รายงานการวจย เรอง

มาตรการทางกฎหมายในการบงคบใชเกยวกบการบกรก ทสาธารณสมบตของแผนดนในประเทศไทย

Thai Legal Enforcement of Public Land Trespass

โดย

จรรตน สรอยเสรมทรพย

การวจยครงนไดรบทนอดหนนการวจยจากวทยาลยราชพฤกษ

ปการศกษา 2552

จ

สารบญ

หนา

บทคดยอภาษาไทย ก

บทคดยอภาษาองกฤษ ค

กตกรรมประกาศ ง

สารบญ จ

บทท 1 บทนา 1

1. ความเปนมาและความสาคญของปญหา 1

2. วตถประสงคของการศกษา 5

3. ขอบเขตการศกษา 5

4. วธการศกษา 6

5. ผลทคาดวาจะไดรบ 6

บทท 2 ทสาธารณสมบตของแผนดน 7

2.1 สาธารณสมบตของแผนดนตามกฎหมายตางประเทศ 7

2.1.1 สาธารณสมบตของแผนดนของประเทศฝรงเศส 7

2.1.2 สาธารณสมบตของแผนดนของประเทศเยอรมน 14

2.1.3 สาธารณสมบตของแผนดนของประเทศสวตเซอรแลนด 16

2.2 สาธารณสมบตของแผนดนตามกฎหมายไทย 17

2.2.1 สาธารณสมบตของแผนดนในอดต 17

2.3 ความหมายของทสาธารณสมบตของแผนดน 21

2.4 ผลของการเปนสาธารณสมบตของแผนดน 32

2.5 การสนผลไปของทดนสาธารณสมบตของแผนดน 36

2.6 การใชทดนของรฐหรอทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน 38

2.7 กฎหมายทเกยวของในการดแลรกษาคมครองปองกนทดน

อนเปนสาธารณสมบตของแผนดนในประเทศไทย 42

ฉ

หนา

2.8 องคกรทมอานาจหนาทตามกฎหมาย 46

2.9 นโยบาย ระเบยบ คาสง และแนวทางการแกไขปญหาการบกรก

ทสาธารณสมบตของแผนดน 49

บทท 3 ปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน 65

3.1 สาเหตปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน 65

3,2 ปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน 73

บทท 4 มาตรการในการบงคบใชเกยวกบการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน 83

4.1 มาตรการทางกฎหมายในการปองกนการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน 83

4.1.1 การจดทาทะเบยนทสาธารณประโยชน 83

4.1.2 การออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง 86

4.1.3 การกาหนดอานาจหนาทของหนวยงานในการดแลรกษาสาธารณ

ประโยชนของแผนดนในประเทศไทย 87

4.1.4 แนวนโยบายของรฐในดานการจดการทดนตามรฐธรรมนญ 100

4.2 มาตรการในการแกไขการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน 111

4.2.1 มาตรการทางกฎหมายในการแกไขปญหาการบกรกทสาธารณสมบต

ของแผนดน 111

1) มาตรการตามประมวลกฎหมายทดน 111

2) มาตรการทางกฎหมายอาญา 117

3) มาตรการทางกฎหมายแพง 119

4) มาตรการทางกฎหมายอน 122

5) มาตรการทางกฎหมายปกครอง 126

4.2.2 มาตรการในการแกไขการบกรกสาธารณสมบตของแผนดน

โดยองคกรฝายปกครอง 133

1) คณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ (กบร.) 133

2) สานกจดการทดนของรฐ กรมทดน 136

3) การใชกระบวนการควบคมโดยองคกรฝายปกครอง 137

ช

หนา

4.2.3 มาตรการแกไขการบกรกสาธารณสมบตของแผนดน

โดยองคการตลาการ 156

1) ศาลยตธรรม 156

2) ศาลปกครอง 159

บทท 5 บทสรปและขอเสนอแนะ 166

5.1 บทสรป 166

5.2 ขอเสนอแนะ 175

บรรณานกรม 179

บทคดยอ

ชอโครงการวจย : มาตรการทางกฎหมายในการบงคบใชเกยวกบการบกรก ทสาธารณสมบตของแผนดนในประเทศไทย

ชอผวจย : นางสาว จรรตน สรอยเสรมทรพย ตาแหนง : อาจารยประจา คณะนตศาสตร วทยาลยราชพฤกษ ประเภทงานวจย : งานวจยคณภาพ

การศกษามาตรการทางกฎหมายในการบงคบใชเกยวกบการบกรกทสาธารณสมบตของ

แผนดนในประเทศไทยนน มวตถประสงคเพอหาแนวทางในการปองกน และแนวทางในการแกไข

ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนในประเทศไทย เนองจาก ทดนอนเปนสาธารสมบตของ

แผนดน เชน ทรกรางวางเปลา ทงหญาเลยงสตว ทางระบายนา สวนสาธารณะ สถานทพกผอน

หยอนใจ เปนทรพยสนสวนกลางทมไวเพอประชาชนไดใชประโยชนรวมกน ซงเปนหนาทของรฐ

ทตองควบคม คมครองปองกนใหคงอยอยางย งยน แตปจจบนปราก ฏวาทดนประเภทนลดนอยลง

เปนจานวนมาก เพราะมผบกรกทาลาย ทาใหทดนดงกลาวเสอมสภาพไมสามารถใชประโยชนไดอก ในสถานการณปจจบนทดนสาธารณสมบตของแผนดนในประเทศไทยนน มจานวน

ลดลงอยางมาก โดยมสาเหตจาก ปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน การทาลาย การทา

ใหเสอมสภาพ ในทสาธารณสมบตของแผนดน ทใชประโยชนร วมกน จากการศกษาพบวา การบก

รกทดนดงกลาวกอใหเกดปญหามากมาย อาทเชน ปญหาการซ าซอนของกฎหมายในเรองอานาจ

หนาทของหนวยงานทมอานาจดแลจดการทสาธารณสมบตของแผนดน ปญหาขอโตแยงทเกดจาก

การรฐนาทดนสาธารณสมบตของแผนดนไปใชประโยชนอยางอน ซงไมใชเพอประโยชน

สาธารณะ ปญหาทางดานสงคมและเศรษฐกจ ปญหาการบกรกโดยไมเจตนาของราษฎร โดยการ

ประกาศทสาธารณประโยชนทบทดนทากนของราษฎร ปญหาเกดจากการแยงชง

ทรพยากรธรรมชาตอนเปนผลจากการขยายตวทางเศรษฐกจและการพฒนาประเทศ โดยขาดการ

วางแผนการใชทรพยากรธรรมชาต ปญหาการบกรกทสาธารณประโยชนของแผนดนโดยนายทน

ภายนอกหรอนายทนในทองถน โดยการบกรกเพอนาทสาธารณประโยชนของแผนดนมาลงทนใน

การดาเนนกจการตางๆของกลมนายทน จากปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดนซงใน

ปจจบนมจานวนมากและกลายเปนปญหาระดบประเทศ ทาใหผวจยเสนอแนะมาตรการทาง

กฎหมายในการบงคบใชเกยวกบการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดนในประเทศไทย คอ

มาตรการทางกฎหมายในการปองกน ไดแก การจดทาทะเบยนทสาธารณประโยชน การออก

หนงสอสาคญสาหรบทหลวง (นสล.) การกาหนดอานาจหนาทของหนวยงานในการดแลรกษา

สาธารณประโยชนของแผนดน ในประเทศไทย ใหชดเจน รฐบาลควรดาเนนการตามแนวนโยบาย

ของรฐในดานทดนตามรฐธรรมนญ และมาตรการทางกฎหมายในการแกไข ไดแก มาตรการทาง

กฎหมาย คอ มาตรการตามประมวลกฎหมายทดน มาตรการทางกฎหมายอาญา มาตรการทาง

กฎหมายแพง มาตรการทางกฎหมายอน และมาตรการทางกฎหมายปกครอง มาตรการในการ

แกไขการบกรกสาธารณสมบตของแผนดนโดยองคกรฝายปกครอง ไดแก คณะกรรมการแกไข

ปญหาการบกรกทดนของรฐ (กบร.) สานกจดการทดนของรฐ กรมทดน และการใชกระบวนการ

ควบคมโดยองคกรฝายปกครองโดยคณะกรรมการสทธมนษยชน และ ผตรวจการแผนดน และการ

ใชกระบวนการควบคมโดยองคการตลาการ ไดแก ศาลยตธรรม และศาลปกครอง

Abstract

Project Name : Thai Legal Enforcement of Public Land Trespass”

Researcher : Miss Jareerat Soisermsap

Position : Lecturer of Faculty of Laws

Project Type : Researching Quality

The aim of this project is to research protecting and improving measures for trespassed

public land. Generally, public land, e.g. free land, livestock field, drainage, park, and public area, is

for public use and the state has duties to regulate and protect public land. In fact, numbers of public

land decrease because of trespassers. As a consequence, such lands can no longer be utilized as for

public use.

Presently, numbers of public land in Thailand decrease dramatically due to trespassing,

destroying, or polluting public land. The study shows that trespassing public land results in several

problems such as overlapped rules with regard to authorities of state bodies in charge, disputes over

public lands utilized by state but not for public use, social and economic problems, regulations

publicizing private lands, scrambling for natural resources due to economic boom and country

development without planning natural resource utilization, and public land trespass by non-local or

local capitalists for their investments.

According to numerous problems, this paper proposes legal measures in regard to

enforcement for public land trespass in Thailand, including protecting and improving measures.

Legal protecting measures encompass making public land registration, issuance of public land deeds,

designating regulating authorities to be responsible for public land specifically, and state authorities’

complying with state policies relating to public land use under constitution law. For legal improving

measures, they include measures of land code, penal code, civil code, and other related regulations

including administrative laws. There are measures regarding improvement of public land trespass

issued by administrative bodies including committee of improving public land trespass, office of

public land management, land office. They also cover legal enforcement by administrative bodies,

e.g. Office of the National Human Rights Commission of Thailand and Office of the Ombudsman

Thailand and legal enforcement by judiciary e.g. courts of justice and administrative courts.

บทท 1

บทนา

ความเปนมาและความสาคญของปญหา

1. ความเปนมาและความสาคญของปญหา ทดนสาธารณสมบตของแผนดน เชน ทรกรางวางเปลา ทงหญาเลยงสตว ทางระบายนา

สวนสาธารณะ สถานทพกผอนหยอนใจ เปนทรพยสนสวนกลางทมไวเพอประชาชาชนไดใช

ประโยชนรวมกน ซงเปนหนาทของรฐทตองควบคม คมครองปองกนใหคงอยอยางย งยน

แตปจจบนปราก ฏวาทดนประเภทนลดนอยลงเปนจานวนมาก เนองจากมผบกรก ทาลาย

ทาใหทดนเสอมสภาพไมสามารถใชประโยชนไดอก

สาธารณสมบตของแผนดนเปนทรพยสนทกชนดของแผนดนซงใชเพอ

สาธารณประโยชนหรอสงวนไวเพอประโยชนรวมกน ซงประมวลกฎหมายแพงและพาณชยไดให

ความหมายไวกลาวคอ “มาตรา 1304 สาธารณสมบตของแผนดนนน รวมทรพยสนทกชนดของแผนดน

ซงใชเพอสาธารณประโยชน หรอสงวนไวเพอประโยชนรวมกน เชน

(1) ทดนรกรางวางเปลา และทดนซงมผเวนคน หรอทอดทง หรอกลบมาเปนของ

แผนดนโดยประการอนตามกฎหมายทดน

(2) ทรพยสนสาหรบพลเมองใชรวมกน เปนตนวา ทชายตลงทางนา ทางหลวง ทะเลสาบ”

(3) ทรพยสนใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ เปนตนวา ปอม และโรงทหาร

สานกราชการบานเมอง เรอรบ อาวธยทธภณฑ”

นอกจากนยงหมายความรวมถง ทดนซงคณะกรมการจดทดนแหงชาต มมตสงวนหรอ

หวงหามทดนของรฐซงมไดมบคคลใดมสทธครอบครอง เพอใหประชาชนใชประโยชนรวมกน

ตามประมวลกฎหมายทดน มาตรา 20(4)

2

นอกจากนยงมทดนของรฐอยางอน เชน ทดนของรฐซงเปนทรพยสนของแผนดน

ธรรมดา โดยรฐถอทดนนนในฐานะอยางเอกชนจะตองออกเปนโฉนดทดน หรอหนงสอรบรอง

การทาประโยชนแลวแตกรณทงน ทดนของรฐประเภทพลเมองใชประโยชนรวมกนบางลกษณะ

ไมจา เปนตองออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง เชน ถนน แมนา ทางรถไฟ เนองจากถนนและ

ทางรถไฟ เปนทดนทมสภาพและขอบเขตชดเจนในตวของมนเองอยแลว สาหรบแมนา ลาคลอง

นนอาจเปลยนขอบเขตไปไดตามธรรมชาต โดยงอกเปนทงอกรมตลงซงบคคลอาจไดมาตาม

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาตรา 1308 หรอบางแหงอาจจะพงทลายลงนากลายเปนสาธารณสมบต

ของแผนดนทพลเมองใชรวมกนได

ประมวลกฎหมายทดนไดกาหนดหลกการจดการ และการดแลรกษาทดนของรฐไว โดย

อานาจจดการทดนทวไป มาตรา 8 วรรคแรกแหงประมวลกฎหมายทดน บญญตวา “บรรดาทดน

ทงหลายอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนหรอเปนทรพยสนของแผนดนนน ถาไมมกฎหมาย

กาหนดไวเปนอยางอนใหอธบดกรมทดนมอานาจหนาทดแลรกษา และดาเนนการคมครองปองกน

ไดตามควรแกกรณ ซงอานาจหนาทดงกลาวน รฐมนตรจะมอบหมายใหทบวงการเมองอนเปน

ผใชกได ” ซงเปนการกาหนดใหรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยมอานาจในการมอบหมาย

อานาจหนาทดแลรกษาและคมครองปองกนทดนทเปนสาธารณสมบตของแผนดน หรอเปน

ทรพยสนของแผนดนใหทบวงการเมองอน นอกจากอธบดกรมทดน เปนผมอานาจดแลรกษาทดน

ดงกลาวกได

ปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดนในประเทศไทยนน ในสถานการณปจจบน

ปรากฏวาทดนสาธารณสมบตของแผนดน มจานวนลดนอยลงมาก เนองจากการบกรก ทาลาย ทา

ใหเสอมสภาพการใชประโยชนร วมกน ปญหาทเกดขนเนองจากราษฎรจานวนเขามาบกรกทาให

ทสาธารณสมบตของแผนดนกลายเปนทอยอาศยและททามาหากนของราษฎรทาใหมปญหายาก

ททาการขบไลประชาชนดงกลาวออกจากทดนของรฐ ซงสาเหตของปญหาการบกรกนน เกดจาก

ความไมชดเจนของทสาธารณประโยชน กลาวคอ จากการทสภาพพนทไดมการเปลยนแปลงไป

จากเดมในอดต และการตรวจสอบขอเทจจรงกระทาไดยากเพราะสภาพแวดลอมไดมการ

เปลยนแปลงไป และการตรวจสอบขอเทจจรงกระทาไดยาก ทาใหไมสามารถนาชแนวเขตเพอการ

รงวด และออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงได นอกจากนยงเกดจากการสารวจและก ารจดทา

ทะเบยนไมครบถวนสมบรณและทางราชการไดจดทาไวนานแลว รวมทงสภาพพนทและแนวเขต

มการเปลยนแปลงไปตามธรรมชาต ซงขาดการดแลรกษา ทาใหขอมลทมอยกบสภาพความเปน

3

จรงคลาดเคลอนไมตรงกนทาใหเกดปญหาการออกเอกสารสทธทบทสาธารณสมบตของแผนดน

ตวอยางของปญหาเหลาน อาทเชน ทางนาทประชาชนเคยใชสญจรไปมาไดตนเขนขนจงมผบกรก

เขาไปครอบครอง หรอเปนสาธารณสมบตของแผนดนซงประชาชนไดเลกใชประโยชนจากทเคย

ใชกนอยเดมแลว เชน เดมเคยใชเปนทงหญาเลยงสตว เปนตนวา มา โค กระบอ ตอมาประชาชน

เลกเลยงสตวจงไมมการใชประโยชนจากทดนทาใหทดนกลายเปนทวางประชาชนจงพากนอพยพ

เขาไปจบจองอยอาศยโดยการปลกสรางอาคารบานเรอนและประกอบอาชพเพาะปลก

หรอทาประโยชนในทดนของรฐนน เมอมบคคลหนงเขาไปไดกมบคคลอนๆ พากนตามเขาไป

อกจานวนมาก โดยตางพากนแสวงหาประโยชนจากทดนดงกลาวอยางมากทสด ทาใหทดน

หมดสภาพความเปนสาธารณะทใชประโยชนรวมกนไดอกตอไป และบางกรณปญหากเกดจาก

ทางราชการดวยเชนกน เชน กรณททางราชการไดเขาไปใชประโยชนโดยปลกสรางอาคาร

สานกงานททาการในทดนสาธารณสมบตของแผนดนโดยยงไมมการถอนสภาพ

นอกจากนแลวยงมปญหาทางดานสงคม เกดความขดแยงระหวางประชาชนผบกรก

กบประชาชนทตองการใชประโยชนในทดน หรอระหวางประชาชนกบทางราชการ ดงนน เพอให

ทดนสาธารณสมบตของแผนดนยงคงเหลออยสาหรบการดารงสภาพแวดลอมทด ลดความขดแยง

ตางๆ รฐจงจาเปนตองมมาตรการทจะควบคมและคมครองปองกนทดนดงกลาวนใหคงอย

อยางย งยน

ปญหาในเรององคกรของรฐทมอานาจดแลทสาธารณประโยชนของแผนดนมมากมาย

หลายองคกรทาใหงานซ าซอนกน เชน หนวยงานสวนกลาง สวนภมภาคและสวนทองถน เชน

การทพระราชบญญตการเดนเรอในนานนาไทย พ.ศ. 2535 มาตรา 117 กาหนดใหกรมเจาทา

มอานาจดแลสาธารณสมบตของแผนดนทางนา ทใชเปนทางสญจรไปมาของประชาชนหรอ

ทประชาชนใชรวมกน ทาใหตความไปไดวา แมไมมการเดนเรอ กรมเจาทากมอานาจดแลนน

จะเปนเรองทเหมาะสมหรอไม ทงนเพราะกรมเจาทาซงเปนหนวยงานของกระทรวงคมนาคม

ไมนาจะตองเขาไปยงเกยวในพนททไมมการคมนาคม และควรจะเปนหนวยงานของ

กระทรวงมหาดไทยไมวาจะเปนอาเภอ หรอจงหวด หรอองคกรปกครองสวนทองถนตางๆ

เปนผมอานาจดแลจดการนาจะมความเหมาะสมกวา นอกจากนในเรององคทมอานาจดแลจดการ

สาธารณสมบตของแผนดนซ าซอนกนน หลายกรณเปนเรองทกฎหมายใหมกาหนดองคกรใหม

ขนมาดแลรกษาและขดการสาธารณสมบตของแผนดนทมองคกรอนดแลอยแลวเรองน กอใหเกด

ปญหาอยางมากวาองคกรใดจะมอานาจอยางแทจรงในการดแลสาธารณสมบตของแผนดน

4

กฎหมายทใหอานาจองคกรในการจดการดแลรกษาสาธารณสมบตของแผนดน

บางองคกรยงมขอความไมชดเจน และคลมเครอ สงผลใหเกดปญหาในทางปฏบตโดยองคกรแต

ละองคกรจะมอานาจนาสาธารณสมบตของแผนดนออกใหประชาชนใชในลกษณะใดไดบาง เชน

เรอง อานาจหนาทในการดแลรกษาทสาธารณประโยชนในเขตเทศบาล กฎหมายไมชดเจนในเรอง

วาเปนอานาจขององคกรใด เพราะคาพพากษาฎกาบางฉบบตดสนวาเทศบาลมอานาจตาม

พระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2497 แตวาคาพพากษาฎกาบางฉบบตดสนวาเปนอานาจของ

กระทรวงมหาดไทยโดยเปนอานาจหนาทของนายอาเภอ ตามพระราชบญญตลกษณะปกครอง

ทองท พ.ศ. 2457

สาหรบสาเหตของปญหาสาคญอกประการ คอ เรองการบงคบใชกฎหมายของ

หนวยงานหรอเจาหนาทของรฐทไมไดกระทาอยางเหมาะสม และเปนธรรม ไมมการบงคบใช

กฎหมายอยางจรงจง ขาดความรวมมอระหวางรฐ องคกรปกครองสวนทองถนและประชาชนใน

พนท นอกจากนนอาจเกดจากกฎหมายทใชบงคบอยในปจจบนไมอาจทาใหการคมครองทสาธารณ

สมบตของแผนดนไดสมฤทธผลหรอเกดประสทธภาพได

ปญหาการผกขาดอานาจในการจดการสาธารณสมบตของแผนดนโดยไมใหประชาชน

มสวนรวมในการจดการ ใน การใชและการแสวงหาประโยชนจากทสาธารณสมบตของแผนดน

ทประชาชนใชรวมกนนน มกยดตดกบแนวความคดวาทดนสาธาร ณสมบตของแผนดนนน มกยด

ตดกบแนวความคดวาทดนสาธารณสมบตทประชาชนใชรวมกน จะนาไปใชประโยชนอยางอน

ไมได จงทาใหไมไดรบประโยชนจากทดนเทาทควร และในกรณทประชาชนเลกใชประโยชน

แลวกไมมการนาไปใชใหเกดประโยชนอยางอนอก อนเปนเหตใหมการบกรกเขาครอบครองเปน

เจาของจนประชาชนไมสามารถกลบเขาไปใชประโยชนในทดนนนรวมกนได

จากการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดนดงกลาว ผวจยจงสนใจทจะศกษาประวต

ความเปนมา ขนตอนและมาตรการทางก ฎหมายและระเบยบปฏบตทเกยวของ ในการบงคบใช

เกยวกบการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน ในประเทศไทย และศกษาดานนโยบายของรฐใน

การแกไขปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน บทบาทขององคการอสระตามรฐธรรมใน

การชวยแกไขปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน อาทเชน คณะกรรมการสทธ

ผตรวจการแผนดน องคกรตลาการในการระงบขอพพาทในกรณทมการฟองรองเปนคดขนสศาล

5

ตลอดจ นนาหลกการมสวนรวมของประชาชน แนวคดเรองสทธชมชน และการมสวนรวมของ

องคกรปกครองสวนทองถนมาแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐทมในปจจบน เพอหา

ขอบกพรองและนาเสนอมาตรการทางกฎหมายในการบงคบในการปองกนและแกไขปญหาการบก

รกทสาธารณสมบตของแผนดนในประเทศไทยทเหมาะสมตอไป

2. วตถประสงคของการศกษา

2.1 เพอศกษาประวตความเปนมาทงในประเทศ และในตางประเทศเกยวกบการจดการ

ทสาธารณสมบตของแผนดน แนวความคดและหลกกฎหมายเกยวกบทดนสาธารณสมบตของ

แผนดน ตลอดจนกระบวนการวธการบงคบใชกฎหมายทเกยวของในเรองการปองกนและแกไข

การบกรกทดนสาธารณสมบตของแผนดน

2.2 เพอศกษา สาเหตและปญหาของการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดนในอดตถง

ปจจบนในประเทศไทย

2.3 เพอวเคราะห หรอศกษาการใชประโยชนทดนสาธารณสมบตของแผนดน

มาตรการทางกฎหมาย และมาตรการอนๆ ในการปองกนและแกไขการบกรกทสาธารณะสมบต

ของแผนดน

2.4 เพอเสนอแนะมาตรการทางกฎหมายในการบงคบใชเกยวกบการบกรกทสาธารณ

สมบตของแผนดนทเหมาะสมในประเทศไทยตอไป

3. ขอบเขตการศกษา

3.1 วเคราะหกฎหมาย ระเบยบ และคาสงทเกยวของ คาพพากษาศาลยตธรรม และ

ศาลปกครอง ไดแก

(1) รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550

(2) ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย

(3) ประมวลกฎหมายทดน

(4) ประมวลกฎหมายอาญา

(5) พระราชบญญตกาหนดแผนและขนตอนการกระจายอานาจใหแกองคกร

ปกครองสวนทองถน พ.ศ. 2542

(6) พระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พทธศกราช 2457

6

(7) นโยบาย ระเบยบและคาสงทเกยวของกบทสาธารณสมบตของแผนดน

(8) คาพพากษาศาลยตธรรมและศาลปกครองทเกยวของ

3.2 การรวบรวมและวเคราะหนโยบายของรฐบาลในการปองกนและแกไขการบกรก

ทสาธารณสมบตของแผนดน

3.3 วเคราะหสภาพปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดนในอดตถงปจจบน

3.4 เสนอแนะแนวทางการปองกนและแกไขปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของ

แผนดน การใชมาตรการทางกฎหมายแพง กฎหมายอาญา กฎหมายปกครอง ตลอดจนการนา

หลกการมสวนรวมของประชาชนในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสทธชมชนในการจดการ

บารงรกษาและใชประโยชนรวมจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมตามรฐธรรมนญ

ตลอดจนการกระจายอานาจใหองคกรปกครองสวนทองถนเขามามสวนรวมในการดแลรกษา และ

การใชประโยชนจากทดนสาธารณประโยชน

4. วธการศกษา

4.1 การศกษาในภาพรวมใชการรวบรวมบทบญญตของกฎหมายทเกยวของกบสาธารณ

สมบตของแผนดน คาพพากษาศาลยตธรรมและคาพพากษาศาลปกครอง รายงานเรองรองเรยนของ

องคกรอสระ นโยบาย ระเบยบ คาสงและเอกสารรายงานทเกยวของ และแนวทางปฏบต

วทยานพนธรวมทงเอกสารวชาการอนๆ ทงภาษาไทยและภาษาตางประเทศ

4.2 การศกษาจะดาเนนการโดยใชขอมลทตยภมทคนควาและไดรบจากหนวยงานของรฐ

นอกจากนนจะทาการสมภาษณผทเกยวของหรอเปนผปฏบตงานตามกฎหมาย อนไดแก

นกวชาการสวนราชการทเกยวของ เจาหนาทในหนวยงานของรฐ อาทเชน กรมทดน

5. ผลทคาดวาจะไดรบจากการศกษา

5.1 เพอหาขอสรปอนเปนแนวทางในการปองกนและการแกไขปญหาการบกรก

ทสาธารณสมบตของแผนดนในประเทศไทย อนเปนประโยชนตอการปฏบตงานของหนวยงาน

และเจาหนาทของรฐทเกยวของ ตลอดจนเปนแนวทางในการกาหนดนโยบายแกรฐบาลในการดแล

รกษาและคมครองทสาธารณประโยชนของแผนดนในประเทศไทย

5.2 ทาใหมการนามาตรการทางกฎหมายตางๆ มาบงคบใช อนไดแก มาตรการทาง

กฎหมายในการปองกน เชน การออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง การจดทาทะเบยนท

7

สาธารณะ และมาตรการทางกฎหมายในการแกไขปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน

อาทเชน การใชมาตรการทางกฎหมายแพง กฎหมายอาญา กฎหมายปกครอง ตลอดจนนาหลกการ

มสวนรวมของประชาชนในการพทกษทรพยากรธรรมชาต เรองสทธชมชน และการกระจาย

อานาจใหองคกรปกครองสวนทองถนในการดแลรกษาสาธารณสมบตของแผนดนตามบทบญญต

ในรฐธรรมนญและกฎหมายอนทเกยวของ

8

บทท 2

ทสาธารณสมบตของแผนดน

ในบทนจะมการศกษาววฒนาการการของทสาธารณสมบตของแผนดนในตางประเทศ

ซงถอวาเปนตนกาเนดของสาธารณสมบตของแผนดนในประเทศไทย นอกจากนยงไดศกษา

ความหมายของทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน ระบบในการจดการทสาธารณสมบตของ

แผนดน โดยจะศกษาผลของการเปนทสาธารณสมบตของแผนดน การสนผลของสาธารณสมบต

ของแผนดน องคกรทมอานาจหนาทในการตามกฎหมายในการดแลรกษาคมครองและปองกน

ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน ตลอดจนนโยบาย ระเบยบคาสงของรฐทเกยวของกบการ

แกไขการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน

2.1 สาธารณสมบตของแผนดนตามกฎหมายตางประเทศ

กฎหมายโรมนแบงทรพยสนของรฐ ออกเปน 2 ประเภท0

1 คอ

1. ทรพยสนประเภททประชาชนใชรวมกนและถอวาเปนของประชาชนทกคน เชน ทาง

นา ทางหลวง สะพาน สถานทประชม เปนตน เปนทรพยสนทตองมกฎหมายคมครองไวเพอให

ประชาชนใชประโยชนรวมกน จงทาใหทรพยสนประเภทนเปนทรพยสนทเอกชนคนใดไมสามารถ

ถอกรรมสทธได และความคดดงกลาวจงพฒนามาเปนทรพยนอกพาณชย คอ จาหนายจายโอน

ไมได ยกอายความขนเปนขอตอสไมได เปนตน

2. ทรพยสนทกษตรยถอครองไวเชนเดยวกบเอกชน

2.1.1 สาธารณสมบตของแผนดนของประเทศฝรงเศส1

2

1 ชยวฒน วงศวฒนศานต , กฎหมายและการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม ครงท 4 (กรงเทพฯ : โรง

พมพมหาวทยาลยรามคาแหง, 2526). หนา 162. 2 ชยวฒน วงศวฒนศานต, กฎหมายวาดวยทรพยสน , ครงท 9 (กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2533) หนา 208.

9

สาหรบประเทศฝรงเศสไดแบงทรพยของแผนดนออกเปน 2 ประเภท คอ

1. สาธารณสมบตของแผนดนอนเปนทรพยนอกพาณชยและอยในบงคบของกฎหมาย

มหาชน ไดแก ทรพยสนซงประชาชนใชรวมกน เชน ถนน แมนา ทางรถไฟ ทาเรอ ซงตอมา

ไดมการกาหนดใหทรพยสนบางประเภททไมไดมลกษณะทประชาชนใชรวมกน เชน อาคารททา

การ เปนสาธารณสมบตของแผนดนดวย

2. ทรพยสนทรฐถอครองเหมอนเอกชน และอยภายใตกฎหมายเอกชน ทรพยสน

ประเภทนถอเปนทรพยในพาณชย สามารถจาหนายจายโอนและสามารถยกอายความขนตอสได

ประเภทของสาธารณสมบตของแผนดนตามระบบกฎหมายฝรงเศสแบงเปน 2 ประเภท คอ

1. สาธารณสมบตของแผนดนโดยธรรมชาต หมายถง ทรพยสนทกลายสภาพเปน

สาธารณสมบตของแผนดน ไดแก ( 1) การเปนสาธารณสมบตของแผนดนตามธรรมชาต เชน

การเปลยนแปลงของชายฝงทะเล การเปลยนแปลงประเภทแมนา ลาคลอง ทองนา เกาะ

(2) การเปนสาธารณสมบตของแผนดนทเปนผลมาจากการกาหนดของฝายปกครอง เชน ทางนา

ไหล ทะเลสาบ

2. สาธารณสมบตของแผนดนโดยการกาหนดใหเปน ไดแก ( 1) สาธารณสมบตของ

แผนดนเพอใชประโยชนของประชาชน เชน ถนน ทางดวน ทางหลวงจงหวด ทางหลวงทองถน

สวนประกอบของทางหลวง ทาเรอพาณชย ทาเรอประมง อาคารและสงกอสรางเพอประโยชนใน

การเดนเรอ และ ( 2) สาธารณสมบตของแผนดนเพอบรการสาธารณะ เชน สนามบน สถานรถไฟ

เปนตน

สาหรบการไดมาซงสาธารณสมบตของแผนดน ประเภทโดยการกาหนดใหเปนอาจ

ไดมาโดยวธการดงตอไปน

1. การไดมาตามกฎหมายแพงโดยเสยคาตอบแทน เชน การซอขาย การแลกเปลยน

การจดสราง และการไดมาโดยไมเสยคาตอบแทน เชน การให

2. การไดมาตามกฎหมายมหาชนโดยเสยคาตอบแทน เชน การเวนคนและการโอน

กจการของเอกชนเปนของรฐ และการไดมาโดยไมเสยคาตอบแทน เชน การไดมาซงอาคารหรอ

ทดนทไมมเจาของ ทรพยสนทรบมาจากผกระทาความผด และมรดกทไมมผรบ

การคมครองสาธารณสมบตของแผนดนในประเทศฝรงเศส 2

3 ไดแก การคมครองใน

ลกษณะตางๆ ดงตอไปน

3 สนทรยา เหมอนพะวงศ , การใชและคมครองสาธารณสมบตของแผนดน, (วทยานพนธมหาบณฑต

คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2537) หนา 128.

10

1. การจาหนายจายโอนไมได หลกการพนฐานททาใหเกดหลกเรองหามโอน พจารณา

จากการใชสาธารณสมบตของแผนดนเปนสาคญ การหามโอนมใชเพราะสภาพหรอลกษณะ

ของทรพยสนนนไมสามารถโอนกนได แตเนองจากทรพยสนนนมอยเพอประโยชนของสวนรวม

จงจาเปนตองรกษาสภาพการใชประโยชนสวนรวมใหคงอยไดตลอดไป และหลกการหามโอนน

มใชเดดขาด แตจะมลกษณะสมพนธกบสภาพการใชอยเสมอ

2. ภาระจายอมทางปกครองเพอประโยชนของสาธารณสมบตของแผนดน 3

4 คอ

เปนเรองของการทเจาของทรพยทตดอยกบสาธารณสมบตของแผนดนตองอยภายใตบงคบ

แหงกฎหมาย ใหตองสละสทธการใชทรพยสนของตนบางอยางเพอประโยชนในการใชสาธารณ

สมบตของแผนดนของบคคลทวไป เชน ในบางกรณมหนาทตองไมกระทาการบางอยาง

ในทรพยสนของตนทอยตดกบสาธารณสมบตของแผนดน และจะกระทาไดตอเมอไดรบอนญาต

จากฝายปกครองเทานน

3. การคมครองทางอาญา 4

5 ตามกฎหมายฝรงเศส การกระทาผดใดๆ เกยวกบสาธารณ

สมบตของแผนดน มทงโทษตามกฎหมายอาญาทวไป เชน ในความผดและโทษตามกฎหมาย

เฉพาะทเรยกวาความผดฐานหรอซงอานาจตามกฎหมายอาญานเปนอานาจดแลรกษาความสงบ

เรยบรอยทวไป ทอยเหนอสาธารณสมบตของแผนดนและทรพยสนของแผนดนธรรมดาอนเปน

อานาจทมอยเพอรกษาความสงบเรยบรอย ความมนคง และความปลอดภยของสงคม สวนอานาจ

พเศษในการปกปองรกษาดแลมใหมการใชสาธารณสมบตของแผนดนหรออานาจดแลการ

ใชสาธารณสมบตของแผนดนใหเปนไปดวยดนน เรยกวา อานาจดแลสงวนรกษา ทาใหฝาย

ปกครองมสทธเตมทเหนอสาธารณสมบตของแผนดนในการดแลรกษาสาธารณสมบตของแผนดน

ใหคงอยเพอประโยชนสาธารณะตอไปได โดยฝายปกครองมอานาจจดการอยางเตมทตามความ

เหมาะสม ซงอานาจนเปรยบเสมอนเจาของทรพยปกปองดแลทรพยสนของตน

4. การดแลรกษาโดยทวไปแลวถอเปนหลกวา หนวยงานของรฐมหนาทดแลรกษา

สาธารณสมบตของแผนดนไมวาสาธารณสมบตของแผนดนนนจะใช เพอประโยชนโดยทวไปหรอ

เฉพาะกรณกตาม

5. การคมครองทางศาล การคมครองในลกษณะนเปนกรณทหนวยงานของรฐมสทธ

ฟองขบไลผทเขามาครอบครองสาธารณสมบตของแผนดนโดยไมมสทธตอศาลยตธรรมหรอ

ศาลปกครองกได โดยสวนใหญแลวหนวยงานของรฐจะยนฟองขบไลตอศาลปกครอง

และเปนระยะยาวนานทผพพากษาศาลปกครองจะมอานาจเฉพาะกรณการกระทาผดทเกยวกบ

4 เรองเดยวกน หนา 143. 5 เรองเดยวกน หนา 135.

11

ทางหลวงสาคญ และกรณเกยวกบสญญาการใชประโยชนสาธารณสมบตของแผนดน แตอยางไร

กตาม ในป 1961 สภาแหงรฐไดมคาพพากษาวาผพพากษาศาลปกครองมอานาจในทกคดทเกยวกบ

การขบไลดงกลาว

การสนสภาพการเปนสาธารณสมบตของแผนดนและผลของการสนสภาพ5

6

การสนสภาพของการเปนสาธารณสมบตของแผนดนจะตองเปนเงอนไขของการ

สนสภาพและเงอนไขการสนสภาพดงกลาวขนอยกบวาเปนสาธารณสมบตของแผนดนประเภท

โดยสภาพทางธรรมชาตหรอประเภทโดยการกาหนดใหเปน โดยมรายละเอยดดงตอไปน

1. เงอนไขการสนสภาพของสาธารณสมบตของแผนดน ประเภทสภาพทางธรรมชาตนน

จะสนสดตามลกษณะธรรมชาต เชน ทองนาตนเขน แตมกรณยกเวน เชน กฎหมายกาหนดวา

แมทองนาตนเขนกยงเปนสาธารณสมบตของแผนดน หรอมกฎหมายบญญตใหลานา ทะเลสาบ

คลอง ซงใชเดนเรอได แมเปลยนสภาพกตองออกกฎกระทรวงมาถอนสภาพ

2. เงอนไขการสนสภาพของสาธารณสมบตของแผนดนประเภทโดยการกาหนด

ใหเปนนน จะตองมคาสงถอนสภาพคน หากไมมการดาเนนการดงกลาวแมสภาพทางธรรมชาต

หรอการใชประโยชนจะเปลยนกไมมผลในทางกฎหมาย เชน ทางเดนเชอมระหวางหมบานแมไมม

การใชสอย แตเปนทางนาไหล เมอยงไมมคาสงถอนสภาพการเปนสาธารณสมบตของแผนดน

กยงไมสนไป หรอพนทเคยเปนสนามบนและไมไดใชประโยชนแลวหากยงไมถอนสภาพกยงเปน

สาธารณสมบตของแผนดน สาหรบการออกคาสงถอนสภาพกยงเปนสาธารณสมบตของแผนดน

สาหรบการออกคาสงถอนสภาพจะเปนไปตามกฎหมายในแตละเรองทเกยวของกบทรพยสนนน

ซงกฎหมายดงกลาวระบวาหนวยงานใดเปนหนวยงานทรบผดชอบ

ผลการสนสภาพการเปนสาธารณสมบตของแผนดน6

7

การสนสภาพการเปนสาธารณสมบตของแผนดนไมวาจะเปนผลมาจากการเปลยนแปล

ทางธรรมชาตของทรพยสนนนหรอเปนผลมาจากการถอนสภาพ ทรพยสนนนกยงอยในความดแล

6 ธรรมรงส วรรณโก , ระบบการจดทดนทเปนสาธารณสมบตของแผนดน, (วทยานพนธมหาบณฑต

คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2539) หนา 8-9. 7 เรองเดยวกน หนา 9-11.

12

ขององคกรนน และการสนสภาพจะเปนการเปลยนแปลงสถานะทางกฎหมายเทานน ซงโดยหลก

แลวจะทาใหทรพยสนนนกลายเปนทรพยสนทรฐถอครองเหมอนเอกชน ซงมผลทาใหจาหนายจาย

โอนทรพยได ตกอยภายใตบงคบกฎหมายแพงซงเอกชนสามารถยกอายความขนเปนขอตอสได

และทรพยสนนนไมไดรบเอกสทธจากการคมครองตามกฎหมายปกครอง หากมกรณพพาทจะอย

ภายใตบงคบกฎหมายเอกชน จะอางกฎหมายอาญาหรอเรยกคาเสยหายทางปกครองไมได

ในการดแลจดการสาธารณสมบตของแผนดน อานาจดแลจดการสาธารณสมบตของ

แผนดนทมไวเพอใหประชา ชนรวมกนและมไวเพอการบรการสาธารณะขององคกรตางๆตาม

กฎหมายฝรงเศ สมอยตามกฎหมายหลายฉบบ ไดแก องคกรปกครองสวนทองถน องคกรปกครอง

สวนกลาง องคกรปกครองสวนภมภาค องคการมหาชนอสระทงหลาย ผจดทาบรการสาธารณะ

และหมายความรวมถงผรบสมปทานบรการสาธารณะดวย การแบงแยกสาธารณสมบตของแผนดน

เพอการดแลจดการนน บางกรณมการแยกความเปนเจาของสาธารณสมบตของแผนดนออกตางหาก

จากกนไปเลย เชน เทศบาลจะมทางสวนทองถนทเทศบาลมอานาจเตมในการจดการตางๆใน

ขณะทอานาจในการจดการทางหลวงหรอทางระดบชาตเปนหนาทของกรมทเกยวกบทางหลวง

ตามประมวลกฎหมายทางหลวง ประมวลกฎหมายชนบท และประมวลกฎหมายเทศบาล

นอกจากนอาจมสาธารณสมบตของแผนดนบางประเภทททงองคกรปกครองสวนทองถนและสวน

ทองถนมอานาจดแลจดการรวมกน แตอานาจของสวนทองถนถกจากดมากกวา โดยเฉพาะเรองการ

อนญาตใหใชสาธารณสมบตของแผนดนแบบเฉพาะราย คอ สวนทองถนมอานาจอนญาตให

เอกชนเขาไปใชประโยชนในสาธารณสมบตของแผนดนแบบเฉพาะรายในลกษณะของการใชพน

ผดสาธารณะเทานนในขณะทองคกรปกครองสวนกลางหรอสวนภมภาค มอานาจใหเอกชนใชสา

ธารณสมบตของแผนดนแบบเฉพาะรายในลกษณะทมการตดตงสงใดอยางแนนหนาหรอมการ

เปลยนแปลงโครงสรางสาธารณสมบตของแผนดนแตอยางใด

การจดการดแลทสาธารณสมบตของแผนดนกรณมการดแลทซาซอนของหนวยงาน7

8

กรณสาธารณประโยชนของแผนดนมไดมการสนสดการใชประโยชนของหนวยงาน

ทมอานาจจดการ ในทางตรงกนขามถาหนวยงานทมอานาจจดการไมอาจรกษาอสงหารมทรพยไว

เพอวตถประสงคเดมได กจะตองโอนการใชประโยชนใหแกผทจะมาใชประโยชนตอไป

8 ธรรมรงส วรรณโก, ระบบการจดทดนทเปนสาธารณสมบตของแผนดน , (วทยานพนธ

มหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2539) หนา 11-13.

13

ในสาธารณสมบตของแผนดนเดยวกน อาจมการดแลโดย 2 หนวยงาน เชน ถนนบรเวณ

ททางรถไฟตดผาน มการใชประโยชนในฐานะทเปนทางสาธารณะในขณะเดยวกนกเปนทางรถไฟ

สาหรบการใชประโยชนสาธารณสมบตของแผนดนนน มทงการใชโดยประชาชนและ

หนวยงานของรฐนน การใชสาธารณสมบตของแผนดนสาหรบพลเมองใชรวมกน แบงออก

ไดหลายลกษณะ เชน การแบงเปนการใชแบบปกต และการใชแบบไมปกต หรอการแบงเปน

การใชแบบรวมกน และการใชแบบเฉพาะราย

การใชแบบรวมกน มลกษณะดงน

(1) การใชแบบรวมกนเปนการใชแบบทวไป ไมจากดเฉพาะบคคลใดบคคลหนง

เปนความสามารถในการเขาใชในลกษณะทวๆไป โดยไมจาเปนตองไดรบอนญาตจากเจาหนาท

ของรฐกอน ผใชไมไดสทธพเศษในการใชเฉพาะบคคล แตเปนเรองสทธของทกคนโดยไมจากด

จานวน และมไดระบวาเปนสทธสวนบคคลใดทจะใชสาธารณสมบตของแผนดน ภายใต

หลกเกณฑซงกาหนดไวเปนการทวไป การใชแบบนไมมเอกชนคนใดมสทธในการใชโดยเฉพาะ

ดกวาผอน

(2) การใชแบบรวมกนน ประชาชนทวไปสามารถเขาใชประโยชนไดพรอมๆกน เชน

การขบรถโดยบคคลคนหนงไมเปนการขดขวางใหผอนไมสามารถขบรถได การวง

ในสวนสาธารณะหรอการนงชมธรรมชาตในเขตอทยานของบคคลหนงไมกระทบสทธของผอน

(3) การใชรวมกน มลกษณะการใชทไมคงทนถาวรยาวนาน มการหยดและเรมตนใหม

อยตลอดเวลา คอ เปนการใชชวคราวในชวงเวลาใดเวลาหนงเทานน

(4) การใชแบบรวมกนเปนการใชแบบปกต ตามวตถประสงคแหงทรพยนนเอง การใช

แบบปกตเปนการใชทสอดคลองกบสภาพทรพยนน ถาการใชไมสามารถไปกนไดกบทรพยนน

การใชเชนนนเปนการตองหาม

การใชแบบเฉพาะราย มลกษณะดงน

(1) การใชแบบเฉพาะราย เปนผลทางกฎหมายททาใหเอกชนคนใดคนหนงโดยเฉพาะ

มสทธในการใชสาธารณสมบตของแผนดน ซงสทธพเศษนมาจากการอนญาตจากฝายปกครอง

การไดรบอนญาตจากฝายปกครองเปนหลกการสาคญทขาดไมได สาหรบการใชแบบเฉพาะรายน

(2) การไดรบอนญาตจากฝายปกครองทาใหผไดรบอนญาตไดรบสทธพเศษ โดยเปน

ผมสทธเหนอสาธารณสมบตของแผนดนแตเพยงผเดยว เพราะการใหผขออนญาตตงรานขายกาแฟ

บนทางเทาแลวยอมไมสามารถอนญาตใหผอนเขาใชพนทบรเวณนนไดอก

14

(3) การใชแบบเฉพาะรายมลกษณะถาวร แมการอนญาตใหใชสาธารณสมบตของ

แผนดนแบบเฉพาะรายทกครงจะมลกษณะไมถาวร และสามารถเพกถอนได แตในเมอยงไมมการ

เพกถอน สทธของผไดรบอนญาตกยงคงมอยอยางถาวรสมบรณ

(4) การใชแบบเฉพาะราย มกเปนการใชแบบไมปกต เพราะเปนการใชของเอกชน

คนเดยวในทรพยสนทมอยเพอประโยชนรวมกนของประชาชนโดยทวไป เชน การตงรานกาแฟ

บนทองถนน การตงแผงหนงสอพมพบนทางเทาและการวางทอใตทางสาธารณะนน มได

สอดคลองกบวตถประสงคของทรพยเหลานนเลย

ในการจดการและใชประโยชนของหนวยงานของรฐนน อาจจะมการเปลยนแปลงการ

ใชประโยชนโดยปราศจากการถอนสภาพและปราศจากการโอนได โดยการเปลยน

การใชประโยชนระหวางสวนราชการหรอองคการปกครองสวนทองถนไปยงสวนราชการอน

หรอองคการปกครองสวนทองถนจากเดมทกาหนดใหหนวยงานหนงใชประโยชนในสาธารณ

สมบตของแผนดน ตอมาใหอกหนวยงานหนงใชเพอประโยชนอยางอน เชน อาคารหลงหนง

ซงกระทรวงหนงใชประโยชน อาจมอบหมายใหกระทรวงอนใชประโยชนได หรอ

การเปลยนแปลงการใชประโยชนเมอไมใชกรณการถอนสภาพ ซงเปนเพยงการเปลยน

วตถประสงค และเปลยนหนวยงานทรบผดชอบ แตอยภายใตระบบของสาธารณสมบต

ของแผนดน ซงในกรณของการเปลยนแปลงการใชประโยชน อาจมไดในลกษณะดงตอไปน

1. การเปลยนแปลงการใชประโยชนในสวนราชการเดยวกน ซงหนวยงานนน

มสทธเปลยนแปลงการใชประโยชนอยางไรกได และเปนความจาเปนทตองแบงแยกการใช

ประโยชนสาธารณสมบตของแผนดนของรฐ หรอขององคกรปกครองสวนทองถน และมกรณ

ขอสงวนพเศษเพอเปลยนแปลงการใชประโยชนของสาธารณสมบตของแผนดน

1.1 การเปลยนแปลงการใชประโยชนระหวางหนวยงานของรฐอนเปนการเปลยนแปลง

การจดการนน ตามกฎหมายวาดวยทรพยสนของรฐประเทศฝรงเศส บญญตวาการโอนการจดการ

จะตองเปนกรณทรพยสนประเภทสาธารณสมบตของแผนดนแหงชาตเทานน ซงจะตอง

มการดาเนนการ 3 ขนตอน คอ 1. การอนญาตลวงหนา 2. การตดสนใจทโอนหรอเปลยนแปลง

การใชประโยชน 3. การมอบทรพยสนใหอกหนวยงานหนง

1.2 การเปลยนแปลงระหวางหนวยงานขององคการปกครองสวนทองถน จะทาโดย

องคกรทมอานาจพจารณา คอ สภาทองถน เปนเจาของทรพยสน การเปลยนแปลงนไมตองเสย

คาใชจายระหวางหนวยงานทสงมอบและหนวยงานทรบมอบ

15

2. การเปลยนแปลงการใชประโยชนตางหนวยงานกน อาจจะมขนในกรณทมการตกลง

กนระหวางหนวยงาน หรอในกรณทมการปรบปรงการใชประโยชนสาธารณสมบตของแผนดน

ของอกหนวยงานหนงเพอประโยชนของตนโดยหนวยงานทเปนผครอบครองไมไดใหความยนยอม

2.1.2 สาธารณสมบตของแผนดนของประเทศเยอรมน8

9

ในประเทศเยอรมนนน คานยามของคาวา “ทรพย” ในทรพยมหาชน ไมไดมความหมาย

ตรงกบนยามในทางกฎหมายแพง เพราะคานยามของคาวา “ทรพย” ตามกฎหมายแพง หมายถง

วตถทมรปราง ซงความมรปราง ในความหมายนเปนสวนหนงของการจากดขอบเขตใหชดเจน

ขน แตสาหรบทรพยมหาชนมไดนาความหมายดงกลาวมาใช เนองจากนาทไหล พนทในอากาศ

ทอยเหนอเขตแดนเทาทสามารถใชประโยชนได และพลงงานไฟฟา เปนทรพยมหาชน หรอ

สามารถทจะเปนทรพยมหาชนได ทรพยมหาชนไมจาเปนตองอยในกรรมสทธของฝายปกครอง

เสมอไป เพราะเปนการเพยงพอทจะใหทรพยนนอยในอานาจของฝายปกครองเพอกาหนด

วตถประสงคของทรพยนน เปนไปไดวาทรพยมหาชนเปนเพยงสวนหนงและเปนสวนควบทสาคญ

ของทรพยในความหมายของกฎหมายแพง และทรพยมหาชนจงอยภายใตกฎหมายพเศษ

ในทางกฎหมาย

ทรพยมหาชน ในความหมายอยางกวาง หมายถง ทรพยของฝายปกครองทกชนด

ซงมไวเพอดาเนนกจการของฝายปกครองไมวาโดยทางตรงหรอโดยทางออม เพอบรรลเปาหมาย

ในภาระหนาทของฝายปกครอง ทรพยของฝายปกครองในกรณนรวมถง ทรพยทเกยวกบการคลง

ของรฐ ทรพยทางปกครอง และทรพยมหาชนทใชเพอประโยชนรวมกน

ทรพยมหาชนในความอยางแคบ หมายถง ทรพยทางปกครอง และทรพยมหาชน

ทใชเพอประโยชนอนรวมกนเทานน ไดแก

1. ทรพยทเกยวกบการคลงของรฐในความหมายอยางกวาง ไดแก ทดน ปาไม เงนสด

กจการดานอตสาหกรรมของรฐ พพธภณฑ ใบหน ซงกาไร ดอกผล หรอคณคาของทรพยนน

มผลตอรฐหรอนตบคคลตามกฎหมายมหาชนในดานการคลงสาหรบการทาใหบรรลเปาหมาย

ในภารกจของฝายปกครอง โดยหลกการทรพยทเกยวกบการคลงของรฐนน ใหถอกฎเกณฑ

ตามกฎหมายแพง โดยเฉพาะการไดมาการตกอยในภาระบางประการ และการจาหนายจายโอน

ดงนน ขอพพาทเกยวกบทรพยทเกยวกบการคลงของรฐ จงอยในเขตอานาจของศาลยตธรรม

9 เรองเดยวกน หนา 15-17.

16

แตบางกรณไดกาหนดกฎเกณฑพเศษสาหรบทรพยประเภทน ดงนน ทรพยทเกยวกบการคลง

ของรฐ จงตองแยกออกจากกฎหมายปกครอง

2. ทรพยทางปกครองทมไวเพอตอบสนองฝายปกครองในการดาเนนการทางปกครอง

โดยทางตรงเพอใหบรรลวตถประสงคในภาระหนาทของฝายปกครองและหมายรวมถงทรพย

ทงหมดของฝายปกครอง เชน อาคารสถานทของฝายปกครอง โรงเรยน หองสมด โรงพยาบาล

คายทหาร และสถานดบเพลง เปนตน

3. ทรพยมหาชนซงใชประโยชนรวมกน เชน ชายหาด ทางสาธารณะ ถนน และสะพาน

โดยการใชรวมกน คอ การใชชนดพเศษ ดงนน การใชรวมกนของทรพยมหาชนแยก

ออกจากการใชชนดอนๆ คอ เปดโอกาสเปนการทวไปสาหรบทกๆคน การใชรวมกนจงจากด

ลกษณะการใชทเปนลกษณะเฉพาะบคคล แตขอบเขตการใชนนอาจอยภายใตขอบเขตทจากด เชน

การใชโบสถ สมาชกของโบสถทกคนสามารถจะเขาถงการใชประโยชนจากทรพยนนได

แตมขอเทจจรงวาการใชประโยชนนอาจจะขดขวางบคคลซงมไดเปนสมาชกของโบสถได

แตอยางไรกตามทรพยมหาชนนนอาจมการใชในกรณพเศษ ซงผใชจะตองขออนญาต

และเสยคาธรรมเนยม เชน การเกบคาธรรมเนยมการใชทางหลวง การเกบภาษการนาเขารถยนต

ชนดและขอบเขตของการใชรวมกนนน แตกตางตามลกษณะของทรพยมหาชน ซงมผล

จากการกาหนดวตถประสงคของทรพยมหาชน การใชรวมกนจงถกผกพนตามวตถประสงค

ทกาหนดโดยกฎหมายหรอวตถประสงคทปรากฏชดเจนจากสภาพของทรพยมหาชนนน ดงนน

การใชรวมกนตองรกษาใหอยในขอบเขตของเจตจานงในการใชรวมกน หมายถง ไมอนญาตใหใช

ไปในทางทผดซงทาใหบคคลอนเสยหาย เวนแต ความเสยหาย เพยงชวคราวทเกดจากการใชนน

เปนกรณไมสามารถหลกเลยงได นอกจากนการเปลยนแปลงสภาพภายนอกของทรพยมหาชน

ในทกกรณถอเปนการใชทเกนขอบเขต

การเกดขนและการสนสดของทรพยมหาชนในประเทศเยอรมน

การเกดขนของทรพยมหาชนนนอาจเกดโดยธรรมชาต เชน ทางนาและชายหาด

หมายความวา เกดขนโดยผานการการะทาทมจดมงหมายในการกอตงขน การเกดขนของทรพย

มหาชนประเภททรพยทางปกครอง จะเปนจดสรางขน ถกจดหามา และไดถกนามาใชเปนอาคาร

เรยนหรอทวาการจงหวด โดยการจดสรางขนพรอมกบการจดหามาใชเปนอาคารเรยนทวาการ

จงหวด โดยการจดสรางขนพรอมกบการจดหามาสาหรบอปกรณตางๆ ทจาเปนกบวตถประสงค

17

ของทรพยเหลานน จงเปนการกาหนดใหทรพยเหลานเปนทรพยมหาชนและกาหนดวตถประสงค

นอยภายใตหลกการในทางกฎหมายพเศษ ซงเปนหลกการทใชสาหรบทรพยมหาชน

การสนสดของการเปนทรพยมหาชน สนสดโดยการสนสภาพของทรพยนนและ

การถกยกเลกโดยกฎหมาย การยกเลกนไมอาจเปนไปไดในกรณของทรพยมหาชนซงเปนอย

โดยธรรมชาต แตคณสมบตการเปนทรพยหมาชนนนอาจสญสนไปไดกบสภาพธรรมชาต

ซงเปนคณสมบตของทรพยมหาชนนน เชน เขอนรมแมนาถกพดพาไป

ทรพยมหาชนเกดขนจากการกอตงและกาหนดวตถประสงคโดยกฎหมาย ทรพยมหาชนนน

สามารถยกเลกโดยกฎหมายทตรงกนขามกบการกอตงและการกาหนดวตถประสงคดงเดม

หมายถง การกอตงและการยกเลกเปนการกระทาทางปกครองทไมมผรบการกระทา ดงนน จงไม

ม

ผไดประโยชนและเสยประโยชนในทางกฎหมาย ซงมผลตอไปวาบคคลทสามไมมสทธเรยกรอง

ใหทรพยมหาชนนนดารงอยตอไป ดงนน การยกเลกจงเปนเรองของดลพนจทไมถกจากด

โดยกฎหมาย

2.1.3 สาธารณสมบตของแผนดนประเทศสวตเซอรแลนด9

10

มการแบงประเภทของสาธารณสมบตของแผนดนออกเปน

1. ทรพยสนทหนวยงานของรฐใชไดโดยตรงเพอประโยชนสาธารณะ เชน สถานท

ทางานของสวนราชการ หรอองคการมหาชนอสระ หรอเครองมอเครองใชในการทางานของ

องคการปกครองสวนทองถน เปนตน

2. ทรพยสนทใชเพอการบรการสาธารณะทประชาชนเขาใชได ไดแก โรงพยาบาล

พพธภณฑ หองสมด สถานรถไฟ หรอททาการไปรษณย เปนตน

นอกจากนหากกลาวถงสาธารณสมบตของแผนดนโดยแทตามกฎหมายของประเทศ

สวตเซอรแลนดแลว จะหมายความถงเฉพาะทรพยสนทมอยเพอประชาชนโดยตรงหรอสาธารณ

สมบตของแผนดนสาหรบประชานใชรวมกนเทานน ซงอาจเกดขนโดยสภาพธรรมชาตหรอ

เกดจากการกอสราง หรอการกาหนดขนกได ไดแก เสนทางคมนาคมตางๆ เชน ถนน ทางหลวง

เปนตน

10

สนทรยา เหมอนพะวงค, “การใชและการคมครองสาธารณสมบตของแผนดน” (วทยานพนธ

มหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2537) หนา 10.

18

2.2 สาธารณสมบตของแผนดนตามกฎหมายไทย

การศกษาสาธารณสมบตของแผนดนในประเทศไทยจาตองศกษาถงววฒนาการความ

เปนมาของสาธารณสมบตของไทยในอดตตงแตสมยสโขทย ถงยคปจจบนวามกฎหมายบญญตเรอง

สาธารณสมบตของแผนดนอยางไรเพอประโยชนในการวเคราะหปญหาและหาแนวทางในการ

ปองกนและแกไขปญหาตอไป

2.2.1 สาธารณสมบตของแผนดนในอดต10

11

สมยกรงสโขทย

การพจารณาถงววฒนาการของระบบทดนในประเทศไทยอาจเรม ต งแตสมย

กรงสโขทย ซงมหลกฐานอางองไดตามหลกศลาจารกวา ในสมยนนมหลกกฎหมายทบญญต

เกยวกบการคมครองสทธของบคคลเหนอทดน ดงถอยคาทจารกวา “สรางปาหมากปาพลทวเมอง

ทกแหง ปาพราวกหลายในเมองน หมากมวงกหลายในเมองน หมากขามกหลายในเมองน ใครสราง

ใหไวแกมน” หมายความวา ราษฎรคนใดทาประโยชนทดนไดเทาไร กเปนสทธของตนไปเทานน

โดยรฐไมไดหวงหาม ทงนเพราะในสมยนนทดนมมากมาย แตประชาชนยงมนอย ไมมปญหาวา

ทดนจะไมพอเพยงกบจานวนประชาชนทจะใชประโยชน แตการไดสทธในทดนนกไมไดปรากฏวา

มการออกหนงสอแสดงสทธในทดน ๆ ใหเปนหลกฐาน

นอกจากทดนทประชาชนสามารถเขาครอบครองเปนเจาของไดแลว ตามหลกศลาจารก

ยงกลาวถงทดนทประชาชนใชประโยชนรวมกนไวดวยวา “กลางเมองสโขทยนมนาตระพงโพยส

ใสกนด ดงกนนาโขงเมอแลง ” คาวา “ตระพงโพย ” หมายถง บอ สระ หรออางเกบนาสาธารณะท

ประชาชนใชรวมกน ผใดจะอางสทธไมได ขอความดงกลาวนแสดงใหเหนวา ในสมยในประชาชน

ในเมองสโขทยมนอย มผใชน านอย และสภาพแวดลอมยงดอย นาในสระจงใสสะอาด ประชาชน

ผใชน าจะตองชวยกนรกษาความสะอาด ถาไมรกษาความสะอาดอาจมความผดกได

11

วาสนา จนทราภรณ , การควบคมคมครองปองกนและการใชประโยชนทดน

สาธารสมบตของแผนดนทประชาชนใชประโยชนรวมกน ( วทยานพนธมหาบณฑต

คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2549) หนา 9-13.

19

สมยกรงศรอยธยา

กฎหมายทดนปรากฏอยในกฎหมายลกษณะเบดเสรจ บทท 42 (ซงเปนคาปรารภแตม

ลกษณะเปนไปในทางบงคบ) วา “ทในแวนแควนกรงเทพมหานครศรอยธยา มหาดลกภพนพรตน

ราชธาน เปนทแหงพระเจาอยหว หากใหราษฎรทงหลาย ผเปนขาแผนดนอยจะไดเปนราษฎรหาได

ไม แลมพพาทแกกนดงน เพราะมนอยแลว มนละทบานทสวนนนเสย แลมผหนงผใดเขามาอย แล

ลอมทาเอาปลกสรางอย ใหเปนสทธแกมน

อนง ถาทนนมนไมไดละเสย แลมนลอมทาไวเปนคานบ แตหากมนไปราชการกจศข

ทกขประการใด ๆ กด มนกลบมาแลวมนจะเขาอยแลวไซร ใหคนใหมนอยเพราะมนมได

ซดนนเสย ถามนซดทเสยชานานถง 9 ป 10 ปไซ ใหแขวงจดใหราษฎรซงหาทมไดนนอย

อยาใหทนนเปลาเปนทาเลเสย

อนง ถาทนนมนปลกตนไมอายะมามอนมผลไว ใหผอยใหคาตนไมนน ถามนพนเปน

โคกไว ใหบาเหนจซงมนพนไวโดยควร สวนทเหลอนนมใหซอขายแกกนเลย ” หมายความวา

บรรดาทดนทงหมดในกรงศรอยธยาเปนของพระเจาอยหว มใชของราษฎร หากแตทรงพระกรณา

ใหราษฎรอยอาศยได การทผอยอาศยเดมจากทดนเปนเวลานานจนมผอนเขาอยอาศยแทน แลวผอย

อาศยเดมกลบมาโตแยงสทธอางวาทดนยงคงเปนของตนเชนน ใหพจารณาวาผอยอาศยเดมละทง

ทดนไปแลวหรอไม ถาละทงไปแลว ผเขาอยใหมไดทดนนนเปนสทธ แตถากรณไมใชละทง

หากเปนการจากไปเนองจากไปราชการ เมอผนนกลบมาตองใหเขาเขาอย แตถาละทงไปถง 9 ป 10 ป

ใหทางราชการจดทดนใหราษฎรผอนซงยงไมมทดนทากนเขาอยได โดยกาชบใหยดหลกวา

ตองไมปลอยใหเปนทดนวางเปลา แตในการนถาผอยอาศยเดมไดปลกตนไมไวหรอปรบทดนขนไว

กตองใหผเขาอาศยใหมชดใชคาทดแทนเพอตนไมหรอการปรบทดนนนแกผอาศยเดมดวย

นอกจากนนแลว ในกฎหมายลกษณะเบดเสรจยงมบทบญญตทแสดงวา การทประชาชน

จะเขาทาประโยชนในทดนแปลงใดจะตองแจงแกพนกงานเจาหนาทกอน ซงพนกงานเจาหนาท

จะเขยน “โฉนด” ใหไว การบกรกทดนของรฐหรอการเขาทาประโยชนโดยไมแจงนนเปนความผด

อาญา ดงมความวา “36 มาตราหนง ถาผใดกนสรางเลกรงไรนาเรอกสวน ทกนสรางนนใหรมากแล

นอย ใหเสนานายระวางนายอากรเขยนโฉนฎใหไวผเลกรงกนสรางนน ใหรวาผนนอยบานนน

กนสรางเลกรงตาบลนนในปนนเทานนไวเปนสาคญ ถาแลผใดลกลอบกนสรางเลกรง

ตามอาเภอใจเอง มไดบอกเสนานายระวางนายอากรจบไดกด มผฟองรองพจารณาเปนสจใชแลว

ใหลงโทษ 6 สถาน ” ลกษณะดงกลาวขางตนแสดงวารฐมนโยบายสงวนหวงหามทดนไว

เปนของแผนดน

20

สมยกรงรตนโกสนทร

กฎหมายทใชในสมยกรงศรอยธยายงคงใชบงคบอย แตตอมาไดมการออกขอบงคบ

การหวงหามทดน ร.ศ. 117 มการอนญาตใหราษฎรจบจองทดนรกรางวางเปลาไดโดยตองแจงแก

นายอาเภอทองท และนายอาเภอทองทตองออกไปตรวจสอบทดนวาเปนทดนทมเจาของอย

โดยชอบดวยกฎหมายหรอไม เปนทซงใชในราชการ เปนทหวงหาม หรอเปนทอนประชาชน

ใชเปนสาธารณะประโยชนหรอไม หากทดนไมมลกษณะดงกลาว นายอาเภอกจะออกใบเหยยบย า

ใหแกผจบจองทดน และผไดรบใบเหยยบย าจะไดกรรมสทธเมอไดรบหนงสอสาคญ ทเรยกวา

“ตราแดง” ตามขอบงคบการหวงหามทดน ร.ศ. 117 น ไดกลาวถงทดนทเอกชนไมสามารถจบจอง

ได คอ ทดนทประชาชนใชประโยชนรวมกนไวดวย นอกจากนนในกฎเสนาบดกระทรวง

เกษตราธการ ร.ศ. 120 วาดวยวธการแกทะเบยนโฉนดซงไดออกโฉนดทดนอยางใหมและวธจบ

จองทดนในทองท ขอ 21 กาหนดหลกเกณฑวา ผยนคาขอจบจองแมไดรบใบเหยยบย ากไมถอวา

เปนผมสทธไดจบจอง ถาปรากฏวาทดนนนเปนทซงรฐบาลยงไมมความประสงคจะใหผใด

มกรรมสทธเพราะเหตอยางใดอยางหนง เชน จะเอาไวเปนทสาหรบราษฎรเลยงสตว ตอมา

พระราชบญญตออกโฉนดทดน ร.ศ. 127 มาตรา 61 กาหนดวา “ทซงกรมการอาเภอ

ไดออกใบเหยยบย าใหแกผหนงผใดไป แมความปรากฏภายหลงวาเปนทซงรฐยงไมไดประสงค

จะใหผใดมกรรมสทธ เชน เปนท ๆ รฐบาลจะเอาไวเปนทสาหรบประโยชนราชการหรอสาหรบ

ราษฎรเลยงสตวพาหนะ ตดไม ตดฟน ตกนา ขดแรทางเดน ทางนา หรอสาหรบสาธารณะ

ประโยชนประการหนง จะไมยอมใหผนนจบจองกด ... ผถอใบเหยยบย าไมมอานาจทจะอางวาตน

ควรจะไดจองทรายนน ... ” ตามบทบญญตในกฎหมายฉบบนทาใหเหนชดเจนขนแลววา รฐไดเหน

ความสาคญของทดนทควรมไวสาหรบสวนรวม ซงอาจเปนเพราะพลเมองในประเทศเรมมมากขน

อาจมปญหาเรองการใชทดนในอนาคต จงไดมการสงวนหวงหามทดนไวเพอประโยชนในราชการ

หรอเพอใหราษฎรใชประโยชนรวมกน หรอเพอประโยชนอยางหนงอยางใด นอกจากนนยงทาให

เหนวาระบบทดนของประเทศไดแบงเปนทดนของเอกชนกบทดนของรฐหรอของแผนดน

สาหรบทดนของรฐหรอของแผนดนทเปนทดนสาธารณะประโยชนนน ตอมา

ไดมพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พระพทธศกราช 2457 บญญตเปนการสงวนคมครอง

และกาหนดองคกรผมอานาจหนาทดแลรกษาไว โดยไดมการใหความหมายของทดนประเภทนไว

ในมาตรา 122 วา “ทอนเปนสาธารณะประโยชน คอ ทเลยงปศสตวทจดไวสาหรบราษฎรไป

รวมเลยงดวยกน เปนตน ตลอดจนถนนหนทาง และทอยางอน ซงเปนของกลางใหราษฎรใช

รวมกนเปนหนาทของกรมการอาเภอจะตองตรวจตรารกษา อยาใหผใดเกยดกนเอาเปนอาณา

21

ประโยชนแตเฉพาะตว” ซงหมายความวาทดนทเปนสาธารณะประโยชน คอ ทดนทเปนของกลาง

ราษฎรสามารถใชรวมกนได แตไมมสทธจะยดถอเปนของตน ตวอยางเชน ทเลยงปศสตว ถนน

หนทาง กฎหมายฉบบนมลกษณะเปนกฎหมายทวไป นอกจากพระราชบญญตลกษณะปกครอง

ทองทฯ แลว ยงมกฎหมายเฉพาะทบญญตเกยวกบการใชประโยชนและการดแลรกษาทดน

สาธารณะประโยชนแยกตามประเภทของทดนออกไปอกหลายฉบบ ไดแก กฎหมายทเกยวของกบ

การใชประโยชนและการดแลรกษาทางนา เชน พระราชบญญตการเดนเรอในนานนาสยาม พระ

พทธศกราช 2456 (ปจจบนคอ พระราชบญญตการเดนเรอในนานนาไทย พระพทธศกราช 2456)

พระราชบญญตรกษาคลอง ร.ศ. 121 พระราชบญญตสาหรบกาจดผกตบชวา พระพทธศกราช 2456

(ยกเลกโดยพระราชบญญตยกเลกกฎหมายบางฉบบทไมเหมาะสมกบกาลปจจบน พ.ศ.2546) สวน

กฎหมายทเกยวกบการใชประโยชนและการดแลรกษาทางบก เชน พระราชบญญตวาดวยการทาง

บก พระพทธศกราช 2403 เปนตน

ในการยกรางประมวลกฎหมายแพงและพาณชยวาดวยทรพยนน คณะกรรมการจดเตรยม

รางไดพจารณาถงกฎหมายในสมยกอน แนวคาวนจฉยของศาล การสอบสวนทวไปถงฐานะของ

อสงหารมทรพยและเอกสารหลกฐานของทองถน รวมทงขอเทจจรงทสาคญ คอ ปญหาเรองทดน

รกรางวางเปลาซงเปนของแผนดน เพอเสนอปญหาเบอตนไปขอรบการวนจฉยจากคณะกรรมการ

ตรวจสอบชาระเกยวกบระบบทดน ขอบเขตของสาธารณสมบตของแผนดน11

12

ฉะนน เพอความเขาใจในความหมายของคาวา “สาธารณสมบตของแผนดน ”

จงควรศกษาความเปนมาของการยกรางกฎหมายดงกลาวซงมาจากกฎหมายของตางประเทศ

ตามรางเดมของประมวลกฎหมายแพงและพาณชยในป พ.ศ. 2462 ซงไดยกรางเปนภาษาองกฤษ

โดยในสวนทเกยวกบทรพยสนของแผนดนทไดนาบทบญญตของกฎหมายตางประเทศ

มาประกอบการพจารณาดวย คอ ประมวลกฎหมายแพงฝรงเศส มาตรา 538 ถงมาตรา 541

และมาตรา 717 ประมวลกฎหมายแพงเยอรมน มาตรา 958 ถง มาตรา 959 ประมวลกฎหมายแพง

ญปน มาตรา 230 ประมวลกฎหมายแพงสวตเซอรแลด มาตรา 659 มาตรา 664 และมาตรา 718

และประมวลกฎหมายแพงและพาณชยตนเซย และตามรางประมวลกฎหมายแพงและพาณชย

ทไดยกรางนน ตามมาตรา 11 ถงรางมาตรา 18 12

13 ไดแบงแยกทรพยสนของแผนดน ออกเปน

2 ประเภท คอ สาธารณสมบตของแผนดน ซงในการกาหนดความหมายของสาธารณสมบตของ

12 ไพจตร ปณญพนธ และจารส เขมะจาระ, “การตรวจชาระและรางประมวลกฎหมายในประเทศ

ไทย” (ตอนท 2) ดลพาห เลม 5 ปท 6 (เมษายน 2502) : 347-358. 13 แฟมเรอง รางประมวลกฎหมายแพงและพาณชย วาดวยทรพยสานกงานคณะกรรมการกฤษฎกา

(เรองเสรจท 25/2473)

22

แผนดนทจะเปนสาธารณสมบตของแผนดนนนจะพจารณาจากสภาพหรอพจารณาจาก

ความมงหมาย และสมบตของแผนดน คอ ทรพยสนของแผนดนธรรมดา ตอมาเมอรางกฎหมาย

ดงกลาวไดผานการพจารณาของคณะกรรมการรางกฎหมายหลายครง

ซงในทายทสดไดมการปรบปรงเปนบทบญญตทใชกนอยในปจจบน 13

14 คอ มาตรา 1304 ถง

มาตรา 1307 โดยแตละมาตรานนจะมทมาจากกฎหมายตางประเทศ กลาวคอ 1) มาตรา 1304( 1)

มทมาจากประมวลกฎหมายแพงสวตเซอรแลนด มาตรา 664 2) มาตรา 1304(2) และมาตรา

1304(3)

มทมาจากประมวลกฎหมายแพงฝรงเศส มาตรา 538 และมาตรา 540 ตามลาดบ 3) มาตรา 1305

มทมาจากประมวลกฎหมายแพงฝรงเศส มาตรา 537 วรรคสองและประมวลกฎหมายแพง

สวตเซอรแลนด มาตรา 106 และมาตรา 659 วรรคสอง 4) มาตรา 1306 มทมาจากประมวล

กฎหมายฝรงเศส มาตรา 2227 และประมวลกฎหมายแพงสวตเซอรแลนด มาตรา 106 และ 5)

มาตรา 1307 มทมาจากประมวลกฎหมายแพงสวตเซอรแลนดมาตรา 10614

15

2.3 ความหมายของทสาธารณสมบตของแผนดน

ความหมายของทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน มกฎหมายบญญตใหคาจากด

ความไวหลายฉบบ ไดแก ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย พ.ศ. 2486 ประมวลกฎหมายทดน

พ.ศ. 2497กฎกระทรวง ฉบบท 43 พ.ศ. 2537 ระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวยการแกไขปญหา

การบกรกทดนของรฐ พ.ศ. 2545 หนงสอกระทรวงมหาดไทย ท 473/2486 เปนตน

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย พ.ศ. 2486 มาตรา 1304 สาธารณสมบตของแผนดนนน

รวมทรพยสนทกชนดของแผนดนซงใชเพอสาธารณประโยชน หรอสงวนไวเพอประโยชนรวมกน เชน

(1) ทดนรกรางวางเปลา และทดนซงมผเวนคน หรอทอดทง หรอกลบมาเปนของ

แผนดนโดยประการอนตามกฎหมายทดน

(2) ทรพยสนสาหรบพลเมองใชรวมกน เปนตนวา ทชายตลง ทางนา ทางหลวง

ทะเลสาบ

14 สนทรยา เหมอนพะวงค, การใชและการคมครองสาธารณสมบตของแผนดน ,(วทยานพนธ

มหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2537) หนา 20. 15 มาวราชเสว , พระยา (ปลอด วเชยร ณ สงขลา) ดรรชนทมาของบทกฎหมายในประมวลกฎหมาย

แพงและพาณชย บรรพ 1-5 ชยวฒน วงศวฒนศานต , กฎหมายวาดวยทรพยสน. หนา 213-221.

23

(3) ทรพยสนใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ เปนตนวา ปอมและโร งทหาร

สานกราชการบานเมอง เรอรบ อาวธยทธภณฑ

ทรพยสนของแผนดนมความหมายกวาง รวมทงทรพยสนทเปนสงหารมทรพย

และอสงหารมทรพย แตในเรองทดนของรฐคงจะกลาวถงเฉพาะทรพยสนทเปนอสงหารมทรพย

คอ ทดนเทานน โดยจะไมกาวลวงไปถงสงหารมทรพยดวยแตอยางใด ดงนนทดนอนเปนทรพยสน

ของแผนดน ม 2 ประเภท คอ

1. ทดนทเปนทรพยสนของแผนดนธรรมดา ไดแก ทดนทรฐถอไวอยางเอกชน เชน ทดน

ราชพสดซงใหเอกชนเชา

2. ทดนทเปนสาธารณสมบตของแผนดน ไดแก

(1) ทดนรกรางวางเปลา และทดนซงมผเวนคน หรอทอดทง หรอกลบมาเปนของ

แผนดน โดยประการอนตามกฎหมายทดน ตามประมวลแพงและพาณชย มาตรา 1304(1)

(2) ทดนสาหรบพลเมองใชรวมกน ตามประมวลแพงและพาณชย มาตรา 1304(2)

(3) ทดนทใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ ในความหมายตอไปจะได

ชใหเหนลกษณะประเภทของทดนทเปนสาธารณสมบตของแผนดนประเภทตาง ๆ ตามประมวล

แพงและพาณชย มาตรา 1304(3)

ประเภทของทดนทเปนสาธารณสมบตของแผนดน ทดนรกรางวางเปลา และทดน

ซงม ผเวนคน หรอทอดทง หรอกลบมาเปนของแผนดนโดยประการอนตามกฎหมายทดนตาม

ประมวลแพงและพาณชย มาตรา 1304(1)

ทดนรกรางวางเปลา

“ทดนรกรางวางเปลา” คอทดนทไมมผใดเปนเจาของ และเปนทดนของรฐตามนยมาตรา 2

แหงประมวลกฎหมายทดนทไดบญญตไววา “ทดนทมไดตกเปนกรรมสทธของบคคลหนง

บคคลใด ให ถอวาเปนของรฐ”

“ทดนรกรางวางเปลา ” เปนสาธารณสมบตของแผนดนประเภทหนง จดอยในประเภท

ทดนของรฐประเภทกลางทสามารถนาไปใชประโยชนไดอยางกวางขวาง เชน นามาใหราษฎรไดใช

ประโยชนรวมกน หรอนาไปใชประโยชนในราชการ หรอนามาจดสรรใหแกประชาชนได เพราะการท

กฎหมายกาหนดใหทดนรกรางวางเปลาเปนสาธารณสมบตของแผนดนไวกเพอประโยชนของปวง

ชน แตไมไดหมายความวาเมอเปนสาธารณสมบตของแผนดนแลวจะตองคงอยอยางนนเสมอไป

จะมการเปลยนแปลงหรอแกไขไมได เพราะจะทาใหทรพยสนไมมประโยชนเทาทควร สาหรบ

ทดนรกรางวางเปลาโดยสภาพแลวเหนไดวา กฎหมายมไดประสงค ทสงวนทรพยสนนน

24

ไวตลอดไป ประชาชน หรอทางราชการอาจกระทาอยางหนงอยางใดแกทรพยสนนนได

โดยบทบญญตของกฎหมาย ดงเชนประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1334 บญญตวา

“ทดนรกรางวางเปลา และทดนซงมผเวนคน หรอทอดทง หรอกลบมาเปนของแผนดนโดยประการ

อนตามกฎหมายทดนนน ทานวาบคคลอาจไดมาตามกฎหมายทดน”

ปจจบนทดนรกรางวางเปลาสามารถนาไปใชประโยชนไดอยางกวางขวาง เชน

1. การนาทดนไปจดใหประชาชน

ทดนตามมาตรา 1304(1) สามารถนาไปจดใหประชาชนได ตามประมวลกฎหมายทดน

มาตรา 27 15

16 พระราชบญญตจดทดนเพอการครองชพ พ.ศ. 2511 มาตรา 6 16

17 พระราชบญญตการจด

รปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2517 มาตรา 43 17

18 และพระราชบญญตการปฏรปทดนเพอ

16 ประมวลกฎหมายทดน มาตรา 27 นอกจากทดนทสวนราชการหรอองคการของรฐนาไปจดตาม

กฎหมายอนแลว อธบดมอานาจจดทดนของรฐซงมไดมบคคลใดมสทธครอบครอง

ใหราษฎรเพอเปนทอยอาศยและทามาหาเลยงชพได ทงน ตองเปนไปตามระเบยบ ขอบงคบ ขอกาหนด และ

เงอนไขทคณะกรรมการกาหนด ซงใหรวมถงรายการดงตอไปนดวย คอ

(1) จานวนทดนทจะแบงใหครอบครอง

(2) หลกเกณฑสอบสวนคดเลอกผเขาครอบครอง

(3) วธทผเขาครอบครองพงปฏบต

(4) หลกเกณฑการชดใชทนทไดลงไปในทดนนน และการเรยกคาธรรมเนยมบางอยาง

(5) กจการทจาเปนสาหรบการจดแบงทดน

ระเบยบ ขอบงคบ ขอกาหนด และเงอนไขของคณะกรรมการใหประกาศในราชกจจานเบกษา

17 พระราชบญญตจดทดนเพอการครองชพ พ.ศ. 2511 มาตรา 6 ใหรฐบาลมอานาจจดทดนของรฐ

เพอใหประชาชนไดมทตงเคหสถาน และประกอบอาชพเปนหลกแหลงในทดนนน โดยจดตงเปนนคมตาม

พระราชบญญตน

18 พระราชบญญตการจดรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2517มาตรา 43 เมอไดมพระราชกฤษฎกา

กาหนดเขตโครงการจดรปทดนใชบงคบแลว

(1) ถาในเขตโครงการจดรปทดนนนมทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนสาหรบพลเมองใช

รวมกน หรอใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะหรอเปนทดนทพลเมองเลกใชประโยชนในทดนนน หรอได

เปลยนสภาพจากการเปนทดนสาหรบพลเมองใชรวมกนและมไดตกเปนกรรมสทธของผใดรวมอยดวยใหพระ

ราชกฤษฎกากาหนดเขตโครงการจดรปทดนนนมผลเปนการถอนสภาพการเปนสาธารณสมบตของแผนดน

25

เกษตรกรรม พ.ศ. 2518 มาตรา 26 ทงน ภายใตการควบคมของคณะกรรมการจดทดนแหงชาต ตาม

ประมวลกฎหมายทดน มาตรา 20 (1) (3) (5) (6)18

19

2. การนาทดนไปใหประชาชนใชประโยชนรวมกน

คณะกรรมการจดทดนแหงชาต มอานาจทจะสงวนหรอหวงหามทดนของรฐซงมได

มบคคลใดมสทธครอบครอง เพอใหประชาชนใชประโยชนรวมกน (ตามประมวลกฎหมายทดน

มาตรา 20(4) ) ซงการดาเนนการดงกลาวจะเปนไปตามระเบยบของคณะกรรมการจดทดนแหงชาต

ฉบบท 9 (พ.ศ. 2529) วาดวยการสงวนหรอหวงหามทดนของรฐ เพอใหประชาชนใชประโยชน

รวมกนขอ 4 และขอ 6

3. การนาทดนใหสวนราชการใชประโยชน

ในการใชประโยชนในทดนของรฐสวนราชการตาง ๆ นน นอกจากกระทรวง ทบวง

กรม และองคกรปกครองทองถนจะมสทธขอใชทราชพสด ตามกฎหมายวาดวยทราชพสด พ.ศ.

2518 แลวกยงมสทธขอใชทดนของรฐในสวนทกรมทดนดแลไดอกดวย โดยการขอขนทะเบยน

ตามประมวลกฎหมายทดนมาตรา 8 ทว ไดอกทางหนง

สาหรบทดนดงกลาว ทงนโดยมตองดาเนนการถอนสภาพตามประมวลกฎหมายทดน และใหทดนนนเปน

ทรพยสนของกระทรวงเกษตรและสหกรณเพอใชในการจดรปทดน

ถาทดนทไดถอนสภาพตาม (1) วรรคหนงเปนทดนสาหรบพลเมองใชรวมกนหรอ

เปนทดนทใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ ใหคณะกรรมการจดรปทดนจงหวดจดใหทดนตอนนนคงเปน

ทดนสาหรบพลเมองใชรวมกนหรอใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะตอไป ถาไมอาจจดทดนดงกลาวให

เปนทดนสาหรบพลเมองใชประโยชนรวมกนหรอใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะตอไปได ให

คณะกรรมการจดรปทดนจงหวดจดทดนแปลงอนใหแทน

เมอไดจดใหทดนตอนใดคงเปนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนสาหรบพลเมองใชรวมกน

หรอใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ หรอการจดทดนแปลงอนใหเปนทดนอนเปนสาธารณสมบตของ

แผนดนสาหรบพลเมองใชรวมกน หรอใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะแทนตามวรรคสองแลวให

คณะกรรมการจดรปทดนจงหวดดวยความเหนชอบของคณะกรรมการจดรปทดนกลางประกาศในราชกจจา

นเบกษา และใหมแผนทสงเขปแสดงขอบเขตของทดนตอนนนแนบทายประกาศดวย 19 ประมวลกฎหมายทดน มาตรา 20(1) ใหคณะกรรมการมอานาจหนาทดงตอไปน

(1) วางนโยบายการจดทดน เพอใหประชาชนมทดนสาหรบอยอาศยและหาเลยงชพ

ตามควรแกอตภาพ …

(3) สงวนและพฒนาทดนเพอจดใหแกประชาชน …

(5) อนมตโครงการการจดทดนของทบวงการเมอง

(6) ควบคมการจดทดนตามประมวลกฎหมายนและกฎหมายอน

26

4. การนาทดนไปกาหนดเพอการอนรกษธรรมชาต

ทดนรกรางวางเปลาทประกอบดวยทรพยากรธรรมชาต สามารถนาไปกาหนดใหเปน

ทปาสงวนแหงชาต อทยานแหงชาต เขตรกษาพนธสตวปา หรอเขตปาไมถาวรตามมตคณะรฐมนตร

ได

5. การนาทดนไปจดหาผลประโยชน

การจดหาผลประโยชนในทดนรกรางวางเปลา อาจแบงไดเปน 2 ประเภท คอ ประเภทแรก

เปนการแสวงหาผลประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตทอยในทดนนน เชน การทาเหมองแร

การทาปาไม การ ระเบดหรอยอยหน การขดตกดนลกรง ซงในสวนนจะเปนอานาจหนาทของ

องคกรทรบผดชอบตาม กฎหมายเฉพาะเรองนน ๆ ซงไดแก กรมทรพยากรธรณ กรมปาไม กรมทดน

กระทรวงมหาดไทย แลวแตกรณ สวนการจดหาผลประโยชนในดานอน ๆ สามารถดาเนนการ

ได ตามประมวลกฎหมายทดน มาตรา 10 มาตรา 11 และมาตรา 12

ทดนซงมผเวนคอตามกฎหมายทดน

คาวา “เวนคน” ตามมาตรา 1304 (1) น แตกตางจากคาวา “เวนคน” ตามกฎหมายวาดวยการ

เวนคนอสงหารมทรพย (พระราชบญญตวาดวยการเวนคนอสงหารมทรพย พ.ศ. 2530) เพราะทดน

ซงม ผเวนคนน เปนการเวนคนโดยความสมครใจมใชเปนการเวนคนโดยบงคบซอและเปนกรณท

เจาของทดน สามารถกระทาได โดยปฏบตตามประมวลกฎหมายทดน มาตรา 5 ทบญญตวา “ผใด

มความประสงคเวนคนสทธในทดนใหแกรฐ ใหยนคาขอเวนคนตอพนกงานเจาหนาทตามมาตรา

71” และตามคาสงกรมทดน ท 5/2510 ลงวนท 20 พฤศจกายน 2510

ทดนทมผทอดทงตามกฎหมายทดน

การทอดทงทดนตามประมวลกฎหมายทดนเปนไปตามมาตรา 6 ซงบญญตวา “นบตงแต

วนทประกาศของคณะปฏวตฉบบนใชบงคบ บคคลใดมสทธในทดนตามโฉนดทดนหรอหนงสอ

รบรองการทาประโยชน หากบคคลนนทอดทงไมทาประโยชนในทดน หรอปลอยทดนใหเปนทรกราง

วางเปลาเกนกาหนดเวลา ดงตอไปน

(1) สาหรบทดนทมโฉนดทดน เกนสบปตดตอกน

(2) สาหรบทดนทมหนงสอรบรองการทาประโยชน เกนหาปตดตอกน

27

ใหถอวาเจตนาสละสทธในทดนเฉพาะสวนททอดทงไมทาประโยชน หรอทปลอย

ใหเปนท รกรางวางเปลา เมออธบดไดยนคารองตอศาล และศาลไดสงเพกถอนหนงสอแสดง

สทธในทดนดงกลาว ให ทดนนนตกเปนของรฐเพอดาเนนการตามประมวลกฎหมายนตอไป”

ในการดาเนนการเกยวกบทดนประเภทน จะเปนไปตามระเบยบ กระทรวงมหาดไทย

พ.ศ. 2522 ลงวนท 9 มนาคม 2522 วาดวยการดาเนนการเกยวกบทดนทถกทอดทงไมทาประโยชน

หรอปลอยใหเปนทรกรางวางเปลาใหตกเปนของรฐ

ทดนซงกลบมาเปนของแผนดนโดยประการอนตามกฎหมายทดน

เกยวกบทดนประเภทน ทดนดงกลาวหมายถง ทดนทกลบมาเปนของแผนดนโดยการ

เวนคน หรอบงคบซอหรอจดซอเพอสาธารณประโยชน ตามกฎหมายวาดวยการเวนคน

อสงหารมทรพย แตแนวทางทสองเหนวา ทดนทไดมาเปนของแผนดน ตามนยดงกลาวจะตอง

มลกษณะเปนทรกรางวางเปลา หรอทดนทมการเวนคนโดยสมครใจ หรอทดนทมผทอดทง ซงทดน

ตามแนวทางแรกจะไมใชทดนทมลกษณะเปนทรกรางวางเปลา เพราะการบงคบ เวนคนจะตอง

มวตถประสงคเกยวกบการอนเปนสาธารณปโภค หรอประโยชนของรฐอยางอนเทานน ดงนน

ทดนทไดมาโดยการเวนคน จงมใชสาธารณสมบตของแผนดนตามมาตรา 1304(1) และทดน

ประเภทน หาตวอยางไดยากเนองจากเปนการบญญตเผอไวเทานน

ทดนสาหรบพลเมองใชรวมกน

ทดนสาหรบพลเมองใชรวมกน หรอทนยมเรยกกนวาทดนทประชาชนใชประโยชน

รวมกนนน เปนสมบตสวนรวมทมวตถประสงคใหประชาชนไดใชประโยชนรวมกน เพราะ

ประชาชนทกคนมใชวาจะมทดน เปนของตนเองทกคน เชน ในทองทตามตางจงหวด ราษฎรสวน

ใหญประกอบอาชพทานาทาไร แตอาจไมมท ใหสตวกนหญา รฐกสงวนหวงหามทดนแปลงใดแปลง

หนงทเหนวาเหมาะสมไวใหราษฎรสาหรบเปนทเลยงสตว หรอสงวนทดนไวใหราษฎรใชเปนทเผา

ศพ ฝงศพ (ปาชาสาธารณะ) หรอแมแตในกรงเทพมหานคร กมการสงวนทดนไวเปน

สวนสาธารณะเพอใหประชาชนไดใชเปนทพกผอนหยอนใจ เชน สนามหลวง สวนลมพน สวน

จตจกร เปนตน ทรพยสนเหลานถอวาเปนทรพยสนสวนกลาง และเปนทรพยสนของรฐทมไว

เพอใหประชาชนใชรวมกน

28

ทดนสาหรบพลเมองใชประโยชนรวมกน มาตรา 1304(2) ไดใหตวอยางไว เชน ทชายตลง

ทางนา ทางหลวง ทะเลสาบ แตทดนพลเมองใชรวมกนยงมอกมาก และเรยกชอตาง ๆ กน

หลายชอ เชน ท สาธารณะ ทสาธารณประโยชน เปนตน

“ทสาธารณะประจาตาบลและหมบาน ” เปนคาเรยกชอทสาธารณสมบตของแผนดน

ทปรากฏอยในหนงสอกระทรวงมหาดไทย ท 473/2486 ลงวนท 19 ตลาคม 2486 กลาวคอ

ในป พ.ศ. 2486 ในสมยจอมพล ป. พบลสงคราม เปนนายกรฐมนตร และรฐมนตรวาการ

กระทรวงมหาดไทย มความประสงคทจะใหตาบล อาเภอ และจงหวดตาง ๆ จดหาทดนรกรางวาง

เปลาไวเปนทสาธารณะประจาตาบล อาเภอหรอหมบาน เพอใหประชาชนใชรวมกน จงไดมหนงสอ

กระทรวงมหาดไทยท 473 /2486 ลงวนท 19 ตลาคม 2486 สงการใหจงหวดตาง ๆ สงการอาเภอ

ของตนจดทดนไวแลวรายงานใหกระทรวงมหาดไทย ทราบ ตอมาในป พ.ศ. 2491

กระทรวงมหาดไทยมนโยบายใหมการจดหาทสาธารณะไวประจาตาบล และ หมบาน จงมคาสงท

252/2491 ลงวนท 23 สงหาคม 2491 สงการใหจงหวดตาง ๆ ดาเนนการและใน การน

กระทรวงมหาดไทยไดใหเหตผลของการจดหาทสาธารณะประจาตาบลและหมบาน วา “ทดน

สาธารณะประจาตาบลและหมบานนน เปนสงสาคญและจาเปนจะตองม เพราะตอไปบานเมองเจรญ

ขน ประชาชนอยกนคบคงหนาแนนขน จะหาทสาธารณะเพอเปนสนามกฬา หรอสถานทพกผอนหยอน

ใจไมได การทจะจดหาเมอ บานเมองเจรญขนแลวยอมมอปสรรค และตองใชจายในการจดหา

ดวยราคาแพง ” การจดหาทสาธารณะประเภทน เปนการจดทสาธารณะไวเพอการภายหนา เปนการ

สงวนหวงหามทดนไวเปนทสาธารณะสาหรบประชาชน ใชรวมกนในภายหนา ฉะนน ทสาธารณะ

ประจาตาบล หรอหมบานนกคอ ทดนสาหรบประชาชนใชรวมกน หรอทดนสาหรบพลเมองใช

รวมกนตามมาตรา 1304(2) นนเอง เพยงแตกระทรวงมหาดไทยไดเรยกชอเสยใหมวา “ทสาธารณะ

ประจาตาบลหรอหมบาน”

“ทสาธารณประโยชน ” เปนคาใชเรยกชอท สาธารณสมบตของแผนดน ทปรากฏอยใน

พระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พ.ศ. 2457 และพระราชบญญตการประมง พ.ศ. 2490

พระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พ.ศ. 2457 เปนกฎหมายทบญญตเกยวกบอานาจ

หนาทในการดแลรกษาทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน ซงไดแก หวย หนอง คลอง

ลานาตาง ๆ ใหเปน หนาทของกรมการอาเภอทจะเปนผปกปกรกษา ตรวจตรา ซอมแซม แกไข

ขอขดของในมาตรา 122 ไดบญญตใหความหมายของทสาธารณประโยชนวา ทสาธารณประโยชน

คอ ทเลยงปศสตวทจดไวสาหรบ ราษฎรไปรวมเลยงสตวดวยกน เปนตน ตลอดจนถนนหนทาง

และทอยางอนซงเปนของกลางใหราษฎรไปใช รวมกนทสาธารณประโยชนซงประกาศสงวนนน

คงเปนทสาธารณประโยชนอยจนกวาจะประกาศเลกทชนดน...”

29

สวนพระราชบญญตการประมง พ.ศ. 2490 มาตรา 16บญญตวา “ ทสาธารณประโยชน

คอ ทจบสตวนาซงบคคลทกคนมสทธทาการประมง และเพาะเลยงสตวนา...”

เมอพจารณาดจากพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พ.ศ. 2457 ซงบญญตให

ความหมาย ของทสาธารณประโยชนไวในมาตรา 122 วาหมายถง ทเลยงสตวรวมกน ถนนหนทาง

ฯลฯ และตามพระราชบญญตประมง พ.ศ. 2490 มาตรา 16 ทสาธารณประโยชน หมายถง

ทจบสตวนาแลว เหนไดวาทเลยงสตว ถนนหนทาง ฯลฯ ลวนเปนทรพยสนทโดยสภาพแลวเปน

ทดนสาหรบพลเมองใช รวมกนทงสน ฉะนน ทสาธารณประโยชน กคอทดนสาหรบพลเมอง

ใชรวมกน ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1304(2) นนเอง

โดยหลกการแลว ทสาธารณสมบตของแผนดนสาหรบพลเมองใชประโยชนรวมกนน

มไวเพอใหประชาชนใชประโยชนรวมกน ทดนประเภทนจงมกฎหมายคมครองไวเปนพเศษ ใน

การใชและการจดการจะตองมงรกษาไวซงประโยชนรวมกนของประชาชนตามวตถประสงคทจดให

มทดนดงกลาวเปนสาคญ แตขณะเดยวกนกไมถงกบเปนการผกมดไมใหมการจดการทจะทาใหเกด

ประโยชนในทางเศรษฐกจ สงคม เสยเลยทเดยว ดงนน การใหเอกชนเขาไปใชประโยชน

ในระยะเวลาทไมยาวนานนก และไมเปนการขดขวางตอการทประชาชนจะใชประโยชนรวมกน

จงสามารถกระทาได สาหรบการใชประโยชนอยางอนทมลกษณะ เปนการถาวร กตองเปนไปตาม

หลกเกณฑและวธการทกฎหมายกาหนดไว โดยเฉพาะอยางยงจะตองดาเนนการถอนสภาพเสยกอน

ตามนยมาตรา 8 แหงประมวลกฎหมายทดน19

20 อยางไรกตาม ทดนประเภทนจะไมสามารถ

นาไปจดหาผลประโยชนได เพราะประมวลกฎหมายทดน มาตรา 10 20

21 ไดวางหลกทวไปวา

มใหจดหาผลประโยชน จากสาธารณสมบตของแผนดนสาหรบพลเมองใชรวมกน ดงนน หาก

กฎหมายไมไดกาหนดไวโดยแจงชดแลว กไมสามารถกระทาได

ทดนทใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ

20 ประมวลกฎหมายทดน “มาตรา 8 การพจารณาวาทดนไดทาประโยชนแลวหรอไม

ใหเปนไปตามหลกเกณฑทกาหนดในกฎกระทรวง ทดนทไดรบอนญาตใหจบจอง แตยงไมไดรบ

คารบรองจากนายอาเภอวาไดทาประโยชนแลว ผไดรบอนญาตจะโอนไปไมไดเวนแตจะตกทอดโดยทางมฤดก” 21 ประมวลกฎหมายทดน “มาตรา 10 ทดนซงไดหวงหามไวเพอประโยชนตามพระราชบญญตวา

ดวยการหวงหามทดนรกรางวางเปลาอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน พทธศกราช 2478 หรอตามกฎหมายอน

อยกอนวนทประมวลกฎหมายทดนใชบงคบ ใหคงเปนทหวงหามตอไป”

30

ทดนใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ เปนสาธารณสมบตของแผนดนประเภท

หนงตามมาตรา 1304(3) ความสาคญของทดนประเภทน กเนองจากมการใชประโยชนในทรพยสน

เพอประโยชนของทางราชการ ซงการใชทดนประเภทนไมจาเปนตองมการใชตลอดเวลาเพยงแตได

ใชหรอเคยใชประโยชนเพอราชการกถอวาเปนสาธารณสมบตของแผนดนประเภทนแลว

คาวา “ประโยชนของแผนดน” ตามความหมายในมาตราน ไมควรจากดแตเฉพาะรฐบาล

หรอราชการบรหารสวนภมภาคเทานน แตควรหมายความรวมถงองคกรตาง ๆ ของรฐตาม

ความหมายอยาง กวางดวย

1. ประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497

มาตรา 1 ในประมวลกฎหมายน

“ทดน” หมายความวา พนทดนทวไป และใหหมายความรวมถง ภเขา หวย หนอง คลอง

บง บาง ลานา ทะเลสาบ เกาะ และทชายทะเลดวย

มาตรา 2 ทดนซงมไดตกเปนกรรมสทธของบคคลหนงบคคลใด ใหถอวาเปนของรฐ

มาตรา 5 ผใดมความประสงคเวนคนสทธในทดนใหแกรฐ ใหยนคาขอเวนคนตอพนกงาน

เจาหนาทตามมาตรา 71

มาตรา 6 นบตงแตวนทประกาศของคณะปฏวตฉบบนใชบงคบ บคคลใดมสทธในทดน

ตามโฉนดทดน หรอหนงสอรบรองการทาประโยชน หากบคคลนนทอดทงไมทาประโยชนในทดน

หรอปลอยทดนใหเปนทรกรางวางเปลา เกนกาหนดเวลาดงตอไปน

(1) สาหรบทดนทมโฉนดทดน เกนสบปตดตอกน

(2) สาหรบทดนทมหนงสอรบรองการทาประโยชน เกนหาปตดตอกน

ใหถอวาเจตนาสละสทธในทดนเฉพาะสวนททอดทงไมทาประโยชน หรอทปลอยให

เปนทรกรางวางเปลา เมออธบดไดยนคารองตอศาล และศาลไดสงเพกถอนหนงสอแสดงสทธ

ในทดนดงกลาว ให ทดนนนตกเปนของรฐเพอดาเนนการตามประมวลกฎหมายนตอไป

2. กฎกระทรวง ฉบบท 43 (พ.ศ. 2537) ออกตามความในพระราชบญญตใหใชประมวล

กฎหมายทดน พ.ศ. 2497 ขอ 14 ทดนทจะออกโฉนดทดน ตองเปนทดนทผมสทธในทดนได

ครอบครองและทาประโยชนแลว และเปนทดนทสามารถออกโฉนดทดนไดตามกฎมาย แตหาม

มใหออกโฉนดทดนสาหรบทดนดงตอไปน

(1) ทดนทราษฎรใชประโยชนรวมกน เชน ทางนา ทางหลวง ทะเลสาบ ทชายตลง

31

(2) ทเขา ทภเขา และพนททรฐมนตรประกาศหวงหามตามมาตรา 9(2) แหงประมวล

กฎหมายทดน แตไมรวมถงทดนซงผครอบครองมสทธครอบครองโดยชอบดวยกฎหมาย

ตามประมวลกฎหมายทดน

(3) ทเกาะ แตไมรวมถงทดนของผซงมหลกฐานแจงการครอบครองทดน มใบจอง

ใบเหยยบย า หนงสอรบรองการทาประโยชน โฉนดตราจอง ตราจองทตราวา “ไดทาประโยชน

แลว ” หรอเปนผมสทธตามกฎหมายวาดวยการจดทดนเพอการครองชพ หรอทดนทคณะกรรมการ

จดทดนแหงชาตไดอนมตใหจดแกประชาชน หรอทดนซงไดมการจดหาผลประโยชนตามมาตรา 10

และมาตรา 11 แหงประมวลกฎหมายทดน โดยคณะกรรมการจดทดนแหงชาตไดอนมตแลว

3. ระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวยการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ พ.ศ. 2545

ขอ 4 ใหคานยามของ “ทดนของรฐ ” วาหมายถง ทดนอนเปนสาธารณสมบตของ

แผนดนทกประเภท เชน ท ปาสงวนแหงชาต ทสงวนหวงหามของรฐ ทสาธารณประโยชน

และทราชพสด เปนตน

4. หนงสอกระทรวงมหาดไทย ท 473/2486 ลงวนท 19 ตลาคม 2486 เรองใหจดหา

ทสาธารณะประจาตาบล และหมบาน โดยสรปใหดาเนนการ ดงน

1.ใหสารวจทกหมบานและตาบลวา มทดนซงไดสงวนหวงหามไวเพอประโยชนใด ๆ

บางหรอไม ถามและไมเปนการขดของประการใดแลว กใหกนสถานทนน ๆ เพอจดเปนท

สาธารณะประจาตาบลหรอหมบาน

2. หมบานหรอตาบลใด มทดนรกรางวางเปลาอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน ทงม

ลกษณะเหมาะสมแกการทจะจดเปนทสาธารณะดงกลาว กใหรบรายงานชแจงไปยง

กระทรวงมหาดไทยเพอจะไดออกกฎหมายหวงหามไว

3. พยา ยามชชวนชกนาใหราษฎรไดเลงเหนถงคณประโยชนสวนรวมและขอรองให

เสยสละประโยชนสวนตว โดยยนยอมยกทดนใหเปนทสาธารณะประจาหมบานหรอตาบลแลแตกรณ

และในการปฏบต เชนวานจะใชวธการแลกเปลยน กลาวคอ อนญาตใหราษฎรจบจองทดนรกราง

วางเปลาเพอเปนการทดแทนกบทดนซงยกใหกได

4. เมอไมมวธอนใดแลว จงใหใชเงนชวยบารงทองทจดซอและถาจาเปนเพอใหสาเรจ

ผลโดยเรวจะบอกบญเรยไรเงนจากราษฎรเขาสมทบดวยกได แตทงนตองเปนไปดวยความสมครใจ

ของราษฎรการจดทสาธารณะดงกลาว จะตองพยายามใหไดเนอทสาธารณะสาหรบตาบลประมาณ

50 ไร และหมบานประมาณ 25 ไร หากจะนอยไปบาง หรอไมอาจจะจดตรงกลางตาบล หมบานก

32

ได กใหบนทกเหตผลและความจาเปนไวเปนหลกฐาน ซงทสาธารณะประจาตาบลและหมบาน

ทกระทรวงมหาดไทยใหหาไวเปนสาธารณสมบตของแผนดน ประเภทพลเมองใชรวมกน

2.4 ผลของการเปนทสาธารณสมบตของแผนดน

จากศกษาลกษณะของทสาธารณสมบตของแผนดน โดยมกฎหมายหลายฉบบ ทไดกาหนด

วาอะไรบางเปนสาธารณสมบตของแผนดน ทาใหเกดผลของการเปน สาธารณสมบตของแผนดน

ดงน

ทดนรกรางวางเปลา ทดนสาหรบพลเมองใชประโยชนรวมกน และทดนทใชเพอ

ประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ เปนทรพยสนของแผนดนมไวเพอบรการสาธารณะ เพอใชประโยชน

รวมกนของประชาชนและจดไวเพอใชประโยชนของทางราชการ ซงตามประมวลกฎหมายแพง

และพาณชย มาตรา 1304 ถอวา ทดนประเภทนเปนสาธารณสมบตของแผนดน กฎหมายจงให

ความคมครองเปนพเศษยงกวาทรพยสน ประเภทอน ๆ ของรฐและของเอกชนบคคลธรรมดา

และไมอยภายใตบงคบของกฎหมายเอกชน ความคมครองเปนพเศษทกฎหมายบญญตรบรองใหแก

สาธารณสมบตของแผนดนมบญญตไวในมาตรา 1305 - 1307 แหงประมวลกฎหมายแพง

และพาณชย คอ

1. หามโอนสาธารณสมบตของแผนดน

2. หามมใหยกอายความขนตอสกบแผนดน

3 . หามยดทรพยของแผนดน รวมทงการบงคบคดดวย

1. การหามโอนสาธารณสมบตของแผนดน

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1305 บญญตวา “ทรพยสนซงเปนสาธารณ

สมบตของแผนดนจะโอนแกกนมได เวนแตอาศยอานาจแหงกฎหมายเฉพาะ หรอพระราช

กฤษฎกา”

การโอนตามมาตราน หมายถง การจาหนายจายโอน ซงจะตองมการสงมอบทรพยสน

รวมทงมการแสดงเจตนาทจะทาใหการโอนนนสมบรณแบบดวยเหตผลทกฎหมายหามมใหมการโอน

สาธารณสมบตของแผนดน กเพราะสาธารณสมบตของแผนดน เปนทรพยสนของรฐทใชเพอ

สาธารณประโยชน หรอสงวนไวเพอประโยชนรวมกนของประชาชน หากอนญาตใหมการโอนกน

33

งาย กจะทาใหสาธารณสมบตของแผนดน นนหมดไป แตอยางไรกตามกฎหมายกเปดชองใหโอน

สาธารณสมบตของแผนดนไดเมอมกฎหมายเฉพาะใหอานาจไว หรอโดยพระราชกฤษฎกา

สาธารณสมบตของแผนดนทจะมการโอนกนไดโดยกฎหมายเฉพาะ หรอพระราช

กฤษฎกาตามมาตรา 1305 นน กฎหมายบญญตไวกวาง ๆ โดยมไดบญญตวา ไดแก สาธารณสมบต

ประเภทใดบาง และยงเปนสาธารณสมบตของแผนดนทยงใชประโยชนอยหรอไม

การโอนตามกฎหมายเฉพาะ หมายความวา ถามการโอนสาธารณสมบตของแผนดนไม

วาจะประเภทใดกตาม จะโอนไดตอเมอกฎหมายบญญตไวเปนการเฉพาะใหอานาจใหมการโอนได

เปนเรอง ๆ ไป เชน

1. เฉพาะในรปแบบทจะโอน เชน ประมวลกฎหมายทดน มาตรา 10 ใหอานาจอธบด

กรมทดนมอานาจโอนโดยวธจดหาผลประโยชนเขารฐในรปแบบตาง ๆ เชน ซอและขายแลกเปลยน

ใหเชาซอ

2. การโอนใหเปนการเฉพาะเรอง เชน การโอนตามพระราชบญญตการปฏรปทดน

เกษตรกรรม พ.ศ. 2518 พระราชบญญตจดทดนเพอการครองชพ พ.ศ. 2511 ซงเปนบทบญญต

ใหโอนทดนใหเอกชนเปนการเฉพาะเรองไป

3. การโอนทดนใหกบประชาชน ตามประมวลกฎหมายทดน ซงประมวลกฎหมาย

แพงและพาณชย มาตรา 1334 บญญตวา “ทดนรกรางวางเปลา และทดนทมผเวนคน หรอ

ทอดทง หรอกลบมาเปนของแผนดนโดยประการอนตามกฎหมายทดนนน ทานวาบคคลอาจไดมา

ตามกฎหมายทดน” เชน การไดมาโดยการจดทดน ตามมาตรา 30 และมาตรา 33

4. การโอนเปนการเฉพาะรายไป เชน พระราชบญญตโอนทดนใหแกเอกชนตาง ๆ โดย

ฝายนตบญญต การโอนตามมาตรา 1305 น ทาใหสภาพของการเปนทดนสาธารณสมบต

ของแผนดนสนไป จงควรจะตองโอนโดยกฎหมายในระดบพระราชบญญตซงออกโดย

ฝายนตบญญตไมวาจะเปนสาธารณสมบตของแผนดนประเภทใดกตาม

ดงกลาวแลววา ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1305 บญญตวาสาธารณ

สมบตของแผนดนจะโอนแกกนมได เวนแตจะโอนโดยอาศยกฎหมายเฉพาะ หรอพระราช

กฤษฎกาเทานน กรณจงมปญหาวาการโอนทดนสาหรบพลเมองใชรวมกนใหแกเอกชนจะทาได

แคไหนเพยงไรนน ประมวลกฎหมายทดนมาตรา 8 และมาตรา 10 บญญตไวดงน

มาตรา 8 วรรคสอง ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนสาหรบพลเมองใชรวมกน

หรอใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ หรอเปนทดนทไดหวงหามหรอสงวนไวตามความ

ตองการของทบวงการเมองอาจถกถอนสภาพหรอโอนไปเพอประโยชนอยางอน หรอนาไปจดเพอ

ประชาชนไดในกรณตอไปน

34

(1) ทดนสาหรบพลเมองใชรวมกน ถาทบวงการเมอง รฐวสาหกจ หรอเอกชนจดหา

ทดนมาใหพลเมองใชรวมกนแทนแลว การถอนสภาพ หรอการโอน ใหกระทาโดยพระราชบญญต

ถาพลเมองไดเลกใชประโยชนในทดนนนหรอทดนนนไดเปลยนสภาพไปจากการเปนทดนสาหรบ

พลเมองใชรวมกนและมไดตกเปนกรรมสทธของผใดตามอานาจกฎหมายอนแลว การถอนสภาพ

ใหกระทาโดยพระราชกฤษฎกา

มาตรา 10 “ทดนของรฐซงมไดมบคคลใดมสทธครอบครอง และมใชสาธารณสมบตของ

แผนดนอนราษฎรใชประโยชนรวมกนนน ใหอธบดมอานาจจดหาผลประโยชน ในการจดหา

ผลประโยชน ใหรวมถงการจดทาใหทดนใชประโยชนได ซอขาย แลกเปลยน ใหเชา และใหเชาซอ

ฯลฯ” จากมาตรา 8 และมาตรา 10 แหงประมวลกฎหมายทดน แสดงใหเหนวาทดนสาหรบพลเมอง

ใชรวมกน ไมอาจโอนใหแกเอกชนไดเลยเวนแต

1. เมอเอกชนไดจดหาทดนแปลงใหมมาใหพลเมองใชรวมกนแทนแลวเชนนยอมจะออก

พระราชบญญตโอนทดนใหเอกชนไดเปนการแลกเปลยนได

2. เมอไดมการถอนสภาพทดนสาหรบพลเมองใชรวมกนแลว

ตามขอยกเวนขอท 1 เมอเอกชนไดจดหาทดนแปลงใหมมาใหพลเมองใชรวมกนแทนแลว

เชนนยอมจะออกพระราชบญญตโอนทดนใหเอกชนไดเปนการแลกเปลยนได ดงกลาว พจารณาได

วา การโอนทดนสาหรบพลเมองใชรวมกน เชน นาไปโอนขาย โอนให ไมอาจกระทาได มเพยง

กรณเดยวทจะกระทาไดคอ กรณทเอกชนไดจดหาทดนแปลงใหมมาใหพลเมองใชรวมกนแทน

เชนนจงจะโอนทดนสาหรบพลเมองใชรวมกนใหแกเอกชนเปนการแลกเปลยนไดแตการโอนน

มาตรา 8 กาหนดใหทาการโอนโดยพระราชบญญตเทานน เพราะเปนกรณสาคญและกระทบถง

สาธารณประโยชน ควรทรฐสภาจะไดเขามารวมวนจฉยดวย และกอนทจะมพระราชบญญตให

โอนได ฝายบรหารตองทาการสอบสวนใหไดขอเทจจรงวา ทดนทเอกชนนามาแลกเปลยน ทาให

รฐไดรบ ประโยชนมากขนกวาเดมหรอไม เชนทดนแปลงใหมมสภาพดกวาทดนเดม อานวยความ

สะดวกใหแกประชาชน มากกวา มราคาสงกวาทดนเดม หรอมเนอทมากกวา ทงประชาชนผใช

ประโยชนในทดนไมขดของในการใชประโยชนและในการโอนเพอประกอบการพจารณาของ

รฐสภาเพอออกพระราชบญญตใหโอนตอไป

สวนตามขอยกเวนท 2 เรองการถอนสภาพทดนสาหรบพลเมองใชรวมกนนน ไมเปน

เหตทจะกลาวอางไดวาเปนการโอนทดนสาหรบพลเมองใชรวมกน เพราะกฎหมายมาตรา 8 บญญตวา

ทดนสาหรบพลเมองใชรวมกน ถาพลเมองเลกใชหรอทดนนนไดเปลยนสภาพไป กอนทจะมการ

โอนจะตองมการถอน สภาพเสยกอน การถอนสภาพกรณนไมถอเปนการโอน แตเปนการทาใหสภาพ

ทดนสาหรบพลเมองใชรวมกนสนสภาพไป กลาวคอ สนสภาพจากการเปนทดนสาหรบพลเมอง

35

ใชรวมกนตามมาตรา 1304(2) กลบส สภาพเดม คอกลบเปนทดนรกรางวางเปลา ตามมาตรา

1304(1) การโอนทดนสาหรบพลเมองใชรวมกนทถอนสภาพแลวจงเปนการโอนทดนรกราง

วางเปลานนเอง

2. หามมใหยกอายความขนตอสกบแผนดน

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1306 บญญตวา “ทานหามมใหยกอายความ

ขนเปนขอตอสกบแผนดนในเรองทรพยสนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน”

การหามยกอายความขนเปนขอตอสนนอายความในทนหมายถงอายความตามประมวล

กฎหมายแพงและพาณชยวาดวยทรพย คอระยะเวลาตามทกฎหมายกาหนด เพอการใชสทธเรยกรอง

ในการ ทจะใหไดสทธใด ๆ หรอเมอตองฟองรองภายในกาหนดระยะเวลาสน ถาปลอยทงไว

จนเกนกาหนดจะฟองรองบงคบไมได เรยกวาอายความเสยสทธ หรอเมอใชสทธครบตามระยะเวลา

ทกฎหมายกาหนดกไดสทธนนมา เรยกวาอายความไดสทธ

อายความทมาตรา 1306 หามมใหยกเปนขอตอสกบแผนดนนน หมายถง อายความ

ไดสทธและอายความเสยสทธดงกลาว การหามมใหยกอายความตามมาตรา 1306 น เปนการหาม

เอกชนมใหยกอายความขนตอสกบแผนดนหรอรฐเทานน มใหหามเอกชนทจะยกขนเปนขอตอส

ระหวางกนเอง

การทมาตรา 1306 หามมใหยกอายความขนกลาวอางนน กโดยมจดมงหมายเพอมให สา

ธารณสมบตของแผนดนสามารถตกเปนสทธแกเอกชนโดยอายความได ฉะนน ผทครอบครอง

ทาประโยชน บนทดน หนองนาทราษฎรใชประโยชนรวมกนมา แมจะครอบครองนานถง 30 ป

กไมไดสทธครอบครอง และเมอเอกชนถกฟองหาวาบกรกทางสาธารณะอนเปนสาธาร ณสมบต

ของแผนดน เอกชนจะยกขอตอสเรองอายความมาใชยนรฐไมได

3. หามยดทรพยสนของแผนดน รวมทงบงคบคดดวย

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1307 บญญตวา “ทานหามมใหยดทรพย

ของแผนดน ไมวาทรพยสนนนจะเปนสาธารณสมบตของแผนดนหรอไม”

การยดทรพยสน หมายความวา การเอาทรพยสนของลกหนตามคาพพากษา

เพอดาเนนการตามกฎหมายโดยคาพพากษา หรอคาสงของศาล ซงกระทาโดยเจาพนกงาน

บงคบคดตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 285(2) นอกจากจะหามยดแลว

36

ยงหมายความรวมถงการอายด ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 254 และ

มาตรา 311 ดวย กลาวคอ สาธารณสมบตของแผนดนไมอยในความรบผดแหงการบงคบคด

การทกฎหมายบญญตใหทดนหรอทรพยสนทเปนสาธารณสมบตของแผนดนไดรบ

ความคมครองเปนพเศษจากการหามโอน หามยด และหามเอกชนยกอายความขนตอส กเพราะทดน

หรอทรพยสนเหลานมไวสาหรบใหประชาชนใชประโยชนรวมกน จงตองระมดระวงมใหถกรบกวน

หรอถกขดขวางตอการทประชาชนจะใชทดนทรพยสนนน ๆ

2.5 การสนผลไปของทดนสาธารณสมบตของแผนดน

2.5.1 การสนผลโดยตวสาธารณสมบตของแผนดนสญสลายไป เชน ทดนสาธารณ

สมบตของแผนดนทประชาชนใชรวมกนทอยรมแมนาไดถกแมนากดเซาะพงลงแมนา

2.5.2 การสนไปเพราะประชาชนเลกใชอยางเดดขาด ทาใหทดนนนกลายเปนทดน

อนเปนทรพยสนของแผนดนธรรมดา หากจะใหสนสภาพการเปนสาธารณสมบตของแผนดนโดย

เดดขาดตองมการถอนสภาพ ตามมาตรา 8 วรรคสอง ของประมวลกฎหมายทดน 21

22 แตถาเลกใช

เพยงชวคราว ไมทาใหสาธารณสมบตของแผนดนหมดสภาพแตอยางใด เชน ทางเดนสาธารณะ

แมสาธารณะจะไมไดใชเกนมาเปนเวลาหลายป กยงคงเปนทางสาธารณะอย 22

23 หรอ ทางสาธารณะ

22

ประมวลกฎหมายทดน มาตรา 8 วรรคสอง ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนสาหรบ

พลเมองใชรวมกนหรอใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ หรอเปนทดนทไดหวงหามหรอสงวนไวตาม

ความตองการของทบวงการเมอง อาจถกถอนสภาพหรอโอนไปเพอใชประโยชนอยางอ นหรอนาไปจดเพอ

ประชาชนได ในกรณดงตอไปน

(1) ทดนสาหรบพลเมองใชรวมกน ถาทบวงการเมอง รฐวสาหกจ หรอเอกชนจดหาทดนมาให

พลเมองใชรวมกนแทนแลว การถอนสภาพหรอโอนใหกระทาโดยพระราชบญญต แตถาพลเมองไดเลกใช

ประโยชนในทดนนนหรอทดนนนไดเปลยนสภาพไปจากการเปนทดนสาหรบพลเมองใชรวมกน และมไดตกไป

เปนกรรมสทธของผใดตามอานาจกฎหมายอนแลว การถอนสภาพใหกระทาโดยพระราชกฤษฎกา

(2) ทดนทใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ หรอทดนทไดหวงหามหรอสงวนไวตามความ

ตองการของทบวงการเมองใด ถาทบวงการเมองนนเลกใชหรอไมตองการหวงหามหรอสงวนตอไป เมอไดมพระ

ราชกฤษฎกาถอนสภาพแลว คณะรฐมนตรจะมอบหมายใหทบวงการเมองซงมหนาทเปนผใชหรอจดหา

ประโยชนกได แตถาจะโอนตอไปยงเอกชน ใหกระทาโดยพระราชบญญต และถาจะนาไปจดเพอประชาชนตาม

ประมวลกฎหมายนหรอกฎหมายอน ใหกระทาโดยพระราชกฤษฎกา 23 คาพพากษาฎกา 86/2478

37

ทในฤดนา นาทวม ใชไมไดชวคราวหาทาใหสนสภาพอยางใดไม23

24 หรอ การททดนสาธารณสมบต

ของแผนดนทใชเพอประโยชนอยางหนงไดเปลยนสภาพการใชประโยชนทดนเปนอยางอน แตก

ยงเปนการใชเพอประโยชนสาธารณะอย หรอยงคงหวงหามไวเพอประโยชนรวมกนกหาทาให

สนสภาพการเปนสาธารณสมบตของแผนดนไม 24

25 เชน ทชายทะเลมหาดทรายซงชาวบาน

ใชประโยชนรวมกน แมจะเปลยนแปลงโดยสภาพธรรมชาตททะเลมการตนเขนขน แตกเปน

ทรพยสนของแผนดนทประชาชนใชประโยชนรวมกน จงยงคงเปนสาธารณสมบตของแผนดนอย

2.5.3 การสนไปโดยผลของกฎหมาย ไดแก

การถอนสภาพ ตามประมวลกฎหมายทดนมาตรา 8 คอ เมอรฐไดจดหาทดนแปลงใหม

มาใหราษฎรใชประโยชนรวมกนแทน หรอประชาชนเลกใชทดนแลว หรอทดนนนได

เปลยนแปลงสภาพจากเปนทดนทประชาชนใชประโยชนรวมกนและมไดตกเปนกรรมสทธของ

ผใดตามกฎหมายอน

ทดนสาธารณสมบตของแผนดน แมจะเปลยนสภาพไป หรอไมมประชาชนใชประโยชน

แลว หากยงไมมการถอนสภาพการเปนสาธารณสมบตของแผนดนกยอมเปนสาธารณสมบต

ของแผนดนอยเชนเดม25

26

สาหรบผลของการถอนสภาพนนไมมกฎหมายกาหนดวาทดนทประชาชนใชประโยชน

รวมกนเมอถกถอนสภาพแลวจะเกดเปนทดนประเภทใด แตมนกวชาการคอ อ.ชยวฒน วงศวฒนศานต

เหนวา “เมอพนสภาพจากการเปนทสาธารณสมบตของแผนดนกควรใหเปนทดนของรฐทวไป คอ

ทดนรกรางวางเปลา ซงถอวาเปนทดนของรฐประเภทททางราชการจะนามาใชไดอกหรอนาไปจด

ใหแกเอกชนได ” โดยกฎหมายไดกาหนดใหคณะกรรมการจดทดนแหงชาตมอานาจหนาท

ดาเนนการตางๆ ตามนโยบายของกรมทดน หรออธบดกรมทดนอาจนาไปจดหาผลประโยชนตาม

ระมวลกฎหมายทดน มาตรา 10 26

27 หรอรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยอาจจดขน

ทะเบยนเพอใหทบวงการเมองใชประโยชนในทางราชการไดตามประมวลกฎหมายทดนมาตรา 8

ทว27

28

24 คาพพากษาฎกา 150/2479 25 บญญต สชวะ , คาอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชยวาดวยทรพย, (กรงเทพมหานคร :

โรงพมพการศกษาบรการ, 2515) หนา 91. 26 คาพพากษาฎกา 428/2511 .

38

นอกจากการถอนสภาพตามประมวลกฎหมายทดนแลว ยงมกฎหมายอนๆ ไดแก

พระราชบญญตการปฎรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2518 มาตรา 26 และพระราชบญญตจดรป

ทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2517 มาตรา 43 กาหนดใหตราเปนพระราชกฤษฎกากาหนดเขตทดน

ทจะปฏรป หรอกาหนดเขตโครงการจดรปทดน อนมผลเปนการถอนสภาพทดนสาธารณประโยชน

ของแผนดนโดยไมตองถอนสภาพตามประมวลกฎหมายทดนแตอยางใดอก

2.6 การใชทดนของรฐหรอทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน

จะศกษาวาบคคลใด บางมสทธใชท สาธารณสมบตของแผนดน และ ผอนมตหรอ ผ

อนญาต ในการใชประโยชนในทสาธารณสมบตของแผนดนนนมบคคลใดบาง และจะใชไดใน

ลกษณะใดบาง เรองการใชทดนของรฐไดมกฎหมาย กฎกระทรวง ระเบยบ คาสง และหนงสอสง

การเกยวของมากมายหลายฉบบดวยกน ดงน

2.6.1 บคคลผมสทธขอใชประโยชนในทสาธารณสมบตของแผนดน ไดแก

ประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497 ผจะขอใชทดนของรฐตามประมวลกฎหมายทดน

จะตองมฐานะเปนทบวงการเมอง โดย มาตรา 1 ใหคานยามไว ดงน

“ทบวงการเมอง หมายความวา หนวยราชการทมฐานะเปนนตบคคลของราชการสวนกลาง

ราชการสวนภมภาค หรอราชการสวนทองถน ” การใชทดนของรฐประเภทตาง ๆ ตองดาเนนการ

ถอนสภาพ การเปนทดนของรฐกอน โดยการตราเปนพระราชกฤษฎกา และดาเนนการขนทะเบยน

การใช สาหรบเอกชนขอใชโดยการนาทดนมาแลกเปลยน ตองดาเนนการตราเปนพระราชบญญต

27 ประมวลกฎหมายทดน มาตรา 10 ทดนของรฐซงมไดมบคคลใดมสทธครอบครองและมใชสา

ธารณสมบตของแผนดนอนราษฎรใชประโยชนรวมกนนน ใหอธบดมอานาจจดหาผลประโยชน ในการจดหา

ผลประโยชน ใหรวมถงจดทาใหทดนใชประโยชนได ซอขาย แลกเปลยน ใหเชา และใหเชาซอ

หลกเกณฑและวธการจดหาผลประโยชน ใหกาหนดโดยกฎกระทรวงแตสาหรบการขาย การ

แลกเปลยน และการใหเชาซอทดนตองไดรบอนมตจากรฐมนตร

การดาเนนการจดหาผลประโยชนตามความในมาตราน ใหคานงถงการทจะสงวนทดนไวใหอนชน

รนหลงดวย 28 ประมวลกฎหมายทดน มาตรา 8 ทว(1) ทดนของรฐซงมไดมบคคลใดมสทธครอบครองหรอทดน

สาหรบพลเมองใชรวมกนซงไดถอนสภาพตามมาตรา 8 (1) แลวรฐมนตรมอานาจทจะจดขนทะเบยนเพอใหทบวง

การเมองใชประโยชนในราชการไดตามหลกเกณฑและวธการทกาหนดในกฎกระทรวง

39

นอกจากน อาจจะขอเชาจากทบวงการเมองกได ดงทมบญญตไวในมาตรา 8 วรรคสอง และ มาตรา

8 ทว ดงน

มาตรา 8 วรรคสอง ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนสาหรบพลเมองใชรวมกน

หรอใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ หรอเปนทดนทไดหวงหามหรอสงวนไวตามความ

ตองการของทบวงการเมองอาจถกถอนสภาพหรอโอนไปเพอใชประโยชนอยางอน หรอนาไป

จดเพอประชาชนไดในกรณ ดงตอไปน

(1) ทดนสาหรบพลเมองใชรวมกน ถาทบวงการเมอง รฐวสาหกจหรอเอกชนจดหาทดน

มาใหพลเมองใชรวมกนแทนแลว การถอนสภาพหรอโอนใหกระทาโดยพระราชบญญต แตถา

พลเมองได เลกใชประโยชนในทดนนน หรอทดนนนไดเปลยนสภาพไปจากการเปนทดนสาหรบ

พลเมองใชรวมกน และมไดตกไปเปนกรรมสทธของผใดตามอานาจกฎหมายอนแลว

การถอนสภาพใหกระทาโดยพระราชกฤษฎกา

(2 ) ทดนทใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ หรอทดนทไดหวงหามหรอสงวนไว

ตามความตองการของทบวงการเมองใด ถาทบวงการเมองนนเลกใชหรอไมตองการหวงหามหรอ

สงวนตอไป เมอไดมพระราชกฤษฎกาถอนสภาพแลว คณะรฐมนตรจะมอบหมายใหทบวงการเมอง

ซงมหนาท เปนผใชหรอจดหาประโยชนกได แตถาจะโอนตอไปยงเอกชน ใหกระทาโดย

พระราชบญญต และถาจะ นาไปจดเพอประชาชน ตามประมวลกฎหมายนหรอกฎหมายอน

ใหกระทาโดยพระราชกฤษฎกา

มาตรา 8 ทว ทดนของรฐซงมไดมบคคลใดมสทธครอบครอง หรอทดนสาหรบพลเมอง

ใชรวมกนซงไดถอนสภาพตามมาตรา 8 (1) แลว รฐมนตรมอานาจทจะขนทะเบยนเพอใหทบวง

การเมอง ใชประโยชนในราชการไดตามหลกเกณฑและวธการทกาหนดในกฎกระทรวง

กอนทจะจดขนทะเบยนตามวรรคหนง ใหมการรงวดทาแผนท และใหผวาราชการ

จงหวดทองทประกาศจดขนทะเบยนใหราษฎรทราบมกาหนดสามสบวน ประกาศใหปด

ในทเปดเผย ณ สานกงานทดน ทวาการอาเภอหรอทวาการกงอาเภอ ททาการกานน และในบรเวณ

ทดนนน

การจดขนทะเบยนตามวรรคหนง ใหรฐมนตรประกาศในราชกจจานเบกษา และใหม

แผนทแนบทายประกาศดวย

นอกจากนการใชทดนของรฐยงตองดาเนนการตามมาตรา 9 และมาตรา 9 ทว

มฉะนน จะ ถอวาเปนการบกรกเขาไปในทดนของรฐซงมความผดตามทกฎหมายบญญตไว

มาตรา 9 ภายใตบงคบกฎหมายวาดวยการเหมองแรและการปาไม ทดนของรฐนนถา

มไดมสทธครอบครอง หรอมไดรบอนญาตจากพนกงานเจาหนาทแลว หามมใหบคคลใด

40

(1) เขาไปยดถอ ครอบครอง รวมตลอดถงการกนสรางหรอเผาปา

(2) ทาดวยประการใด ใหเปนการทาลาย หรอทาใหเสอมสภาพทดน ทหน ทกรวดหรอ

ททรายในบรเวณทรฐมนตรประกาศหวงหามในราชกจจานเบกษา หรอ

(3) ทาสงหนงสงใดอนเปนอนตรายแกทรพยากรในทดน

มาตรา 9 ทว ผรบอนญาตตามมาตรา 9 ตองเสยคาตอบแทนเปนรายปใหแกองคการ

บรหารสวนจงหวด ตามวธการและอตราทกาหนดไวในขอบญญตจงหวด แตตองไมเกนอตรา

ตามบญชทายประมวลกฎหมายน

2.6.2 ผอนมตหรอผอนญาตในการใชประโยชนในทสาธารณสมบตของแผนดน

คาสงกระทรวงมหาดไทย ท 109/2538 เรองแตงตงพนกงานเจาหนาทตามความใน

มาตรา 9 แหงประมวลกฎหมายทดน โดยอาศยอานาจตามความในมาตรา 15 แหงพระราชบญญต

ใหใช ประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497 และมาตรา 9 แหงประมวลกฎหมายทดน รฐมนตรวาการ

กระทรวงมหาดไทย แตงตงใหผดารงตาแหนงดงตอไปน เปนพนกงานเจาหนาทตามความในมาตรา 9

แหงประมวลกฎหมายทดน คอ

1. อธบดกรมทดน เปนพนกงานเจาหนาทสาหรบการอนญาตระเบดและยอยหน

การขดตกดนลกรงหรอหนผ ในบรเวณทเขาหรอภเขา และปรมณฑลรอบทเขาหรอภเขา ๔๐ เมตร

ทรฐมนตรยงมไดประกาศกาหนดพนทนนใหเปนแหลงหนปนหรอดนลกรง หรอหนผเพอ

การกอสราง

2. ผวาราชการจงหวด เปนพนกงานเจาหนาทในเขตทองทจงหวดสาหรบการอนญาต ดงน

(1) การระเบดและยอยหน การขดตกดนลกรงหรอหนผ ในบรเวณทรฐมนตรไดประกาศ

กาหนดพนทนน เปนแหลงหนปนหรอดนลกรง หรอหนผ เพอการกอสราง และในพนทนอกเขต

เขาหรอภเขาและปรมณฑลรอบทเขา หรอภเขา ๔๐ เมตร

(2) การขดหรอดดทราย การเกบหนลอย การทาสงหนงสงใดอนเปนอนตราย

แกทรพยากรในทดน

(3) การเขาไปยดถอ ครอบครอง รวมตลอดถงการกอสรางหรอเผาปา

(4) การตออายใบอนญาต กรณทอธบดกรมทดนหรอผวาราชการจงหวดไดอนญาตไว

การใชทดนทราชพสด หรอสาธารณสมบตของแผนดนประเภทใชเพอประโยชน

ของแผนดนโดยเฉพาะ ผขอใชจะตองเปนสวนราชการเทานน เอกชนจะขอใชไดเฉพาะกรณการเชา

หรอการจดทาเปนสญญาตางตอบแทนอนเทานน ดงกฎกระทรวงการคลง วาดวยหลกเกณฑ

41

และวธการปกครอง ดแล บารงรกษา ใช และจดหาประโยชนเกยวกบทราชพสด พ.ศ. 2545 กาหนด

ดงน

ขอ 2 “ผขอใชทราชพสด ” หมายความวา กระทรวง ทบวง กรม องคกรปกครอง

สวนทองถน หนวยงานของรฐ หรอองคกรอนของรฐทขอใชทราชพสดตามกฎกระทรวงน

“ผใชทราชพสด ” หมายความวา กระทรวง ทบวง กรม องคกรปกครองสวนทองถน

หนวยงานของรฐ หรอองคกรอนของรฐทเปนผปกครอง ดแล หรอใชประโยชนในทราชพสด

และให หมายความรวมถงรฐวสาหกจทเปนนตบคคลทมสทธใชทราชพสดตามกฎหมาย

ขอ 14 ผขอใชทราชพสดทประสงคจะขอใชทราชพสดเพอเปนประโยชนในทางราชการ

ถาทราชพสดนนตงอยในกรงเทพมหานคร ใหทาความตกลงกบกรมธนารกษแตถาทราชพสดนน

ตงอยในจงหวดอนใหขอใชทราชพสดตอผวาราชการจงหวด พรอมทงแจงเหตผลและความจาเปน

ในการขอใชทราชพสดนน เมอไดรบความยนยอมจากผวาราชการจงหวดแลว ใหทาความตกลง

กบกรมธนารกษ และใหเขาใชประโยชนในทราชพสดไดเมอไดรบอนญาตจากกรมธนารกษแลว

ขอ 23 ทราชพสดทไมไดใชประโยชนในทางราชการหรอทไมไดสงวนไวเพอใช

ประโยชนในทางราชการ จะนามาจดหาประโยชนโดยการจดใหเชา หรอโดยวธการจดทา

สญญาตางตอบแทนอน นอกเหนอจากการจดใหเชากไดการจดหาประโยชนโดยการจดใหเชาตาม

วรรคหนง ตองเปนการใหเชาในลกษณะดงตอไปน

(1) การใหเชาทดนทผเชาใชเปนทอยอาศย

(2) การใหเชาทดนทผเชาใชประกอบเกษตรกรรม

(3) การใหเชาทดนเพอปลกสรางอาคารโดยยกกรรมสทธอาคารทปลกสรางใหแก

กระทรวงการคลง

(4) การใหเชาทดนเพอประโยชนอยางอน

(5) การใหเชาอาคารซงเปนทราชพสด

ขอ 25 ทราชพสดทกระทรวง ทบวง กรม หรอองคกรปกครองสวนทองถนสงวนไว แต

ยงไมไดใชประโยชนในทางราชการ จะนามาจดหาประโยชนโดยการจดใหเชาหรอโดยวธการ

จดทาสญญาตางตอบแทนอนนอกเหนอจากการจดใหเชากได แตจะตองเปนการจดหาป ระโยชน

เปนการชวคราว

การจดหาประโยชนโดยการจดใหเชาตามวรรคหนง ตองเปนการใหเชาตามขอ 23(1)

(2) (4) และ ( 5) และจะดาเนนการไดตอเมอไดรบความยนยอมจากกระทรวง ทบวง กรม หรอ

องคกรปกครองสวนทองถนดงกลาวหนงสอกรมธนารกษ ท กค 0407/ว121 ลงวนท 14

กมภาพนธ 2537 เรอง การขอใชทราชพสด

42

ขอ 3 ถาทราชพสดทขอใชมสวนราชการครอบครองใชประโยชนอยกอน ขอให

สวนราชการทขอใชทาความตกลงกบสวนราชการทครอบครองอยกอน และเมอไดรบความ

ยนยอม ขอใหสงสาเนาหนงสอยนยอมของสวนราชการทครอบครองอยกอน ไปใหกรมธนารกษ

ดวย

นอกจากนการใชทดนของรฐ กยงมการใชในลกษณะตาง ๆ อกมากมาย เชน การใชทดน

ตามระเบยบกระทรวงมหาดไทย วาดวยการเปลยนสภาพทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน

สาหรบพลเมองใชประโยชนรวมกน จากการใชเพอสาธารณประโยชนอยางหนงเปนอกอยางหนง

พ.ศ. 2543 ระเบยบกระทรวงมหาดไทย วาดวยการอนญาตใหดดทราย พ.ศ. 2546 ร ะเบยบ

กระทรวงมหาดไทย วาดวยหลกเกณฑและวธการเกยวกบการขออนญาตใหดาเนนการขดลอก

แหลงนาสาธารณประโยชน ทตนเขน พ.ศ. 2536 เปนตน

2.7 กฎหมายทเกยวของในการดแลรกษาคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนใน

ประเทศไทย

จากความสาคญของการเปนสาธารณสมบตของแผนดนจงมกฎหมายหลายฉบบกาหนด ใหสวน

ราชการและองคกรปกครองสวนทองถนมหนาทในการดแลรกษาและคมครองปองกนทดนอน

เปนสาธารณสมบตของแผนดน โดยมใหผใดนาไปใชเปนประโยชนสวนตนได หรอถานาไปไดกโดย

วธการทางกฎหมายตามทกฎหมายบญญตไวเทานน กฎหมายทกาหนดอานาจหนาทในการดแล

รกษาและคมครองปองกน ไดแก ประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497 พ.ร.บ.ลกษณะปกครองทองท

พระพทธศกราช 2457 และทแกไขเพมเตม (ฉบบท 11) พ.ศ. 2551 พ.ร.บ.ปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507

พ.ร.บ.อทยานแหงชาต พ.ศ. 2504 พ.ร.บ.การปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2518

พ.ร.บ.ทราชพสด พ.ศ. 2518 และกฎกระทรวงการคลงวาดวยหลกเกณฑและวธการปกครอง ดแล

บารงรกษา ใชและจดหาประโยชนเกยวกบทราชพสด พ.ศ. 2545 และ 2546 พ.ร.บ.การเดนเรอ

ในนานนาไทย พระพทธศกราช 2456 ระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวย การแกไขปญหาการ

บกรกทดนของรฐ พ.ศ. 2545 คาสงคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ (กบร.)

ท 2/2546 และท 4-78/2546 ระเบยบกระทรวงมหาดไทยวาดวยการดแลรกษาและคมครองปองกน

ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน พ.ศ. 2545 คาสงกระทรวงมหาดไทยท 12/2543 ฯลฯ

เปนตน

43

2.7.1 ประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497

มาตรา 8 บญญตวา “บรรดาทดนทงหลายอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน หรอเปน

ทรพยสนของแผนดนนน ถาไมมกฎหมายกาหนดไวเปนอยางอนใหอธบดมอานาจหนาทดแลรกษา

และดาเนนการคมครองปองกนไดตามควรแกกรณ อานาจหนาทดงกลาวนรฐมนตรจะมอบหมาย

ใหทบวงการเมองอนเปนผใชกได”

เพราะฉะนน ทดนทอธบดกรมทดนมหนาทดแลรกษาและดาเนนการคมครองปองกน

ไดแกทดนดงตอไปน

(1) ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน หรอเปนทรพยสนของแผนดน

(2) ทดนตาม ( 1) ตองไมมกฎหมายกาหนดไวเปนอยางอนวาเปนอานาจของหนาทผอน

เปนผดแล โดยผลของมาตรา 8 ทดนสาธารณสมบตของแผนดน ตามมาตรา 1304 ประมวล

กฎหมายแพงและพาณชยไดแก (1) ทดนรกรางวางเปลา ทดนทมผเวนคนหรอทอดทง หรอกลบมา

เปนของแผนดนโดยประเภทอน (2) ทดนสาหรบพลเมองใชรวมกน และ (3) ทดนทใชประโยชนของ

แผนดนโดยเฉพาะ และทดนอนเปนทรพยสนของแผนดน ตามมาตรา 1309 ประมวลกฎหมายพง

และพาณชย ซงไดแก เกาะทเกดในทะเลสาบ หรอในทางนา หรอในเขตนานนาของประเทศ

และทองทางนาทตนเขน ลวนอยในอานาจของอธบดกรมทดนทจะเปนผดแล รกษาและดาเนนการ

คมครองปองกน เวนแตจะมกฎหมายกาหนดไวเปนอยางอน กลาวคอ ถาหากมกฎหมายพเศษ กาหนด

อานาจหนาทใหพนกงานเจาหนาทคนอนเปนผดแลรกษาแลว การดแลรกษากตองเปนไป

ตามกฎหมายพเศษนน ไมอยในอานาจหนาทของกรมทดนอกตอไป

นอกจากนประมวลกฎหมายทดน ม าตรา 9 กาหนดหามมใหบคคลเขาไปยดถอ

ครอบครองหรอทาดวยประการใดใหเปนการทาหรอทาใหเสอมสภาพทดน ทหน ทกรวด ททราย

หรอเขาไปยดถอครอบครองรวมถงการกอสราง หรอเผาปา ทดนของรฐ ถามไดมสทธครอบครอง

หรอมไดรบอนญาต จากหนวยงานเจาหนาท หากผใดฝาฝนตามมาตรา 9 มความผดตามประมวล

กฎหมายทดน มาตรา 108 และ 108 ทว และกระทรวงมหาดไทยไดมคาสงท 109/ 2538 ลงวนท

16 มนาคม 2538 แตงตงใหผวาราชการจงหวดเปนพนกงานเจาหนาท ตามมาตรา 9 แหงประมวล

กฎหมายทดน

2.7.2 กฎหมายอน

นอกจากประมวลกฎหมายทดนแลว ยงมกฎหมาย ทกาหนดใหเปนอานาจหนาทของพนกงาน

เจาหนาทคนอนเปนผดแลรกษาและดาเนนการ คมครองปองกนทดนสาธารณสมบตของแผนดน ใน

ประเทศไทย ไดแก

44

1. พระราชบญญตทราชพสด พ.ศ.2518 ใหกระทรวงการคลงเปนผถอกรรมสทธทราชพสด

ซงหมายถง อสงหารมทรพยอนเปนทรพยสนของแผนดนทกชนด และรวมถงทดนทใชเพอประโยชน

ของแผนดน โดยเฉพาะตามมาตรา 1304(3) แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชยดวย

2. พระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พระพทธศกราช 2457 ใหกรมการอาเภอ

ซงปจจบนหมายถง นายอาเภอ มหนาทดแลตรวจตรารกษาทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน

ประเภทประชาชนใชประโยชนรวมกน คอ ทเลยงปศสตวทจดไวสาหรบราษฎรไปรวมเลยงดวยกน

ตลอดจนถนนหนทางและทอยางอน ซงเปน ของกลางใหราษฎรใชไดดวยกน (มาตรา 122

แหงพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พระพทธศกราช 2457)

3. พระราชบญญตการเดนเรอในนานนาไทย พระพทธศกราช 2456 แกไขเพมเตม โดย

ประกาศของคณะปฏวต ฉบบท 50 (พ.ศ. 2515 ) และพระราชบญญตการเดนเรอในนานนาไทย

(ฉบบท 14) พ.ศ. 2535 ให กรม เจาทามหนาทดแลรกษาและขดลอกรองนา ทางเรอเดน แมนา

ลาคลอง ทะเลสาบ และทะเล ภายในนานนาไทย (มาตรา 120 แหงพระราชบญญตการเดนเรอ

ในนานนาไทย พระพทธศกราช 2456 แกไขเพมเตมโดยพระราชบญญตการเดนเรอในนานนา

ไทย (ฉบบท 14) พ.ศ. 2535 )

4. พระราชบญญตทางหลวง พ.ศ. 2535 ผอานวยการทางหลวงเปนผควบคมทาง

หลวง โดยอธบดกรมทางหลวงเปนผอานวยการทางพเศษ ทางหลวงแผนดน ทางหลวงสมปทาน

ผวาราชการจงหวด หรอนายอาเภอซงผวาราชการจงหวดมอบหมายเปนผอานวยการทางหลวง

ชนบท นายกเทศมนตรเปน ผอานวยการทางหลวง และประธานกรรมการสขาภบาลเปน

ผอานวยการทางหลวง สขาภบาล

5. พระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2503 พระราชบญญตอทยาน

แหงชาต พ.ศ. 2504 และพระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507 ไดบญญตอานาจหนาทการ

ดแลคมครองปองกนเขตรกษาพนธสตวปา อทยานแหงชาต และปาสงวนแหงชาตไวเปนการ

เฉพาะ สาหรบเจาหนาทของกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

6. พระราชบญญตจดรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2517 ใหกระทรวงเกษตร

และสหกรณเปนเจาของทดนรกรางวางเปลา หรอทดนซงมผเวนคนหรอทอดทงหรอกลบมาเปน

ของแผนดนโดยประการอน ตามประมวลกฎหมายทดนในเขตโครงการจดรปทดนเพอใชในการ

จดรปทดน

7. พระราชบญญตการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2518 ให สานกงานปฏรปทดนเพอ

เกษตรกรรม (ส.ป.ก.) เปนผถอกรรมสทธทดนรกรางวางเปลา หรอทดนซงมผเวนคนหรอทอดทง

45

หรอกลบมาเปนของแผนดนโดยประการอนตามประมวลกฎหมายทดนและทดนนนอยนอกเขตปา

ไมถาวรตามมตคณะรฐมนตรในเขตปฏรปทดนเพอมาใชในการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม

8. พระราชบญญต กาหนดแผนและขนตอนการกระจายอานาจใหแกองคกรปกครอง

สวนทองถน พ.ศ. 2542 กาหนดใหทองถนมอานาจในการดแลรกษาทสาธารณสมบตของแผนดน ตาม

มาตรา 16 (27) บญญตใหเทศบาล เมองพทยา และองคการบรหารสวนตาบลมอานาจและหนาท ในการ

จดระบบการบรการสาธารณะเพอประโยชนของประชาชนในทองถน และในเรองการดแลรกษาท

สาธารณะ

9. พระราชบญญตสภาตาบลและองคการบรหารสวนตาบล พ.ศ. 2537 มาตรา 68

กาหนดวาภายใตบงคบแหงกฎหมายองคการบรหารสวนตาบล อาจจดทากจการในเขตองคการ

บรหารสวนตาบลดงตอไปน...........( 8) การคมครองดแลและรกษาทรพยสนอนเปนสาธารณ

สมบตของแผนดน

10. พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ. 2542 มาตรา 62 กาหนดวา

ภายใตบงคบแหงบทบญญตของกฎหมาย เมองพทยามอานาจหนาทดาเนนการในเขตเมองพทยา

ในเรองดงตอไปน......(3) การคมครองและดแลรกษาทรพยสนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน

11 . พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 มาตรา 89

กาหนดวาภายใตแหงกฎหมายอนใหกรงเทพมหานครมอานาจดาเนนกจการในเขตกรงเทพมหานคร

ดงตอไปน....(10) ดแลรกษาทสาธารณะ

12. พระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 ขอ 50 (2) กาหนดใหเทศบาลมหนาทจดใหม

และบารงทางนา ทางบก

จากบทบญญตของกฎหมายดงกลาวมาจากขางตนแลวจงพจารณาไดวา ทดนสาหรบ

พลเมองใชประโยชนรวมกนหรอทเรยกวาสาธารณประโยชน อยในความดแลรกษาของผวา

ราชการจงหวดตาม ประมวลกฎหมายทดน นายอาเภอทองท ตามพระราชบญญตลกษณะปกครอง

ทองทพระพทธศกราช 2457 องคการบรหารสวนตาบลตามพระราชบญญตสภาตาบลและองคการ

บรหารสวนตาบล พ.ศ. 2537 เมองพทยาตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ.

2542 และกรงเทพมหานคร ตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528

เฉพาะในเขตความรบผดชอบขององคกรปกครองสวนทองถนนนๆ ยกเวนแมนา ลาคลอง บง

อางเกบนา ทะเลสาบ อนเปนทางสญจรของประชาชนหรอประชาชนใชประโยชนรวมกน ทะเล

ภายในเขตนานนาไทย หรอชายหาดของทะเลดงกลาวจะอยในความ ดแลรกษาของกรมเจาทา

ตามพระราชบญญตการเดนเรอในนานนาไทย พระพทธศกราช 2456 แตถา ทรมแมนา ลาคลอง

46

บง อางเกบนา ทะเลสาบ หรอชายทะเล ทอยนอกเหนอจดแบงเขต ไดแก ทชายตลง หมายถง ทดน

ซงตามปกตนาขนถงกบสวนทอยเหนอชายตลงขนไป กเปนหนาทความรบผดชอบ

ของ นายอาเภอทองทหรอองคกรปกครองสวนทองถนมหนาทตามกฎหมาย ถาเปนทางหลวง

ตามพระราชบญญตทางหลวงกอยในความดแลของผอานวยการทางหลวง

2.8 องคกรทมอานาจหนาทในการตามกฎหมายในการดแลรกษาคมครองและปองกน

ทดนอนเปนสาธารณะสมบตของแผนดน

อานาจหนาทในการดแลรกษาและคมครองปองกนทสาธารณสมบตของแผนดนของ

พนกงานเจาหนาทนน ไดแก องคกรสวนกลาง สวนภมภาค และสวนทองถน

2.8 .1. องคกรทมอานาจหนาทในการดแลรกษาทสาธารณประโยชนของแผนดนในสวนกลาง

เปนองคกรระดบนโยบาย อนเปนอานาจหนาทของคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดน

ของรฐ (กบร.) ตามระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ พ.ศ 2545

ซงแกไขเพมเตมโดย ระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวยการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ

(ฉบบท 2) พ.ศ. 2547 โดยมอานาจหนาทดงน (1) เสนอนโยบาย หรอแผนงานในการแกไขปญหา และปองกนการบกรกทดนของรฐ

ตอคณะรฐมนตร (2) กาหนดมาตรการในการแกไขปญหา และมาตรการในการปองกนการบกรกทดนของรฐ (3) กากบ ตดตาม ดแล และตรวจสอบใหหนวยงานของรฐ ดาเนนการใหเปนไปตามนโยบาย

แผนงาน มาตรการในการแกไขปญหา และมาตรการในการปองกนการบกรกทดนของรฐ (4) รวบรวมขอมล เอกสารหลกฐาน และขอเทจจรงเกยวกบการครอบครองทดนของ

บคคลใด ๆ ในทดนของรฐ (5) เรยกใหหนวยงานของรฐสงขอมลเอกสารหลกฐาน และขอเทจจรง หรอขอใหสง

ผแทนมาชแจง เพอประกอบการพจารณาของ กบร. หรอคณะอนกรรมการ หรอคณะทางาน

ท กบร. แตงตง (6) ใหการสนบสนนแกหนวยงานของรฐในการดาเนนการแกไขปญหา และปองกนการ

บกรกทดนของรฐในการขอตงงบประมาณ และในเรองอน ๆ ตามความเหมาะสม เพอใหสามารถ

ปฏบตงานใหสาเรจลลวงไปดวยความรวดเรว (7) แตงตงคณะอนกรรมการ หรอคณะทางาน ใหปฏบตงานตามทมอบหมาย

47

(8) ใหหนวยงานของรฐ และจงหวดดาเนนการใด ๆ ทเกยวกบการแกไขปญหา และ

ปองกนการบกรกทดนของรฐตามทกาหนด (9)ดาเนนการหรอปฏบตงานอนใดทเกยวกบการแกไขปญหา และปองกนการบกรก

ทดน

ของรฐใหเปนไปตามกฎหมาย กฎ คาสง ระเบยบ ขอบงคบ และมตคณะรฐมนตรทเกยวของ

ในระดบกระทรวงใหอานาจกระทรวงมหาดไทย ตามระเบยบกระทรวงมหาดไทย วาดวยการ

ดแลรกษาทดนอนเปนสาธารสมบตของแผนดน พ.ศ. 2515 ไดแบงทดนอนเปนสาธารณสมบตของ

แผนดนซงอยในหนาทของกระทรวงมหาดไทยดแลรกษาออกเปน 3 ประเภท คอ ทดนทประชาชนใช

ประโยชนรวมกน เชน ทชายตลง ทางบก ทางนา สวนสาธารณะและทเลยงสตว ทดนทใชเพอประโยชน

ของแผนดนในหนาทของกระทรวงมหาดไทย เชน ทดนทใชเปนทตงสถานทราชการและบานพกราชการ

รวมทงบรเวณของสถานทนน และทรกรางวางเปลาและทดนซงมผเวนคน หรอทอดทงหรอกลบมาเปน

ของแผนดนโดยประการอนตามประมวลกฎหมายทดน

สวนในระดบกรม ใหอานาจหนาทในการดแลรกษาทสาธารณสมบตของแผนดนโดยแบง

ออกเปนการดแลรกษาทสาธารณสมบตของแผนดนทใชเปนทางคมนาคมทางนา ใหเปนอานาของอธบด

กรมการขนสงทางนาและพาณชยนาว หรอกรมเจาทาเดม เปนผมอานาจหนาทในการควบคมการเดนเรอ

หรอการสญจรทางนา ใหเปนระเบยบเรยบรอย และควบคมมใหมการกระทาการใดๆ ทอาจ จะเปนการ

กดขวางหรอเปนอนตรายตอการเดนเรอหรอการสญจรทางนาของประชาชน ตลอดจนมอานาบงคบให

รอถอนหรอจดการรอถอนสงลวงลาลานาได ตามพระราชบญญตการเดนเรอในนานนาไทย พ.ศ. 2535

สวนทางบกนน พระราชบญญตทางหลวง พ.ศ. 2535 กาหนดใหผอานวยการทางหลวงมอานาจหนาทใน

การควบคมทางหลวงไมใหผใดกระทาการอนเปนการกดขวางการจราจรหรอทาใหเกดความเสยหายแก

ทางหลวง และพระราชบญญตทางหลวงสมปทาน พ.ศ. 2542 กาหนดใหอธบดกรมทางหลวงหรอ ผซง

อธบดมอบหมายมอานาจและหนาทกากบ ตรวจตรา และควบคมทางหลวงสมปทานโดยในสวนท

เกยวกบการควบคมทางหลวงสมปทานเพอใหประชาชนใช ประโยชนรวมกนไดอยางสะดวก และกรณ

ทางพเศษ เชน ทางดวน รถไฟฟา รถใตดน สะพานอโมงค เรอสาหรบขนสงรถขามฟาก ทาเรอสาหรบ

ขนลงเรอ ทางเทาจอดรถ เขตทาง ไหลทาง เขอนกนนา ทอ ทางระบายนา กาหนดใหการทางพเศษแหง

ประเทศไทย (กทพ.) มหนาทสรางหรอจดใหมดวยวธการใดๆ ตลอดจนบารงรกษาทางพเศษ โดยให

อานาจแกผวาการการทางพเศษแหงประเทศไทย สวนทดนของรฐตามกฎหมายทดน องคกรทมหนาท

ในการดแลรกษาทดนของรฐ คอ อธบดกรมทดน มหนาทดแลรกษาและคมครองปองนทดนอนเปนสา

ธารณสมบตของแผนดน หรอเปนทรพยของแผนดน ในกรณทไมมกฎหมายกาหนดไวเปนอยางอน

48

2.8.2. องคกรทมอานาจหนาทในการดแลรกษาทสาธารณประโยชนของแผนดนในสวน

ภมภาค

โดยกระทรวงมหาดไทยไดอาศยคาสงกระทรวงมหาดไทยท 890/2498 ลงวนท 16 สงหาคม

2498 เรอง มอบหมายใหทบวงการเมองอนทมอานาจหนาทดแลรกษาและดาเนนการคมครองปองกน

ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน หรอเปนทรพยสนของแผนดนและประมวลกฎหมายทดน

มาตรา 8 ทาใหรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยอาศยอานาจตามกฎหมายทดนมอบใหจงหวด เทศบาล

มหนาทดแลรกษาและดาเนนการคมครองปองกนทสาธารณสมบตของแผนดนได

ผวาราชการจงหวด ในฐานะพนกงานเจาหนาทตามมาตรา 9 แหงประมวลกฎหมายทดน ม

อานาจดาเนนคดตอผฝาฝนไมปฏบตตามระเบยบกฎหมายเกยวกบสาธารณสมบตของแผนดน

นายอาเภอ มอานาจหนาทในการดแลรกษาและคมครองปองกนทสาธารณสมบตของแผนดน

โดยมภารกจทนายอาเภอตองดาเนนการ ดงนคอ (1) การดแลรกษา (2) การคมครองปองกน (3) การ

บารงรกษาใหคงสภาพ (4) การดาเนนคดตอผบกรก และ(5) การระวงชแนวเขต

กานนและผใหญบาน โดยกานนมหนาทตรวจตราจดการรกษาทสาธารณสมบตของแผนดน

ตามมาตรา 40 แหงพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พระพทธศกราช 2457 สวนผใหญบานม

อานาจดแลรกษาและคมครองปองกนทสาธารณสมบตของแผนดนตามมาตรา 27 แหงพระราชบญญต

ลกษณะปกครองทองทพระพทธศกราช 2457 กาหนดใหผใหญบานมหนาทดแลรกษาความสงบ

เรยบรอยหรอความเดอดรอนของราษฎร ตลอดจนปฏบตตามคาสงของกานนหรอคาสงของทางราชการ

2.8.3. องคกรทมอานาจหนาทในการดแลรกษาทสาธารณประโยชนของแผนดนในสวน

ทองถน

เทศบาล ตามพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 กาหนดใหเทศบาลมหนาทบารงทางนา ทาง

บก ทาใหเทศบาลมหนาทดแลรกษาและคมครองปองกนทสาธารณประโยชนเฉพาะถนนหนทางและทาง

นาในเขตพนทรบผดชอบเทานน สวนสาธารณสมบตของแผนดนทมวตถประสงคอนใหเปนอานาจของ

นายอาเภอทองท ตามประกาศคณะปฏบตวต ฉบบท 44 ลงวนท 11 มกราคม 2502 กาหนดวาบคคลใด

ปลกสรางอาคารหรอปลกปกสงใดๆ ลงในแมนาลาคลองทประชาชนใชรวมกนหรอรกลาเขาไปในทดน

ดงกลาวใหพนกงานเจาหนาท ซงไดแก นายอาเภอ หรอเทศบาล เปนผมอานาจดแลรกษารายงานตอผวา

ราชการจงหวด และผวาราชการจงหวดตรวจแลวเหนวามการกระทาดงกลาว กใหมคาสงเปนหนงสอ

แจงใหผเปนเจาของผครอบครองรอถอนสงปลกสรางทรกลาภายใน 15 วน

องคการบรหารสวนตาบล (อบต.) มหนาทจดใหมการบารงรกษาทางนาทางบกอนเปน

49

สาธารณสมบตของแผนดน ตามพระราชบญญตสภาตาบลและองคการบรหารสวนตาบล พ.ศ. 2537

โดยเฉพาะถนนหนทางและทางนาทอยภายในเขตพนททรบผดชอบของ อบต. เทานน สวนการระวงช

แนวเขตยงเปนอานาจของนายอาเภอทองท

พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 และพระราชบญญต

ระเบยบบรหารเมองพทยา พ.ศ. 2542 ใหอานาจแกกรงเทพมหานครและเมองพทยาในการดแลรกษาท

สาธารณประโยชน ในเขตพนททรบผดชอบ สวนในกรงเทพมหานคร มการตงคณะอนกรรมการแกไข

ปญหาการบกรกทดนของรฐกรงเทพมหานคร ตามคาสงคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของ

รฐ ท 4/2547 เรอง แตงตงคณะอนกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐกรงเทพมหานคร โดยม

ปลดกรงเทพมหานครเปนประธาน ใหมอานาจหนาทในการแกไขปญหาและปองกนการบกรกทดนของ

รฐ ในเขตกรงเทพมหานคร

2.9 นโยบาย ระเบยบ คาสง และแนวทางการแกไขปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน

2.9.1. นโยบายของรฐบาลเกยวกบการจดการทดนของรฐ

1. นโยบายและแนวทางการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐตามมตคณะรฐมนตร เมอ

วนท 4 พฤศจกายน 2536 (1) รฐควรเรงรดใหมการดาเนนการออกเอกสารสทธแกราษฎรในกรณดงตอไปน

(1.1) กรณทเปนผครอบครองทาประโยชนในทดนของรฐไดสงวนหวงหามไวตาม

กฎหมายและหากพสจนไดวาไดอยมากอนการสงวนหวงหามเปนทดนของรฐ หรอเปนหมบานเกา

ทสามารถพสจนไดวาเปนผอยมาแตดงเดม หรอครอบครองตอเนองมาจากผครอบครองเดมมากอน

การสงวนหามเปนทดนของรฐ ใหสวนราชการทเกยวของเรงรดดาเนนการตรวจสอบ และจดทา

ทะเบยนบญช หรอจดทาแผนงาน และโครงการออกเอกสารสทธของผครอบครองเหลานไวเปน

หลกฐาน (1.2) ราษฎรทอยในบรเวณแนวเขตทดนของรฐทยงมแนวเขตทไมชดเจน ใหเรง

ดาเนนการสารวจแนวเขตใหแนนอน เมอรฐไดสารวจ และจดทาแนวเขตทชดเจนแลว ถาปรากฏวา

ราษฎรเหลานครอบครองทากนอยนอกเขตทดนของรฐกควรพจารณาดาเนนการออกเอกสารสทธ

ใหแกราษฎรตามระเบยบขนตอนของกฎหมายตอไป (2) รฐไมควรใหเอกสารสทธตามประมวลกฎหมายทดนแกผบกรกทดนของรฐ

50

(3) ทดนของรฐ (ยกเวนเขตอทยานแหงชาต เขตรกษาพนธสตวปาเขตพนทตนนาลาธาร

พนทลมนาชนท 1 และชนท 2 พนทสงวนหวงหามไวใชประโยชนในราชการ และทดน

ทยงไมหมดสภาพการเปนทสาธารณประโยชนทประชาชนใชประโยชนรวมกน) ทมผบกรก

ครอบครอง และรฐไมมความจาเปนจะตองสงวนไวอกตอไป ใหดาเนนการตามกฎหมายปฏรป

ทดน และเพอใหการดาเนนการเปนไปตามหลกการปฏรปทดนใหไดผลอยางแทจรง สมควรให ส.

ป.ก. ปรบปรงแนวทางปฏบตดงน (3.1) ในเขตประกาศปฏรปทดน หากมผบกรกถอครองทดน และเจาของทดน

ตอตานการปฏรปทดน หรอไมใหความรวมมอในการกระจายสทธการถอครองทดน

ให ส.ป.ก. ดาเนนการโดยขอความรวมมอจากฝายปกครอง หรอสวนราชการทเกยวของ

ใหดาเนนการตามกฎหมายแกผตอตานโดยเครงครด พรอมทงรายงาน กบร. เพอประสานงาน

แกไขปญหา ในทกพนท และทกราย (3.2) การนาทดนของรฐมาดาเนนการปฏรปทดน ให ส.ป.ก. พจารณาดาเนนการ

จดเกบคาเชา หรอคาชดเชยเขากองทนปฏรปทดนตามหลกการ และวธการในสวน

ทเกยวกบคาเชาตาม พ.ร.บ. ปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ.2518 เพอจะไดนาเงนไปใชดาเนนการ

ในโครงการพฒนาพนท หรอนาไปใชจดหาทดนทากนใหแกเกษตรกรทไมมทดนทากนไดเชา หรอ

เชาซอตอไป ทงน ควรดาเนนการใหสอดคลองกบคาเชาตาม พ.ร.บ. การเชาทดนเพอเกษตรกรรม

พ.ศ. 2524

(3.3) ควรกาหนดเนอทสงสดสาหรบสมาชกแตละรายเทาทจาเปนตอการทากน แต

ละประเภทตามความเหมาะสม และความอดมสมบรณในแตละพนทของเขตปฏรปทดน สาหรบ

พนทสวนเกนความจาเปนของสมาชกแตละราย ควรกาหนดเงอนไขใหปลกไ มผล

หรอไมยนตนตอไป (3.4) ให ส.ป.ก. กาหนดมาตรการในการตดตาม และตรวจสอบการครอบครองทา

ประโยชนของสมาชกผไดรบสทธแตละรายใหปฏบตตามหลกเกณฑเงอนไข

ตามทกฎหมายกาหนดไว อยางเครงครด และโดยตอเนองตลอดไป

(4) ทสาธารณประโยชน ทปาสงวนแหงชาตเสอมโทรม ทมผบกรกครอบครอง

ทาประโยชน แตมไดกาหนดเปนเขตปฏรปทดน ใหดาเนนการตามหลกเกณฑดงตอไปน (4.1) ใหเชา หรออนญาตใหเขาทาประโยชน โดยเสยคาตอบแทน หรอไดรบ

เอกสารพเศษทมหลกเกณฑทานองเดยวกบเอกสาร ส.ป.ก. ตามจานวนเนอททไดบกรก ครอบครอง

ทาประโยชนอยเดมแลวแตกรณ แตตองไมสงเกนกวาทสวนราชการทรบผดชอบพจารณา

เหนสมควร ทงน โดยใหกาหนดคาเชา หรอคาตอบแทนตามหลกการ และวธการเกยวกบคาเชา ตาม

51

พ.ร.บ. ปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ.2518 กรณการเชาในสวนทเกนกวาจานวนเนอทสวน

ราชการ ผรบผดชอบเหนสมควรใหคดคาเชา หรอคาตอบแทนในอตรากาวหนา โดยคานงถงอตรา

การเชาตาม พ.ร.บ. การเชาทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ.2524 ดวย (4.2) องคการบรหารสวนจงหวดเปนผเกบคาเชา หรอคาตอบแทนไว

โดยใหแบงหนงในสามเปนกองทนพฒนาชนบท และจงหวด และอกสองในสามเปนกองทน

พทกษปาไม และทรพยากรธรรมชาตในพนทนน ๆ (4.3) กาหนดเงอนไขใหปลกไมผล ไมยนตน ในพนทสวนทเกนความจาเปนตอ

การทากนของเกษตรกรแตละราย ตามความอดมสมบรณ และความเหมาะสมในแตละพนท กรณท

มความจาเปนในแงการอนรกษ หรอการปองกนการแพรกระจายดนเคม กควรกาหนดเงอนไขหาม

ใชพนททานา หรอทาพช หรอกาหนดมาตรการฟนฟทเหมาะสมตอไป (5) ใหจดสรรงบประมาณแกหนวยงานทเกยวของ เพอการผลตกลาไม ผลไมยนตนอยาง

เพยงพอทจะบรการแกเกษตรกรในราคาตนทน ในทกพนททจะดาเนนการตามขอ 4 และใหจดสรร

งบประมาณสาหรบโครงการจดทาแนวเขตพนทสงวนหวงหามของรฐใหชดเจน และถาวรในทก

โครงการของทกสวนราชการ (6) ในกรณทมการดาเนนคดแกผบกรกทดนของรฐ และเมอคดถงทสดแลว

ใหสวนราชการทมหนาทรบผดชอบดาเนนการบงคบคดโดยทนท พรอมทงใหรายงานกระทรวง

ตนสงกด และ กบร. ทราบดวย หามมใหละเลย ปลอยทงเปนเวลาเนนนาน ทงน ควรมอบหมายให

ผตรวจราชการสานกนายกรฐมนตร และผตรวจราชการของหนวยงานตนสงกดทเกยวของตดตาม

การบงคบคดตอไปจนเสรจสนคด (7) ใหยกเลกมตคณะรฐมนตร และหรอใหแกไขกฎหมายทไมสอดคลอง หรอขดแยงกบ

นโยบาย และแนวทางการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐขางตน 2. มตคณะรฐมนตร เมอวนท 3 กมภาพนธ 2547 เรอง การบรหารจดการการใช

ประโยชนทดนของรฐเพอแกไขปญหาความยากจน มตคณะรฐมนตรนมวตถประสงคในเรองการจดทดนใหประชาชนเพอแกไขปญหาความ

ยากจนและการแปลงสนทรพยเปนทน ซงคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐได

กาหนดแนวทางและขนตอนการดาเนนงานไวดงน28

29

29 สานกงานแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ สานกงานปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม, แนวทางและวธการดาเนนการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ , (กรงเทพฯ : โรงพมพสานก

เลขาธการคณะรฐมนตร, 2549), หนา35-37.

52

(1) ทดนของรฐทจะนามาจดใหประชาชน (1.1) ทสาธารณประโยชน (1.2 ) ทราชพสดประเภทใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ (1.3) ทปาสงวนแหงชาต (1.4) ทปาไมถาวรตามมตคณะรฐมนตร (1.5) ทดนในเขต ส.ป.ก. (1.6) ทดนทมอบใหนคมสรางตนเอง แตยงไมไดดาเนนการจดสรร (1.7) ทดนทมอบใหจดตงนคมสหกรณ แตยงไมไดดาเนนการจดสรร (2) ขนตอนการดาเนนการ ใหหนวยงานทดแลทดนทง 7 ประเภทดงกลาวรวมกบ

คณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐจงหวดดาเนนการ ดงน (2.1) สารวจรงวดและจดทาขอบเขตทดนของรฐทกประเภท (2.2) สารวจรงวดและจดทาแผนททางกายภาพ (พนทสวนทวางไมมการ

บกรกใหนาไปจดสรร) (2.3)สอบสวนสทธการครอบครอง (รายทไมโตแยงสทธใหนาทดน

ไปจดสรร) (2.4) กรณมราษฎรโตแยงสทธจะนาไปจดสรรยงไมได ตองเสนอเรองให

กบร. จงหวดพสจนสทธ (2.4.1) หากราษฎรมสทธในทดนโดยชอบ ใหกนทดนใหราษฎรไปออก

โฉนดได (2.4.2) หากราษฎรไมมสทธในทดน แตยอมรบผลการพสจนสทธจะ

ไดรบการจดสรรทดนให แตหากไมยอมรบผลการพสจนสทธและไปใชสทธทางศาล

ถาตอมาแพคดจะไมไดรบการจดสรรทดนให (3) ทดนของรฐทสามารถนามาดาเนนการจดใหประชาชนไดเปนโครงการแรก

คอ ทดนของรฐตามขอ (2.2) และ (2.3) สวนทดนของรฐตามขอ (2.1) จะนามาจดใหเปนโครงการ

ท 2 ตอไป (4) สวนราชการทมหนาทดแลรกษาทดนของรฐทง 7 ประเภท มหนาทจดทา

โครงการสารวจรงวดและจดทาแผนททางกายภาพเฉพาะในทดนของรฐทมขอบเขตยงไมชดเจน

และยงไมไดมการสารวจคนทอยในเขตทดนของรฐ (สารวจทางกายภาพ)

53

(5) การดาเนนการตามโครงการตามขอ (4) จะให กบร. จงหวด หรอผวาราชการ

จงหวดรบผดชอบการดาเนนการทดนของรฐในเขตจงหวด โดยจะดาเนนการตามโครงการพรอม

กนทงประเทศ (6) สป.ทส. โดย สบร. มหนาท ดงน (6.1) จดทาโครงการกากบ ดแล และเรงรดตดตามผลการปฏบตงานตาม

มตคณะรฐมนตรดงกลาว (6.2)จดทาโครงการอานภาพถายทางอากาศเพอสนบสนนการพสจนสทธ

ของกบร. จงหวด ทวไประเทศ (6.3)สงมอบจานวนทดนของรฐใหคณะทางานดานททากนเพอการ

ประกอบอาชพในคณะอนกรรมการจดสรรทรพยากรธรรมชาตเพอการประกอบอาชพและทอย

อาศยดาเนนการตามอานาจหนาทตอไป (7) กบร.จะรวบรวมคาใชจายในการดาเนนงานตามโครงการสารวจรงวดฯ

จากหนวยงานทมหนาทดแลรกษาทดนทง 7 ประเภท เสนอขอสนบสนนงบประมาณ

จากคณะรฐมนตร และใหไปตงเบกจายไวทหนวยงานทมหนาทดแลรกษาทดนนน (8) สป.ทส. โดย สบร. มหนาทกากบ เรงรด ตดตามผลการดาเนนงานตาม

โครงการในขอ (7) (9) งบประมาณคาใชจายเรองการกากบ เรงรด ตดตามผลการดาเนนการตาม

มตคณะรฐมนตร และคาใชจายดานการอานภาพถายทางอากาศ คณะอนกรรมการฯ จะพจารณา

ดาเนนการขอสนบสนนงบประมาณจากคณะรฐมนตรตอไป และตงเบกจายท สป.ทส. (10) ดงนน การดาเนนงานตามมตคณะรฐมนตร เมอวนท 3 กมภาพนธ 2547 (10.1) สป.ทส. ดแลรบผดชอบเรองการกากบ เรงรด ตดตามผลการ

ดาเนนการตามมตคณะรฐมนตร และเรองการอานภาพถายทางอากาศเพอสนบสนน กบร.จงหวด

พสจนสทธการครอบครองทดนของราษฎรทอยในเขตทดนของรฐ เปนไปดวยความเรยบรอย

และมประสทธภาพ (10.2) หนวยงานทมหนาทดแลรกษาทดนของรฐทง 7 ประเภท มหนาท

รบผดชอบโครงการสารวจรงวดฯ ดงกลาวขางตน

3. ระเบยบกระทรวงมหาดไทยวาดวยการสอบสวนเกยวกบการบกรกทหรอทาง

สาธารณประโยชน พ.ศ. 2539 ประกาศ ณ วนท 27 พฤศจกายน พ.ศ. 2539

54

เพอใหการสอบสวนขอเทจจรงเกยวกบการบกรกทหรอทางสาธารณประโยชนเปนไป

ดวยความถกตอง รวดเรว และเปนธรรมแกทกฝาย กระทรวงมหาดไทยจงออกระเบยบไวดงตอไปน

ขอ 1 ระเบยบนเรยกวา “ระเบยบกระทรวงมหาดไทย วาดวยการสอบสวนขอเทจจรง

เกยวกบการบกรกทหรอทางสาธารณประโยชน พ.ศ. 2539”

ขอ 2 ระเบยบนใหใชบงคบตงแตวนประกาศเปนตนไป

ขอ 3 บรรดาระเบยบ ขอบงคบ และคาสงอนใด ในสวนทกาหนดไวแลวในระเบยบน

หรอซงขดหรอแยงกบระเบยบน ใหใชระเบยบนแทน

ขอ 4 ในระเบยบน

“ผมอานาจหนาทในการสอบสวน ” หมายถง เจาหนาทของรฐผหนงผใดหรอ

คณะกรรมการสอบสวนทผวาราชการจงหวดหรอปลดกรงเทพมหานครแตงตงแลวแตกรณ

“ผมสวนไดเสย” หมายถง

(1) ผทมผลประโยชนไดเสยเกยวของกบการบกรกทหรอทางสาธารณประโยชน

(2) ผทเปนญาตเกยวของกบบคคลตาม (1) ไดแก เปนบพการ หรอผสบสนดานไมวา

ชนใดๆ หรอเปนพนอง หรอเปนลกพลกนองนบไดเพยงภายในสามชน หรอเปนญาตเกยวพน

ทางแตงงานนบไดเพยงสองชน

(3) เปนหรอเคยเปนผแทนโดยชอบธรรมของบคคล ตาม (1)

(4) เปนเจาหนหรอลกหน หรอเปนนายจาง หรอเคยเปนนายจางของบคคลตาม (1)

ขอ 5 การแตงตงผมอานาจหนาทในการสอบสวน

(1) เมอมกรณอนสมควรจะตองสอบสวนขอเทจจรงเกยวกบการบกรกท

หรอทางสาธารณประโยชน ใหผวาราชการจงหวด หรอปลดกรงเทพมหานคร แตงตงผมอานาจ

หนาทในการสอบสวนขน

(2) ผมสวนไดเสยเกยวกบการบกรกทหรอทางสาธารณประโยชนนน ไมสมควรจะไดรบ

การแตงตงใหเปนผมอานาจหนาทในการสอบสวน

(3) เมอมการคดคานหรอโตแยงวา ผมอานาจหนาทในการสอบสวนมสวนไดเสยในเรอง

ทมการสอบสวนใหผวาราชการจงหวดหรอปลดกรงเทพมหานครแลวแตกรณพจารณาสงการ

ตามทเหนสมควร

ขอ 6 การสอบสวนใหผมอานาจหนาทในการสอบสวนดาเนนการดงน

(1) สอบสวนถงประวตความเปนมา สภาพของทดน อาณาเขตเนอทและการใช

ประโยชนของทดนแปลงนนๆ โดยชดเจน นอกจากนใหสอบสวนในประเดนทเกยวของดงตอไปน

ดวย

55

ก. ทดนททางราชการสงวนหวงหามไวนน ไดสงวนหวงหามไว ตงแตเมอใด ผใด

ประกาศสงวนหวงหาม อาศยอานาจตามกฎหมายใด มหลกฐานอยางใดบาง ประชาชนไดใช

ประโยชนรวมกนมาอยางใด ตงแตเมอใด ในปจจบนยงใชประโยชนรวมกนอย หรอเลกใชแลวตงแต

เมอใด เพราะเหตใด

ข. ทางนา หนอง บง นน ประชาชนไดใชประโยชนรวมกนมาอยางใด มบรเวณตนเขน

หรอไมเพยงใด การตนเขนนน เปนไปในลกษณะใด กลาวคอ มบคคลทาใหเกดขนหรอเปนไป

โดยธรรมชาต

ค. ถนน ทางเดน นน มความเปนมาอยางไร กลาวคอ เจาของทดนอทศใหโดยตรง

หรอโดยปรยายหรออยางใด ทางเสนนเรมจากทใดถงทใด ใหกนอยางไร เปนทางซงสาธารณชนใช

หรอใชเฉพาะเจาของทดนในละแวกนน

ง. ทชายตลงนน ตามปกตนาทวมถงหรอไม เพยงใด ทวมถงทกปหรอไมเปนระยะ

เวลานานเทาใด ประชาชนไดใชประโยชนรวมกนหรอไมเพยงไร หรอผใดใชประโยชนหรอไม

(2) จดทาแผนทสงเขป แสดงเขตทหรอทางสาธารณประโยชนทดนขางเคยงและสวนทม

ผบกรกเพอประกอบการพจารณาดวย

(3) สอบสวนผสงอาย และผปกครองทองททงในอดตและปจจบนทเคยรเหนหรอ

ใชประโยชนในทหรอทางสาธารณประโยชนนน มากอนเปนหลก

(4) ในกรณทมผเกยวของประสงคจะนาพยานหลกฐานอนมาเพมเตม สานวนการ

สอบสวน หรอประสงคจะใหผมอานาจหนาทในการสอบสวนทาการสอบสวนพยานบคคลใด

หรอรวบรวมพยานหลกฐานอนใด ใหผมอานาจหนาทในการสอบสวนพจารณาดาเนนการ

ตามความจาเปนและสมควรโดยใหความเปนธรรมแกคกรณทกฝายดวย

(5) สรปขอเทจจรงและพยานหลกฐาน ใหผทถกรองเรยนวากระทาการบกรกทราบ

ถาผทถกรองเรยนวากระทาการบกรกยอมรบ กใหบนทกถอยคาไวเปนหลกฐาน แตถาผนน

ใหถอยคาปฏเสธหรอไมยอมรบ ใหผมอานาจหนาทในการสอบสวนดาเนนการสอบสวน

ขอเทจจรงวาผนนไดทดนมาอยางไร ชอบดวยกฎหมายหรอไม ครอบครองทาประโยชนอยางไร

เมอใด

(6) เมอผมอานาจหนาทในการสอบสวนไดดาเนนการตาม (5) แลว ใหแจงใหคกรณ

ทกฝายไดรบทราบขอเทจจรงและพยานหลกฐานจากการสอบสวน ซงรวมทงขอกลาวหา ขอ

ปฏเสธ หรอขอเทจจรงทเปนผลรายตอคกรณฝายใดฝายหนง พรอมทงแจงใหคกรณดงกลาวทราบ

วา สามารถจะนาเสนอขอเทจจรงและพยานหลกฐาน ทงพยานบคคลและพยานเอกสารของตนเอง

56

ไดในระยะเวลาอนสมควร ซงผมอานาจหนาทในการสอบสวนจะเปนผพจารณากาหนดระยะเวลา

ดงกลาวตามความจาเปนแลวแตกรณ

(7) การแจงตาย (5) และ (6) ใหคานงถงความเสยหาย หรอความปลอดภย ซงอาจเกดแก

พยานดวย

ขอ 7 ในการปฏบตหนาทดงกลาวนน ผมอานาจหนาทในการสอบสวนตองวางตวเปน

กลางไมลาเอยง ไมชนา ขมข หรอหลอกลวง หรอใชวธการอนใดในทานองเดยวกนตอคกรณหรอ

พยานเพอใหคกรณหรอพยานเสนอขอเทจจรงหรอพยานหลกฐานโดยจายอม

ขอ 8 เมอดาเนนการเสรจแลว ใหสรปสานวนเสนอผวาราชการจงหวดหรอปลด

กรงเทพมหานครแลวแตกรณโดยใหผมอานาจหนาทในการสอบสวนรายงานประกอบไวใน

สานวนดวยวา ไดดาเนนการตามขนตอนในขอ 6 แลว และในการเปดโอกาสใหคกรณทกฝายได

รบทราบขอกลาวหา ขอปฏเสธ รวมทงการใหคกรณทกฝายนาพยานหลกฐานมาสบเพมเตมนน ผม

อานาจหนาทสอบสวนไดใหระยะเวลาในแตละขนตอนเทาใด และใหผวาราชการจงหวดหรอปลด

กรงเทพมหานครพจารณาสงการหรอดาเนนการตามทเหนสมควรรวมทงแจงใหคกรณทราบดวย

4. ระเบยบกระทรวงมหาดไทยวาดวยการดแลรกษาและคมครองปองกนทดนอนเปน

สาธารณสมบตของแผนดน พ.ศ. 2544 ประกาศ ณ วนท 4 เมษายน พ.ศ. 2544

เพอใหการปฏบตหนาทในการดแลรกษาและคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณ

สมบตของแผนดน ซงอยในความรบผดชอบของกระทรวงมหาดไทยไดเปนไปดวยความเรยบรอย

อาศยอานาจตามความในมาตรา 20 วรรคหนง แหงพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน

พ.ศ. 2534 กระทรวงมหาดไทยจงออกระเบยบไวดงตอไปน

ขอ 1 ระเบยบนใหเรยกวา “ระเบยบกระทรวงมหาดไทย วาดวยการดแลรกษาและ

คมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน พ.ศ. 2544”

ขอ 2 ใหยกเลกระเบยบกระทรวงมหาดไทย วาดวยการดแลรกษาทดนอนเปนสาธารณ

สมบตของแผนดน พ.ศ. 2515

ขอ 3 ระเบยบนใหใชบงคบตงแตวนถดจากวนประกาศในราชกจจานเบกษาเปนตนไป

ขอ 4 ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนทอยในบงคบของระเบยบน หมายถง

(1) ทดนรกรางวางเปลาซงมไดมบคคลใดมสทธครอบครองและทดน

ซงมผเวนคนหรอทอดทง หรอกลบมาเปนของแผนดนโดยประการอนตามกฎหมายทดน

57

(2) ทดนทประชาชนใชประโยชนรวมกน ไมวาเปนโดยสภาพทดน

หรอทางราชการไดสงวนไวกตาม เชน ทชายตลง ทางบก ทางนา สวนสาธารณะ ทเลยงสตว

และทสาธารณะประจาตาบลและหมบาน เปนตน

ขอ 5 อานาจหนาทในการดแลรกษาและการดาเนนการคมครองปองกน

(1) ทดนตามขอ 4 (1) ใหเปนอานาจหนาทของอธบดกรมทดนและทบวงการเมอง

ทรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยมอบหมาย ตามความในมาตรา 8 แหงประมวลกฎหมายทดน

(2) ทดนตามขอ 4 (2) ใหเปนอานาจหนาทขององคกรปกครองสวนทองถนตามท

กฎหมายกาหนด และนายอาเภอทองทตามพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท

พระพทธศกราช 2457

ขอ 6 การดาเนนคด การขอออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง การตรวจสอบแนวเขตและ

การดาเนนการใด ๆ เพอปองกนการบกรก หรอเขาไปยดถอครองโดยไมชอบดวยกฎหมาย หรอ

แกไขปญหาการบกรก ใหใชงบประมาณของหนวยงานดงน

(1) ทดนตามขอ 4 (1) ใหใชประมาณของหนวยงานตามขอ 5 (1)

(2) ทดนตามขอ 4 (2) ใหใชงบประมาณขององคกรปกครองสวนทองถนในการ

ดาเนนการ และแจงนายอาเภอทองททราบ ในเขตพนทสภาตาบลใหใชงบประมาณของสภาตาบล

ทงนตงแตปงบประมาณ 2546 เปนตนไป

ขอ 7 การจดทาทะเบยนทดนสาธารณประโยชน

(1) ทดนตามขอ 4 (1) ไมตองจดทาทะเบยน แตใหทบวงการเมองผไดรบ

มอบหมายจากรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยใหมหนาทดแลรกษาสารวจรายละเอยดตามแบบ

ทกระทรวงมหาดไทยกาหนดไวเปนหลกฐาน

(2) ทดนตามขอ 4 (2) เวนแตทชายตลง ทางบก ทางนา ลากระโดง ลาราง

สาธารณะ และทางระบายนาทอยในความดแลรกษาขององคกรปกครองสวนทองถน ใหองคกร

ปกครองสวนทองถนนนๆ ดาเนนการสารวจจดทาทะเบยนทดนสาธารณประโยชนตามแบบท

กระทรวงมหาดไทยกาหนดโดยใหจดทาจานวน 4 ชด ใหเกบรกษาไวทองคกรปกครองสวน

ทองถน 1 ชด อาเภอหรอกงอาเภอ 1 ชด จงหวด 1 ชด และใหจงหวดสงใหกรมทดน 1 ชด ถาทดน

แปลงใดยงไมมหนงสอสาคญสาหรบทหลวง ใหผมหนาทดแลและรกษาและคมครองปองกนตาม

กฎหมายดาเนนการขอออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงตอไป สาหรบทดนสาธารณประโยชนท

ไดจดทาทะเบยนไวแลวกอนระเบยบนใหองคกรปกครองสวนทองถนดาเนนการขอคดมาเกบไวท

องคกรปกครองสวนทองถนนน 1 ชด

ทดนนอกจากทกลาวไวในวรรคหนง ใหเปนหนาทของนายอาเภอทองท

58

อนง ทางสาธารณประโยชนหรอทางนาสาธารณะทไมใชทางหลวงตามกฎหมาย วาดวย

ทางหลวงหรอทางทกฎหมายกาหนดไวโดยเฉพาะ ใหองคกรปกครองสวนทองถนหรอผมหนาท

รบผดชอบตามกฎหมายสารวจจดทาระเบยบทดนสาธารณประโยชนไวเปนหลกฐานดวย

ขอ 8 การใชทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน ตามขอ 4 ทบวงการเมองผขอใช

จะตองปฏบตตามหลกเกณฑและวธการทกระทรวงมหาดไทยกาหนด และจะตองไดรบอนมตจาก

รฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยกอน จงจะเขาใชประโยชนในทดนดงกลาวได

ขอ 9 การถอนสภาพทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนตามมาตรา 8 วรรคสอง

แหงประมวลกฎหมายทดน ทบวงการเมองผขอถอนสภาพจะตองปฏบตตามหลกเกณฑและวธการ

ทกระทรวงมหาดไทยกาหนด

ขอ 10 การเปลยนสภาพการใชประโยชนทดนจากการใชประโยชนอยางหนง

เปนอกอยางหนง ใหดาเนนการตามหลกเกณฑและวธการทกระทรวงมหาดไทยกาหนด

ขอ 11 การจาหนายทะเบยนทดนสาธารณประโยชน

เมอไดมการถอนสภาพตามประมวลกฎหมายทดน หรอกฎหมายอน ใหผมหนาทดแล

รกษา จดการจาหนายทดนสาธารณประโยชนและคนหนงสอสาคญสาหรบทหลวง ตามวธการ

ทกระทรวงมหาดไทยกาหนด

ขอ 12 การชแจงรายละเอยดขอเทจจรงแกหนวยงานอนทเกยวของกบทดนอนเปน

สาธารณสมบตของแผนดนตามขอ 4 เปนตนวา ประวตความเปนมา ทตง ขอบเขต สภาพปญหา

และการแกไขปญหา

(1) กรณทดนตามขอ 4 (1) ใหเปนหนาทของทบวงการเมองตามขอ 5 (1)

(2) กรณทดนตามขอ 4 (2) ใหเปนหนาทสวนราชการทมหนาทดแลรกษาตามขอ 5 (2)

ขอ 13 ใหอธบดกรมทดนเปนผรกษาการตามระเบยบน

5. ระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ พ.ศ. 2535 เมอวนท 24 กมภาพนธ พ.ศ.2535 รฐบาลขณะนนพจารณาเหนวา มสวนราชการ

ทเกยวของกบการดแลและรบผดชอบเกยวกบทดนของรฐซงไดแกทปาสงวนแหงชาต

ทสาธารณประโยชน และทราชพสด เปนตน อยหลายหนวยงานดวยกน เมอมปญหาการบกรกทดน

ของรฐ สวนราชการดงกลาวไมอาจแกไขปญหาใหยตลงไดโดยลาพง ประกอบกบทดนของรฐ

ไดถกบกรก ยดถอ ครอบครอง ทงในลกษณะสวนตว และเปนหมคณะ กอใหเกดผลกระทบในทาง

เศรษฐกจ สงคม การเมอง และการปกครอง นบวนจะสรางปญหาทซบซอนและทวความรนแรง

59

ยงขน อาจกอใหเกดความหายนะแกชาต เกดมหนตภยตอสวนรวมได ถามไดรบการแกไขปญหา

การบกรกทดนของรฐ รฐบาลจงไดประกาศใชระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการแกไขปญหา

การบกรกทดนของรฐ พ.ศ. 2535 โดยระเบยบนไดตงคณะกรรมการขนมาคณะหนง

ซงมรองนายกรฐมนตรทนายกรฐมนตรมอบหมายเปนประธานกรรมการ เรยกวา “คณะกรรมการ

แกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ ” เรยกโดยยอวา “กบร.” ทาหนาทแกไขปญหาการบกรกทดน

ของรฐ โดยมอานาจหนาทกากบตดตามดแลใหสวนราชการตาง ๆ ดาเนนการใหเปนไปตาม

มาตรการในการแกไขปญหา และมาตรการในการปองกนการบกรกทดนของรฐ ซงคณะรฐมนตร

ไดมมตใหความเหนชอบ และกาหนดใหเปนนโยบายสาคญไวแลว คอ (1) มาตรการในการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ (1.1) เรงรดใหดาเนนการสารวจ และจดทาแนวเขตทดนของรฐทอยในความดแล

รกษา หรอใชประโยชนใหถกตอง และชดเจน รวมทงจดทาทะเบยนหรอหนงสอสาคญสาหรบ

ทดนของรฐ แลวแตกรณไวเปนหลกฐาน โดยใหแลวเสรจภายในระยะเวลาทกาหนด (1.2) ใหจงหวดทมปญหาการบกรกหรอการครอบครองทดนของรฐ แตงตง

คณะกรรมการประกอบดวยผแทนสวนราชการทเกยวของตามท กบร. กาหนด โดยใหดาเนนการ

ตรวจสอบการครอบครองทดนของบคคลผเขาครอบครองทดนของรฐ หากผลปรากฏวา

ผครอบครองไมมสทธโดยชอบดวยกฎหมาย และเปนเกษตรกรทยากจน หรอผยากจน

กใหสวนราชการทเกยวของพจารณาจดทดนใหทากนหรอใหอยอาศย ตามท กบร. กาหนด (1.3)ใหลงโทษเจาหนาทผรบผดชอบททจรตหรอประพฤตมชอบเกยวกบทดน

ของรฐ หรอจงใจละเลยไมปฏบตตามกฎหมาย ระเบยบ คาสง แกผบกรกทดนของรฐอยางเครงครด

และเฉยบขาด (1.4) กรณเจาหนาทของรฐถกฟองเปนจาเลยในคดอาญา หรอคดแพง เกยวเนอง

จากการปฏบตหนาทในการแกไขปญหา หรอในการปองกนการบกรกทดนของรฐ หรอในการ

ปฏบตตามกฎหมายเกยวกบทดนของรฐ อนเปนการปฏบตหนาทโดยสจรต เพอรกษาผลประโยชน

ของรฐ และเปนกรณทอยการรบเปนทนายความแกตางวาตางคดให เมอเจาหนาทผถกกลาวหา

หรอถกฟองเปนจาเลยตอศาล กใหไดรบความคมครองโดยมตองรบผดชอบตอคาเสยหายเมอแพคด

และในกรณทคดยงไมถงทสด หากเจาหนาทผถกฟองคดตองออก หรอพนจากราชการตาม

กฎหมายเสยกอน กใหมสทธเบก คาใชจายในการเดนทางไปศาลตามหมายเรยกของศาลไดในอตรา

เทากบทเคยมสทธเบกในตาแหนงครงสดทายกอนออก หรอกอนพนจากราชการตามกฎหมาย

จนกวาคดจะถงทสด และในกรณเจาหนาทถกรองเรยนเกยวกบการรกษาผลประโยชนของรฐโดย

60

สจรตดงกลาวกใหผบงคบบญชาพจารณาใหความเปนธรรมตามระเบยบราชการ หรอตามมต

คณะรฐมนตรโดยเครงครด โดยใหสวนราชการทเกยวของดาเนนการแกไขกฎหมาย กฎ ระเบยบ

ใหสอดคลองกนดวย (1.5) กรณเจาหนาทของรฐถกฟองคดเปนจาเลยเกยวกบการปฏบตหนาท

ผบงคบบญชาจะอางเปนเหตเพองด หรอรอการพจารณาบาเหนจความชอบประจาปไมได และให

พจารณาเลอนขนเงนเดอนประจาปในกรณปกต หรอกรณพเศษแลวแตกรณ โดยใหสวนราชการ

ทเกยวของดาเนนการแกไขกฎหมาย กฎระเบยบ ใหสอดคลองกนดวยตอไป (2) มาตรการปองกนการบกรกทดนของรฐ (2.1 ) จดการวางแผนการใชทดนของรฐใหไดประโยชนมากทสด (2.2 ) ใหความรดานวชาการเกยวกบการใชทดนของรฐ โดยจดใหมการอบรมผนา

ทองถน และเจาหนาททเกยวของ หรอกาหนดหลกสตรการเรยนการสอน ตลอดจนการเผยแพร

ประชาสมพนธใหขาราชการนสตนกศกษา และประชาชนทวไป ใหมความสานกในคณคา รก

และหวงแหนทดนของรฐ (2.3) จดใหมแผนการประชาสมพนธระดบชาตเพอรณรงคในการอนรกษทดนของรฐ (2.4) ใหจดทาแผนทแสดงสภาพ และประเภททดนของรฐตงแสดงไว ณ ศาลา

กลางจงหวด ทวาการอาเภอ สานกงานเขต สานกงานเทศบาล สภาตาบล และสวนราชการท

รบผดชอบดแลรกษา หรอใชประโยชนทดนของรฐ (2.5) สาหรบทดนของรฐประเภทสาธารณสมบตของแผนดนทสงวนไวเพอใช

ประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ และประเภทสาธารณสมบตของแผนดนสาหรบพลเมองใช

รวมกน ใหมการเรงรดการออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง โดยใหอธบดกรมทดนมอบอานาจ

หนาทการออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงใหผวาราชการจงหวด หรอเจาพนกงานทดนจงหวด

ตามความเหมาะสม หากมผคดคานการออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง กใหดาเนนการตาม

ระเบยบทคณะกรรมการกาหนด โดยใหสวนราชการทเกยวของใหความรวมมอ หากทความ

จาเปนตองแกไขกฎหมาย กฎระเบยบ กใหดาเนนการแกไขใหสอดคลองกนดวย ทงน ตอมาไดมการปรบปรงโครงสรางอานาจหนาทของคณะกรรมการแกไข

ปญหาการบกรกทดนของรฐ เพอใหมประสทธภาพและประสทธผลในการแกไขปญหาและปองกน

การบกรกทดนของรฐอยางเปนรปธรรมมากยงขน ในวนท 27 ธนวาคม พ.ศ. 2545 รฐบาลจงได

ประกาศใชระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวยการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ พ.ศ. 2545

61

ซงระเบยบดงกลาวใหยกเลกระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการแกไขปญหาการบกรกทดน

ของรฐ พ.ศ. 253529

30 6 . ระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวยการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ

พ.ศ. 2545 ซงแกไขเพมเตมโดย ระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวยการแกไขปญหาการบกรก

ทดนของรฐ (ฉบบท 2) พ.ศ. 2547 ระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวยการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ พ.ศ. 2545

ไดแกไของคประกอบของคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ แตยงคง

ใหมรองนายกรฐมนตรทนายกรฐมนตรมอบหมาย เปนประธาน โดยคณะกรรมการแกไขปญหา

การบกรกทดนของรฐ มอานาจหนาท (1) เสนอนโยบาย หรอแผนงานในการแกไขปญหา และปองกนการบกรกทดนของรฐ

ตอคณะรฐมนตร (2) กาหนดมาตรการในการแกไขปญหา และมาตรการในการปองกนการบกรกทดนของรฐ (3) กากบ ตดตาม ดแล และตรวจสอบใหหนวยงานของรฐ ดาเนนการใหเปนไปตามนโยบาย

แผนงาน มาตรการในการแกไขปญหา และมาตรการในการปองกนการบกรกทดนของรฐ (4) รวบรวมขอมล เอกสารหลกฐาน และขอเทจจรงเกยวกบการครอบครองทดนของ

บคคลใด ๆ ในทดนของรฐ (5) เรยกใหหนวยงานของรฐสงขอมลเอกสารหลกฐาน และขอเทจจรง หรอขอใหสง

ผแทนมาชแจง เพอประกอบการพจารณาของ กบร. หรอคณะอนกรรมการ หรอคณะทางาน

ท กบร. แตงตง (6) ใหการสนบสนนแกหนวยงานของรฐในการดาเนนการแกไขปญหา และปองกนการ

บกรกทดนของรฐในการขอตงงบประมาณ และในเรองอน ๆ ตามความเหมาะสม เพอใหสามารถ

ปฏบตงานใหสาเรจลลวงไปดวยความรวดเรว (7) แตงตงคณะอนกรรมการ หรอคณะทางาน ใหปฏบตงานตามทมอบหมาย (8) ใหหนวยงานของรฐ และจงหวดดาเนนการใด ๆ ทเกยวกบการแกไขปญหา และ

ปองกนการบกรกทดนของรฐตามทกาหนด (9)ดาเนนการหรอปฏบตงานอนใดทเกยวกบการแกไขปญหา และปองกนการบกรก

ทดนของรฐใหเปนไปตามกฎหมาย กฎ คาสง ระเบยบ ขอบงคบ และมตคณะรฐมนตรทเกยวของ

30 ขอ 3 แหงระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวยการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ พ.ศ.2545

62

ทงน ตอมาเมอวนท 16 กมภาพนธ พ.ศ.2547 ไดมการแกไขเพมเตมองคประกอบของ

คณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ เพอใหการปฏบตราชการมประสทธภาพมาก

ยงขน รฐบาลจงไดประกาศใชระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวยการแกไขปญหาการบกรกทดน

ของรฐ (ฉบบท 2) พ.ศ.2547 คณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐไดมคาสงแตงตงคณะอนกรรมการขน

หลายคณะอนกรรมการ ไดแก คณะอนกรรมการอานภาพถายทางอากาศ 30

31 คณะอนกรรมการแกไข

ปญหาการบกรกทดนของรฐกรงเทพมหานคร 31

32 และคณะอนกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดน

ของรฐ จงหวดทกจงหวด 32

33 ซงตอมาในวนท 8 มนาคม พ.ศ. 2547 ไดมแกไขปรบปรง

คณะอนกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐกรงเทพมหานคร โดยคณะกรรมการแกไข

ปญหาการบกรกทดนของรฐไดยกเลกคาสง คณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ

ท3/2546 ลงวนท 22 มกราคม พ.ศ.2546 และใหแตงตงคณะอนกรรมการแกไขปญหาการบกรก

ทดนของรฐกรงเทพมหานคร ขนใหม 33

34 ทงน คณะอนกรรมการตาง ๆ มองคประกอบและอานาจ

หนาทตามทคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐกาหนด 7. คาสงคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ ท 4-78//2546 เรองแตงตง

คณะอนกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐจงหวดทกจงหวด (กบร.จงหวด) ดงน

เพอเปนการบรณาการภารกจของการแกไขปญหาและปองกนการบกรกทดนของรฐ

ใหเกดการประสารและสอดคลองรองรบกน เปนไปอยางมประสทธภาพและประสทธผลในทาง

ปฏบตกบใหมผรบผดชอบภารกจอยางชดแจง

อาศยอานาจตามความในขอ 8 (7) ของระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวยการแกไข

ปญหาการบกรกทดนของรฐ พ.ศ. 2545 ประธานกรรมการการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ

โดยความเหนชอบของคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ (กบร.) จงแตงตง

คณะอนกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐจงหวดทกจงหวด เรยกโดยยอวา “กบร.

จงหวด”

1. ให กบร. จงหวด มองคประกอบ ดงน

31 คาสงคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐท 2/2546 ลงวนท 22 มกราคม 2546 32 คาสงคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐท 3/2546 ลงวนท 22 มกราคม 2546 33 คาสงคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐท 4-78/2546 ลงวนท 22 มกราคม 2546 34 คาสงคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐท 4/2547 ลงวนท 8 มนาคม 2547

63

(1) ผวาราชการจงหวด ประธานอนกรรมการ

(2) อยการจงหวด อนกรรมการ

(3) ประชาสมพนธจงหวด อนกรรมการ

(4) ธนารกษพนท อนกรรมการ

(5) เจาพนกงานทดนจงหวด อนกรรมการ

(6) ปฏรปทดนจงหวด อนกรรมการ

(7) ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวด อนกรรมการ

(8) ผแทนสานกงานปลดกระทรวงทรพยากร อนกรรมการ

ธรรมชาตและสงแวดลอม

(9) ปาไมจงหวด อนกรรมการ

(10) ผแทนกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช อนกรรมการ

(11) นายอาเภอทองทหรอปลดอาเภอ อนกรรมการ

ผเปนหวหนาประจากงอาเภอ34

35

(12) หวหนาสวนราชการผมหนาทดแลรกษา อนกรรมการ

และ / หรอ ผใชประโยชนในทดนของรฐ

ทมปญหาการบกรกทดนของรฐ

(13) ปลดจงหวด อนกรรมการและเลขานการ

(14) หวหนาสานกงานจงหวด อนกรรมการและผชวยเลขานการ

(15) ขาราชการของสวนราชการในจงหวด อนกรรมการและผชวยเลขานการ

ทประธานอนกรรมการมอบหมาย

2. ให กบร. จงหวด มอานาจหนาทดงน

(1) ดาเนนการแกไขปญหาและปองกนการบกรกทดนของรฐใหเปนไปตามระเบยบ

สานกนายกรฐมนตร วาดวยการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ พ.ศ. 2545

(2) กากบ ตดตาม ดแล หนวยงานของรฐทดแลรกษาและใชประโยชนในทดนของรฐ

ใหเปนไปตามกฎหมาย กฎ คาสง ระเบยบ ขอบงคบ และมตคณะรฐมนตรทเกยวของ และ

ดาเนนการตามนโยบายแผนงาน มาตรการแกไขปญหาและปองกนการบกรกทดนของรฐตามท

กบร. กาหนด

35 เฉพาะทมเรองเกยวกบความรบผดชอบทเขาสการพจารณาของทประชม

64

(3) กาหนดแผนงานประจาป ในการแกไขปญหาหรอการปองกนการบกรกทดนของรฐ

และรายงานให กบร. ทราบ

(4) พสจนสทธการครอบครองทดนของบคคลในเขตทดนของรฐ ตามหลกเกณฑการ

พสจนสทธท กบร. กาหนด ในกรณทตองใชภาพถายทางอากาศประกอบการพสจนสทธ ใหใช

ผลการอานภาพถายทางอากาศจากคณะอนกรรมการอานภาพถายทางอากาศท กบร. แตงตง

(5) ตรวจสอบหรอดาเนนการใด ๆ เพอใหไดขอเทจจรงเกยวกบเรองการบกรกทดนของรฐ

และการออกเอกสารสทธในทดนของรฐ หากพบวาดาเนนการไปโดยมชอบหรอโดยทจรตหรอ

ดาเนนการไปโดย ผดพลาดคลาดเคลอน ใหแจงหนวยงานของรฐทมหนาทเกยวของดาเนนการ

ใหเปนไปตามกฎหมายและระเบยบ

(6) รวบรวมขอมล เอกสารหลกฐาน และขอเทจจรงเกยวกบการครอบครองทดนของ

บคคลใด ๆ ในทดนของรฐ

(7) เรงรดการพจารณาวนจฉยคาขอออกหนงสอแสดงสทธในทดนของบคคลในเขต

ทดนของรฐใหรวดเรว

(8) เรยกใหหนวยงานของรฐสงขอมล เอกสารหลกฐานและขอเทจจรง หรอขอให

สงผแทนมาชแจงเพอประกอบการพจารณา หรอเชญบคคลใด ๆ มาใหความเหนตอ กบร. จงหวด

(9) แตงตงคณะทางาน หรอเจาหนาทเพอดาเนนการหรอปฏบตงานใด ๆ ในการแกไข

ปญหาและปองกนการบกรกทดนของรฐ ตามทไดรบมอบหมาย

(10) ประชาสมพนธผลดาเนนการของ กบร. จงหวด และเสรมสรางความเขาใจในการ

แกไขปญหาและปองกนการบกรกทดนของรฐในเขตจงหวด

(11) รายงานผลการปฏบตงานในการแกไขและหรอปองกนปญหาการบกรกทดนของรฐ

ประจาปให กบร. ทราบ

(12) ดาเนนการใด ๆ ตามท กบร. หรอประธาน กบร. มอบหมาย

65

บทท 3 ปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน

ปจจบนทดนสาธารณสมบตของแผนดนไดถกบกรกจากราษฎรและหนวยงานราชการ

จานวนมาก การดาเนนการกบผบกรกในทางปฏบตคอนขางมความยงยาก ในสวนของราษฎรอาจ

ลกลามเปนปญหาของประเทศ และปญหาทางสงคม ในสวนของราชการดวยกนเองสวนใหญ

เปนปญหาเกยวกบการบงคบใชกฎหมายทแตกตางกนหรอมกฎหมายหลายฉบบทใชในการจดการ

ทดนสาธารณสมบตของแผนดน ซงปญหาเหลานจะแสดงใหเหนวาระบบการจดการทดนของรฐ

นนขาดประสทธภาพ ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนนน กฎหมายไดกาหนดใหมไวเพอเปนสาธารณ

สมบตของสวนกลางเพอประโยชนสาธารณะหรอประโยชนของประชาชนสวนใหญ คอ สงวนไว

ใชเพอประโยชนรวมกน ไมใชของเอกชนหรอบคคลใดบคคลหนงแตอยางใด กฎหมายไดกาหนด

อานาจหนาทในการดแลรกษาและคมครองปองกนทสาธารณสมบตของแผนดนแตเพราะการดแล

คมครองและปองกนการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดนนนในบางครงหนวยงานของรฐอาจ

ดแลไมทวถง ทาใหเกดการบกรกทดนสาธารณประโยชนเปนจานวนมาก และเกดปญหาขนใน

ทกทองท จนกลายเปนปญหาขอขดแยงระหวางหนวยงานของรฐกบราษฎรทาใหตองสนเปลองทง

งบประมาณและระยะเวลาในการแกไขปญหา 3.1 สาเหตปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน มหลายประการดงน 3.1.1 สภาพทดนของรฐในปจจบนนนมขอบเขตไมชดเจน

ขอบเขตทดนของรฐไมชดเจน ไมแนนอนและอาจเปลยนแปลงไปตามสภาพธรรมชาต

เนองจากสงกอสรางแสดงแนวเขตทดนของรฐไมมนคงถาวร หลกฐานของทางราชการไมชดเจน

ทสาธารณสมบตของแผนดนบางแปลงไมมหลกฐานหรอแนวเขตทดนและไมทราบตาแหนงทดน

ความไมชดเจนของทสาธารณประโยชน จากการทสภาพพนทไดมการเปลยนแปลงไปจากเดมใน

อดต และการตรวจสอบขอเทจจรงกระทาไดยาก ทาใหไมสามารถนาชแนวเขตเพอการรงวด และ

ออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงได นอกจากนยงเกดจากการสารวจและการจดทาทะเบยนไม

ครบถวนสมบรณและทางราชการไดจดทาไวนานแลว รวมทงสภาพพนทและแนวเขตมการ

เปลยนแปลงไปตามธรรมชาต ซงขาดการดแลรกษา จงทาใหขอมลทมอยกบสภาพความเปนจรง

66

คลาดเคลอนไมตรงกน ประกอบกบมปญหาการบกรกและเขาครอบครองทดนสาธารณประโยชน

เปนจานวนมากเปนระยะเวลานาน จงเกดความไมชดเจนของทสาธารณประโยชน

เชน ในกรณ ทดนทงหนองออปากคลองจกไวเปนทสาธารณะประเภทเลยงสตวพาหนะม

เนอทประมาณ 6,000 ไร ตอมามราษฎรหลายรายบกรกเขาไปในทสาธารณะดงกลาวจนถงป พ.ศ.

2505 จงมการรงวดสารวจปกหลกเขตเพอแสดงเขตทดนสาธารณะไวปรากฏวามทดนเหลออย

เพยง 1,280 ไร 2 งาน 85 ตารางวา ฉะนน เจาหนาทของรฐจงตองทาการรงวดและออกหนงสอ

สาคญสาหรบทหลวงใหม

3.1.2 เจาหนาทของรฐขาดความรความเชยวชาญในการปฏบตหนาท

เจาหนาทมไมเพยงพอในการดแลรกษา และ เจาหนาทของรฐขาดความรความเชยวชาญใน

การปฏบตหนาท ไมเอาใจใสในการดแลรกษาและคมครองปองกนทดนสาธารณสมบต ยอมมผล

ตอการชขาดขอพพาททเกยวกบแนวเขตทสาธารณประโยชน

เชนในกรณ ทเลยงสตวโคกหนเหลกไฟสาธารณะในทองทตาบลโนนคา อาเภอสง

เนน จงหวดนครราชสมา ซงม สาเหตของปญหามาจากการทเจาหนาทของรฐ ขาดความรความ

เชยวชาญในการปฏบตหนาท ในการวนจฉยสถานะของทดนสาธารณประโยชนนนวาในปจจบน

ทดนพพาทดงกลาวยงคงมสภาพเปนทดนสาธารณประโยชนหรอไม เนองจาก มปญหาทจะตอง

วนจฉยวา ทดนพพาทแมจะมการขนทะเบยนโดยมหนงสอสาคญสาหรบทหลวงดงกลาวกตามแตก

ไมปรากฏวาไดมการออกเปนพระราชกฤษฎกา และประกาศในราชกจจานเบกษา จะมผลใหทดน

พพาทเปนสาธารณสมบตของแผนดนตามพระราชบญญตวาดวยการหวงหามทดนรกรางวางเปลา

อนเปนสาธารณสมบตของแผนดน พ.ศ. 2478 หรอไม ซงกรณดงกลาวเปนปญหาขอกฎหมายท

เจาหนาทของรฐขาดความรความเชยวชาญในการปฏบตหนาท

67

3.1.3 นโยบายของรฐในการแกไขปญหาการบกรกไมชดเจน ไมมความแนนอนเดดขาด

เปลยนแปลงไปตามเหตผลทางการเมองหรอเปลยนแปลงไปตามนโยบายของรฐบาลแตละยคแตละ

สมย และการพฒนาประเทศทมผลใหเกดการแยงชงทรพยากรทดน ทดนเปนฐานทรพยากรหลกทแสดงถงความมนคงทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองของ

สงคม ตงแตในอดตถงปจจบน เปาหมายของการใชประโยชนทดน คอ พฒนาทดนใหเปนสนคา

เพอการสรางชาต สรางเศรษฐกจ และสรางสงคม ในอดตพระมหากษตรยไดสนบสนนใหประชาชนบกเบกทดนทากน เพอสงสวยใหแกรฐ

สวนกลาง เมอมการเปดประเทศในการพฒนาเศรษฐกจรฐไทยไดสนบสนนใหประชาชนบกเบก

ทดนทาการเกษตร เพอสงออก รวมถงการขดคลองชลประทาน การทาไม และการทาเหมองแร

ลวนเปนรายไดทนาเขาประเทศ ประกอบดวยนโยบายของรฐ ดงปรากฏในแผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาต ฉบบท 1- 10 ทศทางการพฒนาประเทศมงเนนการทาการเกษตรกรรมสงออก

ควบคกบการขยายภาคเมอง ภาคอตสาหกรรม และภาคบรการ ในเขตปรมณฑลรอบ

กรงเทพมหานคร และสวนภมภาค นโยบายเกยวกบการประกาศสงวนหวงหามทดนของรฐเพอใชประโยชนของทางราชการ

หรอประโยชนสาธารณะ การประกาศสงวนหวงหามในแตละครง ไมไดมการเดนสารวจพนทจรง

วามราษฎรอยอาศยหรอทาประโยชนในพนทหรอไม เปนแตเพยงการประกาศโดยแผนทภาพถาย

ทางอากาศซงมความผดพลาดได เมอมการประกาศสงวนหวงหามถาไมมแผนทประกอบทายพระ

ราชกฤษฎกาแลวไมสามารถนาทดนไปออกเอกสารอางสทธอยางใดได แมวาจะขนทะเบยนเปนท

สาธารณประโยชนหรอไมกตาม ทสาคญ คอ ตองมการเปนพระราชกฤษฎกาหวงหามไวเพอ

ประชาชน โดยตองมแผนทแสดงเขตไวทายพระราชกฤษฎกาดวย35

36 นโยบายของรฐทเกยวกบการสงเสรมในดานการเกษตรเพอสงออกไปยงตางประเทศ รฐจง

มนโยบายใหราษฎรเขาไปบกเบกอยอาศยทากนในทดนของรฐ โดยมนโยบายเกยวกบการออก

เอกสารแสดงสทธในทดนใหแกราษฎรกเปนสวนหนงทกอใหเกดปญหาการบกรกทดนของรฐ

ตวอยางกฎหมายทเกยวกบการออกเอกสารสทธในทดน ไดแก พระราชบญญตใหใชประมวล

กฎหมายทดน พ.ศ. 2497 ทกาหนดใหผครอบครองและทาประโยชนในทดนโดยชอบดวยกฎหมาย

กอนวนทพระราชบญญตออกโฉนดทดน (ฉบบท 6) พ.ศ. 2479 ใชบงคบมสทธขอรบโฉนดทดน

ตามประมวลกฎหมายทดนไวแตยงไมมคารบรองวาไดทาประโยชนแลวมสทธขอคารบรองจาก

36 ยนหยด ใจสมทร , รวมกฎหมายเกยวกบปาไมและสตวปา , ครงท 2 (กรงเทพมหานคร: สานกพมพ

นตธรรม, 2544) หนา 78.

68

นายอาเภอได ตามมาตรา 7 นอกจากนนยงมการไดมาซงกรรมสทธในทดนตามกฎหมายวาดวยการ

จดทดนเพอการครองชพ พ.ศ. 2511 นโยบายการใหสมปทานแกเอกชน เปนนโยบายทใหเอกชนสามารถเขาไปแสวงหา

ผลประโยชนจากทดนของรฐโดยเสยคาตอบแทนใหแกรฐเปนลกษณะของสญญาทางปกครองอยาง

หนง อนกอใหเกดปญหาการบกรกทดนของรฐ เพราะขาดการควบคมดแลพนทไดรบการให

สมปทาน โดยรฐใหเอกชนใชประโยชนหรอแสวงหาประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตโดยไมเขา

ไปแทรกแซงการดาเนนการของเอกชนแตอยางใด เมอหมดอายสมปทานแลวทาใหมประชาชนเขา

มาบกรกและนาทดนไปใชประโยชนอยางอน นโยบายการถอครองทดน นบแตมการยอมรบใหเอกชนมกรรมสทธในทดนในสมยรชกาล

ท 5 ไดมการบกรกเขาไปจบจองทาประโยชนโดยการบกรกในทดนของรฐโดยเฉพาะท

สาธารณประโยชนเปนจานวนมาก หลงจากการบงคบใชประมวลกฎหมายทดนในป พ.ศ. 2497 ได

มการจากดการถอครองทดนโดยกาหนดใหสามารถถอครองทดนเพอการเกษตรกรรมไดไมเกน 50

ไร อตสาหกรรมไมเกน 10 ไร พาณชยกรรมไมเกน 5 ไร และเพอทอยอาศยไมเกน 5 ไร เหตทตองม

การจากดสทธการถอครองทดนเพราะรฐบาลในสมยนนไมตองการใหบคคลถอทดนไวมาก

เนองจากจะทาความเดอดรอนใหแกเกษตรกรและเปนภยตอเศรษฐกจ ตอมาในสมยรฐบาลจอม

พลสฤษด ธนะรชต เปนนายกรฐมนตร มการประกาศใชประกาศคณะปฏวตฉบบท 49 ลงวนท 13

มกราคม 2522โดยไดประกาศยกเลกการจากดสทธดงกลาว เพราะเหนวาสงผลตอเศรษฐกจของ

ประเทศ

นโยบายของรฐทเกดการขดแยงกบกฎหมายทบงคบใชตงแตอดตจนถงปจจบนในการ

แกไขปญหาการบกรกทดนของรฐเนองจากรฐบาลจะผอนผนใหราษฎรทากนทงทเปนการชวคราว

และถาวร เชน ในสมยรฐบาลของพลเอกเกรยงศกด ชมะนนท เปนนายกรฐมนตร (พ.ศ. 2520-

2523) คณะรฐมนตรไดมมตเมอวนท 25 สงหาคม 2522 เหนชอบใหจดทดนเพอชวยเหลอเกษตรกร

ตามโครงการชวยเหลอเกษตรกรใหมททากนในเขตปาสงวนแหงชาตเพอใชเปนอานาจตอรอง

ทางการเมอง มการดาเนนการออกเอกสารสทธใหแกราษฎรผบกรก ซงแนวนโยบายดงกลาวเปน

แนวนโยบายททางรฐใชโดยไมคานงประโยชนสาธารณะ นโยบายสงเสรมการสงออกสนคาเกษตรและอตสาหกรมโดยเฉพาะสนคาเกษตรเปน

นโยบายทสาคญของทกรฐบาล โดยเฉพาะในชวงของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบ

ท 3-4 มการบกรกทดนโดยประชาชนเพอการเกษตรกรรมเพมขนเพอใชพนทในการเพาะปลก

พชผลทางการเกษตร หลงจากนนในสมยพลเอกชาตชาย ชณหวณ เปนนายกรฐมนตร (พ.ศ.

2531-2534) มแนวนโยบายทจะเปลยนสนามรบเปนสนามการคาโดยมแนวคดทจะทาใหประเทศ

69

ไทยเปนประเทศอตสาหกรรมใหม สนบสนนใหทาการเกษตรกรรมเพอการสงออก มการบกรกเขา

ไปในทดนของรฐและออกเอกสารสทธโดยมชอบเปนจานวนมาก เพราะความตองการทดนในการ

ประกอบธรกจตางๆ ทาใหราคาทดนเพมขนและมการซอขายทดนกนเปนจานวนมาก อนเปน

สาเหตของการบกรกทาลายปาไมและเกงกาไรในทดน ดงนน การขยายตวทางเศรษฐกจอยางรวดเรว และการพฒนาประเทศ โดยขาด

การวางแผนการใชทรพยากร และการประเมนผลกระทบทเกดขนกบความเปลยนแปลงของชมชน

และประชาชน เปนตนเหตสาคญททาใหมการแยงชงทรพยากรในทองถน และแนวทางการพฒนา

ทาใหตองแกไขปญหาเฉพาะหนาอยตลอดเวลา โดยเฉพาะการแกไขปญหาการบกรกปาเพอ

แสวงหาทดนทากนไมสามารถดาเนนตามแผนระยะยาวหรอแผนแมบท หรอไมอาจปฏบตไดจรง

เชน การจดเกบภาษทดนในอตรากาวหนา การตงธนาคารทดน การออกกฎหมายคมครองพนท

เกษตรกรรม

3.1.4 ประชาชนขาดจตสานกสาธารณะในการดแลรกษาและปองกนทดนสาธารณสมบต

ของแผนดน ไมเกรงกลวตอกฎหมาย นอกจากนนยงมงหวงเอาประโยชนสวนตวแตฝายเดยวโดย

ไมคานงถงประโยชนสวนรวม การทประชาชนไมใหความสนใจและรวมมอกนในการปองกนปญหาการบกรกทดนของ

รฐและการใชทสาธารณประโยชน โดยปลอยใหภาครฐแตเพยงหนวยงานเดยวดแลในเรองดงกลาว

นน ยอมกอใหเกดปญหามากมายทไมสามารถแกไขไดอยางมประสทธภาพ ทงน การใหความร

และการศกษาตอประชาชนในประเทศยอมมความสาคญ โดยจะตองชใหเหนถงความสาคญและ

ประโยชนในการอนรกษทรพยากรธรรมชาต โดยเฉพาะทรพยากรทดน ดงจะเหนไดวาประเทศท

พฒนาแลวประชาชนจะใหความสาคญตอทรพยากรธรรมชาตของประเทศ นอกจากน ประชาชน

บางกลมแมจะมฐานะด การศกษาทด แตขาดจตสานกทจะรวมกนอนรกษและดแลทรพยากรทดน

ซงเปนทรพยากรธรรมชาตทสาคญ หากแตนาทดนของรฐไปหาประโยชนเพยงลาพง โดยไม

คานงถงสวนรวมกทาใหเกดปญหาการบกรกทดนสาธารณประโยชนและมการนาทดนดงกลาวไป

ออกเอกสารสทธ ซงกระบวนการออกเอกสารสทธนน อาจมเจาหนาทของรฐททจรตใหความ

รวมมอและชวยเหลอ

3.1.5 การใชอานาจของผปกครองทองถนและผมอทธพลทองถน การใชอานาจของผปกครองทองถน และผมอทธพลทองถน เกดขนไดภายใตโครงสราง

ความสมพนธทางสงคมแบบอปถมภ ตลอดจนกฎหมายและระเบยบของทางราชการในอดตทเออ

70

ใหผนาทองถน ใชอานาจไดโดยงายโดยขาดการตรวจสอบ การใชอานาจของผปกครองทองถน

และผมอทธพลในทองถน มกเปนไปในลกษณะทผมอานาจในทองถนใชประโยชนจากระเบยบ

และชองวางทางกฎหมาย โดยรวมมอกบหนวยงานราชการทเกยวของในการแสวงหาประโยชน

เพอการขยายผลประโยชนสวนตน หรอการขยายผลประโยชนสวนรวมทเปนพวกของตนเพอสราง

อทธพลและบารมในทองถน เชน ในการกาหนดแนวเขตทดนสาธารณประโยชนนน ตองมการขนทะเบยนสงวนหวงหาม

หรอการประกาศสงวนหวงหามในอดต ไมไดกาหนดขอบเขตทชดเจน เชน อาจบอกเพยงวา ดาน

ทศเหนอตดทางเกวยน ดานทศใตตดหลกไมแกน ดานทศตะวนออกและทศตะวนตกตดปา เมอเวลา

ผานไป จดอางองเหลานนเปลยนแปลงไป กรมทดนจงกาหนดระเบยบใหผปกครองทองท เชน

ผใหญบาน หรอกานน เปนผนาชขอบเขตทสาธารณประโยชนทจะประกาศออกหนงสอสาคญ

สาหรบทหลวง (น.ส.ล.) การทขอบเขตไมชดเจน และการใหอานาจในการชขอบเขตกบผปกครอง

ทองถน โดยไมกาหนดแนวทางปฏบตใหชมชนมสวนรวมอยางชดเจน จงกลายเปนชองวางทสาคญ

ในการทผปกครองทองท ทงโดยเจตนาทจรต เลอกปฏบตใหตนเองและพวกพอง หรอขาดการ

คานงถงความเดอดรอนของประชาชน จะกาหนดแนวเขตทดนซอนทบลงบนททากนของ

ประชาชน นอกจากน ผปกครองทองถนสวนใหญมกมผลประโยชนทบซอนรวมกบผมอทธพล

ทองถน นกการเมองทองถน ทงสองฝาย ตางเออประโยชนใหกบหนวยงานราชการ ในการใช

ประโยชนในทดนเพอการกอสรางอาคาร ททาการ ถนน หรอแมกระทงการปลกปา ซงเบองหลง

อาจมผลประโยชนตางตอบแทน เปนปจจยสาคญททาใหเกดการบกรกในทสาธารณประโยชนของ

แผนดน ซงวธการทผปกครองและผมอทธพลในทองถน มกจะมรปแบบ คอ เมอผปกครองทองถน

มความตองการใชทสาธารณประโยชน กจะจดเตรยมการประกาศออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง

(น .ส.ล.) และดาเนนการขบไลโดยการแจงแบบขมขหรอฟองขอหาบกรกตอประชาชนทใช

ประโยชนในทดนแปลงทถกอางในขณะนนวาเปนทสาธารณประโยชนของแผนดน ในกรณท

ประชาชนมเอกสารสทธทไมชดเจน เชน สค1. กอาจถกราชการเพกถอน หรอกรณทประชาชนไม

มเอกสารใดๆ หรอมแตใบเสยภาษบารงทองท กจะถกบงคบหรอขบไลโดยบางครงประชาชนททา

กนมากอนอาจรหรอไมรวาจะมการออก หนงสอสาคญสาหรบทหลวง (น.ส.ล.) เชน กรณนายเนน

จตประเสรฐ กบพวก จงหวด สรนทร (รายงานผลการตรวจสอบท 53/2549) 36

37 กานนอางวาทดน

ดงกลาวเปนทสาธารณประโยชนของแผนดน โดยกานนฟองขบไลผรอง ออกจากททากน ทไดเคย

37 คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต, เสยงจากประชาชน กรณทสาธารณประโยชน,(กรงเทพฯ : โรง

พมพ บรษท สหมตรพรนตงแอนดพบลสซง จากด, 2551) หนา39.

71

ใชประโยชนมายาวนาน โดยอางวาเปนทสาธารณะกดเลงใหญ การตรวจสอบของ

คณะอนกรรมการสทธมนษยชนพบวา ทบรเวณพพาทเปนพนทชมนารมฝงแมนามล หรอเรยกใน

ทองถนภาคอสานวา “ทาม” อนเปนลกษณะเฉพาะของพนททามลมนามลตอนกลาง ในพนท

รอยตอระหวางจงหวดสรนทร รอยเอด และศรสะเกษ วถชวตของประชาชนแถบนทใชประโยชน

จากทาม มกใชประโยชนในพนททามในฤดนาลด และหยดใชชวงนาหลากทวมถง ประชาชนสวน

ใหญไมมเอกสารแสดงการครอบครอง ถอเปนการครอบครองตามการใชประโยชน และเปนทรบร

กนในหมประชาชนวา ใครครอบครองทาประโยชนมากนอยเทาใด การใชประโยชนจากทาม จง

เปนวถชวต เปนวฒนธรรม และเปนสทธของชมชนรวมกน ในการกาหนดการใชประโยชนในทดน

บรเวณลมนา จากความพยายามในการตความของกานน ผปกครองทองท และหนวยงานราชการท

เกยวของวา ทดนดงกลาวเปนทสาธารณะประโยชนโดยสภาพ จงเปนการตความทมเจตนาบกรก

ทดนของประชาชนทไดใชประโยชนตามวถชวตของทาม กรณรองเรยนผมอทธพลในทองถน บกรกทสาธารณประโยชนของแผนดน คลองชายธง

จงหวดประจวบครขนธ (รายงานผลการตรวจสอบท 16/2549) 37

38ในกรณทองคการบรหารสวน

ตาบลบอนอก ไดยนฟองดาเนนคดตอผมอทธพลในทองถนซงเปนอดตกานน และอดตผใหญบาน

ในพนท รวมกนบกรกใชประโยชนในทดนสาธารณประโยชนคลองชายธง จานวน 10 ราย

ผตองหาทงยอมรบสารภาพวาไดกระทาการบกรกจรง

กรณตวอยางเรองรองเรยนตอสานกงานผตรวจการแผนดนของรฐสภา 38

39 รายกงานการ

สอบสวนเรองรองเรยนกลมนายทนและผมอทธพลบกรกทงสงวนเลยงสตว ตาบลทงสง อาเภอทง

ใหญ จงหวดนครศรธรรมราช โดยมผรองเรยนตอผตรวจการแผนดนของรฐสภา เพอขอให

ตรวจสอบขอเทจจรงในเรองทผรองอางวา มบคคลผมอทธพลไดรวมกนบกรกทาลายทงสงวนเลยง

สตว หมท 3 ตาบลทงสง อาเภอทงใหญ จงหวดนครศรธรรมราช หรอทชาวบานเรยกกนวา “ทง

หดมา” และสวนปาเฉลมพระเกยรตแดสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ ซงอยในพนทของทง

สงวนเลยงสตวดงกลาว เพอแสวงหาประโยชนสาหรบตนเองและพวกพอง โดยไดรวบรวมกลม

พรรคพวกตงเปนกลมเกษตรกรเลยงโคพนเมอง พรอมทงทาโครงการและนางบประมาณมาบรหาร

จดการและดาเนนการของกลม โดยมการกนรวลวดหนาม สรางโรงเรอน ไถท ปลกหญาและอนๆ

ทงๆทโรงเรอนเกากมอยและใชการไดด รวลวดหนามกมและหญากสมบรณ เปนการสนเปลอง

งบประมาณของแผนดน นอกจากนน บรเวณพนทตดกบรวลวดหนามทางทศใตกถกพรรคพวก

38 เรองเดยวกน , หนา 40.

39 www.ombudman.go.th.

72

กลมน โคน ถาง ทาลาย เพอจะไดจบจองปลกผลไม ผลการสอบสวนและพจารณาของผตรวจการ

แผนดน ดานกฎหมายเปนการบกรกทงสงวนเลยงสตว “ทงหดมา” หรอ “ทงเสมดเตย” การแผว

ถางทาลายปาเฉลมพระเกยรตฯ และการเอาทรพยสมบตของแผนดนไปแปลงสภาพนาไปใชหา

ประโยชนสวนตน เปนการละเมดกฎหมายบานเมองและไมปฏบตตามระเบยบของทางราชการ

หนวยงานทเกยวของตองรบดาเนนการแกไขปญหาตามอานาจหนาททไดรบมอบหมายโดยรวดเรว

และนอกจากนทาใหเกดปญหาทางดานเศรษฐกจ คอ เมอทงสงวนเลยงสตวถกบกรก เกษตรสวน

ใหญจะไมมพนทใชในการเลยงสตว ซงจะสรางความเดอดรอนไมสามารถครองชพอยไดตามปกต

อกทงนโยบายของรฐบาลใน “โครงการสงเสรมการเลยงโคเนอลานครอบครว ” จะไดรบ

ผลกระทบเพราะเกษตรจะขาดทงหญาทใชในการเลยงโคได นอกจากนยงสงผลกระทบตอ

ทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอมและสงคม เมอมการบกรกยดครองทดนดงกลาว เกษตรกจะขาด

พนททใชในการเลยงสตว แตเมอมความจาเปนจะตองดารงชพ กอาจจะไปบกรกทาลายปาสงวน

ของรฐ เพอเปนททาเกดเปนการสรางปญหาตอเนองไปอก นอกจาน ผลกระทบของการทามาหากน

ของราษฎรทยากจนเนองจากการบกรกยดครองทงสาธารณะดงกลาว จะเปนอปสรรคสาคญตอ

นโยบายของรฐบาลการแกไขปญหาความยากจนอกดวย\

3.1.6 การใหสมปทานทาประโยชนในทดนของรฐ กรณนโยบายการใหสมปทานทาประโยชนในทดนของรฐเกยวของกบกฎหมายทเกยวกบ

ทรพยากรแตละประเภททใชประโยชน และมตคณะรฐมนตรทกาหนดนโยบายขนมา ซงม

ผลกระทบตอการแยงชงทรพยากรธรรมชาตทชมชนใชรวมกน ไดแก ทสาธารณสมบตของแผนดน

หรอทสาธารณประโยชน ทางสาธารณประโยชน โดยการกาหนดโครงการทาเหมองแร ระเบดหน

โรงโมหน และเขอนนน ดาเนนการโดยรฐบาล และหนวยงานของรฐสวนกลาง โดยทประชาชนใน

ทองถนไมไดรบรขอมล แมวาจะมการประกาศหรอแจงใหองคกรปกครองสวนทองถนไมไดรบร

ขอมล แมวาจะมการประกาศหรอแจงใหองคกรปกครองสวนทองถนรบทราบกตาม แต

กระบวนการดาเนนการเปนทรบรกนเฉพาะเจาหนาทของรฐ กลมธรกจเอกชน และผนาทองถน

องคกรปกครองสวนทองถน ตวอยางเชน การกาหนดนโยบายการทาเหมองแรอาศยมตคณะรฐมนตรการกาหนดชน

คณภาพลมนา ซงกาหนดใหลมนาชน 1 B ทาเหมองแรได แตในความเปนจรงลมนาชน 1 B ถอวา

เปนตนนาลาธารของการทาการเกษตรกรรม รฐบาลมมตคณะรฐมนตร เพกถอนเขตอทยาน

แหงชาต เพอสรางเขอนชลประทาน นอกจากนกฎหมายของรฐทควบคม เชน พระราชบญญตแร

73

พ.ศ. 2510 แตเดมนนประชาชนไมมสวนรวมในการตดสนใจหรอรบรการดาเนนการโครงการ จง

ทาใหกอใหเกดผลกระทบตอชมชน 39

40

3.2. ปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน

3.2.1 ปญหาการซาซอนของกฎหมายในเรองอานาจหนาทของหนวยงานทมอานาจดแล

จดการทสาธารณสมบตของแผนดน หนวยงานทมหนาทดแลรกษาและคมครองปองกนทสาธารณประโยชนมอยหลาย

หนวยงาน ดวยกน โดยเฉพาะกระทรวงมหาดไทย มหนวยงานทเกยวของกบการดแลรกษา

คมครองปองกนทดนสาธารณประโยชน ๓ หนวยงาน คอ กรมทดน กรมการปกครอง และ

กรมสงเสรมการปกครองทองถน กระทรวงมหาดไทย กรมทดน และกรมการปกครองตางกได

ออกระเบยบและหนงสอเวยนเกยวกบแนวทางปฏบตของเจาหนาททาใหเกดความสบสนในการ

ปฏบตงานระหวาง ๒ หนวยงาน และมกฎหมายทกาหนดอานาจหนาทในการดแลรกษาและ

คมครองปองกนทดนสาธารณประโยชนหลายฉบบในการบงคบใชทาใหเกดปญหาแกเจาหนาท

ผปฏบตงานวาเปนของหนวยงานใดมหนาทในการจดการดแลรกษาและคมครองท

สาธารณประโยชน เชน

พระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พทธศกราช 2457 มาตรา 122 กาหนดให

กรมการอาเภอหรอนายอาเภอมหนาทตรวจตรารกษาทดนอนเปนสาธารณประโยชนของแผนดน

และตองปองกนไมใหบคคลหนงบคคลใดเอาไปเปนประโยชนแตเฉพาะตว พระราชบญญตการเดนเรอในนานนาไทย พ.ศ. 2456 มาตรา 117 หามมใหผใดปลก

สรางอาคารหรอสงอนใดลวงลาเขาไปเหนอนา ในนา และใตนาของแมนาลาคลอง บง อางเกบนา

ทะเลสาบอนเปนทางสญจรของประชาชน หรอประชาชนใชประโยชนรวมกน หรอทะเลภายใน

นานนาไทย หรอบนชายหาดของทะเลดงกลาว เวนแตจะไดรบอนญาตจากกรมเจาทา พระราชบญญตทางหลวง พ.ศ. 2535 มาตรา 4 กาหนดวาทางหลวง หมายความวา ทาง

หรอถนนซงมไวเพอประโยชนในการจราจรสาธารณะทางบกไมวาจะในระดบพนทดน ใตหรอ

เหนออสงหารมทรพยอยางอน นอกจากทางรถไฟ ผมหนาทดแลทางหลวง คอ ผอานวยการทาง

หลวง ซงประเภทของทางหลวงมหลายประเภทและผมอานาจหนาทดแลทางหลวงนนมหลาย

หนวยงาน เชน ทางหลวงพเศษ กรมทางหลวงเปนผดาเนนการและดแลรกษา ทางหลวงแผนดน

40 ศยามล ไกรยรวงศ และคณะ , ขอพพาทและความขดแยงปญหาทดนในประเทศไทย,

(กรงเทพมหานคร, สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) : 2549) หนา 86.

74

กรมทางหลวงเปนผดาเนนการและดแลรกษา ทางหลวงชนบท กรมทางหลวงชนบทเปน

ผดาเนนการ ผวาราชการจงหวดหรอนายอาเภอทไดรบมอบหมายเปนผดแล ทางหลวงเทศบาล

เทศบาลเปนผดาเนนการและดแล ทางหลวงสขาภบาล เทศบาลเปนผดาเนนการและดแล เปนตน พระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 มาตรา 50(2) กาหนดใหเทศบาลมหนาทจดใหมและ

บารงทางนาทางบก พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 มาตรา 89 กาหนดวา

ภายใตแหงกฎหมายอนใหกรงเทพมหานครมอานาจดาเนนกจการในเขตกรงเทพมหานคร

ดงตอไปน... (10) ดแลรกษาทสาธารณะ พระราชบญญตสภาตาบลและองคการบรหารสวนตาบล พ.ศ. 2537 มาตรา 68 กาหนดวา

ภายใตบงคบแหงกฎหมายองคการบรหารสวนตาบลอาจจดทากจการในเขตองคการบรหารสวน

ตาบลดงตอไปน ... (8) การคมครองและดแลทรพยสนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน ประมวลกฎหมายทดน มาตรา 9 กาหนดหามมใหบคคลใดเขาไปยดครอบครองหรอทา

ดวยประการใดใหเปนการทาลายหรอทาใหเสอมสภาพทดน ทหน ทกรวดทราย หรอเขาไปยดถอ

ครอบครอง รวมถงการกอสรางหรอเผาปาในทดนของรฐ หามมใหมสทธครอบครองหรอมไดรบ

อนญาตจากพนกงานเจาหนาท หากมการฝาฝนตามมาตรา 9 มความผดตามประมวลกฎหมายทดน

มาตรา 108 และมาตรา 108 ทว ในเรองของพนกงานเจาหนาทตามประมวลกฎหมายทดน มาตรา 9

กระทรวงมหาดไทยมคาสงท 109/2538 ลงวนท 16 มนาคม พ.ศ. 2538 แตงตงผวาราชการจงหวด

เปนพนกงานเจาหนาทตามมาตรา 9 แหงประมวลกฎหมายทดน ดงนน จะเหนไดวาทดนสาธารณสมบตของแผนดนนนมกฎหมายกาหนดใหอยในอานาจ

หนาทของหลายหนวยงาน ไดแก ผวาราชการจงหวดตามประมวลกฎหมายทดน หรอนายอาเภท

ตามพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พทธศกราช 2547 องคการบรหารสวนตาบล ตาม

พระราชบญญตสภาตาบลและองคการบรหารสวนตาบล พ.ศ. 2537 เมองพทยาตามพระราชบญญต

เมองพทยา พ.ศ. 2542 กรงมหานครตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร

พ.ศ. 2538 เฉพาะในเขตความรบผดชอบขององคกรปกครองสวนทองถน ยกเวน แมนา ลาคลอง

บง อางเกบนา ทะเลสาบอนเปนทางสญจรของประชาชนหรอประชาชนใชประโยชนรวมกน

ทะเลสาบในเขตนานนาไทยชายหาด ชายทะเลดงกลาวจะอยในความดแลรกษาของกรมเจาทา ตาม

พระราชบญญตการเดนเรอในนานนาไทย พ.ศ. 2456 สาหรบทดนรมแมนาลาคลอง บงอางเกบนา ทะเลสาบ หรอชายทะเลทอยเหนอจดแบงเขต

ไดแก ทชายตลงซงเปนทดนซงตามปกตนาขนถงกบสวนทอยเหนอชายตลงขนไปกเปนหนาทใน

75

ความรบผดชอบของนายอาเภอทองทหรอองคกรปกครองสวนทองถนทมหนาทตามกฎหมาย ถา

เปนทางหลวงตามพระราชบญญตทางหลวงกอยในความดแลของผอานวยการทางหลวง เปนตน

เชน สรปสาระสาคญการประชมคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐครงท

2/2546 วนพธท 5 กมภาพนธ 2546 กรณ ราษฎรเกาะชางรองเรยนขอใหแกไขปญหากรรมสทธ

ทดนบรเวณเกาะชาง ขอเทจจรง /สภาพปญหาเนองจากนโยบายของรฐ ทจะพฒนาพนทเกาะชาง

ใหเปนพนทพเศษเพอการทองเทยวย งยน ไดมการแตงตงคณะกรรมการ กภช. ขน และไดทางาน

จนกระทงไดมการประกาศพนท และรฐบาลใหงบประมาณในการพฒนาเกาะชางเปนเงน ประมาณ

500 ลาน ป 2545-2546 และขณะนไดเกดปญหาเรองทดน คณะกรรมการบรหารพนทพเศษเพอ

การทองเทยวแบบยงยนของเกาะชาง โดยมปลดกระทรวงทรพยากรฯ เปนประธาน ไดมการตง

อนกรรมการเพอตรวจสอบทดน สารวจวาพนททมเอกสารสทธในเกาะชางมจานวนเทาใด และ

ดาเนนการสารวจตรวจสอบ วาถาสามารถออกเอกสารสทธใหไดกไดดาเนนการ ซงอยในระหวาง

การดาเนนการ สภาพขอเทจจรงในพนทเกาะชาง สวนเหนอของเกาะ กองทพเรอไดขอประกาศกนไวใช

สาหรบราชการทหารเมอป พ.ศ. 2510 เนอท 100,000 ไร สวนทเหลอเปนพนทประกาศเปนอทยาน

แหงชาต นอกจากนนในประกาศแจงวาพนทบางสวนเปนพนทราบบรเวณชายเกาะทางดานเหนอ จะไดกนใหราษฎรซงสามารถออกเอกสารสทธได และเนองจาก มความเจรญอยางรวดเรวจงม

ปญหาทดนมากขน ปญหาทเกดขนคอสวนทมการคาบเกยววาเปนพนทของกองทพเรอหรอพนท

อทยาน หรอพนทสาธารณะ และจานวนพนทครอบครองไมตรงกบเอกสารทางราชการ จากการท

ราษฎรมารองเรยนและพบกบฝายเลขาของ กบร. ไดเสนอใหตงคณะคณะอนกรรมการเฉพาะกจ

เจาหนาททเกยวของไปพบประชาชนเพอสารวจและตรวจสอบสทธ

คณะอนกรรมการเฉพาะกจพจารณาสภาพปญหาทเกดขนทงหมด เนองจากพนทเกาะชาง

มทราชพสด ทสาธารณประโยชน อทยานแหงชาต ทปาชายเลน ปญหานดาเนนการมาสระดบหนง

แลว และเมอไดพจารณาเหนวาเปนขอบขาย อานาจหนาทของ กบร. เขากระบวนการพจารณา

แกไขปญหา ซงฝายเลขานการจะไปดาเนนการจดทากรอบอานาจหนาทของอนกรรมการเฉพาะกจ เมอประธานเหนชอบแลว จะเสนอทประชมและเมอทประชมเหนชอบ จะไดดาเนนการในขนตอน

ของฝายเลขานการทางธรการตอไป

76

3.2.2 ปญหาขอโตแยงทเกดจากการรฐนาทดนสาธารณสมบตของแผนดนไปใชประโยชน

อยางอน ซงไมใชเพอประโยชนสาธารณะ

การโตแยงกรณททางราชการนาทดนสาธารณสมบตของแผนดนทประชาชนใชประโยชน

รวมกนไปใหเอกชนเชา 40

41 เชน ประชาชนทใชทดนบรเวณชาดหาดกะตะ จงหวดภเกต รองทกข

ตอคณะกรรมการกฤษฎกา โดยคณะกรรมการวนจฉยรองทกข วาองคการบรการสวนจงหวดภเกต

เหนชอบใหนาทดนบรเวณหาดกะตะ ซงเดมเปนทเลยงสตวสาธารณะและปจจบนเปนสถานทตาก

อากาศทประชาชนใชประโยชนรวมกนไปใหเอกชนเชากอสรางอาคารถาวรวตถเปนสโมสรตาก

อากาศ ทงทยงไมมกฎหมายถอนสภาพทดนจากการเปนสาธารณสมบตของแผนดน และปรากฏวา

ขอกาหนดในสญญาเชาทาใหทางราชการตองเสยเปรยบเอกชนเปนอยางมาก ทงในเรองอตราคาเชา

และระยะเวลาการเชา การกระทาของจงหวดและของเอกชน ทาใหประชาชนไดรบความเดอดรอน

เสยหาย เพราะไมอาจใชทดนเพอการประมงและพกผอนหยอนใจไดเหมอนเคย ทงผลประโยชน

จากการใหเชาทดนกมเพยงเลกนอย จงขอใหคณะกรรมการวนจฉยรองทกขพจารณาวาการกระทา

ของจงหวดจะมผลตอสญญาดงกลาวเพยงใด และใหวนจฉยเปลยนแปลงเงอนไขในสญญาเชารายน

เพอใหองคการบรหารสวนจงหวดไดประโยชน คณะกรรมการวนจฉยรองทกขพจารณาแลวเหนวา ผรองทกขไมใชผทเดอดรอนหรอ

เสยหายทมสทธรองทกข เนองจากไดมการจดทดนใหประชาชนใชไดอยแลวเปนปกต และผรอง

ทกขไมใชผทเดอดรอนหรอเสยหายจากการทาสญญาเชานโดยตรง คณะกรรมการวนจฉยรองทกข

จงไมรบคารองทกขไวพจารณา อยางไรกตาม คณะกรรมการวนจฉยรองทกขมขอเสนอแนะใน

กรณนทนาสนใจวา กระทรวงมหาดไทยควรกาชบองคการบรหารสวนจงหวดใหดาเนนการ

เกยวกบสญญาเชาทดนทองคการบรหารสวนจงหวดทากบเอกชนโดยคานงถงประโยชนตอบ

แทนทองคการบรหารสวนจงหวดพงไดรบตามความเหมาะสม และใหถกตองตามกฎหมายและ

ระเบยบโดยเรว รวมทงการทาสญญาตองไมทาใหทางราชการตองเสยเปรยบ นอกจากนน ในการ

ดาเนนการจดหาผลประโยชนในทดนของรฐ ควรดาเนนการโดยรวดเรวเพอประโยชนทาง

เศรษฐกจของประเทศ จะไดไมเปนการเสยบรรยากาศของการลงทน และจะเปนการตอบสนอง

นโยบายของรฐบาลในดานการสงเสรมการทองเทยว

การโตแยงกรณททางราชการเขาไปดาเนนโครงการปลกสวนปาในทเลยงสตวสาธารณะ

และหามประชาชนใชทเลยงสตวบางสวน 41

42 ประชาชนผใชประโยชนทเลยงสตวสาธารณะรอง

41 คาวนจฉยคณะกรรมการวนจฉยรองทกขท 10/2530. 42 คาวนจฉยคณะกรรมการวนจฉยรองทกขท 38/2525.

77

ทกขตอคณะกรรมการกฤษฎกา(คณะกรรมการวนจฉยรองทกข) วาสานกงานการปฏรปทดนเพอ

เกษตรกรรม (สปก.) ใชทดนทาเลเลยงสตวสาธารณะเปนทปลกสวนปา และลอมรวกนเขตไมให

ประชาชนนาสตวเขาไปเลยงในทดนดงกลาว โดยสภาตาบลใหความเหนชอบ ทงททดนไมใชของ

สภาตาบล การกระทาดงกลาวเปนการลดรอนสทธของประชาชน จงขอใหคณะกรรมการวนจรอง

ทกข วนจฉยใหผรองทกขมสทธนาสตวไปเลยงในทดนดงกลาวได คณะกรรมการวนจฉยรองทกขพจารณาเหนวา ตามขอเทจจรงปรากฎวาททาเลเลยงสตว

ดงกลาวมเนอทประมาณ 550 ไร สภาตาบลขออนมตให สปก. ใชเนอทสวนหนงประมาณ 220 ไร

เพอปลกสรางสวนปา โดยปลกตนมะมวงหมพานตเปนสวนใหญ ใชเวลาประมาณ 3 ป เมอตน

มะมวงหมพานตเตบโต จงใหใชทดนดงกลาวเปนทเลยงสตวตามเดม ประกอบกบการปลกสวนปา

เปนนโยบายของรฐบาลเพออนรกษดนใหชมชนในหนาแลง และปลกสวนปามะมวงหมพานตอาจ

ทาใหมรายไดเปนของชมชนดวย แตการปลกสวนปาในระยะ 2-3 ปแรก ตองกนไมใหสตวเขาไป

กดกนพช การทสปก. เขาไปปลกสวนปาไมใชการปฏรปทดน แตเปนการพฒนาทเลยงสตวใหม

ความอดมสมบรณและใหเกดรายไดแกสภาตาบล ทงมใชการกดกนผรองทกขไมใหเขาไปใชทเลยง

สตว เพราะยงมพนทดนเหลออยอกมาก และสภาตาบลมอานาจหนาทตามกฎหมายทจะพจารณาให

ความเหนชอบโครงการและงานเกยวกบการพฒนาตาบล สวนกานนมหนาทตองตรวจตรา จดการ

รกษาสงซงเปนสาธารณประโยชนอนอยในตาบล เชน สระนา ศาลาอาศย ทเลยงปศสตว และโดยท

สภาตาบลมกานนทองทเปนประธานกรรมการสภาตาบล และเปนผรบผดชอบดาเนนกจการตามมต

ของสภาตาบล การปฏบตหนาทตามมาตรา 40 แหงพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พระ

พทธศกราช 2457 ในการกษาสงสาธารณประโยชนเปนอานาจหนาทของกานนทจะบรณะและ

พฒนาใหดขนได และสภาตาบลซงมกานนเปนประธานยอมมอานาจเชนเดยวกน และถาม

หนวยงานอนมาชวยเหลอพฒนา สภาตาบลยอมมอานาจใหความเหนชอบโครงการ และงานพฒนา

นน ดงนน การท สปก. ทาการปลกสวนปาในทเลยงสตวนกเหมอนสภาตาบลทาเอง ซงสภาตาบลม

อานาจทาได และการพฒนาเปนประโยชนตอสวนรวม นอกจากนนประชาชนสวนใหญกเหนชอบ

ดวย และยงมทดนเหลออยทผรองทกขสามารถนาสตวเขาไปเลยงได ซงวนจฉยใหยกคารองทกข 3.3.2 ปญหาทางดานสงคมและเศรษฐกจ ปญหาทางดานสงคมและเศรษฐกจภายในประเทศและภายนอกประเทศลวนเปนปญหาท

สาคญททาใหเกดการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดนทสาคญ ไดแก (1) จานวนประชากรเพมขน เปนปจจยสาคญทสงผลใหเกดการเปลยนแปลงการใช

ประโยชนในทดนและเปนสาเหตหนงททาใหเกดปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดนเพอ

78

ใชอยอาศยและทาการประกอบอาชพ เนองจากประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม ประชากร

สวนใหญมอาชพทาการเกษตร จงทาใหมความตองการใชแรงงานเพอทาการเกษตรกรรม เมอมการ

เพมขนของจานวนประชาชกรอยางรวดเรวทาใหเกดปญหาความตองการทดนทากนและทอยอาศย

จนตองมการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน (2) ความยากจน ทาใหราษฎรเขาไปบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน และเปนปญหาท

ตอเนองมาจากปญหาจานวนประชากรเพมขน ทาใหไมมทอยอาศย จงตองมการเขาไปบกรกเพอ

อยอาศยในทสาธารณสมบตของแผนดน ทาใหเกดปญหาชมชนแออด หรอสลม

3.2.3 ปญหาการบกรกโดยไมเจตนาของราษฎร โดยการประกาศทสาธารณประโยชนทบ

ทดนทากนของราษฎร

การประกาศกาหนดเขตสงวนหวงหามทดนของรฐ หรอหวงหามการใชทดนของรฐเพอ

ประโยชนทางดานตางๆ ของรฐ เชน ความมงคง การสงวนรกษาทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม รฐอาจออกกฎหมายมากาหนดใหเปนเขตอทยาน เขตรกษาพนธสตวปา เปนตน

โดยขนตอนกอนการออกกฎหมายประกาศเขตสงวนหวงหามนนเจาหนาทไมไดมการสารวจวาม

ราษฎรอาศยอยมากอนมากนอยเพยงใด ทาใหมราษฎรจานวนหนงซงอยอาศยมากอนมการ

ประกาศเปนเขตหวงหามกลายเปนผบกรกไปโดยปรยาย42

43

นโยบายการประกาศเขตปาทบพนททากนและทอยอาศยของประชาชน กอใหเกดปญหา

ทางนโยบายและกฎหมายทตองการขยายเขตปาอนรกษโดยขาดการสารวจอยางละเอยดเกยวกบการ

ตงถนฐานของประชาชน แตใชภาพถายทางอากาศในการประกาศเขตพนท แทน โดยกระบวนการ

แจงใหประชาชนในพนทรบทราบและคดคานได แตกเปนปญหาในทางปฏบต ทงนเพราะ

กฎหมายใหอานาจและดลพนจแกคณะกรรมการ และเจาหนาทของรฐในการประกาศเขตพนทปา

แตละประเภทและการเพกถอนเขตปา โดยวธการแจงใหประชาชนทราบจากการปดประกาศไว ณ

ททาการของกานน ผใหญบาน ตาบลหรอทวาการอาเภอทจะประกาศลวงหนา ตามกาหนดเวลา

อยางนอย 2-3 เดอน แตไมมกระบวนการสอบถามความเหนจากประชาชนในพนท ยกเวนหากม

การรองเรยนอทธรณจากประชาชน ยงไปกวานนเมอมการเรงประกาศขยายปาอนรกษ จะไมมการ

สารวจพนทอยางละเอยด หากแตใชภาพถายดาวเทยมในการสารวจและประกาศพนทปา จนเปน

43 ศร เกวสนสฤษด , คาอธบายประมวลกฎหมายทดนพรอมกฎกระทรวงและระเบยบของ

คณะกรรมการจดทดนแหงชาต, (กรงเทพมหานคร : บรษท บพธการพมพ ,2531) หนา 66.

79

เหตใหมการประกาศเขตปาในระยะทผานมา ไปทบพนททากน และทอยอาศยของชาวบาน และ

นาไปสความขดแยงระหวางรฐกบประชาชน43

44

ตวอยางการประกาศทสาธารณประโยชนทบทดนทากนของประชาชนทาใหประชาชน

กลายเปนผบกรกโดยไมเจตนา เชน รายงานการตรวจสอบท 57/2549 44

45 นายสอง หงสสง บดา

ของนางสาเนยง สภณภพ ไดรบใบเหยยบย าจากทางราชการในป พ.ศ. 2495 ครอบครวของนาง

สาเนยง สกณภพ ไดครอบครองทาประโยชนในทดนซงตงอยทหม 1 ตาบลทงมน อาเภอปราสาท

จงหวดสรนทร มาโดยตลอด เมอประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497 บงคบใชบดาของผรองจงได

แจงการครอบครอง และไดรบ ส.ค. 1 เลขท 225 ป พ.ศ. 2498 โดยไมมผใดคดคาน ทดนดงกลาวน

เปนทดนทอยตดกบหนองนาสาธารณะชอวา “หนองหารอย ” ในป พ.ศ. 2530 นายบรน กานน

ตาบลทงมน ไดเปนผนารงวดแนวเขตเพอออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง (น.ส.ล) เลขท 36742

จานวนเนอท 23 ไร 3 งาน 93 ตารางวา ครอบทบหนองหารอย และทบทดนของประชาชน ซงเปน

ทดนทม ส.ค. 1 จานวน 7 แปลง และไดทาการเปลยนปลงชอทดนทออก หนงสอสาคญสาหรบท

หลวง (น.ส.ล) วา “หนองโครอยสาธารณประโยชน ” การประกาศ หนงสอสาคญสาหรบทหลวง

(น.ส.ล) ประชาชนทไดรบความเสยหายจากการประกาศดงกลาว โดยกลายเปนผบกรกท

สาธารณประโยชนโดยมไดเจตนา

3.2.4 ปญหาเกดจากการแยงชงทรพยากรธรรมชาตอนเปนผลจากการขยายตวทาง

เศรษฐกจและการพฒนาประเทศ โดยขาดการวางแผนการใชทรพยากรธรรมชาต

การบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน อนเปนผลจากการพฒนาประเทศทาใหเกดปญหาท

ตามมา ไดแก การนาทสาธารณสมบตของแผนดน มาจดทาโครงการกอสรางตางๆ ของรฐและ

องคกรปกครองสวนทองถน เชน การสรางสถานททาการขององคการบรหารสวนตาบล การสราง

โรงเรยน การสรางมหาวทยาลย การสรางสนามกฬา สรางถนน โครงการปลกปา สรางทาง

สาธารณะ ทาตลาด การสรางเขอน เปนตน โดยสวนใหญผปกครองทองถน และผมอทธพลของ

ทองถน จะเปนผรเรมโครงการตางๆ เตรยมจดหาทกอสราง ตลอดจนมผลประโยชนรวมใน

โครงการกอสรางภายในทองถน ซงเปนแบบแผนทพบเหนไดโดยทวไป ประกอบกบการมนโยบาย

ของรฐใหดาเนนโครงการขนาดใหญจากรฐสวนกลาง เชน การกอตงมหาวทยาลยวลยลกษณ

44 ศยามล ไกรยรวงศ และคณะ , ขอพพาทและความขดแยงปญหาทดนในประเทศไทย ,

(กรงเทพมหานคร: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.),2549) หนา 92.

45 คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต, เสยงจากประชาชน กรณทสาธา รณประโยชน,(กรงเทพฯ :

โรงพมพ บรษท สหมตรพรนตงแอนดพบลสซง จากด, 2551) หนา 49.

80

(รายงานผลการตรวจสอบท 125/2549 ) 45

46 เปนโครงการพฒนาขนาดใหญของรฐ ทมการประกาศ

ออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง (น.ส.ล) จานวน 3 แปลง รวมจานวนเนอทกวา 13,000 ไร

เพอใหมหาวทยาลยวลยลกษณใชประโยชน โดยตองอพยพประชาชนททาประโยชนในพนทกวา

900 ครอบครว โดยทาง มหาวทยาลยวลยลกษณ ไดรวมมอกบสานกงานปฏรปทดนเพอ

เกษตรกรรม (ส.ป.ก.) ในการจดสรรทดนบางสวนทมหาวทยาลยวลยลกษณ ไดรบจากชมชน เพอ

ชดเชยใหกบผทอพยพออกจากทดน โดยจดสรรใหเพยง 5 ไรตอครอบครว โดยไมนบรวมบตรทม

ครอบครวหรอบรรลนตภาวะแลว เนองจากประชาชนในพนทบางสวนทมเอกสารสทธในทดน

และไดครอบครองทาประโยชนในทดนมานาน รวมทงมจานวนพนทททากนมากกวา 5 ไร จงไม

ยอมรบเงอนไขของการชดเชยของ มหาวทยาลยวลยลกษณ โดยเจาหนาทของ มหาวทยาลยวลย

ลกษณ ไดนากาลงพรอมรถแบคโฮ เขาไถทาลายตนยางพาราและผลไมของประชาชนทไมอพยพ

ออกไปดงกลาว

นอกจากนตวอยางทสะทอนใหเหนถงผลกระทบจากการสรางเขอนอนเปนการพฒนาของ

รฐทไมไดคานงถงประชาชน ทาใหประชาชนบกรกทสาธารณประโยชนตงลง อาเภอโขงเจยม

จงหวดอบลราชธาน46

47 จากการสรางเขอนทาใหประชาชนตองอพยพออกจากทอยอาศยและททากน

เดมทนาทวม ทาใหตองบกรกทสาธารณะตงลง ซงเปนพนทบรเวณใกลเคยงทไมไดรบผลกระทบ

จากนาทวม

3.2.5 ปญหาการบกรกทสาธารณประโยชนของแผนดนโดยนายทนภายนอกหรอนายทน

ในทองถน โดยการบกรกเพอนาทสาธารณประโยชนของแผนดนมาลงทนในการดาเนนกจการ

ตางๆของกลมนายทน จากนโยบายสงเสรมการทองเทยวเปนสาเหตการเปลยนแปลงการใชทดน

หรอการถอครองทดนอยางรวดเรว เชน การทารสอรท สนามกอลฟ ธรกจโรงแรม การทาสวน

ปาลม การตดไมไปขาย โดยอางวามเอกสารสทธถกตองในทสาธารณประโยชน สงผลใหมการ

กวานซอทดนเพอเกงกาไรจากบคคลภายนอกชมชนซงเปนการแยงชงทดนจากภาคเกษตรกรรม

และทาลายทสาธารณประโยชนของแผนดน เชน การสรางถนนตดผานพนทอทยาน การปดกน

ทางสาธารณะทชมชนใชประโยชนรวมกน ปญหานาเสย และขยะ เปนตน

46 คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต, เสยงจากประชาชน กรณทสาธารประโยชน,(กรงเทพฯ : โรง

พมพ บรษท สหมตรพรนตงแอนดพบลสซง จากด, 2551) หนา 46.

47 เรองเดยวกน หนา 48.

81

ตวอยางเชน กรณเรองรองเรยนตอคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต (คารองท

648/2547) 47

48 กลมประชาชนรองเรยนวามบคคลภายนอกทอางวามกรรมสทธในท

สาธารณประโยชนควนขหนอน ตาบลนาหก อาเภอครรฐนคม จงหวดสราษฎรธาน โดยกลม

ประชาชนในพนทไดรองเรยนวามบคคลภายนอกทอางวามสทธในทสาธารณะควนขหนอนและ

ทดนทประชาชนใชประโยชนในบรเวณตดกน เมอป 2527 สานกงานทดนไดเสนอใหนารงวดท

สาธารณะประโยชนควนขหนอน โดยประชาชนในพนทไมไดเปนผรเรม เมอรงวดตามขอบเขตเดม

แลว พบวาทสาธารณะประโยชนควนขหนอนมพนทเพมขน ตอมาสานกงานทดนไดออกเอกสาร

สทธ(น.ส.3.ก) ใหกบบรษท ทกษณปาลม จากด และบรษท ทกษณปาลม จากดไดนาทดนดงกลาว

ไปขายตอใหกบบรษท ไทยมาเลย จากด และ บรษท ไทยมาเลย จากด ไดขายใหกบบรษท สามพล

ปาลม จากด ตอมาบรษท สามพลปาลม จากดไดนาไปจานองตอธนาคารกรงไทย จนไมสามารปลด

จานองได ธนาคารฯ ไดฟองรองบงคบคดขายทอดตลาด จนบรษท ศรสบรรณฟารม ประมลซอจาก

กรมบงคบคด จะไดดาเนนการขบไลประชาชนในทดนดงกลาว

นอกจากนยงมกรณทผมอทธพลหรอนายทนในทองถน ทาการบกรกทสาธารณะประโยชน

คลองชายธง จงหวดประจวบครขนธ (รายงานผลการตรวจสอบท 16/2549) 48

49 กรณนายเจรญ วด

อกษร แกนนาสาคญทคดคานการบกรกทสาธารณะคลองชายธงถกลอบยงเสยชวต เนองเปนแกน

นาชมชนในนามกลมอนรกษบอนอก มการเคลอนไหวคดคานทงการสรางโรงไฟฟา และการ

คดคานการบกรกทสาธารณประโยชนโดยการขอออกโฉนดทดนทบทสาธารณประโยชนคลอง

ชายธง ตาบลบอนอก อาเภอเมอง จงหวดประจวบครขนธ โดยทสาธารณประโยชนคลองชายธง

ไดมการขนทะเบยนสงวนหวงหามไวเปนทเลยงสตว เมอวนท 17 กนยายน 2474 และขนทะเบยน

เปนทสาธารณประโยชนวนท 27 กนยายน 2481 และไดรบการออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง

(น.ส.ล.) เลขท 37775/2514 เมอวนท 4 พฤศจกายน 2514 เนอท 931 ไร 3 งาน 50 ตารางวา โดย

ในชวงป พ.ศ. 2537 – 2544 บรษท กลฟ อเลคตรก จากด ไดขอใชทดนสาธารณประโยชนคลอง

ชายธง ตาบลบอนอก เปนสวนหนงของพนทกอสรางโครงการโรงไฟฟาถานหน แตไดรบการ

คดคานจากราษฎรในพนท โดยมนายเจรญ วดอกษร เปนแกนนาของชมชนบอนบอนอก เมอวนท

18 พฤศจกายน 2537 นายเจอ หนแกว กานนตาบลบอนอก เปนประธานสภาตาบล มมตใหบรษท

กลฟ อเลคตรก พาวเวอร เจนเนอเรชน เจาของโครงการโรงไฟฟาถานหนบอนอก ใชประโยชนใน

ทสาธารณประโยชนคลองชายธงเตมพนท 931-3-50 ไร โดยใหเหตผลวาจะทาใหเกดการจาง

แรงงาน และเกดการกระจายรายไดในทองถน โดยนายกอบกล ทองลงยา ผวาราชการจงหวดใน

48 เรองเดยวกน หนา 48. 49 เรองเดยวกนหนา 40.

82

ขณะนน ไดลงนามในใบอนญาตตามความในประมวลกฎหมายทดน มาตรา 9 เมอวนท 30 กนยายน

2539 กาหนดเวลาอนญาตใหใชประโยชนในทสาธารณะคลองชายธงเปนเวลา 5 ป โดยสนสดการ

อนญาตวนท 29 กนยายน 2544 ตอมาเมอวนท 20 กรกฎาคม 2547 กองตารวจปาไม มหนงสอถง

นายกองคการบรหารสวนตาบลบอนอก ขอใหมาดาเนนการรองทกขกลาวโทษกบผบกรกทานากง

ในทสาธารณะคลองชายธง ตามระเบยบกระทรวงมหาดไทยวาดวยการดแลรกษาและคมครอง

ปองกนทดนอนเปนทสาธารณสมบตของแผนดน พ.ศ. 2544 และคาสงกระทรวงมหาดไทยท

12/2543 จานวน 10 ราย จนศาลจงหวดประจวบครขนธ ไดพพากษาคดอาญาผบกรกทสาธารณ

คลองชายธง ความผดตามประมวลกฎหมายอาญาฐานบกรก กรณตวอยางขางตน สะทอนใหเหน

ถงการใชอานาจในการประกาศทสาธารณะประโยชนของแผนดนทบทดนของประชาชน และการ

ใชอทธพลของนายทนในทองถนบกรกใชประโยชนในทสาธารณประโยชนของแผนดน จน

กอใหเกดความขดแยงอยางรนแรงภายในชมชน

83

บทท 4

มาตรการของกฎหมายในการบงคบใชเกยวกบการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน

4.1 มาตรการทางกฎหมายในการปองกนการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน

ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนประเภทตางๆ ไดมมาตรการของกฎหมายในอนท

จะควบคมดแลรกษาและดาเนนการคมครองปองกนการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดนดงน

4.1.1 การจดทาทะเบยนทสาธารณประโยชน

การจดทาทะเบยนทสาธารณประโยชน (ทดนสาหรบพลเมองใชรวมกน) มหลกฐาน

การจดทามานานแลว ดงน

(1) ตามพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พระพทธศกราช 2457 มาตรา

114 กาหนดใหกรมการอาเภอจดทาบญชทดนทนา ทสวน ทหวย หนอง คลอง บง เอาไวเปนคมอใน

การปฏบตงานตามหนาทการจดทะเบยนทดนตามพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท เปนการ

จดทาทะเบยนทงหมด รวมทงทดนสาธารณประโยชนดวย

(2) ตามพระบรมราชโองการของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวทรงใ นการ

สารวจทดนสาธารณประโยชนทกแปลง ไมวาจะไดมการหวงหามไวหรอไม ทงน เพอทจะแกไข

ปญหาการบกรก ทสาธารณประโยชนของราษฎรใหไดผล แตกทาไมสาเรจ เพราะการสารวจตอง

ใชเวลาและคาใชจายมาก

( 3) ตามพระราชบญญตหวงหามทดนรกรางวางเปลาอนเปนสาธารณสมบตของ

แผนดน พ.ศ. 2478 กาหนดใหการสงวนหวงหามทดนรกรางวางเปลาไวเปนทดนสาหรบพลเมองใช

รวมกนทเกดขนตงแตวนท 8 เมษายน 2478 ใหกระทาโดยพระราชกฤษฎกาและนาไปประกาศใน

ราชกจจานเบกษาและกระทรวงมหาดไทยไดมคาสงท 250/2479 ลงวนท 21 ธนวาคม 2479 วาง

ระเบยบใหนาทดนทไดมพระราชกฤษฎกาหวงหามลงทะเบยนทสาธารณประโยชนใหเปน

หลกฐานดวย

( 4) ตามหนงสอกระทรวงมหาดไทย ท 220/ 2491 ลงวนท 29 กรกฎาคม 2491

สงใหจงหวดตาง ๆ พจารณาตรวจสอบทะเบยนทดนหวงหามและหนองนาสาธารณะภายในทอง

ทวามการ ออกทบหรอเหลอมลาทดนของเอกชนทไดครอบครองกอนประกาศหรอไม แลวจด

ทะเบยนวามกแหงอยในทองทใด หมใด ตาบลใด ไดประกาศหวงหามไวตงแตเมอใด ฯลฯ เพอจงหวด

จะไดดาเนนการกบผบกรกตอไป

84

( 5) ตามหนงสอกระทรวงมหาดไทย ท 353/2492 ลงวนท 2 กนยายน 2492

สงใหจงหวดนาทดนสาธารณประโยชนซงไมปรากฏหลกฐานหวงหาม หรอทางการมไดหวงหาม

แตไดกลายเปนสาธารณสมบตของแผนดนตามกฎหมายแลวขนทะเบยนเอาไวเปนหลกฐาน ยกเวน

ทสาธารณประโยชน ทเกดขนโดยสภาพ เชน แมนา คลอง หวย บง พรอมทงใหเจาหนาท

ดาเนนการปกหลกเขตไวเปนหลกฐาน และทาปายปกไว ณ ทดนนน ใหราษฎรทราบวาเปนท

สาธารณประโยชน

(6) เมอมประกาศใชประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497 การสารวจทดน

สาธารณประโยชน กมความสาคญและจาเปนยงขน โดยไดวางหลกการใหมการสารวจจดทา

และเปลยนแปลงแกไขบญช และ ทะเบยนอกหลายครงหลายคราว เพอตองการใหรดกมและเปน

ประโยชนยงขน ทะเบยนทสาธารณประโยชน จงเปนทะเบยนทเจาหนาทไดจดทาขนเพอบนทก

รายการ เกยวกบทดนสาธารณประโยชนเอาไวใหทราบวา ในจงหวดหนงๆ หรออาเภอหนงๆ หรอ

ตาบลหนงๆ มทดน สาธารณประโยชนเปนจานวนเทาใด อยทใด มเนอทมากนอยเทาใด ใชเพอ

ประโยชนอยางไร ในทะเบยน ทสาธารณประโยชนแตละฉบบทจดทาขน จะมขอความบงถง

สาระสาคญ ดงตอไปน

(1) ทตงของทดน วาตงอยทตาบล อาเภอ จงหวดใด

(2) แบงเขต และเนอทวาทดนทหวงหามทงสทศ จดทดนของบคคลใด หรอจด

สถานทใดบาง มเนอทเทาไร

( 3) ผททาการหวงหาม เชน นายอาเภอ กานน ผใหญบาน หรอจะเปนกระทรวง

ทบวง กรม กไดชอผททาการหวงหามมความสาคญ เพราะเปนเครองมอพสจนไดวา การสงวนหวง

หามนนชอบดวยกฎหมายหรอไม

( 4) ความประสงคในการหวงหาม คอ มความประสงควาจะหวงหามไวใชเพอ

ประโยชนอะไร เชน ใชเปนทเลยงสตว ความประสงคในการหวงหาม ถอวาเปนสาระสาคญทาให

ทราบวา จะเปน ทสาธารณสมบตของแผนดนประเภทใด เชน ขนทะเบยนไวเปนทเลยงสตว กเปนท

สาธารณะสาหรบประชาชน ใชรวมกนตามมาตรา ๑๓๐๔ (๒) แหงประมวลกฎหมายแพงและ

พาณชย

(5) วน เดอน ป ทหวงหาม เปนสาระสาคญททาใหทราบวาการหวงห ามนน

ชอบดวยกฎหมายในขณะทมการหวงหามหรอไม

(6) นามของผลงทะเบยน หมายถง เจาหนาทผคดลอกทะเบยน

85

การจดทาทะเบยนทสาธารณประโยชนมจดมงหมายดงน

(๑) เพอใหทราบวา ทดนสาธารณประโยชนมอยทใดบาง ตงอยตาบล อาเภอ

จงหวดใดเนอทเทาใด มขางเคยงตดตอกบทดนของบคคลใดบาง สภาพของทดนเปนหวย หนอง

คลอง บง บาง หรอททาเลเลยงสตว

(๒) เพอใหทราบวา ทดนสาธารณประโยชนทนาลงทะเบยนไวเกดจากการสงวหวง

หามหรอเกดจากสภาพของทดนธรรมชาต เชน เปนแมนา ลาคลอง หรอเกดจากการใชรวมกนของ

ประชาชน

(๓) เพอตองการสรางหลกฐานของทางราชการเกยวกบทดนนน ใหเปนหลกฐาน

ดงเชนโฉนด หรอ น.ส. ๓ แตเนองจากทางราชการยงไมอาจออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงได

ทน จงไดมการจดทาทะเบยนทสาธารณประโยชนแปลงนนไวเปนหลกฐานไปกอน

(๔) เพอปองกนมใหราษฎรบกรกทสาธารณประโยชนเอาเปนประโยชนสวนตวได

เพราะ เมอทดนแปลงใดไดจดทาทะเบยนทสาธารณประโยชนไวแลว กใชเปนหลกฐานเพอให

เจาหนาทไดตรวจสอบไดในกรณทมขอพพาทวาทดนแปลงดงกลาวเปนของรฐหรอไม

มปญหาวา ทดนทระบไวในทะเบยนทสาธารณประโยชนวาเปนทดนสาหรบ

พลเมองใช รวมกน เชน ระบวา สงวนไวเปนทเลยงสตว เชนน จะรบฟงไดหรอไมวา ทดนแปลงนน

เปนทดนสาหรบพลเมองใชรวมกน ในเรองน มคาพพากษาฎกา ตดสนไวเปนบรรทดฐานแลว คอ

คาพพากษาฎกาท 492/2502 และคาพพากษาฎกาท 952 /2508 วนจฉยวา

“การจะเปนหนองสาธารณสมบตของแผนดนหรอไมนน กฎหมายมไดบงคบวาจะตองขน

ทะเบยนไว เพราะ การเปนสาธารณสมบตของแผนดนหรอไมนน เปนไปตามสภาพของทดนนนวา

เปนทรพยสนทใช เพอสาธารณประโยชนหรอสงวนไวเพอประโยชนรวมกนหรอไม”

คาพพากษาฎกาท 281/2506 วนจฉยวา “ทดนซงเปนทสาหรบใหราษฎรใชเลยง

สตวรวมกน อนเปนสาธารณสมบตของแผนดน ตาม ป.พ.พ. มาตรา 1304(2) ตงแตกอนใช

พระราชบญญตวาดวยการหวงหามทดนรกรางวางเปลา พ.ศ. 2478 ไมตองออกพระราชกฤษฎกา

หวงหามหรอสงวน แตประการใดทางราชการจะประกาศขนทะเบยนเปนทสาธารณประโยชน

หรอไมไมสาคญ”

จากคาพพากษาฎกาดงกลาว แสดงใหเหนวา ความสมบรณของการเปนสา

ธารณสมบตของแผนดนนน ขนอยทวาทดนแปลงนนไดถกสงวนหรอหวงหามไวโดยชอบดวย

กฎหมายหรอไม หรอเกดจากการใชรวมกนของราษฎรหรอไม หรอเปนทสาธารณประโยชนท

เกดขนโดยสภาพธรรมชาต ของทรพยนนหรอไม มไดขนอยกบทะเบยนทสาธารณประโยชนแต

อยางใด ทะเบยนทสาธารณประโยชนจงเปนเพยงหลกฐานทแสดงวาททไดหวงหามไวนนมอยจรง

86

หรอไม เทานนเชน ทดนทไดหวงหามไวเปนทงหญาเลยงสตว มการนาขนทะเบยนท

สาธารณประโยชน การนาขนทะเบยนทสาธารณประโยชนเปนหลกฐานอยางหนงทแสดงวาทดน

นนมอยจรง แตการทหวงหามไวเปนทเลยงสตวจะสมบรณใชไดหรอไม จะตองพจารณาจาก

หลกฐานการหวงหามนนๆ ฉะนนแมจะมชอเปนทดนทสงวนไวสาหรบประชาชนใชรวมกน อยใน

ทะเบยนทสาธารณประโยชน แตถาปรากฏวา ไดสงวนหวงหามไวโดยไมชอบดวยกฎหมาย เชน ไมตรา

เปนพระราชกฤษฎกา ในระหวางทมพระราชบญญตวาดวยการหวงหามทดนรกรางวางเปลา พ.ศ.

2478 ใชบงคบ กไมทาใหทดนมชออยในทะเบยนทสาธารณประโยชนเปนทดนสาหรบพลเมองใช

รวมกนไปได

แตอยางไรกด แมทะเบยนทสาธารณประโยชนจะไมใชสงทแสดงถงความ

สมบรณของการเปนทสาธารณประโยชน แตทะเบยนทสาธารณประโยชนกใชเปนหลกฐานอยาง

หนงทจะพสจนวา ทดนทไดหวงหามไวไดกลายเปนทสาธารณประโยชนไปเมอใด เพยงใด เพราะ

ในทะเบยนทสาธารณประโยชนจะปรากฏทงวน เดอน ป ทหวงหาม วตถประสงคทหวงหาม ผททา

การหวงหามรวมทงเปนหลกฐานทแสดงวา ทดนนนมอยจรง เพราะมปรากฏชอในทะเบยนและยงทา

ใหทราบไดวาทดนนนไดกลายเปนทสาธารณประโยชนโดยวธการใด เชน เกดจากการสงวนหวงหาม

หรอเกดจากสภาพของทรพยนนเอง เชน เปนแมนา ลาคลอง เปนตน

4.1.2 การออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง (นสล.)

หนงสอสาคญสาหรบทหลวงไดมการออกกนมาชานานแลว แตไมมกฎหมายใดให

อานาจไวโดยเฉพาะ แตไดออกกนมาเรอยๆ โดยอาศยระเบยบ คาสงตางๆ จนถงป พ.ศ. 2515 ไดม

ประกาศของคณะปฏบตฉบบท 334 (พ.ศ. 2515 ) แกไขเพมเตมประมวลกฎหมายทดนบญญต

ใหมมาตรา 8 ตร (ซง เดมไมม) ซงไดบญญตไว ดงน

“มาตรา 8 ตร ทดนอนเปนสาธารณะสมบตของแผนดนสาหรบพลเมองใชรวมกนหรอ

ใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะอธบดอาจจดใหมหนงสอสาคญสาหรบทหลวงเพอแสดงเขต

ไวเปนหลกฐาน แบบหลกเกณฑและวธการออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง ใหเปนไปตามท

กาหนดในกฎกระทรวง

ทดนตามวรรคหนง แปลงใด ยงไมมหนงสอสาคญสาหรบทหลวง เขตของทดน

ดงกลาวใหเปนไปตามหลกฐานของทางราชการ

จากบทบญญตของมาตรา 8 ตร แหงประมวลกฎหมายทดนทแกไขเพมเตมใหมน

จะเหนไดวา

87

1. กฎหมายรบรองการออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง วาเปนเพยงหนงสอสาคญ

ของทางราชการอยางหนงทแสดงเขตทตงและการใชประโยชนในทดนของรฐเทานน หาใชหนงสอ

แสดงสทธในทดนของรฐไม

2. ลกษณะของทดนทจะออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง ไดกาหนดวาทดนของรฐ

ประเภทใดใหออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงได ซงถาเปนทดนของรฐประเภทพลเมองใช

ประโยชนรวมกน หรอใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ จะตองออกเปนหนงสอสาคญ

สาหรบทหลวงทงสน แตถาเปนทดนของรฐอยางอน เชน ทดนของรฐซงเปนทรพยสนของแผนดน

ธรรมดา โดยรฐถอทดนนนในฐานะอยางเอกชนแลว กจะตองออกเปนโฉนดทดนหรอหนงสอ

รบรองทาประโยชนแลวแตกรณ

ทดนของรฐประเภทพลเมองใชประโยชนรวมกนบางลกษณะไมจาเปนจะตองออก

หนงสอสาคญสาหรบทหลวง เชน ถนนหนทาง แมนา ลาคลอง และทางรถไฟ เปนตน เพราะเปน

ทดนทมสภาพและขอบเขตในตวของมนเองอยแลว

สาหรบแมนา ลาคลอง อาจเปลยนขอบเขตไปไดตามธรรมชาต โดยงอกเปนทงอกรมตลง

ซงบคคลอาจไดมาตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย (มาตรา 1308) หรอบางแหงอาจพงลงนา

กลายเปนสาธารณสมบตของแผนดนทพลเมองใชรวมกน หากจะใหออกหนงสอสาคญสาหรบท

หลวงกจะเปนการยงยาก ฉะนน จงใหเปนหนาทของอธบดกรมทดนพจารณาวา ทดนในลกษณะ

เชนใดจะสมควรออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงหรอไม

4.1.3 การกาหนดอานาจหนาทของหนวยงานในการดแลรกษาสาธารณประโยชนของแผนดน

ในประเทศไทย

หนวยงานทมหนาทดแลรกษาและคมครองปองกนทสาธารณะประโยชนมอยหลาย

หนวยงาน ดวยกน ทงราชการสวนกลาง สวนภมภาคและสวนทองถน โดยเฉพาะ

กระทรวงมหาดไทย มหนวยงานทเกยวของกบการดแลรกษาคมครองปองกนทดน

สาธารณประโยชน 3 หนวยงาน คอ กรมทดน กรมการปกครอง และกรมสงเสรมการปกครอง

ทองถน กระทรวงมหาดไทย กรมทดน และกรมการปกครองตางกไดออกระเบยบและ

หนงสอเวยนเกยวกบแนวทางปฏบตของเจาหนาททาใหเกดความสบสนในการปฏบตงานระหวาง

๒ หนวยงาน ซงเมอนากฎหมายและ ระเบยบปฏบตทมอยมาจดหมวดหมวากจกรรมใดเปนของ

หนวยงานใดแลว สามารถสรปหนาทความรบผดชอบของแตละหนวยงานไดดงน

1. กระทรวงมหาดไทย ควบคม กากบ ดแลใหหนวยงานทมหนาทความรบผดชอบเกยวกบท

สาธารณประโยชน ดาเนนการเกยวกบทสาธารณประโยชนใหเปนไปตามระเบยบ กฎหมายและ

88

นโยบาย ของรฐบาลโดยเครงครด วางนโยบาย ทางปฏบต และออกกฎหมายเกยวกบท

สาธารณประโยชน เนนผอนมต อนญาตเกยวกบทสาธารณประโยชนตามทมกฎหมาย ระเบยบ

กาหนดไว

2. กรมการปกครอง ควบคม กากบ ดแล ใหหนวยงานในสงกดดาเนนการเกยวกบ ท

สาธารณประโยชน และทสาธารณประโยชนประจาตาบล และหมบาน ใหเปนไปตามระเบยบ

กฎหมายและนโยบายของกระทรวงมหาดไทยโดยเครงครด และพจารณาเรองรองเรยนเกยวกบท

สาธารณประโยชนดงกลาวทงหมด

3 . กรมทดน

(1) ทาหนาทเกยวกบการจดทาเปลยนแปลงและรกษาทะเบยนทดนสาธารณประโยชน

ตามหนงสอกระทรวงมหาดไทย ท มท 0604 /ว 197 ลงวนท 18 เมษายน 2510 เรอง การดแล

รกษา และดาเนนการคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน และตามระเบยบ

กระทรวงมหาดไทย วาดวยการดแลรกษาและคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของ

แผนดน พ.ศ. 2544

(2) รงวดออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง (นสล.) ตามมาตรา 8 ตร แหงประมวล

กฎหมายทดน

( 3) ดาเนนการในเรองการขอใช ขอถอนสภาพ ขอขนทะเบยน การจดหาผลประโยชน

การขอสมปทาน และการสงวนหรอหวงหามทดนของรฐซงมไดมบคคลใดมสทธครอบครอง

เพอใหประชาชน ใชประโยชนรวมกน ตามมาตรา 8 มาตรา 8 ทว มาตรา 9 มาตรา 12มาตรา 20 แหง

ประมวลกฎหมายทดน และระเบยบกระทรวงมหาดไทยทเกยวของกบเรองเหลาน

( 4) ดาเนนการในเรองการขอเปลยนสภาพทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน

สาหรบพลเมองใชรวมกน จากการใชเพอประโยชนอยางหนงเปนอกอยางหนง ตามระเบยบ

กระทรวงมหาดไทยวาดวยการเปลยนสภาพทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนสาหรบพลเมอง

ใชรวมกนจากการใชเพอประโยชนอยางหนงเปนอกอยางหนง พ.ศ. 2543

4. จงหวด ควบคม กากบ ด ใหหนวยงานในสงกดดาเนนการเกยวกบทสาธารณประโยชน

และทสาธารณประโยชนประจาตาบล และหมบาน ใหเปนไปตามระเบยบ กฎหมาย และนโยบายของ

กระทรวง มหาดไทยโดยเครงครด และพจารณาเรองรองเรยนเกยวกบทสาธารณประโยชนทเกดขน

ในทองทจงหวด

5. นายอาเภอ อานาจหนาทในการดแลรกษาทสาธารณสมบตของแผนดน

(1) ดแลรกษาและคมครองปองกนทสาธารณประโยชน ตามพระราชบญญตลกษณะปกครอง

ทองท พระพทธศกราช 2457 หนงสอกระทรวงมหาดไทย ท มท 0409/ว 1394 ลงวนท 25 ตลาคม

89

2528 เรอง กาหนดมาตรการปองกนการบกกรกทสาธารณประโยชน หนงสอกรมการปกครอง ท มท

0409/ว 490 ลงวนท 13 มถนายน 2529 เรอง การบรหารเกยวกบการดแลทดน

อนเปนสาธารณสมบตของแผนดนสาหรบพลเมองใชรวมกน และตามระเบยบกระทรวงมหาดไทย วา

ดวยการดแลและคมครองปองกน ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน พ.ศ. 2544

(2) จดทา เปลยนแปลง และรกษาทะเบยนทดนสาธารณประโยชน ตามหนงสอ

กระทรวงมหาดไทย ท มท 0604/ว 197 ลงวนท 18 เมษายน 2510 เรอง การดแลรกษาและดาเนนการ

คมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน และตามระเบยบกระทรวงมหาดไทย วาดวย

การดแลรกษาและคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน พ.ศ. 2544

( 3) ดาเนนการกรณมการรองเรยนเกยวกบทสาธารณประโยชน การบกรกทสาธารณประโยชน

และการดาเนนการกรณตองวนจฉยวาทดนเปนทสาธารณประโยชนหรอไม ตงอย ณ ทใด มขอบเขต

อยางไร ตามพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พระพทธศกราช 2457 หนงสอกระทรวงมหาดไทย

ท มท 0409/ว 1394 ลงวนท 25 ตลาคม 2528 เรอง กาหนดมาตรการปองกนการบกรกทสาธารณประโยชน

หนงสอกรมการปกครอง ท มท 0409/ว 490 ลงวนท 13 มถนายน 2529 เรอง การบรหารเกยวกบการ

ดแลทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนสาหรบพลเมองใชรวมกน และตามระเบยบกระทรวงมหาดไทย

วาดวยการดแลรกษาและคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน พ.ศ. 2544 ในการ

ดาเนนการดงกลาว ถาจะตองสอบสวนขอเทจจรงกใหเสนอผวาราชการจงหวดแตงตงคณะกรรมการ

สอบสวนขอเทจจรง ตามระเบยบกระทรวงมหาดไทย วาดวยการสอบสวนเกยวกบการบกรกทหรอทาง

สาธารณประโยชน พ.ศ.2539 เมอคณะกรรมการสอบสวนเสรจใหสรปสานวนเสนอผวาราชการจงหวด

พจารณาสงการหรอดาเนนการไปตามทเหนสมควรในกรณทมปญหาขอยตไมไดใหนาเรองเสนอ

คณะกรรมการประสานการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐสวนจงหวด (กบร. สวนจงหวด) พจารณา

( 4) ระวงชแนวเขต และรบรองแนวเขตทสาธารณประโยชน ตามหนงสอกระทรวง มหาดไทย ดวน

มาก ท มท 0719/ว 525 ลงวนท 24 กมภาพนธ 2542 เรอง ใหสอบผปกครองทองทกอนออกหนงสอ

แสดงสทธในทดน

( 5) เปนผยนคาขอออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง (นสล.) ตามทไดรบมอบจาก

กระทรวงมหาดไทย ตามคาสงกระทรวงมหาดไทย ท 948/2516 ลงวนท 26 พฤศจกายน 2516 เรอง

มอบหมายการดาเนนการขอออกหนงสอสาคญทหลวงในทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน

สาหรบพลเมองใชรวมกน

( 6) ทาการสารวจทสาธารณประโยชนในเขตทองทของตนเพอประสานงานจงหวดและกรม

ทดนดาเนนการออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง อานวยความสะดวกและควบคมการรงวดออก

หนงสอสาคญสาหรบทหลวงของเจาหนาทกรมทดน รวมทงทาการสอบสวนขอเทจจรง กรณทรงวด

90

ออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงไดเนอทนอยกวาหลกฐานเดม ตามระเบยบกระทรวงมหาดไทย วา

ดวยการมอบหมายใหสภาตาบล หรอองคกรปกครองสวนทองถนชวยเหลอในการดาเนนการออก

หนงสอสาคญสาหรบทหลวง พ.ศ.2543

(7) รองทกขกลาวโทษใหดาเนนคดกบผบกรกทสาธารณประโยชน ตามพระราช บญญต

ลกษณะปกครองทองท พระพทธศกราช 2457 หนงสอกระทรวงมหาดไทย ท มท 0409/ว 1394 ลงวนท

25 ตลาคม 2528 เรองกาหนดมาตรการปองกนการบกรกทสาธารณประโยชน ระเบยบกระทรวง

มหาดไทย วาดวยการดแลรกษาและคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน

พ.ศ. 2544 และตามหนงสอกรมการปกครองท มท 0311.1/ว 1283 ลงวนท 9 มถนายน 2540 เรองการ

ดาเนนคดกบผบกรกทางสาธารณประโยชน

6. กานน ผใหญบาน

1) กานนมหนาทตรวจจดการทสาธารณะ ตาม มาตรา 40 แหง พระราชบญญตลกษณะ

ปกครองทองท พระพทธศกราช 2457

2) ผใหญบาน กฎหมายไมไดกาหนดไวชดเจน แตตาม มาตรา 27 แหงพระราช บญญต

ลกษณะปกครองทองทพระพทธศกราช 2457 กาหนดใหผใหญบาน มหนาทดแลรกษาความสงบ

เรยบรอยหรอความเดอดรอนของราษฎร ตลอดจนปฏบตตามคาสงของกานนหรอคาสงของทาง

ราชการ

7. องคการบรหารสวนตาบล ( อบต.)

(1) ดแลรกษาและคมครองปองกนทสาธารณประโยชนตามพระราชบญญตสภาตาบล

และองคการบรหารสวนตาบล พ.ศ.2537 และตามระเบยบกระทรวงมหาดไทย วาดวยการดแลรกษา

และคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน พ.ศ. 2544

( 2) รองทกขกลาวโทษใหดาเนนคดกบผบกรกทสาธารณประโยชนตามหนงสอกรมการ

ปกครองท มท 0311.1/ว 1283 ลงวนท 9 มถนายน 2540 เรอง การดาเนนคดกบผบกรกทาง

สาธารณประโยชน

( 3) ใหความชวยเหลอ ใหความรวมมอ ใหความเหนแกนายอาเภอเกยวกบเรองการออก

หนงสอสาคญสาหรบทหลวง รวมทงใหความชวยเหลอ ใหความรวมมอ และควบคมกากบดแลการ

ทางานของเจาหนาทกรมทดนมารงวดออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง ตามระเบยบ

กระทรวงมหาดไทย วาดวยการมอบหมายใหสภาตาบล หรอองคกรปกครองสวนทองถนชวยเหลอ

ในการดาเนนการออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง พ.ศ. 2543

8. เทศบาลนคร มหนาททเกยวของกบทสาธารณประโยชนตามพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ.

2496 มาตรา 56 ดงน

91

( 1) ใหมและบารงทางบกและทางนา

( 2) ใหมและบารงทางระบายนา

9 . เมองพทยา

(1) สงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต ตามมาตรา 67 (2)แหง

พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ. 2521

( 2) หนาทอนตามทกฎหมายระบเปนหนาทของเทศบาลนครตามมาตรา 67 (11)แหง

พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการเมองพทยา พ.ศ. 2521

10 . กรงเทพมหานคร

ใหผอานวยการเขตมอานาจหนาทในการดแลรกษาทสาธารณประโยชนเชนเดยวกบนายอาเภอ

ตามมาตรา 69 แหงพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528

กฎหมายทใหอานาจแก องคกรปกครองสวนทองถน ในการดแลรกษาทสาธารณสมบตของ

แผนดน ไดแก

(1) พ.ร.บ.ลกษณะปกครองทองท พระพทธศกราช 2457

มาตรา 40 กานนตองตรวจจดการรกษาสงซงเปนสาธารณประโยชนอนอยในตาบล

นน เชน สระนา ศาลาอาศย ทเลยงปศสตว เปนตน

มาตรา 116 การรกษาผลประโยชนในการหาเลยงชพของราษฎร เชน การปดนาและ

ระบายนา เชนกลาวมาในมาตรากอน เปนตน ตลอดจนอยางอนๆ ถาหากเกดเกยงแยงกนในประโยชน

ทจะพงได ยกตวอยางดงเชน ชาวนาตองการใหปดนา ชาวเรอตองการใหเปดนาใหเรอเดน เปนตน

ใหกรมการอาเภอเรยกกานนประชมปรกษาหาวธทจะรกษาประโยชนทง 2 ฝาย หรอถาจะใหได

ประโยชนไมไดทง 2 ฝาย ก ใหรกษาประโยชนใหญโดยยอมทงประโยชนนอยดวยความจาเปน

เมอเหนดวยกนโดยมากประการใด กใหกรมการอาเภอจดการตามนน

มาตรา 117 หวย คลอง และลานาตาง ๆ ยอมเปนของทรฐบาลปกปกรกษาเปนหนาท

ของกรมการอาเภอจะตองตรวจตราอยาใหเสยหาย และอยาใหผใดทาใหเสยสาธารณประโยชนถา

จะตองซอมแซมตกแตงใหกรมการอาเภอเรยกราษฎรชวยกนทาอยางกบปดนาฉะนน

มาตรา 118 กรมการอาเภอมหนาทจะตองตรวจตรา และจดการรกษาทางบก ทางนา

อนเปนทางทราษฎรไปมาคาขาย ใหไปมาโดยสะดวกตามทจะเปนไดทกฤดกาล การอนนถาจะตอง

ทาการซอมแซมหรอแกไขความขดของใหกรมการอาเภอเรยกราษฎรชวยกนทาอยางวามาแลว

มาตรา 119 กรมการอาเภอตองตรวจตรารกษาปาไม ซงรฐบาลหวงหามตามขอบงคบ

การปาไม

92

มาตรา 120 ทวางซงรฐบาลอนญาตใหราษฎรทาการเพาะปลกนน เปนหนาทของ

กรมการอาเภอทจะตองตรวจตราจดการปองกนการแยงในระหวางราษฎรทไปตงทาการเพาะปลก

กอนไดโฉนด

มาตรา 121 ทนาอนเปนทรกษาพนธสตวนา เปนหนาทของกรมการอาเภอทจะ

ตรวจ ตรารกษาปองกนมใหพชพนธสตวนาสญไป

มาตรา 122 ทอนเปนสาธารณประโยชน คอ ทเลยงปศสตวทจดไวสาหรบราษฎรไปรวม

เลยงดวยกน เปนตน ตลอดจนถนนหนทาง และทอยางอนซงเปนของกลางใหราษฎรใชไดดวยกน เปน

หนาทของกรมการอาเภอจะตองคอยตรวจตรารกษาอยาใหผใดเกยดกนเอาไปเปนอาณาประโยชน

แตเฉพาะตว

มาตรา 123 ทวดหรอกศลสถานอยางอนซงเปนของกลางสาหรบมหาชนกใหอยในหนาท

กรมการอาเภอ จะตองคอยตรวจตราอดหนนผปกปกรกษา อยาใหผใดรกลาเบยดเบยนทอนนน

(2) พ.ร.บ. ลกษณะปกครองทองท ฉบบแกไขเพมเตม (ฉบบท 11) พ.ศ.2551

มาตรา 11 ใหยกเลกความในมาตรา 40 แหงพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พระ

พทธศกราช 2457 และใหใชความตอไปนแทน

มาตรา 40 กานนตองรวมมอและชวยเหลอนายอาเภอและองคกรปกครองสวนทองถน

ในการดแลรกษาและคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน และสงซงเปน

สาธารณประโยชนอนอนอยในตาบลนน

มาตรา 13 ใหยกเลกความในมาตรา 122 แหงพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท

พระพทธศกราช 2457 และใหใชความตอไปนแทน

มาตรา 122 นายอาเภอมหนาทรวมกบองคกรปกครองสวนทองถนในการดแลรกษา และ

คมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนทประชาชนใชประโยชนรวมกน และสงซง

เปน สาธารณ ประโยชนอนอนอยในเขตอาเภอ

นายอาเภอและองคกรปกครองสวนทองถนไมมอานาจใชหรอยนยอมใหบคคลอนใชทดน

ตามวรรคหนง เวนแตจะไดรบความเหนชอบจากผวาราชการจงหวดและปฏบตตามประมวล

กฎหมายทดน และกฎหมายอนทเกยวของ

ในกรณทมขอพพาทหรอคดเกยวกบทดนตามวรรคหนง นายอาเภอและองคกรปกครอง

สวนทองถนจะรวมกนดาเนนการหรอฝายใดฝายหนงจะเปนผดาเนนการ กใหมอานาจกระทา

ได ทงน กระทรวงมหาดไทยจะวางระเบยบกาหนดหลกเกณฑเปนแนวปฏบตดวยกได

คาใชจายในการดาเนนการตามวรรคหนงและวรรคสามใหจายจากงบประมาณของ

องคกร ปกครองสวนทองถน ตามระเบยบทกระทรวงมหาดไทยกาหนด

93

ตารางสรปหนาท ภารกจ การดแลรกษา คมครองปองกนทดนสาธารณะ และหนวยงานรบผดชอบ

ประเภททดนทอยใน

ความรบผดชอบ

ภารกจหลก กจกรรมยอม หนวยงานทรบผดชอบ

ทรพยสนสาหรบ

พลเมองใชรวมกน

การดแล

รกษา

1. ทราบขอบเขตทตง ของ

ทดน อาเภอ

2. จดทาทดนสาธารณ

ประโยชน

อาเภอ

องคกรปกครองสวน

ทองถน

สภาตาบล

อาเภอ

กรงเทพมหานคร

จงหวดเทศบาล

เมองพทยา

องคการบรหาร

สวนตาบล

3. การยนคาขอออกหนงสอ

สาคญสาหรบทหลวง

อาเภอ

94

ประเภททดนทอยใน

ความรบผดชอบ

ภารกจหลก กจกรรมยอม หนวยงานทรบผดชอบ

ทรพยสนสาหรบ

พลเมองใชรวมกน

การดแล

รกษา

4. การเรงรดการออกหนงสอ

สาคญสาหรบทหลวง

กรมทดน

5. การระวงชแนวเขตและ

รบรองแนวเขตทสาธารณะ

นายอาเภอ

ปลดอาเภอ กานนหรอ

ผใหญบาน

สารวตรกานน

ผชวยผใหญบาน

หรอแพทยประจาตาบล

ทาการแทนนายอาเภอ

6. การออกหนงสอสาคญ

สาหรบทหลวงกรณเรงรดได

เนอทนอยกวาทะเบยนทดน

สาธารณประโยชน

สภาตาบลหรอองคกร

ปกครองสวนทองถน

7. การจาหนายทะเบยนทดน

สาธารณประโยชน (กรณไมม

ทดนตามทะเบยน)

อาเภอ

8. การขดค ทาถนน ปลก

ตนไมรอบท

สาธารณประโยชน

อาเภอ

9. การขดลอกแหลงนา

สาธารณประโยชน

อาเภอองคกรปกครองสวน

ทองถนเปนผเสนอ

โครงการผวาราชการ

จงหวดเปนผอนมต

95

ประเภททดนทอยใน

ความรบผดชอบ

ภารกจหลก กจกรรมยอม หนวยงานทรบผดชอบ

ทรพยสนสาหรบ

พลเมองใชรวมกน

การดแล

รกษา

10. งบประมาณในการ

ดาเนนการขอออกหนงสอ

สาคญสาหรบทหลวง

องคกรปกครองสวน

ทองถนสาหรบในพนท

สภาตาบล ใหใช

งบประมาณสภาตาบล

ทรพยสนสาหรบ

พลเมองใชรวมกน

การ

คมครอง

ปองกน

1. การสอบสวนหรอ

ดาเนนการกรณบกรก

อาเภอ

2. การดาเนนคด

2.1 กรณบกรกกอนประกาศ

ของคณะปฏวต ฉบบท 96 ใช

บงคบ (กอน 4 มนาคม 2535)

2.2 กรณบกรกนบแตประกาศ

ของคณะปฏวต ฉบบท 96 ใช

บงคบ (นบแต 4 มนาคม

2515)

อธบดกรมทดน

ในเขตกรงเทพมหานคร

ผวาราชการจงหวด

ในเขตทองทจงหวด

นายอาเภอ

องคการบรหารสวนตาบล

3. การแกไขปญหากรณการ

บกรกโดยใชอานาจตามการ

บรหาร

คณะกรรมการแกไขปญหา

การบกรกทดนของรฐ

(กบร. จงหวด)

4. งบประมาณในการ

ดาเนนคด

องคกรปกครองสวน

ทองถนสาหรบพนทสภา

ตาบลใหใชงบประมาณ

สภาตาบล

96

ประเภททดนทอยใน

ความรบผดชอบ

ภารกจหลก กจกรรมยอม หนวยงานทรบผดชอบ

ทรพยสนสาหรบ

พลเมองใชรวมกน

การอนมต/

อนญาต

1. ทบวงการเมองขอใช

เพอประโยชนในราชการ

(ถอนสภาพ)

2. เอกชนขอใช

2.1 การขออนญาต ตาม

มาตรา 9

2.2 การจดหาผลประโยชน

2.3 การขอสมปทานทดน

2.4 การขอเขาอยอาศยเปนการ

ชวคราว

กรมทดน

กรมทดน

กรมทดน

กรมทดน

จงหวด

อาเภอ

ทรพยสนสาหรบ

พลเมองใชรวมกน

การบรหาร

จดการ

1. ตอบขอหารอ/วนจฉยขอ

กฎหมาย

กรมทดน

2. พจารณาเรองรองเรยน / ขอ

ความเปนธรรม

กรมทดน

3. ชแจงรายละเอยดเกยวกบ

ทดน

อาเภอ/

องคกรปกครองสวน

ทองถน

4. วนจฉยสงการ

4.1 การออก นสล.

4.2 การเพกถอนแกไข นสล.

4.3 การออกใบแทน นสล.

จงหวด

97

ประเภททดนทอยใน

ความรบผดชอบ

ภารกจหลก กจกรรมยอม หนวยงานทรบผดชอบ

ทรพยสนสาหรบ

พลเมองใชรวมกน

การบรหาร

จดการ

5. การจดเกบทะเบยนทดน

สาธารณประโยชน

กรมทดน/จงหวด/อาเภอ

องคกรปกครองสวน

ทองถน

6. การจดเกบหนงสอสาคญ

สาหรบทหลวง

กรมทดน/จงหวด/อาเภอ

ทสาธารณประจา

ตาบลและหมบาน

การดแล

รกษา

- -

1. การจดทาทะเบยนทดน

สาธารณประโยชน

จงหวด

2. การยนคาขอออกหนงสอ

สาคญสาหรบทหลวง

อาเภอ

3. การเรงรดออกหนงสอ

สาคญสาหรบทหลวง

กรมทดน

4. งบประมาณในการ

ดาเนนการขอออกหนงสอ

สาคญสาหรบทหลวง

องคการปกครอง

สวนทองถนสาหรบใน

พนทสภาตาบลใหใช

งบประมาณสภาตาบล

98

ประเภททดนทอยใน

ความรบผดชอบ

ภารกจหลก กจกรรมยอม หนวยงานทรบผดชอบ

ทสาธารณประจา

ตาบลและหมบาน

การ

คมครอง

ปองกน

1. การสอบสวนเพอ

ดาเนนการกรณการบกรก

อาเภอ

2. การดาเนนคด

2.1 กรณบกรกกอนประกาศ

ของคณะปฏวต ฉบบท 96 ใช

บงคบ (กอน 4 มนาคม 2515)

2.2 กรณบกรกนบแตประกาศ

ของคณะปฏวต ฉบบท 96ใช

บงคบ (นบแต 4 มนาคม 2515)

กบร.

นายอาเภอ

องคการบรหารสวนตาบล

3. การแกไขปญหากรณการบก

รกโดยใชอานาจทางการ

บรหาร

คณะอนกรรมการแกไข

ปญหาการบกรกทดน

ของรฐ (กบร.จงหวด)

4. งบประมาณ

ในการดาเนนคด

องคกรปกครองสวน

ทองถนสาหรบในพนท

สภาตาบลใหใช

งบประมาณสภาตาบล

99

ประเภททดนทอยใน

ความรบผดชอบ

ภารกจหลก กจกรรมยอม หนวยงานทรบผดชอบ

2. เอกชนขอใช

2.1 การขออนญาต ตาม

มาตรา 9

2.2 การจดหาผลประโยชน

2.3 การขอสมปทานทดน

2.4 การขอเขาอยอาศยอยเปน

การชวคราว

กรมทดน

กรมทดน

กรมทดน

อาเภอ

จงหวด

จงหวด

ทสาธารณประจา

ตาบลและหมบาน

การบรหาร

จดการ

1. ตอบขอหารอ/วนจฉยขอ

กฎหมาย

กรมการปกครอง

2. พจารณาเรองรองเรยน/ขอ

ความเปนธรรม

กรมการปกครอง

3. ชแจงรายละเอยดเกยวกบ

ทดน

อาเภอ/องคการปกครอง

สวนทองถน

4. วนจฉยสงการ

4.1 การออก นสล.

4.2 การเพกถอนแกไข นสล.

4.3 การออกใบแทน

นสล.

จงหวด

4. การจดเกบทะเบยนท

สาธารณประโยชน

กรมทดน / จงหวด / อาเภอ

องคกรปกครองสวน

ทองถน

5. การจดเกบหนงสอสาคญ

สาหรบทหลวง

กรมทดน / จงหวด / อาเภอ

100

4.1.4 แนวนโยบายของรฐในดานการจดการทดนตามรฐธรรมนญ

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 นอกจากจะเปนกฎหมายสงสดของ

ประเทศแลว ยงเปนกฎหมายทกาหนดสทธเสรภาพของประชาชนในดานตางๆ ไมวาจะเปนสทธใน

ฐานะปจเจกชน เชน สทธในทรพยสน สทธในกระบวนการยตธรรม สทธและเสรภาพในการ

ประกอบอาชพหรอสทธของกลมบคคลและสทธชมชน รวมทงยงเปนกฎหมายทกาหนดโครงสราง

และอานาจหนาทบางประการของหนวยงานรฐในการบรหารราชการแผนดนและรฐธรรมนญยง

กาหนดแนวนโยบายพนฐานแหงรฐอนเปนการแสดงเจตจานงใหรฐดาเนนการตรากฎหมายและ

กาหนดนโยบายในการบรหารราชการแผนดน แมรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยจะมไดม

บทบญญตเกยวกบทดนอนเปนสาธารณะสมบตของแผนดนและทดนทมหนงสอสาคญสาหรบท

หลวงไวโดยเฉพาะแตกไดบญญตเกยวกบการจดการทดนและทรพยากรของรฐและองคกรปกครอง

สวนทองถนซงเปนหนวยงานทเกยวของโดยตรงกบการบรหารจดการทดนอนเปนสาธารณะสมบต

ของแผนดนและทดนทมหนงสอสาคญสาหรบทหลวง เนองจากเปนหนวยงานทมอานาจหนาทดแล

รกษาทดนดงกลาว นอกจากนนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยยงมบทบญญตทเกยวกบการ

ครอบครองใชประโยชนในทดนของประชาชน อนเปนการรบรองและคมครองสทธดงกลาวไวอก

ดวย ซงอาจแยกพจารณาไดดงน

(1) การจดการทดนและทรพยากรของรฐตามรฐธรรมนญ พ.ศ. 2550

“มาตรา 78 รฐตองดาเนนการตามแนวนโยบายดานการบรหารราชการแผนดนดงตอไปน

(1) .....

(2) .....

(3) กระจายอานาจใหองคกรปกครองสวนทองถนพงตนเองและตดสนใจ

ในกจการของทองถนไดเองสงเสรมใหองคกรปกครองสวนทองถนมสวนรวมในการดาเนนการ

ตามแนวนโยบายพนฐานแหงรฐพฒนาเศรษฐกจของทองถนและระบบสาธารณปโภคและ

สาธารณปการตลอดทงโครงสรางพนฐานสารสนเทศในทองถนใหทวถงและเทาเทยมกนทว

ประเทศ รวมทงพฒนาจงหวดทมความพรอมใหเปนองคกรปกครองสวนทองถนขนาดใหญ โดย

คานงถงเจตนารมณของประชาชนในจงหวดนน”

“มาตรา 85 รฐตองดาเนนการตามแนวนโยบายดานทดน ทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม ดงตอไปน

101

(1)กาหนดหลกเกณฑการใชทดนใหครอบคลมทวประเทศ โดยใหคานงถงความสอดคลอง

กบสภาพแวดลอมทางธรรมชาต ทงผนดน ผนนา วถชวตของชมชนทองถน และการดแลรกษา

ทรพยากรธรรมชาตอยางมประสทธภาพ และกาหนดมาตรฐานการใชทดนอยางย งยน โดยตองให

ประชาชนในพนททไดรบผลกระทบจากหลกเกณฑการใชทดนนนมสวนรวมในการตดสนใจดวย

(2) กระจายการถอครองทดนอยางเปนธรรมและดาเนนการใหเกษตรกรมกรรมสทธหรอ

สทธในทดนเพอประกอบเกษตรกรรมอยางทวถงโดยการปฏรปทดนหรอวธอนรวมทงจดหาแหลง

นาเพอใหเกษตรกรมนาใชอยางพอเพยงและเหมาะสมแกการเกษตร

......

(5) สงเสรม บารงรกษา และคมครองคณภาพสงแวดลอมตามหลกการพฒนาทย งยน

ตลอดจนควบคมและกาจดภาวะมลพษทมผลตอสขภาพอนามย สวสดภาพ และคณภาพชวตของ

ประชาชน โดยประชาชน ชมชนทองถน และองคกรปกครองสวนทองถน ตองมสวนรวมในการ

กาหนดแนวทางการดาเนนงาน”

“มาตรา 281 ภายใตบงคบมาตรา 1 รฐจะตองใหความเปนอสระแกองคกรปกครองสวน

ทองถนตามหลกแหงการปกครองตนเองตามเจตนารมณของประชาชนในทองถนและสงเสรมให

องคกรปกครองสวนทองถนเปนหนวยงานหลกในการจดทาบรการสาธารณะ และมสวนรวมใน

การตดสนใจแกไขปญหาในพนท .....”

บทบญญตในมาตรา 78 และ 85 นถกกาหนดไวในหมวด 5 แนวนโยบายพนฐานแหงรฐ

โดยมาตรา 78 อยในแนวนโยบายดานทดน ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม ในขณะทมาตรา

85 อยในแนวนโยบายดานการมสวนรวมของประชาชน การกาหนดแนวนโยบายดงกลาวมลกษณะ

เปนการแสดงเจตจานงของรฐ ซงสงผลผกพนใหรฐตองดาเนนการตรากฎหมาย กาหนดนโยบาย

ตลอดจนการบรหารราชการแผนดนใหเปนไปตามแนวนโยบายพนฐานแหงรฐ

เมอพจารณาบทบญญตของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยในสวนของการจดการทดน

และทรพยากรของรฐน ยอมเหนไดวารฐมความผกพนทางกฎหมายเกยวกบการบรหารจดการทดน

ทงในสวนของทดนรฐและเอกชนในหลายดาน ทงในสวนของการกาหนดหลกเกณฑการใชทดน

ใหครอบคลมทวประเทศ การดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตอยางมประสทธภาพ กาหนดมาตรฐาน

การใชทดนอยางย งยน กระจายการถอครองทดนอยางเปนธรรมและดาเนนการใหเกษตรกรม

กรรมสทธหรอสทธในทดนเพอประกอบเกษตรกรรมอยางทวถง อยางไรกดการบรหารจดการทดน

ดงกลาวลาพงเพยงรฐโดยราชการสวนกลาง ไมวาจะเปนกรมทดน หรอกระทรวงเกษตรและ

สหกรณ หรอหนวยงานทเกยวของอนๆ ยอมไมอาจสมฤทธผลอยางมประสทธภาพ เนองจากเปน

102

การดาเนนการโดยมไดใหประชาชนในทองถนตางๆ ทเกยวของมสวนรวม รฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทยจงกาหนดใหมการกระจายอานาจแกองคกรปกครองสวนทองถนในการจดทา

บรการสาธารณะ และมสวนรวมในการตดสนใจแกไขปญหาในพนท ตลอดจนการบรหารจดการ

และการตดสนใจในกจการของทองถนไดเอง นอกจากนในบางกรณยงกาหนดใหชมชนทองถนม

สทธหรออานาจดาเนนการเกยวกบการบรหารจดการทดนและสงแวดลอมในบางกรณอกดวย ดงท

จะกลาวในหวขอตอไป

(2) การจดการทดนและทรพยากรของชมชนและองคกรปกครองสวนทองถน ตาม

รฐธรรมนญ พ.ศ. 2550

“มาตรา 66 บคคลซงรวมกนเปนชมชน ชมชนทองถน หรอชมชนทองถนดงเดมยอมม

สทธอนรกษหรอฟนฟจารตประเพณ ภมปญญาทองถน ศลปวฒนธรรมอนดของทองถนและของ

ชาตและมสวนรวมในการจดการ การบารงรกษา และการใชประโยชนจาก ทรพยากรธรรมชาต

สงแวดลอม รวมทงความหลากหลายทางชวภาพอยางสมดลและย งยน”

“มาตรา 67 สทธของบคคลทจะมสวนรวมกบรฐและชมชนในการอนรกษบารงรกษา

และการไดประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพ และในการคมครอง

สงเสรม และรกษาคณภาพสงแวดลอม เพอใหดารงชพอยไดอยางปกตและตอเนองในสงแวดลอมท

จะไมกอใหเกดอนตรายตอสขภาพอนามย สวสดภาพ หรอคณภาพชวตของตนยอมไดรบความ

คมครองตามความเหมาะสม

.....

สทธของชมชนทจะฟองหนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ ราชการสวน

ทองถนหรอองคกรอนของรฐทเปนนตบคคล เพอใหปฏบตหนาทตามบทบญญตน ยอมไดรบความ

คมครอง”

“มาตรา 287 องคกรปกครองสวนทองถนยอมมอานาจหนาทโดยทวไปในการดแล

และจดทาบรการสาธารณะเพอประโยชนของประชาชนในทองถน และยอมมความเปนอสระใน

การกาหนดนโยบาย การบรหาร การจดบรการสาธารณะ การบรหารงานบคคล การเงนและการคลง

และมอานาจหนาทของตนเองโดยเฉพาะ โดยตองคานงถงความสอดคลองกบการพฒนาของจงหวด

และประเทศเปนสวนรวมดวย .....”

“มาตรา 290 องคกรปกครองสวนทองถนยอมมอานาจหนาทสงเสรมและรกษาคณภาพ

สงแวดลอมตามทกฎหมายบญญต

กฎหมายตามวรรคหนงอยางนอยตองมสาระสาคญดงตอไปน

103

(1) การจดการ การบารงรกษา และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมทอยในเขตพนท

(2) การเขาไปมสวนรวมในการบารงรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมท

อยนอกเขตพนท เฉพาะในกรณทอาจมผลกระทบตอการดารงชวตของประชาชนในพนทของตน

(3) การมสวนรวมในการพจารณาเพอรเรมโครงการหรอกจกรรมใดนอกเขตพนท

ซงอาจมผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอมหรอสขภาพอนามยของประชาชนในพนท

(4) การมสวนรวมของชมชนทองถน”

การบรหารจดการทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม รวมทงทดนอนเปนสาธารณะสมบต

ของแผนดนและทดนทมหนงสอสาคญสาหรบทหลวงใหมประสทธภาพ จะอาศยการดาเนนการ

ทางกฎหมายเพยงอยางเดยวยอมไมอาจประสบความสาเรจโดยไมมขอขดแยง เนองจาก

ทรพยากรธรรมชาตและทดนดงกลาวอยใกลชดและถกใชประโยชนโดยประชาชนซงอยในละแวก

นน นอกจากนหากการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมกอใหเกดผลกระทบใดๆ ผไดรบ

ผลกระทบนนโดยตรงยอมไดแกประชาชนผอาศยในบรเวณนน ดงนนแนวคดในการจดการ

ทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม รวมทงทดนดงกลาวจงตองผกพนกบประชาชน ชมชน ตลอดจน

องคกรปกครองสวนทองถนในฐานะเปนผดแลรกษาทดนดงกลาว รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกร

ไทยจงบญญตใหสทธ อานาจ และหนาทการบรหารจดการ ทงในดานอนรกษ ฟนฟ การจดการ การ

บารงรกษา และการใชประโยชน แกชมชนและหนวยงานทใกลชดประชาชนคอองคกรปกครอง

สวนทองถน

ท งนมขอสงเกตในสวนของผมสทธอนรกษ ฟนฟ และใชประโยชนจาก

ทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอมตามมาตรา 66 ซงบญญตไวแตกตางจากรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 มาตรา 46 วามการเปลยนแปลงขยายกลมผมสทธอนรกษ

คมครอง สงเสรม และรกษาคณภาพสงแวดลอมใหกวางขวางยงขนกวาทบญญตไวในรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทย ฉบบพทธศกราช 2540 กลาวคอ ผมสทธมไดถกจากดเพยงชมชนทองถน

ดงเดมเทานน แตยงขยายไปถงชมชน และชมชนทองถนอกดวย จงเปนการลดขอเงอนไขของการ

เปนผมสทธลง ทาใหไมตองเกดปญหาในการตความกฎหมายอกวาชมชนลกษณะใดเปนชมชน

ทองถนดงเดม ดงนนในปจจบนกลมบคคลทรวมตวกนเปนชมชนตลอดจนองคกรปกครองสวน

ทองถนยอมใชสทธดงกลาวไดทนท ในขณะทมาตรา 67 กบญญตสอดรบสทธในการรกษา

คณภาพสงแวดลอมดงกลาวใหมอานาจบงคบมากยงขน โดยรบรองสทธของชมชนใหสามารถ

ฟองรองหนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ ราชการสวนทองถนหรอองคกรอนของรฐท

104

เปนนตบคคล เพอใหปฏบตหนาทของหนวยงานนนเองในการคมครองรกษาสงแวดลอม ตลอดจน

การไดประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตของชมชนอกดวย

สาหรบแนวความคดเรองสทธชมชนมทมาจากการปรบเปลยนในดานการพฒนาของ

แตละประเทศทมงเนนการใชทรพยากรธรรมชาตทมอยโดยมไดคานงถงทรพยากรชวภาพในระบบ

นเวศธรรมชาตกาลงพงทลาย และประชาชนในแตละภมภาคไมสามารถเขาถงทรพยากรธรรมชาต

ได จงมการเรยกรองใหสกดกนการรกรานของรฐหรอนายทนทจะเขามาใชทรพยากรธรรมชาตจาก

ชมชนพนเมอง ซงตองพงพาและผกพนกบระบบนเวศดงกลาวอยางตอเนอง จนกระทงไดรบการ

ยอมรบในกฎกตการะหวางประเทศ ตาง ๆ กฎกตกาสากลทเกยวของกบหลกการสทธชมชนตอฐานทรพยากรในสวนทมผล

ผกพนตามกฎหมาย ไดแก49

50

1. กตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธการเมอง ( UN International

Covenant on Civil and Political rights – ICCPR 1976) 2. กตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม

(UN International Covenant on Economic, Social and Cultural rights – ICESCR 1976) 3. อนสญญาองคการแรงงานระหวางประเทศ 169 วาดวยปวงชนพนเมองและ

กลมชาตพนธในประเทศเอกราช 1989 (ILO 169) 4. อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ 1992, มาตรา 8 J

5. สนธสญญาระหวางประเทศวาดวยทรพยากร พนธกรรมพชเพออาหารแล

การเกษตร (ITPGR)1993 กฎกตกาสากลในสวนทไมมผลผกพนตามกฎหมาย แตยอมรบหลกการสาคญเรอง

สทธชมชนตอฐานทรพยากร ไดแก รางปฏญญาสหประชาชาตวาดวยหลกการสทธปวงชนพนเมอง

(DDRIP) รางปฏญญาสหประชาชาตวาดวยหลกการสทธมนษยชน และสงแวดลอม ( DDHRE)

1994 และ ปฏญญาไลปซก วาดวยสทธเกษตรกร สาหรบประเทศไทยสทธชนชนตอการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

เรมมการบญญตไวครงแรกในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 อนเปนการสอดคลอง

กบกฎกตกาสากลและในปจจบนยงไดมการบญญตไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พ.ศ. 2550 มาตรา 66 ซงบญญตวา “บคคลซงรวมกนเปนชมชน ชมชนทองถน หรอชมชนทองถน

50 กฤษฎา บญชย, ประภาส ปนตบแตง และวรนทรา ไกยรวงศ, สถานการณดานสทธชมชนกบฐาน

ทรพยากรในสถานการณสากล ป พ.ศ.2547-2548, พมพครงท 1 (กรงเทพฯ : สานกงานคณะกรรมการสทธ

มนษยชนแหงชาต , 2549) หนา 7-8.

105

ดงเดม ยอมมสทธอนรกษหรอฟนฟจารตประเพณ ภมปญญาทองถน ศลปวฒนธรรมอนดของ

ทองถนและของชาต มสวนรวมในการจดการ การบารงรกษา และการใชประโยชนจาก

ทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม รวมตลอดทงความหลากหลายทางชวภาพอยางสมดลและย งยน”

มาตรา 67 บญญตวา “สทธของบคคลทจะมสวนรวมกบรฐและชมชนในการ

อนรกษ บารงรกษาและการไดประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพ

และในการคมครองสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมเพอใหดารงชพอยไดอยางปกต

และตอเนองในสงแวดลอมทจะไมกอใหเกดอนตรายตอสขภาพอนามย สวสดภาพ หรอคณภาพ

ชวตของตน ยอมไดรบความคมครองตามความเหมาะสม การดาเนนโครงการหรอกจกรรมทอาจกอใหเกดผลกระทบตอชมชนอยางรนแรง

ทงทางดานคณภาพสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาตและสขภาพ จะกระทามได เวนแตจะไดศกษา

และประเมนผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอมและสขภาพของประชาชนในชมชน และจดใหม

กระบวนการรบฟงความคดเหนของประชาชนและผมสวนไดเสยกอน รวมทงไดใหองคการอสระ

ซงประกอบดวยผแทนองคการเอกชนดานสงแวดลอมหรอทรพยากรธรรมชาตหรอดานสขภาพ

ใหความเหนประกอบกอนมการดาเนนการดงกลาว สทธของชมชนทจะฟองหนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ ราชการสวน

ทองถน หรอองคกรอนของรฐทเปนนตบคคล เพอใหปฏบตหนาทตามบทบญญตนยอมไดรบความ

คมครอง”

สาระสาคญของสทธชมชนตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 คอ 1. ใหสทธชมชนทองถนไดรบการรบรองไมเฉพาะแตชมชนทองถนดงเดมทตอง

รวมตวกนมานาน 2. เพมการรบฟงความเหนกอนทาโครงการหรอกจกรรมทอาจกอใหเกด

ผลกระทบตอชมชนอยางรนแรงทงทางดานคณภาพสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาตและสขภาพ

3. เพมเตมสทธการฟองโดยชมชนทจะฟองหนวยราชการ หนวยงานของรฐ

รฐวสาหกจ ราชการสวนทองถน หรอองคกรอนของรฐทเปนนตบคคล

ลกษณะของสทธชมชน 1. สทธชมชนมความเปนสากลและหลากหลาย กลาวคอ สทธชมชนมาจากแนวคด

ทชมชนทองถนทวโลกไดตอสและบกเบกมาเปนระยะเวลานาน โดยมไดมแบบแผนเปนการ

เฉพาะตว แตมความหลากหลายทปฏบตการในแตละพนทตามความเหมาะสม 2. สทธชมชนเปนผลมาจากการเชอมตอระหวางสทธดงเดม เกยวกบจารตประเพณ

ศลปะหรอวฒนธรรมกบสทธในระบบกฎหมายสมยใหม

106

3. สทธชมชนคอรากฐานของสทธสาธารณะ กลาวคอ การทสาธารณะประกอบดวย

ชมชนทองถนทหลากหลายและมประชาชนเปนองคประกอบ และการจดการสทธสาธารณะยอมม

ผลตอชมชนทองถนและประชาชนในพนทโดยตรง ฉะนน การจดการในเรองสาธารณะตาง ๆ รฐ

จะอางความเปนตวแทนของประชาชน ทาใหรฐกลายเปนกลไกผกขาดการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตและวฒนธรรมโดยไมคานงถงชมชนทองถนและประชาชนในพนทไมได 4. สทธชมชนเปนกลไกเชงสถาบนในการจดการทรพยากรธรรมชาตทย งยน เนองจาก

การจดการทรพยากรของชมชนอาศยวฒนธรรมประเพณเดม โดยใชกระบวนการมสวนรวมของ

ประชาชนในชมชน มไดมลกษณะทแปลงทรพยากรสาธารณะใหเปนสนคาทสนองความตองการ

ของบคคลใดบคคลหนงแตอยางใด 5. สทธชมชนสงเสรมความหลากหลายทางวฒนธรรมและการกระจายอานาจสทองถน

เพราะหลกการของสทธชมชนใหความสาคญกบจารตประเพณ ภมปญญาทองถน ศลปะหรอ

วฒนธรรมทก ๆ ชมชนการดาเนนการจดการแตละชมชนจงมความหลากหลาย และมงเนน

การกระจายอานาจในการจดการทรพยากรธรรมชาตสแตละชมชน

แนวคาวนจฉยของศาลรฐธรรมนญและคาพพากษาศาลฎกาเกยวกบสทธชมชน

คาวนจฉยของศาลรฐธรรมนญท 62/2545 วนจฉยวา “บทบญญตในรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 มาตรา 46 50

51 เปนการบญญตรบรองสทธของบคคลซงรวมกน

เปนชมชนทองถนดงเดมชมชนทองถนดงเดมดงกลาวยอมมสทธอนรกษหรอฟนฟจารตประเพณ

ภมปญญาทองถน ศลปะหรอวฒนธรรมอนดของทองถนและของชาต มสวนรวมในการจดการ

การบารงรกษา และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทงนตามทกฎหมาย

บญญต แตในปจจบนยงไมมกฎหมายบญญตถงสทธของบคคลซงรวมกนเปนชมชนทองถนดงเดม

ไวเปนการเฉพาะ กรณจงถอไดวา การทพระราชบญญตการปโตรเลยมแหงประเทศไทย

พ.ศ.2521 มาตรา 3051

52 ใหอานาจการปโตรเลยมแหงประเทศไทย (ปตท.) เขาไปดาเนนการในการ

51มาตรา 46 บคคลซงรวมกนเปนชมชนทองถนดงเดมยอมมสทธอนรกษหรอฟนฟจารตประเพณ

ภมปญญาทองถน ศลปะหรอวฒนธรรมอนดของทองถนและของชาต และมสวนรวมในการจดการ การ

บารงรกษา และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางสมดลและยงยน ทงน ตามท

กฎหมายบญญต 52 มาตรา 30 ในการขนสงปโตรเลยมทางทอ ให ปตท. มอานาจ

(1) กาหนดเขตระบบการขนสงปโตรเลยมทางทอตามความจาเปนโดยไดรบความเหนชอบจาก

รฐมนตร

107

วางระบบขนสงปโตรเลยมทางทอซงเปนการดาเนนการเพอประโยชนสาธารณะ โดยการขอใช

พนทของเอกชนในชมชนเทาทจาเปนโดยมการบอกกลาวลวงหนาและเปดโอกาสใหเจาของหรอ

ผครอบครองอสงหารมทรพยยนคารองแสดงเหตทไมสมควรไปยงคณะกรรมการเพอวนจฉยไดนน

มไดขดหรอแยงตอรฐธรรมนญ มาตรา 46 ” ทงน เรองดงกลาวเกยวกบผรองกบพวกรวมกน

ขดขวางการกระทาของปตท.หรอพนกงานในเขตกอสรางการวางระบบขนสงปโตรเลยมทาง

ทอสงกาซธรรมชาตทตาบลหวยเขยง อาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร โดยผรองอางวา การท

ผรองขดขวางการวางทอของ ปตท. เปนการกระทาทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พ.ศ.2540 รบรองสทธและเสรภาพไวในมาตรา 46 และมาตรา 50

คาวนจฉยของศาลรฐธรรมนญท 6/2546 วนจฉยวา “รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกร

ไทย พ.ศ.2540 มาตรา 46 มเจตนารมณใหบคคลซงรวมกนเปนชมชนทองถนดงเดมมสทธอนรกษ

หรอฟนฟจารตประเพณ ภมปญญาทองถน มสวนรวมในการจดการเกยวกบทรพยากรธรรมชาต

ในทองถนของตนเองเพอใหเกดประโยชนแกชมชนเอง การบารงรกษา และการใชประโยชน

จากทรพยากรธรรมชาตทมอยในชมชนใหไดประโยชนรวมกน สาหรบจารตประเพณ ศลปะหรอ

วฒนธรรมอนดของชมชนกใหอนรกษไว แตสทธตามทกลาวมาจะตองเปนไปตามกฎหมาย

ทบญญตดวย ซงขณะนยงไมมบทบญญตของกฎหมายเรองสทธของบคคลซงรวมกนเปนชมชน

ทองถนดงเดมบญญตไว การทพระราชบญญตสรา พ.ศ.2493 บญญตให การทาสราหรอมภาชนะ

หรอเครองกลนสาหรบสราไวในครอบครองจะตองไดรบอนญาตจากอธบดกรมสรรพาสามตนน

เปนเรองทกฎหมายกาหนดใหบคคลตองปฏบตตามกฎหมายใหเปนไปตามเงอนไข ดงนน

(2) วางระบบการขนสงปโตรเลยมทางทอไปใต เหนอ ตาม หรอขามทดนของบคคลใด ๆ

(3) รอถอนอาคาร โรงเรอนหรอทาลายสงอนทสรางหรอทาขน หรอทาลาย หรอตดฟนตน กง หรอ

รากของตนไม หรอพชผลในเขตระบบการขนสงปโตรเลยมทางทอ

ในการดาเนนการตาม (1) ใหรฐมนตรประกาศเขตระบบการขนสงปโตรเลยมทางทอและเครองหมาย

แสดงเขตในราชกจจานเบกษา และให ปตท. ปดประกาศเขตระบบการขนสงปโตรเลยมทางทอไว ณ ททาการเขต

หรออาเภอแหงทองทนน กบใหจดทาเครองหมายแสดงไวในบรเวณดงกลาวตามระเบยบทรฐมนตรประกาศ

กาหนด

กอนทจะดาเนนการตาม (2) หรอ (3) ให ปตท.แจงเปนหนงสอใหเจาของหรอผครอบครองทรพยสน

ทเกยวของทราบ และใหนามาตรา 29 วรรคหนง (2) มาใชบงคบโดยอนโลม แตเจาของหรอ

ผครอบครองทรพยสนนนอาจยนคารองแสดงเหตทไมสมควรทาเชนนนไปยงคณะกรรมการเพอวนจฉยภายใน

สามสบวนนบแตวนทไดรบหนงสอแจง คาวนจฉยของคณะกรรมการใหเปนทสด

108

พระราชบญญตสรา พ.ศ.2493 มาตรา 5 52

53 จงไมขดหรอแยงตอรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พ.ศ.2540 มาตรา 46 ” ทงน เรองดงกลาวเกยวกบการทผรองมสรากลน และสราแช โดยไมไดรบอนญาตจากอธบดกรมสรรพาสามต แตผรองอางวา สรากลน และสราแชของผรอง

เปนงานวจยของผรองทนามาแสดงเพอเผยแพรภมปญญาทองถนสเกษตรกร และเปนการทาจาก

ผลตภณฑการเกษตรอนเปนการใชภมปญญาทองถนของผรอง

คาพพากษาศาลฎกาท 5818/2549 วนจฉยวา “ตามบทบญญตในรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 มาตรา 290 53

54 พระราชบญญตสภาตาบลและองคการบรหารสวน

ตาบล พ.ศ.2537 มาตรา 23 54

55 และพระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ.2540 55

56 มาตรา

45 แสดงใหเหนวา องคการบรหารสวนตาบล และองคการบรหารสวนจงหวด มหนาทในการ

คมครองดแลและบารงรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ดงนน จงมอานาจฟองขอใหศาลม

คาสงหามมใหจาเลยกระทาหรอขอบงคบใหจาเลยปรบปรงแกไขหาดมาหยาใหกลบคนสภาพเดม

ตามธรรมชาตได แตสาหรบบทบญญตในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2540 มาตรา 46

53 มาตรา 5 หามมใหผใดทาสรา หรอมภาชนะหรอเครองกลนสาหรบทาสราไวในครอบครอง เวนแตจะ

ไดรบใบอนญาตจากอธบดการออกใบอนญาตใหทาสราสาหรบใชในบานเรอน ใหเปนไปตามทกาหนดใน

กฎกระทรวง 54 มาตรา 290 เพอสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม องคกรปกครองสวนทองถนยอมมอานาจ

หนาทตามทกฎหมายบญญต

กฎหมายตามวรรคหนงอยางนอยตองมสาระสาคญดงตอไปน

(1) การจดการ การบารงรกษา และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทอยในเขต

พนท

(2) การเขาไปมสวนในการบารงรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทอยนอกเขตพนท เฉพาะใน

กรณทอาจมผลกระทบตอการดารงชวตของประชาชนในพนทของตน

(3) การมสวนรวมในการพจารณาเพอรเรมโครงการหรอกจกรรมใดนอกเขตพนทซงอาจมผลกระทบตอ

คณภาพสงแวดลอมหรอสขภาพอนามยของประชาชนในพนท 55 มาตรา 23 ภายใตบงคบแหงกฎหมาย สภาตาบลอาจดาเนนกจการภายในตาบล ดงตอไปน …

(4) คมครองดแลและบารงรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม… 56 มาตรา 45 องคการบรหารสวนจงหวดมอานาจหนาทดาเนนกจการภายในเขตองคการบรหารสวน

จงหวด ดงตอไปน ...

(7) คมครอง ดแล และบารงรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

(7 ทว) บารงรกษา ศลปะ จารตประเพณ ภมปญญาทองถน และวฒนธรรมอนดของทองถน ...

109

จะเหนไดวา คาวาชมชนทองถนดงเดมยงไมมคานยามความหมายหรอขอบเขตทแนนอน ทง

บทบญญตมาตรานมเงอนไขทตองมกฎหมายบญญตออกมาตามมาตราน เมอในขณะทชมชน

ทองถนฟองจาเลย ยงไมมกฎหมายบญญตออกมาใชบงคบ ดงนน ยงไมอาจถอไดวามการโตแยง

เกยวกบสทธหรอหนาทของชมชนทองถนแลว ชมชนทองถนจงยงไมมอานาจฟอง ” ทงน เรอง

ดงกลาวเกยวกบองคการบรหารสวนตาบลอาวนางกบชมชนทองถนอาวนาง ยนฟองรฐมนตรวาการ

กระทรวงเกษตรและสหกรณกบพวก ซงศาลฎกายอมรบสทธขององคการบรหารสวนตาบล และ

องคการบรหารสวนจงหวด ซงมหนาทในการคมครองดแลและบารงรกษาทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม แตสาหรบสทธชมชนนนในการดาเนนการจดการเกยวกบทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพ.ศ.2540มาตรา 46 กาหนดใหตองมกฎหมาย

บญญตไว ในปจจบนชมชนทองถนจงยงไมสามารถดาเนนการใด ๆ ได จากคาวนจฉยของศาลรฐธรรมนญท 62/2545 และคาวนจฉยของศาลรฐธรรมนญท

6/2546 และคาพพากษาศาลฎกาท 5818/2549 จะเหนไดวาองคกรฝายตลาการมไดปฏเสธสทธของ

ชมชนเสยทงหมด หากแตการทจะบงคบตามสทธดงกลาวสทธนนจะตองมความหมาย

มขอบเขตทชดเจนแนนอน โดยจะตองมกฎหมายบญญตรองรบเสยกอน

(3) สทธในการครอบครองใชประโยชนในทดนของประชาชน ตามรฐธรรมนญ พ.ศ.

2550 “มาตรา 26 การใชอานาจโดยองคกรของรฐทกองคกร ตองคานงถงศกดศรความเปน

มนษย สทธและเสรภาพ ตามบทบญญตแหงรฐธรรมนญน”

“มาตรา 27 สทธและเสรภาพทรฐธรรมนญนรบรองไวโดยชดแจง โดยปรยายหรอ

โดยคาวนจฉยของศาลรฐธรรมนญ ยอมไดรบความคมครองและผกพนรฐสภา คณะรฐมนตรศาล

รวมทงองคกรตามรฐธรรมนญ และหนวยงานของรฐโดยตรงในการตรากฎหมาย การใชบงคบ

กฎหมาย และการตความกฎหมายทงปวง”

“มาตรา 33 บคคลยอมมเสรภาพในเคหสถาน บคคลยอมไดรบความคมครองในการทจะ

อยอาศยและครอบครองเคหสถานโดยปกตสข .....”

“มาตรา 41 สทธของบคคลในทรพยสนยอมไดรบความคมครอง ขอบเขตแหงสทธและ

การจากดสทธเชนวานยอมเปนไปตามทกฎหมายบญญต .....”

จากบทบญญตแหงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยดงกลาวแสดงใหเหนวารฐธรรมนญ

ใหความสาคญเกยวกบสทธและเสรภาพของประชาชนในสวนทเกยวกบการครอบครองและใช

ประโยชนในทดนตลอดจนเคหสถานซงอยในทดนเปนอยางมาก ซงหนวยงานของรฐทเกยวของ

110

กบการควบคมดแลการใชประโยชนในทดนรฐรวมทงทสาธารณะประโยชนตองใหความสาคญตอ

สทธเสรภาพของประชาชนดงกลาวดวย เนองจากมาตรา 26 กาหนดใหการใชอานาจโดยองคกร

ของรฐทกองคกร ตองคานงถงสทธและเสรภาพตามรฐธรรมนญน และตองไดรบความคมครอง

และผกพนหนวยงานของรฐโดยตรงในการตรากฎหมาย การใชบงคบกฎหมาย ดงทบญญตไวใน

มาตรา 27 ดวย

เหนไดวานโยบายของรฐ ตามกฎหมายรฐธรรมนญ พ.ศ. 2550นน มการกาหนดให

ประชาชนเขามามสวนรวมในการปองกนการบกรกทสาธารณประโยชนของแผนดน นอกจากน

นโยบายของรฐบาลปจจบนทไดแถลงในนโยบายสงคมและคณภาพชวต กาหนดใหม 6 นโยบายหลก

เพอแกไขปญหาสงคมและเพมคณภาพชวตใหแกประชาชน คอ กาหนดใหการแกไขปญหาความ

ยากจน โดยการจดทดนทากนใหแกผมรายไดนอย สงเสรมอาชพ และสรางรายได เปนหนทางหนงใน

การแกไขปญหาการบกรกทดนทากนและทอยอาศยในทดนสาธารณประโยชนของแผนดน ซงการ

แกไขปญหาในเชงนโยบายของรฐทผานมา อาทเชน56

57

1. แนวทางการดาเนนการแกไขปญหาเชงนโยบาย กรมทดน กระทรวงมหาดไทย โดย

กระทาในรปแบบของคณะกรรมการรวมกนระหวางตวแทนภาคราชการและตวแทนกลมมวลชนใน

สดสวนทเทากน โดยการปฏบตในการแกไขปญหาทดนทอยในความรบผดชอบของ

กระทรวงมหาดไทยทผานมาแบงเปน 3 ระดบ คอ

(1) ระดบคณะกรรมการชดใหญ ประกอบดวย นายกรฐมนตรหรอรองนายกรฐมนตรเปน

ประธานและหวหนาสวนราชการทเกยวของ เลขาธการนายกรฐมนตร เปนกรรมการ

(2) ระดบอนกรรมการ ประกอบดวย รฐมนตรชวยวาการกระทรวงมหาดไทย เปนประธาน

ผแทนสวนราชการและตวแทนราษฎร อธบดกรมทดน เปนกรรมการ

(3) ระดบคณะกรรมการระดบจงหวด ประกอบดวย รองผวาราชการจงหวด เปนประธาน

ผแทนสวนราชการและตวแทนราษฎร และเจาพนกงานทดนจงหวด เปนกรรมการ

2. การแกไขปญหาขอเรยกรองของกลมมวลชนทเรยกรองผานกระทรวงมหาดไทย

กระทรวงมหาดไทยไดมคาสงแตงตงคณะกรรมการเพอตดตามการแกไขปญหา ดงน

2.1 คาสงกระทรวงมหาดไทยท 86 /2550 ลงวนท 6 กมภาพนธ 2550 เรอง แตงตง

คณะกรรมการเรงรดตดตามการแกไขปญหาทดนของเครอขายสถาบนเกษตรกร(คสก.) รบผดชอบ

57 สวนคมครองทดนของรฐ สานกจดการทดนของรฐ กรมทดน, “การจดทดนทากนและท

อยอาศยเพอแกไขปญหาความยากจน”, กรงเทพฯ มนาคม : 2552.

111

ปญหาในพนท 4 จงหวด คอ จงหวดขอนแกน นครราชสมา จงหวดมหาสารคาม และจงหวด

อดรธาน

2.2 คาสงกระทรวงมหาดไทยท 87/ 2550 ลงวนท 6 กมภาพนธ 2550 เรอง แตงตง

คณะกรรมการตดตามเรงรดการแกไขปญหาทดนของราษฎร รบผดชอบปญหากลมสมชชาคนจน

(สคจ.) ในพนท 10 จงหวด คอ จงหวดขอนแกน อบลราชธาน อดรธาน ร อยเอด บรรมย มกดาหาร

สราษฎรธาน กาฬสนธ เพชรบรณ และลพบร

2.3 คาสงกระทรวงมหาดไทยท 88/ 2550 ลงวนท 6 กมภาพนธ 2550 เรอง แตงตง

คณะกรรมการตดตามเรงรดการแกไขปญหาทดนตามขอเรยกรองของกลมสมชชาเกษตรกรภาค

อสาน (สกอ.) รบผดชอบปญหาในพนท 4 จงหวด คอ จงหวดนครราชสมา บรรมย ยโสธร

และสรนทร

2.4 คาสงกระทรวงมหาดไทยท 90/ 2550 ลงวนท 6 กมภาพนธ 2550 เรอง คณะกรรมการ

การแกไขปญหาความเดอดรอนของราษฎร เรองทดนในเขตพระราชกฤษฎกากาหนดเขตหวงหาม

อาเภอปากนาโพ อาเภอพยหะคร อาเภอโกรกพระ จงหวดนครสวรรค พ.ศ. 2479

รบผดชอบในการแกไขปญหาทดนตามพระราชกฤษฎกากาหนดเขตหวงหามทดน ฯ พ.ศ. 2497

4.2 มาตรการในการแกไขการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน

4.2.1 มาตรการทางกฎหมายในการแกไขปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน ไดแก

1) มาตรการตามประมวลกฎหมายทดน

มาตรการทางกฎหมายในการควบคมดแลรกษาและคมครองปองกนทดนของรฐอก

ประการหนงกคอการดาเนนคดกบผบกรก กลาวคอ แมรฐจะสรางหลกฐานขนคมครองปองกน

ทดนของรฐโดยการออก หนงสอสาคญสาหรบทหลวง และมการจดทาทะเบยนทสาธารณประโยชน

แตกเปนเพยงหลกฐานของทางราชการ ทจะใชพสจนถงความเปนทดนสาหรบพลเมองใชรวมกน

เวลามคดขนสศาล หรอใชในการพจารณาวาทพพาทเปนทดนของรฐหรอไม สวนตามสภาพความ

เปนจรงกยงปรากฏวามราษฎรบกรกทดนของรฐอยเสมอ รฐจงจาเปนตองออกกฎหมายวาง

มาตรการลงโทษผบกรกเหลานโดยมจดประสงคเพอให ผบกรกเขดหลาบ เกดความเกรงกลวไม

กลากระทาผดอก โดยประมวลกฎหมายทดนไดบญญตใหผทเขาครอบครองทดนของรฐโดยไมได

รบอนญาตเปนความผดในตวเองโดยบญญตไวใน มาตรา 9 ดงน

112

“ภายใตบงคบกฎหมายวาดวยการเหมองแร และการปาไม ทดนของรฐถามไดมสทธ

ครอบครอง หรอมไดรบอนญาตจากพนกงานเจาหนาทแลว หามมใหบคคลใด

(1) เขาไปยดถอครอบครอง รวมตลอดถงการกนสราง หรอการเผาปา

(2) ทาดวยประการใด ๆ ใหเปนการทาลาย หรอทาใหเสอมสภาพทดน ทกรวด

หรอ ททรายในบรเวณทรฐมนตรประกาศหวงหามในราชกจจานเบกษา หรอ

( 3 ) ทาสงหนงสงใดอนเปนอนตรายแกทรพยากรในทดน ”

จากบทบญญตในมาตรา 9 แหงประมวลกฎหมายทดน จะเหนไดวากฎหมายไดกาหนด

มาตรการใหความคมครองทดนของรฐ ซงหมายความรวมถงทดนอนเปนสาธารณสมบตของ

แผนดนทกประเภท โดยหามมใหบคคลใดเขาไปทาอยางหนงอยางใดในทดนของรฐ ตงแตวน

ใชบงคบประมวลกฎหมายทดน คอ หามเขาไปทาการยดถอ ครอบครองทดนตลอดจนถงการ

กนสรางหรอเผาปา ทาดวยประการใดใหเปนการทาลาย หรอทาใหเสอมสภาพทดน ทหน ท

กรวด หรอททราย ในบรเวณทรฐมนตรประกาศหวงหามในราชกจจานเบกษา และหามทาสง

หนงสงใดอนเปนอนตรายแกทรพยากรในทดน บคคลซงเขาไปครอบครองหรอทาการใดๆ ใน

ทดนของรฐโดยมไดรบอนญาตจาก พนกงานเจาหนาทยอมเปนผฝาฝนมาตรา 9 แหงประมวล

กฎหมายทดน คอ เปนผบกรกทดนของรฐตามปกต เมอมการบกรกทดนของรฐ พนกงานเจาหนาท

จะตองดาเนนการใหผบกรกออกไปจากทดน หากไมยอมออก พนกงานเจาหนาทจะดาเนนการ

ฟองรองดาเนนคดทางศาลตอไป เวนแตจะเปนผมสทธในทดนตามกฎหมายวาดวยการเหมองแรและ

การปาไม หรอเปนผมสทธครอบครองทดนนนอยกอน หากมการฝาฝนบคคลนนอาจไดรบโทษซง

ปจจบนไดมประกาศของคณะปฏวต ฉบบท 96 ลงวนท 29 กมภาพนธ 2515 แกไขเพมเตมประมวล

กฎหมายทดน โดยบญญตโทษทจะลงแกผบกรกทดนของรฐไวในมาตรา 108 และมาตรา 108 ทว

ดงน แตหากมการฝาฝนกอนวนใชบงคบกอนวนใชบงคบประกาศคณะปฏวต ฉบบท 96 พนกงาน

เจาหนาทจะตองดาเนนการแจงเตอนและมคาสงใหผฝาฝนทราบตามขนตอนในมาตรา 108

เสยกอน บคคลนนจงจะมความผดและอาจไดรบโทษ นอกาจากนหากเปนการฝาฝนตงแตวนทใช

บงคบประกาศคณะปฏวต ฉบบท 96 และเปนการกระทาแกทดนซงเปนสาธารณสมบตของแผนดน

ทประชาชนใชรวมกน หรอทดนทใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะแลว ผฝาฝนอาจไดรบ

โทษสงขนตามมาตรา 108 ทว ซงแสดงวากฎหมายใหความคมครองและใหความสาคญตอทดนทง

สองประเภทดงกลาวมากกวาทดนรกรางวางเปลาฯ และในกรณทศาลพพากษาวาผใดเปนผกระทา

ผดความผดตามมาตรา 108 ทว ศาลมอานาจสงในคาพพากษาใหผกระทาความผด คนงานผรบจาง

ผแทน และบรวารของผกระทาความผดออกไปจากทดนนนได โดยทหนวยงานของรฐไมตอง

เสยเวลาไปฟองขบไลเปนคดแพงอก ซงถอไดวามาตรการคมครองทดนอนเปนสาธารณสมบตของ

113

แผนดนตามประมวลกฎหมายทดนในสวนของบทกาหนดความผดและโทษดงกลาวเปนมาตรการท

ใหความคมครองทดนของรฐเปนอยางด และเปนประโยชนในการดแลรกษาทดนของรฐใหคงอย

ตลอดไป

มาตรา 108 “ผใดฝาฝนมาตรา 9 อยกอนวนทประกาศของคณะปฏวตฉบบนใชบงคบ

พนกงานเจาหนาทหรอผซงไดรบมอบหมายจากพนกงานเจาหนาทมอานาจแจงเปนหนงสอให

ผฝาฝนปฏบตตามระเบยบทคณะกรรมการกาหนด ถาผฝาฝนเพกเฉยหรอไมปฏบตใหถกตองตาม

ระเบยบใหพนกงานเจาหนาทมคาสงเปนหนงสอใหผฝาฝนออกไปจากทดน และหรอรอถอนสงปลก

สรางในทดนภายในระยะเวลา ทกาหนด ถาไมปฏบตตามคาสงของพนกงานเจาหนาท ตองระวาง

โทษจาคกไมเกนหนงป หรอปรบไมเกนหาพนบาท หรอทงจาทงปรบ

ในการกาหนดระเบยบตามวรรคหนง คณะกรรมการจะกาหนดใหผฝาฝน ตองเสย

คาตอบแทนในการใชทดนนนใหแกรฐหรอราชการบรหารสวนทองถนดวยกได ”

“มาตรา 108 ทว นบแตวนทประกาศของคณะปฏวตฉบบนใชบงคบผใดฝาฝนมาตรา 9

ตองระวางโทษจาคกไมเกนหนงป หรอปรบไมเกนหาพนบาท หรอทงจาทงปรบ

ถาความผดในวรรคหนงไดกระทาแกทดนซงเปนสาธารณสมบตของแผนดน

ทประชาชนใชรวมกนหรอทใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ ตองระวางโทษจาคกไมเกนสามป

หรอปรบไมเกนหนงหมนบาทหรอทงจาทงปรบ

ถาความผดตามวรรคสองไดกระทาเปนเนอทเกนกวาหาสบไร ตองระวางโทษจาคกไมเกน

หาปหรอปรบไมเกนสองหมนบาท หรอทงจาทงปรบ

ในกรณทมคาพพากษาวาผใดกระทาความผดตามมาตราน ศาลมอานาจสงในคาพพากษา

ใหผกระทาผด คนงาน ผรบจาง ผแทน และบรวารของผกระทาความผดออกไปจากทดนนนดวย

บรรดาเครองมอ เครองใช สตวพาหนะ หรอเครองจกรกลใดๆ ซงบคคลไดใชในการกระทา

ความผด หรอไดใชเปนอปกรณใหไดรบผลในการกระทาความผดดงกลาวใหรบเสยทงสนไมวาจะ

มผถกลงโทษตามคาพพากษาหรอไม”

จากมาตราดงกลาวทงสอง จงตองแบงวธการดาเนนการกบผฝาฝนตามมาตรา 9 แหง

ประมวลกฎหมายทดน ออกเปน 2 กรณ คอ การดาเนนการกบผบกรกทดนของรฐ ซงไดฝาฝนกอน

ใชประกาศของคณะปฏวตฉบบท 96 และการดาเนนการกบผบกรกทดนของรฐซงไดฝาฝนหลงใช

ประกาศของคณะปฏวต ฉบบท 96

114

(1) การดาเนนการกบผบกรกทดนของรฐ ซงไดฝาฝนกอนใชประกาศของคณะปฏวตฉบบท 96

(ใชบงคบ 4 มนาคม 25215)

การดาเนนการกบผฝาฝนตามมาตรา 9 ในกรณนพนกงานเจาหนาทจะตองปฏบตใหเปนไป

ตามมาตรา 108 ซงมขนตอนดงน

ขนตอนท 1 พนกงานเจาหนาทจะตองมหนงสอแจงไปยงผฝาฝนใหปฏบตตามระเบยบท

คณะกรรมการจดทดนแหงชาตกาหนดดงน

1.1 กรณททดนทมการบกรกเปนทดนทสงวนหรอหวงหามไวเพอใชประโยชนของทาง

ราชการเมอทบวงการเมองซงมหนาทดแลรกษาหรอใชประโยชนรองขอตามระเบยบนใหพนกงาน

เจาหนาทแจงใหผฝาฝนทราบเพอปฏบตการอยางหนงอยางใดดงตอไปน

ก. ใหมาจดการทาบนทกไวเปนหลกฐานตอทางราชการภายในเวลาทกาหนดวาได

ครอบครองและทาประโยชนอยในทดนเปนเนอทเทาใด ตงแตเมอใด และจะออกไปจากทดนได

เมอใด

ข. ใหทาความตกลงเพอเสยคาตอบแทนตามอตราและเวลาททางราชการกาหนดให

ค. เมอมความจาเปนอาจสงใหผฝาฝนและบรวารออกไปจากทดนหรอรอถอนสงปลก

สรางออกไปจากทดนดวยกได

1.2 กรณททดนทมการบกรกเปนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนทประชาชนใช

ประโยชนรวมกนตามระเบยบน ใหอานาจพนกงานเจาหนาท มคาสงใหผฝาฝนออกไปจากทดน

เวนแตกรณทมเหตผลและความจาเปนพเศษ และไมเปนการกระทาใหเสอมประโยชนในการท

ประชาชนจะใชทดนนน พนกงานเจาหนาทจะผอนผนใหอยอาศยหรอใชประโยชนเปนการ

ชวคราวโดยเสยคาตอบแทนหรอไมกได

1.3 กรณททดนทมการบกรกเปนทดนททางราชการมโครงการจะจดใหประชาชนเขาอย

อาศยและประกอบอาชพ พนกงานเจาหนาทมอานาจแจงใหผฝาฝนไปตดตอกบเจาหนาทผมหนาท

ในการจดทดนเพอขอรบคาวนจฉยเกยวกบสทธในทดนและเพอปฏบตตามระเบยบขอบงคบ

ขอกาหนดและเงอนไขในการจดทดนตามโครงการจดทดนนนตอไป

1.4 กรณททดนมการบกรกเปนทดนทมทรพยากรธรรมชาต เปนตนวา ทหน ทกรวด หรอ

ททราย ไมวาทดนนน รฐมนตรจะไดประกาศหวงหามไวในมาตรา 9 (2) แหงประมวลกฎหมาย

ทดนแลวหรอไมกตาม ถามผฝาฝนเขาไปทาดวยประการใดๆ ใหเปนการทาลายหรอทาให

เสอมสภาพ หรอเปนอนตรายแกทรพยากรในทดนตามระเบยบน ใหอานาจพนกงานเจาหนาทท

115

จะแจงผบกรกใหระงบการกระทาหรอสงใหออกไปจากทดนนน และถาการกระทานนกอใหเกด

ความเสยหายแกสาธารณชนกมอานาจใหผฝาฝนแกไขการกระทานนใหกลบคนสสภาพเดมดวย

การแจงของพนกงานเจาหนาทหรอผซงไดรบมอบหมายจากพนกงานเจาหนาท

ใหแจงเปนหนงสอมสาระสาคญดงตอไปน

(1) ชอ และชอสกลของผฝาฝน

(2) ตาแหนงทดนทเขาไปบกรก ยดถอครอบครอง หรอใชประโยชน

(3) กาหนดวธการ เงอนไข และระยะเวลาทจะใหผฝาฝนปฏบต

ขนตอนท 2 ถาผฝาฝนเพกเฉยหรอไมปฏบตใหถกตองตามระเบยบ ใหพนกงานเจาหนาทม

คาสงเปนหนงสอใหผฝาฝนออกไปจากทดนและหรอรอถอนสงปลกสรางในทดนออกไปจากทดน

ภายในระยะเวลาทกาหนด คอ

(1) ในกรณทผฝาฝนไดเขาบกรก ยดถอครอบครอง ไดปลกไมลมลกหรอธญชาตไวให

กาหนด เวลาหรอแจงใหออกไปจากทดนนนไมนอยกวา 30 วน หลงจากการเกบเกยวพชผลในทดน

นนเสรจแลว

( 2) ในกรณเปนการบกรก ยดถอครอบครองตามขอ 1.4 ใหแจงใหออกจากทดนทบกรก

หรอแจงใหรอถอนสงปลกสรางโดยเรว แตตองไมนอยกวา 7 วน นบแตวนทไดรบหนงสอแจง

( 3) การบกรกยดถอครอบครองในกรณอนนอกจาก ( 1) และ ( 2) ใหแจงใหออก

ไปจาก ทดนนนภายในกาหนดทแจง แตตองไมนอยกวา 90 วน นบแตวนทไดรบหนงสอ

การสงหนงสอแจงใหสงโดยทางไปรษณยลงทะเบยนตอบรบ เวนทองทใดไมสะดวกในการ

สงทางไปรษณยตอบรบ กใหจดเจาหนาทนาไปสง และในกรณทใหเจาหนาทนาไปสงใหปฏบต

ดงน

(1) ใหผฝาฝนหรอผทบรรลนตภาวะแลว ซงอาศยในครอบครวเดยวกนกบผฝาฝนนน ลงชอ

รบหนงสอในใบรบ แลวเกบเขาเรองไวเปนหลกฐาน

( 2) ในกรณทบคคลดงกลาวตาม (1) ไมยอมลงชอ กใหเจาหนาทผนาสงหนงสอแจงบนทก

เหตการณและเหตผลในการไมยอมรบหนงสอแจงไว และใหมพยานอยางนอย 2 คน ลงชอ

รบรองไวใน บนทกนนดวย เมอผนาสงหนงสอแจงไดปฏบตการดงกลาวนนแลว ใหถอวาผฝาฝน

ไดรบหนงสอแจงแลว

ผฝาฝนผใดมความจาเปนไมอาจจะปฏบตตามหนงสอแจงของพนกงานเจาหนาทไดใหยนคา

รองขอผอนผนลวงหนาไมนอยกวาสามสบวน กอนครบกาหนดระยะเวลาทกาหนดไว ถา

พนกงานเจาหนาท หรอผทไดรบมอบหมายจากพนกงานเจาหนาทเหนสมควร กใหมอานาจผอนผนได

ตามความจาเปนแลวแตกรณ

116

ขนตอนท 3 ในกรณทผฝาฝนไมปฏบตตามหนงสอแจงโดยไมยอมออกจากทดนหรอไม

ยอมรอถอนใหพนกงานเจาหนาทหรอผซงไดรบมอบหมายจากพนกงานเจาหนาทมคาสงเปนหนงสอ

สงไปยงผฝาฝนและกาหนดใหผฝาฝนออกไปจากทดนนนภายในกาหนดสามสบวน นบแตวนไดรบ

คาสงของพนกงานเจาหนาทหากผนนยงฝาฝนอยอก กใหดาเนนคดตอไป

ฉะนน จะเหนไดวา เมอปรากฏวาราษฎรไดบกรกทดนของรฐกอนวนทประกาศของคณะ

ปฏวต ฉบบท 96 (2515) พนกงานเจาหนาทไมมอานาจทจะดาเนนคดกบผบกรกไดทนททมการบก

รก จะตองมคาสงใหผบกรกออกไปจากทดนทบกรกเสยกอน เมอไดรบแจงไปแลวผบกรกไมปฏบต

ตาม จงจะถอวาผบกรกมความผดตามมาตรา 108 ทว ในเรองนมคาพพากษาฎกา ท 2469/2520 วนจฉย

วา “จาเลยเขาไปยดถอ ครอบครองทดนของรฐมาตงแตกอนมประกาศของคณะปฏวต ฉบบท 96

ออกใชบงคบ เมอไมปรากฏวานายอาเภอหรอคณะกรรมการจดทดน เพอประโยชนของประชาชน

ไดเคยแจงใหจาเลยรอถอนสงปลกสรางออกไปแลวยอมจะเอาผดแกจาเลยตามประมวลกฎหมาย

ทดน มาตรา 9 และ108 ทว ไมได”

(2) การดาเนนการกบผบกรกทดนของรฐ ภายหลงวนใชประกาศของคณะปฏวต ฉบบท 96 (พ.ศ.

2515)

บคคลทฝาฝนมาตรา 9 ภายหลงวนใชประกาศของคณะปฏวต ฉบบท 96 (พ.ศ. 2515)

ถอวาผนนเปนผบกรกทดนของรฐ ยอมมความผดตามมาตรา 108 ทว พนกงานเจาหนาทยอมม

อานาจดาเนนการฟองรองตอศาลและถกลงโทษไดทนท มาตรา 108 ทว ไมไดมบทบญญตเหมอน

มาตรา 108 ทใชกบผบกรกทดนของรฐกอนวนใชประกาศของคณะปฏวต ฉบบท 96 ทใหมการ

แจงใหผบกรกออกไป จากทดนกอนทจะฟองรองดาเนนคด แตในทางปฏบตแลวพนกงานเจาหนาท

มกจะไมแจงความเพอดาเนนการจบกมดาเนนคดทนท พนกงานเจาหนาทมกใชวธการอลมอลวย คอ

แจงใหผบกรกระงบการกระทาผดและ ออกไปจากทดนเสย โดยอาจกาหนดเวลาใหออกจากทดน ถา

ผกระทาผดยงขดขนไมยอมออกไปจากทดนนน พนกงานเจาหนาทจงจะใชวธการแจงความเพอ

จบกมดาเนนคด

จากมาตรา 108 และมาตรา 108 ทว ดงกลาว จะเหนไดวา กฎหมายกาหนดวธดาเนนการแกผ

บกรกทดนของรฐไวแตกตางกน กลาวคอ ประมวลกฎหมายทดนมาตรา 108 เดมบญญตใหผบกรก

ทดนของรฐมความผดตองถกลงโทษ ตอมาเนองจากมผบกรกทดนของรฐเปนจานวนมากจนยากตอ

การทจะให ราษฎรออกจากทดนทบกรกรฐจงไดตราประกาศของคณะปฏวต ฉบบท 96 (พ.ศ. 2515)

แกไขมาตรา 108 ใหม และบญญตมาตรา 108 ทว ขนมาใหม โดยมวตถประสงคทจะชวยเหลอ ผบก

รกทดนเดมกอนวนทประกาศของคณะปฏวต ฉบบท 96 (พ.ศ. 2515) จะใชบงคบใหไมมความผด

117

ในการบกรกทดนของรฐ เมอไดปฏบตตามระเบยบของคณะกรรมการจดทดนแหงชาตกาหนดไว

เชน ใหผบกรกอยอาศยไปโดยเสย คาตอบแทน ถาไมปฏบตหรอฝาฝนจงจะถอวามความผด สวนการ

บกรกทดนของรฐทเกดขนหลงจากประกาศ ใชประกาศของคณะปฏวต ฉบบท 96 (พ.ศ. 2515) เปน

การบกรกทเกดขนใหมรฐจะไมใหความชวยเหลออกแลว โดยถอวาผบกรกทดนของรฐมความผดทนททม

การบกรก

2 )มาตรการทางกฎหมายอาญา

ประมวลกฎหมายอาญามบทบญญตใหความคมครองทดนอนเปนสาธารณสมบต

ของแผนดนดงน

(1) มาตรา 360 ไดกาหนดความผดและโทษ สาหรบการทาใหเสยทรพยทใชหรอม

ไวเพอสาธารณประโยชน

“มาตรา 360 ผใดทาใหเสยหาย ทาลาย ทาใหเสอมคา หรอทาใหไรประโยชนซง

ทรพยทใชหรอมไวเพอสาธารณประโยชน ตองระวางโทษจาคกไมเกนหาป หรอปรบไมเกนหนง

หมนบาท หรอทงจาทงปรบ”

(2) มาตรา 368 ไดกาหนดความผดและโทษของการไมปฏบตตามคาสงของเจา

พนกงาน

“มาตรา 368 ผใดทราบคาสงของเจาพนกงาน ซงสงการตามอานาจทมกฎหมายใหไว ไม

ปฏบตตามคาสงนนโดยไมมเหตผลหรอขอแกตวอนสมควร ตองระวางโทษจาคกไมเกนสบหาวน

หรอปรบไมเกนหารอยบาท หรอทงจาทงปรบ”

(3) มาตรา 385 ไดกาหนดความผดและโทษของการไมปฏบตตามคาสงของเจา

พนกงาน

“ มาตรา 358 ผใดโดยไมไดรบอนญาตอนชอบดวยกฎหมาย กดขวางทางสาธารณะ จน

อาจเปนอปสรรคตอความปลอดภยหรอความสะดวกในการจราจรโดยวางหรอทอดทงสงของ หรอ

โดยกระทาดวยประการอนใด ถาการกระทานนเปนการกระทาโดยไมจาเปน ตองระวางโทษปรบเกน

หารอยบาท”

จากบทบญญตดงกลาวจะเหนไดวากฎหมายอาญามาตรา 360 ใหความคมครองเฉพาะ

ทรพยทใชหรอมไวเพอสาธารณประโยชน อนรวมถงทรพยทเปนทดนทใชหรอมไวเพอ

สาธารณประโยชนดวย โดยหากบคคลใดทาใหเสยหาย ทาลาย ทาใหเสอมคา หรอทาใหไรประโยชน

ทรพยดงกลาวจะตองไดรบโทษตามกฎหมาย ในกฎหมายอาญามาตรา 385 นนใหความคมครอง

118

เฉพาะทางสาธารณะ โดยหากบคคลใดกดขวางทางสาธารณะโดยไมไดรบอนญาตกอาจไดรบโทษ

ตามกฎหมาย สวนกฎหมายอาญามาตรา 368 เปนเรองการไมปฏบตตามคาสงของเจาพนกงานอนเปน

ความผดทเรยกวา ความผดฐานขดคาสงเจาพนกงาน ซงในตวกฎหมายไมไดมบทบญญตใหความ

คมครองทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนโดยตรงแตอยางใด ความผดฐานบกรกตาม กฎหมาย

อาญานน เปนการกระทาแกเอกชนและเปนความผดตอสวนตว แตจะมความผดฐานทาใหเสยทรพย

ตามกฎหมายอาญา มาตรา 358 “ผใดทาใหเสยหาย ทาลาย ทาใหเสอมคาหรอทาใหไรประโยชนซง

ทรพยของผอนหรอผอนเปนเจาของรวมอยดวย ผนนกระทาความผดฐานทาใหเสยทรพย ” หรอ อาจ

ผดฐานขดคาสงของเจาพนกงาน ตามกฎหมายอาญา มาตรา 368 เนองจากความผดดงกลาวนสามารถ

นาไปใชกบบทบญญตในกฎหมายอนได

นอกจากนในสวนของการดแลรกษาทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนในกรณทผ

อานาจหนาทดแลรกษาทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนแลวมการฝาฝน บคคลนนอาจม

ความผดฐานขดคาสงของเจาพนกงานตามกฎหมายอน เชน ตามพระราชบญญตลกษณะปกครอง

ทองท พระพทธศกราช 2457 มาตรา 122 บญญตใหนายอาเภทมหนาทดแลรกษาทอนเปนสาธาร

ประโยชนในทองทของอาเภอนายอาเภอในฐานะเจาพนกงานทองทนน มอานาจสงใหผบกรกออก

จากทสาธารณประโยชนนนหากไมปฏบตตามบคคลนนยอมมความผดฐานขดคาสงเจาพนกงาน

ตวอยางคาพพากษาฎกาทเกยวของกบการดาเนนคดตามกฎหมายอาญา

คาพพากษาฎกาท 519/2506 (ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 360) ฟองโจทกบรรยาย

วา จาเลยบงอาจทาลายทรพยทใชและมไวเพอสาธารณประโยชน โดยจาเลยขดดนทารองนา ทา

คนนากนนา แลวปกดาขาวลงในทสาธารณประโยชน ชอ "กดบานลาด" เปนเหตใหประชาชนผม

สทธทจะใชทสาธารณประโยชน เสยหายไรประโยชนทจะใชรวมกน ขอใหลงโทษตามประมวล

กฎหมายอาญา มาตรา 360 เปนการแสดงใหเหนไดวา โจทกไดฟองหาวาจาเลยทาลาย ทาให

เสยหาย และทาใหไรประโยชนอนครบองคความผดตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 360 แลว

กระทาโดยเจตนาตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 59 วรรคสอง หมายถงบคคลกระทาโดยตงใจ

และประกอบดวยประสงคตอผลอยางหนงหรออาจเลงเหนผลจากการกระทานนอกอยางหนง ถา

บคคลกระทาการใดโดยตงใจ แมประสงคตอผลอยางอน แตบคคลนนอาจเลงเหนผลจะพงบงเกด

ขนจากการกระทาของตนวาจะบงเกดผลอยางใดแลว กถอไดวา ผนนเจตนาตอการกระทาอนจะ

บงเกดผลเชนนน จาเลยมงประสงคตอการทานาในหนองนาสาธารณะ แตการกระทาของจาเลย

เปนการทาลายหรอทาใหเสยหายหรอไรประโยชนซงหนองนา ซงจาเลยยอมเลงเหนผลทจะบงเกด

119

ขนดงกลาว ดงนถอไดวา จาเลยมเจตนาทาลายหรอทาใหเสยหาย หรอไรประโยชนซงหนองนา

นนดวย

คาพพากษาฎกาท 1898/2505 ความผดฐานบกรกตามประมวลกฎหมาย

อาญา มาตรา 362 นน ไมไดกนความถงการบกรกทดนอนเปนสาธารณาสมบตของแผนดน โจทก

ฟองวาจาเลยทงสองบกรกเขาทานาในทดนซงทางราชการประกาศหวงหามไว เปนท

สาธารณประโยชนสาหรบใชเลยงสตว เจาพนกงานวากลาวหามปราม จาเลยกไมเชอ

ฟง ผใหญบานผดแลทสาธารณประโยชนแหงนไดรองทกขแลว ขอใหลงโทษจาเลยตามประมวล

กฎหมายอาญา มาตรา 362 ศาลฎกาวนจฉยวา สาธารณสมบตของแผนดนนนมใชทรพยสนใน

กรรมสทธของบคคลธรรมดาหรอทบวงการเมองอนเปนนตบคคลคนหนงคนใดโดยเฉพาะ การ

กระทาของจาเลยจงมใชกระทาตออสงหารมทรพยของผอนตามความหมายของประมวลกฎหมาย

อาญา มาตรา 362 จาเลยไมมความผดตามฟอง

คาพพากษาฎกาท 206/2495 จาเลยเขาไปทานาในทพพาท ไดไถทาลายตนขาวทโจทก

ไดหวานไวเสยหาย แมทพพาทจะเปนทสาธารณะสมบตของแผนดนซงประชาชนมสทธใชรวมกน

ตามป.ม.แพงฯมาตรา 1304 ขอ 2 ผหนงผใดหาม กรรมสทธ หรอสทธครอบครองอยางใด จาเลยก

ตองมความผดฐานทาใหเสยทรพยตามก.ม.ลกษณะอาญามาตรา 324 แตไมเปนผดฐานบกรก

คาพพากษาฎกาท 1259/2496 ทดนทเปนทาเลเลยงสตวสาธารณประโยชนสาหรบราษฎร

ใชเลยงรวมกนนนเปนสาธารณสมบตของแผนดนตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา

1304(2) และเปนหนาทของกรมการอาเภอจะตองคอยตรวจรกษามใหผใดกดกนเอาไปเปน

ประโยชนเฉพาะตวตามพระราชบญญตปกครองทองท พทธศกราช 2457 ฉะนน เมอปรากฏวาม

บคคลบกรกเขามาทานาหรอครอบครองเปนประโยชนสวนตวเสย กรมการอาเภอยอมมอานาจม

คาสงใหผบกรกนนออกไปได ถาผนนฝาฝนกยอมมความผดฐานขดคาสงตามกฎหมายลกษณะ

อาญา มาตรา 334

3) มาตรการทางกฎหมายแพง

มาตรการทางกฎหมายแพงทไดนามาใชในการคมครองทดนอนเปนสาธารณสมบตของ

แผนดน อาจแบงไดเปน 2 ประการ คอ มาตรการการคมครองทางแพงกรณทวไป และมาตรการ

คมครองทางแพงโดยการดาเนนคดทางศาล

120

(1) มาตรการคมครองทางแพงกรณทวไป

โดยทสาธารณสมบตของแผนดนเปนทรพยสนทมไวเพอสาธารณประโยชนหรอมไวเพอ

ใชประโยชนรวมกน ผลของการเปนสาธารณสมบตของแผนดนทาใหไดรบความคมครอง โดย

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มบทบญญตคมครองสาธารณสมบตของแผนดนในมาตรา 1305

ถง มาตรา 1307 ดงน

“มาตรา 1305 ทรพยสนซงเปนสาธารณสมบตของแผนดนนนจะโอนแกกนมได เวนแต

อาศยอานาจแหงบทกฎหมายเฉพาะหรอพระราชกฤษฎกา

มาตรา 1306 ทานหามมใหยกอายความขนเปนขอตอสกบแผนดนในเรองทรพยสนอน

เปนสาธารณสมบตของแผนดน

มาตรา 1307 ทานหามมใหยดทรพยสนของแผนดน ไมวาทรพยสนนน จะเปน สา

ธารณสมบตของแผนดนหรอไม”

จากบทบญญตดงกลาวเปนการคมครองทสาธารณสมบตของแผนดนโดยเกดหลกการหาม

โอน ตาม ประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาตรา 1305 แกกน เวนแตอาศยอานาจกฎหมาย

เฉพาะหรอพระราชกฤษฎกา จงมผลใหไมอาจจาหนาย จายโอนทรพยดงกลาวได และเกดหลกหาม

อางอายความขนใชยนตอแผนดนตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1306 เปนหลกท

ใหใชชวยเหลอฝายปกครองทไมสามารถเขาครอบครองดแลสาธารณสมบตของแผนดนได

ตลอดเวลา ซงในบางกรณอาจถกประชาชนบกรกเขาครอบครองอยอาศยไดเสมอ จงจาเปนตองให

มหลกการนไวคมครองสาธารณสมบตของแผนดน โดยผลของหลกการหามอางอายความขนตอส

แผนดนนทาใหเกดผล 2 ประการ คอ ทาใหฝายปกครองสามารถใชอานาจมหาชนหรออานาจรฐใน

ฐานะเจาของกรรมสทธในทรพยสนเรยกคาเสยหายจากผททาใหสาธารณสมบตของแผนดน

เสยหายได และยงสามารถใชอานาจดงกลาวเขาครอบครองทรพยสนเหนอการครอบครองของผบก

รกไดเสมอ เชน กรณมประชาชนปลกสรางบานบนทดนสาธารณสมบตของแผนดนทาใหฝาย

ปกครองหรอรฐเสยหาย ดงนน ฝายปกครองสามารถใชอานาจมหาชนหรออานาจของรฐทจะสงให

ประชาชนผบกรกรอถอนโรงเรอนออกจากทดนดงกลาวได นอกจากนยงเกดหลกการหามยดเพอ

การบงคบคดตามคาพพากษาของศาลตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาตรา 1 307 อนเปน

บทบญญตทใหความคมครองสาธารณสมบตของแผนดนทจะถกยดเพอการบงคบคดของศาลไมได

แมผททาการบงคบคดในทรพยดงกลาวไมมเจตนาหรอไมทราบวาเปนสาธารณสมบตของแผนดน

กไมทาใหการยดนนมผลยนแผนดนได

121

คาพพากษาฎกาท 665/2482 เจาของทดนจดทะเบยนทดนของตนเองใหเปนทางสาธารณ

จงหมดกรรมสทธในทรพยดงกลาว การอทศทดนใหเปนทางสาธารณะหรอทางหลวงนนไมจาตอง

โอนโฉนดมอบใหแกแผนดน เพยงการอทศโดยแจงชด เชนบอกความจานงแกเจาหนาทหรอจด

ทะเบยนในหนาโฉนดกเปนการเพยงพอ การทอสงหารมทรพยกลายสภาพเปนสาธารณะสมบตของ

แผนดนตามประมวลแพงและพาณชย ม.1304 แลวจะกลบมาตกไดแก เอกชนแตโดยอาศยอานาจ

ตามทบญญตไวใน ม.1305 เทานน

คาพพากษาฎกาท 622/2510 รบซอทหนองนาสาธารณประโยชนซงเปนสาธารณสมบต

ของแผนดนจากการขายทอดตลอดของศาล ไมทาใหผซอมสทธในทนน และไมมสทธจะเอาไปให

บคคลอนเชาได เมอคความทากนใหศาลวนจฉยแตเพยงวาโจทกมสทธหรออานาจเอาทดนพพาท

ใหจาเลยเชาไดหรอไม เปนขอแพชนะ เมอศาลชขาดวาโจทกไมมสทธจะเอาทพพาทไปให จาเลย

เชาไดแลว โจทกกตองแพคด

(2) มาตรการคมครองทางกฎหมายแพงโดยการดาเนนคด

ในกรณทมการบกรกทดนสาธารณสมบตของแผนดนโดยไมชอบดวยกฎหมาย เมอมการ

การดาเนนการตามกฎหมายแลวผบกรกไมยอมออกไปจากทดนของรฐดงกลาว หนวยงานของรฐท

มหนาทดแลรกษาสามารถใชสทธทางศาลโดยสงเรองใหพนกงานอยการฟองบงคบใหบคคลท

กระทาผดออกไปจากทดนดงกลาวได พรอมทงเรยกรองคาเสยหายทเกดขนได และกรณมการ

สรางสงปลกสรางลงในทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน กอาจฟองบงคบใหมการรอถอน

สงปลกสรางดงกลาวออกไป โดยถอวาเปนหนาทของฝายปกครอง เชน นายอาเภอ ตาม

พระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พ.ศ. 2457 มาตรา 122 และพระราชบญญตบรหารราชการ

แผนดน พ.ศ. 2496 มาตรา 40 วรรคสาม

คาพพากษาฎกา 1011/2524 แมทดนทจาเลยปลกบานอยเปนทดนคนคลองอยในความ

ดแลของกรมชลประทานมใชเปนทดนของโจทกทงสองโดยเหตททดนสวนนนเปนทางสาธารณะ

และเปนทดนคนคลองสาธารณะซงประชาชนรวมทงโจทกทงสองมสทธจะใชสอยรวมกน และ

บานทจาเลยสรางขนบงหนาทดนของโจทกท 1 ดานคนคลองและปดกนทางสวนบคคลซงโจทกทง

สองใชในการสญจรไปมาจากทดนโจทกทงสองสทางสาธารณะดงกลาว เปนเหตใหโจทกทงสอง

ไมสามารถเขาออกไปมายงคบคลองอนเปนสาธารณะและไมมความสะดวกในการทจะใชนาใน

คลองสาธารณะถอไดวาโจทกทงสองไดรบความเสยหาย เพราะการกระทาของจาเลยเปนพเศษ

122

โจทกทงสองจงมอานาจฟองใหจาเลยรอถอนบานและสงปลกสรางทจาเลยปลกสรางขนทาความ

เสยหายใหโจทกทงสองได

คาพพากษาฎกาท 3260/2522 โจทกขดรองนาในทสาธารณะรบนามายงนาของโจทก

ราษฎรใชนาในรองนนทานาและเลยงสตวมา 40 ป โดยขดรองนาเลกชกนาเขาสนาของตน รองนา

นเปนสาธารณะสมบตของแผนดน จาเลยปดรองนาทาลายคนและทานาในรองนา ทาใหโจทกใชนา

ทานาไมได ทาใหไดรบความเสยหายเปนพเศษอนเปนการละเมดตอโจทก ศาลพพากษาใหจาเลย

สรางคนดนและทาใหเปนรองนาตามเดม

จากตวอยางดงกลาวจะเหนไดวาหนวยงานของรฐสามารถฟองขบไลผบกรกทดนของรฐ

อนเปนสาธารณสมบตของแผนดนได สวนประชาชนนนกฎหมายไมไดใหอานาจหนาทดแลรกษา

ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน จงไมอาจฟองผบกรกได แตอยางไรกตามกรณทดนอน

เปนสาธารณสมบตของแผนดนนนมไวเพอใชประโยชนรวมกนหรอสงวนไวใชรวมกน เมอ

ประชาชนใชรวมกนไดแตในระหวางประชาชนดวยกนนน ผใดเปนฝายครอบครองอยกอนยอมม

สทธดกวา และมอานาจฟองเพอปลดเปลองการรบกวนการครอบครองของตนได (คาพพากษาฎกา

ท 3068/2523 , 1608/2513) และนอกจากน กรณผครอบครองหรอใชประโยชนทดนอนเปนสา

ธารณสมบตของแผนดนกอนแลวมบคคลตองเสยหายเปนพเศษ บคคลนนยอมมอานาจฟองฐาน

ละเมดได (คาพพากษาฎกาท 1011/2529,3260/2522)

4 ) มาตรการทางกฎหมายอน

มาตรการกฎหมายเหลานมบทบญญตใหความคมครองแกสาธารณสมบตของแผนดน

ไมวาจะเปนแมนาลาคลอง ถนนสาธารณะ ทางหลวง รวมทงการทาลายสาธารณสมบตของแผนดน

จะมมาตรการทางกฎหมายในการลงโทษแกผฝาฝนหรอผบกรกทดนดงกลาวซงสวนใหญจะเปน

โทษทางอาญา ไดแก การปรบ การจาคก เปนตน เพอเปนการปองปรามและเปนการลงโทษตอผท

บกรกทดนดงกลาว โดยมกฎหมายทเกยวของดงตอไปน

(1) พระราชบญญตการเดนเรอในนานนาไทย พระพทธศกราช 2456 แกไขเพมเตม

โดยพระราชบญญตการเดนเรอในนานนาไทย (ฉบบท 14) พ.ศ. 2535 มบทบญญตใหความคมครอง

ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนดงน

มาตรา 117 หามมใหผใดปลกสรางอาคารหรอสงอนใดลวงลาเขาไปเหนอนา ในนา และ

ใตนา ของแมนา ลาคลอง บง อางเกบนา ทะเลสาบอนเปนทางสญจรของประชาชนหรอท

123

ประชาชนใชประโยชนรวมกน หรอทะเลภายในนานนาไทยหรอบนชายหาดของทะเลดงกลาว เวน

แตจะไดรบอนญาตจากเจาทา

หลกเกณฑและวธการในการอนญาตใหเปนไปตามทกาหนดในกฎกระทรวง โดย

กฎกระทรวงดงกลาวจะตองระบลกษณะของอาคารและการลวงลาทพงอนญาตไดไวใหชดแจง

พรอมทงระยะเวลาทจะตองพจารณาอนญาตใหแลวเสรจดวย

เมอผขออนญาตยนคาขอถกตองตามหลกเกณฑ วธการและลกษณะทกาหนดไวใน

กฎกระทรวงตามวรรคสองแลว เจาทาตองอนญาตภายในระยะเวลาทกาหนดในกฎกระทรวง

ดงกลาว

มาตรา 118 ผใดฝาฝนมาตรา 117 หรอผใดไดรบอนญาตตามมาตรา 117 แลวปลกสราง

อาคารหรอสงอนใดไมเปนไปตามทไดรบอนญาต ตองระวางโทษปรบโดยคานวณตามพนทของ

อาคารหรอสงอนใดในอตราไมนอยกวาตารางเมตรละหารอยบาทแตไมเกนตารางเมตรละหนง

หมนบาท

มาตรา 119 หามมใหผใดเท ทง หรอทาดวยประการใด ๆ ใหหนกรวด ทราย ดน โคลน

อบเฉา สงของ หรอสงปฏกลใด ๆ ยกเวนนามนและเคมภณฑลงในแมนา ลาคลอง บง อางเกบนา

หรอทะเลสาบ อนเปนทางสญจรของประชาชนหรอทประชาชนใชประโยชนรวมกนหรอทะเล

ภายในนานนาไทย อนจะเปนเหตใหเกดการตนเขน ตกตะกอนหรอสกปรก เวนแตจะไดรบอนญาต

จากเจาทา ผใดฝาฝนตองระวางโทษจาคกไมเกนหกเดอน หรอปรบไมเกนหนงหมนบาท หรอทง

จาทงปรบ และตองชดใชเงนคาใชจายทตองเสยในการขจดสงเหลานนดวย

มาตรา 119 ทว หามมใหผใดเท ทง หรอทาดวยประการใด ๆ ใหนามนและเคมภณฑหรอ

สงใด ๆ ลงในแมนา ลาคลอง บง อางเกบนา หรอทะเลสาบอนเปนทางสญจรของประชาชนหรอท

ประชาชนใชประโยชนรวมกน หรอทะเลภายในนานนาไทยอนอาจจะเปนเหตใหเกดเปนพษตอ

สงมชวตหรอตอสงแวดลอมหรอเปนอนตรายตอการเดนเรอในแมนา ลาคลอง บง อางเกบนา หรอ

ทะเลสาบดงกลาว ผใดฝาฝนตองระวางโทษจาคกไมเกนสามป หรอปรบไมเกนหกหมนบาทหรอ

ทงจาทงปรบ และตองชดใชเงนคาใชจายทตองเสยไปในการแกไขสงเปนพษหรอชดใชคาเสยหาย

เหลานนดวย

มาตรา 120 ใหเจาทามหนาทดแล รกษาและขดลอกรองนา ทางเรอเดน แมนา ลาคลอง

ทะเลสาบและทะเลภายในนานนาไทย

หามมใหผใดขดลอก แกไข หรอทาดวยประการใด ๆ อนเปนการเปลยนแปลงรองนาทาง

เรอเดน แมนา ลาคลอง ทะเลสาบหรอทะเลภายในนานนาไทย เวนแตจะไดรบอนญาตจากเจาทา

124

ผใดฝาฝนตองระวางโทษปรบตงแตหาพนบาทถงหาหมนบาทและใหเจาทาสงใหหยดกระทาการ

ดงกลาว

ดงนน จากบทบญญตตามพระราชบญญตการเดนเรอในนานนาไทย พระพทธศกราช 2456

เปนกฎหมายทใหความคมครองเฉพาะแมนา ลาคลอง บง อางเกบนา ทะเลสาบ อนเปนสาธารณ

สมบตของแผนดนประเภทพลเมองใชรวมกนเทานน โดยหามมใหมการปลกสรางอาคาร เททง

สงของอนใดลงในสาธารณสมบตของแผนดนดงกลาว และหามมใหขดลอดหรอทาดวยประกาน

ใดๆ อนเปนการเปลยนแปลงสาธารณสมบตของแผนดนดวย โดยการกาหนดความผดขนหลาย

กรณ ไดแก มาตรา 117 กาหนดความผดกรณมการปลกสรางอาคารหรอสงอนใดลวงลาเขาไปใน

แมนา ลาคลอง บง อางเกบนา ทะเลสาบ อนเปนทางสญจรของประชาชนใชประโยชนรวมกน หาก

ฝาฝนมโทษตามมาตรา 118 มาตรา 119 กาหนดความผดและโทษ กรณมการเททงหรอทาดวย

ประการใดๆ ใหหน กรวด ทราย ดน โคลน สงของหรอสงปฏกลใดๆ ลงในแมนา ลาคลอง บง อาง

เกบนา หรอทะเล อนเปนทางสญจรของประชาชนหรอทประชาชนใชประโยชนรวมกน หรอทะเล

ภายในนานนาไทย มาตรา 119 ทว กาหนดความผดและโทษกรณการเททงหรอทาดวยประการ

ใดๆ ใหนามน เคมภณฑหรอสงใดๆลงในแมนา ลาคลอง บงอางเกบนา หรอทะเลสาบอนเปนทาง

สญจรของประชาชนหรอทประชาชนใชประโยชนรวมกน หรอทะเลภายในนานนาไทย และ

มาตรา 120 กาหนดความผด และโทษกรณมการขดลอกแกไข หรอทาดวยประการใดๆ อนเปนการ

เปลยนแปลงรองนา ทางเรอเดน แมนา ลาคลอง ทะเลสาบ หรอทะเลภายในนานนาไทย ซงถอวาเปน

มาตรการทางกฎหมายทหนวยงานของรฐอาจนามาใชตอผบกรกแมนา ลาคลอง บง อางเกบนา ทะเลสาบ

อนเปนสาธารณ

สมบตของแผนดน

(2) พระราชบญญตรกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมอง พ.ศ.

2535 มบทบญญตใหความคมครองทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนดงน

มาตรา 39 หามมใหผใดตดตง ตาก วาง หรอแขวนสงใด ๆ ในทสาธารณะ เวนแตไดรบ

หนงสออนญาตจากเจาพนกงานทองถนหรอพนกงานเจาหนาท หรอเปนการกระทาของราชการ

สวนทองถน ราชการสวนอนหรอรฐวสาหกจหรอของหนวยงานทมอานาจกระทาได หรอเปนการ

วางไวเพยงชวคราว

การตดตง ตาก วาง หรอแขวนสงใด ๆ ในทสาธารณะโดยมไดมหนงสออนญาตจากเจา

พนกงานทองถนหรอพนกงานเจาหนาท หรอไดรบอนญาตแตมไดปฏบตใหเปนไปตามหลกเกณฑ

ทกาหนดในการอนญาต ใหเจาพนกงานทองถนหรอพนกงานเจาหนาทมอานาจสงใหผกระทาการ

125

ตามวรรคหนงปลดหรอรอถอนภายในเวลาทกาหนด ถาผนนละเลย เพกเฉย นอกจากมความผดฐาน

ขดคาสงเจาพนกงานตามประมวลกฎหมายอาญาแลว ใหเจาพนกงานทองถนหรอพนกงาน

เจาหนาทดาเนนคดตามพระราชบญญตนตอไป

มาตรา 40 หามมใหผใดตดตง ตาก วาง หรอแขวนสงใด ๆ ทอาคาร ในลกษณะทสกปรก

รกรงรงหรอไมเปนระเบยบเรยบรอยและมสภาพทประชาชนอาจเหนไดจากทสาธารณะ

ถามกรณดงกลาวเกดขนให เจาพนกงานทองถนหรอพนกงานเจาหนาทมหนงสอ

เตอนใหเกบหรอจดทาใหเปนทเรยบรอย ถาผตดตง เจาของหรอผครอบครองอาคารละเลย เพกเฉย

นอกจากมความผดฐานขดคาสงเจาพนกงานตามประมวลกฎหมายอาญาแลว ใหเจาพนกงาน

ทองถนหรอพนกงานเจาหนาทดาเนนคดตามพระราชบญญตนตอไป

จากบทบญญตดงกลาวกาหนดความผดแกผทมการตดตง ตาก วาง หรอแขวนสงใดๆ ในท

สาธารณะ หากฝาฝนมโทษตาม มาตรา 54 ผใดฝาฝนหรอไมปฏบตตามมาตรา 8 วรรคหนง มาตรา

15 มาตรา 20 มาตรา 22 มาตรา 26 มาตรา 27 มาตรา 29 มาตรา 31 มาตรา 32 มาตรา 35 มาตรา 39

มาตรา 40 หรอมาตรา 41 ตองระวางโทษปรบไมเกนสองพนบาท ซงตามพระราชบญญตรกษา

ความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมอง พ.ศ. 2535 กาหนดใหความคมครองสา

ธารณสมบตของแผนดน โดยเฉพาะทางเทาหรอถนนสาธารณะ โดยหามตดตง ตาก วาง หรอแขวน

สงใดๆ ในทดงกลาว เวนแตจะไดรบอนญาตจากเจาพนกงานทองถนหรอขอยกเวนอนทกฎหมาย

กาหนด

(3) พระราชบญญตทางหลวง พ.ศ. 2535 มบทบญญตใหความคมครองทดนอนเปน

สาธารณสมบตของแผนดนดงน

“มาตรา 47 หามมใหผใดปลกสรางสงใดในเขตทางหลวง เวนแตไดรบอนญาตเปน

หนงสอจากผอานวยการทางหลวงหรอผซงไดรบมอบหมายจากผอานวยการทางหลวง ในการ

อนญาต ผอานวยการทางหลวงหรอผซงไดรบมอบหมายจากผอานวยการทางหลวงจะกาหนด

เงอนไขอยางใดกได รวมทงมอานาจกาหนดมาตรการในการจดการเพอรกษาสงแวดลอม การ

ปองกนอบตภยและการตดขดของการจราจร กาหนดอตราและวางระเบยบเกยวกบการเกบคาเชาก

ได

การอนญาตตามวรรคหนง เมอมความจาเปนแกงานทางหรอเมอปรากฏวาผไดรบอนญาต

ไดกระทาผดเงอนไขทกาหนดในการอนญาต ผอานวยการทางหลวง หรอผซงไดรบมอบหมายจาก

ผอานวยการทางหลวงจะเพกถอนเสยกได

126

สงทปลกสรางขนโดยไมไดรบอนญาตหรอไมปฏบตตามเงอนไขทกาหนดใหนามาตรา 37

วรรคสาม มาใชบงคบโดยอนโลม

มาตรา 71 ผใดฝาฝนมาตรา 37 วรรคหนง มาตรา 38 วรรคหนง มาตรา 39 มาตรา 43

มาตรา 45 มาตรา 47 วรรคหนง มาตรา 48 วรรคหนง มาตรา 55 วรรคหนงหรอวรรคสอง มาตรา 56

วรรคหนงหรอวรรคสอง หรอมาตรา 65 วรรคสาม ตองระวางโทษจาคกไมเกนสามป หรอปรบไม

เกนหกหมนบาท หรอทงจาทงปรบ”

ตามกฎหมายดงกลาวไดกาหนดใหมการคมครองทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน โดย

คมครองเขตทางหลวง โดยหามมการปลกสรางสงใดในเขตทางหลวง เวนแตไดรบอนญาตจาก

ผอานวยการทางหลวง กรณมผใดฝาฝนมโทษทางอาญา

(4) พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2335 มบทบญญต

ใหความคมครองทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนดงน

“มาตรา 97 ผใดกระทาหรอละเวนการกระทาดวยประการใด โดยมชอบดวยกฎหมายอน

เปนการทาลายหรอทาใหสญหายหรอเสยหายแกทรพยากรธรรมชาตซงเปนของรฐ หรอเปนสา

ธารณสมบตของแผนดน มหนาทตองรบผดชอบชดใชคาเสยหายใหแกรฐตามมลคาทงหมดของ

ทรพยากรธรรมชาตทถกทาลาย สญหาย หรอเสยหายไปนน”

บทบญญตดงกลาวนกาหนดใหมการชดใชคาเสยหายใหแกรฐในกรณทมการกระทาหรองดเวน

การกระทาดวยประการใดๆทไมชอบดวยกฎหมาย อนเปนการทาลายหรอทาใหสญหายหรอเสยหายแก

ทรพยากรธรรมชาตทเปนของรฐ หรอสาธารณสมบตของแผนดน ทงนโดยคานวณคาเสยหายตามมลคา

ทงหมดของทรพยากรธรรมชาตทถกทาลาย สญหาย หรอเสยหายนน

5) มาตรการทางกฎหมายปกครอง

กฎหมายปกครองเปนกฎหมายมหาชนทวาดวยการจดโครงสรางและระเบยบการปกครอง

ของรฐอานาจหนาทขององคกรและเจาหนาทของรฐในทางปกครองการใชอานาจของเจาหนาทของ

รฐในทางปกครองและการควบคมการใชอานาจของฝายปกครอง

การดแลรกษาทสาธารณสมบตของแผนดนนน รฐมหนาทในการดแลเนองจากเปน

ภาระหนาทหลกของรฐในการรกษาความสงบเรยบรอย ความโดยมนคงปลอดภยในการชวตและ

ทรพยสนของประชาชนและของรฐ รวมทงการจดทาบรการสาธารณะเพอตอบสนองตอความ

ตองการของประชาชนภายในรฐ ดงนนรฐจงตองมอบอานาจการดแลรก ษาทสาธารณสมบตของ

แผนดนใหแกหนวยงานของรฐเปนผดาเนนการแทนรฐ คอ ฝายปกครอง ซงฝายปกครองไดแก

127

บรรดาหนวยงานของรฐฝายบรหาร องคกรของรฐฝายปกครอง องคกรของรฐทเปนอสระ

หนวยงานอสระของรฐ และองคกรหรอเจาหนาทในสงกดหนวยงานอสระ ซงรวมเรยกวา “ฝาย

ปกครอง ” มอานาจหนาทในการจดทากจกรรมตอบสนองความตองการสวนรวมของประชาชน

โดยหนวยงานของรฐมหนาทดแลรกษาและคมครองทสาธารณสมบตของแผนดน โดยการทรฐ

มอบอานาจหนาทใหแกหนวยงานทางปกครองเปนผดาเนนการแทน ในกรณทมการบกรกหรอการ

รกลา หรอเขายดถอครอบครองทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนโดยไมชอบดวยกฎหมาย

ดงนน เมอเกดการกระทาผดดงกลาว หนวยงานของรฐซงมอานาจหนาทดแลรกษาสาธารณสมบต

ของแผนดนยอมมอานาจออกคาสงในทางปกครอง เพอใหผละเมดทดนอนเปนสาธารณสมบตของ

แผนดนออกไปจากทดนของรฐ ในการนฝายปกครองมอานาจสงการในทางปกครองเพอบงคบผ

บกรก โดยการใชอานาจมหาชนหรออานาจทางปกครองในการทางกฎหมายปกครองเรยกวา “การ

กระทาทางปกครอง ” หากผบกรกไมปฏบตตามคาสงดงกลาว หนวยงานของรฐชอบทจะใช

มาตรการตางๆ ตามทกฎขอบงคบหรอกฎหมายกาหนด ทงนเพอใหบรรลวตถประสงคหรอ

เจตนารมยแหงกฎหมายในอนทจะดแลรกษาทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน เพอประโยชน

ของประชาชนสวนรวมหรอเพอประโยชนของประเทศชาต

(1) ความหมายของการกระทาทางปกครอง

มผใหความหมายของการกระทาทางปกครองไวหลายทาน ดงน

อาจารยชยวฒน วงควฒนศาสตร รองเลขาธการคณะกรรมการกฤษฎกาใหความหมาย

วา 57

58 “ การกระทาทางปกครอง ” (Administrative Action) คอ การกระทาหรอละเวนกระทาทก

ประเภทของ”องคกรทางปกครอง” ซงผลในทน อาจเปนการเปลยนแปลงหรอกอใหเกดผลกระทบ

ตอสทธหนาทของเอกชนกได หรอกอใหเกดความรบผดขององคกรทางปกครองกได

รองศาสตราจารย ดร .วรพจน วศรตพชญ ใหความหมายวา 58

59 โดยหลกแลว” การกระทา

ทางปกครอง ” คอผลผลต(Product) ของการใชอานาจรฐตามกฎหมายฝายปกครองซงนอกจากจะ

เปนการกระทาของฝายปกครองแลว การใชอานาจของฝายอนกอาจเปนการกระทาทางปกครองได

เชน

58 ชยวฒน วงศวฒนศาสตร,กฎหมายวธปฏบตราชการทางปกครอง,จรรชการพมพ ครงท 1,

พ.ศ.2540,น.100

59 วรพจน วศรตพชญ,เอกสารประกอบการบรรยายกฎหมายปกครอง หวขอการกระทาทาง

ปกครอง,คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

128

องคกรฝายนตบญญต เชนการทสภาผแทนราษฎรและวฒสภาใหความเหนชอบในการแตงตง

ขาราชการใหดารงตาแหนงเลขาธการคณะกรรมการกฤษฎกา ตามมาตรา 63 แหง พระราชบญญต

คณะกรรมการกฤษฎกา พ.ศ. 2522 เปนตน หรอ องคกรเอกชนบางองคกร เชน สภาทนายความซง

ใชอานาจแทนรฐในการออกใบอนญาตใหเปนทนายความ การควบคมมารยาททนายความตาม

พระราชบญญตทนายความ พ.ศ. 2528 เปนตน

(2) ประเภทของการกระทาทางปกครอง

การกระทาทางปกครองอาจจาแนกออกเปน 4 ประเภท คอ นตกรรมทางปกครอง กฎ

ทางปกครอง สญญาทางปกครอง และการกระทาทางกายภาพ

สาหรบประเทศไทยยงไมมบทบญญตในกฎหมายใหคานยามคาวานตกรรมทางปกครอง

แตในระบบกฎหมายปกครองของบางประเทศ เชน ประเทศฝรงเศส ไดใหความหมายของ คาวา”

นตกรรมทางปกครอง ” มาจากภาษาฝรงเศส “acte administratif ” 60

ดร.วรพจน วศรตพชญ ใหคานยามวา 60

61นตกรรมทางปกครอง หมายถง การอนองคกรของ

รฐฝายปกครอง องคกรอนของรฐหรอองคกรเอกชนอาศยอานาจตามพระราชบญญตหรอกฎหมาย

อนทมคาบงคบเสมอกบพระราชบญญตทาลงแทนหนวยงานของรฐฝายบรหารหรอหนวยงานอน

ของรฐและในนามของหนวยงานดงกลาวแตเพยงฝายเดยว เพอแสดงเจตนาใหปรากฏตอบคคลหนง

หรอบคคลคณะหนงวาตนประสงคทจะใหเกดผลทางกฎหมายเปนการสรางนตสมพนธขนระหวาง

หนวยงานของรฐฝายบรหารหรอหนวยงานอนของรฐกบบคคลนนหรอบคคลคณะนน โดยทบคคล

คนนนหรอบคคลคณะนนไมจาตองใหความยนยอม

มผใหความหมายหลายทาน

คอ

เมอพจารณาจากพระราชบญญตวธปฏบตราชการทางปกครอง พ.ศ. 2539 และ

พระราชบญญตจดตงศาลปกครอง และวธพจารณาคดปกครอง พ .ศ. 2542 เราอาจแบงประเภทของ

60 สาหรบประเทศอน เชน เบลเยยม อตาล และโปรตเกส ใชคาวา atto amminitrativo โดยม

ความหมายครอบคลมถงการสงของเจาหนาททงหมดไมวาจะมผลเปนการเฉพาะตวหรอมผลเปน

การทวไป จงรวมถงคาสงทางปกครองและกฎตามพระราชบญญตวธปฏบตราชการทางปกครอง

ดวย สวนเยอรมนใชคาวา Verwaltungakte หมายถงคาสงทางปกครองทมผลตอพลเมองเฉพาะราย

เทานน 61 วรพจน วศรตพชญ,เรองเดม อางแลว,น

129

การกระทาทางปกครองออกเปน 4 ประเภท ดวยกน คอ คาสงทางปกครอง การออกกฎ สญญาทาง

ปกครอง และการกระทาทางกายภาพ

(1) คาสงทางปกครอง

1) ความหมายของคาสงทางปกครอง

พระราชบญญตวธปฏบตราชการทางปกครอง พ .ศ. 2539 มาตรา 5 บญญตวา คาสง

ทางปกครอง หมายความวา

(1) เปนการใชอานาจตามกฎหมายของเจาหนาททมผลเปนการสรางนตสมพนธ

ขนระหวางบคคลในอนทจะกอ เปลยนแปลง โอน สงวน ระงบหรอมผลกระทบตอสถานะภาพของ

สทธหรอหนาทของบคคลไมวาจะเปนการถาวร หรอชวคราว เชน การสงการ การอนญาต การ

อนมต การวนจฉยอทธรณ การรบรองและการรบจดทะเบยน แตไมหมายความรวมถง การออกกฎ

นอกจากนคาสงในทางปกครองยงอาจจะเปน

(2) การอนตามทกาหนดในกฎกระทรวงกได

คาสงในทางปกครองน บางครงกเรยกกนวา นตกรรมทางปกครอง ซงหมายถงการ

สงการฝายเดยวในทางปกครองทมงกอใหเกด เปลยนแปลงสทธหรอหนาท หรอสถานภาพทาง

กฎหมาย ในการกระทานตกรรมทางปกครองจะมองคกรตรวจสอบวา นตกรรมนนชอบดวย

กฎหมายหรอไมและจะมการยกเลกเพกถอนอยางไร

(2) การออกกฎ

คอ การออกคาสงหรอขอบงคบ คาวากฎ หมายความวา พระราชกฤษฎกา

กฎกระทรวง ประกาศกระทรวง ขอบญญตทองถน ระเบยบ ขอบงคบ หรอบทบญญตอนทมผล

บงคบเปนการทวไป โดยไมมงหมายใหใชบงคบแกกรณใดหรอบคคลใดเปนการเฉพาะ

ในฝรงเศสถอวา การออกกฎหรอขอบงคบเปนนตกรรมทางปกครองอยางหนง ตางจากเยอรมนและ

ไทยทไมถอวา การออกกฎหรอขอบงคบเปนนตกรรมทางปกครองดวย

(3) สญญาทางปกครอง

สญญาทางปกครองเปนเรองทฝายปกครองสมครใจเขามาทาสญญากบเอกชนหรอฝาย

ปกครองอกฝายหนง ในพระราชบญญตจดตงศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง มาตรา 3 ได

ใหความหมายของสญญาทางปกครองไววาสญญาทางปกครอง ใหหมายความรวมถง สญญาท

คสญญาอยางนอยฝายใดฝายหนงเปนหนวยงานทางปกครองหรอเปนบคคลทกระทาการแทนรฐ

และมลกษณะเปนสญญาสมปทาน สญญาทใหจดทาบรการสาธารณะหรอจดใหมสงสาธารณปโภค

หรอแสวงหาประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต

130

(4) การกระทาทางกายภาพ

การกระทาทางกายภาพ เปนการกระทาในการเคลอนไหวรางกายหรอไมเคลอนไหว

รางกาย ตวอยางเชน การทเจาหนาทฝายปกครองเขาไปรอถอนอาคารทสรางผดพระราชบญญต

ควบคมอาคาร การรอถอนดงกลาวเปนการกระทาทางกายภาพหรอการทเจาหนาทเขาไปปกปายเขต

สารวจในทดนทถกเวนคนเพอเวนคนทดน นอกจากนนการตรวจตราวา มการฝาฝนกฎหมาย

หรอไมกเปนการกระทาทางกายภาพเชนกน เชน การทเจาหนาทเขาไปตรวจโรงงาน ตรวจการจาง

แรงงาน หรอตรวจสขลกษณะ หรอเจาหนาทกรมทดนหรอกรมปาไมไปตรวจทดนของรฐเปนตน

การบงคบตามการกระทาทางปกครองแบงไดเปน 2 ประเภท คอ

(1) กรณทไมตองมการบงคบตามการกระทาทางปกครอง ไดแก นตกรรมทางปกครองทให

สทธประโยชนแกผรบนตกรรมทางปกครอง ใบอนญาต หนงสออนมตตางๆ หรอนตกรรมทาง

ปกครองทรบรองสทธของผรบนตกรรมทางปกครอง นตกรรมทางปกครองประเภทนมผลบงคบ

ตามเจตนารมยของการออกนตกรรมทางปกครองในทนท

(2) กรณมการบงคบใหเปนไปตามการกระทาทางปกครอง ไดแก นตกรรมทางปกครองใน

รปของคาสงๆ ขอหาม ขอเสนอแนะ หนงสอเรยกใหชาระเงนภาษอากร คาธรรมเนยมตางๆ เปน

ตน การบงคบตามนตกรรมทางปกครองเปนอานาจของเจาหนาทฝายปกครองทจะดาเนนการบงคบ

การไดเองโดยมตองฟองรองตอศาลเพราะเปนอานาจของฝายปกครองหรออานาจมหาชนทจะ

บงคบเอกชนโดยไมตองอาศยความยนยอมหรอความสมครใจแตอยางใด ซงตางจากคดแพงท

จะตองอาศยคาพพากษาของศาล อยางไรกตามการบงคบตามนตกรรมทางปกครองเปนการกระทา

ของฝายปกครองทกาวเขาไปกระทบกระเทอนสทธเสรภาพและทรพยสนของประชาชน ดงนน

เจาหนาทฝายปกครองจะกระทาการเชนวานไดตอเมอมกฎหมายใหอานาจแกเจาหนาทฝายปกครอง

อยางชดแจง กาหนดขนตอนการบงคบการ ทงนเพอใหสอดคลองกบหลกความสมควรแกเหตใน

การกระทาทางปกครอง เชน คาสงใหรอถอนอาคารทสรางโดยมชอบดวยกฎหมาย หรอคาสงให

ระงบการกอสรางอาคารทผดกฎหมาย ตลอดจนคาสงหามมใหบคคลใดใชหรอไปในสวนใดๆของ

อาคารดงกลาว ตามมาตรา 40 แหงพระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ. 2522 หรอใชวธการปรบ

หรอวธใหเจาหนาทฝายปกคราองใชกาลงทางกายภาพเจาไปปฏบตดวยตนเอง หรอใชวธการจบกม

กกขงผไมปฏบตตามคาสงทางปกครองใชวธการเพกถอนใบอนญาตตางๆ

ดงนน ในกรณการมคาสงใหผบกรกทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนออกไปแลว

หากผบกรกไมปฏบตตาม เจาหนาทของรฐกมอานาจทจะใชมาตรการบงคบใหเปนไปตามคาสง

ทางปกครองดงกลาวได ทงนเพอเปนการดแลรกษาและคมครองปองกนทดนของรฐ โดยการใช

131

มาตรการทางปกครองทจะใชกบผบกรกทดนของรฐ ในปจจบนมกฎหมายทใหการคมครองทดน

อนเปนสาธารณสมบตของแผนดนโดยการใชมาตรการทางปกครอง เชน

พระราชบญญตการเดนเรอในนานนาไทย พระพทธศกราช 2456 มาตรา 117 มาตรา 118

และมาตรา 118 ทว

“มาตรา 117 หามมใหผใดปลกสรางอาคารหรอสงอนใดลวงลาเขาไปเหนอนา ในนา และ

ใตนา ของแมนา ลาคลอง บง อางเกบนา ทะเลสาบอนเปนทางสญจรของประชาชนหรอท

ประชาชนใชประโยชนรวมกน หรอทะเลภายในนานนาไทยหรอบนชายหาดของทะเลดงกลาว เวน

แตจะไดรบอนญาตจากเจาทา

หลกเกณฑและวธการในการอนญาตใหเปนไปตามทกาหนดในกฎกระทรวง โดย

กฎกระทรวงดงกลาวจะตองระบลกษณะของอาคารและการลวงลาทพงอนญาตไดไวใหชดแจง

พรอมทงระยะเวลาทจะตองพจารณาอนญาตใหแลวเสรจดวย

เมอผขออนญาตยนคาขอถกตองตามหลกเกณฑ วธการและลกษณะทกาหนดไวใน

กฎกระทรวงตามวรรคสองแลว เจาทาตองอนญาตภายในระยะเวลาทกาหนดในกฎกระทรวง

ดงกลาว

มาตรา 118 ผใดฝาฝนมาตรา 117 หรอผใดไดรบอนญาตตามมาตรา 117 แลวปลกสราง

อาคารหรอสงอนใดไมเปนไปตามทไดรบอนญาต ตองระวางโทษปรบโดยคานวณตามพนทของ

อาคารหรอสงอนใดในอตราไมนอยกวาตารางเมตรละหารอยบาทแตไมเกนตารางเมตรละหนง

หมนบาท

มาตรา 118 ทว ในกรณทมการฝาฝนมาตรา 11 7 หรอผรบอนญาตตามมาตรา 117 ปลก

สรางอาคารหรอสงอนใดไมเปนไปตามทไดรบอนญาต ใหเจาทามคาสงเปนหนงสอแจงใหเจาของ

หรอผครอบครองอาคารหรอสงอนใดดงกลาวรอถอนหรอแกไขอาคารหรอสงอนใดนนใหเสรจสน

โดยถกตองภายในระยะเวลาทกาหนด แตตองไมนอยกวาสามสบวน ในกรณทไมปรากฏตวเจาของ

หรอผครอบครองใหเจาทาปดคาสงไว ณ อาคารหรอสงอนใดนนและจะหามมใหเจาของหรอผ

ครอบครองนนใชหรอยนยอมใหผใดใชอาคารหรอสงอนใดนนทงหมดหรอแตบางสวนจนกวาจะ

ไดรอถอนหรอแกไขเสรจดวยกได”

กฎหมายวาดวยการเดนเรอในนานนาไทยมบทบญญตทมมาตรการคมครองท างปกครอง

สาหรบทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน โดยคมครองเมนาลาคลอง บง อางเกบนา

ทะเลสาบอนเปนทางสญจรของประชาชนหรอทประชาชนใชประโยชนรวมกน หากมบคคลใดบก

รกโดยการปลกสรางอาคารหรอสงใดโดยไมไดรบอนญาตใหกรมเจาทามคาสงเปนหนงสอแจงให

เจาของหรอผครอบครองอาคารหรอสงอนใดดงกลาวรอถอน หรอแกไขอาคารหรอสงอนใดนนให

132

เสรจสนโดยถกตองภายในระยะเวลาทกาหนด แตตองไมนอยกวาสามสบวน ถาไมมการปฏบต

ตามคาสงของกรมเจาทาใหรองขอตอศาลเพอมคาสงใหมการรอถอนอาคารหรอสงอนใดนน หาก

ขอเทจจรงในทางพจารณาฟงวามการบกรกจรงในกรณทปรากฏตวเจาของหรอผครอบครองอาคาร

หรอสงอนใดใหศาลมคาสงใหเจาของหรอผครองครองเปนผรอถอน ในกรณทเจาของหรอผ

ครอบครองไมรอถอนตามกาหนดเวลาในคาสงศาลหรอ ไมปรากฏตวเจาของหรอผครอบครองให

ศาลมคาสงใหเจาทาใชความระมดระวงตามควรแกพฤตการณโดยเจาของหรอผครอบครองอาคาร

หรอสงอนใดจะเรยกรองคาเสยหายใดๆ จากเจาทาไมได และเจาของหรอผครอบครองอาคารหรอ

สงอนใดตองเปนผเสยคาใชจายในการนน หากไมยอมชดใชคาเสยหายหรอคาใชจาย เจาทาโดย

ความเหนชอบของรฐมนตรวาการกระทรวงคมนาคมมอานาจนาวสดทถกรอถอนจดการขาย

ทอดตลาดหรอขายโดยวธอน แลวนาเงนทไดไปชดใชคาใชจายใหแกเจาทา

กฎหมายทใชมาตรการทางปกครองในการคมครองดแลทสาธารณสมบตของแผนดนอก

กฎหมายหนง คอ พระราชบญญตทางหลวง พ.ศ. 2535

พระราชบญญตทางหลวง พ.ศ. 2535 มการใชมาตรการทางปกครองในการคมครองทสา

ธารณสมบตของแผนดนอยในมาตรา 50

“ มาตรา 50 เมอพระราชกฤษฎกาตามมาตรา 49 ใชบงคบแลว ในกรณทมอาคารหรอสง

อนปลกสรางขน หรอสงทจดใหมขนโดยไมไดรบอนญาตหรอไมปฏบตตามเงอนไขทกาหนด ให

ผอานวยการทางหลวงหรอผซงไดรบมอบหมายจากผอานวยการทางหลวงแจงเปนหนงสอให

เจาของหรอผครอบครองอาคารหรอสงอนรอถอนอาคารหรอสงอนนนภายในสามสบวนนบแต

วนทไดรบหนงสอแจง ถาไมปฏบตตาม ใหผอานวยการทางหลวงหรอผซงไดรบมอบหมายจาก

ผอานวยการทางหลวงมอานาจรอถอน โดยผนนจะเรยกรองคาเสยหายไมได และตองเปนผเสย

คาใชจายในการนน ในกรณทเปนอาคารหรอสงอนทกาลงปลกสรางหรอสงทจดใหมขนเมอ

ผอานวยการทางหลวงเหนสมควร ใหผอานวยการทางหลวงแจงเปนหนงสอใหเจาของหรอผ

ครอบครองอาคารรอถอนอาคารหรอสงอน หรอแกไขเปลยนแปลงทางเขาออกของอาคารนน

ภายในกาหนดเวลาอนสมควร ถาไมปฏบตตาม ใหผอานวยการทางหลวงหรอผซงไดรบมอบหมาย

จากผอานวยการทางหลวงมอานาจรอถอนอาคาร หรอสงอน หรอแกไขเปลยนแปลงทางเขาออก

ของอาคาร แลวแตกรณ โดยผนนจะเรยกรองคาเสยหายไมไดและตองเปนผเสยคาใชจายในการนน

ทงน ใหผอานวยการทางหลวงหรอผซงไดรบมอบหมายจากผอานวยการทางหลวงชาระคาทดแทน

ตามความเปนธรรมใหแกเจาของหรอผครอบครองอาคารหรอสงอนในการทตองรอถอนอาคาร

หรอสงอนหรอแกไขเปลยนแปลงทางเขาออกของอาคารนน ถาไมเปนทตกลงกนไดใหนา

133

บทบญญตของกฎหมายวาดวยการเวนคนอสงหารมทรพยในสวนทเกยวกบการกาหนดคาทดแทน

มาใชบงคบโดยอนโลม

กอนทจะกระทาการตามวรรคหนงหรอวรรคสอง ใหผอานวยการทางหลวงหรอผซงไดรบ

มอบหมายจากผอานวยการทางหลวงแจงเปนหนงสอใหเจาของหรอผครอบครองอาคารหรอสงอน

ทราบลวงหนาภายในกาหนดเวลาอนสมควร”

จากบทบญญตดงกลาว กฎหมายวาดวยทางหลวงไดใหความคมครองแกทางหลวงซงเปน

สาธารณสมบตของแผนดนโดยกรณทอาคาร หรอสงปลกสรางอนปลกสรางในทางหลวงกฎหมาย

ใหอานาจผอานวยการทางหลวง มคาสงใหเจาของหรอผครอบครองอาคารหรอสงปลกสรางนนรอ

ถอนออกไป หากไมปฏบตตามผอานวยการทางหลวงมอานาจเขาจดการรอถอนเสยเองได และ

เจาของหรอผครอบครองอาคารหรอสงปลกสรางจะตองเสยคาใชจายในการรอถอนใหแก

ผอานวยการทางหลวง กฎหมายฉบบนนบวาเปนกฎหมายทใหอานาจเจาหนาทใชกาลงทางกายภาพ

เขาปฏบตการดวยตนเองทนทเชนเดยวกบกฎหมายวาดวยการประมง

4.2.2 มาตรการในการแกไขการบกรกสาธารณสมบตของแผนดนโดยองคกรฝายปกครอง

1) คณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ (กบร.)

คณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ (กบร.) เปนผพจารณาในกรณปญหา

การทบซอนพนทตามกฎหมาย และการบกรกทดนของรฐ โดยกบร. จะสงผลการอานและตความ

ใหกบหนวยงานทเกยวของเพอรงวดพสจนสทธในทดน ซงตองอาศยการตรวจสอบทางขอเทจจรง

จากพยานหลกฐานของประชาชนและหลกฐานของทางราชการประกอบการพจารณา ดงนน เมอ

หนวยงานของรฐตองการใชประโยชนในทดนสาธารณะประโยชน รฐจะใหชาวบานไปยนคดคาน

เพอใหมการตรวจสอบ องคการบรหารสวนตาบล กานน และผใหญบานไปสารวจแนวเขต และสง

เรองใหจงหวดเพอนาเขาสการพจารณาของ กบร.จงหวด และสงตอไป กบร. ระดบชาต หากมได

รบความเปนธรรม ผทเดอดรอนสามารถยนคารองตอศาลปกครองทมเขตอานาจตอไป ใหคณะ

กรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ( กบร.) จงหวด มอานาจหนาทดงน

(1) ดาเนนการแกไขปญหาและปองกนการบกรกทดนของรฐใหเปนไปตามระเบยบสานก

นายกรฐมนตร วาดวยการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ พ.ศ. 2545

(2) กากบ ตดตาม ดแล หนวยงานของรฐทดแลรกษาและใชประโยชนในทดนของรฐ ให

เปนไปตามกฎหมาย กฎ คาสง ระเบยบ ขอบงคบ และมตคณะรฐมนตรทเกยวของ และ

134

ดาเนนการตามนโยบายแผนงาน มาตรการแกไขปญหาและปองกนการบกรกทดนของรฐตามท

กบร. กาหนด

(3) กาหนดแผนงานประจาป ในการแกไขปญหาหรอการปองกนการบกรกทดนของรฐ

และรายงานให กบร. ทราบ

(4) พสจนสทธการครอบครองทดนของบคคลในเขตทดนของรฐ ตามหลกเกณฑการ

พสจนสทธท กบร. กาหนด ในกรณทตองใชภาพถายทางอากาศประกอบการพสจนสทธ ใหใชผล

การอานภาพถายทางอากาศจากคณะอนกรรมการอานภาพถายทางอากาศท กบร. แตงตง

(5) ตรวจสอบหรอดาเนนการใด ๆ เพอใหไดขอเทจจรงเกยวกบเรองการบกรกทดนของรฐ

และการออกเอกสารสทธในทดนของรฐ หากพบวาดาเนนการไปโดยมชอบหรอโดยทจรตหรอ

ดาเนนการไปโดยผดพลาดคลาดเคลอน ใหแจงหนวยงานของรฐทมหนาทเกยวของดาเนนการให

เปนไปตามกฎหมายและระเบยบ

(6) รวบรวมขอมล เอกสารหลกฐาน และขอเทจจรงเกยวกบการครอบครองทดนของ

บคคลใด ๆ ในทดนของรฐ

(7) เรงรดการพจารณาวนจฉยคาขอออกหนงสอแสดงสทธในทดนของบคคลในเขตทดน

ของรฐใหรวดเรว

(8) เรยกใหหนวยงานของรฐสงขอมล เอกสารหลกฐานและขอเทจจรง หรอขอใหสง

ผแทนมาชแจงเพอประกอบการพจารณา หรอเชญบคคลใด ๆ มาใหความเหนตอ กบร. จงหวด

(9) แตงตงคณะทางาน หรอเจาหนาทเพอดาเนนการหรอปฏบตงานใด ๆ ในการแกไข

ปญหาและปองกนการบกรกทดนของรฐ ตามทไดรบมอบหมาย

(10) ประชาสมพนธผลดาเนนการของ กบร. จงหวด และเสรมสรางความเขาใจในการ

แกไขปญหาและปองกนการบกรกทดนของรฐในเขตจงหวด

(11) รายงานผลการปฏบตงานในการแกไขและหรอปองกนปญหาการบกรกทดนของรฐ

ประจาปให กบร. ทราบ

(12) ดาเนนการใด ๆ ตามท กบร. หรอประธาน กบร. มอบหมาย

มาตรการของคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ ในการพสจนสทธการ

ครอบครองทดนของบคคลในเขตทดนของรฐ ไดเนนการดาเนนงานตามมาตรการ ดงน

เพอใหการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ มแนวทางดาเนนการทถกตองเปนธรรม เปน

มาตรฐานในทางปฏบตอยางเดยวกน อาศยอานาจตามความในขอ 8 (2) ของระเบยบสานก

นายกรฐมนตร วาดวยการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ พ.ศ. 2545 คณะกรรมการแกไขปญหา

135

การบกรกทดนของรฐ (กบร.) จงไดวางมาตรการเรองการพสจนสทธการครอบครองทดนของ

บคคลในเขตทดนของรฐ ไวดงตอไปน

1. การพสจนสทธครอบครองทดนของบคคลในเขตทดนของรฐ ตองมพยานหลกฐานท

เกยวกบทดนแปลงนน ซงแสดงวาไดครอบครองทาประโยชนอยางตอเนองมากอนการเปนทดน

ของรฐ ดงน

1.1 เอกสารททางราชการทาขน และพสจนไดวาเปนเอกสารซงลงวนทกอนการเปนทดน

ของรฐ หรอ

1.2 เอกสารททางราชการทาขนและพสจนไดวาเปนเอกสารซงลงวนทภายหลงการเปน

ทดนของรฐ แตกอนวนทประมวลกฎหมายทดนบงคบใช (วนท 1 ธนวาคม 2497 ) โดยเอกสาร

ดงกลาวมขอความแสดงวาไดครอบครองทาประโยชนในทดนแปลงนนมากอนการเปนทดนของรฐ

1.3 พยานหลกฐานอนนอกจากขอ 1.1 หรอ 1.2 เชน ส.ค.1 หรอพยานบคคล เปนตน เพอ

พจารณาแลวเหนวาพยานหลกฐานนนมสวนสนบสนนคากลาวอางวามการครอบครองทาประโยชน

มากอนการเปนทดนของรฐ ใหดาเนนการอานภาพถายทางอากาศของกรมแผนททหารทถายภาพ

พนทนนไวเปนครงแรกหลงจากการเปนทดนของรฐ หากปรากฏรองรอยการทาประโยชนในทดน

อยในภาพถายทางอากาศ จงจะเชอตามพยานหลกฐานอนนน

2. เมอไดพสจนสทธการครอบครองทดนตามขอ 1 แลว ปรากฏวามการครอบครองทา

ประโยชนในทดนภายหลงการเปนทดนของรฐ ให กบร. จงหวด แจงผลการพสจนสทธดงกลาวให

บคคลทครอบครองทดนทราบภายในกาหนด 30 วนทาการ และแจงใหหนวยงานของรฐทมอานาจ

หนาทดแลรกษาทดนของรฐดาเนนการ ดงน

2.1 กรณทผครอบครองทดนมหนงสอแสดงสทธในทดน ใหแจงเจาพนกงานทดน

ดาเนนการตามมาตรา 61 แหงประมวลกฎหมายทดน

2.2 กรณทผครอบครองทดนไดยนคาขอออกหนงสอแสดงสทธในทดนใหยนคดคานการ

ออกหนงสอแสดงสทธในทดนตอเจาพนกงานทดน เพอใหดาเนนการสอบสวนเปรยบเทยบตาม

มาตรา 60 แหงประมวลกฎหมายทดน

2.3 กรณทผครอบครองทดนไมมหนงสอแสดงสทธในทดน และไมไดยนคาขอออก

หนงสอแสดงสทธในทดน ใหดาเนนการตามกฎหมายและระเบยบตอไป

3. เมอไดพสจนสทธการครอบครองทดนตามขอ 1 แลว ปรากฏวามการครอบครองทา

ประโยชนในทดนมากอนการเปนทดนของรฐ ให กบร.จงหวด แจงผลการพสจนสทธดงกลาวให

บคคลทครอบครองทดนทราบภายในกาหนด 30 วนทาการ และแจงใหหนวยงานของรฐทมอานาจ

หนาทดแลรกษาทดนของรฐดาเนนการ ดงน

136

3.1 กรณทหนวยงานของรฐดงกลาวเหนดวยกบมตของ กบร.จงหวด ใหแจงเจาพนกงาน

ทดนจงหวดดาเนนการตามกฎหมายและระเบยบตอไป

3.2 กรณทหนวยงานของรฐดงกลาวไมเหนดวยกบมตของ กบร.จงหวดใหพจารณา

ดาเนนการตามอานาจหนาทตอไป

คาสงกระทรวงมหาดไทย ท 12/2543 เรอง การมอบหมายใหทบวงการเมองอนทม อานาจ

หนาทดแลรกษา และดาเนนการคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน หรอ

ทรพยสนของแผนดน โดยการอาศยอานาจตามความในมาตรา 8 แหงประมวลกฎหมายทดน

รฐมนตรวาการ กระทรวงมหาดไทยมคาสงมอบหมายใหทบวงการเมองอนมอานาจหนาทดแล

รกษาและดาเนนการคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนทไมมกฎหมาย

กาหนดไวเปนอยางอน ดงน

(๑) กรงเทพมหานคร ภายในเขตกรงเทพมหานคร

(๒) จงหวด ภายในเขตจงหวดแตนอกเขตเทศบาลและ

องคการบรหารสวนตาบลของจงหวดนน

(๓) เมองพทยา ภายในเขตเมองพทยา

(๔) เทศบาล ภายในเขตเทศบาล นน ๆ

(๕) องคการบรหารสวนตาบล ภายในเขตองคการบรหารสวนตาบล นน ๆ

ดงนน หลกเกณฑการพสจนหลกฐานการครอบครองทดนของราษฎรในเขต

ทดนของรฐ ของคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ (กบร)โดยคณะกรรมการแกไข

ปญหาการบกรกทดนของรฐ (กบร) ไดวางมาตรการของคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดน

ของรฐ เรอง การพสจนสทธการครอบครองทดนของบคคลในเขตทดนของรฐเพอใชในการแกไข

ปญหาการบกรกทดนของรฐ สามารถนามาใชในการแกไขการบกรกทสาธารณประโยชนของ

แผนดนได

2) สานกจดการทดนของรฐ กรมทดน

กรมทดนเปนหนวยงานของรฐทมภารกจในการกากบดแลงานเกยวกบทดนอนเปน

ทรพยากรธรรมชาตทมความจาเปนสาคญยงในการดารงชพและเปนปจจยสาคฐในการประกอบ

อาชพ สรางความมนคงใหแกชวต สานกจดการทดนของรฐ เปนหนวยงานสงกดกรมทดน

กระทรวงมหาดไทยมภารกจเกยวกบการดแลรกษา และคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณ

สมบตของแผนดนตามประมวลกฎหมายทดนอยในความรบผดชอบของกระทรวงมหาดไทย ไดแก

137

ทสาธารณประโยชน และทรกรางวางเปลา สาหรบทดนของรฐประเภทอนๆ เชน ทราชพสด ทปา

ไม สปก. จะมบทกฎหมายเฉพาะใหอานาจแตละหนวยงานรบผดชอบในการดาเนนการจดทดน

เพอประชาชนตามประมวลกฎหมายทดนใหเปนไปตามนโยบายของรฐบาล

การดาเนนการของสานกจดการทดนของรฐในการดแลรกษาและคมครองปองกนทดนอน

เปนสาธารสมบตของแผนดน ไดมการจดทาโครงการทสาคญทสนองตอบภารกจดงกลาว ไดแก

โครงการจดทดนทากนและทอยอาศยใหแกประชาชนทยากจน และโครงการบรหารจดการการใช

ประโยชนในทดนของรฐเพอแกไขปญหาความยากจน เพอจดทดนทากนใหแกประชาชนทยากจน

ไมมทดนทากนหรอมนอยไมเพยงพอ โครงการรงวดทาแผนทเพอแสดงแนวเขตทดนของรฐ และ

ควบคมคมครองทดนของรฐ เพอกาหนดขอบเขตระหวางรฐกบเอกชน โดยการจดทาโครงการ

ดงกลาวไดกาหนดใหเปนตวชวดผลการปฏบตราชการของกรมทดน ผลจากการดาเนนการ

โครงการดงกลาว กอใหเกดประโยชนสขแกประชาชนโดยสวนรวมและประเทศชาต ทงในดาน

การสรางความมนคงในชวตและทรพยสน รวมทงอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ซง

สอดคลองกบนโยบายของกระทรวงมหาดไทย และของรฐบาล ทงยงสอดคลองกบรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 25550

2) การใชกระบวนการควบคมโดยองคกรฝายปกครอง ไดแก

(1) คณะกรรมการสทธมนษยชน

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต เกดขนจากแรงผลกดนและความเรยกรองตองการของ

ประชาชน ทมงหวงใหมกลไกอสระ เพอทาหนาทสงเสรม คมครอง และพทกษสทธเสรภาพของ

ประชาชนใหมผลปรากฏเปนจรง ตามทมการบญญตรบรองสทธเสรภาพอยางกวางขวาง

โดยเปนองคกรอสระ ทเกดขนตาม รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 ซงกระบวนการ

รางกฎหมายเพอจดตงคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต ภายหลงประกาศใชรฐธรรมนญแหง

ราชอาญาจกรไทย พ.ศ. 2540 นบเปนแบบอยางทดของการรางกฎหมายทมผลเกยวของกบ

ประชาชน โดยคณะรฐมนตรกาหนดใหมการประชาพจารณทวประเทศ ในขณะทภาคประชาชน

กตนตวมสวนรวมจดเวทศกษาแลกเปลยนบทเรยนของคณะกรรมการสทธมนษยชนของประเทศ

อน ๆ ซงเปนผลใหมการปรบปรงรางกฎหมายนใหดขนจากรางเดมในหลายประเดน นอกจากน

ยงไดมการบญญตรองรบไวในรฐธรรมนญแหงราชอาญาจกรไทย พ.ศ. 2550

138

อานาจหนาทตามบทบญญต ในมาตรา 257 แหง รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช 2550 ไดกาหนดใหคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตมอานาจหนาทดงตอไปน

(2.1) ตรวจสอบและรายงานการกระทาหรอการละเลยการกระทาอนเปนการละเมดสทธ

มนษยชน หรออนไมเปนไปตามพนธกรณระหวางประเทศเกยวกบสทธมนษยชนทประเทศไทย

เปนภาค และเสนอมาตรการการแกไขทเหมาะสมตอบคคลหรอหนวยงานทกระทาหรอละเลยการ

กระทาดงกลาว เพอดาเนนการ ในกรณทปรากฏวาไมมการดาเนนการตามทเสนอ ใหรายงานตอ

รฐสภาเพอดาเนนการตอไป

(2.2) เสนอเรองพรอมดวยความเหนตอศาลรฐธรรมนญ ในกรณทเหนชอบตามทมผ

รองเรยนวา บทบญญตแหงกฎหมายใดกระทบตอสทธมนษยชนและมปญหาเกยวกบความชอบดวย

รฐธรรมนญ ทงน ตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาของศาลรฐธรรมนญ

(2.3) เสนอเรองพรอมดวยความเหนตอศาลปกครอง ในกรณทเหนชอบตามทมผรองเรยน

วา กฎ คาสง หรอการกระทาอนใดในทางปกครองกระทบตอสทธมนษยชนและมปญหาเกยวกบ

ความชอบดวยรฐธรรมนญหรอกฎหมาย ทงน ตามพระราชบญญตจดตงศาลปกครองและ

วธพจารณาคดปกครอง

(2.4) ฟองคดตอศาลยตธรรมแทนผเสยหาย เมอไดรบการรองขอจากผเสยหายและเปน

กรณทเหนสมควรเพอแกไขปญหาการละเมดสทธมนษยชนเปนสวนรวม ทงน ตามทกฎหมาย

บญญต

(2.5) เสนอ แนะนโยบายและขอเสนอในการปรบปรงกฎหมาย และ กฎ

ตอรฐสภาหรอคณะรฐมนตรเพอสงเสรมและคมครองสทธมนษยชน

(2.6) สงเสรมการศกษา การวจย และการเผยแพรความรดานสทธมนษยชน

(2.7) สงเสรมความรวมมอและการประสานงานระหวางหนวยราชการ องคการเอกชน และ

องคการอนในดานสทธมนษยชน

(2.8) จดทารายงานประจาปเพอประเมนสถานการณดานสทธมนษยชนภายในประเทศ

และเสนอตอรฐสภา

(2.9) อานาจหนาทอนตามทกฎหมายบญญต

ในการปฏบตหนาทคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตตองคานงถงผลประโยชน

สวนรวมของชาตและประชาชนประกอบดวย และมอานาจเรยกเอกสารหรอหลกฐานทเกยวของ

จากบคคลใด หรอเรยกบคคลใดมาใหถอยคา รวมทงมอานาจอนเพอประโยชนในการปฏบตหนาท

ทงนตามกฎหมายบญญต ในสวนของ พ.ร.บ.คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต พ.ศ. 2552

กาหนดอานาจหนาทของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต ไวสอดคลองกบบทบญญตใน

139

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 แตไดมการบญญตในรายละเอยด 61

62 เชน ม

อานาจมหนงสอสอบถามสวนราชการ หนวยงานของรฐ หรอรฐวสาหกจ ตลอดจนบคคล นตบคคล

หรอหนวยเอกชนทเกยวของเพอใหมหนงสอชแจงขอเทจจรงหรอใหความเหนเกยวกบการปฏบต

ราชการหรองานใด ๆ หรอสงวตถ เอกสาร หรอพยานหลกฐานอนทเกยวของ หรอสงผแทนมา

ชแจงหรอใหถอยคาประกอบการพจารณา รวมทง ดาเนนการขอใหศาลทมเขตอานาจออกหมายเพอ

เขาไปในเคหสถานหรอสถานทใด ๆ เพอประโยชนในการตรวจสอบขอเทจจรงหรอเพอรวบรวม

พยาน หลกฐานตาง ๆ ทเกยวของ ซงตองกระทาเทาทจาเปนและโดยไมชกชา มฉะนนจะตองรบทา

ตามทกฎหมายกาหนด เปนตน

การพจารณาขอพพาท ของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต จากรายงานผลการ

ตรวจสอบการละเมดสทธมนษยชนโดยคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต รายงานผลการ

ตรวจสอบท 9/2547 เรอง ขอความชวยเหลอกรณทผรองปลกบานในทสาธารณะแลวถกบงคบให

รอถอน โดยผรอง คอ นางนลน เพชรแกว และผถกรอง คอ เทศบาลตาบลบานกรด อาเภอบาง

สะพาน จงหวดประจวบครขนธ62

63

คารองเรยน ผรอง (นางนลน เพชรแกว) รองวา ผรองไดปลกบานอาศยอยในทซงชาวบาน

เรยกกนวา “คอกควายตาพอย ” ซงตงอยทหม 2 ตาบลธงชย อาเภอบางสะพาน จงหวด

ประจวบครขนธ เมอวนท 30 กนยายน 2545 บรเวณบานมความกวางประมาณ 4 วา ครอบครวผรอง

ม 5คน คอพอ แม ผรอง และลกอก 2 คน

สาเหตทผรองตองปลกบานอยในทสาธารณะ เพราะเจาของทดนทเคยใหเชาอยกอนหนาน

ไดไลผรองออกจากทดนทใหเชาภายใน 7 วน ประกอบกบผรองไมมทดนเปนของตนเอง มความ

ลาบากในเรองทอยอาศยจงจาเปนทจะตองปลกบานอาศยในทดนดงกลาว

ในขณะทกาลงสรางบาน เทศบาลไดสงใหผรองรอถอนบานโดยแจงวาเปนทสาธารณะ ไมสามารถปลกสรางอาคาร และออกเอกสารสทธได แตผรองไดรบแจงจากญาตของ

นายกเทศมนตรทอาศยอานาจเทศบาลในการขบไลผรองวาไดซอทดนแปลงน และไดเอกสารสทธ

ในทดนแปลงนแลว ผรองเหนวาในเมอทด นแปลงนเปนทสาธารณะ ไมสามารถออกเอกสารสทธ

62 มาตรา 15 มาตรา 32 มาตรา 34 และมาตรา 35 แหงพระราชบญญตคณะกรรมการสทธมนษยชน

แหงชาต พ.ศ.2542

63 www.nhrc.or.th

140

ได เหตใดญาตของนายกเทศมนตรจงไดรบเอกสารสทธ และโดยขอเทจจรงแลว ทสาธารณะบรเวณ

“ดอนศาลเจา” มประชาชนอยอาศยมาเปนเวลานานแลว

ผรองมความประสงคในการรองเรยน ดงน 1. ตองการใหคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตสงเจาหนาทลงไปตรวจสอบในพนท

เพอทจะไดเขาใจสภาพความเปนจรงวาผรอง และครอบครวเปนคนยากจน ไมมทดนเปนของ

ตนเอง สาเหตทตองปลกบานในทสาธารณะ กเพราะตองการอยอาศย 2. ไมตองการใหเทศบาล หรอหนวยราชการในพนทไลรอชาวบานผทเดอดรอนทอยอาศย การตรวจสอบรายละเอยดขอเทจจรง คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตไดมอบหมาย

ใหคณะอนกรรมการคมครองสทธมนษยชน 2 พจารณาตรวจสอบเรองน โดยไดรบฟง

พยานหลกฐาน ฝายผรอง และผถกรอง ดงน

การรบฟงพยานหลกฐานฝายผรอง ปรากฏวาดงน พยานเอกสาร คารองเรยนและสาเนาโฉนดทดนขางเคยงบรเวณทผรองปลกบาน พยานบคคล มนางจนตนา แกวขาว และตวแทนกลมอนรกษธรรมชาต และสงแวดลอม

บานกรด จานวน 5 คน พยานวตถ ภาพถายเมอครงอดตของบรเวณเกดเหตกอนทผรองจะเขามาปลกบาน การรบฟงพยานหลกฐานฝายผถกรอง ปรากฏดงน พยานเอกสาร มประกาศ กฎ ระเบยบของทางราชการและแผนทแนวเขตทสาธารณะ พยานบคคล มนายจรวฒ แจวสกล นายกเทศมนตรตาบลบานกรดพรอมดวยเจาหนาทและ

ประชาชน จานวน 5 คน 3. ขอเทจจรงทรบฟงได คณะอนกรรมการคมครองสทธมนษยชน 2 ไดตรวจสอบ และรบฟงพยานหลกฐานตาง ๆ

ในการประชมครงท 4/2546 มมตใหดาเนนการตรวจสอบ 3 ประเดนดงน ประเดนแรก สภาพความเปนจรงในพนทเปนอยางไร มประชาชนอยอาศยในพนทนตงแต

เมอใด จานวนเทาไร และสภาพการถอครองทดนของประชาชนเปนอยางไร มเอกสารสทธหรอไม ประเดนทสอง เทศบาลตาบลบานกรดอาศยอานาจตามกฎหมายใดสงการใหผรองรอถอน

บานออกจากพน และเปนการใชอานาจทเหมาะสมหรอไม ประเดนทสาม หนวยราชการในพนทไดรวมกนแกปญหานอยางไร แนวทางในการ

แกปญหาเปนธรรมและเปนทางออกทดตอประชาชนในพนทหรอไม ความเหนของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต

พจารณา แลวเหนวาการดาเนนการตรวจสอบคณะอนกรรมการคมครองสทธมนษยชน 2 โดย

141

สอบถามขอมลเพมเตมจากเทศบาลตาบลบานกรด เทศบาลตาบลธงชย ประชาชนในพนท และได

เชญผรองมาชแจงขอเทจจรงเพมเตมดวยตนเอง พรอมทงเชญผวาราชการจงหวดประจวบครขนธ

มาประชมหารอแนวทางแกไขปญหาทสานกงานคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต เมอวนท 13

มถนายน 2546 ผวาราชการจงหวดฯ ไดมอบหมายให นายกตพงษ อนทรสวรรณ ปลดอาเภอบาง

สะพาน และนายจรวฒ แจวสกล นายกเทศมนตรตาบลบานกรดมารวมประชม นอกจากน คณะอนกรรมการฯ ยงไดเดนทางไปพบปลดจงหวดประจวบครขนธเมอ

วนท 16 กรกฎาคม 2546 เพอปรกษาหารอแนวทางแกปญหารวมกนระหวาจงหวด สานกงาน

เทศบาลตาบลบานกรด และประชาชนผอยอาศยในบรเวณตอนศาลเจา รวมทงการลงไปตรวจสอบ

สภาพความเปนจรงในวนเดยวกนผลการตรวจสอบสรปไดดงน ประเดนแรก สภาพความเปนจรงในพนทเปนอยางไร มประชาชนอยอาศยในพนทน

ตงแตเมอใดจานวนเทาไร และสภาพการถอครองทดนของประชาชนเปนอยางไร มเอกสารสทธ

หรอไม คณะอนกรรมการฯ ไดดาเนนการตรวจสอบขอมลอยางละเอยดทงจากเอกสาร และจาก

การลงไปดพนทจรงสรปไดวา ทดนแปลงนซงเดมประชาชนเรยกวา “คอกความตาพอย” เปนทท

ประชนชนทมอาชพทาการประมงอยอาศยกนมาตงแต พ.ศ. 2505 ปจจบนทดงกลาวเปนสวนหนง

ของพนททเรยกกนวา “ดอนศาลเจา” ซงเปนทสาธารณประโยชนของแผนดนปรากฏตามหนงสอ

สาคญสาหรบทหลวงหมายเลขท ปข 0082 ออกเมอวนท 29 กนยายน 2537 เพอแสดงเขตของทดน

อนเปนสาธารณสมบตของแผนดนประเภทพลเมองใชประโยชนรวมกน ซงตงอยท บานปากคลอง (หมท 2) ตาบลธงชย อาเภอบางสะพาน จงหวดประจวบครขนธ ทดนแปลงนมเนอ

ทประมาณ 5 ไร 3 งาน 6 ตารางวา อยในความดแลรกษาของกระทรวงมหาดไทย แตประชาชนทอย

ในทดนแปลงดงกลาวไมไดรบทราบวาทางราชการมการออกหนงสอสาคญแตอยางใด ในปจจบนมประชาชนปลกบานอยอาศยรวมกนจานวน 45 หลงคาเรอน โดยสวนใหญไดเขามาอย

อาศยกอนททางราชการออกหนงสอสาคญดงกลาว การสรางบานอยอาศยของประชาชนในทดนแปลงดงกลาว ในระยะแรกเรมจาการ ปลกเพงพกอยางชวคราวรมทะเลในพนทวางเปลา เพอเปนทพกพงทงกอน และหลงจากทาการ

ประมงในทะเล ตอมากเปลยนเปนทบานพกอาศยแบบถาวร และมการขยายจานวนครวเรอนมาก

ขน โดยไมมผใดมาอางกรรมสทธในทดนแตประการใด ประชาชนจงอาศยกนมาโดยไมมเอกสาร

สทธ แตในปจจบนมประชาชนบางราย ทมใชผทอยในพนทนมาแตเดม และมฐานะคอนขางด ไดซอทดนจากผทอยมาแตเดมไปขอออกเอกสารสทธ สวนคนยากจนทอาศยอยในพนทนมา เปนเวลานานไมมเอกสารสทธ จากการลงไปดพนทคณะอนกรรมการ ฯ พบวามประชาชนบางราย

142

ทมฐานะดไดรบเอกสารสทธและปลกสรางบานทมนคงอยในพนทน แตเพยงแคขามถนนเลก ๆ ในหมบานมาอกฝงหนงกเปนทอยอาศยของคนยากจนซงสภาพบานทรดโทรม ไมมนคง และ ไมสามารถซอมแซมบานไดเพราะเทศบาลตาบลบานกรดหามมใหทาการกอสรางใด ๆ คนยากจน

จงประสบกบความยากลาบากในเรองทอยอาศยเปนอยางมาก ประเดนทสอง เทศบาลตาบลบานกรดอาศยอานาจตามกฎหมายใด สงการใหผรองรอ

ถอนบานออกจากพนท และเปนการใชอานาจทเหมาะสมเพยงหรอไม คณะอนกรรมการฯ ไดศกษาพระราชบญญตและระเบยบตาง ๆ ทเทศบาลใชในการ

บรหารงานพบวาการดแลพนทสาธารณะในเขตเทศบาลนน เทศบาลมอานาจตามพระราชบญญต

เทศบาล พ.ศ.2496 พระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ. 2522 ระเบยบกระทรวงมหาดไทยวาดวย

การดแลสาธารณสมบตของแผนดน พ.ศ.2515 และคาสงกระทรวงมหาดไทยท 890/2498 ลงวนท 16 มนาคม พ.ศ.2498 เรองมอบหมายใหทบวงการเมองอนมอานาจหนาทดแล

และดาเนนการคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนหรอทรพยสนของแผนดน นายกเทศมนตรตาบลบานกรดจงไดอาศยอานาจตามพระราชบญญต และระเบยบ

ดงกลาวมาดาเนนการกบผรอง อยางไรกตาม คณะอนกรรมการฯ เหนวา แมเทศบาลมอานาจตาม

กฎหมายทจะดาเนนการดงกลาวได แตกควรคานงถงความเดอดรอนของประชาชน เพราะ

ประชาชนทยากจนผอยอาศยในพนทนมานาน และเมอประชาชนทราบวาเปนทสาธารณะกได

แสดงเจตนาขอทาสญญาระยะยาว เพราะไมตองการออกจากพนทเพราะอยใกลทะเล ซงเปนแหลง

ทามาหากน แตเทศบาลเสนอใหเชาเพยงหนงป จงควรหาทางออกอยางอนทไมทาใหประชาชนตอง

ยายออกจากพนท ซงยงเปนการชวยเหลอประชาชนใหสามารถประกอบอาชพประมงพนบาน ซง

เปนอาชพทสจรต พออยพอกนไดตอไป ประเดนทสาม หนวยราชการในพนท และกรมทดนไดรวมกนแหปญหานอยางไร

แนวทางในการแกปญหาเปนธรรมและเปนทางออกทดตอประชาชนในพนทหรอไม คณะอนกรรมการฯ ไดตรวจสอบขอมลจากผวาราชการจงหวดประจวบครขนธ

นายอาเภอบางสะพาน และกรมทดนพบวา หนวยราชการไดพยายามตดตามแกไขปญหานอยาง

ตอเนอง กลาวคอ ในระดบอาเภอ เมอไดรบหนงสอจากเทศบาลตาบลบานกรดท ปข 52801 ลงวนท 15 ตลาคม 2545 แจงเรอง ประชาชนเขาไปอยอาศยในทสาธารณประโยชนดอนศาลเจา และขอหารอนายอาเภอบางสะพานในการแกไขปญหาการดแลทสาธารณะดงกลาวขางตน

นายอาเภอบางสะพานไดทาหนงสอท ปข 032/4821 ลงวนท 28 พฤศจกายน 2545 ถงนายกเทศมนตรตาบลบานกรด พรอมทงสงสาเนาระเบยบกระทรวงมหาดไทยฯ สาเนาหนงสอ

143

กรมทดน และสาเนาเอกสารตาง ๆ ทเกยวของอกหลายฉบบไปยงนายกเทศมนตรฯ รวมทงได

อธบาย และใหคาแนะนาการใชอานาจหนาทขององคการปกครองทองถนในการดแลรกษาและ

คมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณะสมบตของแผนดนอยางชดเจน จากคาแนะนาของนายอาเภอในจดหมายฉบบดงกลาว เปนคาแนะนาทมแนวทางปฏบต

ไดอยางชดเจนโดยไดเสนอทางออกไว 2 แนวทาง กลาวคอ ขอท 2.3 ตรวจสอบวาราษฎรดงกลาวไดครอบครองทาประโยชน ทดนอยกอนวนท

ประกาศของคณะปฏวตฉบบท 96 ลงวนท 29 กมภาพนธ 2515 ใชบงคบหรอไม ถาปรากฏวาอย

กอนใหดาเนนการแจงใหผทครอบครองออกจากทดนของรฐ โดยปฏบตตามระเบยบของ

คณะกรรมการจดสรรทดนแหงชาตฉบบท 3 (พ.ศ.2515) วาดวย วธปฏบตในการแจงและออกคาสง

แกผฝาฝนตามมาตรา 9 แหงประมวลกฎหมายทดน หากฝาฝนถอเปนความผดตามมาตรา 108 แหง

ประมวลกฎหมายทดน แตถาปรากฏวาอยหลงจากทระเบยบของคณะกรรมการจดทดนแหงชาต

ฉบบท 3 มผลใชบงคบ ถอเปนความผดตามมาตรา 108 ทวแหงประมวลกฎหมายทดน แตกอน

ดาเนนการ จะตองนาเสนอตอคณะกรรมการการประสานการแกไขการบกรกทดนของรฐสวน

จงหวด (กบร.สวนจงหวด) เพอพจารณากอน

และขอ 2.4 ในกรณทเทศบาลตาบลบานกรดเหนวา ทดนสาธารณประโยชนตอนศาลเจา

ไมมความจาเปนตองสงวนไว เพอใหพลเมองใชประโยชนรวมกนอกตอไป กควรดาเนนการถอน

สภาพเพอจดใหประชาชนเชาอยอาศยตอไป ในระดบจงหวด กเคยใหคาแนะนานายอาเภอบางสะพานเปนหนงสอ ท ปช

0017.3/7458 ลงวนท 27 มนาคม 2544 กรณผใชนาม “ประชาชนชาวบานกรด ตาบลธงชย และ

ตาบลใกลเคยง อาเภอบางสะพาน ” กลาวหานางจนตนา แกวขาว ประธานกลมอนรกษธรรมชาต

และสงแวดลอมบานกรดกบพวก ปลกสรางบานเรอเพออยอาศย และประกอบการคาอยางถาวร บกรกทสาธารณประโยชนตอนศาลเจา ซงเปนทสาธารณประโยชนอกแปลงหนงทอยใกลเคยงกบท

ทนางนลน เพชรแกว ซงเปนผรองในครงน และไดรบทราบวาผทปลกบานอยอาศยในทดน ดงกลาว มไดมเจตนาครอบครองทดน เพอยดเปนสวนตวแตอยางใด และยนดเสยคาเชาใหกบ

ทางราชการ จงหวดจงไดของใหอาเภอบางสะพานแจงองคกรปกครองสวนทองถนในพนทให

เสนอเรองการขอเชาทสาธารณประโยชนดอนศาลเจขา ตามาระเบยบขนตอนของทางราชการตอไป นอกจากน ในกรณของนางนลน เพชรแกว เมอคณะอนกรรมการฯ ไดไปประชม

รวมกบปลดจงหวด หวหนากลมสงเสรมการปกครองทองถน เจาพนกงานทดนจงหวด นกวชาการ

ทดน เจาพนกงานปกครอง และนตกรของสานกงานจงหวด เพอทจะหาแนวทางในการแกไขปญหา

รวมกนเมอวนท 16 กรกฎาคม 2546 โดยมนายกเทศมนตรตาบลบานกรด และประชาชน

144

ในพนทอก 2 รายเขารวมประชมดวยนน จงหวดประจวบครขนธกไดใหความรวมมอในการ

หาทางออกอยางด โดยไดของใหนายกเทศมนตรฯ ปฏบตตามคาแนะนาของนายอาเภอบางสะพาน

ทไดเสนอทางเลอกได 2 แนวทางดงทไดกลาวขางตน เพอทจะไดแกปญหาความเดอดรอน

ของประชาชนทยากจน และไมมทดนเปนของตนเองใหอยในพนทเดมตอไป ทงนใหเปนไปตาม

ระเบยบและขนตอนของราชการ เมอกรมทดนไดรบหนงสอจากผวาราชการจงหวดประจวบครขนธท ปข002.1/28671

ลงวนท 28 ธนวาคม 2544 แจงผลการดาเนนการกรณประชาชนชาวบานกรด ตาบลธงชย และ

ตาบลใกลเคยง อาเภอบางสะพาน รองเรยนวามกลมบคคลบกรทดนสาธารณประโยชน ปลกสราง

บานเรอนเพออยอาศย และประกอบการคาอยางถาวรบกรกทสาธารณประโยชน

ดอนศาลเจา กรมทดนจงไดมหนงสอท มท 0723.2/23742 ลงวนท 9 สงหาคม 2545 แนะนาผวา

ราชการจงหวดประจวบครขนธใหตรวจสอบระยะเวลา ทราษฎรครอบครองทาประโยชน

ในทดน และเสนอวาในกรณทจงหวดพจารณาแลว เหนวาทดนดงกลาวราษฎรไดอาศยครอบครอง

ทาประโยชนและจาเปนตองสงวนตอไปอก ถาอยในเขตปฏรปกควรดาเนนการตามกฎหมายปฏรป

ทดนตอไป แตถาไมอยในเขตปฏรปทดนกควรดาเนนการถอนสภาพเพอจดใหเชาตอไป จากลาดบเหตการณทงหมดดงกลาวขางตน คณะอนกรรมการฯ มความเหนวา หนวย

ราชการในพนทและกรมทดนไดรวมกนแกปญหานอยางตอเนอง โดยกรมทดนไดยดถอประมวล

กฎหมายทดน และระเบยบกระทรวงมหาดไทย วาดวยการดแลรกษาและคมครองปองกนทดน

อนเปนสาธารณสมบตของแผนดน พ.ศ. 2544 เปนหลกในการใหคาแนะนาตอจงหวด

ประจวบครขนธ อาเภอบางสะพาน และเทศบาลตาบลบานกรดรบไปดาเนนการ แนวทางทหนวย

ราชการระดบทเหนอกวาเทศบาลตาบลบานกรดเสนอ คอ การถอนสภาพทสาธารณประโยชน

ดอนศาลเจาจากประเภทพลเมองใชประโยชนรวมกน เปลยนสภาพมาใหประชาชนเชาอยอาศย

เปนแนวทางทปฏบตไดตามระเบยบกระทรวงมหาดไทยฉบบดงกลาว ซงนาจะเปนแนวทาง

ทเปนธรรมกบประชาชนสวนใหญทอาศยอยในพนทแหงนมานาน กอนทจะมการออกหนงสอ

สาคญสาหรบทหลวงซงออกเมอวนท 29 กนยายน 2537 คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตจงเหนวา การตรวจสอบของคณะอนกรรมการ

คมครองสทธมนษยชน 2 ตรวจสอบดวยความรอบคอบ โดยศกษาจากเอกสาร ตรวจสอบขอเทจจรง

จากพยานตาง ๆ ทงภาครฐ และภาคประชาชน ทงยงไดเดนทางไปศกษาสถานทจรง พรอมทงม

ความเหนในการตรวจสอบประเดนทงสาม เปนกรณตวอยางของการหาทางออกทควรตงอยบน

145

พนฐานของการชวยเหลอประชาชน โดยไมซ าเตมใหประชาชนตองทกขยากมากขน เทศบาลตาบล

บานกรดควรแกไขปญหาโดยใชแนวทางน มตของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต

ไดพจารณาแลว มมตวาจากบทเรยนของกรณเทศบาลตาบลบานกรดมคาสงใหประชาชนทปลก

บานในทสาธารณะรอถอนบานเทศบาลตาบลบานกรดควรแกไขปญหาโดยใชแนวทางท

คณะอนกรรมการคมครองสทธมนษยชน 2 ศกษาและตรวจสอบ จงมขอเสนอแนะตอหนวยงานทเกยวของใหมการกาหนดและดาเนนการตามนโยบายและ

มาตรการตางๆ ดงน 1. เทศบาลตาบลบานกรด 1.1 ควรใชมาตรการในการดาเนนการกบทดนแปลงท 2 ตามคาแนะนาของ อาเภอ

บางสะพาน และจงหวดประจวบครขนธ ทใหทาการถอนสภาพทสาธารณประโยชนดอนศาลเจา

จากประเภทพลเมองใชประโยชนรวมกน เปลยนสภาพมาใหประชาชนเชาอยอาศยระยะยาว 1.2 ควรสารวจการถอครองกรรมสทธในทด นในบรเวณทสาธารณะดอนศาลเจา

และพนทใกลเคยงอยางจรงจงถงการไดมาซงเอกสารสทธ หากพบวาไดมาไมถกตองกตองเพกถอน

กรรมสทธอยางตรงไปตรงมา ไมมการเลอกปฏบต 2. จงหวดและอาเภอ 2.1ควรมนโยบายทชดเจนทมงเนนใหหนวยงานทอยภายใตการกากบดแล

ดาเนนการแกไขปญหาความเดอดรอนของประชาชน โดยคานงถงผลประโยชนทจะเกดขนกบ

ประชาชนเปนหลก มใชการคานงถงแตประโยชนของทางราชการเพยงอยางเดยว ซงอาจเปนผลให

เกดการละเมดสทธมนษยชน และทาใหประชาชนไดรบความเดอนรอน 2.2 ควรมมาตรการในการปองกนไมใหขาราชการหรอพนกงานของหนวยงานท

อยภายใตการกากบดแลอยภายใตผมอทธพล เชน มาตรการหามไมใหหนวยงานของรฐรบของ

บรจาคจากผมอทธพลทหวงสงตอบแทนจากทางราชการในการอานวยความสะดวกใหผมอทธพล

กระทาการฝาฝนกฎหมายหรอระเบยบของทางราชการ เปนตน

3. องคกรปกครองสวนทองถน (องคการบรหารสวนตาบล เทศบาล องคการบรหารสวน

จงหวด) 3.1 ควรมมาตรการทจะดแลรกษาทดนในพนททอยในเขตอานาจรบผดชอบท

ประชาชนใชประโยชนรวมกนอยางจรงจง ไมวาเปนโดยสภาพทดนหรอทางราชการไดสงวนไวก

ตาม องคการปกครองสวนทองถนควรมมาตรการปองกนการบกรก หรอเขาไปยดครองโดยผม

อทธพลในทองถนโดยอาศยชองวางของกฎหมาย

146

3.2 องคการปกครองสวนทองถนควรจดการสารวจ และจดทาทะเบยนทดน

สาธารณประโยชนในพนทในเขตอานาจรบผดชอบอยางละเอยด หากพบวามผไดรบเอกสารสทธ

ในพนทสาธารณะ ตองทาการสอบสวน และดาเนนการตามขนตอนของกฎหมาย ทจะเพกถอน

กรรมสทธของผทไดเอกสารสทธมาโดยไมชอบดวยกฎหมาย 3.3 องคการปกครองสวนทองถนควรใชอานาจหนาททกาหนดไวในกฎหมาย

ในการบาบดทกขบารงสขประชาชนผทกขยาก และยดถอผลประโยชนของประชาชนสวนใหญ

เปนสาคญ การแกไขปญหาตองอยบนพนฐานของการเคารพศกดศรความเปนมนษยชน

และตองหลกเลยงทจะใชอานาจหนาทในการรกษาผลประโยชนของผมอทธพลในทองถน 4. กระทรวงมหาดไทย โดยกรมสงเสรมการปกครองทองถน ขอใหดาเนนการประสานหนวยราชการสวนภมภาคทเกยวของ และเทศบาลบานกรดให

แกไขปญหาน ตามแนวทางทหนวย ราชการในพนท และกรมทดนเสนอแนะ ภายใน 60วน

(2) ผตรวจการแผนดน

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พธศกราช 2550 มบทบญญตในเรองผตรวจการ

แผนดน ดงน

มาตรา 242 ผตรวจการแผนดนมจานวนสามคน ซงพระมหากษตรยทรงแตงตงตาม

คาแนะนาของวฒสภา จากผซงเปนทยอมรบนบถอของประชาชน มความรอบรและม

ประสบการณในการบรหารราชการแผนดน วสาหกจ หรอกจกรรมอนเปนประโยชนรวมกนของ

สาธารณะ และมความซอสตยสจรตเปนทประจกษ

ใหผไดรบเลอกเปนผตรวจการแผนดนประชมและเลอกกนเองใหคนหนงเปนประธาน

ผตรวจการแผนดนแลวแจงผลใหประธานวฒสภาทราบ

ใหประธานวฒสภาเปนผลงนามรบสนองพระบรมราชโองการแตงตงประธาน

ผตรวจการแผนดนและผตรวจการแผนดน

คณสมบตและลกษณะตองหามของผตรวจการแผนดนใหเปนไปตามพระราชบญญต

ประกอบรฐธรรมนญวาดวยผตรวจการแผนดน

ผตรวจการแผนดนมวาระการดารงตาแหนงหกปนบแตวนทพระมหากษตรยทรง

แตงตง และใหดารงตาแหนงไดเพยงวาระเดยว

ใหมสานกงานผตรวจการแผนดนเปนหนวยงานทเปนอสระในการบรหารงานบคคล

การงบประมาณ และการดาเนนการอน ทงน ตามทกฎหมายบญญต

147

มาตรา 243 การสรรหาและการเลอกผตรวจการแผนดนใหนาบทบญญตมาตรา 206

และมาตรา 207 มาใชบงคบโดยอนโลม โดยใหมคณะกรรมการสรรหาจานวนเจดคนประกอบดวย

ประธานศาลฎกา ประธานศาลรฐธรรมนญ ประธานศาลปกครองสงสด ประธานสภาผแทนราษฎร

ผนาฝายคานในสภาผแทนราษฎร บคคลซงทประชมใหญศาลฎกาคดเลอกจานวนหนงคน และ

บคคลซงทประชมใหญตลาการในศาลปกครองสงสดคดเลอกจานวนหนงคน และใหนาบทบญญต

มาตรา 231 (1) วรรคสอง มาใชบงคบดวยโดยอนโลม

มาตรา 244 ผตรวจการแผนดนมอานาจหนาท ดงตอไปน

(1) พจารณาและสอบสวนหาขอเทจจรงตามคารองเรยนในกรณ

(ก) การไมปฏบตตามกฎหมาย หรอปฏบตนอกเหนออานาจหนาทตามกฎหมายของ

ขาราชการ พนกงาน หรอลกจางของหนวยราชการ หนวยงานของรฐ หรอรฐวสาหกจ หรอราชการ

สวนทองถน

(ข) การปฏบตหรอละเลยไมปฏบตหนาทของขาราชการ พนกงาน หรอลกจางของ

หนวยราชการ หนวยงานของรฐ หรอรฐวสาหกจ หรอราชการสวนทองถน ทกอใหเกดความ

เสยหายแกผรองเรยนหรอประชาชนโดยไมเปนธรรม ไมวาการนนจะชอบหรอไมชอบดวยอานาจ

หนาทกตาม

(ค) การตรวจสอบการละเลยการปฏบตหนาทหรอการปฏบตหนาทโดยไมชอบดวย

กฎหมายขององคกรตามรฐธรรมนญและองคกรในกระบวนการยตธรรม ทงน ไมรวมถงการ

พจารณาพพากษาอรรถคดของศาล

(ง) กรณอนตามทกฎหมายบญญต

(2) ดาเนนการเกยวกบจรยธรรมของผดารงตาแหนงทางการเมองและเจาหนาท

ของรฐตามมาตรา 279 วรรคสาม และมาตรา 280

(3) ตดตาม ประเมนผล และจดทาขอเสนอแนะในการปฏบตตามรฐธรรมนญ รวม

ตลอดถงขอพจารณาเพอแกไขเพมเตมรฐธรรมนญในกรณทเหนวาจาเปน

(4) รายงานผลการตรวจสอบและผลการปฏบตหนาทพรอมขอสงเกตตอคณะรฐมนตร

สภาผแทนราษฎร และวฒสภา ทกป ทงน ใหประกาศรายงานดงกลาวในราชกจจานเบกษาและ

เปดเผยตอสาธารณะดวย การใชอานาจหนาทตาม (1) (ก) (ข) และ (ค) ใหผตรวจการแผนดนดาเนนการเมอม

การรองเรยน เวนแตเปนกรณทผตรวจการแผนดนเหนวาการกระทาดงกลาวมผลกระทบตอความ

เสยหายของประชาชนสวนรวมหรอเพอคมครองประโยชนสาธารณะ ผตรวจการแผนดนอาจ

พจารณาและสอบสวนโดยไมมการรองเรยนได

148

มาตรา 245 ผตรวจการแผนดนอาจเสนอเรองตอศาลรฐธรรมนญหรอศาลปกครองได

เมอเหนวามกรณดงตอไปน

(1) บทบญญตแหงกฎหมายใดมปญหาเกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญ ใหเสนอเรอง

พรอมดวยความเหนตอศาลรฐธรรมนญ และใหศาลรฐธรรมนญพจารณาวนจฉยโดยไมชกชา ทงน

ตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาของศาลรฐธรรมนญ

(2) กฎ คาสง หรอการกระทาอนใดของบคคลใดตามมาตรา 244 (1) (ก) มปญหา

เกยวกบความชอบดวยรฐธรรมนญหรอกฎหมาย ใหเสนอเรองพรอมดวยความเหนตอศาลปกครอง

และใหศาลปกครองพจารณาวนจฉยโดยไมชกชา ทงน ตามพระราชบญญตวาดวยการจดตง

ศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง

พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยผตรวจการแผนดนของรฐสภา พทธศกราช

2542 ไดกาหนดอานาจหนาทของผตรวจการแผนดนของรฐสภาไวดงน

1. พจารณาและสอบสวนหาขอเทจจรงตามคารองเรยนในกรณ

______ @1.1 เรองทขาราชการ พนกงานของรฐหรอลกจางของหนวยราชการ หนวยงานของรฐ

หรอรฐวสาหกจ หรอขาราชการสวนทองถนไมปฏบตตามกฎหมายหรอปฏบตนอกเหนออานาจ

หนาท

________1.2_เรองทขาราชการ พนกงานของรฐหรอลกจางของหนวยราชการ หนวยงานของรฐ

หรอรฐวสาหกจ หรอขาราชการสวนทองถน ปฏบตหรอละเลยไมปฏบตหนาทโดยกอใหเกดความ

เสยหายแกผรองเรยน หรอประชาชนโดยไมเปนธรรม ไมวาการปฏบตนนจะชอบหรอไมชอบดวย

อานาจหนาทตามกฎหมายกตาม

________1.3 _กรณอนตามทกฎหมายบญญต

2. จดทารายงานพรอมทงเสนอความเหนและขอเสนอแนะตอรฐสภา

________2.1 _รายงานเฉพาะเรอง

________2.2 _รายงานประจาป (ภายในเดอนมนาคมของทกป)

3. เสนอเรองพรอมทงความเหนตอศาลรฐธรรมนญหรอศาลปกครองเพอวนจฉยในกรณท

เหนวา บทบญญต __แหงกฎหมาย กฎ ขอบงคบ หรอการกระทาใดของบคคลตามขอ 1 มปญหา

เกยวกบ ความชอบดวยรฐธรรมนญ

4. เสนอแนะตอหนวยราชการ หนวยงานของรฐหรอรฐวสาหกจ หรอราชการสวนทองถน

ทเกยวของเพอพจารณา ดาเนนการใหมการปรบปรงหรอแกไขเพมเตมกฎหมาย กฎ ระเบยบ

ขอบงคบ หรอมต คณะรฐมนตรในเรองดงกลาวตอไป ในกรณทเกยวกบมตคณะรฐมนตรใหสง

รายงานดงกลาวใหคณะรฐมนตรทราบดวย

149

5. แจงใหหนวยงานทมอานาจสอบสวนและผบงคบบญชาของขาราชการ พนกงานหรอ

ลกจางของหนวยราชการ หนวยงานของรฐหรอรฐวสาหกจ หรอขาราชการสวนทองถน ดาเนนการ

ตามอานาจหนาท เมอเหนวามเหต_อนควรสงสยวามการทจรต หรอประพฤตมชอบในวงราชการ

หรอมมลความผดทางอาญา หรอมมลความผด ทางวนย และใหหนวยงานทมอานาจสอบสวนและ

ผบงคบบญชาดงกลาว แจงผลการดาเนนการใหผตรวจการแผนดนของรฐสภา ทราบทก 3 เดอน

6. ขอใหหนวยราชการ หนวยงานของรฐ หรอรฐวสาหกจ หรอราชการสวนทองถนสง

หนงสอชแจงขอเทจจรงหรอ __ใหความเหนในการปฏบตงาน หรอสงวตถ เอกสาร หลกฐาน หรอ

พยานหลกฐานอนทเกยวของเพอประกอบการพจารณา และสามารถใหหวหนางานดงกลาว

เจาหนาทของรฐ พนกงานอยการ พนกงานสอบสวน หรอบคคลใดมาใหถอยคา หรอสงวตถ

เอกสาร หลกฐานหรอพยานหลกฐานอนทเกยวของเพอประกอบการพจารณา รวมทงขอใหศาลสง

วตถเอกสาร หลกฐาน หรอพยานหลกฐานอนทเกยวของเพอประกอบการพจารณา นอกจากนน

ยงสามารถตรวจสอบสถานททเกยวกบเรองทมการรองเรยน

7. ออกระเบยบกาหนดหลกเกณฑ เพอปฏบตตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวา

ดวย ผตรวจการแผนดนของรฐสภา พทธศกราช 2542

3. การพจารณาขอพพาทเกยวกบการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดนโดย ผตรวจการ

แผนดน

3.1 รายงานการสอบสวนเรองรองเรยนกลมนายทนและผมอทธพลบกรกทงสงวนเลยง

สตว ตาบลทงสง อาเภอทงใหญ จงหวดนครศรธรรมราช 63

64 ความเปนมา มผรองเรยนตอผตรวจการแผนดนของรฐสภา เพอขอใหตรวจสอบ

ขอเทจจรง ในเรองทผรองกลาวอางวา มกลมบคคลผมอทธพลไดรวมกนบกรกทาลายทงสงวน

เลยงสตว หมท 3 ตาบลทงสง อาเภอทงใหญ จงหวดนครศรธรรมราช หรอทชาวบานเรยกกนวา “ทง

หดมา” และสวนปาเฉลมพระเกยรตแดสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ ซงอยในพนทของทง

สงวนเลยงสตวดงกลาว เพอแสวงหาผลประโยชนสาหรบตนเองและพวกพอง โดยไดรวบรวมกลม

พรรคพวกตงเปน กลมเกษตรกรเลยงโคพนเมอง พรอมทงทาโครงการและนางบประมาณมาบรหาร

จดการและดาเนนการ ของกลม โดยมการกนรวลวดหนาม สรางโรงเรอน ไถท ปลกหญา และอน ๆ

ทง ๆ ทโรงเรอนเกากมอยและใชการไดด รวลวดหนามกมและหญากสมบรณ เปนการสนเปลอง

64

www.ombudsman.go.th

150

งบประมาณแผนดน นอกจากนน บรเวณพนทตดกบรวลวดหนามทางทศใตกถกพรรคพวกของกลม

น โคน ถาง ทาลาย เพอจะไดจบจองปลกผลอาสน

ผตรวจการแผนดนของรฐสภา พรอมดวยคณะเจาหนาท สานกงานผตรวจการแผนดน

ของรฐสภา ผใหญบาน และเจาหนาทอาเภอทงใหญไดลงพนทตรวจสอบขอเทจจรง ปรากฏวา ทง

สงวนเลยงสตว “ทงหดมา ” เปนทงหญาหลกสาคญทไดมการสงวนไวเพอใหเปนทสาธารณะให

ประชาชนใชประโยชนรวมกนในการเลยงโค เดมมเนอทประมาณ 3,000 ไร แตถกบกรกจนเหลอ

เนอทประมาณ 1,000 ไร และปจจบนยงมการบกรกตอไปอก โดยมการปลกสรางโรงเรอนเลยงสกร

และมการปลกตนยางพารา มการใชยาฆาหญาทาใหราษฎรไมสามารถทาการเลยงสตวได

และมการใชงบประมาณขององคการบรหารสวนตาบลทงสงสรางโรงเรอนทขนโคมาเปนเวลา

๒ ป แตยงไมมการใชประโยชนแตประการใด

จากการตรวจสอบขอมลเพมเตมพบวาไดมราษฎรอกกลมหนงรองเรยนเรองกลม

นายทนบกรกทงสงวนเลยงสตว “ทงหดมา” เชนเดยวกน โดยวนท 24 ตลาคม 2547 ไดยนหนงสอ

รองเรยนตอรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ และวนท 10 พฤศจกายน 2547

ไดยนหนงสอรองเรยนตอนายกรฐมนตร (รองเรยนผานตแดง) ซงเมอวนท 16 กมภาพนธ 2548

ประธานคณะกรรมการตดตามและประสานงานตามการสงการของนายกรฐมนตร ไดขอใหกรม

ทดนพจารณาดาเนนการ และเมอวนท 26 เมษายน 2548 กรมทดนไดมหนงสอถงผวาราชการ

จงหวดนครศรธรรมราช ใหตรวจสอบขอเทจจรงและพจารณาดาเนนการตามอานาจหนาทใหเปน

ทยต ซงเมอวนท 7 มถนายน 2548 เจาพนกงานทดนจงหวด ปฏบตราชการแทนผวาราชการ

จงหวด นครศรธรรมราช มหนงสอถงอธบดกรมทดนแจงวา ทสาธารณประโยชนดงกลาวยงไมม

หนงสอสาคญสาหรบทหลวง จงยงไมทราบขอบเขตทแนชด แตขณะนองคการบรหารสวนตาบล

ทงสงไดขอออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงกบสานกงานทดนจงหวดนครศรธรรมราช สาขาทง

สงแลวอยระหวางการดาเนนการของเจาหนาทผรงวด ยงไมไดมาดาเนนการใหเสรจสนตามคาขอ

จากการประสานงานกบกรมทดนและจากการศกษาเอกสารของกรมทดน ไดขอมล เพมเตมวา

นายอาเภอทงใหญไดยนคาขอรงวดออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงแปลงทสาธารณประโยชน “ทง

เสมดเตย” ซงมเนอทตามทะเบยนทสาธารณประโยชน 3,082 ไร เมอวนท 5 สงหาคม 2532 ผลการ

รงวดปรากฏวาไดเนอท 1,283 ไรเศษ นอยกวาทะเบยนทสาธารณประโยชนจานวน 1,789 ไรเศษ

ซงทางสานกงานทดนจงหวดนครศรธรรมราชไดทาการประกาศออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงไป

เมอวนท 2 สงหาคม 2533 แตไมมรายงานการปดประกาศแตอยางใด เมอวนท 15 พฤษภาคม

2534 จงหวดนครศรธรรมราชไดมหนงสอถงอาเภอทงใหญพรอมสงรปแผนทกระดาษบางไป

เพอใหอาเภอนารปแผนทลงระวางรปถายทางอากาศ เพอจะไดทาการรงวดตรวจสอบและซอมหลก

151

เขต เนองจากมผบกรกถอนหลกเขต ตอมาเมอวนท 2 กมภาพนธ 2537 เจาหนาทบรหารงานทดน

อาเภอ ไดทาบนทกขอความเสนอนายอาเภอทงใหญวาจะพจารณาขอยตแนวเขตของท

สาธารณประโยชน “ทงเสมดเตย” อยางไร หากยดถอตามแนวเขตของทะเบยนทสาธารณประโยชน

คอ เนอท 3,082 ไร กตองยกเลกเรองทไดทาการรงวดไว และเสยคาใชจายรงวดใหม พรอมทง

แตงตงกรรมการไปชแนวเขตทดนใหม หากจะยดถอตามผลการรงวดทดนทไดรงวดแลว คอ 1 ,283

ไรเศษ กแจงใหจงหวดสงรายงานการปดประกาศเพอดาเนนการตอไป ซงหลงจากนนเปนตนมาก

ไมปรากฏหลกฐานการตดตอ ประสานงานในเรองนอกแตอยางใด ตอมาเมอวนท 1 สงหาคม 2546

องคการบรหารสวนตาบลทงสงไดมหนงสอถงสานกงานทดนจงหวดนครศรธรรมราช สาขาทงสง

เพอขอประมาณการคาใชจายในการรงวดออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง และเมอวนท 27

ตลาคม 2547 ทางองคการบรหาร สวนตาบลทงสงไดมาขอนดรงวดเพอทาการออกหนงสอสาคญ

สาหรบทหลวงดงกลาว ซงชางไดออกไป ทาการรงวดเมอวนท 24 ธนวาคม 2547 แตไมสามารถ

ดาเนนการใหแลวเสรจได เนองจากอาเภอทงใหญและองคการบรหารสวนตาบลทงสงยงไมได

แตงตงผแทนใหเปนผนาชเขต และจากการสารวจ เบองตนพบวามผบกรกอยบางสวน สรปผลจาก

การตรวจสอบขอเทจจรงไดวา ขณะนยงไมไดดาเนนการ รงวดออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง

แปลงทสาธารณะ “ทงเสมดเตย” แตอยางใด

กฎหมาย ระเบยบของทางราชการ นโยบายรฐบาล และมตคณะรฐมนตร ทเกยวของ

ไดแก รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ประมวลกฎหมายทดน

พระราชบญญตลกษณะปกครองทองท พระพทธศกราช 2457 พระราชบญญตกาหนดแผนและ

ขนตอนการกระจายอานาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ. 2542 พระราชบญญตสภาตาบล

และองคการบรหารสวนตาบล พ.ศ. 2537 แกไขเพมเตม (ฉบบท 5) พ.ศ. 2546 และระเบยบของ

กระทรวงมหาดไทย ไดกาหนดใหรฐ หนวยงานของรฐ และองคกรปกครองสวนทองถน มหนาท

ดแลรกษาและดาเนนการคมครองสาธารณสมบตของแผนดน อกทงกระทรวงมหาดไทยไดมหนงสอ

ลงวนท 21 กรกฎาคม 2546 เรองการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ กาหนดใหจงหวดและ

คณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐระดบจงหวด (กบร.จงหวด) ดาเนนการควบคม

กากบ ตดตาม ดแล ใหหนวยงานของรฐทดแลหรอใชประโยชนในทดนของรฐ ใหหมนตรวจสอบ

ระมดระวงอยาใหมการบกรกทดนของรฐเปนอนขาด หากมหรอพบเหนการบกรกทดนของรฐให

ดาเนนการตามกฎหมาย ระเบยบ คาสง มตคณะรฐมนตรทเกยวของ และดาเนนการตามนโยบาย

แผนงาน มาตรการแกไข ปญหา และปองกนการบกรกทดนของรฐตามท กบร.กาหนดโดยเครงครด

ถาปรากฏวา การบกรกทดน ของรฐดงกลาวมเจาหนาทผใดใหการสนบสนนชวยเหลอหรอมสวน

รวมดวย กใหดาเนนการทาง วนยและทางอาญาโดยเดดขาดทกรายไป นอกจากน กรมทดนไดม

152

หนงสอลงวนท 12 พฤศจกายน 2545 เรองการควบคมและเรงรดการออกหนงสอสาคญสาหรบท

หลวง โดยขอใหจงหวดกาชบเจาหนาทเอาใจใสและใหความสนใจเรงรดการออกหนงสอสาคญ

สาหรบทหลวงอยางจรงจง โดยใหดาเนนการไปตามระเบยบปฏบตทเกยวของอยางเครงครดและ

ตอเนอง

ผลการสอบสวนและการพจารณา

1. การพจารณาดานกฎหมาย

การบกรกทงสงวนเลยงสตว “ทงหดมา ” หรอ “ทงเสมดเตย ” การแผวถางทาลายปา

เฉลมพระเกยรตฯ และการเอาทรพยสมบตของแผนดนไปแปลงสภาพนาไปใชหาประโยชน สวน

ตน เปนการละเมดกฎหมายบานเมองและไมปฏบตตามระเบยบของทางราชการ หนวยงานท

เกยวของซงมหนาทรบผดชอบจะตองรบดาเนนการแกไขปญหาตามอานาจหนาท ทไดรบ

มอบหมายโดยรวดเรว โดยการบงคบใชกฎหมายอยางเฉยบขาด หากเพกเฉยไมดาเนนการ กอาจถอ

ไดวาเปนการละเลยการปฏบตหนาทยงหากขอเทจจรงปรากฏวาการบกรกทงสงวนเลยงสตวดงกลาว

เกดจากการทเจาหนาทเขาไปมสวนเกยวของดวย ยงตองเรงรบตรวจสอบและดาเนนการแกไขให

เปนตามกฎหมายและระเบยบของทางราชการอยางเครงครด รวมทงการดาเนนการตอเจาหนาททง

ทางวนยและอาญา

2. การพจารณาดานการบรหารราชการแผนดน

จากขอเทจจรง ปรากฏวานายอาเภอทงใหญขอรงวดออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง

ทงสงวนเลยงสตว “ทงหดมา” มาตงแตป 2532 โดยมการรงวดเสรจ รวมทงสานกงานทดนจงหวด

นครศรธรรมราชไดทาการประกาศออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงไปเมอ วนท 2 สงหาคม 2533

แตไมมรายงานการปดประกาศแตอยางใด และตอมาหนวยงานทเกยวของ เชน จงหวด อาเภอ และ

องคการบรหารสวนตาบลทงสง เปนตน ไดดาเนนการเกยวกบปญหาการบกรกทดนดงกลาวอกในป

2534, 2537, 2546 และ2547แตจนถงบดนยงไมสามารถออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงเพอนาท

สาธารณะกลบคนมาเปนของประชาชนสวนรวมและปองกนการบกรกตอไป ทงนเพราะขาดการ

เรงรดดาเนนการตอเนองและจรงจง ถงแมจะมกฎหมาย ระเบยบ และ มตคณะรฐมนตร รวมทง

หนงสอสงการกระทรวงมหาดไทยทกาชบจงหวดและ กบร.จงหวด ใหดาเนนการ ตามกฎหมาย

ระเบยบ คาสง และมตคณะรฐมนตรอยางเครงครดกตาม อนนาจะเขาขายการละเลยการปฏบต

หนาทของเจาหนาททเกยวของ ซงจะตองหาเจาหนาทผรบผดชอบในกรณดงกลาว

3. การพจารณาดานเศรษฐกจ

เมอทงสงวนเลยงสตวถกบกรก เกษตรกรสวนใหญจะไมมพนทใชในการเลยงสตว ซง

จะสรางความเดอดรอนไมสามารถครองชพอยไดตามปกต อกทงนโยบายของรฐบาล ใน “โครงการ

153

สงเสรมการเลยงโคเนอลานครอบครว” จะไดรบผลกระทบเพราะเกษตรกรจะขาดทงหญาทใชในการ

เลยงโคได

4. การพจารณาดานทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม และสงคม

เมอทงสงวนเลยงสตวถกบกรกยดครองดงกลาว เกษตรกรกจะขาดพนทท ใชในการ

เลยงสตว แตเมอมความจาเปนจะตองดารงชพ กอาจจะไปบกรกทาลายปาสงวนของรฐ เพอเปนททา

กน อนเปนการสรางปญหาตอเนองไปอก นอกจากน ผลกระทบของการทามาหากนของราษฎร

ทยากจนเนองจากการบกรกยดครองทงสาธารณะดงกลาว จะเปนอปสรรคสาคญตอนโยบายของ

รฐบาลในการแกไขปญหาความยากจนอกดวย

5. ขอเสนอแนะ

ผตรวจการแผนดนของรฐสภาอาศยอานาจตามมาตรา 30 แหงพระราชบญญตประกอบ

รฐธรรมนญวาดวยผตรวจการแผนดนของรฐสภา พ.ศ. 2542 จงมขอเสนอแนะเพอปรบปรง แกไข

ความเดอดรอนของประชาชนทรองเรยน ดงน

5.1 ขอใหกรมทดนและจงหวดนครศรธรรมราชเรงรดดาเนนการออกหนงสอ

สาคญสาหรบทหลวงทงสงวนเลยงสตว “ทงหดมา ” หรอ “ทงเสมดเตย ” ใหเสรจสนโดยเรวทสด

และขอใหทางราชการสนบสนนงบประมาณเปนกรณพเศษและเรงดวนเพอการน

5.2 เนองจากการออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงทยดเยอมาเปนเวลากวา 16 ป ก

ยงไมแลวเสรจเชนน นอกจากจะเปนปญหาการละเลยการปฏบตหนาทของเจาหนาทแลว ยงอาจ

เนองจากปญหาการใชดลพนจในการดาเนนการ เนองจากพนทจานวนมากไดถกบกรกและมการ

ออก น.ส. 3 ก รวมทงอาจมบางสวนออกโฉนดไปแลวดวยกได ฉะนน บรเวณทงสงวนเลยงสตว

สวนใดสามารถออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงได กสมควรทจะดาเนนการออกหนงสอสาคญ

สาหรบทหลวงไปกอน เพอปองกนการบกรก และรบดาเนนการตอเนองในการออกหนงสอสาคญ

สาหรบทหลวงในสวนทเหลอโดยเรงดวน โดยควรมการกาหนดระยะเวลาทจะดาเนนการแลวเสรจ

ดวย

5.3 ขอใหจงหวดนครศรธรรมราชดาเนนการสอบสวนประเดนทมการกลาวหาวา

เจาหนาทองคการบรหารสวนตาบลทงสงละเลยการบงคบใชกฎหมาย อกทงมสวนรวม สงเสรม

และสนบสนนในการบกรกทงสงวนเลยงสตวดงกลาว หากมพฤตกรรมเปนจรงตามคารองเรยน

กสมควรดาเนนการทางวนยและทางอาญาโดยเฉยบขาด นอกจากน กระทรวงมหาดไทยและ

จงหวดดาเนนการ สอบสวนตามระเบยบของทางราชการกรณเจาหนาททเกยวของละเลยการปฏบต

หนาทในการดาเนนการออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงทยดเยอไมเสรจสนจนกระทงถงปจจบน

154

5.4 กระทรวงเกษตรและสหกรณควรรบฟนฟทงหญาบรเวณทงสงวนเลยงสตว

“ทงหดมา ” หรอ “ทงเสมดเตย ” โดยเรว เพอเปนแหลงเลยงโคของเกษตรกร รวมทงการสงเสรม

การเลยงโคตาม “โครงการโคเนอลานครอบครว ” เพราะทงนมลกษณะทางกายภาพทดและมนา

อดมสมบรณเหมาะแกการเลยงโคมาก นอกจากน สมควรพจารณาโครงการตอเนอง ไดแก

โครงการอตสาหกรรมแปรรปเนอโค ( Beef Industry) และอตสาหกรรมหนง ( Leather Industry)

เปนตน โดยกระทรวงอตสาหกรรมเขามารวมสงเสรมและสรางมลคาเพมใหแกผลผลตตางๆ จากโค

อนจะชวยเพมผลตภณฑมวลรวมในประเทศเบองตน (Gross Domestic Product - GDP) สรางรายได

เพมใหแกประชาชนและสอดคลองกบนโยบายเศรษฐกจคขนาน (Dual Track Policy) ของรฐบาล

5.5 กระทรวงพลงงานควรไปสงเสรมและสนบสนนการใชมลโคผลตพลงงาน

ชวมวล (Bio - energy) เปนแกสชวภาพ ( Bio - gas) และไฟฟาชวภาพ ( Bio - electricity) ซงจะชวย

ลดรายจายของเกษตรกรและลดการนาเขาพลงงานจากตางประเทศ อกทง กระทรวงเกษตรและ

สหกรณควรสงเสรม สนบสนน และชวยเหลอเกษตรกรในการใชมลโคผลตปยชวภาพ

(Bio - fertilizer) เพอใชในการเพาะปลกและ/หรอการสรางรายไดตามแนวทางเกษตรย งยน

(Sustainable Agriculture) และเศรษฐกจพอเพยง

5.6 โดยทปรากฏวา ไดมการรองเรยนการบกรกทสาธารณะทใชประโยชนรวมกน

ในจงหวดอนๆ ดวย เชน จงหวดขอนแกนทหมท 3 ตาบลกดธาต กงอาเภอหนองนาคา จงหวด

สระแกวทหมท 4 ตาบลตาพระยา อาเภอตาพระยา และจงหวดหนองคายทตาบลไคสและตาบลหอ

คา อาเภอบงกาฬ เปนตน อกทงจงหวดอนๆ จานวนมากนอกเหนอจากจงหวดดงกลาวขางตน กนาจะ

มการบกรกทสาธารณะทใชประโยชนรวมกนดวย ดงนน เพอใหการแกไขปญหาการบกรกท

สาธารณะทใชประโยชนรวมกนของประเทศเปนไปอยางรวดเรวและเปนระบบ ผตรวจการแผนดน

ของรฐสภาจงเหนสมควรทจะดาเนนการดงน

( 1 )สมควรทจะดาเนนการย ามตคณะรฐมนตรเพอกาชบสวนราชการ

ทเกยวของและจงหวด ใหถอปฏบตตามกฎหมาย ระเบยบ คาสง หรอมตคณะรฐมนตรทไดเคย

สงการไวอยางเครงครด ในเรองการแกไขปญหาการบกรกทดนทสงวนไวเพอการใชประโยชน

สาธารณะ

(2) หนวยงานราชการทเกยวของโดยเฉพาะจงหวด ควรรบดาเนนการ สารวจทดน

ทสงวนไวเพอการใชประโยชนสาธารณะทกจงหวดทวประเทศ เพอใหไดขอเทจจรง

แนชดวา มการบกรกทสาธารณะหรอไม หากมการบกรกเกดขน กตองพจารณาแกไขปญหา

อยางรบดวน โดยประยกตและปรบใชแนวทางดงกลาวขางตนประกอบการดาเนนการ และควรมการ

155

กาหนดระยะเวลาแลวเสรจดวย โดยเหนควรทรฐบาลจะดาเนนการจดสรรงบประมาณสนบสนน

เปนพเศษแกหนวยงานทเกยวของในการดาเนนการออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง

(3) ในกรณทมการบกรกทสาธารณะเกดขน หนวยราชการทเกยวของจะตอง

ดาเนนการโดยเฉยบขาด และหากมเจาหนาทเกยวของกสมควรดาเนนการทงทางวนยและทางอาญา

โดยเดดขาด

3.2 หนวยงานราชการเพกถอน น.ส.3 โดยไมเปนธรรม

ผรองเรยนรองเรยนวาไมไดรบความเปนธรรม เกยวกบทดนทราชการไดจดสรรให

ผรองเรยนอยอาศยและทากน จนกระทงไดใบจอง และ น.ส.3. แลว แตคณะกรรมการแกไข

ปญหาการบกรกทดนของรฐสวนกลาง (กบร.) ไดมมตใหเพกถอนใบจอง และ น.ส. 3 ดงกลาว

เนองจากออกทบทสาธารณประโยชน ซงผรองเรยนเหนวา การท กบร. สวนกลางมมตดงกลาวนน

ไมถกตอง เนองจาก กบร. สวนจงหวดไดพจารณาและมมตโดยทยงมไดรบฟงพยานเอกสาร

เกยวกบการทรฐจดสรรทดนบรเวณดงกลาวใหแกราษฎรใหครบถวนเสยกอน จงรองเรยนมาเพอ

ขอความเปนธรรม ผลการพจารณา ผตรวจการแผนดนของรฐสภาพจารณาขอเทจจรงตามคารองเรยน

เอกสารหลกฐาน ขอกฎหมาย และจากการชแจงจากหนวยงานทเกยวของรวมทงการสงเจาหนาท

ของสานกงานผตรวจการแผนดนของรฐสภาไปรวมประชมกบหนวยงานทเกยวของเพอใหได

ขอเทจจรงแลว พบวา ทดนทนามาจดสรรใหประชาชน ซงรวมทดนของผรองเรยนดวยนน อยนอก

เขตทสาธารณประโยชนดงกลาว ประกอบกบทดนทจดสรรใหกบประชาชนเปนโครงการของรฐ

และดาเนนการโดยเจาหนาทของรฐ และการจดสรรทดนแปลงของผรองเรยนมหลกฐานและพยาน

บคคลทมอานาจหนาทรบผดชอบในขณะนนยนยนและรบฟงไดวา มไดนาเอาทสาธารณประโยชน

มาจดสรร เพยงแตไมปรากฏหลกฐานการไดรบอนมตจากคณะกรรมการคดเลอกทดนประจา

จงหวด ดงนน ผตรวจการแผนดนของรฐสภา จงเสนอแนะใหจงหวดพจารณาดาเนนการดงน 1. สมควรใหการรบรอง หรอดาเนนการใหการจดสรรทดนแปลงของผรองเรยนม

ความสมบรณตามกฎหมาย ระเบยบ และหลกเกณฑทกาหนด โดยไมสมควรใหกระทบสทธของ

ประชาชนผไดรบการจดสรร หรอบคคลทไดครอบครองตอเนองจากผทไดรบการจดสรร ทงน

เพอเปนการใหความชวยเหลอและบรรเทาความเดอดรอนใหแกประชาชนผไดรบการจดสรรทดน

แปลงดงกลาวน ซงไดรบผลกระทบมาเปนเวลานานแลว อนง หากกรมทดนมโครงการเดนสารวจ

ออกโฉนดทดนในทองทจงหวดและปรากฏหลกฐานวา ผทไดรบการจดสรรทดนแปลงดงกลาวทม

156

หลกฐานเปนใบจอง (น.ส.3) และตองการจะไดเอกสารสทธทดนใหจงหวดกาชบใหเจาหนาททม

หนาทรบผดชอบไดพจารณาดาเนนการดวย 2. เพอเปนการแกไขปญหาเกยวกบแนวเขต น.ส.ล. ทสาธารณประโยชน ซงผลการ

รงวดในปจจบนนาจะมความผดพลาดอยมาก ในโอกาสตอไปสมควรทจงหวดจะไดดาเนนการ

รงวดสอบเขตใหถกตองและแนนอนตอไป และเนองจากกรมทดนซงเปนหนวยราชการทมอานาจ

หนาทกากบดแลการบรหารและปฏบตงานของหนวยราชการทเกยวของกบการจดการทดนของรฐ

และการจดทดนเพอประชาชนอยอาศยและประกอบการทามาหาเลยงชพ ดงนน จงขอความ

รวมมอใหกรมทดนไดประสานงานและกากบการปฏบตในการพจารณาแกไขปญหาดงกลาวของ

จงหวดใหเปนไปดวยความถกตอง พรอมกนนผตรวจการแผนดนของรฐสภาไดแจงใหผรองเรยน

ทราบพรอมทงแจง จงหวด รวมทงกรมทดน และสานกงานปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมทราบ เพอใหความรวมมอในการพจารณาแกไขปญหาดงกลาวตอไป

4.2.3 มาตรการแกไขการบกรกสาธารณสมบตของแผนดนโดยองคการตลาการ ไดแก

1) ศาลยตธรรม

ความหมายของศาลในปจจบนนน “ศาล” ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความ

แพง พ.ศ.2477 มาตรา 1(1) หมายความวา ศาลยตธรรมหรอผพพากษาทมอานาจพจารณาพพากษา

คดแพง “ศาล” ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา พ.ศ. 2477 มาตรา 2(1) หมายความวา

ศาลยตธรรมหรอผพพากษา ซงมอานาจทาการอนเกยวกบคดอาญา ดงนน ศาลจงมความหมายได 2

ลกษณะ คอ 1 . สถานทสาหรบพจารณาคด เรยกวา ศาลยตธรรม( court) 2. หมายถงตวบคคล

ทปฏบตหนาทใหความยตธรรม เรยกวา “ผพพากษา” (Judge) หรอ “ตลาการ” คอ ผตดสนอรรถคด

หรอในสมยโบราณ เรยกวา “ตระลาการ” คอ ตาแหนงพนกงานศาลผมหนาทชาระเอาความเทจจรง

หรอ ผตดสนคด

(1) ความเปนมาของระบบศาลไทย

ระบบศาลไทยในอดต ถอวาเปนระบบศาลเดยว คอ ศาลยตธรรม เปนศาลทม

อานาจพจารณาและพพากษาคดเทานน ในสมย รชกาลท 5 ทรงไดมพระบรมราชราชโองการ

ประกาศจดตงกระทรวงยตธรรมขน เพอรวบรวมศาลทกระจดกระจายอยตามกระทรวงตางๆ ใหมา

ขนกบกระทรวงยตธรรมเพยงแหงเดยวอานาจตลาการไมอาจถกครอบงาแทรกแซงแมจะอยภายใต

การกากบดแลของเสนาบดกระทรวงยตธรรม การศาลมความมงคงในรปแบบองคการทเปนเจดย

157

ยอดเดยวตลอดมา คอ มศาลฎกาเปนศาลสงสด ซง ระบบศาลเดยวใชมนานถง 106 ป ตอมา

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 มผลใหอานาจตลาการหรอระบบศาลไทย

เปลยนแปลงไป ไดเปลยนรปแบบของศาลในลกษณะทเปนเจดยยอดเดยว หรอระบบศาลเดยว มา

เปนศาลทเปนเจดยหลายยอด หรอระบบศาลค องคกรศาลตามรฐธรรมนญปจจบน บญญตไว 4

ระบบศาล คอ ระบบศาลรฐธรรมนญ, ระบบศาลยตธรรม, ระบบศาลปกครอง และระบบศาลทหาร

ซงในปจจบนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 ยงคงใชระบบศาลคเหมอนเชนระบบ

ศาลตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2540 ซงขอพพาทของการออกหนงสอสาคญ

สาหรบทหลวงจะอยภายใตอานาจพจารณาพพากษาคดของศาลยตธรรมเปนสวยใหญ โดยศาล

ยตธรรมนมสามชน คอ ศาลชนตน ศาลอทธรณ และศาลฎกา

(2) อานาจหนาทและประเภทของศาลยตธรรม

1. ศาลชนตน เปนศาลทเรมพจารณาคดเปนเบองแรก แบงเปน

1.1 ศาลแขวง เปนศาลทมอานาจพจารณาพพากษาคดเลก ๆ นอย ๆ ไดแก

คดแพง ซงราคาทรพยสนทพพาท หรอจานวนเงนทฟองไมเกน 300,000 บาท คดอาญา ซงมอตรา

โทษอยางสงตามทกฎหมายกาหนดไวใหจาคกไมเกน 3 ป หรอปรบไมเกน 60,000 บาท หรอทง

จาทงปรบ มผพพากษาคนเดยวกพจารณาและตดสนคดได

1.2 ศาลจงหวด เปนศาลทมอานาจพจารณาพพากษาคดแพง และคดอาญา

ทงหลายทเกดขนในเขตอานาจ องคคณะของผพพากษามผพพากษาอยางนอย 2 คน

1.3 ศาลแพง เปนศาลมอานาจพจารณาพพากษาคดแพง 1.4 ศาลอาญา เปนศาลทมอานาจพจารณาพพากษาคดอาญา

นอกจากนยงมศาลชานาญพเศษ ไดแก ศาลเยาวชนและครอบครว, ศาลแรงงาน,

ศาลภาษอากร, ศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ และศาลลมละลาย

2.ศาลอทธรณ ศาลอทธรณมอานาจพจารณาพพากษาคดทอทธรณคาพพากษา

หรอคาสงของศาลชนตน องคคณะพจารณาพพากษาคดตองมผพพากษาอยางนอย 2 คน คความท

แพคดไมวาคดแพงหรอคดอาญา สามารถยนอทธรณตอศาลอทธรณได เวนแตกฎหมายหามอทธรณ

3. ศาลฎกา เปนศาลสงสดเพยงศาลเดยว มอานาจพจารณาพพากษาคดทอทธรณคา

พพากษาหรอคาสงของศาลอทธรณ หรอศาลอนซงมกฎหมายใหอทธรณโดยตรงมายงศาลฎกา เชน

ศาลลมละลายศาลภาษอากร ศาลแรงงาน

158

(3) การพจารณาขอพพาทของศาลยตธรรม

คาพพากษาฎกาท 244/2545 ระหวาง นายมน โคตะระ โจทก กบ นายประพนธ ประวาฬ ท

1 กบพวก จาเลย เรอง สาธารณสมบตของแผนดน

คดน โจทกฟองขอใหพพากษาวา ทดนเนอท 15 ไร ตามแผนทสงเขปทายฟองเปนของ

โจทก หามจาเลยทงสามและบรวารเขาเกยวของและเพกถอนเอกสารทะเบยนทดน

สาธารณประโยชนหนองคในสวนทดนของโจทกทจาเลยท 1 นาไปจดทะเบยนไว

จาเลยท 1 และท 3 ใหการและแกไขคาใหการวา โจทกไมมอานาจฟองเพราะจาเลยทง

สองไมไดเขาไปครอบครองทดนพพาททโจทกกลาวอางวาเปนของตน จาเลยท 1 มหนาทเพยง

ตรวจสอบทดนสาธารณประโยชนในเขตทองทและแจงใหนายอาเภอทราบตามแบบทกาหนด

โจทกไมมสทธครอบครองทดนพพาท เนองจากทดนพพาทเปนสวนหนงของทดน

สาธารณประโยชนหนองคทประชาชนใชรวมกนมานานกวา 100 ป และไดขนทะเบยนเปนทดน

สาธารณประโยชนเพอดาเนนการออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง ฟองโจทกเคลอบคลม

ขอใหยกฟอง

จาเลยท 2 ใหการวา โจทกไมมอานาจฟอง เพราะจาเลยท 2 ไมไดเปนนตบคคล โจทกไมม

สทธครอบครองและหามจาเลยท 2 เกยวของกบทดนพพาท ทดนพพาทเปนสวนหนงของทดน

สาธารณประโยชนหนองคทประชาชนใชประโยชนรวมกนมากวา 100 ป และขนทะเบยนเปน

ทดนสาธารณประโยชนเพอดาเนนการออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง โจทกจ งนา

ส.ค. 1 ไปขอออกโฉนดทดนไมได ฟองโจทกเคลอบคลม ขอใหยกฟอง

ศาลชนตนพจารณาแลว พพากษายกฟอง ใหโจทกใชคาฤชาธรรมเนยมแทนจาเลย

ท 1 และท 3 โดยกาหนดคาทนายความให 5,000 บาท

โจทกอทธรณ ศาลอทธรณภาค 3 พพากษายน คาฤชาธรรมเนยมชนอทธรณใหเปนพบ

โจทกฎกา โดยผพพากษาทไดนงพจารณาคดในศาลชนตนรบรองวามเหตสมควรทจะฎกา

ในขอเทจจรงได

ศาลฎกาวนจฉยแลว … เหนวา ทรพยสนของแผนดนจะเปนสาธารณสมบตของแผนดน

หรอไมขนอยกบสภาพของตวทรพยนนวาราษฎรไดใชเพอสาธารณประโยชนหรอสงวนไวเพอ

ประโยชนรวมกนหรอไม ทดนพพาทเปนสวนหนงของทดนสาธารณประโยชนหนองคทราษฎรใช

ประโยชนรวมกน ทดนพพาทจงเปนทรพยสนของแผนดนสาหรบพลเมองใชรวมกน แมทาง

ราชการจะไมไดทาหลกฐานหรอขนทะเบยนไว ทดนพพาทกยงคงเปนสาธารณสมบตของแผนดน

ตามกฎหมายทไมอาจโอนใหแกกนได เวนแตอาศยอานาจแหงบทกฎหมายเฉพาะหรอพระราช

159

กฤษฎกา และไมอาจยกอายความขนตอสกบแผนดน แมโจทกจะแจงการครอบครอง

ทดน (ส.ค. 1) ไวกไมทาใหโจทกมสทธในทดนพพาท สวนทโจทกอางวาทดนใกลเคยงกบทดน

พพาททางราชการออกโฉนดทดนใหแลว กไดความจากทางนาสบของจาเลยทโจทกมไดโตแยง

วา ทดนดงกลาวอยนอกแนวเขตคนดนทเปนแนวเขตทดนสาธารณประโยชนหนองค ทางราชการ

จงสามารถออกโฉนดทดนใหได ตางกบทดนพพาททตงอยภายในแนวเขตคนดนทลอมรอบ

อย แนวเขตคนดนดงกลาวปรากฏเหนชดเจนสามารถคานวณพนทดนทอยภายในได ดงนนทจาเลย

ท 1 แจงขอขนทะเบยนทดนสาธารณประโยชนหนองคโดยระบวามเนอท 88 ไร โดยไมไดม

เจาพนกงานทดนรวมดาเนนการดวย จงไมเปนขอพรธดงทโจทกอาง และทโจทกอางวานายทวา

ไมไดออกไปตรวจสอบพนทจรง คาเบกความของนายทวาจงไมนาเชอถอนน เหนวา นายทวาเปน

ผเชยวชาญของศาลดานโบราณคดถอวาเปนนกวชาการทมความรความเชยวชาญในสาขา

เฉพาะ เบกความประกอบรายงานการวจยของจฬาลงกรณมหาวทยาลยทจดทาขนในทางการ

ศกษาวจยลกษณะของชมชนโบราณทมอยตามแหลงตาง ๆ ในประเทศไทยโดยดจากภาพถายทาง

อากาศ ซงจากเอกสารการวจยทจาเลยอางสงเปนพยานดงกลาวไดระบแหลงชมชนโบราณในเขต

จงหวดศรสะเกษไวหลายแหงรวมทงบรเวณทดนสาธารณประโยชนหนองคดวย และเมอพจารณา

ภาพถายบรเวณสถานททระบวาเปนแหลงชมชนโบราณในเอกสารการวจยดงกลาวเปรยบเทยบกน

จะเหนวามลกษณะคลายคลงเปนอยางเดยวกน ในฐานะผเชยวชาญแมนายทวาจะไมไดออกไป

ตรวจดสถานทพพาทโดยดจากภาพถายเพยงอยางเดยวกสามารถทจะชยนยนตามหลกวชาการ

ได ซงสอดคลองกบสภาพความเปนจรงทปรากฏ คาเบกความของนายทวาจงมนาหนกทจะรบ

ฟง พยานหลกฐานของจาเลยทงสามจงมนาหนกรบฟงมากกวาพยานหลกฐานของโจทก คา

พพากษาศาลอทธรณภาค 3 ชอบแลว ฎกาของโจทกฟงไมขน

พพากษายน คาฤชาธรรมเนยมชนฎกาใหเปนพบ.

2) ศาลปกครอง

ศาลปกครอง เปนศาลทมอานาจพจารณาพพากษาคดปกครอง อนไดแก คดพพาทระหวาง

หนวยงานของรฐ หรอเจาหนาทของรฐกบเอกชน หรอระหวางหนวยงานของรฐ หรอเจาหนาท

ดวยกน เนองจากการปฏบตหนาทหรอละเวนการปฏบตหนาทตามกฎหมาย

160

1.ความเปนมาของศาลปกครอง

การจดตงศาลปกครองไทยไดเรมมมาตงแตสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหว ททรงจดตงคานซลออฟสเตด หรอสภาทปรกษาราชการแผนดนขนเปนครงแรก โดยนา

รปแบบของสภาทปรกษาแหงรฐ (Council of state) ของประเทศภาคพนยโรปมาใช ทาหนาทเปนท

ปรกษาของพระองคในการบรหารราชการแผนดนและในการรางกฎหมาย กบพจารณาเรองท

ราษฎรไดรบความเดอดรอนผลงานของสภาทปรกษาแหงรฐ ไดแก การแกไขปญหาและการ

ปรบปรงขอราชการตางๆ และไดเขารวมในการตดสนคดความตางๆ ซงมลกษณะเปนคดปกครอง

เชน การตดสนคดขอพพาทระหวางขาราชการกบราษฎร โดยราษฎรกลาวโทษวาขาราชการกดข

ราษฎรการจดตงสภาทปรกษาแหงรฐ ไมประสบความสาเรจเพราะขาราชการไทย

ไมมความรความเขาใจในหนาทและวตถประสงคดพอการจดตงคณะกรรมการกฤษฎกาโดยมงหวง

ใหทาหนาทพจารณาคดปกครองภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองรฐบาลในสมยนายปรด

พนมยงค ใหมการจดตงองคกรขนประเภทหนงทาหนาทพจารณาขอพพาทระหวางรฐกบเอกชน

โดยใหมสภาพเชนเดยวกบสภาแหง รฐ ( Conseil de Etat) ของประเทศฝรงเศส เรยกวา “คณะกรรมการกฤษฎกา ” โดยมการตรา พ .ร.บ. วาดวยคณะกรรมการกฤษฎกา มฐานะเปนกรม

สงกดสานกนายกรฐมนตร “คณะกรรมการกฤษฎกา ”มหนาทจดทารางกฎหมายหรอกฎขอบงคบ

ตามคาสงของสภาผแทนราษฎร และคณะรฐมนตร รบปรกษาใหความเหนทางกฎหมายแกทบวง

การเมองของรฐบาล และพจารณาพพากษาคดปกครองทจะไดมกฎหมายใหอยในอานาจ

คณะกรรมการกฤษฎกา การจดตงคณะกรรมการเรองราวรองทกขเพอทาหนาทพจารณาคดปกครองมกา ร

ประกาศใช พ.ร.บ.เรองราวรองทกข พ.ศ. 2492 โดยไดจดตง คณะกรรมการเรองราวรองทกข ขน

อกคณะหนงแยกตางหากจากคณะกรรมการกฤษฎกาเพอใหประชาชนมสทธมากขน

อาจฟองรองฝายบรหารหรอฝายปกครองไดอยางเตมท

แนวความคดในการจดตงศาลปกครองตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช 2517 กาหนดใหมการจดตงศาลปกครองขนโดยพระราชบญญต และใหเปนศาลแยก

ตางหากจากศาลยตธรรม แตเนองจากประเทศไทยยงไมมความพรอมเนองจากสาเหต ไดแก

ประชาชนไมเคยชนตอการเรยกรองสทธ ขาดองคกรทควบคมฝายปกครองตองมความรในการ

ปกครองและกฎหมายปกครอง การกระทาของฝายปกครองไมมลกษณะพรอมทจะใหมการ

ตรวจสอบ

การประกาศใชพระราชบญญตคณะกรรมการกฤษฎกา พ.ศ.2522 เพอเปนการเตรยมการ

รองรบการจดตงศาลปกครองทกระทรวงยตธรรมกาลงดาเนนการในขณะนนมการรวมสานกงาน

161

คณะกรรมการเรองราวรองทกขเขากบสานกงานคณะกรรมการกฤษฎกา ใหมความสอดคลอง

เพอใหประชาชาชนยนเรองราวรองทกขแกรฐบาลได ถอเปนการวางรากฐานของศาลปกครอง

การดาเนนการจดตงศาลปกครองภายหลงการประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกร

ไทย พทธศกราช 2540 กาหนดใหมการจดตงศาลปกครองแยกตางหากจากศาลอนๆ ในลกษณะ

ศาลค ใหมอานาจหนาทวนจฉยคดปกครอง ใหมการแตงตงตลาการศาลปกครอง และใหมการ

จดตงหนวยงานธรการของศาลปกครองทเปนอสระขนโดยเฉพาะ

2. อานาจหนาทของศาลปกครอง คดทอยในอานาจศาลปกครอง 64

65

(1) คดพพาทเกยวกบการทหนวยงานทางปกครองหรอเจาหนาทของรฐกระทาการ

โดยไมชอบดวยกฎหมายไมวาจะเปนการออกกฎ คาสงหรอการกระทาอนใดเนองจากกระทาโดย

ไมมอานาจหรอนอกเหนออานาจหนาทหรอไมถกตองตามกฎหมาย หรอโดยไมถกตองตามรปแบบ

ขนตอน หรอวธการอนเปนสาระสาคญทกาหนดไวสาหรบการกระทานนหรอโดยไมสจรตหรอม

ลกษณะเปนการเลอกปฏบตทไมเปนธรรม หรอมลกษณะเปนการสรางขนตอนโดยไมจาเปน

หรอสรางภาระใหเกดกบประชาชนเกนสมควร หรอเปนการใชดลพนจโดยมชอบ

(2) คดพพาทเกยวกบการทหนวยงานทางปกครองหรอเจาหนาทของรฐละเลยตอ

หนาทตามทกฎหมายกาหนดใหตองปฏบต หรอปฏบตหนาทดงกลาวลาชาเกนสมควร

(3) คดพพาทเกยวกบการกระทาละเมดหรอความรบผดอยางอนของหนวยงานทาง

ปกครองหรอเจาหนาทของรฐอนเกดจากการใชอานาจตามกฎหมาย หรอจากกฎ คาสง

ปกครอง หรอคาสงอน หรอจากการละเลยตอหนาทตามทกฎหมายกาหนดใหตองปฏบตหรอปฏบต

หนาทดงกลาวลาชาเกนสมควร

(4) คดพพาทเกยวกบสญญาทางปกครอง

(5) คดทมกฎหมายกาหนดใหหนวยงานทางปกครองหรอเจาหนาทของรฐฟองคด

ตอศาลเพอบงคบใหบคคลตองกระทาหรอละเวนกระทาอยางหนงอยางใด

(6) คดอนทกฎหมายกาหนด

3. การพจารณาขอพพาทของศาลปกครอง ซงเปนตวอยางคดพพาทเกยวกบการบกรกท

สาธารณสมบตของแผนดน เชน คดพพาทเกยวกบการทาละเมด

65 มาตรา 9 วรรคหนง แหงพระราชบญญตจดตงศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ. 2542

162

คาพพากษาศาลปกครองสงสดท อ.145/ 2551 ผฟองคดอางวาไดครอบครองทาประโยชน

ในทดนแปลงหนงบนเกาะเสมดเนอทประมาณ 6 ไร 73.50 ตารางวา

กอนทจะมการประกาศใหพนทบรเวณดงกลาว เปนเขตอทยานแหงชาต ซงในเวลาตอมาอทยานเขา

แหลมหญา – หมเกาะเสมด มคาสงใหผฟองคดรอถอนสงปลกสรางออกจากบรเวณ พนทพพาท

และในเวลาตอมาเจาหนาทปาไมไดเขารอถอนสงปลกสรางของผฟองคดโดยไมมการแจงใหผฟอง

คดทราบลวงหนา ผฟองคดจงฟองขอใหศาลพพากษาเพกถอนคาสงใหผฟองคดรอถอนสงปลก

สราง และใหมการชดใชเงนคาเสยหายจากการดาเนนการรอถอนสงปลกสราง ของผฟองคด ศาล

ปกครองสงสดวนจฉยวา ขอเทจจรงฟงไดวา ไดมการตราพระราชกฤษฎกากาหนดบรเวณทดนปา

เขาแหลมเทยน ฯลฯ ใหเปนอทยานแหงชาต พ.ศ. 2524 โดยประกาศราชกจจานเบกษาเมอวนท 1

ตลาคม 2524 และใหมผลใชบงคบตงแตวนถดจากวนประกาศในราชกจจานเบกษา ซงเดมทดน

บรเวณดงกลาวอยในความครอบครองของกองทพเรอ ตอมาในป พ.ศ. 2525 กรมอทยานแหงชาต

สตวปา และพนธพช (กรมปาไมเดม) (ผถกฟองคดท 1 ) ไดสารวจอทยานแหงชาตพบวามผฟองคด

และราษฎรรายอนบกรกเขาไปทาประโยชนและประกอบกจการตางๆ ในเขตอทยานแหงชาตซงใน

สวนของผฟองคดพบวาครอบครองทาประโยชนเปนจานวนเนอท 3 . 19

ไรและปลกสรางบง กะโลจานวน 15 ห ลง โดยไมปรากฏวาผฟองคดไดโตแยงการสารวจหรอ

โตแยงวามพนทครอบครองทาประโยชนนอกเหนอไปจากบญชสารวจของผถกฟองคดท 1 แตอยาง

ใด กรณจงตองฟงวาผถกฟองคดมสทธครองครองทาประโยชนในทดนเทาทไดรบการผอนผน

อนญาตเปนเนอท 3.19 ไรเทานน แมตอมาเจาหนาทจะไดดาเนนกา รสารวจรงวดการถอครองการ

ใชประโยชนพนทในเขตอทยานแหงชาตเขาแหลมหญา – หมเกาะเสมด อกครง เนองจากมกรณบก

รกพนทของอทยานแหงชาตและกอสรางสงปลกสรางขนใหมจนเกดความขดแยงกบเจาหนาทและ

มการเรยกรองใหมการสารวจรงวดใหม ซงในครงนพบวาผฟองคดครอบครองทดน 6 ไร 73

ตารางวาและหวหนาอทยานแหงชาตเขาแหลมหญา-หมเกาะเสมด จะออกหนงสอรบรองวาผฟอง

คดถอครองทดนจานวนเนอทดงกลาวกตาม แตหวหนาอทยานแหงชาตกมไดมอานาจตาม

พระราชบญญตอทยานแหงชาต (ฉบบท 5) พ.ศ. 2536

การรบรองดงกลาวจงเปนเพยงการรบรองขอเทจรงในการรงวดเทานน หวหนา อทยาน

แหงชาตไมมสทธทรบรองสทธหรออนญาตใหบคคลเขายดถอครอบครองทาประโยชนและสราง

บานพกในเขตอทยานแหงชาตได ทงพนทเดมกอนประกาศเปนอทยานแหงชาตเปนทดนทอยใน

ความครอบครองของกองทพเรอ อนเปนสาธารณสมบตของแผนดนตามมาตรา 1304

แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย ผฟองคดจงไมอ าจยกสทธใดๆ ตามกฎหมายขนอางได การ

163

ทผถกฟองคดท 1 ผอนผนใหผฟองคดครอบครองทาประโยชนในพนทอทยานแหงชาตจานวน

3.19 ไร จงเปนคณกบผฟองคดมากแลวขออางของผฟองคดในประเดนนจงฟงไมขน

สาหรบปญหาวา คาสงของอทยานแหงชาตเขาแหลมหญา – หมเกาะเสมด ทแจงใหผฟอง

คดทาการรอถอนสงปลกสรางออกจากพนทอทยานแหงชาตภายใน 30 วน และนายปลอดประสพ

สรสวด (ผถกฟองคดท 2) นากาลงเจาหนาททาการรอถอนสงปลกสรางดงกลาวชอบดวยกฎหมาย

หรอไมนน เหนวา เมอขอเทจจรงฟงไดวา ผฟองคดบกรกเขาไปยดถอครองครองทดนและปลก

สรางสงกอสรางในเขตอทยานแหงชาตซงเปนความผดทางอาญาตามมาตรา 16 แหงพระราชบญญต

อทยานแหงชาต และไมยอมปฏบตตามคาสงของผถกฟองคดท 2 ทสงใหรอถอนอาคารอก 17 หลง

ของผฟองคด การดาเนนการของเจาหนาท จงเปนการปฏบตตามขนตอนทบญญตไวในมาตรา 21

และมาตรา 22 แหงพระราชบญญตเดยวกนโดยชอบแลว กรณจงไมม เหตทศาลจะเพกถอนคาสง

ของอทยานแหงชาตเขาแหลมหญา – หมเกาะเสมด ดงกลาว และเมอการดาเนนการของผฟองคด

เปนการกระทาโดยชอบ จงไมเปนการกระทาละเมดตอผฟองคด ผถกฟองคดจงไมตองชดใช

คาเสยหายแตอยางใด

คดหมายเลขดาท อ.150/2547 คดหมายเลขแดงท อ.5/2550 ระหวางนายประสทธ จงแจง

กลาง ท 1, นายสมหมาย จาเนยนกล ท 2 ผฟองคด กบนายอาเภอตาพระยา ท 1, ปฏรปทดนจงหวด

สระแกว ท 2, เจาพนกงานทดนจงหวดสระแกว ท 3 กรมทดน ท 4 ผถกฟองคด เรอง คดพพาท

เกยวกบการทหนวยงานทางปกครองและเจาหนาทของรฐกระทาการโดยไมชอบดวยกฎหมายและ

การกระทาละเมดของหนวยงานทางปกครองและเจาหนาทของรฐอนเกดจากการใชอานาจตาม

กฎหมาย คดนผฟองคดทงสสบคนฟองวา ผฟองคดไดครอบครองทดน หมท 8 ตาบลโคกสง อาเภอ

ตาพระยา จงหวด สระแกว ทากนตอเนองมาตงแตป พ.ศ. 2498 ตอมาเมอป พ.ศ. 2507 ไดมการ

กาหนดบรเวณทดนดงกลาวเปนปาสงวนแหงชาตปาเขาฉกรรจฝงเหนอผฟองคดบางรายมเอกสาร

การครอบครองเปนหนงสออนญาตใหสทธทากนชวคราวในเขตปาสงวนแหงชาต (สทก. 1)

บางรายมหลกฐานการเสยภาษบารงทองท (ภ.ท.บ. 6) หรอ (ภ.ท.บ. 11) บางรายมใบจอง (น.ส. 2)

และบางรายมหลกฐานแบบแจงทดนเพอเกษตรกรรม (ส.ป.ก. 1) ตอมาเมอป พ.ศ. 2539 ตาบลโนน

หมากมน ตาบลโคกสง ตาบลหนองมวง และตาบลหนองแวง อาเภอตาพระยา จงหวดสระแกว ได

รวมกนตงเปนกงอาเภอโคกสง โดยสภาตาบลทงสตาบลดงกลาว และนายอาเภอตาพระยาจะใช

บรเวณทสาธารณะโคกหนองหอย บานโคกไมงาม หมท 4 ตาบลโคกสง เนอทประมาณ 200 ไร

เปนทตงกงอาเภอโคกสง จงไดเขายดเอาทดนของผฟองคดทงสสบคนโดยอางวาเปนทดน

164

สาธารณประโยชนโคกหนองหอย ทาใหผฟองคดทงสสบคนไดรบความเดอดรอนเสยหาย จงนาคด

มาฟองตอศาลปกครองใหนายอาเภอตาพระยา คนทดนทเขาไปครอบครองและจายคาเสยหายใหแก

ผฟองคดทงสสบคน และดาเนนคดกบผถกฟองคดทงสทแสวงหาประโยชนโดยมชอบ และออก

เอกสาร ส.ป.ก. 4-01 ใหแกผฟองคดทงสสบคน

ศาลปกครองชนตนพจารณาแลวเหนวา ทพพาทถกเพกถอนโดยพระราชกฤษฎกากาหนด

เขตปฏรปทดน ในทองทอาเภอตาพระยา จงหวดปราจนบร ใหเปนเขตปฏรปทดน พ.ศ. 2521 ทดน

พพาทจงมใชทสาธารณสมบตของแผนดนทพลเมองใชรวมกนหรอใชประโยชนของแผนดน

โดยเฉพาะ ตามมาตรา 8 ตร แหงประมวลกฎหมายทดนอนจะสามารถออกหนงสอสาคญสาหรบ

ทหลวงไดอกตอไป การออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง จงเปนการกระทาโดยไมชอบดวย

กฎหมาย ศาลปกครองชนตนจงพพากษาใหเพกถอนหนงสอสาคญสาหรบทหลวง เลขท สก 0133

เนอท 600 ไร 3 งาน 97 ตารางวา และใหผถกฟองคดท 1 ขอใชประโยชนในทดนตามขนตอน

ของกฎหมายไมเกน 200 ไร และใหผถกฟองคดท 2 ดาเนนการจดสรรทดนสวนทเหลอใหแก

ผฟองคด

ผถกฟองคดยนอทธรณคาพพากษาของศาลปกครองชนตนตอศาลปกครองสงสด

ศาลปกครองสงสดพเคราะหแลว ทพพาทโคกหนองหอยเปนสาธารณสมบตของแผนดน

สาหรบพลเมองใชรวมกน ตอมาเมอป พ.ศ.2507 ไดมกฎกระทรวง ฉบบท 24 (พ.ศ.2507) ออกตาม

ความในพระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507 กาหนดบรเวณทดนดงกลาว เปนปาสงวน

แหงชาตปาเขาฉกรรจฝงเหนอ หลงจากนนไดมพระราชกฤษฎกากาหนดเขตปฏรปทดน ในทองท

อาเภอตาพระยา จงหวดปราจนบร ใหเปนเขตปฏรปทดน พ.ศ. 2521 เปนผลใหทพพาทโคกหนอง

หอยอยภายในเขตปฏรปทดน แตเนองจากไมปรากฏขอเทจจรงวาคณะกรรมการปฏรปทดนเพอ

เกษตรกรรมไดพจารณาอนมตแผนงาน โครงการและลงประมาณเพอดาเนนการปฏรปทดนใน

บรเวณทพพาทโคกหนองหอย อกทงมการกนเขตไวใชเปนทกอสรางทวาการอาเภอโคกสง

ประกอบกบขณะทใชบงคบพระราชกฤษฎกาดงกลาวนน ราษฎรบานละลมตน บานหนองแวง

บานหนองมวง ไดนาสตวเลยง เชน วว ควาย เขามาเลยงในทดนสาธารณประโยชนโคกหนองหอย

มจานวนไมตากวา 100 ราย นอกจากน ตอมาในขณะมการรงวดออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง

ทดนสาธารณประโยชนโคกหนองหอยระหวางวนท 23 สงหาคม 2539 ถงวนท 4 กนยายน 2539

การการรงวดออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงไมรกลาแนวเขตปฏรปทดน และ เจาหนาทผทาการ

รงวดไดสอบสวนผสงอายแลวไดความวาทดนสาธารณประโยชนโคกหนองหอยเปนทดนสาหรบ

เลยงสตวมาประมาณ 46 ป และการทผฟองคดเขาไปยดถอครอบครองทาประโยชนในท

สาธารณประโยชนโคกหนองหอยบางสวนสาหรบใชเปนทนาโดยไมไดรบอนญาตจากพนกงาน

165

เจาหนาทจนเปนเหตใหราษฎรรายอน ๆ ไมสามารถเขาไปใชประโยชนในทดนสาธารณประโยชน

ในสวนทผฟองคดยดถอครอบครองทาประโยชน กรณยงไมอาจถอวาราษฎรเลกใชประโยชนใน

ทดนสาธารณประโยชนโคกหนองหอย

ฉะนน พระราชกฤษฎกากาหนดเขตปฏรปทดน ในทองทอาเภอตาพระยา จงหวด

ปราจนบร ใหเปนเขตปฏรปทดน พ.ศ.2521ไมมผลเปนการถอนสภาพการเปนทสาธารณสมบตของ

แผนดนสาหรบทดนดงกลาวตามมาตรา 26(1) แหงพระราชบญญตการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม

พ.ศ.2518 และไมมผลเปนการเพกถอนปาสงวนแหงชาตทครอบคลมทดนสาธารณประโยชนโคก

หนองหอย ตามมาตรา 26(4) แหงพระราชบญญตการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ.2518

ดงนน การดาเนนการออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง เลขท สก 0133 เนอท 600 ไร 3 งาน 97

ตารางวา เมอวนท 2 พฤษภาคม 2540 ในทดนสาธารณประโยชนโคกหนองหอยจงชอบดวย

มาตรา 8 ตร แหงประมวลกฎหมายทดนแลว ศาลปกครองสงสดไมเหนฟองดวยกบคาพพากษาของศาลปกครองชนตน จงมคาพพากษากลบ เปนใหยกฟอง

166

บทท 5 บทสรปและขอเสนอแนะ

จากการศกษาเรองมาตรการทางกฎหมายในการบงคบใชเกยวกบการบกรกทสาธารณ

สมบตของแผนดนในประเทศไทยโดยละเอยดแลวสามารถสรปไดดงน

5.1 บทสรป ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนเปนทดนของรฐประเภทหนง ซงสามารถแบง

ออกไดเปน 3 ประเภทใหญๆ คอ(1) ทดนรกรางวางเปลา และทดนซงมผเวนคนหรอทอดทง หรอ

กลบมาเปนของแผนดนโดยประการอนตามกฎหมาย (2) ทดนสาหรบพลเมองใชรวมกน อาจเปน

โดยสภาพหรอเปนโดยผลของกฎหมายและ (3) ทดนทใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ ดงนนเมอเปนสาธารณสมบตของแผนดนแลวกจะเปนสาธารณสมบตของแผนดนตลอดไปจนกวา

จะถกยกเลกหรอเปลยนแปลงไปโดยผลของกฎหมายทออกมาถอนสภาพนน หรอโอนไปใช

ประโยชนอยางอนตามประมวลกฎหมายทดนและแมโดยสภาพจะเปลยนแปลงไปโดยประชาชน

เลกใชประโยชนรวมกนกตาม กไมมผลทาใหการเปนสาธารณสมบตของแผนดนเสยไป

การศกษาววฒนาการการของทสาธารณสมบตของแผนดนในตางประเทศซงถอวาเปน

ตนกาเนดของสาธารณสมบตของแผนดนในประเทศไทย ไดแก สาธารณสมบตของแผนดนใน

ประเทศฝรงเศส ประเทศเยอรมน และประเทศสวตเซอรแลนด ตลอดจนววฒนาการของสาธารณ

สมบตของแผนดนในประเทศไทย นอกจากนยงไดศกษาความหมายของทดนอนเปนสาธารณ

สมบตของแผนดน ทาใหไดทราบความหมายของสาธารณสมบตของแผนดน ตามประมวล

กฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1304 ซงเปนกฎหมายทวไปไดใหความหมายของทดนอนเปนสา

ธารณสมบตของแผนดนวา หมายถง สาธารณสมบตของแผนดนนน รวมทรพยสนทกชนดของ

แผนดนซงใชเพอสาธารณประโยชน หรอสงวนไวเพอประโยชนรวมกน เชน ทดนรกรางวางเปลา

และทดนซงมผเวนคน หรอทอดทง หรอกลบมาเปนของแผนดนโดยประการอนตามกฎหมายทดน

ทรพยสนสาหรบพลเมองใชรวมกน เปนตนวา ทชายตลง ทางนา ทางหลวง ทะเลสาบ และ

ทรพยสนใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ เปนตนวา ปอมและโร งทหาร สานกราชการ

บานเมอง เรอรบ อาวธยทธภณฑ ระบบในการจดการการทสาธารณสมบตของแผนดน ไดแก ผล

ของการเปนทสาธารณะสมบตของแผนดน กฎหมาย แพงและพาณชย จงใหความคมครองเปน

พเศษยงกวาทรพยสน ประเภทอน ๆ ของรฐและของเอกชนบคคลธรรมดา และไมอยภายใตบงคบ

ของกฎหมายเอกชน ความคมครอง เปนพเศษทกฎหมายบญญตรบรองใหแกสาธารณสมบตของ

167

แผนดนมบญญตไวในมาตรา 1305 - 1307 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย คอ หามโอน

สาธารณสมบตของแผนดน หามมใหยกอายความขนตอสกบแผนดนและ หามยดทรพยของแผนดน

รวมทงการบงคบคดดวย การสนผลของสาธารณสมบตของแผนดน ไดแก การสนผลโดยตว

สาธารณสมบตของแผนดนสญสลายไปเชน ทดนสาธารณสมบตของแผนดนทประชาชนใช

รวมกนทอยรมแมนาไดถกแมนากดเซาะพงลงแมนา และการสนไป เพราะประชาชนเลกใชอยาง

เดดขาดทาใหทดนนนกลายเปนทดนอนเปนทรพยสนของแผนดนธรรมดา หากจะใหสนสภาพการ

เปนสาธารณสมบตของแผนดนโดยเดดขาดตองมการถอนสภาพ ตามมาตรา 8 วรรคสอง ของ

ประมวลกฎหมายทดน

สาหรบกฎหมายทเกยวของในการดแลรกษาคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของ

แผนดนในประเทศไทยนนมกฎหมายหลายฉบบทกาหนดใหสวนราชการและองคกรปกครองสวน

ทองถนมหนาทในการดแลรกษาและคมครองปองกนทดนอนเปน สาธารณสมบตของแผนดน โดย

มใหผใดนาไปใชเปนประโยชนสวนตนได หรอถานาไปไดกโดยวธการทางกฎหมายตามทกฎหมาย

บญญตไวเทานน กฎหมายทกาหนดอานาจหนาทในการดแลรกษาและคมครองปองกน ไดแก

ประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497 พ.ร.บ.ลกษณะปกครองทองท พระพทธศกราช 2457 และท

แกไขเพมเตม (ฉบบท 11) พ.ศ. 2551 พ.ร.บ.ปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507 พ.ร.บ.อทยานแหงชาต พ.ศ.

2504 พ.ร.บ.การปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2518 พ.ร.บ.ทราชพสด พ.ศ. 2518 และกฎ

กระทรวงการคลงวาดวยหลกเกณฑและวธการปกครอง ดแล บารงรกษา ใชและจดหาประโยชน

เกยวกบทราชพสด พ.ศ.2545 และ 2546 พ.ร.บ.การเดนเรอในนานนาไทย พระพทธศกราช 2456

ระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวย การแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ พ.ศ. 2545 คาสง

คณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ (กบร.) ท 2/2546 และท 4-78/2546 ระเบยบ

กระทรวงมหาดไทยวาดวยการดแลรกษาและคมครองปองกน ทดนอนเปนสาธารณสมบตของ

แผนดน พ.ศ. 2545 คาสงกระทรวงมหาดไทยท 12/2543 ฯลฯ เปนตน นอกจากนองคกรทมอานาจ

หนาทในการตามกฎหมายในการดแลรกษาคมครองและปองกนทดนอนเปนสาธารณะสมบตของ

แผนดนมหลายองคกรทงหนวยงานของรฐสวนกลาง สวนภมภาคและสวนทองถน ทาใหเกดปญหา

ความซ าซอนเรองอานาจหนาทในการดแลรกษาสาธารณสมบตของแผนดน อาทเชน กรมทดน

กระทรวงมหาดไทย จงหวด อาเภอ องคกรปกครองสวนทองถน เปนตน ตลอดจนนโยบาย

ระเบยบคาสงของรฐทเกยวของกบการแกไขการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน ตงแตอดตถง

ปจจบนมจานวนมากแตยงไมสามารถแกไขปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดนได

ปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดนจากการศกษาพบวามสาเหตหลายประการ

อาทเชน สภาพทดนของรฐในปจจบนนนมขอบเขตไมชดเจน เจาหนาทของรฐขาดความรและความ

168

เชยวชาญในการปฏบตหนาท นโยบายของรฐในการแกไขปญหาการบกรกไมชดเจน ไมมความ

แนนอนเปลยนแปลงไปตามเหตผลทางการเมอง หรอเปลยนแปลงไปตามนโยบายของรฐบาลแตละ

ยคแตละสมยและการพฒนาประเทศเปนผลใหเกดการแยงชงทรพยากร ประชาชนขาดจตสานก

สาธารณะในการดแลรกษาและปองกนทดนสาธารณสมบตของแผนดน ไมเกรงกลวตอกฎหมาย

นอกจากนนยงมงหวงเอาประโยชนสวนตวแตฝายเดยวโดยไมคานงถงประโยชนสวนรวม การใช

อานาจของผปกครองทองถนและผมอทธพลทองถน การใหสมปทานทาประโยชนในทดนของ

รฐ จากสาเหตเหลานทาใหเกดปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน ไดแก ปญหาการ

ซ าซอนของกฎหมายในเรองอานาจหนาทของหนวยงานทมอานาจดแลจดการทสาธารณสมบตของ

แผนดน ปญหาขอโตแยงทเกดจากการรฐนาทดนสาธารณสมบตของแผนดนไปใชประโยชนอยาง

อน ซงไมใชเพอประโยชนสาธารณะ ปญหาทางดานสงคมและเศรษฐกจ ปญหาการบกรกโดยไม

เจตนาของราษฎร โดยการประกาศทสาธารณประโยชนทบทดนทากนของราษฎร ปญหาเกดจาก

การแยงชงทรพยากรธรรมชาตอนเปนผลจากการขยายตวทางเศรษฐกจและการพฒนาประเทศ โดย

ขาดการวางแผนการใชทรพยากรธรรมชาต ปญหาการบกรกทสาธารณประโยชนของแผนดนโดย

นายทนภายนอกหรอนายทนในทองถน โดยการบกรกเพอนาทสาธารณประโยชนของแผนดนมา

ลงทนในการดาเนนกจการตางๆของกลมนายทน จากปญหาการบกรกทสาธารณสมบตของ

แผนดนซงในปจจบนมจานวนมากและกลายเปนปญหาระดบประเทศ ทาใหผวจยเสนอแนะ

มาตรการทางกฎหมายในการบงคบใชเกยวกบการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน โดยแบงเปน

มาตรการทางกฎหมายในการปองกนและมาตรการทางกฎหมายในการแกไข ดงน คอ มาตรการทางกฎหมายในการปองกนการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน ไดแก

1. การจดทาทะเบยนทสาธารณประโยชน เพอตองการสรางหลกฐานของทางราชการ

เกยวกบทดนนน ใหเปนหลกฐานดงเชนโฉนด หรอ น.ส. ๓ แตเนองจากทางราชการยงไมอาจออก

หนงสอสาคญสาหรบทหลวงไดทน จงไดมการจดทาทะเบยนทสาธารณประโยชนแปลงนนไวเปน

หลกฐานไปกอ และเพอปองกนมใหราษฎรบกรกทสาธารณประโยชนเอาเปนประโยชนสวนตวได

เพราะ เมอทดนแปลงใดไดจดทาทะเบยนทสาธารณประโยชนไวแลว กใชเปนหลกฐานเพอให

เจาหนาทไดตรวจสอบไดในกรณทมขอพพาทวาทดนแปลงดงกลาวเปนของรฐหรอไม 2. การออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง (นสล.) หนงสอสาคญสาหรบทหลวง มใช

หนงสอหรอหลกฐานเอกสารแสดงกรรมสทธทดนแตเปนหลกฐานเอกสารแสดงตาแหนงสถาน

ทตงและระยะขนาดขอบเขต รวมทงจานวนเนอทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนแปลงนน

169

เพราะทดนทออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง เปน ทดนของรฐซงเปนกรรมสทธของแผนดนอย

แลว วตถประสงคของการออกหนงสอสาคญสาหรบ ทหลวงกเพอสะดวกในการควบคมและดแล

รกษา

3. ความชดเจนในการกาหนดอานาจหนาทของหนวยงานในการดแลรกษาสาธารณประโยชน

ของแผนดน ในประเทศไทย จากการศกษาพบวาทสาธารณสมบตของแผนดนนนมหนวยงานของรฐ

หลายหนวยงานทดแลรบผดชอบทาใหเกดความซ าซอนในการใชอานาจได จงเหนควรตองกาหนด

อานาจหนาทใหชดเจนวาหนวยงานของรฐใดตองรบผดชอบเรองใด และมเขตพนทในการรบผดชอบ

เพยงใด หรอเปนการรวมมอกนระหวางหนวยงานของรฐ เชน พ.ร.บ. ลกษณะปกครองทองท ฉบบ

แกไขเพมเตม (ฉบบท 11) พ.ศ. 2551 กานนตองรวมมอและชวยเหลอนายอาเภอและองคกรปกครอง

สวนทองถน ในการดแลรกษาและคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน และสงซงเปน

สาธารณประโยชนอนอนอยในตาบลนน หรอนายอาเภอมหนาทรวมกบองคกรปกครองสวนทองถนใน

การดแลรกษา และคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนทประชาชนใช

ประโยชนรวมกน และสงซงเปน สาธารณ ประโยชนอนอนอยในเขตอาเภอ เปนตน

4. รฐบาลควรดาเนนการตามแนวนโยบายของรฐในดานทดนตามรฐธรรมนญ ไดแก

มาตรการแกไขการบกรกสาธารณสมบตของแผนดนโดยกฎหมายรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกร

ไทย พทธศกราช 2550 โดยถกกาหนดไวในหมวด 5 แนวนโยบายพนฐานแหงรฐ โดยมาตรา 78 อย

ในแนวนโยบายดานทดน ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม ในขณะทมาตรา 85 อยใน

แนวนโยบายดานการมสวนรวมของประชาชน การกาหนดแนวนโยบายดงกลาวมลกษณะเปนการ

แสดงเจตจานงของรฐ ซงสงผลผกพนใหรฐตองดาเนนการตรากฎหมาย กาหนดนโยบาย ตลอดจน

การบรหารราชการแผนดนใหเปนไปตามแนวนโยบายพนฐานแหงรฐ และการจดการทดนและ

ทรพยากรของชมชนและองคกรปกครองสวนทองถน

นอกจากนในรฐธรรมนญ พ.ศ. 2550 ยงมแนวความคดเรอง สทธชมชนโดยบญญตรบรอง

คมครองสทธชมชนในการดแล รกษาและจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ถอ เปนกลไก

เชงสถาบนในการจดการทรพยากรธรรมชาตทย งยนโดยการรบฟงความคดเหนของประชาชนใน

ทองถนกอนทาโครงการหรอกจกรรมทอาจกอใหเกดผลกระทบตอชมชนอยางรนแรงทงทางดาน

คณภาพสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาตและสขภาพ สทธการฟองโดยชมชนทจะฟองหนวย

ราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ ราชการสวนทองถน หรอองคกรอนของรฐทเปนนตบคคล

สงเสรมความหลากหลายทางวฒนธรรมและการกระจายอานาจสทองถน เพราะหลกการของสทธ

ชมชนใหความสาคญกบจารตประเพณ ภมปญญาทองถน ศลปะหรอวฒนธรรมทก ๆ ชมชนการ

170

ดาเนนการจดการแตละชมชนจงมความหลากหลาย และมงเนนการกระจายอานาจในการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตสแตละชมชน

มาตรการในการแกไขการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน ไดแก

1. มาตรการทางกฎหมายในการแกไขการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน

1.1 มาตรการตามประมวลกฎหมายทดน

จากบทบญญตในมาตรา 9 แหงประมวลกฎหมายทดน จะเหนไดวากฎหมายไดกาหนด

มาตรการใหความคมครองทดนของรฐ ซงหมายความรวมถงทดนอนเปนสาธารณสมบตของ

แผนดนทกประเภท โดยหามมใหบคคลใดเขาไปทาอยางหนงอยางใดในทดนของรฐ ตงแตวน

ใชบงคบประมวลกฎหมายทดน คอ หามเขาไปทาการยดถอ ครอบครองทดนตลอดจนถงการ

กนสรางหรอเผาปา ทาดวยประการใดใหเปนการทาลาย หรอทาใหเสอมสภาพทดน ทหน ท

กรวด หรอททราย ในบรเวณทรฐมนตรประกาศหวงหามในราชกจจานเบกษา และหามทาสง

หนงสงใดอนเปนอนตรายแกทรพยากรในทดน บคคลซงเขาไปครอบครองหรอทาการใดๆ ใน

ทดนของรฐโดยมไดรบอนญาตจาก พนกงานเจาหนาทยอมเปนผฝาฝนมาตรา 9 แหงประมวล

กฎหมายทดน คอ เปนผบกรกทดนของรฐตามปกต เมอมการบกรกทดนของรฐ พนกงานเจาหนาท

จะตองดาเนนการใหผบกรกออกไปจากทดน หากไมยอมออก พนกงานเจาหนาทจะดาเนนการ

ฟองรองดาเนนคดทางศาลตอไป เวนแตจะเปนผมสทธในทดนตามกฎหมายวาดวยการเหมองแรและ

การปาไม หรอเปนผมสทธครอบครองทดนนนอยกอน หากมการฝาฝนบคคลนนอาจไดรบโทษซง

ปจจบนไดมประกาศของคณะปฏวต ฉบบท 96 ลงวนท 29 กมภาพนธ 2515 แกไขเพมเตมประมวล

กฎหมายทดน โดยบญญตโทษทจะลงแกผบกรกทดนของรฐไวในมาตรา 108 และมาตรา 108 ทว

ดงน แตหากมการฝาฝนกอนวนใชบงคบกอนวนใชบงคบประกาศคณะปฏวต ฉบบท 96 พนกงาน

เจาหนาทจะตองดาเนนการแจงเตอนและมคาสงใหผฝาฝนทราบตามขนตอนในมาตรา 108

เสยกอน บคคลนนจงจะมความผดและอาจไดรบโทษ นอกาจากนหากเปนการฝาฝนตงแตวนทใช

บงคบประกาศคณะปฏวต ฉบบท 96 และเปนการกระทาแกทดนซงเปนสาธารณสมบตของแผนดน

ทประชาชนใชรวมกน หรอทดนทใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะแลว ผฝาฝนอาจไดรบ

โทษสงขนตามมาตรา 108 ทว ซงแสดงวากฎหมายใหความคมครองและใหความสาคญตอทดนทง

สองประเภทดงกลาวมากกวาทดนรกรางวางเปลาฯ และในกรณทศาลพพากษาวาผใดเปนผกระทา

ผดความผดตามมาตรา 108 ทว ศาลมอานาจสงในคาพพากษาใหผกระทาความผด คนงานผรบจาง

171

ผแทน และบรวารของผกระทาความผดออกไปจากทดนนนได โดยทหนวยงานของรฐไมตอง

เสยเวลาไปฟองขบไลเปนคดแพงอก ซงถอไดวามาตรการคมครองทดนอนเปนสาธารณสมบตของ

แผนดนตามประมวลกฎหมายทดนในสวนของบทกาหนดความผดและโทษดงกลาวเปนมาตรการท

ใหความคมครองทดนของรฐเปนอยางด และเปนประโยชนในการดแลรกษาทดนของรฐใหคงอย

ตลอดไป

1.2 มาตรการทางกฎหมายอาญา

ประมวลกฎหมายอาญามบทบญญตใหความคมครองทดนอนเปนสาธารณสมบตของ

แผนดน ดงนคอ ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 360 ไดใหความคมครองเฉพาะทรพยทใชหรอมไว

เพอสาธารณประโยชน อนรวมถงทรพยทเปนทดนทใชหรอมไวเพอสาธารณประโยชนดวย และได

กาหนดความผดและโทษ สาหรบการทาใหเสยทรพยทใชหรอมไวเพอสาธารณประโยชน ประมวล

กฎหมายอาญา มาตรา 368 เปนเรองการไมปฏบตตามคาสงของเจาพนกงานอนเปนความผดทเรยกวา

“ความผดฐานขดคาสงเจาพนกงาน” ซงในตวบทกฎหมายไมไดมบทบญญตใหความคมครองทดนอน

เปนสาธารณสมบตของแผนดนโดยตรง แตนามาใชกรณผบกรกไมปฏบตตามคาสงของเจาพนกงานผ

มอานาจ ซงกฎหมายดงกลาวไดกาหนดความผดและโทษของการไมปฏบตตามคาสงของเจาพนกงาน

และประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 385 ใหความคมครองสาธารณสมบตของแผนดนเฉพาะทาง

สาธารณะ โดยหากบคคลใดกดขวางทางสาธารณะโดยไมไดรบอนญาตกอาจไดรบโทษตามกฎหมาย

หากเปนการบกรกทดนของเอกชน ถอวาเปนการกระทาแกเอกชนและเปนความผดตอสวนตว จะม

ความผดฐานทาใหเสยทรพย ตามกฎหมายอาญา มาตรา 358 “ผใดทาใหเสยหาย ทาลาย ทาใหเสอม

คาหรอทาใหไรประโยชนซงทรพยของผอนหรอผอนเปนเจาของรวมอยดวย ผนนกระทาความผด

ฐานทาใหเสยทรพย”

1.3 มาตรการทางกฎหมายแพง

ในการดาเนนคดแกผบกรก มาตรการทางแพงทนามาใชประโยชนในการคมครองทดนอน

เปนสาธารณสมบตของแผนดน แบงได 2 ประการ คอ (1) มาตรการคมครองทางกฎหมายแพง

ทวไป เปนมาตรการทางกฎหมายทใหความคมครองสธารณสมบตของแผนดนทมตงแตตนของ

การบญญตกฎหมาย เนองจากสาธารณสมบตของแผนดนเปนทรพยสนของแผนดนทประชาชนม

สทธใชประโยชนรวมกน กฎหมายแพงจงใหความคมครองเปนพเศษกวาทรพยของแผนดน

172

ประเภทอน โดยรฐใชหลกกฎหมายหามโอน หามยกอายความขนยนรฐ และหลกการหามยด

สาหรบสาธารณสมบตของแผนดน ทงนเพอเปนการคมครองสาธารณสมบตของแผนดนใหคงอย

ตลอดไป หลกกฎหมายดงกลาวปรากฏอยในประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1305 –

1307 และ (2) มาตรการคมครองทางแพงโดยการดาเนนคด ใชสาหรบการดาเนนแกผบกรกทสา

ธารณสมบตของแผนดน หากผบกรกดงกลาวขดขนไมยอมออกไปจากทดนของรฐดงกลาว

หนวยงานของรฐทดแลรกษาทสาธารณสมบตของแผนดนสามารถใชสทธทางศาล โดยสงเรองให

พนกงานอยการใหดาเนนการทางกฎหมายโดยสามารถฟองบงคบใหออกไปจากทดนดงกลาว

พรอมทงเรยกรองคาเสยหายทเกดขนได หากมการปลกสรางสงใดลงในทสาธารณสมบตของ

แผนดน กฟองบงคบใหรอถอนสงปลกสรางดงกลาวออกไปจากทดนไดดวย โดยถอวาเปนหนาท

ของหนวยงานของรฐ ทมอานาจหนาทดแลรกษาจาเปนตองคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณ

สมบตของแผนดน เชน นายอาเภอ มหนาทดแลทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนในทองท

รบตนรบผดชอบ จงสามารถฟองขบไลผบกรกได ซงผมอานาจหนาทฟองขบไลผบกรกทดนของ

รฐนนจะตองเปนหนวยงานของรฐทมอานาจหนาทดแลรกษาทดนอนเปนสาธารณสมบตของ

แผนดน หรอเปนหนวยงานทไดรบมอบหมายอานาจหนาทตามกฎหมาย สวนเอกชนหรอ

ประชาชนนนไมมกฎหมายใหอานาจในการฟองขบไลผบกรกได

1.4 มาตรการทางกฎหมายอน

ในการแกไขการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดนนนมกฎหมายหลายฉบบกาหนด

ความผดและโทษของการบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน เชน พระราชบญญตการเดนเรอใน

นานนาไทย พระพทธศกราช 2456 แกไขเพมเตมโดยพระราชบญญต การเดนเรอในนานนาไทย

(ฉบบท 14) พ.ศ. 2535 ถอวาเปนมาตรการทางกฎหมายทหนวยงานของรฐอาจนามาใชตอผบกรกแมนา

ลาคลอง บง อางเกบนา ทะเลสาบ อนเปนสาธารณสมบตของแผนดน พระราชบญญตรกษาความสะอาด

และความเปนระเบยบเรยบรอยของบานเมอง พ.ศ. 2535กาหนดใหความคมครองสาธารณสมบต

ของแผนดน โดยเฉพาะทางเทาหรอถนนสาธารณะ โดยหามตดตง ตาก วาง หรอแขวนสงใดๆ ในท

ดงกลาว เวนแตจะไดรบอนญาตจากเจาพนกงานทองถนหรอขอยกเวนอนทกฎหมายกาหนด

พระราชบญญตทางหลวง พ.ศ. 2535 ตามกฎหมายดงกลาวไดกาหนดใหมการคมครองทดนอนเปน

สาธารณสมบตของแผนดน โดยคมครองเขตทางหลวง โดยหามมการปลกสรางสงใดในเขตทาง

หลวง เวนแตไดรบอนญาตจากผอานวยการทางหลวง กรณมผใดฝาฝนมโทษทางอาญา

พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2335 บทบญญตดงกลาวน

173

กาหนดใหมการชดใชคาเสยหายใหแกรฐในกรณทมการกระทาหรองดเวนการกระทาดวยประการ

ใดๆทไมชอบดวยกฎหมาย อนเปนการทาลายหรอทาใหสญหายหรอเสยหายแกทรพยากรธรรมชาต

ทเปนของรฐ หรอสาธารณสมบตของแผนดน ทงนโดยคานวณคาเสยหายตามมลคาทงหมดของ

ทรพยากรธรรมชาตทถกทาลาย สญหาย หรอเสยหายนน

1.5 มาตรการทางกฎหมายปกครอง

ในการแกไขการบกรกทดนสาธารณสมบตของแผนดนเมอเกดการกระทาผดดงกลาว

หนวยงานของรฐซงมอานาจหนาทดแลรกษาสาธารณสมบตของแผนดนยอมมอานาจออกคาสง

ในทางปกครอง เพอใหผละเมดทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนออกไปจากทดนของรฐ ใน

กรณการมคาสงใหผบกรกทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนออกไปแลว หากผบกรกไม

ปฏบตตาม เจาหนาทของรฐกมอานาจทจะใชมาตรการบงคบใหเปนไปตามคาสงทางปกครอง

ดงกลาวได ทงนเพอเปนการดแลรกษาและคมครองปองกนทดนของรฐ ในปจจบนมกฎหมายท

ใหการคมครองทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนโดยการใชมาตรการทางปกครอง เชน

กฎหมายวาดวยการเดนเรอในนานนาไทยมบทบญญตทมมาตรการคมครองท างปกครองสาหรบ

ทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดน โดยคมครองเมนาลาคลอง บง อางเกบนาทะเลสาบอนเปน

ทางสญจรของประชาชนหรอทประชาชนใชประโยชนรวมกน หากมบคคลใดบกรกโดยการปลก

สรางอาคารหรอสงใดโดยไมไดรบอนญาตใหกรมเจาทามคาสงเปนหนงสอแจงใหเจาของหรอผ

ครอบครองอาคารหรอสงอนใดดงกลาวรอถอน หรอแกไขอาคารหรอสงอนใดนนใหเสรจสนโดย

ถกตองภายในระยะเวลาทกาหนด แตตองไมนอยกวาสามสบวน

2. มาตรการในการแกไขการบกรกสาธารณสมบตของแผนดนโดยองคกรฝายปกครอง ไดแก

2.1 คณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ (กบร.) สานกแกไขปญหาการบกรกทดน

ของรฐ สานกงานปลดกระทวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม โดยมแนวทางและวธการดาเนนการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐโดย ไดวางมาตรการ

เรองการพสจนสทธการครอบครองทดนของบคคลในเขตทดนของรฐ ไดวางมาตรการของ

คณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ เรอง การพสจนสทธการครอบครองทดนของบคคล

ในเขตทดนของรฐเพอใชในการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ สามารถนามาใชในการแกไขการบก

รกทสาธารณประโยชนของแผนดนได

174

2.2 สานกจดการทดนของรฐ กรมทดน กระทรวงมหาดไทย สานกจดการทดนของรฐ

เปนหนวยงานสงกดกรมทดน กระทรวงมหาดไทยมภารกจเกยวกบการดแลรกษา และคมครอง

ปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนตามประมวลกฎหมายทดนอยในความรบผดชอบ

ของกระทรวงมหาดไทย ไดแก ทสาธารณประโยชน และทรกรางวางเปลา สาหรบทดนของรฐ

ประเภทอนๆ เชน ทราชพสด ทปาไม สปก. จะมบทกฎหมายเฉพาะใหอานาจแตละหนวยงาน

รบผดชอบในการดาเนนการจดทดน เพอประชาชนตามประมวลกฎหมายทดนใหเปนไปตาม

นโยบายของรฐบาล

3. การใชกระบวนการควบคมโดยองคกรฝายปกครอง

การใชกระบวนการควบคมโดยองคกรอสระตามรฐธรรมนญ โดยประชาชนทไมไดรบ

ความเปนธรรมการกระทาของเจาหนาทของรฐ หรอตองการรองเรยนเรองการบกรกทดนของรฐ

สามารถใหองคกรอสระตามรฐธรรมนญ ไดแก คณะกรรมการสทธมนษยชน และ ผตรวจการ

แผนดน เปนองคกรททาหนาทตรวจสอบการกระทาของเจาหนาทฝายปกครอง หรอตดตาม

ตรวจสอบการกระทาความผดฐานบกรกทสาธารณสมบตของแผนดนได

4. การใชกระบวนการควบคมโดยองคการตลาการ

องคกรตลาการเปนองคกรทมอานาจในการพจารณาและพพากษาคด เมอเกดขอพพาทขน

ในสงคม และการตรวจสอบการใชอานาจของฝายปกครอง เพอเปนหลกประกนแกประชาชนได

ดกวาองคกรตรวจสอบอนๆ เพราะเหตวาองคกรตลาการนนมอสระในการปฏบตหนาท ไมตกอย

ภายใตอทธพลขององคกรทางการเมอง ไดแก ศาลยตธรรม เปนศาลทมอานาจพจารณาพพากษา

คดแพงและคดอาญาในกรณทประชาชนบกรกทสาธารณสมบตของแผนดน และศาลปกครอง เปน

เรองคดพพาทเกยวกบกบการทหนวยงานทางปกครองกระทาการโดยไมชอบดวยกฎหมาย

175

5.2 ขอเสนอแนะ

1) ขอเสนอแนะเชงนโยบาย ไดแก

1. ตองมการปรบปรงกฎหมาย และระเบยบปฏบตทเกยวของในการจดการท

สาธารณประโยชนของแผนดน เชน การขนทะเบยน การออกเอกสารหนงสอสาคญสาหรบทหลวง

(นสล.) การพสจน การสงวนหวงหาม การโตแยงคดคาน การทาประชาพจารณฯลฯ ตองใชแนว

ทางการมสวนรวมของประชาชนในการจดการและใชประโยชนและการดแลรกษาของชมชนและผ

มสวนไดเสยทกฝาย โดยคานงถงเจตนารมณของรฐธรรมนญเรองสทธชมชน ดงนน รฐตอง

สนบสนน สงเสรม ใหมการตรากฎหมายขนมาเพอรองรบสทธชมชนดงกลาวโดยเรงดวน เพอมให

สาธารณสมบตของแผนดนตองสญเสยไป นอกจากนรฐควรยกเลกมตคณะรฐมนตร หรอใหแกไข

กฎหมายทไมสอดคลองหรอขดแยงกบนโยบายและแนวทางการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ

2. การเรงสารวจและขนทะเบยนทสาธารณประโยชนใหทวประเทศ โดยมแผนปฏบตการ

และมการกาหนดระยะเวลาในการปฏบตงานทชดเจน เพอใหการดาเนนการดงกลาวเกดความ

ยตธรรม 3. การกระจายอานาจในการดาเนนการใหชมชนทองถนรวมกบองคกรปกครองสวน

ทองถน เพอใหการจดการเปนไปอยางมประสทธภาพ และสอดคลองกบความตองการของทองถน

ตลอดจนสรางและพฒนากลไกการแกไขปญหาขอพพาทความขดแยงในชมชน โดยใช

กระบวนการมสวนรวมจากทกฝายในการประกาศเพอสงวนหวงหามทสาธารณประโยชน

โดยเฉพาะกรณทเกดปญหาความขดแยงระหวางหนวยงานของรฐกบประชาชนในทองถน ในการ

วนจฉยปญหาความขดแยงดงกลาว ควรจะมการตงตวแทนจากสวนราชการ หนวยงานทเกยวของ

นกวชาการ องคกรอสระ องคกรพฒนาเอกชน รวมเปนคณะกรรมการเฉพาะ หรอ มการจดตง

คณะทางานแกไขปญหาการบกรกทดนเปนการเฉพาะ และกาหนดบทบาทหนาทของคณะทางาน

ใหชดเจน เพอทจะไดสรางการมสวนรวมในทกภาคสวนของชมชน 4.รฐควรมนโยบายทชดเจนวาจะ ไมใหเอกสารสทธตามประมวลกฎหมายทดนแกผบกรก

ทดนของรฐอกตอไป เพอจะไมใชประโยชนจากทสาธารณประโยชนของแผนดน และใหสงวนไว

เปนทรพยสนของชมชนรวมกน หากจาเปนจะตองใชประโยชนในทสาธารณประโยชนเพอการ

พฒนาชมชนหรอเพอกอสรางสงปลกสรางหรอททาการตางๆของหนวยงานของรฐ หรอมโครงการ

ใดๆ การขอใชประโยชนในทสาธารณสมบตของแผนดนตองไดรบความยนยอมพรอมใจของ

ชมชน

176

5. รฐควรมนโยบายในการจดตงกองทนชดเชยความเสยหายของประชาชนทเสยหายจาก

การกระทาของเจาหนาทของรฐ หรอหนวยงานของรฐ กรณประชาชนถกละเมดสทธในทรพยสน

โดยไมเปนธรรม เพอเปนการเยยวยาใหกบผทถกละเมดสทธหรอไมไดรบความเปนธรรมจากการ

กระทาของเจาหนาทของรฐ โดยกองทนชดเชยดงกลาว ตองมหลกเกณฑการชดเชยทเหมาะสม เปน

ธรรมและสอดคลองกบสภาพสงคม ตลอดจนคานงถงตนทน และการเสยโอกาสของผทถกละเมด

เพอใหประชาชนทไดรบความเสยหายไดรบการแกไขเยยวยาอยางรวดเรวและทนการณโดยไมตอง

ผลกภาระการพสจนใหแกประชาชนตองไปเรยกคาเสยหายตอศาล

6. ควรกาหนดการวางแผนการใชทดนของรฐใหไดประโยชนมากทสดสาหรบทดนของรฐ

ประเภทสาธารณสมบตของแผนดนทสงวนไวเพอใชประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะและประเภท

สาธารณสมบตของแผนดนสา หรบพลเมองใชรวมกนใหมการเรงรดการออกหนงสอสาคญสาหรบ

ทหลวงโดยใหอธบดกรมทดนมอบอานาจหนาทการออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวงใหผวา

ราชการจงหวด ตามความเหมาะสม หากมผคดคานการออกหนงสอสาคญสาหรบทหลวง กให

ดาเนนการตามระเบยบคณะกรรมการกาหนด โดยใหสวนราชการเกยวของใหความรวมมอ หากม

ความจา เปนตองแกไขกฎหมาย กฎระเบยบกใหดา เนนการแกไขใหสอดคลองกนดวย 2) ขอเสนอแนะทวไป ไดแก

1. ใหลงโทษเจาหนาทผรบผดชอบททจรตหรอประพฤตมชอบเกยวกบทดนของรฐ หรอจง

ใจละเลยไมปฏบตตามกฎหมาย ระเบยบคา สงแกผบกรกทดนของรฐอยางเครงครดและเฉยบขาด

แตในกรณเจาหนาทของรฐถกฟองเปนจา เลยในคดอาญา หรอคดแพง เกยวเนองจากการปฏบต

หนาทในการแกไขปญหาหรอในการปองกนการบกรกทดนของรฐ หรอในการปฏบตตามกฎหมาย

เกยวกบทดนของรฐอนเปนการปฏบตหนาทโดยสจรต เพอรกษาผลประโยชนของรฐ กรณน

หนวยงานของรฐทเจาหนาทคนดงกลาวสงกดอยจาตองรบผดชอบในการจดหาทนายความหรอท

ปรกษากฎหมายใหกบเจาหนาทคนดงกลาว และรบผดชอบคาเสยหายหรอคาสนไหมทดแทนใน

กรณทศาลพพากษาใหเจาหนาทคนดงกลาวตองรบผด อนเปนไปตามหลกกฎหมายวาดวยความรบ

ผดทางละเมดของฝายปกครอง หากเปนกรณเจาหนาทถกรองเรยนเกยวกบการรกษาผลประโยชน

ของรฐโดยสจรตดงกลาว กใหผบงคบบญชาพจารณาใหความเปนธรรมตามระเบยบราชการ หรอ

ตามมตคณะรฐมนตรโดยเครงครด โดยใหสวนราชการทเกยวของดา เนนการแกไขกฎหมาย กฎ

ระเบยบ ใหสอดคลองกนดวย

177

2. ควรใหความรดานวชาการเกยวกบการใชทดนของรฐโดยจดใหมการอบรมผนาทองถน

และเจาหนาททเกยวของ หรอกาหนดหลกสตรการเรยนการสอน ตลอดจนการเผยแพร

ประชาสมพนธใหขาราชการ นสต นกศกษา และประชาชนทวไปใหมความสา นกในคณคา รกและ

หวงแหนทดนของรฐ

3. ใหจดทาแผนทแสดงสภาพและประเภททดนของรฐตงแสดงไว ณ ศาลากลางจงหวด

ทวาการอาเภอ สา นกงานเขต สา นกงานเทศบาล สภาตาบล และสวนราชการทรบผดชอบดแล

รกษาหรอใชประโยชนทดนของรฐและ ควรมการจดทาฐานขอมลทดนของรฐโดยใชอปกรณ

คอมพวเตอรเขามาชวย รวมทง ควรมการใชอปกรณดาวเทยมในการสารวจพนททดนของรฐใน

ประเทศไทยใชสอมวลชนใหมบทบาทสนบสนนในการชวยปองกนและแกไขปญหา

4. ควรดาเนนคดแกผบกรกทสาธารณประโยชนอยางถงทสด ในกรณทมการดา เนนคดแก

ผบกรกทดนของรฐ และเมอคดถงทสดแลวใหสวนราชการทมหนาทรบผดชอบดา เนนการบงคบ

คดโดยทนท พรอมทงใหรายงานกระทรวงตนสงกดและคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดน

ของรฐ (กบร.)ทราบดวย หามมใหละเลยปลอยทงเปนเวลาเนนนาน ทงน ควรมอบหมายใหผตรวจ

ราชการสานกนายกรฐมนตร และผตรวจราชการของหนวยงานตนสงกดทเกยวของตดตามการ

บงคบคดตอไปจนเสรจสนคด

5. ควรใหสอมวลชนมบทบาทสาคญมากในการเผยแพรขอมลขาวสาร และมศกยภาพ ใน

การชนาชกจงใหประชาชนมความเหนคลอยตาม รวมถงมพฤตกรรมตามทผเผยแพรชกนา ได

สอมวลชนทมบทบาทสาคญคอวทยกระจายเสยง วทยโทรทศน และหนงสอพมพ การนา เสนอม

ในรปขาวทวไป บทความ สารคด หรอโฆษณา ในสวนของขาว ซงหลกเบองตนผบรโภคจะไดรบร

วาเกดอะไรขน ทไหน อยางไร นน รฐอาจขอความรวมมอสอในการเสนอขาวและเผยแพร

ประชาสมพนธในแนวทางทกอใหเกดผลในการชวยแกไขปญหา หรอไมเผยแพรขาวในลกษณะท

อาจกอใหมผลในทางลบตอการแกไขปญหา เชน กรณเผยแพรภาพขาวทมผประทวงเรยกรองใหรฐ

ออกเอกสารสทธในทดนของรฐ มกมภาพขาวและการสมภาษณเฉพาะฝายผมาชมนมเรยกรอง แต

ไมมการเผยแพรขอเทจจรง ขอกฎหมาย ปญหา หรอขอพจารณา ททางฝายราชการกา ลงดา เนนการ

อยทาใหผบรโภคขาวสารไดรบขอมลเพยงดานเดยว เปนตน

6. ควรใหประชาชนทวไปเปนแนวรวมปองกนพทกษทสาธารณประโยชน อนเปนการ

ปลกจตสานกใหประชาชนในทองถนไดตนตวรวมดแลปองกนทดน ของรฐ โดยการจดทาในรป

ของโฉนดชมชน เพอใหประชาชนมความรสกวาทดนนนไมใชของรฐแตเปนของประชาชนทกคน

ซงหากนาแนวคดพนฐาน ของสทธชมชนในการดแลรกษา และจดการทรพยากรธรรมชาต ใหม

178

ความชดเจน ยอมชวยใหการบงคบใชกฎหมายของหนวยงานภาครฐทเกยวของสทธชมชนในการ

ดแล รกษา และการจดการทรพยากรธรรมชาตมประสทธภาพและไมเกดความขดแยงในสงคม

7. กรณทบกรกไปแลวชาวบาน ทางออกทดทสดกคอ สงเสรมอาชพทมนคงเพอไมใหบก

รกเพม นอกจากนตองสงเสรมใหมการปลกปาเพม หรอสงเสรมการปลกปาทดแทน โดยรฐ

สนบสนนงบประมาณใหชาวบานทมกจกรรมดแลปาไม หรอจดสรรงบประมาณมาดแลและ

กระตนสรางแรงจงใจของชมชน ในรปของกองทนทสามารถนามาเปนทนหมนเวยนในการดแล

รกษาปาและพฒนาอาชพชมชนทดแลปา นอกจากน หากมการสงเสรมการเกษตรแบบยงยน

โดยเฉพาะอยางยการทาวนเกษตรแลวจะทาใหราษฎรสามารถสรางประโยชนไดทงในเชงเศรษฐกจ

และการฟนฟสภาพแวดลอม

8. สรางจตสานกในการอนรกษปาไมใหแกชาวบานโดยใหความร ตองมการ

ประชาสมพนธใหทวถง และอบรมใหความรใหชาวบานรวมกนอนรกษทสาธารณสมบตของ

แผนดน และรวมกนสรางเครอขายชมชน ซงการปลกจตสานกในการรกและหวงแหนทรพยากรปา

ไม เปนหนาทหนวยงานทเกยวของไมวาจะเปนรฐบาล กระทรวงศกษาธการ หรอสานกงานการ

อดมศกษา จะตองจดใหมหลกสตรการศกษา หรอมการเรยนการสอน การฝกอบรมหรอการให

ความรอยางจรงจง ในการใหความสาคญกบพน

179

บรรณานกรม

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต. เสยงจากประชาชน กรณทสาธารณประโยชน.

กรงเทพฯ : บรษท สหมตรพรนตงแอนดพบลสซง จากด, 2551. คาพพากษาฎกา 86/2478.

คาพพากษาฎกา 150/2479.

คาพพากษาฎกา 428/2511

คาวนจฉยคณะกรรมการวนจฉยรองทกขท 10/2530.

คาวนจฉยคณะกรรมการวนจฉยรองทกขท 38/2525.

คาสงคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐท 2/2546

คาสงคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐท 3/2546

คาสงคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐท 4-78/2546

คาสงคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐท 4/2547

ชยวฒน วงศวฒนศานต. กฎหมายและการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม. ครงท 4. กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยรามคาแหง, 2526. ชยวฒน วงศวฒนศานต. กฎหมายวาดวยทรพยสน. ครงท 9. กรงเทพฯ :

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2533. ชยวฒน วงศวฒนศาสตร.กฎหมายวธปฏบตราชการทางปกครอง. กรงเทพฯ: จรรชการพมพ,2540. ธรรมรงส วรรณโก. ระบบการจดทดนทเปนสาธารณสมบตของแผนดน. วทยานพนธมหาบณฑต

คณะนตศาสตร. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2539.

บญญต สชวะ. คาอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชยวาดวยทรพย. กรงเทพมหานคร :

โรงพมพ การศกษาบรการ, 2515.

ประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497. พระราชบญญตจดตงศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ. 2542

ไพจตร ปณญพนธ และจารส เขมะจาระ. การตรวจชาระและรางประมวลกฎหมายในประเทศไทย

(ตอนท 2). วารสารดลพาห เลม 5 ปท 6 (เมษายน 2502).

ระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวยการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ พ.ศ.2545.

เรองเสรจท 25/2473. รางประมวลกฎหมายแพงและพาณชย วาดวยทรพย. สานกงาน

คณะกรรมการกฤษฎกา.

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพธศกราช 2550.

180

วรพจน วศรตพชญ.เอกสารประกอบการบรรยายกฎหมายปกครอง หวขอการกระทาทาง

ปกครอง.คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

วาสนา จนทราภรณ. การควบคม คมครองปองกนและการใชประโยชนทดนสาธารสมบตของ

แผนดนทประชาชนใชประโยชนรวมกน. วทยานพนธมหาบณฑต คณะนตศาสตร. กรงเทพฯ

: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2549.

ศยามล ไกรยรวงศ และคณะ. ขอพพาทและความขดแยงปญหาทดนในประเทศไทย.

กรงเทพฯ : สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) , 2549.

ศร เกวสนสฤษด. คาอธบายประมวลกฎหมายทดนพรอมกฎกระทรวงและระเบยบของ

คณะกรรมการจดทดนแหงชาต. กรงเทพมหานคร : บรษท บพธการพมพ, 2531. สนทรยา เหมอนพะวงศ. การใชและคมครองสาธารณสมบตของแผนดน. วทยานพนธมหาบณฑต

คณะนตศาสตร กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2537. สานกงานแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ สานกงานปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม. แนวทางและวธการดาเนนการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ . กรงเทพฯ :

โรงพมพสานกเลขาธการคณะรฐมนตร, 2549.

www.ombudman.go.th.

บรรณานกรม

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต. เสยงจากประชาชน กรณทสาธารณประโยชน.

กรงเทพฯ : บรษท สหมตรพรนตงแอนดพบลสซง จากด, 2551. คาพพากษาฎกา 86/2478.

คาพพากษาฎกา 150/2479.

คาพพากษาฎกา 428/2511

คาวนจฉยคณะกรรมการวนจฉยรองทกขท 10/2530.

คาวนจฉยคณะกรรมการวนจฉยรองทกขท 38/2525.

คาสงคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐท 2/2546

คาสงคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐท 3/2546

คาสงคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐท 4-78/2546

คาสงคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐท 4/2547

ชยวฒน วงศวฒนศานต. กฎหมายและการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม. ครงท 4. กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยรามคาแหง, 2526. ชยวฒน วงศวฒนศานต. กฎหมายวาดวยทรพยสน. ครงท 9. กรงเทพฯ :

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2533. ชยวฒน วงศวฒนศาสตร.กฎหมายวธปฏบตราชการทางปกครอง. กรงเทพฯ: จรรชการพมพ,2540. ธรรมรงส วรรณโก. ระบบการจดทดนทเปนสาธารณสมบตของแผนดน. วทยานพนธมหาบณฑต

คณะนตศาสตร. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2539.

บญญต สชวะ. คาอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชยวาดวยทรพย. กรงเทพมหานคร :

โรงพมพ การศกษาบรการ, 2515.

ประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497. พระราชบญญตจดตงศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ. 2542

ไพจตร ปณญพนธ และจารส เขมะจาระ. การตรวจชาระและรางประมวลกฎหมายในประเทศไทย

(ตอนท 2). วารสารดลพาห เลม 5 ปท 6 (เมษายน 2502).

ระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวยการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ พ.ศ.2545.

เรองเสรจท 25/2473. รางประมวลกฎหมายแพงและพาณชย วาดวยทรพย. สานกงาน

คณะกรรมการกฤษฎกา.

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพธศกราช 2550.

วรพจน วศรตพชญ.เอกสารประกอบการบรรยายกฎหมายปกครอง หวขอการกระทาทาง

ปกครอง.คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

วาสนา จนทราภรณ. การควบคม คมครองปองกนและการใชประโยชนทดนสาธารสมบตของ

แผนดนทประชาชนใชประโยชนรวมกน. วทยานพนธมหาบณฑต คณะนตศาสตร. กรงเทพฯ

: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2549.

ศยามล ไกรยรวงศ และคณะ. ขอพพาทและความขดแยงปญหาทดนในประเทศไทย.

กรงเทพฯ : สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) , 2549.

ศร เกวสนสฤษด. คาอธบายประมวลกฎหมายทดนพรอมกฎกระทรวงและระเบยบของ

คณะกรรมการจดทดนแหงชาต. กรงเทพมหานคร : บรษท บพธการพมพ, 2531. สนทรยา เหมอนพะวงศ. การใชและคมครองสาธารณสมบตของแผนดน. วทยานพนธมหาบณฑต

คณะนตศาสตร กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2537. สานกงานแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ สานกงานปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม. แนวทางและวธการดาเนนการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ . กรงเทพฯ :

โรงพมพสานกเลขาธการคณะรฐมนตร, 2549.

www.ombudman.go.th.