“เจบนานนกหนายนตย” พลเรอตร กรฑา พรรธนะแพทย

ตอนจบ

“สภตรา ภมประภาส” ผแปลหนงสอเรอง “ราชนผผลดแผนดน:เมอพมาเสยเมอง”ไดเขยนถงความรสกของครอบครวพระเจาธบอไววา “ตางรสกเจบปวดและเสยใจมากทพบวาสสานของ กษตรยธบออยในสภาพเชนนนหลมฝงพระศพปกคลมไปดวยหญามอสและมตนไมเลกๆขนตามรอยแตกราวทสลบไปมาบนหลมฝงพระศพสงปฏกลทกชนด–รวม

ทงอจจาระ–ถกทงเกลอนกลาดรอบหลมพระศพ” สรปเรองของพระเจาธบอไดอยางสนทสดคอ พระเจ าธบอ เปน “กษตร ยผ ถ ก เนร เทศ” THEKINGINEXILE”๙ และเปนกษตรยพระองคสดทายของประเทศพมา ดวยเหตดงน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา เจาอยหวจง“จะทนอยอยางทบอไมไดเลยเปนอนขาด”

๙. THE KING IN EXILE

นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘ 17

ความระทมทกขพระราชหฤทยในรชกาลท ๕ กตตพงษ วโรจนธรรมากร ไดเขยนเรองเลาไวในหนงสอ“รอยเรยงเวยงวง”วา “นอกจากนในขณะเกดเหตการณครงนน ไดสรางความปวดราวอยางแสนสาหสถงกบ ทรงตรอมพระราชหฤทยจนถงขนประชวรหนก ขณะเสดจประทบอย ณ เกาะสชงในครงนน เสดจอธบด

๑๐ ไดตามเสดจไป

ชวยถวายการพยาบาลตลอดทงกลางวนและกลางคน แตถงกระนนสมเดจพระพทธเจาหลวงกไมทรงยอมเสวยพระกระยาหารใดๆ ทงสนแมจะเปนของโปรดทสดกตาม เสดจอธบดไดตรสเลาประทานแกหมอมเจาหญงจงจตรถนอม ดศกล๑๑ ไวตอนหนงวา สมเดจพระนางเจาสวางวฒนา๑๒ ทรงทำาหนาทสำาเรจไดดวยความซอและภกดโดยแทเชนคราวหนงทลเกลาฯถวายทอดมนกง และนำาพรกซงเปนของโปรดทสดของพระองค เมอทรงนำาเขาไปขางพระท กจะทรงปอนถวายเชนเคย พรอมกบกราบบงคมทลวา “เสวยหนอยเพคะ ทอดมนกงกบนาพรกอรอย” “ฉนไมชอบนนา แมกลาง”๑๓ มพระราชดารสตอบ “ลองหนอยเถอะเพคะ อรอยอรอย” “อรอย กแมกลางกนเองซ” มพระราชดารสตอบ

*หมายเหต ผม (กรฑา) เขาใจวาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวประทบอย ณ เกาะสชงระหวางวนท ๑๑ เมษายน พ.ศ.๒๔๓๗ ถงวนท ๒๗มถนายนพ.ศ.๒๔๓๗ ซงในหนงสอ “ประวตเรอรบไทย” ของกรมยทธการทหารเรอ สงหาคม ๒๕๒๐ ไดบนทกไววา “๑๑ เมษายน ๒๔๓๗” พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดเสดจไปประทบทเกาะสชงโดยเรอพระทนงมหาจกร๒๗มถนายนเสดจคนสพระนคร พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ความระทมทกขเจบปวดพระราชหฤทยในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวดงกลาวทำาใหทรงทอดอาลยในชวตและทรงคดวาอาจสวรรคตดงไดทรงรำาพงรำาพนไวในพระราชหตถเลขา ซงทรงพระราชนพนธไวในบทกวบทท๑–๗เปนโคลงสสภาพบทท๘–๑๑ เปนอนทรวเชยรฉนท พระราชทานไปยงเจานายพนอง ผใกลชดบางพระองคดงตอไปน

พระราชนพนธ ร.๕โคลงสสภาพ เจบนานหนกอกผ บรรกษ ปวงเฮย

คดใครลาลาญหก ปลดเปลองความเหนอยแหงสจก พลนสราง ตจกสภพเบอง หนานนพลนเขษม เปนฝสามยอดแลว ยงราย สานอ

ปวดเจบใครจกหมาย เชอไดใชเปนแตสวนกาย เศยรกลด กลมแฮใครตอเปนจงผ นนนนเหนจรง ตะปดอกใหญตรง บาทา อยเฮย

จงบอาจลลา คลองไดเชญผทเมตตา แกสตว ปวงแฮชกตะปนให สงขาอนขยมสมเดจพระนางเจาสวางวฒนา

๑๐. เสดจอธบด๑๑. หมอมเจาหญงจงจตรถนอม ดศกล๑๒. สมเดจพระนางเจาสวางวฒนา๑๓. แมกลาง

18 นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘

ชวตมนษยน เปลยนแปลง จรงนอทกขและสขพลกแพลง มากครงโบราณทานจงแสดง เปนเยยง อยางนาชวนบเจดททง เจดขางฝายด เปนเดกมสขคลาย ดรฉาน

รสขรทกขหาญ ขลาดดวยละอยางละอยางพาล หยอนเพราะ เผลอแฮคลายกบผจวนมวย ชพสนสตสญ ฉนไปปะเดกหา หกคน

โกนเกศนงขาวยล เคลบเคลมถามเขาวาเปนคน เชญเครองไปทหอศพเรม รกเราเหงาใจ กลวยเผาเหลองแกกา เกนพระ ลกษณนา

แรกกออกอรอยจะ ใครกลานานวนยงเครอะคระ กลนยากทนจอซอมจมจา แดกสนสดใบ

อนทรวเชยรฉนท เจบนานนกหนายนตย มะนะเรอง บารงกาย

สวนจตตบมสบาย ศระกลมอราตรง แมหายกพลนยาก จะลาบากฤทยพง

ตรแตจะถกรง อระรดและอตรา กลวเปนทวราช บตรปองอยธยา

เสยเมองจงนนทา บละเวนฤวางวาย คดใดจะเกยงแก กบพบซงเงอนสาย

สบหนามนษยอาย จงจะอดแลเลยสญ

เพอความเขาใจชดเจนจงขออธบายคำาวา“ทวราช” โดยสงเขปดงตอไปนทวราช “ทวราช”ในพระราชนพนธบทน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงหมายถง “สองกษตรย”หรอ“กษตรยสองพระองค”ในอดตแหงราชวงศบานพลหลวงซงไมสามารถปกปองกรงศรอยธยาไดจากขาศกศตร คอกษตรยสองพนองไดแก “พระเจาอทมพร”

๑๔ พระองคหนง และ “พระเจาเอกทศ”

๑๕

พระเชษฐาของพระเจาอทมพรอกพระองคหนง ในสมยนนเปนตอนทสยามตองเสยกรงศรอยธยาเปนครงทสองทำาไมพระนามของ “สองกษตรย” หรอ “ทวราช” จงเปนทตฉนนนทาตอมาเปนเวลาชานานโดยไมละเวนจนถงสมยอาณาจกรธนบร และรตนโกสนทรตราบจนทกวนน ผมจะไมขอบรรยายดวยตนเองถงความหมายของคำาวา “ทวราช” และสภาพของกรงศรอยธยาตอน“กรงแตก” ในครงนน แตจะขอนำาบทประพนธของ “ผทรงคณวฒ”บางทานมาเสนอตอทานผอานเพอจะได “ซาบซง”และ“สะใจ”ยงกวาดงน ๑. พระราชวรวงศเธอ กรมหมนพทยาลงกรณ หรอ“น.ม.ส.”

๑๖ไดทรงพระนพนธไวในเรอง“สามกรง”วา

“ปจออฐศก พ.ศ.๒๓๐๙รายยาว ในปจออฐศก พมายกทพขยบเขามา ใกลอยธยาเขาทกทตปลนสดมภขมข ไทยออกสดกำาลงปรปกษ แตเมอประจกษแนแลว กหนแนวกลบบาน มฉนนกพลานสปา อาไศรยพงเปนทพง สงซมซอนนอนดนสนทรพยยบเยนยอย รอยหรอกำาลงวงชา ชาวอยธยาบมใจส หดหตอปฏปกษ หนกใจจตอดระอา เพราะผบญชาสงสด ดจไมหลกปกเลน ไกวโยนโอนเอน ไมเปนแกวเปนการในอยธยาวสานสมยนนฯ”

จากพระราชนพนธบทนแสดงใหเหนวาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงพระวตกวาวกฤตการณครงนอาจรนแรงถงขน“สนแผนดน”และเมอเปนเชนนพระนามของพระองคกจะเปนทครหานนทาของไพรฟาประชาราษฏรในอนาคต ทพระองคมอาจรกษาแผนดนสยามใหดำารงอยสมบรณดงเดมไดดงเชน“ทวราช”

๑๔. พระเจาอทมพร๑๕. พระเจาเอกทศ๑๖. น.ม.ส.

นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘ 19

๒. จากแผนพบ การแสดงประกอบ แสง เสยง และฟอนรา เรอง “คตไทย”ของสมาคมนสตเกาจฬาลงกรณมหาวทยาลยในพระบรมราชปถมภ ณ สวนอมพร วนท๒๓ตลาคมพ.ศ.๒๕๑๓ภาวาส บนนาค๑๗ แตงบท “ขาศกตกระหนำา เขามาลอมพระนครแลว กยงไมรจกจะตอสจะยงปนใหญกกลวผหญงจะตกใจแมทพนายกองผใดตดตอรบกถกคาดโทษ เมอผใหญหฤโหดโฉดเขลาถงเชนน จงไดเสยทเสยวงศกษตราเสยยศเสยศกดนคเรศเสยทงพระนเวศนวงศาเสยทงตระกลนานา เสยทงไพรฟาประชากรสารพดจะเสยสนสด ทงการยทธกไมไดเตรยมฝกสอน จงไมรกแกพระนครเหมอนหนอนเบยนใหประจำากรรม” ๓. ประยทธ สทธพนธเขยนไวในหนงสอ“สามวง” ว า“เหตการณวปรตท ได เกดมาต งแตตนจนเสยพระนครศรอยธยา และเสยองคพระมหากษตรย ราวกบทงเมองขาดชายชาตร เชนน กสมดอกกบ พระราชพงศาวดารทกฉบบกลาวไวเกอบเปนเสยงเดยวกนวาชะตากรงศรอยธยานนถงกาลขาด” ๔. จากหนงสอ “พระราชพงศาวดารฉบบกรมศกษาธการ ร.ศ.๑๒๐” “พมาหกกรงไดแลวกเรมเผาเมองทงเมองในเพลาเทยงคนประมาณ๒ ยามเศษ เพลงไหมไมเลอก ตงแตเหยาเรอนราษฏรไปจนถงปราสาทราชมณเฑยร เพลงผลาญพระนครเปนเวลานานถงสบหาวน” และแลวหลงจากทพมาใชเวลาลอมเมองอยนาน๑๔เดอนอาณาจกรอยธยาอนมพระมหากษตรยปกครองสบตอกนมาถง๓๔พระองครวม๕พระราชวงศ

๑๘ตงมนม

ความเจรญรงเรองมายาวนานรวมเปนเวลาถง๔๑๗ปตงแตเดอนเมษายนพ.ศ.๑๘๙๓จนถงเดอนเมษายนพ.ศ.๒๓๑๐กถงคราวดบสญกรงศรอยธยาแตกครงทสองเมอวนองคารเดอน๕ขน๙คำาจลศกราช๑๑๒๙ปกนนพศกเพลาคำาตรงกบวนท๘เมษายนพ.ศ.๒๓๑๐

พระเจามงระกษตรยพมามพระบรมราชโองการวา เมอตเมองใดได กใหกวาดตอนผคน ชางมา ทรพยสนเอาไป รวบรวมสมบตทงหมดของอยธยาสงกลบไปพมาแลวเผาผลาญทำาลายสงกอสรางทขนไปไมได หาไดคดครอบครองบานเมองใหเปนเมองขนประดบเกยรตของกษตรยไม กรงศรอยธยาราชธานในตอนนนจงถกพมาเผาทำาลายยบเยนไมสามารถจะซอมแซมบรณะใหคนสภาพดดงเดมได ตอมา “เจาตาก” (สน,เจาตาก,พระยาตาก, พระเจาตากสน,สมเดจพระเจาตากสนมหาราช) กกอบกเอกราชของสยามไดกรงศรอยธยากลบคนมาอกครงหนงเมอวนศกรเดอน๑๒ขน๑๕คำาจลศกราช๑๑๒๙ปกนนพศกเพลาบาย๑โมงเศษตรงกบวนท๗พฤศจกายนพ.ศ.๒๓๑๐เพยง๗เดอนเศษหลงจากกรงศรอยธยาแตกเปนครงทสอง เมอวนท ๘ เมษายนพ.ศ.๒๓๑๐ เมอเสรจจากการศกเรยบรอยแลวเจาตากกขนชางตรวจดความพนาศยอยยบของปราสาทราชมณเฑยร ในกรงศรอยธยาเปนครงสดทาย ๕. พระราชวรวงศเธอ กรมหมนพทยาลงกรณ ทรงพระนพนธไวในเรอง “กรงแตก” ตอนทเจาตาก ขนชางตรวจดความพนาศในตอนนวา

๑๗. ภาวาส บนนาค๑๘. ๕ พระราชวงศ

โคลง๒ทรากตกนกนาแคนอฐหหกกากปนแมน ปาชาแหงความงามแฮฯ

20 นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘

๖. อก ๔๐ ปตอมา “สนทรภ”๑๙

มหาดเลก ในพระองคเจาปฐมวงศ พระโอรสพระองคนอยของกรมพระราชวงหลง ไดตามเสดจพระองคเจาปฐมวงศ ซงทรงผนวชอยทวดระฆงโฆสตาราม ขนไปนมสการพระพทธบาท จงหวดสระบร ต งแตวนจนทร ท ๘กมภาพนธพ.ศ.๒๓๕๐จนถงวนอาทตยท๑๔กมภาพนธพ.ศ.๒๓๕๐ สนทรภไดแตง “นราศพระบาท”

๒๐ ขน

ตอนทเดนทางไปถงกรงศรอยธยา กรงศรอยธยา ในตอนนนยงคงมสภาพเปนซากปรกหกพงเหมอนตอน “กรงแตก”เมอ๔๐ปกอนดงทสนทรภไดบรรยายไวใน“นราศพระบาท”ตอนหนงวา

ปราสาทเคยผงาดฟายอดเยยมเอยมโออา ฟบเฟยมเทยมธลฯ

พระสถปพทธรปลวนหลนสลายปลายดวน แมนแมนมารทำาฯ

๑๙. สนทรภ๒๐. นราศพระบาท

ทงหมดทนำามาอางในทนคงเปนการเพยงพอทแสดงใหเหนวาทำาไมพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จงทรงพระวตกวา พระองคจะทรงเปนเชนอยาง “ทวราช” ทรงพระวตกวาไมไดปกปองกรงสยาม ทรงพระวตกวาจะเปนทตฉนนนทาจนเปนทอบอาย แตเหตการณ “กรงศรอยธยาแตก” ในสมย “ทวราช” กบเหตการณ “วกฤตการณ ร.ศ.๑๑๒” ในสมยของพระองคทานนน แตกตางกนเปนอนมากอยางสนเชงประเทศสยามไมถงกบเสยกรงไมถงกบถกทำาลายจนยอยยบ และชาวสยามกไดตอสกบขาศกศตรอยางถงทสดแลว นายแพทยนวรต ไกรฤกษ ไดเขยนไวในหนงสอ“เรองปกณณกะในรชกาลท๕”วา “หากแตบญบนดาล และเปนกศลของชาตเราเอง ทมพระเจาแผนดนผทรงพระคณธรรมฉลาดลำาเลศ

------------------------- นาใจหายเหนศรอยธยาทงวงหลวงวงหลงกรงรก เหนนกหกซอแซบนพฤกษาดปราสาทราชวงเปนรงกา ดงปาชาพงชฏสงดคนฯ!อนจจาธานนสนกษตรย เหงาสงดเงยบไปดงไพรสณฑ

นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘ 21

ทรงรจกผอนสนผอนยาว ทอดพระเนตรเหนการณไกลสยอมเสยสละดนแดนสวนนอยเพอรกษาสวนใหญของประเทศไวดวยพระกศโลบายการเมองอนสขมคมภรภาพสยามรฐนาวาจงไดแลนฝาคลนลมมรสมอนหนกในครงกระโนนมาจนตลอดรอดฝงตองนบวาพระองคทานเปนผทไดทรงปกปกรกษาประเทศชาตไวใหลกหลานไดอยด ดวยความผาสกตราบเทาทกวนน แตใครจะทราบบางวา ในการยอมเสยสละดนแดนบางสวนไปนน พระองคทานตองเสยนำาพระทยแคไหน ถงกบไมเปนอนเสวย พระกระยาหารและบรรทมไมหลบจนทรงพระประชวรหลายครงหลายคราวหากจะพดกนอยางสามญชนกวาหมดอาลยตายอยากในชวตเสยแลว เพราะความระทมทกขคบแคนแนนในหวอก ทงเจบใจอยางแสนสาหส แตทำาอะไรเขาไมไดฉนใดกฉนนน”เสยปลายนว แตยงรกษาหวใจกบตวไวได นายแพทยนวรต ไกรฤกษ ยงไดเขยนกลาวถง “เจาคณพอ”ของทานคอ“มหาเสวกเอก พระยาบรษรตนราชพลลภ (นพ ไกรฤกษ”)

๒๑ไดเลาใหทานฟงวา

“พอเอง(คอพระยาบรษรตนราชพลลภ)บางคราวไดเหนนำาพระเนตรของพระองคไหล ในขณะททรงเสยพระราชหฤทยอยางสดซง แตในทสดพระองคทรงหกพระทยได ทรงรบสงเปนเชงปรารภวา การเสยเขตแดนแตเพยงเลกนอยตอนชายพระราชอาณาจกร ซงเราเองกทำานบำารงรกษาใหเจรญเตมทไมไดนนกเปรยบเหมอนกบเสยปลายนวของเราไปยงไกลอย รกษาหวใจกบตวไวใหดกแลวกน” คณครนาวาตร ออน บญญพนธ(นาวาเอกอดตหวหนากองอนศาสนาจารย กรมยทธศกษาทหารเรอ) ไดประพนธไวเปนอนทรวเชยรฉนทในนตยสารนาวกศาสตร ฉบบเดอนตลาคม๒๕๑๒เรอง“ปยมหาราชานสรณ”มความตอนหนงวา

พระยาบรษรตนราชพลลภ (นพ ไกรฤกษ) แตงเครองแบบเตมยศจางวางเอก สมยรชกาลท ๗ ราว พ.ศ.๒๔๕๗

“ทรงปองประคองเขต อรเทศ มรกไทยปรชาพระฉบไว มตรจตสนทพนธ บางครารปคด ทสจต ณ เขตขณฑทรงตดพระทยพลน สละเขตวเทศปอง เสยนอยพระคงมาก กประจกษทงผองทรงมงพระทยปอง วธตดขจดภย

เมอมาถงตอนนยอมสรปไดวาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมไดทรงเปนเชนอยาง“ทวราช” ดงทพระองคทรงพระวตกไวเลย พระองคทรงเปน“พระมหากษตรยผทรงรกษาแผนดนไวดวยพระปญญาบารม”

๒๒“The King who through his

farsightedness, saved the country from being colonised.”

พระนพนธในกรมหมนดารงราชานภาพ บทพระราชนพนธของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวดงกลาว ทพระราชทานไปยงเจานายพนองผไกลชดนน พระเจานองยาเธอกรมหมนดำารงราชานภาพ

๒๓ ทรงเปนเจานายพระองคหนงทได

รบพระราชทานพระราชหตถเลขาฉบบน จงทรงปลอบ๒๑. มหาเสวกเอก พระยาบรษรตนราชพลลภ (นพ ไกรฤกษ)๒๒. พระมหากษตรยผทรงรกษาแผนดนไวดวยพระปญญาบารม ๒๓ พระเจานองยาเธอ กรมหมนดำารงราชานภาพ

22 นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘

พระราชหฤทยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวใหทรงมมานะทจะเผชญวกฤตการณตอไปดวยการทรงพระนพนธถวายตอบโดยทรงเปรยบวาพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหวเปนเสมอน “กะปตน” (กปตน – CAPTAIN – ผบงคบการเรอ) ทกำาลงเผชญพายรายถาสามารถนำาเรอเขาสฝงไดกจะเปนทชนชมยนด แตถาใชความพยามเตมทแลวเรอยงจมกถอวาเปนกรรม แตกไดรบการยกยองสรรเสรญวาไดพยายามแลว พระนพนธททลเกลาฯถวายตอบทงหมดเปนกาพยยานดงตอไปน

ประสาแตอยใกล ทงรใชวาหนกหนาเลอดเนอผเจอยา ใหหายไดจะชงถวาย ทกหนาทกตาด บพบผจะพงสบายปรบทกขทรนราย กนมเวนทวาวน ดจเหลาพละนา วะเหววากะปตนนายทายฉงนงน ทศทางกคลางแคลง นายกลประจาจกร จะใชหนกกนกแหนงจะรอกระแวง จะไมทนธระการ อดอดทกหนาท ทกขทวทกวนวารเหตหางบดยาน อนเคยไวนาใจชน ถาจะวาบรรดากจ กไมผด ณ นยมเรอแลนทะเลลม จะเปรยบตอกพอกน ธรรมดามหาสมทร มคราวหยดพายผนมคราวสลาตน ตงระลอกกระฉอกฉาน ผวพอกาลงเรอ กแลนรอดไมราวรานหากกรรมจะบนดาล กคงลมทกลาไป ชาวเรอกยอมร ฉะนอยทกจตตใจแตลอยอยตราบใด ตองจาแกดวยแรงระดม แกรอดตลอดฝง จะรอดทงจะชนชมเหลอแกกจาจม ใหปรากฏวาถงกรรม ผวทอดธระนง บวนวงเยยวยาทาทสดกสญลา เหมอนทแกไมหวาดไหว ผดกนแตถาแก ใหเตมแยจงจมไปใครหอนประมาทใจ วาขลาดเขลาและเมาเมน เสยทกมชอ ไดเลองลอสรรเสรญสงสารวากรรมเกน กาลงดอกจงจมสญ นในนาใจขา อปมาบงคมทลทกวนนอาดร แตทพระประชวรนาน เปรยบตวเหมอนอยางมา ทเปนพาหนยานผกเครองบงเหยนอาน ประจาหนาพลบพลาชย คอยพระประทบอาสน กระหยบบาทจะพาไคลตามแตพระทยไท ธ จะชกไปซายขวา ไกลใกลบไดเลอก จะกระเดอกเตมประดาตราบเทาจะถงวา ระชวตมลายปราณ

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงฉายกบ

พระเจานองยาเธอ กรมหมนดำารงราชานภาพ

พระนพนธ กรมหมนดารงราชานภาพ ทลเกลาฯ ถวายตอบ

กาพยยาน ขอเดชะเบองบาท วรราชะปกศโรตมขาผมนม มะนะตงกตญญ ไดรบพระราชทาน อานราชนพนธดทงโคลงและฉนทต ขาจงตรดารหตาม อนพระประชวรครง นแททงไผทสยามเหลาขาพระบาทความ วตกพนจะอปมา

นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘ 23

ขอตายใหตาหลบ ดวยชอนบวาชายชาญเกดมาประสบภาร ธระไดบาเพญทา ดวยเดชะบญญา ภนหาระแหงคาสตยขาจงไดสา ฤทธดงมโนหมาย ขอจงวราพาธ บรมนาถเรงเคลอนคลายพระจตตพระวรกาย จงผองพนทหมนหมอง ขอจงสาเรจรา ชะประสงคททรงปองปกขาฝาละออง พระบาทใหสามคค ขอเหตทขนขด จะวบตพระขนต จงคลายเหมอนหลายป ละลมเลกละลายสญ ขอจงพระชนมา ยสถาวรพนเพมเกยรตอนกล สยามรฐพพฒนผล

ทรงทานบารงแผนดนสยาม เม อทรงหายจากพระอาการประชวรแล ว จงทรงทำานบำารงแผนดนสยามตอไป พระราชกรณยกจ ทสำาคญนนมดงน การเลกทาส การปฏรประบบราชการ การสาธารณปโภค การเสดจประพาสทงในประเทศและตางประเทศ การศกษา การทหารและการปองประเทศ สวนในดานการทหารเรอนน ทรงใหปรบปรงระบบกองทพเรอสยามใหม ดวยทรงพจารณาเหนวา การวาจางชาวตางประเทศเปนผบงคบการเรอและปอม รวมทงเปนทปรกษาทางการทหารนนไมเปนหลกประกนพอทจะรกษาประเทศสยามเอาไวได จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯสงพระราชโอรสออกไปศกษาวชาการทหาร ณทวปยโรป พระองคเจาอาภากรเกยรตวงศ(พลเรอเอกพระเจาบรมวงศเธอพระองคเจาอาภากรเกยรตวงศกรมหลวงชมพรเขตอดมศกด) เปนพระราชโอรสพระองคหนง ทพระองคทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหเสดจไปศกษาวชาการทหารเรอ ณ ประเทศองกฤษ ขณะทรงมพระชนมาย ๑๓ พรรษา นบวาเปน พระเจาลกยาเธอ ในรชกาลท ๕ พระองคแรก ทศกษาวชาการทหารเรอ ณ ตางประเทศ

๒๕ เสดจออกจากกรงเทพฯ วนท

๒๐ สงหาคม พ.ศ.๒๔๓๖ (ร.ศ.๑๑๒) คอหลงจากทเกดวกฤตการณ ร.ศ.๑๑๒ เมอวนท ๑๓ กรกฎาคม พ.ศ.๒๔๓๖เพยง๓๘วนเสดจประพาสยโรป ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวนน ลทธลาเมองขนของชาตมหาอำานาจกำาลงระบาดอยทวไป หากสยามไมกาวหนาและตามไมทนชาตมหาอำานาจเหลานน สยามตองไปเปนเมอง

หมายเหต พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท๕และพระนพนธพระเจานองยาเธอกรมหมนดำารงราชานภาพทงสองพระองคนไดมผนำาไปพมพเผยแพรในหนงสอหลายเลมซงตางกมความผดแผก แตกตางกนไป แตสำาหรบพระราชนพนธ ของทงสองพระองคในเรอง“เจบนานนกหนายนตย” ฉบบน ผมคดลอกมาจากหน งสอ “ประชมพระนพนธ พนพศมย ดศกล” เลม ๑ เรอง “เหตการณใน ร.ศ.๑๑๒และเรองเสยเขตแดนในร.๕”โดย“หมอมเจา พนพศมย ดศกล”

๒๔ดวยเหนวานาจะ “เปนเรองท

ถกตอง สมบรณ และเชอถอได”ทรงหายจากพระอาการประชวร เมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทอดพระเนตรพระนพนธของ พระเจานองยาเธอ กรมหมนดำารงราชานภาพแลว พระองคกทรงกลบม พระมานะอดทนกลบมาเสวยกลบมาบรรทมและกลบมายอมรบการถวายรกษาพยาบาลเพอทรงตอสรวมกบปวงไพรฟาประชาชนของพระองคทรงมพระราชหฤทยแนวแนทจะทำานบำารงดำารงแผนดนสยามใหเจรญรงเรองสบตอไปในภายภาคหนา

๒๔ หมอมเจาพนพศมย ดศกล๒๕ พระเจาลกยาเธอ พระองคแรก ทศกษาวชาการทหารเรอ ณ ตางประเทศ

24 นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘

ขนของประเทศองกฤษกบฝรงเศส เพราะเปนทรกนอยโดยทวไปแลววา องกฤษและฝรงเศสกำาลงคดจะแบงเอาสยามเปนเมองขน โดยเอาแมนำาเจาพระยาเปนเสนเขตแดน องกฤษเอาฝงขวา ฝรงเศสเอาฝงซาย ดงบทเพลงท เสดจในกรมหลวงชมพรเขตอดมศกดไดทรงพระนพนธไว เปนเพลงทำานอง “แขกหนง” ไมม ชอเพลงแตตอมาไดใหชอเพลงวาเพลง“พลยทธนาวา” มเนอรองตอนหนงวา “จงไปดใหทวเขตรประเทศสยาม องกฤษขวา และ เศษซายเขาหมายนาม แบงสยามออกเปนสองตรองสเกลอ” พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงพระราชดำารวา การทจะแกไขอนตรายของบานเมองอยแตในบานนนจะไมมผลสำาเรจแน เพราะชาตมหาอำานาจเหลานมแตความปรารถนาจะเอาสยามเปนเมองขนเทานน จงตกลงพระราชหฤทยเสดจประพาสยโรปใน พ.ศ.๒๔๔๐ (ร.ศ.๑๑๖) และทรงตงให สมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศร พระบรมราชนนาถ ทรงเปนผสำาเรจราชการแผนดนตางพระองค (REGENT) นบวาเปนครงแรกในประวตศาสตรไทยทมการสถาปนาอครมเหสเปนผสำาเรจราชการแผนดนตางพระองค เพราะการภายใน

ประเทศนนสมเดจฯทรงทราบดอยแลวจะทรงรกษาความสามคคเอาไวได สวนการภายนอกนน หมอมเจาพนพศมย ดศกลทรงเลาไววา“ฝรงไมอายทจะรงแกผหญงกใหรไป” พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เสดจพระราชดำาเนนออกจากกรงเทพฯโดยเรอพระทนงมหาจกร เมอวนท๗เมษายนพ.ศ.๒๔๔๐(ร.ศ.๑๑๖)ถงประเทศอตาลเปนประเทศแรก จากนนเชารถไฟ ตรงไปยงกรง ปเตอรสเบก ประเทศรสเซย เพอไปเฝาพระเจา ซาร นโคลาสท ๒ (Czar Nicholas II of Russia) ซงไดเคยเสดจฯ มายงประเทศสยาม และทรงคนเคยกนกบพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมาแลว หมอมเจาพนพศมยดศกลทรงเลาไววา“พระเจาซาร ตรสถามวา – หนาตามทกขเรองอะไร? สมเดจพระพทธเจาหลวงจงทลตอบวา – กาลงมทกขเรองฝรงเศสพยายามจะเอาบานเมอง ไมแลเหนทางวาจะสมหาประเทศไดอยางไร จงมาเฝาเพอจะทรงชวยบาง ซารตรสวา–ออ ไมยากดอก พรงนมาถายรปกบฉนนะ แลวกทรงสงเสนาบดวงวา – ใหสงรปนไปยงหนงสอพมพอลลสตราชออง เดอ ปาร (Illustration de Paris) บอกวาเปนพระบรมราชโองการของพระเจาซาร ใหขยายเตมหนาแรกลงในหนงสอพมพนน

พระองคเจาอาภากรเกยรตวงศสมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศร พระบรมราชนนาถ

(สมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ)

นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘ 25

ผลทไดคอ ฝรงเศสหยดคดเอาเมองไทยแตนนมา ทำาไมถงเปนเชนนน?เพราะฝรงเศสเอาใจประเทศรสเซยอยเสมอ เพราะกลวเยอรมน ถาเยอรมนจะตฝรงเศสกขอใหรสเซยตหลงเยอรมนอกทการทพระเจาซารประทบคกบสมเดจพระพทธเจาหลวงแลวสงไปใหฝรงเศสดกเทากบทรงแสดงวา–จะชวยไทยการจงสงบลงไดเทานนเอง”

ยอมใหเกยรตประเทศสยามมากขนทำาใหประเทศสยามดำารงเอกราชไวไดตราบเทาทกวนนพระบรมรปทรงมา ตลอดรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระองคไดทรงบำาเพญพระราชกรณยกจอนกอใหเกดคณประโยชนแกประเทศชาตอยางอเนกอนนตดวยพระมหากรณาธคณของพระองคพระบรมวงศานวงศขาราชการ พอคา คหบด ปวงชนชาวไทยทกหมเหลา จงไดรวมใจกนรวบรวมเงนจดสรางพระบรมราชานสาวรย ของพระองค ทาน ถวายเพอ เ ปนสญลกษณแหง พระเกยรตคณของพระองคทาน เมอ พ.ศ.๒๔๕๑ประดษฐานณ ลานพระทนงดสต ทางทศตะวนออกของพระทนงอนนตสมาคม ซงเปนทรจก และเรยกกนวา “พระบรมรปทรงมา” พระองคทรงประกอบพระราชพธเปดพระบรมรปทรงมาในวนท ๑๑ พฤศจกายน พ.ศ.๒๔๕๑ ตรงกบมหามงคลสมยวนพระราชพธ รชมงคลาภเษกททรงครองราชสมบตยงยนนานถง๔๐ปเตมบรบรณเปนรชสมยทยนนานยงกวาสมเดจพระมหาราชาธราชแหงสยามประเทศในอดตกาล พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ขณะดำารงพระอสรยยศเปนสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธสยามมกฎราชกมารทรงอานคำาถวายพระพรชยมงคลเสรจแลวจงนอมเกลาฯถวายพระบรมรปทรงมากราบบงคมทลอญเชญใหพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาอยหวทรงเปดผาคลมพระบรมราชานสาวรย เพอประกาศพระเกยรตคณ ของพระองทานใหสถตสถาพรปรากฏสบไปชวกาลนานสมเดจพระปยมหาราช ดานหนาของพระบรมรปทรงมา มคำาจารก พระปรมาภไธยบนแผนทองสำารดตอนหนงวา

“พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาจฬาลงกรณ”พระจลจอมเกลาเจาอยหว

ปยมหาราช คำาวา “ปยมหาราช” มาจากพระสมญญานามของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว คอ

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๕ทรงฉายกบ

เอมเปอเรอ ซาร นโคลาสท ๒ แหงรสเซย ทรสเซยวนท ๑๐ กรกฎาคม พ.ศ.๒๔๔๐

จากการเสดจประพาสยโรปรวม ๑๓ ประเทศ ในปพ.ศ.๒๔๔๐นนทำาใหทรงประสบความสำาเรจในดาน การทตอยางงดงามมพระราชไมตรแนนแฟนกบประเทศในยโรปอยางดยงพระมหากษตรยแหงประเทศเยอรมนและประเทศรสเซยทรงใหการรบรองพระเจาแผนดนของสยามอยางประเทศมหาอำานาจ และทำาใหนานาอารยะประเทศรบรองฐานะของประเทศสยามมความสำาคญเทยบเทาประเทศตาง ๆ ในยโรป เปนเหตใหประเทศมหาอำานาจทชอบลาเมองขนสมยนนหยดและ

26 นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘

“สมเดจพระปยมหาราช”ทประชาชนชาวไทยพรอมใจกนถวาย โดย สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพเปนผทรงคดถวายพระนามนพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวรชกาลท๖ไดทรงชมเชยกรมพระยาดำารงฯ ทไดคดพระนามนถวาย ดงปรากฏในลายพระราชหตถ ซงทรงบนทกไวในจดหมายเหต พระราชกจรายวนของพระองคทานตอนหนงดงตอไปน

“ในทนฉนอยากจะกลาวไวดวยวา ฉนเหนวากรมดำารงนนทานชางคดอะไรๆ ขนสำาหรบเฉลมพระเกยรตยศพระเจาหลวงดจรงๆ เชนการเรยรายสรางพระบรมรปทรงมาถวายตงแตยงดำารงพระชนมอย และคดพระนามถวายวา“ปยมหาราช”,กบคดใหเปดโอกาสใหประชาชนไดเฝาพระบรมศพเปนตน,ซงลวนเปนความคดทออกแปลกทงสน,ไมไดตามเยยงอยางทใครๆเคยทำามาแลวเลย”

พระราชพธเปดพระบรมรปทรงมา

ลายพระราชหตถพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

พระบรมรปทรงมา

“สมเดจพระปยมหาราช”มความหมายวา

“พระราชาผยงใหญ อนเปนทรกของมหาชนชาวสยาม”หมายเหตทายเรอง ๑. ขอความภาษาฝรงเศสเขยนเปนภาษาไทยโดยใหอานออกเสยงเปนสำาเนยงภาษาฝรงเศส ผมไมรภาษาฝรงเศสเลย อานหนงสอทเกยวกบ “วกฤตการณ ร.ศ.๑๑๒ มาหลายเลม กเหนวาเขยนแตกตางกนไปทำาใหผมเขยนไมถก ไมรวาจะยดถอหนงสอเลมไหนดในทสดจงคดไดวา ถามจากเพอนคนไทยทเคยไปเรยนอยทฝรงเศสมา๕ปในวชากฎหมายการบรหารและรฐประศาสนศาสตร คงจะไดคำาตอบทถกตองเชอถอไดผลทไดกดงททานผอานไดเหนแลวไดแกFrancฟรงก, Inconstant แองกองสตองต, Comete โกแมต,Lutinลแตง,J.B.Sayเจ.เบ.เซย,JeanBaptisteSay ฌองบาปตสตเซย

นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘ 27

ผดพลาดประการใดขออภยดวยครบ ๒. มหนงสอบางเลมทพมพบทความเกยวกบ “ปอมพระจลจอมเกลา” “การรบทปากนำาเจาพระยา”และ “วกฤตการณ ร.ศ.๑๑๒” ไดคดลอกขอความใน“พระราชหตถเลขา พระบาทสมเดจพระจลเกลาเจาอยหว วนท ๑๐ เมษายน รตนโกสนทรศก ๑๑๒” ไปผด ๆ จงขอเรยนใหทานผอานไดเขาใจอยางถกตองดงน ๒.๑ ขอความทผด“ฉนรตวชดวา ถาความเปนเอกราชของกรงสยามไดสดสนไปเมอใดชวตฉนกคงจะสดสนไปเมอนน มไดอยปกครองทรพยสมบตนเลย ซงจะทนอยอยาง ทบอก ไมไดเลยเปนอนขาด” ขอความทถกตองคอ ฉนรตวชดอยวา ชวตร ทบอ ๒.๒ ขอความทผด“ฉนรตวชดอยวา ถาความเปนเอกราชของกรงสยามไดสดสนไปเมอใดชวตรฉนกคงจะสนสดไปเมอนนมไดอย ปกครองทรพยสมบตนเลย ซงจะทนอยอยาง ทขอ ไมไดเลยเปนอนขาด ขอความทถกตองคอสดสน ทบอ ๒.๓ ขอความทผด “แตมความกำาเรบทเยอทยานอยอยางหนง ซงไดกลาวไวแลวเกาปกษเดอนหนงลวงมาวา” ขอความทถกตองคอเกาปกบเดอนหนง ๓. ผมตงใจจะเขยนเรอง “เจบนานนกหนายนตย” ซ ง เปนตอนทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกล า เจาอยหวทรงพระประชวรหนก และทรงเบอหนายทอดอาลยในชวต แตแลวผมกไดเขยนเลยไปถงเรอง “ปอมพระจลจอมเกลา”“การสรบทปากนำาเจาพระยา” “ เ ง น ถ ง แ ด ง ” “ เ ห ร ยญนก ” “พ ร ะ เ จ า ท บ อ ” “ทวราช” “ประตตนสน” และแถมไปอกหลายเรองเพราะเหนวาเรองดงกลาวเปนเรองทมความเกยวของกนทงสน และเปนเรองทนาสนใจ หากเปนการไมถก ใจทานผอานกขอไดโปรดใหอภยดวย

คาอธบายเชงอรรถ ๑. รตนโกสนทรศก เลข ๒๖ทอยเหนอขอความ“รตนโกสนทรศก” หมายถง “ทรงครองสรราชสมบตเปนปท๒๖”(ทรงครองสรราชสมบตเมอวนท๑ตลาคมพ.ศ.๒๔๑๑) ๒. อาสนกาล- ภาษาเดมเปนภาษาบาล เขยนวา “อาสนน” อานวา“อา-สน-นะ”-เมอใชเปนภาษาไทยเขยนวา“อาสน”อานวา“อา-สน”-ตอมาในปจจบนเขาใจวา“อาสน”กลายเปน“อาสญ”อานวา“อาสน”เชนเดยวกนซงมาจากคำาวา“อาสน”-“อาสนน”อา-สน-นะแปลวาใกล,จวนเจยน-“กาล”แปลวา“เวลา”-“อาสนกาล”อานวา“อา-สน-นะ-กาน”แปลวาเวลาทไกลตาย ๓. การรบทปากนาเจาพระยา ผมเปนศษยมครคอคณครพลเรอตรแชนปจจสานนท กบคณครนาวาเอกสวสดจนทนซงทงสองทานเปน ทงนกการทหาร นกประวตศาสตร และ นกเขยน ผมจงเขยนวา“การรบทปากนำาเจาพระยา”ดงทคณครทงสองทานไดอธบายไว และเขยนไวอยางชดเจนในหนงสอ“กรณพพาทระหวางไทยกบฝรงเศสและการรบทปากนำาเจาพระยาสมย ร.ศ.๑๑๒” ผมจะไมเขยนวา“ยทธนาวทปากนำาเจาพระยา”เปนอนขาด อาจารย ไกรฤกษ นานา นกประวตศาสตรระดบแนวหนาผเขยนหนงสอเรอง“สมดภาพและเหตการณร.ศ.๑๑๒ไดกลาวไวในหนงสอเลมนวา “เอกสารทตแผกรณร.ศ.๑๑๒ไดละเอยดลกซงทสดนาจะเปนฉบบของพลเรอตร แชน ปจจสานนท และ นาวาเอกสวสดจนทนในอารมภบทของหนงสอเลมนนกลาววาผแตงไดคนควาจากหลกฐานหลายฝายทงไทยและตางประเทศนำามาเรยบเรยงใหมอยางกวางขวาง” ดงนนการทผมเขยนวา “การรบ ทปากนำ าเจาพระยา” ตามอยางคณครทงสองทาน จงนบไดวาเปนการถกตองอยางทสดแลว

๒๖

28 นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘

๔. เงน ๓ ลานฟรงก คณครพลเรอตรแชนปจจสานนทไดอธบายไวในหนงสอ“กรณพพาทระหวางไทยกบฝรงเศสและการรบทปากนำาเจาพระยา สมย ร.ศ.๑๑๒” ตอน “เบดเตลดทายเรอง”ใจความวา ในหนงสอบางเลมกลาววาในการทำาสญญาสงบศก กบฝรงเศสสยามตองเสยเงนใหแกฝรงเศสเปนคาปรบไหม รวมเปนเงนทงหมด๓ ลานบาทนนเปนการคลาดเคลอน เพราะฝรงเศสปรบใหสยามจายเงนในอตราเงนฟรงกไมใชเงนบาทรวมทงหมดเปนเงน๓ ลานฟรงก ๕. พระเจาราชวงศเธอ พระองคเจาละมอมเปนพระธดา“เจาจอมมารดาทรพย”ในพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวรชกาลท๓ขณะทสมเดจเจาฟาจฬาลงกรณ (พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา เจาอยหว รชกาลท ๕) ทรงมพระชนมาย ๘ พรรษาพระองคเจาละมอมไดทรงอภบาลอปถมภบำารงบรรกษสมเดจเจาฟาจฬาลงกรณใหดำารงดวยสขสวสดนานานปการ ดงหนงสมเดจพระราชชนนพระองคไดทรงเคารพรกและ ยกยองเสมอดงพระราชชนน จงทรงสถาปนาเปน “ กรมพระสดารตนราชประยร” แลวตอมาเลอนเปน“สมเดจกรมพระยาสดารตนราชประยร” ทรงเรยกวา“เสดจยาย”ชาววงเรยกขานกนวา“ทลกระหมอมแกว” สนพระชนม เมอ พ.ศ.๒๔๓๙ เมอสนพระชนมพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวโปรดใหใชคำาวา “สวรรคต”เสมอดวยพระบรมราชชนนพระบรมราชนและพระบรมราชเทว ๖. สมเดจพระนางเจา สวางวฒนา พระบรมราชเทว ทรงเปนพระราชธดาองคท๖๐ในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท๔และทรงเปนลำาดบท๔ ซงประสตจากสมเดจพระปยมาวดศรพชรนทรมาตา (เจาคณจอมมารดาเปยม) เมอ วนท ๑๐ กนยายน พ.ศ.๒๔๐๕ พระอสรยยศ พ.ศ.๒๔๐๕พระอสรยยศเมอแรกประสต“พระเจาลกเธอพระองคเจาสวางวฒนา”

พ.ศ.๒๔๑๑พระเจานองนางเธอพระองคเจาสวางวฒนา พ.ศ.๒๔๒๑พระนางเจาสวางวฒนาพระราชเทว พ.ศ.๒๔๒๓สมเดจพระนางเจาสวางวฒนาพระราชเทว และ สมเดจพระนางเจาสวางวฒนา พระบรมราชเทว เมอวนท๑๗กมภาพนธพ.ศ.๒๔๒๓เปนครงแรกทมการสถาปนาตำาแหนงพระอครมเหสทสมเดจพระบรมราชน พ.ศ.๒๔๖๓ สมเดจพระมาตจฉาเจาสวางวฒนาพระบรมราชเทว พ.ศ.๒๔๖๘สมเดจพระศรสวรนทราบรมราชเทวพระพนวสสามาตจฉาเจา พ.ศ.๒๔๗๗สมเดจพระศรสวรนทราบรมราชเทวพระพนวสสาอยยกาเจา ทรงเปนสมเดจพระอยยกาเจา (ยา) ในรชกาลท ๘ และในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวองคปจจบนเสดจสวรรคตเมอ วนท ๑๗ ธนวาคม พ.ศ.๒๔๙๘ ในรชสมยพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพล อดลยเดชรชกาลท๙เปนพระราชธดาในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท๔ททรงมพระชนมายยนยาวทสดถง๙๓ป๓เดอน๗วนไดทรงเหนความเปลยนแปลงของเมองไทยถง๖แผนดน

สมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา(สมเดจพระนางเจาสวางวฒนา พระบรมราชเทว)

นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘ 29

ทรงมพระราชโอรส ๔ พระราชธดา ๔ รวม ๘พระองค พระองคท ๑ สมเดจฯ เจาฟามหาวชรณหศฯ สมเดจพระบรมโอรสาธราชสยามมกฎราชกมาร ในรชกาลท๕พระชนมาย๑๖ป๖เดอน๗วน พระองคท ๗ สมเดจฯ เจาฟามหดลอดลยเดช กรมหลวงสงขลานครนทรพระชนมาย๓๗ป๘เดอน๒๓วน(จอมพลเรอสมเดจพระมหตลาธเบศรอดลยเดชวกรมพระบรมราชชนก) ท ร งดำ า ร งตำ า แหน ง “สภานา ยก า” แห งสภากาชาดไทยตงแตวนท๒๘กรกฎาคมพ.ศ.๒๔๖๓ตราบเทาถงวนเสดจสวรรคต วนท ๑๗ ธนวาคม พ.ศ.๒๔๙๘ องคการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต(UNESCO)ประกาศยกยองใหเปนบคคลสำาคญของโลกในป๒๕๕๕–๒๕๕๖ ๗. ประตตนสน “ประตตนสน”อยทใหน ผมอานหนงสอทเกยวกบ“วกฤตการณร.ศ.๑๑๒”มาหลายเลมทกลาวถง“ประตตนสน”แตไมไดอธบายวา“ประตตนสน”อยทใหนรแตเพยงวาอยในพระบรมมหาราชวงเทานน แตอยตรงใหนไมทราบ ดวยความอยากรจงไดพยายามคนควาจนไดเรองดงน ๑. www.supremecourt.or.th (supremecourtคอศาลฎกา)บอกไววา“ดงนนรชกาลท๕จงทรงตงกรมตรวจฎกาหรออกนยหนงศาลฎกาขนเมอร.ศ.๙๓ (พ.ศ.๒๔๑๗)ซงตงอยทประตตนสนณ“อฏฏวจารณศาลา”“ในพระบรมมหาราชวง”ดงนน“ประตตนสน” จงอยในพระบรมมหาราชวงณอฏฏวจารณศาลา ๒. หนงสอ” เครองราชปโภคและพระราชฐาน “พมพในงานพระเมรพลเอกสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาชยนาทนเรนทร วนท ๒๙ มกราคมพทธศกราช ๒๔๙๕ เรอง “พระราชฐาน” โดย ศ.ธนประดษฐกองวงและพระราชพธสำานกพระราชวงบอกไวมใจความซงผมขอสรปเอาเองวา

พระทนงดสตมหาปราสาท ตงอยดานตะวนตก ในเขตพระราชฐานชนกลางของพระบรมมหาราชวง เปนทประดษฐานพระบรมศพพระมหากษตรยพระอครมเหส และพระศพสมเดจพระบรมวงศผใหญ ดานขวามอของ พระทนงดสตมหาปราสาทม “ประตกาแพงแกว” อยตรงกบ “ประตศรสนทร” ซงเปนประตกนเปนเขตพระราชฐานชนกลาง ตรงกบประตศรสนทรเปน “ ป ร ะ ต เ ท ว า ภ ร ม ย ” ซ ง เ ป น ป ร ะ ต กำ า แ พ งพระบรมมหาราชวง (อยตดกบถนนมหาราช) ขาง “ประตศรสนทร”เปน“ศาลาอตถวจารณ” ๓. จากการเดนหา “ประตตนสน” ในพระบรมมหาราชวง พบวาทางขวาของ “ประตสรสนทร” (เขยนตามชอประตทปรากฏอยเหนอประตดานนอก) เ ม อ มอ งจ ากทา งด า น ในบรมมหาร าชว ง ค อ “อรรถวจารณศาลา” (เขยนตามปายชอทตดอยกบศาลา)ซงแตเดมสมยรชกาลท ๕ นนเปนศาลฎกา “อฏฏวจารณศาลา”ปจจบนเปน“รานคาอรรถวจารณศาลา”(ATHAWIJARNSALA)เปนรานคาบรการอาหารเครองดม หนงสอและของทระลกเลก ๆ นอย ๆ แกบรรดานกทองเทยวทมาชมพระบรมมหาราชวง และ วดพระศรรตนศาสดารามออกจาก“ประตสรสนทร”ไปจะเปน“ประตเทวาภรมย”ออกจากประตเทวาภรมยเดนขามถนนมหาราชตรงไปเปน “ถนนทาขนนาง” ส “ทานเวศนวรดฐ” รมแมนำาเจาพระยาทางซายมอของทานเวศนวรดฐคอ “พระทนงราชกจวนจฉย” หนาพระทนงองคนคอ “ทาราชวรดฐ” รมแมนำาเจาพระยา ฝงตรงขามทา ราชวรดฐคออาคารราชนาวกสภาของกองทพเรอ ดงนนจงสรปไดวา “ประตตนสน” อยในพระบรมมหาราชวง คอ “ประตสรสนทร”ในปจจบน และ“อฎฎวจารณศาลา” “ศาลาอตถวจารณ” คอ“อรรถวจารณศาลา”ในปจจบน “อฏฏ” เปนภาษาบาลอานวา “อดตะ” แปลวา“คดความ”

30 นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘

วจารณแปลวา”ตรวจตรา”“สบคน” ศาลาแปลวา“อาคารทถกสรางขน” อฏฏวจารณศาลากคอ“ศาลาพจารณาคด”หรอ“ศาล”นนเองสวนคำาวา“อตถ”อานวา“อตถะ”และคำาวา “อรรถ” อานวา “อตถะ” แปลวา “คดความ”เหมอนกบ“อฏฏ”

“ศาลาอตถวจารณ”และ“อรรถวจารณศาลา” กยงคงมความหมายเชนเดยวกบ“อฏฏวจารณศาลา” นนเองโดยม“ประตตนสน”หรอ“ประตสรสนทร” อยขางๆ

อฏฏวจารณศาลา “กรมตรวจฎกา” หรอ “ศาลฎกา” เมอ ร.ศ.๙๓ (พ.ศ.๒๔๑๗)

อรรถวจารณศาลารานคาอรรถวจารณศาลา ในปจจบน พ.ศ.๒๕๕๘

นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘ 31

ประตสรสนทร (ประตตนสน)

และอรรถวจารณศาลาในปจจบน พ.ศ.๒๕๕๘

ดานหนา ดานหลง

ประตสรสนทร ( ประตตนสน) ในปจจบน พ.ศ.๒๕๕๘

32 นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘

๘. ราชวงศคองบอง ราชวงศคองบอง (The Konbaung Dynasty) มกษตรย๑๑พระองคคอ ๑. พระเจาอลองพญา ๒. พระเจามงลอก ๓.พระเจามงระ๔.พระเจาจงกจา๕.พระเจาหมองหมอง๖.พระเจาปดง๗.พระเจากายแมง๘.พระเจาแสรกแมง ๙.พระเจาพกามแมง๑๐.พระเจามนดง๑๑.พระเจาธบอ ๙. THE KING IN EXILE เปนชอหนงสอภาษาองกฤษ“THEKINGINEXILE”THEFALLOFTHEROYALFAMILYOFBURMAเขยนโดย“SudhaShah”(สดาหชาห) แปลเปนภาษาไทยชอ“ราชนผพลดแผนดน : เมอพมาเสยเมอง”โดย“สภตรา ภมประภาส” เปนหนงสอทเลาเรองราวของพระเจาธบอ และพระนางศภยาลตไดดมาก เพยบพรอมดวยเนอหาและภาพประกอบ

๑๐. เสดจอธบด คอ “พระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงทพยรตน กรฏกลน” เสดจอธบดหญงไทยพระองคแรกมพระนามเดมวา“พระองคเจานภาพรประภา”ทรงเปนพระราชธดาองคท ๖๘ ในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท๔และเปนองคท๕ในเจาคณจอมมารดาสำาล ดำารงตำาแหนงเปน “อธบดบญชาการรกษาพระราชวงผายใน” ตงแตในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท๕ทรงมหนาทบงคบบญชาราชการผายในทวไปภายในเขตพระราชวงหลวงตลอดจนดแลความสงบเรยบรอยในเขตชนในอนเปนทประทบและตำาหนกของพระมเหสเทว เจานายสตรและสนมนางในโดยเฉพาะทรงรบราชการสำาคญมาโดยเรยบรอยตลอดทง๓รชกาลคอรชกาลท๕,๖และ ๗ในปพ.ศ.๒๔๗๐พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวรชกาลท๗ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหสถาปนาเปน“กรมหลวงทพยรตนกรฏกลน”

ดานหนา ดานหลง

ประตเทวาภรมยในปจจบน พ.ศ.๒๕๕๘

นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘ 33

๑๑. หมอมเจาจงจตรถนอม ดศกล (หญงใหญ)คอ พระธดาองคใหญในสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพ (ตนราชกล “ดศกล”)และหมอมนวม ดศกล (โรจนดศ) ตอนประสตวนท๓ สงหาคม พ.ศ.๒๔๒๙ กรมพระยาดำารงราชานภาพ ไดทรงกรม มพระยศเปน พระเจานองยาเธอ กรมหมนดำารงราชานภาพ ในปพ.ศ.๒๔๔๔ ไดไปอยในพระบรมมหาราชวง ทสำานกสมเดจพระปตฉาเจาสขมาลมารศรพระอครราชเทวถวายตวเปนพนกงานไดรบการอบรมฝกกรยามารยาทการสมาคมในกจการงานตางๆ ซงเปนวชาสำาหรบกลสตรจะพงร ๑๒. สมเดจพระนางเจาสวางวฒนา ดเชงอรรถหมายเลข ๖ ๑๓. แมกลาง สมเดจพระปยมาวดศรพชรนทรมาตา (เจาคณจอมมารดาเปยม) ในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท ๔ มพระองคเจา ๖พระองค พระองคเจาลำาดบท ๑, ๒, ๖ เปนพระองคเจาชายลำาดบท๓,๔,๕เปนพระองคเจาหญง๓พระองคพระองคเจาหญงสวางวฒนาเปนพระองคเจาลำาดบท ๔

จงนบไดวาเปนพระองคเจาหญง “พระองคกลาง” พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท ๕จงทรงออกพระนามสมเดจพระนางเจาสวางวฒนาวา“แมกลาง” ๑๔. พระเจาอทมพร เจาฟาขนพรพนต, เจาฟาดอกมะเดอ,เจาชายประด,ขนหลวงหาวดคอพระองคเดยวกน ๑๕. พระเจาเอกทศ สมเดจพระบรมราชา ธราชเจา,สมเดจพระเจาอยหวพระทนงสรยาสนอมรนทร, ขนหลวงสรยาอมรนทร, เจาฟากรมขนอนรกษมนตร, ขนหลวงขเรอน, สมเดจพระบรมราชาท ๓ พระทนง สรยามรนทรคอพระองคเดยวกน ๑๖. น.ม.ส เปนนามแฝงในงานพระนพนธของพระราชวรวงศเธอพระองคเจารชนแจมจรส กรมหมนพทยาลงกรณ ตนราชสกล“รชน”ทรงเปนพระโอรสในกรมพระราชวงบวรวไชยชาญพระมหาอปราชในรชกาลท๕(พระองคเจายอดยงยศ บวรราโชรสรตนราชกมารพระราชโอรสพระองคใหญในพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว)

เสดจอธบดพระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงทพยรตนกรฏกลน

(พระองคเจานภาพรประภา)หมอมเจาจงจตรถนอม ดศกล

34 นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘

เจาจอมมารดาเลยม(เลก)เปนพระมารดาประสตเมอวนท๑๐มกราคมพ.ศ.๒๔๑๙ทรงมพระสตปญญาสามารถในราชการทงเปนผแตกฉานในอกขรสมยทงไทยและตางประเทศ เปนจนตกวมโวหารพเศษ เปนกวเอก ในการนพนธรอยกรองและรอยแกวมากมายหลายเรอง

กววจนะ(Poetry)เรอง“สามกรง”เปนพระนพนธ เรองสดทายทนบวาเปนผลงานดเดนทสดเรองหนง เปนงานรอยกรองทรวบรวมประเภทตางๆ ของคำาประพนธรอยกรองทกชนดเขาไวในเรองเดยวกน ทรงพระนพนธจบบรบรณวนท๓๐พฤษภาคมพ.ศ.๒๔๗๘ คำาวา “กววจนะ” เปนคำารวมสำาหรบเรยก โคลงฉนทกาพยกลอนรายฯลฯทกอยาง สนพระชนมเมอวนท๒๓กรกฎาคมพ.ศ.๒๔๘๘สรพระชนมาย๖๘ป๖เดอน๑๓วน ๑๗. ภาวาส บนนาค เกด พ.ศ.๒๔๖๗บตรพลตร พระยาสรวงศววฒน(เตยม บนนาค) กบหมอมหลวงวงศ (ราชสกล ฉตรกล) ไดรบปรญญาอกษรศาสตรบณฑตจากจฬาลงกรณมหาวทยาลย ศกษาตอท George Peabody College for Teacher สหรฐอเมรกา ไดรบปรญญาโท สาขาวชาบรหาร และนเทศการศกษาในป พ.ศ.๒๕๐๔ ป พ.ศ.๒๕๐๗ ไดรบพระมหากรณาธคณจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ผานราชเลขาธการ (หมอมเจา วงศานวตร เทวกล) ใหมาชวยราชการในสำานก ราชเลขาธการ พ.ศ.๒๕๐๙ ไดรบการแตงตงใหเปน ผชวยเลขานการคณะองคมนตรพ.ศ.๒๕๑๔โปรดเกลาฯ แตงตงใหดำารงตำาแหนงรองราชเลขาธการ โดยม หมอมหลวงทวสนตลดาวลยเปนราชเลขาธการ สมรสกบคณหญงเสรมศร(สกลเดมประภาศร) ไดรบพระเกยวทองคำาจากจฬาลงกรณมหาวทยาลยในฐานะผสงเสรมภาษาไทยดเดน ถงอสญกรรมเมอพ.ศ.๒๕๓๗อาย๗๐ป ๑๘. ๕ พระราชวงศ สมยกรงศรอยธยาไดแก ๑. ราชวงศอทอง (หรอราชวงศเชยงราย) ๒.ราชวงศสพรรณภม๓.ราชวงศสโขทย๔.ราชวงศปราสาททอง๕.ราชวงศบานพลหลวง ๑๙. สนทรภ (ภ) สนทรภเปนชาวเมองแกลงจงหวดระยองเกดเมอวนท๒๖มถนายนพ.ศ.๒๓๒๙ในสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก รชกาลท ๑ เปนผทมนสย

พระราชวรวงศเธอ พระองคเจารชนแจมจรสกรมหมนพทยาลงกรณ “น.ม.ส.”

สญลกษณ “น.ม.ส.” ทปรากฏอยในหนงสองานพระนพนธ

“น.ม.ส.”เปนคำายอมาจากพยญชนะตวทายของพระนามเดมของพระองค “รชนแจมจรส”คอ“รชนแจมจรส”

นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘ 35

เจาบทเจากลอนมาตงแตเยาววย จากการทเปนผมฝมอ ในการแตงกลอนในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยรชกาลท๒พ.ศ.๒๓๕๒โปรดปรานมาก ไดเขารบราชการ และทรงแตงตงใหเปน “ขนสนทรโวหาร”ตอมาครนพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวรชกาลท๓เสดจขนครองราชยเมอพ.ศ.๒๓๖๗สนทรภ ไดทำาผดอยางรายแรง เพราะไดแกบทพระราชนพนธ ของรฐกาลท ๓ ตอหนาพระทนง พระองคทรงอบอาย ขาราชบรพารขนสนทรโวหารจงถกถอดจากบรรดาศกดเปนสนทรภตามเดม ครนถงสมยพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวพระเจานองยาเธอในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท๔พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวทรงแตงตงสนทรภเปน“พระสนทรโวหาร”ตำาแหนงเจากรมอาลกษณฝายพระราชวง มความสข มาจนสนชวตเมอปเถาะพ.ศ.๒๓๙๘อายได๗๐ป “พระสนทรโวหาร”หรอ“สนทรภ”เปน“จนตกวเอก” อยนานถง๔รชกาลไดรบการยกยองวาเปน“บดาแหงกลอนแปด” ๒๐. นราศพระบาทเปนนราศเรองทสองของสนทรภนราศเรองแรกของสนทรภ คอ “นราศเมองแกลง” สนนษฐานวาแตงในสมยรชกาลท ๑ เมอ พ.ศ.๒๓๕๐

เมอครงสนทรภเดนทางไปหาบดาทเมองแกลง สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพ ทรงวเคราะหวาสนทรภคงจะแตงขนเมอมอายประมาณ๒๐ ป และคงจะมชอเสยงในการแตงกลอนถงกบม ผฝากตวเปนศษย เพราะปรากฏใน“นราศเมองแกลง”วามศษยตดตามไปดวย๒คน “นราศเมองแกลง”พมพครงแรกเมอพ.ศ.๒๔๑๗ “นราศพระบาท”พมพครงแรกเมอพ.ศ.๒๔๖๕ ๒๑. มหาเสวกเอก พระยาบรษรตนราชพลลภ (นพ ไกรฤกษ) พระยาบรษรตนราชพลลภ เกดเมอวนองคารท๒๙ธนวาคมพ.ศ.๒๔๑๗(ร.ศ.๙๓)มชอวา“นพ”สวนนามสกล“ไกรฤกษ”นนพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท ๖ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯพระราชทานเมอพ.ศ.๒๔๕๖พระยาบรษรตนฯสมรสกบชอย(ธดาหลวงเทพเดชะและพลอย)เมอพ.ศ.๒๔๓๕มบตรชายหญงรวม๑๗คน พระยาบรษรตนฯ ถวายต ว เ ปนมหาดเลก ในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เมอ พ.ศ.๒๓๓๔ ในการเสดจประพาสสงคโปร และชวา ในป พ.ศ.๒๔๓๒ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา เจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพระยา บรษรตนฯ ซงขณะนนเปน “นายสจนดา หมแพร”มหาดเลกเวรสทธ เปนผรบใชใกลชดพระองคและเปนครงแรกในตำาแหนงพนกงานหองบรรทม มหนาทถวายเครองแตงกายพระองค และเปนผเกบรกษาเครองพระภษา ฉลองพระองคทกอยาง ทงเครองทรง พระอกษรรบใชการเบดเตลดในพระองคทวไป พระยาบรษรตนฯตอนเปน“จายวดมหาดเลกเวรสทธ” ไดเปนผตามเสดจประพาสยโรป ครงแรก พ.ศ.๒๔๔๐ และตามเสดจประพาสยโรปครงทสอง พ.ศ.๒๔๕๐ ตอนเปน“พระยาบรษรตนราชพลลภจางวางมหาดเลก”“บรษรตนราชพลลภ” แปลวา“ชายแกวเปนทสนทของพระราชา”

อนสาวรยสนทรภ

36 นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘

พระยาบรษรตนฯ เปนผเฝาดพระอาการประชวรของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวโดยใกลชดจนกระทงเสดจสวรรคต พระยาบรษรตนฯ รบราชการมาทง ๓ รชกาลประมาณ ๓๕ ป ไดรบความไววางพระราชหฤทยให รบผดชอบหนาทสงขนเปนลำาดบจนไดเปน“มหาเสวกเอก” ในปพ.ศ.๒๔๖๙รชสมยรชกาลท๖ พระยาบรษรตนฯ เปนผทชอบเขยนบนทก เรองราวตางๆ โดยเฉพาะอยางยงเรองเกยวกบพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวนายแพทยนวรตไกรฤกษ บตรลำาดบท ๑๐ ของทานได เรยบเรยงหนงสอ “เรองปกณณกะในรชกาลท๕”โดยนำาเรองจากบนทกและจากคำาบอกเลาของ “เจาคณพอ” มาจดพมพ เผยแพรเปนเรองทหาอานจากหนงสออนๆ ไมไดงายนก พระยาบ ร ษร ตนราชพลลภ ถ งอน จกรรม เมอวนพฤหสบดท๒๗กมภาพนธพ.ศ.๒๕๐๑สรอาย๘๓ป๒เดอน ๒๒. พระมหากษตรยผทรงรกษาแผนดนไวดวยพระปญญาบารม จากหนงสอ“รอยใจไทยภกดพระบรมราชจกรวงศ” โดยสมาคมจตวทยาความมนคงแหงประเทศไทย ๒๓. พระเจานองยาเธอ กรมหมนดารงราชานภาพ(๒๑มถนายน๒๔๐๕–๑ธนวาคม๒๔๘๐) พลเอกสมเดจพระเจาบรมวงศเธอพระองคเจา ดศวรกมารกรมพระยาดำารงราชานภาพตนราชสกล“ดศกล” พระราชโอรสองคท ๕๗ ในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท๔และเจาจอมมารดาชมพระสนมเอก เสนาบดคพระราชหฤทยพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท๕ ไดรบการถวายพระสมญญานามวา “พระบดา แห งประวต ศาสตร ไทย” มพระนพนธท งทางประวตศาสตร โบราณคด ชวประวต กวนพนธ ฯลฯประมาณ๑,๐๕๐เรอง

องคการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต(UNESCO)ยกยองใหเปน“บคคลสาคญของโลก”ในปพ.ศ.๒๕๐๕

พระเจานองยาเธอ กรมหมนดำารงราชานภาพ

หมอมเจาพนพศมย ดศกล

๒๔. หมอมเจาพนพศมย ดศกล

นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘ 37

หมอมเจาพนพศมย ดศกล ประสตเมอวนจนทร ท ๑๗ กมภาพนธ พ.ศ.๒๔๓๘ณ วงวรดศ ทรงเปน พระธดาองคท ๕ ในสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพ หมอมเฉอยเปนมารดา ทรงมเจาพเจานองรวมหมอมมารดารวม๘องค หมอมเจาพนพศมย ดศกล ทรงไดรบการอบรม และฝกฝนวชากลสตรจากสมเดจเจาฟานภานพดล กรมขนอทองเขตขตตยนารทรงศกษาวชาภาษาไทยกบคณหญงวทยาปรชามาตย(อองเทพหสดนณอยธยา)ทรงศกษาวชาภาษาองกฤษและภาษาฝรงเศสกบครสตรชาตนนๆ ทรงไดรบการอบรมถายทอดความรจากพระบดา สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาดำารงราชานภาพมาโดยตลอด ในการพระศาสนา หมอมเจาพนพศมย ดศกล ทรงไดรบเลอกใหทรงดำารงตำาแหนงรองประธานองคการพทธศาสนกสมพนธแหงโลกหรอองคการพ.ส.ล.(WorldFellowshipofBuddhists) ในพ.ศ.๒๔๙๖ตอมาไดทรงรบเลอกเปนประธานองคการพ.ส.ล.เปนสมยท๑,๒และสมยท๓ในปพ.ศ.๒๕๑๙นบวาทรงเปนสตรไทยทไดรบการยกยองไววางใจจากชาวพทธในศนยภาคขององคการ พ.ส.ล. ใน ๓๔ประเทศใหทรงดำารงตำาแหนงเปนระยะเวลายาวนานถง ๑๒ ป อนนำาซงเกยรตคณ อนสงสงแกประเทศชาต ในดานงานนพนธ ทรงนพนธบทความและหนงสอเปนจำานวนมากเกยวกบชาต ศาสนา พระมหากษตรยขนบธรรมเนยมประเพณ และวฒนธรรมไทย ตลอดจนเรองเสดจไปยงทตางๆทงในประเทศและนอกประเทศทรงไดรบปรญญาดษฎบณฑตกตตมศกดทางปรชญาจากมหาวทยาลยดองกกกรงโซลประเทศเกาหลเมอวนท๑๐ตลาคมพ.ศ.๒๕๐๐ ทรงไดรบพระราชทานปรญญาศลปศาสตรดษฎบณฑตกตตมศกดจากมหาวทยาลยธรรมศาสตรเมอปพ.ศ.๒๕๒๑ ทรงไดรบพระราชทานปรญญาอกษรศาสตรดษฎบณฑตกตตมศกดจากจฬาลงกรณมหาวทยาลย เมอวนท๑๒กรกฎาคมพ.ศ.๒๕๒๒

ราชนาวกสภา กองทพเรอ ไดทลขอพระกรณาเชญบรรยายเรอง “เหตการณ ร.ศ.๑๑๒”ณ อาคาร ราชนาวสโมสร ทาชางวงหลวง เมอวนพฤหสบดท ๒๒ตลาคมพ.ศ.๒๕๐๒เวลา๑๕๐๐–๑๖๓๐เพอเปนการเพมพนความรแกขาราชการสญญาบตรในกองทพเรอ ซงในขณะนนพลเรอโทสวสดภตอนนตเปนนายกกรรมการราชนาวกสภา พลเรอตร ทองรอด เมฆสภะ เปนกรรมการอำานวยการปาฐกถา หมอมเจาพนพศมยดศกลถงชพตกษยเมอวนเสารท๑๑สงหาคมพ.ศ.๒๕๓๓รวมพระชนษาได๙๕พรรษา ๒๕. พระเจาลกยาเธอพระองคแรกทศกษาวชาการทหารเรอ ณ ตางประเทศ มหนงสอบางเลมและเอกสารบางฉบบ เขยนวา“กรมหลวงชมพรฯ(หรอพระองคเจาอาภากรเกยตวงศ)เปนคนไทยคนแรกทไปเรยนวชาเดนเรอ (หรอวชาการทหารเรอ) ในทวปยโรป (หรอในตางประเทศ)ซงนบวาเปนการเขยนทผดหรอเปนการเขาใจผดทสำาคญ เพราะตามประวตของทางราชการทหารเรอ ปรากฏวา เคยมคนไทยเดนทางไปศกษาวชาเดนเรอหรอวชาการทหารเรอในตางประเทศมากอนกรมหลวงชมพรฯแลวดงน คนทหนง (คนแรก) คอ นาย ฉาง แสง - ชโต (หลวงประดยตนาวายทธ, พระประดยตนาวายทธ,พระยาราชวงสรรค,นายพลเรอเอกพระยามหาโยธา) ในเยาววยไดศกษาเลาเรยนอยทโรงเรยนในพระบรมมหาราชวง ปรากฏวา สำาเรจวชาเบองตน โดยสอบ ไดคะแนนเยยมถงขนาดพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวจงทรงกรณาโปรดเกลาฯ ใหไปศกษาวชาการทหารเรอณประเทศองกฤษเรมการศกษาวชาการทหารเรอเมอพ.ศ.๒๔๒๕สำาเรจการศกษาเมอวนท๑มนาคมพ.ศ.๒๔๓๐ไดรบปรญญาโท(Master)เกยรตนยมพเศษสำาหรบเรอหลวงคอรเวทสอบความรไดเปนMateของBoardofTradeแหงนครลอนดอนสอบความรวชาปนและการนำารองชน๓ไดจากปอรตสมท รบราชการอยในราชนาวองกฤษตงแตวนท ๑เมษายนพ.ศ.๒๔๓๐จนถงวนท๕เมษายนพ.ศ.๒๔๔๐

38 นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘

เปนเวลา๑๐ปรวมเวลาระหวางศกษาดวยอยในองกฤษนานถง๑๕ป คนทสองคอม.ร.ว.พณสนทวงศ(หมอมไพชยนตเทพ,นายพลเรอตรพระยานาวาพลพยหรกษ) เมออายได๑๔ปไดเดนทางไปศกษายงตางประเทศวนท๑เมษายนพ.ศ.๒๔๒๗ไดเขาศกษาวชาทหารเรอทโรงเรยนนายเรอประเทศเดนมารก สำาเรจการศกษาสอบไลวชาในโรงเรยนทหารเรอประเทศเดนมารกไดรบประกาศนยบตรชนสงเมอปพ.ศ.๒๔๓๓ ในป พ.ศ.๒๔๓๔ จบการศกษาวชาทหารเรอ มาจากประเทศเดนมารก ไดเขารบราชการเปนรอยตร ในกรมทหารเรอ แตกไมสามารถปรบปรงการงานตาง ๆ ใหดขนได เพราะยงมยศตำาและวยวฒนอย ขาราชการ

นายพลเรอเอก พระยามหาโยธา(ฉาง แสง-ชโต)

นายพลเรอตร พระยานาวาพลพยหรกษ(ม.ร.ว.พณ สนทวงศ)

นายพลเรอเอก พระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจาอาภากรเกยรตวงศกรมหลวงชมพรเขตอดมศกด

เกาทมวยวฒและตำาแหนงสงกวายงมอยเปนจำานวนมาก คนทสาม คอ พระองคเจาอาภากรเกยรตวงศ (นายพลเรอเอก พระเจาบรมวงศเธอ พระองศเจาอาภากรเกยรตวงศกรมหลวงชมพรเขตอดมศกด)เสดจออกจากกรงเทพฯเมอวนท๒๐สงหาคมพ.ศ.๒๔๓๖ทรงศกษาวชาการทหารเรอในประเทศองกฤษใชเวลาศกษาอย ๖ ปเศษ เสดจกลบถงประเทศสยาม เมอวนท ๑๑ มถนายน พ.ศ.๒๔๔๓ ฉะนนพระประวตของ กรมหลวงชมพรฯ ทถกตองเกยวกบการศกษาวชาการทหารเรอในตางประเทศตองเปนดงน “พระองคเจาอาภากรเกยรตวงศ เปนพระเจา ลกยาเธอในรชกาลท ๕ พระองคแรก ทศกษาวชาการทหารเรอ ณ ตางประเทศ”

นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘ 39

เอกสารประกอบการเขยน ๑.หนงสอ“ปอมพระจลจอมเกลา”ทระลกในวโรกาสเสดจพระราชดำาเนนทรงเปดพระบรมราชานสาวรยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวณปอมพระจลจอมเกลาจงหวดสมทรปราการ๑๙มกราคมพทธศกราช๒๕๓๖ ๒.หนงสอ“กรณพพาทระหวางไทยกบฝรงเศสและการรบทปากนำาเจาพระยาร.ศ.๑๑๒”เรยบเรยงโดย พลเรอตรแชนปจจสานนทนาวาเอกสวสดจนทน ๓.หนงสอ“สมดภาพเหตการณร.ศ.๑๑๒”โดยไกรฤกษนานา ๔.หนงสอ“วกฤตการณร.ศ.๑๑๒ปอมพระจลจอมเกลากบการรกษาเอกราชของชาต”โดยรองศาสตราจารยวฒชยมลศลป ๕.นตยสารนาวกศาสตรเดอนตลาคม๒๕๑๒เรอง“ประวตปอมพระจลจอมเกลา” ๖.หนงสอ“ปกณณกะในรชกาลท๕”โดยนายแพทยนวรตนไกรฤกษ ๗.หนงสอ“รอยเรยงเวยงวง”โดยกตตพงษวโรจนธรรมากร ๘.หนงสอ“๑๐๐ปการเสดจพระราชดำาเนนทรงเปดโรงเรยนนายเรอ” ๙.หนงสอ“ประวตศาสตรไทยยคกอนประวตไทยถงสนอยธยา”ภาควชาประวตศาสตรมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒสงหาคม๒๕๒๘ ๑๐.หนงสอ“ราชวงศบานพลหลวง”โดยบญชยใจเยน ๑๑.หนงสอ“ราชนผพลดแผนดน:เมอพมาเสยเมอง”แปลโดยสภตราภมประภาสจากหนงสอTHEKINGINEXILE:THEFALLOFTHEROYALFAMILYOFBURMA“โดยSUDHASHAH(สดาหชาห) ๑๒.หนงสอ“พระมหากษตรยแหงกรงรตนโกสนทร”ผเขยนวฒชยมลศลปและคณะ ๑๓.หนงสอ“รอยใจไทยภกดพระบรมราชจกรวงศ”โดยสมาคมจตวทยาความมนคงแหงประเทศไทย ๑๔.หนงสอ“สมเดจพระเจาตากสนมหาราช”โดยมลนธอนรกษโบราณสถานในพระราชวงเดม ๑๕.หนงสอ“สามกรง”โดยพระราชวรวงศเธอกรมหมนพทยาลงกรณ(น.ม.ส.) ๑๖.หนงสอ“ชวตและงานสนทรภ”พระนพนธสมเดจกรมพระยาดำารงราชานภาพ ๑๗.หนงสอ“พระมหากรณาธคณสมเดจพระปยมหาราชททรงมตอกองทพเรอ”พทธศกราช๒๕๔๖ ๑๘.นตยสารนาวกศาสตรเดอนตลาคม๒๕๑๒เรอง“ปยมหาราชนสรณ”โดยนาวาตรออนบญญพนธ ๑๙.หนงสอ“ศรสวรนทรานสรณย”จดพมพโดยมลนธสมเดจพระพนวสสาอยยกาเจา ๒๐. หนงสอ “บนทกความทรงจำาของ หมอมเจาจงจตรถนอม ดศกล” ทระลกในการพระราชทานเพลงศพ หมอมเจาจงจตรถนอมดศกล๒พฤศจกายน๒๕๒๑ ๒๑.หนงสอ“อนสรณในงานพระราชทานเพลงศพพล.ร.ต.พระยาหาญกลางสมทรร.น.(บญมพนธมนาวน)๑กรกฎาคม๒๕๑๗๒๒. หนงสอ “เครองราชปโภค และพระราชฐาน”พมพในงานพระเมร พลเอก สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาชยนาทนเรนทรวนท๒๙มกราคมพทธศกราช๒๔๙๕๒๓.หนงสอ“เรองเฉลมพระยศเจานาย”เลม๑และเลม๒ของกรมศลปากร๒๔.หนงสอ“สามวง”โดยประยทธสทธพนธ ๒๕.หนงสอ“หลกเมอง”ปท๒๒ฉบบท๒๖๔เดอนมนาคมพ.ศ.๒๕๕๖เรอง“ผหญงของโลก”โดยจฬาพชมณวงศ๒๖. แผนพบการแสดงประกอบแสง เสยง และฟอนรำา เรอง “คตไทย” ของสมาคมนสตเกาจฬาลงกรณมหาวทยาลยในพระบรมราชปถมภณสวนอมพรวนท๒๓ตลาคมพ.ศ.๒๕๑๓

40 นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘

๒๗.หนงสอ“ประชมพระนพนธพนพศมยดศกล”เลม๑เรอง“เหตการณในร.ศ.๑๑๒และเรองเสยเขตแดนในร.๕”โดยหมอมเจาพนพศมยดศกล ๒๘.หนงสอ“บรษรตน”พมพเปนอนสรณในงานพระราชทานเพลงศพมหาเสวกเอกพระยาบรษรตนราชพลลภ(นพไกรฤกษ)วนท๙กรกฎาคมพทธศกราช๒๕๐๑ ๒๙.หนงสอ“จดหมายเหตเสดจประพาสยโรปร.ศ.๑๑๖โดยพระยาศรสหเทพ(เสงวรยศร) ๓๐.หนงสอ“สงทขาพเจาพบเหน”โดยหมอมเจาพนพศมยดศกลพมพในงานพระราชทานเพลงศพหมอมเจาพนพศมยดศกลวนท๒๓สงหาคมพ.ศ.๒๕๓๓ ๓๑.www.okanation.net ๓๒.www.supremecourt.or.th ๓๓.real-hopeless.blogspot.com ๓๔.www.trueplookpanya.com ๓๕.วกพเดยสารานกรมเสรขอบคณ ๑.พลตรหมอมราชวงศศภวฒยเกษมศรนกประวตศาสตรดเดนทชวยกรณาสงหนงสอ“เครองราชปโภคและพระราชฐาน”มาใหเปนขอมลในการเขยนและแนะนำาเรอง“ประตตนสน”จนไดทราบความจรงวา“ประตตนสน” นนคอ“ประตสรสนทร” ๒. คณ เมธน จระวฒนา นกโบราณคดชำานาญการ กลมวจยและพฒนางานโบราณคด กองโบราณคด กรมศลปากรทชวยกนเดนหา“ประตตนสน”และ“อฏฏวจารณศาลา”ในพระบรมมหาราชวงจนพบ ๓.นาวาเอกทองยอยแสงสนชยเปรยญธรรม๙ประโยค(สำานกวดมหาธาตราชบร)ศาสนศาสตรดษฎบณฑต กตตมศกด อดตผอำานวยการกองอนศาสนาจารย กรมยทธศกษาทหารเรอ และนาวาเอก เกษม กจกระจาง รองผอำานวยการกองอนศาสนาจารยกรมยทธศกษาทหารเรอในปจจบนทชวยเปนทปรกษาในการเขยนบทความเรองน ๔.ทกๆ ทานทเขยนหนงสอดงมพระนามและนามปรากฏอยใน“เอกสารประกอบการเขยน”ซงทำาใหผมไดอานไดศกษาและไดนำามาเปนขอมลในการเขยนบทความเรอง“เจบนานนกหนายนตย”ไดจนจบ

นาวกศาสตร  ปท ๙๘ เลมท ๘ สงหาคม ๒๕๕๘ 41