ญาณวทยากบการเรยนร

ญาณวทยา

เปนปรชญาสาขาหนงโดยนกปรชญาใหความสนใจและตองการศกษาวา

ทฤษฎความร

“อะไรเปนความรทแทจรง และอะไรเปนทฤษฎทถกตอง” Tell me and I will forget show me and I will remember, Involve me and I will understand”

ญาณวทยาEpistemology

ญาณวทยา คอ ทฤษฎทวาดวยความร ซงน ามาอธบายความจรง เปนกฎเกณฑทมาจากเหตผล เปนวธการทท าใหเกดความรจากความจรง รสาเหตทใหเกดเรองนน โดยการใชทฤษฎวเคราะหปญหา เปนความพยายามตอบค าถามและหาความหมายเกยวกบความรในดานตาง โดยเนนวา เรารความจรงนนไดอยางไร (How to know reality?)

โดยเนนวา เรารความจรงนนไดอยางไร (How to know reality?)

หวใจในการด าเนนการหาความร

ความส าคญของญาณวทยา

การศกษากรรมวธแหงความรของเราดวยวจารณญาณ ควรจะเปนพนฐานของความคดค านกทกอยาง

มนษยรอะไร

มนษยรไดอยางไร

นกปรชญาตองการความเขาใจทชดเจนของค าวา “ร” (To Know) รวาเรารอะไรบางอยางนน เรารอยางไร

วธการแสวงหาความรแบบใดทจะใหความรทแทจรงกบเราได

เอมมานเอล คานท (Immanuel Kant : 1724 – 1804)

หวใจส าคญญาณวทยา

ทฤษฎความรหรอญาณวทยา (Epistemology) เปนปรชญาอกสาขาหนงซงเกยวกบความร ซงจะเปนกาศกษาวา อะไรเปนความรทแทจรงและอยางไรทถอวาเปนทฤษฎทถกตอง ดงนนจงมประเดนทนกปรชญาถามขนมาวา

มนษยรความจรงเกยวกบสงตาง ๆ ไดอยางไร

โลกของนกปราชญ

โลกของนกวทยาศาสตร

โลกของนกบญและศลปน

โสเครตส(Socrates)

ความรเกดขนมาไดอยางไร

จะสรางความรไดอยางไร

อะไรคอสงทเราสามารถรได

อะไรคอเงอนไข เหตปจจยหรอแหลงใหเกดความรได

กระบวนการญาณวทยา

ขอบเขตของญาณวทยา

วธสรางความร

ธรรมชาตของความร

ความแทจรงของความร

เงอนไขหรอเหตปจจยแหงความร

มาตรฐานในการตดสนความร

๑) วธสรางความร

การสรางความรม 4 วธคอ

วธทยดถอลทธทมอยตงแตเดม

วธตงขอสงสย แลวสรางความรขน

วธวจารณ พจารณาสมเหตสมผล

วภาษวธ ขอโตตอบ

ประเภทของปรชญาการเรยนร

ปรชญาสาขาสารนยมหรอลทธสารตถนยม (Essentialism) ปรชญาสาขาสจวทยานยม หรอ นรนตรนยม (Perenialism) ปรชญาสาขาพพฒนาการนยมหรอปรชญาววฒนาการนยม

(Progressivism) ปรชญาสาขาปฏรปนยม (Reconstructionism) ปรชญาสาขาอตถภาวนยม หรอปรชญาสวภาพนยม

(Existentialism) ปรชญาวเคราะห (Philosophical Analysis)

๒) ธรรมชาตของความร

กลมจตนยม เชอวา ธรรมชาตของความรอยทบคคลหรออยทจต

กลมสจนยม เชอวา วตถและคณสมบตมความจรงอยในตวของมนเอง

กลมสมพนธนยม เชอธรรมชาตของความรเกดขนไดเพราะความสมพนธของจต กบ วตถ

เกณฑทใชในการตดสนความร

1. ทฤษฎสมนย (Correspondence Theory of Truth) 2. ทฤษฎสหนย (Coherence Theory of Truth) 3. ทฤษฎปฏบตนยม (Pragmatic Theory of Truth)

แนวคดทางปรชญาถอวาหากขอพสจนสามารถยนยนความรได กเปนขอยนยนความเปนจรงไดเชนกน ฉะนน ความเปนจรงจงเกยวของกบความร โดยนกปรชญาไดสรปเกณฑการตดสนความสมเหตสมผลของความรไวหลกๆ ๓ ทฤษฎ คอ

๓) ความแทจรงของความร

ทฤษฎสมนย คอ มความรหรอเหตผลตรงกน ดวยอาศยความคดททกคน มเปนพนฐานอยแลว เชน สทธชย พดวา “ชมพรอยทางทศใตของกรงเทพ”

ทฤษฎความสอดคลอง จะอธบายสงใด ตองตรงตามสภาวะทสงนน เปนอยจรง ๆ เชน ไมยอมลอยนา

ทฤษฎปฏบตนยม ทฤษฎตางๆ ตองน าไปปฏบตใหเกดประโยชนจรงได

๔) เงอนไขหรอเหตปจจยแหงความร

นกปราชญ ฝายตะวนตกเรยกวา คาทกอร (Categories) คอ

1. สสาร

2. กาล

3. เทศะ

4. ความเปนเหตเปนผล

๕) มาตรฐานในการตดสนความร

ม ๒ ลทธ ทอธบายไว คอ

(๑) ลทธประจกษวาท เชอวา “ความรสามารถเปดเผยตวเองได ทงผดขนในจตของบคคล และความรจรงจะตองอาศยประสบการณ”

(๒) ลทธววรตวาท เชอวา “ความรไมสามารถเปดเผยตวเองได จะผดขนในใจกไมได แตความรจะเกดขนได ตอเมอมสอกลาง ทจะท าใหเกดความร”

วธแสวงหาความรของมนษย

วธสรางความรของญาณวทยา มวธในการสรางความร ๔ วธคอ

วธยดถอลทธทมอยแตเดม (Dogmatism) หมายถงการยอมรบเอาสงทเขาสรางเปนทฤษฎไวแลว โดยไมพจารณาใครครวญอก เชนพวกทยดถอแนวคดของเรเน เดคารต กจะถอวาแนวคดนเปนหลกเกณฑส าคญ

วธตงขอสงสยไวกอนแลวจงสรางความรหรอเรยกวาลทธวมตนยม (Skepticism) สรางความรดวยความสงสยและขอของใจในปรชญาตางๆทมความคดเหนขดแยงกน ซงเมอเกดความสงสยแลวพยายามขจดความสงสยไปทละขน

วธวจารณ พจารณาใครครวญความสมเหตสมผลเสยกอนแลวจงสรางความร ตามวธวจารณนยมนคอวจารณองคประกอบของความร มการสบคนใหพบเงอนไขทจะท าใหเกดความรทมมาแตก าเนดซงเปนปจจยเหตอนส าคญส าหรบการสรางความร

วภาษวธ คอวธการสรางความรดวยการคดขอเสนอ (Thesis) หาขอโตแยงแลวสงเคราะหเขาดวยกน วธวภาษวธ เรมตนดวยการตงขอญตตเสนอและบทโตแยง ตวอยางเชน

สงสยลงเล (Skeptical)

สนทนา (Conversation)

หาค าจ ากดความ (Conception or definitional)

ทดสอบดวยการลงมอปฏบต (Practice)

สรปกฎเกณฑไวเปนมาตรฐาน (Conclusion)

โสคราตส (Socrates) วธการทโสคราตสใชศกษาตนเองคอ การคดตกตรองในขณะจตสงบ และอกวธหนงคอ การถาม-ตอบ ทเรยกวาวธการของโสคราตส (Socrates Method) ประกอบดวย

การคาดคะเนหรอการเดา (Conjecture)

ความเชอ (Belief) และความรทไดจากการรบร (Perception)

ความเขาใจ หรอความคดตามล าดบเหตผล (Discursive intellect)

การรแจงดวยเหตผล (Rational insight)

เพลโต (Plato) เพลโตเสนอวา จตหรอวญญาณดงเดมของมนษยเปนอมตะ แตเมอจตมาคลกคลกบโลกแหงวตถท าใหหลงลมไป กระบวนการศกษาเปนกระบวนการทท าใหจตฟนคนความจ าได เพลโต กลาวถงความร ๔ ระดบ คอ

ทฤษฎญาณวทยา

เหตผลนยม- ความเขาใจ (understanding)

ประสบการณนยม – ผสสะ (sensation)

ลทธคานท - ทงความเขาใจและผสสะ

สญชาตญาณนยม - อชฌตตกญาณ (intuition)

ววรณ - การเปดเผยจากพระเจา (revelation)

พระพทธศาสนา – ตรสร (enlightenment)

ทฤษฎบอเกดความร

เหตผลนยม ความรของมนษยเปนสงทมมาแตก าเนด ประจกษนยม ประสบการณประจกษเทานนทเปนบอเกดของความรรบรไดทาง

ประสาทสมผสอยางเดยวเทานน เพทนาการนยม ความรทกอยางเกดจากความตรงตา และความคด อนมานยม เหตผลนยมกบประจกษนยมรวมเขาดวยกน คานท แบงความรเปน 2

ประเภทคอ ความรทมบอเกดจากประสบการณ ความรทมบอเกดมาจากปญญาหรอความคดของมนษย

สญชาตญาณนยม มความเชอวาสญชาตญาณนยมเปนตนก าเนดความรอนแทจรง ฮงร แบรกซอง เปนผสรางทฤษฎ

ประจกษนยม Empiricism) หรอประสบการณนยม ถอวาประสบการณเปนทมาของความรทแทจรง และถกตอง เกดไดจากการรบรไดทางสมผส ทง5 คอตาเหนรป หฟงเสยง จมกดมกลน ลนลมรส การสมผส ทเปนเชนนเพราะสามารถพสจนใหเหนความจรงได

เทพนาการนยม (Sensationism)เดวด ฮวม กลาววา ความรทกอยางเกดจากความตรงตรา และความคด ซงฮวมใหเหตผลวา สงทมอยจรงคอสงทสรางความตรงตราจต หรอรอยพมพใจ ฮวมจงปฏเสธสสาร วญญาณ และพระผเปนเจา เพราะเขาเชอวาสงเหลานไมสามารถสรางความตรงตราจตได

อนมานนยม (Apriorism) เกดจากการรวมเหตผลนยมและประจกษนยมเขาไวดวยกน โดย อมมานเอล คานท กลาวคอ ความรเปนสงทหามาไดจากประสบการณ โดยผานโครงสรางทางความคดออกมาเปนความร

สณชาตญาณนยม (Intuitionism) ฮงร แบรกซอง เปนผสรางทฤษฎสญชาตญาณนยม โดยถอวาสญชาตญาณนยมเปนตนก าเนดความรอนแทจรงซงเราจะรความจรงไดโดยอาศยจตทไดรบการฝกฝนอยางสม าเสมอ

ประกาศตนยม (Authoritarianism) ไดแกความรทไดจากการสงสอนทางศาสนาขนบธรรมเนยมประเพณ ต าราเรยน ความรประเภทนเปนความรทอาศยศรทธา

กงขานยม (Skepticism) ความรเกดจากการปฏเสธความจรง นกกงขานยมปฏเสธความรทแทจรงทกอยางเปนวธแกไขปญหาดวยการปฏเสธปญหา คอเมอใครถามวา ความจรงมไหม? เขาจะตอบวาไมม เพราะความรทกอยางยอมถกสงสยวาไมจรงทงนน ความรทแทจรงยอมไมมอยางแนนอน

รหสนยมหรอฌาณนยม (Mysticism) ตนก าเนดหรอบอเกดอนแทจรงของความร คอประสบการณทเกดจากฌาน คอการสรางความรทไดมาจากการใชเหตผลและอาศยประสาทสมผส และปจจยทกอใหเกดฌาน คอศรทธา เพยงอยางเดยว

เหตผลนยม (Rationalism)

คอแนวความคดทถอวา เหตผลเปนทมาของความร ความแทจรง จะสามารถรไดดวยการใชเหตผลเทานน ซงความรหรอความจรงทรไดดวยเหตผลเทานน มนษยมความรตดตวมาตงแตเกด (innate idea) ซงความรนนจดวาเปนความรทแทจรง เปนอสระจากประสบการณ (a priori knowledge) ถอวาเปนความรทแนนอนตายตว ทเรยกวา ความจรงทจ าเปน (necessary truth) จะตองไมเปนความจรงทไมแนนอน (contingent truth) กจกรรมทางปญญา คอ การคดตามเหตผลซงจะเปนเครองมอทสามารถน ามนษยไปสความรทแนนอนได

เรอเน เดการตส (Rene Decartes : 1596 – 1650)

บารค สปโนซา (Baruch Spinoza : 1632 – 1677)

คอทฟรด วนเฮลม ฟอน ไลบนช (Cottfried Wilhelm Von Leibniz : 1646 – 1716)

นกปรชญาในกลมเหตผลนยม

เรอเน เดการตส (Rene Decartes : 1596 – 1650)

บดาของปรชญาสมยใหม ผถอวา “มนษยมความรตดตวมาตงแตเกด” (Innate Idea) เขาอาศยวธการทางคณตศาสตรหรอสหชญาณหรอการเหนเองทนท (Intuition) และการนรนยมาเปนรากฐานการคดปรชญา

ความรในใจของมนษยนนกเหมอนกบน าทมอยในแผนดน ถารจกวธการขดกจะท าใหสามารถคนพบน าคอความรในจตของมนษยไดอยางไมยาก

ประสบการณนยม (Empiricism)

คอความคดทถอวาความรของมนษยมบอเกดมาจากประสบการณเทานน (Experience) ซงหมายถงวา ความรเหลานนจะตองผานประสาทสมผสทง 5 คอ ตา ห จมก ลน กาย อ ย า ง เ ด ย ว ไ ม เ ช อ ว า ค ว า ม ร ก อ นประสบการณ (a priori Knowledge) หรอความรทมตดตวมนษยมาตงแตเกด (Innate idea)

1. ฟรานซส เบคอน (Francis Bacon : 1561 – 1626) 2. โทมส ฮอบส (Thomas Hobbes : 1588 – 1679) 3. จอหน ลอค (John Locke : 1632 – 1704) 4. เดวด ฮวม (David Hume : 1711 – 1776)

นกปรชญาในกลมประสบการณนยม

1 2 3 4

จอหน ลอค (John Locke : 1632 – 1704)

จอหน ลอค เขาเหนวา ความรทกอยางลวนแตเรมตนจากประสบการณทงนน (All knowledge comes from experience) นนคอ คนเราเกดมามจตวางเปลาเหมอนกระดาษขาวทยงไมมตวอกษรอะไรเขยนลงไปเลย

ความรทไดจากการคดโดยไมอาศย ประสบการณเปนความรทวางเปลา เพราะ ความรประเภทนจะอยในรปประโยค วเคราะห ประโยควเคราะห(analytic) คอ ประโยคทภาค แสดงของมนเปนสวนหนงของภาคประธาน Ex. ลงแดงเปนผชาย

จอหน ลอค (John Locke : 1632 – 1704) ( ตอ )

จอหน ลอค ใชค าในภาษาละตนวา “Tabula rasa” ซงตรงกบภาษาองกฤษวา ( Blank Tablet) หมายถง กระดาษฉาบขผงเตรยมพรอมทจะเขยนหนงสอลงไปไดตามความนยมของชาวโรมนชนสงสมยโรมนเรองอ านาจ

ความรทไดจากการคดโดยไมอาศย ประสบการณเปนความรทวางเปลา เพราะ ความรประเภทนจะอยในรปประโยค วเคราะห ประโยควเคราะห(analytic) คอ ประโยคทภาค แสดงของมนเปนสวนหนงของภาคประธาน Ex. ลงแดงเปนผชาย

ลทธของคานท

เอมมานเอล คานท (Immanuel Kant : 1724 – 1804)

ตองการประนประนอมความคดของฝายประสบการณนยมและประจกษนยม ซงถอวา จตไมใชตวท างานในกระบวนการการท างานรบรของมนษย และกเปนความเขาใจผดของฝายเหตผลนยมทไมใหความส าคญกบความรทางผสสะ ผสสะใหเนอหาความรแกเรา ตอจากนนจตกจะน าเนอหาเหลานมาจดระเบยบท าใหเปนความรทแนนอนและเปนสากล

“ มโนภาพหากปราศจากการรบรทางผสสะแลวกเปนสงท วางเปลา สวนการรบรทางผสสะหากปราศจากมโนภาพกกลายเปนความมดบอด ” (Conception without perception is empty :Perception without conception is blind ) สงตางๆ ทเราร เปนสงทลวนตองผานโครงสรางของสมองกลนกรองมากอนทงนน

ส าหรบคานท ความร จะตองมาจากสง 2 ประเภทคอ “ผสสะ” กบ “ความคด” เพราะผสสะทปราศจากความคดนนมดบอ ส าหรบความคดทปราศจากผสสะกวางเปลา กระบวนการของความรม 2 ระยะ คอ 1. ระยะความรทมบอเกดมาจากประสบการณผสสะเกดขน (sensibility) 2. ความรทมาจากความคดความเขาใจของมนษย (Understanding)

สญชาตญาณนยม (intuitionism)

คอแนวความคดทถอวาความรของมนษยสามารถทจะเขาถงความจรงไดอยางฉบพลนโดยไมตองผานกระบวนการทางผสสะหรอเหตผลแตประการใด

ตวอยางเชน ไอแซก นวตน คนคดกฎแรงโนมถวงของโลก โดยผานลกแอปเปล

ใชวธการอชฌตตกญาณ (intuition) ในการแสวงหาความร

ววรณ (revelation)การเปดเผยจากพระเจา

คอแนวความคดทถอวามนษยเปนเพยงสงเลกนอยเมออยเบองหนาพระพกตรของพระผเปนเจา เปรยบเสมอนทารกนอยทอยตอหนาบดา ผไดรบมหากรณาอนเตมเปยมดวยความรกฉะนน

อกประการหนง พระเจาเปรยบเสมอนพระสรโยทยททอแสงสองประกายระยบระยบอนอบอนในเวลาอรณรง ท าใหสตวโลกผหลบใหลในเวลารตตกาลคออวชชาและเหนบหนาวจากความทกขทรมานเพราะอ านาจกเลส ไดตนฟนขนมาจากภวงคแหงความหลบใหลและมองเหนความงดงามแหงดวงสรยาพรอมกบการไดรบไออนฉะนน

แนวคดทางพระพทธศาสนา ทถอวาความรขนมลฐานของมนษยเกดจากประสาทสมผสทง ๖ คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ และแหงความรทมนษยไดรบจะมาจาก ๓ แหลง คอ สตมยปญญา = ปญญาเกดจากการฟง การอาน จนตามยปญญา = ปญญาเกดจากการพจารณา ภาวนามยปญญา = ปญญาทเกดมาจากการได

ฝกฝนอบรมจต

วธเขาถงญาณวทยาเชงพทธศาสตร

พระพทธศาสนา ไดวจารณแนวคดทางตะวนตกในเรองญาณวทยาวา สตมยปญญา = ประสบการณนยม จนตามยปญญา = เหตผลนยม ภาวนามยปญญา = อชฌตตกญาณ คอ สมถภาวนา ไดแก ความรแจงอยางฉบพลน แตยงมกเลสอย สวนการบรรลธรรมหรอการตรสรนนจะไมมกเลสในจตใจเลย ท าใหความรทไดรบถกตองชดเจนเสมอ ดงนนเพอทจะใหไดรบความรทถกตอง มนษยจงควรฝกอบรมจตดวยสมถภาวนา เพอใหจตใจสงบและเจรญวปสสนาภาวนา เพอท าลายกเลส

เปรยบเทยบทศนะพทธศาสตรกบญาณวทยา

ความรท เกดจากสตมยปญญา จนตามยปญญา รวมทงสมถภาวนา ย งจ ดว า เปนความร ท ไ ม แนนอน ส วน วป สนาภาวนา (Enlightenment) จดวาเปนความรทแนนอนเพราะมองเหนสงตาง ๆ ไดอยางชดเจน อนเนองมาจากการขจดกเลสอนเปนเหตใหจตใจมดมนไดแลว

ภาวนามยปญญา แบงออกเปน 2 ประการ คอ

สมถภาวนา ไดแก ปญญาทเกดมาจากการฝกจตใหเกดความสงบจนท าใหเกดญาณ ความรตาง ๆ เชน ตาทพย หทพย รใจคนอน เปนตน

วปสสนาภาวนา ปญญาทเกดมาจากการเจรญปญญาจนสามารถท าลายกเลสคอ โลภ โกรธ หลง ใหหมดไปจากจตใจ

สรปการเขาถงความจรงญาณวทยา

1. มแนวความเชอหรอสมมตฐาน หรอ ทฤษฎอยางใดอยางหนง 2. ทดลองปฏบตตามแนวคด หรอ ตามทฤษฎตามแนวนนๆ 3. แนวคดหรอทฤษฎใดทสาสามารถน ามาใชเปนหลกปฏบตได

จบการน าเสนอ