และความรวมมอจากมลนธหมบาน และเครอขายภมปญญาไท ตอมา ในป 2545 จงเกดการขยายแนวคดและรปธรรมการจดแผนชมชนอยางกวางขวาง โดยการสนบสนนจากส านกงานกองทนเพอสงคม (SIF) และเกดการเชอมโยงเปน “เครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเอง 4 ภาค” โดยการสนบสนนจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในป 2546

ผลจากการขบเคลอนกระบวนการเรยนรและขยายผลดงกลาว สงผลให“แผนชมชน” หรอ“แผนพฒนาชมชน” เปนทรจกในวงกวางมากขน ดวยความเชอมนวาการทคนในชมชนทองถน มารวมกนจดท าแผนพฒนาพนทของตนเอง จะน าไปสการรจกชมชนทองถนของตนเอง สรางการมสวนรวมในการคด ท ารวมกนของคนในชมชนทองถนทหลากหลาย ทวถง ครอบคลมทกคน ทกกลม ทกองคกร ท าใหชมชนทองถนมทศทาง เปาหมายในการพฒนาทครอบคลมทงดานสงคม เศรษฐกจ ฯลฯ สามารถน าไปปฏบตไดอยางสอดคลอง ตอบสนองกบปญหา/ความตองการของคนทกกลม เพอใหชมชนอยเยนเปนสขรวมกน โดยมหลกการทส าคญ กลาวคอ

1) ใชความรและปญญา เปนเครองมอขบเคลอนงาน โดยมองคกรชมชนเปนแกนหลก ใชพนทเปนตวตง

2) บรณาการและเชอมโยงกระบวนการและแผนอนๆ ทจดท าโดยชมชนและภาคพฒนา 3) เนนกระบวนการเรยนรและการจดการของชมชนดานสงคม เศรษฐกจ ทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม

ในสวนของระดบนโยบาย กไดเลงเหนถงความส าคญของการจดท าแผนชมชน ดงจะเหนไดจากแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมฉบบท 9 (พ.ศ.2545 -2549) ไดก าหนดยทธศาสตรการปรบโครงสรางการพฒนาชนบทและเมองอยางยงยน ดวยการพฒนากระบวนการชมชนเขมแขงใหเกดพลงของคนในชมชน รวมคด รวมท า รวมรบผดชอบในการพฒนา แกไขปญหา สามารถด าเนนชวตไดอยางรเทาทนการเปลยนแปลง เปนรากฐานทมนคงของสงคม โดยการสนบสนนใหชมชนจดท า “แผนชมชนอยางมสวนรวม” น าศกยภาพ ปญหามาวเคราะหก าหนดกจกรรมด าเนนงานตามความสามารถของชมชนและพงพาทรพยากรทมอยเปนหลก อาท เงนทนหมนเวยนในชมชนทชมชนบรหารจดการเองได เสรมหนนดวยทรพยากรจากแหลงภายนอกในสวนทเกนขดความสามารถของชมชน

5 | P a g e

“แผนพฒนาชมชน” จะน าไปสชมชนทองถนจดการตนเองไดอยางไร หากแตละชมชนทองถนมการจดท าแผนพฒนาภายใตหลกการดงกลาว โดยมการกระบวนการส ารวจ

ขอมลของตนเองรจกตนเอง รจกทองถน กจะน าไปสกระบวนการพดคยปรกษาระหวางคนในชมชนทองถน หนวยงาน ภาค ทกกลม ทกฝาย เพอรวมกนระดมปญหาและแนวทางการแกไขปญหารวมกนทงปญหาเรงดวนเฉพาะหนา และสงทตองพฒนาหรอฟนฟชมชนทองถน น ามาจดท าแผนปฏบตการแกไขปญหาและพฒนาชมชนทองถนในทกดานทงแผนระยะสนระยะกลาง และระยะยาวทสอดคลองกบปญหาความเดอดรอน ความตองการ และสรางโอกาสการพฒนาดานตางๆใหกบผคนในชมชนทองถนของเราเอง ทงการแกไขปญหาความยากจน หนสน ทดนท ากน ราคาผลผลตตกต า การฟนฟทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม การจดระบบสวสดการชมชน ฯลฯ รวมถงมเปาหมายชดเจน และมระบบจดการรวมกนเพอใหสามารถบรรลเปาหมายการพฒนานนๆ กจะน าไปสการฟนฟและพฒนาชมชนทองถนอยางเขมแขงและยงยน รวมถงน าไปสการจดการตนเองของชมชนทองถนในทสด

ทงน “แผนพฒนาชมชน” ทจะน าไปสชมชนทองถนจดการตนเองดงกลาว จะมความสอดคลองกบ

นโยบายเพอการพฒนาขบวนองคกรชมชน สถาบนพฒนาองคกรชมชน ซงก าหนดเปาหมายเพอใหชมชนทองถน มความเขมแขง สการจดการตนเองในชวง 3 ปขางหนา (พ.ศ.2558 - พ.ศ. 2560) โดยหนงในนโยบายดงกลาว ไดก าหนดใหมการ “สนบสนนการจดท าแผนพฒนาชมชนทองถน ทครอบคลมทงดานการพฒนาสงคม เศรษฐกจ และทรพยากรสงแวดลอม เพอใหคนในชมชนไดเหนเปาหมายการพฒนาชมชนทองถนรวมกน ใชแผนเปนเครองมอในการขบเคลอนงานพฒนาทจะท าใหชมชนทองถนมความมนคง และมคณภาพชวตทด โดยยงคงรกษาเอกลกษณและปรบใชภมปญญาของชมชนทองถนไดอยางเหมาะสมในการจดการปญหาและพฒนาชมชน ซงเปนพนฐานส าคญในการฟนฟและพฒนาชมชนทองถนสความสมดลและยงยน ดวยการสงเสรมการจดการพนทอยางมสวนรวม/บรณาการ สรางโอกาสใหคนในชมชนสามารถเขาถงและใชประโยชนจากทรพยากรและทนในชมชน รวมถงเชอมโยงแผนพฒนาชมชนทองถนสยทธศาสตรจงหวด”

“แผนพฒนาชมชน” ท าอยางไร การจดท าแผนพฒนาชมชนนน มกระบวนการจดท าแผนพฒนาเรมตงแตระดบชมชน/หมบาน กอนทจะ

เชอมโยงมาเปนแผนพฒนาชมชนทองถนในระดบต าบลและจงหวด ซงทผานมามบทเรยนกระบวนการจดท าแผน ในระดบตางๆ ในนามของเครอขายแผนชวตชมชนพงตนเอง 4 ภาค ทงน สามารถน ามาเปนบทเรยนส าหรบการ สงเสรมกระบวนการจดท าแผนพฒนาไดทงในเชงพนทและเชงประเดน สรปสาระส าคญได 4 ขนตอน ประกอบดวย

ขนท 1 เตรยมการวางแผน จดประกายความคด สรางทมขบเคลอนและทมวางแผน

ขนท 2 การวางแผน ยกรางแผนพฒนา ประชาพจารณ ก าหนดอนาคตและขอตกลงรวมของชมชน ขนท 3 ก าหนดกลยทธการน าแผนไปสการปฏบต จดท าแผนปฏบตการและแปลงแผนไปสการ

ปฏบต ขนท 4 ตดตาม ประเมนผล ถอดบทเรยนและรายงาน

6 | P a g e

ขนท 1 เตรยมการวางแผน จดประกายความคด สรางทมขบเคลอนและทมวางแผน ขนท 2 การวางแผน ยกรางแผนพฒนา ประชาพจารณ ก าหนดอนาคตและขอตกลงรวมของชมชน

7 | P a g e

ค าอธบาย วธการวางแผน ยกรางแผนพฒนา ประชาพจารณ ก าหนดอนาคตและขอตกลงรวมของชมชน 1) วเคราะหชมชน

วเคราะหการพฒนาในพนท โดยหาจดแขง จดออน โอกาสและขอจ ากดในการพฒนา วเคราะหวามภารกจส าคญอะไรทชมชนตองท า วเคราะหศกยภาพชมชน*

* การวเคราะหศกยภาพชมชน โดยอาจใชประเดน + ถามชมชนวาทชมชนมสถานะทเปนอยปจจบนเกดเพราะอะไร + สรางความเขาใจวาท าไมงานทชมชนท าบางเรองจงประสบความส าเรจ + สรางความเขาใจเกยวกบสาเหตของปญหาทมอยในชมชน + คนหา/ระบวธการทจะปรบปรงสถานะของชมชน + คนหา/ระบโอกาสทจะท าใหชมชนไดรบประโยชน

2) ก าหนดเปาหมายและคานยมของชมชน เปนการก าหนดภาพทชดเจนและเปนจรงไดโดยเปนภาพระยะยาว 10-20 ป ขางหนาเปนเรองท

สะทอนใหเหนปจจยหรอเรองทจ าเปนในการท าใหภาพชมชนทตองการเหนเปนจรง เชน โครงสรางพนฐาน คน การใชทรพยากร ฯลฯ

เปนผลมาจากความคดเรมตนคานยม ความใฝฝนวถชวตชมชนและศกยภาพทชมชนมอย การก าหนดเปาหมาย ท าไดทงการประชมหารอก าหนดเปาหมายรวมกนของคนในชมชน

การประชมกลมยอยแกนน า โดยใชภาพถาย ภาพวาด แผนทชมชน แผนทศกยภาพ การเลาเรองประมวลเปนภาพ ฯลฯ

มมมองตางๆ ของคนในชมชน ประเดนการพดคยและการสอสารกนจะสะทอนใหเหนคานยมรวม

คานยมรวมทสะทอนออกมาตองประมวลเปนเปาหมายหรอวสยทศนของชมชน

3) ก าหนดกรอบแผนพฒนาฯ ก าหนดวามเรองอะไรทส าคญตอชมชน เปนเรองทชมชนตองเลอก ตองท า เปนแผนขนตนทจะสะทอนใหเหนการจดโครงสรางขอบเขตของแผน กรอบแผนประกอบดวยแผนพฒนาดานตางๆซงการพฒนาแตละดานประกอบดวย

เปาหมาย วตถประสงค โครงการ กจกรรมและผลลพธทอยากใหเกดขน

4) ก าหนดเปาประสงค เปาหมายระยะยาวและผลลพธทตองการใหเกด เปาประสงค เปนเปาหมายกวางๆ ทชมชนตองการใหเกดขน วตถประสงค เปนเปาหมายลกษณะเฉพาะเจาะจง (เปนรปธรรม วดได เขาถงไดใชเวลา

จ ากด)

8 | P a g e

ขนท 3 ก าหนดกลยทธการน าแผนไปสการปฏบต จดท าแผนปฏบตการและแปลงแผนไปสการปฏบต

5) ก าหนดโครงการและกจกรรม มกจกรรมอะไรบางในแตละวตถประสงค เราจะวดอะไรทเปนความกาวหนาของวตถประสงค มทรพยากรอะไรบางทจ าเปนตองใชในการท าใหบรรลวตถประสงค ทรพยากรทมอยเพยงพอหรอไม ชมชนควรจะท าอยางไรในการใชทรพยากร ใครเปนผน าในการน ากจกรรมไปปฏบต ใครเปนผรบผดชอบในการท าแผนพฒนาใหประสบความส าเรจ

6) ยกรางแผนพฒนา

ยกรางเศรษฐกจ สงคมและทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของชมชน น าเสนอยกรางแผนพฒนา ตอทประชมใหญกลมแกนน า ผแทนกลม องคกร จากนน

ท าประชาพจารณ

7) ก าหนดวธการน าแผนพฒนาทก าหนดไวไปปฏบต จดล าดบความส าคญของโครงการ ก าหนดตวชวดความส าเรจ ประสานความรวมมอกบภาค ทองถน จงหวด กระทรวง ทบวง กรม ฯลฯ เพอ

สนบสนนการแปลงแผนไปสการปฏบต

9 | P a g e

ขนท 4 ตดตาม ประเมนผล ถอดบทเรยนและรายงาน

นอกจากบทเรยนกระบวนการจดท าแผนพฒนชมชนของเครอขายแผนชวตชมชนพงตนเอง 4 ภาค ดงทไดกลาวมาแลวนน อกหนงตวอยางทมจดเดนในการสรางการมสวนรวมของคนในพนท คอกรณจงหวดนาน ทเกดรปธรรมของกระบวนการจดท าแผนพฒนาจากระดบหมบานเพอ “การจดท าขอบญญตทองถนในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม” โดยสรปเปนขนตอนด าเนนการได 7 ขนตอน (ตามผงภาพ) ประกอบดวย

1. ท าความเขาใจกบผน าหมบาน (ผใหญบาน) ท าความเขาใจในการจดท าแผนวา “ท าไปท าไม ท า

เพออะไร” เพอใหผน าไดเขาใจเกยวกบการท าแผนทงแนวคด กระบวนการ ขนตอน หลกคด ส าคญของการท าแผนชมชน

2. หาแกนน า อาสาสมคร และคณะท างานในการจดเกบขอมล 3. ผใหญบานประชมชาวบานท าความเขาใจในการจดท าแผนชมชน เพอใหชาวบานเขาใจ และ

รวมมอในการใหขอมลทชดเจน และรวมกนแกไขปญหาทเปนปญหารวม 4. จดเกบขอมล เพอใหเปนฐานขอมลในการน ามาท าแผนชมชนเพราะนอกจากแผนจะมาจาก

ปญหาความตองการรวมแลวยงมาจากฐานขอมลอกดวย 5. วเคราะหขอมลและสงเคราะหขอมล เพอใหไดขอมลทเปนจรงและสามารถแกไขปญหาทตรงจด

ตามความตองการของชาวบาน 6. เปดเวทชาวบานหรอประชาคมหมบานเพอคนขอมลทชาวบานใหมาและใหชาวบานวเคราะห

รวมคนหาปญหาและวางแผนแกไขปญหาของชมมชน 7. สรปแผนงานและเรยบเรยงแผนงานโครงการ ตามล าดบการแกไขปญหา จากความจ าเปนมากไป

ถงนอยโดยใชเวทประชาคมหมบาน 8. จดพมพแผนงานเปนรปเลมของแตละหมบาน 9. เสนอแผนชมชนเขาสองคการบรหารการปกครองสวนต าบลโดยใชเวท อบต.สญจร 10. ปฏบตตามแผนทวางไวและตดตามแผนงานทเขาสแผนพฒนา 3 ป ของ อบต.

10 | P a g e

ตวอยาง ผงแสดงกระบวนการจดท าแผนพฒนาจากระดบหมบาน จงหวดนาน

11 | P a g e

บทเรยนกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชน ระดบต าบล/ระดบจงหวด

สวนท 2

12 | P a g e

บทเรยนการจดท าแผนพฒนาชมชนระดบต าบล/ระดบจงหวด ในกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนระดบต าบลและจงหวด เครอขายองคกรชมชนในหลายจงหวด ไดมการสงเสรมกระบวนการจดท าแผนพฒนาของภาคชมชนโดยการเชอมโยงกลม/องคกรทหลากหลายในต าบล ใหเขามามสวนรวมในกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชน จากนนจะใชการเชอมโยงสแผนพฒนาชมชนระดบจงหวดในรปแบบทหลากหลาย ดงกรณจงหวดตวอยางทไดยกมาเปนบทเรยนในครงน ไดแก จงหวดสตล พงงา อ านาจเจรญ อดรธาน ชยนาท สมทรสงคราม ล าพน สรนทร และสโขทย

จากบรบทการพฒนาในพนทจงหวดสตล ทม “แผนพฒนาซงถกก าหนดโดยภาครฐ” คอ การด าเนนโครงการพฒนาขนาดใหญหลายโครงการ เชน โครงการกอสรางทาเรอน าลกปากบารา เปนตน ซงแมจะมการสรางกระบวนการมสวนรวมจากประชาชนในพนท แตยงเปนลกษณะการมสวนรวมแบบแยกสวน (แยกรายโครงการ) และประชาชนในพนทยงไมเขาถงขอมลของการพฒนาอยางแทจรง ดงนน จงน ามาซงความตองการของประชาชนในพนททตองการพฒนาแผนพฒนาจงหวด ทไมมงเนนเพยงการเจรญเตบโตดานมตทางเศรษฐกจ แตค านงถงดานมตสงคม วฒนธรรม สงแวดลอม สอดคลองวถชวตและความตองการของคนในพนทอยางแทจรง โดยมแนวคดหลก/เปาหมายของการท าแผนพฒนาภาคประชาชน คอ การมกระบวนการพฒนาแผนจากฐานราก คอ ชมชนสามารถเชอมโยงแผนชมชนเปนแผนพฒนาจงหวดส าหรบการพฒนาในพนทได

ดงนน กระบวนการพฒนาแผนพฒนาชมชน (ภาคประชาชน) สแผนพฒนาจงหวด จงหวดสตล จงมพฒนาการจากระดบจงหวดและเชอมโยงสระดบต าบลดงน การพฒนาแผนระดบจงหวด ขนตอน/กระบวนการ

1. สรางพนทกลาง “รกจงสตล” เพอเชอมโยงทกภาคสวน ดงน “รกจงสตล” คอ การกอรปพนทกลางของจงหวดสตล เปนการสรางพนทของการ

รวมคนในพนทใหมารวมตวเพอท างานรวมกน

“รกจงสตล” ประกอบดวยกลมประชาชนจากหลายภาคสวน ไดแก ภาครฐ/อปท. เชน องคการบรหารสวนจงหวด องคการบรหารสวนต าบล ส านกฟนฟและพฒนาเกษตรกร สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) สภาพฒนาการเมอง เปนตน ภาควชาการ สถาบนการศกษา เชน สมาคมรฐศาสตร มอ. นกวชาการอสลาม และภาคชมชน/ประชาสงคม เชน สภาองคกรชมชน ขบวนองคกรชมชน ศนยประสานงานวจยเพอทองถนจงหวดสตล สมาคมรกษทะเลไทย เปนตน

“รกจงสตล” เปนกลไกความรวมมอทท าใหเกดองคประกอบส าคญในการน าไปสการพฒนาแผนจงหวด คอ

1) เกดการรวมคนเพอรวมพฒนาแผน ทงกลมคนจากภาคประชาชน ภาครฐ ทองท ทองท (หมบาน ต าบล อ าเภอ จงหวด) ภาคเอกชน และภาคประชาสงคม

2) เกดพนทกลางในการท างานรวมของกลมคนหลายภาคสวน

จงหวดสตล

13 | P a g e

เกดการเชอมโยงในการสรางการมสวนรวมเพอเพมอ านาจภาคประชาชนในการก าหนดทศทางการพฒนาจงหวดของตน

2. กลไกการผลกดนขอเสนอผาน “สมชชาคนสตล”

สมชชาคนสตล คอ กลไกในการผลกดนขอเสนอภาคประชาชนเพอน าไปสการปฎบต ไดแก

1) เวทสมชชาสตล ครงท 1 ป 2555 เสนอ “สถานการณและขอเสนอเชงนโยบายทส าคญ”

2) เวทสมชชาสตล ครงท 2 ป 2556 รวมเสนอ “แนวทางในการก าหนดทศทางการพฒนาจงหวดสตลภายใตตนทนทางสงคมและทรพยากรในจงหวด”

3) เวทสมชชาสตล ครงท 3 ป 2557 “เดนหนาปฏรปสการจดการตนเองอยางสมานฉนท โดยมขอเสนอการปฏรปของเครอขาย (ภาคประชาชน ภาคประชาสงคมและหนวยงานภาครฐ 28 องคกร)

การพฒนาแผนระดบต าบล ขนตอน/กระบวนการ

1. การสรางความรวมมอในต าบล โดยสภาองคกรชมชนเปนกลไกส าคญในการสรางความรวมมอในต าบล ม

บทบาทประสานความรวมมอกบหนวยงานอนในพนทภายใตเปาหมายรวมในการพฒนาชมชนทสอดคลองกบวถชวตและวถวฒนธรรมชมชน โดย “การจดท าแผนพฒนาต าบลแบบมสวนรวมและน าไปสการเกดขนของ “สมชชาต าบล”

สภาองคกรชมชนสรางความรวมมอเพอจดกลไกความสมพนธในต าบล ท าไดโดยการจดกลไกความสมพนธ คอ การจดระบบการท างานหรอบรณาการ กลมคน/องคกร/หนวยงาน ประเดนงานพฒนา และงบประมาณ ใหมความสมพนธเชอมโยงกน 2. การพฒนาแผนยทธศาสตรต าบล

1) ประสานความรวมมอ จดเวทท าความเขาใจแนวทาง การด าเนนงาน และจดทมคณะท างานเพอขบเคลอนงานพฒนาแผนยทธศาสตรต าบลโดยมงเนนการท าความเขาใจถงกรอบคด เปาหมาย วตถประสงค วธการด าเนนงาน เครองมอทใช

2) จดทมคณะท างานเพอขบเคลอนงานในระดบต าบล และระดบจงหวด โดยมาจากหลากหลายทงแกนน าชมชน ผทรงคณวฒ ปราชญชาวบาน รวมทง เจาหนาทสถาบนพฒนาองคกรชมชน

3) จดเวทเรยนรเทคนควธการพฒนาแผนต าบล เพอเรยนรการใชเครองมอตางๆไดแก การจดท าผงชมชน การวเคราะหจดแขงจดออนหรอ SWOT Analysis เปนตน

4) จดกลไกการพฒนาแผนต าบล โดยมขอตกลงรวมทวา แตละต าบลตองม ทมพฒนาแผนต าบล ประกอบดวยอยางนอย 4 ภาคสวน คอ ทองถน ทองท ผน าศาสนา และองคกรชมชน

5) ก าหนดระดบความเขมขนในการพฒนาแผนต าบล โดยคณะท างานสภาองคกรชมชนจงหวดสตลจดประชม เพอใหทมพฒนาแผนต าบลรวมกนก าหนดกลมพนทในการท างาน ซงแบงไดเปน 4 กลมพนท

14 | P a g e

6) วางแผนด าเนนการแผนปฏบตการการพฒนาแผนต าบลและแผนยทธศาสตรพฒนาจงหวด

7) ด าเนนการตามแผนปฏบตการการพฒนาแผนต าบลและแผนยทธศาสตรพฒนาจงหวด ดงน ลงพนทพฒนาแผนระดบต าบล

- จดเวทท าความเขาใจกระบวนการพฒนาแผนต าบล1 - วเคราะหขอมลทนชมชน โดยมกระบวนการจดเวท คอ คณะท างาน

แบงกลมยอยแยกตาม หมบาน จากนน ใหแตละกลมยอยระดมความคดเหนเรองทนชมชน วามเรองอะไรบาง/อยางไร โดยใชเวลาประมาณหนงชวโมงครงและใช “เครองมอการวาดแผนผงชมชน”และชวยกนเพมรายละเอยดขอมลตางๆลงในผงชมชน จากนน คณะท างานแผนผงชมชนในแตละ หมบานมาประมวลเรยบเรยงขอมล เพอแยกประเภทของทนชมชนและสามารถสอสารท าความเขาใจกบสมาชกและผสนใจ

- วเคราะหจดแขงจดออน คณะท างานจดเวทวเคราะหชมชน จดแขง จดออน โอกาส และอปสรรคของแตละหมบาน ซงมวธการ คอ แบงกลมยอยผเขารวมเวท แยกกลมยอย ตามหมบาน จากนน ใหในแตละกลมยอยวเคราะห และน าเสนอกลมละ 15 นาท และรวมแลกเปลยนกบกลมอนๆในต าบล

- การประมวลประเดนรวมของต าบล จดเวทในต าบล โดยคณะท างานพฒนาแผนต าบลจะประมวลเนอหาการวเคราะหทนชมชนและจดแขงจดออนของชมชนมาประมวลรวมเปนภาพรวมของต าบล และน าเสนอในเวทใหผเขารวมไดเสนอแนะเพมเตม จากนน คณะท างานน าเสนอประเดนรวมหรอปญหารวมของต าบลทไดจากการจดเวททผานมาแยกเปนประเดนตางๆทกประเดน และใหผเขารวมเวทใหความคดเหนเพมเตม และระดมความคดเหนจด เรยงล าดบความส าคญของประเดนรวมทงหมด

การจดท ารายละเอยดแผนพฒนาต าบล คณะท างานจดเวทท าแผนงานรายละเอยดของแตประเดนรวมของต าบล โดยเปนการระดมความคดเหนถงวธการด าเนนงาน วตถประสงค ชวงเวลาด าเนนงาน ผรบผดชอบ และหนวยงานทเกยวของ

3. การพฒนาแผนยทธศาสตรต าบลสแผนยทธศาสตรพฒนาจงหวด ประมวลขอมลแผนต าบลสการเปนแผนยทธศาสตรพฒนาจงหวด โดยคณะท างาน ด าเนนการ

รวบรวมประมวลเนอหาจากแผนระดบต าบล และยกรางเปนแผนพฒนาจงหวด เพอน าเสนอเปนแผนยทธศาสตรส าคญ ส าหรบการพฒนาจงหวด ซงในแผนยทธศาสตรพฒนาจงหวดประกอบดวยสาระส าคญ คอ วสยทศน ยทธศาสตรและแผนปฏบตการ 1 จดเวทท าความเขาใจกระบวนการพฒนาแผนต าบลสรางความเขาใจแนวทางด าเนนงานใหแกคณะท างานพฒนาแผนต าบล ซงมองคประกอบมาจากสภาองคกรชมชน องคกรปกครองสวนทองถน สวนทองท (ก านน ผใหญบาน) องคกรศาสนา และผร (ปราญช) ในต าบล

15 | P a g e

การพฒนาแผนยทธศาสตรการพฒนาจงหวดพงงา มจดก าเนดทส าคญมาจากบรบทการพฒนาในพนทของขบวนองคกรชมชนจงหวดพงงาทมมาอยางยาวนาน ซงมาจากรวมตวของกลม และเครอขายองคกรชมชนในประเดน (พฒนาและปญหา) ตางๆ โดยการเชอมโยงผานกจกรรมในระดบพนทเปนหลก ตงแตป 2540 เกดการรวมตวของแกนน าหลกๆ ในรปขบวน คณะท างานกองทนเพอการลงทนทางสงคมและระหวางป 2543 ถงป 2546 เกดขบวนแผนแมบทชมชน 4 ภาค โดยการท างานทใชพนทเปนตวตงในการคดวางแผนประเดนงาน จงมพฒนาการทรวดเรว เกดการขยายตวของพนทในการท างานป 2547 เกดพบตภยสนาม ซงถอเปนจดเปลยนทส าคญของขบวนองคกรชมชนจงหวดพงงา ท าใหแกนน าสวนใหญเกดความตระหนกและใหความส าคญกบกระบวนการทางสงคมและการลกขนมาจดการตนเอง และไดรบการสงเสรมสนบสนนจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.)

ป 2551 ขบวนองคกรชมชนทวประเทศ ไดรวมกนผลกดนพระราชบญญตสภาองคกรชมชน จนเกดเปน พรบ. สภาองคกรชมชน พ.ศ.2551 ทใหบทบาทส าคญกบเครอขายองคกรชมชน ทจะรวมเปนสวนหนงในการพฒนาชมชนทองถน และเปนเครองมอของเครอขายองคกรชมชน ทจะน าไปสการรวมมอกนพฒนาจงหวดพงงา

ป 2553 เกด “พงงาแหงความสข” เปนวาทะกรรมใหมเกดขนจากวงเลกๆ แตขยายวงไปสกลม องคกรชมชน องคกรเครอขายภาครฐ ภาคเอกชน และหาฉนทามตรวมกน

ป 2554 - 2555 กลมเครอขายองคกรชมชนหรอขบวนงานพฒนาของภาคประชาชน มการประสานงานและรวมมอกนมากขน จากทตางคนตางท า โดยไดรวมมอกนวางยทธศาสตรของภาคประชาชนระดบจงหวด คอ “พงงาแหงความสข” ดวยการประสานความรวมมอกบหนวยงานพฒนาทงภาครฐ ภาคเอกชน หอการคา นกวชาการ ภาคประชาสงคม และหนวยราชการในจงหวด

ในป 2556-2557 เกดโครงการรฐรวมราษฎรทไดรบการสนบสนนงบประมาณจากผวาราชการจงหวดพงงา ซงเปนเครองมอส าคญของการขบเคลอนพงงาแหงความสข ทตอยอดงานพฒนาของภาคประชาชน ซงไดด าเนนการมาแลวกวาสบป ดวยการสรางพนทรปธรรมใหเขมแขงในพนท 8 ต าบล 8 อ าเภอ และรปธรรมบานแหงความสขกวา 400 ครวเรอน และไดขยายพนทรปธรรมแหงความสขไปอก 8 ต าบล ดวยการยกระดบงานพฒนา สการก าหนดกตกาวาดวยความสขของคนในต าบล หรอธรรมนญต าบลแหงความสขทสอดคลองกบวฒนธรรมและวถชวตของประชาชนในพนท ในสวนของขบวนองคกรชมชนระดบจงหวด ไดรางธรรมนญพงงาแหงความสขเปนรางแรกในป 2556 ซงเปนจดเรมตนทส าคญของพนทกลางในการท างานรวมกนของคนในทองถนและเกดเปนกลไกการท างานในนาม “สภาพลเมองคนพงงา” ดงนน จากบรบทขางตน จงน าไปสกกระบวนการพฒนาแผนชมชนสแผนจงหวดทส าคญของจงหวดพงงา มองคประกอบหลกส าคญ คอ “พนทสภาองคกรชมชนเปนตวตง กระบวนการสมชชาสขภาพเปนเครองมอ สภาพฒนาการเมองสรางพนทกลาง” โดยมกระบวนการในการพฒนาแผนจากระดบจงหวดสระดบจงหวด ดงน

จงหวดพงงา

16 | P a g e

การพฒนาแผนระดบจงหวด 1. สรางเปาหมายรวม “พงงานแหงความสข” ผานการท างานของ “เครอขายองคกรชมชนจงหวด

พงงา” โดย “เครอขายองคกรชมชนจงหวดพงงา” มบทบาทในการเชอมโยงการท างาน ก าหนด

เปาหมายรวม วางยทธศาสตร ขยายเครอขายทงจงหวด จดเวท รวมแลกเปลยน พดคย วเคราะหพนท (SWOT) ) ก าหนด วาทกรรมรวม “พงงาแหง

ความสข” และขยายไปสกลม องคกรชมชน องคกรเครอขาย ภาครฐ ภาคเอกชน หาฉนทามตรวมจากทกกลม ทกเครอขาย ทกองคกร

แกนน าทกคนในเครอขาย แบงบทบาทไปสรางความเขาใจกบทกเครอขายภาค โดยการ จดงานสมชชาพงงาแหงความสข โดยผวาราชการจงหวดพงงา ประกาศเปาหมายรวม ภายใตชอ “รฐรวมราษฎร เดนหนาพฒนา สพงงาแหงความสข” และสนบสนนงบประมาณการจดกจกรรมตามแผนของภาคประชาชน

2. สรางกระบวนการพงงานแหงความสขในพนท ผาน “สภาพลเมองพงงาแหงความสข” โดย สภาพลเมองพงงาแหงความสข มทมาจากการรวมกนระหวาง เวทสภาองคกรชมชนและ

สมชชาสขภาพจงหวดพงงา และเพมเตมภาคในจงหวดอก 47 องคกร โดยมการลงท างานในพนทระดบต าบล ซงมวธการ ดงน

- มกระบวนการเรยนรรวม ไปพรอมกนระหวางแกนน าในระดบต าบล และยกระดบการเรยนรเขาสเวทกลางของจงหวดในฐานะสมาชกสภาพลเมองพงงา

- สภาพลเมองพงงาแหงความสขมบทบาทหลกเปนพนทกลางของคนพงงา ในการวเคราะหสถานการณปญหา หรอการพฒนาในพงงาทสอดคลองกบความตองการของคนพงงา

- สภาพลเมองพงงาลงปฏบตการในระดบพนท เพอขยายพนทต าบลสภาองคกรชมชนใหเกดการเรยนร ทงคณะท างานและแกนน าพนทส “จงหวดจดการตนเอง พงงาแหงความสข”

- สภาพลเมองพงงาแหงความสข ประสานงานรวบรวมขบวนคน ทงองคกรชมชน ประชาสงคม ภาคพฒนา ภาคเอกชน และหนวยงานภาครฐ2 ใหเหนและเชอมนในกระบวนการของภาคประชาชน

- มการสรปบทเรยนรวมกน เชน คนหาปจจยทท าใหคนพงงามความสขและสงทท าใหคนพงงาความสขลดลง

2 อาท สถาบนพฒนาองคกรชมชน(องคการมหาชน) ส านกงานสขภาพแหงชาต (สช.) สภาพฒนาการเมอง มลนธชมชนไท องคกรพฒนาเอกชน ส านกงานพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงหวดพงงา ส านกงานสาธารณสขจงหวดพงงา ส านกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวดพงงาสถานวทยกระจายเสยงแหงประเทศไทยจงหวดพงงา ผวาราชการจงหวดพงงา และหนวยงานในจงหวดพงงา

17 | P a g e

- ใชกลไกทผวาราชการจงหวด แตงตงคณะกรรมการขบเคลอนพนทต าบลแหงความสข

การพฒนาแผนระดบต าบล ขนตอน/กระบวนการ 1. ตงคณะท างานสมชชาพงงาแหงความสข

คณะท างานสมชชาพงงาแหงความสข ประกอบดวย องคกรชมชน ประชาสงคม ภาคพฒนา ภาคเอกชน และหนวยงานภาครฐ โดยมการแบงบทบาททมท างานและจดระบบการท างาน

คณะท างานสมชชาพงงาแหงความสข ใชเครองมอในการท างานคอ แผนชมชน กองทนชมชน สภาองคกรชมชน ขบวนเมอง สวสดการชมชนและผงต าบล/แผนทท ามอ และวง/เวทแลกเปลยนพดคยและลงมอท างานในพนทระดบต าบล โดยการลงพนทต าบล

คณะท างานลงพนท เพอ - วเคราะหพนท/คนหาปญหารวม - สรางจตส านก/อดมการณรวม (เจาของปญหาผเดอดรอน และเชอมโยงคน/เครอขาย - ท าผงหมบาน/ต าบล - สรางพนทรปธรรม ใหเขมแขงในพนท 8 ต าบล 8 อ าเภอ และรปธรรมบานแหงความสข

กวา 400 ครวเรอน ความสขของคนในต าบล หรอธรรมนญต าบลแหงความสข และขยายพนทรปธรรมใหเปนจรง และสงคมรบร เชน “เกาะยาวนอยแหงความสข”

- จดเวทประชาคมหมบาน/ต าบลเสนอแผนกบทองถน 2. ใชสภาองคกรชมชนยกระดบเปนพนทกลางในการท างานรวม เพอใหเกดแลกเปลยน พดคย และ

สอสารกนของทกหนวยงาน ในพนทระดบต าบล 3. ใชกระบวนการสมชชาสขภาพเปนเครองมอในระดบพนท ผานกระบวนการเรยนร การ

ปรกษาหารอ ความรวมมอ ทงอ าเภอ ผบรหารทองถน ผน าทองท และหนวยงานในทองถน 4. สรางขอตกลงในต าบล เกดการระดมปญหา แนวทางการแกปญหา ยกระดบเปนขอตกลงรวม

หรอ ธรรมนญต าบลแหงความสข เพอเปนขอตกลงวาจะท างานรวมกน ดวยการยกระดบงานพฒนา สการก าหนดกตกาวาดวยความสขของคนในต าบลหรอ ธรรมนญต าบลแหงความสข ทสอดคลองกบวฒนธรรมและวถชวตของประชาชนในพนท

5. ขบวนองคกรชมชนระดบจงหวดรางธรรมนญพงงาแหงความสข มการรางธรรมนญพงงาแหงความสข รางแรกในป 2556 และขบเคลอนของสภาองคกรชมชน สต าบลของความสข ใน 16 ต าบล และพฒนาขอตกลงเปน “ธรรมนญต าบล” เพอยกระดบเปนขอบญญตต าบลแหงความสข ในพนทรปธรรม อยางนอย 1 ต าบลในป 2558

6. คณะท างานขบเคลอนยทธศาสตรวางแผนยทธศาสตรพงงาแหงความสขเปนแผน สามป 2556-2558 แผนยทธศาสตรพงงาแหงความสขเปนแผนสามป 2556-2558 ภายใตวสยทศน “เครอขายรวมใจ ใชกลไกสภา เชอมโยงและพฒนา จงหวดพงงาแหงความสข”

18 | P a g e

การรวมตวขององคกรชมชนและเครอขาย เปนขบวนองคกรชมชนจงหวดอ านาจเจรญ เพอขบเคลอนงานพฒนาชมชนทองถน เรมตนจากป 2540 ภายใตฐานการขบเคลอนประเดนงานพฒนาตางๆ เชนเศรษฐกจ อาชพ การจดสวสดการผดอยโอกาส ฯลฯ สงผลใหเกดการเชอมโยงและจดกลไกการขบเคลอนงานพฒนารวมระหวางขบวนองคกรชมชน หนวยงาน ภาคตางๆ อยางตอเนอง เกดยทธศาสตรการพฒนาภาคประชาชน ตลอดจนเกดการด าเนนการแกไขปญหาและพฒนาชมชนทองถนโดยองคกรชมชนเปนแกนหลก ผานประเดนงานพฒนาทหลากหลาย ทงการสงเสรมการจดท าแผนแมบทชมชน การฟนฟชมชนทองถน สภาองคกรชมชน สวสดการชมชน เกษตรอนทรย เปนตน จนเกดการขบเคลอนงานพฒนาชมชนทองถน โดยกระบวนการมสวนรวมของภาคประชาชนอยางกวางขวาง ผานประเดนงานพฒนาดานตางๆ ครอบคลมทกพนทต าบล/เทศบาลในจงหวดอ านาจเจรญ แมวาขบวนองคกรชมชนอ านาจเจรญจะรวมกนขบเคลอนงานพฒนาชมชนทองถนอยางตอเนอง แตเมองานพฒนาขยายตวมากขน เกดกลม/องคกรชมชน/เครอขายตางๆ เปนจ านวนมาก โดยไดรบการสนบสนนจากองคกรภายนอก สงผลใหเกดปญหาอนเนองมาจากการแยกกนท างานเพอตอบสนองความตองการขององคกรสนบสนน ดงนน ในป 2553 ขบวนองคกรชมชนจงหวดอ านาจเจรญ ไดมการสรปบทเรยนจากการท างานทผานมา จนไดขอสรปรวมกนวาควรปรบทศทางการขบเคลอนงานพฒนาเพอใหเกดการพฒนาในเชงพนท ดวยการกระตนจตส านกของคนอ านาจเจรญบนฐานของประชาธปไตยชมชน และใหความส าคญกบแนวทาง “พนทจดการตนเอง” ตามความตองการของชมชนทองถน เปนทมาของแนวคดในการจดท าธรรมนญเพอเปน “กตกาหรอขอตกลงรวมเพอการจดการตนเองระดบพนทจงหวดของภาคประชาชน” และไดมการประกาศใช “ธรรมนญประชาชนคนอ านาจเจรญ ฉบบท 1 พ.ศ. 2555” เพอเปนกรอบและทศทางการพฒนาทสะทอนถงความตองการของประชาชนอ านาจเจรญ จากนน จงไดมกระบวนการสงเสรมการจดท าแผนพฒนาชมชนเพอให เกดการเชอมโยงกระบวนการพฒนาทงในระดบต าบลและจงหวด กลาวคอ

ระดบต าบล

สงเสรมใหเกดกระบวนการพฒนานโยบายสาธารณะระดบต าบล ทสอดคลองตามแนวทางของธรรมนญประชาชนฅนอ านาจเจรญระดบจงหวด ขบเคลอนธรรมนญทไดประกาศใชใหลงไปถงระดบพนท โดยเชอมโยงนโยบายสาธารณะระดบต าบลเขากบแผนพฒนาต าบล เปนเครองมอใหเกดการปฏบตการจรงของธรรมนญฯ ในระดบพนทและหลงจากนนจะน าบทเรยนนเชอมโยงขนมาสการพฒนาแผนจงหวดหรอนโยบายสาธารณะระดบจงหวด

ระดบจงหวด มการประกาศ “ธรรมนญประชาชนฅนอ านาจเจรญ” ในฐานะทเปนกตกา หรอขอตกลงของคนอ านาจเจรญทจะใชรวมกนในการจดสรรทรพยากร การพฒนาดานตางๆ การสรางจตส านกและการพฒนาการเมองภาคพลเมองไปสการจดการตนเอง เปน “เมองแหงธรรมเกษตร” ทภาคประชาชนสามารถรวมกนน าเสนอทศทางปฏรปทตนเองตองการสสงคม และจะใชเปนกรอบก ากบทศทางการท างานขบเคลอนสงคมของภาคประชาชนในพนทตอไป

จงหวดอ านาจเจรญ

19 | P a g e

การประกาศธรรมนญฯ จงไมไดเปนเพยงแตค าประกาศทจบและเสรจสนไปตามวาระแตจะเปนหลกการทภาคประชาชนอ านาจเจรญ ตองยดถอและน าไปปฏบตส าหรบการท างานในปจจบนและอนาคต เปนกรอบและทศทางการพฒนาทสะทอนถงความตองการของประชาชนอ านาจเจรญ และด าเนนการขบเคลอน ธรรมนญสการปฏบต โดยจดท าแผนการน าธรรมนญสภาคปฏบตระดบพนท ดงภาพ

ธรรมนญประชาชน ฅนอ านาจเจรญ

นโยบายสาธารณะ แผนพฒนาจงหวด

นโยบายสาธารณะ/แผนพฒนาต าบล

เครองมอปฏบตการจรง เพอขบเคลอน/กระตน

ส านกคนในพนท

เชอมโยงส

20 | P a g e

การรวมตวของภาคประชาชนเปนกลม/องคกรชมชนเพอขบเคลอนกจกรรมการพฒนาตางๆ ในจงหวดอดรธาน เกดขนมานานกวา 10 ป แตการเชอมโยงการท างานระหวางกลม/องคกรชมชนตางๆ เรมตนเมอประมาณป 2544 จนกระทงเกดการเชอมโยงเปนเครอขายองคกรชมชนระดบจงหวดในป 2557 การขบเคลอนงานขบวนจงหวดอดรธาน เปนการขบเคลอนภายใตกลไก 3 สวนคอ 1) คณะกรรมการประสานประชาสงคมจงหวด (คปจ.) 14 คน 2) คณะกรรมการสวสดการชมชนจงหวด 12 คน และ 3) คณะกรรมการยทธศาสตรจงหวด/สภาองคกรชมชน 24 คน ประกอบดวยผแทนจากโซนตางๆ และมภาคพฒนาทหลากหลาย เขารวมในการหนนเสรมการท างานอยางใกลชด โดยองคประกอบของคณะท างานจะมบางสวนทซ าซอนกน แตจะมการแบงการท างานตามบทบาทภารกจ โดยใชศนยประสานงานขบวนองคกรชมจงหวดอดรธานเปน “พนทกลาง” ในการเชอมโยงกลไกตางๆ มการจดระบบการท างานในพนทโดยการจดแบงการท างานเปนโซนจ านวน 4 โซน เพอใหการท างานมความใกลชดกบพนทต าบลมากขน สามารถแลกเปลยนเรยนรและหนนเสรมงานระหวางต าบลตางๆ ภายในโซน

กระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนในระดบต าบล กอนทจะเชอมโยงเปนแผนพฒนาชมชนในระดบจงหวด ใชวธการเชญแกนน าองคกรชมชนระดบต าบล ทงสภาองคกรชมชน สวสดการชมชน ทดนท ากน รวมถงภาคตางๆ เขารวมในกระบวนการสรางความเขาใจในการจดท าแผนพฒนาชมชนระดบต าบล โดยจดแบงกระบวนการด าเนนการออกเปน 4 โซน สามารถสรปบทเรยนกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนระดบต าบลไดดงน

ผงแสดงวธการหนนเสรมการจดท าแผนพฒนาชมชนระดบต าบล

จงหวดอดรธาน

21 | P a g e

ผงแสดงกระบวนการเชอมโยงจากแผนพฒนาชมชนระดบต าบลสแผนพฒนาชมชนระดบจงหวด

การจดท าแผนยทธศาสตรการพฒนาชมชนจงหวดชยนาท เกดขนในชวงทรฐบาลมนโยบายการปฏรปประเทศ (เดอนมกราคม 2558) โดยขบวนองคกรชมชนจงหวดชยนาทไดจดตงคณะท างานขบเคลอนการท างานเพอรบฟงความคดเหนขอเสนอเพอการปฏรปจากฐานลาง รวมกบ สปช. และ กอ.รมน. จงหวด ซงเนนจดกระบวนการจดท าขอเสนออยางมสวนรวมจากฐานลางอยางแทจรง ดวยการใชกจกรรม/แผนงาน/โครงการ ทไดออกแบบใหม กลไกขบเคลอนงานประเดนระดบต าบล/อ าเภอ เพอใหสามารถเชอมโยงทศทางการพฒนา ประเดนปญหา และความตองการของประชาชนกบภาคหนวยงานอนๆ ในพนทจงหวดได

ประกอบกบ การขบเคลอนงานจงหวดยทธศาสตรของชยนาทในชวงเวลาดงกลาว คาดหวงผลลพธทเกดขนคอ กลไกความรวมมอระหวางภาคประชาชน นกวชาการ อปท. หนวยราชการในจงหวดภาคประชาสงคมและภาคอนๆ จงมงเนนการสรางเครอขายระดบอ าเภอ ใหเปนกลไกการบรหารขบวนองคกรชมชนฐานต าบลคขนานกบขบวนจงหวด เพอสรางกลไกประสานงานแนวราบใหเขมแขงสการจดการตนเอง อยางไรกตาม ขนตอนหรอกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชน ยงอาจไมเขมขนเทาทควร สวนใหญเปนลกษณะของการจดเวทระดมความคดเหนแนวทางปฏรป/การพฒนาทเปนขอเสนอของภาคประชาชนจากในพนท ตงแตระดบต าบลสระดบจงหวด

จงหวดชยนาท

22 | P a g e

กระบวนการจดท าแผนยทธศาสตรการพฒนาจงหวดชยนาท จะมการก าหนดทศทางในระดบจงหวดรวมกนในเรองของการปฏรป พรอมทงก าหนดประเดนรวมใน 5 ประเดน เพอน าไปขบเคลอนกระบวนการจดท าแผนการพฒนาจากฐานต าบลในระดบอ าเภอ กลาวคอ

1. ขบวนองคกรชมชนจงหวดจดเวทก าหนดวาระรวม “คนชยนาทจดการตนเอง...สรางการปฏรป” 2. ผลจากการจดเวทดงกลาวน าไปสการก าหนด 5 ประเดนหลก ในการพฒนาเพอก าหนดอนาคต

ของคนชยนาท ไดแก 1) สรางความมนคงดานทอยอาศยและแกไขปญหาทดนท ากน 2) ลดปญหาตนทนการผลต ปญหาหนสนและเพมความมนคงทางอาหาร 3) สรางความมนคงของฐานทรพยากร/สงแวดลอม 4) เชอมโยงการทางานกบหนวยงาน ภาคทเกยวของทกภาคสวน และ 5) พฒนาคนและกลไกสระบบการบรหารจดการทด จากนน ไดมการน าประเดนทง 5 ไปจดเวทเพอขยายพนทในการสอความหมาย สรางเครอขาย โดยคณะท างานระดบอ าเภอ เปนการพฒนากลไกขบเคลอนงานระดบอ าเภอ

3. ขยายพนทในการสอความหมายไปสระดบพนทต าบล ดวยการจดเวทระดมความคดเหนของประชาชนในพนทต าบล โดยใชสภาองคกรชมชน และสวสดการชมชนต าบลเปนกลไกขบเคลอน

4. น าขอสรปความคดเหนทไดจากการจดเวทระดบต าบลมาสรปประมวลเปนขอเสนอของภาคประชาชนเพอการปฏรปจากฐานลางสการพฒนาอยางมสวนรวมและเนนการพฒนาดานเศรษฐกจตามเปาหมายจงหวดจดการตนเอง โดยใชฐานต าบลระดบอ าเภอ 8 พนท

ภาพแสดง กระบวนการจดท าแผนยทธศาสตรการพฒนาจงหวดชยนาท

กลไกเครอขายอ าเภอ 8 อ าเภอ

Core team ยทธศาสตร

จงหวด

คณะประสานงานขบวนองคกรชมชน (คปอ.)

ลลล

ลบ

เวทระดมความคดเหนขอเสนอเพอการปฏรประดบต าบล

เวทใหญ ระดมความคดเหนสรปขอเสนอปฏรปจงหวดชยนาท

ขอเสนอปฏรประดบต าบล (แผนพฒนาชมชนระดบต าบล)

ขอเสนอปฏรปของจงหวด (แผนพฒนาระดบจงหวด)

ต ำบล

ต ำบล

ต ำบล

23 | P a g e

กระบวนการท าแผนพฒนาชมชนจงหวดสมทรสงคราม นอกจากขบวนองคกรชมชนจงหวดสมทรสงคราม จะมบทบาทส าคญในการขบเคลอนงานแลว ยงมเครอขายประชาคมคนรกแมกลอง ซงเกดจากรวมตวกนของภาคประชาชนและประชาสงคมในพนท ไดรวมกนเปนคณะท างาน มบทบาทส าคญในการขบเคลอนงานดวยกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนบนหลกการการมสวนรวม เรมจากการน าขอมลตงตนจากฐานขอมลชมชนทขบวนองคกรชมชนไดจดท าไวแลว ประกอบกบขอมลยทธศาสตรภาครฐของหนวยงานในจงหวด มาวเคราะหเพอก าหนดทศทาง และวางเปาหมายของแผนยทธศาสตรภาคชมชนจงหวดชยนาททตองการเนนกระบวนการสรางการเรยนร และการมสวนรวมอยางหลากหลายจากทกภาคสวน ทงนไดออกแบบการขบเคลอนการจดท าแผนโดยใชรปแบบการจด “เวทประชาคม” ทวทงจงหวด โดยสามารถสรปขนตอนการด าเนนงานไดดงน

1. น าขอมลตงตนทไดจากการจดท าฐานขอมลชมชน มาวเคราะหถงทศทางรวมของแผนพฒนาภาคชมชนจนไดขอสรปเปนเรองของระบบสขภาพ ความเปนพลเมองในสงคมประชาธปไตยและการเรยนรของประชาชน

2. จดใหมเวทระดมความคดเหนของประชาชนระดบอ าเภอ (อ าเภอเมอง อ าเภอบางคนท และอ าเภออมพวา) โดยกลมเปาหมายทเขารวมมาจากกลมอาชพทหลากหลาย ลกษณะเวทเปนการพดคยแบบสนทรยสนทนา มงใหชาวสมทรสงครามไดเรยนรกระบวนการจดท าแผนพฒนาแบบมสวนรวม โดยพดคยในประเดนงานพฒนาของจงหวด เนนการแสดงความคดเหนทหลากหลายของประชาชนตอสถานการณและประเดนงานพฒนาทส าคญ ไดแก เกษตร การศกษา สงแวดลอม สขภาพ อาหารปลอดภย เปนตน

3. น าขอเสนอความคดเหนของประชาชนในพนท 3 อ าเภอ ทไดจากการจดเวทประชาคมมาจดท าเปนรางแผนยทธศาสตรชมชนจงหวดสมทรสงคราม หรอรางแผนพฒนาชมชนจงหวดสมทรสงคราม

4. น ารางแผนยทธศาสตรการพฒนาชมชน มาจดเวทประชาคมในระดบจงหวด เพอหาขอสรปและจดท าเปนแผนฉบบสมบรณ เสนอไปยงหนวยงานทเกยวของในระดบจงหวด เพอพจารณาขอเสนอของประชาชนในจงหวดน าไปสการปฏบตตอไป

น ำขอมลจำกฐำนขอมลชมชนมำวเครำะหเพอก ำหนดทศทำงเปำหมำยของแผนพฒนำ

จดใหมเวทระดมควำมคดเหนของประชำชนในพนทระดบอ ำเภอทวทงจงหวด (3 อ ำเภอ)

น ำขอเสนอควำมคดเหนของประชำชนในพนอ ำเภอ มำจดท ำเปนรางแผนพฒนาภาคประชาชนจงหวดสมทรสงคราม

จดเวทประชำคมระดบจงหวดเพอหำสรปและจดท ำเปนแผนฯ ฉบบสมบรณ เพอเสนอสวนรำชกำรระดบจงหวด

1

2

4

3

ระดบต ำบล ระดบจงหวด

จงหวดสมทรสงคราม

24 | P a g e

การพฒนาแผนพฒนาชมชนจงหวดล าพน ใช“ธรรมนญครบาฯ สการจดการตนเอง” โดยใชสภาองคกรชมชนเชงภมนเวศน 3 ลมน า เปนกลไกในการขบเคลอนและเชอมโยง มขนตอนดงน

1. รวมกลมขบวนองคกรชมชน เปนการรวมกลมขององคกรชมชนในจงหวดล าพน (ผทเดอดรอน มองเหนปญหารวมและตองการจดการตนเอง)

2. จดเวทสรางความเขาใจกบหนวยงานในทองถน ทองท และจดตงสภาองคการชมชน เพอใหสภาองคกรชมชนเปนพนทกลางในการปรกษาหารอรวมกนในระดบต าบล

3. เชอมโยงเครอขาย หนวยงานภาค หนวยงานภาครฐ ทองท ทองถน เอกชน ในระดบจงหวด เชอมโยงขบวนสภาองคกรชมชนผาน 3 ลมน า (น ากวง น าทา และน าล) ขบวนงานเชงประเดนในดานตางๆในจงหวด ตลอดจนภาคการพฒนาตางๆ

4. จดเวทระดบจงหวดโดยพนทสภาองคกรชนชนต าบลเปนพนทกลาง รวมเครอขาย หนวยงาน เพอหารอแนวทางการขบเคลอนรวมกน จดตงกลไกการท างาน/การขบเคลอนงาน ดงภาพ

ผลจากการจดเวทดงกลาว ไดน ามาสการก าหนดเปาหมายรวมและวสยทศนรวมโดยน าวฒนธรรม

ความเชอและความศรทธาครบาเจาศรวชย มาก าหนดยทธศาสตรการขบเคลอนงานของจงหวดและเชอมโยงงานพฒนาเชงภมนเวศน 3 ลมน า เกด “ธรรมนญครบาศรวชย สการจดการตนเอง” และวสยทศน “ขบเคลอนวถครบา พาประชาเปนสข ปลกกระบวนการยตธรรม น าล าพนจดการตนเอง”

5. ออกแบบแนวทางการจดท าแผนพฒนาจงหวดโดยเครอขายขบวนองคกรชมชนจงหวดล าพน 6. ลงมอปฏบตการท าแผนพฒนาระดบต าบล-จงหวด

จงหวดล าพน

25 | P a g e

เครอขายองคกรชมชนจงหวดล าพน รวมกบสภาองคกรชมชนต าบลจงหวดจดใหมการอบรมการจดท าแผนพฒนาชมชนในระดบต าบล/จงหวด

สภาองคกรชมชนต าบล กระบวนการวเคราะหปญหา ทกดาน จดออน จดแขงของต าบล จ านวน 46 ต าบล

จดท าแผนพฒนาชมชนทองถนระดบต าบล ผลกดนสแผนพฒนาทองถน น าแผนระดบต าบลมาน าเสนอเวท เครอขายสภาลมน า ตามโซนลมน า 3 ลมน า เพอ

จดท าแผนพฒนาสภาองคกรชมชนในระดบภมนเวศนลมน า 7. จดเวทท าแผนพฒนาระดบจงหวด (แผน 3 ป) โดยการน าแผนพฒนาของ 3 ลมน ามา

วเคราะหรวมกน น าไปสแผนพฒนา 6 ดาน 8. วเคราะหแผนพฒนา โดยเชญหนวยงานภาครฐ ประชาสงคมจงหวด สมาชกสภาพฒนา

การเมองมารวมวเคราะห พรอมทงใหขอคดเหน/ขอเสนอ 9. จดเวทสมชชาเสนอแผนพฒนา ตอผวาราชการจงหวด หนวยงานภาครฐ ภาค ทเกยวของ 10. ตดตามแผนพฒนาทไดน าเสนอ หากมการยอมรบรวมกนจงจะสามารถน าไปสการปฏบตได

จากบทเรยนกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนของแตละจงหวด แสดงใหเหนถงความแตกตางหลากหลายของกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชน ซงเปนไปตามบรบท/เงอนไข องคประกอบในการขบเคลอนงานของแตละพนท เมอแตละพนทต าบลมแผนการพฒนาชมชน ซงเกดจากกระบวนการมสวนรวมของทกภาคสวนแลว คนในชมชน/กลม/องคกรชมชน/เครอขายตางๆ สามารถน าแผนฯ ดงกลาวไปขบเคลอนและปฏบตการในสวนทเกยวของ ตามแนวทาง/วธการทก าหนดไดดวยตนเองโดยทนท เพอน าไปสเปาหมาย/สงทตองการเหนได นอกจากน ยงสามารถน าเสนอแผนการพฒนาฯ ทจ าเปนตองท ารวมหรอสงทชมชนไมสามารถด าเนนการไดดวยตนเอง ตอหนวยงาน/ภาคทเกยวของกบหนวยงาน/ภาคตางๆ ในพนทต าบลเพอสนบสนนใหเกดการด าเนนการตามแผนการพฒนาฯ ทชมชนไดก าหนดรวมกน

26 | P a g e

การบรณาการแผนพฒนาชมชนกบหนวยงาน/ภาคในจงหวด

สวนท 3

27 | P a g e

การบรณาการแผนพฒนาชมชนกบหนวยงาน/ภาคในจงหวด หลงจากทขบวนองคกรชมชนในแตละจงหวด ไดสนบสนนใหเกดกระบวนการจดท าแผนพฒนาตงแต ระดบชมชน และเชอมโยงเปนแผนพฒนาชมชนระดบต าบลและจงหวดแลว การน าแผนดงกลาว มาวเคราะห เพอจดท าเปนยทธศาสตรรวมในการขบเคลอนงานพฒนาชมชนทองถนของขบวนองคกรชมชนในจงหวด ตลอดจนสามารถน าไปใชในประสานการท างาน และบรณาการแผนงานรวมกบหนวยงาน/ภาคตางๆในจงหวดได ซงทผานมา มบทเรยนมากมายทเกดขนในจงหวดตางๆ ไดแก

หลงจากทมการประกาศใช “ธรรมนญประชาชนคนอ านาจเจรญ ฉบบท 1 พ.ศ.2555 ”เพอเปน

กรอบและทศทางการพฒนาของคนอ านาจเจรญแลว สงส าคญคอท าอยางไรจงจะเกดการขบเคลอนกนอยางเปนขบวนการของคนทงจงหวด เปนทมาของการวสยทศนรวมกนทวา“ธรรมนญประชาชนคนอ านาจเจรญสเมองธรรมเกษตร” และเพอใหวสยทศนดงกลาว น าไปสการบรณาการความรวมมอระหวางภาคชมชน หนวยงาน ภาคในจงหวด จงไดมการก าหนดพนธกจภายใตวสยทศนดงกลาววา “ขบวนองคกรชมชนจงหวดอ านาจเจรญ จะรวมมอกบหนวยงาน ทองท ทองถน และภาคการพฒนาทกภาคสวนขบเคลอนการพฒนาจงหวดอ านาจเจรญ ภายใตแนวคดและแนวทางทก าหนดอยในธรรมนญประชาชนคนอ านาจเจรญ ฉบบท 1 พ.ศ. 2555 และแผนการพฒนาชมชนทองถนจงหวดอ านาจเจรญ (พ.ศ. 2558 - 2560) เพอมงสการเปนเมองธรรมเกษตรและสงคมอยดมสขอยางยงยนภายในป 2560” จากนน จงไดมการก าหนดประเดนยทธศาสตรในการขบเคลอนรวมกนระหวางภาคชมชน หนวยงาน ภาคใน 7 ประเดนยทธศาสตรประกอบดวย

1. สงเสรมและพฒนาการผลตและการตลาดดานธรรมเกษตร 2. อนรกษ ฟนฟทรพยากรธรรมชาต ดน น า ปา เพอใหเกดการสมดลและยงยน 3. สงเสรมและพฒนาคณภาพชวต 4. สงเสรมและสนบสนนการจดการจงหวด จากทกภาคสวน 5. สงเสรมและพฒนาความร วชาการ และการสอสาร 6. สงเสรมและพฒนาการศกษา ศาสนา ศลปะ 7. สรางความเสมอภาคกระบวนการยตธรรม

จงหวดอ านาจเจรญ

28 | P a g e

จากประเดนยทธศาสตรขางตน ไดน าไปสการก าหนดเปาหมาย/ผลลพธ ตวชวด ตลอดจนกลยทธ/

แนวทางส าคญ ดงเชนกรณประเดนยทธศาสตรท 1 การสงเสรมและพฒนาการผลตและการตลาดดานธรรมเกษตร ไดมการก าหนดรายละเอยดตางๆ ดงน เปาหมาย/ผลลพธ

1) เกษตรกรในจงหวดอ านาจเจรญปรบเปลยนวธคดและวถการผลตเปนแบบ “ธรรมเกษตร” ทดแลหวงใยธรรมชาตและรกษาความสมดลของสงแวดลอม

2) ประชาชนในจงหวดอ านาจเจรญและประชาชนทวไป มผลผลตทางการเกษตรเพอการบรโภคอยางปลอดภยทงตอชวตและสงแวดลอม

3) เกษตรกรผท าการผลตเกษตรอนทรยมตลาดรองรบผลผลตทแนนอน และมรายไดเพมขนจากการท าการผลตเกษตรอนทรย

ตวชวด 1) พนทท าการผลตเกษตรอนทรยเพมขนจาก 15,147 ไร เปน 60,000 ไร 2) มสมาชกผผลตเกษตรอนทรย หรอกลมผผลตเกษตรอนทรย หรอศนยเรยนรภมปญญา การผลตเกษตร

อนทรย จ านวน 3,000 ครอบครว มศนยการเรยนร ไมนอยกวาต าบลละ 1 ศนยรวมศนยการเรยนรทงหมด ทงจงหวด ไมนอยกวา 200 ศนย

3) เกดตลาดกลางรบซอผลผลตเกษตรอนทรยระดบต าบล/จงหวด อยางนอยต าบลละ 1 แหง อ าเภอละ 1 แหง รวมทงจงหวดไมนอยกวา 7 แหง

4) เกษตรกรผผลตเกษตรอนทรยมรายไดเพมขนจาก 30,500 บาท เปน 50,000 บาทตอครอบครว 5) ผผลตมการลดรายจายลง รอยละ 50 และผลผลตจะตองมความปลอดภยตอสขภาพ อนามย

29 | P a g e

กลยทธ/แนวทางส าคญ 1) สงเสรมการจดตงศนยขอมลภมปญญาทองถนดานเกษตรอนทรยหรอศนยพนธขาวชมชน เพอเปน

ศนยถายทอดความรและแลกเปลยนพนธขาว 2) พฒนาแหลงน าเพอการเกษตรและเทคโนโลยทเหมาะสม เชน ดน ปยธรรมชาต ฯลฯ ส าหรบการท าการ

ผลตเกษตรอนทรย 3) จดตงตลาดกลางเพอรบซอผลผลตเกษตรอนทรย 4) สงเสรมวสาหกจโรงสขาวเพอแปรรปผลผลตเกษตรอนทรย 5) พฒนาผลตภณฑ การตลาด รวมถงสรางมาตรฐานขาวหอมมะลอนทรยของจงหวดอ านาจเจรญใหเปน

ทรจกอยางกวางขวางมากขน 6) จดใหมสถาบนจดการความรดานการเกษตรแกเยาวชน ประชาชน มศนยการเรยนร ศนยปราชญ

ชาวบาน หรอสถานศกษา ทสงเสรมการเรยนการสอนดานการเกษตร 7) ใหมการสงเสรมวสาหกจกชมชนโรงปยธรรมชาตเพอการผลต 8) สงเสรม สนบสนน ใหประชาชนท าการเกษตรตามแนวทางเกษตรทฤษฎใหมและด าเนนชวตตามหลก

ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง 9) จดใหมงานวนส าคญ “งานมหกรรมธรรมเมองธรรมเกษตร” เพอเชดชการท าเกษตรอนทรย เชน วน

ขาวชาวอ านาจเจรญ ทงน เพอใหการขบเคลอนงานพฒนาชมชนทองถนของขบวนองคกรชมชนจงหวดอ านาจเจรญ เปนไป

ตามแนวทางทก าหนดรวมกนจงไดมการจดตงและพฒนากลไก “สภากลางจงหวด” ขนมาขบเคลอนงานพฒนา ของชมชนทองถนรวมกนระหวางขบวนองคกรชมชน หนวยงาน ภาคตางๆในจงหวด รวมถงเปนกลไกในการเชอมโยงหนนเสรมการท างานของ “สภากลางระดบต าบล” ดงภาพ

30 | P a g e

“สภากลางต าบล” จะประกอบดวย กลม/องคกรชมชนตางๆในต าบล ทงทเปนสมาชกสภาองคกรชมชนต าบลและกลม/องคกรชมชนอน หนวยงานภาครฐ ผน าทงทเปนทางการ/ไมเปนทางการ/ผน าทางความคด สถาบนการศกษา ทองถน/ทองท ภาคประชาสงคม/องคกรเอกชน โดยสภากลางในแตละต าบล จะมองคประกอบ และบทบาทภารกจทแตกตางกน ขนอยกบก าหนดรวมกนของต าบลนน

สวน “สภากลางจงหวด” จะมคณะกรรมการจ านวน 35 คน มาจากผแทนหนวยงานตางๆ อาทเชน หนวยงานราชการ, องคกรปกครองสวนทองถน, ภาคธรกจและเอกชน, ภาควชาการ ฯลฯ โดยมภาคประชาชนเขารวมในสดสวน 70 : 30 มประธานรวมจ านวน 3 คน ประกอบดวยประธานทประชมในระดบจงหวดของสภาองคกรชมชนต าบล สมาชกสภาพฒนาการเมอง นายกองคการบรหารสวนจงหวด และมเลขารวมจ านวน 3 คน ประกอบดวย ผแทนภาคประชาชน ผแทนส านกงานจงหวด และผแทนพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยจงหวด มบทบาทภารกจในการรวมกนก าหนดทศทางการพฒนาของจงหวดอ านาจเจรญ บรณาการแผนภาคประชาชนกบหนวยงาน ตดตาม ก ากบแผนพฒนา เปนตน

31 | P a g e

จงหวดสรนทร

ขบวนองคกรชมชนจงหวดสรนทร ไดมการกอรปและขบเคลอนการท างานมานบทศวรรษ ซงเปนการท างานขององคกรชมชน ภาคประชาสงคมสรนทร ประกอบดวยองคกรชมชน หนวยงานภาครฐ และองคกรพฒนาเอกชน เปนการตอยอดแนวคดการพฒนาภาคประชาชนและมการปรบแนวคด แนวทางการท างานมาเปนระยะ โดยไดเรมตนการกอเกดจากสถานการณปญหาและผลกระทบจากภาวะสงครามตงแตป พ.ศ. 2523 น าไปสการเชอมโยงเปนเครอขายและกอเกดกลไกระดบจงหวดในป 2544 มเปาหมายส าคญใน “การฟนฟภมปญญาและชมชนทองถน” ใหเกดการพงตนเอง และพงพากนเองในชมชนอยางยงยน โดยใชกระบวนการเรยนรรวมกน และใชทนภายในชมชนหรอทนทางสงคมทมอยเดม เปนเครองมอในการขบเคลอนกจกรรม และเชอมประสานพลงภาคทองถนในการสนบสนนแกนน าชมชนในพนทใหเปนแกนหลกในการพฒนาภายใต “ยทธศาสตรการฟนฟชมชนทองถน” ซงมแนวทางการท างานรวมกน โดยยดหลกใหองคกรชมชนเปนแกนกลางไดเขามามสวนรวมในการแกไขปญหาความยากจนของตนเอง เพอสรางสถานะใหแกองคกรภาคประชาชนในการเชอมประสานงานกบหนวยงานรฐ-ภาคพฒนาอนๆ ในนาม “ขบวนองคกรชมชนจงหวดสรนทร” และมพฒนาการอยางตอเนองจากจนถงปจจบน ดงภาพ

เพอใหการขบเคลอนงานพฒนาชมชนทองถนสการจดการตนเองของขบวนองคกรชมชนจงหวดสรนทร

เปนไปอยางมทศทางและมพลงมากขน ในป 2557 จงไดมกระบวนการสงเสรมการจดท าแผนพฒนาชมชนทองถน ระดบต าบล เชอมโยงสการขบเคลอนเปนยทธศาสตรระดบอ าเภอ ดงภาพ

32 | P a g e

ตอมา จงไดก าหนดวาระการพฒนาของจงหวด “ซะเรน โนวเจย เมยนเซาะ” โดยก าหนดเปาหมาย

ในการสรางการเปลยนแปลงชมชนทองถน ใหคนสรนทรอยดมสข พรอมทงก าหนดยทธศาสตร “พลงพลเมองสรนทร จดการตนเอง สความอยดมสข กนอม นอนอนทนม หนลด” โดยมพนธกจทส าคญ ในการสนบสนนใหขบวนองคกรชมชนจงหวดสรนทรจะเปนหลกในการจดการตนเองรวมกบหนวยงาน ทองท ทองถน และหนวยงานภาคพฒนาทกภาคสวนขบเคลอนการพฒนาจงหวดสรนทร ภายใตแนวคดแนวทางและแผนการพฒนาคณภาพชวตชมชนทองถนจงหวดสรนทร (พ.ศ. 2558 - 2568) เพอมงสความอยดมสขภายในป 2568

33 | P a g e

ทงน ในแตละประเดนยทธศาสตรไดมการก าหนดเปาประสงค กลยทธ และตวชวด เชนกรณตวอยาง ประเดนยทธศาสตรท 1 การสงเสรมการบรโภคอาหารปลอดภยอยางเพยงพอและการสรางความภาคภมใจในทองถน ดงตาราง

ประเดนยทธศาสตร

เปาประสงค (Goal) กลยทธ (Strategies) ตวชวด

1. ยทธศาสตรดานการสงเสรมการบรโภคอาหารป ลอด ภ ย อย า งเพยงพอและการส ร า ง ค ว า มภาคภมใจในชมชนทองถน

1.1 ประชาชนในต าบลปรบเปลยนว ธ ค ด แ ล ะ ว ถ ก า ร ผ ล ต แ บ บ “พอเพยง ”ทใชชวตแบบเรยบงายแบงปนเออเฟอเผอแผกน และมความภาคภมใจในชมชนทองถน 1.2 ประชาชนในต าบลท าการผลตเกษตรอนทรย มอาหารปลอดภยแ ล ะ ม ป ร ะ โ ย ช น บ ร โ ภ ค ใ น ครอบครวอยางเพยงพอ 1.3 ประชาชนในต าบลมน าสะอาดดมและใชอยางเพยงพอตลอดป 1.4 ประชาชนในต าบลมแหล งอาหารธรรมชาตทสามารถเขาถงและใชประโยชนได 1.5 ประชาชนในต าบลเกดความภาคภมใจในชมชนทองถน

1.1 ปลกผกอนทรยบรโภคในครอบครว 1.2 สนบสนนการปลกพชเลยงสตวแบบปลอดภยและอนทรย 1.3 เลยงสตวไวบรโภคและใชแรงงานในครอบครว 1.4 รกษาฟนฟแหลงอาหารธรรมชาตของชมชน 1.5 สนบสนนการใชชวตครอบครวแบบพอเพยง 1.6 ปรบปรงและพฒนาระบบน าประปาชมชน 1.7 สนบสนนการเรยนรแลกเปลยนประสบการณเศรษฐกจพอเพยง 1.8 สงเสรมการท าเกษตรทางเลอก 1.9 ฟนฟประเพณวฒนธรรมของชมชนทองถน 1.10 สงเสรมการบรโภคอาหารพนบานชมชนทองถน 1.11 สงเสรมการปลกสมนไพรในครอบครว 1.12 รณรงคการดมน าสะอาด 1.13 ประสานหนายงานสมตรวจคณภาพน าดมและแจงผลใหประชาชนทราบ 1.14 สงเสรมการพฒนายกระดบอาหารชมชนทองถนสสนคาหน งต าบลหน งผลตภณฑ

1. จ านวนครอบครวทปลกพชผกไวบรโภคในครอบครว 2. จ านวนครอบครวทเลยงสตวไวบรโภคและใชแรงงาน 3. จ านวนปาทเปนแหลงอาหารธรรมชาต 4. ผ ลการต รวจสอบคณภาพน าดมทพบผลผดปกต 5. จ านวนครอบครวทท าก า ร ผ ล ต แ บ บ ป ล อ ดสารพษ 6. จ านวนครอบครวทด า เนนชวตแบบเรยบงายพอเพยง

34 | P a g e

ในสวนของกลไกในการขบเคลอน เพอใหเกดการปฏบตการรวมระหวางขบวนองคกรชมชนหนวยงาน/ภาคในแตละระดบ ดงน

จงหวดสโขทย

การพฒนาขบวนองคกรชมชนของจงหวดสโขทย เรมตงแตป 2542 กองทนเพอการลงทนทางสงคม

(Social Investment Fund : SIF) หรอชอยอวา “กองทนชมชน” เกดขนทามกลางภาวะวกฤตเศรษฐกจฟองสบแตก ท าใหเกดแนวทางการพฒนาของจงหวดภายใตแนวคด การเสรมสรางการพงตนเองและความเขมแขงแกชมชน และหวงผลใหเกดประชาคมและธรรมาภบาล ตอมา ไดพฒนาเปน “แผนแมบทชมชน” ตลอดระยะเวลา 16 ปทผานมา (2542-2558) ไดมการเชอมโยงการท างานและจดตงเปน “องคกรชมชนลกพอขนรามจงหวดสโขทย(องคกรสาธารณประโยชน) (องคกรภาคประชาชน)” เพอสรางการมสวนรวมในงานพฒนาน าสการจดการตนเองทงในระดบต าบล ระดบอ าเภอ และจงหวด ท าใหเกดกระบวนการ กลไกการท างานตางๆ เพอพฒนาน าไปสการก าหนดยทธศาสตรภาคชมชน ดงพฒนาการขบเคลอนงานดงน

35 | P a g e

กวา 16 ปในการขบเคลอนงานพฒนาของขบวนองคกรชมชนจงหวดสโขทย พฒนาการการท างาน/การขบเคลอนงานพฒนาในพนทและองคกรชมชนลกพอขนรามจงหวดสโขทยดงกลาว ไดน าไปสกระบวนการหนนเสรมการพฒนาจากระดบพนทต าบลเชอมโยงสระดบจงหวด จนเกดเปนยทธศาสตรภาคชมชน จงไดแบงแนวทางการพฒนาออกเปน 2 แนวทาง คอ 1) แนวทางเชงประเดนและ 2) แนวทางเชงพนทอ าเภอ ภายใตวสยทศน“การฟนฟชมชนทองถนบนพนฐานการจดการทนภายในและภายนอกอยางสมดล” โดยยทธศาสตรภาคชมชนของจงหวดจะมความสอดคลองกบยทธศาสตรจงหวดในหลายประเดน ไดแก

ยทธศาสตรท 1 สภาองคกรชมชนเปนเครองมอในการพฒนางานประเดน เชอมโยง และผลกดน

ระดบนโยบาย จดตงศนยเรยนรโดยชมชนในต าบลทตงสภาองคกรชมชน ขยายพนทการตงสภาองคกรชมชนครอบคลมทงอ าเภอ ใชเวทสภาองคกรชมชนในการเสนอตอระดบนโยบาย ไดแก แนวทางการจดการน าและทดน

,พฒนาระบบเศรษฐกจชมชนจากทนทมอย,แกปญหาดานการเกษตร ยทธศาสตรท 2 พฒนา ยกระดบ และขยายผล ขยายพนทจดตงสวสดการชมชน การจดการปาชมชน การทองเทยวชมชน เกษตรกรรมยงยน

บานมนคง ทดนท ากน ยกระดบศนยเรยนรชมชนทองถน การจดการทนในชมชน(องคกรการเงน) ยทธศาสตรท 3 การจดการน าทงระบบอยางยงยน ยทธศาสตรท 4 ฟนฟและอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การทองเทยวเชงอนรกษ สงเสรมสทธในการจดการทรพยากรโดยชมชน การฟนฟและการจดการทรพยากร(ดน น า ปา)

36 | P a g e

ผลกดนใหรฐบาลสนบสนนการจดสรรทดนท ากนใหพอเพยง สงเสรมการปรบปรงบ ารงดนเพอการเกษตร ยทธศาสตรท 5 พฒนาคณภาพชวตชมชน สงเสรมการท าบญชครวเรอน พฒนาอาชพเสรม สนบสนนบทบาทเยาวชนรกถน

ทงน หากวเคราะหถงความเชอมโยงระหวางประเดนยทธศาสตรและแผนการพฒนาชมชนของขบวน

เชน หนวยงาน พอช. พมจ. เกษตรจงหวด อตสาหกรรมจงหวด ฯลฯ จะพบวามความสอดคลองกนกลาวคอ

37 | P a g e

จงหวดสตล

การบรณาการแผนยทธศาสตรพฒนาชมชนระดบจงหวด มกระบวนการดงน 1. การเชอมโยงแผนพฒนากบหนวยงานสวนทองถน

หลงการประมวลผลจากแผนต าบลน าไปสการพฒนาแผนยทธศาสตรจงหวด คณะท างานจะด าเนนการประสานความรวมมอ โดยการเชอมโยงแผนพฒนากบหนวยงานทเกยวของ คอ ภาคสวนทองถนเขามาเปนคณะท างานรวมในการพฒนาแผนต าบล และในระดบจงหวด เพอการประสานพดคยและบรณาการแผนงานรวมกน

นอกจากนน กระบวนการพฒนาแผนต าบลทสอดคลองกบในชวงระยะเวลาททางองคการสวนทองถนด าเนนการทบทวนแผนพฒนาต าบลไปพรอมกน จงท าใหกระบวนการพฒนาแผนต าบลทด าเนนการรวมกนขององคกรชมชน สวนทองถนและสวนทองท เกดเปนกระบวนการบรณาการความรวมมอไปในตว และท าใหการบรณาการแผนพฒนาต าบลไปพรอมกนกบกระบวนการพฒนาแผนต าบล

2. การเชอมโยงแผนงานเชงประเดนกบหนวยงานองคกรทเกยวของ

จากพฒนาแผนพฒนาจงหวดภาคประชาชนจงหวดสตล ประกอบดวย 7 ประเดนยทธศาสตรหลก คณะท างานไดด าเนนการยนขอเสนอแผนพฒนาไปยงหนวยงานทเกยวของในระดบจงหวดและตดตามผลการด าเนนการในแผนพฒนาของหนวยงาน จนสามารถบรรจแผนงานเขาสแผนของหนวยงานในระดบจงหวดทส าคญ เชน แผนพฒนาขององคการบรหารสวนจงหวดและแผนพฒนาจงหวด

ในแตประเดนยทธศาสตรหลก มการผลกดนเขาสการบรณาการความรวมมอกบแผนพฒนาของหนวยงาน เพอใหการด าเนนงานตามแผนเปนไปอยางมประสทธภาพ จงมการพฒนากลไกคณะท างานรวมเพอจะไดตดตามผลความคบหนาการด าเนนงานตามแผนงานอยางตอเนอง

จงหวดพงงา

จากทคณะท างานขบเคลอนยทธศาสตรไดวางแผนยทธศาสตรพงงาแหงความสขเปนแผนสามป 2556-2558 ภายใตวสยทศน “เครอขายรวมใจ ใชกลไกสภา เชอมโยงและพฒนา จงหวดพงงาแหงความสข” และไดมการเชอมโยงแผนงานกบหนวยงานภาคตางๆ โดยขบวนองคกรชมชนจงหวดพงงา ไดมการบรรณาการแผนงานรวมกบหนวยงานตางๆ ในระดบจงหวด อาท ส านกงานหอการคาจงหวดพงงา สภาเกษตรกรจงหวดพงงา อบต. เทศบาล โดยรวมจดท าโครงการ “รฐรวมราษฎรเดนหนาพฒนาสพงงาแหงความสข” ซงไดรบงบประมาณสนบสนนจาก ผวาราชการจงหวด ในป 2556 จ านวน 1,008,000 บาท และป 2557 จ านวน 1,400,000 บาท

ทงน งบประมาณทไดรบการสนบสนนนน ผานทางส านกงานพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย จงหวดพงงา และมการแตงตงคณะท างานทมาจากภาคประชาชน โดยผวาราชการจงหวดในการขบเคลอนงานภายใตโครงการดงกลาว ทมองคประกอบจากทกภาคสวนในการขบเคลอนงานรวมกนสเปาหมายแหงความสข โดยมการเชอมโยงแผนงานดานตางๆ รวมกน

38 | P a g e

บทบาทของ พอช. ในการหนนเสรมกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชน

สวนท 4

39 | P a g e

บทบาทของ พอช. ในการหนนเสรมกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชน กระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนใหเปนไปอยางมประสทธภาพ หนวยงานสนบสนนท

เกยวของ เชน พอช. มสวนส าคญในการหนนเสรมกระบวนการดงกลาว ดงนน เจาหนาททท าหนาทในการหนนเสรมกระบวนการดงกลาว ควรมคณลกษณะพนฐานดงน

1) ดานความร/ความเขาใจพนฐาน (Knowledge) เจาหนาทผสงเสรมควรมความรเกยวกบงานพฒนาชมชนทองถน รเทาทน/สามารถวเคราะหบรบท/สถานการณทเกยวของและสงผลกระทบตอการพฒนาชมชนทองถนได มความรพนฐานเกยวกบการวเคราะหเพอก าหนดยทธศาสตรและแผนการพฒนา รวมถงเขาใจในหลกคดและวธการใชเครองมอตางๆทมอย เพอน ามาปรบใชอยางเหมาะสมและเกดประโยชนในการหนนเสรมกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชน เรยนรและแสวงหาความร เครองมอใหมๆ เพอน ามาใชในการท างานอยเสมอ

2) ดานทศนคต (Attitude) มความเชอมนการพฒนาทชมชนเปนแกนหลก เชอมนวาชมชนมศกยภาพทจะเปลยนแปลงและพฒนาตนเองได เชอมนในการสรางการเปลยนแปลงดวยพลงจากชมชนฐานราก มองการพฒนาแบบองครวม ไมแยกสวน แยกประเดนการพฒนา มความศรทธาตอชมชน และเชอวาชมชนสามารถเปลยนแปลงชมชนและพฒนาตนเองได

3) ดานทกษะ (Skill) - การวเคราะหชมชน/อานขบวน/ออกแบบขบวน ใหครอบคลมงานพฒนาชมชนทองถนในทก

ดานทกมต รและเกาะตดสถานการณจรง ตามบรบทของแตละพนท - การท างานเปนทมรวม ระหวางเจาหนาทดวยกนเอง และท างานเปนทมรวมกบแกนน าชมชน

หนวยงาน ภาคในพนทได - การประสานงาน สามารถประสาน เชอมโยงใหเกดการท างานรวมกนของคนในพนท และ

ความสมพนธทดตอกน ทามกลางความหลากหลายของคน กลมคน องคกรตางๆ เพอมงไปสเปาหมายเดยวกน - การจดกระบวนการพดคยแลกเปลยนระหวางทกภาคสวนทเกยวของเพอรวมกนวเคราะห

พนท ก าหนดทศทางการพฒนาของชมชนทองถน ก าหนดเปาหมาย วธการ เพอน าเนอหาจากการพดคยไปจดท าเปนแผนการพฒนาชมชนได

- การสบคนขอมลของหนวยงาน/ภาคตางๆ ทเกยวของกบการจดท าแผนพฒนาชมชนทองถน เชน ขอมลเกยวกบยทธศาสตรและแผนของจงหวดบรณาการ ขนตอนการเสนอแผนและการบรณาการแผนงาน/โครงการของหนวยงาน เปนตน

ส าหรบเจาหนาท/คนท างานสงเสรม หนนเสรมกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชน ควรมบทบาทในการ

1) เปนพเลยง/ทปรกษา ในการใหค าปรกษาเพอการวเคราะหพนท บรบทและสถานการณทงภายในและภายนอกชมชน/พนท เพอเปนแนวทางประกอบการจดท าแผนพฒนาชมชน รวมถงใหค าแนะน ากระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนทงในระดบต าบลและจงหวด

2) เปนนกจดกระบวนการ เพอเอออ านวย/จดกระบวนการ หนนเสรมการจดกระบวนการแลกเปลยนเรยนร บทเรยนและประสบการณงานพฒนา กระตนใหคนในพนทตระหนก/รเทาทนสถานการณในพนท เหนความส าคญของกระบวนการจดท าแผนพฒนา พรอมทจะลกขนมาจดการกบปญหาและพฒนาชมชนทองถนของตนเอง ก าหนดทศทาง/อนาคตทตองการเหน เปาหมายการพฒนาดานตางๆ ในพนท

40 | P a g e

3) เปนนกเชอมโยง กลไกการท างานหรอคนท างาน เพอใหเกดการมสวนรวมของชาวบานอยางกวางขวางในทกระดบ สรางระบบการถวงดลทางอ านาจระหวางผเกยวของ เพอเปดพนทใหทกคนไดเขามสวนรวมอยางเสมอภาคและทดเทยม รวมคด รวมวางแผนการพฒนาพนทรวมกนอยางกวางขวาง

4) เปนนกประสานภาค ตองรจกองคกรชมชน หนวยงาน ภาคทมอยในพนทวามองคกรใดบาง ขบเคลอนงานพฒนาเรองใด ผลเปนอยางไร เกยวของกบการพฒนาชมชนทองถนอยางไร หรอเกยวของกบกระบวนการวางแผนพฒนาชมชนอยางไร เพอหนนเสรมงานพฒนาชมชนทองถน จดบทบาทและสรางความสมพนธในการท างานรวมระหวางคนทเกยวของในพนทไดอยางเหมาะสม

5) สนบสนนเครองมอพฒนาทกษะคนท างานและชาวบานทหลากหลาย ปรบใชไดตามความเหมาะสม เชน ขอมลศกยภาพชมชน (Social Mapping) ผงทดน ผงต าบล ระบบสารสนเทศ (MIS) แผนทท ามอ ระบบสารสนเทศ ภมศาสตร (GIS) โมเดลจ าลอง / โมเดลสามมต กตกาหรอธรรมนญชมชน

6) เปนผมสวนในการผลกดนใหเกดกระบวนการตดตามประเมนผล ในการน าแผนพฒนาชมชนไปสการปฏบต ทงการแกไขปญหาและการพฒนาของทองถนเชงประเดน และการเปลยนแปลงในระดบนโยบาย

41 | P a g e

สงเคราะหบทเรยน/ขอคนพบ จากกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชน

สวนท 5

42 | P a g e

สงเคราะหบทเรยน/ขอคนพบ จากกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนในระดบชมชน/ต าบล

เปนแผนพฒนาชมชนระดบจงหวด

จากบทเรยนกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนทกลาวในสวนท 3 แลวนน ไดน ามาท าการสงเคราะหเพอใหไดผลเปนภาพรวมขนตอนกระบวนการจดท าแผนจากระดบชมชน ถงขนตอนการเชอมโยงแผนระดบต าบลและจงหวดสการบรณาการยทธศาสตร/แผนการพฒนาระดบจงหวด ซงไดขอคนพบส าคญ 6 ประเดน พรอมกบการวเคราะหบทบาทของ พอช. ในฐานะหนวยงานหนนเสรมกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนให มประสทธภาพ

การคนหาและก าหนดประเดนรวมทงในระดบต าบลและระดบจงหวด

เปนจดเรมตนส าคญในการขบเคลอนกระบวนการสการพฒนาแผนยทธศาสตรภาคประชาชนจงหวด ทงน จากบทเรยนของกรณตวอยางขางตน พบวามการก าหนดประเดนรวมใน 2 ลกษณะ คอ

(1) การก าหนดวาระรวม/วาทกรรมรวม/วสยทศนรวม ซงมาจากฐานทนการพฒนาเดม การวเคราะหสถานการณปญหาในพนท น าไปสการก าหนดทศทางในอนาคตรวมกนของคนในจงหวดนน เชน “พงงาแหงความสข” “ธรรมนญประชาชนคนอ านาจเจรญสเมองธรรมเกษตร” “พลงพลเมองสรนทร จดการตนเอง สความอยดมสข กนอม นอนอนทนม หนลด” เปนตน

(2) การใชประเดนหรอนโยบายสาธารณะรวม เพอก าหนดทศทางในการขบเคลอนงานพฒนาในจงหวดรวมกน เชน ขอเสนอภาคประชาชนเพอการการปฏรปจงหวดชยนาท การขบเคลอนดานการจดการน าจงหวดสโขทย การจดการทรพยากรธรรมชาตโดยชมชนทองถนจงหวดนาน

ทงน จากบทเรยนยงพบวาหลายจงหวดอาจมการเชอมโยงการท างานรวมกนทงระหวางขบวนองคกรชมชน หนวยงาน/ภาคในรปแบบตางๆอยแลว แตอาจจะยงไมไดมการก าหนดทศทางหรอประเดนในการขบเคลอนงานในพนทรวมกน ตอมา จงมการก าหนดยทธศาสตรประเดนการพฒนารวม สงผลใหการเชอมโยงและการท างานรวมกนเปนไปอยางมทศทางมากขน

การจดเวทกลางหรอกลไกในการขบเคลอนและปฏบตการรวมทงในระดบต าบลและ

จงหวด โดยอาจมชอเรยกและรปแบบทแตกตางกน เชน พนทกลาง สภากลาง สมชชาจงหวด สภาพลเมองจงหวด สภาองคกรชมชน สวนใหญเปนกลไกเดมทมการขบเคลอนการพฒนาอยในพนทอยแลว แตอาจยงไมมการก าหนดทศทาง แนวทางการท างานรวมกนอยางชดเจน ดงนน การจดกลไกรวมดงกลาว จะน าไปสการวสยทศน พนธกจ แผนการพฒนารวมกน รวมถงการปฏบตการรวมในการแกไขปญหาเฉพาะในพนท ทงระดบต าบล/ จงหวด ทงน องคประกอบของกลไกในกรณจงหวดตวอยาง จะมความหลากหลายทงผแทนชมชน/ภาคประชาชน หนวยงานภาครฐ ทองท/ทองถน ประชาสงคม ภาควชาการ เปนต

43 | P a g e

กระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนระดบชมชน/หมบาน/ต าบล และบรณาการเปนแผนการพฒนาชมชนระดบจงหวด

สามารถด าเนนการไดใน 3 รปแบบคอ

รปแบบท 1 : จดกระบวนการท าแผนพฒนาจากชมชน/หมบาน รวบรวมจดท าเปนแผนพฒนาชมชนทองถนระดบต าบลจากนน ประมวลวเคราะหเปนแผนพฒนาชมชนทองถนระดบจงหวด เชน กรณจงหวดสตล

รปแบบท 2 : ก าหนดวสยทศนรวม ทศทางรวม ประเดนรวมในระดบจงหวดกอน จากนนน าเนอหาดงกลาว ไปจดกระบวนการวเคราะห รบฟงความเหนจากระดบชมชน/หมบาน หรอต าบลเพอน ามาปรบปรงวสยทศน ทศทาง/ประเดนรวม พรอมทงก าหนดแนวทาง/กลยทธ เปาหมาย/ผลลพธ เชน กรณจงหวดอ านาจเจรญ

รปแบบท 3 :

จดกระบวนการประมวลแผนในระดบโซน โดยเชญผแทนจากแตละต าบลในโซนเขารวม กอนทจะน าประเดนและเนอหาทไดจากแตละโซน มาสงเคราะหเปนยทธศาสตรและแผนพฒนาชมชนระดบจงหวด เชน กรณจงหวดอดรธาน

วธการและเครองมอในการจดท าแผนพฒนาชมชน

จากบทเรยนดงกลาว สามารถสรปวธการรวมทในการจดท าแผนพฒนาชมชนระดบต าบล ไดดงน 1) การสรางความรวมมอในต าบล

โดยอาจใชสภาองคกรชมชน เครอขายองคกรชมชน กลมผเดอดรอนในการประสานความรวมมอกบหนวยงานอนในพนท ภายใตเปาหมายรวมในการพฒนาชมชนทสอดคลองกบวถชวตและวถวฒนธรรมชมชน น าไปสการจดความสมพนธในการท างาน การจดระบบการท างานหรอบรณาการการท างานรวมระหวางกลมคน/องคกร/หนวยงาน ประเดนงานพฒนา และงบประมาณ ใหมความสมพนธเชอมโยงกน

2) กระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนระดบต าบล

1. ประสานความรวมมอเพอจดเวทท าความเขาใจรวมถงความส าคญ/แนวทางการจดท าแผนพฒนาชมชน เนนในหลกคด เปาหมาย วตถประสงค วธการด าเนนงานและเครองมอทใช

2. จดกลไกสนบสนนการจดกระบวนการพฒนาแผนพฒนาชมชน ประกอบดวยคณะท างานซงมาจากผใหญบาน ก านน อบต. แกนน าองคกรชมชน ผทรงคณวฒ ปราชญชาวบาน ผน าศาสนา ฯลฯ

3. จดเวทท าความเขาใจในเทคนควธการพฒนาแผนต าบลใหแกคณะท างานเพอเรยนรการใชเครองมอตางๆ เชน การจดท าผงชมชน การวเคราะหจดแขงจดออนหรอ SWOT Analysis เปนตน

4. ลงพนทพฒนาแผนระดบต าบล จดกระบวนการท าแผนพฒนาชมชนระดบต าบล*

44 | P a g e

ในสวนของการเชอมโยง/บรณาการแผนพฒนาชมชนจากระดบต าบลสระดบจงหวดนน จากกรณตวอยางพบวามวธการส าคญกลาวคอ

1) สรางพนทกลางในการปรกษาหารอ วเคราะหสถานการณ ก าหนดทศทางการพฒนารวมกน ระหวางชมชน หนวยงาน ภาคทกภาคสวนในจงหวด

2) ยกรางแผนพฒนาชมชนระดบจงหวด โดยการประมวลขอมลจากแผนพฒนาชมชนระดบต าบล เพอน ามาก าหนดวสยทศน ยทธศาสตร กลยทธ/แนวทางส าคญ เปาหมาย/ตวชวด และแผนปฏบตการ/โครงการ

3) บรณาการแผนการพฒนาชมชนระดบจงหวดกบยทธศาสตรและแผนงานของหนวยงาน/ภาคตางๆในจงหวด โดยการวเคราะหเชอมโยงใหเหนความสอดคลองระหวางยทธศาสตรและแผนพฒนาชมชนทองถน กบยทธศาสตรและแผนงานของหนวยงาน/ภาคตางๆ จากนน จงพฒนาแผนปฏบตการและโครงการทจะด าเนนการรวมกน

4) จดกลไกรวมในการปฏบตการขบเคลอนและด าเนนการตามแผนงาน/โครงการ โดยมผแทนจากทกภาคสวนทเกยวของเขารวมทงในระดบต าบลและจงหวด

5) จดระบบการก ากบ ตดตามการด าเนนงานตามยทธศาสตรและแผนการพฒนาทก าหนด เพอตดตามความคบหนาการด าเนนการตามยทธศาสตรและแผนการพฒนา ตลอดจนผลทเกดขนจากการด าเนนการดงกลาว

ส าหรบเครองมอในการสนบสนนกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนนน จากกรณตวอยาง ม

การน าเครองมอทหลากหลายมาใชในกระบวนการตางๆ อาทเชน แผนท แผนทท ามอ แผนทภาพถายทางอากาศ รปภาพ ผงความสมพนธ ขอมลประวตศาสตร ล าดบเหตการณส าคญ (timeline) ปฏทนการผลต ทงการผลตแบบเดม การผลตแบบสมยใหม

ปฏทนวฒนธรรม ภาพฝนในอนาคต การกระตนใหผเขารวมมองอนาคต 10 ป 20 ปขางหนา เรองไหนนาจะเปลยนไปอยางไร การวเคราะหจดออน จดแขง โอกาส อปสรรค/ภยคกคาม(SWOT Analysis) เปนตน ทงน การเลอกใชเครองมอควรพจารณาถงความเหมาะสมกบเปาหมาย/ผลลพธทตองการ กลมเปาหมาย ระยะเวลา และทส าคญคอควรสรางความเขาใจรวมระหวางผสงเสรมหรอผใชเครองมอนนเพอใหเกดประสทธภาพและประสทธผลสงสด

*กระบวนกำรท ำแผนพฒนำชมชนระดบต ำบล ประกอบดวย

คนหาขอมลทนชมชน/ปญหาชมชน โดยใชกระบวนการระดมความคดเหน ในกรณทชมชน/ต าบลทมการท าแผนชมชนมากอนแลว สามารถน าแผนดงกลาวมาประกอบในการทบทวนและจดท าแผนพฒนาชมชนได

วเคราะหจดแขง/จดออน อปสรรค/ภยคกคามของแตละหมบาน

คนหาประเดนส าคญ/เรงดวน/ปญหารวมของต าบล น าเสนอในเวทเพอใหผเขารวมไดเสนอแนะเพมเตม ระดมความคดเหนและจดเรยงล าดบความส าคญของประเดนรวมทงหมด

จดท ารายละเอยดแผนพฒนาชมชนระดบต าบล ประกอบดวย แผนงานส าคญ วธการด าเนนงาน วตถประสงค ชวงเวลาด าเนนงาน ผลลพธ ผรบผดชอบ และหนวยงานทเกยวของ

45 | P a g e

ผลทเกดขนจากกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนระดบต าบลและจงหวด

จากกรณตวอยางอาจเปนเพยงจดเรมตนของความพยายามในการเชอมโยงแผนพฒนาชมชนจากระดบต าบลอยางเปนระบบและเปนขบวนการ จนน าไปสการก าหนดทศทาง วสยทศน พนธกจ และประเดนการขบเคลอนรวมกนระหวางขบวนองคกรชมชน ตลอดจนหนวยงาน/ภาคตางๆในจงหวด นอกจากน ในหลายจงหวดยงมการตงเปาหมายทตองการใหเกดในแตละประเดนท จะขบเคลอน เพอใหเหนผลหรอการเปลยนแปลงอยางเปนรปธรรม อยางไรกตาม การผลกดนใหยทธศาสตรและแผนการพฒนาชมชนระดบจงหวดไปสการบรณาการกบยทธศาสตรจงหวดและแผนงานของสวนงานราชการจงหวด รวมถงองคกรปกครองสวนทองถน จ าเปนตองมการยกระดบการท างานอยางตอเนอง เพอใหเกดผลรวมกนในทางการปฏบต เชน การบรณาการยทธศาสตรและแผนงานในแผนยทธศาสตรบรณาการ การบรณาการแผนพฒนาชมชนทองถนจงหวด กบแผนงานและงบประมาณประจ าปของหนวยงานราชการทเกยวของ รวมถงการบรรจแผนงาน/โครงการตามแผนการพฒนาชมชนทองถนในขอบญญตงบประมาณขององคกรปกครองสวนทองถน เปนตน

ปจจยทจะน าไปสความส าเรจของกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนระดบต าบล และการเชอมโยงสแผนพฒนาชมชนระดบจงหวด พบวาม 4 ปจจยส าคญดงน

1) ทนเดมของงานพฒนาชมชน ทงคน รปธรรมงานพฒนา ตลอดจนสถานการณการเปลยนแปลง ปญหาและผลกระทบทเกดขนในพนท น าไปสความคดในการก าหนดอนาคตและทศทางการพฒนาของชมชนทองถนเอง โดยมแผนพฒนาชมชนเปนเครองมอในการเชอมโยงคน ระดมความคด คนหาทางออกรวมกน

2) การมแกนน าในการขบเคลอนในทกระดบ ซงมองเหนความส าคญของการมแผนพฒนาชมชนทมาจากปญหาและความตองการของคนในพนท การสรางกระบวนการมสวนรวมในการจดท าแผนอยางกวางขวาง ตงแตระดบชมชน/หมบาน ต าบล มความเขาใจในเครองมอและสามารถน าเครองมอตางๆมาใชในกระบวนการจดท าแผนไดอยางสอดคลองเหมาะสม

3) ความรวมมอระหวางชมชน หนวยงาน ภาคในระดบต าบล/จงหวด ซงมการปรกษาหารอ มการประสานงานและท างานรวมกนอยเดม เปนฐานส าคญในการเชอมโยง บรณาการยทธศาสตรและแผนการพฒนาชมชน กบยทธศาสตรและแผนงานของหนวยงานภาคในจงหวด

4) ความร ความสามารถของเจาหนาทหรอผสงเสรม เกยวกบเทคนค และกระบวนการจดท าแผนพฒนาชมชนอยางมสวนรวม จะชวยหนนเสรมใหเกดกระบวนการคด วเคราะห และจดแผนการพฒนาชมชนอยางมคณภาพ สามารถน าไปสการขบเคลอนและปฏบตการรวมกนระหวางชมชน หนวยงาน รวมถงภาคได

46 | P a g e

47 | P a g e

(ภาคผนวก)

เทคนคและเครองมอในการจดท าแผนพฒนาชมชน

สวนท 6

48 | P a g e

เทคนคและเครองมอในการจดแผนพฒนาชมชนต าบล/จงหวด

1. การวเคราะหชมชน

การวเคราะหชมชน ท าเพอตองการทราบสภาพความเปนมาของหมบานตงแตอดต สภาพการด ารงอยของชมชนในปจจบนและการคาดการณแนวโนมทจะเกดขนในอนาคตของชมชน จะท าใหรวา ใคร ท าอะไร ทไหน เมอไหร อยางไร และท าไม ซงจะเหนทงทน (คน เงน ทรพยากรธรรมชาต วฒนธรรม ความเชอ ฯลฯ) และปญหา ความตองการทแทจรงของชาวบาน สงส าคญทสดในการวเคราะหชมชนคอ ชาวบานในชมชนจะตองมสวนรวมในการวเคราะห ยงชาวบานมสวนรวมมากเทาใด ค าตอบของปญหาและแนวทางในการแกไขปญหากจะยงมมากขนเทานน

วธการใชเครองมอการวเคราะหชมชนสการจดการตนเองของชมชนทองถน

1) ศกษากลมเปาหมาย/ชาวบานทจะชวนวเคราะห เปนใคร มประสบการณอยางไร มปญหาหรอศกยภาพอยางไร (รเขา) ชาวบานก าลงเจอผลกระทบอะไรในพนททงทางบวกและทางลบ โดยหาขอมลพนฐานของพนท เชน กลมผน า แกนน าทมบทบาท ปญหาหลกของชมชน จดแขงของชมชน

2) สรางทมชาวบานทเขาใจเปาหมายรวมกน(ท างานวงเลก) และใหไดขอมลทจะท าใหรจกพนท รความสมพนธของคนในพนทบางสวน แลวจดวงใหญของชาวบาน โดยใหทมชวยกนเสรมและกระตน ใหคนสวนใหญเหนภาพ

3) เลอกเรอง/ขอมลจากการวเคราะหทเกยวกบเรองใกลตวของชาวบาน เปนเรองทตระหนกรวมกน (ท างานวงใหญ) อาจเปนปญหาหรอเรองทภมใจกได เชน ปญหาปากทอง หรอเปนปญหาใกลตวท คนในชมชนสนใจเรองเดยวกน (เลอกเรองทโดนใจ) เครองมอทใชไดแก การวเคราะหจดออน จดแขง โอกาส อปสรรค/ภยคกคาม(SWOT Analysis) ผงแผนท รปภาพ ผงความสมพนธของเครอญาต เครอขาย ชมชน ทองท ทองถน ล าดบเหตการณ( timeline) การเปลยนแปลงในพนท ควบคกบการเปลยนแปลงของบรบทภายนอกทเกยวของหรอทสงผลกระทบ ประวตศาสตร ปญหา สงดๆ ทชมชนภมใจ PowerPoint ภาพฝนในอนาคต ปฏทนการผลต ปฏทนประเพณ วฒนธรรม ขอมลเรอง/สถานการณส าคญของชมชนเชงปรมาณ เชน จ านวนคนเปนเอดส จ านวนคนตงทองกอนวยอนควร จ านวนทดนหลดจ านอง

ขอมลทจะน ามาวเคราะหอาจหาไดจากการใชวธตงค าถาม เชน - ทมาของชอหมบาน ท าไมตงชอแบบนน (เดมเคยมอะไร) หรอสงดๆ ทชมชนเคยม - ปจจบนยงมแบบเดมหรอไม (เดยวนยงมอยไหม) - หายไปไหน หายไปไดอยางไร ชวงเวลาไหน - ถาจะฟนหรอแกไข จะท าอยางไร - อนาคตใกลๆ จะเปดการคาเสร ชาวบานจะท าอยางไร

49 | P a g e

4) พยายามเชอมการท างานเชงประเดนของชมชนไปสการจดการตนเอง เชน จากเรองสวสดการ จะไปสการกนดอยด มชวตทมนคงขน เชน ดน น า ปา อดมสมบรณขน มแหลงอาหาร หรอ เรองทดน เรมจากท าผงชมชนจะคดไปถงการดแลรกษาปา ฟนประเพณ/ภมปญญาในการดแลปา

- ท าสวสดการชมชนกบกลมออมทรพยไปเพออะไร เปาหมายเดยวหรอใกลเคยงกนหรอไม - ถาเปาหมายเดยวกนและใชกองทนเปนเครองมอเหมอนกน ท าไมไมเชอมการท างาน

รวมกน 5) ในชวงทายของการชวนชาวบานวเคราะหชมชนของตนเองตองสรปใหไดวาวเคราะหแลว

น าไปสอะไร เรองทตองท าตอคออะไร แกปญหาอะไร พฒนาอะไร โดยใชขอมลจากการวเคราะหเปนตวกระตนใหชมชนตระหนกคดหาทางจดการแกไขปญหา เชน ขอมลเชงปรมาณ ไดแก ตวเลขหนสน ขอมลภาพ ไดแก ภาพแสดงสภาพแวดลอมเสอมโทรม ภาพคลองเหอดแหง ภาพกองขยะ ขอมลค าพด เปนตน หรอการวเคราะหใหเหนเชงเปรยบเทยบความเหลอมล า

50 | P a g e

ค าอธบายเครองมอชวยในการวเคราะหชมชน 1) แผนท ไดแก แผนทท ามอ แผนทภาพถายทางอากาศ แผนททแสดงขอมลส าคญ เชน

บรเวณมปญหาทดน บรเวณปาชมชน แปลงทดนทหลดจ านอง ฯลฯ 2) รปภาพ ไดแก ภาพทแสดงปญหาโดนใจโดยไมตองอธบายเพม ภาพเปรยบเทยบกอน -หลง

บรเวณพนทเดยวกน 3) ผงความสมพนธ ไดแก ความสมพนธเครอญาต/ตระกลในพนททมตวฒนธรรมยงมผลสง

ผงทมาของคนในต าบลส าหรบพนททมการอพยพโยกยายจากทอนมาตงถนฐานรวมกน ผงความสมพนธบคคล/เครอขายทท างานพฒนา ผงความสมพนธบทบาทชมชนทองถน ทองท ผงความสมพนธระหวางกฎหมาย/ระเบยบจากหนวยงานทมาเกยวของกบชมชน

4) ขอมลประวตศาสตร ทองถน ทแสดงถงรากเหงาความเปนมาการตงถนฐาน มตวฒนธรรม 5) ล าดบเหตการณส าคญ (timeline) ทแบงเปนชวงเวลา/ยค ทแสดงถงเหตการณส าคญ/การ

เปลยนแปลงทเกดขนในพนทควบคกบชวงเวลาการเปลยนแปลงของบรบทภายนอก/นโยบายรฐทเกยวของ หรอสงผลตอการเปลยนแปลงในพนท

6) ปฏทนการผลต ทงการผลตแบบเดม การผลตแบบสมยใหม 7) ปฏทนวฒนธรรม ทสมพนธกบวถชวต ความสมพนธของคนในชมชน 8) ขอมลตวเลขโดนใจ เชน จ านวนหนสน จ านวนทดนจ านอง จ านวนทดนทถกกวานซอจาก

ภายนอก ฯลฯ 9) ภาพฝนในอนาคต การกระตนใหผเขารวมมองอนาคต 10 ป 20 ปขางหนา เรองไหนนาจะ

เปลยนไปอยางไร 10) ชวนคยปญหาฮอตฮตในชมชน เชน น าทวม/ฝนแลง ภยพบต เดกเยาวชน หนสน ฯลฯ 11) ชวนคยถงความภมใจ ความส าเรจของงานพฒนาทจดการโดยชมชน ปญหาทรวมกนแกไข

จนไดขอยต 12) การวเคราะห จดออน จดแขง โอกาส อปสรรค/ภยคกคาม(SWOT Analysis) ดง

ตวอยางเชน สงทควรร/ขอพงระวง

ชวนวเคราะหแลวหาทางลง/ทางออกใหเจอ ไมเตลดไปไกลถงระบบโลกแตไมมทลงและไมรวาจะท าอะไรตอ

ถาชาวบานพยายามคดหาทางออกแลว ควรจะระดมวาเรองไหนจะรวมกนท าเอง เรองทประสาน อปท./หนวยงานภายนอกสนบสนน หนวยงานไหนมการงบสนบสนนในเรองไหนทสอดคลองกบปญหาความตองการทเกดจากการวเคราะหรวมกนบาง ใหขอมลเพมเกยวกบการสนบสนน/แหลงทรพยากรของหนวยงาน เครองมอโครงการของ พอช. จะสนบสนนอะไรไดบาง

รจกหยบขอมลขางนอกใสเวทใหชาวบานคด หรอน าขอมลตวอยางจากทอนมาเลาใหฟงแลว ชวยกนวเคราะหตอ

การวเคราะหปญหาของชมชนจากการสอบถามผน าทไมใชคนเดอดรอนจากปญหานนโดยตรง อาจไมไดขอมลปญหาทแทจรง ซงขอเทจจรงแลวอาจมผเดอดรอนเรองนนในพนท เชน บางแหงถามวามปญหาทดน/ทอยอาศยหรอไม ผน าตอบวาไมมปญหาเพราะไมใชผเดอดรอนโดยตรง หรอมองวาชาวบานสามารถเชาทท ากน หรอท ากนในเขตปาไดโดยปกต จงไมมองวาเปนปญหา

51 | P a g e

2. การจดท าผงชมชน

การจดท าผงชมชน เพอใหคนในต าบลไดเหนภาพรวมของพนทต าบล ในดานตางๆ ทงดานกายภาพ ภมศาสตร ทตงบานเรอน สถานทตางๆ ทรพยากรธรรมชาต ระบบนเวศน ฯลฯ เปนการกระตนใหคนในพนทเหนความส าคญของการแกไขปญหาและวางแผนการพฒนาแบบมสวนรวม ซงการใชภาพ แผนท ท าใหคนทกระดบเขาใจงาย เหนภาพชดเจน สามารถสอสารเรองราวของชมชนได โดยชมชนตองสามารถใชขอมลแผนทในการวางแผนงานพฒนาทกมภาพรวมงานพฒนาเชงพนทและขบเคลอนนโยบายสาธารณะ

ดงนน เหตผลส าคญของการท าผงชมชนคอ

ทกเรองราวของชวตคนในต าบล (การผลต ผลผลต การใชทรพยากร การพฒนาในพนท เปนตน) คนในชมชนมชวตอยแบบถกก าหนดโดยคนภายนอก

การอยแบบพงพาหรอถกก าหนดโดยคนภายนอกนท าใหชวตถกคกคามมากขนหนสนมากขนจน ทรพยากรถกคกคาม ขดแยงในพนทมากขน

ชมชนถกพฒนาแบบแยกสวน ตางคนตางอย เปนการพฒนาแยกสวนท าใหชมชนออนแอลง ชวยตนเองไดนอยลง

ชมชนตองเปลยนมารจกตวตน ตองก าหนดอนาคตและจดการตนเอง

วธการใชเครองมอการน าผงชมชนสการจดการตนเองของชมชนทองถน 1. ชกชวนประสานผทเกยวของ เชน เครอขายทดน เครอขายทรพยากร ทมจดการภยพบต

ก านน ผใหญบาน อปท. กลมอนรกษทรพยากร กลมเดกเยาวชนฯลฯ มาสรางความเขาใจและวางเปาหมายรวมกน

2. วเคราะหภาพรวมทงต าบล น าเสนอปญหาและงานทชมชนจดการดแลรวมกบภาค/หนวยงาน เครอขาย โดยใชแผนทท ามอหรอผงชมชนประกอบการวเคราะหผงต าบล

3.

การสรางทมรวม ทมควรจะมองคประกอบจากหลายภาคสวน (ชมชน ทองท ทองถนรวมทงหนวยงานทเกยวของทพอประสานไดกอน) หลายชวงวย (ผอาวโสทรขอมลในอดต เดก/เยาวชนทถนดการวาดแผนท/เกบขอมล กลมกจกรรมตางๆ/กลมทจดแจงสภาองคกรชมชน ฯลฯ)

การวเคราะหภาพรวมทงต าบล มวตถประสงคเพอท าความเขาใจรวมกน ไดขอมลตรงกน อธบายขอมลเองไดทงระบบอยางชดเจน มภาพประกอบ ท าใหการอธบายขอมลพนทมน าหนกมากขนซงขอมลทควรท า/ควรรในการวางผงต าบลไดแก

ขอมลทรพยากรธรรมชาต ท าใหรขอบเขตปาอนรกษ ปาชมชน แหลงน า บรเวณพนทน าทวม น าแลง ดนถลม ตลงพง

ขอมลทดนท ากน ท าใหรขอบเขตทดนท ากนทมเอกสารสทธ/โฉนด ทดนท ากนทไมมเอกสารสทธ ทดนเขตปา ทดนสาธารณะ ทราชพสด ทดนทถกปลอยทงราง ทดนถกกวานซอจากภาคนอก ทดนตดจ านอง ฯลฯ

52 | P a g e

3. เชอมโยงการท างานระหวางเครอขาย หนวยงาน น าขอมลแผนทท ามอของชมชนมาซอนทบกบขอมลแผนทของหนวยงาน รวมทงการกนแนวเขต ปกเขตพนทท ากน พนทอยอาศยพนทสาธารณะรวมกน

4. มเวทประชาคม จดท าแนวทางรวมของคนทงต าบล

5. ขบเคลอน/ผลกดนนโยบายสาธารณะทงระดบทองถน ภมภาค ลมน า และประเทศ

เครองมอชวยในการท าผงชมชน ทส าคญไดแก การวเคราะหพนท /การท าแผนพฒนา/แผนท 1:4000/รปภาพ /แผนทท ามอ /แผนทภาษ /ภาพถายทางอากาศ /โปรแกรมคอมพวเตอร เชน GIS ARCH-View ฯลฯ

พนทเกษตรกรรมท าใหรวาพนทการเกษตรทเหมาะแกการท าเกษตรจรงคอทไหนควรฟนฟ

พนทตรงไหน จดใหตรงไหนเปนพนทสรางความมนคงทางอาหาร ฯลฯ ดานเศรษฐกจ การฟนฟวถการผลต การเชอมโยงทนภายใน เชน ใชพนทสาธารณะทมท า

ประโยชนในการท าอาชพ ท าเกษตร ปลกผกไวกนไวใช และสรางพนทการท างานรวมกนของคนในชมชน

ดานสงคม โดยการท าผงชมชนเปนเครองมอส าคญทกระตนความสนใจของเดกและเยาวชน สามารถใชเปนเครองมอเพอเปดพนทการท างานพฒนาใหกบเดกและเยาวชนได

ดานสขภาพอนามย ผงขอมลคนเจบปวยโรคเรอรง กลมเปราะบาง ฯลฯ

การเชอมโยงการท างานระหวางเครอขาย/หนวยงาน โดยใชผงชมชนเปนประเดนการท างานรวมของคนทงชมชน ทงชมชน ทองถน ทองท เชน ทองถนตองท าแผนทชมชน แผนทจดเกบภาษ จดการงบประมาณสนบสนนโครงการในพนท โดยการท าผงชมชนสามารถน าไปใชในการออกแบบโครงการสนบสนนพนทอยางเหมาะสมได

การมเวทประชาคม ตองเปนเวทรวมของคนทงต าบลและสะทอนวถชวตเชงกายภาพทเปนจรง เพอแสดงความคดเหนตอแผนพฒนาทเกดจากการมสวนรวม อาจใชผงต าบลทแสดงพนทการใชประโยชนของชมชนแหลงน าลกษณะสง-ต าของพนทเพอวางแผนก าหนดพนทส าหรบการผลต โดยอาจเรมจากการตงค าถามเพอคนหาแนวทางการพฒนารวมกนวา “อนาคตของต าบลจะเปนอยางไร”

53 | P a g e

สงทควรร/ขอพงระวง การท าผงต าบลควรเนนกระบวนการแลกเปลยนเรยนรของคนในต าบล และการวเคราะห

ปญหารวมกน เนนการพฒนาสรางทมงานของขบวนองคกรชมชนใหมความรความสามารถเปนผขบเคลอนงานดวยขบวนชมชนเองเปนหลก

การเปดพนทของคนทจะเขารวมท าผงต าบล ใหกวางขวาง กระจายเชงพนทและเชงความร ความเชยวชาญ ใหคนในชมชนเปนเจาของปญหา

ชวนชาวบานท าขอมลเทาทจ าเปนในการใชงาน ไมจ าเปนตองเกบขอมลทกมตทกดานเพราะนอกจากจะท าใหตองใชเวลานานเกนไป คนเขารวมนอยลง ทอ ไมผลจากการน าขอมลไปใชประโยชน

ชวนชาวบานเรมท าจากแผนทงายๆ เชน แผนทท ามอ ททกคนมสวนในการชวยราง เตมเตม แลวจงคอยๆ พฒนาเปนแผนทในโปรแกรมคอมพวเตอร ซงตองมพเลยงคอยดแล

สภาองคกรชมชนสามารถน าผงชมชนเปนเครองมอในการกมสภาพพนท เชอมโยงคนใหมารวมกนก าหนดแผนการพฒนาภาพรวมทกมตได 3. การจดท าเปาหมายตวชวดชมชนทองถน การจดท าเปาหมายตวชวดชมชนทองถนเปนเครองมอในการสรางเปาหมายสดทายของชมชนทตองการไปใหถง เปนสงทชมชนวาดฝน คาดหวง เพอวดความส าเรจของการพฒนาชมชนทองถนโดยคนในทองถนนน เพอน าไปสการประเมนเปรยบเทยบความส าเรจของการพฒนากบเปาหมาย หรอทศทางทวางไวอยางเปนเหตผล และน าไปสการตอบค าถามทวาชมชนด าเนนกจกรรมตางๆ เพอก าหนดเปาหมายส าคญของชมชนรวมกนและท าใหไดตามเปาหมายนน วธการใชเครองมอการจดท าเปาหมายตวชวดชมชนทองถนสการจดการตนเองของชมชนทองถน

1. รเรา - รเขา เขาใจหลกการส าคญของการจดท าเปาหมายตวชวดชมชนทองถน และประโยชนทชมชนจะไดรบ แลวประเมนความจรงของชมชนโดยชมชนทประกอบดวย 3 สวนคอ ทองถน ทองทและชาวบาน รวมถงแกนน า บคคลส าคญในพนท ผแทนหนวยงาน เปนตน มารวมประเมนสถานการณ หรออาจเรยกไดวา กระบวนการวเคราะหชมชนทองถน

2. ตงค าถามใหชมชนคดตอวาสงทชมชนตองการเหนผลในระยะสน กลาง ยาว มอะไร? ใครม

สวนเกยวของตองรวมลงมอท า? เปนการน าผลจากการประเมนจรงมาก าหนดเปาหมายตามความมงหวงเพอเปลยนแปลงไปสการพฒนาทองถนตนเอง ซงอาจเปนเปาหมายรวมของชมชนและหนวยงานทองถนทตองรวมกนท า ไมมองเปาหมายแยกสวน ก าหนดตวชวดความส าเรจ ทองถน ทองท และชาวบานรวมกนท าเปาหมายแตละเรองใหเหนผลความส าเรจจรง น าเปาหมายทไดมาก าหนดตวชวดหรอความส าเรจทจบตองได ตามระยะเวลาโดยเรมจากน าเปาหมายทเปนไปได มากทสดลงมอท ากอน(ใชกระบวนการจดเวทใหชมชน หนวยงานเกยวของมารวมกนก าหนดตวชวดชมชน รายละเอยดการจดเวทฯ คนควาเพมเตม คมอการจดท าเปาหมายตวชวดชมชนทองถน)

54 | P a g e

3. ทบทวน - ก าหนดวธการ กระตนใหชมชนรวมกนทบทวนกจกรรมทมอยเดมวาสามารถท าใหเหนผลส าเรจไดหรอไม? ตงค าถามเกยวกบความส าเรจทผานมา? สงทยงไปไมถง? สรางการสอสาร อยาลม!! หาชองทางการสอสารในชมชนใหเกดการเรยนรรวมกนทงชมชน สงทพดคย แลกเปลยนในเวทตองสอสารใหคนในชมชนทงหมดรบร รบทราบ สรางกระแสสงคมและน าไปสการลงมตรวมของชมชนใหเกดความรวมมอรบผดชอบเปาหมายรวมกนในอนาคต

4. ลงมอจดท าแผนงานทจะเปนเครองมอไปสเปาหมายตวชวดชมชน ทบทวนโครงการ กจกรรมทม

อยแลวลงมอจดท าแผนงาน โครงการ อาจใชงบประมาณชมชนหรองบประมาณทองถน หนวยงาน ทพรอมจะใหการสนบสนน บนทกผล ใหชมชนบนทกผลหรอจดเกบขอมล เพอเปรยบเทยบกอนและหลงการด าเนนการโดยตองมกลม/คณะบคคลเพอท าหนาทรวบรวมขอมล บนทก สรปสถตตางๆ ตามรายงาน จากการการประชมและส ารวจผล หรอประสานขอขอมลหนวยงานทเกยวของ ในขอมลทเกยวของกบตวชวดความส าเรจ (อยาลม!! ตวชวย กระดาษฟลปชารต ปากกาส หรอ คอมพวเตอรโนตบค เปนตน)

5. ตดตามและรายงานผล จดเวทตดตามผลตามเปาหมายความส าเรจทไดมาเปรยบเทยบกบสงทตงไว

ใหหนวยงานทเกยวของกบผลส าเรจนนรวมประเมนดวย เชน อปท. อนามยต าบล อสม. เปนตน หรอกลไกคณะประสานงานจงหวดรวมสะทอนขอมลหรอรบทราบขอมลทกครง เปนการสรปผลการด าเนนงานเพอเกบเปนหลกฐานและเสนอรายงานตอผเกยวของ และใชผลการประเมนความส าเรจนน าไปสการทบทวนเปาหมายความส าเรจของการพฒนาในปตอไป

55 | P a g e

อางอง [1] สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน). (2558). นโยบายคณะกรรมการสถาบนฯ เพอการพฒนาขบวนองคกรชมชน (คณะกรรมการสถาบนฯ เหนชอบเมอวนท 26 กมภาพนธ 2558). กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน). [2] รายงานผลการด าเนนงานการพฒนาแผนยทธศาสตรสการจดการตนเองของขบวนองคกรชมชนจงหวดสมทรสงคราม. (2558) .ส านกงานภาคภาคตะวนตก สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน). [3] รายงานผลการด าเนนงานรปแบบการขบเคลอนจงหวดยทธศาสตรเพอชมชนทองถนจดการตนเองจงหวดชยนาท. (2558) .ส านกงานภาคกลาง สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน). [4] ไพชมพล นมเฉลม. เอกสารน าเสนอเรองการจดท าแผนพฒนาชมชนต าบลเพอแกไขปญหาและพฒนาชมชนทองถน. (2558). ส านกสนบสนนสภาองคกรชมชน สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน). [5] รายงานผลการด าเนนงานการพฒนาแผนจงหวดยทธศาสตรของขบวนองคกรชมชนจงหวดสตล. (2558) .ส านกงานภาคใตตอนลาง สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

[6] รายงานผลการด าเนนงานการพฒนาแผนจงหวดยทธศาสตรของขบวนองคกรชมชนจงหวดพงงา. (2558) .ส านกงานภาคใตตอนบน สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

[7] รายงานผลการด าเนนงานการพฒนาแผนจงหวดยทธศาสตรของขบวนองคกรชมชนจงหวดสโขทย. (2558) .ส านกงานภาคเหนอตอนลาง สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

[8] รายงานผลการด าเนนงานการพฒนาแผนจงหวดยทธศาสตรของขบวนองคกรชมชนจงหวดล าพน. (2558) .ส านกงานภาคเหนอตอนบน สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

[9] รายงานผลการด าเนนงานการพฒนาแผนจงหวดยทธศาสตรของขบวนองคกรชมชนจงหวดอ านาจเจรญ. (2558) .ส านกงานภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนกลาง สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

[10] รายงานผลการด าเนนงานการพฒนาแผนจงหวดยทธศาสตรของขบวนองคกรชมชนจงหวดอดรธาน. (2558) .ส านกงานภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

[11] รายงานผลการด าเนนงานการพฒนาแผนจงหวดยทธศาสตรของขบวนองคกรชมชนจงหวดสรนทร. (2558) .ส านกงานภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนใต สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

[12] รายงานการถอดบทเรยนกระบวนการจดท าขอบญญตทองถนในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม จงหวดนาน. (2558) .ส านกพฒนาองคความรและประเมนผล สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน).

56 | P a g e

สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ๙๑๒ ถนนนวมนทร แขวงคลองจน เขตบางกะป กรงเทพฯ ๑๐๒๔๐

โทร ๐ ๒๓๗๘ ๘๓๐๐-๙ โทรสาร ๐ ๒๓๗๘ ๘๓๒๑ Homepage : www.codi.or.th