การจัดการความขัดแย้งเชิง ...romphruekj.krirk.ac.th/books/2552/3/02.pdfผ ประสานงาน อำานาจ ช วงช

บทท2การจดการความขดแยงเชงสมานฉนทในสถานศกษา :

กรอบแนวคด ความสำาคญ และความทาทาย

จฑารตน เอออำานวย

32ปท 27 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2552

การจดการความขดแยงเชงสมานฉนทในสถานศกษา : กรอบแนวคด ความสำาคญ

และความทาทายจฑารตน เอออำานวย*

บทท2บทคดยอ

บทความเรองนมงกลาวถง กรอบแนวคด ความสำาคญ และความทาทายของ

การนำาความยตธรรมเชงสมานฉนทมาใชจดการความขดแยงลกษณะตางๆ ทเกดขนใน

สถานศกษา ในฐานะกระบวนการยตธรรมทางเลอกรปแบบหนง ทงนเพอมงประสงค

ใหผกระทำาผด กลาเผชญหนา แสดงความรบผดชอบ และเยยวยาความเสยหายทเกด

ขนตอผเสยหายและประชาคมในสถานศกษาทตนไดลวงละเมด ทำาใหเกดการฟนฟ

สมพนธภาพ นำาไปสการใหอภยและสงคมเกดความสงบสมานฉนทตามมา โดยมหลก

การสำาคญ คอคำานงถงผลประโยชนของผมสวนเกยวของทกฝาย ทงผไดรบความเสย

หาย ผกระทำาใหเกดความเสยหาย สถานศกษา ชมชน และสงคมสวนรวม

ทงน กระบวนทศนใหมในการจดการความขดแยงเชงสมานฉนทในสถานศกษา

กอใหเกดความทาทายหลายประการ อาทเชน ภาษาทใช การเปนผนำาและการเปน

ผประสานงาน อำานาจ ชวงชนการปกครอง และ การบรหารจดการ ฯลฯ เปนตน

Abstract The objective of this article is to explore concepts, values, principles and

the challenges for restorative justice in educational institutions/schools as an

alternative justice. Restorative justice is aim to build social harmony back again by

encouraging offenders to take responsibility for their actions and to repair the harm

they have done by apologizing to their crime victims and their institutions. The

* รองศาสตราจารย ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

การจดการความขดแยงเชงสมานฉนทในสถานศกษา : กรอบแนวคด ความสำาคญ และความทาทาย

จฑารตน เอออำานวย33

principles of restorative justice are; to concern the optimum benefits of parties, the

institutions and their belonging communities, as well.

Thus, new paradigm of conflict management in educational institutions/

schools, named ‘restorative justice’ is challenging. Those challenges are;

language (different terminology), leadership and facilitation, authority, hierarchy

and administration implementation, etc.

1. บทนำ�

ในสภาพสงคมปจจบน เรองธรรมดาๆ เกยวกบการใชชวตวยเดกของ

นกเรยนในโรงเรยน ตลอดจนวยรนในวทยาลยและมหาวทยาลยบางแหง

กลบกลายเปนเรองททาทาย เสยงภย และนาสะพรงกลวยง ไมวาจะเปนการแพร

กระจายขาวลอตางๆ มการตอสทำารายรางกาย กระทำาอนาจาร ใชอบายฉอโกง

มการแพรระบาดของยาเสพตด เสเพลเกเร ประจาน บางกแยกตวโดดเดยวจาก

กลม และมคดฟองรองศาลปกครองระหวางนกเรยน/นกศกษากบคร/อาจารย

หรอสถานศกษาจำานวนมาก การเปลยนแปลงสภาวการณและบรรยากาศใน

โรงเรยนไปสสภาพความแปลกแยกทางสงคมเชงประจกษเชนน เกดขนในชวง

ประมาณ 10-20 ป ทผานมานเอง ซงบรรดาผใหญทงหลายทเรยนจบแลวและไม

คอยไดเกยวของสมพนธกบสถานศกษาในฐานะผปกครอง หรอเปนครอาจารย

จะไมทราบวาเดกและเยาวชนตองเผชญหนากบอะไรบางในชวตประจำาวน ตงแต

โรงเรยนเขาจนกระทงโรงเรยนเลก เพราะสถานศกษาในปจจบนมใชเปนเพยง

ตกเรยนหรอหองเรยนทมเดกและเยาวชนตางเพศ วย และชาตพนธมาใชชวต

อยรวมกนในชวงเวลาหนงเพอศกษาหาความร และกไมใชสถานททเดกและ

เยาวชนพากนนงเงยบๆ ตามมานงในกลมของตนเองเพออานตำาราเรยนอกตอไป


ขณะเดยวกนในทางตรงกนขาม แมวาความขดแยงจะมลกษณะธรรมชาต

ทเกดขนไดทกททกกาลเวลา แตสถานศกษากไมควรจะเปนสถานททความขด

แยงยตลงดวยรอยเลอดเปรอะเปอนจมก มแผลรวรอยถลอกตามรางกาย หรอม

รอยขดขวนบวมชำาจากการตบตกนอกตอไป แลวจะทำาอยางไรใหเดกและเยาวชน

ซงเปนอนาคตของชาตเหลานมทกษะในการใชชวตรวมกนในสงคมทคนมความ

แตกตางหลากหลายอยรวมกน ทำาอยางไรใหเดกและเยาวชนสามารถทำากจกรรม

บางอยางรวมกนในโลก ซงเปนกจกรรมทคกรณตองพงพาอาศยกนเพอจดการ

ความขดแยงของตนทกำาลงประสบอยตรงหนา สามารถจดการกบอารมณรก โลภ

โกรธ หลงทเกดขน และสามารถตดสนใจเลอกทางเลอกทเหมาะสมทสดไดอยาง

ชาญฉลาดในการใชชวตอยรวมกนในชมชนตอไป เพราะหากเดกและเยาวชน

เหลานไมไดรบการเรยนรฝกหดทกษะทจะการจดการความขดแยงเชงสมานฉนท

ในสถานศกษาแลว ไมชากเรวพวกเขากจะถกสงตวเขาสสถานพนจและคมครอง

เดกและเยาวชน หรอผตองขงวยหนมแลวแตกรณ ตองนำาตวเองเขาไปเรยนร

ประสบการณทไมพงปรารถนาจากกระบวนการยตธรรม และกลายเปนเชอพนธ

แหงความกาวราวรนแรงแฝงตวรอวนเตบโตเปนผใหญทกระทำาผดกฎหมายบาน

เมองในวนตอๆ ไป อยางไมอาจหลกเลยงได

2. ก�รกอตวของแนวคดยตธรรมเชงสม�นฉนทในไทย แนวคดยตธรรมเชงสมานฉนทไดรบการแนะนำาเขาส เวทวชาการดาน

การปฏรปกระบวนการยตธรรมเมอป พ.ศ. 2543 จากนนเปนตนมาแนวคด

ยตธรรมเชงสมานฉนทบางสวนทมใชอยเดมในสงคมไทยกไดรบการรอฟนและ

นำากลบมาใชในระบบงานยตธรรมของไทยเพมมากขนเปนลำาดบ รวมทงไดมการ

พฒนาแนวคดยตธรรมเชงสมานฉนทตามรปแบบสากลทกำาหนดไวในหลกการ

พนฐานวาดวยการดำาเนนโครงการกระบวนการยตธรรม เชงสมานฉนทในเรอง

ทางอาญา (Basic Principles on the Use of Restorative Justice Programmer in

Criminal Matters) ของสหประชาชาต มาใชอยางแพรหลายในหนวยงานตางๆ

ในกระบวนการยตธรรมสำาหรบ ผใหญและสำาหรบเดกและเยาวชน



การดำาเนนงานโครงการกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนทของกรมพนจ

และคมครองเดกและเยาวชน ปรากฏวามการใชการประชมกลมครอบครว ซงเปน

รปแบบหนงของกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท ตงแต เดอนมถนายน 2546

– กมภาพนธ 2551 รวม 21,490 คด โดยในจำานวนนน พนกงานอยการสงไมฟอง

18,128 คด ซงทำาใหเหนไดชดเจนวาโครงการกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท

ไดชวยหนเหคดออกจากศาลเยาวชนและครอบครวโดยคดระงบไปในชนของ

พนกงานอยการดวยความพอใจของผเสยหาย ดวยการแสดงความรบผดชอบตอ

การการกระทำาผดของเดกและเยาวชน และดวยการมสวนรวมของชมชนสมตาม

เจตนารมณของการนำายตธรรมเชงสมานฉนทมาใช

อยางไรกตาม ไดมการพดคยกนในระหวางกลมผบกเบกนำายตธรรมเชง

สมานฉนทมาใชในสงคมไทยวา “เรากำาลงพยายามชวยกนแกปญหาทปลายเหต

ของความขดแยง ณ สดปลายขวของสงคมหรอไม” เนองจากขณะนเราตองรอ

คอยใหมความขดแยงเกดขนในสงคมแหงนเสยกอนและความขดแยงเหลานน

ตองไมใชความ ขดแยงในเรองเลกๆ นอยๆ แตตองเปนลกษณะทมระดบความ

เขมขนสงถงขนกระทำาผดกฎหมายทตองนำาเรองราวเขาสระบบยตธรรมทางอาญา

ซงมความเปนแบบแผนพธการเตมรปเพอจดการเรองเหลาน จากนนจงแสวงหา

ชองทาง “หนเห” คดความบางลกษณะออกมาจากกระบวนการยตธรรม เชน

คดประมาท คดเดกและเยาวชนกระทำาผด คดความรนแรงในครอบครว รวมทง

คดทยอมความกนได ถาคกรณยนยอมทจะใชวธการน ในทางตรงกนขาม ถาสงคม

สามารถสรางองคความรใหมลกษณะทเหมาะสมกบระดบความเขาใจของเดก

และเยาวชนรวมทงนำาเสนอประโยชนทสถานศกษาจะไดรบหากสามารถใชเครองมอ

และกลไกเชงสมานฉนทในการปองกนและ แกไขปญหาความขดแยงเบองตน

หรอขนพนฐานไดตงแตแรกเรมในชนทปญหาความขดแยงกอตวแลว ยอมจะเกด

คณประโยชนในเชงสมานฉนทสงคมทกระดบเขาดวยกนอยางมหาศาล อกทงยงเปน

“ทางเลอก” ในการแกปญหาความขดแยงทเกดขนระหวางปจเจกบคคลไดอยางแทจรง


ดวยเหตน แนวคด “ยตธรรมเชงสมานฉนท” (restorative justice) จงเรมมการ

ขยบขยาย ขบเคลอนจาก “ระบบยตธรรม” ส “ระบบโรงเรยนและสถานศกษา”

จาก “การแกปญหาเชงสมานฉนททปลายทาง” ส “การปองกนปญหาทตนทาง”

และจาก “เดกเยาวชนกระทำาผดหรอผใหญทเปนอาชญากร” ส “เดกเยาวชนใน

ระบบโรงเรยนกอนทจะเตบโตเปนผใหญทดของสงคมตอไป” อนเปนการประจวบ

เหมาะกบสถานการณความขดแยงหลายประเภทหลายลกษณะทเกดขนรวมสมย

ในโรงเรยนและสถานศกษาในปจจบนทงดานความถและความรนแรง

3. แนวคดยตธรรมเชงสม�นฉนทในสถ�นศกษ� แนวคดยตธรรมเชงสมานฉนทในโรงเรยน (restorative justice in school)

เปนแนวคดทใหความสำาคญกบการลดพฤตกรรมเกเรของนกเรยนดวยการปรบ

พฤตกรรม เปลยนทศนคต และเพมพนความตระหนกรเลงเหนถงผลเสยหาย

ทเกดตามมาจากการกระทำาใดๆ ยตธรรมเชงสมานฉนทในสถานศกษาเชอวา

การเรยนรอยางมประสทธภาพไมสามารถเกดขนไดถาสมพนธภาพของผคนใน

สถานศกษาถกทำาลายลง ดงนน ยตธรรมเชงสมานฉนทในสถานศกษาจงไดรบการ

ออกแบบเพอโยงยดใหคกรณทมความขดแยงกนไดแสวงหาทางออกหรอบรรล

ถงหนทางแกไขปญหาความขดแยงของตนเองรวมกน เนองจากไมมใครสามารถ

แกปญหาระหวางคนสองคนไดดกวาบคคลทงสองนนเอง ไมวาจะเปนความ

ขดแยงทเกดขนระหวางคร/อาจารยกบนกเรยน/นกศกษา นกเรยน/นกศกษา

กบนกเรยน/นกศกษา หรอสถานศกษากบผปกครองกตาม อกทงยงเปนภาระ

หนาทความรบผดชอบของคกรณและผเกยวของทจะตองเขารวมการประชมเชง

สมานฉนทเพอจดการความขดแยงเหลานนดวยกน

เมอประยกตความหมายของยตธรรมเชงสมานฉนทในสถานศกษา

เทยบเคยงกบหลกการพนฐานแหง สหประชาชาตวาดวยการดำาเนนโครงการ

กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนทในเรองทางอาญา สามารถอธบาย ความหมาย

ของคำาศพททเกยวของไดดงน



“ยตธรรมเชงสมานฉนท” หมายถง วธการใดๆ ซงผเสยหายและผกระทำาให

เกดความเสยหาย และ ในกรณทสมควรอาจมบคคลอนๆ หรอสมาชกคนอนๆ ของ

ประชาคมในสถานศกษา หรอชมชนทไดรบผลกระทบจากอนตรายทเกดขนนน ได

เขามามสวนรวมกนอยางจรงจงในการแกไขปญหาทเกดขน โดยทวไปแลวอาจม

การ ชวยเหลอโดย “ผประสานงาน” (facilitator)

อนง รปแบบวธการของยตธรรมเชงสมานฉนท ไดแก การไกลเกลย การประนอม

ขอพพาท การประชมกลม หรอเรยกรวมๆ วา การจดการความขดแยงเชงสมานฉนท

“ผลในทางสมานฉนท” หมายถง ขอตกลงทเปนผลมาจากการประชม

เชงสมานฉนท ผลในทางสมานฉนทไดแก การตอบสนองดวยการเยยวยาชดใช

การทำางานบรการสงคม การขออภย ฯลฯ โดยมงหมายเพอใหตรงกบความตองการ

และความรบผดชอบของแตละบคคลและของคกรณรวมกนเพอใหบรรลผลในการ

ทำาใหผเสยหายและผกระทำาไดกลบคนมามความสมพนธใหมทดตอกน

“คกรณ” หมายถง ผเสยหาย ผกระทำาใหเกดความเสยหายหรออนตราย

และบคคลอนๆ หรอสมาชกคนอนๆ ของประชาคมในสถานศกษาหรอชมชนท

ไดรบผลกระทบจากอนตรายทเกดขน ซงอาจมสวนรวมในการจดการความขดแยง

เชงสมานฉนทนน

“ผประสานงาน” หมายถง บคคลซงมบทบาทหนาทในการชวยเหลอ

สนบสนนการมสวนรวมของคกรณในการจดการความขดแยงเชงสมานฉนทโดย

เปนผมความยตธรรมและเปนกลาง และอาจเปนคร/อาจารย เจาหนาท หรอ

นกเรยน/นกศกษากได

4. แนวคดทฤษฎทเกยวของ 4.1 ทฤษฎก�รควบคม (control theory)

ทฤษฎการควบคมเปนทฤษฎทสนใจเกยวกบผกระทำาผดกบแรงจงใจใน

การกระทำาผดโดย Hirsch (1969) ตงคำาถามวา “ทำาไมผคนสวนใหญจงปฏบต

ตามระเบยบกฎเกณฑของสงคมและกฎหมาย” ซงคำาตอบทไดรบกคอผคน


สวนใหญไดรบการขดเกลาใหเชอในระบบคณธรรมและความถกตองชอบธรรม

ของระเบยบกฎเกณฑของสงคมและกฎหมายและเลอกทจะไมทำาการใดๆ อน

เปนการฝาฝนเพราะเขามทนทางสงคมทตองเกยวของสมพนธกบคนอนๆ และ

มโอกาสทางสงคมในเรองตางๆ กลาวอกนยหนงปจเจกบคคลเหลานเชอมนใน

ความถกตองชอบธรรมของกฎหมายและมพนธะผกพนกบครอบครวทเขมแขง

รวมทงผกพนกบสถาบนทางสงคมตางๆ ทรดตรงรอบตว พวกเขาจง “ถกควบคม”

และจะไมกระทำาผดใดๆ ในทางตรงกนขาม ถาปจเจกบคคลไมมความเชออยาง

เหนยวแนนเกยวกบความถกตองชอบธรรมของระเบยบกฎเกณฑของสงคมและ

กฎหมายและไมใสใจกบสายใยทางครอบครวหรอไมกลวเสยโอกาสชวตหาก

กระทำาผดเสยแลวพวกเขากจะรสกเปนอสระทจะกระทำาการใดๆ เพอสนองความ

ตองการของตนโดยปราศจากการบงคบควบคมและความคาดหวงวาจะตองตว

เปนเดกดหรอเปนคนดของใครๆ

4.2 ทฤษฎคว�มละอ�ยเชงบรณ�ก�ร (theory of reintegrate shaming)

Braithwaite (1989) นกอาชญาวทยาชาวออสเตรเลย รวมตอบคำาถามท

วา “ทำาไมผคนสวนใหญจงปฏบตตามระเบยบกฎเกณฑของสงคมและกฎหมาย”

โดยอธบายวา โดยทวไปผคนยบยงชงใจไมลงมอกระทำาผดเนองจากใชวธการ

ควบคมสงคมแบบไมเปนทางการ 2 วธ คอ

วธแรก คอ ใชความกลวการไมยอมรบของสงคม (fear of social disapproval) และ

วธทสอง คอ ใชความรสกผดชอบชวด หรอ หร-โอตปปะ (conscience)

หลกการสำาคญของการควบคมสงคมแบบไมเปนทางการทง 2 วธ เชอวาการ

ลงโทษและการชดใช คาทำาขวญโดยบดามารดา ญาตพนอง เพอนฝงหรอคน

อนๆ ทมความสำาคญตอผกระทำาผดลวนแลวแตมผลกระทบตอจตใจของผกระทำา

ผดมากกวาการลงโทษอยางเปนทางการโดยสถาบนทางกฎหมายและหนวยงาน

ยตธรรมใดๆ สำาหรบคนสวนใหญแลวความกลวทจะตองละอายใจตอคนทเขา

รกใครหวงใยนน เปนสงยบยง ปองกนไมใหกระทำาผดไดอยางมประสทธผลยง

ทงนเนองจากความคดเหนและสายตาของของครอบครวและเพอนทมตอเขาม



ความหมายมากกวาความคดเหนและสายตาของพนกงานเจาหนาทผมอำานาจใน

กระบวนการยตธรรมทเขาไมรจกมากมายนก ในทำานองเดยวกน ใครกตามซงใกล

ชดสนทสนมกบเยาวชนผกระทำาผดหรอเปนผทเขาใหความเคารพยำาเกรง ยอมจะ

เปนผทสามารถสอดแทรก “ความรสกละอายใจ” เกยวกบพฤตกรรมการกระทำา

ผดของเขาใหแกเขาไดอยางแนบเนยนมากทสด

“ความรสกละอายใจ” เกดขนไดหลายทาง หลายรปแบบ และหลากวธการ

ความละอายสามารถถายทอดจากพอแมหรอเพอนฝงสกนและกนไดดวยการ

เรยนร รวมทงสามารถถายทอดไดราวกบภาษาๆ หนง ดวยวธการงายๆ คอการ

ปฏบตตามกน นอกจากน ความละอายสามารถตพมพเปนเรองราวในหนงสอหรอ

ถายทอดผานวงสนทนาระหวางกลมเพอนฝงในรปแบบทไมเปนทางการไดอกดวย

ทงอาจถายทอดในรปแบบทเปนทางการ เชน การรวมใจกนตราหนาผกระทำาผดวา

เปนอาชญากร คนหนกแผนดน ฯลฯ เปนตน ดงนน ความละอายจงมลกษณะเปน

“วฒนธรรมเฉพาะ” (culturally specific) รปแบบหนง

เมอเชอมโยงขอสงเกตจาก “การควบคมและการยบยง” เหลานกบแนวคด

เรอง “รอยมลทน” (stigmatization) จะพบความแตกตางกนระหวางการใช

การควบคมทางสงคมแบบไมเปนทางการททำาใหเกด ผลลพธเปน “ความรสก

ละอายใจเชงแตกแยก” (disintegrative shaming) กบ “ความรสกละอายใจ

เชงบรณาการ” (reiterative shaming) ดงน

1. ความรสกละอายใจเชงแตกแยก เมอมปญหาความขดแยงเกดขนและ

มการจดการความขดแยงตามมา แตคกรณรวมทงผคนในประชาคมนนไดแสดง

อาการ ดหมน เหยยดหยามตอผกระทำาผด รวมทงบางกรณอาจกระทำาการขบไล

บคคลทไมควรคบหาสมาคมดวยออกไปจากประชาคมในสถานศกษาหรอชมชน

ของเขา ผลการตอบสนองของการใชวธการนตอผกระทำาผดปรากฏวามผลในการ

ทำาลายความสมพนธระหวางผกระทำาผดกบบคคลอนๆ ทวไป ทำาใหสมพนธภาพ

ทางสงคมระหวางบคคลนนกบคกรณและคนอนๆ ในสงคมหยดยงลง หรอขาดสะบนไป

ผลตอมากคอทำาใหพนธะทางสงคม (social bonds) ของประชาคมในสถานศกษา

หรอชมชนในภาพรวมออนแอลงไป


2. ความรสกละอายใจเชงบรณาการ ในทางตรงกนขาม เมอมปญหาความ

ขดแยงเกดขนมการจดการความขดแยงตามมาในรปแบบทความพยายามทำาให

ผกระทำาผดใชจตสำานกอยางมสตในการตระหนกถงความรสกละอายใจตอ “การ

กระทำาผดของตน” แตมใชตอ “ตวผกระทำาผดเอง” โดยประชาคมมการแสดง

ความไมพอใจหรอแสดงอาการรงเกยจตอ “การกระทำา” มใชตอ “ตวบคคล” และ

ยงคงใหการเคารพนบถอตอตวตนของผกระทำาผดในระดบเดม

ทฤษฎการละอายเชงบรณาการนยงเปนเรองทเชอมโยงเกยวของกบเรอง

ของการแสดงความรบผดชอบ (accountability) และการยกยองนบถอ (respect)

ซงเปนกญแจในการโยงยดและบรณาการผกระทำาผดไวกบประชาคมในสถาน

ศกษาและชมชนโดยไมผลกไสผทกระทำาผดพลาดไปใหกลายเปนคนนอก

ประชาคมอกดวย

กญแจสำาคญททำาใหความรสกละอายใจทำางานไดอยางมประสทธผลคอ

การทำาใหเกดความละอายและเกรงกลวตอความผดบาปทกระทำาแตมใชตอบคคล

ผกระทำา ซงสอดคลองกบหลกพทธปรชญา คอ การม หร-โอตปปะ และสอดคลอง

กบปรชญาความยตธรรมของชาวเมาร ชาวพนเมองในประเทศนวซแลนด ทมการ

ใชคำาวา “shame” (whanau) ในการเยยวยาหรอทำาใหเกดความละอายใจในการ

จดการความขดแยงเชงสมานฉนททชาวเมารเรยกวา “whanau conference”

4.3 ทฤษฎก�รพรรณน�คว�มรสก (narrative theory)

John Gehm (1998) นำาทฤษฎการพรรณนาความรสกมาใชเปนกรอบ

แนวคดในการอธบายการเปดโอกาสใหผเสยหายเลาเรองราวทตกเปนผเสยหาย

ซงเกดขนแกพวกเขาโดย “การเลาเรอง” ซงเปนกระบวนการบำาบดเยยวยา

อยางหนงและเปนสอนำาสการตระหนกถงคณคาในตนเอง (self-awareness)

ซงสอดคลองกบ หลกการทฤษฎจตวเคราะหของ Freud และ Jung ในกรณท

ผเสยหายไดมโอกาสพรรณนาเรองราวและระบายความรสกทเกดขนในกระบวนวธ

เชงสมานฉนทนทำาใหผเสยหายรสกไดรบ “อำานาจ” ทสญเสยไปกลบคนมาอกครง

เพราะการตกเปนผเสยหายทำาใหเขารสกสญเสยการควบคมไป ดงนน การพดถง



เรองราวทเกดขนอกครงจงทำาใหผเสยหายเรยนรทจะคดถงเรองทเกดขนใหมอก

ครงในมมทแตกตางออกไปจากเดม คอในฐานะ “ผเลาเรอง” มใชฐานะ “เหยอ

ผถกกระทำา” โดยเรยนรจากปฏกรยาตอบสนองของกลมผฟงทรวมแบงปนและ

เยยวยาความรสกแกกน

นอกจากน “การพรรณนาความรสก” เปนการนำาเสนอขอมลเกยวกบผเสยหาย

ใน 2 ระดบ คอ ระดบเรองราวพนผว (surface story) ทเหมอนๆ กน เชน ถกแยง

พนทในสนามเดกเลน ของใชสวนตวถกขโมยหรอ ถกทำาลาย ส/สญลกษณของ

สถานศกษาถกลบหล หยามเกยรต ฯลฯ และ ระดบลก (deeper story) ซงมลกษณะ

เปน “นยกรรม” (discourse) คอเปนเรองราวทแตละคนเขาไปรบรใหคาความ

สำาคญและตความสงนนตามอตลกษณและความผกพนของตน ดงนน ความหมาย

ของ “สทธอนชอบธรรมในการใชพนทตามชวงเวลากำาหนด” “ทรพยสน” และ

“ความโกรธ” ของผเสยหายแตละคนจงมความหมายแตกตางกน ดวยเหตน การ

พรรณนาความรสกจงทำาใหการจดการความขดแยงเชงสมานฉนทเขาถงนยสำาคญ

ทอยเบองหลงความเสยหายของทรพยสน เขาใจถงคณคาของสงทสญเสยไปทม

ความผกพนเฉพาะบคคล หรอกลมบคคล และนำาไปสการชดใชเยยวยาไดเหมาะสม

กบผเสยหายแตละรายไดอยางยตธรรมยงขน

5. ลกษณะคว�มขดแยงและกจกรรมในสถ�นศกษ�ทใชยตธรรมเชงสม�นฉนทได ในการจดกลมความขดแยง (conflict) เพอใหเขาใจตรงกนและสามารถ

เขาไปจดการปองกนหรอแกไขปญหาความขดแยงไดอยางเปนระบบนน ผเขยนขอ

อธบายวา ความขดแยง หมายถง กระบวนการทางสงคมซงเกดขนเมอแตละฝายม

จดมงหมายทไมสามารถไปดวยกนไดและ/หรอมคานยมทแตกตางกน โดยความ

แตกตางนมกเกดจากการรบรของแตละบคคลมากกวาทจะเปนความแตกตางท

เกดขนจรงๆ


ความขดแยงมหลายประเภท ไดแก

(1) คว�มขดแยงระหว�งบคคล/กลมบคคลดวยกน เชน การทะเลาะ

ววาท การแยงพนทในสนามเดกเลน ฯลฯ

(2) คว�มขดแยงระหว�งบคคล/กลมบคคลกบระเบยบกฎเกณฑของ

สถ�นศกษ� เชน หามสบบหร หามเลนการพนน หามไวผมยาวเกนเกณฑทกำาหนด ฯลฯ

(3) คว�มขดแยงระหว�งบคคล/กลมบคคลกบระเบยบกฎเกณฑหรอ

กฎหม�ยของรฐ ไดแก อาชญากรรม และ การกระทำาผด (crime and delinquency)

อ�ชญ�กรรม หมายถง การกระทำาทผดกฎหมายและบรรทดฐานของสงคม

ซงรฐกำาหนดวาการกระทำานนเปนความผดและกำาหนดบทลงโทษไว ขณะเดยวกน

อาชญากรรมกมลกษณะเปนความขดแยงรปแบบหนง คอความขดแยงระหวาง

บคคลกบระเบยบกฎเกณฑหรอกฎหมายของรฐ ซงม 2 ระดบ คอ

1. คว�มผดต�มกฎเกณฑทรฐกำ�หนด (mala probihita) ความผดตาม

ทกฎหมายกำาหนดวาเปนความผด แมวาการกระทำาดงกลาวสมาชกสงคมโดย

ทวไปจะไมตระหนกวาเปนความผดกตาม ซงแตกตางกนไปตามทแตละสงคมจะ

กำาหนดกฎเกณฑในเรองนนๆ ขน สวนใหญจะเปนอาชญากรรมไมมผเสยหาย

(victimless crime) ไดแก การคาประเวณ การเลนการพนน การทำาแทง และ

การเสพยาเสพตดบางประเภท การขบรถเรวเกนอตราทกำาหนด การสบบหรในท

สาธารณะ ฯลฯ ซงบางประเทศหรอบางมลรฐในประเทศเดยวกนอาจกำาหนดวาการ

กระทำานนถกกฎหมายขณะทอกสงคมหนงอาจกำาหนดวาการกระทำาเดยวกนนน

ผดกฎหมายขนกบบรบททางสงคมและวฒนธรรมและกรอบทศนะทแตกตางกน

2. คว�มผดทเหนไดในตวเอง (mala in se) คอ ความผดทเหนไดชดเจน

ในตวเอง เชน ลกทรพย ขมขน โทรมหญง ฆา ปลน ฯลฯ ซงสมาชกสงคมโดยทวไป

เหนพองตองกนวาเปนอาชญากรรม

ก�รกระทำ�ผด หมายถง การทเดกหรอเยาวชนกระทำาผดกฎหมายอาญา

(เชนเดยวกบผใหญ) และรวมทงการกระทำาอนกฎหมายบญญตเปนความผดทม

โทษทางอาญาตางๆ ดวย



(4) คว�มขดแยงระหว�งชดระเบยบกฎเกณฑของชมชนกบระเบยบ

กฎเกณฑของรฐ กรณนเปนความขดแยงทเกดขนจรงในสงคมและเปนกรณทม

ขอบเขตอำานาจเหลอมซอนกนระหวางอำานาจของรฐกบอำานาจของชมชน เชน กรณ

การวางทอกาซไทย-มาเลเซย กรณมาบตาพด เปนตน สำาหรบในสถานศกษาอาจ

หมายถงความขดแยงระหวางชดกฎเกณฑของกลมนกเรยน/นกศกษาสวนใหญ

กบชดกฎเกณฑทสถานศกษากำาหนดขน ซงหากสามารถทำาใหชดกฎเกณฑทงสองชด

รวมกนกลายเปนชดกฎเกณฑของทกคนในประชาคมสถานศกษาจะทำาใหความ

ขดแยงนยตลงได

อนง ยตธรรมเชงสมานฉนทสามารถใชจดการความขดแยงลกษณะตางๆ

ในสถานศกษาและใชเปนกจกรรมเสรมหลกสตรไดดงน

1. ใชจดการกบพฤตกรรมเกเรในหองเรยน

2. ใชจดการกบพฤตกรรมทเปนปญหาและการกระทำาผดตางๆ ไดแก

พฤตกรรมแผลง ทำาตวเปน นกเลง เกเร ลกขโมย ทำาใหทรพยสนเสยหาย เชน ขด

เขยนผนงตกเรยน ฯลฯ

3. ใชแกปญหาความขดแยงทเกดขนในสนามกฬา บรเวณพนททางสงคม

ทใชรวมกนของประชาคมในสถานศกษา

4. ใชแกปญหาความขดแยงระหวางครอาจารยและเจาหนาทเกยวกบวถ

การใชชวตรวมกนในประชาคมสถานศกษาหรอระหวางสถานศกษากบผปกครอง

5. ใชแกปญหาความขดแยงระหวางสถานศกษา หรอระหวางเดก นกเรยน/

นกศกษาตางโรงเรยน

6. ใชเปนเวทแจงขอมลขาวสารเกยวกบวถชวตประชาคมสถานศกษาแบบ

ไมเปนทางการ เชน เรองสวนตว สงคม สขภาพ และการศกษา รวมทงกจกรรม

เสรมหลกสตรตางๆ

7. ใชพฒนากระบวนการประชาธปไตยแบบมสวนรวมในสถานศกษา เชน

สภานกเรยน/นกศกษา


นอกจากน ยงสามารถนำายตธรรมเชงสมานฉนทมาใชกบสถานการณทม

ระดบความรนแรงสงในกรณทอาจารยใหญ/อาจารยฝายกจการนกศกษาอาจถก

พจารณากนออกไปอยนอกวง เพราะเกยวของกบการทตองพจารณาวานกเรยน/

นกศกษาควรจะยงคงเรยนอยในสถานศกษา และการตดสนใจของอาจารยใหญ/

อาจารยฝายกจการนกศกษาอาจจะสงผลกระทบทางลบตอโอกาสทางการศกษา

ของนกเรยน/นกศกษาตามมา ขณะเดยวกนประชาคมสถานศกษาจะตองไดรบ

หลกประกนทเชอถอไดดวยวานกเรยน/นกศกษาทกอใหเกดความเสยหายตอ

สมพนธภาพทางสงคมและกลาเผชญหนากบพฤตกรรมแผลงเหลานนของเขาจะม

โอกาสนอยมากทจะกลบมากระทำาผดซำาอก

6. กลไกและบคคลผมสวนเกยวของในก�รจดก�รคว�มขดแยงเชงสม�นฉนทในสถ�นศกษ� คำาถามทนาสนใจเมอนำายตธรรมเชงสมานฉนทมาใชในสถานศกษากคอ ใคร

คอผมสวนไดเสยทจะเขามาจดการความขดแยงเชงสมานฉนทในสถานศกษาและ

จะใชกลไกการจดการอยางไร คำาถามดงกลาวมคำาตอบ คอ

1. ผเข�รวมประชมเชงสม�นฉนท : โดยทวไปผเขารวมการประชม

ประกอบดวย คกรณ (ถากรณทเกดขนมผกระทำาและผเสยหาย) พอแมผปกครอง

ของทงสองฝาย ผแทนประชาคมสถานศกษา และผประสานงาน

2. ผประส�นง�น : บคลากรผทำาหนาทเปนผประสานงาน อาจเปนคร

อาจารย เจาหนาท หรอ นกเรยน/นกศกษาทไดรบการฝกหดอบรมหลกสตรการ

จดการความขดแยงเชงสมานฉนท

3. สถ�นท : สามารถใชมมใดมมหนงในหองสมด หองแนะแนวการศกษา

หรออนๆ ทเหมาะสมโดยจดทำาปายแสดงมมยตธรรมเชงสมานฉนทในสถานศกษา

พรอมทงแนะนำาใหรจกทวกน

4. ก�รบรห�รจดก�รโครงก�ร : จดวางระบบทางเดนของกรณปญหา

ความขดแยงทเขาสการประชม ทงกรณทเปนทางการและกรณทไมเปนทางการ

ตลอดจนกำาหนดระเบยบแนวทางการปฏบตงานตามความเหมาะสมจำาเปน



5. หนวยง�นทเกยวของ : ควรประสานงานกบสถานพนจ สำานกงาน

คมประพฤตจงหวด และตำารวจ ชมชนสมพนธเพอการแลกเปลยนเรยนรกรณ

ทเปนอนตรายหรอเกดความเสยหายรายแรงแลวแตกรณ

7. หลกก�รสำ�คญของยตธรรมเชงสม�นฉนทในสถ�นศกษ� การนำายตธรรมเชงสมานฉนทมาใชจดการความขดแยงในสถานศกษาควร

คำานงถงหลกการสำาคญ ดงน

ประก�รแรก หลกคำ�นงถงผลประโยชนของผมสวนเกยวของทกฝ�ย

1.1 ผเขารวมการประชมเชงสมานฉนทตองสมครใจและตองไดรบทราบวา

ทางเลอกตางๆ ในการแกปญหามชองทางใดบางอยางครบถวนกอน

1.2 หลกเลยงการเลอกปฏบตโดยไมคำานงถงธรรมชาตของกรณขดแยงทเกดขน

1.3 เขาถงและประสานงานกบหนวยงานตางๆ ทเกยวของ และพรอมทจะ

ใหคำาแนะนำาชวยเหลอ

1.4 มเทคนควธการหลากหลายในการจดการความขดแยงเชงสมานฉนท

1.5 พยายามใชวธการจดการความขดแยงทางเลอกอนๆ กอนทจะใชวธ

ดำาเนนการตามกฎหมาย

1.6 ใหความมนใจวาจะไมใชขอมลขาวสารไปในทางอคตตอผลประโยชน

ของผมสวนรวมในกระบวนการเชงสมานฉนท

1.7 ปกปองคมครองความปลอดภยของบคคล

1.8 คมครองและใหการสนบสนนผสมครใจเขามสวนรวม

1.9 เคารพตอสทธพลเมองและรกษาเกยรตของบคคลทเกยวของ

ประก�รทสอง หลกก�รปฏบตตอผไดรบคว�มเสยห�ยและอนตร�ย

2.1 เคารพตอประสบการณ ความจำาเปน และความรสกสวนตว

2.2 ตระหนกถงอนตรายและความสญเสยทเขาไดรบอยางจรงจง

2.3 ตระหนกถงความสำาคญของการเรยกรองและการชดใชเยยวยาความเสยหาย

2.4 เปดโอกาสใหสอสารกบผทกระทำาความเสยหายหรอละเมดสมพนธภาพ

ถาผไดรบความเสยหายและอนตรายเตมใจ


2.5 เปนคนแรกทควรไดรบการคำานงถงวาควรไดรบการเยยวยาและการ

ชดเชยความเสยหายกอนผอน

ประก�รทส�ม หลกก�รปฏบตตอผกระทำ�ใหเกดคว�มเสยห�ยหรอทำ�

อนตร�ยตอผอน

3.1 เปดโอกาสใหเสนอการขออภยและเยยวยาชดใช

3.2 จดใหมการเยยวยาชดใชอยางเหมาะสมแกความเสยหายทไดกระทำา

ลงไปอยางเตมกำาลงความสามารถ

3.3 เคารพตอเกยรตและศกดศรของผทรบผดชอบชดใชเยยวยา

ประก�รทส หลกคว�มสมพนธแหงประโยชนของสถ�นศกษ� ชมชน และ

สงคมสวนรวม

4.1 การเสรมสรางศกยภาพชมชนใหปลอดภยและการสรางความ

สมานฉนทในชมชนเปนสงทเรยนรไดจาก “กระบวนการจดการความขดแยง

เชงสมานฉนท” และวดผลลพธไดจากอตราการลดลงของพฤตกรรมตอตานสงคม

อาชญากรรม หรอ ความรนแรงของอนตรายทไดรบ

4.2 ใหการสงเสรมสนบสนนความสมานฉนทของชมชนพรอมๆ กบให

ความเคารพตอวฒนธรรมทหลากหลาย สทธสวนบคคล ความรบผดชอบตอสงคม

และหลกนตธรรม

4.3 เปดโอกาสใหทกคนเรยนร เกยวกบยตธรรมเชงสมานฉนท และ

การจดการความขดแยง เชงสนตวธ หรอวธการทไมใชความรนแรงอนๆ

ประก�รทห� หลกก�รทำ�ง�นรวมเปนเครอข�ยยตธรรมชมชนของสถ�น

ศกษ�

5.1 ความขดแยงเกอบทกกรณสามารถใชวธการเชงสมานฉนทจดการความ

ขดแยงเปนกระบวนการยตธรรมทางเลอกได ยกเวนกรณทมความเสยหายรายแรง

หรอ เสยงตอการเกดอนตรายซำาอก หรอ เปนประเดนเกยวกบนโยบายสาธารณะท

รฐ/สงคมกำาหนดไว หรอ เปนกรณทไมสามารถตกลงกนไดในสาระสำาคญอนเปน

ขอเทจจรงหรอความตองการของผมสวนเกยวของหรอครอบครวของคกรณ



5.2 หลกเลยงการเลอกปฏบตทไมเปนธรรมโดยคำานงถงสทธตามกฎหมายประกอบ

5.3 แสวงหาโอกาสทกวถทางเพอใหผกระทำาความเสยหายหรอทำาใหเกด

อนตรายขนนนไดมชองทางชดใชเยยวยาแกไขความผดพลาดทเกดขนกอนสงตอ

เขาสกระบวนการยตธรรม

ประก�รทหก หลกก�รปฏบตของโรงเรยน

6.1 ตงเปาหมายเบองตนไวทการเยยวยาชดใชความเสยหาย

6.2 ใชยตธรรมเชงสมานฉนทอยางเสมอภาคเปนธรรม เหมาะสม และจรงจง

6.3 เมอใดกตามทเหนวาควรใชยตธรรมเชงสมานฉนทแตผเสยหายปฏเสธ

ทจะรบการชดใชเยยวยาหรอไมอยในสภาพทจะรบการชดใชเยยวยาได กควร

จดใหผทำาความเสยหายชดใชเชงสมานฉนทแกสถานศกษา หรอ แกบคคลอนๆ ท

รวมไดรบความทกขทรมานจากความเสยหายทเกดขนแทน

6.4 การสมครใจแสดงความรบผดชอบชดใชเยยวยาความเสยหายหรอ

อนตรายทกอขนของผกระทำาเปนสงทมคณคาอยางยง

6.5 พงรกษาความลบของเรองราวทไดรบทราบมาจากการประชมเชง

สมานฉนทอยางเครงครด

ประก�รทเจด หลกก�รสำ�หรบเครอข�ยยตธรรมชมชนททำ�ง�นกบสถ�นศกษ�

7.1 ตองมการฝกหดอบรมเจาหนาทกอนลงมอปฏบต

7.2 คำานงถงสทธมนษยชนตามกฎหมายอยางเครงครด

7.3 ฝกหดบคลากรผมคณสมบตเหมาะสมเปนกลางและยตธรรมเพอปฏบตงาน

7.4 ใหบคลากรผปฏบตหนาทผประสานงานหรอคนกลางคงความเปน

กลางและยตธรรมในเวทประชมเพอจดการความขดแยงเชงสมานฉนทโดยตองไม

แสดงบทบาทอนๆ นอกจากน

7.5 หนวยงานทเกยวของกบการจดการความขดแยงเชงสมานฉนทตอง

ใหคำามนทจะรกษาความลบทไดลวงรมาจากการประชมเชงสมานฉนท รวมทง

ประเดนทเกยวเนองกบพยานหลกฐานทใชในการดำาเนนคดตามกฎหมาย

7.6 มสวนรวมสนบสนนการรกษาความลบเกยวกบสาระจากการประชมเชงสมานฉนท


7.7 ประสานงานและเสรมพลงคกรณฝายทออนดอยกวาในการเจรจาตอรอง

7.8 สงเสรมสนบสนนพฤตกรรมทใหเกยรตตอกระบวนการจดการความขด

แยงเชงสมานฉนท

7.9 สงเสรมสนบสนนการใหเกยรตอยางเสมอภาคเทาเทยมกนแกคกรณใน

กระบวนการจดการความขดแยงเชงสมานฉนท โดยแยก “บคคล” ออกจาก “การกระทำา”

7.10 สนบสนนการฝกหดอบรมและใหบรการแกผมสวนรวมนำายตธรรมเชง

สมานฉนทไปใชตลอดจนชมชนโดยรวม

8. คว�มท�ท�ยของกระบวนทศนใหมในก�รจดก�รคว�มขดแยงเชงสม�นฉนท : จ�ก “ระบบยตธรรม” ส “ระบบก�รศกษ�” การนำายตธรรมเชงสมานฉนทเขาสสถานศกษา มความทาทายหลายประการ ดงน

ประก�รแรก คว�มท�ท�ยเรอง “ภ�ษ�ทใช” ในแนวคดยตธรรมเชง

สม�นฉนท (language) เนองจากกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนทเรมตนนำามา

ใชในแวดวงของกระบวนการยตธรรม ดงนน เมอเคลอนแนวคดนเขาสอาณาเขต

สถานศกษายอมตองมการเปลยนแปลงการใชภาษาถอยคำาทเรยกขานแนวคดน

ใหแตกตางไปจากเดม คอใชคำาศพทใหมๆ ตามแบบทบรรดาครอาจารยถนดและ

เหนวาเหมาะสมกบนกเรยน/นกศกษามากกวาทผประกอบวชาชพในกระบวนการ

ยตธรรมเคยใชอย บรรดาครอาจารยในสถานศกษาเหลานตองการเรยกขาน

และใชงาน “ยตธรรมเชงสมานฉนท” ในวธการและวถทางทแตกตางออกไป โดย

จะตองไมมลกษณะเปนปรชญาลกซงทยากแกการเขาใจ และควรนำาเสนอหลกการ

และแนวคดบางประเดนทสามารถปฏบตและเหนผลแหงความเสมอภาคเปน

ธรรมไดอยางรวดเรว ดงนน ประเดนทาทายประการแรกน คอการทจะตอง

ดดแปลงปรบแตงภาษาและแนวคดจากทใชในกระบวนการยตธรรมใหหางไกล

จากกระบวนการยตธรรมและเหมาะสมกบการนำาไปใชในสถานศกษา ภายใต

บรรยากาศและสภาพแวดลอมของการเรยนการสอนในสถานศกษาตอไป



ประก�รทสอง คว�มท�ท�ยเรอง“ก�รเปนผนำ�” และ “ก�รเปนผประส�นง�น”

(leadership and facilitation) เปนเรองทตองพจารณารวมกนวา จะอนญาตให

ยวชนเหลานจดการกบปญหาความขดแยงทเกดโดยวธการเชงสมานฉนทไดมากนอย

เพยงไร หรอจดการความขดแยงทมความรนแรงระดบใด ผเขยนคอนขางลำาเอยง

วาเราควรใจกวาง ยนยอมใหยวชนเหลานจดการปองกนและแกไขปญหาความขดแยง

เชงสมานฉนทไดทกกรณมากทสดเทาทจะเปนไปได ดงนน ความทาทายขอนคอ

ความทาทายทวา “เราจะสามารถใหบทบาทการจดการความขดแยงแกยวชนสงสด

และใหบทบาทแกคร/อาจารยนอยทสดไดอยางไร” และนกเรยน/นกศกษาจะ

สามารถเขามารบผดชอบดำาเนนกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนทของพวกเขา

เองไดเพยงใด

ประก�รทส�ม คว�มท�ท�ยเรอง “อำ�น�จ” (authority) สบเนองจากความ

ทาทายประการทสอง เมอลดทอนบทบาทของครใหเหลอนอยทสดในการจดการ

ความขดแยงเชงสมานฉนทแลว จำาเปนตองคดตอไปวา “ภาพลกษณของอำานาจ”

(authority figures) จะมการเปลยนแปลงไปจนมลกษณะเปนอยางไร ควรจะถก

จดวางไวอยางไร บรรดาผมอำานาจเหลานจะยงคงแสดงความเปนผนำาอย หรอ

ควรจะเปดโอกาสใหยวชนแสดงความเปนผนำาของตนออกมา หรอควรใหบรรดา

ครอาจารยแสดงบทบาทเปนผสนบสนนอยขางหลง หรอควรใหบรรดาครอาจารย

เหลานแสดงบทบาทเปนผประสานงานในการประชม และถาอนญาตใหยวชน

แสดงบทบาทเปนผประสานงานในการประชมแทนแลวจะมอะไรเปนหลกประกน

ความปลอดภย หรอสนบสนนอยเบองหลงในกรณทจำาเปน กลาวอกนยหนงกคอ

คร/อาจารยจะยนยอมลดทอนอำานาจลงมากนอยเพยงใดเพอการน

ประก�รทส คว�มท�ท�ยเรอง “กรณคว�มขดแยงทเกดขน” (cases)

ความขดแยงประเภทใด ลกษณะใด หรอกรณใดทยตธรรมเชงสมานฉนทสามารถ

จดการรบมอไดเปนอกกรณทตองพจารณาหาขอสรป รวมกน เชน จะสามารถ

รบมอกบความขดแยงทเขาขายรอลงอาญาเทานนหรอไม รวมทงผลลพธทตามมา

จะมระดบความรนแรงมากนอยเพยงใดทยอมใหตดสนใจกนเองได และประเดน


เหลานควรกำาหนดเปนหลกเกณฑทางดานวนยหรอควรกำาหนดเปนเพยงขอ

ควรระวงหรอกำาหนดไวเปนแนวทางการแกปญหาเทานน ใครควรเปนผกำาหนด

หลกเกณฑเหลาน รวมทงกำาหนดวาใครควรเปนผกำากบดแลรกษากฎ กตกา

มารยาท และกลไกการทำาหนาทใหดำาเนนไปดวยความเรยบรอย เหลานเปน

ประเดนททาทายการนำายตธรรมเชงสมานฉนทมาใชในสถานศกษาในทกสงคมทวโลก

ประก�รทห� คว�มท�ท�ยเรอง “ชวงชนก�รปกครอง” (hierarchy)

สถานศกษา เปนสถาบนทมชวงชนการปกครองระหวางคร/อาจารยกบนกเรยน/

นกศกษา ดงนน คำาถามททาทายกคอ ผเสยหายทเปนคร/อาจารยจะสามารถลด

ทอนอำานาจของตนลงไดหรอไม คร/อาจารยจะสามารถนงรวมอยในการประชม

กลมเพอรบฟงเรองราวตางๆ ทเกดขนโดยมบทบาทเปนเพยงสวนหนงของ

“กระบวนการเชงสมานฉนท” ในฐานะทมใช “คร/อาจารย” ซงเปนสถานภาพทม

บทบาทในการตดสนใจหรอเปลยนแปลงกรอบความคดเพอจดการเรองราวนนๆ

ไดเพยงใดคร/อาจารยจะยอมใหนกเรยน/นกศกษาตดสนปญหาของพวกเขาเอง

ไดอยางไร แมแตในกรณทคร/อาจารยเปนฝายผดนน คร/อาจารยจะยอมลดทอน

บทบาทลงเปนเพยงสวนหนงของกระบวนการเชงสมานฉนทไดหรอไมเพยงใดเปน

ปญหาสำาคญประการหนง

ประก�รทหก คว�มท�ท�ยเรอง “คว�มรสกละอ�ยใจ” (shame) เรอง

ของความรสกละอายใจ หรอ หร-โอตปปะ เปนปญหาประการหนงทพบเหน

ไดจากประสบการณของการรวมในกระบวนการเคลอนไหวเพอนำากระบวนการ

ยตธรรมเชงสมานฉนทมาใชตลอดชวงเวลาทผานมา กลาวคอ ควรจะตองสราง

หรอรอฟนวฒนธรรมการมหร-โอตปปะ หรอ ความรสกละอายใจในการคด-พด-

ทำาพฤตกรรมทไมเหมาะสม และตองมลกษณะทใชกนอยางแพรหลายกวางขวาง

เปนวฒนธรรมองคกร หรอวฒนธรรมในโรงเรยนทใชกนทงสถานศกษา (whole

school approach) และเปนประเดนสำาคญทตองขบเคลอนกนตอไปเพอทผคน

จะไดมโอกาสเรยนรจากบทเรยนทผดพลาดบกพรองทเกดขนจนกลายเปนความ

ขดแยงนนๆ ยงกวานน เปนเรองจำาเปนทจะตองเรยกรองใหเกดความรสกละอายใจ



กอนลงมอกระทำาพฤตกรรมทไมเหมาะสมบางอยางแทนทจะเรยนรเพยงจาก

บทเรยนในกระบวนการเปลยนแปลงเพอขดลางเคลอนยายความละอายออกไป

ภายหลงเกดความละอายแลว นอกจากน ยงเปนเรองของการสรางคนในอนาคต

โดยเฉพาะทผทรงภาพลกษณของ “อำานาจ” ทสามารถจะแสดงความละอายตอ

ประชาคมไดเมอกระทำาผดพลาดไป ดงนน เราควรขยายโอกาสดวยการกำาหนด

หลกสตรใหมการเรยนร องคความรเรองความรสกละอายใจและวธการจดการกบ

ความรสกละอายใจทเหมาะสม โดยเรมจาก “สถานศกษา” ในฐานะสถาบนหลกท

ใหการขดเกลาทางสงคมไดอยางไร เหลานลวนเปนเรองททาทายอยางยง

ประก�รทเจด คว�มท�ท�ยเรอง “ก�รกระทำ�ผดกฎระเบยบของสถ�บน”

(victimless offences) โดยปกตวธการสมานฉนทจะใชไดดกบปญหาความขดแยง

ระหวางบคคลกบบคคล แตเราจะทำาอยางไรเมอมการกระทำาผดระเบยบกฎเกณฑ

ใดๆ เกดขนซงเปนความขดแยงระหวางบคคลตอกฎกตกามารยาทของสถาบน

และเปนกรณทแกไขเปลยนแปลงไดยากทสด ตวอยางเชน การดมสราในโรงเรยน/

สถานศกษา หรอในหองเรยนหลงเลกเรยน เพราะเปนเรองทยวชนสวนใหญ

ไมเขาใจวาการกระทำาดงกลาวกอใหเกดความเสยหายไดอยางไร และทสำาคญกวา

นน พวกเขาไมไดมสวนรวมในการออกระเบยบกฎเกณฑดงกลาวขนมา กรณนจะ

แตกตางออกไปหากสถานศกษาดงกลาวเปนสถานศกษาทครสตจกรใหการ

อปถมภ หรอโรงเรยนสอนศาสนาอสลามทถอวาสมาชกทกคนเปนครสตศาสนกชน

หรอมสลมและเปนผมสวนไดเสยในสถาบนการศกษาดงกลาวรวมกน เมอ

กฎกตกาทใชในการปกครองสถาบนการศกษาอนๆ ทวไปไมไดถกนำามาตแผ

รบรองรวมกนอยางเปดเผยบนโตะจงเปนการยากทจะจดการกบกรณการกระทำา

ผดกฎระเบยบทไมกระจางชดเหลานน เราจะทำาอยางไรเมอกฎกตกาทไมมความ

ชดเจนดงกลาวไปมผลกระทบตอผคนทไมไดมสวนรวมในการกำาหนดกฎกตกา

เหลานน นเปนประเดนททาทายอกประเดนหนง

ประก�รทแปด คว�มท�ท�ยเรอง “ก�รเปลยนแปลงวฒนธรรม” (culture

change) เราจะสามารถเปลยนแปลง “วฒนธรรมการลงโทษ” ทครอบครอง


ธรรมเนยมปฏบตดงเดมของสถาบนไดหรอไม กรณนเปนกรณปญหาเดยวกบท

ยตธรรมเชงสมานฉนทเคยเผชญหนามาแลวเมอนำามาใชในระบบงานยตธรรม

กระแสหลก เพราะ ผพพากษาอาจคดวา ทายทสดแลวเหยออาชญากรรมและ

ผกระทำาผดตางกเขาใจกนไดเองในทสด รวมทงผกระทำาผดไดยอมรบผดตอ

การกระทำาของตนแลว ผกระทำาผดกควรจะไดรบการลงโทษเปนลำาดบถดมา ซง

บรรดาครอาจารยทงหลายกคดทำานองนเชนเดยวกน เพราะเราตางกใชชวตอย

ทามกลางวฒนธรรมทเชอวา “การลงโทษคอ คำาตอบสดทายททำาใหมนใจไดวา

ผคนสมควรจะไดรบเมอกระทำาผด” จงเปนเรองทาทายอกประการหนงวาเราจะ

สามารถเปลยนแปลงวฒนธรรมนไดหรอไมเพยงไร

ประก�รทเก� คว�มท�ท�ยเรอง “ก�รบรห�รจดก�ร” (administration

implementation) ความ ทาทายเรองนอยตรงทวา “ใครควรเปนคนทำาหนาท

สรางและบรหารจดการกลไกและระบบสมานฉนทในสถานศกษาใหเกดขน และ

ตองการทรพยากรสนบสนนใดบาง ใครจะเปนคนจดหาและจดการทรพยากรเหลานน

เราจะปรบ ยทธศาสตรการบรหารจดการโรงเรยนไปส “โรงเรยน/สถานศกษา

รวมใจ” (school accord) ซงเหมาะสมกบการแกปญหาความขดแยงทกชนดอยาง

มหลกปฏบตเปนขนตอนจากการนำาเรองราวความขดแยงเขาสกระบวนการ การ

กำาหนดโครงสรางถอยคำาทใชสนทนาโตตอบกน จนกระทงมการจดการประชมเชง

สมานฉนท ซงเปนเรองททาทายใหเรากำาหนดกระบวนการเหลานนขนและเปน

ประเดนทมความยากมากพอสมควร โดยเฉพาะเมอพดถงการนำาไปใชกบยวชน

วยรนอายประมาณ 16-21 ป และเดกทอายตำากวานนซงกำาลงเปนกลมเสยงทม

ปญหาในโลกปจจบน

ประก�รทสบ คว�มท�ท�ยเรอง “ก�รสม�นฉนทคว�มขดแยงระหว�ง

สถ�นศกษ�กบสถ�บนอนๆ ในบรบทแวดลอม” (restorative justice for

schools and their context) ความทาทายประการสดทายนเกดขนเมอสถานศกษา

หนงๆ มการนำายตธรรมเชงสมานฉนทไปใชในสถานศกษาและประสบผลสำาเรจแลว

ระยะหนง แตเนองจากสถานศกษามไดตงอยอยางโดดเดยวในสงคม และยวชนท



เรยนอยในสถานศกษาหนงๆ ตางกมชวตอกสวนหนงอยนอกสถานศกษาในชมชน

ตางๆ ตามสภาพ “ชมชนทางภมศาสตร” (geography community) ทเกยวของ

สมพนธในชวตประจำาวน ตวอยางเชน ชมชนแวดลอมละแวกโรงเรยน/สถานศกษา

ทคาขายขนม ของเลน ตองหามหรอไมเหมาะสมบางอยาง หรอ การเปดรานเกมส

คอมพวเตอร อนเตอรเนท ฯลฯ บรการทางธรกจสำาหรบยวชนเหลานลวนทาทาย

ใหเกดการสมานฉนทเชงรกระหวางสถานศกษากบชมชนเหลานนเพอใหชมชนได

แสดงบทบาทมสวนรวมในการเออประโยชนทางการศกษาเรยนรและสงเสรมสข

ภาพพลานามยแกยวชนของชมชนดวยอกทางหนงโดยยงคงไดกำาไรจากการคาขาย

นอกจากน ยงม “ชมชนตามความผกพนทางสงคม” (functional community)

ทบรรดาโรงเรยนประเภทตางๆ หรอสงกดตางๆ จำาเปนตองเกยวของสมพนธดวย

เชน กลมโรงเรยนประถมศกษา กลมสถานศกษา อาชวะศกษา ฯลฯ ในชมชนหรอ

ตางชมชนทอยหางไกลกนตามพนททางภมศาสตร แตอาจเปนคแขงขนกนทาง

วชาชพ กรณดงกลาวมความขดแยงปรากฏใหเหนหลายประเภทและหลายระดบ

เชน ความขดแยงในการแขงขนกฬาประจำาประหวางโรงเรยน ความขดแยงระหวาง

อาจารยหรอนกเรยน/นกศกษาตางสถาบนถงขนทำารายรางกาย ทำาลายชวตและ

ทรพยสนของคอรโดยปราศจากความเมตตาหรอคำานงถงเหยอผเคราะหรายรวม

สงคมชมชนเหลานน เปนตน

ความทาทายเหลานลวนเปนการแสดงความพยายามหาทางออกตอปญหา

ความขดแยงรวมกนของสงคมสวนรวมโดยเรมตนจากการสรางทางเลอกเบองตน

ในการจดการความขดแยงเชงสมานฉนทใหแกสงคมดวยวธการงายๆ ไมซบซอน

ทระดบรากหญาของสถาบนซงใหการขดเกลาทางสงคมอยางมระบบ คอโรงเรยน/

สถานศกษาเปนสำาคญ


9. ก�รนำ�ยตธรรมเชงสม�นฉนทม�ใชในสถ�นศกษ� : ขอสงเกตทควรตระหนก การนำายตธรรมเชงสมานฉนทมาใชในสถานศกษาจดวาเปนการพฒนา

เชงยกระดบมาตรฐานศลธรรมของสงคมสระดบทมความกาวหนาในการแกไข

ปญหาความขดแยงดวยสนตวธทางหนง อนจะชวยนำาพาใหสงคมเคลอนตวเขา

ใกลเปาหมายแหงการสรางสนตสขยตธรรมสการเปน “สงคมสมานฉนท” ท

นาพงใจสำาหรบทกคนเปนผลลพธสดทายเมอผลผลตรนตอๆ ไปจากสถาบนการ

ศกษาทใชยตธรรมเชงสมานฉนทเหลานนถกผลตออกสสงคมพรอมดวยองคความ

รความเขาใจในหลกการเชงสมานฉนทและมยทธวธรบมอกบปญหาความขดแยง

ในชวตประจำาวนทเกดขนอยางมประสทธภาพ

ในการขบเคลอนกระบวนการทางสงคมในการนำาการจดการความขดแยง

เชงสมานฉนทมาใชในสถานศกษาครงนจงควรไดรบการสนบสนนขานรบจากทง

รฐและสงคม เชนเดยวกบครงทมการนำายตธรรมเชงสมานฉนทไปใชในการปรบ

กระบวนทศนกระบวนการยตธรรมไทยและนำาไปใชปฏบตจรงอยางประสบผล

สำาเรจมาแลวตลอดชวงเวลาทผานมา ทงนเนองจาก

ประก�รแรก การจดการความขดแยงเชงสมานฉนทในสถานศกษามลกษณะ

สำาคญทางสงคม คอ การกำาหนดนยามความหมายใหมใหกบคำาวา “วนย” (discipline)

และเปลยนจดเนนของการแทรกตวเขาจดการปญหาอยางเปนทางการจากระบบ

“การกลาวหา” (accusation) พฒนาไปสระบบ “การจดการกบอารมณอยางใชสตปญญา”

(emotional intelligence) จากธรรมเนยมปฏบตทผานมาปรากฏวาหลกเกณฑ ดาน

วนยของสถานศกษาทวไปลวนสะทอนภาพพงประสงคในทศทางเดยวกบหลกเกณฑ

ของระบบยตธรรมในสงคม ซงไมไดสอนใหยวชนรจกกบวธการจดการกบอารมณ

และความขดแยงทเกดขนอยางใชสตปญญาใดๆ ขณะเดยวกนวธการเชงสมานฉนท

จะสามารถอบรมสงสอนกนไดดทสดดวยการเรยนรผานกระบวนการแกปญหา

ทเกดขนจรง นนคอการเรยนรทจะประยกตใชปรชญาและภาษาของยตธรรม

เชงสมานฉนททะลผานขนตอนและกลไกตาง ๆเพอแกปญหารวมกนในเวทการประชมกลม



ประก�รทสอง การจดการความขดแยงเชงสมานฉนทในสถานศกษาด

เหมอนเปนการเปดเวทใหมในการแปลความหมายทางสงคม ดวยการใชภาษาท

ฟมเฟอยกวาและใชพนทของอสระชนมากกวา เนองจากมวธการกำาหนดบทบาท

ทกลบทางจากวถทางปกตทเคยรบรมาในอดต เพราะยวชนมการใชภาษาเกยวกบ

กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนทตามแบบของตนในหองประชมเชงสมานฉนท

โดยทกระบวนการเรยนรเหลานนไมตองมครอาจารยคนใดเขาไปเกยวของหรอ

เขาไปมสวนในการแกไขปญหาความขดแยงของพวกเขาแตอยางใด พวกเขารสก

อสระทจะพดแสดงความรสกของเหยอผถกกระทำา รวมทงพดแทนคร/อาจารย

และพอแมของตนซงเปนประสบการณทพฒนาขนในความคดของยวชนทมคณคายง

สำาหรบทงคร/อาจารยและพอแมผปกครอง ทงๆ ทโดยปกตกลไกของชวงชน

ทางการปกครองมกจะตรงบทบาทของผเกยวของเหลานไวกบทโดยไมเปดโอกาส

ใหคร/อาจารยและพอแมผปกครองแสดงความรสกดงกลาวออกมาไดอยางอสระกตาม

ประก�รทส�ม การจดการความขดแยงเชงสมานฉนทในสถานศกษาในชวง

แรกๆ จะมลกษณะเปนการเนนท “การจดการตอพฤตกรรม” (behavior management

approach) ไมวาจะเปนพฤตกรรมเกเร พฤตกรรมฝาฝนระเบยบกฎเกณฑของ

สถานศกษา ฯลฯ กตาม ซงมลกษณะมงเนนทผกระทำาผด (offender-focus) เปน

สำาคญ จำาเปนอยางยงทสถานศกษาจะตองคอยๆ ปรบเปลยนหนเหแนวทางไปส

การมงเนนท “การจดการตอสมพนธภาพ” (relationship management approach)

ซงมลกษณะมงเนนทความสมพนธทางสงคมอนเปนแกนสารหลกของวธการเชง

สมานฉนททผคนประสงคจะใชเปนเครองมอในการแกไขปญหาทมผลกระทบ

ในเชงของการเปลยนแปลงพฤตกรรมความสมพนธระหวางผคนในสงคมมากกวา

รวมทงเปนการกำาหนดนยามใหมใหกบบทบาทของคร/อาจารยในการสนบสนน

ใหเกดการรกษาระเบยบวนยในหมยวชนซงเปนบทบาทแบบเปดและสมครใจท

เคลอนยายปรบเปลยนจากบทบาทตามธรรมเนยม (traditional roles) ของคร/

อาจารยแตเดมมา


ประก�รทส เปนเรองบทบาทของ “คนกลาง” ในการจดการความขดแยง

เชงสมานฉนทในสถานศกษาแมวาการสวมบทบาท “คนกลาง” หรอ “ผประสานงาน”

จดใหมการประชมเชงสมานฉนทนน เปนบทบาททตองใชทกษะความชำานาญสง

ทตองไดรบการฝกหดอบรมกอนนำาไปใชซงอาจดวาเปนเรองยงยากซบซอน แต

แนวคดยตธรรมเชงสมานฉนทกสามารถนำาไปใชเปนวธการจดการปญหาความขด

แยงแบบไมเปนทางการไดและใชไดดกวาการนำาไปใชตรงๆ แบบเตมรปกบเดก

และเยาวชนทกระทำาผดกฎเกณฑสถานศกษาหรอฝาฝนขอบงคบของคร/อาจารย

ทกำาหนดไว

ประก�รทห� บคคลทมบทบาทสำาคญในการทำาใหยตธรรมเชงสมานฉนท

ประสบความสำาเรจในสถานศกษาคอ อาจารยใหญ/คณบด/อธการบด ความยาก

ของการนำายตธรรมเชงสมานฉนทมาใชอยทการปรบเปลยน “นโยบายการลงโทษ”

ตอพฤตกรรมเกเรของนกเรยนไปสการสรางกระบวนการเรยนรในการ “ปรบ

พฤตกรรมเชงบวก” ใหแกเยาวชนเหลานวาจะทำาใหเกดความพอเหมาะพอควร

กบแตละประชาคมสถานศกษาไดอยางไร ดงนน บคคลดงกลาว จงเปนบคคล

สำาคญในการกำาหนดนโยบายของสถานศกษาวาจะบรหารจดการไปในทศทางเชง

สมานฉนทหรอเชงแกแคนลงโทษทณฑ

ประก�รทหก การนำายตธรรมเชงสมานฉนทมาใชแบบ “ทงโรงเรยน/

สถานศกษา” (whole-school approach) จำาเปนตองอาศยองคประกอบและ

กระบวนการคดอยางรอบคอบหลายประการ ทงการจดระบบคานยม พฒนาความ

เปนมออาชพ สรางหลกสตร รวมทงการพฒนาการบรหารจดการองคการสถาน

ศกษาควบคกนไป แตกเปนเรองทาทายทคมคาแกการลงทนลงแรงสำาหรบอนาคต

ของสงคมไทย

ประก�รทเจด ยตธรรมเชงสมานฉนทเปนวธการทใชจดการความขดแยงท

ใชไดในทกททเกดความ ขดแยง ไมวาจะเปนความขดแยงทรนแรงระดบทเขาส

กระบวนการยตธรรม หรอระดบเลกๆ นอยๆ ในสถานศกษา กตาม ทงนเนองจาก

ผมสวนไดเสยในปญหาความขดแยงทเกดขนมลกษณะไมแตกตางกน กลาวคอ



o ผเสยหายหรอเหยอทไดรบอนตราย มลกษณะเจบปวด ทกขระทม โกรธ

แคน เชนเดยวกบเหยออาชญากรรมทวไปในสงคม แตกตางกนตรงทการกระทำา

นนเกดขนในหรอนอกรวสถานศกษาเทานน

o ผกระทำาใหเกดความเสยหาย มลกษณะไมตางจากเดกและเยาวชน

กระทำาผดทวไป เพยงแตพฤตกรรมหรอการกระทำาในสถานศกษาสวนใหญจะม

ระดบความรนแรงนอยกวา

o กฎเกณฑของโรงเรยน เปรยบเทยบไดกบกฎหมายของบานเมองทผ

ฝาฝนจะตองไดรบการลงโทษ

o ครอาจารย คอ ผรกษากฎกตกาของโรงเรยน เชนเดยวกบการทำาหนาท

ของเจาหนาทตำารวจ

o อาจารยใหญ/คณบด/อธการบด เปรยบไดกบผพพากษาทตดสน

ลงโทษอยางหนงอยางใดตอความผดทเกดขน ซงอาจกระทำาดวยตนเองหรอโดย

รบฟงความเหนของคณะกรรมการฝายปกครอง/กจการนกศกษา

เมอใชกบเดกและเยาวชนกระทำาผดทเขาสกระบวนการยตธรรมไดสำาเรจก

นาจะสามารถใชกบเดกและเยาวชนทวไปไดผลดเชนเดยวกน

10. บทสรป การจดการความขดแยงเชงสมานฉนทในสถานศกษามลกษณะเปนกระบวน

การเชงปองกนทมประสทธภาพในการเปลยนแปลงวฒนธรรมทมงเนนการจดการ

สมพนธภาพ (relationship management) ระหวางบคคล มใชเนนทการจดการ

พฤตกรรม (behavior management) ของบคคล

สงทจะชวยใหเกดการจดการความขดแยงเชงสมานฉนทในสถานศกษาไดก

คอการชวยใหบรรดาครอาจารยเปลยนมมมองบทบาทของตวเองวาตนสามารถ

เปนผประสานงานใหเกดการเยยวยาและสมานฉนทความขดแยงทเกดขนได ซง

เมอไรทครรสกวาการแสดงบทบาทเดมของตนมความออนแอไมมความมนคง

เมอนนจะเอออำานวยใหเกดการเปลยนแปลงเกดขนไดสำาหรบทงตวคร/อาจารย

เองและสำาหรบนกเรยน/นกศกษา


สำาหรบบทบาทของ “หร-โอตปปะ” หรอ “ความรสกละอายใจ” ในยตธรรม

เชงสมานฉนทนนไมควรจะสรางใหมลกษณะเปนเพยงเครองจกรหรอกลไกทผลต

วฒนธรรมดงกลาวออกมาอยางปราศจากความจรงใจในลกษณะกระบวนการ

เปลยนผานหรอมงเนนรบสารภาพเพอนำาไปสรปแบบการแสดงความละอาย

แกใจแบบฉาบฉวย โดยควรคำานงถงพธกรรมและนยความสำาคญของพธกรรมใน

กระบวนการเชงสมานฉนทบางลกษณะประกอบดวยเชนกน ขณะเดยวกนกตอง

กำาหนดรใหชดเจนวากระบวนการขออภยและใหอภยเชงสมานฉนทแบบไทยๆ

ควรมรปแบบพธกรรมทเหมาะสมอยางไร เพอประยกตรปแบบการแสดงออกทาง

วฒนธรรมตะวนตก บางอยางใหสอดคลองเหมาะสมกบสงคมไทย

ทายทสด ตองไมลมกจกรรมทเสรมกำาลงใจใหกบพฤตกรรมทถกตองดงามท

ผกระทำาผดเหลานนไดปรบแกเยยวยาความเสยหายอนเกดจากการกระทำาของเขา

ใหเขาทเขาทางดงเดมแลว เชน การกลาวชมเชย การเลยงอาหารวางมอเลกๆ ฯลฯ

เพราะยวชนเหลานนเรยนรแลววาเขาไดกระทำาบางสงบางอยางผดไปแลวและได

ทำาการแกไขดวยการลบและลางภาพเหลานนออกอยางเรยบรอย ดงนนเขาควรได

รบแรงเสรมพฤตกรรมใหมทเหมาะสมซงเพงจะลงมอกระทำาการแกไขใหสงตางๆ

ใหเขาทเขาทางและเปนพธกรรมเลกๆ นอยๆ ทมคณคา ทางจตใจในการสงเสรม

การแสดงพฤตกรรมทเหมาะสมในสงคมอยางมหาศาล



บรรณ�นกรม

จฑารตน เอออำานวย. กระบวนก�รยตธรรมเชงสม�นฉนท: ก�รคน “อำ�น�จ”

แกเหยออ�ชญ�กรรมและชมชน. กรงเทพมหานคร: สำานกงานกองทนสนบสนน

การวจย, 2548.

______________. ยตธรรมชมชน: ก�รเปดพนทของชมชนในก�รอำ�นวยคว�ม

ยตธรรม. กรงเทพมหานคร: สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2551.

Robb, G. Restorative Approaches in Schools: A Perspective from England.

Plenary Speaker, 10 November 2005.

Zehr, H. “Restorative Justice in Schools” in Critical Issues in Restorative Justice:

Advancing the Agenda in Aotearoa, New Zealand, pp. 39-44, Shirley

Julich, editor. Auckland: Massey University, 2003.

Documents

การจัดการความขัดแย้งเชิง ...romphruekj.krirk.ac.th/books/2552/3/02.pdfผ ประสานงาน อำานาจ ช วงช