ถอดบทเรยน (Lesson Distilled)

โครงการบรการวชาการแกสงคม

การสงเสรมหมบานตนแบบการจดการสงแวดลอม บานสาวะถ ตาบลสาวะถ อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน

ป 2556

คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

1

คานา

การถอดบทเรยนจาก โครงการสงเสรมหมบานตนแบบการจดการสงแวดลอมบานสาวะถ ตาบล สาวะถ อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน ซงเปนโครงการบรการวชาการแกสงคมโครงการหนงของคณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ในชมชนสาวะถ ตาบลสาวะถ อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน ในป 2555 - 2556 ดาเนนการโดยรองศาสตราจารย ดร.ดารวรรณ เศรษฐธรรม และ รองศาสตราจารยกาญจนา นาถะพนธ โดยมวตถประสงคเพอใหประชาชนมความรความเขาใจในการจดการสงแวดลอม โดยเฉพาะการจดการขยะ การนาขยะไปใชประโยชน และการสงเสรมใหเปนหมบานตนแบบการจดการดานสงแวดลอม โดยเรมตนจาก 4 หมบาน และขยายเปน 24 หมบานใน ป 2556-2557 แสดงถงความสาเรจของโครงการในครงน จากการดาเนนโครงการบรการวชาการแกสงคมโครงการสงเสรมหมบานตนแบบการจดการสงแวดลอม บานสาวะถ ตาบลสาวะถ อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน ไดรบความรวมมอจากหลายฝายไดแก เทศบาลตาบลสาวะถ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลสาวะถ สานกงานพฒนาทดนจงหวดขอนแกน แกนนาชมชนและประชาชนตาบลสาวะถ หม 6,7,8 และ 21

ผลของการดาเนนโครงการพบวากระบวนการพฒนาแบบการมสวนรวมจะทาใหบรรลเปาหมาย คณะทางานไดสรปถอดบทเรยนเพอเผยแพรและเปนตวอยางแกหมบานอนจะไดนาไปเปนแนวทางในการดาเนนงานตอไป

คณะผจดทา

2 ผรบผดชอบโครงการ 1. รองศาสตราจารย ดร.ดารวรรณ เศรษฐธรรม 2. รองศาสตราจารยกาญจนา นาถะพนธ ผถอดบทเรยน 1. ศาสตราจารย ดร. สพรรณ พรหมเทศ 2. ผชวยศาสตรจารย ดร.รจรา ดวงสงค 3. นางกรณา โสฬสจนดา 4. นางอรวรรณ ดสรกล

หลกการและเหตผล การจดการและควบคมสงแวดลอมทอาจจะเปนอนตรายหรอเปนอนตรายตอมนษยเปนสงสาคญยง อยางไรกดประชาชนจะมสขภาพทดและอายทยนยาวได จาเปนทจะตองอาศยอยในสภาพสงแวดลอมทมการ บรหารจดการทดและเออตอการมสขภาพด ปราศจากโรคและสงคกคามสขภาพจากสงแวดลอม จากแนวคดการจดการขยะ 3 R ของ ไดแก Reduce (R1) Reuse (R2) และ Recycle (R3) ความหมายของ Reduce :R1 (ลดการใช) คอ การลดระดบการใชขยะนอยลง โดยควบคมปรมาณการใชใหอยในสดสวนทพอเหมาะ เพอทาใหเกดการสญเปลาใหนอยทสดหรอลดการใชอยางฟมเฟอย และ ใชทกสงอยางคมคาเลอกใชของเทาทจาเปน ใชสนคาทมอายการใชงานนาน Reuse : R2 (การใชซา) คอการนาขยะทใชงานไปแลวแตยงสามารถใชงานไดมาใชอกใหบารงรกษาสงของนนๆใหมอายการใชงานนานๆได Recycle : R3 (การนากลบมาใชใหม) เปนการนาวสดตางๆ เชน กระดาษ แกว พลาสตก เหลก อะลมเนยม ฯลฯ มาแปรรปโดยกรรมวธตางๆ เพอนากลบมาใชใหม ซงนอก จากจะเปนการลดปรมาณขยะมลฝอยแลว ยงเปนการลดการใชพลงงานและลดมลพษทเกดกบสงแวดลอมอกดวย ตาบลสาวะถ อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน เปนชมชนตนแบบในการพฒนางานสาธารณสขของคณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลย ขอนแกน ในป 2555 ไดมการประชมรวมระหวางกรรมการบรหารเทศบาลตาบลสาวะถ และคณาจารยของคณะสาธารณสขศาสตร มการนาเสนอสภาวะปญหาสาธารณสขของตาบล- สาวะถ พบวามปญหาขยะซงเปนปญหาสงแวดลอมทสาคญตอชมชนและมแนวโนมสงขน นอกจากนมปรมาณเพมขนในแตละป ขยะตกคางสงกลนเหมน รบกวน เกดปญหาดานทศนยภาพ หากปลอยทงไวอาจสงผลกระทบตอสขภาพอนามยทดของประชาชนได ดงนนคณะสาธารณสขศาสตรจงทาโครงการ “การสงเสรมหมบานตนแบบการจดการสงแวดลอมบานสาวะถ ตาบลสาวะถ อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน” เพอเปนการลดปญหาขยะในชมชน และเปนตวอยางทดในการจดการสงแวดลอมโดยเฉพาะ “ขยะ” อยางไรกดการดาเนนงานโครงการนมกระบวนการมสวนรวมทชดเจน และประสบความสาเรจเปนอยางด คณะสาธารณสขศาสตรจงไดถอดบทเรยนการจดการขยะในชมชน สามารถนาไปถายทอดใหชมชนอนๆ ได ตลอดจนนาผลจากการศกษาบทเรยนไปใชเปนแนวทางจดกจกรรมในการพฒนาอนๆ ในชมชนไดอยางเหมาะสม

3 วตถประสงค 1. เพอศกษาผลการเรยนรการจดการขยะในชมชน 2. เพอศกษากระบวนการจดการสงแวดลอม บานสาวะถ ตาบลสาวะถ อาเภอเมอง อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน 3. ศกษาผลลพธทเกดจากการดาเนนโครงการ วธการศกษา การถอดบทเรยน “การสงเสรมหมบานตนแบบการจดการสงแวดลอมบานสาวะถ ตาบลสาวะถ อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน” ใชวธการศกษาเชงคณภาพ ประกอบดวย รายงานการผลการดาเนนโครงการ การสนทนากลม (Focus Group Discussion) และการสงเกต ทมถอดบทเรยนลงเกบรวบรวมขอมลในพนทภาคสนาม กลมทรวมสนทนากลมประกอบดวย เจาหนาทจากเทศบาลตาบลสาวะถ ผใหญบาน สมาชกเทศบาล อาสาสมครสาธารณสข เจาหนาทจากโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลสาวะถ รวมทงหมด 12 คน การวเคราะหขอมล การวเคราะหจากเอกสาร รายงานการผลการดาเนนโครงการ และการสนทนากลม (Focus Group Discussion) โดยวเคราะหเชงเนอหา ผลการศกษา

1. การเรยนรการจดการสงแวดลอม การจดการเรยนรของประชาชน ประชาชนมความรความเขาใจเกยวกบการจดการขยะ จาก 3 ทาง

ไดแก 1.1 การอบรมเชงปฏบตการ มกจกรรมดงน คอ

- บรรยายการจดการขยะดวยวธ 3R ไดแก R1 = Reduce (ลดการใช) R2 = Reuse (การใชซา) R3 = Recycle (การนากลบมาใชใหม)

- สอนสาธตวธการคดแยกขยะประเภทตางๆ - สาธตการทานาหมกชวภาพและปยหมกชวภาพในถงและทอคอนกรต

1.2 จดการศกษาดงานการกาจดขยะทเทศบาลตาบลพงโคน อาเภอพงโคน จงหวดสกลนคร ทาใหประชาชนเหนประโยชนของขยะ และการจดการกองทนขยะ 1.3 การประชาสมพนธทางรถประชาสมพนธ โดยใชสอพนบาน (หมอลา) เปนผใหความรเกยวกบการจดการขยะและเชญชวนใหประชาชนรวมกาจดขยะและทาความสะอาดบรเวณบานและชมชน 1.4 ประชาชนมการเรยนรการทางานเปนทมหรอแบบมสวนรวม ในการรวมวางแผน การดาเนนการ การประเมนผล และรวมรบผลประโยชนจากการจดการขยะ

4 2. กระบวนการจดการสงแวดลอมในชมชน การจดการขยะใน ตาบลสาวะถ อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน เรมดาเนนการมาตงแตป 2549 โดยทางเทศบาลจดรณรงคทาความสะอาดในหมบาน ปละ 5 หมบานจนครบ 24 หมบาน แตไมยงยนและขยะยงเพมขนเหมอนเดม เนองจากประชาชนขาดความรความเขาใจเกยวกบขยะ จงไมตระหนกและเหนความสาคญของการจดการขยะ ตอมาป 2555 อาจารยจากคณะสาธารณสขศาสตร ไดเขามาทาโครงการ “การสงเสรมหมบานตนแบบการจดการสงแวดลอมบานสาวะถ ตาบลสาวะถ อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน” ไดสนบสนนการจดการสงแวดลอมดงน คอ 2.1 จดรณรงคการจดการสงแวดลอม - ประชาสมพนธกจกรรมการจดการสงแวดลอม ดานการจดการขยะ โดยถอปายไวนลทมขอความเกยวกบการจดการขยะและพษภยจากขยะ ใชรถยนตประชาสมพนธเปนหมอลาเกยวกบการจดการขยะและพษภยจากขยะ - ประกวดบาน ครวเรอนสะอาด 2.2 สนบสนนอปกรณทใชในการจดการขยะเพอเปนตวอยาง ไดแก - ถงตาขายพลาสตก (ไซ) 45 อน - ทอคอนกรตขนาด 1 เมตร สาหรบทาปยหมกอนทรย เพอเปนตวอยางในการทาปยหมกอนทรย จานวน 45 ทอ มอบใหแกผนาคมจานวน 45 คม จาก 4 หมบานเปาหมาย 2.3 จดตงกองทนขยะ โดยใหแตละครอบครวนาขยะมาบรจาคในรปผาปา ซงเปนการเรมตนของการจดตงกองทนเรมตนในสวสดการฌาปนกจ การเปดรบสมาชกจดการขยะซงสมาชกตองนาขยะมาจาหนายใหกองทน เมอรวมเงนจากการขายขยะเรมจาก 300 บาทสะสมเปนเงนสวสดการกองทนทเหลอใหสมาชกนาไปใชได เมอสมาชกเปนสมาชก 6 เดอนขนไป และขายขยะได 7 ครง ถาบานสมาชกเสยชวตกองทนจะสนบสนนเงนคาทาศพรายละ 5,000 บาท 2.4 การจาหนายขยะ โดยเทศบาลประสานงานกบรานรบซอของเกาในเขต ตาบลสาวะถ ในการรบซอขยะทขายได สวนขยะพษทแลกแตมทางเทศบาลจะขนสงไปใหองคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.) รวบรวมแลวขนไปกาจดตอไป 3. ผลลพธของโครงการ 3.1 มการจดการขยะอยางเปนระบบและถกวธ มการลดปรมาณขยะ กอนดาเนนโครงการจากขยะ 12 ตนลดเหลอ 7 ตน มการแปรรปขยะทาเปนของใช เชน นากลองนมทาเปนหมวก กลองใสของ การนาขยะไปทาปย ฯลฯ การนามาใชซาเชน ถงพลาสตก ขวดนา ฯลฯ 3.2 ลดมลภาวะจากกลนไมพงประสงคจากขยะ เนองจากมการกาจดขยะถกวธ 3.3 ประชาชนในชมชนมรายไดจากการขายขยะ 3.4 ประชาชนไดรบสวสดการจากกองทนขยะเพอการฌาปนกจ 3.5 ประชาชนมความพงพอใจในโครงการนมาก รอยละ 85 เพราะวาปญหาขยะในชมชนลดลง ประชาชนมรายไดจากการขายขยะ ไดรบสวสดการดานการฌาปนกจ

5 ผลกระทบทเกดประโยชนสรางคณคาตอชมชนมความเขมแขง ผลการถอดบทเรยนของโครงการน สะทอนใหเหนการเรยนรของชมชนทาใหเกดความยงยน เขมแขงการมสวนรวมของหนวยงานภาครฐ เอกชน และประชาชนในชมชน ทาใหประชาชนเกดทกษะดงน 1. ประชาชนมทกษะในการการจดการขยะอยางถกวธ เพราะไดเรยนรและฝกปฏบตจากประสบการณตรง รวมทงวทยากรเปนผเชยวชาญเฉพาะทาง 2. มการจดการขยะอยางถกวธ มการขยายเครอขายสมาชกกลมกองทนขยะ 24 หมบาน ซงคณะสาธารณสขศาสตร เปนผเรมตนในการจดการขยะอยางถกวธ 4 หมบาน ตอมาเทศบาลเหนความสาคญไดดาเนนการสานตอจนครบทกหมบานของตาบลสาวะถ 3. ประชาชนมความคดสรางสรรคนาผลจากการจดการขยะไปสรางรายไดและสวสดการแกชมชน ปจจบนกองทนมเงนหมนเวยน ประมาณ 4 แสนบาท และประชาชนมเงนฝากสะสมในบญชออมทรพย ขอเสนอแนะ 1. ประชาชนเขารวมกจกรรมในการจดการขยะนอย คอทงตาบลม 4,940 หลงคาเรอน แตเขารวมกองทน 1,313 หลงคาเรอน คดเปนรอยละ 26.58 2. ประชาชนสวนหนงยงทงขยะไมเปนท 3. ทอคอนกรต สาหรบทาปยอนทรย และถงสาหรบทานาหมกชวภาพ มไมพอ และไมครบทกบานทาใหการหมกปยและนาหมกชวภาพไมเพยงพอ 4. ประชาชนยงขาดทกษะการประเมนขยะ (ชงขยะ) อยากใหอาจารยจากคณะสาธารณสขศาสตร ฝกให บทสรปสาหรบผบรหาร จากการดาเนนโครงการสงเสรมหมบานตนแบบการจดการสงแวดลอม บานสาวะถ ตาบลสาวะถ อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน ทผานมาจากการประเมนผลการดาเนนงาน พบวาประชาชนมการเรยนรการทางานเปนทมหรอแบบมสวนรวม มประสบการณตรงในการจดการขยะอยางถกวธ รวมทงมการขยายเครอขายสมาชกกลมกองทนขยะ 24 หมบาน อยางไรกดจากดาเนนงานยงพบวาชมชนยงตองการสงตอไปน คอ 1. ควรเพมจดทตงบอหมกนาหมกชวภาพ ใหมระยะหางเนองจากจดทตงของถงสาหรบทานาหมกชวภาพ ไมเหมาะสม ควรเพมใหใชงานไดสะดวกยงขน สามารถใชงานไดหลาย ๆ ครวเรอน 2. ควรมการจดทาโครงการสงเสรมใหประชาชนในชมชนเหนอนตรายของขยะ และประโยชนของการจดการขยะ 3. การกาหนดมาตรการควบคมการทงขยะในชมชน เพอใหประชาชนทงขยะเปนท 4. การจดอบรมการประเมนขยะ (การชงขยะ) เพอสรางความตระหนกถงการกาจดขยะ ซงนาไปสการแกปญหาและพฒนาโครงการพฒนาหมบานตนแบบการจดการสงแวดลอมใหมการพฒนาตอเนองและยงยนตลอดไป

6

ภาคผนวก

7

ภาพกจกรรม

โครงการถอดบทเรยน

8

9

กจกรรมโครงการกองทนขยะเพอการฌาปนกจ

10

เจาหนาทเทศบาลออกมารบฝากเงนเขาบญชใหกบชาวบาน

11

12

เอกสารอางอง

รศ.ดร.ดารวรรณ เศรษฐธรรม และ รศ.กาญจนา นาถะพนธ. สรปผลการดาเนนงานโครงการบรการ วชาการแกสงคม “การสงเสรมหมบานตนแบบการจดการสงแวดลอม บานสาวะถ ตาบลสาวะถ อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน. คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน, 2555.