รายงานการวิจัย โครงการวจิัยเร่ืองการพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรม

ศึกษาแกนักเรียนระดับมัธยมศึกษา ตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนที่การศึกษาสุรินทร เขต 2

โดย สนิท สายธนู

ไดรับทุนสนับสนุนการวิจัย ศูนยสงเสริมและพัฒนาพลังแผนดินเชิงคุณธรรม

สํานักงานบริหารและพัฒนาองคความรู (องคการมหาชน)

รายงานการวิจัย โครงการวจิัยเร่ืองการพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรม

ศึกษาแกนักเรียนระดับมัธยมศึกษา ตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนที่การศึกษาสุรินทร เขต 2

โดย สนิท สายธนู

บัญชา สุริยะสุขประเสริฐ สุภาพร มณีศรี สุข ยิบรัมย

ไดรับทุนสนับสนุนการวิจัย ศูนยสงเสริมและพัฒนาพลังแผนดินเชิงคุณธรรม

สํานักงานบริหารและพัฒนาองคความรู (องคการมหาชน)

ชื่อเรื่อง การพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาแกนกัเรียนระดับมัธยม

ศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2

ผูวิจัย นายสนิท สายธนู และคณะ*

ปที่พิมพ 2549

บทคัดยอ รูปแบบการจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษามีหลายประการ รูปแบบท่ีดี มีความเหมาะสมกับนักเรียน และโรงเรียนแตละแหงไมเหมือนกัน การวิจัยคร้ังนี้มีวัตถุประสงค การวิจัย เพื่อศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 และเพ่ือพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนมัธยมศึกษา กลุมตัวอยางท่ีใชในการวิจัยมี 2 กลุม กลุมตัวอยางแรก คือ ผูบริหาร เอกสารการดําเนินงานโรงเรียนวิถีพุทธ และนักเรียนระดับมัธยมศึกษาของ โรงเรียนท่ีจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ใชการสุมแบบแบงช้ันตามขนาดของโรงเรียน จํานวน 10 โรงกลุมตัวอยางท่ีสองใชในการทดลองรูปแบบ คือ นักเรียนระดับมัธยมศึกษาของโรงเรียนท่ีจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 จํานวน 2 โรง โดยพิจารณาความแตกตางกันของภาษาถ่ิน กลุมตัวอยางประกอบดวย 1) ลักษณะของนักเรียนสวนใหญพูดภาษาถ่ิน คือ ภาษาลาวและภาษาเขมร เปนนักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และ 2) ลักษณะของนักเรียนสวนใหญพูดภาษาถ่ิน คือ ภาษาลาว เปนนักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน เคร่ืองมือท่ีใชในการวิจัย คือ แบบสัมภาษณ แบบทดสอบกอน เรียน แบบทดสอบหลังเรียน มีคาความเช่ือม่ันเทากับ .77 และแบบสอบถามความคิดเห็น มีคาความเช่ือม่ันเทากับ .85 การวิเคราะหขอมูลใชการวิเคราะหขอมูล เชิงคุณภาพและวิเคราะหขอมูลเชิงปริมาณ โดยแบบทดสอบใชการวิเคราะหทางสถิติ ดวยสถิติ t – test แบบ Dependent Sample และแบบสอบถามความคิดเห็น ใชการวัดแนวโนมเขาสูสวนกลางโดยใชคาเฉล่ียเลขคณิต

* นายบัญชา สุริยะสุขประเสริฐ นายสุข ยิบรัมย และนางสาวสุภาพร มณีศรี ขาราชการครู โรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค ตําบลเมืองแก อําเภอทาตูม จังหวดัสุรินทร

ผลการวิจัยปรากฏวา ตอนท่ี 1 การศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา ของ โรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 พบวา รูปแบบการจัดกระบวน การเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา ของโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 มีการดําเนินงานใน 2 ลักษณะไดแก 1. การดําเนินงานตามหลักสูตรสถานศึกษา โดยไดดําเนินการดังนี้ 1) จัดทําหลักสูตรสถานศึกษา หนวยการเรียนรู และแผนการจัดการเรียนรู โดยการบูรณาการหลักธรรมดานความรู (K) คุณธรรม จริยธรรม (A) และการฝกปฏิบัติหลักธรรม (P) ในการจัดการเรียนการสอน 2) จัดเตรียมกิจกรรมท่ีเหมาะสมกับนักเรียน โดยวิธีการเรียนรูท่ีหลากหลายเพื่อ “สงเสริมการกิน อยู ดู ฟงเปน” 3) จัดสภาพแวดลอมของสถานศึกษาใหเหมาะสม 4) จัดบรรยากาศปฏิสัมพันธในสถานศึกษาใหเหมาะสม 5) ใชแนวทางการพัฒนาผูเรียนตามหลักไตรสิกขา 6) ใชแนวทางการสนับสนุน ดูแลนักเรียนที่เหมาะสม 7) มีการปรับปรุงกิจกรรมและพัฒนาอยางตอเนื่อง 8) มีการประเมินผลและเผยแพรผลการดําเนินงาน 2. การดําเนินการเสริมหลักสูตรสถานศึกษา โดยไดดําเนินการดังนี้ 1) จัดกิจกรรมเสริมเนื้อหาตามหลักสูตร 2) กิจกรรมประจําวัน/ประจําสัปดาหอยางตอเนื่อง 3) จัดกิจกรรมเน่ืองในวันสําคัญทางพระพุทธศาสนา และ 4) การดําเนินกิจกรรมอ่ืน ๆ ท่ีเหมาะสม ตอนท่ี 2 การพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา พบวา 1. นักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และนักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน เม่ือไดรับการจัดกระบวนการเรียนรู โดยใชรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา นักเรียนมีผลสัมฤทธ์ิดานจริยธรรมศึกษาอยูในระดับปานกลาง 2. นักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และนักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน เม่ือไดรับการจัดกระบวนการเรียนรูโดยใชรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา พบวา นักเรียนท้ังสองกลุมมีผลสัมฤทธ์ิดานจริยธรรมศึกษาเพิ่มข้ึนอยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .01 3. นักเรียนกลุมทดลองที่มีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และนักเรียนกลุมทดลอง ท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน เม่ือไดรับการจัดกระบวนการเรียนรูโดยใชรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา พบวา นักเรียนท้ังสองกลุมมีการประพฤติปฏิบัติตนท่ีเหมาะสมอยูในระดับดี

ประกาศคณุูปการ การวิจัยคร้ังนี้สําเร็จลุลวงดวยดี ดวยความกรุณาของศูนยสงเสริมคุณธรรมและพัฒนาพลังแผนดินเชิงคุณธรรม (ศูนยคุณธรรม) สํานักงานบริหารและพัฒนาองคความรู (องคการมหาชน) ท่ีใหทุนสนับสนุนการวิจัย ขอขอบคุณทานผูอํานวยการสิงหทอง สิงหพรพงศ ผูอํานวยการสํานักงานเขตพื้นท่ี การศึกษาสุรินทร เขต 2 ทานผูชวยผูอํานวยการสมานมิตร จิตรหนักแนน ผูชวยผูอํานวยการสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ทานศึกษานิเทศกยรรยง ผิวออน ศึกษานิเทศกชํานาญการพิเศษ สํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ท่ีเปนผูเช่ียวชาญในการตรวจสอบเครื่องมือสําหรับการวิจัย รวมท้ังผูบริหารสถานศึกษา คณะครู และนักเรียนโรงเรียนรัตนบุรี โรงเรียน แกศึกษาพัฒนา โรงเรียนธาตุศรีนคร โรงเรียนทาตูมประชาเสริมวิทย โรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค โรงเรียนศรีปทุมพิทยาคม โรงเรียนชุมพลวิทยาสรรค โรงเรียนสนมวิทยาคาร โรงเรียนหนองขุนศรีวิทยา โรงเรียนนารายณคําผงวิทยา จังหวัดสุรินทร ท่ีใชความชวยเหลือและรวมมือในการเก็บ รวบรวมขอมูลเปนอยางดี ขอขอบคุณทานศึกษานิเทศกสิทธิรัตน อิสริยอุกฤษฏ ศึกษานิเทศกสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ท่ีใหความกรุณาดานขอสนเทศของโรงเรียนวิถีพุทธของ สํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ประโยชนอันพึงมีจากการวิจัยคร้ังนี้ สามารถนําไปใชเปนแนวทางในการจัดการรูปแบบการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน ท่ีมุงพัฒนาผูเรียนดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนไดอยาง เหมาะสมตอไป สนิท สายธนู บัญชา สุริยะสุขประเสริฐ สุข ยิบรัมย สุภาพร มณีศรี เมษายน 2549

สารบัญ

บทท่ี หนา 1 บทนํา .................................................................................................................................. 1 หลักการและเหตุผล ....................................................................................................... 1 วัตถุประสงคการวิจยั ..................................................................................................... 2 ขอบเขตของการวิจัย ...................................................................................................... 2 นิยามศัพท ..................................................................................................................... 3 ประโยชนท่ีไดรับจากการวจิัย ....................................................................................... 4 2 เอกสารและงานวิจยัท่ีเกีย่วของ ........................................................................................... 5 ตอนท่ี 1 สาระเก่ียวกับจริยธรรม ................................................................................. 5 ตอนท่ี 2 สาระเก่ียวกับการจัดการศึกษาโรงเรียนวิถีพุทธ .......................................... 17 ตอนท่ี 3 งานวิจัยท่ีเกีย่วของ ...................................................................................... 29 3 วิธีดําเนนิการวิจัย .............................................................................................................. 32 ประชากรและกลุมตัวอยาง ......................................................................................... 32 แบบแผนการวิจัย ......................................................................................................... 33 เคร่ืองมือท่ีใชในการวิจัย ............................................................................................. 33 การสรางเคร่ืองมือ ....................................................................................................... 34 การเก็บรวบรวมขอมูล ................................................................................................. 36 การวิเคราะหขอมูล ...................................................................................................... 36 สถิติท่ีใชในการวิจัย ..................................................................................................... 37 4 ผลการวิเคราะหขอมูล ....................................................................................................... 40 สัญลักษณท่ีใชในการเสนอผลการวิเคราะหขอมูล ...................................................... 40 ผลการวิเคราะหขอมูล ................................................................................................. 40

บทท่ี หนา 5 สรุปผล อภิปรายผล และขอเสนอแนะ ........................................................................... 56 วัตถุประสงคการวิจยั ................................................................................................... 56 กลุมตัวอยาง ................................................................................................................ 56 เคร่ืองมือท่ีใชในการวิจัย ............................................................................................. 57 การเก็บรวบรวมขอมูล ................................................................................................. 57 การวิเคราะหขอมูล ...................................................................................................... 58 สรุปผล ........................................................................................................................ 58 อภิปรายผล .................................................................................................................. 58 ขอเสนอแนะ ................................................................................................................ 61 บรรณานุกรม ............................................................................................................................... 63 ภาคผนวก .................................................................................................................................... 66 ภาคผนวก ก แบบทดสอบวดัความรูกอนเรียน ตามโครงการวิจยัเร่ืองการพัฒนารูปแบบ การจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา แกนกัเรียนระดับมัธยมศึกษาตามโครงการโรงเรียน วิถีพุทธ สํานักงานเขตพืน้ท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ...................................................... 67 ภาคผนวก ข แบบทดสอบวดัความรูหลังเรียน ตามโครงการวิจยัเร่ืองการพัฒนารูปแบบ การจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา แกนกัเรียนระดับมัธยมศึกษาตามโครงการโรงเรียน วิถีพุทธ สํานักงานเขตพืน้ท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ...................................................... 73 ภาคผนวก ค แบบสอบถามความคิดเหน็เร่ืองการพัฒนารูปแบบ กระบวนการจดัการเรียนรู ดานจริยธรรมศึกษา แกนกัเรียนระดับมัธยมศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 .................................................................... 79 ภาคผนวก ง แบบสัมภาษณเร่ืองการพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรู ดานจริยธรรมศึกษา แกนกัเรียนระดับมัธยมศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 .................................................................... 83 ประวัตยิอของผูวิจัย ..................................................................................................................... 88

บัญชีตาราง

ตารางท่ี หนา

1 แสดงรายละเอียดตัวช้ีวดัดานปจจัยท่ีนําเขา ...................................................................... 25 2 แสดงรายละเอียดตัวช้ีวดัดานกระบวนการ ....................................................................... 26 3 แสดงรายละเอียดตัวช้ีวดัดานผลผลิต ................................................................................ 28

4 แสดงรายละเอียดตัวช้ีวดัดานผลกระทบ ........................................................................... 28 5 คาคะแนนเฉล่ีย คาสวนเบีย่งเบนมาตรฐานของคะแนนจากการทําแบบทดสอบวัดความรู ดานจริยธรรม กอนและหลังทดลองรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรู ดานจริยธรรมศึกษา ..................................................................................................... 53 6 เปรียบเทียบผลตางของคาเฉล่ียของคะแนนจากการทําแบบทดสอบวัดความรู ดานจริยธรรม กอนและหลังการพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรู ดานจริยธรรมศึกษา ..................................................................................................... 54

7 คาคะแนนเฉล่ีย คาสวนเบีย่งเบนมาตรฐานแบบสอบถามความคิดเหน็เกี่ยวกับ ส่ิงท่ีนักเรียนประพฤติ ปฏิบัติตนในฐานะเปนนักเรียนของโรงเรียนท่ีเขารวม โครงการโรงเรียนวิถีพุทธ ........................................................................................... 54

บัญชีแผนภาพ

แผนภาพท่ี หนา 1 แสดงข้ันตอนการจัดกจิกรรมการเรียนรูเพือ่พัฒนาจริยธรรม ........................................... 13 2 แสดงการจัดการเรียนรูแบบไตรสิกขา .............................................................................. 14 3 แสดงข้ันตอนการจัดการเรียนรูแบบไตรสิกขา ................................................................. 16 4 สรุปแนวคิดการพัฒนาท่ียั่งยนื ของพระธรรมปฎก .......................................................... 19 5 แสดงข้ันตอนการบริหารจัดการโรงเรียนวถีิพุทธ ............................................................. 22 6 รูปแบบการจดัทําหลักสูตรของสถานศึกษาดานจริยธรรมศึกษา ...................................... 41 7 รูปแบบการจดัเตรียมกจิกรรมเพื่อสงเสริมการกิน อยู ดู ฟงเปน ..................................... 42 8 รูปแบบการจดัสภาพแวดลอมสถานศึกษาท่ีเหมาะสม ...................................................... 43 9 รูปแบบการจดับรรยากาศปฏิสัมพันธในสถานศึกษา ........................................................ 44 10 รูปแบบการพัฒนาผูเรียนตามหลักไตรสิกขา .................................................................... 45 11 รูปแบบการสนับสนุนดแูลท่ีเหมาะสม ............................................................................. 46 12 รูปแบบการปรับปรุงกิจกรรมและการพัฒนาอยางตอเนือ่ง ............................................... 47 13 รูปแบบการประเมินผลและการเผยแพรผลงาน ................................................................. 48 14 รูปแบบกิจกรรมเสริมเนื้อหาตามหลักสูตร ....................................................................... 49 15 รูปแบบกิจกรรมสงเสริมจริยธรรมประจําสัปดาห ............................................................ 50 16 รูปแบบกิจกรรมวันสําคัญทางพระพุทธศาสนา ................................................................ 51 17 รูปแบบการจดักิจกรรมพิเศษอ่ืน ๆ ของสถานศึกษา ......................................................... 52

บทที่ 1 บทนํา

หลักการและเหตุผล การพัฒนาการเรียนรูแกผูเรียนเปนภาระหนาท่ีหลักของครู ในการจัดกระบวนการเรียนรูเพื่อนําผูเรียนไปสูการเปนเด็กดี มีความรู คูความสุข ตามกลยุทธและจุดเนน ของสํานักงานคณะกรรมการสถานศึกษาข้ันพื้นฐาน (สพฐ.) (สมนึก ศูนยกลาง. 2546 : 19) โดยการท่ีจะทําใหผูเรียน ไปสูจุดหมายดังกลาวนั้น ไดมุงเนนใหครูผูจัดกระบวนการเรียนรูจะตองรูจักหลักการ เพื่อพัฒนา คุณภาพการจัดการเรียนรู 4 ประการ คือการพัฒนาหลักสูตร ซ่ึงครอบคลุมถึงการปรับปรุงหลักสูตรแกนกลาง สรางความเขาใจในหลักสูตรท่ีปรับปรุง ติดตามประเมินผลการใชหลักสูตร และสรางระบบการชวยเหลือการพัฒนา กระบวนการเรียนรูเพื่อพัฒนาครู ซ่ึงรวมถึงการสงเสริมการจัดการเรียนการสอน ตามแนวทางการปฏิรูปการศึกษา การพัฒนารูปแบบและสงเสริมประสิทธิภาพการจัดการเรียนรู และการพัฒนาการจัดกระบวนการเรียนรูท่ีเนนการบูรณาการ โดยยึดผูเรียนเปนสําคัญ การจัดระบบการดูแลนักเรียน โดยการสานสายใยครูและผูเรียน จัดระบบการชวยเหลือ ปกปองและคุมครองผูเรียน การสงเสริมกิจกรรมแนะแนวและกิจกรรมพัฒนาผูเรียน และการประกันคุณภาพ การศึกษา โดยการเรงรัดยกระดับมาตรฐานคุณภาพของสถานศึกษา จากกลยุทธและจุดเนนของสํานักงานคณะกรรมการสถานศึกษาข้ันพื้นฐาน (สพฐ.) ดังกลาว จะเห็นไดวา มาตรการท่ีสําคัญยิ่งตอการพัฒนาการเรียนรูของผูเรียนก็คือ มาตรการดานกระบวนการเรียนเพื่อพัฒนาครู ซ่ึงเปนภารกิจหลักของครู ท่ีนอกจากจะมีบทบาทในการพัฒนาคุณภาพการเรียนรูของผูเรียนแลว ยังตองพัฒนา ตนเองใหมีคุณภาพควบคูไปดวย เพื่อใหมีความรู ความสามารถในการจัดการเรียนรู สามารถศึกษาคนควา เรียนรูท่ีจะปรับปรุง เปล่ียนแปลง แกไขปญหา และสรางองคความรูใหม จากการจัดกระบวน การเรียนรูในช้ันเรียน อันเปนเง่ือนไขสําคัญท่ีสงผลใหกระบวนการจัดการเรียนรูนั้นเกิดประสิทธิผล สํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ซ่ึงมีเขตความรับผิดชอบใน 4 อําเภอ 1 กิ่งอําเภอ ของจังหวัดสุรินทร อันประกอบดวยอําเภอรัตนบุรี อําเภอทาตูม อําเภอชุมพลบุรี อําเภอสนม และกิ่งอําเภอโนนนารายณ ไดประกาศเชิญชวนใหโรงเรียนในสังกัด สมัครเขารวมโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ ซ่ึงเปนโครงการท่ีมุงเนนการพัฒนาการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาผูเรียนและผูท่ีเกี่ยวของ โดยไดดําเนินการมาต้ังแตปการศึกษา 2546 ซ่ึงมีโรงเรียนตาง ๆ ใหความสนใจสมัครเขารวมโครงการดังกลาวมากกวา 50 โรงในปจจุบัน การดําเนินการของโครงการดังกลาว เปดโอกาสใหโรงเรียนแตละโรงไดจัดทําหลักสูตรและจัดกิจกรรมการเรียนรูอยางอิสระ ซ่ึงโรงเรียนแตละโรง

2

จากการดําเนินงานของโรงเรียน ท่ีเขารวมโครงการโรงเรียนวิถีพุทธดังกลาวขางตน คณะ ผูวิจัยซ่ึงเปนบุคลากรครูของโรงเรียนท่ีเขารวมโครงการ และรับผิดชอบการจัดการเรียนรูแก ผูเรียน ในระดับชวงช้ันท่ี 3 และชวงช้ันท่ี 4 (ระดับมัธยมศึกษาปท่ี 1 ถึง ระดับมัธยมศึกษาปท่ี 6) เกิดคําถามในการศึกษาคนควาวา โรงเรียนท่ีเขารวมโครงการและรับผิดชอบการจัดการเรียนรูแก ผูเรียนในระดับชวงช้ันเดียวกัน มีรูปแบบการจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมแกผูเรียนอยางไร และกระบวนการพัฒนาหลักสูตรดาน จริยธรรมมีคุณภาพมากนอยเพียงใด โดยมุงรวบรวมขอสนเทศจากการพัฒนาหลักสูตร และระบบการประเมินผลหลักสูตร อันจะกอใหเกิดแนวทางการปรับปรุง คุณภาพหลักสูตร ใหมีความเหมาะสมท่ีสามารถพัฒนาการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาอยางมีคุณภาพตอไป

วัตถุประสงคการวิจัย

ขอบเขตของการวิจัย

1. เพื่อศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 2. เพื่อพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนมัธยมศึกษา

3การวจิัยคร้ังนี ้ คณะผูวจิัยไดกําหนดขอบเขตของการวิจยัไวดังนี้ ประชากร คือ นักเรียนระดับมัธยมศึกษาของโรงเรียนท่ีจัดกระบวนการเรียนรู ดานจริยธรรมศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 จํานวน 20 โรง

3

กลุมตัวอยาง แบงไดดังนี้ 1. การศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา กลุมตัวอยาง คือ นักเรียนระดับมัธยมศึกษาของโรงเรียนท่ีจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ใชการสุมแบบแบงช้ันตามขนาดของโรงเรียน ประกอบดวยโรงเรียนขนาดใหญ โรงเรียนขนาดกลาง และโรงเรียนขนาดเล็ก โดยใชสัดสวนรอยละ 50 ของ โรงเรียนท่ีจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ ไดกลุมตัวอยาง จํานวน 10 โรง 2. การพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา กลุมตัวอยางท่ีใชในการทดลองรูปแบบ คือ นักเรียนระดับมัธยมศึกษาของโรงเรียนท่ีจัดกระบวนการเรียนรูดาน จริยธรรมศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 จํานวน 2 โรง โดยพิจารณาความแตกตางกันของภาษาถ่ิน กลุมตัวอยางประกอบดวย 1) นักเรียนโรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค ลักษณะของนักเรียนสวนใหญพูดภาษาถ่ิน คือ ภาษาลาวและภาษาเขมร และ 2) นักเรียนโรงเรียนศรีปทุมพิทยาคม ลักษณะของนักเรียนสวนใหญพูดภาษาถ่ิน คือ ภาษาลาว พื้นที่ท่ีใชในการวิจัย คือ สถานศึกษาท่ีเปดสอนในชวงช้ันท่ี 3 และชวงช้ันท่ี 4 สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2

นิยามศัพท รูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรู หมายถึง การจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรม แกนักเรียน อันประกอบไปดวยการจัดกิจกรรมการเรียนรู ความสัมพันธระหวางครูกับผูเรียน และ ผลสําเร็จจากการจัดกิจกรรมการเรียนรู อันเปนรูปท่ีกําหนดข้ึนหรือเปนแนวทางการจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมท่ีเปนท่ียอมรับในการจัดกระบวนการเรียนรู จริยธรรมศึกษา หมายถึง ธรรมทางพระพุทธศาสนาท่ีเปนขอประพฤติปฏิบัติ ท้ังท่ีเปน ศีลธรรมหรือกฎศีลธรรม รวมท้ังการนําธรรม ศีลธรรม กฎศีลธรรมทางพระพุทธศาสนาเช่ือมโยงการศึกษา เกี่ยวกับความเจริญงอกงามในทางความประพฤติและการปฏิบัติตน เพื่อใหอยูในแนวทางของศีลธรรมและวัฒนธรรม การพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรู หมายถึง กระบวนการทดลองรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมแกนักเรียน เพื่อเปนกระบวนการตัดสินใจดําเนินการหาทางเลือกขององคประกอบท่ีเหมาะสม ประกอบกันข้ึนเปนระบบการรางรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรู ระบบดําเนินการทดลองใชรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรู และระบบการประเมินรูปแบบ

4

โครงการโรงเรียนวิถีพุทธ หมายถึง สถานศึกษาหรือโรงเรียนท่ีจัดการศึกษาตามแนวพุทธ ท่ีสนองนโยบายของรัฐบาลและสนองโครงการหรือแผนงานของสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาข้ัน พื้นฐาน เปนโรงเรียนท่ีดําเนินการการศึกษา ท่ีใชหลักพุทธปญญารอยเรียงวิถีชีวิตกับประบวนการเรียนรูตามหลักธรรม มีเอกลักษณ 4 ประการคือ 1) การทําความเห็นใหถูกตอง 2) ทุกคนอยูในฐานะท่ีตองเรียนรู ตองเปนผูเรียนตลอดชีวิต 3) ทุกคนอยูในฐานะกัลยาณมิตร และ 4) การนําเหตุปจจัยท้ังสามขอแรกใหนํามาปรากฏตามวิถีชีวิตจริง โรงเรียน หมายถึง สถานศึกษาท่ีเปดสอนในชวงช้ันท่ี 3 และชวงช้ันท่ี 4 สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ปการศึกษา 2548 โรงเรียนวิถีพุทธ หมายถึง สถานศึกษาหรือโรงเรียนท่ีสมัครเขารวมโครงการโรงเรียน วิถีพุทธ สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ปการศึกษา 2548

ประโยชนที่ไดรับจากการวิจัย 1. ไดรูปแบบการจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธของนักเรียนระดับมัธยมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 2. ใชเปนองคความรูในการวางแผนและการขยายผลการพัฒนาหลักสูตร ในการพัฒนาการ เรียนรูดานจริยธรรมศึกษาใหมีประสิทธิภาพมากยิ่งข้ึน

บทที่ 2 เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวของ

การวิจัยคร้ังนี้ ผูวิจัยไดศึกษาเอกสารและงานวิจัยท่ีเกี่ยวของกับจริยธรรม ซ่ึงมีรายละเอียดการนําเสนอดังนี้ ตอนท่ี 1 สาระเก่ียวกับจริยธรรม ตอนท่ี 2 สาระเก่ียวกับการจัดการศึกษาโรงเรียนวิถีพุทธ ตอนท่ี 3 งานวิจัยท่ีเกี่ยวของ

ตอนท่ี 1 สาระเกี่ยวกับจริยธรรม 1. ความหมายของจริยธรรม

นักการศึกษา นักวิชาการ ผูรู ไดใหความหมายของจริยธรรมดังนี้ จริยธรรม หมายถึง ธรรมท่ีเปนขอประพฤติปฏิบัติ หรือศีลธรรม หรือกฎศีลธรรม สําหรับจริยศึกษา คือ การศึกษาเกี่ยวกับความเจริญงอกงามในทางความประพฤติและปฎิบัติตน เพื่อใหอยูในแนวทางของศีลธรรมและวัฒนธรรม (พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน : 2542) จริยธรรม หมายถึง กฎ (Rule) สําหรับการประเมินพฤติกรรม การประเมินนี้มีลักษณะ ไมแตกตางจากกฎทางภาษาท่ีเรียกวา ไวยกรณ กฎเหลานี้เกิดจากการเรียนรู (ไพฑูลย สินลารัตน : 2542 อางอิงจาก ชัยพร วิชชาวุธ : 2526) จริยธรรม (Ethic) หมายถึง ธรรมที่เปนขอควรประพฤติปฏิบัติท่ีกํากับอยูในจิตใจของคน ซ่ึงถาผูใดท่ีประพฤติปฏิบัติดีก็จะสงผลใหเกิดสันติสุขแกสังคม หรือคนที่ปฏิบัติตามเกณฑทาง ศีลธรรมก็คือคนท่ีมีจริยธรรม สวนศีลธรรม (Morality) หมายถึง ขอบัญญัติท่ีกําหนดไวเปนขอควรประพฤติปฏิบัติทางกายวาจาท่ีดีท่ีชอบ เพื่อกอใหเกิดสันติสุขแกสังคม และคุณธรรม หมายถึง สภาพของคุณงามความดี คนท่ีมีคุณธรรมหมายถึงคนท่ีมีจริยธรรมอยูในระดับสูง ซ่ึงคนท่ีมีคุณธรรมนั้นนอกจากจะไมกอใหเกิดความเดือดรอนแกผูอื่นแลว ยังมีจิตใจท่ีเอ้ืออาทรตอผูอ่ืนอีกดวย (สุวิทย มูลคํา และอรทัย มูลคํา : 2546) ดังนั้นสรุปไดวา จริยธรรมศึกษา หมายถึง ธรรมทางพระพุทธศาสนาที่เปนขอประพฤติปฏิบัติ ท้ังท่ีเปนศีลธรรมหรือกฎศีลธรรม รวมท้ังการนําธรรม ศีลธรรม กฎศีลธรรมทางพระพุทธศาสนาเช่ือมโยงการศึกษา เกี่ยวกับความเจริญงอกงามในทางความประพฤติและการปฏิบัติตน เพื่อใหอยูในแนวทางของศีลธรรมและวัฒนธรรม

6

2. แนวคิดและพัฒนาการใหมในการปลูกฝงจริยธรรม (ไพฑูลย สินลารัตน, 2542 : อางอิงจาก ชัยพร วิชชาวุธ และธีรพร อุวรรณโณ : 2525) ไดเสนอแนวคิดในการปลูกฝงจริยธรรมไวดังนี้ 1. การปลูกฝงจริยธรรมดวยการกระจางนิยม (Value Clarification : VC) คือ การทําคานิยมใหกระจาง แนวความคิดพื้นฐาน ถือวาคานิยมคือหลักการประพฤติปฏิบัติตนตอส่ิงตาง ๆ ท่ีบุคคลถือวาดีงามถูกตองและควรแกการยึดถือ กระบวนการการทําคานิยมใหกระจาง มีจุดมุงหมายใหนักเรียนคนพบดวยตนเองวา หลักการประพฤติปฏิบัติของตนเองตอส่ิงตาง ๆ เปนอยางไร และหลักการที่ดีท่ีถูกท่ีควรตามทรรศนะของตนเปนอยางไรในทรรศนะของนักทฤษฎีการทําคานิยม ใหกระจาง คานิยมเกิดจากการเรียนรูของแตละบุคคล และจะแสดงออกมาในรูปของความเช่ือทัศนคติ พฤติกรรม และความรูสึกของแตละบุคคล พฤติกรรมท่ีแสดงออกมาน้ี มีบางสวนเทานั้นท่ีเช่ือไดวาเปนการแสดงออกของคานิยม นักทฤษฎีกลุมนี้ไดเสนอเกณฑ 7 ประการสํารับตัดสินวาใน พฤติกรรมท่ีแสดงออกมาน้ันไดสะทอนคานิยมของบุคคลนั้นหรือไม เกณฑ 7 ประกอบดวย 1) การเลือกกระทําอยางอิสระไมมีการบังคับ 2) การเลือกจากทางเลือกหลาย ๆ ทาง 3) การเลือกท่ีเกิดจากการพิจารณาผลของทางเลือกแตละทางแลว 4) การรูสึกภูมิใจและมีความยินดีท่ีไดเลือกกระทําส่ิงนั้น 5) ยืนยันการตัดสินใจเลือกของตนอยางเปดเผย 6) การกระทําอยางท่ีตนตัดสินใจเลือก 7) การกระทําพฤติกรรมนั้นซํ้าอีก วิธีการปลุกฝงจริยธรรมตามแนวความคิดพื้นฐานของนักทฤษฎีการทํา คานิยมใหกระจาง คือการชวยใหนักเรียนเกิดความกระจางในความเช่ือ ในทัศนคติ ในพฤติกรรมและในความรูสึกของตนเอง หนาท่ีของครูในการปลูกฝงคานิยม คือ การชี้นําหรือการจัดการใหมีการชี้นํา เพื่อใหนักเรียนฉุกคิดข้ึนมาวา ความเช่ือ ทัศนคติ พฤติกรรม และความรูสึกของตนท่ีมีตอส่ิงหนึ่ง ๆ นั้น เปนไปตามเกณฑ 7 ประการของกระบวนการของคานิยมหรือไม ในการปลูกฝง จริยธรรม โดยเฉพาะระดับประถมศึกษาและมัธยมศึกษา การปลูกฝงลัทธิสัมพันธนิยมอาจนําไปสูการปฏิเสธจริยธรรมบางประการ ท่ีนาจะเปนจริยธรรมท่ีสมบูรณ และเปนจริยธรรมท่ีปฏิเสธไมได เชน จะตองกระทําตามกฎหมายไมวากรณีใด ๆ ท้ังส้ิน หากกฎหมายยังมีผลบังคับใชอยู และ จริยธรรมอ่ืน ๆ ท่ีคนในสังคมเช่ือวาควรจะมีอยูตอไป และควรจะไดถายทอดใหเยาวชนของสังคมนําไปยึดถือเปนหลักการประพฤติปฏิบัติการปลูกฝงจริยธรรมสมบูรณและการถายทอดจริยธรรมของสังคมจะเกิดไดยากมากดวยวิธีการกระจางนิยม 2. การปลูกฝงจริยธรรมดวยเหตุผล (Moral Reasoning : MR) ท่ีเปนท่ีรูกันแพรหลายคือ โคลเบิรก (Kohlberg : 1963) แนวความคิดพื้นฐาน ในทรรศนะของโคลเบิรก จริยธรรมหมายถึง เกณฑในการตัดสินความถูกผิดของการกระทํา ความเขาใจเกี่ยวกับกฎเกณฑนี้ข้ึนอยูกับพัฒนาการทางปญญา ซ่ึงผูกพันกับอายุของบุคคล โคลเบิรกไดยึดถือทฤษฎีพัฒนาการทาง

7

ก. ระดับกอนเกณฑ (อายุประมาณ 2 – 12 ป) ข้ันท่ี 1 : ใชการลงโทษเปนเหตุผลในการตัดสินใจ ข้ันท่ี 2 : ใชการตอบสนองความตองการของตนเปนเหตุผลในการตัดสินใจ

ข. ระดับกฎเกณฑสังคม (อายุ 12 ปข้ึนไปโดยประมาณ) ข้ันท่ี 3 : ใชการเปนที่ยอมรับของสังคมเปนเหตุผลในการตัดสินใจ ข้ันท่ี 4 : ใชระเบียบแบบแผนและกฎเกณฑของสังคม เปนเหตุผลในการ ตัดสินใจ

ค. ระดับเลยกฎเกณฑทางสังคม (อายุประมาณ 20 ปข้ึนไป) ข้ันท่ี 5 : ใชสัญญาสังคมเปนเหตุผลในการตัดสินใจ ข้ันท่ี 6 : ใชหลักการจริยธรรมสากลเปนเหตุผลในการตัดสินใจ โคลเบิรก มีความเช่ือวา กฎเกณฑท่ีคนเราใชตัดสินความถูกผิดของการกระทําจะพัฒนาเปนข้ัน ๆ จากข้ันตํ่าไปสูข้ันท่ีสูงกวาทีละ 1 ข้ัน ไมมีการยอนข้ัน ไมมีการขามข้ันและไมมีการแบงข้ัน ตามทัศนคติของโคลเบิรก จริยธรรมแตละข้ันเปนผลของการคิดไตรตรอง ในการคิดไตรตรอง จําเปนตองอาศัยขอมูล ขอมูลท่ีนํามาพิจารณาสวนหนึ่งเปนความเขาใจของตนเองเกี่ยวกับส่ิงตาง ๆ และอีกสวนหนึ่งเกิดจากประสบการณทางสังคมท่ีไดรับใหม โดยเฉพาะขอมูลท่ีไดรับจากการรับฟงทรรศนะคติของผูอ่ืน ซ่ึงอยูสูงกวาระดับพัฒนาการของตนสูงกวา 1 ข้ัน หากขอมูลตาง ๆ เหลานี้มีความขัดแยงไมลงรอยกัน ความรูสึกไมสมดุลก็จะเกิดข้ึน ทําใหผูตกอยูในสภาพท่ีไมสมดุลนี้ตองปรับตนเอง โดยการสํารวจและจัดระเบียบความคิดความเขาใจของตนใหม มีการจําแนกประเด็นปญหาตาง ๆ ใหมีความชัดเจนและละเอียดมากข้ึน และมีการบูรณะประเด็นตาง ๆ เขาดวยกันเปนความเขาใจใหมท่ีสามารถอธิบายส่ิงตาง ๆ ไดดีข้ึน ความเขาใจใหมเกิดจากการจัดระเบียบทาง ความคิด เปนโครงสรางทางความคิดใหมซ่ึงแตกตางจากเดิม กระบวนการจําแนกและบูรณาการ จึงเปนกลไกของการพัฒนาจริยธรรม ผลของกระบวนการน้ีทําใหเกิดความเขาใจใหมมาแทนท่ี ความเขาใจเกา ทําใหเกิดจริยธรรมใหมเขามาแทนท่ีจริยธรรมเกา จริยธรรมใหมนี้จัดอยูในข้ันสูงกวาจริยธรรมเกา และแตกตางจากจริยธรรมเกาในเชิงคุณภาพโดยส้ินเชิง วิธีปลูกฝงจริยธรรม ตามทรรศนะของทฤษฎีการปลูกฝงจริยธรรมดวยเหตุผล การปลูกฝงจริยธรรม คือ การพัฒนาผูเรียนใหมีกฎเกณฑการตัดสินความถูกผิดดวยเหตุผลในระดับสูง และอยางนอยก็ใหอยูในระดับกฎเกณฑทางสังคม ตามทรรศนะน้ีการพัฒนาจริยธรรมมิอาจกระทําไดดวยการสอน ไมอาจกระทําดวยการแสดงตัวอยางใหดู และไมอาจกระทําดวยวีการเรียนรูตาง ๆ จริยธรรมสอนกันไมได จริยธรรมพัฒนาดวยการนึกคิดของแตละคนตามลําดับข้ันและตาม

8

3. การปลูกฝงจริยธรรมดวยการปรับพฤติกรรม (Behavior Modification : BM) เปนการประยุกตการเรียนรูเพ่ือเปล่ียนแปลงพฤติกรรมของบุคคล แนวความคิดพื้นฐาน วิธีการของการปลูกฝงจริยธรรมดวยการปรับพฤติกรรม ตั้งอยูบนรากฐานของความเช่ือวา พฤติกรรมของคนเรา ถูกควบคุมโดยเง่ือนไขการเสริมแรงและเง่ือนไขการลงโทษ หากกําหนดใหพฤติกรรมหน่ึง ๆ เชน กลาแสดงออก สัมพันธกับการไดรับส่ิงท่ีผูกระทําตองการเปนเง่ือนไขการเสริมแรง พฤติกรรมกลาแสดงออกก็จะเกิดดวยความถ่ีสูงข้ึน ในทางกลับกันหากกําหนดใหพฤติกรรมดังกลาวนี้สัมพันธกับการไดรับส่ิงท่ีไมตองการเปนเง่ือนไขการลงโทษ พฤติกรรมก็จะคอย ๆ ลดหายไป (Skinner : 1953) วิธีการปลูกฝงจริยธรรมตามแนวคิดนี้ หากตองการปลูกฝงพฤติกรรมใด ก็ตองจัดเง่ือนไขตาง ๆ เพ่ือใหผูกระทํานั้นไดรับการเสริมแรง และถาหากตองการลดพฤติกรรมใด ก็ตองจัดเง่ือนไขตาง ๆ เพ่ือไมใหผูกระทํานั้นไดรับการเสริมแรง หรืออาจไดรับการลงโทษดวยก็ได แตนักทฤษฎีกลุมนี้เสนอวาควรใชเง่ือนไขการเสริมแรงมากกวาการลงโทษ เพราะการลงโทษอาจทําใหเกิดผลเสีย เชน การ ลักลอบ การหลีกหนี ตลอดจนการตอตาน ข้ันตอนของการปรับพฤติกรรม ในการปลูกฝงจริยธรรมท่ีพึงปรารถนา และ/หรือลดพฤติกรรมไมพึงปรารถนา อาจทําไดดังนี้ 1) กําหนดพฤติกรรมท่ีพึงปรารถนา และ/หรือ พฤติกรรมไมพึงปรารถนา 2) กําหนดผลกรรมท่ีครูหรือผูปลูกฝงจริยธรรมสามารถบันดาลใหเกิดกับผูกระทําได ควรเนนท่ีผลกรรมทางบวกมากท่ีสุด 3) นําพฤติกรรมใน 1) และผลกรรมใน 2) มาสัมพันธกันอยางเปนระบบ เรียกวาเง่ือนไขการเสริมแรง ในพฤติกรรมท่ีพึงปรารถนาไดรับการเสริมแรง และใหพฤติกรรมไมพึงปรารถนาไมไดรับการเสริมแรง 4) ใหและระงับการใหเสริมแรงตามเง่ือนไขใน 3) แลวสังเกตการเปล่ียนแปลงของพฤติกรรม

9

5) ประเมินผลและปรับปรุงเง่ือนไข 4. การปลูกฝงจริยธรรมดวยการเรียนรูทางสังคม (Social Learning : SL) ทฤษฎีการเรียนรูทางสังคม ถือวา จริยธรรมเปนความเขาใจเกี่ยวกับกฎเกณฑสําหรับการประเมินความถูกผิดของพฤติกรรม (Bandura : 1977) กฎเกณฑเหลานี้เกิดจากการเรียนรู แนวคิดพื้นฐาน การเรียนรูของมนุษยสวนหนึ่งเกิดจากประสบการณตรงของตนเอง สวนหนึ่งเกิดจากการสังเกตพฤติกรรมของผูอ่ืนเปนการเรียนดวยการสังเกต และอีกสวนหน่ึงเกิดจากการฟงคําบอกเลาและการอานสารบันทึกของ ผูอ่ืน การเรียนรูประเภทหลังนี้ชวยใหมนุษยรูวาอะไรคืออะไรอยางกวางขวางและอยางรวดเร็ว ผลของการเรียนรูอยูในรูปของความเช่ือวาอะไรสัมพันธกับอะไร อยางไร โดยเฉพาะความสัมพันธระหวางพฤติกรรมและผลกรรม ความเช่ือนี้ ไมจําเปนตองสอดคลองกับความจริง ท้ังนี้เปนเพราะความสามารถในการสังเกตและในการคิดของมนุษยยังมีขอบกพรองอยูมาก และความสัมพันธระหวางพฤติกรรมและผลกรรมท่ีเกิดข้ึนจริงก็มีความซับซอน นอกจากน้ียังมีความเช่ืออีกหลายอยางท่ีเกิดจากคําบอกเลาของผูอ่ืน โดยเฉพาะคําบอกเลาท่ีโนมนาวใจ และมีความนาเช่ือถือสูง คําบอกเลาเหลานี้จํานวนไมนอย ทดสอบกับความจริงไมได คําสอนของศาสนาสวนใหญอยูในประเภทนี้ วิธีการปลูกฝงจริยธรรมตามทฤษฎีการเรียนรูทางสังคม คือ การจัดประสบการณท้ังทางตรงและ ทางออม ซ่ึงไดแกตัวอยางและคําบอกใหผูเรียนเกิดความเช่ือวา พฤติกรรมอะไรนําไปสูผลกรรมอะไร และผลกรรมนั้นนาปรารถนาเพียงไร การจัดเง่ือนไขของส่ิงแวดลอมทางสังคมเพ่ือใหเกิดการเรียนรู จริยธรรมนี้จะตองจัดใหมีความสอดคลองกับประสบการณตรง ตัวอยางและคําบอก และถาหาก คําบอกมีลักษณะเปนการช้ีแนะใหผูเรียนมองเห็นความสัมพันธตาง ๆ จากประสบการณตรงและจากตัวประสบการณท่ีประสบดวยแลว การเรียนรูก็จะเกิดในลักษณะท่ีตรงเปาและมีประสิทธิผลมากข้ึน การปลูกฝงจริยธรรมตามทฤษฎีการเรียนรูทางสังคม แกนักเรียนอาจกระทําไดดังนี้ 1) จัดเง่ือนไขการเสริมแรงและเง่ือนไขการลงโทษแกนักเรียนเชนเดียวกับวิธีการปรับพฤติกรรม 2) จัดอภิปรายเพื่อใหนักเรียนไดเรียนรูจากความเห็นของบุคคลตาง ๆ เกี่ยวกับความสัมพันธระหวางพฤติกรรมกับผลกรรมและความนาปรารถนาหรือไมนาปรารถนาของผลกรรมตาง ๆ 3) จัดใหนักเรียนเห็นตัวอยางการปฏิบัติจริงท่ีสอดคลองกัน 4) สรางเง่ือนไขใหมีการนอบนอมยกยองผูกระทําพฤติกรรมท่ีดี และในขณะเดียวกันประณามผูกระทําพฤติกรรมไมดี เพื่อใหนักเรียนเกิดการเรียนรูจากประสบการณตรงและจากตัวอยางการไดรับการเสริมแรง และการถูกลงโทษของบุคคลตาง ๆ วิธีการปลูกฝงจริยธรรมท้ัง 4 วิธี คือ ทฤษฎีกระจางนิยม ทฤษฎีการใหเหตุผลทาง จริยธรรม ทฤษฎีการปรับพฤติกรรม และทฤษฎีการเรียนรูทางสังคม มีลักษณะแตกตางกัน ท้ังนี้ เกิดจากความคิดพื้นฐานเกี่ยวกับจริยธรรมคืออะไร และเกิดไดอยางไรท่ีแตกตางกัน บางวิธีเนนท่ี ความเขาใจของบุคคล และบางวิธีก็เนนท่ีเง่ือนไขภายนอกของบุคคล และมีวิธีทางเรียนรูทางสังคมเทานั้นท่ีคํานึงท้ังความเขาใจและเง่ือนไขภายนอก

10

2. ระบบการสอนจริยธรรม การสอนจริยธรรมท่ีจัดข้ึนเปนระบบท้ังในอดีตและปจจุบันของไทย แบงได 2 ระบบ คือ ระบบการสอนในวัดและระบบการสอนในโรงเรียน ระบบการสอนในวัด แตเดิมมากุลบุตรไทยมักจะไดรับการปลูกฝงจริยธรรมอยางเปนระบบ จากการไปอยูปรนนิบัติและศึกษาเลาเรียนจากพระภิกษุในวัด เม่ือถึงวัยที่จะบรรพชาเปนสามเณรได บิดามารดา ก็จัดใหกุลบุตรบรรพชาเปนสามเณร เม่ือถึงวัยท่ีจะอุปสมบทเปนพระภิกษุก็จัดใหมีการอุปสมบท เชนเดียวกัน การอบรมส่ังสอนจริยธรรมในวัดเชนนี้ จึ ง เนนหนักศิลธรรมตามแนวทางพระพุทธศาสนา และอาจจัดไดวาเปนการอบรมส่ังสอนท่ีไดผลดีมาก เพราะบิดามารดาของกุลบุตรมีศรัทธาในพระพุทธศาสนาดวย เม่ือบุคคลมีศัทธาในศาสนาการอบรมส่ังสอนท่ีเนนการอบรมส่ังสอนเร่ืองการทําดีไดดี ทําช่ัวไดช่ัว ก็ไดผลในกรอบใหบุคคลปฏิบัติความดีและละเวนความช่ัว ระบบการสอนในโรงเรียน ตั้งแตป พ.ศ. 2521 เปนตนมา กระทรวงศึกษาธิการไดตระหนักถึงปญหาจริยธรรม ท่ีเกิดข้ึนในสังคมไทย จึงไดเกิดความตื่นตัวในเร่ืองนี้และวางลําดับความสําคัญของจริยศึกษาไวเปนอันดับสูงสุด ไดจัดทําหลักการและกําหนดวิธีการสอนจริยศึกษา สําหรับใชสอนนักเรียนต้ังแตระดับประถมศึกษาจนถึงนักศึกษา และประชาชน (โกวิท ประวาลพฤกษ : 2523 ; กรมศาสนา : 2521) คณะกรรมการชุดนี้ไดกําหนดหลักการจัดจริยศึกษาไว 4 ประการ คือ 1) พัฒนาจริยศึกษาท้ังระบบ คือ ท้ังในสถานศึกษาและนอกสถานศึกษา 2) ในการดําเนินการจะตองยึดหลักการปองกันดีกวาการแกไข 3) จะตองมีการหามควบคูกับการสงเสริม 4) เม่ือมีการอบรมส่ังสอนอยางใด ท้ังผูเรียนและ ผูสอนจะตองปฏิบัติและดํารงชีวิตอยางนั้นอยางจริงจัง และสืบเนื่องกันไปมิใหทําบางหยุดบาง แนวการจัดจริยศึกษาดังกลาว ถือเอาหลักไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิและปญญา ในสัดสวนท่ีแตกตางกันไปใหเหมาะสมกับวัยของผูเรียน กลาวคือ ในระดับประถมศึกษาเนนศีล 60% สมาธิ 25% และปญญา 15% ในระดับมัธยมศึกษาเนนศีล 20% สมาธิ 60% และปญญา 20% ในระดับวิทยาลัยหรือช้ันสูงกวามัธยมศึกษาเนนศีล 15% สมาธิ 25% และปญญา 25% ในดานวิธีสอนก็ไดมีการกําหนดใหเหมาะสมกับผูเรียนแตละระดับ ระดับประถมศึกษาใชชุดการเรียนการสอนเปนหลัก ประกอบดวยชุดการเรียนการสอนแบบสืบสวน แบบเบญจขันธ แบบกลุมสัมพันธ แบบกิจกรรมและการสรางสถานการณจําลองแลวใชบทบาทสมมุติ ในระดับมัธยมศึกษาไดเสนอวิธีการสอนและ กิจกรรมไว 7 อยาง คือ แบบบรรยายหรือปาฐกถา การอภิปราย การแกปญหา การแบงกลุมทํา กิจกรรม การแสดงบทบาทสมมุติ การสืบสวนสอบสวน และการโตวาที ในระดับวิทยาลัยไดเสนอวิธีการสอนไว 2 หมวดใหญ ๆ คือ การสอนโดยตรงกับการสอนโดยสอดแทรก

11

1การจัดการเรียนรูเพื่อพัฒนาจริยธรรม สุวิทย คํามูล และอรทัย คํามูล (2546) ไดเสนอแนวทางการจัดการเรียนรูดังนี้ การจัดการเรียนรูเพื่อพัฒนาจริยธรรม เปนกระบวนการเรียนรูมุงพัฒนาผูเรียนใหเขาใจ บทบาทและหนาท่ีของตนท่ีพึงปฏิบัติตอผูอ่ืนและสังคมโดยรวมท่ีอยูในปทัสถานของสังคม ซ่ึงจะกอใหเกิดความสันติสุขแกสังคม วัตถุประสงคของการจัดการเรียนรูเพ่ือพัฒนาจริยธรรม เพื่อพัฒนาผูเรียนใหมีคุณธรรม จริยธรรม โดยสรางความตระหนักใหเกิดกับผูเรียนถึงพฤติกรรมท่ีควรและไมควรปฏิบัติ อันจะ สงผลตอความสงบสุขและความเจริญของตนเอง ครอบครัว และสังคม ลําดับข้ันของพัฒนาการดานการใชเหตุผลเชิงจริยธรรม (Moral Reasoning) อาศัยแนวความคิดพื้นฐานของโคลเบิรก โดยแบงพัฒนาการออกเปน 3 ระดับ ภายในแตละระดับยังแบงพัฒนาการออกเปน 2 ข้ัน รวมเปน 6 ข้ัน แนวการจัดการเรียนรูเพื่อพัฒนาจริยธรรม มีวิธีจัดดังนี้ 1. ผูสอนจะตองวิเคราะหระดับเหตุผลเชิงจริยธรรมของผูเรียนเสียกอนวาอยูในระดับใด ซ่ึงอาจจะกระทําการวิเคราะหโดยการเลาสถานการณใหฟง อานกรณีศึกษา แลวใหผูเรียนบอกเหตุผลเชิงจริยธรรมของตนเองหรือของตัวละครในเร่ือง หรือจากการสังเกตพฤติกรรมก็ได 2. ผูสอนควรจัดโอกาสใหผูเรียนไดยิน ไดฟงการบอกหรือใหเหตุผลเชิงจริยธรรมในระดับท่ีสูงข้ึนกวาระดับเหตุผลเชิงจริยธรรมท่ีเขามีอยู 3. ผูสอนควรจัดโอกาสใหผูเรียนไดพบกับปญหาท่ีขัดแยงกับระดับความคิดของ ผูเรียนเอง เพื่อจะนําไปสูการพัฒนาแนวคิดในระดับท่ีสูงข้ึน โดยเฉพาะผูสอนจะตองเปนผูช้ีนํา เพื่อใหผูเรียนมีความเห็นคลอยตามไปในทิศทางท่ีปรารถนา ข้ันตอนการจัดการเรียนรู ชาญชัย อินทรประวัติและพวงเพ็ญ อินทรประวัติ (2534) ไดเสนอข้ันตอนการเรียนรูเพื่อพัฒนาจริยธรรม ดังนี้

1. ข้ันนําเสนอปญหา 1.1 ผูสอนนําเสนอปญหา ซ่ึงอาจจะอยูในรูปของปญหา กรณีศึกษา ขาวสารจาก

หนังสือพิมพ เร่ืองจริง โดยอาจจะใชวิธีการนําเสนอดวยวิธีการตาง ๆ เชน การเลาเร่ือง การอาน ใหฟง การใชส่ืออ่ืน ๆ เชน ฟงจากวิทยุเทป ดูวีดีทัศน เปนตน แตผูสอนจะตองม่ันใจวาผูเรียน เขาใจเร่ืองท่ีเปนประเด็นปญหานั้นทุกคน 1.2 ผูสอนอธิบายเพื่อช้ีประเด็นปญหาหรือขอเท็จจริง หรืออาจจะเปดโอกาสให ผูเรียนซักถามขอมูลเกี่ยวกับเร่ืองราวท่ีนําเสนอจนทุกคนเขาใจชัดเจน

12

1.3 ผูสอนเปดอภิปรายท่ัวไปทั้งช้ัน โดยผูสอนอาจจะเปนผูนําเสนอการอภิปราย ซ่ึงอาจจะใชคําถามเพ่ือขยายความคิดของผูเรียน มีจุดมุงหมายเพื่อเปนการนําไปสูการอภิปราย กลุมยอยตอไป

2. ข้ันแบงกลุมผูเรียน การแบงกลุมผูเรียนในแตละกลุมยอย ควรจะมีผูเรียนท่ีมีความคิดเห็นท่ีขัดแยงกันอยูรวมกัน ท้ังนี้เพื่อพวกเขาจะไดแสดงเหตุผลประกอบการอภิปรายทัศนะของเขาในกลุมยอย ซ่ึงการแบงกลุมควรมีจํานวนสมาชิก 6 – 8 คน เพราะถามีสมาชิกมากเกินไปก็จะทําใหผูเรียน มีโอกาสแสดงความคิดเห็นนอยลง ถาสมาชิกนอยเกินไปก็จะทําใหไดความคิดและเหตุผลท่ีแคบ เกินไป

3. ข้ันอภิปรายกลุมยอย โดยมุงประเด็นท่ีการวิเคราะหปญหา หรือแกปญหา หรือการประเมินคาของ พฤติกรรม โดยจะตองระบุเหตุผลของตนใหชัดเจน การสอนในข้ันนี้จะตองส้ินสุดลงดวยขอสรุปและเหตุผลของแตละกลุม 4. ข้ันนําเสนอผลการอภิปรายกลุมยอย ข้ันนี้ใหผูแทนแตละกลุมมาเสนอสรุปผลการอภิปราย พรอมเปดโอกาสใหเพื่อนในช้ันซักถาม และเสนอเหตุผลเพ่ิมเติม 5. สรุปเหตุผลของผูเรียนท้ังช้ัน ข้ันนี้ผูสอนและผูเรียนรวมกันสรุปเหตุผลของทุกกลุม เพื่อใหผูเรียนมองเห็น เหตุผลในการกระทําของเพ่ือน ๆ อยางชัดเจน เพื่อเปนแนวทางที่ดีสูการปฏิบัติ ซ่ึงสามารถนําเสนอดังแผนภาพท่ี 1

13

1. ข้ันนําเสนอปญหา

2. ข้ันแบงกลุมผูเรียน

3. ข้ันอภิปรายกลุมยอย

4. ข้ันนําเสนอผลการอภิปรายกลุมยอย

ข้ันสรุปเหตุผลของผูเรียนท้ังช้ัน

5.

แผนภาพท่ี 1 แสดงข้ันตอนการจัดกจิกรรมการเรียนรูเพือ่พัฒนาจริยธรรม 2การจัดการเรียนรูแบบไตรสิกขา สํานักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแหงชาติ (2542) ไดเสนอแนะแนวการจัดการเรียนรูตามแนวพุทธวิธี แบบไดสิกขา ดังนี้ การจัดการเรียนรูแบบไตรสิกขา เปนกระบวนการเรียนรูท่ีเปดโอกาสใหผูเรียนไดปฏิบัติกับส่ิงท่ีเรียนจริง ๆ แลวพิจารณาใหเห็นประโยชน คุณ โทษ ตามความเปนจริงดวยตนเอง

แลวนําความรูนั้นมาเปนหลักในปฏิบัติตามอยางจริงจัง วัตถุประสงคในการจัดการเรียนรูแบบไตรสิกขา เพื่อใหผูเรียนเกิดการเรียนรูดวยการฝกปฏิบัติจริง และเพื่อใหผูเรียนนําความรูมาใชปฏิบัติในชีวิตประจําวัน การจัดการเรียนรูแบบไตรสิกขาจะเนนการปฏิบัติจริง โดยเนนใหผูเรียนตองปฏิบัติโดยสํารวม กาย วาจา และฝกจิตใจใหตั้งม่ันจนมีระเบียบทางความคิด ความสามารถคิดเปนเหตุเปนผลไดโดยตลอด ดังแผนภาพท่ี 2

14

เห็นแจงในไตรลักษณ อริยสัจ พนทุกข รักษาศีลมากยิง่ข้ึน เห็นสภาวธรรมตามกําลังของสมาธิ กําหนดขอปฏิบัติ (ศีล) พิจารณาสภาวธรรม คลองแคลวในการทําสมาธิ ฝกสมาธิ มีศีล จิตเปนสมาธิตามผลของศีล รักษาศีล (เบ้ืองตน)

แผนภาพท่ี 2 แสดงการจัดการเรียนรูแบบไตรสิกขา ข้ันตอนการจัดการเรียนรู การจัดการเรียนรูแบบไตรสิกขา มีข้ันตอนดังตอไปนี้ 1. ข้ันศีล ใหผู เรียนเลือกการกระทําถูกหรือผิด ในการตอบสนองสถานการณท่ีผูสอนกําหนดให ในข้ันตอนนี้จะเกี่ยวของกับหลักปฏิบัติท่ีเรียกวา ศีลสิกขา เปนการควบคุมตนเองใหอยูใน ความถูกตองทางกาย วาจา ดังท่ีทานพุทธทาสภิกขุใหความเห็นวา ศีลมีขอบเขตตรงที่ปรากฏทางกาย วาจา เปนการกระทําท่ีทําใหผูท่ีประพฤติสบายกาย ใจ และทําใหโลกมีสันติ โดยการปฏิบัตินี้เนนการควบคุมตนเอง เห็นไดจากการอาราธนาศีล และศีลไมใชพิธีรีตอง และพระราชวรมุนี

15

สรุปไดวา ศีลสิกขา คือการปฏิบัติตนใหถูกตอง ทางกาย วาจา โดยการควบคุมตนเอง การฝกในข้ันศีล หรือ ข้ันศีลสิกขานี้ ผูสอนอาจฝกใหผูเรียนรักษาศีล โดยการควบคุมกาย วาจาของตนเองใหอยูในระเบียบ วินัย และศีลธรรม 2. ข้ันการกําหนดสมาธิ เปนการฝกข้ันตน ในการควบคุมสติใหระลึกรูอยูกับลมหายใจ เพื่อความระลึกรูแนวแนท่ีจุดเดียว ในข้ันตอนนี้จะเกี่ยวของกับหลักปฏิบัติท่ีเรียกวา จิตสิกขา คือ การปฏิบัติเพื่อดํารงสภาพจิตใหปกติม่ันคงตอความดี โดยท่ัวไปบุคคลมี จิตสมาธิ อยูแลว โดยธรรมชาติและบุคคลควรฝกใหเปนสมาธิดวย ทานพุทธทาสภิกขุกลาวถึงจิตสิกขามีใจความวา จิตสิกขาเปนการฝกเพื่อบังคับความคิดใหเปนไปตามท่ีเราตองการ ใหมีความสามารถในการขมใจ มีความอดทนในการตอสูกับกิเลส เพราะมีกําลังใจในการพิจารณาสภาวธรรมเพ่ือสรางปญญาตามตองการ จิตสิกขา มีหลักในการปฏิบัติโดยยอ 2 ข้ันดังนี้ 1. เลือกท่ีสงัดไมพลุกพลาน แลวเลือกอารมณในการเพงท่ีสะดวกท่ีสุด เชน การเพงลมหายใจ 2. ปรับปรุงอารมณใหแปรไปตามท่ีตองการ เชน การกําหนดเปนดวงแกว อารมณท่ีปรุงแตงนี้ไมใชของจริง เพียงแตเปนการฝกบังคับจิต ซ่ึงจะเกิดความชํานาญในการบังคับจิต พระราชวรมุนี กลาววา การนั่งนิ่ง ๆ ไมใชตัวสมาธิ สมาธินั้นตองมีองคประกอบเปนความแนวแน ม่ันคง หนักแนนของจิต ท่ีจะนําไปใชในการทํากิจกรรมทุก ๆ อยาง วิธีฝกจิต ในข้ันสมาธิมีหลายอยางเชน 1. ฝกใหคนยุงกับกิจกรรมอยางใดอยางหนึ่ง ไมมีโอกาสยุงกับความช่ัว 2. วิธีเอาความดีเขาขม หรือผูกมัดจิตไวกับส่ิงดีงามบางอยางแบบท่ีเรียกวา อุดมคติ 3. ฝกสมาธิท่ีเรียกวา วิปสสนา คือข้ันท่ีเกิดความรูแจงเห็นจริงจนเปล่ียนคานิยม มีโลกทัศน และชีวทัศนอยางใหมได สมทรง ปุญฤทธ์ิ เสนอแนะการปฏิบัติ จิตสิกขา ทําไดงาย ๆ ดังนี้ 1. รําลึกถึงคุณพระรัตนตรัย นั่งขัดสมาธิโดยขาขวาทับขาซาย มือขวาทับมือซาย หงายมือ ตั้งกายตรง แตไมเกร็งตัว 2. หลับตากําหนดลมหายใจเขา ออก โดยดักท่ีปลายจมูก หรือกําหนดพองยุบ หรือตามลมหายใจเขา ออกก็ได ใหสติอยูกับส่ิงท่ีกําหนด ไมเผลอสติ ไมคิดเร่ืองอ่ืน ๆ การฝกนี้ จะฝกในตนคาบเรียน หรือทายคาบเรียนก็ได โดยใชเวลาคร้ังละ 5 ถึง 10 นาที และการสวดมนต เปนวิธีหนึ่งท่ีจะใหจิตเปนสมาธิ การฝกในข้ันกําหนดสมาธิหรือจิตสิกขานี้ ผูสอนอาจใหผูเรียน

16

3. ข้ันพิจารณาดวยปญญา เปนข้ันตอนสุดทายหลังจากการฝกสมาธิระยะหนึ่ง จนสามารถระลึกรูแนวแนท่ีจุดเดียว จึงทําใหพิจารณาวาสถานการณท่ีเลือกกระทําคร้ังแรกนั้นเหมาะสมหรือไม อะไรผิดอะไรถูก จนสามารถเลือกปฏิบัติไดถูกตองเหมาะสมอยางสมเหตุสมผล ในข้ันตอนนี้จะเกี่ยวกับหลักปฏิบัติ ท่ีวาปญญาสิกขา เปนการทําความเขาใจส่ิงตาง ๆ ตามสภาวะท่ีเปนจริง โดยเนนการมองเห็นอยางนั้นจริง ไมใชการคาดคํานวณเอาเอง แลวกําหนดหลักความประพฤติของตน ใหดํารงความดี ไมเปนภัยตอตนเองและผูอ่ืน พุทธทาสภิกขุกลาววา ปญญาสิกขา คือ การพิจารณาเห็นอริยสัจ ไตรลักษณ จนละความยึดม่ันถือม่ันในส่ิงท่ีไมมีสาระตัวตนแทจริงลงได การฝกในข้ันพิจารณาดวยปญญาหรือปญญาสิกขานี้ ผูสอนอาจใหผูเรียนพิจารณา ความคิดความรูสึกของตนเองจนเขาใจดีตามสภาพความจริง หรือสามารถแกไขสถานการณท่ีกําหนดใหไดอยางสมเหตุสมผล ข้ันตอนการจัดการเรียนรูแบบไตรสิกขา สรุปไดดังแผนภาพที่ 3

ข้ันท่ี 1 ศีล : ศีลสิกขา

ข้ันท่ี 2 กําหนดสมาธิ : จติสิกขา

ข้ันท่ี 3 พิจารณาดวยปญญา : ปญญาสิกขา

แผนภาพท่ี 3 แสดงข้ันตอนการจัดการเรียนรูแบบไตรสิกขา

17

ตอนท่ี 2 สาระเกี่ยวกับการจัดการศึกษาโรงเรียนวิถีพุทธ กรอบความคิดรูปแบบโรงเรียนวิถีพุทธ โรงเรียนวิถีพุทธ คือ โรงเรียนระบบปกติท่ัวไป ท่ีนําหลักธรรมพระพุทธศาสนามาใชหรือประยุกตใชในการบริหาร และการพัฒนาผูเรียนโดยรวมของสถานศึกษา เนนกรอบการพัฒนาตามหลักไตรสิกขาอยางบูรณาการผูเรียนไดเรียนรู ไดพัฒนาการกิน อยู ดู ฟงใหเปน โดยผานกระบวนการทางวัฒนธรรมแสวงปญญา และมีวัฒนธรรมเมตตาเปนฐานการดําเนินชีวิต ความสําคัญและความเปนมา วิถีชีวิตและวัฒนธรรมชาวไทย ไดรับการกลอมเกลาจากคําสอนของพระพุทธศาสนา ตั้งแตยุคแรกของประวัติชาติไทย จนกลาวไดวา วิถีพุทธ คือ วิถีวัฒนธรรมของชาวไทยสวนใหญ จนมีความเปนเอกลักษณท่ีท่ัวโลกตระหนักและใหการยอมรับ พุทธธรรม หรือพุทธศาสตร เปนองคความรูท่ีมุงเนนใหผูศึกษาเขาใจธรรมชาติของโลกและชีวิตท่ีแทจริง และฝกใหผูศึกษาสามารถดําเนินชีวิตไดอยางถูกตองเหมาะสม ตั้งแตระดับการดําเนินชีวิตประจําวันของคนท่ัวไป คือ การกิน อยู ดู ฟง จนถึงระดับการดําเนินชีวิตของนักบวชผูที่มุงมีชีวิตท่ีบริสุทธ์ิ และในทุกระดับยังผลให ผูศึกษามีความสุขพรอม ๆ กับชวยใหคนรอบขางและสังคมมีความสุขพรอมกันไปดวยอยางชัดเจน พุทธธรรมมีกรอบการพัฒนาหลักเปนระบบการศึกษา 3 ประการ เรียกวา ไตรสิกขา คือ ศีลสิกขา จิตตสิกขา และปญญาสิกขา ท่ีเรียกส้ัน ๆ วา ศีล สมาธิ ปญญา ซ่ึงเปนการฝกหัด อบรม เพื่อพัฒนากาย ความประพฤติ จิตใจ และสติปญญา ไตรสิกขานี้เปนการศึกษาท่ีครอบคลุมการดําเนินชีวิตทุกดานและทุกวัยอีกท้ังมีความงายยาก ตั้งแตเร่ืองเบ้ืองตนท้ังของเด็กและของผูใหญ จนถึงเร่ืองท่ีละเอียดซับซอนท่ียากจะหาองคความรูใดมาเทียบได การศึกษาของกุลบุตรกุลธิดาและผูใหญท้ังหลายในอดีตอันยาวนานของไทย มีฐานจาก การใชพุทธธรรมมาอบรมส่ังสอน แตอาจไมมีระบบการศึกษาบังคับดังเชนปจจุบัน แมในปจจุบัน จะมีการศึกษาภาคบังคับแกคนสวนใหญ แตก็มิไดนําเอาพุทธธรรมมาเปนฐานของการศึกษาแตนําเอาระบบและองคความรูตามโลกนิยม โดยมีฐานจากประเทศตะวันตกมาเปนแกนกลางในการจัดการศึกษา ทําใหพุทธธรรมเร่ิมหางเหินจากชีวิตของคนปจจุบันมากข้ึน ซ่ึงเปนท่ีนาเสียดายในความลํ้าคาของพุทธธรรม และในความเปนสมบัติของชาติไทย ซ่ึงไดกอรางสรางฐานของวัฒนธรรมไทยมา แตอดีต ดวยคุณคาอันอนันตขององคความรูในพุทธธรรมและระบบไตรสิกขาท่ีชัดเจนในการใหการศึกษาพัฒนาผูเรียนทุกวัย ทางกระทรวงศึกษาธิการจึงมีแนวความคิดท่ีจะสงเสริมใหสถานศึกษา นําระบบของพุทธธรรมมาประยุกตจัดกับระบบการเรียนการสอนในสถานศึกษา เพื่อพัฒนาเยาวชนไทยใหเปนมนุษยท่ีสมบูรณ ตามท่ีพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติกําหนด ท่ีมีคุณสมบัติของ การเปนคนดี เกง มีความสุขอยางแทจริง อันเปนเปาหมายของพุทธธรรม ใหมีความชัดเจนข้ึน

18

รูปแบบโรงเรียนวิถีพุทธ โรงเรียนวิถีพุทธ เปนสถานศึกษาในระบบปกติท่ีนําหลักพุทธธรรมหรือองคความรู ท่ีเปนคําสอนในพระพุทธศาสนามาประยุกตใชในการจัดการศึกษาของสถานศึกษา โดยมีจุดเนน ท่ีสําคัญ คือ การนําหลักธรรมมาใชในระบบการพัฒนาผูเรียนโดยรวมของสถานศึกษา ซ่ึงอาจเปนการเรียนการสอนในภาพรวมของหลักสูตรสถานศึกษา หรือการจัดเปนระบบวิถีชีวิตในสถานศึกษาของผูเรียนสวนใหญ โดยนําไปสูจุดเนนของการพัฒนาผูเรียนใหสามารถกิน อยู ดู ฟงเปน คือ ใชปญญาและเกิดประโยชนแทจริงตอชีวิต และการจัดดําเนินการของสถานศึกษาจะแสดงถึง การจัดสภาพแวดลอมและบรรยากาศที่เปนกัลยาณมิตร เอ้ือในการพัฒนาผูเรียนอยางรอบดาน ดวยวิถี วัฒนธรรมแสวงปญญา ผานระบบไตรสิกขา ท่ีผูเรียนไดศึกษาปฏิบัติอบรมท้ังศีลหรือพฤติกรรมหรือวินัยในการดําเนินชีวิตท่ีดีงามสําหรับตนและสังคม สมาธิ หรือดานดานการพัฒนาจิตใจท่ีมีคุณภาพ มีสมรรถภาพ มีจิตใจท่ีตั้งม่ันเขมแข็งและสงบสุข และปญญาท่ีมีความรูท่ีถูกตอง มีศักยภาพ ในการคิด การแกปญหาท่ีแยบคาย (โยนิโสมนสิการ) โดยมีครูและผูบริหารสถานศึกษาเปนกัลยาณมิตรท่ีสําคัญ ท่ีรักและปรารถนาดี ท่ีจะพัฒนาผูเรียนอยางดีท่ีสุด ดวยความเพียรพยายาม ระบบพัฒนาผูเรียนรูดวยไตรสิกขานี้ แสดงแนวคิดไดดังแผนภาพท่ี 4

19

ปญญา ปรีชาญาณ

ความรู เขาใจ เหตุผลการเขาถึง ความจริง รวมทัง้

ความเชื่อทศันคติ คานิยม และแนวคิดตาง ๆ เพื่อใช

เปนตัวแกปญหา เปนตัวปรับจัด ทุกอยาง ทั้งพฤติกรรมและจิตใจใหลงตัว

พอด ี และเปนตัวนําไปสูจุดมุงหมายแหงสันติสุข และความมีอิสรภาพ

จิตใจ

ไดแก คุณธรรม ความรูสึก แรงจูงใจ และ สภาพจิตใจ โดยมีเจตจํานงเปนตัวชี้นําพฤติกรรม มีผลตอความม่ันคงในความดีงาม ความสดชื่นบาน

และความสุข

พฤติกรรม มุงสรางพฤติกรรมความเคยชินที่ดี สัมพันธอยางเกื้อกูลกับสังคม

ส่ิงแวดลอมธรรมชาต ิและส่ิงสรางสรรคทั้งหลายจะสงผลใหเกิดสภาพจิตใจที่ดีงาม มีความสุข

พรอมทั้งเอื้อตอการแยกแยะ และรับรูขอมูลความรู การคิดสรางสรรค ทําใหปญญาเจริญงอกงาม

แผนภาพท่ี 4 สรุปแนวคิดการพัฒนาท่ียัง่ยืน ของพระธรรมปฏก (ป.อ. ปยุตโต) สภาพของสถานศึกษา สถานศึกษาจัดสภาพในทุก ๆ ดาน เพื่อสนับสนุนใหผูเรียนพัฒนาตามหลักพุทธธรรมอยางบูรณาการ และสงเสริมใหผูเรียนพัฒนาชีวิตใหสามารถกิน อยู ดู ฟงเปน มีวัฒนธรรมแสวงหา ปญญา ท้ังนี้การจัดสภาพจะสงเสริมใหเกิดลักษณะของปญญาวุฒิธรรม 4 ประการ คือ

20

1. สัปปุริสสังเสวะ หมายถึง การอยูใกลคนดี ใกลผูรู อยูในสภาพแวดลอมท่ีดี ครูอาจารยดี มีขอมูล มีส่ือท่ีดี 2. สัทธัมมัสสวนะ หมายถึง เอาใจใสศึกษา โดยมีหลักสูตรการเรียนการสอนท่ีดี 3. โยนิโสมนสิการ หมายถึง มีกระบวนการคิดวิเคราะห พิจารณาหาเหตุผลท่ีดีและถูกวิธี 4. ธัมมานุธัมมปฏิปตติ หมายถึง ความสามารถท่ีจะนําความรูไปใชในชีวิตได และดําเนินชีวิตไดถูกตองตามธรรม ปญญาวุฒิธรรม 4 ประการนี้ จะสงเสริมใหผูเรียนพัฒนาตามหลักไตรสิกขาไดอยาง ชัดเจน สําหรับแนวคิดเบ้ืองตนของการจัดสภาพในสถานศึกษาท่ีเหมาะสมในดานตาง ๆ มีลักษณะดังตอไปนี้ ดานกายภาพ สถานศึกษาจะจัดอาคารสถานท่ี สภาพแวดลอมหองเรียนและแหลงเรียนรูท่ี สงเสริม การพัฒนาศีล สมาธิ และปญญา เชน มีศาลาพระพุทธรูปเดนเหมาะสมท่ีจะชวนใหระลึกถึง พระรัตนตรัยอยูเสมอ มีมุมหรือหองใหศึกษาพุทธธรรม บริหารจิตเจริญภาวนาเหมาะสมหรือมากพอท่ีจะบริการผูเรียน หรือการตกแตงบริเวณใหเปนธรรมชาติหรือใกลชิดธรรมชาติ ชวนใหมีใจสงบ และสงเสริมปญญา เชน รมร่ืน มีปายนิเทศ ปายคุณธรรม ดูแลเสียงตาง ๆ มิใหอึกทึก ถาเปดเพลงกระจายเสียงก็พิถีพิถันเลือกเพลงท่ีสงเสริมสมาธิ ประเทืองปญญา เปนตน ดานกิจกรรมพื้นฐานวิถีชีวิต สถานศึกษาจัดกิจกรรมวิถีชีวิต ประจําวัน ประจําสัปดาห หรือในโอกาสตาง ๆ เปนภาพรวมทั้งสถานศึกษา ท่ีเนนการปฏิบัติบูรณาการท้ังศีล สมาธิ และปญญา โดยเนนการมีวิถีชีวิต หรือวัฒนธรรมของการกิน อยู ดู ฟงเปน ดวยสติสัมปชัญญะ เพื่อเปนไปตามคุณคาแทจริงของการดําเนินชีวิต โดยมีกิจกรรมตัวอยาง เชน กิจกรรมสวดมนตไหวพระกอนเขาเรียนและกอน เลิกเรียนประจําวัน กิจกรรมรับศีลหรือทบทวนศีลทุกวันอาจเปนบทกลอนหรือเพลง เชนเดียวกับ กิจกรรมแผนเมตตา กิจกรรมทําสมาธิรูปแบบตาง ๆ เปนประจําหรือกอนเรียน กิจกรรมพิจารณาอาหารกอนรับประทานอาหารกลางวัน กิจกรรมอาสาตาวิเศษปฏิบัติวินัยหรือศีล กิจกรรมประเมินผลการปฏิบัติธรรม กิจกรรมสวดมนต ฟงธรรมประจําสัปดาหหรือในวันพระ กิจกรรมบันทึกและยกยองการปฏิบัติธรรม ดานการเรียนการสอน สถานศึกษามีการจัดหลักสูตรสถานศึกษา หรือจัดการเรียนการสอนท่ีบูรณาการพทุธธรรม เพื่อพัฒนาผูเรียนผานกิจกรรมการเรียนการสอนอยางชัดเจน เพื่อเปนการพัฒนาผูเรียนตามหลักพุทธรรมอยางตอเนื่องสม่ําเสมอ เชน หลักสูตรสถานศึกษามีการกําหนดคุณลักษณะอันพึง

21

ดานบรรยากาศและปฏิสัมพันธ สถานศึกษาสงเสริมบรรยากาศของการเรียนรู และพัฒนาไตรสิกขาหรือสงเสริมการมีวัฒนธรรมแสวงปญญา และมีปฏิสัมพันธท่ีเปนกัลยาณมิตรตอกัน มีบรรยากาศของการเคารพ ออนนอม ยิ้มแยมแจมใส การมีความเมตตากรุณาตอกัน ท้ังครูตอนักเรียน นักเรียนตอครู นักเรียนตอนักเรียน และครูตอครูดวยกัน และสถานศึกษาสงเสริมใหบุคลากรและนักเรียนปฏิบัติตนเปน ตัวอยางท่ีดีแกผูอ่ืน เชน การลดละเลิกอบายมุข การเสียสละ ดานการบริหารจัดการ สถานศึกษาโดยบุคลากรในสถานศึกษารวมกับผูปกครองและชุมชน สรางความตระหนักและศรัทธา รวมทั้งสรางเสริมปญญา เขาใจในหลักการและวิธีดําเนินการโรงเรียนวิถีพุทธรวมกัน ท้ังนี้ผูท่ีเกี่ยวของทุกฝายโดยเฉพาะอยางยิ่งครู และผูบริหารเพียรพยายามสนับสนุนในลักษณะตาง ๆ และการปฏิบัติตนเอง ท่ีจะสนับสนุนและเปนตัวอยางในการพัฒนาผูเรียนตามวิถี ชาวพุทธ ซ่ึงประกอบดวยข้ันตอนดังนี้ 1. ข้ันเตรียมการ ท่ีจะทําใหการจัดการโรงเรียนวิถีพุทธดําเนินไปดวยสะดวกและศรัทธาและฉันทะ 2. ข้ันดําเนินการจัดสภาพและองคประกอบ ท่ีจะเปนปจจัยเปนกิจกรรมเปนเคร่ืองมือสูการพัฒนาผูเรียนไดอยางเหมาะสม สอดคลองกับลักษณะแหงปญญาวุฒิธรรม 3. ข้ันดําเนินการพัฒนาผูเรียนและบุคลากรตามหลักไตรสิกขา ซ่ึงเปนข้ันตอนท่ีเปนหัวใจของการดําเนินการโรงเรียนวิถีพุทธ ซ่ึงตองดําเนินการอยางตอเนื่อง 4. ข้ันดูแลสนับสนุนใกลชิด ท่ีจะชวยใหการดําเนินทุกสวนเปนไปอยางมี ประสิทธิภาพดวยทาทีความเปนกัลยาณมิตร 5. ข้ันปรับปรุง พัฒนาตอเนื่อง ท่ีจะเนนย้ําการพัฒนาวาตองมีมากข้ึน ดวยหลักอิทธิบาท 4 และ อปญญาตธรรม 6. ข้ันประเมินผล และเผยแพรผลการดําเนินการ ท่ีจะนําขอมูลผลการดําเนินงานสูการเตรียมการท่ีจะดําเนินการในรอบตอ ๆ ไป เชนในรอบตอไปหรือใชกับโครงการตอเนื่องอ่ืน

22

1. เตรียมการ (ศรัทธาและฉันทะ) - หาทีป่รึกษา แหลงศึกษา เอกสารขอมูล - เตรียมบุคลากร กรรมการสถานศกึษา - เตรียมนักเรียน - เตรียมผูปกครอง ชุมชน - กําหนดธรรมนูญสถานศึกษา - จัดแผนปฏิบัตกิาร

ฯลฯ

2. ดาํเนินการจัดสภาพและองคประกอบ (ปญญาวุฒิธรรม) - จัดหลักสูตรสถานศึกษา/หนวยการเรียนรู/ แนวการจัดการเรียนรู - เตรียมกิจกรรมนักเรียน - จัดสภาพกายภาพสถานศึกษา - จัดบรรยากาศปฏิสัมพันธ

ฯลฯ

6. ประเมินผลและเผยแพรผลการดาํเนินงาน (ปติยินดีและชืน่ชมรมกัน)

3. ดาํเนินการพัฒนาตามระบบไตรสิกขา - นักเรียน - บุคลากรและผูที่เกี่ยวของ

4. ดูแลสนบัสนุนใกลชิด (กัลยาณมิตร) - นิเทศ ติดตาม - สนับสนนุ -

รวบรวมขอมูล และประเมินผล ระหวางดําเนินงาน

5. ปรับปรุงและพฒันาตอเนื่อง

(อิทธิบาท 4 อปญญาตธรรม)

แผนภาพท่ี 5 ข้ันตอนการบริหารจัดการโรงเรียนวิถีพุทธ

23

การจัดการศึกษาของโรงเรียนตามวิถีพุทธของพระมหาพงศนรินทร ฐิตวโส (2547) หลักการของโรงเรียนวิถีพุทธ การศึกษาท่ีถูกตองตามหลักของพระพุทธศาสนา คือ การมองคนใหเต็มคน การมองมนุษยใหเต็มความเปนมนุษย ตองสอนใหกินอยู ดูฟงเปน หากยังกินอยู ดูฟงไมเปนก็ถือวาคน ๆ นั้นไรการศึกษา การใหการศึกษาตองครบทั้งดาน พฤติกรรม จิตใจและปญญา แตเดิมวันพระเปนวันท่ีสําคัญมาก เปนวันแหงการเรียนรูท่ีแทจริง คนไทยไดถือศีล ฟงธรรม ทําบุญกันท่ีวัด วันพระจึงเปนวันแหงความประเสริฐ วันแหงสติปญญา วันแหงบุญกุศล เปนวิถีของคนไทยในรอบ 7 – 8 วัน เปนวันท่ีพุทธบริษัท ศาสนิกชน อุบาสก อุบาสิกามาวัดฟงธรรม มีกิจกรรมรวมกับพระภิกษุสงฆ มาทําบุญทําทาน จึงเปนวันสําคัญของการพัฒนามนุษยชาติ เปนวันที่ไดสรางความสงบใหกับตนเอง สูความสงบเย็น ไดหยุดวิถีชีวิตที่ผานมา อยางนอยท่ีสุดไมไดทําอะไรก็ไดอนุโมทนากับผูอ่ืน เปนวันพักส่ิงไมดี เด็กท่ีตามผูใหญมาวัดก็อยากทําอยางนั้นบางเมื่อโตข้ึน การละเลนของเด็กไทยท่ีเกิดข้ึน ท่ีวัดนั้นลวนแฝงไปดวยปญญา ดวยกระบวนการเรียนรูในหลักธรรมของพระพุทธศาสนา และเนนใหทุกคนมีสวนรวม ตอมาวันโกนวันพระถูกละเลยใหเปนวันสําคัญ เกิดการจัดการศึกษาตามระบบตะวันตกเขามาแทนท่ีและเปล่ียนแปลงไปตามยุคสมัย จนกระท้ังกลายมาเปนการทําลายการศึกษา ท่ีเคยกลมกลืนอยูในวิถีชีวิต เพราะกระบวนการเรียนรูบางอยางถูกตัดขาด พระพุทธศาสนาถูก ตัดตอน ขาดการเรียนรูนอกระบบโรงเรียนนับเปนวิถีชีวิต วัฒนธรรมและธรรมะมีการศึกษาในระบบโรงเรียนเปนการแยกคนออกจากวิถีชีวิตและวัฒนธรรม กระบวนการเรียนรูท่ีงดงามสมบูรณ ท่ีเคยมีมากอนจึงขาดหายไป โรงเรียนวิถีพุทธจึงเกิดข้ึนมาเพื่อใหเด็กมีกระบวนการเรียนรูท่ีแทจริง เพื่อใหเด็กกิน อยู ดู ฟงเปน โรงเรียนวิถีพุทธ หรือโรงเรียนท่ีจัดการศึกษาตามแนวพุทธเปน โรงเรียนท่ีดําเนินการจัดการศึกษาที่ใชหลักพุทธปรัชญารอยเรียงวิถีชีวิตกับกระบวนการเรียนรูตามหลักธรรมมีเอกลักษณ 4 ประการคือ เอกลักษณขอท่ี 1 การทําความเห็นใหถูกตอง กลาวคือ เปนการศึกษาที่มีเจตคติ มีความรู ความเขาใจจากฐานความจริงของธรรมชาติ โดยการสรางความเห็นตรงถูกตอง ตามหลัก 5 ประการ คือ 1) การมองคนเต็มคน มนุษยมีความเปนมนุษยไดตอเม่ือไดรับการศึกษาท้ัง 3 ดาน คือ ดานพฤติกรรม ดานจิตใจ และดานปญญาอยางเปนองครวม อันจะเกิดการพัฒนาใน 4 ดาน คือ กาย ศีล จิต และปญญา นําไปสูการเปนมนุษยท่ีสมบูรณ 2) มนุษยเปนสัตวท่ีฝกไดและจําเปนตองฝก มนุษยท่ีไดรับการฝกท่ีถูกตอง จะพัฒนาขัดเกลากิเลสจนเปนผูท่ีประเสริฐ มนุษยท่ีไมไดรับการฝกจะเลวยิ่งกวาสัตวเดรัจฉาน 3) การศึกษาท่ีสมบูรณเปนส่ิงท่ีจําเปนสําคัญยิ่งตอมนุษยชาติ ซ่ึงไดแกการใชหลักการของไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิ และปญญา 4) มนุษยมีความแตกตางหลากหลาย มีความรูความสามารถ ความสนใจแตกตางกัน ตองใชการฝกแตกตางกัน 5) การจัดการศึกษาตองสามารถรองรับความแตกตางหลากหลายของมนุษย ในดานความสนใจ ความ

24

เอกลักษณขอท่ี 2 ทุกคนอยูในฐานะท่ีตองเรียนรู ตองเปนผูเรียนตลอดชีวิต การจัดการศึกษาตามแนววิถีพุทธ เนนใหเกิดการเรียนรู ฝกฝนพัฒนาตน เปนตนแบบ เปนแบบอยางซ่ึงกันและกัน และสามารถเรียนรูไปดวยกันท้ังผูใหญเด็ก ตั้งแตผูบริหาร ครู นักเรียน ผูปกครองและ ชุมชน มิใชเพียงนักเรียนเทานั้น เอกลักษณขอท่ี 3 ทุกคนอยูในฐานะกัลยาณมิตร การเปนกัลยาณมิตรนั้น อาจเร่ิมตั้งแตการไมเบียดเบียนสรางความเดือนรอน สรางมลภาวะตอกัน แตในโรงเรียนวิถีพุทธนั้นกาวไปอีกข้ันหนึ่งคือ การชวยเหลือเกื้อกูลกัน ท้ังทางวัตถุและทางธรรม ทางจิตใจท่ีใหกําลังใจชวยเหลือกัน เอ้ือเฟอสนับสนุนส่ิงตาง ๆ ตอกัน ใหเกิดการเรียนรู พัฒนาตนใหดีงามยิ่ง ๆ ข้ึนไปทั้งภายใน โรงเรียนและนอกโรงเรียน เอกลักษณขอท่ี 4 การนําเหตุปจจัยท้ังสามขอแรกใหนํามาปรากฏในวิถีชีวิตจริง การจัดการเรียนรูในโรงเรียนวิถีพุทธมีการออกแบบกิจวัตร การเรียนการสอน กิจกรรม การเลน การกิน อยู ดู ฟง ใหมาเรียงรอยตอกันเปนวิถีชีวิต มีเหตุผล มีคุณคา รูท่ีมาท่ีไปท่ีจะใหการศึกษาท้ังดานพฤติกรรม จิตใจ และปญญา นั่นคือการจัดการศึกษาในโรงเรียนวิถีพุทธมี “ไตรสิกขา” เปนเสนดายรอยเรียงกระบวนการเรียนรูจากทุกสวนของวิถีชีวิตเขาดวยกันและโอบลอมคนท้ังระบบไว ตัวช้ีวัดการดําเนินงานโรงเรียนวิถีพุทธ (สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาข้ันพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ : 2548) เปนขอบงช้ีคุณภาพการดําเนินงานโรงเรียนวิถีพุทธ ท่ีกลุมนิเทศ ตดิตามและประเมินผลการจัดการศึกษา สํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ใชเปนคูมือตรวจสอบตนเองของโรงเรียนท่ีเขาโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ ซ่ึงมีรายละเอียดดังนี้ เพื่อใหการพัฒนาโรงเรียนวิถีพ ุทธ มีแนวทางท่ีชัดเจนในเชิงเปาหมายภาพรวม มีความชัดเจน และสามารถเปนเครื่องมือแกสถานศึกษาและผูท่ีเกี่ยวของทุกระดับในการนิเทศ ติดตาม ตลอดจนทบทวนและประเมินผลการดําเนินงานการพัฒนาโรงเรียนวิถีพุทธในทุกระดับเปนไปตามหลักการท่ีเหมาะสม และเปนไปในแนวทางเดียวกัน ขอบงช้ีคุณภาพงานโรงเรียนวิถีพ ุทธประกอบดวย 4 ดานใหญ คือ ดานปจจัยนําเขา ดานกระบวนการ ดานผลผลิต และดานผลกระทบ ในแตละดานมีรายละเอียดดังตอไปนี้ 1. ตัวชี้วัดดานปจจัยนําเขา (Input) มาตรฐานดานปจจัยท่ีนําเขา คือ โรงเรียนมีบุคลากรท่ีมีลักษณะท่ีเหมาะสมตอการเปนโรงเรียนวิถีพุทธ มีการบริหารจัดการ มีหลักสูตร มีแหลงเรียนรูและสภาพแวดลอมท่ีสงเสริมตอการพัฒนานักเรียนตามหลักไตรสิกขา รายละเอียดตัวช้ีวัดดานปจจัยท่ีนําเขา ดังตารางท่ี 1

25

ตารางท่ี 1 แสดงรายละเอียดตัวช้ีวัดดานปจจัยท่ีนําเขา

องคประกอบหลัก องคประกอบยอย ขอบงช้ีคุณภาพ 1. ผูบริหาร 1. มีวิถีชีวิตที่สอดคลองกับหลักพุทธธรรม (ลด ละ เลิก อบายมุข)

ถือศ ีล 5 และปฏิบัติตนเปนแบบอยางที่ดี 2. มีพรหมวิหารประจําใจ 3. มีความซื่อสัตย จริงใจในการทํางาน 4. มีความเขาใจท่ีถูกตองในพระรัตนตรัย นับถือศรัทธาใน พระพุทธศาสนา

1. บุคลากรมี ลักษณะที่ดี

2. ครู 1. มีวิถีชีวิตที่สอดคลองกับหลักพุทธธรรม (ลด ละ เลิก อบายมุข) ถือศ ีล 5 และปฏิบัติตนเปนแบบอยางที่ดี 2. มีพรหมวิหารธรรม มีความเปนกัลยาณมิตรมุงพัฒนาใหผูเรียนเกิด ความเจริญงอกงามตามหลักไตรสิกขา 3. รู เขาใจ หลักการพัฒนาผูเรียนตามหลักไตรสิกขา

1. ระบบบริหาร 1. มีวิสัยทัศนหรือปรัชญา พันธกิจ เปาหมาย ธรรมนูญ หรือ แผนกลยุทธที่มีจุดเนนในการพัฒนาโรงเรียนวิถีพุทธ 2. แตงต้ังคณะกรรมการท่ีปรึกษา หรือคณะดําเนินงานโรงเรียน วิถีพุทธ และบริหารการดําเนินงานอยางตอเน่ือง โดยผูเก่ียวของ ทุกฝาย (บาน วัด และโรงเรียน : บ ว ร) มีสวนรวม 3. ปลูกฝงศรัทธาสรางเสริมปญญาในพระพุทธศาสนา ใหเกิดขึ้นกับ บุคลากรและผูที่เก่ียวของ 4. รวมมือกับผูปกครอง วัด และชุมชน เพ่ือพัฒนาผูเรียนและ ชุมชน 5. มีการนิเทศ กํากับ ติดตาม การดําเนินงานโรงเรียนวิถีพุทธ อยางตอเน่ือง 6. มีระบบตรวจสอบประเมินผล และเปดโอกาสใหมีการเสนอแนะ อยางเปนกัลยาณมิตรเพื่อการพัฒนาอยางตอเน่ือง

2. การบริหาร จัดการ ดําเนินการ อยางเปนระบบ

2. ระบบ หลักสูตร สถานศึกษา

มีหลักสูตรสถานศึกษา หนวยการเรียนรูและแผนการจัดการเรียนร ู ที่บูรณาการพุทธธรรมทุกกลุมสาระการเรียนรู

26

ตารางท่ี 1 (ตอ) แสดงรายละเอียดตัวช้ีวัดดานปจจัยท่ีนําเขา

องคประกอบหลัก องคประกอบยอย ขอบงช้ีคุณภาพ 3. กายภาพและ สิ่งแวดลอม จัดอยางรอบคอบ

สภาพแวดลอม 1. จัดประดิษฐานพระพุทธรูปประจําโรงเรียนและประจําหองเรียน เหมาะสม 2. มีปายนิเทศ ปายคติธรรม คําขวัญ คุณธรรม จริยธรรม โดยทั่วไปในบริเวณโรงเรียน 3. สภาพหองเรียนสะอาด ปลอดภัย สงบ รมรื่น เรียบงาย ใกลชิด

ธรรมชาต ิ 4. บริเวณโรงเรียนปราศจากสิ่งเสพติด อบายมุข สิ่งมอมเมาทุกชนิด

2. ตัวช้ีวัดดานกระบวนการ (Process) มาตรฐานดานกระบวนการท่ีตองการใหเกิด คือ โรงเรียนจัดบรรยากาศและกิจกรรม การเรียนการสอนเพื่อพัฒนาผูเรียนไดเปนไปตามหลักไตรสิกขาและบูรณาการในวิถีช ีวิต รายละเอียดตัวช้ีวัดดานกระบวนการ ดังตารางท่ี 2 ตารางท่ี 2 แสดงรายละเอียดตัวช้ีวัดดานกระบวนการ

องคประกอบหลัก องคประกอบยอย ขอบงช้ีคุณภาพ 1. กระบวนการ จัดการเรียนรู

1. จัดการเรียนรูโดยบูรณาการพุทธธรรมหรือหลกัไตรสิกขา ในทุกกลุมสาระการเรียนรูและเช่ือมโยงกับชีวิตประจําวัน 2. สงเสริมใหมีการนําหลักธรรมมาเปนฐานในการคิดวิเคราะห และแกปญหา 3. จัดการที่สงเสริมการใฝรูและแสวงหาความรูดวยตนเอง 4. จัดการเรียนรูอยางมีความสุข ทั้งผูเรียนรูและผูจัดการเรียนรู 5. จัดกิจกรรมบริหารจิตและเจริญปญญาทั้งในการเรียนการสอนและ ในกิจกรรมการดํารงชีวิตประจําวัน

1. การเรียน การสอนที่ บูรณาการ ไตรสิกขา

2. การใชสื่อและ แหลงเรียนรู

1. ใชสื่อการเรียนรูที่สงเสริมการใฝรูและแสวงหาความรูดวยตนเอง อยูเสมอ 2. นิมนตพระสงฆหรือเชิญวิทยากรภูมิปญญาทางพระพุทธศาสนา สอนนักเรียนสมํ่าเสมอ 3. จัดใหนักเรียนไปเรียนรูที่วัด หรือศาสนสถานศึกษา ที่ใชเปน

แหลงเรียนร ูประจําของโรงเรียนอยางตอเน่ือง

27

ตารางท่ี 2 (ตอ) แสดงรายละเอียดตัวช้ีวัดดานกระบวนการ

องคประกอบหลัก องคประกอบยอย ขอบงช้ีคุณภาพ 3. การวัด

ประเมินผล มีการวัดประเมินผลตามสภาพจริง ดวยวิธีการท่ีหลากหลาย ครอบคลุมตามหลักภาวนา 4 (กาย ศีล จิต ปญญา) โดยมีจุดเนนเพ่ือพัฒนานักเรียนตอเน่ือง

2. บรรยากาศ และปฏิสัมพันธ ที่เปน กัลยาณมิตร

บรรยากาศ ปฏิสัมพันธ ที่สงเสริม “การสอนใหรู ทําใหดู อยูใหเปน”

1. สงเสริมความสัมพันธแบบกัลยาณมิตร ออนนอมถอมตน เคารพ ใหเกียรติซึ่งกันและกัน ยิ้มแยม มีเมตตาตอกัน ทั้งครูตอนักเรียน ครูตอครู นักเร ียนตอนักเรียน และครูตอผูปกครอง 2. สงเสริมบรรยากาศ ใฝรู ใฝเรียน ใฝสรางสรรค 3. สงเสริมบุคลากรและนักเรียน ใหปฏิบัติตนเปนตัวอยางที่ดี ตอผูอื่น 4. สงเสริม ยกยอง เชิดชู ผูทําดี เปนประจํา

1. กิจกรรม พ้ืนฐานชีวิต ประจําวัน

1. ฝกอบรมใหเกิด การกิน อยู ดู ฟง เปน (รูเขาใจเหตุผลและได ประโยชนตามคุณคาแท ตามหลักไตรสิกขา) 2. จัดกิจกรรมการรับผิดชอบ ดุแลรักษา พัฒนาอาคารสถานที่และ สิ่งแวดลอมอยางสมํ่าเสมอจนเปนนิสัย

3. กิจกรรม พ้ืนฐานวิถีชีวิต

2. กิจกรรมทาง พระพุทธศาสนา

1. สงเสริมปฏิบัติกิจกรรมพระพุทธศาสนาอยางเห็นคุณคา รูเขาใจ เหตุผล 2. จัดกิจกรรมสงเสริมการระลึกและศรัทธาในพระรัตนตรัย เปน ประจํา และในโอกาสสําคัญอยางตอเน่ือง เปนวิถีชีว ิต 3. สงเสริมใหทุกคนมีสวนรวม และเห็นคุณคาในการรักษาและ สืบตอพระพุทธศาสนา

3. ตัวช้ีวัดดานผลผลิต (Output) มาตรฐานดานผลผลิตท่ีตองการใหเกิด คือ ผูเรียนไดรับการพัฒนาเปนผูมีคุณลักษณะ กิน อยู ดู ฟงเปน (ครอบคลุมภาวนา 4) ดําเนินชีวิตอยางมีคุณคาและมีความสุขรายละเอียดตัวช้ีวัดดานผลผลิต โดยใหนักเรียนมีคุณลักษณะดังตารางท่ี 3

28

ตารางท่ี 3 แสดงรายละเอียดตัวช้ีวัดดานผลผลิต

องคประกอบหลัก องคประกอบยอย ขอบงช้ีคุณภาพ 1. กาย (กายภาพ) 1. บริโภคใชสอยปจจัย 4 ในปริมาณและคุณภาพที่เหมาะสม

ไดคุณคาแท 2. การดูแลรางกาย และการแตงกายสะอาดเรียบรอย 3. ดํารงชีวิตอยางเก้ือกูลสิ่งแวดลอม

2. ศีล (สังคม) 1. มีศีล 5 เปนพ้ืนฐานในการดํารงชีวิต 2. มีวินัย มีความรับผิดชอบ ซื่อสัตย ตรงตอเวลา 3. สามารถพ่ึงตนเองได หรือทํางานเล้ียงชีพดวยความสุจริต

3. จิต (จิตใจ/อารมณ)

1. มีความกตัญูรูคุณ ตอบแทนคุณ 2. มีจิตใจ เมตตา กรุณา (เอื้อเฟอ เผ่ือแผ แบงปน) ตอกัน 3. ทํางานและเรียนรูอยางต้ังใจ อดทน ขยันหมั่นเพียร 4. มีสุขภาพจิตดี แจมใส ราเริงเบิกบาน

พัฒนาการ ศีล จิต และปญญาอยางบูรณาการ (ภาวนา 4)

4. ปญญา 1. มีความศรัทธาและเขาใจที่ถูกตองในพระรัตนตรัย 2. รูบาป-บุญ คุณ-โทษ ประโยชน-มิใชประโยชน 3. ใฝรู ใฝศึกษาแสวงหาความจริง และใฝสรางสรรคพัฒนางาน อยูเสมอ 4. รูเทาทัน แกไขปญญาชีวิตและทํางานไดดวยสติปญญา

4. ตัวช้ีวัดดานผลกระทบ (Outcomes/Impact) มาตรฐานดานผลกระทบท่ีประสงคใหเกิด คือ บาน วัด โรงเรียน ไดรับผลประโยชนจากการพัฒนาโรงเรียนวิถีพุทธ และเกิดความสมานฉันทรวมมือกันพัฒนาโรงเรียนและสังคมตามวิถีพุทธอยางตอเนื่อง รายละเอียดดานผลกระทบ ดังตารางท่ี 4 ตารางท่ี 4 แสดงรายละเอียดตัวช้ีวัดดานผลกระทบ

องคประกอบหลัก องคประกอบยอย ขอบงช้ีคุณภาพ 1. บาน (ผูปกครองและชุมชน)

1. บานและชุมชนมีสมาชิกที่เปนคนดีไมยุงเก่ียวกับอบายมุขเพ่ิมขึ้น 2. ชุมชนมีผูชวยเหลือในการพัฒนาชุมชนมากยิ่งขึ้น

2. วัด วัดไดศาสนทายาทและกําลังชวยงานสงเสริมพุทธศาสนามากขึ้น

บ ว ร ไดรับประโยชนจากการพัฒนาโรงเรียนวิถีพุทธ 3. โรงเรียน โรงเรียนไดรับความไววางใจ เช่ือมั่น ศรัทธาและไดรับความรวมมือ

จากผูมีสวนเก่ียวของ (บาน วัด ราชการ)

29

ตอนท่ี 3 งานวิจัยท่ีเกี่ยวของ เดือนเดนหลา ชัยปริญญา (2539) ไดทําการวิจัยเร่ือง การปลูกฝงจริยธรรมของนักเรียนช้ันมัธยมศึกษาปท่ี 1 โรงเรียนกวางโจนศึกษา อําเภอภูเขียว จังหวัดชัยภูมิ การวิจัยนี้เปนการวิจัยการทดลอง มีวัตถุประสงคเพื่อปลูกฝงจริยธรรม ใหนักเรียนช้ันมัธยมศึกษาปท่ี 1 ดวยการใช ตัวแบบบุคคลจริง กลุมตัวอยางไดมาโดยการสุมอยางงาย เคร่ืองมือท่ีใชทดลอง ประกอบดวย 1) แผนการทดลองสอนใชตัวแบบบุคคลจริง และ 2) แบบสอบถามวัดจริยธรรม มีคาความเช่ือม่ัน เทากับ .75 การวิเคราะหขอมูลใชการวิเคราะหความแปรปรวนรวม ผลการวิจัยพบวา นักเรียนท่ีไดรับการเรียนรูโดยใชตัวแบบบุคคลจริงมีการพัฒนาพฤติกรรมทางจริยธรรมสูงกวากลุมควบคุมอยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .05 รุงอรุณ ปองกัน (2543) ไดทําการวิจัยเร่ือง ความสัมพันธระหวางความภาคภูมิใจในตน การใหเหตุผลจริยธรรม และการไดรับการอบรมเล้ียงดูกับผลสัมฤทธ์ิทางการเรียนของนักเรียน ช้ันมัธยมศึกษาปท่ี 3 ในโรงเรียนขยายโอกาสทางการศึกษา จังหวัดขอนแกน การวิจัยคร้ังนี้เปนการวิจัยเชิงบรรยาย มีจุดประสงคเพื่อ หาความสัมพันธระหวางความภาคภูมิใจในตน การใหเหตุผล เชิงจริยธรรม และการไดรับการอบรมเล้ียงดูกับระดับผลสัมฤทธ์ิทางการเรียน และเพื่อเปรียบเทียบ ความภาคภูมิใจในตน การใหเหตุผลเชิงจริยธรรม และการไดรับการอบรมเล้ียงดูของนักเรียนท่ีมีระดับผลสัมฤทธ์ิทางการเรียนตางกัน กลุมตัวอยางท่ีใชในการวิจัยเปนนักเรียนช้ันมัธยมศึกษาปท่ี 3 ในโรงเรียนขยายโอกาสทางการศึกษา สังกัดสํานักงานการประถมศึกษาจังหวัดขอนแกน ประจําปการศึกษา 2543 จํานวน 380 คน เคร่ืองมือท่ีใชในการวิจัย ไดแก แบบสอบถามสถานภาพสวนตัวของนักเรียนดานผลสัมฤทธ์ิทางการเรียน แบบวัดความภาคภูมิใจในตนเอง แบบวัดการใหเหตุผลเชิงจริยธรรม และแบบสอบถามเก่ียวกับการไดรับการอบรมเล้ียงดู โดยมีคาสัมประสิทธ์ิความเชื่อม่ันเทากับ .80, .88 และ .76 ตามลําดับ สถิติท่ีใชในการวิเคราะหขอมูล คารอยละ คาเฉล่ียเลขคณิต สวนเบ่ียงเบนมาตรฐาน คาสัมประสิทธ์ิสหสัมพันธของเพียรสัน การวิเคราะหความแปรปรวน ทางเดียว และการทดสอบความแตกตางคาเฉล่ียรายคู ผลการวิจัยพบวา 1) ความภาคภูมิใจในตน มีความสัมพันธทางบวกกับระดับผลสัมฤทธ์ิทางการเรียนอยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .01 2) การใหเหตุผลเชิงจริยธรรมมีความสัมพันธทางบวกกับระดับผลสัมฤทธ์ิทางการเรียนอยางมี นัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .05 3) การไดรับการเล้ียงดูแบบคาดหวังกับเด็กมีความสัมพันธทางบวกกับระดับผลสัมฤทธ์ิทางการเรียนอยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .01 4) นักเรียนท่ีมีระดับผลสัมฤทธ์ิทางการเรียนตางกันมีความภาคภูมิใจในตนแตกตางกันอยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .01 5) นักเรียนท่ีมีระดับผลสัมฤทธ์ิทางการเรียนตางกันมีการใหเหตุผลเชิงจริยธรรมแตกตางกันอยางมี นัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .05 และ 6) นักเรียนท่ีมีระดับผลการเรียนตางกันไดรับการเล้ียงดูแบบ

30

พิชญ ขํามา (2543) ไดทําการวิจัยเร่ือง ผลของการสงเสริมจริยธรรมทางสังคมตามแนวคอนสตรัคดิวิสตของเด็กวัยอนุบาล โดยใชการอภิปรายเพื่อแกสถานการณท่ีมีขอขัดแยงทางจริยธรรมในนิทานท่ีมีทางสองแพรง มีวัตถุประสงค 1) เพื่อศึกษาผลของการสงเสริมจริยธรรมทางสังคมของเด็กวัยอนุบาล ดานกลวิธีการเจรจาเพ่ือหาขอตกลงรวมกัน และดานการแลกเปล่ียนประสบการณ รวมกัน ตามแนวคอนสตรัคดิวิสต โดยการใชการอภิปรายเพื่อแกสถานการณท่ีมีขอขัดแยงทาง จริยธรรมในนิทานท่ีมีทางสองแพรง 2) เพื่อศึกษาผลของการสงเสริมจริยธรรมทางสังคมของเด็กวัยอนุบาล ดานความสัมพันธระหวางเด็กกับเพ่ือน ตามแนวคอนสตรัคดิวิสต โดยการใชการอภิปราย เพื่อแกสถานการณท่ีมีขอขัดแยงทางจริยธรรมในนิทานท่ีมีทางสองแพรง กลุมตัวอยางท่ีใชเปน นักเรียนช้ันอนุบาลป ท่ี 2 โรงเยนอนุบาลวัดปรินายก สังกัดสํานักงานการประถมศึกษากรุงเทพมหานคร ภาคเรียนท่ี 2 ปการศึกษา 2543 จํานวน 32 คน เคร่ืองมือท่ีใชในการวิจัย ประกอบดวย แบบสังเกตพฤติกรรม จริยธรรมทางสังคม แผนการสอนการสงเสริมจริยธรรม ทางสังคมตามแนวคอนสตรัคติวิสต และแผนการสอนปกติ การวิเคราะหขอมูลใชการหาคาเฉล่ีย สวนเบ่ียงเบนมาตรฐาน และสถิติ t – test ผลการวิจัยพบวา 1) หลังทดลอง กลุมทดลองมีคะแนนทางจริยธรรมทางสังคม ดานกลวิธีการเจรจาเพ่ือหาขอตกลงรวมกัน ระดับ 2 สูงกวากลุมควบคุม อยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .01 2) หลังการทดลอง กลุมทดลองมีคะแนนจริยธรรมทางสังคม ดานการแลกเปล่ียนประสบการณรวมกัน ระดับ 2 สูงกวากลุมควบคุม อยางมีนัยสําคัญทางสถิติ ท่ีระดับ .01 และ 3) หลังทดลอง กลุมทดลองมีคะแนนทางจริยธรรมทางสังคม ดานความสัมพันธระหวางเด็กกับเพื่อน สูงกวากลุมควบคุม อยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .01 ทินกร ชาทอง (2548) การวิจัยเร่ือง การศึกษาจริยธรรมกุศลกรรมบท 10 ของนักเรียนช้ันประถมศึกษาปท่ี 5 ในโรงเรียนสังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาขอนแกน เขต 4 การวจิยัคร้ังนี้มีวัตถ ุประสงค เพื่อศึกษาจริยธรรมกุศลกรรมบท 10 ของนักเรียนช้ันประถมศึกษาปท่ี 5 กลุม ตัวอยางท่ีใชเปนนักเรียนช้ันประถมศึกษาปท่ี 5 ของโรงเรียนสังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาขอนแกน เขต 4 ภาคเรียนท่ี 2 ปการศึกษา 2547 จํานวน 353 คน โดยการสุมแบบหลายข้ันตอน เคร่ืองมือท่ีใชในการเก็บรวบรวมขอมูล ไดแก แบบสอบถามวัดกุศลกรรม 10 ซ่ึงมีคาความเช่ือม่ัน .71 และแบบสอบถามสถานภาพเศรษฐกิจและสังคม การวิเคราะหขอมูลใชการคํานวณคาเฉล่ีย สวนเบ่ียงเบนมาตรฐาน การทดสอบคาที และการวิเคราะหความแปรปรวนทางเดียว ผลการวิจัย พบวา 1) นักเรียนมีระดับจริยธรรมกุศลกรรมบท 10 ในระดับ 3 ซ่ึงหมายถึง การกระทําใดเพื่อประโยชนของสังคมสวนใหญ 2) นักเรียนชายและนักเรียนหญิงมีระดับจริยธรรมกุศลกรรมบท 10 แตกตางกันอยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .05 3) นักเรียนท่ีมีสถานภาพทางเศรษฐกิจและสังคม

31

บทที่ 3 วิธีดําเนินการวิจัย

การวิจัยเร่ือง การพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา แกนักเรียนระดับมัธยมศึกษา ตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 มีวัตถุประสงคเพื่อ 1) ศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 และ 2) เพื่อพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนมัธยมศึกษา มีวิธีการดําเนินการวิจัยดังนี้ 1. ประชากรและกลุมตัวอยาง 2. แบบแผนสําหรับการวิจัย

3. เคร่ืองมือท่ีใชในการวิจัย 4. วิธีการสรางเคร่ืองมือ 5. การเก็บรวบรวมขอมูล 6. การวิเคราะหขอมูล 7. สถิติท่ีใชในการวิจัย

ประชากรและกลุมตัวอยาง ประชากรในการวิจัยคร้ังนี้ แบงออกเปน 2 กลุม ประกอบดวย กลุมแรก คือ ผูบริหาร โรงเรียนมัธยมศึกษาและเอกสารการดําเนินงานโรงเรียนวิถีพุทธ และ กลุมท่ีสอง คือ นักเรียนระดับมัธยมศึกษาของโรงเรียนท่ีจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 จํานวน 20 โรง (กลุมนิเทศติดตามและประเมินผลการจัดการศึกษา สํานักสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษา : 2548) กลุมตัวอยาง แบงไดดังนี้ ตอนท่ี 1 การศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 กลุมตัวอยาง คือ ผูบริหาร เอกสารการดําเนินงานโรงเรียนวิถีพุทธ และนักเรียนระดับมัธยมศึกษาของโรงเรียนท่ีจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ใชการสุมแบบแบงช้ันตามขนาดของโรงเรียน ประกอบดวยโรงเรียนขนาดใหญ โรงเรียนขนาดกลาง และโรงเรียนขนาดเล็ก โดยใชสัดสวนรอยละ 50 ของโรงเรียนท่ีจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ ไดกลุม

33

ตอนท่ี 2 การพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา เก็บรวบรวม ขอมูลโดยใชแบบทดสอบความรูดานจริยธรรมกอนการทดลอง แบบทดสอบความรูดานจริยธรรมการหลังทดลอง และแบบสอบถามความคิดเห็นเกี่ยวกับส่ิงท่ีนักเรียนประพฤติ ปฏิบัติตนในฐานะเปนนักเรียนของโรงเรียนท่ีเขารวมโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ กลุมตัวอยางท่ีใชในการทดลองรูปแบบ คือ นักเรียนระดับมัธยมศึกษาของโรงเรียนท่ีจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ี การศึกษาสุรินทร เขต 2 จํานวน 2 โรง โดยพิจารณาความแตกตางกันของภาษาถ่ิน กลุมตัวอยางประกอบดวย 1) นักเรียนโรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค ลักษณะของนักเรียนสวนใหญพูดภาษาถ่ิน คือ ภาษาลาวและภาษาเขมร เปนนักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และ 2) นักเรียนโรงเรียนศรีปทุมพิทยาคม ลักษณะของนักเรียนสวนใหญพูดภาษาถ่ิน คือ ภาษาลาว เปนนักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน

แบบแผนการวิจัย การวิจยัคร้ังนี ้ เปนการวิจยัโดยใชขอมูลเชิงคุณภาพและขอมูลเชิงปริมาณ การวิเคราะห ขอมูลเนนการวิเคราะหเนื้อหาและวิเคราะหดวยสถิติบรรยาย

เครื่องมือท่ีใชในการวิจัย เคร่ืองมือท่ีใชในการวิจัยคร้ังนี้ มี 3 ชุด คือ 1) แบบสัมภาษณผูบริหารโรงเรียน 2) แบบทดสอบความรูดานจริยธรรม จํานวน 2 ฉบับ คือ แบบทดสอบกอนการทดลอง จํานวน 30 ขอ และแบบทดสอบหลังการทดลอง จํานวน 30 ขอ และ 3) แบบสอบถามความคิดเห็นเกี่ยวกับส่ิงท่ีนักเรียนประพฤติ ปฏิบัติตนในฐานะเปนนักเรียนของโรงเรียนท่ีเขารวมโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ จํานวน 30 ขอ

34

การสรางเครื่องมือ ผูวิจัยดําเนินการสรางเคร่ืองมือในการวิจัย มีข้ันตอนและวิธีการดังนี้ ตอนท่ี 1 การศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ใชแบบสัมภาษณ มีข้ันตอนการสรางดังนี้ 1. พิจารณาชนิดขอคําถาม การใหนิยามเชิงทฤษฎีและการใหนิยามเชิงปฏิบัติจากเอกสารและงานทางวิชาการตาง ๆ 2. สรางแบบสัมภาษณ ใหครอบคลุม 3. นําแบบสัมภาษณท่ีผูวิจัยสรางข้ึน เสนอใหผูเช่ียวชาญตรวจสอบคุณภาพของแบบสัมภาษณ โดยพิจารณาคุณภาพความตรงเชิงเนื้อหา (Index of Item Objective Congruence) ของแบบสัมภาษณและความชัดเจนของขอคําถาม จํานวน 3 ทาน ประกอบดวย

3.1 นายสิงหทอง สิงหพรพงศ ผูอํานวยการเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 3.2 นายสมานมิตร จิตรหนักแนน ผูชวยผูอํานวยการเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2

3.3 นายยรรยง ผิวออน ศึกษานิเทศกชํานาญการพิเศษ สํานักงานเขตพื้นท่ีการศกึษาสุรินทร เขต 2 4. ทดลองใชแบบสัมภาษณ เพื่อนําผลจากการใชมาตรวจสอบคุณภาพท้ังดาน ความเท่ียงและความตรงของแบบสัมภาษณ 5. ทดลองใชแบบสัมภาษณและแบบสังเกตอีกคร้ัง เพื่อนําผลท่ีไดมายืนยันความถูกตองหรือความเช่ือม่ันของแบบสัมภาษณ

6. จัดพิมพแบบสัมภาษณและแบบสังเกตท่ีสมบูรณพรองจะใชในการเกบ็รวบรวม ขอมูล ตอไป

ตอนท่ี 2 การพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา แบบทดสอบความรูดานจริยธรรมกอนการทดลอง และแบบทดสอบความรูดาน จริยธรรมการหลังทดลอง โดยแบบทดสอบความรูดานจริยธรรมกอนการทดลองและหลังการทดลอง (แบบทดสอบกอนเรียน และแบบทดสอบหลังเรียน) มีข้ันตอนในการสรางเคร่ืองมือดังนี้ 1. ศึกษาขอมูลตาง ๆ จากเอกสารและงานที่เกี่ยวของ โดยรวบรวมสาระท่ีสําคัญเพื่อนํามาปรับปรุงใหสอดคลองและเหมาะสมตามกรอบแนวคิดและนิยามศัพทเฉพาะท่ีกําหนดไว 2. สรางแบบทดสอบความรู ดานจริยธรรมตามประเด็นท่ีจะทําการวิจัยใหครอบคลมุตามจุดมุงหมายและกรอบแนวคิดในการวิจัย จํานวน 40 ขอ

35

3. นําแบบทดสอบท่ีสรางข้ึน ใหผูเช่ียวชาญพิจารณาดานความตรงตามเน้ือหา (Content validity) จํานวน 3 ทาน ประกอบดวย 3.1 นายสิงหทอง สิงหพรพงศ ผูอํานวยการเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 3.2 นายสมานมิตร จิตรหนักแนน ผูชวยผูอํานวยการเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2

3.3 นายยรรยง ผิวออน ศึกษานิเทศกชํานาญการพิเศษ สํานักงานเขตพ้ืนท่ี การศึกษาสุรินทร เขต 2 4. ปรับปรุงแบบทดสอบตามคําแนะนําของผูเช่ียวชาญ เพื่อใหไดแบบทดสอบท่ี เขาเกณฑไปทดลองใชกับโรงเรียนท่ีไมใชกลุมตัวอยาง จํานวน 2 โรง ในโรงเรียนสังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 5. นําแบบทดสอบท่ีไดมาหาคาความเท่ียง (Reliability) หรือพิจารณาคา

รายขอ จากนั้นนําแบบทดสอบจํานวน 30 ขอ ท่ีเขาเกณฑไปทดลองใชกับโรงเรียนท่ีไมใชกลุม ตัวอยาง จํานวน 2 โรง ในโรงเรียนสังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 อีกคร้ัง

xyr

6. นําผลจากการทดสอบจากแบบทดสอบมาพิจารณาคาความเช่ือม่ันท้ังฉบับเทากับ .77 ถือวาแบบทดสอบสามารถวัดความรูได 7. จัดพิมพแบบทดสอบฉบับสมบูรณท่ีจะใชในการวิจัยตอไป แบบสอบถามความคิดเห็นเกี่ยวกับส่ิงท่ีนักเรียนประพฤติ ปฏิบัติตนในฐานะเปน นักเรียนของโรงเรียนท่ีเขารวมโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ มีข้ันตอนในการสรางเคร่ืองมือดังนี้ 1. ศึกษาขอมูลตาง ๆ จากเอกสารและงานที่เกี่ยวของ โดยรวบรวมสาระท่ีสําคัญเพื่อนํามาปรับปรุงใหสอดคลองและเหมาะสมตามกรอบแนวคิดและนิยามศัพทเฉพาะท่ีกําหนดไว 2. สรางแบบสอบถามความคิดเห็นกับส่ิงท่ีนักเรียนประพฤติ ปฏิบัติตนในฐานะเปนนักเรียนของโรงเรียนท่ีเขารวมโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ ตามประเด็นท่ีจะทําการวิจัยให ครอบคลุม ตามจุดมุงหมายและกรอบแนวคิดในการวิจัย จํานวน 40 ขอ 3. นําแบบสอบถามความคิดเห็นท่ีสรางข้ึน ใหผูเช่ียวชาญพิจารณาดานความตรงตามเนื้อหา (Content validity) จํานวน 3 ทาน ประกอบดวย 3.1 นายสิงหทอง สิงหพรพงศ ผูอํานวยการเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 3.2 นายสมานมิตร จิตรหนักแนน ผูชวยผูอํานวยการเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2

3.3 นายยรรยง ผิวออน ศึกษานิเทศกชํานาญการพิเศษ สํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2

36

4. ปรับปรุงแบบสอบถามความคิดเห็นตามคําแนะนําของผูเช่ียวชาญ เพื่อใหไดแบบทดสอบถามความคิดเห็นท่ีเขาเกณฑไปทดลองใชกับโรงเรียนท่ีไมใชกลุมตัวอยาง จํานวน 2 โรง ในโรงเรียนสังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 5. นําแบบสอบถามความคิดเห็นท่ีเลือกไว จํานวน 30 ขอ ท่ีไดมาหาคาความเท่ียง (Reliability) หรือพิจารณาคา รายขอ จากน้ันนําแบบสอบถามความคิดเห็นท่ีเขาเกณฑ

ไปทดลองใชกับโรงเรียนท่ีไมใชกลุมตัวอยาง จํานวน 2 โรง ในโรงเรียนสังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 อีกคร้ัง

xyr

6. นําผลจากการทดสอบจากแบบสอบถามความคิดเห็นมาพิจารณาคาความเช่ือม่ันท้ังฉบับเทากับ .85 ถือวาแบบสอบถามความคิดเห็นใชได 7. จัดพิมพแบบสอบถามความคิดเห็นฉบับสมบูรณท่ีจะใชในการวิจัยตอไป

การเก็บรวบรวมขอมูล การวิจัยคร้ังนี้ ผูวิจัยดําเนินการเก็บรวบรวมขอมูล โดยแบงเปนตอนดังนี้ ตอนท่ี 1 การศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 คณะผูวิจัยลงเก็บขอมูลในภาคสนามทุกคน โดยใชการสัมภาษณ ควบคูกับการสังเกต และการเก็บขอมูลจากเอกสารรายงานผล การดําเนินงานโรงเรียนวิถีพุทธ ระหวางวันท่ี 26 ตุลาคม 2548 ถึงวันท่ี 24 มกราคม 2549 ตอนท่ี 2 การพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา เก็บรวบรวม ขอมูลโดยใชแบบทดสอบความรูดานจริยธรรมกอนการทดลอง แบบทดสอบความรูดานจริยธรรมการหลังทดลอง และแบบสอบถามความคิดเห็นเกี่ยวกับส่ิงท่ีนักเรียนประพฤติ ปฏิบัติตนในฐานะเปนนักเรียนของโรงเรียนท่ีเขารวมโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ ระหวางวันท่ี 6 มกราคม 2549 ถึง วันท่ี 24 กุมภาพันธ 2549

การวิเคราะหขอมูล ตอนท่ี 1 การศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนมัธยมศึกษา ใชการวิเคราะหขอมูลเชิงคุณภาพ ในการวิจัยคร้ังนี้ เปนการวิเคราะหขอมูลท่ีไดจากการสัมภาษณแบบลึก และเอกสารรายงานผลการดําเนินงานโรงเรียนวิถีพุทธ ใชเทคนิคการวิเคราะหเนื้อหา ประกอบดวยข้ันตอนดังนี้ 1) ใชการตรวจสอบขอมูล โดยใชเทคนิคการตรวจสอบสามเสาดานขอมูล ดานผูวิจัย และดานวิธีการเก็บรวบรวมขอมูล 2) จัดทําบัญชีขอมูลหรือจัดหมวดหมูของ

37

ตอนที่ 2 การพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา เปนการวิเคราะหขอมูลเชิงปริมาณ แบบทดสอบใชการวิเคราะหทางสถิติ ดวยสถิติ t – test แบบ Dependent Sample และแบบสอบถามความคิดเห็นใชการวัดแนวโนมเขาสูสวนกลางโดยใชคาเฉล่ียเลขคณิต

สถิติที่ใชในการวิจัย

221.สถิติท่ีใชหาคุณภาพเคร่ืองมือ

1.1 หาความเท่ียงตรงเชิงเนื้อหา โดยพิจารณาดัชนีความสอดคลอง (Index of Item Objective Congruence) (สมนึก ภัททิยธนี : 2544)

NR

IOC ∑=

เม่ือ แทน ดัชนีความสอดคลอง IOC

∑R แทน ผลรวมคะแนนความคิดเห็นของผูเช่ียวชาญทั้งหมด N แทน จํานวนผูเช่ียวชาญ

1.2 หาคาอํานาจจําแนกของแบบสอบถามความคิดเห็นรายขอ โดยวิธีการหาสหสัมพันธ อยางงายแบบเพียรสัน (Pearson Product Moment Correlation coefficient) (สมบัติ ทายเรือคํา : 2546)

∑ ∑∑ ∑∑ ∑∑

−−

−=

])y(yN][)x(xN[)y)(x(xyNr

2222xy

เม่ือ แทน สัมประสิทธ์ิสหสัมพันธอยางงายระหวาง กับ y xyr x

∑ x แทน ผลรวมทั้งหมดของคะแนนชุด x ∑ y แทน ผลรวมทั้งหมดของคะแนนชุด y 2x∑ แทน ผลรวมท้ังหมดของกําลังสองของคะแนนชุด x 2y∑ แทน ผลรวมท้ังหมดของกําลังสองของคะแนนชุด y ∑xy แทน ผลรวมทั้งหมดของผลคูณระหวาง x กับ แตละคู y

38

N แทน จํานวนสมาชิกในกลุม

1.3 คาสัมประสิทธ์ิความเท่ียงของแบบทดสอบหรือวัดคาความสอดคลองภายในของแบบทดสอบวดความรูดานจริยธรรมใชวิธีของคูเดอรริชาคดสัน (Kuder-Richardson 20 : K-R 20) (สุวิมล ติรกานันท : 2546)

⎥⎦

⎤⎢⎣

⎡−

−= ∑

2tS

pq1

1n

nr

เม่ือ r แทน สัมประสิทธ์ิความเท่ียงของเคร่ืองมือ

n แทน จํานวนขอในคําถามของเคร่ืองมือ p แทน สัดสวนของผูตอบถูกในแตละขอ q แทน สัดสวนของผูตอบผิดในแตละขอ

2tS แทน ความแปรปรวนของคะแนนรวมของผูตอบท้ังหมด

1 .4 คาความเช่ือม่ันของแบบสอบถามความคิดท้ังฉบับโดยใชวธีิหาสัมประสิทธ์ิสหสัมพันธแอลฟา ( α -coefficient) ของคอนบาค (Cronbach) (สมบัติ ทายเรือคํา : 2546)

⎥⎦

⎤⎢⎣

⎡−

−=α ∑

2t

2i

SS

11k

k

เม่ือ α แทน คาสัมประสิทธ์ิความเช่ือม่ัน k แทน จํานวนขอของเคร่ืองมือวัด

∑ 2iS แทน ผลรวมของความแปรปรวนของแตละขอ

S 2t แทน ความแปรปรวนของคะแนนรวมท้ังฉบับ

2. สถิติท่ีใชในการวิเคราะหขอมูล 2.1 คาสถิติพื้นฐาน 2.1.1 คาคะแนนเฉล่ีย (Mean) (บุญชม ศรีสะอาด : 2547)

39

Nfx

x ∑=

เม่ือ แทน คาเฉล่ียเลขคณิต x

∑ fx แทน ผลรวมของความถ่ีคูณคะแนน N แทน จํานวนนักเรียนในกลุมตัวอยาง

2.1.2 คาสวนเบ่ียงเบนมาตรฐาน (S.D.) (บุญชม ศรีสะอาด : 2547)

)1n(n

)fx(fxn.D.S

22

−−

= ∑ ∑

เม่ือ แทน คาสวนเบ่ียงเบนมาตรฐาน .D.S

∑fx แทน ผลรวมของคะแนนท้ังหมด n แทน จํานวนนักเรียนในกลุมตัวอยาง

∑ 2fx แทน ผลรวมของคะแนนแตละตัวยกกําลังสอง

2.1.3 ทดสอบนัยสําคัญของความแตกตางระหวางคาเฉล่ียของกลุมทดลอง (t – test แบบ Dependent Sample) (บุญชม ศรีสะอาด : 2547)

)1N(

)D(DN

Dt

22

−−

=∑ ∑∑

เม่ือ t แทน คาสถิติท่ีใชเปรียบเทียบกับคาวิกฤตจากการแจกแจงแบบ t เพื่อทราบความมีนัยสําคัญ D แทน ผลตางระหวางคูคะแนน N แทน จํานวนสมาชิกกลุมตัวอยางหรือจํานวนคูคะแนน

บทที่ 4 ผลการวิเคราะหขอมูล

ในการวิเคราะหขอมูล ผูวิจยันําเสนอผลการวิเคราะหขอมูลตามลําดับดังนี ้

1. สัญลักษณท่ีใชในการเสนอผลการวิเคราะหขอมูล 2. ผลการวิเคราะหขอมูล สัญลักษณที่ใชในการเสนอผลการวิเคราะหขอมูล ในการวิจัยคร้ังนี้ ผูวจิัยกําหนดสัญลักษณ และอักษรยอท่ีใชในการวิเคราะหขอมูลดังตอไปนี ้ N แทน จํานวนนักเรียนในกลุมตัวอยางแตละกลุม X แทน คาคะแนนเฉล่ียจากการทดสอบความรูดานจริยธรรม

แทน คาความแตกตางของคะแนนเฉล่ียจากการทดสอบความรู diffX ดานจริยธรรมกอนและหลังการทดลอง D.S แทน คาสวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน

diff.D.S แทน คาความแตกตางของคาสวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน

t แทน คาสถิติท่ีใชในการเปรียบเทียบกับคาวิฤตจากการแจกแจงแบบที เพ่ือทราบความมีนัยสําคัญ 1

E แทน นักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน 2

E แทน นักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน T แทน รูปแบบกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา

1ผลการวิเคราะหขอมูล ผูวิจัยไดเสนอผลการวิเคราะหขอมูลตามลําดับตอไปนี้ ตอนท่ี 1 การศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 1.1 กลุมตัวอยาง การศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของ โรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ใชวิธีการสุมแบบแบงช้ันตามขนาดของโรงเรียน โดยใชสัดสวนรอยละ 50 ของโรงเรียนท่ีจัดกระบวนการเรียนรูดาน จริยธรรมศึกษา ตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ จํานวน 10 โรง มีโรงเรียนท่ีตอบแบบสัมภาษณ

41

1.2 การดําเนินงานภายใตกรอบโรงเรียนวิถีพุทธ มีการดําเนินงานใน 2 ลักษณะคือ 1.2.1 การดําเนินงานตามหลักสูตรสถานศึกษา โดยไดดําเนินการดังน้ี มีหลักสูตรสถานศึกษา หนวยการเรียนรู และแผนการจัดการเรียนรู โดยการบูรณาการหลักธรรมดานความรู (K) คุณธรรม จริยธรรม (A) และการฝกปฏิบัติหลักธรรม (P) ในการจัด การเรียนการสอน โดยใชวิธีการ 1) จัดทําหลักสูตรการเรียนการสอนในสาระศาสนา ศีลธรรม จริยธรรม การบูรณาการสอดแทรกในทุกสาระวิชา กิจกรรมสงเสริมพัฒนาผูเรียน ไดแก การสวดมนตไหวพระ วิปสสนา 2) การแยกหลักสูตรสาระพระพุทธศาสนา ออกจากกลุมสาระหลักสูตร สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม 3) การจัดทําหลักสูตรคายคุณธรรมทุกปการศึกษา การนํา นักเรียนเขาวัดฟงธรรมในวันสําคัญทางศาสนาและตอนเย็นวันศุกรทุกสัปดาห และ 4) การกราบพระกลาวคํานมัสการพระรัตนตรัย และน่ังสมาธิ 3 ถึง 5 นาที กอนเรียนในรายวิชาพระพุทธศาสนา แสดงดังแผนภาพท่ี 6 บูรณาการสอดแทรก แยกสาระพระพุทธศาสนา ในทุกสาระวิชา ออกจากสาระสังคมศึกษา ฯ หลักสูตรสาระพระพุทธศาสนา/ หลักสูตรสังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม การจัดทําหลักสูตร การกราบพระ สวดมนต คายคุณธรรมทุกปการศึกษา กอนเรียน 3 ถึง 5 นาที แผนภาพท่ี 6 รูปแบบการจัดทําหลักสูตรของสถานศึกษาดานจริยธรรมศึกษา

42

มีการเตรียมกิจกรรมท่ีเหมาะสมกับนักเรียน โดยวิธีการเรียนรูท่ีหลากหลายเพ่ือ “สงเสริมการกิน อยู ดู ฟงเปน” โดยใชวิธีการ 1) การสวดมนตไหวพระกอนเรียน ในทุกรายวิชาของกลุมสาระสังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม 2) การจัดคายอบรมธรรมะ คายพุทธบุตรทุกป การศึกษา 3) การไปวัดในวันสําคัญทางพุทธศาสนาโดยนักเรียนเปนผูดําเนินการในพิธีทางศาสนาเอง 4) การแขงขันตอบปญหาธรรมะ 5) การพิจารณาอาหารกอนรับประทานกลางวันรวมกันในทุกศุกร 5) การศึกษาหาความรูทางพระพุทธศาสนาของนักเรียนจากส่ือตาง ๆ สรุปเปนผลงานสงครู ทุกสัปดาห 6) การนิมนตพระสงฆมาใหความรูเกี่ยวกับการดํารงตนในชีวิตประจําวัน 7) การจัดหองจริยธรรมศึกษาเปนสถานท่ีฝกฝนนักเรียนดานจริยธรรม แสดงดังแผนภาพท่ี 7 การสวดมนต จัดคายอบรมธรรมะ ไหวพระกอนเรียน ไปวัดในวันสําคัญ ทุกปการศึกษา ทางศาสนาโดยผูเรียนดําเนินการ สถานศึกษา/ การตอบปญหา โดยกลุมสาระสังคมศึกษา การพิจารณาอาหาร ธรรม กอนรับประทานในวันศุกร นิมนตพระสงฆมาใหความรู จัดหองจริยธรรมศึกษา แผนภาพท่ี 7 รูปแบบการเตรียมกิจกรรมเพื่อ “สงเสริมการกินอยู ดู ฟงเปน” มีการจัดสภาพแวดลอมของสถานศึกษาที่เหมาะสม โดยใชวิธีการ 1) มีพระพุทธรูปและหอพระประจําโรงเรียน 2) จัดหองจริยธรรมศึกษา 3) มีส่ือการเรียนการสอนดานจริยธรรมศึกษา 4) จัดทําปายนิเทศ และปายพุทธศาสนาสุภาษิต ตามอาคารเรียน หองเรียนและตนไมบริเวณโรงเรียน 5) จัดลานธรรมประจําโรงเรียน แสดงดังแผนภาพท่ี 8

43

หอพระ/พระพุทธรูปประจําโรงเรียน หองจริยธรรมศึกษา สภาพแวดลอมสถานศึกษา ส่ือการสอนดานจริยธรรม ปายนิเทศ/พุทธศาสนาสุภาษิต ลานธรรมประจําโรงเรียน แผนภาพท่ี 8 รูปแบบการจัดสภาพแวดลอมสถานศึกษาท่ีเหมาะสม มีการจัดบรรยากาศปฏิสัมพันธในสถานศึกษา โดยใชวิธีการ 1) การยิ้มไหวทักทายระหวางครูกับครู นักเรียนกับครู และนักเรียนรุนพ่ีกับนักเรียนรุนนอง 2) การประกวดมารยาทไทย 3) รวมกิจกรรมกับชุมชนเน่ืองในวันสําคัญทางศาสนา เชน การเวียนเทียนท่ีวัด การแหเทียน เขาพรรษา 4) การแขงขันตอบปญหาธรรมะ 5) การจัดทําปายนิเทศเน่ืองในวันสําคัญทางพระพุทธศาสนา แสดงดังแผนภาพท่ี 9

44

การยิ้มไหวทักทาย ประกวดมารยาทไทย บรรยากาศปฏิสัมพันธ รวมกิจกรรมชุมชนเน่ืองใน ในสถานศึกษา วันสําคัญทางศาสนา ปายนิเทศ/พุทธศาสนาสุภาษิต ตอบปญหาธรรม แผนภาพท่ี 9 รูปแบบการจัดบรรยากาศปฏิสัมพันธในสถานศึกษา มีการพัฒนาผูเรียนตามหลักไตรสิกขา โดยใชวิธีการ 1) การกําหนดเกณฑการ ใหคะแนนคุณลักษณะ ต้ังแตการเขาแถวเคารพธงชาติทุกวัน การมาเรียนสมํ่าเสมอ ความสนใจ การเรียน การชวยเหลือทําความสะอาดหองเรียน ความรับผิดชอบตองาน 2) การอบรมใหความรู แกนักเรียนท้ังในและนอกหองเรียน 3) การประกาศชมเชยใหรางวัลแกนักเรียนท่ีมีความประพฤติดี 4) การสนับสนุนนักเรียนสืบคนขอมูลดานจริยธรรมทางอินเตอรเน็ต เปนสวนหน่ึงของการเรียนรู 5) การจัดทําแผนการเรียนรูดานจริยธรรมในกลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม และแผนบูรณาการการเรียนรูเน้ือหาวิชาทุกกลุมสาระการเรียนรู แสดงดังแผนภาพท่ี 10

45

การกําหนดเกณฑคะแนนคุณลักษณะ การพัฒนาผูเรียนตามหลัก ไตรสิกขา

การชมเชยใหรางวัล

สืบคนขอมูลเพ่ือการเรียนรู

จัดแผนการเรียนรูและบูรณาการ แผนเรียนรูดานจริยธรรม

การอบรมใหความรู ท้ังใน/นอกหองเรียน

แผนภาพท่ี 10 รูปแบบการพัฒนาผูเรียนตามหลักไตรสิกขา มีการสนับสนุนดูแลนักเรียนท่ีเหมาะสม โดยใชวิธีการ 1) ระบบดูแลชวยเหลือนักเรียนท่ีครู ผูปกครองและชุมชนประสานความรวมมือ ตามระบบเครือขายการดูแลชวยเหลือนักเรียน 2) การสนับสนุนใหผูเรียนใชประโยชนจากส่ือ เทคโนโลยีเพ่ือการเรียนรู 3) การประกาศชมเชย ใหรางวัลหรือเกียรติบัตรแกนักเรียนท่ีมีความประพฤติดี 4) สนับสนุนนักเรียนใหเขารวมการแขงขันตาง ๆ อันไดแก การตอบปญหาธรรม การประกวดมารยาทไทย การประกวดสวดมนตหมู ทํานองสรภัญญะ และการแขงขันบรรยายธรรม ในทุกระดับ 5) กิจกรรมคลินิกธรรม ใหคําปรึกษาแก ผูสนใจกิจกรรมทางพระพุทธศาสนา แสดงดังแผนภาพท่ี 11

46

การสนับสนุนดูแลนักเรียน ท่ีเหมาะสม

ระบบดูแลชวยเหลือนักเรียน

สนับสนุนใหนักเรียน ใชประโยชน

เพ่ือการเรียนรูจากส่ือ

การชมเชยใหรางวัล

คลินิกธรรม การเขารวมแขงขันระดับตาง ๆ

แผนภาพท่ี 11 รูปแบบการสนับสนุนดูแลท่ีเหมาะสม มีการปรับปรุงกิจกรรมและพัฒนาอยางตอเน่ือง โดยใชวิธีการ 1) จัดทําแบบฟอรม การประเมินกิจกรรมโรงเรียนทุกกิจกรรม 2) การจัดทําโครงการพัฒนาคุณธรรมจริยธรรม ระดับ โรงเรียน 3) การจัดประกวดดานคุณธรรม จริยธรรม การแตงกายและกิริยามารยาทอยางตอเน่ือง 4) การอบรมการพัฒนาจิตและการเจริญปญญาอยางตอเน่ือง 5) การประเมินโครงการ/ กิจกรรม ทุกโครงการ/กิจกรรม แสดงดังแผนภาพท่ี 12

47

จัดทําโครงการพัฒนาคุณธรรม จริยธรรม

โครงการประกวดดานคุณธรรม

การปรับปรุงกิจกรรมและพัฒนาอยาง

ตอเน่ือง

การอบรมดานพัฒนาจิตและการเจริญปญญา

การประเมินโครงการ/กิจกรรมทุกกิจกรรม

จัดทําแบบฟอรมการประเมินกิจกรรม ทุกกิจกรรม

แผนภาพท่ี 12 รูปแบบการปรับปรุงกิจกรรมและพัฒนาอยางตอเน่ือง มีการประเมินผลและเผยแพรผลการดําเนินงาน โดยใชวิธีการ 1) การประชาสัมพันธการดําเนินงานผานส่ือตาง ๆ 2) การจัดนิทรรศการแสดงผลการดําเนินงานในสํานักงานเขตพ้ืนท่ี การศึกษา 3) การสรุปขอมูลและรายงานผลตอผูบริหารตามระบบอยางตอเน่ือง 4) จัดทําแฟมงานประชาสัมพันธการดําเนินงานของโรงเรียน 5) เปดโอกาสใหโรงเรียน และหนวยงานอ่ืนเขาศึกษา ดูงาน แสดงดังแผนภาพท่ี 13

48

การประชาสัมพันธผานส่ือตาง ๆ

การสรุปขอมูล และรายงานผล

การประเมินผลและ การเผยแพรผลงาน

การจัดนิทรรศการ แสดงผลการดําเนินงานงาน

การแลกเปล่ียน/ศึกษาดูงาน

การจัดแฟมงานประชาสัมพันธ

แผนภาพท่ี 13 รูปแบบการประเมินผลและการเผยแพรผลงาน 1.2.2 การดําเนินการเสริมหลักสูตรสถานศึกษา มีกิจกรรมเสริมเน้ือหาตามหลักสูตร โดยใชวิธีการ 1) การสอดแทรกในกิจกรรม แนะแนว และโฮมรูม (Home Rooms) 2) จัดทําสมุดบันทึกความดี 3) การจัดทําตนไมพุทธศาสนสุภาษิต ปายความรูตามบริเวณตาง ๆ 4) การจัดหองเรียนจริยธรรมอยางเปนสัดสวน 5) การจัด ภูมิทัศนรมร่ืนท่ีเหมาะสมตอการเรียนรูดานจริยธรรม แสดงดังแผนภาพท่ี 14

49

กิจกรรมแนะแนว โฮมรูม (Home Rooms)

ตนไมพุทธศาสนาสุภาษิต สมุดบันทึกความดี กิจกรรมเสริมเน้ือหาท่ีเหมาะสม

คลินิกธรรม การเขารวมแขงขันระดับตาง ๆ

แผนภาพท่ี 14 รูปแบบกิจกรรมเสริมเน้ือหาตามหลักสูตร มีกิจกรรมประจําวัน/ประจําสัปดาห โดยใชวิธีการดังน้ี กิจกรรมหนาเสาธง 1) การแสดงวิธีการแสดงความเคารพท่ีถูกตอง 2) การทําสมาธิ 5 ถึง 10 นาทีตอวัน 3) นําเสนอพุทธศาสนสุภาษิต/ธรรมวันละคํา 4) กิจกรรมโฮมรูม (Home Rooms) แนะแนว 5) สมุดบันทึกความดี 6) สวดมนตไหวพระ แผเมตตา ประกาศความดีนักเรียน กิจกรรมระหวางวัน 1) การกราบบูชาพระรัตนตรัย น่ังสมาธิ 2) สมุดบันทึกความดี 3) จัดรายการเสียงตามสายธรรมระหวางวันทุกวันพฤหัสบดี 4) ดูวีซีดี ตามรอยพระพุทธเจาทุกวันศุกร กิจกรรมกอนเลิกเรียน 1) เขาแถวสวดมนตไหวพระกอนเลิกเรียน 2) กิจกรรมโฮมรูมส้ันทุกวันตอนเย็น 3) การอบรมคุณธรรมจริยธรรมกอนกลับบาน 4) กิจกรรมทําความสะอาด หองเรียนกอนกลับบาน 5) กิจกรรมพบครูกอนกลับบาน กิจกรรมประจําสัปดาห 1) การประชุมสวดมนต อบรมคุณธรรม จริยธรรม ประจําสัปดาห 2) กิจกรรมคณะสีประกาศความดี 3) นิมนตพระสงฆมาใหความรูดานคุณธรรมทุกสัปดาห แสดงดังแผนภาพท่ี 15

50

กิจกรรมสงเสริมประจําวัน/สัปดาห แผนภาพท่ี 15 รูปแบบกิจกรรมสงเสริมจริยธรรมประจําสัปดาห

กิจกรรมกอนเลิกเรียน 1. สวดมนตไหวพระทุกวัน 2. โฮมรูมส้ันทุกวัน 3. อบรมคุณธรรมกอนกลับบาน 4. ทําความสะอาดหองกอนกลับบาน 5. พบครูกอนกลับบาน

กิจกรรมประจําสัปดาห สวดมนตประจําสัปดาห ประชุมคณะสีประกาศความดี นิมนตพระสงหาใหความรูประจําสัปดาห

1. 2. 3.

กิจกรรมระหวางวัน กราบบูชาพระรัตนตรัย น่ังสมาธิ สมุดบันทึกความดี จัดรายการเสียงธรรมตามสาย ดูส่ือวีซีดี ตามรอยพระพุทธเจา

1. 2. 3. 4.

กิจกรรมหนาเสาธง การแสดงความเคารพท่ีถูกตอง การทําสมาธิ 5 ถึง 10 นาทีตอวัน นําเสนอพุทธศาสนสุภาษิต/ธรรมวันละคํา สมุดบันทึกความดี สวดมนตไหวพระ แผเมตตา ประกาศความดี

1. 2. 3. 4. 5.

51

มีการดําเนินกิจกรรมเน่ืองในวันสําคัญทางพระพุทธศาสนา ไดแก วันมาฆบูชา วัน วิสาขบูชา วันอาสาฬหบูชา วันเขาพรรษาและวันออกพรรษา โดยไดดําเนินการ 1) จัดกิจกรรม คณะสีไปทําบุญตักบาตรและเวียนเทียนท่ีวัด 2) จัดทําปายนิเทศแขงขันระดับช้ันเรียน 3) การนิมนตพระสงฆมาเทศนาใหความรูท่ีโรงเรียน 4) การรวมดําเนินกิจกรรมและพัฒนากับชุมชน แสดง ดังแผนภาพท่ี 16

จัดทําปายนิเทศ ทําบุญตักบาตร/ เวียนเทียนท่ีวดั

กิจกรรมวนัสําคัญทางพระพุทธศาสนา

นิมนตพระสงฆมาใหความรู

รวมกิจกรรมกบัชุมชน

แผนภาพท่ี 16 รูปแบบกิจกรรมวันสําคัญทางพระพุทธศาสนา มีการดําเนินกิจกรรมอ่ืน ๆ โดยไดดําเนินการ 1) การแขงขันตอบปญหาวิชาการ ดานพระพุทธศาสนา 2) การสมัครเขารวมกิจกรรมตาง ๆ ดานพระพุทธศาสนา 3) การเขารวม กิจกรรมทางพระพุทธศาสนากับชุมชน 4) การจัดคายพุทธธรรม พุทธบุตรสําหรับครูและนักเรียน 5) การเขารวมการประกวดแขงขันความสามารถทางพระพุทธศาสนาทุกระดับ 6) การเขารวม กิจกรรมอบรมใหความรูดานคุณธรรม จริยธรรมกับหนวยงานอ่ืน ๆ เชน สภาวัฒนธรรมอําเภอ โรงพยาบาล และสถานีตํารวจภูธรประจําอําเภอ 7) การศึกษาดูงานตามแหลงเรียนรูทางพระพุทธศาสนานอกสถานท่ี 8) การจัดทําสมุดบันทึกความดีนักเรียนในทุกโอกาส โดยใหครูลงนามใหความเห็นชอบ แสดงดังแผนภาพท่ี 17

52

1. การแขงขันตอบปญหาวิชาการ ดานพระพุทธศาสนา 2. การสมัครเขารวมกิจกรรมตาง ๆ ดานพระพุทธศาสนา 3. การเขารวมกิจกรรมทางพระพุทธศาสนากับชุมชน 4. การจัดคายพุทธธรรม พุทธบุตรสําหรับครูและนักเรียน

5. การเขารวมการประกวดแขงขันความสามารถ ทางพระพุทธศาสนาทุกระดับ กิจกรรมพิเศษอ่ืน ๆ 6. การเขารวมกิจกรรมอบรมใหความรูดานคุณธรรม จริยธรรมกับหนวยงานอ่ืน ๆ 7. การศึกษาดงูานตามแหลงเรียนรูทางพระพุทธศาสนา นอกสถานท่ี 8. การจัดทําสมุดบันทึกความดีนักเรียนในทุกโอกาส โดยใหครูลงนามใหความเห็นชอบ แผนภาพท่ี 17 รูปแบบการจัดกิจกรรมพิเศษอ่ืน ๆ ของสถานศึกษา ตอนท่ี 2 การพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา 1. เก็บรวบรวมขอมูลโดยใชแบบทดสอบความรูดานจริยธรรมกอนการทดลอง และแบบทดสอบความรูดานจริยธรรมหลังการทดลอง 1.1 คาคะแนนเฉล่ีย คาสวนเบ่ียงเบนมาตรฐานของคะแนนจากการทํา แบบทดสอบวัดความรูดานจริยธรรม กอนและหลังการพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา ผลการวิเคราะหขอมูล แสดงดังตารางท่ี 5

53

ตารางท่ี 5 คาคะแนนเฉล่ีย คาสวนเบ่ียงเบนมาตรฐานของคะแนนจากการทําแบบทดสอบวัดความรูดานจริยธรรม กอนและหลังทดลองรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา

กอนการทดลอง หลังการทดลอง

นักเรียนกลุมทดลอง

N X S.D. X S.D.

มีความแตกตางดานภาษาถ่ิน ( ) 1E

ไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน ( ) 2E

107 94

18.03 18.05

4.95 4.07

19.04 19.21

4.40 4.75

จากตารางท่ี 5 พบวา คาคะแนนเฉล่ียกอนการทดลองรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา ของนักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และนักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน เทากับ 18.03 และ 18.05 ตามลําดับ คาสวนเบ่ียงเบนมาตรฐานของคะแนนกอนการทดลอง รูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา ของนักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และนักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน เทากับ 4.95 และ 4.07 ตามลําดับ คาคะแนนเฉล่ียหลังการทดลองรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา ของนักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และ นักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน เทากับ 19.04 และ 19.21 ตามลําดับ คาสวนเบ่ียงเบนมาตรฐานของคะแนนหลังการทดลองรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา ของนักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และนักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน เทากับ 4.40 และ 4.75 ตามลําดับ 1.2 เปรียบเทียบผลตางของคาเฉล่ียของคะแนนจากการทําแบบทดสอบวัดความรูดานจริยธรรม กอนและหลังการพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา ผลการวิเคราะหขอมูลแสดงดังตารางท่ี 6

54

ตารางท่ี 6 เปรียบเทียบผลตางของคาเฉล่ียของคะแนนจากการทําแบบทดสอบวัดความรูดานจริยธรรม กอนและหลังการพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา

นักเรียนกลุมทดลอง

diffX

diff.D.S

t

มีความแตกตางดานภาษาถ่ิน ( ) 1E

ไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน ( ) 2E

1.01 1.16

1.48 1.62

7.04** 6.90**

จากตารางท่ี 6 พบวา ภายหลังการทดลองใชรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา นักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และนักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน มีคะแนนเพ่ิมข้ึนอยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .01 2. เก็บรวบรวมขอมูลโดยใชแบบสอบถามความคิดเห็นเก่ียวกับส่ิงท่ีนักเรียนประพฤติ ปฏิบัติตนในฐานะเปนนักเรียนของโรงเรียนท่ีเขารวมโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ คาคะแนนเฉล่ีย คาสวนเบ่ียงเบนมาตรฐานแบบสอบถามความคิดเห็นเก่ียวกับส่ิงท่ีนักเรียนประพฤติ ปฏิบัติตน ในฐานะเปนนักเรียนของโรงเรียนท่ีเขารวมโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ แสดงดังตารางท่ี 7 ตารางท่ี 7 คาคะแนนเฉล่ีย คาสวนเบ่ียงเบนมาตรฐานแบบสอบถามความคิดเห็นเกี่ยวกับส่ิงท่ี นักเรียนประพฤติ ปฏิบัติตนในฐานะเปนนักเรียนของโรงเรียนท่ีเขารวมโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ

N

X

S.D.

นักเรียนกลุมทดลอง แปลความหมาย

มีความแตกตางดานภาษาถ่ิน ( ) 1E

ไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน ( ) 2E

110 39

3.53 3.87

.40

.33

การปฏิบัติตนอยูในระดับดี การปฏิบัติตนอยูในระดับดี

ภาพรวมระดับความคิดเห็นของ

149

3.62

.41

นักเรียนกลุมทดลองท้ังสองกลุม การปฏิบัติตนอยูในระดับดี

55

จากตารางท่ี 7 พบวา นักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และนักเรียน ท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน มีคะแนนคาเฉล่ียเก่ียวกับการปฏิบัติตนอยูในระดับดี เทากับ 3.53 และ 3.87 ตามลําดับ มีคาสวนเบ่ียงเบนมาตรฐานเทากับ .40 และ .33 ตามลําดับ ในภาพรวมของ นักเรียนกลุมทดลองท้ังสองกลุมมีคาเฉล่ียเกี่ยวกับการปฏิบัติตนอยูในระดับดี เทากับ 3.53 และมี คาสวนเบ่ียงเบนมาตรฐานเทากับ .41

บทที่ 5 สรุปผล อภิปรายผล และขอเสนอแนะ

ในการวิจัยคร้ังนี้ ผูวจิัยไดสรุปผลการวิจัยเรียงตามลําดบัหัวขอตอไปนี้ 1. วัตถุประสงคการวิจัย 2. กลุมตัวอยาง 3. เคร่ืองมือท่ีใชในการวิจัย 4. การเก็บรวบรวมขอมูล 5. การวิเคราะหขอมูล 6. สรุปผล 7. อภิปรายผล 8. ขอเสนอแนะ

0วัตถุประสงคการวิจัย 1. เพื่อศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 2. เพื่อพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนมัธยมศึกษา

1กลุมตัวอยาง กลุมตัวอยางท่ีใชในการวิจัยแบงไดดังนี้ ตอนท่ี 1 การศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 กลุมตัวอยาง คือ ผูบริหาร เอกสารการดําเนินงานโรงเรียนวิถีพุทธ และนักเรียนระดับมัธยมศึกษา ของโรงเรียนที่จัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ใชการสุมแบบแบงช้ันตามขนาดของโรงเรียน ประกอบดวยโรงเรียนขนาดใหญ โรงเรียนขนาดกลาง และโรงเรียนขนาดเล็ก โดยใชสัดสวนรอยละ 50 ของโรงเรียนท่ีจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ ไดกลุมตัวอยาง จํานวน 10 โรง ประกอบดวย 1) โรงเรียนรัตนบุรี 2) โรงเรียนแกศึกษาพัฒนา 3) โรงเรียนธาตุศรีนคร อําเภอรัตนบุรี 4) โรงเรียนทาตูมประชาเสริมวิทย 5) โรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค

57

ตอนท่ี 2 การพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา เก็บรวบรวม ขอมูล โดยใชแบบทดสอบความรูดานจริยธรรมกอนการทดลอง และแบบทดสอบความรูดาน จริยธรรมการหลังทดลอง กลุมตัวอยางท่ีใชในการทดลองรูปแบบ คือ นักเรียนระดับมัธยมศึกษาของโรงเรียนท่ีจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สังกัดเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 จํานวน 2 โรง โดยพิจารณาความแตกตางกันของภาษาถ่ิน กลุมตัวอยางประกอบดวย 1) นักเรียนโรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค ลักษณะของนักเรียนสวนใหญพูดภาษาถ่ิน คือ ภาษาลาวและภาษาเขมร เปนนักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และ 2) นักเรียนโรงเรียนศรีปทุมพิทยาคม ลักษณะของนักเรียนสวนใหญพูดภาษาถิ่น คือ ภาษาลาว เปนนักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน

2เครื่องมือท่ีใชในการวิจัย เคร่ืองมือท่ีใชในการวิจัยคร้ังนี้ มี 3 ชุด คือ 1) แบบสัมภาษณผูบริหารโรงเรียน 2) แบบทดสอบความรูดานจริยธรรม จํานวน 2 ฉบับ คือ แบบทดสอบกอนการทดลอง จํานวน 30 ขอ และแบบทดสอบหลังการทดลอง จํานวน 30 ขอ และ 3) แบบสอบถามความคิดเห็นเกี่ยวกับส่ิงท่ีนักเรียนประพฤติ ปฏิบัติตนในฐานะเปนนักเรียนของโรงเรียนท่ีเขารวมโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ จํานวน 30 ขอ

3การเก็บรวบรวมขอมูล การวิจัยคร้ังนี้ ผูวิจัยดําเนินการเก็บรวบรวมขอมูล โดยแบงเปนตอนดังนี้ ตอนท่ี 1 การศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของ โรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 คณะผูวิจัยลงเก็บขอมูล ในภาคสนามทุกคน โดยใชการสัมภาษณ ควบคูกับการสังเกต และการเก็บขอมูลจากเอกสารรายงานผลการดําเนินงานโรงเรียนวิถีพุทธ ระหวางวันท่ี 26 ตุลาคม 2548 ถึงวันท่ี 24 มกราคม 2549 ตอนท่ี 2 การพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา เก็บรวบรวม ขอมูลโดยใชแบบทดสอบความรูดานจริยธรรมกอนการทดลอง แบบทดสอบความรูดานจริยธรรมหลังการทดลอง และแบบสอบถามความคิดเห็นเกี่ยวกับส่ิงท่ีนักเรียนประพฤติ ปฏิบัติตนในฐานะ

58

4การวิเคราะหขอมูล ตอนท่ี 1 การศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนมัธยมศึกษา ใชการวิเคราะหขอมูลเชิงคุณภาพ ในการวิจัยคร้ังนี้ เปนการวิเคราะหขอมูลท่ีไดจากการสัมภาษณแบบลึก และเอกสารรายงานผลการดําเนินงานโรงเรียนวิถีพุทธ ใชเทคนิคการวิเคราะหเนื้อหา ประกอบดวยข้ันตอนดังนี้ 1) ใชการตรวจสอบขอมูล โดยใชเทคนิคการตรวจสอบสามเสาดานขอมูล ดานผูวิจัย และดานวิธีการเก็บรวบรวมขอมูล 2) จัดทําบัญชีขอมูลหรือจัดหมวดหมูของขอมูลท่ีเก็บรวบรวมมาได เพื่อใชในการวิเคราะหและเช่ือมโยงขอมูล 3) ทําขอสรุปช่ัวคราวและ การกําจัดขอมูลท่ีซํ้าซอน 4) สรางบทสรุปของขอมูล ท่ีไดจากการเปรียบเทียบและการเช่ือมโยงขอมูล ตอนที่ 2 การพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา เปนการวิเคราะหขอมูลเชิงปริมาณ แบบทดสอบใชการวิเคราะหทางสถิติ ดวยสถิติ t – test แบบ Dependent Sample และแบบสอบถามความคิดเห็น ใชการวัดแนวโนมเขาสูสวนกลางโดยใชคาเฉล่ียเลขคณิต

5สรุปผล ตอนท่ี 1 การศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา ของโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 พบวา รูปแบบการจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา ของโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 มีการดําเนินงานใน 2 ลักษณะไดแก 1. การดําเนินงานตามหลักสูตรสถานศึกษา โดยไดดําเนินการดังนี้ 1) จัดทําหลักสูตรสถานศึกษา หนวยการเรียนรู และแผนการจัดการเรียนรู โดยการบูรณาการหลักธรรมดานความรู (K) คุณธรรม จริยธรรม (A) และการฝกปฏิบัติหลักธรรม (P) ในการจัดการเรียนการสอน 2) จัดเตรียมกิจกรรมที่เหมาะสมกับนักเรียน โดยวิธีการเรียนรูท่ีหลากหลายเพ่ือ “สงเสริมการกิน อยู ดู ฟงเปน” 3) จัดสภาพแวดลอมของสถานศึกษาใหเหมาะสม 4) จัดบรรยากาศปฏิสัมพันธในสถานศึกษาใหเหมาะสม 5) ใชแนวทางการพัฒนาผูเรียนตามหลักไตรสิกขา 6) ใชแนวทางการสนับสนุน ดูแลนักเรียนท่ีเหมาะสม 7) มีการปรับปรุงกิจกรรมและพัฒนาอยางตอเนื่อง 8) มีการประเมินผลและเผยแพรผลการดําเนินงาน

59

2. การดําเนินการเสริมหลักสูตรสถานศึกษา โดยไดดําเนินการดังนี้ 1) จัดกิจกรรมเสริมเนื้อหาตามหลักสูตร 2) กิจกรรมประจําวัน/ประจําสัปดาหอยางตอเนื่อง 3) จัดกิจกรรมเน่ืองในวันสําคัญทางพระพุทธศาสนา และ 4) การดําเนินกิจกรรมอื่น ๆ ท่ีเหมาะสม ตอนท่ี 2 การพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา พบวา 1. นักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และนักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน เม่ือไดรับการจัดกระบวนการเรียนรู โดยใชรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา นักเรียนมีผลสัมฤทธ์ิดานจริยธรรมศึกษาอยูในระดับปานกลาง 2. นักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และนักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน เม่ือไดรับการจัดกระบวนการเรียนรูโดยใชรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา พบวา นักเรียนท้ังสองกลุมมีผลสัมฤทธ์ิดานจริยธรรมศึกษา เพิ่มข้ึนอยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .01 3. นักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และนักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน เม่ือไดรับการจัดกระบวนการเรียนรูโดยใชรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา พบวา นักเรียนท้ังสองกลุมมีการประพฤติปฏิบัติตนท่ีเหมาะสมอยูในระดับดี

6อภิปรายผล จากการวิจัยคร้ังนี้ ผลการวิจัยสําคัญท่ีควรนํามาอภิปรายผล ดังนี้ ตอนท่ี 1 การศึกษารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา ของโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 พบวา รูปแบบการจัดกระบวนการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา ของโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 มีการดําเนินงานใน 2 ลักษณะไดแก 1. การดําเนินงานตามหลักสูตรสถานศึกษา โดยไดดําเนินการดังนี้ 1) จัดทําหลักสูตรสถานศึกษา หนวยการเรียนรู และแผนการจัดการเรียนรู โดยการบูรณาการหลักธรรมดานความรู (K) คุณธรรม จริยธรรม (A) และการฝกปฏิบัติหลักธรรม (P) ในการจัดการเรียนการสอน 2) จัดเตรียมกิจกรรมที่เหมาะสมกับนักเรียน โดยวิธีการเรียนรูท่ีหลากหลายเพ่ือ “สงเสริมการกิน อยู ดู ฟงเปน” 3) จัดสภาพแวดลอมของสถานศึกษาใหเหมาะสม 4) จัดบรรยากาศปฏิสัมพันธในสถานศึกษาใหเหมาะสม 5) ใชแนวทางการพัฒนาผูเรียนตามหลักไตรสิกขา 6) ใชแนวทางการสนับสนุน ดูแลนักเรียนท่ีเหมาะสม 7) มีการปรับปรุงกิจกรรมและพัฒนาอยางตอเนื่อง 8) มีการประเมินผลและเผยแพรผลการดําเนินงาน ซ่ึงสอดคลองกับการกําหนดตัวช้ีวัดการดําเนินงาน

60

2. การดําเนินการเสริมหลักสูตรสถานศึกษา โดยไดดําเนินการดังนี้ 1) จัดกิจกรรมเสริมเนื้อหาตามหลักสูตร 2) กิจกรรมประจําวัน/ประจําสัปดาหอยางตอเนื่อง 3) จัดกิจกรรมเน่ืองในวันสําคัญทางพระพุทธศาสนา และ 4) การดําเนินกิจกรรมอ่ืน ๆ ท่ีเหมาะสม และสอดคลองกับ แนวคิดการพัฒนาที่ยั่งยืน ของพระธรรมปฏก (ป.อ. ปยุตโต) รวมท้ังการกําหนดยุทธศาสตรการพัฒนาโรงเรียนวิถีพุทธ (สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ : 2547) และแนวทางการดําเนินงานโรงเรียนวิถีพุทธ (สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ : 2548) วาดวยการดําเนินกิจกรรมเสริมหลักสูตรสถานศึกษาควบคูไปกับ หลักสูตรสถานศึกษา จะทําใหผูเรียนมีความหลากหลายและความยืดหยุนในการเรียนรูดานคุณธรรมและจริยธรรมยิ่งข้ึน

61

ตอนท่ี 2 การพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา พบวา นักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และนักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน เม่ือไดรับการจัดกระบวนการเรียนรูโดยใชรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา นักเรียนมีผลสัมฤทธ์ิดานจริยธรรมศึกษาอยูในระดับปานกลาง นักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความ แตกตางดานภาษาถ่ิน และนักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน เม่ือไดรับการจัดกระบวนการเรียนรูโดยใช รูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดาน จริยธรรมศึกษา พบวา นักเรียนท้ังสองกลุมมีผลสัมฤทธ์ิดานจริยธรรมศึกษา เพิ่มข้ึนอยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .01 และนักเรียนกลุมทดลองท่ีมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน และนักเรียนกลุมทดลองท่ีไมมีความแตกตางดานภาษาถ่ิน เม่ือไดรับการจัดกระบวนการเรียนรูโดยใชรูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรูดาน จริยธรรมศึกษา พบวา นักเรียนท้ังสองกลุมมีการประพฤติปฏิบัติตนท่ีเหมาะสมอยูในระดับดี สอดคลองกับงานวิจัยของเดือนเดนหลา ชัยปริญญา (2539) ท่ีทําการวิจัยเร่ือง การปลูกฝงจริยธรรมของนักเรียนช้ันมัธยมศึกษาปท่ี 1 พบวานักเรียนท่ีไดรับการจัดการเรียนรูโดยใชตัวแบบบุคคลจริง มีการพัฒนาพฤติกรรมทางจริยธรรมสูงกวากลุมควบคุมอยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .05 และสอดคลองกับงานวิจัยของพิชญ ขํามา (2543) ท่ีทําการวิจัยเร่ือง ผลการสงเสริมจริยธรรมทางสังคมตามแนวคอนสตรัคดิวิสตของเด็กวัยอนุบาล โดยใชการอภิปรายเพ่ือแกสถานการณท่ีมีขอขัดแยงทางจริยธรรม ในนิทานที่มีทางสองแพรง พบวา 1) หลังทดลอง กลุมทดลองมีคะแนนทางจริยธรรมทางสังคม ดานกลวิธีการเจรจาเพ่ือหา ขอตกลงรวมกันระดับ 2 สูงกวากลุมควบคุมอยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .01 2) หลังการทดลอง กลุมทดลองมีคะแนนจริยธรรมทางสังคม ดานการแลกเปล่ียนประสบการณรวมกัน ระดับ 2 สูงกวากลุมควบคุม อยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .01 และ 3) หลังทดลอง กลุมทดลอง มีคะแนนทางจริยธรรมทางสังคม ดานความสัมพันธระหวางเด็กกับเพื่อนสูงกวากลุมควบคุม อยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .01 ดังนั้นผูเรียนจะมีคุณธรรม จริยธรรมท่ีพึงประสงคท่ีสูงข้ึนเพียงใด ข้ึนอยูกับวิธีการปลูกฝงจริยธรรม หรือการอบรมส่ังสอนดวยวิธีท่ีเหมาะสมเปนสําคัญ

7ขอเสนอแนะ 1. ขอเสนอแนะสําหรับนําผลการวิจัยไปใช

1.1 หลักสูตรสถานศึกษาท่ีสงผลตอการจัดกระบวนการเรียนรู ดานจริยธรรมศึกษาของ โรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 เพ่ือใหผูเรียนมีคุณลักษณะ ท่ีพึงประสงคของสถานศึกษาน้ัน ควรมีลักษณะท่ีหลากหลาย มีความยืดหยุน และมีความเหมาะสมกับผูเรียน ซ่ึงมีการจัดทําท้ังหลักสูตรสถานศึกษา จัดหนวยการเรียนรู จัดทําแผนการเรียนรู โดย

62

1.2 ดานบุคลากรและสถานศึกษา ในการจัดทําหลักสูตรสถานศึกษาท่ีสงผลตอการจัดกระบวนการเรียนรู ดานจริยธรรมศึกษาของโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2 ควรจัดใหเหมาะสมกับขนาดของโรงเรียนเปนสําคัญ เพราะโรงเรียนขนาดเล็กท่ีมีจํานวนบุคลากรนอย จะมีขอจํากัดในการสรางทางเลือกความหลากหลาย และความยืดหยุนในการดําเนินกิจกรรมนอยกวา โรงเรียนท่ีมีขนาดใหญและจํานวนบุคลากรที่มากกวา ซ่ึงในโรงเรียนขนาดใหญจะมีกิจกรรมพัฒนาผูเรียน ในทุกกลุมสาระการเรียนรู 8 กลุมสาระการเรียนรู และอีก 1 กลุมสาระกิจกรรมพัฒนาผูเรียน แตในโรงเรียนขนาดเล็กจะมีเฉพาะกลุมสาระกิจกรรมพัฒนาผูเรียน รับผิดชอบเปนดานหลัก รวมกับกลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม

2. ขอเสนอแนะสําหรับการวิจัยคร้ังตอไป 2.1 การทําการวิจัยเชิงทดลองเพ่ือศึกษาการพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรู

ดานจริยธรรมแกนักเรียนระดับมัธยมศึกษา ตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ ควรทดลองโดยศึกษา และเปรียบเทียบตามขนาดของโรงเรียน

2.2 ควรทําการวิจัยเพ่ือเปรียบเทียบผลการทดลองรูปแบบกระบวนการจัดกการเรียนรู ดานจริยธรรมแกนกัเรียนระดับมัธยมศึกษาตามระดับชวงช้ันเพิ่มเติม วานักเรียนชวงช้ันใดไดผล

ดีกวากัน

บรรณานุกรม กรมวิชาการ. การฝกเหตุผลเชิงจริยธรรม : ทฤษฎีและการปฏิบัติ. กรุงเทพฯ : โรงพิมพคุรุสภา ลาดพราว, 2541. กลุมนิเทศติดตามและประเมินผลการจัดการศึกษา สํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2. เอกสารประกอบการดําเนินงานโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ. เอกสารลําดับท่ี 27/2548. เดือนเดนหลา ชัยปริญญา. การปลูกฝงจริยธรรมของนักเรียนช้ันมัธยมศึกษาปท่ี 1 โรงเรียน กวางโจนศึกษา อําเภอภูเขียว จังหวัดชัยภมิู. วิทยานิพนธ ศษ.ม. ขอนแกน : มหาวิทยาลัยขอนแกน. 2539. ทินกร ชาทอง. การศึกษาจริยธรรมกุศลกรรมบท 10 ของนักเรียนช้ันประถมศึกษาปท่ี 5 ในโรงเรียนสังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศกึษาขอนแกน เขต 4. วิทยานิพนธ ศษ.ม. ขอนแกน : มหาวิทยาลัยขอนแกน. 2548. พจนานกุรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน. กรุงเทพฯ : นานมีบุคพับบลิคเคช่ัน, 2546. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยุตโต). สูการศึกษาแนวพุทธ. พิมพคร้ังท่ี 2. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ องคการรับสงสินคาและพัสดุภณัฑ (ร.ส.พ.), 2546. พระมหาพงศนรินทร ฐิตวโส. เอกสารการประกอบการสัมมนาเร่ือง “ผลิตผลวิจัยระบบพฤติกรรม ไทยเรงไขปญหา รวมพัฒนาเยาวชน,” การศึกษาแนวพุทธ-โรงเรียนวถีิพุทธ : ยุทธศาสตรชาติเพื่อการพัฒนาท่ียั่งยนื. กรุงเทพฯ : สํานักงานคณะกรรมการวิจัยแหงชาติ, 2547. พิชญ ขํามา. “ผลของการสงเสริมจริยธรรมทางสังคมตามแนวคอนสตรัคดิวิสตของเด็กวยัอนุบาล,” การประชุมทางวิชาการการวจิัยทางการศึกษาคร้ังท่ี 10 (18 – 19 กันยายน 2546). กรุงเทพฯ : สํานักงานเลขาธิการสภาการศกึษา, 2546. ไพฑูรย สินลารัตน. ความรูคูคุณธรรม รวบรวมบทความเกี่ยวกับคุณธรรมจริยธรรมและการศึกษา. พิมพคร้ังท่ี 2. กรุงเทพฯ : จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2542. บุญชม ศรีสะอาด. วิธีการทางสถิติสําหรับการวิจยั. พิมพคร้ังท่ี 4. กรุงเทพฯ : สุวีริยาสาสน, 2547. รุงอรุณ ปองกนั. ความสัมพันธระหวางความภาคภูมิใจในตน การใหเหตุผลจริยธรรม และ การไดรับการอบรมเล้ียงดูกบัผลสัมฤทธ์ิทางการเรียนของนักเรียนช้ันมัธยมศึกษาปท่ี 3 ในโรงเรียนขยายโอกาสทางการศึกษา จังหวัดขอนแกน. วิทยานพินธ ศษ.ม. ขอนแกน : มหาวิทยาลัยขอนแกน, 2543.

สมนึก ภัททิยธนี. การวัดผลการศึกษา. พิมพคร้ังท่ี 3. กาฬสินธุ : ประสานการพิมพ, 2544. สมนึก ศูนยกลาง. แผนปฏิบัติงานประจําปงบประมาณ 2545 ตามแผนยุทธศาสตรการพัฒนางาน

กรมสามัญศึกษา ของสํานักงานสามัญศึกษาจังหวัดสุรินทร. สุรินทร : หนวยศึกษา นิเทศ กรมสามัญศึกษา จังหวัดสุรินทร , 2546.

สมบัติ ทายเรือคํา. เอกสารประกอบการสอนวิชาการวจิัยการศึกษาเบื้องตน. มหาสารคาม : มหาวิทยาลัยมหาสารคาม, 2546. สุวิทย มูลคํา และอรทัย มูลคํา. วิธีการจดัการเรียนรู เพื่อพัฒนาคุณธรรม จริยธรรมคานิยม การเรียนรูโดยการแสวงหาความรูดวยตนเอง. พิมพคร้ังท่ี 4. กรุงเทพฯ : โรงพิมพภาพพิมพ, 2546. สุวิมล ติรกานันท. การใชสถิติในงานวจิยัทางสังคมศาสตร : แนวทางสูการปฏิบัติ. กรุงเทพฯ : โรงพิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2546. สํานักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแหงชาติ. ชุดพัฒนากระบวนการเรียนการสอนครูมืออาชีพ. กรุงเทพฯ : โรงพิมพคุรุสภาลาดพราว, 2542. สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาข้ันฐาน กระทรวงศกึษาธิการ. ยุทธศาสตรการพัฒนาโรงเรียน วิถีพุทธ. กรุงเทพฯ : โรงพิมพอุษาการพิมพ, 2547. สํานักงานพัฒนานวัตกรรมการจัดการศึกษา สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาข้ันฐาน กระทรวง ศึกษาธิการ. ตัวช้ีวดัการดําเนินงานโรงเรียนวิถีพุทธ. พิมพคร้ังท่ี 2. กรุงเทพฯ : โรงพิมพสํานักงานพระพุทธศาสนาแหงชาติ, 2548. . แนวทางการดําเนินงานโรงเรียนวิถีพุทธ. พิมพคร้ังท่ี 5. กรุงเทพฯ : โรงพิมพสํานักงานพระพุทธศาสนาแหงชาติ, 2548.

บรรณานุกรม

ภาคผนวก

ภาคผนวก ก แบบทดสอบวัดความรูกอนเรียน ตามโครงการวิจัยเร่ืองการพัฒนารูปแบบ

การจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา แกนักเรียนระดับมัธยมศึกษา ตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สํานักงานเขตพ้ืนที่การศึกษาสุรินทร เขต 2

ภาคผนวก ข แบบทดสอบวัดความรูหลังเรียน ตามโครงการวิจัยเร่ืองการพัฒนารูปแบบ

การจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา แกนักเรียนระดับมัธยมศึกษา ตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สํานักงานเขตพ้ืนที่การศึกษาสุรินทร เขต 2

75

1. ขอใดท่ีปฏิบัติเพื่อกําจดักเิลสอยางหยาบ ควบคุมพฤติกรรมทางกายและวาจาได ก. ถือศีล ข. ทําสมาธิ ค. สมถภาวนา ง. วิปสสนาภาวนา

2. หลักธรรมในขอใดท่ีถือวาเปนหวัใจของ พระพุทธศาสนา ก. ทุจริต 3 ข. สุจริต 3 ค. อริยสัจ 4 ง. บุญกิริยาวัตถุ 4

3. การกระทําเชนไรท่ีจัดไดวาไมสมคบกบั คนพาล ก. มีการกระทํารวมกับคนพาล ข. ไปไหนมาไหนกับคนพาลอยูเสมอ ค. ชักชวนใหคนพาลคิดและทําส่ิงท่ีดี ง. รับของกํานัลหรือคําสรรเสริญจากคนพาล

4. พุทธศาสนิกชนจะไปทําบุญและเวยีนเทียน ท่ีวัด ยกเวน วันใด 0ก. วนัมาฆบูชา ข. วันวิสาขบูชา ค. วันอาสาฬหบูชา ง. วันเขาพรรษา

5. การนั่งกราบแบบเบญจางคประดิษฐของชายและหญิงแตกตางกันอยางไร ก. หญิงนั่งพับเพียบ ชายนั่งคุกเขา ข. หญิงนั่งทาเทพธิดา ชายนั่งทาเทวดา

ค. หญิงนั่งทาเทพธิดา ชายนั่งทาเทพบุตร

ง. หญิงนั่งคุกเขา ชายน่ังคุกเขาสนเทาต้ัง

6. ขอใดไมเหมาะสมในการแตงกายเขารวม ศาสนพิธีตาง ๆ ก. หญิง ควรสวมกระโปรงไมควรสวม กางเกง ข. หญิง ใสเคร่ืองประดับในกรณีสวมเส้ือ

คอลึก ค. ชาย ถาใสเส้ือแขนยาว ตองติดกระดุมท่ี

แขนเส้ือ ง. ชาย ใสเส่ือไวในกางเกง คาดเข็มขัด สวม

ถุงเทา รองเทาหุมสนแบบสุภาพ

7. ในการทําบุญตักบาตร ส่ิงท่ีสําคัญท่ีสุด ท่ีควรปฏิบัติคือขอใด 1ก. ถอดรองเทา ใสบาตรดวยความเคารพและ 2สํารวม ข. อาหารที่ใสบาตร จะตองเปนอาหาร

ท่ีสะอาดไมบูดเสีย ค. กรวดน้ําแผสวนกุศลแกสรรพสัตว

ท้ังหลายหลังจากใสบาตร ง. กอนใสบาตร ขณะใสบาตร และภายหลัง การใสบาตร ทําจิตใจใหสะอาดผองใส

8. ขอใดท่ีนักเรียนสามารถทําไดมากท่ีสุด ในฐานะท่ีเปนชาวพุทธ ก. เช่ือฟงพอแมและทําหนาท่ีเปนลูกท่ีดี ข. ตักเตือนผูท่ีกําลังตัดเศียรพระพุทธรูป 3ค. อธิบายใหผูท่ียังไมเขาใจหลักธรรมให 4เขาใจดียิง่ข้ึน ง. ชักชวนใหผูท่ีนับถือศาสนาอ่ืนหันมานับถือ

ศาสนาพุทธ

76

9. การพัฒนาปญญาทําใหเกิดประโยชน หลายประการ ยกเวนขอใด ก. ทําใหแกปญหาในชีวิตได 5ข. ทําใหเราสามารถวินิจฉัยส่ิงตาง ๆ 6ไดถูกตอง ค. ทําใหเปนคนมีเหตุผล มีใจกวางยอมรับ ความคิดเห็นของผูอ่ืน ก. ทําใหสามารถสรางฐานะความรํ่ารวย

ใหแกบุคคลท่ีสามารถปฏิบัติได

10. ขอใดไมถูกตอง ในการรับส่ิงของจาก พระสงฆ ก. ชายรับของจากมือ ข. หญิงรับของจากมือ ค. ยกมือไหวกอนและหลังรับ 7ง. หญิงแบมือรับใหหางพอประมาณ

11. ส่ิงของท่ีประเคนพระไดตลอดเวลา โดยไมอาบัติ คือส่ิงใด ก. ผลไม ข. อาหาร 8ค. น้ําผลไม ง. อาหารแหง

12. ขอใดไมถูกตองในการใหทาน ก. ใหในส่ิงท่ีควรให ข. ใหทานแกบุคคลท่ีควรให ค. ใหดวยเจตนาท่ีบริสุทธ์ิ ง. ใหแลวตนเองและครอบครัวเดือดรอน

13. การฝกสมาธิแบบอานาปานสติ ไดแก การฝกแบบใด ก. การกําหนดสติใหอยูกบัลมหายใจท่ีเขาออก ข. การกําหนดการนั่งสมาธิดวยการนั่งท่ี ถูกตอง ค. การฝกสมาธิโดยการระลึกถึงธรรมเปน ท่ีสงบ ง. การควบคุมตนเองไดอยางเปนข้ันตอน

14. ขอใดไมใชประโยชนของสมาธิในทาง พระพุทธศาสนา ก. อานหนังสือไดรูเร่ืองยิ่งข้ึน ข. ลดความอาฆาตพยาบาท ค. นั่งตกปลาไดจํานวนมากข้ึน ง. กําจัดกิเลสท่ีกลุมรุมจิตใจใหเดือดรอน

15. ขอความเกี่ยวกับเร่ืองการฝกสมาธิขอใด ไมถูกตอง ข. การฝกจิตใหมีสมาธิบอย ๆ จะทําใหสภาพ

จิตใจเขมแข็ง ค. การฝกสมาธิเสมอ จะทําใหรูเหตุการณใน

อดีตปจจุบัน และอนาคต ง. สมาธิเปนภาวะจิตต้ังม่ัน จดจออยูกับ เร่ือง

ใดเร่ืองหนึ่งในช่ัวระยะเวลาหน่ึง ง. ผูมีสมาธิดีมักประสบความสําเร็จ

16. ขอใดตอเปนนี้เปนความหมายของอบายมุข ก. ความเลว ข. ความไมด ีค. การเลนการพนัน ง.

ทางแหงความเส่ือม

77

ขอใดไมใชโทษของส่ิงเสพติด 17. ขอใดมีความหมายตรงกบัการฝกอบรม เพื่อใหจิตสงบเปนสมาธิ ก. สมถะ ข. วิปสสนา ค. วิปสสนาภาวนา ง. สมถกรรมฐาน

18. ขอใดไมใชผลการอบายมุข ก. เสียทรัพย ข. สุขภาพเส่ือม ค. เปนผูท่ีไดรับการไววางใจ ง. นําความเดือนรอนมาสูครอบครัว

19. คํากลาวท่ีวา “โจรปลน 10 คร้ัง ยังไมเทาไฟไหม ไฟไหม 10 คร้ัง ยังไมเทากับการเลนการพนันคร้ังเดียว” แสดงใหเห็นโทษของส่ิงใด ก. อบายมุข ข. ความหลง ค. ความโลภ ง. ความประมาท

20. “งูพิษแมตวัจะมีขนาดเล็กเพียงใดก็ตาม สามารถกัดใหเราตายได อยาดูหม่ินวาเปนเพียงสัตวเล็ก ขอใหระวังและหลีกหนใีหหาง ” ขอความนี้นักเรียนไดขอคิดในเร่ืองใด ก. ไมประมาทเร่ืองเล็กนอย ข. หลีกหนีคนท่ีมีความรายกาจ ค. ระวังงูเล็กเพราะอาจทําถึงตาย ง. ไมดูถูกสัตวเล็กเพราะอาจจะเปนสัตวราย

21. ก. เปนบอเกิดแหงโรค ข. ทําใหเสียเกยีรติยศ ค. บ่ันทอนกําลังสติปญญา ง. สบายใจในขณะเสพส่ิงเสพติด

22. ผลสูงสุดจากการปฏิบัตธิรรมคือขอใด ก. เพื่อนิพพาน ข. เพื่อความรูยิ่ง ค. เพื่อความตรัสรู ง. เพื่อความสงบจากกิเลส

23. สถานท่ีใดท่ีนักเรียนสามารถทําบุญได ก. วัด ข. บาน ค. โรงเรียน ง. ท้ังท่ีวัด บาน และโรงเรียน

24. อบายมุขขอใดท่ีเปนบอเกิดแหงโรคเอดส ไดงายท่ีสุด ก. การเปนนกัเลงสุรา ข. การเปนนกัเท่ียวผูหญิง ค. การคบคนช่ัวเปนมิตร ง. การเปนนกัเลงการพนัน

25. ขอใดไมใชการศึกษาหาความรูทางธรรมของ ชาวพุทธ ก. ศึกษาพระไตรปฎก ข. ศึกษาวิธีการดโูชคชะตาราศี ค. ศึกษาเกี่ยวกับหลักธรรมทาง

พระพุทธศาสนา ง. ศึกษาวิธีปฏิบัติท่ีถูกตองในเรื่อง ศีล

สมาธิ ปญญา

78

26. วิธีการฝกจิตแบบอานาปานสติ เปนการฝกแบบใด ก. พิจารณาธาตุ ข. กําหนดลมหายใจเขาออก ค. ระลึกถึงคุณของพระพุทธเจา ง. เพงส่ิงใดส่ิงหนึ่งเชนเปลวเทียน

27. การเปนพทุธศาสนิกชนที่ดี ข้ันแรกควรปฏิบัติขอใด ก. ปฏิบัติตามศีล 5 ข. สามารถอธิบายหลักธรรมได ค. สามารถไปรวมพิธีกรรมทางศาสนาได

ทุกคร้ัง ง. แนะนําหนังสือธรรมะท่ีดีใหผูอ่ืนอานได

28. ขอใดไมใชวิธีคิดท่ีทําใหเกิดปญญา ก. คิดถูกวิธี ข. คิดมีระเบียบ ค. คิดมีเหตุผล ง. คิดตามอารมณ

29. การทําสมาธิแบบกําหนดลมหายใจเขาออกโดยบริหารกรรมแบบ “พุทโธ” และแบบนับเลข ขณะท่ีหายใจเขาและออกน้ัน กาํหนด ลมหายใจเขาออกท่ีจุดใด ก. ทอง ข. หนาอก ค. ปลายจมูก ง. ทุกสวนของรางกาย

30. การจะใหปรากฏผลจากการทําสมาธิควรปฏิบัติอยางไร ก. ทําทุกวัน ข. ทําวันเวนวัน ค. ทําสัปดาหละคร้ัง ง. ทําเดือนละคร้ัง

แบบทดสอบวัดความรูหลังเรียน ตามโครงการวิจัยเร่ืองการพัฒนารูปแบบ การจัดการเรียนรูดานจริยธรรมศึกษา แกนักเรียนระดับมัธยมศึกษา

ตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ สํานักงานเขตพ้ืนที่การศึกษาสุรินทร เขต 2

คําชี้แจง 1. แบบทดสอบฉบับนี้เปนแบบทดสอบวัดความรูของนักเรียน ที่โรงเรียนไดเขารวมโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ โดยแบบทดสอบเปนแบบเลือกตอบ 4 ตัวเลือก มีขอคําถามทั้งหมด 30 ขอ 2. ใชเวลาในการทําขอสอบ 40 นาที 3. วิธีตอบแตละคําตอบใหเลือกคําตอบท่ีถูกท่ีสุดเพียงคําตอบเดียว โดยทําเครื่องหมาย

× ลงในกระดาษคําตอบที่จัดให 4. เขียนชื่อ - สกุล เลขที่ โรงเรียนใหชัดเจนในกระดาษคําตอบ หากมีขอสงสัยโปรดถามกรรมการคุมสอบ

69

1. หลักธรรมในขอใดท่ีถือวาเปนหวัใจของ พระพุทธศาสนา ก. ทุจริต 3

ข. สุจริต 3

ค. อริยสัจ 4

ง. บุญกิริยาวัตถุ 4

2. ขอใดท่ีปฏิบัติเพื่อกําจดักเิลสอยางหยาบ ควบคุมพฤติกรรมทางกายและวาจาได ก. ถือศีล

ข. ทําสมาธิ

ค. สมถภาวนา ง. วิปสสนาภาวนา

3. พุทธศาสนิกชนจะไปทําบุญและเวยีนเทียนท่ีวัดยกเวนวันใด

0ก. วันมาฆบูชา ข. วันวิสาขบูชา ค. วันอาสาฬหบูชา ง. วันเขาพรรษา

4. ขอใดไมเหมาะสมในการแตงกายเขารวม ศาสนพิธีตาง ๆ

ก. หญิง ควรสวมกระโปรงไมควรสวม

กางเกง ข. หญิง ใสเคร่ืองประดับในกรณีสวมเส้ือ

คอลึก

ค. ชาย ถาใสเส้ือแขนยาว ตองติดกระดุมท่ีแขนเส้ือ

ง. ชาย ใสเส่ือไวในกางเกง คาดเข็มขัด สวมถุงเทา รองเทาหุมสนแบบสุภาพ

5. การกระทําเชนไรท่ีจัดไดวาไมสมคบกบั

คนพาล

ก. มีการกระทํารวมกับคนพาล

ข. ไปไหนมาไหนกับคนพาลอยูเสมอ

ค. ชักชวนใหคนพาลคิดและทําส่ิงท่ีดี ง. รับของกํานัลหรือคําสรรเสริญจากคนพาล

6. ขอใดท่ีนักเรียนสามารถทําไดมากท่ีสุด ในฐานะท่ีเปนชาวพุทธ

ก. เช่ือฟงพอแมและทําหนาท่ีเปนลูกท่ีดี ข. ตักเตือนผูท่ีกําลังตัดเศียรพระพุทธรูป

2ค. อธิบายใหผูท่ียังไมเขาใจหลักธรรมให 3เขาใจดียิง่ข้ึน

ง. ชักชวนใหผูท่ีนับถือศาสนาอ่ืนหันมานับถือ

ศาสนาพุทธ

7. ในการทําบุญตักบาตร ส่ิงท่ีสําคัญท่ีสุด ท่ีควรปฏิบัติคือขอใด

4ก. ถอดรองเทา ใสบาตรดวยความเคารพและ

5สํารวม

ข. อาหารที่ใสบาตร จะตองเปนอาหาร ท่ีสะอาดไมบูดเสีย

ค. กรวดน้าํแผสวนกุศลแกสรรพสัตว ท้ังหลายหลังจากใสบาตร

ง. กอนใสบาตร ขณะใสบาตร และภายหลัง การใสบาตร ทําจิตใจใหสะอาดผองใส

8. การนั่งกราบแบบเบญจางคประดิษฐของชายและหญิงแตกตางกันอยางไร

ก. หญิงนั่งพับเพียบ ชายน่ังคุกเขา ข. หญิงนั่งทาเทพธิดา ชายนั่งทาเทวดา ค. หญิงนั่งทาเทพธิดา ชายนั่งทาเทพบุตร

ง. หญิงนั่งคุกเขา ชายน่ังคุกเขาสนเทาต้ัง

70

9. ขอใดไมถูกตอง ในการรับส่ิงของจาก พระสงฆ ก. ชายรับของจากมือ

ข. หญิงรับของจากมือ

ค. ยกมือไหวกอนและหลังรับ

6ง. หญิงแบมือรับใหหางพอประมาณ

10. ส่ิงของท่ีประเคนพระไดตลอดเวลา โดยไมอาบัติ คือส่ิงใด

ก. ผลไม ข. อาหาร

7ค. น้ําผลไม ง. อาหารแหง

11. ขอความเกี่ยวกับเร่ืองการฝกสมาธิขอใดไมถูกตอง

ก. การฝกจิตใหมีสมาธิบอย ๆ จะทําใหสภาพจิตใจเขมแข็ง

ข. การฝกสมาธิเสมอ จะทําใหรูเหตุการณในอดีตปจจุบัน และอนาคต

ค. สมาธิเปนภาวะจิตต้ังม่ัน จดจออยูกับ เร่ืองใดเร่ืองหนึ่งในช่ัวระยะเวลาหน่ึง

ง. ผูมีสมาธิดีมักประสบความสําเร็จ .

12. การฝกสมาธิแบบอานาปานสติ ไดแกการฝกแบบใด

ก. การกําหนดสติใหอยูกบัลมหายใจท่ีเขาออก

ข. การกําหนดการนั่งสมาธิดวยการนั่งท่ี

ถูกตอง ค. การฝกสมาธิโดยการระลึกถึงธรรมเปน

ท่ีสงบ

13. การพัฒนาปญญาทําใหเกิดประโยชนหลายประการ ยกเวนขอใด

ก. ทําใหแกปญหาในชีวิตได 8ข. ทําใหเราสามารถวินิจฉัยส่ิงตาง ๆ 9ไดถูกตอง ค. ทําใหเปนคนมีเหตุผล มีใจกวางยอมรับ

ความคิดเห็นของผูอ่ืน

ง. ทําใหสามารถสรางฐานะความรํ่ารวย ใหแกบุคคลท่ีสามารถปฏิบัติได

14. ขอใดไมใชประโยชนของสมาธิในทาง พระพุทธศาสนา ก. อานหนังสือไดรูเร่ืองยิ่งข้ึน

ข. ลดความอาฆาตพยาบาท

ค. นั่งตกปลาไดจํานวนมากข้ึน

ง. กําจัดกิเลสท่ีกลุมรุมจิตใจใหเดือดรอน

ขอใดไมถูกตองในการใหทาน 15. ก. ใหในส่ิงท่ีควรให ข. ใหทานแกบุคคลท่ีควรให ค. ใหดวยเจตนาท่ีบริสุทธ์ิ ง. ใหแลวตนเองและครอบครัวเดือดรอน

16. ขอใดตอเปนนี้เปนความหมายของอบายมุข ก. ความเลว ข. ความไมด ีค. การเลนการพนัน ง. ทางแหงความเส่ือม

ง. การควบคุมตนเองไดอยางเปนข้ันตอน

71

17. คํากลาวท่ีวา “โจรปลน 10 คร้ัง ยังไมเทาไฟไหม ไฟไหม 10 คร้ัง ยังไมเทากับการเลนการพนันคร้ังเดียว” แสดงใหเห็นโทษของส่ิงใด ก. อบายมุข ข. ความหลง ค. ความโลภ ง. ความประมาท

18. ขอใดไมใชโทษของส่ิงเสพติด ก. เปนบอเกิดแหงโรค ข. ทําใหเสียเกียรติยศ ค. บ่ันทอนกําลังสติปญญา ง. สบายใจในขณะเสพส่ิงเสพติด

19. อบายมุขขอใดท่ีเปนบอเกิดแหงโรคเอดส ไดงายท่ีสุด ก. การเปนนกัเลงสุรา ข. การเปนนกัเท่ียวผูหญิง ค. การคบคนช่ัวเปนมิตร ง. การเปนนกัเลงการพนัน

20. ขอใดไมใชผลการอบายมุข ก. เสียทรัพย ข. สุขภาพเส่ือม ค. เปนผูท่ีไดรับการไววางใจ ง. นําความเดือนรอนมาสูครอบครัว

21. ผลสูงสุดจากการปฏิบัตธิรรมคือขอใด ก. เพื่อนิพพาน ข. เพื่อความรูยิ่ง ค. เพื่อความตรัสรู ง. เพื่อความสงบจากกิเลส

22. ขอใดมีความหมายตรงกบัการฝกอบรม เพื่อใหจิตสงบเปนสมาธิ ก. สมถะ ข. วิปสสนา ค. วิปสสนาภาวนา ง. สมถกรรมฐาน

23. “งูพิษแมตวัจะมีขนาดเล็กเพียงใดก็ตาม สามารถกัดใหเราตายได อยาดูหม่ินวาเปนเพียงสัตวเล็ก ขอใหระวังและหลีกหนใีหหาง ” ขอความนี้นักเรียนไดขอคิดในเร่ืองใด ก. ไมประมาทเร่ืองเล็กนอย ข. หลีกหนีคนท่ีมีความรายกาจ ค. ระวังงูเล็กเพราะอาจทําถึงตาย ง. ไมดูถูกสัตวเล็กเพราะอาจจะเปนสัตวราย

24. สถานท่ีใดท่ีนักเรียนสามารถทําบุญได ก. วัด ข. บาน ค. โรงเรียน ง. ท้ังท่ีวัด บาน และโรงเรียน

25. ขอใดไมใชการศึกษาหาความรูทางธรรมของ ชาวพุทธ ก. ศึกษาพระไตรปฎก ข. ศึกษาวิธีการดโูชคชะตาราศี ค. ศึกษาเกีย่วกับหลักธรรมทาง

พระพุทธศาสนา ง. ศึกษาวิธีปฏิบัติท่ีถูกตองในเรื่อง ศีล

สมาธิ ปญญา

72

26. การเปนพทุธศาสนิกชนท่ีดี ข้ันแรกควรปฏิบัติขอใด ก. ปฏิบัติตามศีล 5 ข. สามารถอธิบายหลักธรรมได ค. สามารถไปรวมพิธีกรรมทางศาสนาได

ทุกคร้ัง ง. แนะนําหนังสือธรรมะท่ีดีใหผูอ่ืนอานได

27. การทําสมาธิแบบกําหนดลมหายใจเขาออกโดยบริหารกรรมแบบ “พุทโธ” และแบบนับเลข ขณะท่ีหายใจเขาและออกนั้น กาํหนด ลมหายใจเขาออกท่ีจุดใด ก. ทอง ข. หนาอก ค. ปลายจมูก ง. ทุกสวนของรางกาย

28. วิธีการฝกจิตแบบอานาปานสติ เปนการฝกแบบใด ก. พิจารณาธาตุ ข. กําหนดลมหายใจเขาออก ค. ระลึกถึงคุณของพระพุทธเจา ง. เพงส่ิงใดส่ิงหนึ่งเชนเปลวเทียน

29. การจะใหปรากฏผลจากการทําสมาธิควรปฏิบัติอยางไร ก. ทําทุกวัน ข. ทําวันเวนวัน ค. ทําสัปดาหละคร้ัง ง. ทําเดือนละคร้ัง

30. ขอใดไมใชวิธีคิดท่ีทําใหเกิดปญญา ก. คิดถูกวิธี ข. คิดมีระเบียบ ค. คิดมีเหตุผล ง. คิดตามอารมณ

73

แบบสอบถามความคิดเห็นเรื่องการพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรู ดานจริยธรรมศึกษาแกนกัเรียนระดับมัธยมศึกษา ตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ

2สํานักงานเขตพ้ืนที่การศึกษาสุรินทร เขต 2

คําชี้แจง

1. แบบวัดฉบับนี้มีจุดมุงหมายวัดเพื่อศึกษาส่ิงท่ีนักเรียนประพฤติ ปฏิบัติตนในฐานะเปน นักเรียนของโรงเรียนท่ีเขารวมโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ ตามนโยบายของรัฐบาล

2. ขอใหนักเรียนพิจารณาขอความแตละขอตามความรูสึกหรือความเปนจริงท่ีเกี่ยวของสัมพันธกับตัวนักเรียน ผลการตอบจะไมเกิดผลเสียใดๆ แกตัวนักเรียน ขอมูลท่ีไดจากการตอบจะนําไปใชประโยชนในการศึกษา และเปนขอสนเทศ เทานั้น

3. แบบวัดทุกขอ ไมมีถูกหรือผิด เปนความคิดเห็นของผูตอบแตละคน ตอบไดอยางอิสระตามความรูสึกของตนอยางแทจริง ไมจําเปนตองตรงกับความคิดเห็นของผูอ่ืน ขอความกรุณาตอบทุกขอ เพื่อใหแบบสอบถามท่ีนักเรียนตอบสามารถนําไปวิเคราะหขอมูลได

ขอขอบคุณท่ีใหความรวมมือเปนอยางดี

นายสนิท สายธนู

ผูอํานวยการสถานศึกษา โรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค หัวหนาคณะผูวจิัย

81

คําช้ีแจง โปรดทําเคร่ืองหมาย ลงในชองวาง ใหตรงกับระดับความคิดเห็นของนักเรียน ตามความเปนจริงมากท่ีสุด

ระดับความคิดเห็น ขอ

ขอความ มาก

ท่ีสุด

มาก ปานกลาง

นอย นอย ท่ีสุด

1

2

3 4 5

6 7

8

9 10

11 12

13

14 15 16

ขาพเจากลาวขอบคุณทุกคร้ังเม่ือไดรับ การชวยเหลือ................................................. ขาพเจาชวยเหลือผูอ่ืนโดยไมหวังผล ตอบแทน....................................................... ขาพเจาเคยพูดโกหก มดเท็จ.......................... ขาพเจาปฏิบัตติามระเบียบของโรงเรียน........ ขาพเจาไมเคยขอโทษ เม่ือลวงเกนิผูอ่ืน ใหเดือดรอน.................................................. ขาพเจาต้ังใจเรียนอยูเสมอ............................. เม่ืออยูท่ีบานขาพเจาชวยเหลือพอ แม ผูปกครอง...................................................... ขาพเจาอดทนอดกล้ันตอส่ิงท่ีทําให ไมพึงพอใจ.................................................... ขาพเจารวมกิจกรรมของโรงเรียนทุกคร้ัง...... ขาพเจามักไปทําบุญฟงธรรมท่ีวัด เม่ือมีโอกาส................................................... ขาพเจาอิจฉาริษยาคนอ่ืน............................... เม่ือเห็นคนอ่ืนมีความสุข ขาพเจามีความสุข ดวยทุกคร้ัง.................................................... เม่ือไดรับมอบหมายงาน ขาพเจาทํางาน เต็มความสามารถทุกคร้ัง............................... ขาพเจาเคยกลาวคําหยาบคาย......................... ขาพเจาเคยทุจริตในการสอบ......................... ขาพเจาปฏิบัตติามกฎ ธรรมเนียม ประเพณ ี

............

............ ............ ............

............ ............

............

............ ............

............ ............

............

............ ............ ............ ............

............

............ ............ ............

............ ............

............

............ ............

............ ............

............

............ ............ ............ ............

............

............ ............ ............

............ ............

............

............ ............

............ ............

............

............ ............ ............ ............

............

............ ............ ............

............ ............

............

............ ............

............ ............

............

............ ............ ............ ............

............

............ ............ ............

............ ............

............

............ ............

............ ............

............

............ ............ ............ ............

82

ระดับความคิดเห็น ขอ

ขอความ มาก

ท่ีสุด

มาก ปานกลาง

นอย นอย ท่ีสุด

17

18 19

20 21

22 23

24

25

26

27

28

29 30

ขาพเจาจงรักภกัดี ตอชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย............................................. ขาพเจาไมเคยมีความจริงใจกับคนทุกคน...... เม่ือเห็นเพื่อนทําตัวไมเหมาะสม ขาพเจาตักเตือนเพื่อนทุกคร้ัง.................................... ขาพเจาปฏิบัตติัวเปนตัวอยางท่ีดีแกรุนนอง.. ขาพเจาปฏิบัตตินทางกาย วาจา ใจ อยาง ตรงไป ตรงมา.............................................. ขาพเจาไมเคยคิดเนรคุณตอผูมีพระคุณ.......... คนท่ีตั้งใจเรียนมักประสบความสําเร็จ อยูเสมอ......................................................... กอนสอบขาพเจาอานหนังสือ ทบทวน บทเรียนทุกคร้ัง............................................. ขาพเจาใชเวลาวางทํากิจกรรมท่ีพัฒนา ความคิดและฝกสมอง.................................... การทําสมาธิไมไดชวยใหขาพเจามีจิตใจ ท่ีสงบ............................................................ ขาพเจาบังคับใจของตนเองใหลด ละ เลิกประพฤติส่ิงผิด.............................................. ขาพเจาไมเคยตอสูปญหาตาง ๆ ดวย ความเขมแข็ง................................................. ขาพเจาไมเคยปรับปรุงนิสัยเสียของตนเอง.... ขาพเจาใหความชวยเหลือญาติพี่นองและเพื่อนฝูง ดวยความเต็มใจ...............................

............ ............

............ ............

............ ............

............

............

............

............

............

............ ............

............

............ ............

............ ............

............ ............

............

............

............

............

............

............ ............

............

............ ............

............ ............

............ ............

............

............

............

............

............

............ ............

............

............ ............

............ ............

............ ............

............

............

............

............

............

............ ............

............

............ ............

............ ............

............ ............

............

............

............

............

............

............ ............

............

83

ภาคผนวก ค แบบสอบถามความคิดเห็นเร่ืองการพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรู

ดานจริยธรรมศึกษาแกนักเรียนระดับมัธยมศึกษา ตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ 5สํานักงานเขตพ้ืนที่การศึกษาสุรินทร เขต 2

แบบสัมภาษณการดําเนินกิจกรรมโรงเรียนวิถีพุทธ ภายใตการสนับสนุนทุนการวิจัยจาก ศูนยสงเสริมและพัฒนาแผนดินเชิงคุณธรรม

สํานักงานบริหารและพัฒนาองคความรู (องคการมหาชน) คําชี้แจง การดําเนินงานภายใตกรอบโรงเรียนวิถีพทุธ มีการดําเนินงาน 2 ลักษณะ คือ 1. การดําเนินงานตามหลักสูตรสถานศึกษา ไดแก มีหลักสูตรสถานศึกษาในแนวทางโรงเรียนวิถีพุทธ การเตรียมกิจกรรมสําหรับนักเรียน การจัดสภาพกายภาพสถานศึกษา การจัดบรรยากาศ ปฏิสัมพันธ การสงเสริมการพัฒนานักเรียนตามระบบไตรสิกขา การสนับสนุนดูแลอยางเปนระบบ การปรับปรุงพัฒนาอยาง ตอเนื่อง การประเมินผลและการเผยแพรผลการดําเนินงาน 2. การดําเนินงานสงเสริมหลักสูตรสถานศึกษา ไดแก กิจกรรมเสริมเนื้อหาสาระตามหลักสูตร กิจกรรมประจําวัน/ประจําสัปดาห กิจกรรมเนื่องในโอกาสวันสําคัญทางพระพุทธศาสนา และ กิจกรรมพิเศษอ่ืน ๆ

ตอนท่ี 1 ขอมูลพื้นฐาน โรงเรียน...................................................................................อําเภอ........................................... จังหวดัสุรินทร ช่ือผูใหขอมูล...........................................................................ตําแหนง.................................................................... โรงเรียนเขารวมโครงการวถีิพุทธมาแลว.....................ป

ตอนท่ี 2 ขอคําถาม การดําเนินงานตามหลักสูตรสถานศึกษา

1. มีหลักสูตรสถานศึกษา หนวยการเรียนรู และแผนการจัดการเรียนรู โดยการบูรณาการหลักธรรมดานความรู (K) คุณธรรม จริยธรรม (A) และการฝกปฏิบัติหลักธรรม (P) ในจัดการเรียนการสอน มี ไมมี ถามี โรงเรียนมีการดําเนนิการอยางไร (ระบุ).............................................................................. ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. มีการเตรียมกิจกรรมท่ีเหมาะสมกับนักเรียนโดยวิธีการเรียนรูท่ีหลากหลายเพ่ือ “สงเสริมการกิน อยู ดู ฟงเปน” มี ไมมี ถามี โรงเรียนมีการดําเนนิการอยางไร (ระบุ).............................................................................. ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. มีการจัดสภาพแวดลอมของสถานศึกษาท่ีเหมาะสม มี ไมมี ถามี โดยวิธีการใดบาง (ระบุ)..................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. มีการจัดบรรยากาศปฏิสัมพันธในสถานศึกษา มี ไมมี ถามี โดยวิธีการใดบาง (ระบุ)...................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5. พัฒนาผูเรียนตามหลักไตรสิกขา มี ไมมี ถามี โดยวิธีการใดบาง (ระบุ)...................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

6. การสนับสนุนดูแลนักเรียนท่ีเหมาะสม มี ไมมี ถามี โดยวิธีการใดบาง (ระบุ)...................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

7. การปรับปรุงกิจกรรมและพัฒนาอยางตอเนื่อง มี ไมมี ถามี โดยวิธีการใดบาง (ระบุ)...................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

8. การประเมินผลและการเผยแพรผลการดําเนินงาน มี ไมมี ถามี โดยวิธีการใดบาง (ระบุ)...................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

การดําเนินการเสริมหลักสูตรสถานศึกษา

9. กิจกรรมเสริมเนื้อหาสาระตามหลักสูตร มี ไมมี ถามี โดยวิธีการใดบาง (ระบุ)...................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

10. กิจกรรมประจําวัน/ประจําสัปดาห มี ไมมี ถามี กิจกรรมหนาเสาธง (ระบุ)...................................................................................................... กิจกรรมระหวางวัน (ระบุ)..................................................................................................... กิจกรรมกอนเลิกเรียน (ระบุ).................................................................................................. กิจกรรมประจําสัปดาห (ระบุ)................................................................................................

11. กิจกรรมเนื่องในวนัสําคัญทางพระพุทธศาสนา มี ไมมี ถามี มีวันใดบาง (ระบุ)........................................................................................................................ ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

โดยวิธีการ (ระบุ)......................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

12. กิจกรรมพิเศษอ่ืน ๆ มี ไมมี ถามี ระบุกิจกรรมและวิธีการ.................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ภาคผนวก ง แบบสัมภาษณเร่ืองการพัฒนารูปแบบกระบวนการจัดการเรียนรู

ดานจริยธรรมศึกษาแกนักเรียนระดับมัธยมศึกษา ตามโครงการโรงเรียนวิถีพุทธ 3สํานักงานเขตพ้ืนที่การศึกษาสุรินทร เขต 2

ประวัติยอของผูวิจัย

หัวหนาคณะผูวิจัย

คณะผูวิจัย

นายสนิท สายธนู กศ.บ. (วิทยาศาสตร) กศ.ม. (บริหารการศึกษา) ผูอํานวยการสถานศึกษา โรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค อําเภอทาตูม จังหวัดสุรินทร โทรศัพท 07-8740443 ประสบการณ หัวหนาการประถมศึกษากิ่งอําเภอบางขัน จังหวัดนครศรีธรรมราช หัวหนาการประถมศึกษาอําเภอนาโพธ์ิ จังหวัดบุรีรัมย หัวหนาการประถมศึกษาอําเภอชุมพลบุรี จังหวัดสุรินทร หัวหนาการประถมศึกษาอําเภอสนม จังหวัดสุรินทร เจาหนาท่ีบริหารการประถมศึกษา 8 สํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุรินทร เขต 2

1. นายบัญชา สุริยะสุขประเสริฐ ค.บ. (สังคมศึกษา) ศศ.ม. (สังคมศาสตรเพื่อการพัฒนา) ครู (อันดับ ค.ศ. 2) โรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค อําเภอทาตูม จังหวัดสุรินทร โทรศัพท 06-2636150 ประสบการณ อาจารย 1 โรงเรียนขนาดมอญพิทยาคม อําเภอสังขะ จังหวัดสุรินทร อาจารย 1 โรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค อําเภอทาตูม จังหวัดสุรินทร อาจารย 2 โรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค อําเภอทาตูม จังหวัดสุรินทร 2. นายสุข ยิบรัมย ค.บ. (วิทยาศาสตร) ครู (อันดับ ค.ศ. 1) โรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค อําเภอทาตูม จังหวัดสุรินทร โทรศัพท 09-5811467 ประสบการณ ครู 1 โรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค อําเภอทาตูม จังหวัดสุรินทร ครู 2 โรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค อําเภอทาตูม จังหวัดสุรินทร อาจารย 1 โรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค อําเภอทาตูม จังหวัดสุรินทร 3. นางสาวสุภาพร มณีศรี ศษ.บ. (คณิตศาสตร) กศ.ม. (การวิจัยการศึกษา) ครู (อันดับ ค.ศ. 1) โรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค อําเภอทาตูม จังหวัดสุรินทร โทรศัพท 09-2822778 ประสบการณ อาจารย 1 โรงเรียนเมืองแกพิทยาสรรค อําเภอทาตูม จังหวัดสุรินทร

ประวัติยอของผูวิจัย