สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน วเคราะหปญหาสาคญและแนะแนวทางการศกษาและวธแกไข

“ปญหาลาหลงในวงการคณะสงฆ”

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

องคการนสตบณฑตศกษา

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย กนยายน ๒๕๕๘

สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน บนทกประกอบคาบรรยายวาดวยสถาบนสงฆกบสงคมปจจบน

© พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ISBN

พมพครงแรก - พฤศจกายน ๒๕๑๗

พมพครงพเศษ - กนยายน ๒๕๕๘ ,๐๐๐ เลม

- องคการนสตบณฑตศกษา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

แบบปก

พมพท

บพนเทศ

หนงสอ สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน น เกดจากการพดการเขยนประกอบคาบรรยายเมอป ๒๕๑๗ ในยคของ “เหตการณ ๑๔ ตลาฯ” (พ.ศ. ๒๕๑๖) ทามกลางบรรยากาศแหงการขดแยงระหวางกระแสอานาจเกา กบการปลกเราตนตวในอดมการณทางความคดใหม มการตอสระหวางอานาจรฐกบขบวนการนกศกษาทนบเนองในปญญาชน ตางฝายกจะแกปญหาหรอพฒนาสงคมไทย ตลอดจนสถาปนาสงคมไทยในอดมคตขนมา

ผ เ ขยนหน งสอ นมองว า ท งสองฝ าย ทกล าวมา นน กเชนเดยวกบคนทวๆ ไปในสงคมน ทไมรจกสงคมไทย เมอไมรไมเขาใจปญหา ไมรจกสงซงเปนปญหาทตนจะแกไข กยอมแกไมได แถมจะกอปญหาใหมขยายปญหาเกาซาเขาไปอก ฝายหนงอยชนมากบความไมร กจะอยกบปญหาและพฒนาปญหาเพมขนตอไป อกฝายหนงคดใหม แตคดบนฐานของความไมร เมอไมคดดวยความร ก เสยง ทจะคดไปตามท รสก หรอคดตามความรสก (ภาษาไทยวาคดดวยอารมณ) เลยกลายเปนวา คดจะแกไขกาจดความชวราย แตกลบจะทาลายสวนดทมอย ซงควรจะใชแกปญหาแลวกจะทาสงคมไทยใหเสยหายหรอยอยยบวอดวาย

ซาราย ของใหญโตทตงคางอยทามกลางหมคน ในสงคมของตว เมอไมรจกไมรเขาใจ ไมจดสมพนธเขาในระบบสงคมใหเขาทเขาทาง กตงคาอยเปนเหมอนตอทเกะกะกดขวาง นอกจากไมไดใชประโยชนแลว ยงกลายเปนปญหากอโทษทไมทนคาดหมาย

ข   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

แมกระทงบดน คนไทยกยงไมรเขาใจกนเอง ไมรจกสงคมของตนเอง แถมไมรตววาไมร เลยกลายเปนสงคมครงๆ กลางๆ ทชวนขา เมอสงคมไทยอยในสภาพทวานน การแกไขปญหาและการพฒนาทงหลาย กจะวกเวยนอยในวงวนของความลมเหลวเกาๆ

ดวยเหตดงวานน การใหคนไทยรเขาใจสงคมไทยของตนเอง จงเปนขอทควรยกขนมาเนนใหเปนจดตงตนและเปนแกนกลางของการแกปญหาและการพฒนาสงคมประเทศชาต

เนอหาของหนงสอเลมน เปนบนทกประกอบคาบรรยายเรอง “ปญหาของสงคมไทยในปจจบน และแนวทางในการแกไข” ตวคาบรรยายเองมไดพมพลงไวในหนงสอน แตอยในหนงสอเลมอน (จะกลาวถงขางหนา)

เปนธรรมดาวา การบรรยายยอมมเวลาจากด ตวคาบรรยายเองเมอพมพในหนงสอมความยาว ๓๓ หนา เนอความทมากมายเกนทจะพดในเวลาทจากดนน จงตองนาไปเขยนเปนบนทกประกอบคาบรรยาย ดงปรากฏในหนงสอเลมนยาว ๑๒๗ หนา ซงมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยไดดาเนนการพมพ ใน พ.ศ. ๒๕๑๗ นน จดเปนเอกสารเผยแพรรวมอยในหนงสอชดทเรยกวา “เอกสารเผยแพร ชดพระพทธศาสนาสาหรบประชาชน” โดยให ชอวา บนทกประกอบคาบรรยายวาดวยสถาบนสงฆกบสงคมปจจบน

ขอความในคาบรรยายทพดไวไดเพยงสนๆ อนทาใหตองเขยนบนทกอธบายประกอบ มตวอยางเชนวา

“การจะแกปญหาระยะยาว กตองเกดจากความร..ในชนนกวชาการปญญาชนกยงเตมไปดวยความไมร ไมรอะไร? ไมรเขาใจสภาพสงคมของตนเอง...

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ค  

“นกวชาการและปญญาชนเองยงขาดความพรอมอยมาก...สงคมไทยเปนสงคมทเราเองยงไมคอยร...เปนปญหาทสาคญมาก คอการทเกดจากความไมร...”

(หนงสอเลมทมคาบรรยายนน หนา ๗๔-๗๙, ใชคาวา “เรา” คอพดอยกบนกศกษาและครอาจารยในมหาวทยาลย) ทวามานน เปนเรองเกาในระยะใกล พ.ศ. ๒๕๑๗ คอ ๔๑ ป

ลวงแลว บดน พระครปลดสวฒนพรหมคณ (อนศร จนตาปโ)

แจงวา โดยคาเสนอของทานผ รเ รองเกาทานหนง องคการนสตบณฑตศกษา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เหนชอบ และมความประสงคจะพมพหนงสอ สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน ขนเผยแพรใหมอก พรอมทงไดสงขอมลคอมพวเตอรทคดลอกจากหนงสอเลมดงกลาวไปใหแกผเขยน

ขออนโมทนา องคการนสตบณฑตศกษา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ทมกศลเจตนาจะสรางความรความเขาใจแกประชาชน โดยเฉพาะแกนกศกษาและนกการเมอง เพอใหคนในสงคมไทยเขาใจบทบาทของพระสงฆ และการศกษาของพระสงฆทอยรวมดวยในสงคมไทย พรอมทงขออนโมทนาขอบใจ พระครปลดสวฒนพรหมคณ (อนศร จนตาปโ) ทไดคดลอกเนอความในหนงสอเลมนน จดทาเปนขอมลคอมพวเตอรสงไปใหแกผเขยน

เนองจาก สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน นเปนหนงสอรนเกาเมอเกอบครงศตวรรษกอนโนน มการจดทารปเลมทคอนขางอานยากสาหรบคนสมยน ในการตรวจจดทาเลมสาหรบการพมพครงใหมน ผเขยนจงจดแตงและเพมเตมในขอสาคญ ๒ ประการ คอ

ง   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ก) ของเดม เนอความยอหนาหนงๆ ยาวมาก ถงหนงหรอครงหนา คราวนไดซอยยอหนาใหถ เพอใหจบความไดสะดวก

ข) หนงสอเกาทเปนแหลงขอมล ซงเปนฉบบพมพซาในป ๒๕๒๙ ไมมสารบญ คราวนไดทาสารบญใสเขามา แตเปนสารบญพเศษ คอ มใชเปนสารบญของบทและหวขอทแสดงไวในเลมหนงสอ แตเปนสารบญจบสรปแงมมทพงสงเกตหรอทนาสนใจ ของเนอความสวนนนๆ

นอกจากนน ไดปรบแกในสวนทไมสาคญเลกๆ นอยๆ ใหไดความดขน

ผอานคงสงสยวา คาบรรยายทชอวา “ปญหาของสงคมไทยในปจจบน และแนวทางในการแกไข” ทเปนตนเรองของหนงสอ บนทกประกอบคาบรรยายวาดวยสถาบนสงฆกบสงคมปจจบน เลมน อยในหนงสอเลมไหน

ขอเลาเรองราวใหทราบชดเจนขนวา ใน พ.ศ. ๒๕๒๗ มลนธโกมลคมทอง ไดรวบรวมขอเขยน บทความ และคาบรรยายตางๆ ของผเขยน จดประมวลเปนหมวด แลวจดพมพเปนเลมๆ เลมทเกยว กบสงคม ไดแก สถาบนสงฆกบสงคมไทย, พทธศาสนากบสงคมไทย และ ลกษณะสงคมพทธ ทงนโดยคณดษฎ องสเมธางกร (อดตกรรมการชมนมพทธฯ มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ปจจบนคอ พระอธการดษฎ เมธงกโร) เปนผเรมงานประมวลและจดประเภท

หนงสอชอแรกคอ สถาบนสงฆกบสงคมไทย นอกจากม บนทกประกอบคาบรรยายวาดวยสถาบนสงฆกบสงคมปจจบน ทงหมดในหนงสอเลมนแลว กมคาบรรยาย “ปญหาของสงคมไทยในปจจบน และแนวทางในการแกไข” ทเปนตนเรองของบนทกเหลานนดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) จ  

นอกจากนน หนงสอเลมดงกลาวยงมบทความ คาบรรยาย คาอภปราย คาใหสมภาษณ เกยวกบบทบาทของพระสงฆ สภาพของสถาบนสงฆ ศาสนจกร ในแงของสงคม เรองอนๆ อก ๖ เรอง รวมเปนเนอหนงสอ ๓๙๔ หนา

โดยนยน หนงสอ สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน เลมนจงเปนเพยงสวนยอยตอนหนงในหนงสอทชอคลายกนวา สถาบนสงฆ กบ สงคมไทย

เนองจากการพมพหนงสอ สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน ครงน เปนเหมอนการยอนกลบไปพมพสวนยอยตอนหนงของหนงสอ สถาบนสงฆ กบ สงคมไทย ผเขยนจงจาเปนตองชแจงใหทานทเกยวของไดทราบเรองราวใหชดเจน และจงขอถอการพมพครงน เปนการพมพครงกรณพเศษ ทงนเพอปองกนความเขาใจสบสน และเพอใหเปนโอกาสทจะจดเรองราว และจดงานพมพเลมหนงสอ ใหเปนระบบทมองคประกอบและลาดบทถกตองเหมาะสมตอไป

ขออนโมทนาองคการนสตบณฑตศกษา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อกครงหนง ทมความปรารถนาดตอประเทศชาตและพระศาสนา และไดฟนการพมพหนงสอนขนมา หวงวาบนทกประกอบทงหลายในหนงสอน จกอานวยประโยชนเปนเครองสงเสรมความรความเขาใจสงคมไทย ทจะนาไปสการแกปญหาและสรางสรรค อยางถกทางสบตอไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙ กนยายน ๒๕๕๘

คาปรารภ (ในการพมพครงแรก)

วตถประสงคอยางหนงของมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ในสวนทเกยวกบการปฏบตหนาทของพระสงฆตอประชาชน กคอการเผยแพรพระศาสนา เสรมสรางความรความเขาใจเกยวกบธรรมวนยและศาสนกจใหแพรหลายกวางขวาง การพมพเอกสารเผยแพรเปนวธการสาคญอยางหนง ทจะใหสาเรจผลตามวตถประสงคดงกลาวน มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย จงไดจดพมพตารา แบบเรยน และเอกสารตางๆ ทเกยวกบพระพทธศาสนามาโดยลาดบ

บดน ไดมความดารเพมขนวา สมควรนาเอาบทความ ปาฐกถาและคาบรรยายตางๆ เกยวกบพระพทธศาสนาทมความยาวพอประมาณ มเนอหานาร ควรแกความสนใจของประชาชนทวไป มาตพมพขนเปนแผนกหนง แยกเลมเปนแตละเรอง และจดเปนชดหนง โดยเฉพาะ ดวยวธนหวงวาการเผยแพรความรทางพระพทธศาสนา จะไดผลดตามวตถประสงค ทาใหประชาชนมโอกาสไดรบประโยชนกวางขวางยงขน ไดตกลงใหชอหนงสอชดนวา “เอกสารเผยแพร ชดพระพทธศาสนาสาหรบประชาชน”

บนทกประกอบคาบรรยายวาดวยสถาบนสงฆกบสงคมปจจบน น เปนเรองเกยวกบพระพทธศาสนาในแงสถาบน ซงมความสาคญตอสงคมไทยเปนอยางยง แตมผรเขาใจและสนใจศกษากนนอย ยงกวานน ยงมผ เขาใจผดพลาดจานวนมากอกดวย บนทกนนอกจากมความมงหมายเพอแกความเขาใจผด และสรางความร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ช  

ความเขาใจทถกตองเกยวกบสถาบนสงฆแลว ยงเสนอแนะวธการแกปญหาตางๆ ของสงคมปจจบนอกดวย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลยเหนวาเปนเรองทควรแกความสนใจของพทธศาสนกชนโดยทวไป จงขออนญาตจาก พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต) ซงเปนผเขยน เพอจดพมพเปนเอกสารเผยแพรอนดบท ๒ ในชดน และไดรบฉนทานมตดวยด

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ขออนโมทนาสาธการในกศลเจตนาของ พระราชวรมน ไว ณ ทนเปนอยางยง และหวงวาบนทกเรองนจกอานวยประโยชนเปนเครองสงเสรมปญญาบารมแกสาธชนผใครการศกษาสมตามวตถประสงค

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕ พฤศจกายน ๒๕๑๗

สารบญ

บพนเทศ ก คาปรารภ (ในการพมพครงแรก) ฉ

บนทกประกอบคาบรรยายวาดวย สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน ๑ บนทกท ๑:  ปญหาเกยวกบ คณคาของสถาบนสงฆในสงคมปจจบน (พจารณาในแงการศกษา) ๒

เสยงวา พระสงฆเอาเปรยบสงคม ๒ การศกษาระบบวดทถกเขาทง ทาอะไรอยในสงคมไทย ๔ เมอการศกษาของไทยถกยกออกไปจากวด ๕ สงคมทนสมย การศกษาเจรญแบบใหม เกดอะไรทวปลาส ๖ การศกษาขนไประดบสง คนยงเสยความเสมอภาค ๗ ประชาธปไตยมา คนจนยงดอยโอกาสในการศกษา ๘ สภาพสถาบนสงฆ บอกสภาพชนบทไทย

สถาบนสงฆชวยชาวชนบทและคนยากจน ใหมโอกาสในการศกษา ๑๑ พระเณรเรยนทมหาจฬาฯ มาจากชนบทรอยละ ๙๙

นสต นศ. ในมหาวทยาลยคฤหสถ มาจากชนบทไมถงรอยละ ๙ ๑๒ คนม เขาเรยนเปนนสต นศ. ในมหาวทยาลย รฐใหปละ ๘๐๐ ลาน

คนจนบานนอก เขาเรยนเปนพระเณรในวด รฐใหปละ ๒ ลาน ๑๔ ไปเรยนในระบบของรฐ ๕ แสนคน รฐให ๑,๕๐๐ ลานบาท

มาเรยนในระบบของวด ๒.๕ แสนรป รฐใหไมถง ๒ ลานบาท ๑๗

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ฌ  

พระหรอใคร เอาเปรยบสงคม ๑๙ การแกปญหาความไมเสมอภาคในการศกษาของรฐ ๒๒ จานวนพระลดลงไปทนตา ถารฐจดการศกษาแกประชาทวถง ๒๓ จงหวดใด การศกษาของรฐไมมา เณรยงมมากมาย

จงหวดใด การศกษาของรฐแพรหลาย เณรกหายไปแทบหมด ๒๔ สานกทางสงคม พงมากบการคดรวมแกไข มใชมงไปเปนปฏปกษขดแยง

รบผดชอบตอสงคม มใชแคจะแกไข แตทงทไดรวมใหเกดปญหา ๒๕ สถาบนสงฆแมจะวาเสอมโทรม กยงทรงคณคาตอสงคมมากมาย

ถายงเหนวาไมควรทาลาย กชวยกนสงเสรมใหดเถด ๒๘ รฐแยกเอาผมโอกาสดกวามาใหการศกษาเอง

ทงผดอยโอกาสใหวงเวงตองไปอยวด ๒๙ สถาบนสงฆตกตาลงไป ปญหามากมายเกดขนในพระสงฆ

มใชคนไทยในสงคมนหรอทไดรวมกนสรางไว และควรจะตนขนมารวมใจรบผดชอบ ๒๙

บนทกท ๑: (เพมเตม) วาดวย การวเคราะหปญหา และลทางแกไขปญหาการศกษาของสถาบนสงฆ ๓๐

ปญหาเกดจากความไมร และการไมยอมรบร ๓๐ คณะสงฆหนเขาหานโยบายการศกษาทจะผกมดพระเณรไว ๓๒ รฐไทย สงคมไทย มองปญหาของคนไทย

โดยปดตาออกไปจากสถาบนสงฆ ๓๔ รฐมองไมถงสถาบนสงฆ จงไมรจกสงคมไทย

แลวกแบงแยกคนไทยเสรจไปในตว ๓๔

ญ   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ชาวบานนอก กบปญญาชนไทย ใครกนแนทหลงงมงาย ๓๕

รฐกบคณะสงฆจะงบงบกนเอาอยางไร ชาวนาชาวบานนอกกพาลกไปฝากวดตามเดมของเขา ๓๖

ชวยกนใหปญญาชนรจกสงคมไทย ๓๗ จากความไมยอมร คณะสงฆกบพระเณรไปคนละทาง คมกนไมได

เกดปญหาหลากหลาย จดหมายเพอพระศาสนากเสย ๓๘ ๑. ความสญเปลาแกพระศาสนา ๔๐ สถาบนสงฆกไมได สงคมไทยกอด ๔๑ ๒. ความสญเปลาแกรฐ และสงคม ๔๒ ๓. ความสญเปลาแกตวบคคล ๔๔ โดยความรบผดชอบ เมอตเตยนพระเณร

กอยาลมตเตยนตนเองดวย ๔๗ เรองพระสก จะกนจะแกหรอไม อยางไร? ๔๗ วชาการอะไร ทพระควรเรยนหรอไม ๕๐ รจกดรจฉานวชา รความเจรญของศาสนศกษา ๕๐-๕๕ รฐ สถาบนสงฆ พระเณร และสงคมไทย

ควรใหความรพาออกมาอยกนในความสวาง ๕๖-๖๐ พระเอาเปรยบสงคมนนหายาก เจอมากแตพระ ๒ พวก ๖๐ คอ ชาวนาชาวบานนอกทเสยเปรยบจงสงลกมาบวชเรยน

กบชาวบานทเอาเปรยบพระเณรโดยบวชเขามาเอาศาสนาหากน ๖๐-๖๔ คณะสงฆ รฐ สงคมไทย แกไขปญหาใหถกทาง

และเอาประโยชนจากสถาบนสงฆใหสมคณคา ๖๕-๗๒

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ฎ  

บนทกท ๒:  ปญหาเกยวกบ ความเสอมโทรมของสถาบนสงฆ ๗๓ บนทกท ๓:  ปญหาเกยวกบ คานยมคลาดเคลอน ๘๐ บนทกท ๔:  ปญหาเพราะ ระบบศกดนา หรอ เขาไมถงสงคมไทย ๘๔

บนทกท ๕:  ปญหาเกยวกบ การสรางรากฐานของความเจรญทแท ๙๔

เลยนได แตไมไดเรยน ๙๔ ๑. ความเฉอยชา ๙๗ - เฉอยชา ไมใชไมอยากได ๙๘ - “ความใฝสมฤทธ” ๙๘ - การกดขบบคนทางปญญา ๑๐๑ - ความใฝร และแสวงปญญา ๑๐๒ - ใฝร – ใฝทา ๑๐๔ - ชอบบรโภค ไมชอบผลต ๑๐๕ ๒. ความกลาแสดงออก กบประชาธปไตย ๑๐๖ - แสดงออกเพอใหเขาเหนวาร กบแสดงออกเพอหาความร ๑๐๙ - ไมใชแลนจากทสดขางหนง ไปอกสดขางหนง ๑๑๑

ฏ   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ปญหาเบดเตลด:  เชน ความมนคงในอดมคต ๑๑๓

ทาอยางไรจะมนอยไดในอดมคต? ๑๑๓ ไมนกถงคนอน คอเหนแกตวหรอ? ๑๑๔ การใหมคานยม เปนการสงเสรมภวตณหาหรอไม? ๑๑๗ คดทาความดเฉพาะตว ไมคดชวยสงคม จะถกตองไหม? ๑๑๘ ทางสายกลางในพทธศาสนา ถวงความเจรญกาวหนาหรอไม? ๑๒๑ หวหนาทดแตสงสอนคนอน จะแกอยางไร? ๑๒๓ สงคมไทยใน ๕๐ ปหนาน จะเปนอยางไร? ๑๒๔ เอาสงคมคอมมนสตเขามาในประเทศไทย จะเหมาะดไหม? ๑๒๕ จะใหสงคมไทยมอดมคต จะทาตามลาดบอยางไร? ๑๒๗

บนทกประกอบคาบรรยายวาดวย

สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน

ความคดเหน และเหตผลตอไปน ประมวล - จากคาถามคาตอบ ตอทายการบรรยายเรอง ปญหาของ

สงคมไทยในปจจบน และแนวทางในการแกไข ทคณะแพทยศาสตรและศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล เมอวนท ๒๘ มถนายน ๒๕๑๗ บาง

- จากคาบรรยายในโครงการอบรมบณฑตอาสาสมครสายประชาบาล ทคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลย ธรรมศาสตร เมอวนท ๘ สงหาคม ๒๕๑๗ บาง

- เขยนเพมเตมบาง

ทงน ไดจดทาไวเพอขยายความบางตอน ในคาบรรยายทคณะแพทยศาสตรและศรราชพยาบาล นามาพมพแยกไวตางหากในทน เพราะแตละบนทกมเนอหาจบบรบรณในตว

บนทกท ๑

ปญหาเกยวกบ คณคาของสถาบนสงฆในสงคมปจจบน

(พจารณาในแงการศกษา) ปจจบน มผวพากษวจารณพระพทธศาสนาและสถาบนสงฆ

กนมาก คาวจารณจานวนมากเปนไปในรปการตเตยนและโจมต มไมนอยทกลาวทานองวาพระสงฆเอาเปรยบสงคม ทถงกบวาควรทาลายสถาบนพระพทธศาสนาลงเสยทงหมดกม

จงเหนวาถงเวลาอนสมควรทจะตองชแจงทาความเขาใจในเ รอง น กนไวบาง เ พอชวยใหปฏ บตการตางๆ ม พนฐานทางสตปญญามากขน รจกแกปญหากนดวยความเขาใจปญหามากขน และถาหากจะชวยใหเกดนสยใฝร ใฝแสวงปญญา พยายามศกษาคนควาใหถงตวแทตวจรงของสงทงหลายอยางจรงจง ไมวนจฉยสงตางๆ เพยงดวยภาพทมองเหนแคพนผว อกดวย กจะเปนกศลยงขน

เมอมองอยางทเหนๆ กน หรอเรยกไดวามองอยางผวเผน จะไดภาพทชวนใหพดวามความเสอมโทรมหลายอยางในสถาบนสงฆ พระสงฆไมไดทาอะไรใหเปนประโยชนแกสงคม ซารายบางทยงทาการและมพฤตการณทเปนโทษแกสงคม ซกนาประชาชนไปในทางไขวเขวอกดวย

คาตาหนเหลานมสวนทจะตองยอมรบอยไมนอย แตถาเปนคนใฝแสวงปญญา เปนนกศกษาแทจรง มองใหลกซงลงไปอก จะเหนวา ทงทอยในสภาพเสอมโทรมอยางมากเชนน สถาบนสงฆกยงมคณคาตอสงคมอยางมากมาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓  

ในทนจะชเสนอสกขอหนง คอในแงการศกษา ซงคณคาดานนเพยงอยางเดยว กคมกบการทจะธารงรกษาสถาบนสงฆเอาไวทงทยงมความเสอมโทรมอยเชนนน

อนง นอกจากเหนคณคาของสถาบนสงฆทแฝงซอนอยในสวนลกแลว ยงจะชวยใหมองเหนปญหาและสาเหตของปญหาของสงคมอยางอนๆ ทซอนกนอยอกดวย จะลองชเสนอตามลาดบดงน

๑. บทบาทในดานการศกษาทจะกลาวถงน เปนเพยงการสบตอประเพณในสงคมไทยเดมเทานน มใชการรเรมขนใหม หรอการกระทาดวยความตระหนกในคณคาแตอยางใด ประโยชนทสงคมไดรบจงเปนเพยงผลไดจากการปลอยปละละเลยและการสกวาทา

ถาจะเขาใจ กตองหนกลบไปพจารณาบทบาทดานนของคณะสงฆในสงคมไทยเดมสกเลกนอย

ในสงคมไทยแบบเดม เปนทยอมรบกนแลววา วดเปนศนยกลางของชมชน โดยเฉพาะในดานการศกษา

ชมชนหนงๆ มลกษณะการปฏบตภารกจทครบจบสนในตว วดซงเปนศนยกลางของชมชน และเปนสมบตของทกคนในชมชน จงทาหนาทใหการศกษาตลอดชวตแกสมาชกทกคนของชมชนนน อยชมชนไหน กไปเรยน ไปปรกษาไตถามฟงธรรมทวดของชมชนนน

โดยเฉพาะการศกษาทเปนแบบแผนสกหนอย กคอการศกษาสาหรบเดกและเยาวชนของชมชนนน ทกรน ทกฐานะ ทกประเภท ทงทมงมและยากจน ซงหมนเวยนเขาไปรบการศกษาในรปของศษยวดบาง ชนสงขนไปเปนสามเณรบาง เปนพระภกษบาง ถงโอกาสอนควรแกตนหรอตามบญบารมของตนแลว (เรยกอยางสมยใหมวา สาเรจการศกษาระดบตางๆ ตามควรแกอตภาพ ตามกาลงความสามารถของตนแลว) กออกมาประกอบกจหนาทตางๆ อยในชมชนนนตอไป

๔   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

รวมทงสวนนอยทบวชอยตอไปจนกลายเปนผรบผดชอบในการใหการศกษาแกอนชนรนตอๆ มาของชมชนนนดวย

ลกษณะบางอยางของการศกษาในระบบสงคมไทยเดม หรอระบบวดน ทควรสงเกต คอ

(๑) ใหความเสมอภาคแหงโอกาสในทางการศกษามากพอสมควร (๒) ผสาเรจการศกษาแลว โดยทวไปจะอยรบใชสนองความ

ตองการของชมชนนนเอง (๓) ผอยในวด ครองเพศเปนพระภกษสามเณรนน แยกโดย

กจกรรมทางการศกษา เปน ๒ ประเภท คอ ผสอน กบผเรยน หรอผใหการศกษา กบผรบการศกษา

ในจานวนน สวนใหญกคอผเรยน หรอผรบการศกษา พระภกษสามเณรทเปนผเรยนจะตองถกมองในแงทเปนสมาชกของชมชนผเขามาเปนภาระของสถาบนสงฆ เขามารบบรการจากสถาบนสงฆ เพอเอาประโยชนไปใหแกชมชน ไมใชมองในแงของผททาบทบาทของสถาบนสงฆตอชมชน และสภาพเชนน ในสมยปจจบน กยงคงอยอยางเดม

ความเขาใจขอนเปนสงสาคญทจะตองยาไว เมอมองเขามาในวด นกถงภาพของภกษสามเณร จะตองนกแยกอยางน๑

ถาจะเทยบ กคลายกบมองเขาไปในโรงเรยน สมาชกของโรงเรยนม ๒ ประเภท สวนนอยเปนคร และสวนใหญเปนนกเรยน

                                                            ๑  การมองภาพสถาบนสงฆดวยทาททผด เกดจากการนาเอาภาพสถาบนนกบวชของประเทศตะวนตกเขามาเปนแบบวด ซงทาใหเกดความเขาใจคลาดเคลอนอกหลายอยาง.

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕  

นกเรยน คอสมาชกของชมชนทเขามารบบรการจากโรงเรยน ชมชนจะเรยกรองบรการจากนกเรยนในนามของโรงเรยนไมได เพราะแทจรงแลว นกเรยนคอคนของชมชนเองทไปรบบรการจากโรงเรยน

ขอแตกตางระหวางวดกบโรงเรยน หรอพระภกษสามเณร กบครและนกเรยน ในแงน มเพยงวา บทบาทในฐานะผสอนกบผเรยน ของพระภกษสามเณร ซบซอนกวาของครกบนกเรยน

ซบซอนกวาอยางไร คอ ภายในวด บทบาทของผสอนกบผเรยน มโอกาสอยในตวบคคลผเดยวไดมาก บคคลผเดยวอาจเปนทงผเรยน (ในชนสงขนไป) และเปนผสอน (ในชนตาลงมา) เปนทานองระบบพสอนนอง

๒. เมอประเทศไทยรบอารยธรรมตะวนตก และไดเรมจดการศกษาตามระบบใหมอยางตะวนตกแลว แมระยะแรกจะเปนงานรวมกนระหวางรฐกบสถาบนสงฆ แตตอมาไมนาน รฐกเขารบผดชอบจดการศกษาของสงคมไทยเองโดยสนเชง บทบาทในการใหการศกษาแกประชาชนในรปทเปนระบบถกยกออกไปจากวด และแยกขาดจากวด

พระสงฆซงประสบปญหาในการปรบตวเพอใหพรอมทจะเปนผใหการศกษาในระบบใหมตงแตระยะเรมแรกอยแลว เมอไมตองเปนภาระทจะตองจดทา ไมชาไมนานกหมดความสนใจในทางการศกษา และหมดประสทธภาพในทางการศกษาไปดวย ความสมพนธระหวางพระสงฆกบประชาชนลดนอยลง วถหรอชองทางของความสมพนธเปลยนแปลงไป หรอเปลยนจดสนใจ พรอมกบความคลาดเคลอนในดานบทบาท ตลอดจนความผนแปรของภาพและฐานะของพระสงฆในสายตาของประชาชน

๖   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ยงสงคมทนสมยขน การศกษา(เรยกกนวา)เจรญขน ความวปลาสคลาดเคลอนกยงชดเจนขน

ในฝายรฐ เมอแยกเอาการศกษามาจดทาโดยสนเชงแลว กมงทจะอานวยการศกษาใหทวถงทกทองถนใกลไกล และพยายามเขาถงจดหมายในการใหความเสมอภาคแหงโอกาสในการไดรบการศกษาแกประชาชนทงปวง ตามหลกการขอสาคญของระบอบประชาธปไตย แตเมอกาลเวลาลวงเลยมาชานาน ผลไดปรากฏดงน

ก. รฐไมสามารถจดการศกษาแมเพยงขนมลฐานระดบประถมศกษา หรอแมเพยงอานออกเขยนไดใหทวถงทกทองถน โดยเฉพาะในถนกนดารหางไกลและชายแดน จงเปนอนตดประชาชนถนนนๆ จากระบบการศกษา และตดโอกาสในการทจะไดรบการศกษาโดยสนเชง

ข . ในถน ทสามารถจดการศกษาในขนตนๆ ได เชน ประถมศกษาเปนตน การศกษาระดบนนๆ กกลายเปนทางไตไปสการศกษาชนสงขนไป ซงมอยในเมองและในกรงตามลาดบ แมวาเดกทกคนในถนนนจะมโอกาสเรยนจบการศกษาขนตนเหมอนกน แตผลตอไป มดงน

(๑) เดกทพอแมมฐานะทางเศรษฐกจดเทานน จงจะมโอกาสสงไปเรยนตอชนสงขนไปในเมองและในกรง

(๒) เดกทพอแมยากจน แมจะมสมองด จบประถม ๔ แลว กตองกลบไปทาไรไถนากบพอแมตอไป เวนแตสมองดจรงๆ และมระบบชวยผอนเบาเชนใหทนการศกษาเปนตน จงชวยไดบาง (แตนอยอยางยง) สวนทไปทาไรไถนา บางทไมนานกลมหนงสอหมด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗  

(๓) เดกทไดเขาไปเรยนตอในเมองและในกรง เมอออกมาแลว กออกจากชมชนนนไปเลย มงหนาไปรบราชการหรอประกอบอาชพชนสงในเมองหลวง ไมกลบมาเหลยวแลรบผดชอบชมชนของตนอก หรอแมถามเหตใหตองกลบมาทางานในถนนนอก กมกเขากบทองถนนนไม ไดด เพราะการศกษาในระหวาง นนได ทาให เขากลายเปนคนในสงคมอนไปแลว ค. การศกษาระดบอดมศกษา โดยเฉพาะมหาวทยาลย เปน

ทมงหมายของทกคนทแสวงความกาวหนาในการศกษาและในชวต เพราะหมายถงฐานะทางเศรษฐกจและทางสงคมทกประการ แตเมอโอกาสในการไดรบการศกษาเปดกวางแกผมฐานะเศรษฐกจด และผอยในเมองหรอในกรง และปดหรอแคบสาหรบผยากจนและอยในถนหางไกล จานวนผมโอกาสเขาศกษาในมหาวทยาลยปจจบน จงปรากฏเปนสถตทขดตรงขามกบสถตประชากรของประเทศ

ทวานคอ ทงทประชากรสวนใหญอยในชนบท และเปนชาวไรชาวนาประมาณรอยละ ๗๕-๘๐ แตสถตนสตนกศกษาในมหาวทยาลย มลกชาวไรชาวนาอยไมเกนรอยละ ๖ นสตนกศกษาสวนมากกลบเปนคนในเมองและอยในตระกลทมฐานะทางเศรษฐกจด

โอกาสในการศกษา ยอมหมายถงโอกาสแหงฐานะในสงคมดวย เมอสภาพการณเปนเชนน คนมฐานะเศรษฐกจดอยแลว มฐานะทางสงคมดอยแลว ซงเปนคนสวนนอย กจะยงกลายเปนผผกขาดการศกษาขนสง และกมฐานะทางสงคมมากยงขน คนชนบทยากจนซงเปนคนสวนใหญ กจะยงหมดโอกาสลงไปโดยลาดบ และการลงทนของรฐทางดานการศกษา กกลายเปนการลงทนเพอคนทมโอกาสเหนอกวาและไดเปรยบอยแลว

๘   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ผลเสยทเกดจากผลทปรากฏเหลานน นอกจากในดานทเปนเรองของคณะสงฆโดยตรงแลว ยงมดงน

(๑) ในทองถนกนดารหางไกล ทรฐยงใหการศกษาไมถง เมอรฐแยกเอาการศกษามาจดทาเองสนเชงแลว การศกษาในระบบเกา ทงไมไดรบการเอาใจใสดวย ทงไมรสกวาเปนการศกษาดวย กเลยพลอยเสอมลงไปดวย หรออยางนอยกไมอานวยประโยชนทควรจะได เปนการเสยสองชน

(๒) การศกษากลายเปนเครองมอแยกคนออกจากชมชน โดยทาใหคนมโอกาสดกวา ถกแยกหรอแยกตวออกมาจากชมชนนนๆ กลายเปนสง ทไมสนองความตองการของสงคม ทงในแงผลผลต คอคน (พอจะมความสามารถ กออกจากชมชนไปเสย) และในแงเนอหา (เชน ถงกลบมาอยชมชนนน กมกเขากบถนไมคอยได)

การศกษาในชมชนนน ไมเปนไปเพอประโยชนของชมชนเอง ไมไดผลตคนมความสามารถเอาไวชวยปรบปรงชมชน

เมอคนขางในทพอจะชวยปรบปรงชมชนได ออกไปหมด ชมชนนนกอยในสภาพทถกทอดทง ใหดนรนตอสไปตามลาพง และจะกลบยงออนเปลยลง เพราะทรพยากรคนถกขดเอาไปใชทอนหมด

(๓) การศกษากลายเปนเครองมอแบงแยกชนชนของคนใหหางกนยงขน กลายเปนวา ตงแตเรามระบบประชาธปไตยมา คนจนยงมโอกาสไดรบการศกษานอยลงโดยลาดบ และทาใหคนมฐานะด ไดรบการศกษามากขน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙  

ระบบประชาธปไตยเทาทเปนมา เลยดเหมอนวาจะทาใหคนแบงแยกชนชนมากขน ทาใหคนมงมหางคนจนมากยงขน ชองวางหางไกลกนมากขน ทงทในสงคมเดม จะเปนสงคมสมบรณาญาสทธราชย หรอศกดนากตาม คนยงมโอกาสไดรบการศกษาเทาเทยมกนมากกวา ทกลาวมาน มใชหมายความวาระบบการศกษาอยางเดยวท

ทาใหเกดผลเสยเหลาน แตระบบทางสงคมอยางอนๆ กมสวนดวย แตในทนจะพดปญหาเกยวกบสถาบนสงฆ จงขอขามเรองนนไปกอน

๓. ในฝายสถาบนสงฆ เมอรฐแยกเอาการศกษาสาหรบประชาชนไปจดดาเนนการเองฝายเดยวแลว การศกษาในวดและสาหรบพระสงฆ กถกปลอยขาดไปใหเปนเรองของสถาบนสงฆจดดาเนนการโดยลาพง ไมอยในความรบผดชอบของรฐ และไมจดเขาเปนสวนใดในโครงการหรอแผนการศกษาใดๆ ของรฐ เปนเพยงการสบตอสงทมมาตามประเพณ

ในเมอเปนเพยงการสบตอประเพณ กยอมกลายเปนสงเลอนลอย และออนกาลงลงโดยลาดบ เพราะเปนการคงอยทเดมในเมอสงคมไดเคลอนจากไปแลว ไมสมพนธกบสภาพชวตจรงในสงคมขณะนน ไมมพลงจงความสนใจ และไมอยในวงความสนใจของคนสวนใหญอกตอไป

แตทงทมความหมายนอยสาหรบสงคมสวนใหญเชนน อาศยบทบาทตามประเพณทยงคงอย และสบตอไวอยางเปนไปเอง สถาบนสงฆกยงมคณคาอยางสาคญตอสงคมปจจบน โดยมขอควรสงเกต ดงน

๑๐   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

(๑) ใ น ส ง ค ม เ ด ม ค น ท ก ร ะ ด บ ฐ า น ะ แ ล ะความสามารถ เขามาสสถาบนสงฆคอวดในชมชนนนๆ ผมความสามารถด กกลายเปนผนาชวยชมชนนนได

แตในระบบสงคมใหม คนมโอกาสด มความสามารถด แยกตวจากชมชนนนไปเสย เหลอแตผดอยฐานะเขามา ถงแมบางคนจะมความสามารถ แตกเขามาสระบบทรฐไมใสใจเสยแลว สถาบนสงฆของชมชนนนจงไมมสภาพดไปกวาตวชมชนนนเองเทาใด

ในกรณน ยอมไมอาจหวงใหสถาบนสงฆชวยเหลออะไรสงคมไดมาก แตควรกลาววาถกทอดทงใหเผชญชตากรรมรวมอยกบชมชนนนเองมากกวา

ผ ท ค ว ร จ ะ ช ว ย ช ม ชน น น ไ ด ค อ ผ ม โ อ ก า ส มความสามารถดกวา นอกจากไมเขาสสถาบนสงฆแลว ยงออกจากชมชนนนไป และไมกลบเขามาเสยอก

คนทไดรบการศกษาดทงหลาย ทงทออกมาจากชมชนนนเอง และทอยในสงคมโดยทวไปตางหาก ทควรถกกลาวหาวาไมรบผดชอบตอสงคมของตน และควรเขาไปชวยชมชนนนใหมองเหนทางปรบปรงตว

ทงน อาจเรมดวยการไปชวยใหสถาบนสงฆเกดความรความเขาใจ เพอชวยแนะนาแกชมชนนนตอไป กได

(๒) เมอคนมโอกาสเหนอกวา แยกตวออกจากชมชนไปศกษาหาความกาวหนาในเมองและในกรงแลว คนทไมมโอกาส เชน ฐานะทางเศรษฐกจไมด ยากจน กถกทอดทงอยในชมชนนน กลบไปทาไรไถนา อยางดอาศยประเพณ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑  

เกาทสบตอกนมาเองนน กไปวด หรอเดกในทองถนหางไกลกนดาร ไมไดเลาเรยนเลย กเหมอนกน กอาจจะไปวด พอใหไดมโอกาสศกษาบางเลกๆ นอยๆ พอเหนทางกาวหนาหรอเปลยนแปลงในชวตบาง

ลกคนม ออกจากวดและชมชนนนไป ลกคนจน กเขาวด วดยงเปนชองทางมองเหนความหวงไดบาง และเดกยากจนทเขาวดนน บางทกไดมโอกาสเขามาเรยนในกรงเทพฯ เพราะวดมการตดตอถงกน พระในเมองในกรงกชาวชนบทเหมอนกน เมอหวดพอจะเรยนได สมภารวดบานนอกกอาจฝากเขามาเรยนตอในกรงเทพฯ มทางเจรญกาวหนาในชวต และใชสตปญญาของตนใหเปนประโยชนแกสงคมตอไป ความเปลยนแปลงทางสงคมในแงน ไดทาใหสถาบนสงฆ

ปจจบนมสภาพอยางทเหนๆ กนอย ซงแปลกไปจากสมยกอน วดในสมยกอน มลกเจานาย ขนนาง เศรษฐ ลกคนสามญ

อยรวมกนมาก จะสารวจไดงายๆ จากชอสมภารวดตางๆ เมอไมนานมาน

แตเดยวน ลกเจานาย ลกขนนาง ลกคหบด เกอบไมมแลว มกบวช ๓ เดอนเปนอยางมาก เหลอใคร กเหลอแตลกชาวไรชาวนาในชนบท ดงายๆ ลองไปสารวจวดทกวดในกรงเทพฯ

ปจจบนน ใครไมรจกสถาบนสงฆ กไมรจกชนบทไทย ถานบพระทบวชนานเกนกวาพรรษาขนไป จะเปนพระจากชนบท ๙๐% แลวเปนลกชาวไรชาวนาทงนน ในดานการศกษากเหมอนกน จะ

๑๒   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

เปนนกธรรมตงแตชนโทขนไป (ชนตรมพระนวกะบวช ๓ เดอนปนมาก) กตาม บาลกตาม ตลอดจนมหาวทยาลยสงฆกตาม ๙๐ กวาเปอรเซนตเปนพระชาวชนบทและเกดในตระกลชาวไรชาวนา๒ ตรงขามโดยสนเชงกบสถตการศกษาฝายบานเมอง หรอของคฤหสถ

นหมายความวา การศกษาของพระ ทงทถกปลอยปละละเลยเหลอมาตามประเพณนเอง กไดชวยกหรอคาจนสงคมไว ดวยการทาหนาทสาคญเกนกวาทจะคาดคดกน คอการชวยแกปญหาสาคญทระบบการศกษาของรฐเทาทผานมาไดสรางขนไวแกสงคมไทย ดวยการอานวยโอกาสในการศกษาเลาเรยนแกชาวนาและชาวชนบททยากจน ชวยใหมความเสมอภาคแหงโอกาสในการไดรบการศกษา ในขณะทระบบการศกษาของบานเมองดเหมอนจะกาลงทาลายความเสมอภาคนลงทกวนๆ แมโดยไมเจตนา

ถาไมมวด ชาวชนบทและคนยากจนมากมายเทาใด จะไมมโอกาสไดเลาเรยน วดในกรงเทพฯ นอกจากใหโอกาสในการศกษาแกชาวชนบทในเพศพระภกษสามเณรแลว ยงเปนทพกพงของเดกชนบทใหไดมโอกาสเลาเรยนศกษากนอกไมนอย                                                             ๒ พระนสต นกศกษา และนกเรยนทมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ตงแตชนบาลอบรมศกษา ปท ๑ ขนไป ตามสถต พ.ศ. ๒๕๑๑ จานวน ๖๗๘ รป เกดในตางจงหวด รอยละ ๙๙.๗๑; สถต พ.ศ. ๒๕๑๖ จานวน ๙๗๕ รป มาจากครอบครวกสกร รอยละ ๙๑.๖๙ 

ตอไปนเปนสถตนสตนกศกษาฝายพระกบฝายคฤหสถ จาแนกโดยอาชพของบดามารดา แมจะตางโดย พ.ศ. และประเภทบคคล แตกพอชวยใหมองเหนภาพทตองการได (พระนสต=พระนสตคณะพทธศาสตร มหาจฬาฯ พ.ศ. ๒๕๑๖; นกศกษา = นกศกษาทสอบเขาไดในคณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร พ.ศ. ๒๕๑๑) 

คาขาย รบราชการ เกษตรกรรม ลกจาง อนๆ รวม พระนสต     ๒ ๑ ๑๐๑ ๒ ๓ ๑๐๙ นกศกษา ๓๑ ๔๙ ๙ ๗ ๑ ๑๐๔

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓  

ถาสารวจสถตนสตนกศกษาในมหาวทยาลยทวาเปนลกชาวนาไมถง ๖ เปอรเซนตนน๓ ในจานวนนคงจะเปนผทวดชวยใหโอกาสอยหลายสวนทเดยว นอกจากใหโอกาสโดยตรงแลว ศษยวดเหลาน สาเรจการศกษาไปแลว มฐานะทางสงคมดขนมา ยงชวยญาตพนองตางจงหวดเขามาเลาเรยนตอๆ ไปอก ตระกลผมฐานะดในกรงปจจบนไมนอยไดสบมาในรปน

ถาวดไมไดทาบทบาทนไว การศกษาจะถกจากดอยในวงคนกรงและผมฐานะเศรษฐกจดมากกวานอกเทาใด การผกขาดของฝายหนง และความไรทหวงของอกฝายหนง ยอมหมายถงการแตกแยกของสงคมดวยอยางแนนอน

๔. เมอรฐแยกเอาการศกษาออกไปดาเนนการเองฝายเดยว ตางหาก ตดขาดจากสถาบนสงฆแลว ในเวลาทพดวาดาเนนการศกษาของรฐกด ใหการศกษาแกประชาชนกด เหมอนวาจะมความ รสกกนพระสงฆออกไวตางหาก หรอยกเวนสถาบนสงฆเสมอไป

เมอรฐปลอยการศกษาของพระสงฆใหเปนไปตามลาพง ไมรบผดชอบดวยแลว กเทากบตดพระภกษสามเณรจานวน ๓ แสนรปออกจากระบบการศกษาของรฐไปดวย ทานองยกขนเปนพลเมองพเศษ แลวรฐกตงใจทมเททนและกาลงงานใหแกระบบการศกษาทเรยกวาเปนของรฐไปฝายเดยว

                                                            ๓  ตวเลข ๖ เปอรเซนตนน หมายถงผมาจากครอบครวทมอาชพเกษตรกรรมทงหมด ในจานวนน เมอแยกออกไปอก จงคงจะมลกชาวนาเพยงประมาณรอยละ ๑-๓; จานวนศษยวดทวประเทศ พ.ศ. ๒๕๑๓ ม ๑๑๗,๘๑๕ คน (มากกวาสถตสามเณรเลกนอย) ในจานวนนเปนศษยวดในกรงเทพฯ ๘,๘๕๖ คน ซงแนนอนวาจะตองเปนนกเรยนนกศกษารอยละ ๙๙

๑๔   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

แตดงทไดกลาวแลววา ผไดรบการศกษาตามระบบของรฐโดยเฉพาะในระดบสงๆ กคอ ผมโอกาสเหนอกวา และไดเปรยบทางสงคมอยแลว การลงทนของรฐจงเปนการระดมความชวยเหลอใหแกผไดเปรยบ ใหไดเปรยบยงขน

โดยเฉพาะทจะเหนงายๆ คอระดบมหาวทยาลย ซงมนสตนกศกษาทงหมด ๗๒ ,๕๐๑ คน รฐลงทนใหการศกษาดวยงบประมาณ (พ.ศ. ๒๕๑๖) เปนเงน ๘๖๑,๙๐๗,๙๐๐.๐๐ บาท โดยเฉลย รฐใชเงนผลตบณฑตชนปรญญาตรหวละประมาณ ๕๐,๐๐๐.๐๐ บาท๔

หนมาดการศกษาฝายสถาบนสงฆบาง ปจจบนสถาบนสงฆมพระภกษสามเณรประมาณ ๓ แสนรป ไดกลาวแลววาจะตองมองภาพพระภกษสามเณรสวนใหญ ในฐานะประชาชนทเขามารบบรการจากสถาบนสงฆ

ถาแยกจานวน ๓ แสนนออกด จะเหนชดขน ใน ๓ แสนรปนน คดคราวๆ เปนพระนวกะบวชตามประเพณ ๓ เดอนในพรรษา ประมาณ ๑ แสนรป จดเปนผเขาไปรบบรการจากสถาบนสงฆทงหมด จากนนเปนสามเณร ๑ แสนรป

แนนอนวา สามเณร ๑ แสนรปนน ทงโดยวยและภาวะ ตองเปนนกเรยน เปนผไปรบประโยชน ใชบรการของสถาบนสงฆบาง เปนผเตรยมตวทาบทบาทตอสงคมบาง เราจะไปหวงใหสามเณรเหลานทาบทบาทอะไรในฐานะบทบาทของพระสงฆตอชมชน ยอมไมได

                                                            ๔  ทนทใชในการผลตนตางกนไปตามสาขาวชาทศกษา คดคราวๆ ระหวาง ๑๐,๐๐๐ ถง ๒๐๐,๐๐๐ บาท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕  

พระททาหนาทตอสามเณร ๑ แสนรป และตอพระนวกะ ๑ แสนรปน กคอใหการศกษาแกประชาชน ทาบรการสงคมอยแลว เปนภาระหนกพอสมควร

ยงเหลออก ๑ แสนรป เปนพระหนมๆ วยเรยนอายสก ๒๑-๒๘ ป กาลงเลาเรยนอยอกมากมาย อกสวนหนงเปนพระทางาน เปนเจาอาวาส เจาคณะผปกครองบาง เปนครบาง บางสวนทไมไดทางานบวชอาศยวด กมบาง หรอทเปนคนแกไปไมไหว มาบวชเฝาวดอย กม

โดยเฉพาะลกษณะพเศษของสถาบนสงฆ ในสงคมทกาลงเปลยนแปลงอยปจจบนน มอตราสวนไมสมดลกนระหวางพระผสอนกบพระผเรยน คอพระผเรยนหรอรบการฝกมอตราสวนสงเกนกวาพระผสอนและพระทางานอยางมากมาย

มองดเหตผลเพยงแคนกจะเหนวา เพยงพระสงฆทจะทาบทบาทในนามของสถาบนสงฆ จะใหบรการแกประชาชนทมารบบรการในรปของพระภกษสามเณรอยางเดยว กหนกมากอยแลว

นอกจากนน การทอตราสวนระหวางผสอนและผเรยนไมสมดลกนน ยงกอใหเกดปญหาสงคมอยางอนๆ เกยวกบความประพฤตของพระภกษสามเณรเปนตนอกดวย ซงจะตองถอวาประชาชนทเขามารบบรการจากสถาบนสงฆ เขามาสรางปญหาใหแกสถาบนสงฆ ในขณะทสถาบนสงฆเองอยในสภาพออนเปลยเพราะขาดแคลนกาลงบคคลและมระบบการศกษาทถกปลอยปละละเลย เปนตน

๑๖   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

นอกจากนน ควรสงเกตดวยวา จานวนประชาชนทบวชเขามารบบรการ เปนสามเณรบาง เปนภกษบาง กบจานวนทรบบรการแลว (บางทยงไมไดทาอะไรใหสถาบนสงฆเลย) ลาสกขาออกไปทางานใหแกรฐนน มการหมนเวยนปละจานวนมากมาย

การศกษาของสถาบนสงฆทงหมดน ในเมอรฐไมถอเปนการศกษาของรฐแลว กหาทางชวยเหลอในแงอน โดยถอวาเปนบรการสงคมอยางหนง ในหมวดสาธารณปการ แลวสงงบประมาณมาอดหนน

สาหรบสถาบนสงฆทมพระภกษสามเณร ๓ แสนรป เปนนกเรยนอยสกสองแสนรปนน เมอ พ.ศ. ๒๕๑๒ รฐใหงบประมาณราว ๑ ลาน ๕ แสนบาท มาเมอ ๔-๕ ปน เพมขนเปนปละราว ๒ ลาน ๕ แสนบาท สานกเรยนสวนมากไดรบงบประมาณชวยปละ ๑๐๐ ถง ๒๐๐ บาท สานกชนพเศษในกรงฯ ไดรบปละ ๕๐๐ บาท มทไดเกน ๕๐๐ บาทอย ๒๐ แหง สงสดก ๑,๔๕๐ บาท (มแหงเดยว)

เมอมองในแงสงคมตามสภาพปจจบน ขอเทจจรงและเหตผลตางๆ เทาทกลาวมา และทจะกลาวตอไป จะใหแงคดหลายอยาง เชน

(๑) ในเมอการศกษาของสถาบนสงฆเปนการศกษาทอานวยแกชาวชนบทผยากจน แตรฐใหงบประมาณเพยงเลกนอย สวนการศกษาในระบบของรฐเอง ซงผ รบการศกษาสวนมากมโอกาสและฐานะดอยแลว แตรฐใชงบประมาณจานวนมากมาย (พ.ศ. ๒๕๑๒ งบประมาณการศกษาทงหมด ยกเวนประถมศกษา มนกเรยนนสต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗  

นกศกษา ๔๗๗,๒๕๙ คน งบประมาณ ๑,๕๖๔.๓๐ ลานบาท)๕ กกลายเปนวา รฐใชเงนภาษอากรของประเทศสวนใหญมาบารงเอาใจคนจานวนนอยทไดเปรยบทางสงคมอยแลว และทอดทงการศกษาสาหรบชาวนาในชนบทซงเปนชนสวนใหญ

เงนทรฐลงทนเพอผลตนกศกษาใหสาเรจปรญญาตร ประมาณ ๕๐ คน ยงมากกวาเงนทรฐลงทนเพอการศกษาของพลเมองทเปนพระภกษสามเณรทวประเทศจานวน ๒-๓ แสนรปดวยซาไป

(๒) ดวยงบประมาณหรอเงนลงทนเพยงปละ ๑ ลาน ๕ แสนบาท จนถง ๒ ลาน ๕ แสนบาท สาหรบพลเมองในฐานะพระภกษสามเณร ๒-๓ แสนรป เชนน จะคาดคนสถาบนสงฆใหทางานไดมากมายเพยงใด และจะใหการศกษาของพระสงฆมประสทธภาพแคใด

ยงถายอมรบกนวา ขณะนสถาบนสงฆอยในสภาพทกาลงเสอมโทรมดวยแลว ทาหนาทไดแคน ชวยไดแคน กยงด

การใหการศกษาเทาทเปนไปไดตามบญตามกรรม อาจจะขาดประสทธภาพไปบาง แตถาไมมสถาบนนชวยอย ชาวนาชนบทและคนยากจนจะไมมโอกาสได รบการศกษาสงขนมาไดจากทไหนเลย

                                                            ๕   ตวเลขงบประมาณน ไมรวมเงนงบประมาณสาหรบงานบรหารการศกษาอก ๒๑๕ ลานบาทเศษ; เทยบการศกษาสองฝายใหเหนชดดงน (สถต พ.ศ. ๒๕๑๒) 

 จานวนคน งบประมาณ/ลานบาท   -นสต นกศกษา และนกเรยนชนมธยมขนไป ๔๗๗,๒๕๙   ๑,๕๖๔.๓๐   -ภกษสามเณรเรยนนกธรรม บาล มหาวทยาลยสงฆ ๒๓๑,๗๓๐   ๑.๕๔

๑๘   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

(๓) การศกษาของพระสงฆทมเงนลงทนเลกนอย แตยงดาเนนอยไดเชนน นอกจากเปนเพราะทาไมใหเปนลาเปนสนเกนไป จะไดไมสนเปลองมากแลว กเปนเพราะไดรบการอปถมภบารงจากประชาชนเปนสาคญ

การบารงของประชาชนนมาในรปของการถวายปจจยสแกพระภกษสามเณรผเรยนและผสอนเปนสวนบคคลตามความสมพนธระหวางพระสงฆกบคฤหสถบาง มาในรปการบารงกจการตางๆ เชน ทนมลนธ การบรจาคสรางโรงเรยน เปนตนบาง กลาวไดวาเปนผลไดจากคานยมในการทาบญ ซงเปนวธเฉลยรายไดโดยสมครใจอยางหนง

สวนในฝายการศกษาของรฐ ทนดาเนนการกมาจากประชาชนเชนเดยวกน แตเปนไปในรปของภาษอากรทรฐเปนผจดสรร

นสตนกศกษาและนกเรยน จงไดรบเงนหรอความชวยเหลอจากประชาชนโดยทางออม ซงมกไมรตววาตนไดใชจายเงนของรฐโดยทางภาษอากรเปนจานวนมากมาย และในบรรดาผ เ รยนทกประเภทนน แนนอนวานสตนกศกษาในมหาวทยาลยตางๆ เปนผ ได รบเงนจากประชาชนมาใชประโยชนมากทสด

ใ น เ ม อ ข อ เ ท จ จ ร ง ม อ ย ว า น ส ต น ก ศ กษา ในมหาวทยาลยสวนใหญเปนผมาจากตระกลมฐานะดในเมอง จงกลายเปนวา ผทมเปรยบทางสงคมอยแลว มโอกาสเหนอกวาอยแลว กลบไดเปรยบมากขน และไดโอกาสมากขน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๙  

อกอย างห นง ในช วง เวลา ทศกษาอย นน นสตนกศกษากเปนเพยงผรบบรการจากสงคม โดยทตามปกตไมไดเปนผทาบรการตอบแทนแกสงคมเลย

ในกรณทเสยงตาหนตเตยนสถาบนสงฆวาไมไดทาอะไร เอาเปรยบสงคม ตลอดจนวาควรจะทาลายสถาบนสงฆลงเหลาน มกเปนเสยงจากหมนกศกษา (บางกลมบางหม) เมอความรสกขดแยงเกดขน กจะเปนการหมนแหมทนกศกษาเอง จะเปนผถกตเตยนวา นกศกษาเองนนแหละเปนผเอาเปรยบสงคมมากทสด

นอกจากเอาเปรยบแลว ชองทางทชาวนายากจนผเสยเปรยบมอย พออาศยไดบาง กยงจะหาทางไปปดเสยอก

(๔) เมอมองในแงหลกความรบผดชอบในการศกษา การทชมชนแตละถนรบผดชอบการศกษาในถนของตนเอง หรอการทประชาชนรบผดชอบการศกษาโดยตรงนนเสยอก กลบจะเปนวธการทด

เมอเปนเชนน การทการศกษาของพระสงฆ ไดรบทนอปถมภสวนใหญจากประชาชน และไดรบความอดหนน(ดานทน) จากรฐเพยงเลกนอยอยางทเปนอยน วาโดยหลกการในระยะยาว จงนาจะถกตองและเปนวธทดอยแลว

แตทจะใหหลกการเชนนมผลดสมหมายขนไดนน จะตองใหมการแกไขปรบปรงดานอนๆ ขนดวย เชน เรองคานยมในการทาบญ เปนตน

๒๐   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ในเรองคานยมเกยวกบการทาบญนน จะเหนไดวาปจจบนสงคมไมไดรบคณประโยชนจากคานยมนเทาทควร เพราะคานยมเรองบญไดคลาดเคลอนไปมากแลว ดวยสาเหตคอการขาดความเขาใจ และเพราะคานยมทางวตถของสงคมเอง ประโยชนทเกดขนแกการศกษาของพระสงฆ จากคานยมในการทาบญน จงยงมเพยงสวนนอยทไดมาเพอการศกษาโดยตรง สวนมากเปนการไดมาโดยออม

ดงนน ในระยะเวลาเฉพาะหนา เมอความตระหนกในคณคาอนเปนบญของการศกษาสาหรบพระสงฆยงมนอยอยอยางในปจจบนน รฐจงควรหนกลบมาเอาใจใสรบผดชอบการศกษาสาหรบพระสงฆ หรอการศกษาสาหรบพลเมอง ๓ แสนน ใหมากขนกวาทเปนอย

(๕) นโยบายสาคญอยางหนงของรฐในการพฒนาประเทศตามระบอบประชาธปไตย คอ การสงเสรมความเปนธรรมในสงคม โดยการกระจายบรการสงคมของรฐ ใหทวถง และเปนธรรมยงขน

การสงเสรมความเสมอภาคในการศกษา ยอมเปนสวนประกอบสาคญอยางหนงของนโยบายน ดงจะเหนไดจากถอยแถลงในแผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบทสาม พ.ศ. ๒๕๑๕-๒๕๑๙ และเอกสารของ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๑  

สวนราชการอนๆ ทมหนาทรบผดชอบเกยวกบการศกษาของชาต๖

แตเทาทสงเกตด ยงไมพบหลกฐานทแสดงใหเหนวารฐหรอวงการการศกษาทวไปไดคานงถงหรอแมแตมองเหนขอเทจจรงเกยวกบเดกและเยาวชนชาวนาชาวชนบทประมาณ ๒ แสนคน ทหลดออกจากระบบการศกษาของรฐ เขาไปรบการศกษาอยในสถาบนสงฆในรปของภกษหนมและสามเณร และในจานวนนสวนใหญ (ไมตากวารอยละ ๙๕) หลงจากศกษาอยชวระยะเวลาหนง กกลบเขามาสระบบสงคมคฤหสถของรฐตามเดม

นอกจากนน รฐและวงการศกษาอาจจะไมมองเหนเลยวา การศกษาทภกษหนมและสามเณรไดรบในสถาบนสงฆ มความสมพนธกบสภาพการศกษาของรฐอยางไร

                                                            ๖ แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบทสาม พ.ศ. ๒๕๑๕-๒๕๑๙ หนา ๔๔ กลาวถงแนวการพฒนาสวนรวม ขอท ๔ คอ การสงเสรมความเปนธรรมของสงคม ความตอนหนงวา “โดยเฉพาะในดานการศกษา ซงเปนรากฐานของความเจรญทมนคงตอไปในอนาคต จะไดรบการสนบสนนในอตราสง และกาหนดใหรายจายพฒนาเพมขนในอตรารอยละ ๑๐ ตอป” และในหนา ๔๔๖ กลาวถงนโยบายการพฒนาการศกษาสวนรวม ขอท ๖ วา “สงเสรมความเสมอภาคในการศกษา ดวยการปรบปรงและขยายการศกษาในสวนภมภาค เรงรดใหการศกษาทเหมาะสมแกประชาชนตามทองถน โดยเฉพาะในทองถนทมลกษณะพเศษ”

อนง ในรายงานการสอบรวมเขาศกษาในสถาบนอดมศกษา ปการศกษา ๒๕๑๑-๒๕๑๒ ของสานกงานสภาการศกษาแหงชาต บทนาหนา ๕ กไดกลาวไววา

“๕. เดกทมาจากครอบครวเกษตรกรรม มเปนจานวนนอยทสอบเขาศกษาตอได แตเกษตรกรเปนประชากรสวนใหญของประเทศ ลกเกษตรกรนาจะไดรบการสงเสรมใหไดมโอกาสศกษาสงขน เชน จดใหทนการศกษา เปนตน”

๒๒   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

หากจะใหนโยบายสงเสรมความเปนธรรมในสงคมและสงเสรมความเสมอภาคในการศกษาสมฤทธผลดวยดแลว จาเปนทรฐและวงการการศกษา จะตองหนมาคานงถงสถาบนสงฆและพลเมองในวยการศกษาจานวน ๒ แสนนดวย

อยางนอยกเปนการรบรสภาพความจรงทเปนอย เพอจะไดพจารณารบเอาพลเมอง ๒ แสนนนกลบมาใหการศกษาเองตามขอตกลงเดม (คอ ขอตกลงทใหคณะสงฆเลกจดการศกษา และรฐรบเอาการศกษามาจดดาเนนการเอง ซงสภาพความเปนจรงยงไมเปนไปตามขอตกลงนน เพราะสวนใหญรฐไดรบเอาเฉพาะพลเมองทมฐานะดในเมองและในกรงเทานนไปใหการศกษา สวนพลเมองยากจนดอยโอกาสในชนบท รฐยงคงปลอยใหออกไปรบการศกษาในสถาบนสงฆ ซงบดนอยนอกระบบ นอกความรบผดชอบของรฐแลว) หรอเพอจะไดพจารณาหาทางสนบสนนใหกจการทสถาบนสงฆไดดาเนนอยแลว กลายเปนสวนเสรมกาลงของรฐ ในการแกปญหาทสงคมกาลงเผชญอยตอไป อยางใดอยางหนง อนง มขอควรคานงวา การแกปญหาความไมเสมอภาคใน

การศกษาดวยวธการใหทนในระบบลงทนของรฐ ทกาลงคดจะทากบวธการเฉลยทนอปถมภในระบบทนทนของสถาบนสงฆ ซงทาอยแลว วธการสองอยางนจะมทางปรบปรงนามาใชใหเกอกลกนหรอประสานประโยชนกนไดอยางไรหรอไม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๓  

อกทงชวนใหคดตอไปอกวา ถารฐจะสงเสรมลกเกษตรกรดวยวธการใหทนเชนน รฐจะตองลงทนมากมายสกเทาใด จงจะไดปรมาณคนทเรยกไดวาพอสมควร

ลองคดดเลนๆ (ยงไมแนะใหทา แตถาทากนจรงๆ กไดผลจรงตามน) ถาจะแกปญหาเฉพาะหนาแบบน เอานสตนกศกษาในสาขาวชาฝายมนษยศาสตรและสงคมศาสตรทงหมดมาบวชเรยนในเพศภกษสามเณร อาจารยกใหบวชสอนดวย จะทนงบประมาณของรฐในดานนลงไปอย างนอยครงหนง

แลวเอางบประมาณทประหยดไดน ไปใหทนลกเกษตรกรเรยนหนงสอตามแผนทวางไว โดยใหบวชเรยนเชนเดยวกน กจะไดจานวนคนเกนเทาตว นอกจากนน การทาบญตกบาตรกจะมชวตชวายงขนในหมประชาชน

๕. สาหรบผทคดจะทาลายสถาบนสงฆลงนน มวธเสนอใหทาไดงายๆ คอ ใหรฐจดการศกษาแกประชาชนอยางทวถงทกถน แลว จานวนพระภกษสามเณรจะลดลงทนตา

สภาพเชนนมปรากฏอยแลวในทองถนทการศกษาแพรหลาย (โดยเฉพาะในสวนกลาง) สถตคนบวชโดยเฉพาะสถตสามเณรจะลดตามาก จนกระทงในถนเจรญอยางในตลาดหรอตวเมอง จะหาสามเณรถนนนเองมาเรยนหนงสอไดยาก มแตมาจากถนอนๆ

ตรงขาม สถตสามเณรจะสงอยางยงในจงหวดหางไกลทบรการการศกษาของรฐไปไมถง และใหสงเกตเถดวา ในจงหวดเชนนน สถตสามเณรจะสงกวา หรออยางนอยกใกลเคยงกบสถต

๒๔   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

พระภกษ แปลกจากจงหวดสวนกลางทสถตพระภกษสงกวาสถตสามเณรเปนอนมาก๗

ขอนหมายความวา ประชาชนในถนนนๆ ยงไดอาศยประเพณไทยเดมทรกษาสบตอกนมาในสถาบนสงฆน เปนชองทางเดยวทจะไดมโอกาสรบการศกษาหาความเจรญกาวหนาในชวตไดบาง

อยางไรกด เมอรคณคาแลว แทนทจะคดทาลาย นาจะหาวธทาใหเปนประโยชนมากทสดจะดกวา อยางนอยกควรยอมรบและเผชญหนากบภาวะทเปนอยแลว ไมใชแกปญหาดวยวธเลยงหนหรอปดตาวาไมเอา ทงทปดตาแลวกไมชวยใหสงนนพนไปได

ถาไมพอใจจรงๆ จะใหเปนบทบาทชวคราวไปกอนกได โดยเฉพาะในเมอมเหตผลวา

ประการทหนง รฐตองยอมรบแลววา รฐไมสามารถจดการศกษาใหทวถงและใหความเสมอภาคแหงโอกาสในการศกษาดวยระบบทรฐมอยแลวได

ประการทสอง มขอเทจจรงอยแลววา การจดการศกษาของสถาบนสงฆใชเงนลงทนนอย และประชาชนมสวนรบผดชอบรวมดวยมาก ซงถาปรบปรงคานยมของสงคมใหดแลว จะเปนประโยชนมากดงกลาวแลวในขอ ๔. (๔) เปนแตจะตองชวยกนปรบปรงใหมประสทธภาพมากขน แกไขขอบกพรองตางๆ ซงเกดจากการปลอยปละละเลยของผควรเกยวของรบผดชอบใหเรยบรอยเสรจสนไป ทาใหบรรลความมงหมายของศาสนศกษาทแทจรง                                                             ๗ เทยบใหดสก ๑ ค (สถต พ.ศ. ๒๕๑๒) เลอกจงหวดทจานวนประชากรใกลเคยงกน จงหวดกาฬสนธ : ประชากร ๕๕๘,๘๖๖ วด ๕๙๖ พระภกษ ๑,๙๗๔ สามเณร ๒,๓๒๖ จงหวดอยธยา : ประชากร ๕๔๗,๗๒๘ วด ๔๗๐ พระภกษ ๖,๔๐๕ สามเณร ๗๘๐

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๕  

นกคอ ใหผรบการศกษารจกคณคาของศาสนา ทงสถาบนศาสนา และศาสนธรรม มความสานกและประพฤตปฏบตตนสมกบเปนผดารงคณคาของสถาบนและศาสนธรรม สามารถรบผดชอบชวตของตนได ไมใหเปนปญหาภาระแกสงคม นาศาสนธรรมมาใชใหเปนประโยชนแกชวต และชวยเหลอเพอนมนษยทามกลางสงคมทเปนอยได

มใชเปนเพยงผเกบสมดจดรายชอตวยาไวดวยความเหนยมอาย เพราะไมเคยเหนตวยาจรง ไมรวธใชวธปรง ไมรจกโรคทจะรกษา และผคนไมเหนคณคา หรอเปนผไมมอะไรทจะเปนหลกของตนเองเสยเลย นอกจากคอยมองดคนขางนอกเขาเกบอะไรกน กโลดแลนตามไปเกบกบเขาบาง ซงเปนภาวะเอยงสดทงสองอยาง

๖. ชวงเวลาน เปนระยะทมความตนตวในเรองสานกทางสงคม ในการทจะรบผดชอบตอสงคมกนมาก โดยเฉพาะในหมนสตนกศกษา เสยงกระตนจากปญญาชนในเรองนมอยเรอยๆ

มการเพงมองกนวา สถาบนนนน กลมชนนนน ทควรมบทบาทรบผดชอบสงคมอยางนนอยางน กไมทา หรอทากทาไปในทางไขวเขว ทาใหเสยหายหรอกลายเปนเอาเปรยบสงคมไป

ดเหมอนวา เวลาเรานกถงปญหา เรามกนกในแงเปนคนละพวกคนละฝาย นกวานนเปนอกพวกหนง อกฝายหนง มความไมดอยางนนๆ เราจะตองจดการทาลายเสย แทนทจะนกวานนกเปนสวนหนงของสงคมเดยวกน ทเราจะตองรบผดชอบดวย จดตนตอสาเหตของความไมดมนอยทไหน บทบาทหนาทอะไรจะทาใหมนด ถาทาใหถกตองอยางนๆ มนจะมสวนชวยเกอกลเปนประโยชนอยางไร

๒๖   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

เมอเปนกนอยางทวานน ความคดแกไขปรบปรงจงมกกลายไปเปนอนเดยวกบความคดทาลาย และความเปนปฏปกษขดแยงกน แทนทจะเปนการเขารวมมอชวยเหลอกน

นาวเคราะหวา ความรบผดชอบตอสงคมคออะไรแน การรบผดชอบตอสงคม ยอมรวมถงความตระหนกในภาวะทตนเปนสวนหนงของสงคมนน และการทตนมสวนรบผดชอบในปญหาทงหลายของสงคมนนดวย

การรบผดชอบตอปญหานน ไมไดหมายเพยงการรบผดชอบในการทจะเปนผแกปญหาเทานน

การมองความรบผดชอบเพยงในแงของการเปนผแกปญหานน เปนการพรางตนเองอยางสาคญ เปนการแยกตวออกไปตางหาก และยกตวเปนผกลาหาญจากภายนอกทจะมาแกปญหาใหแกผอนในสงคม

ความจรง การรบผดชอบ หมายถงความสานกถงการทตนมสวนรวมในการทาใหเกดปญหานนดวย ไมโดยตรง กโดยออม ในปญหาทกๆ อยาง และในทกๆ สวนของสงคม

การมองความรบผดชอบไปในรปของการทตนจะตองชวยแกปญหาใหแกผอนในสงคมนน เปนการมองทผวเผนดานเดยว นาไปสความตนเตนลาพองตน และไมใหผลยงยนระยะยาว เปนการแยกตวออกจากความรบผดชอบ หรอไมรบผดชอบมากกวา

การรบผดชอบทแทจรง ตองเรมมาตงแตความตระหนกในการทตนเปนผมสวนรวมในการทาใหเกดปญหาแตละอยางๆ ของสงคมดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๗  

ความรบผดชอบแบบนนาไปสการสารวจตนเอง และการคนควาศกษาเหตปจจยของปญหาอยางจรงจง ตลอดจนการแกไขทเรมตนตงแตการควบคมพฤตกรรมของตนไมใหเปนโอกาสแกปญหานน เปนตนไป

ตวอยางการมองความรบผดชอบทวานน กคอเรองนกศกษากบสถาบนสงฆนเอง

นกศกษาผมองในแงการเปนผแกปญหาอยางเดยว ยอมนกไปในแงวาสถาบนสงฆทาความผด ควรจะทาลายเสย หรอตนควรไปจดการแกไข

แตถามองในแงมสวนรวมสรางปญหาดวย จะเหนวา การทตนแยกตวออกมาจากชมชนกด หรอการทตนดารงอยในภาวะนกศกษาอยางทเปนอยนกด กเปนปจจยอยางหนงททาใหสถาบนสงฆตองตกอยในสภาพทเปนปญหาเชนน

เมอสานกไดถงขนน จงจะนาไปสการเขาใจปญหาและการแกไขปญหาไดอยางแทจรง

เรองของนกศกษาน จงใหเกดความรสกขนมาในอกแงหนงวา เปนการนายนดทนกศกษาและปญญาชนทงหลาย ทในยคหนงเคยแยกตวออกมาจากชมชน หรอเคยเสวยโอกาสทเหนอกวา เปนผไดเปรยบในสงคม กลบมามสานกทางสงคม จะหนกลบไปชวยชมชนหรอสงคมของตน เปนเรองนาอนโมทนา

แตจะตองมองความรบผดชอบใหถกตอง และศกษาใหเขาใจปญหาอยางแทจรงดวย มฉะนน การแกปญหาอาจกลายเปนการสรางปญหาซาซอนขนมาอก

๒๘   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

เทาทกลาวมาทงหมดน มไดหมายความวาผเขยนบนทกนพอใจกบสภาพสถาบนสงฆ หรอการศกษาของสถาบนสงฆเทาทกาลงเปนอยนเลย ตรงขาม ยงหางไกลนกจากสงทจะเรยกไดวาเปนอดมคต ยงมสงทจะตองแกไขปรบปรงอกมาก

ทพดมานเพยงแตตองการชใหเหนขอเทจจรงทมอย สภาพทเปนอย ทจะตองรตองเขาใจเพอใหผคดจะรบผดชอบสงคม ไดมฐานความคดทถกตอง โดยเฉพาะใหรจกแยกปญหากบสงทมปญหาออกจากกน จะไดไมแกปญหาดวยวธทาลายสงทมปญหา และหากเปน ไปได อาจทาสงทมปญหา ใหกลบเปนสงอานวยประโยชนขนมากได

นอกจากน กมใชเปนการใหทายพระสงฆแตอยางใด เปนแตชใหเหนวา เทาทเปนอย และเทยวหาทางเรยนอะไรๆ นน กลาวโดยสวนเปรยบเทยบแลว กไมไดเอาเปรยบสงคมแตอยางใด และสถาบนสงฆ แมอยในสภาพทวาเสอมโทรม กมไดไรคณคาอนสาคญแตอยางใด

อยางไรกตาม สาหรบพระสงฆ การทไดชอวาไมเอาเปรยบสงคมอยางเดยว หาเพยงพอใหเปนพระสงฆทด ควรแกอญชลของชาวบานไม อยางนอยจะตองคานงไวดวยถงพทธภาษตทวา

เสยโย อโยคโฬ ภตโต ตตโต อคคสขปโม ยญเจ ภญเชยย ทสสโล รฏฐปณฑ อสญญโต

กนกอนเหลกเผาไฟ ทลกไหมเปนเปลว ดกวาเปนผทศลไรสงวร บรโภคอาหารของราษฎร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙  

ความขอน แมนกศกษาทงหลายทไดใชบรการอนเปนผลเกดมจากภาษอากรของประชาชน กจะตองตระหนกไวและสงวรดวยเชนกน เพราะอนทจรงแลว นสตนกศกษา รวมถงนกเรยนทงหลาย กมใชใคร นอกจากผทควรจะไดเปนภกษหนม สามเณร และศษยวด ในความรบผดชอบของประชาชนอยแลว แตหากเปนเพราะความเปลยนแปลงทางสงคม จงไดแปรรปมาอยในระบบโรงเรยนและสถาบนการศกษาในความรบผดชอบของรฐ

มขอสงเกตเพยงวา ปจจบน รฐแยกเอาผมโอกาสดกวามาใหการศกษาเองแลว แตยงปลอยผดอยโอกาสใหอยในความดแลของสถาบนสงฆตอมาตามเดม ทงทสถาบนสงฆไดถกยกออกไปไวนอกระบบการศกษาของรฐแลว

ฐานะทตกตาลงของสถาบนสงฆกด ปญหาทงหลายทเกดแกสถาบนสงฆ และทเกดจากสถาบนสงฆกด โดยสวนใหญ มใชสงทสบเนองมาจากภาวการณนดอกหรอ และมใชสงททกคนในสงคมไดรวมกนสรางขน และควรจะตองรวมกนรบผดชอบโดยตลอดดอกหรอ

อยางไรกตาม การมคณคาอยางหนง อาจเปนเหตใหเกดปญหาซอนขนมาอกอยางหนงกได คณคาของสถาบนสงฆในแงทกลาวมาน กเปนทางมาของปญหาอกอยางหนงเหมอนกน ซงเปนปญหายงใหญถงขนความเปนความตายของพระพทธศาสนาทเดยว

แตถาจะพดตอไป กเปนการพนขอบเขตของเรองทตงไว จงยตไวเพยงน๘                                                             ๘ ทมาของสถตตางๆ ทแสดงในบนทกน ๑. รายงานการศาสนา ของกรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการ พ.ศ. ๒๕๑๒, ๒๕๑๓ ๒. สถตของสานกงานเลขาธการมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๑๑, ๒๕๑๖ ๓. รายงานการสอบคดเลอกเขาศกษาในสถาบนอดมศกษา ปการศกษา ๒๕๑๑-๒๕๑๒ ของ

สานกงานสภาการศกษาแหงชาต สานกนายกรฐมนตร ๔. เอกสารงบประมาณ ฉบบท ๔ ของสานกงบประมาณ สาหรบปงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๑๒, ๒๕๑๖

๓๐   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

บนทกท ๑ : วาดวย การวเคราะหปญหา (เพมเตม ) : และลทางแกไขปญหาการศกษาของสถาบนสงฆ

จากความเทาทกลาวมาในบนทกท ๑ น จะเหนวา คณคาของสถาบนสงฆทมอยในปจจบนนน เมอมองในแงของสงทสงคมขาดแคลน กเปนคณคาทมากมายและสาคญยง แตถามองในแงของภาวะทควรจะเปน กเปนคณคาทมไมมากเทาทควร ทงน เพราะเปนคณคาทเกดจากสภาพซงมปญหาอยในตว

เมอไดกลาวถงปญหาไวแลว กเหนวาควรวเคราะหปญหานนใหชดเจนขนอกสกเลกนอย และชแนะลทางในการแกปญหาไวดวย ตามทนกเหน และเทาทเขากบปญหาเฉพาะหนาโดยตรง

ตนตอของปญหาทกลาวมานนมอยอยางเดยว คอ การทรฐและคณะสงฆ ตลอดถงสงคมสวนรวม ไมรบรสภาพความจรงทเปนอย จงทาใหการแกปญหาไมมจดเรมตน และไมอาจทาไดสาเรจ

ดเหมอนวาทกคนและทกฝายจะสรางมโนภาพเตรยมไวสาหรบนามาอางแกกน (รวมทงอางกบตนเองดวย) วาพระภกษสามเณรทกรป คอผสละโลกแลวโดยสนเชง ไมยงเกยวกบสงคมเขาถงความสงบแลวโดยสมบรณ พอเขาโบสถบวชเสรจออกมา กบรบรณเหมอนผลตภณฑสาเรจรป

ในเวลาเดยวกน เมอมองถงความสมพนธระหวางพระสงฆกบสงคม กจะเพงมองดวยมโนภาพทวาสถาบนสงฆเปนสถาบนทแยกขาดออกไปตางหากจากสวนอนๆ ของสงคม ประกอบดวยบคคลทลวนสละโลกแลว มคณสมบตสมบรณ พรอมทจะทาหนาทเปนตวแทนของสถาบนของตน สถาบนนไดทาอะไรท เปนการชวยเหลอเกอกลแกสงคมสวนใหญ คอสงคมคฤหสถบาง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๑  

บางครง ความนกคดตามมโนภาพ ๒ อยางน กขดแยงกนเอง ทาใหเสยงทตเตยนพระสงฆ กบเสยงทเรยกรองบรการจากสถาบนสงฆ ไมสอดคลองกน

แตจะเพงมองดวยมโนภาพอยางไหนกตาม ยอมรวมความไดวา คนเหลานมองแตสงทตนตองการจะใหเปน โดยไมยอมศกษาเหตผลวา ถาจะใหเปนอยางนน สภาพของสถาบนสงฆจะตองเปนอยางไร สภาพความจรงทเปนอยในปจจบนเปนอยางไร อานวยโอกาสทจะใหเปนอยางทตองการนนไดหรอไม เราไดทาอะไรทเปนการวางพนฐานเพอใหสถาบนสงฆเปนอยางนนบางแลวหรอไม

ถาจะใชคารนแรง กตองวา แทบทกคนและทกฝายมองปญหาดวยอาการหลอกลวง และเขาเกยวของกบปญหาดวยอาการเหนแกได

พอจะแนใจไดวา มโนภาพทกลาวน มขนเดนชด ในระยะทรฐรบเอาระบบการศกษามาจดดาเนนการเอง และคณะสงฆตกลงเลกใหการศกษาสาหรบพลเมองแลว

เมอไมรบรสภาพความจรง และสรางมโนภาพสาหรบนามาอางแกกนอยางน ทางฝายคณะสงฆ ซงแตเดมเคยทาหนาทเปนสถาบนการศกษาทงในสงคมไทยเดม และในสงคมไทยยคเรมรบอารยธรรมตะวนตก กไดหนมาจากดขอบเขตแหงความมงหมายและแนวความคดในการจดการศกษาของตนใหแคบเขา โดยมความรสกและแสดงอาการประดจมสภาพความจรงอยวา พระภกษสามเณรทกรปเขามาบวชดวยความตงใจสละโลกแลว และมงอทศตนตอพระศาสนาโดยสนเชง และถอวาผบวชยอมรบขอกาหนดทจะใหทาหนาทอยสบศาสนา ไมสกหาลาเพศอยางแนนอน

๓๒   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

เมอรสกอยางน และตองการแสดงอาการใหเหนวารสกอยางนน ทางฝายคณะสงฆจงหนเขาบบรดระบบการศกษาของตนเอง

จะเหนไดวา ในตอนเรมปรบปรงการศกษาใหมๆ ซงรฐกบคณะสงฆยงไมแยกจากกนในการใหการศกษานน หลกสตรและเนอหาวชาปรยตธรรม มจดมงและแนวการจดทาอยทวาจะนาเอาหลกธรรมวนยออกมาเปดเผย ทาใหเปนทรทเขาใจเขาถงกนไดกวางขวางลกซง และงายขนสาหรบผทเขามาศกษาในเวลานน แตตอมาภายหลงแนวความคดกลบกลายเปนมงทจะผกมดผศกษาใหยดมนอยกบเนอหาวชาในหลกสตรและในตาราใหมากทสด ดวยกลววาผศกษาจะหางเหนออกไปจากหลกศาสนา

(แนวความคดเดม จบอยทหลกสตรและเนอหาวชาวา จะทาหลกสตรและเนอหาวชาอยางไรใหผเรยนรเขาใจและไดประโยชนทสด แนวความคดตอนหลง จบอยกบผเรยนวา ทาอยางไรจงจะใหผเรยนผกตนอยกบหลกสตรทมอยแลวนนไดมากทสด)

ทงสองอยางน ดเผนๆ สภาพทมองเหนกคลายกน คอหลกสตรเนอหาวชาหลงจากเรมปรบปรงตอนแรกแลว มอยอยางไร กมอยอยางนน คงอยอยางเดม แตผลทปรากฏแกการศกษากคอ การเปดเผยความรและสรางเสรมความเขาใจไมกาวหนาเพมขน พรอมนนเนอหาวชาทใหเรยนกหางไกลจากความสมพนธกบสภาพชวตทแทจรงของสงคมออกไปทกทๆ

จากหลกสตรทเปนกลาง เพอใหมความรความเขาใจธรรมวนย กแฝงความรสกเขาไปวา หลกสตรสาหรบผไมสก จากนนกสาทบเขาไปอกวา เปนหลกสตรสาหรบทาใหไมสก หรอหลกสตรกนสก๙                                                             ๙ ในกรณน ถาทาไดจรงอยางนน กจะเปนความดงามอยางยง แตทงน ตองหมายความวา ทาใหพอใจไมสก ไมใชทาใหตองจาใจไมสก (เพราะถกกกไว หมดทางไป จงทนอย)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓  

เมอถอเหมอนวาผบวชทกคนไมสก และคานงอยแตจะจดเนอหาวชาสาหรบผไมสก จนกลายเปนวชาสาหรบปองกนสก (ความจรงเปนระบบกดกนหรอปดกนหนทางไมใหสกมากกวา) อยางนแลว กลมนกถงสภาพความจรงเกยวกบประเพณการบวช แลวกปลอยทงใหเปนไปตามเดม ไมเขาไปเกยวของจดการ

ผบวชนน เขามาบวชตงแตเปนเดก มความเขาใจรวมกบพอแมของตนในชนบทวาบวชเพอไดรบการศกษา ไมตระหนกชดในความมงหมายขนสงของการบวช เคยเขาใจมาอยางไร กเขาใจไปอยางนน

(ดเหมอนจะปลอยปละละเลยยงกวาเดมดวยซา เพราะเดม ผใหบวชยงตระหนกอยบางวาบวชแลวจะตองใหเรยน แตตอนหลงนจดหมายมแตสวนทเปนอดมคตไกลตว จดหมายใกลตวทเปนทางปฏบตไมม เลยกลายเปนเลอนลอยมากขน จนถงขนสกวาบวช เปนการเปดโอกาสใหแกผมเจตนาเขามาบวชแอบแฝงหาความสขสบายโดยตรงมากขน)

สภาพการดารงเพศของผบวชกคงเดม คอรอยละ ๙๕ จะลาสกขาเวยนกลบเขาสสงคมคฤหสถตามเดม

การไมรบรสภาพความจรงของคณะสงฆ (ถงจะมทานทรบรบาง กนอย และทานทรบรนน กมกไมคอยแนใจตนเอง หรอมกแสดงอาการทขดๆ เหมอนกบอาพรางการรบรนน) ทาใหเกดสภาพขดขน และการไมเขาไปจดการแกไขสงทเปนปญหาใหเสรจสนไป คอทาการเหมอนวาพระเณรทกรปไมสก ทงทสวนใหญ (ความจรงคอแทบทงหมด) จะตองสกอยางแนนอน

๓๔   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ทางฝายรฐ ซงไดสรางมโนภาพรวมกนมากบคณะสงฆ เมอรบเอาการศกษาสาหรบพลเมองมาดาเนนการทงหมด และไมสามารถจดบรการการศกษาไดทวถง ตามความมงหมายทตงไว จนกระทงระบบการศกษาของตนไดกลายเปนบรการสาหรบผไดเปรยบทางเศรษฐกจและทางภมศาสตรไปเสยดงทกลาวแลว กไดหาทางแกปญหา พยายามขยายบรการการศกษาแกคนยากจนชาวชนบทใหมากขน แตกยงแกปญหาไมไดผลทนาพอใจ

ตลอดเวลาทแกปญหาอยน มโนภาพททางฝายรฐสรางไวตอสถาบนสงฆ ไดกลายเปนเครองพรางตาตนเองและสะกดกนไวไมใหสบคนหรอแมแตมองปญหาเขามาถงขางในสถาบนสงฆ

รฐรแตเพยงวา เดกจบประถมสแลว สวนใหญ โดยเฉพาะเดกชาวชนบท ไดหลดหายออกไปจากระบบการศกษา รฐนกไดเพยงวา เดกเหลานน คงจะกลบไปทาไรไถนาอยกบพอแมทงหมด หารตวไมวา เ ดกจานวนประมาณแสนคนทยงม จตใจใฝในการศกษา หรอทพอแมมสานกในทางการศกษาอยบาง ไดเขามาสสถาบนสงฆเพอความมงหมายนน

ความไมรไมตระหนกเชนน เปนเหตใหรฐไมตดตามเอาใจใสตอการศกษาและการดาเนนชวตของเยาวชนในวยเรยนเหลานอกตอไป และไมมความคดเชอมโยงทจะหาทางประสานประโยชนจากชองทางนดวย

สวนทางดานสงคมสวนใหญ การไมรบรสภาพความจรงและสรางมโนภาพไวเชนนน กนาไปสทศนคตทเพงมองและตงขอรงเกยจตอภกษสามเณรทเลาเรยนแลวลาสกขาออกมา ในแงตางๆ เชนวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๕  

เอาเปรยบสงคม แยงอาชพชาวบานเปนตน๑๐ แตความจรง ถามองกวางออกไปให ทวถง จะทราบวา

ทศนคตเชนน หาไดเปนทศนคตรวมกนของสงคมทงหมดไม ในกรณน จะตองแบงสงคมออกเปนคน ๒ พวก

พวกหนงคอ ผมทศนคตอยางทกลาวแลว ไดแกคนในสงคมเมองหรอสงคมกรง โดยเฉพาะในหมนกศกษาหรอปญญาชน ซงมสภาพความเปนอยและวถชวตทไดแยกออกไปจากสถาบนสงฆและระบบวฒนธรรมเดมของตนแลวอยางหางไกล จนไมอาจเขาใจสภาพความเปนจรง ไมรไมเขาใจแมแตพนเพของภกษสามเณรจานวนมากมายทออกจากสงคมสวนอนเขามาอยทามกลางพวกตน

อกพวกหนงคอ ชาวบาน โดยเฉพาะชาวชนบท ซงมทศนคตตรงขาม นอกจากไมถอเปนความเสยหายในการบวชเลาเรยนมความรแลวสก ยงกลบยกยองใหเกยรตบคคลเชนนนอกดวย

หากจะถอวาชาวบานนอกมความรสกหรอทศนคตอยางนเพราะความไมร ขาดการศกษา และหลงงมงายแลว จะตองถอวาทศนคตของปญญาชนในกรณนเกดจากความไมร ขาดการศกษา และหลงงมงายยงกวาชาวบานเสยอก เพราะถงอยางไร แมชาวบานจะไมตระหนกในเหตผลทเปนอยอยางชดเจน แตความรสกของเขา กเปนสงทสบเนองตอมาจากความรความเขาใจเดมเกยวกบสถาบนสงฆทเคยทาหนาทเปนสถาบนการศกษา และเขายงมความเขาใจในตวพระเณรนนมากกวาปญญาชน                                                             ๑๐ เมอจะเขยนบนทกเพมเตมน ไดอานขอเขยนสนๆ เรอง “ดวงแกวหมอง” ใน น.ส.พ.ประชาธปไตย ฉบบ ๘ ก.ย. ๑๗ ตาหนพระเณรทเรยนหนงสอแลวลาสกขา ถงขนาดวา เปนขอทานทชาวพทธตองกราบไหว ขอเขยนนเปนตวอยางหนงทยนยนถงการขาดความรความเขาใจเชนนในระดบปญญาชน ซงไมเขาใจเลยลงไปจนถงเหตผลในการกราบไหว

๓๖   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

สวนทศนคตของปญญาชน เกดจากความไมรไมเขาใจในสภาพสงคมเดมของตน อยางทเรยกไดวาโดยสนเชงทเดยว

ทศนคตเชนนมโทษ ไมแตเพยงเปนเครองกดกนตวเองไมใหเขาไปเกยวของจดการกบปญหาสงคมอยางถกตองเทานน แตยงเปนผลเสยแกบคคลทบวชเรยนอกดวย คอทาใหผทบวชเรยนแลวลาสกขา ซงไดรบผลจากระบบสถาบนสงฆนไป โดยไมเขาใจชดในความหมายและคณคาแหงการกระทาของตนและสถาบนของตน เกดปมดอย เปนผลเสยแกความประพฤตไปกม

เหตทเกดความเคลอนคลาดไขวเขวขน ทาใหมสภาพความจรงทขดกบการรบรและขดกบมโนภาพทสรางขนมาไวอางกนเชนนน กเพราะเมอรฐตกลงรบเอาการศกษาสาหรบพลเมองไปจดเอง และคณะสงฆตกลงเลกจดการศกษาดงทกลาวแลวนน การตกลงนนเปนเพยงการกระทาของรฐกบคณะสงฆ และรรวมกนเฉพาะในระหวางสองฝายเทานน สงคมทงหมดไมไดรวมรบรดวย

ชาวบาน โดยเฉพาะชาวบานสวนใหญในชนบท ไมลวงรดวยเลย ชาวบานจงยงคงถอและทาตอมาตามเดม คลายๆ กบจะใหชาวบานบอกวา รฐกบคณะสงฆเขางบงบกนทา เขาจะงบงบทากนอยางไรกแลวแต ฉนไมรดวย ฉนจะทาของฉนไปตามเดม เมอลกของฉนไมมทเรยน หรอจบประถมสแลว ไมมเงนสงไปเรยนตอในเมองหรอในกรง ฉนกเอามนไปฝากวดตามเดม

เมอเชนน สภาพความจรงจงเปนอยอยางหนง มโนภาพทสรางขนมาอางกนตามขอตกลง กเปนไปอกอยางหนง ขดกน และเมอไมเปนไปตามตองการ วธแกอยางงายของรฐและคณะสงฆ ซงสาเรจไดโดยไมตองทา กคอไมรบรเสยเลย ทาไปตามทฉนตองการกแลวกน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๗  

ฝายพวกสงคมเมอง ตลอดถงปญญาชน ตนเองเกดมาในสภาพแวดลอมอกอยางหนง หางไกลจากสงคมเดม ซงเปนสงคมสวนใหญในประเทศของตนในปจจบน ไมรไมเขาใจสภาพความเปนจรงนน กเอาแตสงคมแคบๆ ของตนเปนเครองวด พลอยรบเอามโนภาพอาพรางนนมาถอตามไปดวย เลยพลอยรวมวงตเตยนพระสงฆและกดกนชาวบานชนบทไปดวยโดยไมรตว

เมอเรองมาถงขนปญญาชน กนบวามาถงจดอนตราย จะมผลแรงทงทางดและราย เฉพาะในกรณของทศนคตเชนน นบวาเปนฝายราย เพราะเปนเรองของความขาดการศกษา

ชาวบานขาดการศกษา ยงไมสกระไร เพราะคนไมคอยเชอถอถอยคาอยแลว แตถาปญญาชนขาดการศกษา อาจกอหายนะได เตมท เพราะคนเขาใจวาปญญาชนมการศกษา มความคดอนกลนกรองแลว เขาถงความจรง มกเชอถอตาม

ดวยเหตน ถายอมรบกนวาปญญาชนของเรายงขาดความรความเขาใจเกยวกบสภาพสงคมและสถาบนตางๆ ในสงคมของตนเอง และถายอมรบวาความรความเขาใจสงคมของตนเองนเปนสงจาเปนสาหรบการแกไขปญหาสงคมของเรา กถงเวลาสมควรทชาวบานจะไดชวยกนใหการศกษาแกปญญาชน และปญญาชนควรนอมตนลงยอมรบความรจากชาวบานบาง เพอเราจะไดปญญาชนผควรแกความไววางใจทจะใหแกไขปรบปรงสงคมของเรานตอไป

แมในกรณทจะทาลายสถาบนสงฆ อยางทบางกลมตองการ การทาลายสงทตนรเขาใจชดเจนแลวอยางเดยวเทานน จงจะเปนการเหมาะสมกบภาวะของปญญาชน ทจะไมใหตองเสยใจภายหลง และไมเปนทใหตนเองตเตยนตนเอง หรอผอนตเตยนไดตอไป

๓๘   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

การพรางตาตนเองของคณะสงฆ ของรฐ และของสงคม ดวยการไมรบรความจรงและการสรางมโนภาพขนไวอางนน เปนทมาของปญหาสงคมทกวางไกล ชนดไมรตนสายปลายเหต นาไปสการกระทาทผวเผน เชน การดาวาโจมตกน การเรยกรองอยางรนแรง และการแกปญหาแบบขอไปท

ตวอยางปญหาทไดเกดขนแลวในกรณน กคอ เมอคณะสงฆจดวางและดาเนนการศกษาเพอสนองความตองการทสอดคลองกบมโนภาพของตนทามกลางสภาพเกา โดยไมไดจดการแกไขระบบประเพณทนามาสสภาพเกานน ความขดแยงกเกดขน ภกษสามเณรสวนใหญไมยอมรบการศกษาทคณะสงฆจดให จงดนรนหาชองทางศกษาเลาเรยนเพอสนองความตองการของตนเอง

ในกรณน ถาคณะสงฆสามารถควบคมไมใหพระเณรไปเลาเรยนสงทคณะสงฆไมตองการไดจรง กแลวไป (ความจรงเมอสภาพพนฐานขดกนอยางน จะคมอยางไรกไมมทางใหเรยบรอยเปนผลดได) แตปรากฏวาควบคมไมได ผลเสยจงเกดขนหลายประการ เชน

๑. ระบบการศกษาทคณะสงฆตองการและจดไว กไมไดผลดตามความมงหมาย เพราะผเรยนสวนใหญไมยอมรบ ตกอยในสภาพสกวาเรยน หรอจาใจเรยนเพราะถกบงคบ

๒. ระบบการศกษาอนทคณะสงฆไมตองการ แตพระเณรตองการ และคณะสงฆสะกดกนไมไดนน กคงอยเปนหนามยอกตวเรอยไป และตดโอกาสของคณะสงฆเองในการทจะนาเอาระบบการศกษาอยางนนมาประยกตใชใหเปนประโยชนสนองความมงหมายทตนตองการ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๙  

๓ . เปนผล เส ยทางการปกครอง คมยาก คม ไม ได ระสาระสายไปหมด

๔. เมอเสยการปกครอง พระเณรประพฤตเสยหาย ถกสงคมเพงเลง ผลกสะทอนกลบมาเปนอนตรายแกสถาบนสงฆอกชนหนง

นอกจากน ยงมปญหาอนๆ ตามมานานปการ เชน ระบบการศกษาใหญนอยตางแบบตางประเภทไดเกดขนในสถาบนสงฆมากมายระเกะระกะ โดยไมตอเนองประสานกลมกลนกนเลย บางระบบเปนทเชดชตองการของผบรหาร แตผรบไมตองการ บางระบบผรบตองการ แตผบรหารไมตองการ บางระบบคณะสงฆยอมรบ บางระบบมอยทงทคณะสงฆไมยอมรบ บางระบบยอมรบครงๆ กลางๆ นามาซงความสบสนวนวายใจ และเสยความมนคงทางจตแกผเขาสสถาบนสงฆเปนอยางมาก

ยงกวานน ตอไปขางหนาในระยะยาว ถาหากผทคณะสงฆรบเขามาแลว ถกบบคนใหไปเรยนนอกระบบทคณะสงฆตองการ มพนความรธรรมวนยนอย แตมความรสาหรบเปนสอถายทอดแกคนปจจบนไดมาก พากนแสดงคาสอนนอกธรรมนอกวนย สวนผเรยนในระบบของคณะสงฆ ซงคณะสงฆภมใจวามความรธรรมวนยลกซง แตไมสามารถพดกบใครเขาใจ ไดแตนงนอนสบตอพระศาสนานงๆ อยในกฎ หรอออกไปเปนนกการรบใชในอาณตของปญญาชนรนใหม

เมอศาสนธรรมถกแสดงคลาดเคลอนออกไปแลว คณะสงฆกคงภมใจวาไดรกษาระบบการศกษาดงเดมไวเรยบรอยเปนอนด ดวยความกตญกตเวทเปนทยง ไดทาหนาทผลตศาสนทายาทอยางไดผล สามารถปดความรบผดชอบในการทาลายศาสนาออกไปจากตนได และเสวยผลทงนนดวยความชนชม

๔๐   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

สงทสาคญยงอกอยางหนง ทมกมองขามกนไปกคอ ระบบการศกษาสดสงวนของคณะสงฆทไดพยายามรกษาไวอยางมนคงทสด โดยถอ (ตามความเขาใจของคณะสงฆเอง) วาเปนระบบทสนองความตองการทางศาสนา เปนเครองสบตออายพระศาสนาอยางแทจรง๑๑ เปนระบบทสมบรณ ประดจวาผรบการศกษาไปแลวจะไมสกนน เมอดาเนนไปกไมสามารถลมลางสภาพความจรงทมอยได ความจรงทปรากฏกคงอยอยางเดมวา ผเรยนสวนมากสก ผลเสยจงเกดขนอกหลายประการ โดยเฉพาะความสญเปลาในแงตางๆ เชน ๑. ความสญเปลาแกพระศาสนา - ดวยเหตทผเรยนสวนมากสก (อยางทกลาวแลววาราวรอยละ ๙๕) ความรทพระเณรสวนมากไดเรยนไว จงไมไดใชประโยชนในการสบตออายพระศาสนา ตามความมงหมายแตอยางใด เปนความสญเปลาแกพระศาสนาอยางแทบจะสนเชง

แตความสญเปลาในแงน มสวนชดเชยขนมาได ในกรณทผจะสกจานวนไมนอย ทางานใหแกสถาบนสงฆอย ชวระยะเวลาหนง กอนจะออกไปทางานในสงคมคฤหสถ และในกรณทถาหากผ ทสกไปแลวอยในฐานะ และมโอกาสประกอบกจการงานทไดใชความรนนใหเปนประโยชน ซงจะสงผลสะทอนกลบมาชวยสบตออายพระศาสนาได ไมโดยตรงกโดยออม

                                                            ๑๑ ดเหมอนจะยดถออยางแนนหนา ถงขนาดทวา ระบบนเทานนมความเปนอนหนงอน

เดยวกบปรยตธรรม รวมความเปนปรยตธรรมเขาไวในตวหมดสน จนหาความเปนปรยตธรรมอกไมไดภายนอกระบบน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๑  

- แตเปนทนาเสยใจวา ในสภาพปจจบน ผลทหวงในแงหลงนน แทบจะไมมเลย เพราะผลาสกขาไปแลวสวนใหญไมมฐานะทเหมาะสมในสงคม ไมมโอกาสใชความรทางศาสนาของตนใหเปนประโยชน (เชนรบาลมากมาย ไดไปเปนบรษไปรษณย ใชความรทเรยนมาแคอานซองจดหมาย) ความรทไดเลาเรยนไปจงหายไปกบตว ไมไดยอนกลบมาเกอกลหรอชวยรกษาตวศาสนาและสถาบนสงฆเลย เปนความสญเปลาแทบจะสนเชง

(ขออางเพยงวา ความรนนกยงชวยใหผสกไปแลวเปนคนดมศลธรรม ถามองในแงทสมพนธกบปญหานแลว เปนขอแกตวทออนทสด ความจรงกลบเปนขอ สนบสนนเหตผลในแงความสญเปลานอกดวยซา เพราะการปลอยใหคนดมศลธรรมไปตกตาอย กคอการสญเสยประโยชนทสงคมและศาสนาจะพงไดอยางมากมาย ถาหากคนมศลธรรมนนอยในฐานะทมอทธพลตอผอน)

- แมในกรณทไมสก หรอยงไมสก กยงมความสญเปลามาก ความรทไดเลาเรยนมา ไมไดใชประโยชนแกพระศาสนาอยางคมควร เพราะมโอกาสนอยเหลอเกนทจะใชความรนน

ประการแรก ในแงการใชประโยชนภายในสถาบนสงฆเอง ผเรยนไปแลวจานวนมากตองเกบตวอยเฉยๆ ไมมโอกาสใชความรนนเลย หรอไมกใชเวลาใหหมดไปดวยกจอนๆ ทไมเกยวกบความร นน อกจานวนหนงทมโอกาสใชโดยการถายทอดความรออกสอนพระเณรรนตอจากตน กหาผเรยนยากเขาโดยลาดบ เพราะตองถายทอดอยในระบบทหมด

๔๒   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

แรงจงใจเสยแลว และแมผ ท เ รยนจานวนมาก กเ รยนเพยงพอใหเปนทางผาน ไมสมความใฝรอยางแทจรง

ประการทสอง ในแงการใชประโยชนเพอสงคมภายนอก ขอบเขตทจะใชกจากดอยกบสงคมแบบเดม ซงกาลงแคบเขาทกท และหมดไปโดยลาดบ สวนในสงคมแบบใหม แทบไมมโอกาสใชเลย เพราะไมมความรอนเปนสอหรอเปนสะพานสาหรบถายทอดดวย และเพราะเขาไมยอมรบคณคาดวย

ในกรณน ในทสดความหมายของการบวชเรยนสบตอศาสนากคงเหลออยเพยงแควา เรยนไปแลว ไมตองใช อยเฉยๆ กได (ดเหมอนวาขณะนกเขาใจอยางนกนแลวไมนอย)

ถาเขาใจถงขนน กเปนอนลงตวเรยบรอย คอ เขากนไดดกบความเขาใจอกอยางหนงทมรออยแลว ไดแก การสรางคมภรสบตออายพระศาสนา โดยเกบไวเฉยๆ ในต ไมตองมคนร ไมตองมคนใช เปนอนไดสองต เปนตไม กบตคน ตงไวรอใหเขามาเกบเอาไปจดการ ๒. ความสญเปลาแกรฐ และสงคม - ความสญเปลาแกสงคมทเปนไปเองในตว จากความสญเปลาแกพระศาสนาตามทกลาวแลวกด จากความสญเปลาแกตวบคคลทจะกลาวตอไปกด จะไมพดถงในท นอก นอกจากทมแงอนควรกลาวถงเพมเตม

ความสญเปลาแกสงคมอยางสาคญทควรพดถงในทน คอ การทสถาบนสงฆมคณคาในการชวยใหความเสมอภาคในการศกษา แตคณคานไมเปนไปเทาทควร เพราะมลเหตคอการไมรบร และการทาการทขดตอสภาพความจรงดงทกลาวแลว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๓  

ลกชาวนาชาวชนบททเขามาเรยนในสถาบนสงฆปจจบน แมจะศกษาเลาเรยนดวยตงใจจรง มสตปญญาด สญเสยเวลาในการศกษาไปยาวนาน และสาเรจการศกษาขนทจดวาสงในระบบของสถาบนสงฆ แตเมอถงเวลาระยะใดระยะหนง ทอยครองเพศตอไปไมได ลาสกขาออกไป มกตองตกไปอยในฐานะทดอย และไมคอยไดมโอกาสใชความรใหเปนประโยชน เชน เปนบรษไปรษณย ใชความรแคอานซองจดหมาย กนบวาเปนความสญเปลาอยแลว ยงเมอนามาสมพนธกบความทจะกลาวตอไปน กจะยงเหนความสญเปลาและสนเปลองเพมขนอกอยางมากมาย

ปจจบน วงการศกษาบางสวนของรฐ เหนความตองการของรฐ ในดานความรภาษาบาลและศาสนา และเหนความสา คญของวชา น จง จดหลกสตร วชา น ขนใหมการศกษาในขนสง เพอผลตผรภาษาบาลและวชาศาสนา

ในเวลาเดยวกน ผมความรภาษาบาลและศาสนาขนตางๆ จานวนมากมาย ทออกไปจากสถาบนสงฆ ไปตกอยในสภาพทปลอยความรภาษาบาลและศาสนาสญเปลาไปไมไดใชประโยชนอะไรเลย

อยาวาแตจะไดใชความรภาษาบาลนนทาการอะไรเลย แมแตเพยงจะใชเปนพนฐานในการมาเทยบเคยงขอเขาไปแสวงความรเพมเตมในระบบทจดขนใหมนน กไมมระดบทจะวดได เปนอนตองถอวา ไมมพนความรทจะเขาศกษา

สภาพน ถามองจากสงคมอนเขามา กเปนสงแปลกประหลาดอศจรรยจนนาขนอยางหนง

๔๔   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

คนมความรภาษาบาล รศาสนา ในสงคมไทยสวนหนง ซงมอยมากมาย เปนคนไมมประโยชน ใชการอะไรไมได เหมอนของทผลตขนมาผดขนาด ผลตขนมาแลว อะไรดหมด กใชไมได หรอเหมอนผลตขวดขนมาแลวจานวนมาก แตเปนขวดทปดตน ลมทาปาก ตองทงเสยไปทงหมด รฐตองการผรภาษาบาล รวชาศาสนา ตองลงทนมากมายผลตเอาใหม

ซารายในกรณน ของทมอยแลวแตใชไมได กยงไมไดทง คงปลอยใหเกะกะอยอยางนน ยงกวานน ยงปลอยใหผลตระบายออกมาอกเรอยๆ อยางไมหยดยง ทงๆ ทใชการไมไดและรอยแลววาจะไมเอาไปใช ๓. ความสญเปลาแกตวบคคล - บคคลจานวนมากมาย ซงไมรเรองรราวอะไรกบเขาดวย และถงอยางไรกจะตองเวยนกลบไปอยในสงคมคฤหสถตามเดมอยด ถกปลอยใหเขามาอยในสถาบนสงฆ และถกปลอยใหเสยเวลายาวนานศกษาสงทเมอเขากลบไปอยในสงคมคฤหสถแลว จะไมชวยชวตเขาใหมฐานะและโอกาส อนคมกนกบเวลาและแรงงานทเขาไดสญเสยไป ในเมอเทยบเคยงกบคนพวกอนในสงคม ทไดใชเวลาและแรงงานหมดไปในอตราเดยวกน

- นอกจากเวลาทนบวาสญเสยไปในเมอเทยบกบระบบภายนอกแลว ภายในระบบของสถาบนสงฆเอง ยงมระบบถวงเวลาหรอทาใหสนเปลองเวลาซอนเขาไปอกชนหนงดวยเปนซาสอง กลาวคอ การแบงชนเรยนโดยสมพนธกบการ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๕  

วดผลในระบบการศกษาของสถาบนสงฆ อยในสภาพททาใหระบบการศกษาของคณะสงฆเปนระบบทยาก คอ สอบไดยากอยางยง จานวนผสอบไดมเพยงรอยละประมาณ ๕-๓๕ ของจานวนผเขาสอบ ผเรยนสวนมากจะตองตกซาอยในชนหนงๆ เปนเวลา ๑ ปบาง ๒ ปบาง เกนกวานนบาง ทผานไปหนงชนตอหนงปนน หาไดยากนก

ในเมอสภาพความจรงเปนอยเชนน แทนทจะยอมรบแลวขยายจานวนชนเรยนออกไป ใหชนหนงๆ พอดกบเนอหาวชาทจะเรยนไดในปหนงๆ อนจะเปนเครองชวยใหผ เ รยนโดยเฉลยจะเ รยนไดสะดวกขน ไมหนกเกนไป สามารถสอบไดและกาวหนาไปในการศกษาตามลาดบป แทนทจะทาอยางนน กกลบยดมนรกษาระบบไวใหแนนอนตายตว อยางทจะเปลยนมได

สภาพเชนนทาใหเกดผลเสยหลายประการ เชน ผทตกซาซากในชนเดม เกดความเบอหนาย ไมใสใจวชาทเรยนในชนทซานนอก และชนทสงขนไป ตนกยงไมถงโอกาสทจะเรยน เปนอนเสยทงสองดาน ในระหวางน กกลายเปนการปลอยเวลาใหวางเปลาไป ครนชนเขา กมกจะตดเปนนสย ทาใหกลายเปนคนเฉอยชา ขาดความกระตอรอรนไปอก แลวกวนกลบมาทาใหตกซาอก

ทรายกวานน เมอมเวลาวางเขาเชนน และไมรจกใชใหเปนประโยชน กเลยเปนชองทางใหหนเขาหาความประพฤตทเสยหาย หรอไมเหมาะสมเพมเขาอก

๔๖   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

นอกจากนยงทาใหเสยประโยชนในชวงทายอกดวย คอแทนทจะเรงใหผศกษาไดเลาเรยนใหเสรจๆ ไปเสย ผทอยสบศาสนาได กจะไดหนไปทางานทาการหรอตงหนาปฏบตธรรมจรงจงตอไป หรอผใดทสมควรสก กจะไดสกๆ ไปเสย กกลบมาสรางเครองกกกนไว ทาใหพะวกพะวน จะไปทางไหนกไมไป ทาอะไรกเอาเปนแนนอนจรงจงไมได เปนผลเสยทงแกประโยชนทศาสนาจะพงได และการดาเนนชวตของบคคล

(ในกรณน ประโยชนทไดจากการถวงเวลาใหพระเณรบวชอยไปไดนานขน เปนประโยชนทไดไมคมเสย เสยแลว เพราะประโยชนอยางนนมอยในสมยทพระสวนใหญพอไดเรยนมความรขนบาง กเปนทงผเรยน ทงผทางานควบกนไป แตในสภาพปจจบน ขอบเขตงานทพระเปรยญนกธรรมจะมโอกาสทา ไดแคบเขา จนแทนจะไมมเหลออยแลว ผทจะทางาน เชนสอนไปดวยระหวางเรยน เหมอนอยางแตกอน กเหลออยแตในบานนอก ซงการศกษาบาลกเสอมลงโดยลาดบอยแลว สวนในกรงมจานวนนอย สวนใหญกลายเปนเพยงผอยวางๆ เปลาๆ หรอหาเรยนอะไรอยางอนไปเสย คณะสงฆและแตละวดไมมงานใหทา ทงนเพราะคณะสงฆและวดเอง กกาลงกลายเปนผวางงานอยแลว จะหางานทไหนมาใหสมาชกของตนได) มขอคดบางอยาง ทควรแทรกไวทน อยางทหนงคอ การตาหนตเตยนวาพระเณรสมยปจจบนไม

เอาใจใสเลาเรยนธรรมวนย ซงเปนเสยงทหนาหขนขณะน และกตรงกบขอเทจจรงดวย ขอคดกคอการตาหนตเตยนนนควรทาบาง เพอใหพระเณรในฐานะบคคลไดตระหนกในความรบผดชอบสวนตว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๗  

แตในเวลาเดยวกน อยาลมใหความเปนธรรมแกพระเณรเหลานนดวย แมจะตเตยน กควรทาดวยความเขาใจ พงกาหนดเหตปจจยอยางทกลาวมาแลวไวในใจ เผอแผความรบผดชอบไปใหทวถง และถาผตเตยนเปนคนไทย โดยเฉพาะเปนพทธศาสนก กอยาลมสารวจและตเตยนตนเองดวย

อกอยางหนง คอทศนคตของรฐ ของคณะสงฆ ของสงคมสวนทคลาดเคลอน และของปญญาชนบางสวน เกยวกบการสกของพระ และวธ ทจะไมใหพระสก สถาบนและกลมชนเหลานมกมความรสกกนอยทวๆ ไปในแงทกลววาพระเณรไดเลาเรยนวชาความรอนเพมนอกเหนอจากธรรมวนยแลว จะพากนสกเสยหมด และรสกตอไปอกวา ไมควรใหพระเณรเรยนวชาการตางๆ นอกจากธรรมวนย (“ธรรมวนย” ในความเขาใจของทานเหลาน นาจะเรยกวาตาราวด หรออะไรทานองนน) ตลอดถงวาไมควรรบรองระดบความรให เพอจะไดเปนการปองกนไมใหพระสก

ทศนคตเชนน ถาตงใจเปนอเบกขา แลวใชโยนโสมนสการ พจารณาจากพนฐานความเขาใจในสภาพความเปนจรง จะเหนวาเปนทศนคตทผวเผนเลอนลอย ขาดฐานแหงความคดทมนคง จนถงกบเปนทศนคตทแปลกประหลาดเหลอเชอ

ฐานแหงความคดทควรใชพจารณาทศนคตเหลานน มตวอยาง ดงน

๑. ทศนคตเหลาน ขาดฐานคอความเขาใจสภาพความจรง หรอเกดจากการไมรบรสภาพความจรงโดยตรง ทงสภาพการบวชและสภาพการสก คอไมตระหนกถงความจรงทวา พระเณรสวนใหญ คอลกชาวบานซงเขามาบวชดวยความมง

๔๘   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

หมายทา งก า รศ กษา โ ด ย ถ อ ว า ส ถ าบ น ส งฆ เ ป นสถาบนการศกษา ไมไดตงจดหมายสงสดในพระศาสนามาแตตน และเมอบวชแลว สวนใหญกไดสกอยแลว และจะตองสกอยางนตอไปอก อยางแนนอน

ในเมอสภาพการบวชยงเปนอยเชนน เจาของทศนคตเหลาน เพงมองแคผทเรยนวชาการอยางระบบปจจบนอยางเดยว จงเหนการสกของผเรยนในระบบน ไมไดมองผเรยนในระบบเดม ซงกสกเชนเดยวกน และถามองกมกมองในชนเรยนทสงขนไป ลมมองในชนทตาลงมา และทไมไดเรยน ซงสกกนอยอยางมากมายไมเวนเวลาในหนาแลง

๒. ความคดทจะปองกนการสกและหาวธปองกนสกนน เกดจากความปรารถนาดวาจะชวยดารงและสบตอพระศาสนา แตนาสงสยอยางยงวาความคดนนสมดวยเหตผลหรอไม และจะใหเกดผลสาเรจตามตองการไดหรอไม

- การจะไมใหสก เปนไปไมได และไมมทางสาเรจ ในเมอสภาพการบวชยงเปนอยเชนน ถาตองการไมใหสกอยางจรงจง ตองแกทประเพณการบวช

- การกนไมใหสก เปนผลรายมากกวาด เพราะผทอยากจะสกหรอควรจะสก แลวไมไดสก ใจไมอยในเพศและภาวะของตน จะดนรนทาความเสอมเสยแกตน แกสถาบน และแกสงคมอยางมากมาย

- การกนสกดวยวธบบคนไมใหการศกษา หรอศกษาแลวปดทางใหเอาไปใชไมได เปนวธการทเลวรายทสดวธหนง เพราะเปนการทาลายทงบคคล ทงพระศาสนา และสงคม ทาให

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๙  

พระศาสนามากดวยคนขาดคณสมบต ไมมความสามารถ ทาใหคนจานวนมากอยในพระศาสนาดวยความจาใจ เพราะไมมทางไป ประพฤตผดเพศภาวะเพราะอยแตตว ใจไมอย ซงเปนสาเหตสาคญทกาลงเรมแสดงผล และจะนาความเสอมโทรมมาสพระศาสนาอยางรายแรง

นอกจากนน ยงทาใหขาดประโยชนแกรฐและสงคม เพราะคนทเขามา เสยเวลาศกษาอยยาวนาน กลบออกไปแลว ไมสามารถทางานเปนประโยชนไดเทาทควร

- การกนสกหรอปองกนสก ไมควรใหมความหมายเปนการกดกนบบคนหรอปดหนทางอยางทชอบคดกน แตควรใหหมายถงการชวยกนหาวธชกจงกลอมเกลาใหพระเณรมจตศรทธาแนบแนนในพระศาสนา ปรารถนาจะดารงเพศตอไปดวยความพอใจ

ถาหนมาคดมาทากนอยางน จะดกวามวมากลวและกนกนอย เชน ในดานการศกษา กจะไดหาทางทาหลกสตรและเนอหาวชาทฝกอบรมจตใจใหไดผลดยงขน เปนตน

- ปญหาปจจบน นาจะไมใชเปนเรองพระสก แตเปนเรองพระไมสกมากกวา ควรหนมาสนใจในแงทวา ทาอยางไรจะใหผทควรสก ไดสกไปเสย อยางนจะดกวา ระบบคด(เลอก)คนเขา เรากไมมอยแลว ระบบคดคนไว กกาลงจะสญเสยไป แลวยงจะไมมระบบคด(ไล)คนออกอก จะยงเกดความเสยหายซาหนก

ควรหนมาใสใจเรองวธระบายคนออก หรอจะใหดยง กวานน กใหถงขนวธคดคนไวและระบายคนออก อยางนจะไดผลดเปนชนเปนอน ดกวาจะมวกลวสกและกนสกกนอย

๕๐   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

๓. ความเขาใจเกยวกบวชาการทพระควรเรยน ไมควรเรยนวชาการสมยใหม วชาการทางพระศาสนา วชาปรยตธรรม ตลอดจนดรจฉานวชา โดยทวไปยงเปนความเขาใจทพรามว วาตามๆ กนไปอยางนนเอง พอจะคนหาความแนนอน กมกไมมหลกเกณฑ

เทาทพจารณาดโดยทวไป ความเขาใจทนามาพดกน สวนมาก เปนเรองของความตดในรปแบบ มากกวาจะเขาถงสาระทแทจรง

ตวอย างส าห รบคนทมความเข า ใจอย าง น เชน ประวตศาสตรทมาในคมภร ทปวงส จามเทววงส ชนกาลมาลปกรณ เป นต น ก จ ด เ ข า ในป ร ยต ธ ร รม ได แตประวตศาสตรประเทศลงกา ประวตศาสตรประเทศพมา ทเปนตาราฝรง แมจะบนทกความเปนมาของพระพทธศาสนาไวมากมาย กตองเปนดรจฉานวชา

การคานวณทมาในคมภรสงขยาปกาสกฎกา และวชร-สารตถสงคหะ เปนปรยตธรรมได แตตาราคณตศาสตรปจจบน กจาใจเขาพวกดรจฉานวชา

ประพนธศาสตรในคมภรสโพธาลงการ เปนปรยตธรรมได แตตาราฉนทลกษณภาษาตางประเทศปจจบน ตองเปนดรจฉานวชา

พจนานกรมภาษาบาล ซงประมวลศพททกประเภทแมใ น โ ล ก ว ส ย เ ป น ป ร ย ต ธ ร ร ม ไ ด แ ต พ จ น า น ก ร มภาษาตางประเทศปจจบน ซงมศพทเกยวกบหลกศาสนธรรมและสถาบนศาสนามากมาย กเปนเพยงดรจฉานวชา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๑  

ลลตตะเลงพายทกรมสมเดจพระปรมานชตชโนรสทรงนพนธไว พอจะเขาพวกผลงานในพระศาสนาได แตวรรณคดสภาษตของชาตอน กคงเปนแคดรจฉานวชา

ถาเอาทปวงสและสโพธาลงการเปนตนไปแปลเปนภาษาตางประเทศ โดยไมใหรตว คมภรทงสองนนกคงกลายเปนดรจฉานวชาไป

การทาลายความตดในรปแบบ เปนสงทยากอยางยง แตถาจะทาอะไรใหจรงจง กควรพยายามคดกนใหจรงจง จะไดเขาถงสาระกนบาง

การตดในรปแบบเกยวกบวชาการน เกดขนสบเนองจากการรบแบบอยางตะวนตกนนเอง เพราะการปรบตวไมพรอม จงทาใหเกดการถอแบงแยกขน

ตามความเขาใจแบบน วชาการอะไรทนามาแสดงออก มรปลกษณเขาแนวของตะวนตก หรอตามแบบอยางทมภายหลงตดตอรบอารยธรรมตะวนตกแลว กเปนอนถกจดเขาเปนวชาการสมยใหม และเปนดรจฉานวชาไปหมด

ในทนจะยงไมวจารณเ รองนยดยาว แตควรสงเกตความหมายคาวา “ดรจฉานวชา” ททานแสดงไวในคมภรบาง

ตามททานแสดงไว ดรจฉานวชา หมายถง วชาภายนอกทไรประโยชนอยางใดอยางหนง มอธบายวา หมายถงวชาสาหรบทาการเบยดเบยนเขนฆาผอน เชน ศลปการชาง มา รถ ธน อาวธดาม วชาอาถรรพณ วชาสะกด การทายาสง และตวอยางในทฆนกาย (รวมวชาหากน) ไดแก วชาหมอ และหมอด การทานายทายทก ทาพธไสยศาสตรตางๆ๑๒

                                                            ๑๒ ด วนย.๓/๓๒๓/๑๗๗; วนย.อ.๒/๕๕๓; ท.ส.๙/๑๙-๒๕/๑๑-๑๕

๕๒   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

- ความจรง วชาการทพระเณรควรเรยนกม ไมควรเรยนกม ทงนเหมอนกน ทงวชาทเรยกวาเกา และวชาทเรยกวาใหม (วชาใหมกอนเดยวกนและเจรญสบตอจากวชาเกานนเอง และมกจะอยในรปทบรสทธกวาดวยซา)

วชาใหมทไมควรเรยนกหลายอยาง แตการวนจฉยวาควรเรยนหรอไม ไมควรตงอยบนฐานความคดวาเพราะจะเปนเหตใหพระสก แตควรเปนไปโดยเหตผลทเกยวกบความรความเขาใจ การประพฤตปฏบตและประโยชนทางพระศาสนาโดยตรง เชนวา วชาการนน เรยนแลวจะชวยเสรมความเขาใจธรรมใหงายและเรวขนหรอไม เรองนนเรยนรแลว ทาใหซาบซงในศาสนคณมากขนหรอไม วชานพระเรยนแลว ชวยในการบาเพญศาสนกจใหไดผลดขนหรอไม วชานมประโยชน แตเมอเรยนจะเหมาะสมกบสมณภาวะหรอไม ดงนเปนตน

ศาสนศกษาในประเทศไทยไดเสอมโทรมลงมาตลอดเวลา ๕๐๐ ป แมจะมการพยายามฟนฟขนเปนคราวๆ เทา ทมหลกฐาน กไมปรากฏวาไดเจรญขนสระดบทมแตกอนนนอกเลย

คราวสดทายทมการพยายามฟนฟ คอเมอประมาณ ๗๐ ปมาแลว แตหลงจากนนกกลบเสอมทรดลงไปอก

คมภรพทธศาสนาทพระเถระรนเการจนาไวเมอกอน ๕๐๐ ปโนน มทงทเปนคาสอนในพระศาสนาโดยตรง และทแสดงวชาการอนเสรมสตะไมเปนขาศกแกพรหมจรรย อยางเชน คมภรโลกทปสาร ของพระเมธงกร จกรวาฬทปน ของพระสรมงคลาจารย ปญจคตนทาน ตลอดถง เตภมกถา กคอตาราดาราศาสตร ภมศาสตร และสงคมวทยานนเอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๓  

บางทาน อยางพระอตถทสสเถระไปไกลถงกบรวบรวมตารายา เรยกวาเภสชชมญชสา พระเถระในอาณาจกรศรเกษตร ได รบอาราธนาจากพระมหากษตรย ใหรจนาธรรมศาสตร คอตารากฎหมายใหหลวงดวยซา

เม อพระสงฆใฝใจในศาสนศกษากนมากจนลนไปถงวชาอนๆ ทเปนบรวารดวยเชนน พระสงฆกเปนผทรงภมปญญา อยภายในกรอบความประพฤต ทด งามดวย วทยาการตางๆ กเจรญดวย และสามารถประดษฐานพระพทธศาสนาใหมนคง เปนรากฐานใหผเกดมารนหลงเสวยผลบญเกาอยไดในปจจบน

ครนมาถงสมยของพระสงฆรนหลงอยางในปจจบนน ไมเคยรจกความเจรญของศาสนศกษาในปางกอน ไมเคยเหนคมภรทรจนาในครงกอนนน ทสดแมชอคมภรกไมเคยไดยน จงคดเอาแคบๆ ตามทตนรสกวา วชาการอยางทตนไมรไมเหน เปนดรจฉานวชา เทากบวาไดจวงจาบกลาวหาพระคมภรทพระโบราณาจารยเหลานนรจนาไววาเปนดรจฉานวชาไปดวย แลวปดทางเจรญแหงวชาการเสยทงหมด

ครนพวกทเกดตามภายหลงตอมาอก เกดความสงสยขดแยงขน จงแบงแยกกนเปนรนเการนใหม โดยทแท สองพวกน กรวมสมยเดยวกนอนแสนสน มใชมผเกาอะไรจรงเลย

อนง วาถงความเจรญแหงวทยาการทงหลาย ระหวางไทยกบประเทศตะวนตก เมอ ๕๐๐ ปมาแลว หาไดหางกนไม และฝายไทยมชองทางนาจะไปดกวาดวยซา เพราะคตศาสนาไมขดขวางความคดเหนทแปลกออกไป แตเพราะมา

๕๔   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

เสอมทรดเสยในระหวาง ดวยมวเพลดเพลนกบกจกรรมสนกสนาน และไมถกบบคนใหขวนขวายเรงรดตว ทงถกปดทางดวยความตดรปแบบในทางวชาการซาเขาอก จงสนทางไป

วาทจรง การวนจฉยวชาใดวาพระเณรควรเรยนหรอไมนน ควรพจารณาเนอหา ทวงทการแสดง ประโยชนทนามาใช และวธการแสดงเปนสาคญ เมอมใชเปนดรจฉานวชาตามความหมายทกลาวขางตนแลว อยในวสยและเปนไปตามแนวทางของสมณะ ยอมเกอกลแกพระศาสนาได

พระโบราณาจารยทานนาจะไดคานงโดยเหตผลวา วชาการใดกตาม ทเปนแตหลกความรบรสทธลวนๆ อนจะชวยใหเจรญปญญาในการเขาใจสภาวะของโลกและชวต เปนอปกรณสาหรบพระสงฆทจะอธบายหรอใชเปนสอถายทอดคาสอนแกประชาชน เพอใหหมมนษยมศลธรรมดขน ประสบประโยชนสขมากขน โดยวถทางแหงคณธรรมและโดยอาการถายทอดทมเมตตากรณาเปนพนฐาน วชาการนน ทานพงเลาเรยนสงสอน และไมเวนทจะนามาใชใหเปนประโยชน

แตเพราะภายหลงมาปดทางการศกษาวชาการเหลานกน มใชหรอ วงการศกษาและสงสอนพระพทธศาสนาจงพลอยจากดตวแคบลงไปดวย เพราะระแวงระวงวชาทเขาใจเอาเองวาเปนดรจฉานวชาเหลาน มใชหรอ ดรจฉานวชาตวจรงจงงอกงามสะพรงขนมาแทนท

และยงกวานน เพราะปดกนการศกษาสงทเขาใจวาเปนดรจฉานวชาเหลาน มใชหรอ พระเณรจานวนมากจงถกผลกดนและชกลอใหเ บยงเบนหนเหไปหมกมนในสง ทเลวรายยงกวาดรจฉานวชาดวยซา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๕  

จรงอย เมอพระเณรเรยนวชาความรตางๆ เหลาน จะมปญหาบางอยางเกดตามมาได ซงชวนใหเขาใจวาเปนความเสยหายเกดจากการเลาเรยนอยางนน แตทเขาใจเชนนน กเพราะเปนการมองอยางผวเผนเคลอบคลม ขาดการแยกแยะวเคราะหปญหา

ความจรงแลว ปญหานนยอมเกดจากเหตปจจยอนทพวงอย ซงจะตองกาหนดร แยกออก และแกใหตรงเรองกน

ในประวตศาสตรพระพทธศาสนานน บางสมย พระสงฆกขลกขลยอยกบตาราและคมภร จน

ลมหนาทสามญและความสมพนธกบประชาชน กลายเปนนกทฤษฎตวาทะอยางพวกเจาลทธปรชญาไป

บางสมย กใกลชดกบประชาชนเกนขอบเขต จนกลายเปนคลกคล เหนหางหนาทในการศกษาปฏบต ชกพาประชาชนบาง ถกประชาชนชกจงบาง ใหไขวเขวหยอนยานกนไป จนเลยออกนอกลทาง ทาใหจดออนและชองโหวแหงความเสอมโทรมเกดขนแกพระศาสนา

แตสมยใด พระสงฆทาหนาทในทางการศกษาปฏบต และหนาทในดานความสมพนธกบประชาชน ไดสดสวนพอด พระศาสนากเจรญมนคง ทงในแงของตวพระศาสนาเอง และในแงของประโยชนสขของประชาชน

พระพทธศาสนายคหลงในประเทศไทยน ดจะเขาสสภาพทขาดสมดลมาเปนเวลานานพอสมควร ถาเหนกนวา ถงเวลาทควรดงเขาทแลว กนาจะยงไมถงกบไปไกลเกนดง

๕๖   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ทศนคตกลวพระเรยนแลวสกน มในหมทานผมความหวงด

ตอพระศาสนาและสถาบนสงฆเปนอยางมากดวย จงควรจะเตอนกนวา ความหวงดเปนสงทด แตการแสดงความหวงด ไมจาเปนตองทาใหเกดผลดเสมอไป

การแสดงความหวงดทผวเผน ทาโดยคดเอาเองงายๆ แสดงออกมางายๆ ตามทสกวา “รสก” ไมไดศกษาให “ร” เขาใจความจรงโดยรอบคอบ และไมสบสาวหาขอเทจจรงและเหตปจจยตางๆ ใหชดเจน จนมองเหนลทางประสานรปสาเรจทพรอมจะเอามาปฏบตใหเกดผลจรงจงขนมาได อาจมคาเปนการทาลายไมนอยกวาการกระทาของผมงราย หรออาจยงกวาดวยซา เพราะเมอคนเขาเหนวาหวงดแลว กไมสะดดใจ พลอยตกหลมเหนคลอยตามไปไดงาย

ความจรง ทานทรารองแสดงความปรารถนาด ไมอยากใหพระเณรเรยนหนงสอ และไมอยากใหมขนความร เพราะกลวจะสกนน ถาทานเหลานจะเรยกรองใหรฐบาลออกกฎหมายหามชาวบานนอกและชาวนาเอาลกมาบวชเณร แมจะเปนการกระทาทขมเหงกนและดนาขา กยงสมเหตสมผลกวาการแสดงความปรารถนาดอยางผวเผนเชนน

มขอสงเกตอยางหนงทควรกาหนดไวในทน คอ ความแตกตางแหงประวตการศกษา ระหวางสงคมตะวนตก กบสงคมไทย

ในสงคมตะวนตก การศกษาทเจรญมาแบบสมยใหม เกดจากความขดแยงแขงขน ระหวางผนาฝายคฤหสถ กบฝายศาสนจกร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๗  

กลาว คอ ผ น าฝ ายคฤหสถ ท งหลาย ไมพอใจสภาพการศกษาทอยในกามอของศาสนจกรมาเปนเวลานาน จงพยายามดนรนใหมการแกไขเปลยนแปลงบาง รเรมจดขนมาเองใหมบาง

ฝายศาสนจกรเหนเชนนน กพยายามรกษาความยงใหญในทางการศกษาของตนไวโดยเรงรดแกไขปรบปรงจดการศกษาของตนใหเขมแขงยงขน

ตางฝายตางพยายามดาเนนการศกษาของตนใหกาวหนา สภาพการศกษาของเขาจงสบตอมา ทงฝายอาณาจกร และฝาย ศาสนจกร ปรากฏผลอยางทเหนในปจจบน

แตในสงคมไทยนน ตรงขาม เมอการศกษาระบบเดมสะดดหยดลง การศกษาระบบใหมของสงคมไทยเรมตนดวยการรวมมอกนระหวางรฐกบคณะสงฆ ชวยกนจดดาเนนการศกษา

ครนดาเนนตอมาไดเลกนอย กถงจดตอเนองแหงทางเดนของการศกษาสมยปจจบน มการตกลงกนใหมระหวางรฐกบคณะสงฆ โดยรฐตกลงวาจะรบเอาการศกษาสาหรบพลเมองมาจดดาเนนการเองทงหมด๑๓ ทางฝายคณะสงฆกยนยอมดวยความเหนชอบและแสดงอาการวางมอจากการศกษาสาหรบพลเมองทงหมด พรอมนนกพยายามสรางแนวความคดและทศนคตของตนใหสอดคลองกบการกระทานนดวย                                                              ๑๓ การเรมความรวมมอกาหนดดวยพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ จะใหมอาจารย

สอนหนงสอไทย แลสอนเลขทกๆ พระอาราม ใน พ.ศ. ๒๔๑๘ การตงโรงเรยนหลวงสาหรบราษฎรแหงแรก ใน พ.ศ. ๒๔๒๗ และการตรา พ.ร.บ. ลกษณะปกครองคณะสงฆ ใน พ.ศ. ๒๔๔๖; การแยกพระสงฆจากการศกษา กาหนดดวยการเปลยนกระทรวงธรรมการ เปนกระทรวงศกษาธการ ใน พ.ศ. ๒๔๖๒

๕๘   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

การศกษาของสงคมไทยทดาเนนตอมาถงปจจบน จงเรมตนดวยการตกลงยนยอมกน ระหวางรฐกบคณะสงฆ ใหฝายหนงหยด ฝายหนงทา

ไมตองสงสยเลยวา พฤตการณรวมกนของรฐกบคณะสงฆครงนน จะตองเปนปจจยสาคญอยางหนง ททาใหการศกษาปจจบนทงของฝายบานเมองและฝายพระศาสนามสภาพอยางทเปนอยในขณะน

ขอยอนกลบไปสปญหาเดม การทพระเณรดนรนออกไปเรยนนอกระบบของคณะสงฆ และคณะสงฆควบคมไมได นน นอกจากเปนการตดโอกาสของคณะสงฆเองทจะใชระบบนนเปนชองทางใหการศกษาสนองความมงหมายของตนเองแลว กเปนการตดโอกาสในการดแลควบคมความประพฤตไปดวย พระเณรทเลาเรยนนอกระบบสงฆจงมโอกาสประพฤตเสยหายไดงาย กลายเปนเหยอคาวจารณตเตยนของสงคมทขาดความรความเขาใจ

เมอความประพฤตเสยหายเกดขนเพราะเหตน คณะสงฆ (ตลอดถงรฐและสงคม) กยงรงเกยจพระเณรทหาทางเรยนอยางนนมากขนอก นาไปสการพยายามแกปญหาทปลายเหต คอหาทางกดกนการเลาเรยนนอกระบบ และพยายามบบคนบงคบใหเรยนในระบบทคณะสงฆตองการใหมากขน

แตเมอควบคมไมไดผลจรง พระเณรกยงดนรนมากขน นาไปสผลเสยหายเพมพนยงขน คาตเตยนของสงคมทมากขน และหางจากการแกปญหาออกไปทกท

ในเวลาเดยวกน ผลรายอกอยางหนงกเกดขน คอความรสกขดแยง จนถงเปนปฏปกษ ระหวางพระผนอย กบพระผใหญ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๙  

โดยเฉพาะ ทาใหพระผนอยเพงเลง ขาดความวางใจ และมความรสกรนแรงตอพระผใหญทบรหารการคณะสงฆ นาไปสการตาหนตเตยนและการกลาวรายโจมต

พระผใหญกวา พระผนอยไมสนใจศกษาเลาเรยนธรรมวนย (ลมคดวาการสนใจในธรรมวนยของพระผนอย เปนความรบผดชอบชอบของตนอยสวนหนงดวย เพราะพระเณรเหลา นน ไมใชผลตภณฑสาเรจรป แตเขาสงมาใหตนฝก ซงรวมถงฝกใหสนใจในธรรมวนยดวย) พระผนอยกวา พระผใหญลาหลง บบคนกลนแกลงตน ตางกไปหาจดตรงขามตงปอมหนหนาเขาหากน ซงไมเปนทางของการแกปญหาอยางใดเลย เปนการขาดพนฐาน คอความรความเขาใจทเขาถงสภาพความเปนจรงดวยกนทงสองฝาย

ทงสองฝายรแตความตองการของตน (จะตางกนกเพยง ความตองการของฝายไหนจะเปนไปเพอตนเองและสวนรวมกวางแคบกวากน) ลวนไมยอมปรบใจเขาหากนและวเคราะหเหตผลใหเขาถงความจรง ผใหญกไมเขาใจผนอย ผนอยกไมเหนใจผใหญ

แงทจะตองเขาใจผนอย ไดกลาวมาแลวยดยาว สวนแงทจะตองเหนใจผใหญกคอ ทานไมตระหนกถงสภาพความเปนจรง จะใหทานจดการแกไขไดอยางไร ถงจะโจมตอยางไร กไมชวยใหทานเขาใจความจรงนนได ยงโจมตไป กมแตจะทาใหทานเขาใจผด (ถกกม) มากยงขนวา ฝายผนอยทาเชนนน เพราะเหนแกประโยชนสวนตว จะทาใหหางจากการแกปญหามากยงขน

และถาจะวาทาไมทานไมรไมเขาใจ กคงจะตองเหนใจอกวา ทานมพนฐานการศกษาอบรมมาในระบบทจะใหเปนอยางนน การทจะแหวกออกจากระบบทเคยชน และหมหอตนมานน เปนของยากยงนก ทานผใดทาได กตองนบใหวาเปนกรณพเศษ

๖๐   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ถงทานทแหวกออกมาไดเชนน กตดขดอก เพราะไดเพยงตระหนก แตไมรทจะจดเองได หรอแมเหนทางจด กยงตดขดเรองกาลงคนอก เพราะสถาบนสงฆไดถกปลอยทงและสบเอากาลงออกไปใชฝายเดยว ไมมเตมเขามาเปนเวลานานจนออนเปลยไปหมด นบเปนปญหาทหมกหมมทบถมจนยากทจะทาโดยลาพง

จดเรมตนทสาคญขณะนกคอ การสรางพนฐานแหงความรความเขาใจขนมา และภารกจนเปนสงทจะตองกระทา ไมเฉพาะภายในวงของสถาบนสงฆเทานน แตตองสรางใหแกสงคมทงหมดดวย

- ทงน เพราะเหตผลวา สงคมมสวนรบผดชอบตอสถาบนสงฆดวย ประการหนง

- เพราะสงคมกาลงเรมเพงมองสถาบนสงฆในทางทไมนาพอใจ และดวยความเขาใจผด สถาบนสงฆยงไมทนรตวทจะปรบตน สงคมหรอกลมชนทมอานาจในสงคม อาจเขาจดการกบคณะสงฆอยางผดพลาดเสยกอนกได ประการหนง

- และประการสดทาย ในกรณทสถาบนสงฆไมยอมทจะทาความเขาใจและยอมรบสภาพปญหาของตน เมอสงคมภายนอกไมยอมรงรออกตอไป โดยเฉพาะอาจมกลมอทธพลทอยากทาการนอยแลว ไดโอกาสหรออดรนทนไมไหว จะเขากระตนหรอเรงเราสถาบนสงฆใหจดการแกปญหา หรอเขาแกปญหาเสยเอง สงคมหรอกลมชนนน กจะไดทาการนนโดยมความรความเขาใจเปนพนฐาน

อนง ควรทาความเขาใจเกยวกบการเอาเปรยบสงคมอกเลกนอย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๑  

ความจรง พระเณรทเปนลกชาวนาชนบทหางไกลนน ถาเรยนอะไรจรงจงสกอยางแลว กไมอยในฐานะทจะเปนผเอาเปรยบสงคมได เพราะอะไร? ขอใหด

พอเรมตน พระเณรเหลานนกสละผลประโยชนสวนทตนพงไดรบ (วาใหตรงคอถกตดออก) จากภาษอากร เขามารบทนเลาเรยนจากประชาชนโดยตรง

ตอมา เมอเลาเรยนไดความรจากสถาบนสงฆไปบางแลว ยงไมทนไดทางานใหแกสถาบนสงฆ กออกไปทางานสรางผลตผลใหแกรฐ

กลายเปนวา คณะสงฆลงทนผลตคนใหรฐ โดยรฐไมตองลงทน หรอสถาบนสงฆมคาเทากบเปนโรงเรยนทขาดทงทนทงคร แตกไดทาหนาทผลตผสาเรจการศกษาใหแกรฐเรอยมา ตามมตามได ทงทรฐแทบไมไดชวยเหลออะไรเลย

ในกรณของพระเณรทเลาเรยนเชนน ยอมไมเปนผเอาเปรยบสงคม หรอถาเอาเปรยบ กยอมนอยกวานกเรยนนกศกษาโดยทวไป

ขอทจะเอาเปรยบได นนมแตวา เมอเรยนอย นน ถาไมประพฤตปฏบตดใหสมกบภาวะ และไมทาหนาทของพระสงฆใหถกตอง กกลายเปนชาวบานทเขามาเอาเปรยบศาสนา หาใชเปนพระเณรทเอาเปรยบสงคมไม

แตถาพระเณรเหลานนศกษาเลาเรยนและประพฤตปฏบตดพอรกษาตวได ไมใหเปนทนารงเกยจ และไมนาความเสอมเสยมาสสถาบนแลว กไมมใครสามารถกลาวหาวาเปนผเอาเปรยบใครๆ ไดเลย

๖๒   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ถาจะใชคาวาเรยกรองกนแลว กตองกลาววา สงคมเรยกรองบรการจากสถาบนศาสนา โดยผานบคคลทอยในสถาบนนน ในอตราสวนทแตกตางกนตามระดบฐานะหนาทของแตละบคคลในสถาบน

สาหรบพระหนมและสามเณรในวยเรยนนน ถาทาไดเพยงเปนผประพฤตอยในกรอบวนย ทาตนใหเปนภาพแหงความรมเยนปลอดภย ทาใหเกดความรสกชนบานผองใส เปนสรมงคลและความงดงามแกผไดเหน อยางทรสกสบกนมาตามประเพณในสงคมไทย ถาทาไดเพยงเทาน กนบวาเปนบรการทเพยงพอเทาทสถาบนสงฆจะพงเรยกรองจากพระเณรเหลานน เพอใหชวยสถาบนสงฆในการทสถาบนจะทาหนาทของตนตอสงคมอยางถกตอง

สาหรบสงคมไทยทเขาใจตนเองดนน การทเยาวชนยอมนาตวเขามารบการฝกอบรมอยภายในกรอบพระวนย กเปนการเพยงพอแลวสาหรบพทธศาสนก ทจะแสดงความยอมรบใหเปนตวแทนแหงคณธรรมดวยการกราบไหว อยางเทาเทยมกบทพงกระทาแกทานผทรงคณธรรมอยางสง โดยไมมการแบงแยก

ทงน เพราะพทธศาสนกกระทาการกราบไหว มใชดวยความยดถอในตวตน หรอดวยความเหนแกตว มใชไหวดวยตณหา คออยากไดผลประโยชน จงไหว มใชไหวดวยมานะ คอถอตวตนวดฐานะศกดศรสงตา จงไหว มใชไหวดวยทฐ คอสกวายดถอตามๆ กนมาวาเปนหลกปฏบตอยางนนๆ โดยไมร ไมเขาใจความหมาย และความมงหมาย จงไหว แตไหวดวยเหนแกธรรม คอเพอธารงและเชดชคณธรรมความดงามของสงคม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๓  

อยางไรกด มขอทนาเสยดายในขณะนกคอ ระบบของสถาบนสงฆทกาลงถกปลอยปละละเลยอยเชนน กาลงกลายเปนเครองเปดโอกาสใหคนในสงคมเมองเขามาแอบแฝง ดวยเจตนามงผลประโยชนสวนตวจรงๆ ซงคนเหลานนนแหละ ทจะเปนผเอาเปรยบทงศาสนา และสงคม ครบสองอยางทเดยว

พงสงเกตดวยวา ความจรงสถาบนสงฆเปดรบคนจากทกระดบสงคมเสมอภาคกน ทกคนมสทธและมโอกาสสมครเขามาเทาเทยมกน

แตในสมยปจจบน คนมฐานะดและมโอกาสเหนอกวาโดยทางภมศาสตรเปนตน มชองทางอนทไดเปรยบมากกวา และเหนวาสถาบนสงฆเปนชองทางทเสยเปรยบ จงไมเขามาสสถาบนนเหมอนอยางสมยกอน

ครนคนไรฐานะและดอยโอกาสบางคนทเขามาใชชองทางของสถาบนสงฆ สามารถเลดลอดขนมาถงระดบการศกษาเดยวกบคนมฐานะและมโอกาสเหนอกวานนบาง คนพวกแรกทไดเปรยบนนลมความเดมทกลาวมาแลว จงตาหนเอาคนพวกหลงทเลดลอดขนมาไดวาเปนคนเอาเปรยบสงคม ทาใหเสยงทกลาวหาคนเสยเปรยบวาไดเปรยบ เปนเสยงทมาจากคนไดเปรยบนนเอง

นอกจากนน นกศกษาภายนอกทเคยเกยวของ มองเหนสภาพการบวชเรยนของพระเณรในระบบของสถาบนสงฆปจจบน เมอเหนลกชาวบานนอกเขามาบวชเณรเรยนหนงสอ มกมความรสกโนมไปทางดถกหรอยมเยาะดวยซาไปวา เณรลกชาวบานเหลานนโงเขลาไมมทางไป ไมรจกหนทางกาวหนา เขาไปเรยนในระบบทอบเฉา ชวตจะตกตา ไมมทางสเขาได

๖๔   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ทงทมองเหนอยวาพระเณรลกชาวบานนอกเสยเปรยบอยางน ขดอารมณเขาขนมา พระเณรลกชาวบานนอกกกลบถกมองเปนผเอาเปรยบไปได

ทางแกอกอยางหนงจงไดแกการจดสภาพสถาบนสงฆเสยใหม ใหอยในภาวะเอออานวยทจะทาใหผมฐานะดและมโอกาสเหนอกวา ยนดทจะเขามาใชบรการของสถาบนนรวมกบคนทไรฐานะและดอยโอกาส เปนการชวยใหเกดความเสมอภาคและความเขาใจดตอกน เมอนนเสยงตาหนกนวาเอาเปรยบกจะหมดไปดวย สถาบนสงฆกจะทาหนาทไดครบถวนสมบรณขน คอชวยเหลอคนทกระดบไดจรง

นอกจากนน การทรฐจะตองมาพจารณาแกปญหาความเสมอภาคทางการศกษา ดวยการลงทนใหทนการศกษาและบรการสงเคราะหตางๆ กจะพลอยผอนเบาลงไปดวย เพราะระบบของสถาบนสงฆตามรปทแทนน มบรการเหลานพรอมในตวโดยไมตองใหรตว เปนระบบทใหทน โดยไมตองบอกวาใหทน สงเคราะห โดยไมตองบอกวาสงเคราะห และถาทาไดสมบรณตามรปแบบทวางไว กเปนระบบทชวยเหลอประชาชน โดยไมตองบอกวาชวย เพราะไดอยกบประชาชนอยแลวตลอดเวลา

เรองทเปนปญหาเทาทกลาวมาน เปนสงทควรจะตองรบจดการแกไข จะแกไดกตองเรมดวยการกลาเผชญความจรง

หลกใหญของพระพทธศาสนาบอกอยแลววา จะกาจดทกขได ตองกาหนดรทกขกอน คอตองกลาเผชญหนามองดทกขตามสภาพทมนเปนจรง แลวสบคนหาตนตอใหพบจงกาจดได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๕  

ปญหาทกลาวมา เปนทกขของสงคมทสาคญพอสมควร คณะสงฆกด รฐกด ตลอดถงสงคมทงหมดกด จะตองรบรสภาพของปญหาตามทเปนจรง แลววเคราะหปญหานนจนเหนตนตอ ตกลงใหแนวาจะเอาอยางไร แลวกาหนดวธการกบการกระทาใหสอดคลองกน

เมอกลาวรวบรดในเรองน สาหรบรฐกบคณะสงฆซงเปนผรบผดชอบใกลชดทสด มทางเลอกอย ๒ อยาง ซงจะตองตดสนใจกาหนดเอาอยางใดอยางหนงใหแนนอน แลวกระทาการใหสอดคลองกบทางเลอกทตองการนน พรอมทงจดการปรบสภาพความเปนจรงใหลงกนดวย ทางเลอก ๒ อยางนน คอ

๑. ใหสถาบนสงฆ เปนแหลงปฏบตธรรมและบาเพญกจของผเบอหนายฆราวาสมากอนแลว ตงใจสละโลกเดดขาด อทศชวตตอพระศาสนา มงหนาสโลกตตรธรรมอยางเดยวลวน

ในกรณทกาหนดทางเลอกเชนน จะตองใหสงคมไทยทวทงหมดไดรบรยนยอมรวมกน แลวระงบประเพณบวชเรยนเสย มใหมลกชาวบานเขามาบวชเพอประสงคการศกษาอกตอไป

ในเวลาเดยวกน รฐจะตองจดการศกษาใหทวถง รงเอาเดกลกชาวนาชาวชนบท ซงตนแทบจะยงไมไดชวยเหลออะไรเลยนน อยางนอยจานวนสองแสนคน ทจะเขาไปอยในสถาบนสงฆ ใหกลบเขามารบการศกษาในระบบของตนใหหมด

๒. ใหสถาบนสงฆ เปนสถาบนการศกษาดวย เปนแหลงสาหรบผสละฆราวาสโดยสนเชงแลวดวย ทาหนาททงสองอยางในเวลาเดยวกน คอ ยอมรบเอาบทบาทของสถาบนสงฆในสงคมไทยเดมมาปรบใช โดยถอระบบฝกคด (ฝกไปคดเลอกไป) หรอระบบกลนนามน คอ ทกสวนทเขามา ไดรบการ

๖๖   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ดดแปลงกลนกรองใหมคณคาขนเปนประเภทๆ และนาไปใชประโยชนไดในระดบตางๆ กน

หมายความวา ในสายกวาง รบเอาเดกและเยาวชนทวไปเขามาบวช แลวใหการศกษาอบรม ใหมความรความเขาใจธรรมวนยเพมขนไปโดยลาดบ ควบคไปกบความรทจะใหดาเนนชวตอยในโลกดวยด คอ จดหมายสงสดมงฝกใหอยในศาสนา แตในเวลาเดยวกนยอมรบความจรงเกยวกบความเปนไปได และเปนไปไมไดดวย จงใหการศกษาทสนองทงความตองการของบคคล ความตองการของสงคม และความมงหมายจาเพาะของสถาบนไปพรอมกน

ในจานวนผเขามาบวชทงหมด สวนใหญประมาณรอยละไมตากวา ๙๕ จะกลบคนไปสสงคมคฤหสถตามเดมในระยะตางๆ กน

ในจานวนน จะมผทศกษาเลาเรยนเพยงแคพอมความรประดบตน มศลธรรมดขน ยงไมไดทางานใหแกสถาบนสงฆเลย กออกไปทางานใหแกสงคมคฤหสถบาง ผทใชความรนนทางานใหสถาบนสงฆบางแลวจงออกไปบาง และจะมสวนหนง ซงเปนสวนนอยทสด ทมอปนสยพรอมจะอยในสถาบนตอไปโดยตลอด เทากบเปนผทไดรบคดเลอกขนสดทายแลว

สวนนอยทสดน กบสวนทเรยนแลวอยทางานใหระยะเวลาหนงสนบางยาวบาง รวมเขาดวยกน เปนสวนทดารงสบตออายศาสนา และสวนนอยทสดทเหลออยน จะไดกาลงสมทบจากผทเบอหนายฆราวาสแลวจงเขามาบวชอกจานวนหนง รวมเปนองคประกอบของสถาบนสงฆทสมบรณสาหรบทางเลอกทสอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๗  

ความจรง ตามทเปนอยในปจจบน สถาบนสงฆกอยในทางเลอกท ๒ อยแลว แตเพราะไมรบรสภาพทเปนจรงนน จงทาใหพฤตการณขดกบความเปนจรง สงทมอย กไมถกจดทาใหมประสทธภาพ ความมงหมายบางอยางทควรจะม กขาดไป ความมงหมายทตงไว กไมไดผลจรง และเกดความเคลอนคลาดไขวเขวตาง ๆ มากมาย

แมแตกาลงทไดรบสมทบเขามาจากผทเบอหนายฆราวาสวสยแลว กมกไมเปนกาลงจรงอยางนน กลบกลายเปนสวนทเสแสรงแอบแฝงเขามาดวยความม งหมายซอนเรนเสยจานวนมาก กลายเปนตวการกอปญหาทอนกาลงของสถาบนสงฆลงไปอก และนบไดวาเปนสวนทเอาเปรยบทงศาสนาและสงคมอยางแทจรง

ในทางเลอก ๒ อยางน จะตองตดสนเลอกอยางใดอยางหนงใหแนชดลงไป และปฏบตการตางๆ ใหสอดคลองกน ถาไมทาอยางน กเหนจะหมดทางก ถาจะเรงใหหายนะเรวเขา กโจมตซาเขาไป

ถาไมตองการอยางนน กเลกโจมตตเตยนตางๆ เสยดกวา เพราะเพยงสภาพทเปนอยซงทงไวเชนน กเปนปญหามากอยแลว การโจมตตเตยนโดยไมทาและไมเขาใจ มแตจะทาใหเลอะเทอะเปรอะเปอน และเลวทรามยงขน

นาสมเพชทบางครงทานทเขามาในประเภทเบอหนายฆราวาสแลว กพลอยรวมวงตเตยนโพนทะนากบเขาดวย กลายเปนผสรางความผดพลาดไวเปนมลทนแกตน และรวมทาลายโดยความรเทาไมถงการณไปดวย

๖๘   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

สาหรบคณะสงฆและรฐ ถายงคงปลอยปละละทงสภาพปญหาใหเปนไปอยตามเดมอยางน ในระยะยาว ภกษหนมและสามเณรจานวนสองแสนนน แทนทจะเปนสงสรางเสรมคณคา กจะกลบเปนเหตสะสมปญหา นาความลมละลายมาสสถาบนสงฆเอง พรอมทงกอปญหาสงคมแกรฐดวย หรอถาไมลมละลายเอง กจะเปนการสรางสถานการณบบบงคบใหสงคมภายนอกตองเขามาจดการทาลายลางสถาบนสงฆเสย

แมแตคณคาในแงชวยใหความเปนธรรมในสงคม ทมความสาคญอยในขณะน กเพราะรฐบกพรอง ไมมสถาบนอนใดมาชวยแกไข

แตในกาลภายหนา สงคมยอมเปลยนแปลงตอไปอก เมอถงเวลาหนง การณอาจกลบกลายเปนวา ผดอยโอกาสทเขามาสสถาบนสงฆนน ถกปลอยปละละเลย ไดรบบรการไมคมกบเวลาทสญเสยไป กลายเปนวาสถาบนสงฆเกบพลเมองของรฐจานวนมากมายมากกไว ทาใหสญเสยเวลาและกาลงงานของรฐไปไมคมกบได

หรอไมกในทางตรงขาม สมมตวาบรการการศกษาของรฐขยายออกไปทวถง จานวนผทเขามาบวชกจะคอยๆ ลดลงไปจนหมด เหมอนอยางทเปนอยแลวในถนทงหลายทเจรญแลว ทาใหสถาบนยบตวลงไปเอง หรอไมกจะกลายเปนเพยงทอยอาศยของผทแอบแฝงเขามาเพอหาความสขสบายไปจรงๆ

ปจจบนกเหนกนอยชดๆแลววา คณคาของสถาบนสงฆในดานชวยใหความเสมอภาคทางการศกษาน เหลออยเพยงในขนชวยอานวยความสะดวกแกผแสวงการศกษาทดอยโอกาส ใหมทางผานสาหรบเขามาดนรนแสวงหาการศกษาเอาเองตามแตจะหาได โดยคณะสงฆเองแทบไมไดเอาใจใสจดและควบคมดแลเลย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๙  

แมคณความดทวา สถาบนสงฆชวยใหเยาวชนในเพศสามเณรจานวนแสนกวารปพนไปจากปญหาเยาวชนทรายแรงไดโดยสนเชง เหลอเพยงความเสอมเสยเลกนอยทถอวาเปนเรองรายแรงเฉพาะสาหรบผดารงเพศสามเณรนน กเปนคณคาทแทบจะมไดอาศยระบบการศกษาของคณะสงฆเลย หากแตเปนเพยงการอาศยกรอบวนยและระบบชวตในเพศอยางเดยวเทานนชวยไว หรออยางดกดวยระบบการฝกอบรมของวดแตละแหงๆ นนเอง

(เปนธรรมดาอยแลวทวา ใครกตามทเขามาบวช เพศภกษสามเณร กยอมชวยใหเขาพนจากการทาชวทรายแรงบางอยางไดทนทโดยอตโนมต ประเพณไทยทใหเดกอยวดบวชเณรเรยนหนงสอ คงตองเปนมาโดยความตระหนกในคณคาทางจรยธรรมนดวยอยางแนนอน เยาวชนผเขาศกษาอยในระบบเชนน ยอมถกตดออกจากปญหาในการยกพวกตกน และปาระเบดขวดเปนตน และเพราะเหตน ประชาชนทวไปตลอดถงคนแกเฒาจงไหวเดกได ทงทเดกเหลานนยงตองอาศยพวกเขาชวยกนเลยงด หาอาหารใหรบเปนทาน)

แตในกาลภายหนา เมอยงคงปลอยไวอยางนเรอยไปอก กไมแนนกวาแมแตปญหาเยาวชนทรายแรงนนจะไมคบคลานเขามาถงภายในวดเอง ทงนดเหมอนวาเคาของเรองนกไดเรมตงขนบางแลว

สาหรบพระภกษสามเณรทวไป ขอเขยนนมงหมายใหเกดความมนใจในคณคาของสถาบนของตนวา สถาบนสงฆเทาทเหนกนวาเสอมโทรมอยางน กยงมคณคาแกสงคมอยางมากมาย ไมนอยกวาสถาบนอนใดทงสน

ถงแมในแงทเสอมโทรม ความเสอมเสยทมอย กยงมไดมากยงไปกวาสถาบนอนใดเชนกน

๗๐   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

แมแตสถาบนของปญญาชนทงหลายทตเตยนสถาบนสงฆนนเอง สถาบนนนสรางปญหาใดแกสงคม สถาบนสงฆนเองเปนสถาบนเดยวทกาลงชวยผอนเบาปญหานน

อยางไรกด ทกลาวเชนน มใชจะใหมความประมาท เปนแตตองการใหตระหนกในความรบผดชอบทมตอสถาบนของตน จะไดพยายามปฏบตตนในทางทจะกาจดขอเสอมเสยใหหมดไป รกษาคณคาแหงสถาบนของตนไว และสงเสรมใหดยงขน ใหถงขนทควรจะเปน

ทงนเพราะสาเหตสาคญอยางหนงของการประพฤตเสอมเสย และไมพยายามรกษาความดงามของตน เทาทเกดเปนปญหาขนจากภกษสามเณรจานวนไมนอยขณะน ในฐานะทยงเปนปถชน กคอ การไมรและไมมนใจในคณคาของสถาบนของตน ตลอดจนคณคาของตนเอง มองเหนตนเองและสถาบนของตนตาตอยดอยคณคา คลอยไปตามคากลาวหาทมผยกขนมาตเตยนเปนคราวๆ ทาใหเกดปมดอย โนมใจใหลดตวลดระดบความประพฤตปฏบตของตว และลดคณคาของตวลงไปตามความรสกดอยนน ซงเปนขอเทจจรง สาคญอยางหนงทมอย ซงจะตองยอมรบ

หากไมแกไขสรางความเขาใจ และแนวทางออกในการแกไขปรบปรง สภาพนกจะทรดลงไปเรอยๆ และนาไปสความเสอมทรามหรอถงกบหายนะของสถาบนสงฆไดทางหนง

(ลองวางใจเปนกลางแลว นกสารวจดวา อาการเชนทจะกลาวตอไปนเปนความจรงทมอยหรอไม คอการทพระภกษรสกภมใจและเหนเปนความดเดนอยางหนงในการทได รบความ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๑  

สนบสนนจากนกศกษาและปญญาชน ใหไปรวมในกจกรรมบางอยางของเขา แทนทจะรสกวาเปนโอกาสหรอเปนภาระตามหนาททจะตองไปสรางความรความเขาใจแกเขาในฐานะผสอน หากอาการเชนนเปนความจรงทมอย กเปนตวอยางหนงทสอถงสภาพทกลาวมาแลว และเปนสญญาณอนตรายทแจงใหทราบวา สถาบนสงฆไดคลาดเคลอนออกไปจากฐานะทถกตองเหมาะสมแกตน ลงไปสภาวะเควงควางเลอนลอยแลว และไมรตววากาลงปลอบใจตนเองดวยการยดเอารปแบบทพอใจซงสบตอมาจากอดตวาเปนฐานะของตน; แตถามองใหลกลงไปถงสวนประกอบอกสวนหนงของสงคมซงซอนอยเบองหลงสวนทเปนรปแบบนน และเปนสวนทจะกาวออกมาเปนสวนหนาของสงคมตอไป สถาบนสงฆกอาจจะไดตระหนกวา ตนยงไมมฐานะทมนใจในสงคมทจะมาถงขางหนา และทนทจะดารงฐานะของตนไว กแทบจะยงไมไดเตรยมทาไวเลย)

อนง ปจจบน รฐไดเรมแสดงอาการเออมมอกลบเขามาขอรบความรวมมอในทางการศกษาจากคณะสงฆใหมอก

ในสภาพเชนน รฐจะตองเตรยมจตใจไวใหพรอมทจะมองเหนความอดโรยและความไมพรอมตางๆ ของคณะสงฆดวยความเหนใจและเขาใจ จะตองไมทอแทหรออดหนาระอาใจแลวเลกราไปเสยกอน เพราะคณะสงฆไดถกปลอยปละละเลยทอดทงมาเสยนาน กตองอดทนเอาหนอย

นกเสยวา เปนผลกรรมเกาทไดรวมกนทาไว จะไดตงหนาระดมความเพยรพยายามขนมาชดเชยใหมากขนเปนทวคณ

๗๒   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

พรอมกบการมคณคาอนสาคญ สถาบนสงฆปจจบนกมปญหาและกอใหเกดปญหามากมายหลายอยาง ทยกมาพดขางตนเปนเฉพาะบางสวนทเหนวาสาคญอยางยงเทานน และเทาทกลาวมากหวงวาคงพอจะเปนสวนชวยประกอบความคด ใหมองเหนสภาพปญหา จดทควรแกไขหรอสงเสรม และลทางปฏบตไดบางพอสมควร

ปญหายงม อ ย อ กมาก และ คณค า ก ย งม อ ย อ กมากเชนเดยวกน แตจะพดตอไปกจะยาวขนทกทจนหาทจบยาก จงเหนควรยตเพยงนกอน

บนทกท ๒

ปญหาเกยวกบ

ความเสอมโทรมของสถาบนสงฆ

มผถามปญหาเกยวกบการปรบปรงสถาบนสงฆวา สาเหตหนงททาใหสงคมไทยสบสนยงเหยงและดอยพฒนา กเพราะทกกลมไมรจกหนาทของตนเอง และหนาทตอสงคมสวนรวม สถาบนสงฆปจจบนไดเสอมโทรมลง โดยยกตวอยางเชน มพระหมอด เปนตน ขอนเปนเพราะเหตใด จะแกไขอยางไร

ปญหานเกยวกบบทบาทของสถาบนสงฆ ผถามปญหาคงนกถงสภาพปจจบน และมองเหนวาพระสงฆทาบทบาทอะไรทแปลกๆ และไมคอยด

ตอนแรกจงจะตองตกลงกนกอนวา ตามหลกแลว บทบาทของพระสงฆคออะไร หรอพระสงฆควรทาบทบาทอะไร

ไดกลาวแตแรกแลววา บทบาทตามหนาทของพระสงฆ กคอ ธรรมทาน แปลวา การใหธรรม

การใหธรรมนนมความหมายกวางมาก เพราะคาวา “ธรรม” หรอ “ธมม” ในภาษาบาล เปนคาทมความหมายกวางทสด แตถาแยกประเภทใหญ ๆ กม ๒ อยางคอ ความจรง กบ ความดงาม เปนเรองของปญญา อยางหนง คณธรรม (คณภาพของจตใจ) อยางหนง

๗๔   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

การใหธรรม จงหมายถง การใหความร ความเขาใจ ใหหลกความจรง และหลกแหงคณความด หรอใหหลกการทจะใหมนษยเขาถงสจธรรมและไดประสบสงทดงาม คอ ทาใหคนเกดความรความเขาใจในสงตางๆ อยางถกตอง ตงตนแตความร ขนสงสด เขาใจในชวตนวาคออะไร สภาวะทแทจรงของสงทงหลายเปนอยางไร ลงมาจนถงความเขาใจทวๆ ไปเกยวกบจรยธรรมในการดารงชวต เปนแงของสจธรรมอยางหนง จรยธรรมอยางหนง

รวมความคอ ชวยประชาชนในทางปญญา และในทางคณธรรม อนนเปนบทบาทหลก

อะไรกตามทเขาอยในแนวน จะเปนการอบรมสงสอน เปนทปรกษา แนะนาอะไรตางๆ กเรยกวาไปกนได ถาออกไปจากแนวน กนบวาเปนการคลาดเคลอน

ปจจบนมการพดกนมากวา พระสงฆทาบทบาทอยางนนอยางนทไมถกตอง ไมดไมงาม ตลอดจนเปนโทษเปนภยแกสงคม เรามกทาไดแคยกขนมาตเตยน พดไดแคนน เสรจแลวไมสามารถบอกไดวาทาไมทานจงทาอยางนน

ถาหากเราไมสามารถกาวไปถงขนชบอกไดวา ทาไมทานจงทาอยางนน เราจะแกปญหาไมได เรากไดแตทาอยางททากนมากในปจจบน คอ โจมตกน นบเปนลกษณะอยางหนงของสงคมไทยปจจบนทจะตองโจมตกน

สภาพอะไรทไมนาพอใจ ไมนาชนชม มอยมากมาย เรารวามนไมด เราไมพอใจ เรากโจมต ไดแคนน กเปนอนจบ หมายความวาแกปญหาระยะยาวไมได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๕  

ยงเมอมการตนตวกนขน กดจะยงโจมตกนมาก การตนตวนนไมใชไมด มนเปนสงทด แตการตนตวทไมนาไปสการกระทาทลกซงกวานน อาจนาไปสผลเสยกได

เกยวกบสถาบนสงฆนน ความจรงเดยวนประชาชนมความสงสยอยไมนอย แตบางทไมกลาพด ยงตอหนาพระ ยงไมกลาพด ไปพดลบหลงพระเสย อะไรทานองน ถาหากจะแกปญหากนจรงๆ กตองเผชญหนา ยกมาพดกน

ปญหาสงคมตางๆ ทยกมาพดและโจมตกนนน เปนเหมอนอาการของโรค คอ สงคมปวยเปนโรค มอาการเกดขนใหมองเหน เรากยกเอาอาการนนขนมาพดกน โจมตกน พดหรอโจมตนนไมยากเลย แตถาทาแคนน แกปญหาไมได เปนการกระทาทผวเผน

จะแกปญหาได กตองวเคราะหลงไปใหเหนสมฏฐาน วาอาการอยางนนเกดจากโรคอะไร มอะไรเปนสมฎฐาน เชนตวอยางทยกขนมาถามนนวา พระเปนหมอด จะตองวเคราะหตอไปวา ทาไมทานตองเปนหมอด อาจจะตอบอยางงายทสด ตอบไปกอน ถกไมถกไมทราบวา เพราะทานอยากไดลาภสกการะ

วเคราะหตอไปอกวา ทาไมอยากไดลาภสกการะ ไดความวา เพราะลาภสกการะนเกยวกบความเปนอยของทาน วเคราะหตอไปอกวา ยงมเหตอะไรทลกซงกวานหรอไม ตอบวาม มอยางไร พระตองมความสมพนธทางสงคม

ลกษณะชวตของพระนน มบทบญญตทางธรรมวนย กาหนดไววา ตองมความผกพนกบสงคม คอตามหลกวาพระตองพงอามสทาน ไดแกปจจย ๔ จากคฤหสถ แลวตอบแทนดวยธรรมทาน

๗๖   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ทนมปญหาวา พระมความสามารถทจะตอบแทนดวยธรรมทานหรอไม ถงไมสามารถ ทานกยงตองมความสมพนธ กบประชาชน ท ง เ พออามสทานด วย ท ง เ พอ รกษาระบบแห งความสมพนธทดกบประชาชนดวย

การทจะรกษาความสมพนธนไวไดนน ขอสาคญ ตองมนาใจเมตตาชวยประชาชนในรปใดรปหนง ถาจะชวยในแงธรรมทานตามหนาททแทจรง ชวยไดไหม นาสงสยเสยแลว ถาไมมความร ไมมการ ศกษาดพอ ไมรธรรมลกจรง ไมเขาใจสภาพสงคมทเปนอย ไมเขาใจความรสกนกคดของคน กชวยไมได แตกตองชวยในรปใดรปหนง

เขามาปรกษา มาระบายทกข พระไมรวาจะแนะนา หรอแกปญหาใหเขาอยางไร สภาพสงคมกไมเขาใจ ธรรมะกไมเขาใจ จะเอาธรรมขอไหนออกมาใชและอธบายใหสมพนธกบชวตของเขาในสภาพสงคมปจจบนอยางไร กไมเขาใจ วธอะไรดทสด กตองปลอบ ปลอบโยนแลวยงไมพอ กหาทางชวยใหมากขน ใหสบายใจมากขน

ดหมอให กเปนทางหนง ทชวยปลอบประโลมทางจตใจ ชวยใหเขามความหวง เปนการอนเคราะหไปทางหนง แตทน ดไปๆ ไดลาภผล ชกตดใจ เลยกลายเปนหลงลาภสกการะไป อยางนเปนตน

รวมความแลว ตาแหนงของปญหามนอยลกซงลงไปถงวา เปนเพราะพระไมสามารถทาหนาทตามบทบาทของทานได ทาไมทานจงทาไมได เพราะอะไร กเพราะเราใหการศกษาทานไมพอ การใหการศกษาแกพระ เปนความรบผดชอบของสงคมดวยหรอไม สงคมไดเอาใจใสในเรองนแลวหรอเปลา อยางนเปนตน เปนปญหาทพนถงกนไปหมด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๗  

จะแกปญหานได กจะตองมองยอนลกลงไปถงการศกษาของพระดวย เสรจแลวลองสารวจสภาพการศกษาของพระด แลวกจะรเหนเขาใจไดพอสมควร เรยกวาเขาใจปญหาดขน

การทพระพทธศาสนาบญญตให ช วตพระตอง ขนกบประชาชน ไมใหปลกผกขดเผอกมนฉนเองนน กเพอประโยชนระยะยาว ทาใหพระตองผกพนอยกบสงคม ตองคอยคดสงเคราะหอนเคราะหประชาชนในรปใดรปหนง แตเมอการตอบแทนหรอการสงเคราะหไมเปนไปตามหลกทตงไว มนกตองไขวเขวไป

พดงายๆ วา เมอทานไมสามารถใหธรรมทาน แตทานยงตองอนเคราะหประชาชน ทานกทาออกมาอยางใดอยางหนง

แมแตคาโจมตทวา ทาไมพระสรางโบสถกนนก ไมเปนประโยชน เสยเศรษฐกจ เราไมไดวเคราะหตอไปเลยวา ทาไมทานจงทาเชนนน และจะแกไดอยางไร ทานไมรแนวาในสภาพสงคมปจจบน ทานควรทาอะไร จงจะเปนบทบาททเหมาะทควรเปนประโยชนแทจรง แตมคานยมอนหนงทยดถอมาแตโบราณวา สรางถาวรวตถใหวดเปนบญเปนกศล อนนทานร บทบาทอนไมรจะทาอะไร เชนการศกษาสาหรบลกหลานชาวบานเปนตน กไมใชงานของพระมานานแลว (ถงเดยวนจะใหทา สวนมากกไมรจะทาไดอยาไร) เมอเปนอยางน มนกออกมาในรปน จะอยเฉยๆ ทาไม

ไมใชทานไมด แตทานไมรจะทาอะไรด เราจะตองชวยกนหาทางออก ใหทานสามารถทาบทบาททเปนประโยชนได เชนชแนะชองทางใหทานเขาใจสภาพของสงคมปจจบน และแนวทางททานจะเขามามสวนชวยเหลอไดสมกบภาวะและฐานะของทาน อาจจะเปนการจดการศกษาชวยลกหลานชาวบานกได ทงนสถาบนอนของสงคมจะตองยอมรบดวย เชนรฐตองยนยอม เปนตน

๗๘   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

แลวทน มองไปอกดานหนง ททานสรางโรงเรยนประชาบาลในชนบทกนเทาไรๆ ทาไมเราไมมองและยกขนมาพดบาง

ผทไดแตดาวาโจมตเขาน เทากบทาความผดและสรางความไมเปนธรรมถง ๒ ทาง คอดานททานทาดทาเหมาะสมอยแลว ทาไมไมยกขนมาสนบสนนแสดงความยอมรบ และในแงทเหนวาไมถกตอง ในเมอตนอยในสงคมสวนทเจรญกวา มหตากวางกวา รเขาใจอะไรๆ ดกวา ตนจะตองใหความรความเขาใจแกเขากอน จงจะมสทธดาวาตเตยนเขาได

การดาวาโจมตผทมพนฐานดอยกวาตน โดยยงไมแนะนาใหความรความเขาใจแกเขากอนนน ยอมเปนการกระทาโดยไมชอบธรรม หรออาจถงกบเปนการเอาแตได เรยกรองแตจะใหผอนทา โดยทตนเองมไดทาอะไรทเปนการเสรมสรางเลย นอกจากเรยกรองกนเสยจนในทสดการเรยกรองนนกลายเปนตวปญหาขนมา และกลายเปนเครองขดขวางความเจรญกาวหนาเสยเอง

ปจจบนน แมจะมการตนตวทางสงคม แตอาการทแสดงออก กยงบอกถงลกษณะทขาดความรบผดชอบอยนนเอง คอมแตการเรยกรองจากผอนวาทาไมทาอยางนนอยางน ทาไมไมทาอยางนนอยางน ลมมองดความรบผดชอบของตนทเปนเหตปจจยในเรองนนดวย

เรองของสถาบนสงฆน กกลาวไดวาถกสงคมทอดทง สงคมไมรบผดชอบ สงคมไดแตเรยกรองจากทานจะใหเปนอยางนนอยางน

อยางไรกตาม เมอสงคมเองยงมลกษณะและอาการอยางน ยงสบสนขาดความรบผดชอบเชนน ผใดทตงตวเปนผแกปญหาสงคม หรอวาตนมสานกทางสงคม ผนนจะตองรบผดชอบ จะตองทาความเขาใจใหชดเจน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๙  

สวนพระสงฆเองนน แนนอนวายอมมความรบผดชอบใกลชดทสด เพราะเปนเรองของตนเอง มใชเรองทจะรอใหผอนมารบผดชอบกอน และจะตองเรมตนตงแตสารวจตนเองไปทเดยววาอะไรเปนหนาทรบผดชอบของตน มพทธภาษตเตอนอยแลววา

ยญห กจจ ตทปวทธ อกจจ ปน กยรต อนนฬาน ปมตตาน เตส วฑฒนต อาสวา

สงใดเปนหนาท กลบทอดทงเสย ไพลไปทาสงทมใชหนาท คนเหลานนมวชตวพองประมาทอย อาสวะของเขากพอกพนยงขน

บนทกท ๓

ปญหาเกยวกบ

คานยมคลาดเคลอน

ความคลาดเคลอนของคานยมนน เกดจากความไมรไมเขาใจ หรอไมรเทาทน ซงมองได ๒ ดาน คอ ไมรจกตวเอง และไมรจกสภาพแวดลอมตว

อธบายอยางงายวา ความเชอถอ หรอความประพฤตปฏบตอยางใดอยางหนง ทยดถอสบตอกนมาในกลมชน หรอสงคมใดสงคมหนง เมอลงตวเปนประเพณแลว กจะมรปแบบขนโดยเฉพาะ เมอถงขนน ผทยดถอหรอประพฤตปฏบตอยางนน มกกระทาตามๆกนมาโดยไมเขาใจความหมายแหงการกระทาของตนชดเจน คอรสกเหมอนวาจะเขาใจหรอรอย แตเลอนรางพรามว ไมสามารถหยบยกขนมาแสดงให เ หน ชดเจน ชวง น ก เปนตอนหนง ทความคลาดเคลอนจะเกดขนได

แตตราบใดทสภาพแวดลอมทเปนตวสมพนธและกาหนดความหมายของความเชอถอ หรอความประพฤตปฏบตนนยงคงอย ความคลาดเคลอน กยงอยในขอบเขต พอมพนฐานเปนแนวกาหนดได แตเมอสภาพแวดลอมเปลยนแปลงไป และผยดถอปฏบต ไมรเทาทนความเปลยนแปลงนน การกกลายเปนวา มการยดถอปฏบตอยางนน ทงทสงทจะเชอมโยงใหความหมายแกการกระทานน ไดขาดลอยไปแลว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๑  

ดงตวอยาง การยดถอคานยมเกยวกบบญในการสรางสง กอสรางในวด ทงทวดไมไดทาหนาทเปนศนยกลางของชมชนและไมไดทาบทบาทสาคญ เชนการใหการศกษาเปนตนเหมอนอยางเดมแลว

เมอยดถออยอยางเดม ทงทสงทใหความหมายไดขาดหายไปแลว และไมสามารถปรบตว เพราะไมเขาใจสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงไป กตองหาเหตผลอยางใดอยางหนงมาแสดงความหมายแหงการกระทาของตน และธรรมดาของคนกจะตองหาเหตผลเขาขางการกระทาของตน ยงความหมายนนหางจากสภาพความจรงหรอเหตผลสามญเทาใด กจะตองทาใหวจตรพสดารมากขนเทานน เพอใหเปนหลกฐานมนคง

โดยนยน เมอไมเขาใจตนเองชดเจน ไมเขาใจสภาพแวดลอมชดเจน สภาพแวดลอมเปลยนไป เมอไมสามารถปรบตว กตองยดหลกไวอยางเดม เมอความหมายเดมขาดไป กตองยดความหมายใหมหรอความหมายรองทเหลออยใหมนคง เมอการกระทาไมสมพนธกบความหมายเดม กยอมคลาดเคลอนไปเรอยๆ จนในทสดแทบจะสบคนหาความหมายเดมไมพบ อยางเรองการทอดกฐนเปนตน

ฉะนน ภาพทปรากฏในปจจบนของความเชอถอหรอความประพฤตอยางใดอยางหนง อาจะเปนคานยมเดม แตไมใชในความหมายเดม ผทมาจากภายนอก หรอผทเปนสมยใหม ผลผลามจบรวบ ไมรจกแยก ยอมไดความเขาใจทผด เขาไมถงความจรง แทนทจะเปนผแกปญหาสงคม เลยกลายเปนผเพมปญหาสงคม ถาจะเปนนกศกษาทแท กตองวเคราะหใหลกลงถงทมาทไปทงหมด

๘๒   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ในสงคมไทยเทาทผานความเปลยนแปลงมาถงบดนนน ไมไดมความคลาดเคลอนแตในเรองคานยมเทานน แมพฤตกรรมสงคมโดยทวไปกคลาดเคลอนดวย ทาใหเกดภาวะทเรยกวา การปรบตวครงๆ กลางๆ และอาการทเรยกวา ของใหมกไมรจกเอา ของเกากไมรจกใช กลายเปนผลเสยหายแกสงคมเองอยางมาก

ยกตวอยาง เชน ในสงคมไทยเดม ถงลกหลานมครอบครวแลว พอแมปยาตายายกยงคงอยรวมกบลกหลานในบานเดยวกน ชวยดแลเลยงหลานเหลน แตพอถงวนพระ ๗-๘ วนครงหนง ผเฒาเหลานกไปอยวดเสยครงหนง อยกบลกหลานหางวยกนบางทชกจะกลมราคาญกนบาง ไมฝายใดฝายหนง กทงสองฝาย เปลยนบรรยากาศเสยบาง ผ เฒาชรากไดความเงยบสงบ หางความกระจองอแง ไดพบปะสงสรรคกนในหมคนวยเดยวกนบาง หรอมเรองราวอะไรอดอนในใจ กไประบายกบพระบาง คางคนทวด รงขนกกลบไปเรมตนสปดาหทบานกนใหม หมนเวยนเรอยๆ ไป

ปจจบน สงคมเปลยนไป ปยาตายายยงอยบานเดยวกบลกหลาน แตสภาพวดและความสมพนธกบวดเปลยนไปแลว ไมคอยไดไปวด ไปคางวดอยางเดม ไมมการเปลยนบรรยากาศ จาเจๆ บางทเลยเปนเหตสะสมปญหาทางจตใจขนมา ทงฝายคนแกและคนเดก

อกตวอยางหนง วดเคยเปนศนยกลางของชมชน รวมถงบทบาทในการสงเคราะหดวย คนไมมทางไป กไดไปอาศยวดเอาชวตรอด พอสงคมเจรญอยางใหม การสงเคราะหกลายเปนกจการใหญ มการจดขนเปนองคการ เปนทางการขนมา แตความเคยชนในการปฏบตสบตอมาตามประเพณยงมอย บทบาทของวดในดานนกยงคงมอย คนหมดทางไปกยงไปวด แตกลายเปนเรองเรอยเปอย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๓  

ไมไดรบความใสใจสนใจ กลายเปนเรองลกลนในสงคม เกดเปนปญหาขนมาอกหลายอยาง เชน สรางนสยเสยแกสงคม ทาใหมนสยปลอยปละละเลย เกยงกนรอกน จะทาอะไรกไมทาใหจรงจง เปนตน

น เปนตวอยางเลกๆ นอยๆ ขอ ทรายยง ขนไปอกกคอ นอกจากเกดความคลาดเคลอนแลว ยงไม รดวยซาวามความคลาดเคลอนเกดขน จดตงตนของการแกปญหาทแทจรงจงยากทจะม

ในสภาพของการปรบตวครงๆ กลางๆ สวนทใหมกไมแท สวนทเกากไมจรงน จงนากลววา สงคมไทยปจจบนจะเปนสงคมทเสอมทรามทสด คอ ลกษณะทดของสงคมเดม กสญเสยไปแลว รกษาไวไดแตสวนทเปนซาก สาระใหมทตองการรบเขามาจากภายนอก กยงรบไมได หยบฉวยมาแตรปแบบหรอเปลอกนอก สภาพทเปนอยจะเปนเชนนหรอไม?

ยกพทธภาษตมาสาทบวา อสาเร สารมตโน สาเร จาสารทสสโน เต สาร นาธคจฉนต มจฉาสงกปปโคจรา

สงทไมเปนสาระ เขาใจวาเปนสาระ สงทเปนสาระ กลบมองเหนไมเปนสาระ คนอยางนน ยอมเขาไมถงสาระ วนเวยนอยแคแนวความคดทผดๆ

บนทกท ๔

ปญหาเพราะ

ระบบศกดนา หรอ เขาไมถงสงคมไทย

ปญหาเรองน ยกขนพจารณา เพราะปจจบนมกมการตาหนตเตยนเกยวกบความประพฤตของขาราชการวา ไมเขาถงประชาชน เพราะตดในระบบศกดนา หรอระบบเจาขนมลนาย ทสบตอมาจากสงคมไทยเดม

ในทนตองการชใหเหนวา ตวจรงอนเดมของระบบศกดนาหาไดเปนสาเหตตรงของปญหานไม ระบบศกดนาเดมนน เปนแตเพยงสวนเอออานวยหรอสนองความตองการของผทตองการเครองมอสาหรบแยกฐานะของตนออกจากราษฎรตางหาก และความตองการน มสาเหตมาจากการไมสามารถเขาถงประชาชน เพราะไมเขาใจประชาชนแทจรง และไมสามารถทาใหประชาชนไววางใจในตนเองไดสนท เรยกงายๆ วา ขาดความเปนผนาทแทจรง

นคอ ในกรณของสงคมปจจบนน มใชระบบศกดนาเปนเหตใหเขาไมถงราษฎร แตกลายเปนวา เพราะไมสามารถเขาถงราษฎร จงยงตองรกษาระบบศกดนาไว ตางหาก การมวแตโทษระบบศกดนาอย จะเปนการจบจดของปญหาผด และจะแกปญหาไมได เพราะตวปญหาทแทมนอยทการเขาถงกนดวยความเขาใจและไววางใจกนตางหาก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๕  

ปญหาอยทวา ทาอยางไรจะมการศกษาทสามารถสรางบคคลใหเขาใจชมชน เขาใจประชาชน ทาตนใหประชาชนมศรทธาได ไปเปนขาราชการ เปนตน

ฐานะของขาราชการนน อยในขนเปนผนาของชมชน เมอไมสามารถสรางความเปนผนาแบบกลยาณมตรขนแกตนได กตองหาทางรกษาฐานะศกดศรของตนไว ดวยความเปนผนาแบบเจานาย คอการใหเขายอมรบอานาจ และการแสดงออกทใหเหนวาสงกวาเหนอกวา ถาแกปญหาถกจดแลว ระบบศกดนาซงตระหนกกนอยแลววาตองการจะเลก กหมดไปเอง

แตถาแกไมถกจด ระบบศกดนากไมหมด ถงจะโคนลมภาพทยดกนไววาเปนระบบศกดนาลงไป กคงจะตองมระบบศกดนาแบบใหม หรอระบบการแบงแยกฐานะในรปใดรปหนงตอไป

อยางนอยประชาชนกยงคงรสกวา ทานเหลานเปนคนจากสงคมอนเขามา เมอไมใชเจานาย กเปนผเจรญแลว กบผลาหลง ในสภาพเชนนน จะทาไดอยางด กเพยงทาใจแขง ตงใจแนวแนวา จะไมยอมนาเอาระบบศกดนามาใชเสรมฐานะของตน สทนยอมลาบาก ปรบตวเองทงทไมพรอม

แตการปรบตวอยางน หาใชการปรบตวทแทจรงไม เพราะเมอไมไดทาดวยความรความเขาใจเขากนไดเองจรงๆ อยางเปนธรรมชาต กเปนไดเพยงการฝนใจตนเอง หรอการถกกดดนจากภายนอก ทาใหเกดปญหาใหมซอนเขามา กลายเปนการเสแสรงหรอมฉะนนกเกดปมดอย ไมไดผลดตามความมงหมาย

๘๖   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

การโฆษณากลาวคตสงสอนขาราชการแบบขมลงวา เปนผรบใชประชาชน กจดเขาในวธการแบบน ซงเปนวธทตองระวง ถาไมทาใหสบายใจกบความหมายของคา กจะเปนวธทฝนความรสก และบางทแฝงดวยความรสกแกแคน ยากทจะใหไดผลดทางจตใจและในทางปฏบต

ทางทถกควรจะศกษาความหมายของคาวา “รบใช” และความรสกตอความหมายของคานใหดเสยกอน ไมใชจะตองลอกเลยนศพทคลายจากภาษาอนมาใชเสมอไป เพราะความหมายกบความรสก บางทกรวมกนไปไมได

ไหนๆ จะปรบปรงสงคมใหมกนแลว กไมตองมากลบทาสเปนนาย กลบนายเปนทาสหรอก มาเปนกลยาณมตรชวยเหลอกน จะไดผลดกวา ทงในทางจตใจ และในทางปฏบต

การโทษระบบศก ดนา นน จะพลอยทาให เ หนไปว านกวชาการสมยใหมทวาเตมไปดวยสานกในความรบผดชอบทางสงคม กยงชอบปดความรบผดชอบอยนนเอง

ความจรงนน ระบบศกดนาเปนสงทตกลงกนวาเลกแลวดวยซาไป แตมปญหาวาทาไมจงเลกไมได เลกไมไดเพราะยงไมสามารถสรางความเปนผนาแบบทตองการขนมาแทนท ตวแทของปญหาจงอ ย ท การสร า งความ เปนผ น า ท แท จ ร ง (ท เ ร ยก กนว าแบบประชาธปไตย) ซงยงขาดอยในสงคมไทยปจจบน

ผนาทดแบบทตองการ กคอ ผทคนเขาอยากตาม หรอพรอมทจะตาม พดอกอยางหนงวา เขายนดทจะใหมานาเขาไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๗  

ความอยากตามหรอพรอมทจะตาม จะเกดขนได นอกจากอาศยคณสมบตตางๆ ของผทจะมานาแลว พนฐานทขาดไมได กคอความรสกไววางใจวาเปนมตรกบเขา คอเปนพวกเดยวกบเขา และมใจจะรวมจะชวยกนกบเขา

ความรสกนมรากฐานสาคญ ๒ อยาง คอ ความร กบ เจตนา ความร คอ รวมรรวมเขาใจอะไรๆ กบเขาเทาทจาเปน เรมแตเขาใจชวต ความรสกนกคดจตใจ ตลอดจนปญหาของเขา เจตนา คอ มความตงใจจรง จรงใจ ใหเขาเหนไดวาทางานโดยมความประสงคด ปรารถนาด ตองการใหเขาประสบผลด

เมอหนไปดสภาพสงคมของชมนมชนชนบทสวนทอยกงกลาง คอทกาลงเรมเจรญ มการศกษาประมาณสกชนมธยมตอนตน กจะเรมมองเหนตนตอของปญหาทนท

ระบบการศกษา และระบบทางสงคมอยางอนๆ ในปจจบนของเรา มไดแยกคนออกจากชมชนเฉพาะในดานการดาเนนชวตทพยายามไตไปหาความกาวหนามฐานะสงในเมองและในกรง อยางทกลาวในบนทกท ๑ อยางเดยวเทานน แตแยกออกไปหมดทงชวตทเดยว

พอเรมเขาเรยนในโรงเรยนแลว เดกจะเรมรเรองไกลตว ททงตวเขาเองและพอแมพนองรสกวาเปนของสงของวเศษเพมขนเรอยๆ ทงทยงอยในชมชนนน แตชวตของเขาจะหางชมชนนนออกไป หรอเขาจะหางจากชวตของชมชนนนออกไปทกท เขาเปนผมการศกษาสมยใหม เปนคนรจกความเจรญ เปนคนวเศษออกไปตางจากชาวบาน ตวเขากรสกอยางนน ชาวบานกรสกอยางนน

๘๘   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

เวลามกจกรรมตามประเพณทองถนของชาวบาน เขาไมรวมดวย แทนทจะยงเรยนสงแลว สามารถมาจดมารวมกจกรรมนนๆ ใหแขงขนยงขน บางทกลบรสกอายทจะมารวมหรอทากจกรรมนน กลวจะทาใหเปนคนลาสมย

ความอายบางทเปนเพราะปมดอยดานหนง คอตนเรยนสงแลว แตหางชวตถนออกไป วางตวไมถกในกจกรรมของถน จงไปเสรมปมเดนในแงเปนผเจรญ มการศกษาสง ทาใหเขากนไมไดยงขน

เดกน หรอบคคลน ทงทตวยงอยในถนนน ในชมชนนน กไดเรมเปนบคคลในสงคมอน ทงในความรสกของตนเองและความรสกของชาวบาน มขอดทชวนใหเขารกษาฐานะนไวดวยซา คอ สงคมอนทเขาสงกดนน เปนสงคมทเจรญแลว ดกวาของชาวบานทอยรอบตว

เมอเขาเรยนสงขนไป กลบมาสถนนนอกครงหนง (ไมตองพดถงคนทอยในสงคมเมองมาแตตนแลวถกสงมาทางาน) ในฐานะผไดรบการศกษาแลว จะมาชวยชมชน จะเปนขาราชการ หรอเปนอะไรกตามท ความเคอะๆ เขนๆ ความผดหผดตา ความตนๆ ความราคาญกน กเปนอนจะตองมขน

สาหรบชาวบาน ยอมรสกตอเขาในทางทด คอรสกในทางยกยองเชดชวาเปนผม วชาความร เปนคนเจรญกวาสงกวาพวกชาวบาน แตความรสกวาสงหรอเทยบกนน พวงมากบความตางโดยประเภท คอสงหรอดกวาในสงทตางไปจากชาวบาน หรอในเรองทตางหากจากชาวบาน เรมตงแตมาจากสงคมอน หรอระบบอนทเจรญกวา มความรอยางอนทชาวบานไมม สามารถสนองความตองการบางอยางทยงขาดอยของชาวบาน ชวยชาวบานใหไดรบผลตผลของความเจรญแบบใหมทยงไมมได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๘๙  

เมอวเคราะหออกไปจงปรากฏวา ความเชอถอหรอความนยมนบถอของชาวบานทมตอเขา เปนความเชอถอในสงทเขามตางจากชาวบาน ซงชาวบานยงไมม หรอมไมเทาเขาเทานน หาไดเกยวเขาไปถงเรองทเปนเนอตวชวตของชาวบานไม

นอกจากนน ความรสกทวาเปนผเจรญมาจากสงคมอน กเปนฉากกนไมใหเขาถงกนสนทอกดวย ในกรณน ถงชาวบานจะมองเหนเจตนาดของเขา ความเปนมตรทจะรวมเดนทางกยงมไมพอ เปนไดเพยงสอทจะชวยใหเขาไดสงบางอยางทเขาตองการ ซงยงไมมในหมพวกเขาเทานน นเปนขนตอนหนงของปญหา คอการเรมตนดวยความเปนคนทตางสงคมกน

ขนตอนทสอง ซงจะกลาวตอไป กมความสาคญอยางมากเชนเดยวกน กลาวคอ ในการพฒนานน ไมเพยงแตจะตองการชวยเหลอใหประชาชนไดพบความเจรญประสบสงทดงามเทานน แตตองการชวยเหลอประชาชนใหหลดพนออกมาจากสงทไมด จงเขาออกมาจากคานยม ความเชอถอ ความประพฤตปฏบตทผดพลาด ทาใหเขาเปลยนแปลงไปกลายเปนผประกอบดวยคณสมบตทจะสรางสรรคความเจรญไดอยางดอกดวย

ปญหาในขนตอนน เปนขนเขาถงเนอตวชวตของชาวบานทเดยว ในกรณน ชาวบานมความเชอถอ คานยม ความประพฤตปฏบตของเขาเองทเขายดถอย ซงเขาถอวาเขามความรความเขาใจเปนอยางด แตนกวชาการหรอปญญาชน เปนตน ซงมาจากภายนอก เหนวาสงทชาวบานยดถอเหลานน ไมด มโทษ เปนผลเสย ตองการใหเลกยดถอเสย จดบรรจบจะเกดขนไดอยางไร

๙๐   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ประการแรก นกวชาการ หรอปญญาชน จะตองมความรความเขาใจในสงทชาวบานเชอถอประพฤตปฏบตนนละเอยดชดเจนยงกวาชาวบาน ถงขนาดทสามารถบอกไดวามนผดพลาดอยางไร มผลดผลเสยอยางไร

ประการทสอง จะตองสามารถชกจงชาวบานใหเหนตาม จนเชอ คอยอมแกไขเปลยนแปลงตามผชกจง

ตามปกต ถาไดประการแรกแลว ประการหลงกตามมาไมยาก แตเมอนาหลกการนมาตรวจสอบกบสภาพทเปนอยปจจบน ดเหมอนจะไมไดความสบายใจเลย

เรมตน ยกตวอยางเรองคานยมตางๆ มคานยมของชาวบานไทยหลายเรองทนกวชาการวาไมด ทาใหเกดผลเสย ขดถวงการพฒนา เชน คานยมเรองกรรม คานยมเกยวกบบญ เปนตน

กลาวไดวา นกวชาการเหลานน มความรเกยวกบคานยมเหลานน ทงสามารถอธบายใหเหนชดเจนวาเกดโทษ มผลเสยขดขวางความเจรญมากมายอยางไร แตความรนนลกซงแคไหน และเพยงพอใชประโยชนหรอไม ตอบวายงแคครงๆ กลางๆ และเสยงภย เพราะเปนความรทเรยนตอมาจากชาวบาน คอรตามทชาวบานรเขาใจยดถออย พอสาหรบชแจงอธบายสภาพทเปนอย แตไมพอทจะใชประโยชนในงาน คอการแกไขปรบปรงความเชอถอของชาวบาน

ขอเทยบใหเหนงายๆ ดวยเรองทกาลงกลาวขวญกนมาก คอ ประชาธปไตย

หลกการ และเนอหาสาระของประชาธปไตย เปนเรองละเอยดลกซงอยางไร นกวชาการเขาใจด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๑  

ประเทศไทยไดเปลยนแปลงระบบการปกครองมาสระบอบประชาธปไตยได ๔๒ ปแลว และกถอกนวา ประเทศไทยเปนประเทศประชาธปไตย ชาวบาน ชาวเมอง ชาวกรง ตลอดจนชาวบานนอก กรเขาใจกนวาอยางนน ทกคนไดรบรจากการเผยแพรโดยตรงบาง โดยออมบาง และมภาพของความเปนประชาธปไตยไวจาเพาะตน ตงแตละเอยดลกซง เปนนามธรรมวชาการลวนๆ ไปจนถงพฤตกรรมบางอยาง เชน การเดนขบวน การนดหยดงาน ตลอดจนภาพเลมสมดในพานรฐธรรมนญ

สาหรบชาวบาน ทวๆ ไป ถาไปถามความหมายของประชาธปไตย กนาจะไดเพยงชนสวนเลกนอย และอาจจะผดพลาดของประชาธปไตย แตถงอยางนนกยอมรบกนวาเขาเปนคนในประเทศประชาธปไตย

ในกรณน ยอมไมมปญญาชนใดทจะวดความหมายและคณคาของประชาธปไตย เพยงดวยพฤตกรรมหรอคาอธบายของชาวบานทวๆ ไปในประเทศทเพยงแตประกาศตนวา ไดมการปกครองแบบประชาธปไตยแลว จะใชวนจฉยไดกเพยงกลาววา เปนสภาพความเขาใจประชาธปไตยของคนในประเทศนน และใชเปนฐานสาหรบแกไขปรบปรงความเขาใจตอไปเทานน

ในแงของพระพทธศาสนา กเชนเดยวกน เปนททราบกนดอยแลววา พระพทธศาสนาเปนศาสนาประเภทประกาศคาสอนใหศกษา แลวพจารณาปฏบต ไมใชศาสนาประเภทกาหนดขอบงคบอนจะตองเชอใหปฏบต หลกธรรมตางๆ จงตองอาศยการศกษาใหเขาใจ และการสบตอความเขาใจทถกตอง กจะตองอาศยระบบทมการตามใหการศกษาอยเสมอ

๙๒   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ในกรณน ความเขาใจและการปฏบตทกระจายออกมาถงระดบชาวบาน และทชาวบานเองนาสบๆ กนมา โดยไมมผคอยตรวจสอบซกซอมให ยอมมโอกาสทจะเหลออยในรปทเลอนราง หรอเปนเพยงบางแงบางสวนของความเขาใจทสมบรณ หลายเรองกถงขนเพยนไปไกลลบลบ ถาศกษาเพยงใหทราบสภาพความเขาใจของชาวบานเกยวกบหลกธรรมนน กเรยนตอจากชาวบานได เปนการเพยงพอ แตถาจะทาการใดทยงไปกวานน หาพอไม

สภาพทเปนอย คอ ความรของนกวชาการเกยวกบหลกธรรมความเชอถอตางๆ นน เปนความรทวาไปตามชาวบาน หรอเรยนตอจากชาวบานเทานน พดไดเพยงวาชาวบานเชอถอปฏบตกนอยางน แตไมสามารถพดลกลงไปถงขนทแยกไดวา พทธศาสนาสอนวาอยางน หลกความเชอเดมแทในเรองน มดงน แตทชาวบานไดเชอถอกนมาและปฏบตกนอย เปนอยางน

แตตามทปรากฏ นกวชาการมกพดรวบเขาเปนอนเดยวกน ชาวบานเชอถออนใด หลกธรรมสอนไว กอนนน นบเปนความผดพลาดอยางสาคญ

แตทเปนขอเสยหายในทางปฏบตกคอ เรองกลายเปนวา นกวชาการ ปญญาชน หรอผไดรบการศกษาแลว มความรในเรองทชาวบานเชอถอประพฤตปฏบต เพยงเทาทเรยนรรบฟงตอจากชาวบาน ซงหมายความดวยวา นอยลงไปกวาชาวบานเสยอก ถาชาวบานรผดแลว ปญญาชนจะรพลาดสกเพยงไหน เมอรนอยกวาเขา จะไปแนะนาแกไขเขาไดอยางไร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๓  

จรงอย นกวชาการและผทจะเขาไปแกปญหานน อาจจะรวชาการอนๆ มากมาย ซงชาวบานไมรเลย แตความรทไมสมพนธกบปญหา มใชเรองทจะนามาใชประโยชนไดในกจนน หานบเปนความรในกรณนไม

โดยสรปคอ ไมรสงทเปนปญหา หรอรตวปญหานอยกวาชาว บาน จงวาเปนปญหาจากความไมรของนกวชาการหรอปญญาชน

ในทางทควรนน ผทจะเขาไปแกปญหา แกไขปรบปรงความเชอถอปฏบตของประชาชน ซงเปนขนเขาไปเกยวของกบชวตจรงของเขา จะตองรเขาใจและทาไดอยางเขา รวมกจกรรมตางๆ กบเขาได ซงเปนขนรเขาใจชวตความรสกนกคดจตใจของเขา ซงเขาเหนวาเปนมตรสนทกบเขาไดจรง และศกษาใหรลกซงจรงจงกวาชาวบาน จนรวาความเชอถอ การประพฤตปฏบตนนมมาอยางไร มการแปรรปอยางไร คลาดเคลอนผดพลาดอยางไร หลกทถกคออยางไร

ถาสามารถพดกบเขาไดหมดอยางทเขาร ทาไดหมดอยางทเขาทา แลวยงบอกตอไปไดอก เลยจากทเขาร รดกวาเขาในสงทเขาร อนเปนเรองเกยวกบการดาเนนชวตของเขา ถงขนนจงจะเปนขนทเขายอมตาม เพราะเชอถอไววางใจสนทแลว จะแกไขปรบปรงจงเขาได เขาจะทาตามเอง เรยกวานาเขาออกมาได

ถาไมทาอยางน กไดแคโจมตกน บอกวา ชาวบานถอคานยมผดอยางนนๆ ทาใหไมเจรญกาวหนา เหมอนตะโกนดาวาเขาจากคนละฝงแมนา จะใหเขากระโดดมาอยกบตวไดอยางไร แถมเขาภาษตวา

อนโธ ยถา โชตมธฏฐเหยย ขาดตาปญญาเสยแลว กเหมอนคนตาบอด เหยยบลงไปได แมกระทงไฟทสองทาง.

บนทกท ๕

ปญหาเกยวกบ

การสรางรากฐานของความเจรญทแท

ความเจรญแบบสมยใหมของไทย ถอวาเรมขนเมอเรมรบอารยธรรมตะวนตกในสมยรชกาลท ๔ และ ๕ สงคมไทยไดนาเอาระบบการตางๆ ของสงคมตะวนตกมาใช ซงเรยกงายๆ วา พยายามทาตามอยางความเจรญของตะวนตก และพรอมกบการรบความเจรญอยางใหมนนเอง ปญหาใหมๆ กเกดขนในสงคมไทยดวย เปนปญหาทเกดจากการปรบตวไมด หรอการเอาอยางโดยไมไดปรบตวใหเขากบสงทจะเอา และปรบสงทจะเอาใหเขากบตว

ปจจบนน แมจะมการพดวาจะไมตามฝรง ไมเอาอยางฝรงอยางนนอยางน แตตามสภาพทปรากฏอย กตองยอมรบอยนนเองวา สงคมไทยยงพยายามทาตามอยางสงทเรยกวาความเจรญในสงคมตะวนตก และปญหาทเกดขนกคอปญหาเดม คอไมสามารถทาตามไดจรงอยางเขา หรอปรบตวไมถกตอง

เราหวงวา ถงแมเราจะเปนผตามเขา ในดานความเจรญแบบสมยใหม แตในแงหนง เรากไดเปรยบเขา เพราะเมอเหนเขาเดนลวงหนาไป เรามโอกาสเรยนรความสาเรจและขอผดพลาดของเขา นอกจากจะรบความเจรญแลว ยงจะไดบทเรยนจากความผดพลาดของเขาดวย เราจงนาจะเดนไปไดดกวาเขา เพราะสวนทดของเขาเรากรบได สวนทเขาพลาด เรากหลกพน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๕  

แตการทจะทาอยางนนได เราจะตองเขาถงความหมายทแทจรงของสงทจะทาตามเสยกอน แนวความคด ระบบ ตลอดจนการกระทาใดๆ กตาม ทจะรบเอาเขามา จะตองพยายามใหมนใจทสดวาไดรเขาใจถงแกนแท พรอมทงเหตปจจยทสมพนธอยดวยอยางถองแท

ความรความเขาใจยอมเปนรากฐานของความเจรญทแท เพราะเปนหลกประกนวาสงทนามาทาตามนน เปนตวถกตวแทของมน มใชเปนเพยงสงทมรปรางลกษณะอาการภายนอกพองกนเทานน การเพยงทาตามหรอรบเอามา หรอมเหมอนเขา ไมเปนเครองหมายวาไดมความเจรญนนขนแลวแตอยางใดเลย เปนไดเพยงภาพลวงของความเจรญทผวเผนเลอนลอย อาการแสดงออกภายนอกทคลายกนอาจมาจากสาระทตรงขามกนกได

ความนงเฉยของคนไมร อาจเหมอนความนงเฉยของบณฑตกได จนกวาจะถงจงหวะทตองแสดงความรหรอความไมรนนออกมา การมรถยนตของคนหนง อาจหมายถงการมโอกาสปฏบตหนาทการงานไดสะดวกขน แตสาหรบอกคนหนงอาจหมายถงการเทยวแสวงหาความสขสาราญไดมากขน การมเครองรบวทย สาหรบคนหนง หรอคนสวนมากในพวกหนง อาจมคณคาในทางชวยใหรบฟงขาวสารตางๆ ไดกวางขวางรวดเรวขน แตสาหรบอกคนหนง หรอคนสวนมากในอกพวกหนง อาจมความหมายเพยงการจะไดมโอกาสฟงรายการบนเทงสนกสนานมากขน สะดวกขน

ตามทสงเกตด มพฤตการณหลายอยางในสงคมไทยทชวนใหสงสยวา การทาตามอยางตะวนตก จะเปนเพยงการรบเอามาแตรปแบบภายนอกทผวเผน เขาทานองวา เลยนได แตไมไดเรยน

๙๖   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

อยาวาแตจะเขาถงความหมายทแทจรงของเขาเลย แมเพยงความตระหนกในความสาคญของการทจะตองรตองเขาใจเนอหาสาระทแทจรง กยงไมมดวยซาไป

ถายงอยในสภาพเชนนตอไปแลว อยาวาแตจะเดนหนาไปไดดกวาเขาเลย แมเพยงจะเดนไปใหดเทาเขาในสวนทเขาผานไปแลว กจะทาไมได มแตจะสรางความวนวายสบสน ความเสอมโทรม และปญหาใหแกตนมากยงขน ความจรง บทเรยนแหงความผดพลาดเกาๆ กมมากพออยแลว ไหนๆ จะเปลยนแปลงปรบปรงกนใหมอก กควรใหรอบคอบจรงสกท หดสารวจดเรยวแรงและการออกแรงของตวใหชดเจนเสยบาง อยามวแตตเตยนมอและเปลยนเครองมออยเลย ถาไมปรบปรงการกระทาของตว ถงจะเปลยนเครองมอแลวๆ เลาๆ หรอถงจะไดเครองมอดมาใหม กคงไมสาเรจ วนเขารปเดม

ในทน จะยกตวอยางการกระทาสกสองสามอยางทในทศนะของผเขยนบทความน เหนวาไดเขาสสภาพหรอนากลววากาลงจะเขาสสภาพของการทาตามอยางผวเผน ไมเขาถงความหมายทแทจรงของการกระทาเดม

ตวอยางทยกมาน นอกจากแสดงถงการทาตามอยางผวเผน ไมเขาถงความหมายทแทจรงแลว ยงแสดงถงการกระทาทเอยงสด คอ เปลยนจากการกระทาเดมทผดพลาด ไปสการกระทาอกอยางหนง ในทศทางตรงขาม ทผดพลาดเชนเดยวกน

กรณเชนน เปนเครองเตอนสตใหระมดระวงไววา การกระทาทตางออกไปหรอตรงขามกบสงเดมทผด ไมจาเปนตองเปนการกระทาทถก อาจเปนเพยงการกระทาทผดอกแบบหนงเทานน ไมพงถกหลอกใหเขวไปเพยงเพราะเหนความแตกตาง แลวคลาดจากจดทถกตองไปเสย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๗  

๑. ลกษณะอยางหนง ทเหนกนวาเปนบคลกของคนไทยและเปนอปสรรคขดขวางถวงการพฒนา ไดแก ความเฉอยชา การดาเนนชวตทปลอยเรอยไปตามสบาย ขาดการตงเปาหมาย ทาใหขาดความกระตอรอรน

เมอปญหาเปนเชนน การทจะแกไข กตองสรางแรงเราการกระทาใหเกดความขวนขวายรเรมทาการตางๆ

เมอมองดสงคมตะวนตกกเหนวา คนมลกษณะบคลกทตรงขาม คอเตมไปดวยความกระตอรอรน การดาเนนชวตมการตงเปาหมาย และการวางแผน เราใหขวนขวายกระทาเพอเขาถงจดหมายนน จงจบจดเอามาวา ทชาวตะวนตกเปนเชนนน กเพราะตวเราคอความอยากได ทาใหตงเปาหมายและกระตอรอรนทาการงาน เปนผลใหเกดความเจรญกาวหนา สรปเอาวาจะตองสรางแรงเราใหคนไทยเกดความอยากไดขนมาบาง จงจะแกปญหาสาเรจ

แตเมอนามาทาเขาจรง กลบไมไดผลอยางนน ความอยากไดเกดขนจรง แตความกระตอรอรนในการกระทา หรอการลงแรงทางานสรางสรรค ไมเกดขนดวย กลบกลายเปนสวนสงเสรมใหเกดการหาทางลดเพอใหได คอ อยากได แตไมอยากทา และเกดคานยมชอบบรโภคมากกวาชอบผลต เปนคานยมแบบตองการสนองตณหา ทาใหเกดปญหาสงคมมากยงขน

ทเปนเชนนเพราะจบจดผด ความเฉอยชา ปลอยชวตเรอยตามสบาย ดเผนๆ วาเปนลกษณะตรงขามกบความอยากได และดเหมอนวาความอยากไดกบความกระตอรอรนจะเปนสงมาดวยกน แตความจรงเปนเพยงลกษณะตรงขามทผดทงค และเอยงสดไปคนละฝายเทานน

๙๘   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ความเฉอยชาไมจาเปนตองเปนเพราะความไมอยากได และความอยากไดไมจาเปนตองทาใหเกดความกระตอรอรน อาจเกดความกระตอรอรน แตเปนกระตอรอรนเพอจองทจะได ไมใชกระตอรอรนทจะทา ยงถาสภาพสงคมอานวย คอไมบบบงคบใหจาตองทาเพอใหไดดวยแลว กจะเปนการเปดชองทางใหแกการสนองความอยากไดโดยทางลด คอ ใหไดโดยไมตองทา มากยงขน

จดทพลาด คอ ในแงบคลกของคนไทย ทมความเฉอยชานนขาดความอยากไดกมจรง แตการขาดความอยากไดนน อาจเปนสวนดดวยซาไป สวนทขาดไปซงทาใหเกดผลเสยคอ การขาดความใฝผลสมฤทธตางหาก สวนดนมอยในบคลกของชาวสงคมตะวนตกดวย และเปนแกนแหงความเจรญกาวหนาของเขาตลอดมา

ความอยากไดกมอยอยางแรงในบคลกของชาวตะวนตกเชนกน แตในแงการสรางความเจรญแลว ความอยากไดนเปนเพยงสวนชวยเสรมในเมอความใฝผลสมฤทธนนมอยแลว ทาใหความใฝผลสมฤทธ นนแรงยงขน ในระยะยาว ความอยากได นเปนตวกอใหเกดปญหาดวยซาไป ตรงขาม ถาขาดความใฝผลสมฤทธเปนแกนเสยแลว จะไมสามารถสรางความเจรญกาวหนาไดสาเรจ

ความใฝผลสมฤทธ เรยกใหสนวาความใฝสมฤทธ คออะไร “ความใฝสมฤทธ” คอ การอยากเหนงานททาบงเกดความสาเรจ คอ อยากเหนความสาเรจของงาน อยากเหนผลงาน หรออยากใหงานสาเรจนนเอง ยงสาเรจอยางด อยางเรยบรอยเทาไร กยงด แตไมเลงไมรวมไปถงผลตอบแทน ทเปนผลพวงมาโดยออม (ตามเงอนไข)

ความใฝผลสมฤทธทด เนนท ความใฝจะสรางประโยชนสขแกตนและสงคม และตองการเหนประโยชนสขนนเปนผลสาเรจเกดขน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙๙  

ภาวะนมความหมายผกโยงไปถงปญญาดวย โดยตองใหถามวา อะไรคอประโยชนสขของตนและสงคม ประโยชนสขนนจะเกดมขนไดอยางไร จงเปนเรองของความรความเขาใจ ไมใชเพยงสกวาอยากจะไดอยางเดยว

ความหมายทแฝงอย เลงไปถงการแสวงความรความเขาใจหรอตวปญญาดวย เมอจะพดใหเตมจงตองวา ความใฝผลสมฤทธทดนนคอ ความใฝแสวงปญญาทจะชวยใหสรางสรรคประโยชนสขแกตนและสงคมไดสาเรจ เปนสงตรงขามกบความอยากได ซงเปนการใฝสนองตณหา ทตองการหาความปรนเปรอเฉพาะหนา

ความใฝผลสมฤทธทดนน เปนการใฝสนองทางปญญา ทาใหเกดความตองการทจะเขาถงตวแทตวจรงของสงทงหลาย และความตองการทจะทาใหเหนผลจรงจงตามทมองเหนดวยปญญา เปนการสนองความตองการทางปญญา โดยอาการทเรยกวาความอยากทา ซงในคาบรรยายขางตนเรยกวา ธรรมฉนทะ ถาเรยกใหเตมกวา กศลธรรมฉนทะ จะเรยกสนเปน กศลฉนทะ กได

แตในทนเรยกวา ธรรมฉนทะ ซงใหความหมายสนๆ วา ความใฝทจะเขาถงตวแทตวจรงของสงทงหลาย เทากบความใฝปญญานนเอง และเลงไปถงความอยากทา คอ การอยากทาใหเหนผลจรงจงตามทเลงเหนไวดวยปญญา เรยกสนๆ งายๆ วา “ฉนทะ”

ไดกลาวไววา ฉนทะ คอ ธรรมฉนทะ หรอกศลฉนทะ น มอยในบคลกของสงคมตะวนตก และเปนแกนกลางแหงการสรางสรรคความเจรญกาวหนาตลอดมา

๑๐๐   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

สงคมตะวนตกมลกษณะไดเปรยบอยางไร จงทาใหฉนทะนเกดขน โดยทลกษณะนเปนสวนทดอยหรอพรองไปในสงคมของเรา

ธรรมดาธรรมชาตของมนษย เมออยสบาย ไมมเหตจาเปน ไมมภยอนตราย หรอสงกดดนบบคน มกเกดความเพลน และปลอยตวไปเรอยๆ ไมเปลยนแปลงปรบปรง ไมเรงขวนขวายตระเตรยมปองกนหรอพยายามเอาชนะ นานๆ เขากมลกษณะเปนความเฉอยชาและความเพกเฉยละเลย เรยกวาตกอยในความประมาท

ตรงขาม ถามภยอนตรายหรอสงขดแยงกดดนบบคนคอยคกคามอยในอตราพอประมาณ ทไมถงกบทาใหยอมเสยกอน กทาใหเกดความระมดระวง การตระเตรยมตวส และการแกไขปรบปรงตวอยเรอยๆ เปนอาการทเรยกวาความไมประมาท แตเปนความไมประมาททเปนไปตามธรรมชาต

ในการพฒนามนษย ถาคนสามารถตงสตเตอนตนเองสรางภาวะกระตอรอรนเตรยมพรอมและปรบปรงตวขนได ในยามสขสบายตามปกต กกลายเปนคณธรรม ซงเปนสงพเศษทมอยเฉพาะในหมมนษย และแมในหมมนษยนนเอง กหาไดยาก

การคกคามบบคน ทมอ ยตอ เ นองและทาให เ กดการระมดระวงเตรยมตวปรบตวอยตลอดเวลาตดตอกนนานๆ จะทาใหพฤตกรรมไมประมาทนนกลายเปนระบบพฤตกรรมของสงคมและรกษาตวคงทนอยไดตอไปอกนาน ในลกษณะทเปนรปแบบ อนชนของสงคมนนอาศยการศกษาโดยออม โดยการถายทอดทางวฒนธรรม กจะพลอยมระบบพฤตกรรมเชนนนไปดวย และชวยสบทอดระบบนนไวตอไปในลกษณะทเปนรปแบบ ทาใหระบบพฤตกรรมไมประมาทนนเปนประโยชนแกสงคมนนสบไปยาวนาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๑  

โดยทวไป การคกคาม ขดแยงและบบคน มกเปนไปในรปของการแยงชงผลประโยชน และการครอบงาขมไวในอานาจ เชนประเทศใกลเคยงทมเหตขดแยง คอยรกรานรงแกกน หรอชนชาตทเขามาครอบครอง ตลอดจนภยธรรมชาตทขดขวางบนรอนการดารงชวตทจะอยอยางมความสข ทงหมดนรวมแลวกเปนการบบคนอยแคในระดบตณหา

อารยธรรมตะวนตก นอกจากจะไดประสบความกดขบบคนในระดบตณหาอยางกวางขวางมากมายมาโดยตลอดแลว ยงไดประสบการกดขบบคนอกระดบหนงเปนสวนพเศษ คอ การกดขบบคนทางปญญา

ประวตอารยธรรมตะวนตกตลอดเวลานบพนป เตมไปดวยการบบบงคบและขมเหงในทางความคด ความเชอถอ และการจากดเสรภาพในทางปญญา โดยเฉพาะตลอดระยะเวลาประมาณ ๑๐ ศตวรรษแหงสมยกลางทศาสนาครสตรงเรอง สามารถใชอานาจปดกนการใชความคดและกาจดผคดเขวจากความเชอถอในศาสนา อยางรนแรงทสด

การจากดบบคนและปดกนในทางความคดน อยางนอยเปนเครองเราความสนใจใหพงไปหากจกรรมทางปญญามากขน และกลายเปนการใหความสาคญแกสงตองหามนนไปดวย การบบคนอยางรนแรงจงเปนปจจยอยางหนงททาใหสงคมตะวนตกสมยตอมารจกคณคา และบชาเสรภาพเปนอยางยง

นอกจากนน ในการพยายามชกจง และปดลอมคนไวในวงจากดของความคดความเชอถอของตน สถาบนศาสนาครสตเองกตองหาทาง คดเหตผลมาอธบายคาสอนใหน า เ ชอ ถอ ใหมหลกประกนความมนคงของคาสอนมากยงขน

๑๐๒   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

สวนคนทตองการเสรภาพในทางความคด เมอถกปดกนจากด กยงดนรนอยากรและใฝแสวงปญญามากยงขน ทาใหเกดการทนสและดงดน จนถงยอมสละชวต แมแตถกเผาทงเปน และในขนสดทายกนาไปสความเบอหนายตอระบบความคดทอยในวงจากดนนทงหมด กาวออกไปสชองทางใหมทเหนวาอาจเปดทางไปสปญญาสนองความใฝรได

ระยะเวลายดยาวหลายศตวรรษแหงการดนรนทางปญญาน นานพอทจะสรางจตใจซงมความใฝร และมลกษณะแสวงปญญาอยางจรงจง และนานพอทจะสรางระบบพฤตกรรมตลอดจนบคลกทนยมคณคาทางปญญาใหแกสงคม ซงตอมาภายหลง แมวายคแหงการกดขบบคนทางปญญาจะผานไปนานแลว ระบบความคดและพฤตกรรมตางๆ กยงคงอยยงยนมาเปนรปแบบทางวฒนธรรมทหลอหลอมคนในสงคมตะวนตกใหไดรบผลสบทอดตอกนมา

ความใฝสมฤทธ ทมตนเคามาจากความใฝรหรอการแสวงปญญา หรอการใฝสนองความตองการทางปญญานตางหาก ทเปนแกนกลางแหงการสรางสรรคความเจรญกาวหนาของตะวนตก หาใชความใฝสนองตณหาทควบอยดวยไม

คนไทยทวาเฉอยชานน มใชวาจะขาดความอยากไดหรอมความใฝสนองตณหานอย แตสงทนาจะขาดแนกคอ ความใฝรหรอความใฝสนองความตองการทางปญญา พดสนๆ วา การแสวงปญญา นเอง

การจะกาวออกจากความเฉอยชาดวยการเราความอยากไดหรอเราตณหาขน จงเปนการผดพลาดซาสอง หรอการกาวจากความผดพลาดทเอยงสดขางหนง ไปสความผดพลาดทเอยงสดอกดานหนงเทานน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๓  

ขอยาวานนเปนการจบจดทพลาด ไมไดเนอหาสาระทจะนามาสรางสรรคความเจรญทแทจรง และนาจะเปนตวการสาคญททาใหงานพฒนาทผานมาตองลมเหลวจนแทบจะเคยชนเปนธรรมดา

การอธบายสนโดษแคบเกนไปกด การตาหนสนโดษวาขดถวงการพฒนากด กเกดจากความผดพลาดนเชนเดยวกน

ความใฝสนองตณหา กบความใฝสนองปญญานเปนคนละอยางหางกนไกล แมวาสองอยางนนอาจจะมาแซงมาหนนรนกน

บคคลผหนงดวยความใฝสนองตณหา ตองการความมงคงและอานาจ อาจมความเพยรพยายามยกกองทพไปรบยงดนแดนทแสนไกล

บคคลอกผหนง ตองการตอบคาถามทของใจอยเพยงขอเดยว อาจลงทนเดนทางฝาความยากลาบากไปยงดนแดนหางไกลเพอแสวงความรแทจรงทเปนคาตอบปญหานน หรออาจลงทนดาเนนการคนควาทดลองดวยความยากลาบากตลอดเวลานานป เพอใหไดความร หรอใหไดเหนผลจรงในเรองนน

จรงอย บคคลทแสวงความรนน อาจตองการไดเงนทองชอเสยงดวย แตถาไมมความใฝรใฝเหนความจรงในเรองนนเปนแกนอยแลว เขาคงจะไมลงทนลงแรงดวยความยากลาบาก เพอยตลงดวยการไดเงนทองชอเสยง สาหรบคนเชนน ความภมใจไดชนชมทไดเหนผลสาเรจแหงตวงานนน เปนจรงจงขนมา เปนเรองยงใหญกวาการไดเงนทองชอเสยง

ความใฝสนองตณหาทเรยกงายๆ วาความอยากได คอ อยากมสงปรนเปรอตวตน โดยทการไดนน อาจเกยวของกบการกระทา คอตองผานการกระทาหรอไมกได แตถาเปนไปได ไดโดยไมตองทา ยอมตรงใจมากทสด ใจมงทจะได แตตองจาใจฝนใจทา

๑๐๔   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

สวนความใฝสนองปญญา เรยกงายๆวา อยากรและอยากทา หรอใฝรและใฝทา คออยากเขาไปถงความจรงหรอตวจรงตวแทของสงนนๆ และอยากทาการเพอใหเหนสงนนๆ มผลเปนจรงเปนจงขนมาตามทร ทงการไดร และการไดทา เปนความสมปรารถนาของใจ จงอยากจะทา และมความสขจากการทไดทา

ยาอกทวา อยากรความจรง และอยากทาใหเปนจรง เรยกสนๆ วา “ฉนทะ” ถาจะเอาคาศพทเตมๆ กวา กศลธรรมฉนทะ และ กตตกมยตาฉนทะ จะใหสนลงหนอยกวา กศลฉนทะ หรอธรรมฉนทะ

จะเหนวา ฉนทะ หรอยอมยาวหนอยแตชชดลงไปวา ธรรมฉนทะ นน แสดงออก ๒ ดาน คอ ความร กบ การกระทา แตถาวเคราะหลกลงไปอก จะเหนวาทง ๒ ดานนนรวมลงเปนอนเดยวกน คอ ใฝธรรม หมายถงอยากเขาถงธรรม คอตวแท ตวจรง ความหมายทแท เนอหาสาระทเปนแกนแท ตลอดจนความดงามทเปนคณคาแทจรงของสงนนๆ

การเขาถงนนยอมมาใน ๒ ดานคอ ดวยความร และการทา คอแยกเปน ๒ ดาน เปนใฝร และใฝทา รวมแลวกคอ ใฝธรรมนนเอง

เมอนามาใชในทางจรยธรรม โดยเฉพาะในดานการศกษาเพอฝกอบรมบมนสย และใชศพทสมยใหม กอาจเรยกธรรมฉนทะนเปนคานยมอยางหนง เปนคานยมแหงธรรม มลกษณะเปนความซอตรงตอกฏธรรมชาต

เมอเรยน กตองการเรยนรความจรง และเพอทาใหไดจรง เมอทางาน กตองการทาเพอผลสาเรจของตวงาน ตรงไปตรงมา

หนาทสาคญอยางหนงของการศกษา คอ จะตองสรางคานยมธรรมฉนทะนขนมาใหได หรอถาวาใหถก มการศกษาทแทเมอใด คานยมนกเกดมขนเองเมอนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๕  

การฝกสอนใหมธรรมฉนทะนน เ รมไดตงแตเดกเลกๆ ตามปกต พอแมคอยสรางคานยมใหแกเดกอยแลว ในแงฉนทะน กจะไปในทางของกามฉนทะ (ตณหา) หรอธรรมฉนทะ อยางใดอยางหนง

เดกไปไหน เหนอะไรๆ อยากจะรทงนน เดกจะถามดวยความอยากรวา นนอะไรๆ คอ เดกประสบความตดขดบบคนขนมาแลว ตองการความแจมแจงทางปญญา ผ ทแนะนาเดกในขณะนนกจะม ๒ แบบ

ทปรากฏในสงคมไทย จานวนมากมกจะแนะนาในแงปลกกามฉนทะวา อนนนสวยกวา อนนดกวา นาเอากวา เอาอนนดกวา เปนตน ไมคอยชแจงในแงความร แตเขวไปในทางเราความอยากได ทาใหอยากไดตอไปเรอย ในระยะยาวกเปนการสรางคานยมแหงความอยากได และการชอบบรโภคมากกวาผลต ขาดความใฝร

ทจรง พนของเดกมอยแลวทตองการปญญา แตการแนะนาอบรมทผด ชกใหเขวเสย ธรรมฉนทะหดหายไป กามฉนทะเพมขน ถาเปนการศกษา กเรยกวาเปนการศกษาทผด

ในทางทถกนน เมอเดกถามดวยความอยากร กควรแนะนาในแนวทางสงเสรมธรรมฉนทะวา นนคอสงนน เรยกชอวาอยางนน ใชเพอประโยชนอยางนน ทามาจากนน เขาใชมนอยางนนๆ ทาใหเกดปญญาความรแจง และความรสมพทธทใหอยากรยงๆ ขนไป

ในการรบประทานอาหาร ควรชแจงชกจงใหสนใจ และคดเลอกอาหารตามคณคาตอสขภาพ ยงกวาจะชกจงใหเพงไปแตในแงความอรอย หรอการตกแตงสวยงาม ในการใชปจจยสอยางอนๆ และอปกรณเครองใชตางๆ กพงแนะนาในแงคณคาทางการใชประโยชนของสงนนๆ มากกวาจะชกจงใหตดอยกบสภาพทผวเผนฉาบฉวยของสงนนๆ

๑๐๖   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

การศกษาในแงน สอมวลชน โดยเฉพาะกจการโฆษณา ทาหนาทไดมาก ทงในแงปลกธรรมฉนทะ และปลกกามฉนทะ

๒. ในระยะทกาลงตนตวเรองประชาธปไตยกนอยางมากเชนเวลาน รสกกนวา ความกลาแสดงออก จะเปนคณสมบตสาคญอยางหนงของคนในสงคมประชาธปไตย เพราะเปนทงอาการ และเปนทงเครองหมายของการมเสรภาพในทางความคด ซงเปนองคประกอบสาคญของระบบประชาธปไตย และกรสกกนวา ความกลาแสดงออกนเปนคณสมบตสาคญทจะตองปลกฝงแกเดกและเยาวชนทกาลงจะเตบโตขนมาดารงชวตอย และรวมสรางสรรคสงคมประชาธปไตย

บางคราวการแสดงออกตางๆ กชวนใหเหนไปวา เราไดรวบเอาความกลาแสดงออก กบความเปนประชาธปไตย เขาเปนอนหนงอนเดยวกน หรอความกลาแสดงออกนนเปนเนอตวทงหมดของประชาธปไตย หรอทานองวาเพยงมความกลาแสดงออกแลว กเปนอนไดมประชาธปไตยขนมาแลวเสรจสนบรบรณ

ดเหมอนวาเราจะยกเอาความกลาแสดงออกนขนเปนสตรสาเรจของประชาธปไตย โดยไมตองคานงวา มนมตาแหนงอยตรง ไหนในระบบส งคมประชาธปไตย มความสม พนธ กบองคประกอบอนๆ ของประชาธปไตยอยางไร อะไรเปนคณคาของมนตอความเปนประชาธปไตย ตลอดจนวามนมขอบเขตความหมายและความสาคญตอประชาธปไตยแคไหนเพยงไร

ความกลาแสดงออกนน ในฐานะทเปนอปกรณสาคญของเสรภาพในทางความคด ยอมมคณคาในแงทเปนชองทางนาเอาสตปญญาความคดเหนของสมาชกแตละบคคลออกมาใชใหเปน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๗  

ประโยชนแกสงคม หรอเปนสวนประกอบทมาสมทบชวยกนกบสตปญญาของสมาชกอนๆ ในการรวมกนหาลทางไปสการแกปญหาของสงคมนน

ในแงของตวบคคลเอง ความกลาแสดงออกยอมเปนอปกรณในการแสวงปญญา เปนบนไดทชวยใหกาวคบหนาไปสความจรงดวยการเสาะหาและแลกเปลยนความรความคดเหน มนเปนเครองมอสาหรบแสดงความรบผดชอบของบคคลตอสงคมของตนดวย และเปนเครองประกนสทธของเขาทจะใหสงคมรบฟงความตองการของเขาดวย

แตการแสดงออกทจะมคณคาดงตองการอยางนได กตองมรากฐาน รากฐานนนคอ ความใฝธรรม ไดแก ความตองการทจะเขาถงความจรงความถกตองดงาม หรอธรรมฉนทะนนเอง

ลาพงความกลาแสดงออก ไมจาเปนตองหมายความวาจะมรากฐานถกตองเสมอไป และความกลาแสดงออกทขาดรากฐานอนถกตอง ยอมเปนสงไรคณคา หาใชสงทดไม กลบจะเกดโทษได และไมจาเปนตองเกยวของกบความเปนประชาธปไตย หรอการเตรยมสรางคนสาหรบสงคมประชาธปไตยเสมอไป อาจเปนเพยงการกระทาทเลอนลอย หลงผดหรอเกดโทษแกสงคมอยางรายแรงได ถาผฝกนนขาดความเขาใจทเปนรากฐาน ทกทกเอาเพยงความกลาแสดงออกวาเปนตวประชาธปไตย

ความกลาแสดงออกทขาดรากฐาน กคอความผดพลาดทเอยงสดอกดานหนง ตรงขามกบความนงงาไมกลาขดแยง และวาตามๆ กน

๑๐๘   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ธรรมดาของคนสวนมาก เมอไมพอใจในสงใดสงหนง เหนวาสงนนผดพลาดไมถกตองแลว พอมองเหนอกสงหนงทตางออกไปหรอตรงขามกบสงนน กมกหลอกตวเองหรอวนจฉยโดยผลผลามวา สงใหมนนคอสงทถกตอง หรอเปนสงทกาลงตองการ โดยมไดตรวจดเนอหาสาระใหชดเจนกอน จงมกทาความผดพลาดซาเขาอก

ความกลาแสดงออก และความนงงาวาตามๆ กน ถาขาดรากฐานแลว กเปนการกระทาดวยโมหะไดดวยกนทงค

จรงอย การชอบสงวนทาทสงบเสงยมเกรงใจ ไมชอบโตแยง และวาตามๆ กน โดยเฉพาะตามผใหญนน ในระยะยาวจะเปนคานยมทมทางเหนยวรงความคด หนวงการใชปญญา ทาใหเฉอยชาในทางความคดไดมาก และเ หนกนว า อาการอยาง น เปนบคลกลกษณะของคนในสงคมไทยทถกสรางมาตามระบบสงคมเดมซงเปนสงทเสยหาย จะตองแกไข และเปนตวกอปฏกรยาใหหนไปนยมความกลาแสดงออกเพมมากขน

แตทถกแลว กอนจะลมลางสงหนงรบสงหนง ควรวเคราะหสงทงสองใหชดเจนกอน

ในลกษณะเดมทวาไมดนน มเคาสวนดแฝงอยดวย คอ การเคารพความคดเหนของผอน และการเคารพตอประสบการณ แตเพราะขาดรากฐานคอความใฝร จงทาใหเปนผไมรจกคดดวยตนเอง และความคดเฉอยชา อาศยปจจยอนๆ ทางสงคมประกอบเขาดวย ในระยะยาวลกษณะทเปนสวนด กกลบเปนสวนเสรมของลกษณะทไมดไปเสย กลายเปนการวาตามๆ กน แลวแตผใหญ ไมกลาขดแยง ไมรจกคดเอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๐๙  

สวนความกลาแสดงออกดเหมอนเปนลกษณะตรงขาม เปนคานยมทชวยกระตนใหใชความคด เราใหใชปญญา วองไวในทางความคดไดมาก แตทจะใหไดผลดอยางนน จะตองไมใชเปนเพยงลาพงตวความกลาแสดงออกลอยๆ จะตองมรากฐานดวย คอถาเปนการฝกเดก จะตองมธาตแหงความใฝรเปนพนอยในเดกนนอยแลว หรอผฝกตระหนกดอยแลวถงความมงหมายในการทจะปลกและปลกความใฝรนขนแกเดก

การฝกแตเพยงภายนอก โดยขาดสต ไมตระหนกถงรากฐานทอยภายใน เปนการเสยงตอการสรางลกษณะรายทไมพงประสงคขนมามากกวา ลกษณะเชนวานน คอ ความโออวด หยง ลาพองตน รกราน ชอบแสดงเดน ความไมเออเฟอตอระเบยบวนย ตลอดจนการแสดงออกเพอใหเขาเหนวาร มากกวาจะแสดงออกเพอหาความร

ลกษณะเหลานมใชเครองหมายแหงความใฝแสวงปญญาหรอเปนนมตแหงความเจรญกาวหนาแตประการใดเลย

ผใฝรใฝแสวงปญญานน เปนผออนนอมถอมตน มความเคารพตอสงทจะเพมเตมเสรมปญญา และเปนผพรอมจะรบความร มใชผพองลมทวมลนตองเทยวพนเปาใสผอน โดยไมมชองทรบเขา

บคลกทตองการนน คอลกษณะสองดานทเสมอนตรงขาม แตความจรงกบเสรมกน ไดแกความเคารพความคดเหนของผอน ความเคารพตอประสพการณ ความพรอมทจะแสดงออกดวยความสภาพ เออเฟอ กบความใฝรแกลวกลามนคงในการแสวงปญญา

ภายในแฝงเอาความคดคนแสวงธรรมเขาไว ภายนอกมความออนนอมถอมตน ทาใหพรอมทจะนาภมปญญาทมอยแลวออกมาตอเอาภมปญญาใหมเขาไปเพม

๑๑๐   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ระหวางบคคลผมเพยงความกลาแสดงออก ทาความอาจหาญใหปรากฏในทชมนม กบบคคลผกลาสทนบกฝาความลาบากตรากตรา ยอมนอนกลางดนกนกลางทรายแมนานปได เพยงเพอแสวงคาตอบเลกนอยมาชวยเสรมปญญาของมนษย บคคลประเภทหลงเปนผทสงคมไทยยงขาดแคลนมากกวา และเปนบคคลทพงตองการมากกวา ในการสรางสรรคสงคมทดงามตอไป

ไหนๆ กจะสรางสรรคสงคมใหมกนใหดทสดทงท และมโอกาสเพราะถงยคแหงความเปลยนแปลงแลว กควรจะทาอยางทใหแนใจทสด

ถาเชอวาวธการแหงปญญาดทสด กควรจะใชสตปญญากนใหถงทสด มใชจะผละทงอยางหนงไปหาอกอยางหนง เพยงเพราะไมพอใจอยางหนง แลวพอใจอกอยางหนงดวยสกวาเหนรปรางตรงขามหรอตางออกไป ซงทาใหหนไมพนจากคานยมทผวเผนฉาบฉวย และไดรบผลแหงความเปลยนแปลงเพยงสลบจากรสชาตของยานอนหลบ มาเปนยาปลกประสาท หรอซารายเปนยาพษไปเสยเลย

ภารกจของคนไทยทจะสรางสรรคสงคมใหม โดยเฉพาะผมหนาทรบผดชอบ หรอตงตวขนมารบผดชอบสงคมในขณะนนน เปนภารกจทหนกยงนก และเปนขอสาคญทจะตองตระหนกถงความหนกนไวเปนอยางสง เพอมใหถอเอาเปนเพยงการหาทางเลนสนกจากเรองทนาตนเตน

แมแตถาจะนาเอาคณคาหรอระบบอะไรสกอยางในสงคมอน มาสรางขนในสงคมไทย สงทจะตองทาในสงคมไทยกยากและซบซอนกวา การเพยงแตทาตามอยางทเขาทาอยแลวในสงคมนน หาเพยงพอไม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๑  

ตวอยางเชน การฝกความกลาแสดงออกเปนตน ในสงคมของเขา การฝกเพยงแคภายนอก กเปนการเพยงพอ เพราะสงคมไดผานชวงเวลาแหงการสรางรากฐานมาจนถงขนเกดสภาพรปแบบขนแลว การฝกกเปนเพยงการรบถายทอดหรอทาใหคนกบระบบพฤตกรรมของสงคมทมอยแลว ซงระบบพฤตกรรมของสงคมนนจะคอยกากบวถพฤตกรรมของบคคล ใหอยในแนวของสาระทเปนรากฐานเองในตว

แตการฝกจากภายนอกอยางเดยวในสงคมไทย เปนการเสยงอยางยงตอการเขวออกไป ทาใหไดเพยงรปแบบทเทยบคลาย แตมสาระเปนอยางอน

งานสรางรากฐานจงเปนภารกจสาคญเพมพเศษในสงคมทกาลงสรางสรรคใหม นเปนเพยงตวอยางอนหนงเทานนของการทจะตองมสตตระหนกเชนน

ชวงเวลาแหงความเปลยนแปลงน เปนชวงเวลาแหงความหวง แตกควรเปนชวงเวลาแหงความหวงใยดวย เพราะเมอโอกาสเปลยนแปลงมาถง กยงมองเหนแตสงททาใหคลางแคลงใจ อยางนอยกทาใหตองตงคาถามวา มอะไรททาใหเกดความมนใจไดวา สงคมไดใชโอกาสนอยางดแลวเพอบรรลจดมงหมายทพงประสงค สงคมพนแลวหรอไมจากการทจะแลนจากความผดพลาด ณ สดทางขางหนง ไปสความผดพลาดอกสดทางหนง

ดเหมอนวาสงคมเกา กมแตความหลบไหล ลมหลง มวเมา ไมสนใจจะแกไขปรบปรงอะไร แตเมอตนขน จะสรางสงคมใหม กดเหมอนวาจะมวแตตนเตนกนอย ชอบรมสนใจกนกแตเรองทถก

๑๑๒   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ยกขนปรงแตงสสนรสชาตใหนาตนเตน เรองอนๆ หรอแงอนๆ ของเรองเดยวกน แมจะมอกมากมายและสาคญกวา แตเงยบเฉยจดชด กถกปลอยปละละเลยทอดทง ไมมใครสนใจคดไตรตรองพจารณา

แมเรองทปรงแตงรสชาตวาดลวดลายจนแตกตนกนมาดแลวนน เมอการชมนมมงดผานพนไป จะมใครสกกคนหรอมสกคนบางหรอไม ทจะใสใจศกษาดใหลกซงลงไปอกวา สงนนเปนอยางไรกนแน มรายละเอยดปลกยอยอะไรยงกวานนอกบาง สวนทยกขนมารองชวนใหรมดกนนน มเหตผลทมาทไปซบซอนสมพนธตอเนองมาอยางไร

เราพรอมทจะผานชวงเวลาแหงความตนเตน ไปสระยะเวลาของการเรยนรและลงมอทาอยางจรงจงดวยความอดทนหรอยง มวแววแหงความหวงบางหรอไมวา เราไดมองคประกอบตางๆ ทเปนหลกประกนสาหรบสรางสรรคสงคมทดงามขนแลว แมแตความเปนนกศกษาทแทจรง

ถาจะยกพทธภาษตมาเตอนสต กคงจะไดแกกงคาถาวา โยนโส วจเน ธมม ปญญายตถ วปสสต

พงวจยธรรม(สบคนความจรง)ใหตลอดถงตนสาย จงจะเหนความหมาย(แงมมคลขยาย)แจงชดดวยปญญา

ปญหาเบดเตลด

เชน ความมนคงในอดมคต

ถาม ถาทกคนมงสวรรคชนตา แตทานอาจารยสอนใหมงในงานและความสมฤทธของงาน เราจาเปนตองอยกบคนทมงสวรรคชนตา เราควรจะปฏบตอยางไร จงจะใหจตใจของเรามนคงตอตวงานไดเสมอไป?

ตอบ มนอยทฐานในใจของเราวามฉนทะ มความรกงานนนหรอไม ถาเรารกงานนนจรงจงแลว แมแตความสขของเรากจะเกดจากการทางาน และการเหนความสมฤทธของงานนนเอง

จดแรกตองแยกใหไดกอนวา ตวเรามเพยงความยดมนในอดมคต หรอมอดมคตทฝงอยภายใน เปนเนอแทของจตใจ

ความยดมนในอดมคต กบการมอดมคตอยในใจของตนเอง ไมเหมอนกน คนหนงอาจทาการดวยความยดมนในอดมคต อาจทาดวยพลงปลกอนรนแรง

อยางนกศกษาทออกไปเผยแพรประชาธปไตย โดยการยดมนในอดมคต ไมมอดมคตเปนพนฐานอยในใจของตนเอง ความสขทจะได กเปนเพยงความสขทางออม คอไดรบความกระตนเรงเราในทางการปลกใจเปนตน เปนไปไดชวกาลงสงของแรงปลกใจนน แลวไดความสขตอบแทน เชนวาภมใจในวรกรรม ไดรบความชนชม รสกมเกยรต โก เปนตน อยางนเรยกวาทาดวยความยดมนในอดมคต ยดมนโดยไมไดเกดจากรากฐานในจตใจของตนเอง มนไปไดไมยงยน

๑๑๔   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ถาจะใหยงยน กตองเปนความรความเขาใจชดแจงและความพอใจอยในจตใจของตน ถาเปนอยางนนแลว เรามความสขความพอใจอยขางใน อดมการณขางนอกเขากบอดมคตขางใน ไปไดตลอด ไมใชไปดวยเสยงปลกรนรว พอเขาเลกเรา ตวกหมดแรง

แลวทสาคญ เรามความสขกบความเปนอยทเรยบงาย มความพอใจในการดารงชวตอยางสามญทไมมเครองปรนปรอฟมเฟอย เราชอบเราพรอมทจะมชวตอยางนนในตวของเราเองอยแลว มความพรอมเปนรากฐานอยในใจของเราเองแลว ไมใชไป ไมใชอยอยางนนไดเพราะแรงปลก ถาอยางน จงจะมนคง

นกศกษาทไปเผยแพรประชาธปไตย หรอไปทาอะไรกนน ถาเขาไดแคยดมนในอดมคต ไปดวยเสยงปลกแรงเราแบบนละก ตอไปเขากตองการเปนอยอยางสะดวกสบายฟงเฟอ การอยอยางเสยสละกเปนความฝนใจ อดมคตทยดมนไว กบรากฐานในใจ มนขดกน กไปไมตลอด พอไปเปนขาราชการ หรอไปทางานอะไร กนากลวอก

ฉะนน ถาจะสรางระยะยาว ตองเขาถงจดนใหได ถามนอยขางในเปนพนใจแลว ไมเปนไร ถงอยางไรเรากมความสขอยในตว เรามความพอใจเกดขนจากตวงานนนเอง มนมนคงยงยน สวนทวาเมออยกบผอนแลว ถาใจของเราเปนอยางน มรากฐานอยในตว กจะหาทางปรบตวไดเอง ดกวาคนทสกแตวายดมนในอดมคต

ถาม คนทมทางไปอยแลว เชน มอาชพมเงนบาง (ชนชนกลาง) การทาดหรอนกถงคนอน คงจะทาไดบาง แตพวกกรรมกร คนยากจน ไมมจะกนเลย พวกนกตองไปนกถงปากถงทองของตวเองแน และจะไปโทษคนพวกนวาเหนแกตวจะถกหรอ และใครจะแกไข?

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๕  

ตอบ อนนตองแยกวา ทพดไปแลวนน เปนการแกปญหาระยะยาว เชนเรองการศกษาเปนตน คอการสรางคานยมในทางททาใหคนไมเรมการอนใดเพยงดวยเหนแกประโยชนสวนตน แตใหมงไปสความสาเรจของตวงาน หรอจดมงหมายของสงนนเอง

การทาสงใด กควรเปนไปเพอจดหมายโดยตรงของสงนน การปลกหญา กเพอใหหญางอกงาม การกวาดถนน กเพอใหทางสะอาด สวนการไดผลประโยชนหรอไดเงน ไมใชเปนจดหมายโดยตรงของงาน แตเปนจดหมายออม เปนผลพวงตอ หรอผลพลอยตาม โดยมนษยสรางเงอนไขขนมา เปนจดหมายทเรายกใหแกการกระทานนตามทคนตกลงกน อกทหนง ไมใชเปนจดหมายของการกระทานนเอง

ในระยะยาว เราตองมงไปทการแกปญหาแบบนน คอใหคนตรงตองาน โดยมฉนทะทใจรกมงตรงไปยงจดหมายของตวงานเองเปนเปาแรกกอน แลวใหคนตรงตอคน กวากนอกชนหนง นกตองทาโดยสรางคานยมดวยการศกษา เปนตน

ทน ในระยะสนเฉพาะหนา ทถามวาสาหรบกรรมกร คนยากจน จะไปนกถงคนอนไดอยางไร ในกรณนกไมไดวาเปนคนเหนแกตว แตมอยอนหนงเปนคานยมพนฐานในตวคนทสรางได ไมใชเ รองวานกถงใครไมนกถงใคร คอ ถงแมเปนกรรมกร กนกถงความสาเรจของงานทตวทา เชนอยางเมอกบอกวา ถาเปนคนกวาดถนน ใจเขารกอยากเหนถนนสะอาดราบเรยบ ไมมเศษของ ไรขยะ ถาเปนพนกงานประปา กอยากเหนนาไหลด เหนทอเรยบรอย ไมมทไหนผพง อะไรอยางน คนทใจนกอยางน เรยกวามธรรมฉนทะ ใฝทจะแกไขปญหา ใหลถงความดงาม เปนสงทสรางได คนสรางได ไมใชสรางไมได และคนจานวนไมนอยมจตใจอยางน ฝกขนมาได

๑๑๖   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

แตทนไปเปนกนเสยอกอยางหนง คอ เวลาทาอะไร เอาแตจะนกถงผลประโยชนตอบแทนอยางเดยว การนกแบบนนาไปสการทวาอยากจะลดตอไป คอ ทแรก ตองทาอนน แลวจะไดอนนน ทางานน จะไดเงนนน กยงดทงานเปนสะพานไปสเงน ถงอยางไรกยงไดงานเพราะตองการเงน

แตตอไปละ เขาอาจจะตองการวาไมตองทางาน แตใหไดเงน หรอพอใหเหนวาไดทางานแลว ทงๆ ทตวเองไมไดทาจรงทาจง หรอใหไดเงนมาก โดยทางานแตนอย อะไรทานองน กตองหาทางหลบเลยงหรอทาเลห ใหเหนวางานสาเรจ โดยทไมไดสาเรจจรงจง ไมไดผลดเทาทควร เพราะเขาตองการเงนกอนนน แตเขาไมไดตองการความสาเรจของงานนน จงไมนกวาตวงานนนจะออกผลอยางไร เอาพอใหบอกวางานนนมนเสรจแลว ไดเงนแลว กแลวกน นคอแย

สงทเราจะตองทาใหไดกคอ เมอคนจะทางานอะไร กใหเขามงไปทผลสมฤทธของงานนน ถงแมเปนกรรมกร กทาได คอ ไมวาจะทางานอะไร ผลทตองการกอยทงานนนอยแลว เมอทาอาชพคอทางานของเขา กมงไปทตวงานนนเองเปนจดหมายใหมนสาเรจอยางดทสด

เมอทาไดอยางน กเขาสจดหมาย สวนเรองปากเรองทองนนแนนอนอยแลว เปนเรองทพวงอยดวยกน คนกตองมปจจย ๔ ทชวตตองอาศย กจดสรรใหเหมาะใหด แตคนทมคานยมอยางทวาเมอกนนเปนพนฐานแลว จะทางานอะไรกได ยอมปรากฐานทดของสงคมไวตลอดเวลา อยางนอยกปฐานนนไวในตวเอง สวนทตวทากไมเสย และไมมสวนทจะไปพอกเพมใหสวนรวมตองทรดลงไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๗  

สวนทวาใครจะแกไขนน ทกคนมสวนตองชวยแกไขทงนน โดยเฉพาะใครสานก ใครตระหนก คนนนตองลงมอทา เรมแตตวผทางานเองนนไป สวนผอนทรบผดชอบมากทสด คอ ผทรบหนาทมาจากสงคม หรอตงตวเปนผรบผดชอบ เชน ทางานสงคมสงเคราะห ถาคนททามธรรมฉนทะ กจะแกไขไดดทสด คอทางานแกปญหาสงคม เพอใหสงคมหมดปญหาจรงๆ ไมใชเพอมงอยางอนทออมๆ

ถาม การใหมคานยม จะมกลายเปนสงเสรมภวตณหาหรอ?

ตอบ ขณะนเราเอาศพทสมยใหมมาใช คาวา “คานยม”แบบน หมายถงสงทเทดคาพอใจเชดชกนในหมชน สงทนยมยดถอเปนแนวทางความประพฤตปฏบตโดยปกตนสย หมายความวาลกษณะความคดจตใจมนโนมทจะเปนไปหรอถอตามอยางนน ถาเปนอยางนแลว มนตรงกบสงขาร มากกวาเปนตณหา หรอเปนภพ หรอเปนภวตณหา

จรงอย เมอคานยมเปนสงขาร กยอมนาไปสภพได แตขอนนเปนธรรมดาวสยของปถชน และปถชนกอาศยสงขารฝายดนนเองในการปฏบตเพอพนจากภพ

เหมอนอยางเมอกบอกวา เราไปทาอะไรโดยเพยงยดมนในอดมคต บอกวาฉนมอดมการณนน เขาปลกใจ กแลนไป อยางนมนกเปนสงขารทนาไปสภวตณหาอยางชดเจน อยางนกทกขละ ทกขมาแตตน มนไมยงยน มนเปนไปพรอมดวยชาต ชรา มรณะ แตกสลาย เรายดมนในอดมการณ ยดมนดวยแรงปลกใจ พอแรงปลกใจทสรางพลงไวหมดไป มนกหมดแรง ยงถาม กเลสอยากไดคาเยนยอสรรเสรญเพมขนมา พอไมไดคาชนชม กไดทกข

๑๑๘   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ตรงขามจากน ถาทาดวยความรความเขาใจ คอเรารวาอะไรควรเปนอะไร ทาดวยความรความเขาใจ ดวยความใฝในสงทถกตองดงาม อยางทเรยกวาธรรมฉนทะแลว กหมายความวา เปนเพยงคานยมแหงปญญา หรอการทจะทาอะไรดวยอาศยปญญานนเอง

สงขารอยางนไมใชเรองของภวตณหา แตเปนไปเพอทาลายภวตณหา ไมใชคานยมทเราจบควาเอามายดมน แตเปนเรองของการสรางลกษณะจตใจทวนจฉยและทาการดวยปญญา

ถงอยางไรเรากตองสรางคนใหมความชนชมทจะทาอยางใดอยางหนง ซงเรยกวาคานยมอยด ถามนไมออกในคานยมน กเปนคานยมนน สาหรบชาวโลกน เราตองสรางในแบบใดแบบหนงอยแลว เราควรตองใหคนมคานยมไปทางใดทางหนงอยแลว อยทวาเราจะเลอกคานยมแบบไหนเทานนเอง เพราะฉะนน ในเมอถงอยางไรเขากตองมคานยมอยแลว เรากใหเขามคานยมทดเทานนเอง

มนชวยไมไดทจะไมใหคนมคานยม เปนสงทจะตองสราง เพราะฉะนน ถาจะสราง กสรางใหมนดทสด

ถาม การทเราคดทาแตความดเฉพาะตวเราเอง ไมคดชวยสงคมเลย จะถกตองหรอไม?

ตอบ อนนอยทการตความ และการรจกแยกแยะดวย การทเราคดทาแตความดเฉพาะตวเราเอง คลายๆ กบวาเปนการเหนแกตว แตทาความดคอทาอะไร ตามปกต ถงจะทาความดเฉพาะตวเรา ความดมนกตองสมพนธกบผอน อง โยง หรอสงผลตอผอนดวย

ความดบางอยางทวาเปนไปเพอประโยชนตน เชนวา เราขยนเลาเรยนศกษาเพอจะทาใหเกดประโยชนตน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑๙  

อนน การทาความดของตวเอง สาหรบคนหนงหมายความวา เพอเขาจะไดมความกาวหนาในสตปญญา แลวจะไดสามารถทางานทาการอน นนๆ ให ไดอย าง ด แตส าห รบอกคนหนง หมายความวา เพอเขาจะไดสามารถหาเงนทองมาไดมากๆ จะไดเปนใหญ หรอรารวย เปนอยกนใชไดเตมท

น ความดเฉพาะตวของ ๒ คนน กมความหมายไมเหมอนกนแลว ความดเฉพาะตวของคนหนงอาจเปนการชวยสงคมไปในตว ขณะทความดเฉพาะตวของอกคนหนงอาจเปนการเบยดเบยนรงแกสงคมไปในตว นกแยกแยะได ไมยาก

ตามปกต ในสงคมนน มระบบความสมพนธของมนษยทพฒนาขนมา ซงมนษยทอยรวมกน ตางกอาศยกนและเกอกลกนอยในตว ดวยระบบการงานอาชพ แลวยงมระบบครอบครว เครอญาต หมมตรมาหนนอกชนหนง บคคลททาการอาชพของตนเลยงชวตของตวอยโดยสจรต และมความสมพนธทดกบผอนในระบบสงคมน กคอทาหนาทตอสงคม และชวยเหลอสงคมอยแลวในตว นเปนขอทพงเขาใจเปนพนฐานไว

ในสภาพทวามานน เมอมกรณเฉพาะรายทมคนตกระกาลาบาก เปนกรณยกเวน หรอมเหตการณเหนอคาดหมายทเปนภยพบต จงมการทตองชวยเหลอเปนกรณพเศษ สงคมทเจรญกจดระบบการแกไขปญหา และจดชองทางทจะใหคนในสงคมนนชวยคนอนหรอชวยสงคมได พรอมทงมการศกษาทพฒนาคณธรรมใหคนพรอมทจะทาหนาทของตนๆ และเกอกลกนดวย อยางนสงคมจงจะอยดมความมนคงอยในตว โดยแทบไมตองมาพดถงการชวยสงคมอะไรกนอก

๑๒๐   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

เปนอนวา ในสงคมทด เมอระบบสงคมดาเนนไปดวยด การทบคคลทาหนาทของตนใหดนนแหละ เปนการชวยตวเอง และชวยสงคมพรอมไปในตว แลวกมการศกษาทพฒนาคนไวใหมจตใจทมคณธรรมททาใหพรอมจะชวยคนอนชวยสงคมไดตามสถานการณ

นคอ ในยามปกต กมความเปนมตรเออเฟอเกอกลกนดวยนาใจไมตร (เมตตา) มใครเดอดรอนตกทกขไดยาก กชวยปลดเปลองไถถอน (กรณา) มผทาดทาประโยชนสรางสรรคได กพลอยชนชมสงเสรมสนบสนน (มทตา) มคนทาผดทารายววาทขดแยง กวางตวตรงไมเอนเอยงเปดโอกาสใหมการปฏบตจดแกไขไปตามธรรม(อเบกขา)

ทงนกชวยเหลอแกไขดวยการใหขาวของเงนทนบาง (ทาน) ดวยการปลอบโยนใหกาลงใจใหความรความเขาใจแนะนาบอกทางบาง (ปยวาจา) ดวยเอาแรงกายกาลงสมองเขาไปชวยทาใหบาง (อตถจรยา) ดวยการเขาถงตวรวมสขรวมทกขกนในการสรางสรรคและแกปญหาบาง (สมานตตตา) การชวยกนชวยสงคมกเปนไปสบายๆ เปนไปในความสมพนธทางสงคมทกลมกลน ไมตองไปคดใหเปนเรองแยกออกไป เมอเรองเปนไปอยางน กคงจะพอแลว

ทนกพดแถมหรอเสรมอกหนอย ตามทวาน เรามองสนๆ วาเรามงความดเฉพาะตว แตความจรงแมแตเปนความดเฉพาะตว เพยงแตเราทาความดของตวนน กเปนประโยชนแกสงคมอยแลวในตว หรออยในตวดวย ตงแตไมทาใหคนอนเดอดรอนเปนตนไป

แตนนยงนอยไป เราขยนหมนเพยรเอาใจใสในการศกษาคนควาของเรา ความดนนกมผลกวางยาวออกไป เมอเราไดศกษาคนควาคนพบสงทดงามเปนประโยชน กเปนประโยชนแกสงคมมากขนดวย นแงหนง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๑  

ทน ลกลงไป ในขนของความคดความตงใจ การทาความด แมในเวลาใดเวลาหนง ถาเปนผมปญญารจกหลกธรรมทเรยกวา ธรรมของสตบรษ หรอสปปรสธรรม กมการพจารณาใหเปนไปดวยความรเขาใจดวย คอรแมแตในการทาความดนนวา ในสภาพการณอยางน ในการดารงชวตอยางน เราควรทาความดแกเราเองแคไหน เราควรเกอกลแกสงคมแคไหน ไมคานงอยแควาตวเองทาความด

จรงอย เราทาความดเฉพาะตวเรา กเปนประโยชนแกสงคมไปดวย ไมนอยกมาก ไมระยะสนกระยะยาว แตในทางทควรแลว พงใหเปนไปดวยความตระหนกรและตงใจวาจะใหเปนความดทเกอกลทงสองฝาย นคอเปนการบาเพญความดโดยมปญญาทรเขาใจและตงใจทาใหด ทจะเปนประโยชนทงแกตน แกผอน แกสงคมทงหมดจรงๆ

ถาม ทางสายกลางในพทธศาสนา จะเปนการถวงหรอขดขวางความเจรญกาวหนาในดานตางๆ หรอไม ทานมความเหนอยางไรในการนาคาสงสอนของพระพทธเจาเรองทางสายกลางมาใชกบการพฒนาประเทศ หรอความเจรญของโลก?

ตอบ ทถามมาอยางน คลายกบวาไดตกลงยอมรบความ หมายของทางสายกลางกนแลววาเปนอยางนๆ แตทจรงนน เรายงไมทราบชดเลยวาเราเขาใจตรงกนไหม หรอเราเขาใจกนดหรอยง

ฉะนน กอนทจะกาวไปสตวปญหา จะตองมาพดกนเสยกอนวา ทางสายกลาง คออะไร?

เหนหนงสอพมพบางฉบบลงแสดงทศนะ บางทานบอกวา ทางสายกลาง คอมชฌมาปฏปทานน เปนทางนาไปสพระนพพานทเปนโลกตตรธรรม นามาใชสาหรบชาวบานไมได นจะไปกนใหญ

๑๒๒   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

อนทจรง ทวานาไปสพระนพพานนนถก แตนพพานในทศนะของทานผ นนกไมใชเ รองทคนธรรมดาจะยงเกยวอกนนแหละ กลายเปนไปอกทศหนงเลย กลายเปนใชกบคนสามญไมได

ทางสายกลางคออะไร ทางสายกลางคอทางทถกตอง เพราะเมอไปเทยบกบทางทเปนสดโตง ๒ ทาง คอทางทมงหาความสขปรนเปรออยางเดยว ลมหลงจนเกนไป อยางหนง กบทางททรมานตนเองจนเกนไป อกอยางหนง เมอไปเทยบกบ ๒ อยางน เลยกลายเปนทางสายกลางไป ทจรงคอทางทถกตองนนเอง

ทางสายกลางนน เนอแทอย ทไหน ฐานมนอย ทปญญา ยอมรบไหมวาปญญาเปนตวแกปญหาทถกตอง ถายอมรบ ตวนนแหละคอทางสายกลาง

ทางสายกลางมสมมาทฏฐ ความรเขาใจเหนถกตองเปนฐาน สมมาทฏฐคอปญญา เพราะฉะนน ทางสายกลางคอทางทมปญญาเปนฐาน เดนไปโดยใชปญญา และนาไปสความเจรญแหงปญญาเ พอการสา เ รจผลคอพนจากปญหา อน นคอทางสายกลาง เพราะฉะนน เรองทางสายกลางกตอบไดแคน

ถาเรายอมรบวาการแกปญหาตองเรมตนจากการมปญญา มความเขาใจถกตอง กพยายามสรางปญญาใหเพมขน ตองใชปญญาและสาเรจการพนปญหาดวยปญญา นกคอทางสายกลางนนเอง จากดความงายๆ อยางน

เมอบอกวาจะนาทางสายกลางมาใชในการพฒนาประเทศหรอความเจรญของโลก กอยทวาเรายอมรบไหมวา ตวแกปญหาทแทอยทปญญาเปนฐาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๓  

การใชปญญานนมหลกอยางไร กมศลมาประกอบ ศลคออะไร? ศลคอความประพฤตดทางกาย วาจา และสมมาชพ โดยมากเราลม เวลาเราพดถงศล เรามกตกคาวาสมมาชพไปตวหนง ทจรงศลนนตองมสมมาชพดวย และตองสมพนธกบสมาธ

สมาธคออะไร? สมาธ คอการมสต การมความเพยรพยายาม และการมความตงใจมน สมาธประกอบดวยหลกใหญๆ ๓ ประการเปนสาคญ จากนเราจะไปขยายออกอยางไรกแลวแต

ทางสายกลางน เปนเพยงหลกใหญ ซงจะตองนาไปประยกตในกรณเฉพาะ เปนกรณๆ ไป ดงนน อาตมภาพเหนจะไมตองตอบโดยตรงวาจะนามาใชในการพฒนาประเทศหรอความเจรญทางโลกไดหรอไม เพราะตวของทางสายกลางอยทปญญา ปญหาอยทวาเรายอมรบการแกปญหาดวยปญญาหรอไม นคงตอบไดเอง

ถาม ในสถาบนใดกตาม ทมหวหนาดแตแนะนาหรอสงสอนอนชน แตในทางปฏบต ทานผนนกลบไมเปนตวอยางทด เขาทานอง “จงทาอยางฉนพด แตอยาทาอยางฉนทา” อยางนจะมวธ แกไขหรอไม อยางไร และทาไมในสถาบนนนจงมหวหนาอยางนน?

ตอบ ในระยะยาว การแกปญหานรวมอยในการศกษาใหมการฝกผนาทด และระบบการบรหารงานทจะใหความสาคญแกคณสมบตขอนในการแตงตงหวหนางานดวย

อนน ถาแกปญหาระยะสนกคอ แกทหวหนานน อยาใหเปนคนดแตพด ตองทาดวย ปฏบตอยางนนดวย โดยแกทตวบคคล บางทเขาเองไมรตว ตองหาคนทเขายอมรบ ทจะบอก หรอแนะนาตกเตอน การทถามนกอาจจะเปนการบอกใหรตวโดยออม

๑๒๔   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

แตในระยะยาวทวา ทาอยางไรจะใหหวหนาทจะมตอๆ ไป ดอยางทควรตองการ อนนสาคญกวา ไมใชวาหวหนาคนนดอย แตคนใหมตอๆ ไป อาจจะไมดอก ไมมหลกประกนหรอแนวทางทจะใหมนใจ

เพราะฉะนน ตองตรวจสอบและแกไขทระบบและสถาบนนนดวย จงจะไดผลระยะยาว ไมใชแกเฉพาะตวคนนน จะแกเฉพาะทตวผนาไมพอ ตองแกทสถาบน สถาบนนนคงจะมชองวางในการสรางคนในระบบของตว ททาใหไดผนาทมคณภาพอยางน

ถาม อยากจะรวาชวตคนไทยในอนาคตจะเปนอยางไร เนองจากกระผมมอายมากแลว และเขาใจวาจะอยไปกไมนาน ถาไมตายเสยกอน กไมพนใน ๕ ป ๑๐ ปน พระคณเจามหตากวาง ถารวาสงคมไทยในอนาคตจะเปนอยางไร เรากจะไดใหอนชนรนหลงของเราเตรยมตวไวเสยกอนทจะแกไข หรอดดแปลงแกไขใหสงคมนนมความสขความเจรญตอประเทศชาต กระผมยงนกไมออกวาสงคมไทยของเราในระยะ ๕๐ ปนจะเปนอยางไร?

ตอบ ขอเจรญพร ในเรองของการทานายสงคมในภายหนาน เปนเรองยากอย การทานายภายหนากตองอาศยมลฐานหรอเหตปจจยทสรางขนจากปจจบน วาเราไดสรางอะไรขน

ถาหากปจจบนนเราไดหาทางสรางเหตปจจยทจะนาไปสสภาพทดงาม เรากยอมจะหวงไดวามนจะเปนไปในรปทดงาม แตถาหากเราปลอย เหนวามปญหาเกดขนแลว เราไมแกปญหา หรอแกปญหาไมถกตอง มนกแนนอนวาจะตองเปนไปในรปไมดไมงามแน อาจถงแกหายนะกได เพราะฉะนน ใน ๕๐ ปขางหนา เรากตองดจากปจจบนวาเราทาอะไรบาง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๕  

ในกจกรรมทกอยางของสงคมมนษยทเรารวมกนทาน อยางเมอก ถาเรายอมรบวาคานยมของสงคมปจจบน สวนใหญเปนแบบมงสวรรคชนตา ถาเปนอยางนเรอยไปอก ๕๐ ปขางหนา กเหนไดวา จะเปนสงคมทเตมไปดวยปญหา เตมไปดวยความเสอมโทรมตางๆ มากมาย และกไมแนใจวาจะอยถง ๕๐ ปขางหนาหรอไม มนจะตองมเหตอะไรวนวายมากกวาน

แตทน ถาเราแกปญหาทนในปจจบนน โดยมความตระหนกหรอมความเขาใจในปญหา ในสาเหตแลว พยายามแกไขปรงแตงเหตปจจยใหด กคดวาใน ๕๐ ปขางหนา มนอาจจะดกได

ถาหากวาเราสรางธรรมฉนทะใหเกดขนได บานเมองไทยในอนาคตอาจเปนบานเมองทเจรญ เตมไปดวยความมระเบยบเรยบรอย มความสขกได เจรญพร เหนวาทานายได แตอยทวาเราจะทาอะไรในปจจบนน แคนเอง

ถาม ผมอยากเรยนถามวา ถาเราจะเอาสงคมคอมมนสตเขามาในประเทศไทย จะเหมาะสมเพยงไรกบสงคมปจจบน?

ตอบ อาตมภาพยงไมร จกชดวาสงคมคอมมนสตเปนอยางไรบาง เหนจะทานายยาก คอเราไมรจกตวแทของมนวาสงคมคอมมนสตเปนอยางไร

อยางไรกตาม ตอนนมปญหายากลาบากเกดขนในสภาพทเราไมไดดารงอยแตผเดยว และในการทเราเกยวของกบสงคมอนนน ยงมเจตนาทจะนาเอาระบบเขาไปกาวกายแทรกแซงกนอกดวย ถาอยางน มนกตองคดเตรยมเหมอนกนวา ถามาอยางนน จะเอาอยางไร

แตอาตมภาพเชอวา ถาเรามหลกทดแลว เราสามารถทาสงคมใหด และดารงสงคมของเราได

๑๒๖   สถาบนสงฆ กบ สงคมปจจบน  

ปจจบนน แมเปนสงคมพทธ แตเรามจดออนใหเขาโจมตไดไมใชหรอ เขาจงมชองทาง ถาเราพยายามแกไขปรบปรงตวเองใหเราเขาสสภาพของเราทแทจรง ใหมนถกตองจนเรามนใจแลว เรากไมตองกลวเหมอนกน มนไมมชองเขามา

แตปจจบนน เราตองยอมรบจดออนของเราวาพรองจากอดมการณมากเหมอนกนดวย จงเปนชองใหเขาแทรกเขามาได

เวลาเขาจะแทรกเขามา ยอมเปนธรรมดาทเขาจะเผยแพรอดมการณและอดมสภาวะทเขาเองกอยากเขาถง มาใหเรารบร สวนสภาพทเปนจรงในทางปฏบต เขาจะเขาถงและบกพรองจากอดมการณและอดมสภาวะนนเพยงใด เรากไมเหน ถาอยางน กมหวงจะกลายเปนการโฆษณาชวนเชอ

แตสาหรบเรา เวลามองเทยบ เรามองดตวเราทสภาพซงเปนจรงอยในทางปฏบต และมองดเขาทสภาพในอดมการณและอดมสภาวะ เรายอมเสยเปรยบเปนธรรมดา

เพราะฉะนน ถาหากวาเราไมรวาคอมมนสตดแคไหนหรอไมดแคไหน ถาเรามนใจวาของเราดจรง เรากไมกลว แตสาหรบปจจบนน เราไมมนใจ หรอเรามนใจในสงทเปนอดมคต แตในทางปฏบตเรายงทาไมได เรามจดออน เรากไมมนใจตนเอง จงอยทวา เราตองรบแกปญหาแตตน

ถาเราแกปญหาใหเราทาไดอยางอดมคตของเราทวางไวจนเรามนใจแลว อาตมภาพเหนวาไมนากลว ถงเขาจะดไมด ถาเขาด กเขากนได ถาเขาไมด เราจะไมยอมรบเอง เราทงหมดไมยอมรบ แตทเขามาได เพราะมชองใหบางคนไปยอมรบ มนกยง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๗  

เหมอนอยางพทธศาสนาบอกวาอยไดดวยบรษท ๔ นแหละ บรษท ๔ นนแหละตองทาใหถก คนอนมา กไมสาคญเทาไร ถาคนอนมา กหมายความวา เขาทาบรษท ๔ นใหเสยไปไดกอน ถาบรษท ๔ ไมเสย กไมเปนไร ตองมจดออนขางใน เพราะฉะนน อยททาตวเราใหมนคง

เอาเปนวา เวลา นอย ใน ขนของการแขง ขน ท เขาว าอดมการณของเขาเลศ จดหมายของเขายอดเยยม เขากยงทาไมไดอยางนน เมอเราเหนเขาไมสมจรงชดอยแลว ของเราทเรากพดไดวาเลศ วาเยยมยอด เรากยงไมไดทา ถงตอนน กมาทาใหได ใหเปนจรงขนมา คอทาจรงกนเสยท แลวกจะไดรกน ไมตองมาถามแบบคาดเดากนอยอยางน เจรญพร อาตมภาพไมรสกวาตองตอบโดยตรง

ถาม ถาทานอาจารยเปนผมสทธทกอยางทจะทาอะไรกได จะทาใหสงคมไทยมอดมคต จะทาอยางไรโดยลาดบ?

ตอบ ปญหานยงใหญเหลอเกน คลายๆ กบวาจะใหเปนผนา เหนจะตองใหมผนาทดดวยเปนลาดบแรก

ทนเราตองตกลงกนกอน หนงตองคดกนใหตกวาเราจะเอาอะไรเปนอดมคตของสงคมไทย สงแรกทจะทานยงไมตกลงกนเลย จะไปกาหนดขนตอนวาจะทาอยางไรบางใหสงคมไทยไปสอดมคต จะขอตอบเทานกอน เพราะถาไมรอดมคตนนกวางขนตอนไมถกดวย

แตถาตกลงเอาตามอดมคตทอาตมภาพพดไปแลว กเปนอนยตไดวา เทาทบรรยายและตอบคาถามมาทงหมดน กไดกาหนดขนตอนในการกระทาไวคราวๆ แลวเชนเดยวกน