ABC časopis urgentne medicineurgentnamedicina.sld.org.rs/dotAsset/72871.pdfSneţana Petrović Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd, Srbija Sneţana Petrović , City Institute

Sadržaj /Contents ABC časopis urgentne medicine Godina 2017. Vol 17 broj 2

Impresum Impressum a-d

Uređivačka politika/ Politics

I-X

Originalni radovi/ Original articles

Ivana J. Milićević Nešić

Gradski Zavod Za Hitnu Medicinsku Pomoć Beograd, Srbija Ivana J. Milićević Nešić City Institute for Emergency Medicine Belgrade

Da li nas „vodiči“ vode?

Do “guidelines” really guide us?

31- 37

Vojislava V Milutinović Vladimir M Milutinović Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd Vojislava V Milutinović Vladimir M Milutinović City Institute for Emergency Medicine Belgrade

Moždani udar - da li ga nekad previdimo?

Stroke - is it sometimes overlooked?

38-43

Pregledni rad/ Review article

Nevenka B Bujandrić

Mirjana M Krga Milanović

Jasmina N Grujić

Zavod za transfuziju krvi Vojvodine,

Novi Sad, Srbija

Nevenka B Bujandrić Mirjana M Krga Milanović Jasmina N Grujić Blood transfusion Institute of Vojvodina, Novi Sad, Srbija

Transfuzija krvi u urgentnim stanjima uključujući stanja masivnog

krvarenja Urgentna i masivna transfuzija

The management of emergency blood transfusion including massive

transfusion Emergency and massive transfusion

44-52

Uputstvo autorima Instruction for Autors

I-X

a

Impressum

——————————————————————

ABC časopis urgentne medicine 2017;(2):a-d

Open Access

ABC Časopis urgentne medicine

ABC Journal of emergency medicine

Izdavač

Publisher

Sekcija Urgentne medicine Srpskog lekarskog društva

Department of Emergency Medicine of Serbian Medical Society

11000 Beograd, Dţordţa Vašingtona 19,

+ 381 (0)11 3234 261 [email protected]

Časopis izlazi tri puta godišnje april-avgust-decembar

Journal is publisted tre times a year april-august-december

Članci su u celini dostupni na

The articles are completely available at http://urgentnamedicina.sld.org.rs/sr/casopis/

Lektor za srpski jezik

Sebian language editor

Petrović Biljana

Lektor za engleski jezik

English language editor

Momirović Stojković Milena

Grafička obrada i prelom

Slavoljub Ţivanović

Leyout & Prepress

Slavoljub Ţivanović

ABC časopis urgentne medicine je zvanična publikacija Sekcija Urgentne Medicine

Srpskog lekarskog društva

ABC Journal of emergency medicine is an official publication

of Department of Emergency Medicine of Serbian medical society

e-issn ISSN 2560-3922 (Online)

COBISS SR-ID UDC 105333260

mailto:[email protected]

http://urgentnamedicina.sld.org.rs/sr/casopis/

b

Impressum

——————————————————————


UreĎivački odbor

Editorial board

Glavni i odgovorni urednik

Prim dr Zagorka Maksimović Beograd Srbija

Editor in Chief

Prim dr Zagorka Maksimović Beograd Srbija

Primarijus, specijalista urgentne medicine. Član ureĎivačkog odbora

časopisa HALO 194. Recenzent časopisa OPŠTA MEDICINA, stručnih i naučnih radova

kandidata za dobijanje naziva Primarijus. Zamenik predsednika sekcije Urgentne medicine SLD-a.

Delegat u regionalnoj lekarskoj komori Beograd i Lekarskoj komori Srbije u dva saziva.

Predsednik Posebnog odbora za medicinsku etiku RLK Beograda.

Professional title of Primarius, Emergency medicine specialist. A member of the editorial board of

the medical journal HALO 194 , Reviewer for the medical journal General Practice, Reviewer of

scientific papers for obtaining the professional title of Primarius. Vice President of the Emergency

Medicine Section of Serbian Medical Society. Delegate of the Regional Medical Chamber

Belgrade and Serbian Medical Chamber. Chairman of the Special Committee on Medical Ethics of

Regional Medical Chamber of Belgrade

Sekretar Secretary

Dr Mihaela Budimski Hitna medicinska pomoć Subotica

Dr Mihaela Budimski Emergency medical service Subotica [email protected]


c

Impressum

——————————————————————


Članovi

Memebers Momir Mikov Univerzitet u Novom Sadu, Medicinski fakultet, Srbija

Momir Milkov, University of Novi Sad, Faculty of Medicine, Serbia

Velibor Vasović Univerzitet u Novom Sadu, Medicinski fakultet, Srbija

Velibor Vasović, University of Novi Sad, Faculty of Medicine, Serbia

Jasna JevĎić Univerzitet u Kragujevcu, Medicinski fakultet, Srbija

Jasna JevĎić, University of Kragujevac, Faculty of Medicine, Serbia

Lidija Ristić Univerzitet u Nišu, Medicinski fakultet, Srbija

Lidija Ristić, University of Niš, Faculty of Medicine, Serbia

Dragana Bogićević Univerzitet u Beogradu, Medicinski fakultet, Srbija

Dragana Bogićević, University of Belgrade, Faculty of Medicine, Serbia

SlaĎana AnĎelić Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd, Srbija

Slađana Anđelić, City Institute for Emergency Medicine Belgrade, Serbia

Dragan Milojević Zavod za hitnu medicinsku pomoć Kragujevac, Srbija

Dragan Milojević, City Institute for Emergency Medicine Kragujevac, Serbia

Vladimir Gajić Zavod za hitnu medicinsku pomoć Kragujevac, Srbija

Vladimir Gajić ,City Institute for Emergency Medicine Kragujevac, Serbia

Kornelija Jakšić- Horvat Hitna medicinska pomoć Subotica,Srbija

Kornelija Jakšić Horvat , Emergency Medical Service of Subotica, Serbia

Sneţana Holcer Vukelić Hitna medicinska pomoć Sombor, Srbija

Sneţana Holcer Vukelić, Emergency Medical Service of Sombor, Serbia

Zoran Milanov Hitna medicinska pomoć Vrbas

Zoran Milanov, Emergency medical service Vrbas

Sneţana Petrović Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd, Srbija

Sneţana Petrović , City Institute for Emergency Medicine Belgrade, Serbia

Slavoljub Ţivanović Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd, Srbija

Slavoljub Ţivanović , City Institute for Emergency Medicine Belgrade, Serbia

Mihaela Budimski Hitna medicinska pomoć Subotica, Srbija

Mihaela Budimski, Emergency Medical Service of Subotica, Serbia

Nikola Beljić Opšta bolnica "Laza Lazarević" Šabac, Srbija

Nikola Beljić, General Hospital “Laza Lazarević” Šabac, Serbia

MeĎunarodni ureĎivački odbor

International editorial board

Viktor Švigelj Klinički centar Ljubljana, Slovenija

Viktor Švigelj University Medical Centre of Ljubljana, Slovenia

Sena Softić-Taljanović Hitna pomoć Kantona - Sarajevo, BIH

Sena Softić-Taljanović, Emergency Medicine Service of Sarajevo Canton, Federation of B&H

d

Impressum

——————————————————————


RECENZENTI: REVIEWRS

Prof.dr Lidija Ristić, Univerzitet u Nišu, Medicinski fakultet, Srbija

Prof.dr Lidija Ristić, University of Niš, Faculty of Medicine, Serbia

Prof. dr Jasna JevĎić, Univerzitet u Kragujevcu, Medicinski fakultet, Srbija

Prof.dr Jasna Jevđić, University of Kragujevac, Faculty of Medicine, Serbia

Prof. dr Velibor Vasović, Univerzitet u Novom Sadu, Medicinski fakultet, Srbija

Prof.dr Velibir Vasović, University of Novi Sad, Faculty of Medicine

Doc.dr Dragana Bogićević, Univerzitet u Beogradu, Medicinski fakultet, Srbija

Doc.dr Dragana Bogićević, University of Belgrade, Faculty of Medicine, Serbia

N.sar.dr sc.med SlaĎana AnĎelić Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd, Srbija

Dr sci.med Slađana Anđelić, City Institute for Emergency Medicine Belgrade, Serbia

Prim. dr sci. med Vladimir Gajić Zavod za hitnu medicinsku pomoć Kragujevac, Srbija

Prim.dr sci.med Vladimir Gajić, City Institute for Emergency Medicine Kragujevac, Serbia

Prim. dr sci. med Dragan Milojević Zavod za hitnu medicinsku pomoć Kragujevac, Srbija

Prim.dr sci.med Dragan Milojević, City Institute for Emergency Medicine Kragujevac, Serbia

Prim. mr sci. med Siniša Saravolac Zavod za hitnu medicinsku pomoć Novi Sad, Srbija

Prim.mr sci.med Siniša Saravolac, City Institute for Emergency Medicine Novi Sad, Serbia

Prim. dr Zagorka Maksimović Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd, Srbija

Prim.dr Zagorka Maksimović, City Institute for Emergency Medicine Belgrade, Serbia

Prim. dr Milan Boţina Hitna medicinska pomoć Sombor, Srbija

Prim.dr Milan Boţina, Emergency Medical Service of Sombor, Serbia

Prim. dr Kornelija Jakšić Horvat Hitna medicinska pomoć Subotica, Srbija

Prim.dr Kornelija Jakšić Horvat, Emergency Medical Service of Subotica, Serbia

Prim. dr Sneţana Holcer Vukelić Hiitna medicinska pomoć Sombor, Srbija

Prim.dr Sneţana Holcer Vukelić, Emergency Medical Service of Sombor, Serbia

Prim. dr subspec. gerontologije Slavoljub Ţivanović Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć

Beograd, Srbija

Prim.dr Slavoljub Ţivanović subspec. Gerontologist City Institute for Emergency Medicine

Belgrade, Serbia

I

Politika časopisa

ABC časopis urgentne medicine je časopis

posvećen radovima iz oblasti prehospitalne

medicine ili inicijalno boničkog nivoa,

isključivo originalne, prethodno

neobjavljene radove:

Tipovi radova koji se objavljuju u

časopisu

Originalni naučni (stručni) rad ili prikaz

slučaja (pod originalnim naučnim radom se

podrazumeva rad u kome se prvi put

objavljuju rezultati sopstvenih istraživanja).

Pregledni rad koji sadrži originalan,

detaljan i kritički prikaz istraživačkog

problema ili područja u kome je autor već

ostvario odreĎeni doprinos, prikazan u vidu

autocitata.

Kratko ili prethodno saopštenje, što

podrazumeva originalan naučni rad punog

formata, ali manjeg obima.

Naučna kritika, odnosno polemika na

odreĎenu temu zasnovana na naučnoj

argumentaciji, aktuelne teme: savremena

pitanja od teorijskog i praktičnog značja za

struku.

Monografske studije, istorijsko-arhivske,

leksiokografske, bibliografske studije ili

preglede podataka, za koje važi pravilo da

su u pitanju sažeti podaci koji ranije nisu bili

dostupni javnosti.

Ukoliko je rad deo magistarske teze,

odnosno doktorske disertacije, ili je uraĎen

u okviru naučnog projekta, to treba posebno

naznačiti u napomeni na kraju teksta.

TakoĎe, ukoliko je rad prethodno

saopšten na nekom stručnom sastanku,

navesti zvaničan naziv skupa, mesto i

vreme.

Recenzentski postupak

Recenzenti

ABC časopis urgentne medicine

primenjuje postupak dvostranog anonimnog

recenziranja svih radova. Svaki rukopis

recenziraju najmanje dva recenzenta.

Recenzenti deluju nezavisno jedni od

drugih, a njihov identitet je meĎusobno

nepoznat. Recenzenti se biraju isključivo

prema tome da li raspolažu odgovarajućim

znanjima za ocenu rukopisa. Ne smeju biti

iz iste institucije kao autori rukopisa niti

njihovi koautori u skorijoj prošlosti. Even-

tualni predlozi poimeničnih recenzenata od

strane autora rukopisa se ne uvažavaju.

Cilj recenzije jeste da Uredništvu pomogne

u donošenju odluke o tome da li rad treba

prihvatiti ili odbiti. Cilj je, takođe, da se u

procesu komunikacije s urednikom, autori-

ma i drugim recenzentima poboljša kvalitet

rukopisa.

Recenzentski proces

Rukopisi se upućuju na recenziju tek nakon

inicijalne ocene da li su, s obzirom na for-

mu i tematski delokrug, podobni za objavl-

jivanje u časopisu. Posebna pažnja se pos-

većuje tome da inicijalna ocena ne traje

duže nego što je neophodno.

U redovnim okolnostima postupak recenzi-

ranja traje najviše četiri nedelje, a samo izu-

zetno do tri meseca. Period od prijema rada

do njegovog objavljivanja traje u proseku

90 dana.

Tokom postupka recenzije glavni urednik

može da zahteva od autora da dostave

dodatne informacije, uključujući i primarne

podatke, ako su one neophodne za

donošenje suda o rukopisu. Urednik i

recenzenti moraju da čuvaju takve

informacije kao poverljive i ne smeju ih

upotrebiti u druge svrhe.

Razrešavanje nesaglasnosti

U slučaju da autori imaju ozbiljne i

osnovane zamerke na račun recenzije,

Uredništvo proverava da li je recenzija

objektivna i da li zadovoljava akademske

standarde. Ako se pojavi sumnja u

objektivnost ili kvalitet recenzije, urednik

angažuje dodatne recenzente.

Dodatni recenzenti se angažuju i u slučaju

kada su odluke recenzenata (odbiti/

prihvatiti) meĎusobno oprečne ili na drugi

Politika časopisa / Politics

——————————————————————

ABC časopis urgentne medicine 2017;(2):I-X

II

način nepomirljive.

Konačnu odluku o prihvatanju rukopisa za

objavljivanje donosi isključivo glavni

urednik.

Odgovornosti

Odgovornost autora

Autori garantuju da rukopis predstavlja

njihov originalan doprinos, da nije objavljen

ranije i da se ne razmatra za objavljivanje na

drugom mestu. Istovremeno predavanje

istog rukopisa u više časopisa predstavlja

kršenje etičkih standarda, što ga isključuje iz

daljeg razmatranja za objavljivanje u

časopisu. Rad koji je već objavljen na

nekom drugom mestu, ne može biti

preštampan u ABC časopisu urgentne

medicine. Autori snose svu odgovornost za

celokupan sadržaj rukopisa. Rukopis ne sme

da sadrži neosnovane ili nezakonite tvrdnje,

niti da krši prava drugih lica.

Autori su dužni da obezbede da njihov

autorski tim, naveden u rukopisu, obuhvati

sva i samo ona lica koja su značajno

doprinela sadržaju rukopisa. Ako su u

bitnim aspektima istraživačkog projekta i

pripreme rukopisa učestvovala i druga lica,

njihov doprinos treba navesti u fusnoti ili

posebnoj napomeni (Zahvalnica,

Acknowledgements).

Obaveza je autora da u napomeni navedu

naziv i kodnu oznaku naučno-istraživačkog

projekta u okviru koga je rad nastao, kao i

pun naziv Institucije koja je finansirala

projekat. U slučaju da je rad pod istim ili

sličnim naslovom bio izložen na nekom

skupu u vidu usmenog saopštenja, detalji o

tome treba da budu navedeni na istom

mestu.

Autori su dužni da potpuno i pravilno

citiraju izvore koji su značajno uticali na

sadržaj istraživanja i rukopisa. Delovi

rukopisa, uključujući tekst, jednačine, slike

ili tabele, koji su doslovno preuzeti iz drugih

radova, moraju biti jasno označeni

posebnom napomenom, na primer, znacima

navoda s preciznom oznakom mesta

preuzimanja (broja stranice) ili, ako su

obimniji, navesti u zasebnom paragrafu.

Pune reference svih navoda u tekstu (citati)

moraju biti navedene u zasebnom odeljku

(Literatura ili Reference) i to na

jednoobrazan način, u skladu sa citatnim

stilom koji časopis koristi. U odeljku

Literatura navode se samo citirani, a ne i

ostali izvori upotrebljeni prilikom pripreme

rukopisa.

U slučaju da autori otkriju grešku u svom

radu nakon njegovog objavljivanja, dužni

su da momentalno o tome obaveste glavnog

urednika (ili izdavača) i da saraĎuju na

tome da se rad povuče ili ispravi.

Obveza je autora da u rukopisu navedu da li

su u finansijskom ili bilo kom drugom

bitnom sukobu interesa, koji bi mogao da

utiče na njihove rezultate ili interpretaciju

rezultata.

Predavanjem rukopisa, autori se obavezuju

na poštovanje ureĎivačke politike časopisa

ABC emergency medicine journal.

Odgovornost Uredništva

Glavni urednik časopisa donosi konačnu

odluku o tome koji će se rukopisi objaviti.

Odluke se donose isključivo na osnovu

vrednosti rukopisa. Moraju biti osloboĎeni

rasnih, polnih/rodnih, verskih, etničkih ili

političkih predrasuda. Prilikom donošenja

odluke o objavljivanju, glavni urednik se

rukovodi ureĎivačkom politikom, vodeći

računa o zakonskim propisima koji se

odnose na klevetu, kršenja autorskih prava i

plagiranje.

Članovi Uredništva, uključujući glavnog

urednika, ne smeju biti u sukobu interesa u

vezi sa rukopisima koje razmatraju. Članovi

za koje se pretpostavi da bi neko mogao

smatrati da su u sukobu interes, ne

učestvuju u postupku odlučivanja o

odreĎenom rukopisu.

Rukopisi se čuvaju kao poverljiv materijal.

Informacije i ideje sadržane u rukopisima

ne smeju se koristiti u lične svrhe bez

izričite pisane dozvole autora.


——————————————————————

ABC časopis urgentne medicine 2017;(2)

III

Glavni urednik i članovi Uredništva su

dužni da preduzmu sve razumne mere da

autori/recenzenti ostanu anonimni tokom i

nakon procesa evaluacije u skladu s

procedurom u upotrebi.

Odgovornost recenzenata

Recenzenti su dužni da kvalifikovano i u

zadatim rokovima dostave uredniku ocenu

naučne, odnosno stručne vrednosti rukopisa.

Recenzent vodi posebnu brigu o stvarnom

doprinosu i originalnosti rukopisa.

Recenzija mora biti sasvim objektivna. Sud

recenzenata mora biti jasan i potkrepljen

argumentima.

Recenzenti ocenjuju rukopise u odnosu na

usklaĎenost sadržaja s profilom časopisa,

značaj i korisnost sadržaja, adekvatnost

primenjenih metoda, naučnu vrednost

sadržanih informacija, stil izlaganja i

opremljenost teksta. Recenzija ima

standardni format koji obuhvata ocene

pojedinih dimenzija rada, opštu ocenu i

zaključnu preporuku.

Recenzent ne sme biti u sukobu interesa sa

autorima ili finansijerom istraživanja.

Ukoliko takav sukob postoji, recenzent je

dužan da o tome pravovremeno obavesti

urednika. Recenzent ne prihvata na

recenziju radove izvan oblasti za koju se

smatra potpuno kompetentnim.

Recenzenti treba da upozore glavnog

urednika ako imaju osnovanu sumnju ili

saznanje o mogućim povredama etičkih

standarda od strane autora rukopisa. TakoĎe,

treba da prepoznaju odgovarajuće izvore

koji u radu nisu uzeti u obzir. Mogu da

preporuče citiranje odreĎenih referenci, ali

ne i da zahtevaju citiranje radova

objavljenih u časopisu ABC časopis

urgentne medicine ili svojih radova ako za

to ne postoji opravdanje.

Od recenzenata se očekuje da svojim

sugestijama unaprede kvalitet rukopisa. Ako

ocene da rad zaslužuje objavljivanje uz

korekcije, dužni su da preciziraju način na

koji to može da se ostvari.

Rukopisi koji su poslati recenzentu moraju

se smatrati poverljivim dokumentima.

Recenzenti ne smeju da koriste materijal iz

rukopisa za svoja istraživanja bez izričite

pisane dozvole autora.

Etičnost publikovanja Razrešavanje neetičkih postupaka

Svaki pojedinac ili institucija mogu u bilo

kom trenutku da uredniku i/ili Uredništvu

prijave saznanja o kršenju etičkih standarda

i drugim nepravilnostima i da o tome

dostave verodostojne informacije/dokaze

radi pokretanja istrage. Postupak provere

iznetih dokaza odvija se na sledeći način:

glavni urednik donosi odluku o

pokretanju istrage;

tokom tog postupka svi dokazi se

smatraju poverljivim materijalom i

predočavaju samo onim licima koja

su direktno obuhvaćena slučajem; Licima za koje se predpostavlja da su prekrsili

eticke standarde pruža se prilika da odgo-

vore na iznete optužbe;

ako se utvrdi da je zaista došlo do

nepravilnosti, ocenjuje se da li je reč

o manjem prekršaju ili grubom

kršenju etičkih standarda.

Manji prekršaji, bez posledica po integritet

rada i časopisa, na primer, kada je reč o

nerazumevanju ili pogrešnoj primeni

publicističkih standarda, razrešavaju se u

direktnoj komunikaciji s autorima i

recenzentima bez uključivanja trećih lica,

na neki od načina.:

Autorima i/ili recenzentima se upućuje

pismo upozorenja;

Objavljuje se ispravka rada, na primer,

u slučaju kada se sa spiska referenci

izostave izvori koji su u samom

tekstu citirani na propisan način;

Objavljuje se greška (erratum), na

primer, ako se ispostavi da je greška

nastala omaškom Uredništva.

U slučaju grubog kršenja etičkih standarda,

glavni urednik / Uredništvo može da

preduzme različite mere:

Objavljuje saopštenje ili uvodnik u kom se

slučaj opisuje; službeno obaveštava

afilijativnu organizaciju autora/recenzenta;


——————————————————————


IV

povlači objavljeni rada na način opisan

pod Politika povlačenja;

Izriče zabranu objavljivanja u časopisu na

odreĎeni vremenski period;

Predočava slučaj nadležnim organizacijama

i regulatornim telima radi preduzimanja

mera iz njihove nadležnosti.

Ove mere se mogu primenjivati pojedinačno

ili istovremeno. U procesu razrešavanja

slučaja po potrebi se konsultuju nadležne

ekspertske organizacije, tela ili pojedinci.

Prilikom razrešavanja etički spornih

postupaka, Uredništvo se rukovodi

smernicama Komiteta za etiku publikovanja

(COPE).

Sprečavanje plagijarizma

ABC časops urgentne medicine ne

objavljuje plagirane radove. Uredništvo

polazi od stava da je plagiranje, odnosno

preuzimanje tuĎih ideja, reči ili drugih

oblika kreativnog doprinosa i njihovo

predstavljanje kao svojih, grubo kršenje

naučne i izdavačke etike. Plagiranje može

da uključuje i kršenje autorskih prava, što je

zakonom kažnjivo.

Plagiranje obuhvata:

doslovno (reč po reč) ili gotovo doslovno

preuzimanje ili smišljeno, radi prikrivanja

izvora, parafraziranje delova tekstova drugih

autora bez jasnog naznačavanja izvora, na

način opisan pod Odgovornosti autora;

kopiranje jednačina, podataka ili tabela iz

drugih dokumenata bez pravilnog

naznačavanja izvora i/ili bez dozvole

izvornog autora ili nosioca autorskog prava.

Rukopis u kome se utvrde jasne indicije pla-

gijarizma, biće automatski odbijen. U sluča-

ju da se plagijarizam otkrije u već objavlje-

nom radu, rad će biti opozvan (povučen) u

skladu sa procedurom opisanom

pod: Politika povlačenja .

Politika povlačenja

U slučaju kršenja prava izdavača, nosilaca

autorskih prava ili samih autora, objavlji-

vanja istog rukopisa u više časopisa, lažnog

autorstva, plagijata, manipulacije podacima

radi prevare ili bilo koje druge zloupotrebe,

objavljeni rad se mora opozvati.

Rad se može opozvati i da bi se ispravile

ozbiljne i brojne omaške koje nije moguće

obuhvatiti objavljivanjem ispravke. Opoziv

objavljuje glavni urednik / Uredništvo,

autor(i) ili obe strane sporazumno.

Opoziv ima oblik zasebnog rada koji se

prikazuje u sadržaju sveske i urednički

klasifikuje kao Opoziv ili Retrakcija. U

SCIndeksu kao matičnoj bazi punog teksta,

uspostavlja se dvosmerna veza (HTML link)

izmeĎu originalnog rada i retrakcije.

Originalni rad se i dalje čuva u

neizmenjenom obliku, s tim da se vodenim

žigom na PDF dokumentu na svakoj

stranici označava da je članak povučen.

Opozivi se publikuju prema zahtevima

COPE-a razraĎenim od strane CEON-a kao

izdavača baze u kojoj se časopis primarno

indeksira.

Otvoreni pristup

Politika otvorenog pristupa

ABC časops urgentne medicine se izdaje je

u režimu tzv. otvorenog pristupa. Sav

njegov sadržaj dostupan je korisnicima

besplatno. Korisnici mogu da čitaju,

preuzimaju, kopiraju, distribuiraju,

štampaju, pretražuju puni tekst članaka, kao

i da uspostavljaju HTML linkove ka njima,

bez obaveze da za to traže saglasnost autora

ili izdavača.

Pravo da sadržaj koriste bez pisane

saglasnosti ne oslobaĎa korisnike obaveze

da citiraju sadržaj časopisa na način opisan

pod Licenciranje .

Arhiviranje digitalne verzije

Sve objavljene sveske časopisa arhiviraju se

po zakonu u digitalni depozit Narodne

biblioteke Srbije i istovremeno polažu u

Repozitorijum SCIndeksa - Srpskog

citatnog indeksa kao primarnu bazu punog

teksta.


——————————————————————


http://publicationethics.org/resources/

http://publicationethics.org/resources/

http://www.ceon.rs/pdf/postupanje_s_nelegitimnim_radovima.pdf

V

Naplata troškova autorima

ABC časops urgentne medicine ne naplaćuje

Article Submission Charge ni APC - Article

Processing Charge

Autorska prava i licenciranje Autorska prava

Autori zadržavaju autorska prava nad

objavljenim člancima, a izdavaču daju

neekskluzivno pravo da članak objavi, da u

slučaju daljeg korišćenja članka bude

naveden kao njegov prvi izdavač, kao i da

distribuira članak u svim oblicima i

medijima.

Licenciranje

Objavljeni članci distribuiraju se u skladu sa

licencom Creative Commons Autorstvo –

Deliti pod istim uslovima 4.0

International (CC BY-SA). Dopušteno je da

se delo kopira i distribuira u svim medijima

i formatima, da se preraĎuje, menja i

nadograĎuje u bilo koje svrhe, uključujući i

komercijalne, pod uslovom da se na pravilan

način citiraju njegovi prvobitni autori,

postavi veza ka originalnoj licenci, naznači

da li je delo izmenjeno i da se novo delo

objavi pod istom licencom kao i originalno.

Korisnici su pri tom dužni da navedu pun

bibliografski opis članka objavljenog u

ovom časopisu (autori, naslov rada, naslov

časopisa, volumen, sveska, paginacija), kao

i njegovu DOI oznaku. U slučaju

objavljivanja u elektronskoj formi, takoĎe su

dužni da postave HTML link kako sa

originalnim člankom objavljenim u časopisu

ABC časopis urgentne medicine, tako i sa

korišćenom licencom.

Autori mogu da stupaju u zasebne, ugovorne

aranžmane za neekskluzivnu distribuciju

rada objavljenog u časopisu (npr.

postavljanje u institucionalni repozitorijum

ili objavljivanje u knjizi), uz navoĎenje da je

rad prvobitno objavljen u ovom časopisu.

Politika samoarhiviranja

Autorima je dozvoljeno da objavljenu

verziju rada deponuju u institucionalni ili

tematski repozitorijum ili da je objave na

ličnim veb stranicama (uključujući i profile

na društvenim mrežama, kao što su

ResearchGate, Academia.edu, itd. na sajtu

institucije u kojoj su zaposleni, u bilo koje

vreme nakon objavljivanja u časopisu.

Autori su obavezni da pri tom navedu pun

bibliografski opis članka objavljenog u

ovom časopisu (autori, naslov rada, naslov

časopisa, volumen, sveska, paginacija) i

postave link kako na DOI oznaku tog

članka, tako i na korišćenu licencu.

Odricanje od odgovornosti

Stavovi izneti u objavljenim radovima ne

izražavaju stavove urednika i članova

Redakcije časopisa. Autori preuzimaju

pravnu i moralnu odgovornost za ideje

iznete u svojim radovima. Izdavač neće

snositi nikakvu odgovornost u slučaju

ispostavljanja bilo kakvih zahteva za

naknadu štete.


——————————————————————


https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/

VI

Politics:

ABC emergency medicine journal – Publication

policy

ABC journal of emergency medicine publishes scientific

articles related to the medicine practiced in pre-hospital

environment and on initial hospital level, but strictly those

articles that haven’t already been printed or submitted for

publishing elsewhere.

Types of articles published in this journal

Original article or case report. The original article stands

for reports which present results of one’s original research

for the first time. Case report reveals individual cases from

medical practice and it usually describes one to three patients

or a family.

Review article – represents individual, well focused and

critical review of the research topic or field of expertise in

which the author has already made contribution, documented

through auto-citations

Short announcement should be full original article in a

short format.

Scientific review - systematic and critical assessment of a

certain scientific topic based on scientific arguments

Exceptionally with editor’s approval- monographic,

historical, bibliographic or lexicographic study, or

information review (these are supposed to summarize data

previously unavailable to public).

If the article is a part of a master’s theses or a part of a

dissertation, or it is made through a scientific project, it

should be emphasized in a reference at the end of the text.

Likewise, if an article has been presented at scientific

convention, precise information of the time, place and title of

the event should be noted.

Reviewing procedure

Peer reviewers

ABC emergency medicine journal uses double-blind

review system for all papers. Each manuscript is

reviewed by at least two reviewers. The reviewers act

independently and they are not aware of each other’s

identities. The reviewers are selected solely

according to whether they have the relevant expertise

for evaluating a manuscript. They must not be from

the same institution as the author(s) of the

manuscript, nor be their co-authors in the recent past.

No suggestions of individual reviewers by the author

(s) of the manuscript will be accepted.

The purpose of peer review is to assists the Editorial

Board in making decision of whether to accept or

reject a paper. The purpose is also to assist the

author in improving papers.

Peer review process

Manuscripts are sent for review only if they pass the

initial evaluation regarding their form and thematic

scope. A special care is taken that the initial

evaluation does not last more than necessary.

Under normal circumstances, the review process

takes up to four weeks, and only exceptionally up to

three months. The total period from the submission

of a manuscript until its publication takes an average

of 90 days.

During the review process the Editor-in-Chief may

require authors to provide additional information

(including raw data) if they are necessary for the

evaluation of the manuscript. These materials shall

be kept confidential and must not be used for any

other purposes.

Resolving inconsistences

In the case that the authors have serious and

reasonable objections to the reviews, the Editorial

Board makes an assessment of whether a review is

objective and whether it meets academic standards.

If there is a doubt about the objectivity or quality of

review, the Editor-in-Chief will assign additional

reviewer(s).

Additional reviewers may also be assigned when

reviewers’ decisions (accept or reject) are contrary

to each other or otherwise substantially

incompatible.

The final decision on the acceptance of the

manuscript for publication rests solely with the

Editor-in-Chief.

Responsibilities

Authors' responsibilities

Authors warrant that their manuscripts are their

original works, that they have not been published

before, and are not under consideration for

publication elsewhere. Parallel submission of the

same paper to another journal constitutes a

misconduct and eliminates the manuscript from

further consideration. The work that has already

been published elsewhere cannot be reprinted in the

ABC emergency medicine journal . Authors are

exclusively responsible for the contents of their


——————————————————————


VII

submissions. Authors affirm that the article contains

no unfounded or unlawful statements and does not

violate the rights of third parties.

Authors must make sure that their author team listed

in the manuscript includes all and only those authors

who have significantly contributed to the submitted

manuscript. If persons other than authors were

involved in important aspects of the research project

and the preparation of the manuscript, their

contribution should be acknowledged in a footnote or

the Acknowledgments section.

It is the responsibility of the authors to specify the

title and code label of the research project within

which the work was created, as well as the full title

of the funding institution. In case a submitted

manuscript has been presented at a conference in the

form of an oral presentation (under the same or

similar title), detailed information about the

conference shall be provided in the same place.

Authors are required to properly cite sources that

have significantly influenced their research and their

manuscript. Parts of the manuscript, including text,

equations, pictures and tables that are taken verbatim

from other works must be clearly marked, e.g. by

quotation marks accompanied by their location in the

original document (page number), or, if more

extensive, given in a separate paragraph.

Full references of each quotation (in-text citation)

must be listed in the separate section (Literature or

References) in a uniform manner, according to the

citation style used by the journal. References section

should list only quoted/cited, and not all sources used

for the preparation of a manuscript.

When authors discover a significant error or

inaccuracy in their own published work, it is their

obligation to promptly notify the Editor-in-Chief (or

publisher) and cooperate with him/her to retract or

correct the paper.

Authors should disclose in their manuscript any

financial or other substantive conflict of interest that

might have influenced the presented results or their

interpretation.

By submitting a manuscript the authors agree to

abide by the Editorial Policies of ABC emergency

medicine journal .

Editorial responsibilities

The Editor-in-Chief is responsible for deciding

which articles submitted to the journal will be

published. The decisions are made based exclusively

on the manuscript's merit. They must be free from

any racial, gender, sexual, religious, ethnic, or

political bias. When making decisions the Editor-in-

Chief is also guided by the editorial policy and legal

provisions relating to defamation, copyright

infringement and plagiarism.

Members of the Editorial Board including the Editor

-in-Chief must hold no conflict of interest with

regard to the articles they consider for publication.

Members who feel they might be perceived as being

involved in such a conflict do not participate in the

decision process for a particular manuscript.

The information and ideas presented in submitted

manuscripts shall be kept confidential. Information

and ideas contained in unpublished materials must

not be used for personal gain without the written

consent of the authors.

Editors and the editorial staff shall take all

reasonable measures to ensure that the authors/

reviewers remain anonymous during and after the

evaluation process in accordance with the type of

reviewing in use.

Reviewers' responsibilities

Reviewers are required to provide the qualified and

timely assessment of the scholarly merits of the

manuscript. The reviewer takes special care of the

real contribution and originality of the manuscript.

The review must be fully objective. The judgment of

the reviewers must be clear and substantiated by

arguments.

The reviewers assess manuscript for the compliance

with the profile of the journal, the relevance of the

investigated topic and applied methods, the scientific

relevance of information presented in the

manuscript, the presentation style and scholarly

apparatus. The review has a standard format.

The reviewer must not be in a conflict of interest

with the authors or funders of research. If such a

conflict exists, the reviewer is obliged to promptly

notify the Editor-in-Chief. The reviewer shall not

accept for reviewing papers beyond the field of his/

her full competence.


——————————————————————


VIII

Reviewers should alert the Editor-in-Chief to any

well-founded suspicions or the knowledge of

possible violations of ethical standards by the

authors. Reviewers should recognize relevant

published works that have not been considered in the

manuscript. They may recommend specific

references for citation, but shall not require to cite

papers published in ABC emergency medicine

journal , or their own papers, unless it is justified.

The reviewers are expected to improve the quality of

the manuscript through their suggestions. If they

recommend correction of the manuscript prior to

publication, they are obliged to specify the manner in

which this can be achieved.

Any manuscripts received for review must be treated

as confidential documents. Reviewers must not use

unpublished materials disclosed in submitted

manuscripts without the express written consent of

the authors.

Ethical publishing

Dealing with unethical behaviour

Anyone may inform the Editor-in-Chief / Editorial

Board at any time of suspected unethical behaviour

or any type of misconduct by giving the necessary

credible information/evidence to start an

investigation.

o Editor-in-Chief makes the decision regarding

the initiation of an investigation.

o During an investigation, any evidence should

be treated as confidential and only made available to

those strictly involved in the process.

o The accused will always be given the chance

to respond to any charges made against them.

o If it is judged at the end of the investigation

that misconduct has occurred, then it will be

classified as either minor or serious.

Minor misconduct (with no influence on the integrity

of the paper and the journal, for example, when it

comes to misunderstanding or wrong application of

publishing standards) will be dealt directly with

authors and reviewers without involving any other

parties. Outcomes include:

o Sending a warning letter to authors and/or

reviewers.

o Publishing correction of a paper, e.g. when

sources properly quoted in the text are omitted from

the reference list.

o Publishing an erratum, e.g. if the error was

made by editorial staff.

In the case of major misconduct the Editor-in-Chief /

Editorial Board may adopt different measures:

o Publication of a formal announcement or

editorial describing the misconduct.

o Informing officially the author's/reviewer's

affiliating institution.

o The formal, announced retraction of

publications from the journal in accordance with the

Retraction Policy .

o A ban on submissions from an individual for

a defined period.

o Referring a case to a professional

organization or legal authority for further

investigation and action.

The above actions may be taken separately or

jointly. If necessary, in the process of resolving the

case relevant expert organizations, bodies, or

individuals may be consulted.

When dealing with unethical behaviour, the Editorial

Board will rely on the guidelines and

recommendations provided by the Committee on

Publication Ethics (COPE).

Plagiarism prevention

ABC emergency medicine journal does not publish

plagiarised papers. The Editorial Board has adopted

the stance that plagiarism, where someone assumes

another's ideas, words, or other creative expression

as one's own, is a clear violation of scientific ethics.

Plagiarism may also involve a violation of copyright

law, punishable by legal action.

Plagiarism includes the following:

o Verbatim (word for word), or almost

verbatim copying, or purposely paraphrasing

portions of another author's work without clearly

indicating the source or marking the copied fragment

(for example, using quotation marks) in a way

described under Authors’ responsibilities ;

o Copying equations, figures or tables from


——————————————————————


IX

someone else's paper without properly citing the

source and/or without permission from the original

author or the copyright holder.

Any manuscript which shows obvious signs of

plagiarism will be automatically rejected. In case

plagiarism is discovered in a paper that has already

been published by the journal, it will be retracted in

accordance with the procedure described under

Retraction policy .

Retraction policy

Legal limitations of the publisher, copyright holder

or author(s), infringements of professional ethical

codes, such as multiple submissions, bogus claims of

authorship, plagiarism, fraudulent use of data or any

major misconduct require retraction of an article.

Occasionally a retraction can be used to correct

numerous serious errors, which cannot be covered by

publishing corrections. A retraction may be published

by the Editor-in-Chief / Editorial Board, the author

(s), or both parties consensually.

The retraction takes the form of a separate item listed

in the contents and labeled as "Retraction". In

SCIndeks, as the journals' primary full-text database,

a two-way communication (HTML link) between the

original work and the retraction is established. The

original article is retained unchanged, except for a

watermark on the PDF indicating on each page that it

is ―retracted‖.

Retractions are published according to the

requirements of COPE operationalized by CEON/

CEES as the journal indexer and aggregator.

Open access

Open access policy

ABC emergency medicine journal is published under

an Open Access licence. All its content is available

free of charge. Users can read, download, copy,

distribute, print, search the full text of articles, as

well as to establish HTML links to them, without

having to seek the consent of the author or publisher.

The right to use content without consent does not

release the users from the obligation to give the credit

to the journal and its content in a manner described

under Licensing .

Archiving digital version

In accordance with law, digital copies of all

published volumes are archived in the legal deposit

library of the National Library of Serbia and

concurrently in the Repository of SCIndeks - The

Serbian Citation Index as the primary full text

database.

The journal does not charge Article Submission

Charge nor Article Processing Charge.

Copyright & Licensing

Copyright

Authors retain copyright of the published papers and

grant to the publisher the non-exclusive right to

publish the article, to be cited as its original

publisher in case of reuse, and to distribute it in all

forms and media.

Licensing

The published articles will be distributed under the

Creative Commons Attribution ShareAlike 4.0

International license (CC BY-SA) . It is allowed to

copy and redistribute the material in any medium or

format, and remix, transform, and build upon it for

any purpose, even commercially, as long as

appropriate credit is given to the original author(s), a

link to the license is provided, it is indicated if

changes were made and the new work is distributed

under the same license as the original.

Users are required to provide full bibliographic

description of the original publication (authors,

article title, journal title, volume, issue, pages), as

well as its DOI code. In electronic publishing, users

are also required to link the content with both the

original article published in ABC emergency

medicine journal and the licence used.

Authors are able to enter into separate, additional

contractual arrangements for the non-exclusive

distribution of the journal's published version of the

work (e.g., post it to an institutional repository or

publish it in a book), with an acknowledgement of

its initial publication in this journal.

Self-archiving policy

Authors are permitted to publisher's version (PDF)

of their work in an institutional repository, subject-

based repository, author's personal website

(including social networking sites, such as


——————————————————————


X

ResearchGate, Academia.edu, etc.), and/or

departmental website at any time after publication.

Full bibliographic information (authors, article title,

journal title, volume, issue, pages) about the original

publication must be provided and links must be made

to the article's DOI and the license.

Disclaimer

The views expressed in the published works do not

express the views of the Editors and the Editorial

Staff. The authors take legal and moral responsibility

for the ideas expressed in the articles. Publisher shall

have no liability in the event of issuance of any

claims for damages. The Publisher will not be held

legally responsible should there be any claims for

compensation.


——————————————————————


Originalni radovi/Original Articles doi:10.5937/abc1702031M

——————————————————————————————————————————————————————————————

ABC časopis urgentne medicine 2017;(2):31-37 UDC: 616.24-036.1-085

COBISS.SR-ID 241849100

31

Creative Commons Licence CCL

(CC BY-SA) Korespodencija /Correspondence to

Ivana J.Milićević-Nešić [email protected]

Ivana J. Milićević-Nešić

Gradski Zavod Za Hitnu

Medicinsku Pomoć Beograd

Franše d Eperea 5

11000 Beograd


Sažetak

Uvod Hronična opstruktivna bolest pluća (HOBP) je oboljenje

koje se može sprečiti i lečiti, a karakteriše ga stalno ograničenje protoka

vazduha u disajnim putevima, koje je obično progresivno i udruženo sa

povećanim inflamatornim odgovorom na štetne čestice i gasove u

disajnim putevima i plućima. HOBP je danas 4.uzročnik smrti u svetu.

Ministarstvo zdravlja Srbije je 2013.godine izdalo Nacionalni vodič

dobre kliničke prakse za dijagnostikovanje i lečenje HOBP-a. Prema

ovom vodiču, bronhodilatatori su, inhalatornim putem, osnovni lekovi u

terapiji ove bolesti. Osnov lečenja egzarcebacije podrazumeva primenu

kratkodelujućih beta-2 agonista uz upotrebu antiholinergijskih lekova ili

bez njih. Metilksantini su lekovi druge linije i primenjuju se samo kad

kratkodelujući beta-2 agonisti nisu dovoljni.

Cilj rada Cilj rada je utvrditi da li se pacijenti sa egzacerbacijom

HOBP u ambulanti GZZHMP tretiraju prema Nacionalnom vodiču (od

septembra 2016. godine u ambulanti postoji inhalator i rastvor za inha-

laciju, salbutamol), a zatim ukazati na izazove i ograničenja koje ima

lekar prilikom terapije egzacerbacije HOBP u ambulantnim uslovima.

Materijal i metodologija Praćen je rad ambulante Zavoda od

15.10. 2016.godine, do 20.01.2017.godine. Iz protokola su korisceni

podaci o glavnim tegobama, statusu, dijagnozi, terapiji i predlogu mera.

Rezultati Od 3367 pacijenata upisanih u protokol ambulante u

datom periodu, 86 je imalo dijagnozu HOBP. Samo 11 pacijenata ili

12,7%, je dobilo terapiju prema Nacionalnom vodiču ( inhalaciju krat-

kodelujućih beta-2 agonista). Svi ostali su dobili lekove druge linije

efikasnosti.

Zaključak Vodiči su izrađeni da bi lekari primenjivali iskustva o

najboljoj medicinskoj praksi. Oni podržavaju medicinu zasnovanu na

čvrstim dokazima, pomažu pojedincu da objedinjuje znanje i praksu,

odnosno efikasnost i efektivnost. U poslednje vreme objavljeno je više

studija koje su pratile poštovanje protokola u lečenju HOBP-a. Sve uka-

zuju na prisustvo odstupanja od zadatih smernica. Međutim odgovornost

nije samo na lekaru i uslovima rada u ambulanti, već i na pacijentima.

Oni često odbijaju nove načine lečenja, naviknuti su na vec ustaljenu

intravensku primenu odgovarajućih lekova. Pored kontinuirane edu-

kacije lekara i stalnog ohrabrivanja da koriste dostupne inovacije u

svom radu, potrebno je edukovati i pacijente o savremenim protokolima

za terapiju HOBP.

Ključne Reči HOBP, lečenje, terapija egzacerbacije, bronhodila-

tatori



32

Ivana J.Milićević Nešić


ABC časopis urgentne medicine 2017;(2):31-37

Uvod

Hronična opstruktivna bolest pluća

(HOBP) je oboljenje koje se može sprečiti i

lečiti, a karakteriše ga stalno ograničenje

protoka vazduha u disajnim putevima, koje

je obično progresivno i udruženo sa pove-

ćanim inflamatornim odgovorom na štetne

čestice i gasove u disajnim putevima i

plućima (1). Hronično zapaljenje disajnih

puteva i plućnog parenhima dovodi do

suženja disajnih puteva, bronhoopstrukcije,

koja je progresivna i nije uvek reverzibilna

na terapiju. Bolest se ispoljava najčešće kao

hronični bronhitis i emfizem pluća (2).

HOBP je danas četvrti uzročnik smrti

u svetu, a Svetska zdravstvena organizacija

(SZO) je predvidela da će postati treći naj-

češći uzročnik smrti u svetu do 2030.g. (3).

U razvijenim zemljama prevalenca se kreće

oko 8-10% , kod ljudi starijih od 40 godina.

Češća je kod pušača i muškaraca (4). Prema

podacima SZO, trenutno oko 210 miliona

ljudi boluje od HOBP-a. U Srbiji se procen-

juje da je broj obolelih oko 300000. Mini-

starstvo zdravlja Srbije 2013.godine izdalo

Nacionalni vodič dobre kliničke prakse za

dijagnostikovanje i lečenje HOBP-a. Prema

ovom vodiču, bronhodilatatori su, inhala-

tornim putem, osnovni lekovi u terapiji ove

bolesti. Osnov lečenja egzarcebacije podra-

zumeva primenu kratkodelujućih beta-2

agonista uz upotrebu antiholinergijskih

lekova ili bez njih. Metilksantini jesu lekovi

druge linije i primenjuju se samo kad krat-

kodelujući beta-2 agonisti nisu dovoljni.

Nacionalni vodič za dijagnostikovanje

i lečenje HOBP zasnovan je na principima

dobre kliničke prakse i medicini koja se

oslanja na dokaze. Time se omogućava stva-

ranje jedinstvenog dijagnostičkog i terapi-

jskog pristupa svim pacijentima sa ovom

bolešću. Ovakvi vodiči postoje u većini raz-

vijenih zemalja sveta. Oni omogućavaju

se u moru informacija osloni na smernice i

stavove priznate u svetu, od strane najemi-

nentnijih stručnjaka, koji su potvrđeni u

različitim studijama.

Prema Nacionalnom vodiču, bron-

hodilatatori su osnovni lekovi za simpto-

matsko lečenje HOBP-a. Daju se, po pot-

rebi za otklanjanje stalnih simptoma ili te-

goba koje se pogoršavaju; ili redovno, za

sprečavnje ili smanjenje tegoba. Prilikom

egzacerbacije bolesti, daju se kratkodelujući

beta dva agonisti inhalatornim putem, uz

upotrebu holinergika ili bez njega; odnosno

daje se salbutamol preko nebulizatora 5mg

ili terbutalin 10mg, uz stalnu primenu

kiseonika; potrebno je ponoviti na svakih

15-30 min ( moguća je i kontinuirana nebu-

lizacija salbutamolom 5mg/h ako je pot-

rebno). Savetuje se dodavanje antiholiner-

gika ipratropijum-bromida 0,5 mg ako je

odgovor na na salbutamol loš, kao i pri-

mena steroida. Prema Nacionalnom vodiču,

ukoliko je kontinuirano loš odgovor na sal-

butamol, tek tada razmotriti primenu

aminofilina (metilksantina) i ne davati

dozu opterećenja bolesnicima, koji u redov-

noj terapiji već imaju aminofilin. Prema

najnovijim preporukama aminofilin se

koristi kao dodatna terapija kod bolesnika

koji imaju simptome uprkos redovnoj pri-

meni dugodelujućih bronhodilatatora.

Metilksantini su poslednjih 50 godina

bili široko primenjivani u terapiji bronho-

spazma. Uprkos velikoj popularnosti ovih

lekova (niska cena, lakši za upotrebu od

beta-2 agonista), istraživanja su, unazad 10

godina, pokazala da je njihova uloga nedo-

voljno jasna, a posebno je nejasan njihov

bronhodilatatorni učinak, ako se primenjuju

zajedno sa beta-2 agonistima. Littenberg je

u jednoj velikoj meta analizi evaluirao

ulogu aminofilina u terapiji egzacerbacije

HOBP-a. Naime, poređenjem intravenske

33




odraslih pacijenata, koji su lečeni beta-

2agonistima, nije potvrđena korist, a pove-

ćan je rizik od neželjenih efekata. Otuda su

u svetu priznati postulati da metilksantini

nisu lekovi prve linije. Ukoliko se, ipak pri-

mene kod pacijenata koji su već prethodno

lečeni peroralnim preparatima teofilina, neo-

phodan je dodatni oprez i praćenje serum-

skih koncentracija (20mcg/ml seruma) (5).

Ono što je oduvek postojao kao prob-

lem prilikom primene metilkasantina, jeste

još uvek nedovoljno jasan mehanizam njiho-

vog delovanja. Prema jednoj teoriji, oni de-

luju tako što vrše neselektivnu inhibiciju

fosfodiestarskih izoenzima (PDE), tip III i

IV, koja dovodi do porasta cAMP i izoen-

zima tip V, koji povišava nivo cGMP. Me-

Ďutim, koncentracije teofilina u plazmi koje

imaju povoljne terapijske efekte, ne menjaju

istovremeno aktivnost fosfodiesteraze. Da bi

se dobila inhibicija ovog enzima, potrebne

su oko 5 puta veće koncentracije teofilina

(6).

Prema drugoj teoriji, metilksantini de-

luju tako što vrše antagonizam adenozinskih

receptora. Deluju na A1 i A2 adenozinske

receptore i blokiraju bronhokonstriktivno

dejstvo adenozina. Neki autori spominju i

njihov antiinflamatorni efekat, ali za to je

potrebna jako velika količina (7).

Metilksantini imaju ekstremnu vari-

jabilnost koncentracije aktivne supstance u

plazmi, koja se ne može utvrditi. Lekovi su

sa malom terapijskom širinom. Imaju visoku

toksičnost, posledične neželjene efekte i

zavisnost koncentracije u plazmi od komor-

biditeta. Zbog svega ovoga oni se danas

smatraju lekovima tek treće terapijske linije

u tretmanu HOBP-a. U

ambulanti Gradskog zavoda za hitnu medi-

cinsku pomoć Beograd, bolesnici sa HOBP-

a predstavljaju veliki procenat pacijenata,

koji se ovde javlja za pomoć. Oni najčešće

dolaze prilikom egzacerbacije bolesti, kada

imaju epizode pojačanih respiratornih simp-

toma: dispneju, kašalj i iskašljavanje. Od

septembra 2016. godine, u ambulanti

postoji inhalator i rastvor za inhalaciju, sal-

butamol.

Cilj

Cilj ovog rada je utvrditi da li se

pacijenti sa egzacerbacijom HOBP u

ambulanti GZZHMP tretiraju prema

Nacionalnom vodiču dobre kliničke prakse,

odnosno da li se pogoršanje osnovne bolesti

zaista leči inhalacijom kratkodelujućih beta

-2 agonista; kao i da li se aminofilin daje

samo u slučajevima otpornim na

primenjenu terapiju, kada postojeći lekovi

nisu dovoljno efikasni, to jest kao treća

terapijska linija.

Materijal i metodologija

Praćen je rad ambulante Zavoda od

15.oktobra 2016. godine do 20. januara

2017.godine. Iz protokola ambulante

analizirani su sledeći podaci: glavne tegobe,

Status Praesens, dijagnoza, terapija i

predlog mera. Uključeni su bili pacijenti sa

dijagnozom HOBP, bronhijalna astma i

spastični bronhitis. Prebrojavanjem

pacijenata dobijen je procenat onih koji su

dobili terapiju prema pomenutom

Nacionalnom vodiču.

Rezultati

Od 3367 pacijenata upisanih u

protokol ambulante u datom periodu, 86 je

imalo dijagnozu HOBP, 52 muškaraca

(61,5%) i 34 žene (39,5%). Samo 11

pacijenata ili 12,7% je dobilo terapiju

prema Nacionalnom vodiču (inhalaciju

kratkodelujućih beta-2 agonista, rastvor

salbutamol). Svi ostali su (njih 75 ili

34




87,3%), dobili lekove druge ili treće linije

efikasnosti (amp Aminophylline i amp

Dexametasona ili metilprednizolon). Od

toga 68 pacijenata (90%) dobilo je amp

Aminophyllina i amp Dexametasona ili

Metilprednizolona, a 7 pacijenata (10%)

dobilo je inhalaciju aerosola Beroduala. Kod

pet pacijenata, (5,8%) od svih 86, uključen

je kiseonik O2 6L/min. 10 pacijenata

(11,5%) upućeno je pulmologu, u drugu

zdravstvenu ustanovu na opservaciju, dalju

dijagnostiku i terapiju. Njih 76 (88,5%)

otpušteno je kući u dobrom opštem stanju,

sa savetom da se jave na kontrolu svom

izabranom lekaru u Domu zdravlja.

Grafikon broj 1:

Grafik No 1:

87,3% 75 pacijenata (patients) aminofilin

(Aminophyllin)

12,7% 11 pacijenata (patients) Salbutamol

Diskusija

Vodiči su izraĎeni da bi lekari

primenjivali iskustva o najboljoj

medicinskoj praksi. Oni podržavaju

medicinu zasnovanu na čvrstim dokazima,

pomažu pojedincu da objedinjuje znanje i

praksu, efikasnost i efektivnost. Još 2013.

godine, kada je izraĎen Nacionalni vodič za

dijagnostikovanje i terapiju HOBP-a, u

svetu se već uveliko smatralo da aminofilin i

drugi metilksantini treba da budu tek treća

terapijska linija. Neame i sar. (6) su 2015.

godine objavili obiman rad gde su

proučavali Kohranov registar kohortnih

studija, koje su uporeĎivale efikasnost

primene salbutamola i aminofilina u

akutnom napadu bronhitisa ili astme kod

odraslih i dece. U tri studije uporeĎivana je

intravenska primena salbutamola ili

terbutalina sa placebom ili inhalacionom

primenom datog leka, kod 130 učesnika.

Jedna studija je pokazala korist intravenske

primene u odnosu na placebo, u jednoj

nema promene, a sve studije su pokazale

e f ikasnos t i nha lac ione p r imene

brzodelujućih beta-2agonista. Za razliku od

toga, u devet studija je uporeĎivana

intravenska primena aminofilina u odnosu

na placebo i samo u tri studije ima koristi, a

u šest nema. Pokazano je da salbutamol

ubrzava oporavak, da aminofilin poboljšava

funkciju pluća, ali da ima jako puno

neželjenih efekata. TakoĎe, smatra se

lekom visoke toksičnosti i male terapijske

širine.

2017. godine Evropsko Respiratorno

udruženje zajedno sa Američkim grudnim

udruženjem, objavilo je nove smernice za

lečenje egzacerbacije HOBP-a (8). Do

stavova su došli ponovnim pretraživanjem

o b j a v l j e n i h k o h o r t n i h s t u d i j a ,

proučavanjem Kohranovog registra i

uporeĎivanjem prihvaćenih stavova.

Ponovo je ukazano da su beta-2 agonisti

osnovni lekovi za lečenje pogoršanja bolesti

i da aminofilin treba izbegavati.

Melo i sar. su 2017. godine objavili

rad (9), koji je opisivao jednogodišnje

praćenje rada 16 pulmologa koji rade u 11

zdravstvenih ustanova . Nj ihovo

angažovanje je uključivalo predavanja o

astmi i HOBP-u, za pacijente i njihove

porodice; zatim, obuke pravilnog korišćenja

35




inhalatora, kao i korišćenje jedinstvenog

protokola za lečenje. Istraživači su

posećivali jednu zdravstvenu ustanovu 2-3

puta mesečno, radeći sa doktorima prilikom

obrade pacijenata. Predavanja su bila

namenjena i širem auditorijumu,

približavajući problem prepoznavanja i

adekvatnog lečenja bolesti graĎanstvu.

Rezultati ovog istraživnja bili su pre svega

bliže poštovanje zadatih smernica u lečenju

HOBP-a.

Zaključak

U poslednje vreme objavljeno je više

studija, koje su pratile poštovanje protokola

u lečenju HOBP-a. Sve ukazuju na prisustvo

odstupanja od zadatih smernica. Seys i sar.

(10) su 2016.godine objavili rad koji je

pratio poštovnje vodiča za lečenje

egzacerbacije HOBP-a u bolničkim

uslovima. Autori su pratili 21 zadati

indikator poštovanja smernica. Kod 3/21

indikatora postojalo je značajno poštovanje

ekspertskog konsenzusa i zadatih smernica.

Kod 11/21 nema striktnog pridržavanja

smernica. TakoĎe je uočena razlika u

terapijskom pristupu izmeĎu različitih

klinika. Ova studija je pokazala da većina

egzacerbacija HOBP-a nisu adekvatno

lečene i da bi većina zdravstvenih ustanova

imala koristi od planskog praćenja

indikatora pridržavanja Vodiča.

MeĎutim, odgovornost nije samo na

lekaru, uslovima rada u ambulanti, nego i na

pacijentima. Uslovi rada u ambulanti

GZZHMP su takvi da zahtevaju odreĎenu

prostornu modifikaciju u cilju uspešnijeg

lečenja (odvojiti poseban deo ambulante za

inhalacije, da buka inhalatora ne bi smetala

ostalim pacijentima). Sa druge strane,

pacijenti odbijaju nove načine lečenja, jer su

naviknuti na ustaljenu intravensku primenu

odgovarajućih lekova. Pored stalne

edukacije lekara i ohrabrivanja da koriste

dostupne inovacije u svom radu, potrebno

je obrazovati i pacijente o savremenim

protokolima lečenja HOBP-a. Potrebno je

organizovati predavanja o načinima lečenja

bolesti, organizovati stalne obuke za

primenu inhalatora i možda, stvoriti

direktnu vezu izmeĎu tvoraca Nacionalnih

vodiča i njihovih direktnih korisnika lekara,

na terenu i u ambulantama. Potrebno je

stvoriti okvire praćenja indikatora

poštovanja smernica, praviti periodične

preseke i tamo gde nema poklapanja,

analizirati problem. Neophodno je

osavremenjivati vodiče prema svetskim

smernicama. Globalna strategija za lečenje i

prevenciju astme GINA, dala je

nadogradnju smernica 2016. godine, na

osnovu pregleda objavljenih stručnih

radova, od strane eksperata GINA naučnog

komiteta (11), a sve to u cilju da nam

Vodiči postanu prave voĎe.

36




Literatura References:

1. Nacionalni voidič dobre kliničke prakse za

dijagnostikovanje i lečenje hronične opstruktivne

bolesti pluća. 2013. Ministarstvo zdravlja,

Republička stručna komisija za izradu i

implementaciju vodiča dobre kliničke prakse.

available at http://www. Zdravlje.gov.rs /nacionalni

vodiči dobre kliničke prakse

2. Gold. Global strategy for Diagnosis, Management,

and Prevention of Chronic Obstructive Pulmonary

Disease 2013. Global Initiative for Chronic

Obstructive Lung Disease, Inc 2013 available at

http://www. Gold copd.com, update 2013.

3. WHO. European health for all database (HFA-

DB), World Health Orgnization Regional Office for

Europe updated: January 2013. (available at: http://

data.euro.who.int/hfadb/).

4. A review of the most common patient-reported

outcomes in COPD-revisiting current knowledge and

estimating future challenges. Cazzola M, Hanania

NA, MacNee W, Rudell K, Hackford C, Tamimi N.

Int J Chron Obstruct Pulmon Dis. 2015.

5. Littenberg B. Aminophylline treatment in severe

acute asthma. Aweta SAMA1988;259:1678-84

6. Salbutamol or aminophylline for acute severe

asthma:how to choose which one, when and why?

Neame M,Aragon O,Fernandes RM, Sinka I. Arch

Dis Child Educ Pract Ed. 2015 Aug;100(4): 215-22

7. Snapshot of acute asthma: treatment and outcome

of patients with acute asthma treated in Australian

emergency department. Kelly AM, Powell C, Kerr D.

Inter Med J. 2003 Sept-Oct;33 (9-10):406-13

8. Management of COPD exacerbation: a European

respiratory Society /American Thoracic Society-

guidelines . Wedzicha JA. Ers Co-Char Eur Respir

J.2017 Mar 15;49(3).

9. University and public health system partnership: A

real-life intervention to improve asthma

management. Melo J, Moreno A, Ferriani V, Araujo

AC, Vianna E. Asthma 2017.

10. An International study of Adherence to Guidelnes

for patients hospitalised with COPD Exacerbation .

Seys D, Bruyneel L, Decramer M, Lodewijckx C,

Pauella M, Sermeus W, Boto P, Vanhaecht K.

COPD. 2016 Dec 20:1-8

11. GINA Report, Global Strategy for Asthma

Management and Prevention 2016. Available at

http://www. Ginasthma.org

Primljen - Received: 15.03.2017.

Ispravljen - Corrected: 01.04.2017.

Prihvaćen - Accepted: 02.04.2017.

Rad izlagan na X kongresu Urgente Medicine Šabac 2017.

kao usmena prezentacija

http://www

http://www

http://data.euro.who.int/hfadb/

http://data.euro.who.int/hfadb/

http://www

Ivana J. Milićević Nešić Do “Guidelines” really guide us?


37

Ivana J. Milićević-Nešić

Emergency Medical Services of

Belgrade

Franše d Eperea 5

11000 Beograd

DO “GUIDELINES” REALLY GUIDE US?

SUMMARY:

INTRODUCTION Chronic obstructive pulmonary disease (COPD) is a

disease that can be prevented and treated. It is characterized by permanent

limitation of the airflow through respiratory tract, which is usually progressive

and associated with an increased inflammatory response to noxious particles and

gases in the airways and lungs. COPD is currently the fourth leading cause of

death in the world. In 2013 Serbian Ministry of Health issued a National

guideline for good clinical practice for the diagnosis and treatment of COPD.

According to this guide, bronchodilators, administered through inhalation, are

basic medications for COPD treatment. The basic treatment of COPD

exacerbation involves the use of short-acting beta-2 agonists with or without

anticholinergic drugs. Methylxanthines belong to the second-line medications,

and they should be used only when short acting beta-2 agonists are not effective.

OBJECTIVE The aim of this paper was to determine whether the

patients with COPD exacerbation who came to the ambulance station of The City

Institute for Emergency Medicine Belgrade (CIEMB) were treated according to

the National Guideline. (As of September 2016. there is an inhaler in the

ambulance station, as well as the solution for inhalation, salbutamol).

Furthermore, we wanted to point out the challenges and limitations of COPD

exacerbation treatment at ambulance stations.

METHODS We have monitored the work of the CIEMB ambulance

station from October 15, 2016, to January 20, 2017. Data on patients’ complaints,

physical status, diagnosis, and proposed treatment were taken from the regular

medical protocols.

RESULTS From the 3367 patients enrolled in the ambulance protocol in

this period, 86 had the COPD diagnosis. Only 11 of them (12.7 %) were treated

according to the National guideline (with inhaling short-acting beta-2 agonist).

The others received second-line medications.

CONCLUSION Guidelines are designed for the physicians so that they

could apply the experiences of best medical practice. They support evidence

based medicine and help individuals to combine knowledge and practice, and

efficiency and effectiveness. Recently, several studies which monitor the

implementation of protocols for COPD treatment were published. All of them

indicated presence of deviation from currently valid guidelines. Responsibility

for these results is equally borne by physicians, their available resources and

patients too, as they often refuse new methods of treatment because they are used

to the outdated intravenous therapy. In addition to the continuing education of

physicians and constant encouragement for the use of all available new

medications, it is necessary to educate patients about modern protocols for the

COPD treatment.

KEY WORDS COPD treatment, exacerbation of COPD, bronchodilators

44


(CC BY-SA)

Correspondence to/ Korespodencija

Nevenka Bujandrić [email protected]

Nevenka B Bujandrić 1, Mirjana

M Krga-Milanović 1, Jasmina N

Grujić 1

Zavod za transfuziju krvi

Vojvodine, Novi Sad, Srbija

1 Prim. dr sc. med. Nevenka B

Bujandrić spec.transfuziologije,

naučni saradnik

2 Prim. dr Mirjana M Krga

Milanović spec.transfuziologije

3 Doc. dr Jasmina N Grujić

spec.transf.uziologije

Transfuzija krvi u urgentnim stanjima uključujući

stanja masivnog krvarenja, Urgentna i masivna

transfuzija

Sažetak

U situacijama velikog gubitka krvi, rana dijagnoza i

efikasna intervencija sprečavaju nastanak hipovolemijskog

šoka i njegove posledice. Brzo obezbeĎivanje krvi i krvnih

komponenti mogu biti od vitalnog značaja. Uslovi su:

1) Efikasna komunikacija (specijaliste urgentne medicine,

hirurga, anesteziologa, transfuziologa, hematologa, osoba za

podršku i dr.)

2) Evidentiranje i istraživanje (svakog dogaĎaja sa masovnim

gubitkom krvi, posledica po bolesnika, problema u

obezbeĎivanju krvi)

3) Postojanje Protokola za kliničko i laboratorijsko upravljanje

velikim gubitkom krvi i smernica o kliničkim prioritetima

4) Pretransfuzijsko testiranje koje obuhvata: utvrĎivanje ABO

krvne grupe i RhD antigena bolesnika, crossmatch (unakrsnu

reakciju) koji uključuje anti-human globulinsku fazu (AHG). U

hitnim situacijama može biti primenjena krv: a) O RhD-

negativna, bez crossmatch-a; b) ABO i RhD specifična, bez

crossmatch-a; c) ABO i RhD specifična, uz crossmatch bez

AHG faze.

Ključne reči Krvna grupa i unakrsna reakcija; urgentno

lečenje; nekompatibilnost krvnih grupa; transfuzija krvnih

komponenti; hemoragijski šok.

Pregledni rad/Review Article doi:10.5937/abc1702044B

——————————————————————————————————————————————————————————————

ABC časopis urgentne medicine 2017;(2):44-52 UDC: 615.38



45

Nevenka B Bujandrić, Mirjana M Krga Milanović, Jasmina N Grujić Transfuzija krvi u urgentnim stanjima uključujući stanja masivnog krvarenja

ABC časopis urgentne medicine 2017;17:(2):44-52

—————–—————————————————————————

Uvod

U situacijama velikog gubitka krvi,

koje može da ugrozi život bolesnika, rano

prepoznavanje opasnosti i efikasna

in tervencija sprečavaju nastanak

hipovolemijskog šoka i njegove posledice

[1,2]. Brzo obezbeĎivanje krvi i krvnih

komponenti u ovim situacijama mogu biti

od vitalnog značaja [3]. Najčešća urgentna

stanja u kojima je potrebna efikasna

transfuzija su: masivna akušerska krvarenja,

pedijatrijske traume, neonatalna krvarenja,

masivna gastrointestinalna krvarenja,

urgentna stanja u hematologiji, trauma i dr.

[4-7].

Cilj

Cilj ovoga rada je prikaz

najznačajnijih aspekata u lancu dogaĎaja

kojim se obezbeĎuje transfuzija krvi/ krvnih

komponenti za bolesnike sa potrebama za

urgentnom ili masivnom transfuzijom.

Diskusija

Na adekvatnost transfuzije krvi kod

urgentnih stanja i stanja masivnog krvarenja

utiču mnogobrojni faktori. Na Grafikonu 1

su prikazana najčešča pitanja kojima se

istražuje uzrok neadekvatne transfuzije u

ovim situacijama [8].

Grafikon 1: Pitanja koja se najčešće vezuju za

adekvatno zbrinjavanje bolesnika sa potrebama za

urgentnom/ masivnom transfuzijom

Chart 1: Chief issues associated with adequate

treatment for patients with urgent/massive

transfusion needs

Najznačajniji aspekti obezbeĎivanja transfuzije krvi

za ove bolesnike prikazani su na Grafikonu 2.

46



—————–—————————————————————————

Grafikon 2: Najznačajniji aspekti obezbeĎivanja

transfuzije krvi za bolesnike u urgentnim stanjima,

uključujući stanja masivnog krvarenja

Chart 2: The most important aspects of providing

blood transfusion for patients in urgent conditions,

including the state of massive blood loss

1. Efikasna komunikacija

Ljudskom faktoru pripada značajna

uloga u efikasnoj transfuziji. Pored

adekvatnog i brzog reagovanja, presudna je

efikasna komunikacija svih osoba

uključenih u lanac dogaĎaja (specijaliste

urgentne medicine, hirurga, anesteziologa,

specijaliste transfuziologa, hematologa,

medicinskih tehničara, osoblja tehničke

podrške i dr.). Za komunikaciju može biti

zadužen jedan od članova kliničkog tima.

On mora što pre obavestiti transfuziologa o

potrebi transfuzijskog zbrinjavanja

bolesnika sa masivnim krvarenjem, kao i

uključiti hematologa radi predviĎanja

potreba za sveže zamrznutom plazmom,

krioprecipitatom, trombocitima, podrškom

u slučaju pojave koagulopatije [9].

2. Prijava i istraga incidenata

Svaki dogaĎaj sa masivnim gubitkom

krvi mora biti evidentiran. Svaki problem

koji se pojavi pri obezbeĎivanju krvi u

ovim situacijama takoĎe mora biti

evidentiran i istražen, kao i svaka posledica

(smrt, morbiditet, incidenti bez štete/ sa

niskom štetom/ umerene ozlede). Na ovaj

način može se utvrditi strategija

snabdevanja krvi/ krvnim komponentama u

urgentnim situacijama, ili izvršiti njeno

preispitivanje. Problemi u obezbeĎivanju

krvnih komponenti za bolesnika se mogu

javiti u svakoj fazi procesa transfuzije, a

njihovi uzroci mogu biti greške u proceni

stanja bolesnika, donošenju odluka,

komunikaciji i dr. Dokumentacija mora biti

dostupna na uvid bolničkoj transfuziološkoj

komisiji [10-12].

3. Smernice i protokoli

Pronalaženje ravnoteže izmeĎu

potrebe za krvlju i izbegavanja nepotrebne

upotrebe krvnih komponenti, jedan je od

izazova u urgentnim situacijama ili stanjima

masivnog krvarenja bolesnika. Protokoli za

upravljanje masivnim krvarenjem/

transfuzijom, nude optimalne i sigurne

47



—————–—————————————————————————

smernice za korišćenje krvnih produkata

povećavajući bezbednost bolesnika [1,5].

Mora ih imati svaka bolnica, obuhvataju

kliničko i laboratorijsko upravljanje u

slučajevima sa velikim gubitkom krvi, a

ažuriraju se jednom godišnje. Osoblje na

svim nivoima mora biti upoznato sa

Protokolima. Tokom teorijske i praktične

nastave, osoblje mora shvatiti svoju ulogu i

značaj u procesu zbrinjavanja bolesnika. Za

formiranje i unapreĎenje smernica značajno

je prikupljanje, kritičko preispitivanje i

izveštavanje kako o posttransfuzijskim

reakcijama, tako i o greškama u postupku

davanja transfuzije. Transfuzijske ustanove

moraju imati postupke za brzo snabdevanje

eritrocitima, sveže zamrznutom plazmom i

koncentratima trombocita za slučajeve

bolesnika sa urgentnim stanjima ili

masivnim krvarenjem [13].

4. Pretransfuzijsko testiranje

Transfuzija cele krvi/ eritrocita

zahteva pretransfuzijsko testiranje koje

uključuje:

1) utvrĎivanje ABO krvne grupe i RhD

antigena bolesnika;

2) unakrsnu reakciju (kompatibilnost)

plazme bolesnika i eritrocita davaoca

(serološki crossmatch koji uključuje anti-

globulinsku fazu). Postupak traje od 45

minuta, do jedan sat. U odreĎenim

situacijama transfuzija može biti neophodna

Tada se primenjuje:

a) O RhD-negativna krv, bez crossmatch-a;

b) ABO i RhD specifična krv, bez

crossmatch-a;

c) ABO i RhD specifična krv, uz

crossmatch bez AHG faze ("nepotpuni" ili

"brzi" crossmatch ili "direktna proba")

[14,15];

a) Transfuzijske ustanove održavaju

zalihu odreĎenog broja jedinica eritrocita O

RhD-negativnih, Kell negativnih,

namenjenih za urgentna stanja. Kod

masivnih krvarenja ako ne postoji uzorak

krvi bolesnika, ili nema vremena za

testiranje (tj. utvrĎivanje krvne grupe i

crossmatch), bolesnicima se mogu, unutar

10 minuta od prijema zahteva za krv, dati

urgentne transfuzije ORhD-negativnih

deplazmatisanih eritrocita, bez crossmatch-

a. Rezerve O RhD-negativne krvi su

ograničene, pa je njihova upotreba kod

krvarećih bolesnika svedena na najmanju

meru [16]. U nedostatku ORhD-negativnih

deplazmatisanih eritrocita, u slučaju životne

ugroženosti bolesnika, pre svega kod žena

koje nisu u fertilnom dobu, a i kod

muškaraca, mogu se primeniti transfuzije

ORhD-pozitivnih eritrocita. RhD-pozitivni

eritrociti dovode kod RhD-negativnih do D-

imunizacije. Kasnije, kada bolesnicima

bude odreĎena krvna grupa, izdaju im se

ABO i RhD specifične jedinice.

Uvek, kada je to moguće, treba koristiti

48



—————–—————————————————————————

ABO i RhD izogrupne eritrocite. Za

upotrebu krvi bez crossmatch-a, potreban je

potpisani zahtev kliničara. Transfuzija

jedinica krvi bez crossmatch-a, ukoliko

bolesnik ima iregularna aloantitela, nosi

rizik od hemolitičke transfuzijske reakcije.

U urgentnoj transfuziji ovaj rizik je nizak i

prihvatljiv. Obim pretransfuzijskog

testiranja koji će biti izveden, u odnosu na

procenu kliničkog lekara o stepenu

urgentnosti transfuzije, prikazan je u

Grafikonu 3 [17].

Grafikon 3: Nivo pretransfuzijskog testiranja u

odnosu na stepen urgentnosti transfuzije koncentrata

eritrocita

Chart 3: Level of pretransfusion testing in relation to

the degree of urgency of erythrocyte concentrate

transfusion

b) Od 10 do 30 minuta nakon

prijema uzorka u laboratoriju, bolesniku se

može izdati ABO/ RhD tipizirana krv bez

crossmatch-a, ili ABO/ RhD tipizirana krv

uz izvoĎenje crossmatch-a bez AHG faze.

Crossmatch bez AHG faze nije u

potpunosti bezbedan, jer otkriva samo neka

od neočekivanih antitela (npr. antitela u

krvnogrupnim sistemima MN, P i Lewis)

od kojih se većina ne smatra klinički

značajnim. Rizik hemolitičke transfuzijske

reakcije je veći kod bolesnika koji su

prethodno primali transfuzije krvi ili žena

koje su bile trudne, jer su ove osobe imale

kontakt sa stranim antigenima eritrocita i

mogle razviti antitela [18]. Crossmatch bez

AHG faze je testiranje kod koga se, nakon

centrifugiranja epruvete sa plazmom

bolesnika i eritrocitima davaoca,

makroskopski očitava aglutinacija. Kada je

rezultat negativan, krv se izdaje i

transfunduje bolesniku. U meĎuvremenu

testiranje se nastavlja - izvodi se potpuni

crossmatch korišćenjem anti-humanog

globulin reagensa (AHG) gel tehnikom, ili

klasičnom metodom u epruveti. U slučaju

pozitivnog rezultata testiranja, transfuzija se

može prekinuti. Informacija se mora

proslediti kliničkim lekarima radi procene

rizika i koristi hitne transfuzije.

c) Potpuni crossmatch ima prednost,

ali traje duže. Nakon 30 minuta od prijema

uzorka u laboratoriju bolesniku se može

49



—————–—————————————————————————

izdati ABO i RhD tipizirana krv uz potpuni

crossmatch, koji uključuje AHG fazu i

može otkriti prisustvo iregularnih anti-

eritrocitnih antitela.

U stanjima koja ne zahtevaju urgentno

reagovanje, bolesnicima sa prisutnim anti-

eritrocitnim antitelima treba pronaći

kompatibilne jedinice krvi, što zahteva više

vremena od uobičajenog. Da bi se smanjio

rizik posttrasnfuzijskih hemoliznih reakcija

moraju se:

1) uraditi identifikacija antitela i AHG

crossmatch;

2) kod prisutnih klinički značajnih antitela,

tipizirati jedinice krvi radi pronalaženja

antigen negativnih jedinica krvi.

U urgentnim situacijama ovaj

postupak može biti preskočen iz više

razloga. Prvi razlog je prevalenca antitela

koja se kreće od 0.004% kod osoba koje

nikad nisu bile transfundovane ili trudne,

preko 0.3% kod transfundovanih osoba/

žena koje su bile trudne, do 5-30% kod

hronično transfundovanih osoba [19-21].

Drugi razlog je činjenica da ne pripadaju sva

klinički značajna antitela klasi IgG. Pored

toga, većina antitela ne vezuje komplement i

uzrokuje ekstravaskularnu hemolizu koja je

manje opasna po život bolesnika od

intravaskularne. Jedan od razloga je da

posttransfuzijske reakcije, zbog smanjene

koncentracije antitela usled gubitka krvi ili

nadoknade tečnosti, mogu biti umerene ili

odložene čak i kod primene antigen

pozitivnih eritrocita bolesnicima sa klinički

značajnim antitelima. Svako nekompletno

pretransfuzijsko testiranje mora retrogradno

biti završeno. Ovo podrazumeva i da se sve

primenjene jedinice krvi tipiziraju na

antigen koji je uzrok imunizacije, kako bi

se utvrdio potencijal za odloženu

hemoliznu reakciju.

U urgentnim stanjima značajna je

sigurna identifikacija uzorka bolesnika.

Laboratorije izdaju jedinice krvi na temelju

krvne grupe iz svežih uzoraka krvi, a ne na

osnovu arhiviranih zapisa. Kada pravi

identitet bolesnika bude utvrĎen treba

odmah obavestiti transfuziološku ustanovu i

proveriti prethodne zapise [21].

Kod masivnih transfuzija, datih

velikom brzinom i u velikom volumenu,

jedinice krvi moraju biti zagrejane: na

sobnoj temperaturi 15–30 minuta; u

vodenom kupatilu; u namenskim aparatima

koji izduvavaju suvi, topao vazduh

temperature 37°C. Duže stajanje na sobnoj

temperaturi, ili nepravilno zagrevanje

može dovesti do hemolize eritrocita ili

r a z m n o ža v a n j a b a k t e r i j a . K r v

neupotrebljena u roku do 30 min može biti

vraćena u transfuzijsku ustanovu. Nije

dozvoljeno skladištenje neiskorišćenih

jedinica krvi/ komponenti u frižiderima na

bolniĉkim odeljenjima/ klinikama [16,23].

50



—————–—————————————————————————

Kliničar odgovoran za bolesnika mora

proceniti urgentnost potrebe za

transfuzijom, zatražiti odgovarajuću podršku

transfuzijske ustanove, osigurati pre-

transfuzijski uzorak za naknadno testiranje.

Kontaktiranje hematologa pružiće kliničaru

dodatne informacije o kliničkoj situaciji,

pomoći u odreĎivanju prioriteta

laboratorijskog ispitivanja, predvideti

potrebe za dodatnim jedinicama krvnih

komponenti, obezbediti savete za

upravljanje koagulopatijom. Nakon što se

bolesniku odredi ABO krvna grupa i RhD

antigen, mogu se odmah koristiti sveže

zamrznuta plazma i krioprecipitat (posle

odmrzavanja koje zahteva oko 30 minuta),

kao i trombociti, ukoliko ih ima u

rezervama.

Zaključak

S i g u r n o i p r a v o v r e m e n o

obezbeĎivanje krvi/krvnih produkata

bolesnicima u urgentnim stanjima,

uključujući stanja masivnog krvarenja,

zahteva visoku koordinisanost rada i

odgovarajuću komunikaciju kliničkog i

transfuzijskog tima, kao i dobru uslugu tima

za tehničku podršku. Važno je da postoje

jasni protokoli za izdavanje više jedinica

eritrocita, plazme i trombocita u slučajevima

masivnog krvarenja ili urgentnim

slučajevima.

Literatura References

1. Callum JL, Nascimento B and Alam A. Massive

haemorrhage protocol: what's the best protocol? Vox

Sanguinis. 2016; 11(S1):297–306.

2. Charbit J, Lakhal K, Deras P, Dehon A, Latry P,

Boissier E, Schved JF and Capdevila X. Influence of

surgical bleeding on the relationship between

admission coagulopathy and risk of massive

transfusion: lesson from 704 severe trauma patients.

Vox Sanguinis. 2016; 111(2):151–160.

3. Lukić-Šarkanović M, Gvozdenović Lj, Kolak R,

Jovanović G, Nestorov N, Savić D. Nadoknada

volumena krvnim derivatima. Medicina danas. 2009;

8(4-6):176-190.

4. New HV, Berryman J, Bolton-Maggs PHB,

Cantwell C, Chalmers EA, Davies T, Gottstein R,

Kelleher A, Kumar S, Morley SL, Stanworth SJ and

the British Committee for Standards in

Haematology. Guidelines on transfusion for fetuses,

neonates and older children. British Journal of

Haematology. 2016; 175:784–828.

5. O'Brien KL and Uhl L. How do we manage blood

product support in the massively hemorrhaging

obstetric patient? Transfusion. 2016; 56(9): 2165–

71.

6. Allard S and Bolton-Maggs PHB. Haematological

aspects of bleeding emergencies – a brief overview.

Vox Sanguinis 2017; 12:73–79.

7. Balvers K, van Dieren S, Baksaas-Aasen K,

Gaarder C, Brohi K, Eaglestone S, Stanworth S,

Johansson PI, Ostrowski SR, Stensballe J, Maegele

M, Goslings JC, Juffermans NP and Targeted Action

for Curing Trauma-Induced Coagulopathy

(TACTIC) Collaborators. Combined effect of

therapeutic strategies for bleeding injury on early

survival, transfusion needs and correction of

51



—————–—————————————————————————

coagulopathy. British Journal of Surgery. 2017;

104:222–29.

8. National Patient Safety Agency: The transfusion of

blood and blood components in an emergency. Rapid

Response Report NPSA/2010/017

www.nrls.npsa.nhs.uk

9. Enticott JC, Jeffcott S, Ibrahim JE, Wood EM, Cole-

Sinclair M, Fitzgerald M, Cameron PA, Phillips LE. A

review on decision support for massive transfusion:

understanding human factors to support the

implementation of complex interventions in trauma.

Transfusion. 2012; 52(12):2692-705.

10. Bujandrić N, Grujić J i Krga Milanović M.

Povećanje sigurnosti krvi: analiza grešaka u

transfuzijskoj praksi. Srp Arh Celok Lek. 2014; 142(5-

6):384-390.

11. Zakon o transfuziološkoj delatnosti. "Sl. glasnik

RS", br. 72/09, strana: 11. [03.09.2009]

12. Lin Y and Haspel RL. Transfusion medicine

education for non-transfusion medicine physicians: a

structured review. Vox Sanguinis. 2017; 112:97–104.

13. Masivna transfuzija: nacionalni vodič. Republička

stručna komisija za transfuziologiju.

Beograd.Medicinski fakultet Univerziteta, CIBID,

2005.

14. Grujić J, Bujandrić N, Dimitrijević G. Mesto i

uloga transfuziološke službe u zbrinjavanju urgentnih

stanja. ABC časopis urgentne medicine. 2014; 14(2-

3):7-13.

15. Stanworth SJ, Davenport R, Curry N, Seeney F,

Eaglestone S, Edwards A, Martin K, Allard S,

Woodford M, Lecky FE, Brohi K. Mortality from

trauma haemorrhage and opportunities for

improvement in transfusion practice. British Journal

of Surgery. 2016; 103(4):357-65.

16. Hunt BJ, Allard S, Keeling D, Norfolk D,

Stanworth SJ, Pendry K and on behalf of the British

Committee for Standards in Haematology. A practical

guideline for the haematological management of

major haemorrhage. British Journal of Haematology.

2015; 170:788–803.

17. Blood Transfusion: Timeframes for Emergency

Blood Release; The Royal Childrens Hospital

Melbourne www.rch.org.au

18. Bujandrić N, Grujić J i Krga Milanović M.

Transfuziološko zbrinjavanje bolesnika sa eritrocitnim

antitelima. Med Pregl 2013; LXVI (11-12):491-96.

19. Miraflor E, Yeung L, Strumwasser A, Liu

TH, Victorino GP. Emergency uncrossmatched

transfusion effect on blood type alloantibodies. J

Trauma Acute Care Surg. 2012; 72(1):48-52.

20. Jovanović R, Bujandrić N, Lisulov S, Bogdanović

S. Transfuziološko zbrinjavanje bolesnika s aloanti-

Gerbič antitelom. Srp Arh Celok Lek. 2011; 139(7-

8):518-22.

21. Bujandric N, Grujic J. Transfusion care of patients

with established anti-C Willis red blood cell

alloantibody. Rom J Leg Med. 2014; 22(2):119-20.

22. Stanković B. Monitoring pacijenata u transfuziji.

NČ urgent medic HALO 194. 2012;18(1):20-27.

23. Stanković B and Stojanović G. Chemotherapy

analysis in massive transfusion syndrome. Med Pregl.

2016; LXIX (1-2):37-43.

Primljen -Receiived 18.04.2017.

Ispravljen –Corrected 8.07.2017.

Prihvaćen –Accepted 19.07.2017.

http://www.nrls.npsa.nhs.uk

http://www.rch.org.au

Nevenka B Bujandrić, Mirjana M Krga Milanović, Nasmina N Grujić The management of emergency blood transfusion including massive transfusion, Emergency and massive

transfusion ABC časopis urgentne medicine 2017;17:(2):44-52

52

Nevenka B Bujandrić (1),

Mirjana M Krga-Milanović (1),

Jasmina N Grujić (1)

1. Prim. dr Nevenka B.

Bujandrić specialist of

transfusiology, scientific

asoociate

2. Prim. dr Mirjana M Krga

Milanović specialist of

transfusiology

3. Assistant professor dr Jasmina

N. Grujić specialist of

transfusiology

Blood transfusion Institute of

Vojvodina, Novi Sad, Srbija

The management of emergency blood transfusion

including massive transfusion, Emergency and massive

transfusion

Summary

In order to prevent hypovolemic shock and its consequences early

diagnosis and prompt treating of the patient is vital, as well as the

urgent provision of blood. The most important aspects of effective

blood supply are:

1) efficient communication (emergency physicians, surgeons,

anesthesiologists, specialist in transfusion medicine,

haematologist, support services);

2) documenting/investigating (reports of adverse reactions and

errors or incidents associated with massive blood transfusions,

evidence of harm;

3) implementation of national guidelines and local protocols for

clinic and laboratory management of major haemorrhage;

4) pretransfusion testing (ABO group and RhD typing of patients

red cells, full serological blood cross-matching which includes

anti-human globulin phase AHG). In emergency situations the

following can also be applied: a) O RhD-negative uncrossmatched

blood; b) ABO and Rhesus-compatible uncrossmatched blood; c)

ABO and Rhesus-compatible crossmatched blood (without AHG).

Key words: Blood Grouping and Crossmatching; Emergency

Treatment; Blood Group Incompatibility; Blood Component

Transfusion; Shock, Hemorrhagic.

Originalni radovi/Original Articles doi:10.5937/abc1702038M

——————————————————————————————————————————————————————————————

ABC časopis urgentne medicine 2017;(2):38-43 UDC: 616.831-005.1-071.2



(CC BY-SA) Korespodencija /Correspondence to

Vojislava Milutinovic [email protected]

Vojislava V Milutinović1,

Vladimir M Milutinović2,

1Vojislava Milutinović, Gradski

Zavod Za Hitnu Medicinsku

Pomoć Beograd

2Vladimir Milutinović, Opšta bolnica Valjevo

Moždani udar - da li ga nekad previdimo?

Sažetak:

Uvod: Akutni moţdani udar se definiše kao naglo nastali fokalni

ili globalni poremećaj moţdane funkcije. To je bolest koju karakteriše

nagli početak i brzi razvoj neuroloških simptoma.

Cilj rada: Ukazati da kod bolesnika sa akutno nastalim

poremećajem ponašanja i bez vidljivih neuroloških ispada, treba da

razmišljamo o mogućem šlogu.

Materijal i metodologija: Korišćeni su podaci iz lekarskog

izveštaja i otpusne liste za prikaz slučaja pacijenta sa ishemičnim

moţdanim udarom.

Rezultati: Prikazan je slučaj muškarca starog 66 godina, kod

koga je iznenada nastupio poremećaj ponašanja i stanje psihomotornog

nemira, praćeno konfuzijom i povremenom agresijom. Po dolasku,

zatičemo pacijenta u kupatilu kako pali i gasi veš mašinu, a od supruge

dobijamo podatak da se pre 3 sata probudio i počeo čudno da sе ponaša

(mokrio po kući). Pušač је, ne konzumira alkohol, zna za povišene

vrednosti pritiska, ali ne uzima nikakvu terapiju. Uspostavljamo

verbalnu komunikaciju,ali pacijent je konfuzan i uznemiren, pa iako

tečno govori, povremeno ubacuje pogrešne reči koje nemaju nikakav

smisao. Pokretan je, izvršava pojedine proste naredbe, ali nema uvid u

sopstveno stanje, odbija našu pomoć, opire se pregledu kao i odlasku u

bolnicu. U najvišem interesu bolesnika pozvana je patrola policije da bi

se sprovelo dovoĎenje pacijenta u zdravstvenu ustanovu. Po dolasku

policije, merimo TA 240/120 mm Hg i glikemiju 7 mmol/l. Za detaljniji

pregled, pacijent je nesaradljiv. Kako su tegobe nastupile iznenada, a

odbacili smo sumnju na mogućnost intoksikacije, pacijent je

transportovan neurologu pod sumnjom na moţdani udar, koji je

dokazan nakon neuroradiološke dijagnostike.

Diskusija: Dijagnoza AIMU se postavlja u što skorijem

vremenskom roku od prvih tegoba (od 3 do maksimum 4 ili 5 sati), kako

bi se što pre započela trombolitička terapija. Veliku grešku bismo učinili

da smo automatski pretpostavili da se radi o psihičkom poremećaju te

tako izgubili dragoceno vreme.

Zaključak: Kod svakog pacijenta kod koga nastupi akutni

poremećaj mentalnog funkcionisanja potrebno je razmišljati o

mogućnosti organskog poremećaja koji leţi u osnovi istog, te isključiti

potencijalno vitalno ugroţavajuća stanja kao što su: hipoglikemija,

moţdani udar, subduralni hematom, meningoencefalitis itd.

Ključne reči: moţdani udar, poremećaj ponašanja, psihomotorna

agitacija

38



39

Vojislava V Milutinović, Vladimir M Milutinović

Moţdani udar - da li ga nekad previdimo?


Uvod

Akutni moţdani udar se definiše kao

naglo nastali fokalni ili globalni poremećaj

moţdane funkcije, a posledica je poremeća

moţdane cirkulacije ili stanja u kome protok

krvi nije dovoljan da zadovolji metaboličke

potrebe neurona za kiseonikom i glukozom.

U zavisnosti od načina nastanka, moţe biti

ishemijski ili hemoragijski. Akutni

ishemijski moţdani udar znatno je češći

(nastaje u 75-80% slučajeva) i posledica je

okluzije krvnog suda, bilo trombozom ili

embolijom. Brojni su faktori rizika koji

mogu da dovedu do nastanka moţdanog

udara. Na neke se ne moţe uticati (pol, rasa,

nasleĎe, starost), dok se na druge moţe

uticati u cilju smanjenja verovatnoće

njegovog nastanka (hipertenzija, dijabetes

melitus, pušenje, fibrilacija pretkomora,

dislipidemija, gojaznost, fizička neaktivnost,

upotreba alkohola itd.)[1]. Simptomatologija

zavisi od toga koji krvni sud je zahvaćen

infarktom, odnosno u kom području mozga

su neuroni u ishemiji.

Afazije su abnormalnosti u govoru i

posledica su promene u dominantnoj

hemisferi. Nastaju zbog tumora, trauma i

vaskularne patologije. Senzorne afazije

nastaju lezijom Vernikeovog područja-

zadnji deo gornje temporalne vijuge

dominantne hemisfere (slika 1) ili fasciculus

arcuatusa[2]. Bolesnik tečno govori, ali ne

razume ni svoj ni tuĎ govor, njegov spontani

govor trpi promene: u najlakšim slučajevima

greške su gramatičke i pogrešno

upotrebljava padeţe. U nekim slučajevima i

red reči je ispreturan, upotrebljava

neadekvatne reči ili izmenjene u nove reči

(“ţargonska afazija”); koristi brojeve i

pogrešne reči koje nemaju nikakav smisao;

govor je prazan, ili se pravi “salata” od reči,

tako da je onemogućeno razumevanje. U

lakšim slučajevima defekt je delimičan i

odnosi se najpre na razumevanje reči koje

su nosioci apstraktnih pojmova, a moze da

se se odnosi i na komplikovanije rečenice.

Ova afazija se često teško razlikuje od

psihičkog oboljenja, naročito zbog toga što

drugi neurološki znaci mogu biti odsutni.

Najupadljivija je neuviĎavnost u sopstveno

stanje. Bolesnici mogu biti euforični, neki i

razdraţljivi, ljutiti i paranoidni, što je

verovatno posledica oštećenja limbičkih

funkcija kada se lezija proširi na slepoočni

reţanj. Nekada nije lako razlikovati ovaj

govor od govora šizofrenih bolesnika.

Problem je utoliko veći ako nemamo

izraţenu hemiparezu desne strane koja se u

pravilu nalazi u ovakvim slučajevima zbog

istovremenog oštećenja i piramidnog puta.

Zato, u svim ovakvim slučajevima, treba

potraţiti desnostranu hemiparezu paţljivim

neurološkim pregledom da se bolesnik ne bi

našao u psihijatrijskoj bolnici [3].

Cilj rada

Cilj rada je da ukaţe da kod bolesnika

sa akutno nastalim poremećajem ponašanja

i bez vidljivih neuroloških ispada, treba da

razmišljamo o mogućem šlogu.

Materijal i metode

Korišćeni su podaci iz lekarskog

izveštaja i otpusne liste za prikaz slučaja

pacijenta sa ishemičnim moţdanim udarom.

Prikaz slučaja

Prikazan je slučaj muškarca starog 66

godina, kod koga je iznenada nastupio

poremećaj ponašanja i stanje

psihomotornog nemira praćeno konfuzijom

i povremenom agresijom. Po dolasku,

zatičemo pacijenta u kupatilu kako pali i

gasi veš mašinu, a od supruge dobijamo

podatak da je tog dana oko 13h legao da

spava, probudio se oko 17h i počeo čudno

40




da se ponaša (mokrio po kući), nepovezano

je govorio i bio uznemiren. Pušač, ne

konzumira alkohol, zna za povišene

vrednosti pritiska, ali ne uzima nikakvu

terapiju. Uspostavljamo verbalnu

komunikaciju; pacijent konfuzan i

uznemiren; tečno govori, ali povremeno

ubacuje pogrešne reči koje nemaju nikakav

smisao; pokretan, izvršava pojedine proste

naloge, ali nema uvid u sopstveno stanje;

odbija našu pomoć i opire se pregledu kao i

odlasku u bolnicu. U najvišem interesu

bolesnika pozvana je patrola policije da bi

se sprovelo dovoĎenje pacijenta u

zdravstvenu ustanovu. Po dolasku policije,

merimo TA 240/120 mmHg i glikemiju 7

mmol/l; za detaljniji pregled nesaradljiv.

Dato je 25 mg kaptoprila sublingvalno.

Kako su tegobe nastupile iznenada, a

odbacili smo sumnju na mogućnost

intoksikacije, pacijent je transportovan

neurologu pod sumnjom na moţdani udar.

U prijemnoj neurološkoj ambulanti

pacijent i dalje psihomotorno agitiran, bez

uvida u svoje stanje, urinira po boksu,

sediran sa 5 mg midazolama iv, TA

180/110 mmHg. Neurološkim pregledom

registruje se senzomotorna disfazija, na

gornjim i donjim ekstremitetima laka

desnostrana pareza, mišićni refleksi sniţeni

desno, Babinski desno pozitivan, hod

samostalan. Na inicijalnom CT pregledu

endokranijuma ne vide se ishemijske,

hemoragijske, kao ni ekspanzivne promene

u moţdanom parenhimu. Ehosonografija

krvnih sudova vrata: Arterije carotis

comunis jednakog lumena, IMK 1-1,5 mm,

bilateralno na raznim nivoima registrovani

fibrokalcifikovani plakovi koji daju najveću

stenozu leve ACC u proksimalnom

segmentu 25-30%. U oblasti bifurkacija i

početnih segmenata ACI i ACE obostrano

bez promena koje bi uticale na

hemodinamiku (bilateralno registrovani

manji fibrokalcifikovani plakovi). ACI u

daljem toku obe urednog protoka. Arterije

vertebralis normalnog dijametra,

anterogradnog smera protoka, desna

suficijentna, samo ishodište jasno se ne

vizualizuje, leva stenozirana na ishodištu

mešovitim plakovima oko 70-75%, u

daljem toku redukovanih brzina protoka.

Slika 1. Kontrolni CT endokranijuma

prikazanog pacijenta ukazuje na lakunarni

infarkt temporalno levo

Picture 1. Control CT of endocranium of

the presented patient indicates left temporal

lacunar stroke

Sprovedenom neurološkom i

d o p u n s k o m n e u r o r a d i o l o š k o m

dijagnostikom kod pacijenta je verifikovan

ishemijski moţdani udar nastao usled

aterosklerotsko izmenjenih krvnih sudova

glave i vrata, na terenu postojećih faktora

rizika (slika 1). Tokom hospitalizacije

pacijent je lečen antiedematoznom,

i n f u z i o n o m , r e h i d r a t a c i o n o m ,

antiagregacionom, antihipertenzivnom i

simptomatskom terapijom. Nakon osam

41




dana otpušten kući svestan, komunikativan,

ispravno orjentisan, pokretan, sa lakom

desnostranom hemiparezom.

Diskusija

Uvek treba imati na umu da u osnovi

poremećenog ponašanja moţe da bude neka

somatska, neurološka bolest, ili bolest neke

druge geneze, uprkos tome što pacijent sam

ne saopštava tegobe u vezi sa svojim

telesnim zdravljem, niti izgled pacijenta na

to ukazuje, niti se jasno uočavaju znaci i

simptomi neke povrede, a vitalni parametri

su obično u granicama normale. Akutan

početak psihičkog poremećaja, promena

stanja svesti, dezorijentacija, perceptivni

poremećaji (pogotovo u sferi vida),

psihomotorni nemir, ukazuju na verovatno

postojanje organskog poremećaja koji leţi u

osnovi psihičkih smetnji.Terapijski pristup

uvek mora biti usmeren ka utvrĎivanju

uzroka akutnog poremećaja mentalnog

funkcionisanja (najčešća greška je

automatska pretpostavka da se radi o

psihičkom poremećaju bez isključivanja

potencijalno vitalno ugroţavajućih stanja,

kao što su: hipertenzivna kriza,

hipoglikemija, hipoksemija, moţdani udar,

subduralni hematom, meningoenefalitis,

intrakranijalni tumori, trovanja, epilepsija

itd.) [4].

Bolesnici sa simptomima moţdanog

udara zahtevaju hitan transport do bolnice,

kako bi se što pre započela dijagnostika i

eventualna trombolitička terapija (unutar 3-

4,5 h od pojave simptoma)[5]. Klinički

parametri nisu dovoljno pouzdani za

postavljanje dijagnoze, već je neophodna

primena neurovizuelizacionih metoda.

Preporučena metoda za pregled mozga kod

bolesnika sa sumnjom na AIMU je nativni

CT glave koji omogućava isključivanje

drugih, nevaskularnih uzroka neurološkog

hemoragijskog AMU, kao i selekciju

bolesnika pogodnih za različite urgentne

terapijske procedure. Kod bolesnika koji

su kandidati za trombolitičku terapiju, ili

druge reperfuzione metode, CT glave

treba uraditi u okviru 25 minuta od ulaska

bolesnika u bolnicu, a u cilju boljeg

prikaza lokalizacije i veličine infarkta, ili

njegove naknadne hemoragijske

transformacije; potrebno ga je ponoviti u

periodu od 48 do 72 sata od nastanka

moţdanog udara. Kako bi se sagledalo da

li je bolesnik podoban za trombolitičku

terapiju, posebna paţnja se obraća na

utvrĎivanje trenutka kada su tegobe

počele. Vreme kada je bolesnik poslednji

put viĎen bez neuroloških simptoma

označava se kao vreme kada je došlo do

nastanka šloga. Zbog nemogućnosti

preciznog definisanja trenutka nastanka

simptoma, trombolitička terapija se ne

primenjuje u sledećim slučajevima:

- kod bolesnika kod kojih su tegobe

nastale u toku sna koji je trajao više sati;

- kod bolesnika sa izolovanom afazijom, a

nema svedoka njihove poslednje očuvane

komunikacije;

- kod mentalno retardiranih ili

dementn ih , uko l iko nedo s t a ju

heteroanamnestički podaci o vremenu

nastanka tegoba[1].

Zaključak

Kod svakog pacijenta kod koga

nastupi akutni poremećaj mentalnog

funkcionisanja potrebno je razmišljati o

mogućnosti organskog poremećaja koji

leţi u osnovi istog, te isključiti

potencijalno vitalno ugroţavajuća stanja

kao što su hipoglikemija, moţdani udar,

subduralni hematom, meningoencefalitis

itd.

42




Primljen - Received: 08.05.2017

Ispravljen - Corrected: 08.07.2017

Prihvaćen - Accepted: 19.07.2017.

Rad je izlagan na X kongresu Urgente Medicine Šabac 2017 kao

poster prezentacija

Literatura References:

1. Čovičković Šternić N, Beslać

Bumbaširević Lj, Ţarkov M, Raičević R,

Tončev G, Ţivković M. et al. Nacionalni

vodič dobre kliničke prakse za

dijagnostikovanje i lečenje ishemijskog

moţdanog udara. Beograd: Agencija za

akreditaciju zdravstvenih ustanova Srbije;

2012.

2. Stanojlović O. Kognitivne funkcije i

process verbal izacije . Beograd:

Medicinski fakultet; 2016.

3. Radojičić B. Opšta i specijalna klinička

neurologija, 17. izdanje. Beograd: Elit-

Medica; 2011.

4. Paunović V. Urgentna psihijatrijska

stanja. U: Vučović D. redaktor. Urgentna

medicina, 1. izdanje. Beograd: Obeležja;

2002. p. 463-520.

5. Marković D, Kalezić N, Milaković B,

Janković R, Ivošević T, Ercegovac M.

Akutni moţdani udar. U: Kalezić N.

urednik. Inicijalni tretman urgentnih stanja

u medicini, 1.izdanje, Beograd:

Medicinski fakultet; 2013. p.395-404.

Vojislava V Milutinović, Vladimir M Milutinović Moţdani udar - da li ga nekad previdimo?


43

Vojislava V Milutinović1,

Vladimir M Milutinović2

1 Emergency Medical Services

of Belgrade

2 General Hospital Valjevo

Stroke - is it sometimes overlooked?

Summary

Introduction Acute stroke is defined as an abrupt focal or global disorder of

cerebral function. Ischemic stroke is significantly more frequent than the

hemorrhagic stroke (75-80% of all). Occlusion of a blood vessel by thrombus

or embolus causes it and it is characterized by sudden onset and rapid

development of neurological symptoms.

Object The aim of this paper is to point out that in cases when patients present

with acute mental disorder and no apparent neurological symptoms, stroke

should be considered as a possible diagnosis.

Materials and methodology The data from the medical report and from the

discharge list have been used to present this case of a patient with ischemic

stroke.

Resulsts This is a case report of a 66-year-old male patient who suddenly

developed a kind of a conduct disorder and psychomotor agitation, followed

by confusion and occasional aggression. The EMS team found the patient in

the bathroom of his home, switching on and off the washing machine. His wife

said that he woke up 3 hours ago and began to behave strangely (urinated all

over the house). Known facts about his previous condition were the following:

smoker, with no history of alcohol abuse, had high blood pressure, but didn’t

take any medications. Verbal communication existed, though confused and

anxious, patient spoke fluently with occasional meaningless words. He could

move and execute certain simple tasks, but he had no insight into his

condition; he refused help, resisted examination as well as going to the

hospital. For the benefit of the patient, a police patrol was invited to escort him

to the health facility. A partial examination was conducted: BP = 240/120

mmHg and blood glucose = 7 mmol/l; more detailed examination was not

possible due to patient’s reluctance for cooperation. Considering that problems

occurred suddenly, and the possibility of intoxication was rejected, the patient

was transported to a neurologist with a diagnosis of a possible stroke, which

was eventually confirmed after neuroradiology diagnostics.

Discussion The diagnosis of acute ischemic stroke should be confirmed during

the first 3 hours to a maximum of 4.5 hours from the first symptoms, if

thrombolytic therapy is to be included. We would have made a serious mistake

and would have wasted precious time, if we had assumed that a mental

disorder is the right diagnosis.

Conclusion When examining a patient with acute mental disorder it is

necessary to consider the possibility of the underlying organic cause, and

therefore rule out the potentially life threatening conditions such as

hypoglycemia, cerebral stroke, subdural hematoma, meningoencephalitis,

etc.

Keywords Stroke, conduct disorder, psychomotor agitation

I

Uputstvo autorima/Instrucions to the autors

——————————————————————————————————————————–

ABC ĉasopis urgentne medicine 2017;(2):I-X

UPUTSTVO SARADNICIMA

ABC ĉasopis urgentne medicine objavljuje

prethodno neobjavljene nauĉne i struĉne

radove iz oblasti medicine koja se odvija na

na prehospitalnom i inicijalno hospitalnom

nivou kao i onih oblasti medicine koje mogu

biti od interesa za lekara koji radi u službi

Hitne Pomoći. Za objavljivanje se primaju

originalni radovi, prikazi sluĉaja, pregledni

ĉlanci I ĉlanci iz istorije medicine, koji nisu

do sada objavljivani, kao i da radovi koji

nisu podnet za objavljivanje u drugom

ĉasopisu

Vrste radova koje se objavljuju u ĉasopisu:

1. Originalni nauĉni (struĉni) rad ili prikaz

sluĉaja. Pod originalnim nauĉnim radom se

podrazumeva rad u kome se prvi put

objavljuju rezultati sopstvenih istraživanja.

2. Pregledni rad koji sadrži originalan,

detaljan i kritiĉki prikaz istraživaĉkog

problema ili podruĉja u kome je autor već

ostvario odreĊeni doprinos, prikazan u vidu

autocitata.

3. Kratko ili prethodno saopštenje što

podrazumeva originalni nauĉni rad punog

fomata ali manjeg obima.

4. Nauĉna kritika, odnosno polemika na

odreĊenu nauĉnu temu zasnovana na

nauĉnoj argumentaciji.

5. Izuzetno: monografske studije, istorijsko-

arhivske, leksikografske, bibliografske

studije ili preglede podataka, za koje važi

pravilo da su u pitanju sumiranipodaci koji

ranije nisu bili dostupni javnosti.

Ukoliko je rad deo magistarske teze,

odnosno doktorske disertacije, ili je uraĊen

u okviru nauĉnog projekta, to treba posebno

naznaĉiti u napomeni na kraju teksta.

TakoĊe, ukoliko je rad prethodno saopšten

na nekom struĉnom sastanku, navesti

zvaniĉan naziv skupa, mesto i vreme.

Rukopise treba pripremiti u skladu sa

"Vankuverskim pravilima" "UNIFORM

REQUIREMENTS FOR MANUSCRIPTS

SUBMITTED TO BIOMEDICAL

JOURNALS", koje je preporuĉio ICMJE

(International Committee of Medical

Journal Editors - Ann Intern Med.

1997;126:36-47.) Rukopise u elektronskoj

verziji slati na adresu E-pošte:

[email protected]

Uz rukopis ĉlanka treba priložiti potvrdu o

autorstvu. Uredništvo daje sve radove na

struĉnu recenziju U radovima gde može

doći do prepoznavanja opisanog bolesnika,

treba pažljivo izbeći sve detalje koje ga

mogu identifikovati, ili pribaviti pismenu

saglasnost za objavljivanje od samog

bolesnika ili najbliže rodbine. Kada postoji

pristanak, treba ga navesti u ĉlanku. Radovi

se ne vraćaju i ne honorišu.

TEHNIĈKI ZAHTEVI

Celokupni tekst, reference, naslovi tabela i

legende slika treba da budu u jednom

dokumentu. Tekst fajlovi pripremite u

Microsoft Office Word programu font

Times New Roman, veliĉine 12 ppt.

Paragraf pišite tako da se ravna samo leva

ivica (Alignment left). Ne delite reĉi na

slogove na kraju reda. Ne koristite

uvlaĉenje celog pasusa (Indentation).

Ubacite samo jedno prazno mesto posle

znaka interpunkcije. Ostavite da naslovi i

podnaslovi budu poravnjani uz levu ivicu.

Svaki naslov u tekstu rada: uvod,

metodologija, ciljevi rezultati diskusija

zakljuĉak i kljuĉne reĉi postaviti na sredinu

tj centrirati.

Grafikoni, sheme (crteži) sa natpisom ispod

grafikona npr grafikon br 1 Grafikone

izraĊivati u programu Excel, Koristiti font

veličine 10pt i priložiti u originalnom

programu - fajlu sa tabelom iz koje se

konstruiše grafikon (ne uvoziti i ne

linkovati iz drugih programa). Sheme raditi

u programu Corel DrawH3 ili ranijoj verziji

(ne uvoziti i ne linkovati u Corel Draw iz

drugih programa), ili gotovu shemu snimiti

ili skenirati u rezoluciji 300dpi u jpg

formatu oznaĉiti ih arapskim brojevima po

redosledu pojavljivanja u tekstu i navesti

naziv.

Svi podaci kucaju se u fontu Times New


II


——————————————————————————————————————————–

ABC ĉasopis urgentne medicine 2017;(2):I-X

pretraživanje. Ako takvih reĉi nema u

naslovu, poželjno je da se naslovu pridoda

podnaslov. Kraću verziju naslova (do 70

slovnih mesta); ime srednje slovo i prezime

svih autora; naziv, mesto i adresu institucija

iz kojih su autori, (brojevima u zagradi

povezati sa imenima autora); eventualnu

zahvalnost za pomoć u izradi rada; predlog

kategorije rukopisa (originalni rad,

pregledni ĉlanak, prikaz sluĉaja i dr); ime i

prezime i srednje slovo, godinu roĊenja

autora i svih koautora, punu adresu, broj

telefona i e-pošta autora za korespodenciju.

DRUGA STRANICA sadrži: sažetak

(ukljuĉuje naslov rada, imena autora i

koautora i imena ustanova iz kojih su

autori) se sastoji od najviše 250 reĉi.

Sažetak ne može imati fusnote, tabele, slike

niti reference. U sažetku treba izneti važne

rezultate i izbeći opšte poznate ĉinjenice.

Sažetak treba da sadrži cilj istraživanja,

material i metode, rezultate i zakljuĉke

rada. U njemu ne smeju biti tvrdnje kojih

nema u tekstu ĉlanka. Posle sažetka napisati

3 do 8 kljuĉnih reĉi na srpskom jeziku.

Kljuĉne reĉi su termini ili fraze koje

najbolje opisuju sadržaj ĉlanka za potrebe

indeksiranja i pretraživanja. Treba ih

dodeljivati s osloncem na neki meĊunarodni

izvor (popis, reĉnik ili tezaurus) koji je

najšire prihvaćen ili unutar date nauĉne

oblasti, npr. u oblasti medicine Medical

Subject Headings, ili u nauci uopšte, npr.

lista kljuĉnih reĉi Web of Science. Ako je

jezik rada srpski, veoma je poželjno je da se

sažetak na stranom jeziku daje u

proširenom obliku, kao tzv. rezime.

Posebno je poželjno da rezime bude u

strukturiranom obliku. Dužina rezimea

može biti do 1/10 dužine ĉlanka. Rezime se

daje na kraju ĉlanka, nakon odeljka.

TREĆA STRANICA sadrži: prošireni

sažetak na engleskom jeziku (extended

summary) i 3 do 8 kljuĉnih reĉi na

engleskom jeziku (key words) .

NAREDNE STRANICE: Oznaĉite dalje

rednim brojem sve preostale stranice

rukopisa. Svako poglavlje zapoĉnite na

posebnom listu. UVOD mora biti kratak, s

jasno izloženim ciljem ĉlanka i kratkim

Roman 12. I grafikone i sheme dostaviti

uz rad u elektronskom obliku i navedenom

formatu, a u radu naznaĉiti mesto gde

grafikoni ili sheme treba da budu postavljeni

(npr. Grafikon 1..., Shema 1... crvenim

slovima).

Korišćene skraćenice objasniti u legendi

ispod grafikona ili sheme na srpskom i

engleskom jeziku. Sve tabele raditi u

programu Word (ne uvoziti i ne linkovati u

Word iz drugih programa), sa proredom 1

(single). Sa natpisom tabela br 1 iznad same

tabele. I tabele dostaviti uz rad u nvedenom

formatu а u radu naznaĉiti mesto gde tabele

treba da budu (npr. Tabela 1) crvenim

slovima. Same tabele, slike i grafikone

možete umetnuti u tekst na mestu gde treba

da se pojave u radu

Slike. Oznaĉavaju se arapskim brojevima

redosledom navoĊenja u tekstu (Slika 1) i sa

nazivom na srpskom i engleskom jeziku.

Fotografije snimati digitalnim fotoaparatom

u jpg formatu ili skenirati sa rezolucijom

300 dpi, u dovoljnoj veliĉini ne manjoj od 6

cm x 8 cm i priložiti uz rad kao poseban fajl,

a u radu naznaĉiti mesto gde slika-

fotografija treba da bude (npr. Slika 1),

Fotografija... crvenim slovima). Ukoliko je

slika ili fotografija već negde objavljena,

citirati izvor.

Dužina teksta može biti do 5000 reĉi. Prikaz

sluĉaja rasvetljava pojedinaĉne sluĉajeve iz

medicinske prakse. Obiĉno opisuju jednog

do tri bolesnika ili jednu porodicu. Tekst se

ograniĉava na 3000 reĉi, najviše 3 tabele ili

slike i do 25 referenci. Ĉlancima Iz istorije

medicine i zdravstvene kulture rasvetljavaju

se odreĊeni aspekti medicinske prakse u

prošlosti. Dužina teksta može biti do 3500

reĉi .

Uvod, Cilj rada, Metod, Rezultati,

Zaključak; svaki od navedenih segmenata

pisati kao poseban pasus koji poĉinje

boldovanom reĉi

PR IPREM A RU KO P IS A: PR V A

STRANICA sadrži: potpuni naslov, Naslov

treba da što vernije opiše sadržaj ĉlanka. U

interesu je ĉasopisa i autora da se koriste

reĉi prikladne za indeksiranje i

III


——————————————————————————————————————————–

ABC ĉasopis urgentne medicine 2017;(2):I–X

nije istovremeno podnet za objavljivanje u

nekom drugom ĉasopisu, te izjavu da su

rukopis proĉitali i odobrili svi autori koji

ispunjavaju merila autorstva. TakoĊe je

potrebno dostaviti kopije svih dozvola za:

reprodukovanje prethodno objavljenog

materijala, upotrebu ilustracija i

objavljivanje informacija o poznatim

ljudima ili imenovanje onih koji su

doprineli izradi rada.

REFERENCE: Sastavni delovi referenci

(autorska imena, naslov rada, izvor itd.)

navode se u svim ĉlancima objavljenim u

ĉasopisu na isti naĉin, u skladu sa

usvojenom formom navoĊenja. Veoma je

preporuĉljiva upotreba punih formata

referenci koje podržavaju vodeće

meĊunarodne baze namenjene vrednovanju,

kao i Srpski citatni indeks, a propisani su

uputstvima: APA - Publication Manual of

the American Psychological Association,

se numerišu redosledom pojave u tekstu.

Reference u tekstu obeležiti arapskim

brojem u uglastoj zagradi [ ... ]. U literaturi

se nabraja prvih 6 autora citiranog ĉlanka, a

potom se piše "et al". Imena ĉasopisa se

mogu skraćivati samo kao u Index Medicus

-u. Skraćenica ĉasopisa se može naći preko

web sajta http://www.nlm.nih.gov/. Ako se

ne zna skraćenica, ime ĉasopisa navesti u

celini. Literatura se navodi na sledeći naĉin:

Ĉlanak u ĉasopisu: Vega KJ, Pina I,

Krevsky B. Heart transplantation is

associated with an increased risk for

pancreatobiliary disease. Ann Intern Med

1996;124:980-3. Janković S, Sokić D,

Lević M, Šušić V, Drulović J, Stojsavljević

N et al. Eponimi i epilepsija. Srp Arh Celok

Lek 1996;124:217-221. Shen HM, Zhang

QF. Risk assessment of nickel

carcinogenicity and occupational lung

cancer. Environ Health Perspect 1994;102

Suppl 1:275- Knjige i druge monografije:

Ringsven MK, Bond D. Gerontology and

leadership skills for nurses. 2nd ed. Albany

(NY): Delmar Publishers; 1996. Poglavlje

iz knjige: Phillips SJ, Whisnant JP.

Hypertension and stroke. In: Laragh JH,

Brenner BM, editors. Hypertension:

pathophysiology, diagnosis, and

pregledom literature o tom problemu.

MATERIJAL I METODE moraju sadržati

dovoljno podataka da bi drugi istraživaĉi

mogli ponoviti sliĉno istraživanje bez

dodatnih informacija. Imena bolesnika i

brojeve istorija bolesti ne treba koristiti, kao

ni druge detalje koje bi omogućili

identifikaciji bolesnika. Treba navesti imena

aparata, softvera i statistiĉkih metoda koje

su korišćene. REZULTATE prikažite jasno i

sažeto. Ne treba iste podatke prikazivati i u

tabelama i na grafikonima. Izuzetno se

rezultati i diskusija mogu napisati u istom

poglavlju. U DISKUSIJI treba raspravljati o

tumaĉenju rezultata, njihovom znaĉenju u

p o re Ċen ju sa d r u g im , s l i ĉ n i m

istraživanjeima i u skladu sa postavljnim

hipotezama istraživanja. Ne treba ponavljati

već napisane rezultate. Zakljuĉke treba dati

na kraju diskusije ili u posebnom poglavlju.

PRILOZI UZ TEKST Svaka tabela ili

ilustracija mora biti razumljiva sama po

sebi, tj. i bez ĉitanja teksta u rukopsiu.

Tabele: Iznad tabele treba da stoji redni broj

i naslov (npr: Tabela 1. Struktura

ispitanika). Legendu staviti u fusnotu ispod

tabele, i tu objasniti sve nestandardne

skraćenice. Ilustracije (slike): Fotografije

moraju biti oštre i kontrastne. Broj crteža i

slika treba ograniĉiti na najnužnije (u

principu ne više od 4 – 5). Ukoliko se slika

preuzima sa interneta ili nekog drugog

izvora, potrebno je navesti izvor. Ispod

ilustracije treba staviti redni broj iste i

naslov, a ispod ovoga legendu, ukoliko

postoji Naslove i tekst u tabelama i

grafikonima dati i na engleskom jeziku

ZAHVALNICA. Navesti sve saradnike koji

su doprineli stvaranju rada a ne ispunjavaju

merila za autorstvo, kao što su osobe koje

obezbeĊuju tehniĉku pomoć, pomoć u

pisanju rada ili rukovode odeljenjem koje

obezbeĊuje opštu podršku. Finansijsku i

materijalnu podršku u vidu sponzorstva,

stipendija, poklona, opreme, lekova i drugo,

takoĊe treba navesti. Propratno pismo. Uz

rukopis obavezno priložiti pismo koje su

potpisali svi autori, a koje treba da sadrži:

izjavu da rad prethodno nije publikovan i da

IV


——————————————————————————————————————————–

ABC ĉasopis urgentne medicine 2017;(2):I-10

reviziji od znatnog intelektualnog znaĉaja u

završnom doterivanju verzije rukopisa koji

se priprema za štampanje. Sakupljanje

podataka ili generalno nadgledanje

istraživaĉke grupe sami po sebi ne mogu

opravdati autorstvo. Svi drugi koji su

doprineli izradi rada, a koji nisu autori

rukopisa, trebalo bi da budu navedeni u

zahvalnici s opisom njihovog rada, naravno,

uz pisani pristanak. Ukoliko je rad deo

magistarske teze, odnosno doktorske

disertacije, ili je uraĊen u okviru nauĉnog

projekta, treba posebno naznaĉiti u

napomeni na kraju teksta. TakoĊe, ukoliko

je rad prethodno saopšten na nekom

struĉnom sastanku, navesti zvaniĉan naziv

skupa, mesto i vreme održavanja.

Adresa uredništva: ABC ĉasopis urgentne

medicine. Džordža Vašingtona 19, 11000

Beograd e-pošta [email protected]

management. 2nd ed. New York: Raven

Press; 1995. p. 465-78. Doktorska

disertacija ili magistarski rad: Kaplan SJ.

Post-hospital home health care: the elderly's

access and utilization [dissertation]. St.

Louis (MO): Washington Univ.; 1995.

ĐorĊević M: Izuĉavanje metabolizma i

transporta tireoidnih hormona kod bolesnika

na hemodijalizi. Magistarski rad, Medicinski

fakultet, Beograd, 1989. Ĉlanak objavljen

elektronski pre štampane verzije: Yu WM,

Hawley TS, Hawley RG, Qu CK.

Immortalization of yolk sac-derived

precursor cells. Blood. 2002 Nov 15;100

(10):3828-31. Epub 2002 Jul 5. Ĉlanak u

casopisu na internetu: Abood S. Quality

improvement initiative in nursing homes:

the ANA acts in an advisory role. Am J

Nurs [serial on the Internet]. 2002 Jun [cited

2002 Aug 12];102(6):[about 3 p.]. Available

from: http://www.nursingworld.org/

AJN/2002/june/ Wawatch.htm Monografija

na internetu: Foley KM, Gelband H, editors.

Improving palliative care for cancer

[monograph on the Internet]. Washington:

National Academy Press; 2001 [cited 2002

Jul 9]. Available from: http://www.nap.edu/

books/0309074029/html Web lokacija:

Cancer-Pain.org [homepage on the Internet].

New York: Association of Cancer Online

Resources, Inc.; c2000-01 [updated 2002

May 16; cited 2002 Jul 9]. Available from:

http://www.cancer-pain.org/. Deo web

lokacije: American Medical Association

[homepage on the Internet]. Chicago: The

Association; c1995- 2002 [updated 2001

Aug 23; cited 2002 Aug 12]. AMA Office

of Group Practice Liaison; [about 2

screens]. Available from: http://

w w w . a m a a s s n . o r g / a m a / p u b /

category/1736.html Autorstvo. Sve osobe

koje su navedene kao autori rada treba da se

kvalifikuju za autorstvo. Svaki autor treba

da uĉestvuje dovoljno u radu na rukopisu

kako bi mogao da preuzme odgovornost za

celokupan tekst i rezultate iznesene u radu.

Autorstvo se zasniva samo na: bitnom

doprinosu koncepciji rada, dobijanju

rezultata ili analizi i tumaĉenju rezultata;

planiranju rukopisa ili njegovoj kritiĉkoj

V


——————————————————————————————————————————–

ABC ĉasopis urgentne medicine 2017;(2) :I-10

Instruction to the authors:

ABC journal of emergency medicine publishes scientific articles related to the

medicine practiced in pre-hospital

environment and on initial hospital level,

but strictly those articles that haven’t

already been printed or submitted for

publishing elsewhere.

Types of articles published in this journal

Original article or case report. The

original article stands for reports

which present results of one’s

original research for the first time.

Case report reveals individual cases

from medical practice and it usually

describes one to three patients or a

family.

Review article – represents individual,

well focused and critical review of

the research topic or field of

expertise in which the author has

al ready made contribution,

documented through auto-citations

Short announcement should be full

original article in a short format

Scientific review - systematic and

critical assessment of a certain

scientific topic based on scientific

arguments

Exceptionally with editor’s approval-

m o n o g r a p h i c , h i s t o r i c a l ,

bibliographic or lexicographic study,

or information review (these are

supposed to summarize data

previously unavailable to public).

If the article is a part of a master’s theses or

a part of a dissertation, or it is made through

a scientific project, it should be emphasized

in a reference at the end of the text.

Likewise, if an article has been presented at

scientific convention, precise information of

the time, place and title of the event should

be noted. Manuscripts should be prepared

a c c o r d i n g t o t h e V a n c o u v e r

R e c o m m e n d a t i o n s ‘ ’ U N I F O R M

REQUIREMENTS FOR MANUSCRIPTS

SUBMITTED TO BIOMEDICAL

JOURNALS’’ recommended by ICMJE

(International Committee of Medical

Journal Editors – Ann Intern Med.

1997;126:36-47.) With the manuscript a

certificate of authorship should be attached.

Editorial staff forwards all the articles to the

expert peer reviewers. Publisher doesn’t

return manuscripts and doesn’t provide

fees.

TECHNICAL DEMANDS

Complete text, references, titles of the

charts and picture legends should be in one

document. Text files should be typed in

Microsoft Office Word program

(extension.doc), using font Times New

Roman size 12, with left alignment and no

indentation. The words should not be cut at

the end of the row, and after punctuation

one character spacing should be made.

Every title and subtitle (introduction,

methodology etc.) should be centered. If the

text contains special characters (symbols),

Symbol font should be used. Do not use

commercial names of drugs and other

medicaments. Instruments (equipment)

should be referred to by their trade names,

producer’s name and address, typed in

parenthesis. Abbreviations should not be

used unless absolutely necessary. Full term

should be given in first appearance in the

text for each abbreviation used, except for

standard units of measurement. Numbers

should be rounded to one decimal whenever

possible. For decimal numbers coma should

be used as a decimal separator in Serbian

text, but period in English text as well as in

tables, graphs and other illustrations.

Measure units should be given according to

International System of Units SI,

Temperature should be specified in degrees

Celsius (°C), the amount of substance in

moles (mole), and blood pressure in

millimeters of mercury (mm Hg).

Charts, diagrams and pictures

Charts should be made in Microsoft Office

VI


——————————————————————————————————————————–


Excel program, using font size 10, and

attached to the original file, along with the

table from which the chart is constructed (do

not import and insert links from other

programs). They should be marked with

Arabic numerals in order of appearance and

titled in both Serbian and English. All the

data within charts should be typed with

Times New Roman size 12 in both Serbian

and English. Abbreviations used in graphs

should be explained in a legend below it in

both languages.

Diagrams should be made by Corel Draw

H3 program or earlier version (do not

import or insert links from other programs

into Corel Draw), or previously prepared

diagram could be recorded and scanned with

resolution 300 dpi in .jpeg format, marked

with Arabic numerals in order of appearance

and titled. All the data should be typed with

Times New Roman size 12, in both Serbian

and English. Abbreviations used in graphs

should be explained in a legend below it in

both languages.

Charts and diagrams should be submitted

with the manuscript in electronic form

(specified format), with the indication of

their exact place in the text (e.g. Chart 1,

Diagram 1… written in red). Abbreviations

used in the text should be explained in the

legends beneath the charts and diagrams in

Serbian and in English.

Tables should be prepared in MO Word (do

not import or insert links into Word

document from other programs) with single

line spacing. Titled tables should be

submitted along with the manuscript in

electronic form and specified format with

indication of their exact place in the text

(e.g. Table 1 written in red).

Pictures and photographs should be marked

with Arabic numerals in order of appearance

with titles in both Serbian and in English.

Photographs should be taken by digital

camera formatted as .jpg file or scanned in

resolution 300 dpi, sized adequately (at least

6-8cm) and submitted with manuscript as a

separate file, with indication of their exact

place in the text (e.g. Picture 1, Photo 2…

written in red). If the photograph has already

been published elsewhere, reference of the

source should be documented.

Every chart or illustration should be self-

explanatory, i.e. understandable even

without reading the text of the article.

Legends should be in the footnotes beneath,

with explanation of all nonstandard

abbreviations. Number of graphs and

illustrations should be limited to 4 or 5

necessary. Note that all charts,

schemes and pictures can be inserted

directly onto their position in the text

VOLUME OF THE MANUSCRIPT

Original articles consisting of Title Page,

Abstract, Article text, References, all

illustrations including legends (tables,

photographs, charts, diagrams), Title page

and Abstract in English – total volume

should not exceed 5,000 words.

Short announcement - 1200

Case report -text should consist of max

2500 words, 3 tables and up to 25

references.

Systematic review, articles on history of

medicine and health education shed light on

certain aspects of past medical practice.

They should consist of up to 3500 words.

MANUSCRIPT PREPARATIONS

FIRST PAGE should be the title page of

your manuscript file. The title should be

short, clear and informative, corresponding

to the content of the paper and it should not

contain abbreviations. Subtitles should be

avoided. It is best to use words appropriate

for searching and indexing, in best interest

of the journal and the author. If the title

doesn’t have such words, it would be

advisable to add a subtitle – shorter version

of the title (up to 70 characters). First page

also contains full names of all authors,

names and addresses of institutions where

they work (use numbers in brackets to link

them with names of authors), gratitude note

possibly for the help in article realization,

suggestion of the article type (original

article, case report, review …) and e-mail

VII


——————————————————————————————————————————–


of the corresponding author.

SECOND PAGE should contain a structured

abstract (including again the title of the

article, names of authors and coauthors and

names of institutions in which each of them

works) written in both Serbian and English.

If the original article is in Serbian language,

it is desirable to provide the expanded

translation of the abstract, a kind of a

summary. Summary should have the same

structured form and it shouldn’t be longer

than 1/10 of the article length. It states the

objective of the work, basic methods of

research and analysis, used materials,

important results (statistic relevance) and

main conclusion. The abstract cannot

contain footnotes, figures, pictures or

references. Statements that do not exist in

the article text should be avoided, as well as

general known facts. Abstracts of original

articles should have 250 words and

following subtitles: Introduction, Aim,

Method, Results and Conclusion. Each of

these parts should be written as a separate

paragraph that begins with a bolded word.

Three to six keywords or short phrases

which summarize the content of the paper

should be given under „Keywords” below

the Abstract. A structured abstract for case

reports should not exceed 150 words, with

following subtitles: Introduction, Case

Study and Conclusion.

KEY WORDS are terms or phrases that

describe adequately the contents of the

article for the purpose of indexing and

searching. They should be appointed relying

on an international source (index,

vocabulary or thesaurus) accepted within

specific scientific field, e.g. in medical

circles Medical Subject Headings, or

generally (e.g. key words index Web of

science). The text should be paginated from

one onwards, commencing with the Title

Page within bottom margin.

SUBSEQUENT PAGES should contain the

remaining sections. Every section should be

on a separate page. An original work should

have the following subtitles: Introduction,

Aim, Method, Results, Discussion,

Conclusion, References.

INTRODUCTION should be concise, with

a brief argumentation of the reasons for the

study or research clearly stating the

objective and a brief literature overview of

the theme. A hypothesis, if there is one, and

the aims of the work deriving from that

hypothesis should be noted.

METHOD AND MATERIALS section

must contain enough information for other

researchers to repeat the investigation. All

the details that could enable recognition of

the patient should be avoided. Identify

methods, apparatus (producer’s name and

place in parenthesis) as well as procedures,

statistical methods and software in order to

enable other authors to repeat the results.

When reporting on experiments on humans,

it should be emphasized that the procedure

was done in accordance with the

D e c l a r a t i o n o f H e l s i n k i a n d

Recommendation for Conduct of Clinical

Research from 1975, revised in 1983. The

compliance of the authorized ethics

committee is also obligatory. Names,

initials or patients’ card numbers should

never be published, especially if the

material is illustrated. If there is a

possibility of recognizing the patient, all

details that can provide identification

should be excluded, unless written consent

for publishing is acquired from the patient

or his relatives, which should be

emphasized in the manuscript. You should

also state if the principles of animal

protection according to laws and

regulations were followed in experiments.

A detailed account of statistical methods

used should be given in order to enable that

a well- informed reader can check the

results. Whenever possible, quantify the

results and also state the corresponding

statistical flaw index (e.g. SD, SE or

credibility borders). Avoid relying only on

statistical testing of the hypothesis, such as

r value, which does not provide relevant

quantitative data. Always discuss the

VIII


——————————————————————————————————————————–


plausibility.

RESULTS should be presented clearly and

concisely. Do not repeat all the data from

the tables or illustrations in the text,

emphasize or summarize only significant

observations. The results and discussion can

be presented in the same section.

DISCUSSION should contain interpretation

of the results according to assumed

hypothesis, their significance in relation to

other similar researches. Do not repeat

results that have already been presented. Do

not repeat in detail the data and material

previously disclosed in Introduction or

Results. Implications of findings and their

restrictions, including those of relevance for

future research, should be included in

Discussion. Observations should be

connected to other relevant studies, in

particular those done within the last three-

year period, and only in special cases older

than these.

CONCLUSIONS can be given at the end of

the discussion or in a separate section.

Relate the conclusions to the aims of the

paper. When appropriate, recommendations

can be included.

ACKNOWLEDGMENTS

All other persons who have made substantial

contributions to the work reported in the

manuscript (e.g. data collection, analysis,

and writing or editing assistance) but who

do not fulfill the authorship criteria should

be named with their specific contributions,

with written permission of course. Sources

and funding, sponsorships, scholarships,

gifts, equipment and medicines should also

be listed.

COVER LETTER

Along with the manuscript a cover letter

should be submitted, signed by all qualified

authors. It should contain a statement that

the article hasn’t been previously published

or submitted for publishing in another

journal. The letter should also include a

statement that all those designated as

authors (who meet the authorship criteria)

have read and approved the article.

REFERENCES

Regular components of references (authors’

names, article title, source etc.) are noted in

the same way in every article published in

the journal, according to accepted form of

referencing. The use of format supported by

leading international bases of referencing,

and Serbian Citation Index, following in

fact the instructions of APA (Publication

Manual of the American Psychological

Association), is highly recommended.

References should be listed in order of

appearance. Identify references in text,

tables and legends using ordinal numbers in

square brackets [1]. If the number of

authors exceeds six then six should be

named and the rest should be referred to as

‘’et al’’.

Names of the journals can be abbreviated

only according to Index Medicus.

Abbreviations can be found at http://

www.nlm.nih.gov/. Full title of the journal

should be written if the abbreviation is

unknown.

References should be listed in order of

appearance in the text. The number of

references should not exceed 30, except in

reference overview where there could be up

to 50. Most of the cited works should not be

older than 5 years. All data on cited

literature must be correct. All works,

regardless of their original language, are to

be cited in English, with reference to the

source language in parenthesis after the title

(e.g. in Serbian, in Russian, in French, etc.).

The style of citing should be the same as in

Index Medicus (see the examples below).

Citations from abstracts, secondary

publications, oral announcements,

unpublished papers and certified and

classified documents are not accepted.

References to papers accepted but not yet

published are acceptable, but should be

http://www.nlm.nih.gov/

http://www.nlm.nih.gov/

IX


——————————————————————————————————————————–


designated as „in press” and with the name

of journal.

EXAMPLES OF CORRECT REFERENCE

FORMS

Standard journal article (name all the

authors, but if their number exceeds six,

name six and add et al. Jurhar-Pavlova M,

Petlichkovski A, TrajkovD, Efinska-

Mladenovska O, Arsov T, Strezova A, et al.

Influence of the elevated ambient

temperature on immunoglobulin G and

immunoglobulin G subclasses in sera of

Wistar rats. Vojnosanit Pregl 2003; 60(6):

657–612.

Book or monography: Ringsven MK, Bond

D. Gerontology and leadership skills for

nurses. 2nd ed. Albany (NY): Delmar

Publishers; 1996.

Book chapter: Phillips SJ, Whisnant JP.

Hypertension and stroke. In: Laragh JH,

Brenner BM, editors. Hypertension:

pathoph ysiology, diagnosi s, and

management. 2nd ed. New York: Raven

Press; 1995. p. 465-78.

Dissertation: Knežević D. The importance

of decontamination as an element of

complex therapy of poisoning with

o r g a n o p h o s p h o r o u s c o m p o u n d s

[dissertation]. Belgrade: School of

Veterinary Medicine; 1988 (In Serbian).

(19)

Congress proceedings: Kimura J, Shibasaki

H, editors. Recent advances in clinical

neurophysiology. Proceedings of the 10th

International Congress of EMG and Clinical

Neurophysiology; 1995 Oct 15–19; Kyoto,

Japan. Amsterdam: Elsevier; 1996.

Dictionaries and similar references Kostić

AĐ. Multilingual Medical Dictionary. 4th

Edit ion. Beograd : Nol i t ; 1976.

Erythrophobia; p. 173–4.

In press: Pantović V, Jarebinski M,

Pekmezović T, Knežević A, Kisić D.

Mortality caused by endometrial cancer in

female population of Belgrade. Vojnosanit

Pregl 2004; 61 (2): in press. (In Serbian)

Article in electronic form: Abood S.

Quality improvement initiative in nursing

homes: the ANA acts in an advisory role.

Am J Nurs [serial on the Internet]. 2002 Jun

[cited 2002 Aug 12];102(6):[about 3 p.].

A v a i l a b l e f r o m : h t t p : / /

www.nursingworld.org/AJN/2002/june/

Wawatch.htm

Monograph in electronic form: Foley KM,

Gelband H, editors. Improving palliative

care for cancer [monograph on the

Internet]. Washington: National Academy

Press; 2001 [cited 2002 Jul 9]. Available

f r o m : h t t p : / / w w w . n a p . e d u /

books/0309074029/html

Web location: Cancer-Pain.org [homepage

on the Internet]. New York: Association of

Cancer Online Resources, Inc.; c2000-01

[updated 2002 May 16; cited 2002 Jul 9].

Available from: http://www.cancer-

pain.org/.

Part of web location: American Medical

Association [homepage on the Internet].

Chicago: The Association; c1995- 2002

[updated 2001 Aug 23; cited 2002 Aug 12].

AMA Office of Group Practice Liaison;

[about 2 screens]. Available from: http://

w w w . a m a a s s n . o r g / a m a / p u b /

category/1736.html

AUTHORSHIP

All individuals listed as authors should

qualify for authorship. Each author should

have participated sufficiently in the work to

take public responsibility for the article

content and presented results. One or more

authors should take responsibility for the

integrity of the work as a whole, from

inception to published article. Authorship

credit should be based on substantial

contributions to conception or design of the

work, or the acquisition, analysis, or

interpretation of data for the work; and

drafting of the work or revising it critically

http://www.nap.edu/books/0309074029/html

http://www.nap.edu/books/0309074029/html

http://www.cancer-pain.org/

http://www.cancer-pain.org/

X


——————————————————————————————————————————–


for important intellectual content; and final

approval of the version to be published.

Gathering of the data or just supervision of

the research team is not enough to justify

authorship. All other persons who have

made substantial contributions to the work

reported in this manuscript (e.g., data

collection, analysis, or writing or editing

assistance) but who do not fulfill the

authorship criteria should be named with

their specific contributions and affiliations

in an acknowledgment of the manuscript,

with written permission of course. If the

article is a part of master’s theses or

dissertation, or it came out from a certain

scientific project, it should be noted at the

end of the text. Likewise, if the article has

already been presented at a scientific

convention, precise name of the event, as

well as time and place where it happened

should be noted.

SUBMISSION OF MANUSCRIPT

The manuscript, together will all

illustrations, could be sent by registered

mail, by email or submitted in person in the

Editorial office.

Address: ABC journal of emergency

medicine – Džordža Vašingtona Str. 19,

11000 Beograd

E mail: [email protected]


Documents

ABC časopis urgentne medicineurgentnamedicina.sld.org.rs/dotAsset/72871.pdfSneţana Petrović Gradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd, Srbija Sneţana Petrović , City Institute