“สาส์นบนศิลา” · จากเหตุการณ์ความไม่สงบ ร.ศ.112 ในหลวงรัชกาลที่ 5 ทรงโปรดให้รื้อพระที่นั่งสำาคัญมาสร้างในพระราชวัง

อาจารย ดร.สรนาร เงนเจรญ มหาวทยาลยบรพา วทยาเขตสระแกวชยฤกษ ตงเฮงเจรญมหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตศรราชา

บทนำา :

“ ถนสขกายสขดวย ถนด จตรโปรงปราศราค ชมชน

สองสขแหงชาวส-ชงเกาะ นแฮ อายยอมยนพน แตรอยเรอนรม ”

พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (ร.5)

พระราชนพนธขางตนเปนทประจกษชดวา เกาะสชง อำาเภอศรราชา จงหวดชลบร เปนสถานทซงม

บรรยากาศด ทศนยภาพทางทะเลสวยงาม จนครงหนงเคยเปนทตงของพระราชฐานบนเกาะแหงแรกของไทย ซง

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระราชทานนามวา พระจฑาธชราชฐาน ตามพระนามของพระโอรสท

ประสต ณ เกาะสชง แหงน

“สาสนบนศลา” ศลาจารก ณ พระจฑาธชราชฐาน

กบการเสอมสภาพจากสงแวดลอม

29ปท 21 ฉบบท 3 กรกฎาคม-กนยายน 2560

30 วารสารสงแวดลอม ENVIRONMENTAL JOURNAL

ในอดต พระจฑาธชราชฐาน ประกอบดวย พระทนง 4 องค พระตำาหนก 14 หลง และศาลา 1 หลง ภายหลง

จากเหตการณความไมสงบ ร.ศ.112 ในหลวงรชกาลท 5 ทรงโปรดใหรอพระทนงสำาคญมาสรางในพระราชวง

สวนดสต ไดแก พระทนงมนธาตรตนโรจน และพระราชทานนามใหมวา พระทนงวมานเมฆ ปจจบน ทเกาะสชงจง

เหลอเพยงแตฐานของพระทนงดงกลาวเทานน สำาหรบสงปลกสรางอนตางผพงเสอมสภาพไปตามกาลเวลา อยางไร

กตาม บนเกาะสชงยงคงปรากฏสงปลกสรางทสำาคญหลายแหง ไดแก สะพานอษฎางค เรอนไมรมทะเลหรอ

เรอนขนมปงขง เรอนวฒนา เรอนผองศร เรอนอภรมย และเจดยพระอโบสถวดอษฎางคนมตร แผนผงทตงและ

สงปลกสรางสำาคญทปจจบนยงปรากฏอยในพระจฑาธชราชฐาน แสดงไดดงรปภาพท 1 และรปภาพท 2

รปภาพท 2 สงปลกสรางทสำาคญภายในพระจฑาธชราชฐาน

ก. สะพานอษฎางคนมตร ข. เรอนไมรมทะเล ค. เรอนวฒนาง. เรอนผองศร จ. เรอนอภรมย ฉ. เจดยพระอโบสถอษฎางคนมตร

รปภาพท 1 แผนผงภายในพระจฑาธชราชฐาน

ทมา: ดดแปลงจาก ศนยสงเสรมวฒนธรรมแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย (ม.ป.ป.)


สงปลกสรางทยงคงเหลออยบนเกาะสชงมความพเศษของสถาปตยกรรมและรปแบบศลปะอนเปน

เอกลกษณทแตกตางกน โดยเฉพาะอยางยง เจดยพระอโบสถวดอษฎางคนมตร ซงมรปแบบสถาปตยกรรม

แบบโกธค (Gothic Architecture) ดานบนเปนอาคารรปทรงกลมมเจดยแบบลงกา ดานหนาปลกตน

พระศรมหาโพธทนำาหนอมาจากเมองพทธคยา ประเทศอนเดย ซงเปนการสะทอนถงการผสมผสานศลปะไดอยาง

ยอดเยยม โดยรอบของพระเจดยยงเรยงรายไปดวยศลาจารกถง 8 หลก (ดงรปภาพท 3) ซงดานหนาของศลาจารก

สลกขอความอนเปนคำาสอนทางศาสนาทมคณคา ตวอยางแสดงไดดงรปภาพท 4

รปภาพท 3 การจดเรยงของศลาจารกรอบเจดยพระอโบสถ วดอษฎางคนมตร

รปภาพท 4 คำาสอนบนศลาจารก


จากการศกษาศลาจารกดงกลาวดวยเครอง X-ray diffraction (XRD) พบวา ศลาจารกทำามาจากหนทนำา

มาจากลานหนบรเวณขางเคยง ซงเปนหนในกลมหนปนทม Calcite (CaCO3) Calcium silicate (CaSiO

3) และ

Actinolite [Ca2(Mg,Fe)

5Si

8O

22(OH)

2] เปนองคประกอบหลก (Ngencharoen, 2008) ซงสอดคลองกบผลการ

สำารวจเอกสารทพบวา พนทเกาะสชงประกอบดวยหนปน (พงศสนต ยาวไชย, 2556) ทเกดจากการทบถมของสงม

ชวตในทะเล (Payton, 1988) และการตกตะกอนทางเคมของนำาทะเลเปนชน ๆ ทเรยกวา หนตะกอน หรอหนชน

ซงเสอมสภาพไดจากปจจยทางกายภาพ เชน ความรอน แสง ลม ไอนำาทะเล รวมทงปจจยทางชวภาพ เชน พช สตว

และมนษย เปนตน แตอยางไรกตาม จากการศกษาของ Ngencharoen (2008) พบวา ปจจยสำาคญทสงผลใหศลา

จารกทเจดยพระอโบสถอษฎางคนมตร ซงอยบนพนทสงกวาระดบนำาทะเลราว 40 เมตร เกดการเสอมสภาพ เปน

ผลมาจากปจจยทางกายภาพทเกยวของกบสภาวะอากาศเปนสำาคญ ขอบงชขางตนมาจากผลงานวจยทดำาเนนการ

วเคราะหระดบการเสอมสภาพของศลาจารกโดยการประมวลผลภาพดวยคอมพวเตอร โดยเรมตนจากการจำาลอง

ศลาจารกทง 8 หลก เปนภาพ 3 มต (3D Model) จดวางในแผนผงตามมาตราสวนทเทยงตรง จากนนจงจำาลอง

การตกกระทบของแสงอาทตยตามวงจรเคลอนทของดวงอาทตย เพอคำานวณความเขมแสงทตกกระทบบนศลาจารก

แตละดาน แลวจงตรวจสอบความถกตองของความเขมแสงดงกลาวดวยคาการวดแสงภาคสนามแลวแปลผลภาพท

ไดเปนภาพขาวดำา เพอคำานวณหาระดบการเสอมสภาพ (weathering degree; WD) ของศลาจารก

ทงน การจำาแนกระดบการเสอมสภาพของศลาจารกทประเมนจากคาการเสอมสภาพ ใหผลการเสอมสภาพ

จำาแนกเปน 3 กลม ตามระดบการเสอมสภาพ คอ กลมท 1 ระดบการเสอมสภาพมากทสด รองลงมา คอ กลมท 2

และกลมท 3 ตามลำาดบ (ตารางท 1) ผลการวเคราะหระบคาของระดบการเสอมสภาพและแสดงใหเหนภาพของ

ศลาจารกดานซาย ขวา หนา และหลงของศลาจารก ในรปแบบ 3 มต ซงขอมลดงกลาวใหผลวา ศลาจารกหลกท

1, 2, 3, 5, 7 และ 8 มการเสอมสภาพมากกวา ศลาจารกหลกท 6 และหลกท 4 ตามลำาดบ

เกาะสชง


ระดบการเสอมสภาพ ลำาดบทของศลาจารก คาการเสอมสภาพ

ระดบท 1WD ± 0.95 – 1.00

หลกท 1 WD = 0.953 ± 0.004

หลกท 2 WD = 0.991 ± 0.006

หลกท 3 WD = 1.00 ± 0.005

หลกท 5 WD = 0.952 ± 0.007

หลกท 7 WD = 0.948 ± 0.005

หลกท 8 WD = 0.949 ± 0.004

ระดบท 2WD ± 0.70

หลกท 6 WD = 0.699 ± 0.004

ระดบท 3WD ± 0.53

หลกท 4 WD = 0.534 ± 0.003

ทมา: Ngencharoen (2008)

ตารางท 1 ระดบและลกษณะการเสอมสภาพของศลาจารกรอบเจดยพระอโบสถอษฎางคนมตร


ผลการเสอมสภาพของศลาจารกมความสมพนธกบระดบความเขมแสงและระยะเวลาทแสงตกกระทบ

กลาวคอ ระดบแสงทศลาจารกไดรบในชวงบายมความรอนสงกวาแสงในชวงเชา สงผลใหเกดการเสอมสภาพมากขน

ทงน ศลาจารกทสรางจากหนปนมความพรนจงสามารถดดซบความชนในบรรยากาศหรอนำาฝนไว ทำาใหศลาจารก

เปยกและมความชน เมอศลาจารกไดรบแสงอาทตยทเปนแหลงพลงงานของรงสความรอนจะเกดการนำาความรอน

(conduction) สศลาจารก ทำาใหความชนหรอนำาระเหยออกจากศลาจารก แตดวยองคประกอบทแตกตางกนใน

หนปนจงสงผลตออตราการระเหยทแตกตางกน เนอหนปนจงหดและขยายตวไมเทากน การแหงจากแสงอาทตย

และเปยกจากความชนหรอนำาฝนจะเกดขนเปนวฏจกรแหงและเปยก สลบกนไปมาตอเนองเปนระยะเวลานาน โดย

มผลทำาใหพนธะเคมระหวางโมเลกลหนปนทผวหนาศลาจารกเสอมลง ความแขงแรงของวสดจะลดลง จนกระทง

สกกรอนไปในทสด โดยรปแบบการสกกรอนของหนปนทเกดขน แสดงไดดงรปภาพท 5

จากการศกษายงพบขอสงเกตเพมเตมทสนบสนนวา แสงมผลตอการเสอมสภาพของศลาจารก กลาวคอ ใน

ทางทฤษฎ ระยะเวลาเฉลยทศลาจารกจะไดรบแสงในแตละวน นบตงแตดวงอาทตยขนกระทงดวงอาทตยตก เทากบ

10 ชวโมง แตในสภาพจรงของพนทพบวา

ศลาจารกบางหลกไดรบแสงไมถง 10 ชวโมง

หรอไดรบแสงในระยะเวลาทแตกตางกน

กลาวคอ ในชวงเชาตนพระศรมหาโพธจะให

รมเงากบศลาจารกหลกท 4 ในขณะทชวง

บายศลาจารกหลกท 4 และหลกท 6 จะไดรบ

รมเงาจากเจดยพระอโบสถ นอกจากน หลก

ฐานจากภาพถายในอดตยงแสดงใหเหนวา

เคยมตนไมหลงศลาจารกหลกท 4 และหลกท

6 อกดวย จากเหตดงกลาวจงทำาใหศลาจารก

หลกท 4 และหลกท 6 เกดการเสอมสภาพชา

กวาศลาจารกหลกอน ๆ

รปภาพท 5 ลกษณะการสกกรอนทผวหนาของศลาจารก

ทมา: ดดแปลงจาก Fitzner et al.(1996)

รปภาพท 6 เจดยพระอโบสถอษฎางคนมตรในอดต

ทมา: กรมศลปากร อางถงใน ผจดการ ออนไลน (2554)


ในภาวะขางตน ลมยงเปนปจจยกายภาพทมผลตอการเสอมสภาพของศลาจารกดวย เนองจากลมทำาใหการ

ระเหยเกดเรวขน อกนยหนง คอ ลมเปนปจจยเรงวฎจกรเปยกสลบแหง (Lubelli et al., 2006) และยงพดพาไอนำา

ทะเลไปสโบราณสถานรมทะเลได (Cataldo et al., 2005) ซงผลกระทบทเกดจากเกลอของไอนำาทะเล ปรากฏผล

ชดเจนจากการทดสอบการตกสะสมของเกลอทผวศลาจารก และการทดสอบการเสอมสภาพของหนปนดวยการ

จำาลองวฏจกรเปยกสลบแหงของหนปนจากลานจลจอมเกลาซงเปนแหลงหนทใชสรางศลาจารก ผลการศกษาเปรยบ

เทยบระหวางการเปยกนำาจดและการเปยกนำาทะเลของหนปน พบวา เมอหนปนเปยกนำาทะเล จะมคราบของเกลอ

ปรากฏทผว ทงยงพบจดสนำาตาลและเปนคราบสเหลองในเนอหนมากกวาหนปนททดสอบการเสอมสภาพจากนำา

จด ซงลกษณะการเสอมสภาพจากนำาทะเลของหนปนดงกลาวเหมอนกนกบลกษณะการเสอมสภาพของศลาจารก

แสดงไดดงรปภาพท 7

ผลการวเคราะหองคประกอบของหนปนทผานการทดสอบการเสอมสภาพดวยนำาทะเล และผลของ Diffractogram

พบวา หนปนมองคประกอบของ Calcite (CaCO3), Actinolite [Ca

2(Mg,Fe)

5Si

8O

22(OH)

2], Silicon (Si), Sodium

Calcium Silicate (Na2CaSiO

4) และ Albite, Calcian, Orderd [(Na,Ca) Al(Si, Al)

3O

8 ในขณะทหนปนททดสอบ

การเสอมสภาพดวยนำาจดพบเพยง Calcite, Actinolite และ Calcium silicate เทานน ซงการทหนปนมเหลกเปน

องคประกอบจงเปนผลใหเกดปฏกรยาออกซเดชนขน ทำาให Ferrus (Fe2-) เปลยนเปน Ferric (Fe3+) หรอ Red iron

oxide จงเปนผลทำาใหเกดคราบหรอจดสนำาตาลในหนปน

จากขอมลขางตนสามารถสรปไดวา การเสอมสภาพของศลาจารกหนปนทตงกลางแจงรอบเจดยพระอโบสถ

อษฎางคนมตรในพระจฑาธชราชฐาน เปนผลมาจากอทธพลจากแสงทนำาพาความรอน และความชนในบรรยากาศซงม

เกลอจากนำาทะเลโดยมลมเปนตวพดพา เกดการตกสะสมบนหนและแทรกซมอยในชองวางของเนอหนปน แลวทำา

ปฏกรยาเคมกอใหเกดการเสอมสภาพ ดงจะเหนเปนจดสนำาตาล ปรากฏคราบเกลอบนพนผวศลาจารก และศลาจารก

เกดการกะเทาะและสกกรอน ดวยภาวการณดงกลาว ทำาใหศลาจารกเสอมสภาพไปจนในทสด สาสนบนศลาจารก

จะคอย ๆ เลอนหาย และศลาจะไมปรากฏรอยจารกอกตอไป

รปภาพท 7 ลกษณะการเสอมสภาพของหนปน

ก. ทดสอบดวยนำาจด ข. Blank ค. ทดสอบดวยนำาทะเล ง. การเสอมสภาพของศลาจารก


ทงน การชะลอการเสอมสภาพของศลาจารก สามารถดำาเนนการได 2 แนวทาง คอ การเคลอบศลาจารกดวยสารกนนำา

(water repellent) และการกำาบงศลาจารก โดยทงสองแนวทางมวตถประสงคเพอลดความรนแรงทเกดจากวฏจกร

เปยกสลบแหงของศลาจารก หรอการลดความรนแรงจากวฏจกรเปยกทมาจากความชนในบรรยากาศหรอนำาฝน

(สบพงศ จรรยสบศร, ม.ป.ป.; สำานกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย, 2556) รวมทงวฏจกรแหงจากความรอน

ทมาพรอมกบแสงอาทตย โดยการใชสารกนนำา ชนดไมมนวาวเพอคงไวซงลกษณะของแทหรอดงเดม (authenticity)

ซงสารกนนำาจะทำาหนาทปองกนหรอลดความชนจากบรรยากาศหรอนำาฝนทจะแทรกซมเขาสภายในเนอหนปนของ

ศลาจารก (รปภาพท 8)

เมอความชนแทรกซมสศลาจารกนอยลง อตราการระเหยของนำาจากเนอหนปนจะตำาลง ทำาใหการขยายตว

จากความชนและหดตวจากความรอนขององคประกอบหรอสารประกอบในหนปนเกดนอยลง สงผลใหอตราการ

เปลยนแปลงเกดลดลง การเสอมสภาพของหนปนจงลดลงดวย นอกจากน การปองกนมใหความชนหรอนำาแทรกซม

ไปยงภายในเนอหนยงลดโอกาสทเกลอจากไอนำาทะเลจะทำาปฏกรยาเคมทเรงใหหนเสอมสภาพไดเรวขนดงทกลาวไว

ขางตนอกดวย

ในทำานองเดยวกน การกำาบงศลาจารก จะเปนการชะลอการเสอมสภาพของศลาจารกซงเปนวธตดวฏจกร

เปยกสลบแหงเชนกน โดยสามารถดำาเนนการไดทงทางตรง เชน การทำาหลงคาหรอฉากกนใหกบศลาจารก หรอโดย

ทางออม เชน การใชเงาจากสงปลกสรางหรอตนไม การใชสงกำาบงตาง ๆ นจะลดโอกาสการสมผสความชนหรอนำาฝน

ปองกนความรอนจากแสงอาทตย อกทงยงลดกระแสลมทจะมาปะทะกบศลาจารกโดยตรง จงเปนผลใหความ

รนแรงของวฏจกรเปยกสลบแหงลดลงไดเชนเดยวกน แตอยางไรกตาม หากใชรมเงาจากสงปลกสรางหรอตนไม ควร

ตองเลอกตำาแหนงการจดวางใหถกตอง และพงระวงมใหสงปลกสรางหรอตนไมดงกลาวสมผสศลาจารกซงอาจทำาให

ศลาจารกแตกหกได

รปภาพท 8 การปองกนความชนของหนปนดวยสารกนนำา

ก. หนปนทไมไดทาสารกนนำา (blank) ข. หนปนททาสารกนนำา

ทมา: IndiaMART InterMESH (2017)


เอกสารอางอง

ภาษาไทย

ผจดการ ออนไลน. 2554. กรมศลปเตรยมบรณะพระจฑาธชราชฐาน พระราชวงฤดรอน ร.5 เปนสถานท

ทองเทยว [ออนไลน]. แหลงทมา: http://www.manager.co.th/Local/ViewNews .aspx?News-

ID=9540000113232 [5 เมษายน 2560]

พงศสนต ยาวไชย. 2556. ทรพยากรแรจงหวดชลบร. กรงเทพมหานคร: สำานกทรพยากรแร กรมทรพยากรธรณ.

ศนยสงเสรมวฒนธรรมแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. ม.ป.ป. พพธภณฑพระจฑาธชราชฐาน เกาะสชง จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย [แผนพบ]. กรงเทพมหานคร: ศนยสงเสรมวฒนธรรมแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สำานกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย. 2556. คมอการดแลรกษาศาสนสถาน: ภาคท 2 การทำานบำารงวด ศาสน

สถาน ศาสนวตถ และศลปวตถ [ออนไลน]. แหลงทมา: http://www.crownproperty.or.th/media/

Recommended%20Books/59-06-042_001-32672dpi_2.pdf [7 เมษายน 2560]

สบพงศ จรรยสบศร. ม.ป.ป. เทคนคการซอมแซมอาคารอนรกษและโบราณสถาน (ปญหาความชนในอาคาร)

[ออนไลน]. แหลงทมา: http://suebpong.rmutl.ac.th/conweb/technic04.htm [7 เมษายน 2560]

ภาษาองกฤษ

Cataldo, R., Donno, A.D., Nunzio, G.D., Leucci, G., Nuzzo, L., Siviero, S. 2005. Integrated Methods

for Analysis of Deterioration of Cultural Heritage: The Crypt of “Cattedrale di Otranto”.

Journal of Cultural Heritage 6: 29 - 38.

Fitzner, B., Heinrichs, K., and Volker, M. 1996. Model for Salt Weathering at Maltese Globigerina

Limestones. In: ZEZZA, F. (ed.) Origin, Mechanisms and Effects of Salt on Degradation of

Monuments in Marine and Continental Environments Proceedings, European Commission

Research Workshop on Protection and Conservation of the European Cultural

Heritage, Research Report 4: 333–344. Bari, Italy.

IndiaMART InterMESH. 2017. Water Repellent Additive [Online]. Available form: https://www.

indiamart.com/proddetail/water-repellent-additive-7668732997.html [7 April 2017]

Lubelli, B., Hees, R.P.J.V. and Groot, C.J.W.P. 2006. The Effect of Environmental Conditions on

Sodium Chloride Damage: a Step in the Development of an Effective Weathering Test.

Studies in Conservation 51: 41-56.

Payton, T. 1998. Limestone rocks [Online]. Available from: https://books.google.co.th/books?id=

X_7uCAAAQBAJ&pg=PA829&lpg=PA829&dq=Payton,+T.+1998.+Limestone+rocks&-

sour...%2C%20T.%201998.%20Limestone%20rocks&f=false [4 April 2017]

Sirinaree Ngencharoen. 2008. Biotic and Abiotic Factors Affecting Deterioration of Chudhadhuj

Palace Museum. Dissertation for the Degree of Doctor of Philosophy Program in Environ-

mental Science (Interdisciplinary Program). Graduate School. Chulalongkorn University.

Documents