Embed Size (px)
Citation preview
© E drejta e autorit: Armela Kromiçi Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje, huapërdorje, shfrytëzim, transmetim, regjistrim, ruajtje, depozitim, përdorje, dhe çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cënues me çfarëdolloj mjeti dhe forme pa lejën përkatëse me shkrim të autorit.
ii
Falënderim dhe mirënjohje!
Dëshiroj të falënderoj pa masë, udhëheqësen shkencore të këtij punimi, Prof. As. Dr. Argita
Malltezi, për përkrahjen dhe mirëkuptimin e vazhdueshëm, pa ndihmën dhe inkurajimin e së
cilës, do të ishte e vështirë t’ia dilja mbanë. E falënderoj për këshillat e vyera profesionale dhe
morale, gjatë etapave të trajtimit të këtij punimi.
Falënderimet e mia i shkojnë Profesorëve të Fakultetit të Drejtësisë, Universiteti i Tiranës,
kolegëve të Departament Civil, që më ndihmuan në këtë rrugëtim të vështirë, veçanërisht
Silvana Çinari, Eniana Qarri dhe Xhensila Kadi, për gjetjen e disa burimeve të rëndësishme të
literaturës dhe mbështetjen e pakursyer.
Në fund, një falënderim i veçantë për familjen time, e cila në kohën e impenjimit tim ka pasur
të gjithë mirëkuptimin e nevojshëm, që më është dashur për të finalizuar këtë punim.
Me mirënjohje!
Armela Kromiçi
iii
TABELA E PËRMBAJTJES
Falënderim dhe mirënjohje .................................................................................................... ii
Tabela e përmbajtjes ............................................................................................................. iii
Lista e shkurtimeve............................................................................................................. viii
Hyrje ......................................................................................................................................x
Metodologjia ........................................................................................................................ xi
Prezantim i shkurtër i punimit ............................................................................................. xiii
KAPITULLI I
NJË VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM MBI QEVERISJEN E MIRË TË SHOQËRIVE
TREGTARE
1. Përse është e rëndësishme qeverisja e mirë e shoqërive tregtare .......................................1
2. Përkufizime të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare ....................................................4
3. Teoritë mbi qeverisjen e mirë të korporatave ...................................................................6
3.1. Teoria e agjencisë (agency theory) ............................................................................7
3.2. Teoria e kostove të transaksionit (transaction cost) ...................................................9
3.3. Teoria e stakeholders (grupet e interesit)................................................................. 11
3.4. Teoria e administrimit (stewardship theory) ............................................................ 12
4. Parimet e OECD-së ....................................................................................................... 13
4.1. Risi në fushën e parimeve të qeverisjes së mirë të korporatave ............................... 18
5. Qeverisja e mirë e korporatave në legjislacionin europian .............................................. 19
5.1. Aspekte që i referohen këshillit (të administrimit/mbikëqyrës)................................ 20
5.2. Roli i aksionarëve ................................................................................................... 21
6. Qeverisja e mirë e shoqërive tregtare në legjislacionin shqiptar..................................... 23
6.1. Roli i grupeve të interesit në qeverisjen e shoqërisë tregtare sipas legjislacionit
shqiptar. Kreditorët ........................................................................................................... 25
6.2. Roli i punëmarrësve në qeverisjen e shoqërive tregtare ........................................... 26
6.3. Kodi i drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare në Shqipëri .............................. 27
6.3.1. Parimet e përgjithshme për shoqëritë aksionare me ofertë private të
dimensioneve të vogla dhe të mesme ............................................................................. 27
6.3.2. Parimet e përgjithshme për shoqëritë aksionare me ofertë private të
dimensioneve të mëdha ................................................................................................. 29
KAPITULLI II
MBIKËQYRJA E TREGJEVE FINANCIARE JO BANKARE
1. Iniciativa e lirë ekonomike dhe konkurrenca në epokën e globalizimit ........................... 31
2. Tregu financiar jo-bankar sipas legjislacionit shqiptar ................................................... 34
2.1. Tregu i sigurimeve dhe tregu i pensioneve suplementare ........................................ 35
2.2. Tregu i letrave me vlerë .......................................................................................... 37
2.2.1. Platforma shumëpalëshe e tregtimit, MTF ....................................................... 39
2.2.2. Licencimi dhe mbikëqyrja e Bursës së Titujve nga Autoriteti .......................... 40
2.2.3. Operatorë të tjerë që operojnë në tregun e letrave me vlerë .............................. 42
3. Roli i AMF-së në mbikëqyrjen e tregut financiar jo bankar shqiptar .............................. 43
3.1. Bordi i AMF-së ...................................................................................................... 44
3.2. Kompetencat e kryetarit të bordit ............................................................................ 47
3.3. Kompetencat e drejtorit të përgjithshëm ekzekutiv.................................................. 47
3.4. Kompetencat e anëtarëve të tjerë të bordit .............................................................. 48
iv
4. Legjislacioni amerikan dhe europian për mbikëqyrjen e tregjeve financiare jo bankare .. 48
4.1. Mbikëqyrja e tregut financiar sipas modelit amerikan ............................................. 50
4.2. Mbikëqyrja e tregut financiar sipas legjislacionit europian ...................................... 51
5. Skandali Lehman Brothers............................................................................................. 53
KAPITULLI III
ASPEKTE TË QEVERISJES SË MIRË TË SHOQËRIVE TREGTARE NË TREGJET
FINANCIARE
1. Tregjet financiare. Bursa ............................................................................................... 56
1.1. Organizimi i tregjeve financiare jo bankare ............................................................ 57
1.2. Llojet e tregjeve financiare ..................................................................................... 58
2. Shërbimet financiare dhe operatorët ekonomikë që i ofrojnë këto shërbime ................... 61
2.1. Subjektet që ofrojnë shërbime financiare. Ndërmjetësit financiarë .......................... 63
a) Brokeri ................................................................................................................... 64
b) Dealeri ................................................................................................................... 64
2.1.1. Subjektet që ofrojnë shërbime financiare në tregun europian. Shoqëritë e
investimit ...................................................................................................................... 65
2.1.2. Subjektet që ofrojnë shërbime financiare në tregun financiar jo bankar shqiptar
………………………………………………………………………………….66
2.2. Kapitali i shoqërive të investimeve një krahasim ndërmjet legjislacionit europian dhe
atij shqiptar ....................................................................................................................... 67
2.2.1. Kapitali i shoqërive komisionere sipas legjislacionit shqiptar ........................... 68
2.3. Disa ndër aspektet kryesore të subjekteve që operojnë në tregun financiar jo bankar
………………………………………………………………………………………69
2.3.1. Licencimi i shoqërive komisionere sipas ligjit shqiptar .................................... 70
3. Mbrojtja e investitorëve të vegjël të shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar
sipas legjislacionit europian .................................................................................................. 71
3.1. Mbrojtja e investitorëve të vegjël të shoqërive që operojnë në tregun financiar jo
bankar sipas legjislacionit shqiptar .................................................................................... 73
4. Eksperienca amerikane e qeverisjes së mirë të korporatave në tregjet financiare jo
bankare ................................................................................................................................. 74
5. Eksperienca europiane e qeverisjes së mirë të korporatave në tregjet financiare jo bankare
krahasuar me legjislacionin shqiptar ..................................................................................... 77
5.1. Prospectus Directive dhe legjislacioni shqiptar mbi prospektin ............................... 78
5.2. Transparency directive ........................................................................................... 80
5.2.1. Aspekte të transparencës të shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar
shqiptar…………………………………………………………………………………..81
5.3. Kuadri ligjor mbi insider trading............................................................................. 82
5.3.1. Kuadri ligjor mbi insider trading sipas legjislacionit shqiptar ........................... 83
KAPITULLI IV
AKTIVIZIMI I AKSIONARËVE NË SHOQËRITË E KUOTUARA NË BURSË
1. Teoritë mbi përqëndrimin e pronësisë së shoqërisë ........................................................ 86
a) Krijimi i një raporti pozitiv ndërmjet pronësisë së shoqërisë dhe performancës së saj
87
b) Ekzistenca e një raporti negativ ndërmjet pronësisë së shoqërisë dhe performancës së
saj 87
c) Raporti jolinear ndërmjet pronësisë së shoqërisë dhe performancës së saj ............... 88
v
d) Mungesa e raportit ndërmjet pronësisë dhe perfomancës së shoqërisë ..................... 89
2. Aktivizimi i aksionarëve në shoqëritë me ofertë publike që operojnë në tregun financiar
jo bankar .............................................................................................................................. 90
2.1. Aspektet kryesore të Direktivës 2007/36 e BE-së .................................................... 92
3. Roli i investitorëve institucionalë ................................................................................... 95
3.1. Proxy voting ........................................................................................................... 97
3.2. Proxy advisory ....................................................................................................... 99
4. Aktivizimi i aksionarëve në legjislacionin tregtar shqiptar ........................................... 101
5. Aksionarët e shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar shqiptar .................. 104
KAPITULLI V
STRUKTURA QEVERISËSE E SHOQËRIVE NË SISTEMIN ME NJË NIVEL
DREJTIMI
1. Modeli me një nivel drejtimi dhe modeli me dy nivele drejtimi ................................... 107
2. Modeli qeverisës me një nivel drejtimi sipas legjislacionit shqiptar ............................. 108
2.1. Sistemi me dy nivele drejtimi sipas ligjit nr. 9901/2008, i ndryshuar..................... 110
2.2. Administratorët .................................................................................................... 111
3. Struktura qeverisëse me një nivel drejtimi. Administratorët jo ekzekutiv ..................... 112
3.1. Administratorët jo ekzekutiv, të pavarur ............................................................... 113
3.1.1. Roli i administratorëve të pavarur në këshillin e administrimit të shoqërive
amerikane dhe angleze................................................................................................. 115
3.2. Lead Independent Director ................................................................................... 118
4. Këshilli i administrimit ................................................................................................ 118
4.1. Roli i këshillit të administrimit në gjetjen e resurseve të shoqërisë ........................ 120
4.2. Roli dhe përgjegjësia e këshillit të administrimit ................................................... 121
5. Shpërblimi i administratorëve ...................................................................................... 123
5.1. Roli i komiteteve të shpërblimit ............................................................................ 125
6. Disa aspekte të mirëfunksionimit të këshillit të administrimit, sipas kodit të qeverijes së
mirë angleze ....................................................................................................................... 126
7. Kryetari i këshillit të administrimit ............................................................................. 127
7.1. Kryetari i administratorëve ekzekutiv (CEO) ........................................................ 129
7.2. Senior Indipendet Director.................................................................................... 130
8. Nënkomitetet e këshillit ............................................................................................... 130
8.1. Nënkomitetet e këshillit të shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar
shqiptar ........................................................................................................................... 131
8.1.1. Komiteti i auditimit sipas legjislacionit anglez .................................................. 133
8.1.2. Komiteti i administrimit të rreziqeve ................................................................. 137
8.1.3. Komiteti i shpërblimit ....................................................................................... 138
8.1.4. Komiteti i emërimit .......................................................................................... 139
KAPITULLI VI
QEVERISJA E MIRË E SHOQËRIVE TREGTARE NË SISTEMIN ME DY NIVELE
DREJTIMI
1. Qeverisja e mirë e korporatave sipas modelit gjerman ................................................. 141
2. Roli i asamblesë së përgjithshme në sistemin gjerman të qeverisjes së mirë të korporatave
………………………………………………………………………………………….142
3. Këshilli i administrimit ................................................................................................ 143
3.1. Disa aspekte të tjera të këshillit të administrimit. Shpërblimi i anëtarëve të tij. ...... 144
vi
4. Ndarja e pushtetit ndërmjet organëve qeverisëse në sistemin me dy nivele drejtimi ..... 146
4.1. Jurisprudenca gjermane mbi kufizimin e kompetencave të këshillit të administrimit.
Doktrina Holzmüller ....................................................................................................... 147
5. Roli i këshillit mbikëqyrës në qeverisjen e mirë të korporatave sipas modelit gjerman të
qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare ............................................................................... 149
5.1. Një vështrim i shkurtër mbi të drejtat dhe përgjegjësitë e këshillit mbikëqyrës ...... 152
5.2. Pjesëmarrja e punëmarrësve në këshillin mbikëqyrës (Mitbestimmung) ................ 153
5.3. Skandali Volkswagen ........................................................................................... 153
6. Qeverisja e mirë e korporatave sipas modelit italian .................................................... 154
6.1. Një vështrim mbi kodin e qeverisjes së mirë të korporatave në sistemin italian ..... 155
6.2. Roli i këshillit të administrimit. Komitetet e krijuara nga këshilli i administrimit. . 157
6.3. Konflikti i interesit dhe administratorët e shoqërive të kuotuara në bursë .............. 158
6.4. Kontrolli i brendshëm i shoqërive të kuotura në bursë dhe administrimi i rrezikut 159
6.5. Kritika mbi sistemin e kontrolli të brendshëm të shoqërive të kuotuara në bursë sipas
ligjit italian ..................................................................................................................... 161
6.6. Skandali Parmalat ................................................................................................. 162
6.6.1. Analizë e skandalit Parmalat. Rëndësia e class action .................................... 163
7. Një vështrim i përgjithshëm i modelit të qeverisjes së mirë të korporatave në Kinë. ..... 164
8. Qeverisja e mirë e shoqërive tregtare që operojnë në tregun financiar jo bankar sipas
legjislacionit shqiptar .......................................................................................................... 167
8.1. Aspekte të qeverisjes së mirë të shoqërive të sigurimit sipas ligjit nr. 52, datë
22.05.2014 ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe të risigurimit’ ............................................ 167
8.2. Organizimi i shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar sipas ligjit
nr.10198, datë 10.12.2009 ‘Për sipërmarrjet e investimeve kolektive’ ............................. 169
8.3. Aspekte të organizimit të shoqërisë administruese të fondeve të pensionit vullnetar
sipas ligjit nr. 10197, datë 10.12.2009 ............................................................................. 171
KAPITULLI VII
AUDITIMI I SHOQËRIVE QË OPEROJNË NË TREGUN FINANCIAR JO BANKAR
1. OECD mbi rëndësinë e auditimit të shoqërive tregtare që operojnë në tregun financiar jo
bankar ................................................................................................................................ 172
2. Auditimi i shoqërive tregtare. Auditimi i brendshëm.................................................... 173
2.1. Auditimi i brendshëm i shoqërive të kuotuara në bursë ......................................... 174
a) Financial auditing ................................................................................................. 174
b) Operational auditing ............................................................................................. 175
c) Managment auditing ............................................................................................. 176
2.2. Auditimi i jashtëm i shoqërive tregtare të kuotuara në bursë ................................ 177
2.2.1. Konflikti i interesit ndërmjet shoqërisë dhe audituesit të jashtëm të saj .......... 179
3. Standardet ndërkombëtare të raportimit financiar. Një historik i shkurtër ..................... 181
3.1. Disa ndër aspektet kryesore të standardeve ndërkombëtare të raportimit financiar 184
3.1.1. Koncepti i fair value view.............................................................................. 186
4. Standardet e raportimit financiar në legjislacionin europian ......................................... 188
4.1. Kriteret përzgjedhëse të audituesve sipas legjislacionit europian dhe mbikëqyrja
publike e tyre .................................................................................................................. 191
5. Raportimi financiar sipas legjislacionit shqiptar ........................................................... 194
5.1. Disa nga karakteristikat e ligjit ‘Për auditimin ligjor’. Roli i Bordit të Mbikëqyrjes
Publike............................................................................................................................ 195
5.1.1. Organizata Profesionale e ekspertëve kontabël të certifikuar dhe e shoqërive
audituese ..................................................................................................................... 197
vii
5.1.2. Kriteret që duhen të përmbushen për të ushtruar profesionin e EKR-së .......... 198
5.2. Auditimi i shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar shqiptar ............... 201
PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME........................................................................ 203
BIBLIOGRAFIA .............................................................................................................. 218
Abstrakt (shqip-anglisht) .................................................................................................... 230
viii
Lista e shkurtimeve
ABI Association of British Insurers
AICPA American Institute of Certified Public Accountants
AMF Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare
AMS Autoriteti i Mbikëqyrjes së Sigurimeve
ARC Accounting Regulatory Committee
BMP Bordi Mbikëqyrjes Publike
CEO Chief executive officer
CFTC U.S. Commodity Futures Trading Commission
EDGAR Electronic Data Gathering Analysis Retrieval
EKR Ekspert Kontabël i Regjistruar
ESMA European Securities and Markets Authority
FCC Financial Conglomerates Committee
FED Federal Reserve Board
FSI Financial Statement Insurance
FDIC Federal Deposit Insurance Corporation
FSAP Financial Sector Assessment Program
GAAS Generally Accepted Auditing Standards
GKSF Grupi Këshillimor i Stabilitetit Financiar
GL Services Glass Lewis
IASC International Accounting Standards Committee
IEKA Instituti i Eksperteve Kontabël të Autorizuar
IIPPS Inspektoriatit të Instituteve të Pensioneve Private Suplementar
ISS Institutional Shareholder
Kodi Kodi i drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare
KLV Komisionit të Letrave me Vlerë
METE Ministria e Ekonomisë Tregtisë dhe Energjitikës
MIFID Markets in Financial Instruments Directive
MTF Platformë Shumëpalëshe Tregtimit
MSA Marrëveshja e Stabilizim Asocimit
NAPF National Association of Pension Funds
NYSE New York Stock Exchange
OCC Office of Controller of the Currency
ix
OECD Organization for Economic Cooperation and Development
OTC Over the Counter
OTS Office of Thrift Supervision
PCAOB Public Company Accounting Oversight Board
QKR Qendra Kombëtare e Regjistrimit
SEC U.S Securities and Exchange Commission
SID Senior Independent Director
SNRF Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar
x
Hyrje
Qeverisja e mirë e shoqërive tregtare është përmirësimi i praktikave operative në një ndarje
të ekuilibruar të pushteteve ndërmjet organeve të ndryshme të shoqërisë; është ndërveprimi
konstruktiv ndërmjet grupeve të ndryshme të interesit që i ndërthurin interesat e tyre me
interesat e shoqërisë, në një kuadër ligjor, që mundëson funksionimin dhe mbikëqyrjen
efektive të tregut financiar jo bankar.
Në dy dekadat e fundit, Shqipëria ka pësuar një transformim rrënjësor të strukturës së
ekonomisë së saj, duke kaluar nga një vend me një ekonomi të centralizuar në një vend me
treg të lirë. Bazuar në parimin e lirisë ekonomike, ligjvënësi shqiptar ka ndërmarrë një sërë
reformash legjislative sipas praktikave më të mira të vendeve europiane. Në këtë kuadër është
miratuar ligji nr. 9575, datë 03.07.2006 ‘Për Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare’, i
ndryshuar, i cili i hapi rrugën zhvillimit të tregut financiar jo bankar me qëllim ofrimin e
mundësive të reja të zhvillimit për operatorët ekonomik si dhe për kursimtarët e vegjël. Ndër
vite, janë miratuar një sërë aktesh normative si ligji nr. 9879, datë 21.02.2008, ‘Për titujt’,
ligjin nr. 10198, datë 10.12.2009 ‘Për sipërmarrjet e investimeve kolektive’, ligjin nr. 52, datë
22.05.20014 ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe risigurimit’, ligjin nr. 10197, datë 10.12.2009
‘Për fondet e pensionit vullnetar’ etj, të cilët përbëjnë një korpus normash të plotë dhe efektiv
për të mundësuar aktivitetin tregtar në tregun financiar jo bankar. Gjithashtu, vërehet një rritje
e vëmendjes nga ana e ligjvënësit për krijimin e një kuadri ligjor bashkëkohor, që ka në
fokusin e tij mirëqeverisjen e shoqërive tregtare në aktivitetin e përditshëm të tyre. Në këtë
kontekst vlen të përmendet miratimi i ‘Kodit të drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare’, i
cili vjen si një instrument i domosdoshëm për përmirësimin e praktikave të qeverisjes së
shoqërive që operojnë në tregun tonë.
Vitet e fundit vërehet një ndërgjegjësim i operatorëve ekonomik që operojnë në tregun
shqiptar mbi rëndësinë e zbatimit të praktikave të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare dhe
mbi mundësitë që ofron tregu financiar jo bankar. Në këtë kuadër, ky punim synon të
paraqesë dhe të analizojë aspektet kryesore të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare të
miratuara nga ligjvënësi shqiptar, si rolin e anëtarëve të pavarur të këshillit të
administrimit/mbikëqyrës, modalitetet e shpërblimit të administratorëve, rolin në rritje të
investitorëve institucionalë, të drejtat e zotëruara nga aksionarët e vegjël dhe mekanizmat në
mbrojtje të të drejtave të tyre, rëndësia e auditimit të jashtëm të shoqërive tregtare, etj. Gjatë
punimit jemi përpjekur të sjellim edhe një këndvështrim krahasues me legjislacionin e
vendeve të tjera mbi praktikat e qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare që operojnë në tregjet
e vendeve të ndryshme si Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Bashkimi Europian, Anglia,
Gjermania, Italia etj, të cilat mund të shërbejnë si alternativa për zgjidhjen e problematikave
konkrete që mund të lindin edhe në aktivitetin e përditshëm të shoqërive shqiptare që operojnë
në tregun financiar jo bankar.
xi
Metodologjia
Qëllimi i këtij punimi është analizimi i qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare, që
operojnë në tregun financiar jo bankar shqiptar. Për këtë qëllim kemi analizuar legjislacionin
tregtar dhe atë financiar shqiptar duke u ndalur në problematikat kryesore.
Për realizimin e këtij punimi janë ndjekur hapat e mëposhtëm:
Identifikimi i problematikave të studimit. Në vendin tonë, shoqëritë tregtare përballen
me nevojën e modeleve të mirëqeverisjes për përmirësimin e performancës dhe rritjen e
konkurrueshmërisë së tyre në treg. Tregu financiar shqiptar, karakterizohet nga dominimi i
tregut bankar mbi atë financiar jo bankar dhe aktualisht, ofron një gamë të ngushtë
shërbimesh financiare. Megjithëse legjislacioni shqiptar që rregullon shoqëritë që operojnë në
tregun financiar jo bankar është bashkëkohor, zbatimi në praktikë i tij mbetet një sfidë.
Ndërgjegjësimi i operatorëve ekonomik shqiptar mbi mundësitë që ofron tregu financiar jo
bankar është ende i ulët. Në këtë kontekst, ky punim vjen me qëllim analizimin e modeleve të
qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare me synimin për të mos qenë një punim tërësisht
doktrinar, por të shërbejë edhe si një mjet për zgjidhjen e problemeve praktike që mund të
hasin shoqëritë tregtare, që operojnë në tregun financiar jo bankar.
Rëndësia e zbatimit të parimeve të qeverisjes së mirë të korporatave dhe zbatimi i tyre në
shoqëritë që operojnë në tregun financiar jo bankar, orientoi punën kërkimore në drejtim të
evidentimit të problemeve të mëposhtme:
- Domosdoshmëria e zbatimit të parimeve të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare;
- Zhvillimi i tregut financiar jo bankar shqiptar;
- Roli i Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare në mbikëqyrjen dhe në organizmin e
tregut financiar jo bankar;
- Operatorët ekonomikë që operojnë në tregun financiar jo bankar;
- Aktivizimi i aksionarëve dhe roli i investitorëve institucionalë;
- Rëndësia dhe roli i anëtarëve të pavarur të këshillit të administrimit/mbikëqyrës;
- Ndarja e kompetencave ndërmjet asamblesë dhe këshillit mbikëqyrës;
- Funksionet e nënkomiteteve të këshillit;
- Pushteti i administratorëve ekzekutiv;
- Domosdoshmëria e auditimit të brendshëm të shoqërive tregtare;
- Konflikti i interesit ndërmjet audituesve dhe shoqërive të audituara prej tyre;
- Zbatimi i standardeve ndërkombëtare të raportimit financiar për shoqëritë që operojnë
në tregun financiar jo bankar;
Kërkimi doktrinar. Ky hap konsiston në gjetjen e literaturës së përshtatshme me objektin
e studimit. Kjo nënkupton mbledhjen dhe identifikiminin e punimeve shkencore si libra,
monografi, artikuj shkencorë, të autorëve vendas dhe të huaj, të cilët kanë hulumtuar në këtë
fushë. Kërkimi shkencor është shtrirë edhe në mbledhjen e kumtesave të konferencave
kombëtare dhe ndërkombëtare, si në fushën juridike ashtu edhe në atë ekonomike.
Metoda e analizës së legjislacionit. Me qëllim realizimin e objektivave të paracaktuar
jemi mbështetur në metodën e analizës dhe sintezës. Kjo metodë konsiston në formulimin e
problemeve ligjore nëpërmjet analizës së legjislacionit. Në sistemin tonë juridik, normat
ligjore gjenden në kode, ligje dhe akte të tjera. Duke qenë se normat rregullojnë situata të
përgjithshme, metoda e analizës ligjore shërben për identifikimin dhe zgjidhjen e problemeve
të teorisë dhe të praktikës, nëpërmjet interpretimit të këtyre normave. Gjithashtu, kjo metodë
xii
shërben për të sqaruar paqartësinë e normave, vendosjen e tyre në një rend logjik dhe
koherent dhe për të analizuar ndërveprimin e tyre me të tjera norma. Në këtë kontekst, kemi
analizuar edhe kodin e drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare si dhe kode të qeverisjes
së mirë të vendeve të ndryshme, të cilat kanë një traditë të pasur në përpunimin dhe në
përmirësimin e akteve normative. Ndonëse këto kode nuk janë të detyrueshme për t’u zbatuar
nga shoqëritë që operojnë në tregun financiar jo bankar, ata janë një burim i rëndësishëm për
gjetjen e zgjidhjeve të përshtatshme për nevojat e organizimit dhe të mirë funksionimit të
shoqërive tregtare.
Metoda e kërkimit ndërdisiplinor. Pavarësisht faktit se objekti i këtij punimi është
analizimi nga pikëpamja juridike i problemeve që lidhen me aktivitetin e shoqërive, të cilët
operojnë në tregun financiar jo bankar, procesi i interpretimit dhe analizës së legjislacionit
shtrihet natyrshëm edhe në kontekstin ekonomik të shoqërive tregtare. Konkretisht në punim
janë analizuar disa teori ekonomike për qeverisjen e mirë të shoqërive tregtare si dhe aspektet
kryesore të metodologjisë së mbajtjes së akteve kontabël sipas standardeve ndërkombëtare të
raportimit financiar.
Metoda krahasuese. Ndonëse punimi nuk ka qenë i fokusuar në krahasimin e
legjislacionit tonë me atë të vendeve të tjera, me qëllim ofrimin e disa instrumenteve të tjerë,
reflektimi mbi mundësitë për përmirësimin e legjislacionit tonë, në pjesë të caktuara, kemi
gjykuar të arsyeshme referimin e legjislacionit të qeverisjes së mirë të korporatave, në vende
të ndryshme të Bashkimit Europian, SHBA dhe Kinë. Nëpërmjet këtij krahasimi është
evidentuar shkalla e përqasjes së legjislacionit shqiptar mbi qeverisjen e mirë të shoqërive
tregtare me acquis communautaire dhe me vende të treta.
Metoda e analizës së praktikës gjyqësore. Zbatimi në praktikë i normave juridike e në
këtë mënyrë interpretimi i tyre, përbën një domosdoshmëri për gjetjen e paqartësive dhe
boshllëqeve juridike me qëllim përmirësimin e tyre. Praktika gjyqësore shqiptare është ende e
varfër në fushën e qeverisjes së mirë të shoqërive që veprojnë në tregun financiar jo bankar,
në punim kemi trajtuar disa vendime të Gjykatës Federale Gjermane, gjykatave të Delawere
në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, etj. Studimi i këtyre vendimeve shërben për të parë
interpretimin dhe analizimin e problematikave që lidhen me qeverisjen e mirë të shoqërive
tregtare në funksion të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare në vendin tonë.
xiii
Prezantim i shkurtër i punimit
Në kapitullin e parë, trajtohet rëndësia e qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare, parë në
një kontekst historik dhe krahasues, si edhe bëhet një paraqitje e teorive të ndryshme
ndërkombëtare mbi qeverisjen e mirë të shoqërive tregtare. Gjatë këtij punimi jemi ndalur tek
parimet e përgjithshme të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare si dhe kemi analizuar
zbatimin e qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare në ligjin nr. 9901/2008 ‘Për tregtarët dhe
shoqëritë tregtare’, i ndryshuar. Gjithashtu një vend të rëndësishëm në këtë pjesë të punimit e
zë dhe trajtimi i dispozitave të Kodit të drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare, që i
referohet shoqërive aksionare me ofertë private, të cilët operojnë në tregun shqiptar. Ndonëse,
ky kod nuk është i detyrueshëm për t’u zbatuar nga operatorët ekonomik shqiptar, ai përbën
një akt të rëndësishëm në zbatimin e parimeve të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare në
vendin tonë. Pjesa e dytë e këtij kodi i dedikohet shoqërive të dimensioneve të mëdha dhe
komplekse sikurse janë shoqëritë që operojnë në tregun financiar jo bankar.
Në kapitulli e dytë, sillet në vëmendjen e lexuesit konkurrenca në tregjet financiare duke
pasur në konsideratë proceset e deregulation dhe të selfregulation. Globalizimi i tregjeve
financiare, ka çuar drejt një humbje graduale të sovranitetit të shteteve drejt një vetë-
rregullimi të tyre nga ana e shoqërive tregtare. Tendenca e vetërregullimit, tradicionale në
sistemet juridike common law, është transferuar me shpejtësi edhe në vendet me traditë
juridike civil law, duke ndryshuar ekuilibrat ndërmjet autoriteteve dhe praktikës së prodhimit
normativ. Në këtë kontest jemi ndalur të trajtojmë tregun financiar jo bankar shqiptar. Në
vitin 2006, u miratua ligji nr. 9572 datë 3.7.2006, ‘Për Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare’ i
cili mund të konsiderohet si ligji revolucionar për tregun financiar jo bankar shqiptar. Ky ligj i
hapi rrugën unifikimit të autoriteteve të ndryshme financiare si: Autoritetit të Mbikëqyrjes së
Sigurimeve (AMS), Komisionit të Letrave me Vlerë (KLV), Inspektoratit të Instituteve të
Pensioneve Private Suplementare (IIPPS), në një institucion të vetëm përgjegjës për
licencimin, mbikëqyrjen dhe rregullimin e të gjithë aktivitetit që i përket sektorit financiar
jobankar në Shqipëri. Zhvillimi i tregut financiar krijon alternativa të reja për gjetjen e
likuiditetit të nevojshëm për shoqëritë tregtare si dhe për kursimtarët për të investuar të
ardhurat e tyre. Kemi analizuar aktet normative të miratuara nga AMF-ja, modalitetet e
mbikëqyrjes së tregut financiar jo bankar si dhe operatorët ekonomikë që veprojnë në këtë
treg. Në përfundim të këtij kapitulli, kemi pasqyruar legjislacionin amerikan dhe atë europian
të mbikëqyrjes së tregjeve financiare.
Në kapitullin e tretë, kemi bërë një pasqyrim të përgjithshëm mbi tregun financiar jo
bankar, funksionet e tij të shumëfishta, organizimin dhe llojet e tregjeve financiare, si dhe
kemi trajtuar shërbimet financiare që ofrohen në këtë treg, duke pasur në fokus ligjin nr. 9879
datë, 21.02.2008, ‘Për titujt’. Në këtë kuadër, kemi zgjedhur të bëjmë një krahasim ndërmjet
legjislacionit europian dhe atij shqiptar mbi operatorët që ofrojnë këto shërbime. Gjithashtu,
kemi trajtuar aspektet kryesore të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare, me qëllim
mbrojtjen e investitorëve të vegjël.
Në kapitullin e katërt, jemi ndalur të trajtojmë aktivizimin e aksionarëve të shoqërive që
operojnë në tregun financiar jo-bankar, si një ndër problematikat e qeverisjes së mirë të
shoqërive tregtare. Për këtë arsye, kemi zgjedhur të trajtojmë teoritë e ndryshme mbi
përqendrimin e pronësisë, me qëllim gjetjen e një raporti pozitiv ndërmjet administrimit të
shoqërisë dhe aksionarëve të saj. Në këtë kapitull jemi fokusuar në rolin gjithnjë e më shumë
në rritje të investitorëve institucionalë, të cilët luajnë një rol të rëndësishëm edhe për
eficencën e tregut financiar. Investitorët institucionalë furnizojnë me likuiditet shoqëritë që
xiv
operojnë në tregun financiar jo bankar, duke luajtur një rol të rëndësishëm edhe për zbatimin e
praktikave të qeverisjes së mirë nga ana e shoqërive tregtare. Në këtë pjesë të punimit kemi
trajtuar instrumentet ligjorë në mbrojtje të aksionarëve të vegjël, si e drejta për të futur
argumente të rinj në rendin e ditës, apo e drejta për të thirrur asamblenë e përgjithshme, etj.
Në mënyrë të veçantë jemi ndalur tek mbrojtja që i ofrohet aksionarëve nga ligji ‘Për tregtarët
dhe shoqëritë tregtare’ duke pasur në konsideratë ndryshimet e fundit të sjella me ligjin nr.
129/2014. Në mbyllje të këtij kapitulli, jemi ndalur tek të drejtat dhe karakteristikat që duhet
të zotërojnë aksionarët e shoqërive të ndryshme që operojnë në tregun financiar jo bankar si
shoqëritë e sigurimit, shoqëritë administruese të fondeve të pensionit vullnetar, shoqëritë
administruese të sipërmarrjes së investimeve kolektive.
Në kapitullin e pestë, jemi përqendruar në trajtimin e problematikave që lidhen me
sistemin e qeverisjes së shoqërive tregtare me një nivel drejtimi. Shoqëritë që operojnë në
tregun financiar jo bankar shqiptar rregullohen nga ligje të veçanta, të cilat përcaktojnë edhe
modelin e tyre të qeverisjes. Në mungesë të një rregullimi specifik, gjejnë zbatim dispozitat e
ligjit ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, i ndryshuar. Ky ligj u mundëson shoqërive dy
modele qeverisëse, atë me një nivel drejtimi dhe atë me dy nivele drejtimi. Me qëllim
analizimin e modelit me një nivel drejtimi, jemi ndalur të trajtojmë kodet amerikane dhe
angleze të qeverisjes së mirë të shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar, pasi në
këto vende ky model tradicionalisht ka gjetur një zhvillim të gjerë. Në këtë kontekst, kemi
trajtuar, funksionet e këshillit të administrimit, rolin e kryetarit, rëndësinë e anëtarëve të
pavarur, problematikat që lidhen me shpërblimin e administratorëve. Në ligjet shqiptare që
rregullojnë veprimtarinë e shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar shqiptar,
gjithnjë e më shumë përcaktohet detyrimi për krijimin e nënkomiteteve të ndryshme si garanci
për kontrollin e brendshëm dhe parandalimin e rreziqeve që mund të hasë shoqëria duke
përmirësuar performancën e saj. Në këtë kontekst, kemi analizuar disa ndër nënkomitetet e
këshillit, si komitetin e auditimit, të administrimit të rrezikut, të shpërblimit etj.
Në kapitullin e gjashtë, kemi analizuar sistemin e qeverisjes së shoqërive tregtare me dy
nivele drejtimi. Për këtë qëllim kemi zgjedhur të trajtojmë shkurtimisht modelin gjerman të
qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare sepse Gjermania është vendi ku ka lindur dhe është
zhvilluar sistemi i qeverisjes me dy nivele drejtimi. Në modelin gjerman të qeverisjes së mirë
të shoqërive tregtare, një rol të rëndësishëm në mbikëqyrjen e aktivitetit tregtar të shoqërisë e
luajnë edhe punëmarrësit e saj. Në këtë sistem, rregullohet modeli i bashkëqeverisjes,
Mitbestimmung, i cili gjen rregullim edhe në legjislacionin tregtar shqiptar. Në vijimësi kemi
analizuar ndarjen e kompetencave ndërmjet asamblesë së përgjithshme dhe këshillit
mbikëqyrës, si dhe kemi trajtuar raste të ndryshme nga jurisprudenca. Përsëri në këtë kapitull
jemi ndalur në modelin italian dhe atë kinez të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare, me
qëllim ofrimin e këndvështrimeve të ndryshme mbi këto modele qeverisëse. Në përfundim të
këtij punimi kemi trajtuar modelet qeverisëse të përcaktuara nga ligjet e ndryshme shqiptare
të shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar, duke prekur kriteret që duhet të
përmbushin anëtarët e këshillit të administrimit/mbikëqyrës.
Në kapitullin e shtatë, jemi ndalur tek rëndësia e auditimit të brendshëm dhe të jashtëm të
shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar. Në këtë pjesë të punimit kemi analizuar
konfliktin e interesit ndërmjet shoqërisë dhe audituesit të jashtëm të saj, si dhe opinionet e
ndryshme doktrinare për zgjidhjen e kësaj problematike. Kemi trajtuar, rëndësinë e zbatimit të
standardeve ndërkombëtare të raportimit financiar, si dhe jemi ndalur shkurtimisht tek parimi
i fair value view, për të trajtuar më pas legjislacionin europian mbi auditimin ligjor të
shoqërive tregtare e në veçanti Direktivën 2014/56/BE. Në përfundim të këtij kapitulli, jemi
xv
ndalur tek raportimi financiar sipas legjislacionit shqiptar, tek ligji nr. 9228, datë 29.04.2004
‘Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare’ dhe tek ligji nr. 10091 datë 5.3.2009 ‘Për
auditimin Ligjor, organizimin e profesionit të ekspertit kontabël të regjistruar dhe të
kontabilistit të miratuar’.
Në mbyllje të këtij punimi, janë sistemuar përfundimet dhe rekomandimet në lidhje me
çështjet kryesore të trajtuara, si dhe janë pasqyruar disa sugjerime për përmirësimin e
legjislacionit shqiptar, përsa i përket qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare që operojnë në
tregun financiar jo bankar.
1
KAPITULLI I
NJË VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM MBI QEVERISJEN E MIRË TË SHOQËRIVE
TREGTARE
1. Përse është e rëndësishme qeverisja e mirë e shoqërive tregtare
Në vitet e fundit, debatet mbi konkurrueshmërinë, zhvillimin e tregjeve financiare dhe
mbrojtjen e investitorëve, kryesisht kursimtarëve të vegjël, kanë risjellë në vëmendje të
doktrinës, rëndësinë e qeverisjes së mirë të korporatave. Sikurse sqarohet edhe në raportin
mbi parimet e qeverisjes së mirë të korporatave të hartuara nga OECD-ja1, hartuesit e
politikave qeverisëse të shoqërive tregtare janë më të vetëdijshëm për faktin se qeverisja e
mirë e korporatave shërben për stabilitetin e tregut financiar, për investimet e ardhshme dhe
për rritjen ekonomike. Vetë shoqëritë tregtare janë më të ndërgjegjshme për nevojën e
qeverisjes së mirë të korporatave, pasi kjo ndihmon në konkurrueshmërinë e tyre në treg.
Qeverisja e korporatave, dikton transparencë në vendimmarrjen e shoqërisë, në mbajtjen e
pasqyrave financiare, në marrëdhëniet me të tretët duke i mundësuar shoqërisë përballjen e
sfidave afat gjata. Zbatimi i standardeve të qeverisjes së mirë të korporatave përmirëson
administrimin e shoqërisë si dhe ndihmon shoqëritë tregtare për të tërhequr investime të reja.
Zhvillimi i qeverisjes së korporatave2 është i lidhur ngushtë me zhvillimin e kapitalizmit
industrial. Struktura të ndryshme të organizimit të shoqërive tregtare iu përshtatën me
shpejtësi mundësive të reja ekonomike dhe përballjes së sfidave të reja të tregjeve. Avancimi
me hapa gjigant i teknologjisë së informacionit dhe zgjerimi i tregjeve në shekullin e IXX,
rriti kompleksitetin e sipërmarrjeve tregtare dhe nxori në pah nevojën e vazhdueshme për
likuiditet. Në këtë kontest, mosbesimi i investitorëve për të investuar në sipërmarrje pa
personalitet juridik, i dha shtysë zhvillimit të shoqërive me përgjegjësi të kufizuar3. Për shumë
korporata, tregu ishte instrumenti për gjetjen e kapitalit të nevojshëm me alternativë të
huamarrjes në bankë. Në shekullin e XX, në tregun emergjent të Shteteve të Bashkuara të
Amerikës, korporatat u zhvilluan duke rritur dimensionet e tyre. Kjo situatë çoi në ndarjen e
qartë ndërmjet pronarëve të shoqërisë dhe personave të ngarkuar me administrimin e saj.
Nevoja për të tërhequr investitorët me qëllim zgjerimin dhe rritjen e aktivitetit të shoqërisë
rriti presionin mbi administratorët e saj që të publikonte bilancet dhe pasqyrat financiare.
Investitorët, gjithnjë e më shumë kërkonin të ishin të informuar mbi aktivitetin e shoqërisë, si
1 http://www.oecd.org/daf/ca/corporategovernanceprinciples/31557724.pdf 2 Me termin korporatë i referohemi shoqërisë tregtare me përgjegjësi të kufizuar ku pronësia e shoqërisë është e
shpërndarë në një numër të madh aksionarësh (joint stock company). Personaliteti juridik i këtyre shoqërive
është i ndryshëm nga ajo e aksionarëve të shoqërisë, qofshin këta persona fizik dhe/ose persona juridik, si dhe
nga personaliteti i personave që mbulojnë funksione të brendshme në shoqëri. Shoqëria, karakterizohet për faktin
se aksionarët e shoqërisë dhe administratorët e saj janë të mbrojtur nga pretendimet e ngritura nga kreditorët e shoqërisë, pasi për detyrimet karshi të tretëve përgjigjet shoqëria me kapitalin e saj. Zotërimi i kapitalit nga një
numër i madh aksionarësh nuk garanton një të drejtë pronësie mbi shoqërinë, por pronësi vetëm mbi kuotën e
zotëruar e cila mund të transferohet në çdo moment karshi të tretëve, sipas modaliteteve të shitblerjes të
përcaktuara në tregje përkatëse. 3 Në Europë, shoqëritë e para me përgjegjësi të kufizuar lindën në Angli në vitin 1862. Edhe pse lindja e këtyre
shoqërive u shoqërua me skandale dhe falimentime të bujshme, numri i shoqërive me përgjegjësi të kufizuar u
rrit në mënyrë të dukshme. Ndërsa në Francë (1863) dhe në Gjermani (1884) shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar
lindën më shumë si vullnet i ligjvënësit sesa nga kërkesa e tregut. Në Gjermani, që në krijimin e shoqërive me
përgjegjësi të kufizuar, ligjvënësi krijoi këshillin mbikëqyrës si një organ të pavarur nga këshilli i administrimit
me qëllim mbrojtjen e interesave të aksionarëve të shoqërisë. Th. Clarke, Theories of Corporate Governance.
The Philosophical Foundations of Corporate Governance, (Ed. Routledge) USA& Canada, 2007.
2
nevojë për të marrë garanci që shoqëria të administrohet mirë dhe që prej saj do të kishte
përfitime4.
Nëse qeverisjen e korporatave e shikojmë në një kontekst historik, gjurmët e saj i gjejmë
në vitet 1600. Ducht East India Company ishte shoqëria e dytë ndërkombëtare mbas British
East India Company dhe e para që emetoi aksione që ia dha për nënshkrim më shumë se
1.000 investitorëve. Shoqëria falimentoi në vitin 1799 duke lënë një borxh prej 219 milionë
Guilders holandez. Shkak i falimentimit ishte keq administrimi i shoqërisë dhe emetimi i
aksioneve të reja për mbledhjen e kapitalit të nevojshëm, ndërkohë që shoqëria vazhdonte të
akumulonte humbje. Falimentimi i Ducht East India Company krijoi premisat për diskutimet
e para mbi qeverisjen e korporatave, mbi rëndësinë e administrimit të balancuar të shoqërisë
dhe mbi rëndësinë e pjesëmarrjes së aksionarëve dhe të grupeve të interesit në aktivitetin e
shoqërisë5. Ndër vite kanë qenë të shumta rastet e keq-qeverisjes të korporatave prestigjioze e
me profil ndërkombëtar, që me falimentimin e tyre kanë ngritur teza të ndryshme mbi arsyet e
këtyre falimentimeve dhe mënyrës sesi mund të veprohet për t’i parandaluar.
Falimentimi në vitin 1995 i njërës prej bankave më të vjetra dhe më prestigjioze angleze,
Barings Bank si pasojë e veprimeve të një njeriu të vetëm, Nick Leeson, është një shembull që
merret në konsideratë për të trajtuar rëndësinë e qeverisjes së mirë të korporatave. Banka u
themelua në 1762 nga Sir Francis Baring dhe, 223 vjet më vonë, falimentoi për shkak të
spekulimeve të paautorizuara mbi futures6 të bëra nga Nicholas Leeson. Në fillimet e viteve
’90, Leeson u punësua si administrator i bankës Barings për të administruar operacionet mbi
futures në tregun e Singaporit (Simex). Fillimisht, Leeson ndërmori operacione financiare me
risk të lartë që krijuan përfitime për klientët e bankës por, menjëherë pas përfitimeve të para,
operacionet financiare mbi futures krijuan humbje të mëdha për bankën dhe për klientët e saj.
Këto humbje, Leeson arriti t’i fsheh falë regjistrimit të tyre në një llogaria error me nr. 88888
e cila administrohej nga vetë ai, si administrator i shoqërisë. Praktikisht, Leeson ishte
njëkohësisht administruesi dhe mbikëqyrësi i vetes së tij. Në 1994, humbjet kishin arritur
vlerën e 208 milion Sterlinave dhe për to, askush tjetër përveç Leeson ishte në dijeni. Në janar
të vitit 1995, Leeson nëpërmjet përdorimit të titujve futures dhe options dhe mbi të gjitha
duke i fshehur humbjet e akumuluara në llogarinë error, arriti të zotëroj një numër të madh
Nikkei7. Për shkak të një tërmeti në dhunshëm, më 23 janar, indeksi Nikkei u mbyll me -
5,6%. Humbja ishte shumë e madhe si për Leeson ashtu dhe për bankën dhe arrinte vlerën e
827 milion sterlina. Në 26 shkurt 1995, Barings Banks deklaroi falimentimin dhe u ble për 1
sterlinë nga ING (Dutch Banking & Insurance group)8. Falimentimi i Baring Bank krijoj një
jehonë të jashtëzakonshme mbi rëndësinë e forcimit të kontrollit të brendshëm te shoqërisë
dhe mbikëqyrjes mbi aktivitetin e administratorëve9.
4 C. A. Mallin, Corporate Governance, Third Ed, Oxford University Press, 2010. 5 Për një lexim më të plotë mbi falimentimin e shoqërisë Ducht East India Company, shih B. Tricker, Corporate
Governance: Principles, Policies and Practices, Oxford Univesity Press, 2012, f. 5. 6 Futures janë kontrata me afat të përcaktuar, të standardizuara, me qëllim negocimin e tyre me lehtësi në tregjet
financiare të rregulluara. Standardizimi i këtyre titujve financiarë nuk i mundëson blerësit të tij negocimin e titullit. Blerësi i titullit, në skadencën e afatit angazhohet të paguajë çmimin dhe të marrë në dorëzim sasinë e të
mirave të paracaktuara. Në legjislacionin shqiptar, Futures janë të rregulluara në nenin 9 të Ligjit nr.9879, datë
21.2.2008 për Titujt “Futures është një kontratë për shitje në të ardhmen, në bazë të së cilës njëra prej palëve të
kontratës merr përsipër detyrimin për të lëvruar titullin, objekt të kontratës, ndërsa pala tjetër merr përsipër të
paguajë çmimin, për të cilin është rënë dakord në një datë të mëparshme, të vendosur nga palët”. 7 Indeks në Bursën e Japonisë. 8 Nick Leeson, mbas një arratisjeje në Malajzi dhe Brunei, u arrestua në Gjermani. Ai u dënua me 6 vjet e
gjysëm për mashtrim dhe falsifikim dokumentesh. Në vitin 1999 mbasi doli nga burgu, Leeson shkroi
autobiografinë e tij ‘Rouge Trader’. Për më shumë informacion mbi rastin në fjalë shih G. Holton, Barings
Debacle, in Financial Risk Management, http://glynholton.com/ 9 C. A. Mallin, Corporate Governance, Third Ed., Oxford Univesity Press, 2010, f. 2.
3
Nëse vështrimin e hedhim drejt Azisë, sjellim në vëmendje rastin e korporatës China
Aviation Oil, që u kuotua në bursën e Singaporit me datë 06.01.2001. Aktiviteti kryesor i
shoqërisë ishte furnizimi dhe tregtimi i produkteve të naftës dhe të nënprodukteve të saj.
Titujt financiar të përdorur nga kompania ishin kryesisht swaps10 dhe futures dhe për
përdorimin e kujdesshëm të tyre, shoqëria kishte miratuar një manual për administrimin e
rrezikut, që do të orientonte shoqërinë në investimet e saj në tregun financiar. Në mars të
2003, shoqëria fillon të investojë në tregun e opsioneve11 pasi kishte parashikuar rritje të
çmimit të naftës. Blerja dhe shitja e vazhdueshme e këtyre titujve, do t’i mundësonte
shoqërisë përfitime të mëdha. Në atë periudhë, tendenca e çmimit të naftës ishte në rritje. Në
manualin për administrimin e rrezikut të kompanisë mungonte një rregullim specifik për
tregtimin e opsioneve. Në këtë manual nuk ishte i rregulluar kontrolli mbi tregtimin e këtyre
titujve, e ajo çfarë është më e rëndësishme, nuk përcaktohej kufiri deri në ç’masë mund të
rrezikonte shoqëria kur kishte akumuluar humbje. Mbajtja e akteve kontabël nga shoqëria në
mungesë të rregullimeve specifike e bënin të vështirë përllogaritjen e humbjeve të akumuluara
nga shoqëria. Gjithashtu, mungonte një mbikëqyrje efektive nga anëtarët e pavarur të këshillit
të administrimit, ndonëse në këshillin e shoqërisë ishin tre anëtarë të pavarur sikurse
përcaktohej nga legjislacioni kinez. Në muajt e fundit të 2004, kompania rrezikoi të
falimentonte duke humbur rreth 550 milion dollar nga spekulimet në tregtimin e derivateve të
naftës. Një nga arsyet e këtij dështimi kolosal, identifikohet në radhë të parë me faktin se
metodologjia e vlerësimit të shoqërisë ishte e ndryshme nga metodologjia e vlerësimit të
përcaktuar në modelin FRS 32 financial instruments12. Një tjetër arsye që çoi në falimentimin
e shoqërisë kishte të bënte me faktin se administratori i shoqërisë Chen Jiulin kishte mbajtur
të fshehtë informacionin që zotëronte mbi humbjet e shoqërisë dhe nuk kishte informuar
këshillin dhe asamblenë e shoqërisë. Chen Jiulin u arrestua për shkelje të ligjit për tituj dhe në
pranverë të 2006 u dënua me 4 vjet e tre muaj burg dhe u gjobit me 350.000 dollar13.
Falimentimi i kompanisë Enron, një ndër kompanitë më të rëndësishme që operonte në
tregun amerikan, nxjerr në pah domosdoshmërinë që auditimi i jashtëm i shoqërisë të bëhet
nga profesionistë që nuk janë në konflikt interesi. Falimentimi i Enron që për nga dimensionet
dhe pasojat e krijuara konsiderohet si një ndër mashtrimet më të mëdha kontabël i të gjitha
kohërave, i ndjekur dhe nga raste të tjera të ngjashme, nxjerrin në pah domosdoshmërinë që
auditimi i jashtëm i shoqërisë të bëhet nga profesionistë që nuk janë në konflikt interesi me
10 Swap, janë tituj financiarë të derivuar, dhe i referohen shkëmbimit të flukseve të mjeteve monetare ndërmjet
dy palëve. Swap është një ndër instrumentet financiarë më modern për t’u mbrojtur nga rreziqet e
mospërmbushjes dhe përdoren kryesisht nga bankat, bizneset dhe madje edhe organet shtetërore. Swap është një
kontratë atipike pasi nuk ka një rregullim të mirëfilltë ligjor dhe janë kontrata konsensuale me afat, të
kushtueshme dhe të pasigurta. 11 Neni 8 i ligjit për titujt, përcakton se: Opsioni është kontratë për shitjen e ardhshme të titujve, sipas së cilës
njëra prej palëve të kontratës përfiton të drejtën, por jo detyrimin, për të blerë ose për të shitur titullin e
përcaktuar në kontratë me një çmim, për të cilin është rënë dakord më parë, përgjatë të gjithë periudhës, për të
cilën është rënë dakord më parë në çdo ditë pune, deri në përfundimin e kësaj periudhe, ndërsa pala tjetër merr
përsipër detyrimin për të dorëzuar ose paguar titullin, që është objekt i kontratës, sipas kërkesës së mbajtësit të opsionit. Në ndryshim nga instrumentet e tjerë të derivuar sikurse janë futures etj, opsionet i japin mbajtësit të tij
të drejtën por jo detyrimin për blerë apo shitur, duke përfituar në këtë mënyrë të ardhura, ndryshe opsionet njihen
si tituj të derivuar asimetrik. 12 FRS 32 financial instruments është një dokument që përshkruan kërkesat e kontabilitetit për prezantimin e
instrumenteve financiarë, si në klasifikimin e instrumenteve të tillë në aktivë financiare, pasivë financiare dhe
instrumenteve të kapitalit neto. Dokumenti duhet gjithashtu të sigurojë udhëzime për klasifikimin e interesit, të
dividendët dhe fitimet/humbjet. Gjithashtu, FRS 32 financial instruments, përcakton dhe rastet kur aktivet dhe
pasivet mund të kompensohet. http://ec.europa.eu/internal_market/accounting/docs/consolidated/ias32_en.pdf 13 L. H. Tan, Recent Case Studies on Corporate Governance in Singapore: The “Good”, the “Bad” and the
“Ugly,in http://www.clta.edu.au/professional/papers/conference2009/TanCLTA09.pdf
4
shoqërinë14. Kriza hipotekare dhe hendeku midis shpërblimit të administratorëve të shoqërisë
dhe ecurisë së aktivitetit tregtar të shoqërive në SHBA kanë çuar në nevojën e rikonceptimit
të qeverisjes së mirë të korporatave. Gjithashtu krizat financiare dhe dështimet institucionale
në Rusi, Azi e më gjerë janë tregues të rregullimit të qeverisjes së korporatave jo vetëm në
vendet në zhvillim, por edhe në vendet me ekonomi në tranzicion.
Falimentimet e bujshme kanë treguar se mungesa e një qeverisjeje të mirë të shoqërive
tregtare është në dëm të aksionarëve, kreditorëve dhe aktorëve të tjerë që kanë ndërthurur
interesat e tyre me shoqërinë dhe të vetë tregut ku operon shoqëria. Në një ekonomi të
globalizuar sikurse jetojmë sot, kompanitë e vendeve me sisteme të dobëta të qeverisjes së
korporatave janë më pak konkurruese në treg. Për këtë arsye, qeverisja e mirë e shoqërive
tregtare është e rëndësishme pasi ndihmon shoqëritë që të përmbushin nevojat për kapital
edhe përtej burimeve tradicionale të financimit, në mënyrë të tillë që të zgjerohen dhe të jenë
ndërkombëtarisht konkurruese. Nga ana tjetër, krizat financiare të provokuara nga korrupsioni
dhe nga keq administrimi i shoqërive tregtare kanë kontribuar në rritjen e aktivizimit nga ana
e aksionarëve dhe investitorëve të tjerë. Veçanërisht, investitorët institucional, gjithnjë e më
shumë kërkojnë nga shoqëritë ku investojnë, zbatimin e praktikave të mirë qeverisjes, me
qëllim që dhe rreziku i humbjes të jetë sa më i vogël.
2. Përkufizime të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare
Qëllimi i qeverisjes së mirë të korporatave është përafrimi për aq sa është e mundur
ndërmjet interesave të korporatës me ata individual të personave që ndërveprojnë me të dhe të
tregut ku operon shoqëria.
Në doktrinën ndërkombëtare, janë të shumta përkufizimet mbi qeverisjen e mirë të
korporatave. Sipas parimeve të OECD-së, qeverisja e mirë e korporatave është “the system by
which business corporations are directed and controlled. The corporate governance structure
specifies the distribution of rights and responsibilities among different participants in the
corporation, such as the board, managers, shareholders and other stakeholders and spells out
the rules and procedures for making decisions on corporate affairs. By doing this, it provides
the structure through which the company objectives are set, and the means of attaining those
objectives and monitoring performance”. Qeverisja e mirë e korporatave është struktura që
përcakton shpërndarjen e të drejtave dhe të përgjegjësive ndërmjet pjesëmarrësve të ndryshëm
të shoqërisë, si këshilli, administratorët, aksionarët dhe grupet e tjera të interesit si dhe
përcakton rregullat dhe procedurat e vendimmarrjes për çështje që kanë të bëjnë me
shoqërinë. Në këtë mënyrë, përcaktohet struktura e objektivave që shoqëria kërkon të
realizojë dhe mënyra sesi këto objektiva do të realizohen nëpërmjet monitorimit të
performancës15.
Australian Securities Exchange e përkufizon qeverisjen e korporatave si sistemin e përdorur
nga administratorët e shoqërisë me qëllim drejtimin dhe menaxhimin e shoqërisë për të
maksimalizuar vlerën e shoqërisë16.
Teoria e përfaqësuar nga Shleifer dhe Vishny17 sugjeron se qeverisja e mirë e korporatave
ka të bëjë me mënyrën sesi investitorët/kreditorët e shoqërisë mbikëqyrin realizimin e
fitimeve nga ana e shoqërisë me qëllim sigurimin e kthimit të investimit të tyre.
14 Mbi historinë dhe pasojat e falimentimit të shoqërisë Enron shih A. Malltezi, E drejta Shqiptare e Shoqërive
Tregtare, Mediaprint, 2011 f. 250. 15Ky përkufizim gjendet edhe në Corporate governance The new strategic imperative, A white paper from the
Economist Intelligence Unit sponsored by KPMG International in
http://www.enterprise-architecture.info/Images/Documents/Corp_governance_newstrat.pdf 16 ASX Corporate Governance Council, Corporate governance principles and recommendations with 2010
Amendments, 2 ed, in
http://www.asx.com.au/documents/asxcompliance/cg_principles_recommendations_with_2010_amendments.pdf
5
Ndërsa sipas Huse18, shoqëria është tërësia e resurseve dhe relacioneve ndërmjet aktorëve të
brendshëm e të jashtëm të shoqërisë dhe anëtarëve të këshillit të administrimit në drejtimin e
shoqërisë.
Për Adrian Cadbury19 ‘qeverisja e mirë e korporatave ka për qëllim balancimin ndërmjet
objektivave ekonomikë dhe atyre social që përndjek shoqëria dhe balancimit të përndjekjes së
interesave individuale me interesa të përbashkëta. Qeverisja e mirë e korporatave inkurajon
përdorimin sa më eficient të resurseve të shoqërisë dhe me të njëjtin intensitet inkurajon
llogaridhënien nga ana e administratorëve për këto resurse. Në fillim të viteve ’90, në
ambientet e financës londineze diskutohej mbi domosdoshmërinë e rregullimit të një kodi të
qeverisjes të shoqërive që operonin në tregun financiar jo bankar. Në këtë frymë, me
iniciativë të pavarur të London Stock Exchange, të Financial Reporting Council dhe të
përfaqësuesve të korporatave që operonin në tregun londinez, u krijua komiteti i përbërë nga
12 personalitete të financës dhe të industrisë të kryesuar nga Cadbury. Komiteti do të
studionte aspektet financiare të qeverisjes së shoqërive që operonin në tregun financiar jo
bankar dhe mundësinë e hartimit të një kodi për sjelljen etike të shoqërive në treg. Qëllimi i
këtij Komiteti të kryesuar nga Cadbury ishte krijimi i një organi të veçantë në strukturën
qeverisëse të shoqërive tregtare me qëllim sigurimin e një ekuilibri ndërmjet drejtimit dhe
kontrollit të shoqërisë për të shmangur pushtetin e pakufizuar në një dorë të vetme. Komiteti,
në harkun kohor të 18 muajve, mbasi analizoi mbi 200 shoqëri tregtare, hartoi një raport mbi
domosdoshmërinë e hartimit të një Kodi Etike. Sipas raportit Cadbury, qeverisja e mirë e
korporatave realizohet kur roli i bordit të drejtorëve (këshilli) ka përgjegjësi të qarta dhe
personi që drejton bordin është një person i ndryshëm nga drejtorët ekzekutiv;
domosdoshmëria e ekzistencës së një këshilli administratorësh të përbërë nga anëtarë
ekzekutivë dhe joekzekutivë; domosdoshmëria e vendosjes së kontrolleve dhe të balancave në
strukturat e qeverisjes së brendshme të shoqërisë si dhe sigurimi i transparencës së një bordi
në drejtimin dhe kontrollin e shoqërisë.
Ndërsa Hilb20, mbështet idenë se këshilli i administrimit duhet edhe të drejtojë edhe të
kontrollojë shoqërinë. Autori, qeverisjen e korporatave e përkufizon si një sistem të ri
qeverisjeje ‘new corporate governance’21 që bazohet në katër parime të përgjithshme: në
kontrollin, integrimin, strategjinë dhe kontekstin specifik. Për Hilb, “companies are
strategically directed, integratively managed and holistically controlled in an
entrepreneurial and ethical way and in a manner appropriate to each particular context”.
Dallimi ndërmjet qeverisjes së re të korporatave dhe qeverisjes tradicionale të korporatave
bazohet në katër aspekte, si më poshtë:
1. Situatës dimensionale: në teoritë tradicionale të qeverisjes së mirë të korporatave nuk
bëhen dallime ndërmjet kombeve, industrisë dhe kulturës së qeverisjes së korporatave si
dhe nuk merren në konsideratë aspektet e brendshme të çdo shoqërie, që kanë të bëjnë me
strukturën e pronësisë, mënyrën e organizimit, dimensionit dhe kompleksitetit të saj.
Ndërsa sipas Hilb, sistemi i ri i qeverisjes së mirë të korporatave dallon ndërmjet
rrethanave të brendshme dhe të jashtme, duke pasur parasysh kontekstin specifik në të
cilin ushtron aktivitetin shoqëria;
17 A. Shleifer, R. W. Vishiny, A survey of corporate governance, The Journal of Finance, Vol. 52, n.2, (June
1997), in http://www.eu.ac.at/iqv/mitarbeiter/gugler/cg_shleifervishny.pdf 18M. Huse, Boards, Governance and Value Creation. The Human Side of Corporate Governance, Cambridge
University Press, 2006. 19A. Cadbury, në parathënien e punimit të S. Claessens, Corporate Governance and Development, Washington:
Global Corporate Governance Forum, Focus 1 in http://www.ifc.org/ 20 M. Hilb, New Corporate Governance. Successful Board Management Tools, Fourth Edition, 2012, f. 7. 21 Qeverisja e re e korporatave sipas Hilb bazohet në katër parime sikurse e quan ai, Kiss (Keep it controlled,
integrated, strategic, situational), M. Hilb, New Corporate Governance. Successful Board Management Tools,
Fourth Edition, Springer ed., 2012, f.5.
6
2. Dimensioni strategjik i shoqërisë: për qeverisjen tradicionale të korporatave, strategjia e
zhvillimit të shoqërisë nuk është një funksion i këshillit (administrimit/mbikëqyrës).
Ndërsa, sipas sistemit të ri të qeverisjes së mirë të korporatave, strategjia e zhvillimit të
shoqërisë është një funksion kyç për këshillin. Për këtë arsye, parakusht është ekzistenca e
një këshilli konstruktiv, që në përbërjen e tij ka anëtarë që veprojnë njëkohësisht jo vetëm
për interesat e aksionarëve por dhe për interesat e grupeve të tjera, të bazuar në struktura
dhe procedura të thjeshta;
3. Dimensioni i integrimit të këshillit të administrimit: sipas qeverisjes tradicionale të
korporatave, emërimi dhe shpërblimi i anëtarëve të këshillit apo të nënkomiteteve të tij
bëhet nga struktura të ndryshme që vlerësojnë performancën. Ndërsa, sipas sistemit të
qeverisjes së re të korporatave, veçanërisht përsa i përket kompanive të dimensioneve të
mëdha, është e rëndësishme që këto të fundit të kenë në gjirin e tyre një komitet të
këshillit që të ketë kompetenca jo vetëm me emërimin/shkarkimin dhe shpërblimin e
administratorëve por në mënyrë të integruar të merret edhe me vlerësimin e performancës
së tyre;
4. Dimensioni i kontrollit: qeverisja tradicionale e korporatave përqendrohet vetëm tek
kontrolli i dimensionit financiar të shoqërisë, ndërsa sipas sistemit të qeverisjes së re të
korporatave, kontrolli përfshin jo vetëm dimensionin financiar të shoqërisë por edhe
monitorimin e rezultateve të realizuara nga shoqëria sipas perspektivave të aksionarëve,
kreditorëve, punëmarrësve dhe grupeve të tjera të interesit.
3. Teoritë mbi qeverisjen e mirë të korporatave
Studimet e para mbi konceptin dhe rëndësinë e qeverisjes së korporatave datojnë në fillimit
e shekullit të XX, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Berle dhe Means, janë ndër autorët e
parë, që venë theksin tek problemi i ndarjes së pronësisë së shoqërisë nga administrimi i saj22.
Punimi i tyre daton mbas periudhës që njihet si depresioni i madh në Amerikë, që kulmoi me
falimentimin e Bursës së Aksioneve në 1920. Sipas tyre, në SHBA, kapitali i investuar në
Bursë ishte në pronësinë e një numër të vogël shoqërish aksionare23. Me rritjen gjithnjë e më
shumë të pushtetit të këtyre shoqërive, ishte tejet e vështirë për aksionarët themelues të ruanin
të gjithë kontrollin e shoqërisë, dhe për pasojë zotërimi i aksioneve të shoqërisë filloi të
shpërndahej ndër shumë aksionarë të vegjël. Kalimi i pronësisë mbi aksionet e shoqërisë në
një numër të madh aksionarësh të vegjël, krijoi sipas Berle dhe Means një përplasje ndërmjet
interesit të aksionarëve të vegjël të cilit preferonin që fitimet e shoqërisë t’u shpërndaheshin
në formë dividendi dhe interesit të administratorëve të shoqërisë, që preferonin ri-investimin e
fitimit të shoqërisë. Administratorët e shoqërisë përfitimet e tyre i realizonin nëpërmjet
pagave dhe shpërblimeve më të larta dhe privilegjeve të ndryshme. Interesat e përndjekur nga
administratorët e shoqërisë nuk ishin në një linjë me interesat e përndjekur nga aksionarët e
saj. Për autorët, mungesa e kontrollit të ushtruar nga aksionarët e vegjël mbi aktivitetin e
administratorëve, u dha mundësi këtyre të fundit të krijonin pushtetin e tyre oligarkik. Në
1929, autorët mbasi studiuan strukturën e 200 shoqërive më të mëdha që operonin në tregun
financiar jo bankar amerikan, arritën në përfundimin se 44 % e këtyre shoqërive që
përfaqësonin 88% shoqërive të studiuara, nuk kishin asnjë aksionar, që i vetëm të zotëronte
më shumë se 20% të aksioneve të shoqërisë. Këto shoqëri që përfaqësonin 58% të totalit të
kapitalit të 200 shoqërive, kontrolloheshin de facto nga administratorët e shoqërisë. Vetëm në
11% të shoqërive aksionare të analizuara prej tyre, kishte aksionarë që të vetëm zotëronin
22 Berle A. A & Means G.C., The Modern Corporation and Private Property, MacMillan, New York, 1932. 23 Shih edhe Dalia Tsuk Mitchell, From Pluralism to Individualism: Berle and Means and 20th-Century
American Legal Thought (2005) në http://scholarship.law.gwu.edu/ faculty_publications
7
pjesën më të madhe të kapitalit24. Për Berle dhe Means, ndarja e pronësisë së shoqërisë nga
administrimi i saj ishte një shenjë e qartë e mungesës së llogaridhënies nga administratorët, jo
vetëm kundrejt aksionarëve të shoqërisë por edhe për investitorët dhe kreditorët e shoqërisë, e
më gjerë për të gjithë grupet e interesit të përfshirë në shoqërisë.
Autorët japin përkufizimin e tyre mbi konceptin e qeverisjes së mirë të korporatave. Sipas
Berle dhe Means, corporate governance është bashkësia e institucioneve, rregullave,
praktikave që kanë për qëllim mbrojtjen dhe garantimin e të drejtave të investitorëve të
jashtëm, (outsiders)25, nga zhveshja e këtyre të drejtave nga ana e administratorëve të
shoqërisë apo e aksionerëve që kanë kontrollin e shoqërisë, (insiders)26. Nga përkufizimi i
mësipërm, del në pah se problemi kryesor i qeverisjes së mirë të korporatave ka të bëjë me
gjetjen e metodave të përshtatshme për funksionimin korrekt të shoqërisë, me qëllim
mbrojtjen e subjekteve të interesuar. Autorët, në përkufizimin e tyre i janë referuar kryesisht
marrëdhënies ndërvepruese ndërmjet outsiders dhe insiders në shoqëritë aksionare me ofertë
publike, që operonin në tregun financiar jo bankar amerikan. Origjina e konceptit të qeverisjes
së mirë të korporatave i referohej pikërisht mbrojtjes së pritshmërisë ekonomike të
aksionarëve të minorancës së këtyre shoqërive, sipas modelit shareholder-oriented27.
Mbi interpretimin e konceptit të corporate governance, në doktrinë janë zhvilluar dy rryma
mendimesh, që në pamje të parë të krijojnë idenë se janë në kontrast me njëra-tjetrën. Një
pjesë e doktrinës, e frymëzuar nga teoria e Berle dhe Means, e shikojnë mungesën e kontrollit
si çështje të brendshme të shoqërisë28. Ndërsa një pjesë tjetër e doktrinës, e shikojnë
mungesën e kontrollit në shoqërisë, si një çështje të jashtme të saj, që lidhet me kostot,
transaksionet dhe të drejtat e pronësisë29. Të dy rrymat e mendimit bashkohen në të
ashtuquajturën ‘kontraktim i papërmbushur’. Për pjesën e parë të doktrinës kontraktimi i
papërmbushur, ka në fokusin e tij dështimin e raporteve kontraktuale brenda për brenda
shoqërisë, referuar kryesisht marrëdhënies ndërvepruese ndërmjet pronarit të shoqërisë dhe
administratorit. Ndërsa për grupin e dytë të doktrinës, dështimet kontraktuale shfaqen në
dimensionin e jashtëm të shoqërisë, në tregun ku operon.
3.1. Teoria e agjencisë (agency theory)
Teoria e Berle dhe Means mbi mungesën e kontrollit brenda shoqërisë qëndron në themelet
e teorisë së agjencisë (agency theory). Ndarja e pushteteve ndërmjet zotëruesve të aksioneve
24 Mark S. Mizruchi, Berle and Means revisited: the governance and power of large U.S. corporations in
http://web.stanford.edu/ (2004) 25Berle & Means konsiderojë outsiders, të gjithë subjektet që nuk janë të përfshirë drejtpërsëdrejti në
administrimin e shoqërisë, por që kanë interesa të ndërthurura me të. Outsiders konsiderohen kryesisht
aksionarët e minorancës që zotërojnë përqindje të papërfillshme në shoqëri dhe që në raport me shoqërinë janë të
interesuar vetëm të përfitojnë dividendin në përpjesëtim me investimin e tyre. 26 Insiders janë subjektet që veprojnë brenda shoqërisë dhe kanë pushtetin mbi administrimin dhe përfaqësimin e
shoqërisë. 27 Modeli i shareholder-oriented duhet të kontestualizohet në realitetin anglo-amerikan ku zotërimi i aksioneve
në shoqëritë aksionare me ofertë publike është i fraksionuar në shumë aksionar të vegjël dhe administrimi i
shoqërisë i besohet administratorëve të saj. Për një analizë mbi teorinë e Berle & Means shih L. Bossetti,
Corporate Governance e Mercati Globali, ed Franco Angeli, Milano, 2010. 28M. C.Jensen, W. H. Meckling, Theory of the Firm: Managerial Behavior, Agency Costs and Ownership
Structure, në http://www.sfu.ca/~wainwrig/Econ400/jensen-meckling.pdf 29O. E. Williamson, Corporate Governance, inw1984, http://digitalcommons.law.yale.edu/fss_papers, S. J.
Grossman, O. D. Hart, 1986, “The Costs and Benefits of Ownership: A Theory of Vertical and Lateral
Integration”,The Journal of Political Economy, 94(4): 691-719, http://dash.harvard.edu/, J. Moore, The firm as
a collection of assets, in European Economic Review 36 (1992) 493-507, North-Holland
http://citeseerx.ist.psu.edu/
8
të shoqërisë dhe administruesve të saj, është rimarrë dhe zhvilluar në vitet ’70 nga Ross30 dhe
Mitnick31. Ross, teorinë e agjencisë e studion në aspektin ekonomik të saj. Për Ross, problemi
kryesor qëndron në gjetjen e një sistemi shpërblimi të përshtatshëm, që të prodhojë një sjellje
të përfituesit të shpërblimit në koherencë me interesat e shumicës. Në këtë mënyrë, skemat e
shpërblimit të përcaktuara sipas negocimit ndërmjet palëve, duhet të kushtëzojë sjelljen e
administratorëve në shoqëri, në të njëjtën mënyrë sikurse kushtëzohet zgjedhja e aksionarëve,
për të investuar në bazë të informacionit të zotëruar mbi rreziqet e investimit që do të kryej
shoqëria. Analiza e Ross kufizohet kryesisht vetëm në vendimmarrjen që kanë si qëllim
shpërblimin e administratorëve, ndërsa konteksti që në fakt është në bazën e marrëdhënies
sipas teorisë së agjencisë nuk merren në analizë dhe trajtohen si kushtëzime kontraktuale.
Mitnick, nga ana tjetër është për një qasje institucionale të kësaj teorie, pasi sipas tij,
institucionet që e rrethojnë shoqërinë mbivendosen me njëra-tjetrën, dhe në këtë mënyrë
korrektojnë sjelljet imperfekte të administrimit të shoqërisë. Për Mitnick, institucionet dhe
mekanizmat social, sikurse rregullat e shoqërisë, informacioni që mund të zotërohet nga
aksionarët, ndikojnë në vendimmarrjen e njerëzve dhe për pasojë mund të ndikojnë në skemat
e shpërblimit të administratorëve32.
Jensen dhe Meckling, teorinë e agjencisë e përkufizojnë si kontratën në bazë të së cilës, një
apo më shumë persona (principali) detyron palën tjetër (agjentin), në bazë të delegimit të
kompetencave, që të kryej në emër e për interes të tij, një apo disa veprime33. Më këtë
përkufizim, autorët i referohen marrëdhënies ndërmjet pronarit-pronarëve të shoqërisë në rolin
e principalit dhe administratorëve të shoqërisë në cilësinë e punëmarrësve. Ndërmjet palëve,
krijohet një marrëdhënie asimetrike ku agjenti, që vepron në emër e për interes të principalit,
zotëron më shumë informacione sesa vetë principali mbi veprimtaritë që duhet të kryej. Kjo
asimetri do të shfaqet me mos dhënien e të gjithë informacionit që zotërohet nga agjenti i cili
do të mundohet të përfitojë prej tij. Nga ana tjetër, principalit do t’i duhet të përballojë kosto
për të kontrolluar dhe mbikëqyrur punën e agjentit. Teoria e agjencisë, nënkupton që secila
nga palët do të kërkojë të maksimalizojë përfitimet e saj dhe për këtë arsye interesat e tyre
janë diametralisht të kundërta. Për këtë arsye, principali do të tentojë të zbusë këto
divergjenca nëpërmjet mekanizmave të mbikëqyrjes (monitoring) dhe mekanizmave
stimulues, me qëllim të zvogëlimit sa më shumë të veprimeve oportuniste nga ana e agjentit.
Këto mekanizma implikojnë kosto të shumtë e jo vetëm monetare për shoqërinë34.
Shpërndarja e burimeve financiare të shoqërisë ndërmjet administratorëve, aksionarëve dhe
30 S. A. Ross, the Economic Theory of Agency: The Principal’s Problem, në American Economic Association, Vol. 63, nr. 2, (1973), https://www.aeaweb.org/aer/top20/63.2.134-139.pdf 31 B. M. Mitnick, 1973, Fiduciary rationality and public policy: The theory of agency and some consequences.
Paper presented at the 1973 Annual Meeting of the American Political Science Association, New Orleans, LA.
InwProceedings of the APSA, 1973 (formerly available from Xerox University Microfilms and, later, UMI
Serials). 32 Punimet e Ross dhe Mitnick ndonëse plotësojnë njëri-tjetrin janë punuar në mënyrë të pavarur nga autorët
edhe pse të dy ishin pjesë e stafit akademik të Universitetit të Pensilvanisë; Ross ishte anëtari më i ri i fakultetit
të ekonomisë; Mitnick ishte një student i doktoraturës në shkencat politike. Për një vështrim mbi punën e tyre
shih B. M. Mitnick, Origin of the Theory of Agency në http://www.pitt.edu/~mitnick/agencytheory/ 33 M. C.Jensen, W.H. Meckling, Theory of the Firm: Managerial Behavior, Agency Costs and Ownership
Structure, f. 5, në http://papers.ssrn.com/ Ky artikull i publikuar fillimisht në Journal of Financial Economics,
konsiderohet nga doktrina si pikënisja e marrëdhënies ndërvepruese ndërmjet principal dhe agent në optikën
relacionale të shoqërive aksionare me ofertë publike që operojnë në tregun financiar jo bankar amerikan. 34 Për Jensen dhe Meckling, kostot e shoqërisë sipas teorisë së agjencisë janë: a) kostot e mbuluara nga principali
për mekanizmin e kontrollit të agjentit (administratorit të shoqërisë); b) kostot e detyrueshme për të garantuar
dëmshpërblime të ndryshme që mund të vijnë nga ushtrimi i aktivitetit të administratorit, ku mund të përmenden
policat e sigurimit për përgjegjësinë civile; c) kostot e tjera që i referohen veprimtarisë të kryer efektivisht nga
administratori dhe diferencës me atë që ky i fundit duhet të kishte bërë. Theory of the Firm: Managerial
Behavior, Agency Costs and Ownership Structure, f. 6 e në vazhdim.
9
kreditorëve të shoqërisë krijon kosto për shoqërinë. Për këtë arsye zgjidhja e metodës më të
mirë të shpërndarjes së resurseve të shoqërisë duhet të përcaktohet në bazë të analizës kosto-
përfitime të shoqërisë, referuar secilit grup që përfiton resurset e saj.
Teoria e Agjencisë ka luajtur një rol të rëndësishëm në zhvillimin e mekanizmave të
shpërblimit të administratorëve të bazuara në përfitimin nga ana e këtyre të fundit të
përqindjeve të caktuara nga fitimi i shoqërisë apo nëpërmjet zotërimit të stock options.
Megjithatë, skandalet e përsëritura financiare si në Shtetet e Bashkuara të Amerikës si në
Europë kanë nxjerr në pah që instrumentet e parashikuar nga teoria e agjencisë jo gjithmonë
kanë qenë efikas për të kontrolluar oportunizmin e administratorëve të shoqërisë35.
3.2. Teoria e kostove të transaksionit (transaction cost)
Teoria e kostove të transaksionit, ndryshe nga teoria e agjencisë i referohet kryesisht
marrëdhënieve të shoqërisë jashtë saj, në raport me të tretët në një treg të caktuar. Coase, në
The Natyre of the Firm36, i përgjigjet pyetjes se përse lind një sipërmarrje. Sipas autorit, kosto
e tregut, legjitimon krijimin e një sistemi porosish, që mbizotërojnë sistemin e çmimeve si
formën kryesore të koordinimit të aktiviteti prodhues. Shumëllojshmëria e subjekteve që
operojnë në treg, vjen nga nevoja për të ulur kostot e transaksioneve, që përkthehen në
kërkimin e vazhdueshëm të efikasitetit të zgjedhjeve të bëra nga shoqëria. Negocimi i çmimit,
hartimi i kontratës dhe zbatimi i saj, janë shpenzime që e shndërrojnë marrëdhënien
ekonomike në joefikase. Për këtë arsye, shoqëritë bazohen në sistemin e porosisë, pa qenë e
nevojshme negocimi paraprak. Qeverisja e mirë e korporatave lind për faktin se subjekti që
bën porosinë dhe që indirekt kontrollon prodhimin e të mirave dhe të shërbimeve të shoqërisë,
është i ndryshëm nga subjekti që do të përfitojë të ardhurat nga shitja e të mirave dhe
shërbimeve. Shoqëria do të jetë gjithnjë në kërkim të një organizimi sa më eficient, me qëllim,
që jo vetëm të përmbushë kërkesat e porositësve, por edhe të maksimalizojë fitimet e saj.
Përballimi i kostove të transaksionit, është jo vetëm arsyeja e krijimit të sipërmarrjeve në treg,
por është edhe përcaktuese për mekanizmat e kontrollit të shoqërisë.
Teoria e krijuar nga Coase, zhvillohet nga Williamson37, i cili qeverisjen e mirë të
korporatave e shikon si mënyrën ex-post për të administruar me efikasitet fitimin e krijuar në
shoqëri. Sipas Williamson, qeverisja e mirë e korporatave dhe më specifikisht sistemi i
brendshëm i qeverisjes së shoqërisë, mund të shikohet si nevoja për të përcaktuar se deri në
çfarë mase është efikase për shoqërinë, riinvestimi i fitimit dhe zgjerimi i saj në treg. Në
interpretimin e teorisë së kostove të transaksionit, Willimson ndryshe nga autorë të tjerë,
trajton shkallën e veçantisë së transaksioneve të investimeve të bërë nga shoqëria nëpërmjet
krahasimit me transaksione specifike. Investimet afatgjata që duhet të përballojë shoqëria
duhet të jenë më të vogla se përdorimi nga ana e shoqërisë e të mirave alternative, nëse
transaksionet afatgjatë do të përfundonin përpara kohës së parashikuar. Sa më i madh të jetë
investimi i kryer nga shoqëria aq më e vështirë do të jetë përcaktimi i vlerës së shkëmbimit
nëpërmjet tregut dhe më efikase për shoqërinë do të jetë realizimi i transaksionit nëpërmjet
mekanizmave hierarkik. Një rritje e përdorimit të burimeve alternative mund të justifikohet
35 Për G. Rossi, Il conflitto epidermico,wed. Adelphi, Milano, 2003, stimujt dhe skemat e shpërblimeve mund të
çojnë në efektin e kundërt të dëshiruar. Sipas këtij autori, shpërblimet e përfituara nga administratorët e
shoqërisë rrisin oportunizmin e tyre për të përfituar gjithmonë e më shumë edhe në dëm të shoqërisë. 36 R. H. Coase (1937), The Nature of the Firm, Vol.4 , No. 16. (Nov., 1937), pp. 386-405, in www.colorado.edu,
punim i publikuar vetëm 5 vjet mbas publikimit të The Modern Corporation and Private Property të Berle A.A
& Means G.C., 37O. E. Williamson, Corporate Governance, The Yale Law Journal Vol. 93:1197, 1984 in
http://digitalcommons.law.yale.edu/, shih edhe “Transaction-Cost Economics: The Governance of Contractual
Relations”, Journal of Law and Economics, vol. 22, pp. 233-271, in Chicago Journals
https://faculty.fuqua.duke.edu
10
nëse ajo mundëson kursimet e kostos për prodhimin dhe/ose rritjen e të ardhurave, të cilat
janë në gjendje për të kompensuar kostot më të larta të qeverisjes së shoqërisë. Për të
vlerësuar kostot që do të përballojë shoqëria duhet të merren në konsideratë shpeshtësia e
përsëritjes së transaksioneve. Williamson, merr në konsideratë vetëm specifikat e resurseve të
investuara dhe shpeshtësinë e bërjes së transaksioneve ndërsa nuk trajton pasigurinë për
përfundimit të transaksionit të cilin e merr të mirëqenë. Sipas Williamson, organizimi
hierarkik i shoqërisë është më i përshtatshëm kur transaksionet janë komplekse dhe kur vetë
palët varen nga nënkontraktorë të tretë, pa të cilët shoqëria do të përballonte kosto tepër të
larta. Vetë organizimi hierarkik i shoqërisë ka një kosto të cilën, Williamson e identifikon me
abuzimin nga ana e autoritetit për arritjen e qëllimeve të ndryshme nga ai i një perfomance
eficiente, me qëllim rritjen e përfitimit të shoqërisë. Ky devijim i autoritet është baza mbi të
cilën bazohet studimi i qeverisjes së mirë të korporatave.
Për Zingales38 corporate governance është një sistem kompleks kontratash të kushtëzuara
nga negocimet ex-post mbi përfitimet që mund të realizohen nga shoqëria gjatë veprimtarisë
shumëpalëshe ndërmjet saj dhe të tretëve. Një rol kryesor në këtë marrëdhënie shumëpalëshe
e luan kontrata fillestare. Kontrata fillestare është një kontratë e papërfunduar, pasi është e
pamundur të përcaktohet paraprakisht sesa herë do të shpërndahet fitimi dhe në çfarë vlerë.
Kjo situatë krijon një dallim të rëndësishëm ndërmjet vendimmarrjes paraprake ex ante, kur
dy palët kanë hyrë në marrëdhënie me njëra-tjetrën, me vendimmarrjen e mëvonshme ex post,
kur shpërndahen fitimet. Për vetë natyrën e kontratës e cila është një kontratë e papërfunduar,
kjo e fundit krijon hapësira për bisedime të mëtejshme ndërmjet palëve. Këto bisedime do të
varen nga shumë faktorë që qëndrojnë mbas kontratës fillestare39. Gjithashtu, në bisedimet
ndërmjet palëve një rol të rëndësishëm mund të luajë edhe mjedisi institucional ku e ushtron
aktivitetin shoqëria si për shembull, sa efektiv dhe i shpejtë është zbatimi i ligjit, cilat janë
rregullat institucionale që respekton shoqëria, sa i besueshëm dhe si qarkullon informacioni
rreth performancës së shoqërisë, etj. Të gjitha këto kushtëzime së bashku krijojnë sistemin e
qeverisjes së mirë të shoqërisë. Sipas Zingales, marrëdhënia ndërmjet palëve duhet të
gjenerojë të ardhura, pasi në mungesë të këtyre përfitimeve, konkurrueshmëria e tregut do të
eliminohej e për pasojë do të humbiste interesi për diskutime të mëtejshme.
Për këtë arsye, është thelbësore përcaktimi i të drejtave të pronarëve të shoqërisë jo vetëm
për të kontrolluar asetet por edhe për të mbikëqyrur veprimtarinë e administratorëve të
shoqërisë. Duhet të rezultojnë qartësisht kompetencat e personave që e drejtojnë dhe e
administrojnë shoqërinë, jo vetëm brenda shoqërisë por edhe në marrëdhënie me të tretët.
Organizimi i strukturës qeverisëse të shoqërisë, bazohet në zgjidhjen e konfliktit të interesit
ndërmjet administratorëve të shoqërisë që kanë kontrollin40 e saj dhe investitorëve që
investojnë likuiditetet e tyre në shoqëri. Në këtë mënyrë, nga njëra anë administratorët e
shoqërisë kanë interesin të zgjedhin pa ndërhyrje strategjitë më të përshtatshme për investimin
e kapitaleve të shoqërisë në treg. Nga ana tjetër, investitorët kërkojnë garanci që drejtuesit e
shoqërisë të mos abuzojnë me investimin e tyre. Për ndjekësit e teorisë së kostove të
transaksionit, kontrolli i investitorëve mbi sipërmarrësit e shoqërisë nuk mund të realizohet
vetëm me gjetjen e mekanizmave brenda shoqërisë siç është p.sh. shpërblimi i
administratorëve, por është e nevojshme krijimi i një sistemi të jashtëm kontrolli mbi
administratorët e saj. Ky sistem mund të krijohet vetëm nëpërmjet krijimi të një konkurrence
të drejtë në tregun ku operon shoqëria. Në këtë kontekst, funksionimi eficient i tregjeve
38 L. Zingales, Corporate Governance, 1998 në http://papers.ssrn.com 39 Ndër këto faktorë një rol parësor mund të luajë p.sh. pronësia mbi makineritë që do të përdoren për prodhimit
e të mirave që do t’u ofrohen të tretëve, zgjidhjet alternative dhe sa të kushtueshme janë ata për blerësit etj. 40 Kontrolli i shoqërisë duhet kuptuar jo vetëm si kontroll mbi asetet materiale dhe jo materiale të shoqërisë por
edhe aftësia për të marrë vendime strategjike për vetë shoqërinë.
11
financiare, duhet parë jo vetëm si minimizimi i kostove41 të shoqërisë, por si gjetjen e
strukturës së pronësisë së shoqërisë më të përshtatshme që mundëson maksimalizimin e
fitimit42.
3.3. Teoria e stakeholders43(grupet e interesit)
Teoria e stakeholders lind si një kritikë ndaj teorisë së agjencisë. Sipas kësaj teorie, nuk
mund të sakrifikohen interesat e të gjithë grupeve të interesit me qëllimin e vetëm të përfitimit
të shoqërisë. Kjo teori e konsideron shoqërinë si një tërësi kontratash të lidhura ndërmjet
sipërmarrësit dhe grupeve të interesit të brendshëm që identifikohen në punëmarrësit,
administratorët, pronarët e shoqërisë dhe grupeve të interesit të jashtëm që janë klientët,
furnitorët dhe konkurrentët e shoqërisë, grupet e interesit dhe komuniteti ku vepron shoqëria.
Si stakeholder të brendshëm dhe ata të jashtëm janë njëlloj të rëndësishëm pasi kushtëzojnë
krijimin e rregullave formal dhe joformal që sipërmarrësi duhet të respektojë. Identifikimi i
një stakeholders, bëhet nëpërmjet ekzistencës së dy elementeve, një pritshmërie të ligjshme
kundrejt shoqërisë dhe aftësisë për të influencuar në vendimmarrjen e saj.
Qëllimi i kësaj teorie është përllogaritja e kostove dhe benefiteve që realizon shoqëria për
të trajtuar në mënyrë të drejtë të gjithë stakeholders. Freeman me ‘stake’ identifikon një
interes ose një titull të shoqërisë dhe merr në konsideratë tre grupe interesi: aksionistët e
shoqërisë, në varësi të titujve të zotëruara prej tyre; punëmarrësit ose klientët që përfaqësojnë
interesat ekonomik apo kuotat e një tregu të caktuar; grupet e aktivistëve që mbartin interesa
që influencojnë zgjedhjet e shoqërisë. Këto grupe nuk mund të shihen si të ndarë pasi
punëmarrësit mund të jenë edhe aksionarë të shoqërisë dhe klientët mund të jenë edhe grupe
aktivistësh, etj. Me teorinë e stakeholders qëllimi i shoqërisë nuk është më vetëm përfitimi
financiar për pronarët e saj, por balancimi i interesave të zotëruara nga stakeholder, duke mos
preferuar një grup karshi tjetrit44.
Max B. E. Clarkson, stakeholder i ndan në dy grupe, në stakeholder parësor dhe në
stakeholder dytësor. Për Clarkson stakeholder parësor janë ato grupe interesi pa të cilët
shoqëria nuk mund të mbijetojë. Në këtë kategori sipas autorit janë të përfshirë aksionarët,
investitorët, punëmarrësit, klientët, furnizuesit dhe stakeholder publikë45. Nëse një grup
interesi vendos të dalë nga sistemi shoqëri, pjesërisht ose në tërësi, shoqëria do të dëmtohej në
masë të konsiderueshme dhe nuk do të ishte në gjendje të vazhdojë aktivitetin normal të saj.
Suksesi i mbijetesës afatgjatë të shoqërisë, do të varet nga aftësia e administratorëve të saj për
41 Kosto të cilat nuk ekzistojnë kur nuk ka një ndarje të pronësisë së shoqërisë dhe administrimit të saj. 42 Për një lexim më të plotë mbi këtë teori shih edhe O. D. Hart, J. Moore, (1990),“Property Rights and the
Nature of the Firm”,The Journal of Political Economy, vol. 98, pp. 1119-1158 in http://dash.harvard.edu/ S. J.,
S. J. Grossman, O. D. Hart (1982), The Economics of Information and Uncertainty. Corporate Financial
Structure and Managerial Incentives, http://www.nber.org/ 43 Stakeholder bazohej fillimisht në konceptin se aksionistët janë grupi i vetëm kundrejt të cilëve administratorët
e shoqërisë duhet të përgjigjen. Ky term i referohej atyre grupeve pa mbështetjen e të cilëve vetë shoqëria nuk do
të ekzistonte. Në vite, kuptimi i stakeholder ka ndryshuar radikalisht. Fjalori i Oxfordit, në vitin 1708 termin ‘stakeholder’ e përkthente si ‘mbartjen e interesit në diçka që mund të fitosh apo të humbësh’. Terminologia
stakeholder theory është përdorur për herë të parë në vitin 1963 nga Standford Research Institute, ku analiza mbi
termin stakeholder është përdorur në procesin e planifikimit të korporatave nga Igor Ansoff dhe Robert Stewart.
Më vonë është R. Edward Freeman që e përdori këtë term për të trajtuar teorinë mbi qeverisjen e korporatave në
Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Për një lexim më të thelluar mbi historinë e krijimit dhe të zhvillimit të
Stakeholder Theory shih Th. Clarke, Theories of Corporate Governance. The Philosophical Foundations of
Corporate Governance, (Ed. Routledge) USA& Canada, 2007, f.194. 44 R. E. Freeman, Strategic Management: A Stakeholder Approach, Cambridge University Press, 2010. 45 Me stakeholder public, Clarkson i referohet autoriteteve publike që ofrojnë infrastrukturën ligjore ku operojnë
shoqëritë, mbikëqyrjen e tregjeve, sistemin tatimor si dhe një sërë rregullash dhe detyrimesh të tjera me të cilat
shoqëritë duhet të bashkëekzistojnë.
12
të krijuar të ardhura apo përfitime të tjera të mjaftueshme për grupet e interesit që i përkasin
kategorisë së parë. Ndërsa në kategorinë e stakeholder dytësor, Clarkson përfshin të gjithë ata
persona që influencojnë apo influencohen nga shoqëria, pavarësisht mungesës së një
marrëdhënie direkte me shoqërinë, siç mund të jenë media, organizatat e konsumatorëve etj.
Këto grupe dytësore, me pushtetin e tyre mund të influencojnë opinionin publik në favor ose
në dëm të një shoqëri tregtare në mbështetje të një grupi që bën pjesë tek stakeholders parësor,
duke ndikuar në këtë mënyrë në performancën e shoqërisë46.
Teoria e grupeve të interesit, bazohet në argumentin se administratorët e shoqërisë, në
politikat menaxheriale të tyre, duhet të kenë në konsideratë interesat e stakeholders. Por, duke
qenë se kjo teori nuk sqaron metodologjinë që duhet zbatuar në gjetjen e kompromiseve
ndërmjet grupeve të interesit dhe shoqërisë u lë administratorëve hapësirë të madhe për të
vepruar47. Kjo teori nuk prek problemin kryesor që është mos dhënia e llogarisë nga ana e
administratorëve të shoqërisë kundrejt pronarëve të saj. Një ndër kritikët më të mëdhenj të
kësaj teorie është Milton Friedman, sipas të cilit administratorët veprojnë në cilësinë e agjentit
të shoqërisë për llogari dhe interes të pronarëve/aksionistëve të shoqërisë. Administratorët
duhet të veprojnë vetëm për interesin e aksionistëve të shoqërisë dhe nuk mund të përdorin
asetet e saj për të zgjidhur probleme të tjera sociale, përfshirë edhe ato probleme të cilat vetë
shoqëria i ka krijuar48.
Në Europë dhe në Japoni shoqëritë tregtare tradicionalisht kanë qenë të prirura të zbatojnë
në funksionimin e shoqërive tregtare aspekte të teorisë së stakeholder. Në Gjermani, sistemi i
qeverisjes së mirë të shoqërive është i karakterizuar nga monitorimi i vazhdueshëm i
administrimit të shoqërisë nga grupe të ndryshme interesi, të cilat kanë një marrëdhënie aktive
në aspektet e vendimmarrjes së shoqërisë. Në rast pakënaqësie, stakeholder janë të prirur për
të ndërmarrë veprime korrektuese të politikave vendimmarrëse të administratorëve duke qenë
pjesëmarrës aktiv në strukturat mbikëqyrëse të shoqërisë. Ndërsa në Japoni, roli i stakeholders
është thellësisht i përfshirë në praktikimin dhe në mënyrën e të konceptuarit të sistemit
governance. Yoshimori, vë në dukje se, sipas një studimi të realizuar në Japoni, mbi 97% e
shoqërive të anketuara pranojnë që një shoqëri mbijeton vetëm nëse përfshin në
vendimmarrjen e saj grupet e interesit. Gjithashtu, pjesa dërmuese e administratorëve
ekzekutiv të anketuar, pranojnë se ndërmjet shpërndarjes së dividendit dhe investimit në
përmirësimin e sigurisë në punë, preferojnë të zgjedhin alternativën e dytë. Megjithatë, edhe
në vendet që tradicionalisht zbatojnë teorinë e stakeholder, gjithnjë e më shumë, influenca e
investitorëve ndërkombëtarë, veçanërisht nga SHBA-ja kanë rritur presionin për të fokusuar
qeverisjen e mirë të shoqërisë mbi rëndësinë e aksionarëve dhe mbi vlerën e aksioneve të
zotëruara prej tyre49.
3.4. Teoria e administrimit (stewardship theory)
Kjo teori bazohet në bindjen se oportunizmi i administratorëve nuk përbën kërcënimin për
aktivitetin e shoqërisë. Mbështetësit e kësaj teorie50, pretendojnë se jo në çdo rast interesat e
46 M. B. E Clarkson, A stakeholder framework for analyzing and evaluating corporate social performance, ed. Academy of Management Review, 1995, Vol.20. No.1 47 C. A. Mallin, Corporate Governance, Oxford University Press, third ed, 2010, f.18 48I. Ferrero, W. M. Hoffman, R. E. Mcnulty, Must Milton Friedman Embrace Stakeholder Theory? in
Business and Society Review, Journal of the Center of Business, Ethics, Bentley University, Vol. 119:1 37–59,
2014. 49 Th. Clarke, Theories of Corporate Governance. The Philosophical Foundations of Corporate Governance,
(Ed. Routledge) USA& Canada, 2007, f.199. 50 J. H. Davis, F. D. Schoorman, L. Donaldson, Toward a Stewardship Theory of Management, from Academy
of Management Review, in Th. Clarke, Theories of Corporate Governance. The Philosophical Foundations of
Corporate Governance, (Ed. Routledge) USA& Canada, 2007, f. 119.
13
administratorëve të shoqërisë janë të ndryshëm nga ato të aksionarëve të shoqërisë.
Administratorët e shoqërisë nuk kanë nevojë për stimuj ekonomikë për të kryer me
përpikmëri detyrat e ngarkuara, pasi qëllimi kryesor i administratorëve është arritja e suksesit
dhe përmirësimi i reputacionit të tyre51. Në ndryshim nga teoria e agjencisë, që shikon tek
administratorët persona oportunistë, të cilët për të arritur qëllimin e tyre janë të gatshëm të
dëmtojnë edhe interesat e aksionarëve, teoria e administrimit, oportunizmin e
administratorëve e shikon si një motivim për këta të fundit për të dhënë maksimumin në
shoqëri. Duke qenë se administratorët janë të nxitur për të kryer veprime që janë në të njëjtën
linjë me interesat e aksionarëve, fokusi i kësaj teorie është analizimi i krijimit dhe
funksionimit të organit të administrimit të shoqërisë si dhe detyrat që duhet t’i besohen
administratorëve, me qëllim që këta të fundit të jenë të avantazhuar për të arritur rezultatet e
kërkuara.
Sipas kësaj teorie, këshilli (i administrimit/mbikëqyrës) nuk duhet konsideruar vetëm si një
organ që kontrollon punën e administratorëve, por ky organ duhet të ketë nga njëra anë, një
rol aktiv në mbështetje të administratorëve në përcaktimin e strategjive të shoqërisë dhe nga
ana tjetër, duhet t’i mundësojnë administratorëve autonomi më të madhe në vendimmarrje.
Qeverisja e shoqërisë në këtë mënyrë do të bazohet në marrëdhënien e besimit ndërmjet
aktorëve të ndryshëm të këshillit, e nëse është e nevojshme edhe në ndërmarrjen e procedura
joformale, me qëllim sheshimin e konvergjencave ndërmjet subjekteve të përfshirë në
organizimin e shoqërisë. Në përkufizimin e qeverisjes së shoqërisë, kjo teori vendos disa
piketa në lidhje me përbërjen dhe numrin e anëtarëve në këshill dhe dualitetin e drejtorit
ekzekutiv. Këshilli duhet të përbëhet kryesisht nga anëtarë me kompetenca ekzekutive dhe në
varësi të administratorit ekzekutiv pasi kjo do të rriste efikasitetin e administrimit të
shoqërisë. Këta anëtarë, duhet të zgjidhen ndërmjet personave që kanë eksperiencë në sektorin
ku operon shoqëria me qëllim që të jenë konkurrues në treg dhe të orientojnë shoqërinë në
strategji afatgjata. Gjithashtu, anëtarët e këshillit duhet të qëndrojnë në detyrë për një kohë të
gjatë pasi kjo do të rriste besnikërinë e tyre e ndaj shoqërisë. Teoria e administrimit kërkon të
sqarojë nëse ekziston një mbivendosje ndërmjet administratorit ekzekutiv dhe kryetarit të
këshillit të administrimit, që ka për detyrë mbikëqyrjen e performancës së administratorit. Në
këtë pikë, teoria e administrimit të shoqërisë ndryshon nga teoria e agjencisë, sepse kjo e
fundit, është për një ndarje të qartë të kompetencave ndërmjet administratorit dhe kryetarit të
këshillit. Ndërsa, sipas teorisë së administrimit, bashkimi i kompetencave të administratorit
dhe kryetarit të këshillit në një individ të vetëm, rrit përgjegjshmërinë dhe mund të shërbejë si
stimul për të bërë më shumë në shoqëri. Sipas kësaj teorie, këshilli duhet të jetë i përbërë nga
pak anëtarë në mënyrë që të funksionojë në mënyrë efikase, pa penguar punën e
administratorëve ekzekutiv dhe ajo që është kryesorja të mund të marrë vendime të shpejta.
Për më tepër, një numër i vogël administratorësh në shoqëri favorizon motivimin e secilit prej
tyre për të dhënë një kontribut të prekshëm në aktivitetin e shoqërisë. Mund të konfirmohet se
teoria e administrimi i jep këshillit të administrimit një rol strategjik dhe jo kontrollues sikurse
propozohet nga teoria e agjencisë. Kjo teori është kritikuar nga studiues të ndryshëm52 pasi
sipas tyre, nuk është e provuar se karakteristikat e propozuara nga kjo teori janë më efikase se
ato shoqëri ku këshilli i administrimit ka një rol kontrollues dhe funksional sipas teorisë së
agjencisë.
4. Parimet e OECD-së
51 Idem 52 Dulewicz, V., Herbert, P. (2004). Does the composition and practice of boards and directors bear any
relationship to the performance of their companies? Corporate Governance: An International Review, 12(3),
263-280.
14
Në vitin 2004, OECD përpunoi disa parime të përgjithshme të qeverisjes së mirë të
korporatave, me qëllim orientimin në shpërndarjen e pushtetit ndërmjet aktorëve të ndryshëm,
që kanë ndërthurur interesat e tyre me shoqërinë. Këto parime kanë për qëllim krijimin e një
korpusi rregullash, sipas një kodi të best practice që orientojnë shoqërinë për mënyrën sesi
duhet të funksionojnë organet qeverisëse të saj, si duhet të mbrohen të drejtat e aksionarëve si
dhe detyrimet për transparencë dhe informim. Parimet e përgjithshme i adresohen kryesisht
shoqërive tregtare, që mbledhin kapital nga publiku i gjerë. Megjithatë, nuk përjashtohet
mundësia që këto parime të gjejnë dhe të shërbejnë si instrument përmirësimi të qeverisjes së
shoqërive jo të kuotuara në bursë dhe të dimensioneve të vogla. Parimet, përfaqësojnë një
korpus rregullash të njëjtë për vendet anëtarë të OECD-së, dhe janë thelbësore për zhvillimin
e praktikave të mirë qeverisjes. Parimet e qeverisjes së mirë të korporatave nuk janë të
detyrueshme për vendet anëtare të OECD-së, por mund të konsiderohen si një pikë referimi
për vendet që dëshirojnë të përmirësojnë standardet e qeverisjes së korporatave në
legjislacionet e tyre. Këto parime kanë një natyrë dinamike dhe kanë nevojë për ripërshtatje të
tyre me zhvillimet e tregjeve gjithnjë në ndryshim. Në të njëjtën mënyrë, qeveritë e shteteve
anëtare të OECD-së kanë përgjegjësi që të zhvillojnë një kuadër ligjor efektiv dhe fleksibël që
mundëson funksionimin e tregjeve dhe përmbushjen e pritshmërive të aksionarëve. Janë
shtetet dhe operatorët e tregut ata që vendosin si të zbatojnë parimet e përgjithshme të
qeverisjes së mirë të korporatave, duke pasur në konsideratë kostot dhe përfitimet nga zbatimi
i tyre.
i. Garantimi i një kuadri ligjor që mundëson zbatimin e qeverisjes së mirë të
korporatave
Për të siguruar qeverisje efektive të korporatave, është e nevojshme krijimi i një kuadri
ligjor, rregullator dhe institucional në mënyrë të përshtatshme dhe efektive, për të cilin të
gjithë operatorët në treg të garantohen gjatë veprimtarisë së tyre tregtare. Kuadri ligjor mbi
qeverisjen e mirë të korporatave duhet të kuptohet, jo vetëm si tërësi ligjesh dhe rregullash që
i drejtohen korporatave nga ligjvënësi por edhe si mekanizma vetërregullimi, që shoqëritë në
mënyrë vullnetare zbatojnë në praktikat e biznesit të tyre. Balancimi ndërmjet veprimtarisë së
ligjvënësit, vetë-rregullimit dhe standardeve të tjera rregulluese të tregut, ndryshojnë nga njëri
vend në tjetrin. Përvoja dhe zhvillimi i vazhdueshëm i praktikave të zbatimit të qeverisjes së
mirë të korporatave në vende të ndryshme, favorizon adaptimin e praktikave etike,
llogaridhënie, transparencë në qeverisjen e korporatave dhe kënaq nevojat e një rregullimi të
thjesht e praktik të qeverisjes së mirë.
Qeverisja e mirë e korporatave duhet të zhvillohen duke pasur në konsideratë ndikimin e
saj në tërësinë e rezultateve ekonomike të vendit, integritetin e tregut, promovimin e tregjeve
transparente, efikase dhe stimuluese për pjesëmarrësit e tregut. Është përgjegjësi e hartuesve
të politikave qeverisëse krijimi i një kuadri fleksibël dhe transparent për t’iu përgjigjur
nevojave të shoqërive tregtare me qëllim sigurimin e kushteve të përshtatshme për të krijuar të
ardhura dhe rritjen e konkurrueshmërisë së tyre në treg. Ndarja e përgjegjësive ndërmjet
autoriteteve të ndryshme administrative dhe gjyqësore duhet të artikulohen në mënyrë të qartë
dhe të sigurojnë respektimin e interesit publik dhe të funksionimit normal të shoqërive.
Praktikat dhe kërkesat për qeverisjen e mirë të korporatave janë të rregulluara nga një sërë
sferash të së drejtës, sikurse mund të përmendim kuadrin ligjor që i referohet shoqërive
tregtare, sistemit tatimor, standardeve të kontabilitetit dhe auditimit, etj. Për këtë arsye, është
e nevojshme që autoritetet shtetërore të jenë të vetëdijshëm për një shpërndarje të qartë të
përgjegjësive për mbikëqyrjen, zbatimin dhe aplikimin e këtyre rregullave nëpërmjet
autoriteteve të ndryshme, me qëllim evitimin e mbivendosjes dhe parandalimin e një hendeku
rregullator. Autoritetet përgjegjëse për mbikëqyrjen, rregullimin dhe sigurimin e
15
zbatueshmërisë së ligjeve dhe akteve nënligjore duhet të kenë autoritetin, integritetin dhe
resurset financiare të nevojshme për të përmbushur detyrat e tyre në mënyrë profesionale dhe
objektive. Për më tepër, vendimet e tyre duhet të jenë të shpejta, transparente, të
mirëargumentuara. Vendimet e organeve kompetente duhet t’i nënshtrohen kontrollit gjyqësor
me qëllim evitimin e konfliktit të interesit dhe nga ana tjetër kuadri ligjor duhet të sigurojë
dëmshpërblimin e shpejtë për operatorët ekonomik që janë ndëshkuar nga vendime të padrejta
dhe arbitrare.
ii. Mbrojtja e aksionarëve dhe ushtrimi i të drejtave të tyre
Struktura e qeverisjes së mirë të korporatave duhet të mbrojë të drejtat e aksionarëve dhe të
lehtësojë ushtrimin e të drejtave të zotëruara prej tyre. Pronësia mbi aksionet i jep mbajtësit të
tyre të drejta politike dhe financiare. E drejta e votës, një ndër të drejtat politike thelbësore që
rrjedhin nga zotërimi i aksioneve, u mundëson aksionarëve që të vendosin mbi veprimtarinë
dhe strategjitë e shoqërisë. Nga ana tjetër, kompleksiteti në administrimit dhe drejtimin e
shoqërive janë vazhdimisht në ndryshim, e për këtë arsye, aksionarët nuk marrin përgjegjësi
për administrimin e shoqërisë. Veçanërisht, në shoqëritë aksionare të kuotuara në bursë,
përgjegjësia për vendimet strategjike dhe zbatimin në praktikë të tyre është e përqendruar në
duart e këshillit të administrimit. Në këto kushte, aksionarëve duhet t’u garantohen disa të
drejta elementare siç është e drejta për të provuar në mënyrë të sigurt titullin e pronësisë mbi
aksionet, për t’i transferuar lirisht ato, e drejta për të votuar në mbledhjen e asamblesë së
përgjithshme, e drejta për të emëruar dhe shkarkuar administratorët, anëtarët e këshillit, e
drejta për të përfituar nga dividendi i shoqërisë etj. Statuti i shoqërisë duhet t’u garantojë
aksionarëve jo vetëm të drejtën për të votuar por edhe të drejtën për t’u përfaqësuar nga
aksionarë të tjerë apo të tretë. Aksionarëve, duhet t’u garantohet e drejta e informimit me
qëllim ushtrimin e vetëdijshëm të drejtës së votës për të ndryshuar statutin e shoqërisë,
ndryshimet e kapitalit, transaksionet që prekin aspekte thelbësore të shoqërisë, përdorimi i
aseteve të saj, etj. Aksionarëve duhet t’u garantohet e drejta për t’u informuar mbi aktivitetin e
ushtruar nga administratorët dhe anëtarët e këshillit si dhe mbi aktet kontabël të shoqërisë.
Strukturat e kapitalit si dhe marrëveshjet që u mundësojnë aksionarëve të caktuar më shumë të
drejta, se ato që do të zotëronin në varësi të kapitalit të nënshkruar, duhet t’u njoftohen
aksionarëve të tjerë. Gjithashtu, është e rëndësishme të bëhen publike rregullat dhe procedurat
që rregullojnë bashkimet apo marrjen e kontrollit të shoqërive me ofertë publike, për t’u
mundësuar aksionarëve të mbrojnë të drejtat e tyre. Transaksionet duhet të bëhet me çmime
transparente e të drejta, që mbrojnë interesat e të gjithë aksionarëve, sipas kategorisë së
aksioneve që zotërojnë nga veprimet abuzuese të administratorëve. Qeverisja e mirë e
korporatave duhet të lehtësojë ushtrimin e të drejtave që lidhen me pronësinë e aksioneve për
të gjithë aksionarët, duke përfshirë këtu edhe investitorët institucionale.
iii. Trajtim i barabartë i aksionarëve
Struktura e qeverisjes së mirë të korporatave, duhet të sigurojë trajtim të barabartë për të
gjithë aksionarët e shoqërisë, përfshirë aksionarët e pakicës. Çdo aksionari, duhet t’i
garantohet e drejta për t’u mbrojtur, me mjete efektive, kundër shkeljes së të drejtave të
zotëruara prej tij. Të gjitha aksionarët që zotërojnë aksione të së njëjtës kategori duhet të
trajtohen në mënyrë të barabartë. Aksionarët duhet të jenë të informuar mbi të drejtat që jep
një kategori e caktuar aksionesh e emetuar nga shoqëria. Çdo ndryshim i të drejtave që
mbartin aksionet e një kategorie të caktuar, duhet të miratohen paraprakisht nga aksionarët që
i zotërojnë këto aksione. Aksionarëve të pakicës, duhet t’i garantohen mekanizma efektivë
mbrojtjeje nga veprimet abuzuese të aksionarëve kontrollues. Procedurat dhe funksionimi i
16
mbledhjes së asamblesë së përgjithshme, duhet të sigurojë trajtim të barabartë të të gjithë
aksionarëve dhe duhen evituar nga shoqëria procedurat që e bëjnë më të vështirë apo më të
shtrenjtë, pjesëmarrjen në votim të aksionarëve të pakicës. Një aspekt i mbrojtjes së
aksionarëve të pakicës, lidhet dhe me evitimin e kryerjes së veprimeve në kushtet e konfliktit
të interesit, të kryera nga aksionarët që zotërojnë kontrollin e shoqërisë. Parimet e OECD-së,
parashikojnë mundësinë për aksionarët e pakicës dhe investitorët që të kërkojnë evitimin e
abuzimit me pushtetin nga ana e personave që zotërojnë informacione të privilegjuara.
iv. Roli i grupeve të interesit (stakeholder) në qeverisjen e shoqërisë
Shoqëria duhet të njoh dhe të respektojë të drejtat e grupeve të interesit (stakeholder) të
parashikuara nga ligji apo të njohura nga marrëveshje të ndërsjella. Gjithashtu, shoqëritë
duhet të inkurajojnë edhe një bashkëpunim ndërmjet tyre dhe grupeve të interesit me qëllim
krijimin e vendeve të reja puna, sigurimin e një zhvillimi afatgjatë të shoqërisë dhe krijimin e
të ardhurave. Njohja e të drejtave për grupet e interesit duhet të garantohet nga një mbrojtje
efektive ligjore. Shoqëria, grupeve të interesit që marrin pjesë në qeverisjen e shoqërisë, duhet
t’u garantojë mundësinë e informimit, mundësinë për të komunikuar në çdo kohë me
administratorët e shoqërisë për të gjitha ato praktika të paligjshme apo të dëmshme të të
drejtave të tyre.
Kreditorët e shoqërisë përfaqësojnë një ndër grupet kryesor të interesit të shoqërisë.
Kushtet dhe natyra e kredive që këta kreditorë do t’u japin shoqërive tregtare varet kryesisht
nga garantimi për të marrë përsëri çfarë kanë dhënë. Praktika ka treguar që shoqëritë që
zbatojnë qeverisjen e mirë të korporatave kanë më shumë mundësi për të marrë debi.
Ligjvënësi dhe sistemi gjyqësor luajnë një rol kryesor në hartimin e akteve ligjore dhe
nënligjore dhe në mbrojtjen efektive të interesat të kreditorëve. Në këtë kuadër, është e
nevojshme ekzistenca e një legjislacioni mbi falimentimin e shoqërive që të jetë efikas dhe të
garantojë të drejtat e kreditorëve.
v. E drejta e informimit dhe transparenca
Qeverisja e mirë e korporatave, bazohet tek garantimi nga ana e shoqërisë së një
informacioni të saktë e të shpejtë për të gjitha çështjet që lidhen me gjendjen financiare,
performancën, strukturën e pronësisë dhe qeverisjen e saj. Një regjim efektiv mbi informimin
e shoqërisë, inkurajon transparencën dhe përbën një kusht të domosdoshëm të mbikëqyrjes së
shoqërisë nga ana e aksionarëve dhe grupeve të tjera të interesit. Dhënia e informacionit
ndihmon shoqërinë për të tërhequr kapitalin e nevojshëm dhe për të ruajtur besimin e tregjeve
financiare ku operon shoqëria.
Shoqëria, duhet të japë informacion mbi rezultatet financiare të shoqërisë. Pasqyrat
financiare të certifikuara tregojnë rezultatet financiare, gjendjen e shoqërisë dhe përmbushin
një funksion të dyfishtë. Nga njëra anë, mundësojnë një monitorim të përshtatshëm të
gjendjes ekonomike të shoqërisë si dhe suportojnë vlerën e titujve në treg, ndërsa nga ana
tjetër, ndihmojnë në vlerësimin e performancës së administratorëve të shoqërisë. Informacioni
mbi rezultatet financiare të shoqërisë duhet të përgatiten dhe të shpërndahen sipas politikave
dhe standardeve kontabël. Auditimi i shoqërisë duhet të kryhet nga një subjekt i pavarur,
kompetent dhe i kualifikuar për t’i dhënë këshillit (të administrimit/mbikëqyrës) dhe
aksionarëve, një certifikim të jashtëm dhe të paanshëm mbi gjendjen e shoqërisë. Veçanërisht,
investitorët janë të interesuar mbi gjendjen financiare të shoqërisë, pasi u mundëson të
parashikojnë performancën e ardhshme të kompanisë. Shoqëria duhet të informojë aksionarët
dhe grupet e interesit mbi strategjitë dhe objektivat ekonomik të saj, në mënyrë të tillë që të
gjithë subjektet e interesuara të bëjnë një zgjedhje të ndërgjegjshme. E drejta për t’u
17
informuar është një nga të drejtat themelore të aksionarëve, pasi mbi informacionin e zotëruar
ata orientohen për të votuar në mbledhjen e asamblesë së përgjithshme. Qeverisja e mirë e
korporatave, ka për qëllim garantimin e aksionarëve nga keqpërdorimi i informacioneve të
privilegjuara (insider trading) si dhe evitimin e konflikteve të mundshme të interesit, në dëm
të tyre.
Për administratorët e shoqërisë, dhënia e informacionit duhet të përfshijë pjesëmarrjen në
kapitalin e shoqërisë, rolin në këshillin e administrimit të shoqërive të tjera që operojnë në të
njëjtin sektor të tregut, si dhe evidentimin e rasteve të konflikteve të interesit. Legjislacioni
tregtar duhet të imponojë detyrime specifike për administratorët e pavarur dhe të përcaktojë
që në përbërjen e këshillit, këta të fundit të jenë më të shumtë në numër. Një aspekt i
rëndësishëm që imponon dhënien e informacionit është shpërblimi i anëtarëve të këshillit e
veçanërisht shpërblimi i administratorëve ekzekutiv. Ky informacion është i rëndësishëm pasi
i mundëson aksionarëve të shoqërisë që të vlerësojnë kostot dhe përfitimet, sistemin e
shpërblimit të administratorëve, mekanizmat nxitës si dhënien e opsioneve, etj.
vi. Përgjegjësi e këshillit (të administrimit/mbikëqyrës)
Përbërja e organeve qeverisëse të shoqërisë duhet të sigurojë një drejtim strategjik të
shoqërisë, një monitorim efektiv të administrimit dhe drejtimit të shoqërisë për veprimtarinë e
këshillit. Qeverisja e mirë e korporatave orienton se cila është mënyra më e përshtatshme për
përbërjen, dimensionin dhe funksionimin e këshillit, si një organ që duhet të funksionojë në
interesin e të gjithë grupeve të interesit. Anëtarët e këshillit duhet të veprojnë në mënyrë të
informuar, me mirëbesim, me kujdesin e duhur, dhe në interesin më të mirë të shoqërisë,
aksionarëve dhe grupeve të tjera të interesit. Kur vendimet e këshillit prekin interesat e
aksionarëve që zotërojnë një kategori të caktuar aksionesh, këshilli duhet t'i trajtojë të gjithë
këta aksionarë në mënyrë të drejtë dhe të barabartë. Këshilli i administrimit duhet të ushtrojë
disa detyra të rëndësishme si zbatimin e politikave strategjike të shoqërisë, planet kryesore të
veprimit, planet e biznesit, politikat e riskut, buxhetet vjetore, monitorimin e performancës
dhe mbikëqyrjen e shpenzimeve dhe kostove të ndryshme që duhet të përballojë shoqëria.
Një aspekt i rëndësishëm i qeverisjes së mirë të korporatave ka të bëjë me përcaktimin e
kritereve të shpërblimit të anëtarëve të këshillit. Duke filluar që nga vitet ’90, sistemi i
shpërblimeve të administratorëve duhet të përballet me parimet e përgjithshme, të cilat
funksionojnë si instrument për të kufizuar pushtetin e administratorëve mbi shpërblimin e
tyre. Parimet e transparencës dhe të dhënies së informacionit japin efekte të drejtpërdrejta në
sistemin e shpërblimeve të anëtarëve të këshillit. Këto parime imponojnë dhënien e
informacionit karshi të tretëve, përsa i përket administrimit të shoqërisë dhe shpërblimit të
anëtarëve të këshillit. Zbatimi në praktikë i këtyre parimeve, mundëson që shpërblimi i
administratorëve të mos jetë një barrë për aksionarët e shoqërisë por stimul për
administratorët për të rritur performancën e tyre në administrimin e shoqërisë. Përcaktimi i
shpërblimit të administratorëve fillimisht i ishte lënë rregullave të tregut të lirë, por mbas
skandaleve dhe krizës financiare, institucione dhe organizma të ndryshëm ndërkombëtarë
kanë promovuar zhvillimin e një korpus rregullash që orientojnë mënyrën dhe kufizimin e
shpërblimit të administratorëve.
Parimet e OECD-së përcaktojnë se këshilli duhet të jetë në gjendje të bëj një gjykim
objektiv dhe hetime të pavarura mbi aktivitetin e shoqërisë, duke ia rezervuar këtë detyrë
anëtarëve të pavarur, me qëllim marrjen e një opinioni të paanshëm. Këshilli është përgjegjës
për integritetin e dokumentacionit financiar dhe jo financiar, dhe për përmbushjen e këtij
detyrimi, anëtarët e këshillit duhet të mund të aksesojnë në kohë informacione të sakta.
Zakonisht administratorët e pavarur nuk zotërojnë të njëjtin informacion sikurse
administratorët ekzekutiv. Për këtë arsye, parimet e OECD-së, sugjerojnë që me qëllim rritjen
18
e kontributit nga ana e anëtarëve jo-ekzekutiv, këta të fundit të kenë mundësinë me
shpenzimet e shoqërisë, të konsultohen edhe me ekspertë të tjerë të pavarur.
4.1. Risi në fushën e parimeve të qeverisjes së mirë të korporatave
Aktualisht, OECD ka ndërmarrë një konsultim të gjerë publik me qëllim rishikimin e
parimeve për qeverisjen e mirë të korporatave53. Konferenca e ministrave të OECD-së do të
miratojë gjatë vitit 2015, parimet e reja të qeverisjes së mirë të korporatave. Këto parime, nuk
do të jenë të detyrueshme për shtetet anëtare por do të jenë në formën e rekomandimeve.
Parimet e reja të qeverisjes së mirë të korporatave ndonëse nuk u referohen kompanive
tregtare drejtpërsëdrejti, janë të rëndësishme pasi në fokusin e tyre janë politikat rregulluese
që duhet të ndërmarrin shtetet anëtare në sektorin financiar dhe për kompanitë shtetërore, apo
ato kompani me pjesëmarrje shtetërore që operojnë në sektorin publik. Duke ju referuar
zhvillimeve më të fundit politiko-ekonomike, OECD-ja ka parashikuar adaptimin e parimeve
të qeverisjes së mirë të korporatave në sektorin financiar veçanërisht me krijimin e një Kodi
që ka për qëllim mbrojtjen e investitorëve.
Qëllimi i këtyre parimeve është dhënia e një udhërrëfyesi shteteve të interesuara për të
rregulluar qeverisjen e korporatave në të drejtën e shoqërive tregtare. Adaptimi i parimeve të
reja të qeverisjes së mirë të korporatave do të koordinohet nëpërmjet kontrolleve të
përbashkëta dhe reciproke të vendeve anëtare të OECD-së (peer review). Këto parime do të
përbëjnë një korpus rregullash ndërkombëtare për të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me
qeverisjen e mirë të korporatave.
Për shoqëritë me pjesëmarrje shtetërore, projekt-parimet vënë theksin në rolin që duhet të
luaj shteti me qëllim që qeverisja e shoqërive të kryhet në mënyrë transparente, të
përgjegjshme, me shkallën e nevojshme të profesionalizmit dhe efektivitetit në përputhje me
interesin publik që përfaqëson. Parimet e OECD-së, sugjerojnë që shteti duhet t’u mundësojë
një autonomi më të madhe anëtarëve të këshillit, me qëllim që anëtarët e tij të mund të
ushtrojnë funksionet e paracaktuara në mënyrë të pavarur. Kuadri ligjor rregullator për
shoqëritë me pjesëmarrje shtetërore duhet të garantojë trajtim të barabartë të këtyre
kompanive me kompanitë e sektorit privat në mënyrë që të mos cenohet konkurrenca e lirë në
treg. Për këtë arsye, duhet të ketë një ndarje të qartë të pozitës së shtetit në pozitat e mbajtësit
të aksioneve të një shoqërie dhe funksioneve të tjera të shtetit në mbikëqyrjen dhe rregullimin
e tregut ku operon shoqëria. Parimet e OECD-së, imponojnë një trajtim të barabartë të
aksionarëve, të investitorëve të tjerë të jashtëm të shoqërisë. Shoqëria duhet të garantojë për
aksionarët dhe investitorët jo-shtetëror të njëjtin informacion dhe të drejta. Shteti, në cilësinë
e aksionarit të shoqërisë, duhet të jetë i kujdesshëm në marrëdhënien ndërvepruese të këshillit
me grupet e interesit dhe të qartësojë të gjitha pritshmëritë për një qeverisje të përgjegjshme
në interesin publik. Kompanitë, me pjesëmarrje shtetërore duhet të respektojnë të njëjta
standarde të transparencës dhe të mbajtjes së librave kontabël, sikurse shoqëritë e tjera pa
pjesëmarrje shtetërore.
Vlen të përmendet fakti se projekt parimet e hartuara nga OECD-ja nuk imponojnë për
shtetet anëtare zbatimin e parimit ‘një aksion një votë’, kjo dhe për faktin se ky parim ka
ngjallur debate të shumta dhe nuk është mirëpritur nga operatorët ekonomikë. Gjithashtu,
OECD-ja është tërhequr edhe nga rregullimi specifik i kuotave rozë në këshillat e
administrimit të shoqërive tregtare, por nga anë tjetër, promovon ndërmarrjen nga ana e
53 OECD-ja ka ftuar për të dërguar komente publike, të gjithë personat e interesuar, në një afat kohor nga 14
nëntor 2014 deri në 4 janar 2015, me qëllim mbylljen e të gjithë procesit në një afat kohor 1 vjeçar.
http://www.oecd.org/daf/ca/2014-review-oecd-corporate-governance-principles.htm
19
shoqërive të politikave individuale dhe të përshtatshme për një akses gjithnjë e më të madh të
anëtareve femra në nivelet e larta të qeverisjes së korporatave54.
5. Qeverisja e mirë e korporatave në legjislacionin europian
Qeverisja e mirë e korporatave dhe përgjegjësia sociale e shoqërive tregtare janë rrugët për
të rifituar besimin e kursimtarëve dhe konsumatorëve për tregjet ku këto shoqëri operojnë. Për
këtë arsye Komisioni Europian, ka hartuar një strategji afatgjatë ‘Agjenda 2020’ e cila ka në
fokusin e saj rritjen e konkurrueshmërisë së kompanive në treg dhe nga ana tjetër hartimin e
politikave mbështetëse për kompanitë me zhvillim të qëndrueshëm55. Rregullat europiane të
qeverisjes së mirë të korporatave i adresohen kryesisht shoqërive të kuotuara në bursë dhe nuk
bëjnë dallim referuar dimensioneve apo llojit të shoqërisë që operon në një treg të caktuar.
Kjo zgjedhje e ligjvënësit europian ka të bëjë me faktin se disa shtete anëtare të BE-së kanë
një kod të vetëm të qeverisjes së mirë të korporatave pa bërë dallime në lidhje me dimensionet
e shoqërive, sikurse është rasti i UK Corporate Governance Code56 në Angli. Ndërsa disa
shtete të tjera anëtare të BE-së, rregullojnë në mënyrë specifike qeverisjen e mirë të
korporatave duke pasur në konsideratë dimensionet e shoqërive të kuotuara në bursë. Sjellim
për ilustrim Code de gouvernement d’entreprise pour les valeurs moyennes et petites57 që bën
një rregullim specifik në varësi të dimensioneve të vogla apo të mesme të kompanive që
operojnë në tregun francez. Kodi francez i qeverisjes së mirë të korporatave përmban
rekomandime që reflektojnë dimensionet dhe strukturat e këtyre kompanive që janë më pak
komplekse se kompanitë e dimensioneve të mëdha. Për këtë arsye, vetë Komisioni Europian
ka reflektuar nevojën për një qasje të ndryshme përsa i përket qeverisjes së korporatave të
dimensioneve të vogla. Në optikën e një reduktimi të barrës dhe detyrimeve që duhet të
përmbushin kompanitë e dimensioneve të vogla dhe të mesme, Komisioni Europian ka
rishikuar detyrimet kontabël që duhet të respektojnë shoqëritë e dimensioneve të vogla e të
mesme pavarësisht se i referohet kryesisht shoqërive jo të listuara në bursë58.
Legjislacioni europian për qeverisjen e mirë të korporatave të kuotuara në bursë është një
kombinim i akteve normative me akte të ‘soft law’, ku përfshihen rekomandimet59 dhe kodet e
qeverisjes së mirë të korporatave. Duke qenë se kodet e qeverisjes së mirë të korporatave
adaptohen në nivel kombëtar, Direktiva 2006/46/CE promovon zbatimin e tyre dhe u kërkon
shteteve anëtare të jenë të kujdesshme në adaptimin e kodit nga ana e shoqërive të kuotura në
bursë. Direktiva, në bazë të parimit ‘comply or explain’ i kërkon shteteve anëtare, t’u
imponojnë shoqërive të kuotuara në bursë që të komunikojnë se cilën pjesë të kodit të
qeverisjes së mirë të korporatave do zbatojnë dhe cilat pjesë të tij jo. Nëse shoqëritë e
kuotuara në bursë do të zgjedhin të mos zbatojnë kodin e qeverisjes së mirë të korporatave
duhet të sqarojnë arsyet e këtij moszbatimi.
Me qëllim identifikimin e çështjeve më të rëndësishme të qeverisjes së mirë të korporatave
dhe hartimin e një Green Paper, Bashkimi Europian ndërmorri një sërë konsultimesh me
shtetet anëtare, shoqëritë që operojnë në sektor të ndryshëm të tregut europian, ekspertë të
fushës të qeverisjes së mirë të korporatave dhe me përfaqësues të shoqërive civile. Nga këto
konsultime u përgatit një tekst mbi qeverisjen e mirë të korporatave që njihet ndryshe si
54 http://www.oecd.org/daf/ca/SOE-guidelines-update-draft-text-May-2014.pdf 55 http://www. Consilium.europa.eu/euDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/115246.pdf 56https://www.frc.org.uk/Our-Work/Publications/Corporate-Governance/UK-Corporate-Governance-Code-
2014.pdf 57 http://www.middlenext.com/IMG/pdf/Code_de_gouvernance_site.pdf 58Shih Direktivat 78/660/ECC dhe 83/349/EEC dhe Green on the Audit policy të publikuar në 2010 –Com
(2010) 561-,http://ec.europa.eu/internal_market/consultations/docs/2010/audit/green_paper_audit_en.pdf. 59Për një listë të detajuar të rekomandimeve të BE-së në fushën e qeverisjes së mirë të korporatave shih Annex 2.
20
Green Paper on Corporate Governance in Financial Institucions and remurneration policies
që u adaptua në qershor të vitit 201060. Një aspekt i rëndësishëm i këtij dokumenti ka të bëjë
me rolin e aksionarëve të cilët duhet të përfshihen jo vetëm në politikat financiare të shoqërisë
por edhe në veprimtarinë e shoqërisë në përgjithësi61. Green Paper adreson tre çështje
kryesore që përbëjnë thelbin e qeverisjes së mirë të korporatave dhe janë këshilli, aksionarët
dhe zbatimi i parimit ‘comply or explain’.
5.1. Aspekte që i referohen këshillit62 (të administrimit/mbikëqyrës)
Këshilli ka nevojë për anëtarë të pavarur për të balancuar pushtetin e administratorëve
ekzekutiv. Anëtarët e pavarur duhet të kenë eksperiencë dhe të jenë profesionistë të aftë.
Green Paper e vë theksin tek nevoja që këta anëtarë të pavarur duhet të kenë kohën dhe
dëshirën e mirë për t’u angazhuar seriozisht në këshill. Në përbërjen e këshillit duhet të jenë
anëtare që përmbushin kritere të pavarësisë dhe të diversitetit63. Diversiteti dhe eksperienca e
anëtareve të këshillit mundëson një shkëmbim të pasur idesh dhe një funksionim efektiv të tij.
Është e rëndësishme që në përbërje të këshillit, të jenë anëtarë me profile të ndryshme
profesionale, në mënyrë që shoqëria të mund të përfitojë nga eksperienca e tyre.
Në një anketim të 2009 të bërë nga Heidrick&Struggles mbi 371 shoqërie të listuara në
bursë nga 13 vende të ndryshme, rezultoi se 29% e anëtarëve të këshillit ishin qytetarë të huaj
ndonëse kishte diferenca të dukshme ndërmjet vendeve të ndryshme anëtare. Kështu, në
këshillat e administrimit në Gjermani vetëm 8% e anëtareve të këshillit ishin shtetas të huaj në
të kundër në Holande thuajse 54% e anëtarëve të bordit ishin qytetarë të huaj64. Për disa
kompani prezenca e anëtarëve të huaj në përbërjen e këshillit është një vlerë e shtuar,
veçanërisht për shoqëritë me një profil ndërkombëtar. Ndërsa, shoqëri të tjera të anketuara
vunë në dukje se prezenca e anëtarëve të huaj vështirëson funksionimin normal të këshillit si
pasojë e qasjes së kulturave dhe eksperiencave të ndryshme. Vlen të theksohet fakti se vitet e
fundit është asistuar në një rritje të rolit të anëtarëve jo ekzekutiv të këshillit, kjo reflektohet
edhe në legjislacionet apo kodet e qeverisjes së mirë të vendeve të ndryshme anëtare. Një
aspekt tjetër mbi të cilin, ligjvënësi europian është ndalur ka të bëjë me kufizimin e
mandatave të anëtareve të pavarur të këshillit, pasi kjo do të ndihmonte në ushtrimin e
mandatit të tyre me efikasitet. Në rekomandimet e Komisionit Europian të 2005 mbi rolin e
anëtarëve të pavarur të shoqërive të kuotuara në bursë65, përcaktohet domosdoshmëria që
këshilli të vlerësojë perfomancën e tij të paktën një herë në vit.
Në lidhje me diversitetin gjinor në përbërjen e anëtarëve të këshillit, Komisioni Europian
është ndalur gjatë dhe ka përpunuar një strategji për barazinë ndërmjet gjinive66. Sipas
studimeve të Komisionit, pjesëmarrja e femrave në këshillat e shoqërive të kuotuara në bursë
60 http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/modern/com2010_284_en.pdf 61 Green Paper, paragrafi 3.5 faqe 8 dhe paragrafi 5.5 faqe 16. 62Green paper nuk bën dallim ndërmjet rolit që duhet të kenë anëtarët e organeve qeverisëse të shoqërisë në
sistemin me një nivel drejtimi apo me dy nivele drejtimi. Roli i anëtarëve të pavarur në sistemin me dy nivele drejtimi i referohet anëtarëve të këshillit mbikëqyrës. 63Legjislacioni gjerman ka përcaktuar të drejtën e punëmarrësve për të emëruar në këshill anëtar të cilit
përfaqësojnë interesat e tyre. 64Heidrick&Struggles, Corporate Governance Report 2009. Boards in turbulent times, në
http://tomodomo.net/downloads/heidrickcg09screen.pdf 65 Commission Recommentation 2005/162/EC, 15 shkurt 2005 On the role of non-executive or supervisory
directors of listed companies and on the committees of the (supervisory) board in
http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/directors-remun/directorspay_290409_en.pdf 66Strategy for equality between women and men 2010-2015, Communication from the Commission to the
European Parliament, the Council, the European women and men 2010-2015, Com 2010, 491 final in http://eur-
lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX:52010DC0491
21
është shumë herë më e vogël se ajo e meshkujve67. Për këtë arsye, shtete të ndryshme anëtare
të Bashkimit Europian kanë ndërmarrë hapa të rëndësishëm për të siguruar balancimin e
gjinive ndërmjet anëtarët të këshillit. Përcaktimi i kuotave rozë, në vetvete nuk është i
mjaftueshëm për të garantuar balancimin e gjinive në këshill, nëse shoqëritë nuk adaptojnë
politika inkurajuese dhe trajnime për pozicionet drejtuese. Për këtë arsye, vetë Komisioni
Europian është rezervuar të shprehet mbi këtë çështje me strategjinë 2010-2015 për trajtimin e
barabartë ndërmjet gjinive në këshill.
Shpërblimi i anëtarëve të këshillit është trajtuar gjerësisht edhe nga legjislacioni europian.
Shpërblimi i anëtarëve të këshillit është i lidhur me interesin e aksionarëve dhe me reduktimin
e kostove të shoqërisë. Komisioni, ka adresuar problemet që lidhen me shpërblimin e
anëtarëve të këshillit, e veçanërisht shpërblimin e administratorëve në tre rekomandime68.
Qëllimi i këtyre rekomandimeve është sqarimi i modaliteteve të shpërblimit individual të
anëtareve të pavarur të bordit dhe administratorëve ekzekutiv, roli i aksionarëve në
mbikëqyrjen e mekanizmave të shpërblimit të anëtareve të këshillit, dhe krijimin e një
organizmi të veçantë në shoqëritë e kuotuara në bursë që mbikëqyr sistemin e shpërblimeve
dhe vlerëson performancën në terma afat gjatë të anëtarëve të Këshillit. Këto rekomandime jo
gjithmonë janë adaptuar nga shtetet anëtare të BE-së. Nga konsultimi i Komisionit mbi këtë
çështje në Green Paper 2010 on Corporate Governance in Financial Institutions69, shumica e
aktorëve të konsultuar kundërshtuan rregullimin legjislativ përsa i përket strukturave të
shpërblimit të shoqërive të kuotuara në bursë. Nga ana tjetër, të gjithë aktorët e përfshirë në
konsultim pranuan se më shumë transparencë mbi modalitetet e shpërblimit të
administratorëve ekzekutiv të kompanive të listuara në bursë është e domosdoshme.
Të gjitha shoqëritë tregtare, pavarësisht sektorit ku e ushtrojnë aktivitetin duhet të
përballen me rreziqe të ndryshme të brendshme dhe të jashtme. Duke pasur parasysh rreziqet
e ndryshme me të cilat duhet të përballen shoqëritë, si fusha e veprimtarisë, dimensionet,
ekspozimi ndërkombëtar, kompleksiteti i investimeve, etj, është e nevojshme zhvillimi i një
kulture të rrezikut dhe administrimit të përshtatshëm të tij, nga strukturat qeverisëse të
shoqërisë. Zakonisht, kompanitë që gjatë aktivitetit të tyre tregtar janë të ekspozuara në
mënyrë të vazhdueshme ndaj rreziqeve, janë subjekte të një rregullimi dhe monitorimi
specifik nga ligjvënësi i vendit ku e ushtron aktivitetin shoqëria. Megjithatë, duke pasur
parasysh diversitetin e situatave të ndryshme që e ekspozojnë shoqërinë kundrejt rreziqeve,
nuk është e mundur një rregullim i përgjithshëm i tyre. Për këtë arsye, këshilli i shoqërisë
duhet të garantojë administrimin efikas të rreziqeve me të cilat mund të përballet shoqëria.
Këshilli ka një përgjegjësi kryesore, në radhë të parë identifikimin e rrezikut dhe më pas
gjetjen e strategjisë së përshtatshme për ta evituar apo monitoruar atë. Gjithashtu roli i
kryetarit të këshillit është tepër i rëndësishëm pasi ai është përgjegjës për rreziqet e
administrimit të shoqërisë.
5.2. Roli i aksionarëve
Struktura e qeverisjes së mirë të korporatave është krijuar duke pasur si qëllim
mbikëqyrjen e administrimit të shoqërisë nga ana e aksionarëve të saj. Është evidente, se pjesa
më e madhe e aksionarëve të shoqërive të kuotuara në bursë, nuk janë të interesuar për
aktivitetin e shoqërisë, pasi ata janë të fokusuar në arritjen e përfitimeve financiare në kohë sa
më të shkurtër. Arsye të tjera që lidhen me mosinteresimin e aksionarëve në aktivitetin e
shoqërisë kanë të bëjnë me faktin se angazhimi efektiv i tyre në monitorimin e veprimtarisë së
67European Commission, Database on women and men in decision-making in
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=764&langId=en 68 Commission Recommendations 2004/913/EC, 2005/162/EC dhe 2009/385/EC 69 http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/modern/com2010_284_en.pdf
22
shoqërisë përbën një kosto për ta. Gjithashtu, vlerësimi efektiv dhe monitorimi i aktivitetit të
shoqërisë kërkon aftësi profesionale, të cilat jo gjithmonë i zotërojnë aksionarët e shoqërisë.
Për këtë arsye, Green Paper vë theksin në nevojën e përfshirjes së aksionarëve të shoqërisë
duke rritur interesin e tyre në përfitime të qëndrueshme dhe afatgjata në mënyrë të tillë që
përfshirja e aksionarëve në vendimmarrjen dhe kontrollin e shoqërisë të jetë më aktive. Për
këtë arsye, Komisioni Europian sugjeron më tepër transparencë përsa i përket veprimtarisë së
administratorëve, në strategjitë e investimit, kostot dhe benefitet e portofoleve të investimeve,
etj. Shtimi i transparencës mbi këto çështje, ndihmon investitorët institucionalë në një
monitorim më të mirë gjatë procedurave të investimit të shoqërisë. Nga studimet e ndërmarra
nga Komisioni Europian, rezulton se investitorët çmojnë se ekzistojnë probleme në
vendimmarrjen ndërkufitare të shoqërive të kuotuara në bursë. Për këtë arsye, me qëllim edhe
lehtësimin e pjesëmarrjes së aksionistëve në vendimmarrjen e shoqërisë, Bashkimi Europian
ka miratuar direktivën 2007/36/BE mbi të drejtat e aksionarëve. Por, adaptimi i ngadaltë i
direktivës nga vende të ndryshme të Bashkimit Europian, ka bërë që impakti i direktivës të
mos jetë ai i shpresuari70.
Investitorët që investojnë në portofole titujsh të diversifikuara, në mënyrë të vazhdueshme
përfitojnë nga shërbimet e ofruara nga këshilltarë të specializuar (proxy advisors)71, të cilët
orientojnë vendimmarrjen e shoqërisë. Gjatë hartimit të Green Papeer, investitorët dhe
shoqëritë e investimit ngritën shqetësimin e tyre për mungesën e transparencës dhe
metodologjisë së zbatuar nga proxy advisors, veçanërisht kur janë investitorë institucionalë,
në lidhje me këshillimin e ofruar. Gjithashtu, shqetësim përbën edhe konflikti i interesit në të
cilin mund të gjenden proxy advisors, kur këshillat për orientimin në vendimmarrjen e
aksionarëve shkojnë në interesin e investimeve të tyre. Për këtë arsye, bëhet e nevojshme
ndërhyrja e ligjvënësit europian për të rregulluar transparencën dhe evitimin e konfliktit të
interesit për proxy advisors. The European Securities and Markets Authority (ESMA) mbas
një konsultimi të gjerë, miratoi një Kod sjelljeje72 që duhet të respektojnë proxy advisors73. Në
këtë Kod, rregullohen rastet e konfliktit të interesit, komunikimi dhe administrimi i tyre.
Proxy advisors duhet të komunikojnë rastet kur ndodhen në kushtet e konfliktit të interesit me
qëllim sigurimin e transparencës dhe krijimin e besimit për konsulencën e ofruar.
Një aspekt tjetër i rëndësishëm i Green Paper është mbrojtja efektive e aksionarëve të
minorancës. Mbrojtja e aksionarëve të minorancës mbetet një ndër aspektet kryesore të
qeverisjes së mirë të korporatave në vendet e Bashkimit Europian. Për këtë arsye, zbatimi i
parimit ‘comply or explain’ është i rëndësishme për garantimin e mbrojtjes së të drejtave të
aksionarëve të minorancës74. Vende të ndryshme të Bashkimit Europian si Italia apo Gjermani
garantojnë që një apo disa nga anëtarët e këshillit të jenë përfaqësues të interesave të
aksionarëve të minorancës. Në mbrojtje të aksionarëve të minorancës shkojnë edhe
përcaktimet aktuale të Bashkimit Europian për paraqitjen në pasqyrat kontabël të shoqërisë të
transaksioneve dhe të veprimeve të tjera financiare të marra përsipër nga shoqërisë. Në
70Për një lexim mbi direktivën 2007/36/BE shih kapitullin e katër të këtij punimi. 71 Proxy advisors, është një institut me origjinë anglosaksone, dhe i referohet prezencës gjithnjë e më shumë në
rritje e investitorëve institucionalë në AP e shoqërive të kuotuara në bursë. Këta investitorë institucionalë orientojnë aksionarët dhe investitorët sesi të votojnë në mbledhjen e AP apo në çfarë portofolesh titujsh të
investojnë. Duke qenë se vetë investitorët institucionalë zotërojnë portofole titujsh ndjehet nevoja për
transparencë mbi konfliktet e mundshme të interesit. 72 Best Practice Principles for Providers of Shareholder Voting Research & Analysis, http://bppgrp.info/wp-
content/uploads/2014/03/BPP-ShareholderVoting-Research-2014.pdf 73 Final Report, Feedback statement on the consultation regarding the role of the proxy advisory industry, 19
February 2013 ESMA/2013/84, http://www.esma.europa.eu/system/files/2013-84.pdf 74 Si shembull të mirë të zbatimit të qeverisjes së mirë të korporatave mund të përmendim praktikën që vjen nga
zbatimi i Kodit në Suedi, i cili u imponon kompanive të listuara në bursë që vendosin të mos zbatojnë kodin e
qeverisjes së mirë të korporatave, të sqarojnë rast pas rasti dhe në mënyrë të detajuar arsyet e mosrespektimit të
tij brenda vitit të ardhshëm financiar. http://www.corporategovernanceboard.se/the-code/current-code
23
Forumin Europian për qeverisjen e mirë të korporatave është sugjeruar, që këshilli të
këshillohet nga një ekspert kontabël i pavarur mbi kushtet dhe efektet e transaksioneve të
ndërmarra nga shoqëria.
6. Qeverisja e mirë e shoqërive tregtare në legjislacionin shqiptar
Garantimi i një kuadri ligjor që përfshin standardet ndërkombëtare të qeverisjes së mirë të
korporatave, u mundëson shoqërive tregtare një klimë të përshtatshme për zhvillimin e
biznesit të tyre. Legjislacioni tregtar dhe ai financiar zënë një vend të rëndësishëm në procesin
e integrimit të Shqipërisë në BE, konform detyrimeve që burojnë drejtpërsëdrejti nga MSA-
ja75. Redaktimi dhe aprovimi i një kuadri ligjor tregtar dhe financiar në një linjë me dispozitat
e BE-së kanë për qëllim heqjen e pengesave që lidhen me krijimin dhe aktivitetin e shoqërive
tregtare, si dhe thjeshtimin e procedurave sipas praktikave më të mira europiane dhe
ndërkombëtare. Legjislatori shqiptar, aktualisht është angazhuar për t’i ofruar shoqërive të
krijuara sipas legjislacioneve të vendeve anëtare të BE-së dhe degëve të tyre të njëjtin trajtim
që i ka rezervuar shoqërive tregtare vendase.
Në dy dekadat e fundit, Shqipëria ka pësuar një transformim rrënjësor të strukturës së
ekonomisë së saj duke kaluar nga një vend me një ekonomi të centralizuar në një vend me
treg të lirë. Bazuar në parimin e lirisë ekonomike, ligjvënësi shqiptar ka ndërmarrë një sërë
reformash legjislative sipas praktikave më të mira të vendeve europiane. Këto reforma, kanë
pasur në fokusin e tyre politikat e liberalizimit të tregut dhe privatizimin gradual të aseteve
shtetërore, duke ndërhyrë në kuadrin ligjor përkatës. Qëllimi i këtyre reformave ka qenë
tërheqja e investimeve të huaja, të cilat u rritën pas reformave të ndërmarra nga ligjvënësi
shqiptar në thjeshtëzimin e pengesave administrative e në veçanti në thjeshtimin e
procedurave për krijimin dhe regjistrimin e shoqërive tregtare. Në vitin 2007 u miratua ligji
nr. 9723 dt. 03.05.2007 “Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit” sipas modelit one stop
shop. Ndërsa në shkurt të vitit 2009, u miratua ligji nr. 10081 “Për Qendrën Kombëtare të
Licencimit”. Thjeshtëzimi i procedurave në bërjen e biznesit ka pasur në fokusin e tij katër
fusha kryesore, prokurimin publik, regjistrimin e biznesit, administrimin e taksave dhe
licencimin76.
Konform neneve 70 paragrafi 1, 6, 49, 50 paragrafi 1, 51 paragrafi 1 dhe 56 i MSA, është
miratuar Ligji nr. 9901, i datës 14.04.2008 ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’ tashmë i
75 MSA hyri në fuqi me 1 prill 2009, pas ratifikimit të saj nga 25 vendet anëtare të BE-së, të cilat ishin pjesë e
BE-së në momentin e nënshkrimit te MSA-se, si dhe miratimin e saj nga Parlamenti shqiptar. Procesi i
ratifikimit u krye në më pak se 3 vjet dhe u finalizua me ratifikimin e marrëveshjes nga parlamenti Grek në 15
Janar 2009, duke i hapur rrugën Shqipërisë drejt aplikimit në BE për marrjen e statusit të vendit kandidat.
http://www.integrimi.gov.al/al/dokumenta/dokumente-strategjike/marreveshja-e-stabilizim-asociimit&page=1;
Në datë 24 qershor 2014, në linjë me Përfundimet e Këshillit Europian të datës 17 dhjetor, Këshilli i Bashkimit
Europian vendosi t’i japë Shqipërisë statusin e vendit kandidat. http://eeas.europa.eu/delegations/albania/documents/press_releases/gac_june_en.pdf 76Që nga fillimi i vitit 2009 të gjitha llojet e prokurimeve publike zhvillohen on line. Sistemi elektronik i
prokurimit publik përmban të gjithë dokumentacionin për marrjen pjesë në tender, ku të gjitha sistemet
operative, përfshirë shkarkimin e dokumenteve dhe dorëzimin elektronik të ofertave dhe propozimeve për tender
bëhen falas. Ligjvënësi shqiptar ka ndërmarrë një sërë reformash në fushën e prokurimit publik, të partneritetit
publik privat dhe në nxitjen e investimeve direkte. Kështu është miratuar Ligji nr. 9643, datë 20.11.2006,
ndryshuar me Ligjin nr.9800, datë 10.09.2007, Ligji nr. 9855, datë 26.12.2007, Ligji nr. 10170, datë 22.10.2009,
Ligjin nr. 10309, datë 22.07.2010, Ligjin nr. 22/2012, Ligjin nr. 131/2012, dhe ligjin nr. 182/2014 ‘Për
Prokurimin Publik’. Gjithashtu, me qëllim krijimin e një kuadri të favorshëm dhe të qëndrueshëm për nxitjen,
thithjen dhe krijimin e lehtësive për investimet vendase dhe të huaja, ligjvënësi ka reformuar fushën e dhënies së
të mirave dhe shërbimeve me ligjin nr. 125/2013 Për koncesionet dhe Partneritetin Publik Privat.
https://www.app.gov.al/ep/default.aspx
24
ndryshuar me Ligjin nr. 129/2014. Ky ligj shfuqizoi ligjin nr. 7638, datë 19.11.1992, Për
shoqëritë tregtare, ligji i parë që rregullonte shoqëritë tregtare mbas rënies së komunizmit.
Një vend të rëndësishëm në legjislacionin shqiptar zë edhe ligji nr. 8901, datë 23.5.2002 Për
falimentimin77.
Viti 2006, ka shënuar një moment të rëndësishëm të rregullimit dhe të mbikëqyrjes së sistemit
financiar jo bankar me miratimin e ligjit nr. 9572 të datës 03.07.2006 ‘Për Autoritetin e
Mbikëqyrjes Financiare’. Nëpërmjet këtij ligji, u realizua integrimi i enteve rregullatorë-
mbikëqyrëse për aktivitetin e tregjeve dhe subjekteve në fushën e sigurimeve, tregut të letrave
me vlerë si dhe instituteve të pensioneve private suplementare. Ky ligj i hapi rrugën
rregullimit të operatorëve të ndryshëm ekonomik që operojnë në tregun financiar jo bankar si
dhe krijimit të një kuadri ligjor bashkëkohor78.
Gjithashtu, vëmendja e ligjvënësit është përqendruar edhe në aspekte që kanë të bëjnë me
transparencën dhe dhënien e informacionit nga ana e shoqërive tregtare. Në vitin 2004 u
miratua ligji nr. 9228, datë 29.04.2004 ‘Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare’, i
ndryshuar, Vendimi nr. 783 datë 22.11.2006 ‘Për përcaktimin e Standardeve dhe të
Rregullave Kontabël’ si dhe ligji nr. 10091, datë 05.03.2009 ‘Për auditimin ligjor,
organizimin e profesionit të ekspertit kontabël të regjistruar dhe të kontabilistit të miratuar, i
ndryshuar. Qëllimi i ligjvënësit shqiptar është rritja e besueshmërisë së shoqërive jo vetëm
karshi grupeve të ndryshme të interesit që kanë ndërthurur interesat e tyre me shoqërinë por
edhe krijimin e një tregu të besueshëm.
Liberalizimi dhe liria e hyrjes në treg, mbrojtja e konkurrencës, qarkullimi i lirë i të mirave
dhe kapitalit, politika të përshtatshme për mbledhjen e detyrimeve tatimore janë disa faktorë
kryesor që ndikojnë në aktivitetin e shoqërive tregtare. Për këtë arsye, ligjvënësi nëpërmjet
ligjit nr. 9121, datë 28.07.2003 ‘Për mbrojtjen e konkurrencës79 ka për qëllim krijimin e një
klime të përshtatshme për bërjen e biznesit duke eliminuar sjelljet që dëmtojnë biznesin. Në të
njëjtin kontest, zbatimi i legjislacioni tatimor dhe doganor luajnë një rol të rëndësishëm80.
Garantimi i një procesi të rregullt gjyqësor brenda një harku të shkurtër kohor ndikon në
ndjeshëm në veprimtarinë e përditshme të biznesit. Në këtë kontest, për zgjidhjen e
mosmarrëveshje tregtare, operatorët ekonomikë që operojnë në tregun shqiptar mund të
zgjedhin arbitrazhin dhe ndërmjetësimin si alternative për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve
ndërmjet tyre81.
77 I azhurnuar me Ligjin nr.9919, datë 19.5.2008 dhe me Ligjin nr.10 137, datë 11.5.2009. 78 Në harkun kohor 2008-2010, ligjvënësi shqiptar ka miratuar një sërë ligjesh të rëndësishme si Ligjin nr. 9879
datë 21.02.2008 Për Titujt, Ligjin nr.10158, datë 15.10.2009 Për obligacionet e shoqërive aksionare dhe të
qeverisë vendore, Ligjin nr. 10236, datë 18.02.2010 Për marrjen në kontroll të shoqërive me ofertë publike,
Ligjin nr. 10197, datë 10.12.2009 Për fondet e pensionet vullnetare dhe i të njëjtës datë është edhe ligji nr 10198,
Për sipërmarrjet e investimeve kolektive, etj. Së fundmi, është miratuar Ligji nr.52, datë 22.05.2014 Për
veprimtarinë e sigurimit dhe të sigurimit. 79I azhurnuar me Ligjin nr. 9499 datë 03.04.2006 dhe Ligjin nr .9584 datë 17.07.2006. 80Ligji Nr.9920, datë 19.5.2008, "Për proçedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë", i ndryshuar. Ligji
nr.102/2014 datë 31.07.2014 ‘Kodi Doganor i Republikës së Shqipërisë’, si dhe akte të tjera nënligjore shih ttps://www.tatime.gov.al/sq-al/Legjislacioni/Legjislacioni-Tatimor/Pages/Procedurat-Tatimore-ne-Republiken-e-
Shqiperise.aspx, dhe http://www.dogana.gov.al/sq/node/105 81 Nga ndryshimet e fundit të bëra mbi Kodin e Procedurës Civile, sjellim në vëmendje miratimin e Ligjit nr
122/2013 "Për disa ndryshime në ligjin nr. 8116, datë 29 mars 1996 "Për Kodin e Procedurës Civile në
Republikën e Shqipërisë", që ka hyrë në fuqi nga 1 shtatori 2013. Ky ligj ka shfuqizuar titullin që rregullon
arbitrazhin vendas, me qëllim që brenda tre muajve nga hyrja në fuqi e këtij ligji, Parlamenti të shqyrtonte dhe të
miratonte projektligjin për arbitrazhin vendas dhe ndërkombëtar. Mos rregullimi me ligj e arbitrazhit
ndërkombëtar vendos vendin tonë në një pozitë më të disfavorshme se vende të tjera të rajonit. Në shkurt të
2011, është miratuar ligji nr. 10385 ‘Për Ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve’ i përafruar me
direktivën 2008/52/EC "Mbi disa aspekte të ndërmjetësimit në çështjet civile dhe tregtare", me nr. CELEX
32008l0052.
25
Në këtë mënyrë, nëpërmjet përafrimit të legjislacionit shqiptar me atë europian, parimet e
qeverisjes së mirë të korporatave janë inkorporuar në legjislacionin shqiptar duke i ofruar
operatorëve ekonomik që operojnë në vendin tonë një kuadër ligjor bashkëkohor. Në qershor
të vitit 2011, METE mbas një konsultimi të gjerë me grupet e interesit dhe sipas
rekomandimeve të Komisionit Europian82, miratoi Kodin e Drejtimit të Brendshëm të
Shoqërive Tregtare që i drejtohet shoqërive jo të listuara në bursë83. Nga ana tjetër, zbatimi
konkret i praktikave të qeverisjes së mirë të korporatave jo gjithmonë është përqafuar nga
operatorët ekonomikë kjo dhe për mungesë të eksperiencës së këtyre të fundit në ekonominë e
tregut të lirë, ndonëse është në rritje vetëdija për nevojën e respektimit të parimeve të
qeverisjes së mirë të korporatave si çelës suksesi i shoqërisë në treg.
6.1. Roli i grupeve të interesit në qeverisjen e shoqërisë tregtare sipas legjislacionit
shqiptar. Kreditorët
Ligji nr. 9901/2008 ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, i ndryshuar, sikurse dhe
rekomandojnë parimet e qeverisjes së mirë të korporatave garanton pjesëmarrje dhe mbrojtje
efektive të grupeve të ndryshme të interesit që ndërthurin interesin e tyre me shoqërinë. Përsa
i përket kreditorëve, ndaj të cilëve shoqëria ka ndaj tyre detyrime në një vlerë jo më të vogël
se 5% , ligji përcakton të drejtën e këtyre të fundit për të kërkuar hetime të posaçme, si dhe
shfuqizimin e vendimeve të administratorëve që janë në shkelje të rëndë të ligjit dhe të
statutit84. Nëse shoqëria vendos të kryejë procedurat e zvogëlimit të kapitalit, ligji u garanton
mbrojtje kreditorëve të shoqërisë, pretendimet e të cilëve janë ngritur përpara datës së
publikimit të vendimit për zvogëlimin e kapitalit. Kreditorët mund të kërkojnë garanci brenda
90 ditëve pas datës së publikimit të vendimit të shoqërisë për zvogëlimin e kapitalit të
shoqërisë dhe në këtë rast, shoqëria duhet t’u japë garanci të mjaftueshme për përmbushjen e
detyrimeve që shoqëria ka ndaj tyre85.
Mbrojtja e kreditorëve të shoqërisë është e garantuar nga ligji edhe në marrëdhëniet në
grup të shoqërive tregtare. Në këtë mënyrë, kreditorët e shoqërisë së kontrolluar kanë të drejtë
t’i kërkojnë në çdo çast mëmës garanci të mjaftueshme për kreditë e tyre ndaj shoqërisë së
kontrolluar86. Kreditorët e shoqërisë së kontrolluar, të cilën pretendojnë ndaj kësaj të fundit
detyrime në një vlerë jo më të vogël se 5% të kapitalit të regjistruar, pavarësisht vendit të
regjistrimit të kësaj të fundit, kanë të drejtë të kërkojë dëmshpërblim kundrejt përfaqësuesve
ligjorë të mëmës që kanë shkelur detyrimin e besnikërisë dhe i kanë shkaktuar dëm shoqërisë
së kontrolluar. Padia mund të ngrihet nga këta kreditorë, nëse shoqëria e kontrolluar nuk ka
nisur procedurat e nevojshme për shpërblimin e dëmit brenda 90 ditëve, pasi dëmi është bërë i
dukshëm87. Mbrojtja kreditorëve u garantohet edhe në rastin kur shoqëria fillon procedurat e
riorganizimit. Ligji i njeh të drejtën kreditorëve, që brenda 6 muajve nga publikimi i
projektmarrëveshjes së bashkimit, ndarjes apo shndërrimit të shoqërisë, të paraqesin me
shkrim titullin dhe vlerën e pretendimeve të tyre dhe shoqëria t’u japë garanci të mjaftueshme
për kreditë e tyre. Në mungesë të dhënies së garancisë, kreditorët mund t’i drejtohen gjykatës
kompetente për të detyruar shoqërinë për lëshimin e garancive të mjaftueshme apo për të
ndërprerë proceduarat e riorganizimit88.
82 Shih paragrafin e VI të progres raportit, f.35
http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2012/package/al_rapport_2012_en.pdf 83 Nga 1 janari 2012, Kodi është i zbatueshëm në mënyrë vullnetare nga shoqëritë që operojnë në tregun
shqiptar. http://www.qkr.gov.al/nrc/documents/codeal.pdf 84 Neni 150 dhe Neni 151 85 Neni 183 86 Neni 207 pika 3 87 Neni 211, 210 dhe 209 88 Neni 221
26
Gjithashtu, ligji garanton mbrojtje për kreditorët e shoqërisë gjatë procedurave të likuidimit
të saj. Kështu, nëse asambleja e përgjithshme nuk merr një vendim për emërimin e
likuiduesve të shoqërisë, brenda 30 ditë çdo person i interesuar mund t’i drejtohet Gjykatës
për të caktuar një likuidues89. Likuiduesit, duhet të njoftojnë kreditorët e shoqërisë për të
depozituar pretendimet e tyre për prishjen e shoqërisë dhe nuk mund të shpërndajnë aktivet e
shoqërisë përpara përfundimit të afatit të depozitimit të pretendimeve të kreditorëve nëse më
parë nuk janë shlyer detyrimet që shoqëria ka ndaj kreditorëve90. Kreditorët kanë të drejtë të
dëmshpërblehen nëse likuiduesit e shoqërisë i kanë shkaktuar dëme gjatë procedurës së
likuidimit91.
6.2. Roli i punëmarrësve në qeverisjen e shoqërive tregtare
Një ndër grupet e interesit më të ekspozuar ndaj vendimeve dhe mënyrës së administrimit
të shoqërisë janë punëmarrësit e saj. Ky grup interesi gjen mbrojtje në dispozitat 19, 20 dhe
21 të ligjit nr. 9901/2008. Në këtë mënyrë, nëse shoqëria ka më shumë se 50 punëmarrës,
duhet të krijojë këshillin e punëmarrësve, i cili monitoron zbatimin e ligjeve dhe të statutit dhe
merr pjesë në vendimmarrjen që ka të bëjë me aspekte thelbësore të shoqërisë92. Të gjitha
kostot e zgjedhjes dhe të funksionimit të këshillit mbulohen nga shoqëria tregtare. Këshilli i
punëmarrësve mban kontakte të vazhdueshme me përfaqësuesin ligjor të shoqërisë i cili
informon punëmarrësit mbi veprimtarinë dhe ecurinë e shoqërisë tregtare. Këshilli i
punëmarrësve ka të drejtë të informohet mbi performancën e shoqërisë dhe të këqyrë librat
dhe të gjithë dokumentin kontabël nëse nuk është publikuar në faqen e internetit të shoqërisë.
Gjithashtu, këshilli i punëmarrësve mund të japë mendime dhe të bëj sugjerimet e tij drejtuar
organeve të shoqërisë. Përfaqësuesi ligjor i shoqërisë duhet të informojë këshillin e
punëmarrësve mbi arsyet e mospranimit të sugjerimeve të tij. Nëse përfaqësuesi i shoqërisë
nuk jep informacionin e kërkuar, këshilli i punëmarrësve, brenda 2 javëve nga refuzimi, mund
t’i drejtohet gjykatës që të marrë një vendim detyrues për informim. Një aspekt tjetër i
rëndësishëm i pjesëmarrjes së punëmarrësve në aktivitetin e shoqërisë ka të bëjë me
raportimin përpara asamblesë së përgjithshme të këshillit të punëmarrësve, mbi veprimtarinë e
tij.
Ligji nr. 110/2012, ‘Për bashkimin ndërkufitar të shoqërive tregtare’ e në mënyrë më
specifike, Kreu III i tij është një shembull i pjesëmarrjen së punëmarrësve në riorganizimin e
aktivitetit të shoqërive të dimensioneve të mëdha. Ky ligj është hartuar sipas Direktivës
2005/56/BE të Parlamentit Europian dhe të Këshillit, datë 26 tetor 2005 ‘Për bashkimin
ndërkufitar të shoqërive me përgjegjësi të kufizuar’ dhe rregullon pjesëmarrjen e
punëmarrësve në bashkimet ndërkufitare. Nëse njëra nga shoqëritë që merr pjesë në bashkim
ka gjatë periudhës gjashtëmujore përpara publikimit të projektmarrëveshjes së bashkimit një
numër mesatar punëmarrësish më të lartë se 500, atëherë shoqëria duhet të përfshijë
përfaqësuesit e punonjësve nëpërmjet të drejtës për të zgjedhur ose emëruar anëtarë të këshillit
(të administrimit/mbikëqyrëse) ose për të emëruar disa ose të gjithë anëtarët e këshillit93.
Brenda 5 ditëve nga data e publikimit të kushteve të përbashkëta të projektmarrëveshjes së
bashkimit ndërkufitar, shoqëritë pjesë e bashkimit ndërkufitar duhet të negociojnë me
punëmarrësit e tyre, masat e pjesëmarrjes së punëmarrësve në organizimin dhe funksionimin e
89 Neni 191. Kjo dispozitë nuk i referohet vetëm kreditorëve të shoqërisë por përfshin të gjithë personat që kanë
një interes të ligjshëm ndaj shoqërisë. 90 Neni 195, 199, 201 pika 1 91 Neni 203 92 Nëse shoqëria ka mbi 20 punëmarrës, por më pak se 50, zgjedh me votim të fshehtë nga asambleja e
punëmarrësve nga një përfaqësues për çdo 10 punëmarrës. Këshilli i punëmarrësve funksionon për një afat kohor
5 vjeçar. 93 Neni 16 pika 2
27
shoqërisë që do të rezultojë mbas bashkimit. Për këtë arsye, punëmarrësit e shoqërive që marrin
pjesë në bashkim, krijojnë një organ të posaçëm negocimi i cili përfaqëson dhe përndjek
interesin më të mirë të punëmarrësve94. Organi i posaçëm i negocimit hyn në negociata me
përfaqësuesit ligjorë të shoqërive pjesëmarrëse, për të vendosur për pjesëmarrjen e punëmarrësve
në organizimin dhe funksionimin e shoqërisë shqiptare që rezulton nga bashkimi. Për këtë arsye,
organi i posaçëm i negocimit duhet të informohet mbi planin dhe politikat e punësimit dhe të
investimeve që do të ndjekë shoqëria. Nëse përfaqësuesit e shoqërisë refuzojnë të japin
informacionin e kërkuar, organi i posaçëm i negocimit ka të drejtë t’i drejtohet gjykatës95. Në
lidhje me të drejtën e informimit dhe transparencën e procedurës së bashkimit, vlen të përmendet
mundësia që organi i posaçëm i negocimit të kërkojë rendin e ditës për mbledhjet e këshillit
(administrativ/mbikëqyrës) si dhe kopjet e të gjitha dokumenteve të depozituara në asamblenë e
përgjithshme96.
6.3. Kodi i drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare në Shqipëri97
Kodi i drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare, i miratuar nga METE, i referohet
shoqërive aksionare me ofertë private. Ndërsa, përsa i përket shoqërive aksionare me ofertë
publike, këto shoqëri ende sot nuk operojnë në tregun shqiptar98. Karakteristikë e shoqërive
aksionare me ofertë private është fakti se këto shoqëri janë në pronësi të një numri të vogël
personash ndaj dhe Kodi ka në vëmendjen e tij praktikat më të mira të drejtimit të brendshëm,
të shoqërive tregtare shqiptare të këtyre dimensioneve me qëllimi zhvillimin e një praktikë të
shëndoshë të drejtimit të brendshëm. Kodi nuk është i detyrueshëm, si dhe nuk bazohet në
parimin comply or explain sikurse bazohen kodet e qeverisjes së mirë të shoqërive të kuotuara
në bursë të vendeve të tjera. Kodi është hartuar në formë rekomandimi, duke pasur në
konsideratë parimet e OECD-së dhe praktikat më të mirë ndërkombëtare të qeverisjes së mirë
të korporatave dhe i orienton shoqëritë shqiptare në përmirësimin e performancës së tyre.
Kodi, është hartuar duke pasur parasysh legjislacionin tregtar aktualisht në fuqi e në mënyrë
të veçantë, Ligjin ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’. Kodi përbëhet nga 14 parime të
përgjithshme dhe është i ndarë në dy pjesë. Në pjesën e parë, renditen 9 parimet e para që i
referohen shoqërive aksionare me ofertë private me dimensione të vogla dhe të mesme.
Ndërsa pesë parimet e fundit i drejtohen përsëri shoqërive aksionare me ofertë private, por me
dimensione të mëdha si dhe atyre shoqërive që ushtrojnë aktivitet kompleks. Në pjesën e dytë
të Kodit, 14 parimet e listuara në pjesën e parë sqarohen në mënyrë të detajuar. Duhet thënë
që struktura e Kodit ka ruajtur të njëjtën strukturë sikurse parimeve të përgjithshme të
qeverisjes së mirë të korporatave të OECD-së.
6.3.1. Parimet e përgjithshme për shoqëritë aksionare me ofertë private të dimensioneve
të vogla dhe të mesme
Parimi i parë i kodit i referohet nevojës që aksionarët e shoqërisë të krijojnë një kuadër
aktesh dhe rregulloresh të cilat qartësojnë rolin e organeve të brendshme të shoqërisë konform
përcaktimeve të bëra nga ligji ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’. Kodi këshillon që në
hartimin e akteve të brendshme të shoqërisë të bëhet kujdes që aksionarët të mos kufizojnë
mundësinë e këshillit (të administrimit/mbikëqyrës) për të rregulluar kuadrin e funksionimit të
94 Neni 19 95 Neni 22 pika 6 96 Neni 22 pika 2 97 http://www.bkt.com.al/doc/Kodi-i-qeverisjessekorporatave.pdf 98 Mungesa e shoqërive aksionare me ofertë publike varet nga faktorë të ndryshëm, mbi të cilët do të ndalemi në
kapitullin e dytë.
28
brendshëm të shoqërisë në mënyrë të hollësishme. Gjithashtu, Kodi sugjeron që gjatë hartimit
të kuadrit të brendshëm të shoqërisë të merret edhe mendimi i grupeve të interesit, e në
veçanti mendimi i punëmarrësve të saj. Parimi i dytë ka në fokusin e tij rëndësinë e krijimit të
një këshilli efektiv, i cili është përgjegjës për përcaktimin e strategjisë dhe suksesin afatgjatë
të shoqërisë. Këshilli duhet të ketë në gjirin e tij anëtarë të pavarur dhe duhet të zgjedhë
kryetarin e tij. Të gjithë anëtarët e këshillit duhet të veprojnë në interesin më të mirë të
shoqërisë. Këshilli mbikëqyr dhe vlerëson veprimtarinë e administratorëve si dhe kujdeset që
shoqëria të respektojë legjislacionin tregtar dhe kuadrin normativ të miratuar prej saj. Parimi i
tretë i referohet dimensioneve që duhet të ketë këshilli për të qenë i efektshëm. Kodi, sugjeron
se dimensionet e këshillit duhet të varen nga dimensionet e shoqërisë dhe kompleksiteti i
aktivitetit të saj. Ligji ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’ përcakton se këshilli duhet të ketë
të paktën 3 dhe jo më shumë se 21 anëtarë. Është e rëndësishme drejtpeshimi i zotësive dhe i
njohurive që kanë anëtarët e këshillit dhe shumica e tyre duhet të jenë anëtarë të pavarur. Kodi
sugjeron që këshilli duhet të ketë një procedurë të parashikuar shprehimisht për emërimin e
anëtarëve të rinj në këshill, duke pasur kujdes edhe për mandatin e emërimit dhe mundësinë e
rifreskimit të anëtarëve të tij. Parimi i katërt i Kodit, sugjeron që këshilli duhet të mblidhet
rregullisht dhe në mënyrë periodike për të përmbushur detyrimet e tij. Mbledhjet e këshillit
duhet t’u japin mundësi anëtarëve të tij që ata të japin kontributin e tyre në vendimmarrjet e
këshillit. Kryetari i këshillit është përgjegjësi që anëtarët e këshillit të informohen në kohë dhe
me saktësi mbi argumentet që do të trajtohen në mbledhjen e këshillit. Për dhënien e
informacionit, kanë përgjegjësi edhe administratorët e shoqërisë të cilët duhet të japin sqarime
dhe shpjegime sa herë që i kërkohet nga këshilli. Kodi sugjeron që mbledhjet e këshillit të
ndjekin një model të standardizuar. Kështu, kryetari i këshillit, harton rendin e ditës dhe së
bashku me materialet mbështetëse duhet t’ua dërgojë anëtarëve të këshillit përpara mbledhjes.
Gjithashtu, është e rëndësishme mbajtja e procesverbalit për diskutimet dhe vendimet në
mbledhjen e këshillit. Nëse mbledhjet e këshillit bëhen përmes mjeteve elektronike të
komunikimit, duhet të provohet pjesëmarrja e anëtarëve të këshillit si dhe procesverbalet e
mbajtura, duhet të nënshkruhen dhe të konfirmohen nga anëtarët e këshillit, që kanë marrë
pjesë në mbledhje përmes mjeteve elektronike. Parimi i pestë i Kodit trajton mënyrën sesi
duhet të shpërblehen anëtarët e këshillit, anëtarët jo administrator të tij dhe administratorët e
shoqërisë. Kodi sugjeron se nivelet e shpërblimit duhet të jenë të mjaftueshme për të tërhequr
dhe mbajtur të motivuar anëtarët e këshillit dhe administratorët e tij. Skemat e shpërblimit
duhet të miratohen nga asambleja e përgjithshme. Kodi, sugjeron se është e nevojshme që të
bëhet një dallim i qartë ndërmjet shpërblimit të administratorëve dhe anëtarëve jo
administratorë të këshillit, pasi këta të fundit e ushtrojnë veprimtarinë me kohë të pjesshme
ndryshe nga administratorët e shoqërisë. Niveli i pagës për anëtarët jo administratorë, duhet të
reflektojë përkushtimin dhe përgjegjësinë e rolit dhe struktura e shpërblimit duhet të
orientohet nga rritja e qëndrueshme e shoqërisë. Skema e shpërblimit përbëhet nga elementë
të përcaktuar dhe elementë të ndryshueshëm. Elementet e ndryshueshëm të shpërblimit
këshillohet që të mbështeten në përgjithësi në një vlerësim shumëvjeçar. Shpërblimi për të
gjithë anëtarët e këshillit duhet të përbëhet nga shpërblimi, kontributet e pensionit, kontribute
të tjera që jepen gjatë vitit financiar për punën efektive të kryer në këshill. Kodi, sugjeron se
këshilli duhet të përgatisë një politikë zyrtare për shpërblimin e drejtuesve të shoqërisë dhe
një procedurë transparente për vënien në praktikë të kësaj politike. Anëtari i këshillit apo
administratori për të cilën do të përcaktohet shpërblimi nuk mund të marrë pjesë në vendimin
e këshillit. Gjithashtu, sugjerohet që shpërblimi të jetë i krahasueshëm me shpërblimin e
anëtarëve të këshillit dhe administratorët e shoqërive të tjera tregtare si dhe një përqindje e
konsiderueshme e pagës së administratorëve duhet të strukturohet në mënyrë të tillë që
shpërblimi të lidhet me perfomancën e tij në shoqëri.
29
Në parimin e gjashtë, Kodi e vë theksin tek rëndësia e kontrollit nga ana e këshillit të
rreziqeve që merr përsipër shoqëria. Këshilli është përgjegjës për krijimin e një sistemi të
shëndoshë të kontrollit të brendshëm të shoqërisë. Këshilli duhet të jetë i aftë të identifikojë
rreziqet kryesore strategjike dhe operative me të cilat mund të përballet shoqëria. Këshilli
duhet të sigurojë që niveli i rrezikut strategjik të jetë i përballueshëm dhe i administrueshëm
nga shoqëria. Për këtë arsye, këshilli duhet të ndërmarrë politika transparente për zbatimin e
politikave të raportimit financiar, sistemeve të kontrollit të brendshëm dhe për mbajtjen e një
marrëdhënieje të duhur me audituesin e shoqërisë tregtare. Gjithashtu, është e rëndësishme që
këshilli të vlerësojë në mënyrë periodike sistemin e kontrollit të brendshëm dhe funksionimin
e administrimit të rrezikut. Kodi, në parimin e shtatë vë theksin tek rëndësia e ndërveprimit
dhe bashkëpunimit ndërmjet këshillit dhe aksionarëve të shoqërisë për arritjen e objektivave
të përbashkët dhe ky ndërveprim ndërmjet palëve të mos kufizohet vetëm në mbledhjen
vjetore formale. Kryetari i këshillit, ka përgjegjësinë për ndërveprimin efektiv ndërmjet tyre si
dhe është përgjegjës për koordinimin e diskutimeve për drejtimin e brendshëm dhe strategjinë
që do përndjekë shoqëria. Gjithashtu, kryetari i këshillit është përgjegjës edhe për
komunikimin me grupet e tjera të interesit. Kodi sugjeron se anëtarët e këshillit të kenë
mundësi për të marrë pjesë në mbledhjet e asamblesë së përgjithshme. Parimi i tetë i Kodit, vë
në dukje rëndësinë e përditësimit dhe të rifreskimit të njohurive të anëtarëve të këshillit me
qëllim rritjen e kualitetit profesional të tyre. Ndërsa parimi i nëntë dhe i fundit përsa i përket
shoqërive aksionare me ofertë private të dimensioneve të vogla dhe të mesme, ka në fokusin e
tij rastet kur shoqëria është në pronësi të një grupi të ngushtë personash që kanë lidhje
familjare ndërmjet tyre. Kodi sugjeron, se në këto raste, shoqëria duhet të adaptojë një
rregullore ose një protokoll familjar ku të përcaktohen objektivat që kanë pronarët e shoqërisë
për të. Në këtë dokument duhet të përcaktohen rolet e organeve të drejtimit të brendshëm të
biznesit të familjes dhe marrëdhënia e tyre me këshillin. Në të duhet të parashtrohen edhe
politikat kryesore të familjes, për shembull ato që lidhen me marrjen në punë të anëtarëve të
familjes. Është e rëndësishme që të qartësohet dallimi ndërmjet institucioneve të drejtimit të
brendshëm të familjes dhe strukturave formale të drejtimit të brendshëm të shoqërisë tregtare.
6.3.2. Parimet e përgjithshme për shoqëritë aksionare me ofertë private të dimensioneve
të mëdha
Sikurse e përmendëm edhe më lart, 5 parimet e fundit të Kodit kanë në fokusin e tyre
shoqëritë e dimensioneve të mëdha dhe/ose komplekse por që nuk janë të listuara në bursë.
Parimi i dhjetë i Kodit, sugjeron se duhet të ketë një ndarje të qartë të përgjegjësive në kryesinë e
shoqërisë ndërmjet kompetencave mbikëqyrëse të këshillit dhe kompetencave të administrimit të
aktivitetit tregtar të shoqërisë nga ana e administratorëve. Kjo ndarje duhet të jetë qartësisht e
përcaktuar me shkrim dhe të miratohet nga këshilli. Sipas këtij parimi, duhet evituar që një
individ i vetëm të ketë pushtet të pakontrolluar. Gjithashtu, këshillohet që kryetari i këshillit të
jetë një anëtar i pavarur. Parimi i njëmbëdhjetë, vë theksin tek rëndësia që këshilli të ketë një
gërshetim të aftësive dhe të përvojës profesionale të anëtarëve të tij. Në mënyrë të veçantë, ato
shoqëri të dimensioneve të mëdha që po përgatiten për t’u kuotuar në bursë duhet që shumicën e
anëtarëve të këshillit t’i kenë të pavarur. Kryetari i këshillit, ka për detyrë që të mundësojë
kontributin e efektshëm të anëtarëve jo administratorë dhe të pavarur të këshillit si dhe të
sigurojë marrëdhënie konstruktive ndërmjet tyre. Anëtarët jo administratorë dhe të pavarur të
këshillit duhet të ofrojnë oponencë konstruktive dhe të ndihmojnë në hartimin e propozimeve
për strategjinë që do të zbatojë shoqëria. Anëtarët jo administratorë dhe të pavarur të këshillit
duhet të shqyrtojnë ecurinë e punës të administratorëve sa i takon arritjes së synimeve dhe
objektivave dhe të monitorojë raportimin për ecurinë e punës. Parimi i dymbëdhjetë është
mjaft i rëndësishëm pasi sugjeron që këshilli të krijojë nënkomitete për të ndihmuar në
30
përmbushjen efektive të detyrimeve dhe kompetencave të tij. Sipas këtij parimi, struktura e
komiteteve të shoqërisë duhet të jetë në përpjesëtim të drejtë me nevojat e saj. Është e
rëndësishme që këshilli të përcaktojë me shkrim detyrat dhe kompetencat e nënkomiteteve
edhe për të evituar mbivendosje ndërmjet komiteteve të ndryshme. Gjithashtu, përveç
komiteteve të sipërpërmendura, mund të ngrihen edhe nënkomitete të tjera sipas nevojave të
këshillit. Parimi i trembëdhjetë i dedikohet nevojës që këshilli të kryejë një vlerësim periodik
të performancës së tij, si dhe të performancës së çdo anëtari të tij. Ndërsa parimi i
katërmbëdhjetë dhe i fundit fokusohet tek nevoja e hartimit të një analize vlerësuese të
ekuilibruar dhe të kuptueshme për gjendjen e shoqërisë në të ardhmen, për përfshirjen e
grupeve të interesit nëpërmjet krijimit të një plani të përshtatshëm për angazhimin e tyre. Në
këtë drejtim, këshillohet që këshilli të publikojë një raport vjetor i cili i përshtatet nevojave të
aksionarëve dhe të grupeve të tjera të interesit që ndërthurin interesat e tyre me shoqërinë.
31
KAPITULLI II
MBIKËQYRJA E TREGJEVE FINANCIARE JO BANKARE
1. Iniciativa e lirë ekonomike dhe konkurrenca në epokën e globalizimit
Globalizimi i tregjeve, liberalizimi në ofrimin e shërbimeve financiare, përparimi i shpejtë
i teknologjisë dhe roli në rritje i investitorëve institucionalë kanë ndikuar në humbjen
graduale të kuptimit të kufijve ndërmjet shteteve dhe sovranitetit të tyre. Kjo ka shtyrë
shoqëritë tregtare që të jenë në kërkim të tregjeve që ofrojnë sisteme tatimore më të
favorshme, tregje ku kostoja e punës është më e lirë, sisteme legjislative e burokratike më të
thjeshta dhe më pak të kushtueshme. Ky globalizim, ka nxjerr në pah nevojën e rikonceptimit
të ndërveprimit të shoqërive tregtare me organizmat mbikëqyrës së tregut, me qëllim rritjen e
konkurrencës dhe përballimin e sfidave të një tregu global. Në këtë kontekst, bashkëpunimi
ndërmjet tregjeve të ndryshme financiare është i domosdoshëm duke pasur parasysh faktin që
investitorët institucionalë përndjekin qëllimin e diversifikimit të rrezikut dhe investojnë në
kompani të cilat operojnë në tregje të ndryshme. Për këtë arsye, mbikëqyrja e tregjeve
financiare duhet të ofrojnë mekanizma të përshtatshëm për mbrojtjen e grupeve të interesit që
ndërveprojnë me shoqëritë tregtare.
Ndërkombëtarizimi në rritje i tregjeve krijon konkurrencë jo vetëm ndërmjet tyre por edhe
ndërmjet sistemeve të ndryshme normativë. Në skenarin aktual, ndodhemi përpara një territori
ku veprojnë pa hierarki organizma kombëtar e ndërkombëtar të së drejtës publike dhe asaj
private. Dukshëm, sovraniteti i shtetit është i dobësuar nga realiteti i tregjeve financiare dhe
po shkohet drejt privatizimit të së drejtës publike si pasojë e globalizimit. Një shembull i këtij
fenomeni janë kontratat e vetë-rregullimit, self-regulating që rregullojnë delokalizimin e
marrëdhënieve ekonomike, të cilat gjejnë zbatim jashtë kufijve të së drejtës së një shteti të
caktuar dhe që i nënshtrohen vetëm gjykimit privat të arbitrave ndërkombëtar. Në fushën e
qeverisjes së mirë të korporatave mund të përmendim Kodet e vetë-rregullimit, që përmbajnë
një sërë rregulla për sjelljen dhe menaxhimin e informacionit financiar të krijuara nga
administruesit e tregjeve të ndryshme, etj99. Administrimi i tregjeve financiare i është besuar
shoqërive tregtare që gjithashtu zgjedhin të zbatojnë rregulla të vetë-rregullimit të tregut,
ndërsa organeve shtetërore u është ngarkuar mbikëqyrja e funksionimit të tregjeve, për të
siguruar transparencën e transaksioneve. Kjo ka çuar në homogjenizimin e tregut financiar i
cili, nga i ndarë tradicionalisht në tregun e valutës, tregun e sigurimeve dhe tregun e letrave
me vlerë, ka shkuar drejt një unifikimi të tij100.
Proceset e deregulation dhe të selfregulation janë zhvilluar në koherencë me zhvillimet e
tregut financiar, aq sa një pjesë e doktrinës, pretendon se janë pikërisht fenomenet e
mosrregullimit dhe të vetërregullimit që kanë kontribuar në krijimin e një tregu financiar të
globalizuar. Konkurrenca globale ka detyruar shtetet të liberalizojnë tregjet e tyre financiare
99 Përmendim për ilustrim The Combined Code on Corporate Governance të Anglisë, The Global Corporate
Governance Principles dhe Principles of Corporate Governance të Shteteve të Bashkuara të Amerikës,
Principles of Corporate Governance for Listed Companies të Japonisë, Deutscher Corporate Governance Kodex
të Gjermanisë, Le gouvernement d’Entreprise des sociétés cotées i Francës që përmbledh raportin e Viènot dhe
raportin e Bouton etj, shih F. Chiappetta, Diritto del Governo Societario, la Corporate Governance delle
società quotate, Ed.II, Cedam, Padova, 2010. 100G. Gaspare, Introduzione allo studio dei mercati mobiliari,
http://www.amministrazioneincammino.luiss.it/wp-content/uploads/2011/04/GDG_Introduzione_Mercati-
Finanziari_agg_2000.pdf
32
në mënyrë të tillë që operatorët financiarë të mund të konkurrojnë lirshëm në nivel global101.
Vitet e fundit, kjo tendencë e vetërregullimit që historikisht njihej në vendet me sistem juridik
common law, është transferuar me shpejtësi edhe në vendet me traditë juridike kontinentale
duke ndryshuar ekuilibrat ndërmjet autoritetit dhe praktikës së prodhimit normativ. Vendet
me sistem juridik kontinental nga vende me traditë të prodhimit normativ janë kthyer në
vende pritëse të produktit normativ të prodhuar nga institucione dhe struktura me origjinë
kryesisht nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës102.
Tërësia e normave dhe e sistemeve që mbivendosen në tregjet financiare të rregulluara, e
vështirësojnë aksesin në këto tregje, qoftë për koston që duhet të përballojnë operatorët
ekonomikë, qoftë për nevojën e pajisjes me dokumentacionin autorizues përkatës, për hedhjen
në treg të produkteve financiare. Për këtë arsye, shumë operatorë zgjedhin të operojnë në
qendra të ashtuquajtura off-shore si për shembull Bahamas, apo vende të tjera ku mungon
rregullimi normativ, apo ky i fundit nuk është efektiv. Këto sisteme të parregulluara i bëjnë
konkurrencë sistemeve normative të rregulluara dhe ndryshojnë në të njëjtën kohë flukset
financiare, pasi likuiditeti ka tendencën të spostohet drejt tregjeve të parregulluara103.
Gjithashtu, një ekonomi globale u ofron shoqërive mundësi rritjeje dhe zhvillimin e tregjeve
financiare ndërkombëtare, por nga ana tjetër, heqja e kufijve në hapësirë e në kohë ka treguar
që fenomenet e krizave janë lehtësisht të transferueshme nga njëri treg në tjetrin edhe pse në
dukje të pavarur dhe të rregulluar në sisteme ekonomike të ndryshme. Historia e shoqërive si
Enron, WorldCom, Global Grossing, Parmalat etj, kanë treguar sesi falimentimi i një shoqërie
të kuotuar në një treg të caktuar sjell pasoja edhe për aksionarët e minorancës dhe investitorët
e vegjël të tregjeve të tjera. Këto falimentime, sikurse kriza e fundit në Shtetet e Bashkuara të
Amerikës të kredive subprime, që me shpejtësi u transferua në ekonominë reale, nxjerrin në
pah dobësitë dhe mangësitë të sistemeve të kontrollit të brendshëm dhe të jashtëm të tregjeve
financiare dhe të operatorëve që operojnë në këto tregje104.
Konkurrenca ndërmjet tregjeve të rregulluar dhe atyre të parregulluar si dhe kriza e tregut
financiar të globalizuar e bën të vështirë përcaktimin se deri në çfarë mase duhet të ndërhyjnë
shtetet në mbrojtje të konkurrencës së lirë, në korrektimin e falimentimit të tregjeve financiare
dhe në çrregullimin e parimeve të ekonomisë së tregut të lirë. Sjellim për ilustrim rastin e
Fannie Mae dhe Fredie Mac që shpëtuan nga falimentimi falë ndërhyrjes me rreth 200
miliard dollar të thesarit amerikan, praktikë që nuk u zbatua për një rast të ngjashëm sikurse
është ai i Lehman Brothers105.
Fannie Mae (Federal National Mortgage Association) dhe Freddie Mac (Federal Home
Loan and Mortgage Corporation) janë dy kolosë financiar të tregut amerikan të kreditimit.
Kompanitë, të themeluara në vitet ’30, kishin për qëllim sigurimin e fondeve të nevojshme për
tregun amerikan të strehimit. Shoqëritë operonin në dhënien e kredive të garantuara për
publikun e gjerë por nuk ofronin kredi në para për qytetarët amerikan. Fannie dhe Freddie,
kreditë i blinin, i siguronin me qëllim krijimit të letrave me vlerë dhe më pas ua shisnin
investitorëve institucionalë, në formë titujsh të dematerializuar. Në vite, aktiviteti i tyre arriti
të garantonte 5.200 miliard dollarë kredi sa 1/3 e kapitalizimit të Bursës së New Yorkut dhe
sa 1/3 e produktit të brendshëm lord amerikan. Gjithçka shkoi mirë deri në vitin 2008, kur
filloi kriza në sektorin e ndërtimit dhe vështirësitë si pasojë e kredive subprime detyruan
kompanitë Fannie dhe Freddie, të mbyllin bilancin me një humbje prej 14 miliard dollarë.
101 F. J. Fabozzi, F. Modigliani, Capital Markets: Institutions and Instruments, Second Ed., Prentice Hall, New
Jersey, 1996. 102 E. Grande, Imitazione e Diritto. Ipotesi sulla circolazione dei modelli, Giappichelli, Torino, 2001. 103 G. Gaspare, Introduzione allo studio dei mercati mobiliari,
http://www.amministrazioneincammino.luiss.it/wp-content/uploads/2011/04/GDG_Introduzione_Mercati-
Finanziari_agg_2000.pdf 104 L. Bosetti, Corporate governance e mercati globali, ed. FrancoAngeli, 2010. 105 Shif paragrafin 5 të këtij kapitulli.
33
Brenda një viti, frika e një falimentimi të mundshëm të këtyre kompanive çoi në humbjen e
90% të vlerës së tyre në Bursë. Në korrik të 2008, administrata Bush ndërhyri me një plan
shpëtimi prej 200 miliard dollarë me qëllim evitimin e falimentimit të Fannie dhe Freddie.
Kjo ndërhyrje e administratës shtetërore amerikane praktikisht ishte një shtetëzim i dy
kolosëve financiar106. Kjo ndërhyrje e administratës amerikane duket sikur shkon kundër
dogmave të ekonomisë së lirë të tregut.
Një shembull i ndërhyrjes së shtetit që vjen nga Europa është shpëtimi i Alitalias nga
qeveria italiane, një rast emblematik i devijimit nga rregullat e konkurrencës së lirë107.
Ndërhyrja e shtetit italian që vendos të përjashtojë nga përgjegjësia civile dhe penale
administratorët e shoqërisë me funksione publike ndonëse në përmbushje të një interesi publik
shkon kundër rregullave të tregut të lirë108. Ndërhyrja e administratës amerikane apo adaptimi
i dispozitave të posaçme të ligjvënësit italian prekin themelet e ekonomisë së lirë të tregut dhe
janë tregues të nevojës për rikonceptimin e tregut financiar, funksionimin korrekt të tij dhe
domosdoshmërisë për rishikimin e rregullave mbi transparencën e shoqërive.
Çfarë i karakterizon tregjet financiare të sotëm dhe i bën ata të ndryshëm nga tregjet
financiare të vetëm pak vite më parë, ka të bëjë me faktin se çmimet e aktivitetit financiar,
pavarësisht nga valuta referuese, përcaktohen gjithnjë e më të shpesh në konkurrencë
ndërmjet operatorëve financiar shumë të ndryshëm ndërmjet tyre përsa i përket përkatësisë
gjeografike, hapësirës dhe kohës. Në këtë situatë, për këta operatorë bëhet e domosdoshme
analizimi i krahasuar i informacionit ekonomiko-financiar dhe rreziqeve të investimit të
mundshëm. Konkurrenca e sotme e operatorëve që operojnë në tregun financiar të
ndërkombëtarizuar do të jetë efektive vetëm nëse analiza e informacionit ekonomik dhe
financiar i zotëruar prej tyre do të kombinohet me transparencën dhe krahasueshmërinë e këtij
informacioni me atë të dhënë nga emetuesit e titujve të kuotuar në bursë. Në këtë mënyrë, do
të bëhet e mundur parandalimi i përhapjes së faktorëve irracional në formimin e çmimeve dhe
do të garantohet trajtimi i barabartë për të gjithë investitorët, aktualë dhe potencialë, që
vendosin të tregtojnë në një treg të caktuar. Njëkohësisht, zhvillimi i teknologjisë dhe i
rrjeteve telematike shtyn drejt një transparence dhe një informimi më të madh të aksionarëve
dhe grupeve të tjera të interesit.
Në këtë kontekst, qeverisja e mirë e shoqërive tregtare nëpërmjet mekanizmave
menaxheriale të brendshëm të shoqërisë nga njëra anë dhe mekanizmave të kontrollit të
jashtëm institucional në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, ndihmon në funksionimin normal
të tregut financiar. Qeverisja e mirë e korporatave në dimensionin e jashtëm ka si objekt të saj
tërësinë e rregullave, institucioneve, praktikave të konceptuara me qëllim mbrojtjen e
106 Për më shumë mbi Fannie & Freddie shih W. Scott Frame, A. Fuster, J. Tracy, J. Vickery, The Rescue of
Fannie Mae and Freddie, Federal Reserve Bank of New York, Staff Report No. 719 March 2015 in
http://www.newyorkfed.org/research/staff_reports/sr719.pdf 107Neni 3 pika 1 i dekretit legjislativ nr. 134 datë 28 gusht 2008, “Disposizioni urgenti in materia di
ristrutturazione di grandi imprese in crisi” publikuar në Gazetën Zyrtare n. 201 të 28 gusht 2008. “Në lidhje me
sjelljen, veprimet dhe masat që janë marrë në datë 18 korrik 2007 deri në datën e hyrjes në fuqi të këtij vendimi,
me qëllim sigurimin e vazhdimësisë së Alitalia sh.a airlines-italiane, të Alitalia Servizi sh.a si dhe kompanitë e kontrolluara prej tyre, në funksion të interesit publik, nevojën për të siguruar shërbimin publik të udhëtarëve të
transportit ajror dhe ngarkesave në Itali, veçanërisht në lidhje me zonat periferike, për veprimet apo mosveprimet
e kryera nga administratorët, anëtarët e bordit mbikëqyrës, nga administratorët përgjegjës për përgatitjen e
raporteve financiare, do të ngarkojë me përgjegjësi vetëm shoqëritë e sipërpërmendura dhe jo administratorët që
kishin vepruar në emër të tyre. Sipas të njëjtave kritere, përjashtohen nga përgjegjësia administrative dhe
kontabël, subjektet e sipërpërmendura që ushtrojnë funksione publike…”. Përjashtimi nga përgjegjësia për
administratorët e shoqërisë që ushtrojnë funksione publike ndonëse për një periudhë të përcaktuar kohore përbën
një devijim nga rregullat e përgjithshme të funksionimit të shoqërive tregtare dhe ngre pikëpyetje mbi
legjitimitetin e tyre. 108 P. Montalenti, Corporate Governance e Mercati Finanziari. Un rapporto controverso, në I nuovi equilibri
mondiali: imprese, banche, risparmiatori. Atti di Convegno, Giuffre Ed. 2009, f.56.
34
investitorëve nga sjelljet oportuniste të administratorëve, sistemit gjyqësor dhe vetë
mekanizmave rregullues të tregut financiar. Në lidhje me këtë aspekt të fundit
mirëfunksionimi i tregut financiar do të shfaqet me marrjen e kontrollit të shoqërive të
keqadministruara si dhe në mënyrën e tregtimit në treg të produkteve financiare të shoqërisë.
Konkurrenca në treg e produkteve financiare është një mekanizëm mjaft i rëndësishëm për
mirëfunksionimin e shoqërisë. Një kompani që nuk kënaq nevojat e klientëve të saj apo është
më pak eficiente karshi konkurrentëve të saj, mund ta çojë shoqërinë drejt daljes të saj nga
tregu. Për pasojë, konkurrenca në treg e produkteve i shtyn administratorët e shoqërisë që të
jenë të kujdesshëm në zgjedhjet e tyre me qëllim përballimin e konkurrencës në treg. Qoftë
dimensioni i brendshëm i qeverisjes së mirë të korporatave qoftë dimensioni i jashtëm
institucional i saj edhe pse përfaqësojnë perspektiva të ndryshme kanë për qëllim ruajtjen e
aktivitetit të shoqërisë dhe mirëfunksionimin e tregut109.
2. Tregu financiar jo-bankar sipas legjislacionit shqiptar
Dy institucionet kryesore dhe rregullatorë të tregut financiar në Shqipëri, janë Banka e
Shqipërisë që mbikëqyr tregun bankar dhe Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare që mbikëqyr
tregun financiar jo-bankar. Ligji Nr. 9572 datë 03.07.2006 me krijimin e AMF-së si një
institucion publik i pavarur, ka shënuar një hap të rëndësishëm drejt rregullimit dhe
mbikëqyrjes të tregut financiar jo-bankar dhe zhvillimit të tij. Me qëllim reformimin e sistemit
rregullator financiar jobankar, në muajin tetor 2006 u realizua integrimi i enteve rregullatorë-
mbikëqyrëse për aktivitetin e tregjeve dhe subjekteve në fushën e sigurimeve, tregut të letrave
me vlerë si dhe instituteve të pensioneve private suplementare. Në këtë kuadër, u realizua
unifikimi i Autoritetit të Mbikëqyrjes së Sigurimeve (AMS), Komisionit të Letrave me Vlerë
(KLV), si dhe Inspektoratit të Instituteve të Pensioneve Private Suplementare (IIPPS), AMF-
në, si të vetmin institucion përgjegjës për licencimin, mbikëqyrjen dhe rregullimin e të gjithë
aktivitetit që i përket sektorit financiar jobankar në Shqipëri110. Në këtë mënyrë, ligjvënësi
shqiptar zgjodhi të zbatojë modelin e integrimit horizontal për mbikëqyrjen e tregut financiar
jo bankar111.
Tregu financiar jo bankar në vendin tonë është ende në fillesat e tij, zhvillimi i tij krijon
alternativa të tjera për kursimin si dhe për financimin e operatorëve të ndryshëm ekonomik.
Zhvillimi i tregut financiar jo bankar duhet të ofrojë për investitorët vendas dhe të huaj një
gamë të gjerë shërbimesh financiare si alternativë e shërbimeve bankare që ofrohen aktualisht
në të. Veçanërisht, duhet të ndërmerren politika për zhvillimin e tregjeve të kapitalit, të
emetimit dhe të tregtimit të titujve financiar nga operatorët ekonomikë privatë për të rritur në
këtë mënyrë edhe konkurrueshmërinë e vendit tonë karshi vendeve të tjera të rajonit.
Aktualisht, sektori bankar vijon të dominojë në sistemin financiar shqiptar.
Më 17 korrik 2014 hyri në fuqi Ligji nr. 54/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin
nr. 9572 datë 3.7.2006, “Për Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare”, u miratua nga Kuvendi i
Shqipërisë në maj 2014. Ndryshimet dhe shtesat në këtë ligj synojnë forcimin e rolit
mbikëqyrës dhe rregullator të AMF-së në përmbushje të objektivave të tij, nëpërmjet forcimit
të pavarësisë dhe të përgjegjshmërisë me qëllim nxitjen e qëndrueshmërisë dhe zhvillimin e
sigurt të tregjeve financiare nën mbikëqyrje. Ndër aspektet kryesore të këtij ligji përmendim:
109 M. La Rocca, L’influenza della corporate governance sulla relazione fra struttura del capitale e valore, in
http://www.sinergiejournal.it/rivista/index.php/sinergie/article/viewFile/159/199 110 http://www.amf.gov.al/pershkrim.asp?id=2 111 një kombinim i integrimit funksional në nivelet e larta të njësive organizative të strukturës së AMF-së, dhe
brenda tyre një ndarje sektoriale. http://www.amf.gov.al/pershkrim.asp?id=2
35
i. rivendosjen në kompetencat e Bordit të AMF-së qeverisjen e institucionit, me
qëllim rritjen efektive të procesit mbikëqyrës dhe rregullator, në mbështetje të
zhvillimit dhe qëndrueshmërisë së tregjeve financiare;
ii. forcimin e rolit të AMF-së në marrëdhëniet me autoritetet e tjera mbikëqyrëse dhe
ligjzbatuese për çështje të luftës kundër pastrimit të parave, të siguruara nga
burime të paligjshme dhe financimit të terrorizmit;
iii. qartësimin e mekanizmave mbrojtës për anëtarin e bordit dhe punonjësit e AMF-së
gjatë ushtrimit të detyrës në mirëbesim, me synim forcimin e pavarësisë dhe
integritetit të tyre në kryerjen e detyrës;
iv. forcimin e pavarësisë dhe përgjegjshmërinë financiare të AMF-së duke
parashikuar krijimin e fondit rezervë, duke përshkruar mekanizmin për
grumbullimin e të ardhurave, specifikimin më qartë për grumbullimin e të
ardhurave dhe kthimin e tepricave në subjektet e mbikëqyrura, si dhe duke mos
parashikuar financim nga buxheti i shtetit112.
AMF ushtron funksion rregullativ, përgatit politikat e nevojshme me qëllim përmirësimin
e kuadrit ligjor për krijimin e një tregu të qëndrueshëm dhe për një mbrojtje efikase të
konsumatorëve, si dhe harton rregullore dhe udhëzime që kanë të bëjnë me zbatimin e drejtë
dhe uniform të dispozitave ligjore në fuqi. Gjithashtu, AMF ushtron dhe një funksion
mbikëqyrës nëpërmjet licencimit dhe certifikimit të të gjithë personave fizikë apo juridikë të
cilët kërkojnë të ushtrojnë aktivitetin e tyre në sektorin financiar jo-bankar shqiptar, si dhe
monitoron tregjet dhe subjektet që operojnë në të me qëllim mbrojtjen e interesave të
konsumatorëve113.
Fusha e veprimtarisë që është objekt rregullimi dhe mbikëqyrjeje nga ana e AMF-së
përcaktohet nga neni 2 i Ligjit Nr. 9572 dhe i referohet tregut të titujve, tregut të sigurimeve,
tregut të pensioneve suplementare si dhe çdo veprimtarie tjetër financiare jo-bankare, sipas
përcaktimeve të bëra nga ligjet e veçanta që i referohen tregut financiar jo-bankar. Autoriteti,
licencon tregtimin e titujve në mënyrë të organizuar në bursa si dhe miraton kushtet që duhet
të përmbushin bursat dhe tregjet e tjera të rregulluara114.
Referuar tregut të sigurimeve, AMF mbikëqyr shoqëritë e sigurimit të jetës dhe jo-jetës,
shoqëritë e risigurimit, ndërmjetësit e sigurimeve dhe profesionistët e sigurimeve. Përsa i
përket tregut të letrave me vlerë, AMF mbikëqyr bursën dhe tregjet e tjera të letrave me vlerë,
ndërmjetësit financiarë të letrave me vlerë, shoqëritë administruese të sipërmarrjeve të
investimeve kolektive, fondet e investimit dhe shoqëritë e investimit, kujdestarin, depozitarin
dhe regjistrarin e letrave me vlerë. Ndërsa në tregun e pensioneve private, AMF-ja ushtron
kompetencat e saj mbi shoqëritë administruese të pensioneve vullnetare, depozitarit të
fondeve të pensioneve vullnetare dhe mbi agjencitë për shitjen e kuotave.
2.1. Tregu i sigurimeve dhe tregu i pensioneve suplementare
Struktura e tregut të sigurimeve ka një përmirësim të ndjeshëm në favor të rritjes së
sigurimeve vullnetare dhe sot tregu i sigurimeve dominon sektorin jo-bankar shqiptar. AMF-
ja ka fokusuar mbikëqyrjen e këtij sektori në transparencën e procesit të raportimit nga
pjesëmarrësit e tregut për të mënjanuar vonesat në analizën e gjendjes financiare të shoqërive
112 Raporti vjetor i 2014 i Amf-së, f. 2
http://www.amf.gov.al/pdf/publikime2/raport/amf/405_Raport%20Vjetor%202014.pdf 113 Neni 13, Objekt i veprimtarisë së Autoritetit, Ligji Nr. 9572, datë 03.06.2007, Për Autoritetin e Mbikëqyrjes
Financiare, Neni 27 pika. 4, Neni 47 e ss, Ligji Nr. 9879, datë 21.02.2008, Për Titujt. 114 Neni 78 Licenca e ushtrimit të veprimtarisë si Bursë, ligji ‘Për titujt’.
36
që operojnë në këtë treg e për pasojë të analizës së përgjithshme të tregut115. Në korrik 2014
hyri në fuqi ligji nr. 52/2014, datë 22.05.2014 ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe risigurimit’,
sipas së cilit AMF ushtron funksionet e tij mbikëqyrëse bazuar në legjislacionin në fuqi dhe
metodologjinë e re të mbikëqyrjes, që ka në fokus të tij administrimin e rrezikut. Për këtë
arsye, AMF ka kryer inspektime të ndryshme tek shoqëritë që operojnë në tregun shqiptar.
Këto inspektime kanë pasur për qëllim verifikimin e të dhënave të deklaruara në pasqyrat
financiare, analizën e përgjegjësive të kontraktuara nga shoqëritë për vitin e mbyllur financiar,
etj116. Qëllimi i inspektimeve të vazhdueshme të AMF-së ka për qëllim mbrojtjen e
konsumatorëve. Për zbatimin e metodologjisë së mbikëqyrjes me fokus rrezikun, Bordi i
AMF-së me Vendimin nr. 137, datë 31.10.2014, miratoi ‘Manualin e mbikëqyrjes së
shoqërive të sigurimit’117. Tregu i sigurimeve është një treg dinamik dhe është në rritje numri
i operatorëve që operojnë në të118. Gjatë periudhës janar-mars 2015, tregu i sigurimeve është
rritur me 14.41%119. Zhvillimet në tregun e sigurimeve dhe nevoja për mbrojtjen e interesave
të bizneseve dhe individëve në procesin sigurues kanë rritur interesin e subjekteve për
licencim në tregun e ndërmjetësimit, veçanërisht në atë të brokerimit. Gjatë vitit 2014, AMF
ka licencuar një subjekt të ri për ushtrimin e veprimtarisë së brokerimit në sigurime dhe
risigurime, për klasat e Jo-Jetës dhe Jetës duke e rritur numrin e brokerave që operojnë në
tregun shqiptar në 14. Gjithashtu, AMF ka licencuar edhe persona fizikë për ushtrimin e
veprimtarisë si agjentë në sigurime të Jo-Jetës në emër dhe për llogari të dy shoqërive të
sigurimit: shoqërisë “Insig” sh.a. dhe “Sigal Uniqa Group Austria” sh.a. si dhe nëntë
vlerësues të tjerë të dëmeve në sigurime. Ndërsa, ndër pjesëmarrësit kryesorë në programet e
risigurimit, për sigurimin e Jo-Jetës mund të përmenden VIG Re, UNIQA Re, Munich Re,
Hannover Re, Swiss Re, Partner Re, Scor, Lloyd’s Syndicates, etj. Për sigurimin e Jetës,
shoqëria e vetme risiguruese e përfshirë në këtë program është Scor Global Life120.
Referuar aspektit dinamik të tregut të sigurimeve, sjellim për ilustrim bashkimin me
përthithje të shoqërisë “Interalbanian Vienna Insurance Group” sh.a. që u përthith nga
shoqëria “Sigma Vienna Insurance Group” sh.a..
Me vendimin nr. 133, datë 30.09.2014, AMF vendosi të miratonte bashkimin me
përthithje të shoqërisë “Interalbanian Vienna Insurance Group” sh.a. nga shoqëria
“Sigma Vienna Insurance Group” sh.a.. Në këtë mënyrë, klientët e shoqërisë së
sigurimeve Interalbanian kaluan tek shoqëria Sigma pas miratimit të bashkimit mes dy
shoqërive që kontrolloheshin nga Vienna Insurance Group. Sipas marrëveshjes ndërmjet
palëve, bashkimi me përthithje u realizua me qëllim zvogëlimin e kostove operacionale
dhe përmirësimin e shërbimeve të ofruara kundrejt klientëve shqiptarë. Marrëveshja
parashikon që në vijimësi të përthithjes së Interalbanian sh.a nga Sigma sh.a, VIG (Viena
Insurance Group) do të vazhdojë të jetë aksionari kontrollues i Sigma sh.a, duke zotëruar
të paktën 95,12% të kapitalit të kësaj të fundit. Mbas bashkimit, të gjitha asetet dhe
115 Më tetor 2007, AMF ka miratuar një rregullore “Për Rregjistrin Elektronik Online të shitjeve të policave të
sigurimit motorrik të detyrueshëm”. Objekti i kësaj Rregulloreje është përcaktimi i mënyrës dhe procedurave për
identifikimin dhe raportimin e shitjeve të policave të sigurimit të detyrueshëm motorik përmes një regjistri elektronik të instaluar në serverët e Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare.
http://amf.gov.al/pdf/publikime2/raport/amf/.pdf 116 http://www.amf.gov.al/pdf/publikime2/raport/amf/405_Raport%20Vjetor%202014.pdf 117http://www.amf.gov.al/pdf/ligje/Udhezim%20Mbi%20Administrimin%20e%20Mire%20te%20Demeve%20n
e%20Sigurime.pdf 118 http://www.amf.gov.al/tsigurimeve.asp?id=1&s=1 119 Publikim mujor i AMF.së, nr 82, Prill, 2015.
http://www.amf.gov.al/pdf/publikime2/periodik/amf/406_Periodiku%20AMF%20nr.%2082.pdf 120 Më shumë se 90% e partnerëve risigurues të shoqërive të sigurimit kanë klasifikim më të lartë se BB- nga
Standard & Poors, nga ku mbi 50% kanë klasifikim më të lartë se A.
http://www.amf.gov.al/pdf/publikime2/raport/amf/405_Raport%20Vjetor%202014.pdf
37
detyrimet e Interalbanian i kaluan Sigma-s dhe aksionarët e Interalbanian iu bashkuan
aksionarëve të Sigmas, duke ushtruar të njëjtat të drejta, përfshirë edhe të drejtën për të
marrë pjesë në shpërndarjen e fitimit të shoqërisë Sigma Interalbanian Vienna Insurance
Group sha, nga data e hyrjes në fuqi e bashkimit. Bashkimi me përthithje ndërmjet
shoqërive të sipërpërmendura është miratuar edhe nga Autoriteti i Konkurrencës i cili
vendosi se përqendrimi i realizuar nuk krijonte apo fuqizonte pozitat dominuese të
shoqërisë “Sigma Vienna Insurance Group” në tregun shqiptar121. Në datën 9.10.2014,
QKR-ja ka kryer regjistrimin e bashkimit me përthithje të shoqërisë së sigurimit
“Interalbanian Vienna Insurance Group” sh.a. (shoqëria e përthithur) me shoqërinë e
sigurimit “Sigma Vienna Insurance Group” sh.a. (shoqëria përthithëse) dhe më pas
shoqërisë së përthithur i është revokuar licenca122.
Përsa i përket tregut të pensioneve suplementare në vendin tonë, ky treg është në një nivel
më të ulët zhvillimi krahasuar me vendet e rajonit ndonëse ka njohur zhvillime pozitive në
drejtim të licencimit. AMF-ja ka miratuar dhënien e licencës për 3 shoqëri administruese të
fondeve të pensioneve vullnetare dhe licencën për tre banka si depozitare të fondeve të
pensioneve123. Shoqëritë e licencuara do të luajnë një rol të rëndësishëm në zhvillimin e tregut
të pensioneve vullnetare dhe në rritjen e besueshmërisë së individëve dhe bizneseve për të
përfshirë punonjësit e tyre në skemën e pensioneve vullnetare. Skema e re e organizimit dhe
funksionimit të pensioneve vullnetare, përbën një risi për tregun financiar shqiptar124. Asetet e
fondeve të pensioneve janë investuar në obligacione të thesarit të Republikës së Shqipërisë.
Sipas neneve 88-91 të ligjit nr. 10197, datë 10.12.2009 “Për fondet e pensionit vullnetar”
parashikohen lehtësira tatimore të kontribuesve si anëtarë të fondeve të pensioneve private
vullnetare125.
2.2. Tregu i letrave me vlerë
Përsa i përket tregtimit të instrumenteve financiarë në tregun e letrave me vlerë, ky i fundit
vazhdon të dominohet nga tregtimi në tregun primar dhe atë dytësor të titujve të borxhit
(obligacione) të Qeverisë shqiptare. Ndërsa, tregu i kapitaleve mbetet ende pjesa më e
121Në mbledhjen e datës 23 nëntor 2010, Komisioni i Konkurrencës shqyrtoi raportin mbi autorizimin e përqendrimit të realizuar nëpërmjet shitblerjes së 75 % +1 të kapitalit aksionar me të drejtë vote të shoqërisë
Interalbanian sh.a nga shoqëria Vienna Insurance Group AG. Nga Vlerësimi i konkurrencës pas përqendrimit,
rezultoi se tregu i sigurimeve është një treg i rregulluar, me dinamikë të lartë zhvillimi, që karakterizohet nga
ndryshime të shpeshta në paketën kontrolluese të ndërmarrjeve prezente, kryesisht nga shoqëri sigurimesh të
vendeve anëtare të BE-së. Viena Insurance Group zotëron paketën kontrolluese të aksioneve në shoqërinë Sigma
sh.a. Në rastin e përqendrimit VIG-Interalbanian sh.a, pjesët e kombinuara të tregut janë më pak se 40 % . Për
këtë arsye, Komisioni i Konkurrencës vendosi të autorizojë përqendrimin e realizuar nëpërmjet shitblerjes së 75
% +1 të kapitalit aksionar me të drejtë vote të shoqërisë Interalbanian Sh.a nga shoqëria Vienna Insurance Group
AG. http://www.caa.gov.al/uploads/publications/Broshura%20INFORMUESE.pdf 122 Vendim Nr. 145, datë 31.10.2014 Për revokimin e licencës së shoqërisë së sigurimit ‘Interalbanin Vienna
Insurance Group’ sha., Fletorja Zyrtare, Viti 2014-, nr. 177, f. 9184 në http://www.qbz.gov.al/botime/fletore_zyrtare/2014/PDF-2014/177-2014.pdf 123 Në këtë treg ushtrojnë aktivitetin e tyre tre fonde pensioni vullnetar të administruar nga tri shoqëri
administruese, përkatësisht “Raiffeisen Invest, shoqëri administruese e fondeve të pensionit dhe sipërmarrjeve të
investimeve kolektive” sh.a., e cila administron Fondin e Pensionit Vullnetar Raiffeisen, “Shoqëri administruese
e fondeve të SIGAL–Life Uniqa Group Austria” sh.a., e cila administron Fondin e Pensionit Vullnetar Sigal, si
dhe “Shoqëri administruese e fondit të pensionit SiCRED” sh.a., e cila administron Fondin e Pensionit Vullnetar
SiCRED. http://www.amf.gov.al/pdf/publikime2/raport/amf/405_Raport%20Vjetor%202014.pdf 124 Plani Kombëtar për zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asocimit 2012-2015 125 Gjatë vitit 2014, skemat e pensioneve private vullnetare nuk kanë mundur të tërheqin shumë anëtarë, pasi
lehtësirat fiskale të parashikuara në ligjin “Për fondet e pensionit vullnetar”, nuk janë zbatuar nga legjislacioni
tatimor. http://www.amf.gov.al/pdf/publikime2/raport/amf/405_Raport%20Vjetor%202014.pdf
38
pazhvilluar e tregut të letrave me vlerë në Shqipëri. Ky treg përbëhet nga tregu zyrtar Bursa e
Tiranës, nga shoqëritë aksionarë të licencuara për të tregtuar në letra me vlerë dhe tregu
informal i transaksioneve mbi aksionet e shoqërive aksionare.
Bursa e Tiranës është e para bursë e krijuar në Shqipëri. Ajo u krijua si departament i
Bankës së Shqipërisë, me qëllimin për ta shkëputur atë pas një periudhe tranzitore
disavjeçare. Bursa e Tiranës u shkëput përfundimisht nga Banka e Shqipërisë në 1 korrik
2002, për të vijuar me organizimin dhe funksionimin e saj si shoqëri aksionare. Bursa e
Tiranës, mori licencën përfundimtare si treg titujsh në 1 korrik 2003, nga AMF. Kjo licencë u
rinovua përsëri në vitin 2005 për një afat 2-vjeçar. Në vitin 2007, Bursa e Tiranës u licencua
nga AMF për një afat të papërcaktuar126. Fillimisht Bursa e Tiranës ka vepruar si agjent i
qeverisë shqiptare në tregun sekondar të letrave me vlerë, më pas ky funksion i kaloi Bankës
së Shqipërisë.
Vitin e kaluar, Ministria e Financave, pasi i kishte lënë një afat 3 mujor Bursës së Tiranës
për të gjetur vetë të ardhurat për buxhetin e saj, nuk planifikoi fonde për Bursën e Tiranës, kjo
për faktin se ajo nuk ka qenë aktive në krijimin e tregut të kapitaleve në Shqipëri. Arsyet e
mosgjallërimit të Bursës së Tiranës janë nga më të ndryshmet, por ndër këto arsye mund të
përmendim, faktin se biznesi vendas përbëhet kryesisht nga shoqëri të dimensioneve të vogla
dhe të mesëm. Gjithashtu, operatorët ekonomikë shqiptar nuk ishin të ndërgjegjshëm për
sigurimin e financimit ndërmjet ofertave publike të nënshkrimit të titujve, duke preferuar
mënyrat tradicionale të financimit sikurse është ajo e huamarrjes në bankë. Ndërsa në shtetet e
tjera të rajonit, shitja e ndërmarrjeve shtetërore u realizua nëpërmjet platformës së bursës, në
Shqipëri u preferua privatizimi nëpërmjet ankandeve, tenderëve apo bonove të privatizimit.
Megjithatë, duhet pranuar se veçanërisht vitet e fundit, operatorët ekonomikë shqiptarë,
gjithnjë e më shumë janë të vetëdijshëm për rëndësinë e funksionimit të bursës dhe të gjetjes
së likuiditetit të nevojshëm për bizneset e tyre nëpërmjet saj. Për këtë arsye, është e
diskutueshme zgjedhja për mbylljen përfundimtare të saj në mungesë të një alternative të
vlefshme apo tentativës për ta rigjallëruar atë.
Bursa e titujve u krijua si shoqëri aksionare, në përputhje me dispozitat e ligjit ‘Për
shoqëritë tregtare’ dhe ligjit ‘Për titujt’ dhe kapitali minimal i saj ishte 20.000.000 lek, në
pronësi të një aksionari të vetëm, Ministrinë e Financave127.
Bursa e Tiranës ka funksionuar sipas modelit të tregut të shërbimit publik dhe fushat e
aktivitetit të Bursës së Tiranës kanë qenë:
I. Tregu i aksioneve;
II. Tregu i bonove të thesarit;
III. Tregu i obligacioneve qeveritare, bashkiake, dhe të shoqërive private;
Modeli i tregut në Bursën e Tiranës ka qenë ‘treg i drejtuar nga porosia’ i cili
karakterizohej nga fakti që në treg luajnë rolin e ndërmjetësve financiarë vetëm shoqëritë
komisionere128 të cilët arrijnë marrëveshje për sasinë dhe çmimin e titujve që duan të blejnë,
126Ajo u organizua si treg i drejtuar nga porosia, dhe aktiviteti i saj bazë konsistoi në tregtimin sekondar të
bonove të thesarit dhe të 5 obligacioneve qeveritare. Sesionet e tregtimit u zhvilluan fillimisht dy herë në javë,
por pas tetorit 1997, sesionet filluan të kryheshin çdo ditë pune dhe si instrumente tregtimi u pranuan bonot e
thesarit 3 dhe 6 mujore. Ajo vuri në funksionim dhe tregun primar të bonove të thesarit deri në 1 gusht 1998. Pas
kësaj date e në vijim, ankandet kryhen pranë Departamentit të Operacioneve Monetare të Bankës së Shqipërisë.
http://www.tse.com.al/?fq=brenda&gj=gj1&kid=1 127 Neni 79, Neni 80, Bursa e Titujve, Ligji Për Tituj, Neni 7 Statuti i Sh.A. Bursa e Tiranës. 128 ‘...Shoqëri komisionere është shoqëria aksionare, me seli në Republikën e Shqipërisë, veprimtaria e së cilës
është kryerja e transaksioneve me titujt, në përputhje me dispozitat e parashikuara në këtë ligj, si dhe me
licencën e lëshuar nga Autoriteti...’ Neni 44. ‘...Kapitali themeltar i shoqërive anonime, që kërkojnë të pajisen
39
pasi në këtë model tregu mungojnë ndërmjetësit financiarë. Metoda e tregtimit të titujve në
Bursën e Tiranës ka qenë ‘tregtimi i hapur me të thirrura’, sipas kësaj metode porositë
transmetohen me zë nga komisionerët e shoqërive komisionere tek specialistët e bursës të
cilët ekzekutojnë transaksionet. Sistemi i tregtimit në Bursën e Tiranës ka qenë manual, që do
të thotë se të gjithë procedurat e nevojshme mbi transaksionet e kryera ekzekutohen
manualisht nga specialistët e bursës.
2.2.1. Platforma shumëpalëshe e tregtimit, MTF
Me vendimin nr. 160, datë 21.11.2012, Bordi i AMF-së miratoi Rregulloren ‘Për kushtet e
organizimit dhe funksionimit të platformës shumëpalëshe të tregtimit –MTF’. Sipas kësaj
Rregulloreje, shoqëritë komisionere dhe bankat si shoqëri komisionere të licencuara nga
Autoriteti, mund të vënë në funksionim platformën MTF nëse kanë një kapital jo më të vogël
se 75.000.000 lekë, sipas përcaktimit të bërë në nenin 52, paragrafi 3 i ligjit ‘Për titujt’129.
Këto subjekte duhet të depozitojnë pranë AMF-së, një kërkesë për pajisje me licencë, për të
vënë në funksionim një MTF pasi kanë depozituar informacionin e nevojshëm për:
a) sistemin e tregtimit;
b) mundësinë e futjes së të dhënave në lidhje me ofertat dhe kërkesat, si dhe të dhënave të
tregtimit për gjithë përdoruesit e sistemit dhe publikun;
c) përdoruesit e mundshëm të sistemit;
d) titujt dhe instrumentet financiarë që do të tregtohen brenda sistemit;
e) mekanizmat dhe metodat e shlyerjes së transaksioneve;
f) deklarata që sigurojnë përputhshmërinë me kërkesat e ligjit ‘Për titujt’ dhe akteve
nënligjore të nxjerra në zbatim të këtij ligji130.
AMF, brenda 60 ditëve nga data e depozitimit të dokumentacionit të plotë të listuar më sipër,
merr vendimin për miratimin apo refuzimin e licencës për vënien në funksionim të MTF-së
nga operatori kërkues. AMF miraton dhënien e licencës nëse gjykon se: a) operatori plotëson
të gjitha kushtet e sipërpërmendura të përcaktuara në nenin 6 të Rregullores; b) operatori ka
sistemin e përshtatshëm të tregtimit që siguron të drejta hyrje të njëjta për të gjithë
përdoruesit, si dhe ofron një informacion publik të mjaftueshëm dhe të përdorshëm në lidhje
me titujt dhe instrumentet financiarë që tregtohen në sistemin e MTF-së; c) rregullat e MTF-
së janë të qarta dhe transparente dhe u japin mundësi përdoruesve të përdorin një sistem
eficent dhe të kuptojnë rreziqet që lidhen me përdorimin e hapësirave që krijon MTF; d)
operatori i MTF-së ka marrë të gjithë masat për monitorim të rregullt të procesit të tregtimit
dhe shlyerjes së transaksioneve131.
Operatori i MTF-së duhet të hartojë dhe zbatojë rregulla dhe procedura transparente në
lidhje me: a) të drejtat e hyrjes së përdoruesve për të vepruar në sistem; b) kriteret për
përcaktimin e titujve dhe instrumenteve financiare që mund të tregtohen në sistem; c)
tregtimin; d) shlyerjen e transaksioneve132. Gjithashtu gjatë ushtrimit të aktivitetit, operatori i
MTF-së duhet të jetë i kujdesshëm që gjatë hartimit dhe zbatimit të rregullave, në lidhje me të
drejtën e hyrjes së përdoruesve në sistemin që ofron MTF, rregullat e miratuara prej tij të jenë
të qarta, të bazuara në kritere objektive dhe të mos jenë diskriminuese133.
me licencë për të ushtruar veprimtari në tregun e titujve nuk mund të jetë më i vogël se 6 000 000 lekë...’ Neni
52, Ligji ‘Për tituj’. 129 Neni 5 i Rregullores nr. 160 datë 21.11.2012. 130 Neni 6 i Rregullores 160 datë 21.11.2012. 131 Neni 17, i Rregullores 160 datë 21.11.2012 132 Neni 7, i Rregullores 160 datë 21.11.2012 133 Neni 11, i Rregullores 160 datë 21.11.2012
40
Referuar titujve dhe instrumenteve financiarë të tregtueshëm në MTF, operatori i MTF-së
duhet të jetë i kujdesshëm që gjatë hartimit dhe zbatimit të rregullave, të ofrojë një
informacion të mjaftueshëm dhe të plotë mbi titujt dhe instrumentet financiarë që tregtohen në
sistemin e MTF, në mënyrë që përdoruesit e këtij sistemi, të mund të krijojnë një gjykim të
qartë mbi investimin që do të kryejnë; të ofrojë informacionin e nevojshëm kur titulli apo
instrumenti financiar pranohet për tregtim, si gjatë procesit të tregtimit si dhe për natyrën e tij.
Nëse Autoriteti, vendos të pezullojë apo të tërheqë nga tregtimi një titull apo një instrument
financiar, atëherë, operatori i MTF-së duhet të respektojë këtë vendim menjëherë134.
Neni 16 i kësaj Rregulloreje, përcakton se të gjitha dispozitat e ligjit ‘Për titujt’ për
mbikëqyrjen dhe raportimin e Bursës së Titujve janë të zbatueshme edhe për operatorin e
MTF-së. Në këtë mënyrë, në mungesë të një rregullimi specifik të bërë në dispozitat e kësaj
rregulloreje do të gjejnë zbatim dispozitat e ligjit ‘Për titujt’.
2.2.2. Licencimi dhe mbikëqyrja e Bursës së Titujve nga Autoriteti
Një tjetër Rregullore e rëndësishme e miratuar nga AMF është ‘Rregulloja mbi licencimin
dhe mbikëqyrjen e Bursës së Titujve’ e miratuar me vendimin e Bordit të AMF-së nr. 120,
datë 02.10.2008, e ndryshuar135. Qëllimi i kësaj rregulloreje është përcaktimi i kushteve,
kërkesave dhe procedurave të licencimit të shoqërisë që do të veprojnë si Bursë Titujsh si dhe
përcaktimin e kushteve dhe të kërkesave për rregullimin dhe mbikëqyrjen. Kjo Rregullore,
është një shembull i mirë i zbatimit të parimeve të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare që
operojnë në tregun financiar jo bankar dhe të mbikëqyrjes së tyre. Ndër aspektet kryesore të
saj mund të përmendim:
a) Detyrimin për Bursën e Titujve për të bërë publike listën e aksionarëve që zotërojnë të
paktën 5% të votave totale të kapitalit aksionar136;
b) Detyrimin për aksionarin e bursës së titujve që zotëron në mënyrë të drejtpërdrejtë ose
të tërthortë 10% apo më shumë të votave totale (aksionar ndikues) që të jetë i aftë dhe i
përshtatshëm137;
c) Detyrimin për Bursën e Titujve për të njoftuar paraprakisht AMF-në për çdo transferim
aksionesh dhe ndryshim të të drejtave të ushtrimit të votave në shoqërinë që vepron si
bursë titujsh, të cilat përfaqësojnë 10% ose më shumë të kapitalit aksionar ose arrijnë
apo tejkalojnë 10%, 20%, 33% ose 50% të votave totale të kapitalit aksionar138.
d) AMF ka kompetenca të drejtpërdrejta në emërimin e anëtarëve të këshillit mbikëqyrës
dhe të administrimit të bursës sipas përcaktimeve të bëra në nenit 84 të ligjit ‘Për titujt’.
Anëtarët e drejtorisë në Bursën e Titujve duhet të kenë kualifikime afat-gjata si dhe
eksperiencë pune të paktën 5 vjeçare në tregun financiar. AMF miraton emërimin e
anëtarëve të organeve drejtuese të shoqërisë brenda 60 ditëve kalendarike që nga data e
marrjes së kërkesës139. Në rast refuzimi të kërkesës, AMF jep një sqarim të
134 Neni 9, i Rregullores 160 datë 21.11.2012 135 E ndryshuar me vendimin e Bordit nr. 23, datë 19.03.2010 dhe me vendimin e Bordit nr.153, datë 21.11.2012.
http://amf.gov.al/pdf/ligje/Rregullore%20bursa%20shtator%202008%20%282%29.pdf 136 Neni 4 137 Idem 138 Neni 5 139 Neni 6 në pikën 6 të tij përcakton se: Kërkesat për emërimin e administratorit apo për anëtarin e këshillit
mbikëqyrës duhet të shoqërohet me: a. një biografi të shkurtër ose një CV; b. një vendim nga organi i autorizuar
për emërimin e drejtorit ose anëtarit të këshillit mbikëqyrës; c. dokumente zyrtare që vërtetojnë kualifikimet dhe
eksperiencën profesionale; d. vërtetim që anëtari ose drejtori nuk ka qenë subjekt i një dënimi gjyqësor për
shkelje kriminale në fushën e shoqërive tregtare, taksave, ekonomisë dhe financës, si dhe; e. një letër
rekomandimi ose reference nga punëdhënësi.
41
argumentuar me shkrim. Neni 6 i Rregullores ndër të tjera përcakton se të paktën një
nga anëtarët e këshillit apo administratorët e bursës së titujve duhet të ketë eksperiencë
profesionale në kontabilitet;
e) Me qëllim evitimin e konfliktit të interesit, Rregullorja, në nenin 6 të saj përcakton se
anëtarët e organeve drejtuese nuk duhet të jenë anëtarë të këshillit
mbikëqyrës/administrimit të shoqërive komisionere apo emetuese, titujt e të cilëve janë
të listuar në bursën e titujve;
f) AMF përcakton kërkesat minimale që duhet të përmbajë statuti i Bursës së Titujve;
g) Për t’u anëtarësuar në Bursën e Titujve duhet që kërkuesi të jetë paraprakisht i
licencuar nga AMF për ushtrimin e veprimtarive me tituj. Është Bursa e Titujve ajo që
miraton rregullat e anëtarësimit dhe të drejtat e anëtarëve të bursës së titujve por nëse
kërkuesit i refuzohet anëtarësimi nga Bursa e Titujve, brenda 15 ditëve nga refuzimi,
kërkuesi mund të apelojë vendimin e Bursës së Titujve përpara AMF. Ky i fundit,
brenda 60 ditëve mund të konfirmojë vendimin e bursës së titujve ose t’ia kthejë kësaj
të fundit së titujve për rishikim140.
h) Rregullat e listimit dhe të tregtimit të titujve hartohen nga bursa e titujve sipas një
procedure standarde dhe specifike në respekt të kushteve dhe kërkesave të parashikuara
nga ligji dhe nga aktet nënligjore të miratuara nga AMF141;
i) Bursa e titujve duhet të ketë një sistem të përshtatshëm të kompjuterizuar me qëllim
informimin e vazhdueshëm mbi emetuesit e titujve, llojet e titujve të emetuar si dhe
çdo informacion tjetër të nevojshëm dhe me rëndësi për veprimtarinë e bursës142.
j) Personi juridik që aplikon për një licencë për krijimin dhe funksionimin e bursës së
titujve duhet të pajiset me licencë nga AMF143, i cili shqyrton kërkesën brenda 60
ditëve nga marrja e saj144. Vendimi për miratimin e një licence duhet të publikohet nga
AMF në Fletoren Zyrtare dhe në faqen elektronike të AMF;
k) Bursa e Titujve paraqet pranë AMF raportin vjetor mbi vitin paraardhës jo më vonë se
data 31 maj të çdo viti. Pasqyrat financiare duhet të jenë të përgatitura sipas SNRF dhe
duhet të jenë të audituara nga një auditor i certifikuar, sipas standardeve ndërkombëtare
të auditimit. AMF mund t’i kërkojë Bursës së Titujve, rishikimin e raportit apo pjesëve
të tij, brenda një periudhe të arsyeshme, por jo më vonë se 30 ditë145.
l) AMF, ushtron mbikëqyrje të vazhdueshme mbi Bursën e Titujve edhe nëpërmjet
rishikimit të raporteve periodike dhe vjetore si dhe mund të kërkojë çdo raportim që e
konsideron të përshtatshëm. Veçanërisht, AMF kontrollon çdo dokumentacion që
lidhet me:
i. tregtimin e titujve në Bursë në përputhje me kushtet e parashikuara për
tregtimin, si dhe me ligjshmërinë e aktiviteteve që lidhen me tregtimin;
ii. zbatimin nga ana e Bursës së Titujve dhe anëtarëve të saj të rregullave
që lidhen me veprimet me titujt dhe instrumentet e tjerë financiar, si
140 Neni 8 141 Neni 9,10 142 Neni 14 143 Neni 16 144 Neni 15 i Rregullores përcakton se: Personi juridik që aplikon për një licencë për krijimin dhe funksionimin e
bursës së titujve duhet të dorëzojë si më poshtë: a. një aplikim të shkruar, në formën dhe me përmbajtjen siç
është përcaktuar nga Autoriteti; b. vërtetim mbi pagesën e tarifave të licencimit të Autoritetit; c. një kopje -
projekt e Statutit të saj; d. një kopje - projekt e Rregullave të Anëtarësimit; e. një kopje - projekt e Rregullave të
Tregtimit; f. një kopje - projekt e Rregullave të Listimit; g. një kopje - projekt e Rregullave të tij Kleringut; h. një
kopje - projekt e Rregullave të tij të Arbitrazhit; i. një kopje - projekt e Rregullave të tij të Sjelljes dhe
Disiplinës; j. një kopje e kontratës ose para kontratës me një regjistër të autorizuar ku do të regjistrohen të gjitha
letrat me vlerë të listuara; dhe k. një plan biznesi mbi krijimin dhe funksionimin e bursës. 145 Neni 19
42
dhe gjithashtu dhe rregullat e bursës, aktet nën-ligjore dhe akte të tjera
në bazë të të cilave lëshohet një licencë për të vepruar si bursë titujsh;
iii. kontrollimin e situatës financiare të bursës së titujve;
iv. kushtet dhe mënyra e funksionimit të bursës së titujve të cilat
ndihmojnë anëtarët në përmbushjen e detyrimeve të tyre në kryerjen e
kleringut dhe shlyerjes së transaksioneve146.
Nga leximi i kësaj Rregulloreje, bie në sy roli i AMF-së i cili jo vetëm mbikëqyr aktivitetin
e Bursës së Titujve, por edhe ndërhyn në funksionimin e saj. Kontrolli i AMF-së nuk është
vetëm një kontroll formal dhe procedural, por është një kontroll material dhe i detajuar për
aktivitetin e bursës së titujve. Gjithashtu, është e rëndësishme të theksohet, se kjo rregullore i
mundëson operatorëve privatë krijimin e Bursës së Titujve.
2.2.3. Operatorë të tjerë që operojnë në tregun e letrave me vlerë
Përveç Bursës së Titujve, në tregun e letrave me vlerë operojnë dhe operatorë të tjerë dhe
vitet e fundit, në këtë treg kanë ushtruar aktivitetin e tyre dy fonde investimesh, përkatësisht:
Fondi i Investimeve “Raiffeisen Prestigj” i licencuar më datë 13.12.2011 dhe Fondi i
Investimeve “Raiffeisen Invest Euro” i licencuar me datë 26.09.2012, të cilat administrohen
nga shoqëria “Raiffeisen Invest”. Ky treg, dominohet kryesisht nga investimet në obligacione
shtetërore që përbëjnë 76.12% të aseteve të fondeve. Gjatë vitit 2014, është vënë re një rritje e
numrit të anëtarëve që kanë investuar në fondet e investimit dhe rreth 99.97% e zënë
investitorët individualë147.
Pjesa më aktive e tregut të letrave me vlerë është tregu me pakicë i letrave me vlerë të
Qeverisë shqiptare. Në këtë treg veprojnë 10 operatorë të licencuar nga AMF për të tregtuar
letrat me vlerë të Qeverisë. Numri i shoqërive komisionere të licencuara në këtë treg vazhdon
të jetë 13 dhe numri brokerave fizikë të punësuar në shoqëritë komisionere është 18. Gjatë
vitit 2014, ky treg u dominua në masën 77.74% nga transaksionet në instrumente afatshkurtër
(bono thesari) dhe 22.26% nga instrumente afatgjatë (obligacione). Përsa i takon numrit të
transaksioneve, 98.35% e të gjitha transaksioneve të tregut me pakicë të letrave me vlerë të
Qeverisë, i takojnë transaksioneve të kryera me bono thesari. Transaksionet "Blerje në tregun
primar" dhe "Shlyerje e vlerës nominale në maturim" dominojnë tregun me pakicë të letrave
me vlerë të Qeverisë për vitin 2014. Investitorët individualë dominojnë në këtë treg duke
kryer rreth 97.67% të të gjitha transaksioneve në tregun me pakicë të letrave me vlerë të
Qeverisë148.
Gjatë vitit 2014, AMF filloi përdorimin e sistemit të raportimit elektronik, AMF In–Reg,
për subjektet e licencuara që ushtrojnë veprimtari në tregun me pakicë të letrave me vlerë të
Qeverisë. Sistemi synon informatizimin e procesit të raportimit në tregun me pakicë të letrave
me vlerë të Qeverisë, duke rritur efektivitetin dhe duke garantuar siguri dhe besueshmëri në
analizën e tyre. Autoriteti, me qëllim mbrojtjen më të mirë të interesave të investitorëve,
monitoron veprimtarinë e këtyre operatorëve dhe kujdeset që informacioni të jetë i përditësuar
dhe në kohë reale149. Gjithashtu, vlen të përmendet fakti se AMF gjatë vitit 2014, ka miratuar
146 Neni 18 147 http://www.amf.gov.al/pdf/publikime2/raport/amf/405_Raport%20Vjetor%202014.pdf 148 Idem 149Platforma GSRM (Tregu me pakicë i letrave me vlerë të Qeverisë) Gjatë vitit 2014, platforma e GSRM-së,
vazhdoi të funksionojë dhe të përmbushë rolin e saj duke siguruar rritje të transparencës në kuotimet dhe
transaksionet në tregun me pakicë të letrave me vlerë të Qeverisë. Platforma përfshin edhe një bazë të dhënash
historike, e cila u vjen në ndihmë personave të cilëve u nevojiten të dhëna për qëllime statistikore apo
akademike. Platforma e GSRM-së jep një informacion të plotë për publikun dhe investitorët institucionalë në
43
prospektet respektive për 4 emetime obligacionesh me ofertë private, të ofruara nga 2 shoqëri
në shumën 2 miliardë e 960 milionë lekë150.
3. Roli i AMF-së në mbikëqyrjen e tregut financiar jo bankar shqiptar
Efektiviteti i mbikëqyrjes së tregut financiar jo bankar nga ana e AMF-së kontribuon në
qëndrueshmërinë financiare të tregut dhe kjo nënkupton nevojën e bashkëpunimit të ngushtë
edhe me institucionet e tjera mbikëqyrëse që operojnë në tregun financiar, kryesisht me
Bankën e Shqipërisë. Për këtë qëllim, AMF lidh marrëveshje ose memorandume
bashkëpunimi me autoritete të tjera mbikëqyrëse, vendase apo të huaja për shkëmbimin e
informacionit apo kryerjen e inspektimeve të përbashkëta. Gjithashtu, AMF mund të kryej
hetime, në emër dhe për llogari të autoriteteve të tjera mbikëqyrëse vendase apo të huaja, në
sektorin financiar të agjencive apo institucioneve të parandalimit të pastrimit të parave dhe
financimit të terrorizmit ose institucioneve të tjera të njohura me ligj, me kërkesë të tyre. Çdo
informacion që merr AMF dhe çdo informacion që i jepet një AMF tjetër mbikëqyrës trajtohet
si konfidencial dhe përdoret vetëm për qëllime të përcaktuara në ligj apo në akte nënligjore.
AMF është përgjegjës për mbledhjen dhe përpunimin e informacionit rreth fakteve dhe
rrethanave që lidhen me përmbushjen e detyrave të tij mbikëqyrëse dhe përgjegjësive të
përcaktuara në këtë ligj151. Në kuadër të bashkëpunimit me Bankën e Shqipërisë, dhe në
zbatim të rekomandimeve të Programit të Vlerësimit të Sektorit Financiar (FSAP) për një
mbikëqyrje të konsoliduar të tregjeve financiare, AMF ka kryer gjatë vitit 2014, tre
inspektime të përbashkëta në bankat e nivelit të dytë. Fokusi i AMF-së në inspektimet e
përbashkëta për tregun e sigurimeve ishin verifikimet lidhur me:
a. Ekspozimin agregat të shoqërive të sigurimit për produktet e sigurimit të
garancive bankare;
b. Depozitat, kreditë e marra nga shoqëritë e sigurimit pranë bankave të nivelit të
dytë, si edhe kolateralet e garantuara prej tyre;
c. Verifikimin e praktikave të dëmeve pezull që rrjedhin nga të gjitha llojet e
policave të sigurimit me përfitues bankat152.
Gjithashtu, gjatë vitit 2014, AMF ka kryer inspektime të përbashkëta me Bankën e
Shqipërisë në bankat depozitare të fondeve të pensioneve dhe investimeve. Objekt i
inspektimeve tek bankat depozitare ishte administrimi i llogarive të posaçme të aseteve të
fondeve të pensioneve dhe investimeve, procedurat e brendshme që ndiqen nga depozitari për
fondet e pensioneve dhe investimeve, duke filluar nga blerja e kuotave deri në riinvestimin
dhe shlyerjen e tyre në favor të mbajtësve të kuotave. Në këto inspektime u verifikuan edhe
metodologjia e përdorur nga depozitarët për rivlerësimin e aseteve të fondeve të pensioneve
dhe investimeve. Pjesë e rëndësishme e këtij inspektimi ishte verifikimi i sistemeve që përdor
depozitari, siguria e sistemeve në llogaritjen e vlerës neto të aseteve të fondeve të pensioneve
dhe investimeve, frekuenca e informimit të shoqërisë administruese, si edhe procedura e
rakordimit të kësaj vlere me regjistrimet e shoqërisë administruese. AMF i komunikoi këtyre
subjekteve gjetjet përkatëse nga inspektimet e kryera, duke lënë rekomandime dhe afate për
respektimin e tyre153.
lidhje me kërkesat dhe ofertat ditore në tregun me pakicë të instrumenteve të borxhit të Qeverisë.
http://www.amf.gov.al/pdf/publikime2/raport/amf/405_Raport%20Vjetor%202014.pdf 150 http://www.amf.gov.al/pdf/publikime2/raport/amf/405_Raport%20Vjetor%202014.pdf 151 Neni 18 i ligjit Për Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare, i ndryshuar. 152 http://www.amf.gov.al/pdf/publikime2/periodik/amf/406_Periodiku%20AMF%20nr.%2082.pdf 153 Idem
44
Përveç inspektimeve të përbashkëta, AMF, me anë të nëpunësve të tij, mund të kryej në
çdo kohë inspektime pranë operatorëve ekonomik që operojnë në tregun financiar jo
bankar154. Inspektimi bëhet me ose pa paralajmërim. Nëpunësit e AMF-së verifikojnë:
i. Respektimin e dispozitave ligjore e nënligjore në fuqi, që rregullojnë veprimtarinë e
tregjeve financiare që mbikëqyren.
ii. Parandalimin dhe identifikimin e shkeljeve.
Për këtë qëllim, subjekti kundrejt të cilit ka filluar një procedurë inspektimi është i detyruar
t’u sigurojë nëpunësve të AMF-së kushte normale pune, si dhe t’u ofrojë dokumentacion ose
çdo të dhënë tjetër, të shkruar në gjuhën shqipe. Nëpunësit e administratës së AMF, para
fillimit të procedurave të inspektimit, janë të detyruar të paraqesin urdhrin e nënshkruar nga
Drejtori i Përgjithshëm Ekzekutiv, ose, në mungesë dhe me autorizimin e lëshuar prej tij, nga
nëndrejtori ekzekutiv. Në këtë kuadër, në nëntor 2014, AMF nisi inspektimin në një nga
shoqëritë e sigurimit sipas metodologjisë së re me fokus administrimin e rrezikut. Në kryerjen
e këtij inspektimi, specialistët e mbikëqyrjes së AMF-së u asistuan edhe nga ekspertë të huaj
të fushës së mbikëqyrjes së sigurimeve. Qëllimi i këtij inspektimi sipas metodologjisë me
fokus rrezikun, e përqendron përgjegjësinë në ruajtjen e sigurisë dhe stabilitetit financiar të
shoqërisë së sigurimit155.
Në kuadër të bashkëpunimit, neni 30 i Ligjit për AMF-në, ka përcaktuar krijimin e Grupit
Këshillimor të Stabilitetit Financiar (GKSF)156 që ka funksione këshillimore dhe:
i. asiston në zhvillimin e politikave të përbashkëta, në bashkëpunimin dhe
bashkërendimin e veprimeve të anëtarëve të këshillit sa herë që është e nevojshme të
kryhen inspektime në subjektet e mbikëqyrura;
ii. siguron shkëmbimin e informacionit ndërmjet anëtarëve të grupit;
iii. asiston në ruajtjen, stabilitetin dhe zhvillimin e tregjeve financiare në Republikën e
Shqipërisë;
iv. asiston në përmirësimin dhe rritjen e efikasitetit të kontrollit mbi pjesëmarrësit e
tregjeve financiare.
3.1. Bordi i AMF-së
Bordi është organi vendimmarrës i AMF-së dhe ushtron një sërë kompetencash të
detyrueshme për subjektet që operojnë në tregun financiar jo bankar157. Ndër këto kompetenca
mund të përmendim:
1. Miratimin e politikave të licencimit, të rregullimit dhe të mbikëqyrjes, për të
nxitur zhvillimin e tregjeve financiare që mbikëqyren nga AMF, sipas
përcaktimeve të këtij ligji dhe të legjislacionit në fuqi;
2. Miratimin e rregullave, rregulloreve, vendimeve dhe udhëzimeve për
mbikëqyrjen dhe rregullimin e institucioneve të personave që ushtrojnë
154 Neni 19 i Për Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare, i ndryshuar. 155 http://www.amf.gov.al/pdf/publikime2/periodik/amf/406_Periodiku%20AMF%20nr.%2082.pdf 156 Sipas nenit 30 të ligjit ‘Për AMF-në’, anëtarë të GKSF-së janë: Ministri i Financave; Kryetari i Bordit të
Autoritetit; Guvernatori i Bankës së Shqipërisë. Me ftesë të GKSF-së, në mbledhjet e tij mund të marrë pjesë
edhe Kryetari i Komisionit Parlamentar për Ekonominë dhe Financat dhe persona të tjerë. GKSF-ja i bën secilit
prej përfaqësuesve rekomandime dhe propozime, që kanë si qëllim përmirësimin e praktikave të plotësimit dhe
zgjerimit të infrastrukturës ligjore për tregjet financiare. Të drejtën për të thirrur mbledhjen e GKSF-së e ka çdo
anëtar. Mbledhjet e GKSF-së kryesohen nga Ministri i Financave. Mbledhja e parë e GKSF-së thirret nga
Ministri i Financave brenda tre muajve nga hyrja në fuqi e këtij ligji. 157 Neni 14 i Ligjit nr. 9572, datë 3.7.2006 ‘Për Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare’, i ndryshuar.
45
veprimtari në tregjet financiare që mbikëqyren nga AMF, si dhe udhëzues për
interpretimin dhe zbatimin e ligjeve, sipas përcaktimeve të këtij ligji e të
legjislacionit në fuqi;
3. Miratimin, refuzimin, pezullimin apo heqjen e licencave ose autorizimeve për
ushtrimin e veprimtarisë së subjekteve në tregjet financiare që mbikëqyren, si
dhe rregullat përkatëse, sipas përcaktimeve të këtij ligji dhe të legjislacionit në
fuqi;
4. Miratimin e ekspertit kontabël ose shoqërinë audituese për subjektet e
mbikëqyrura, miratimin e standardeve kontabël dhe format e raportimit
financiar, të detyrueshme për t’u zbatuar nga subjektet e mbikëqyrura;
5. Miratimin e buxhetit të AMF, shpenzimeve, si dhe alokimet e përdorimin e
fondit të rezervës, pasqyrave financiare etj;
6. Vendosjen e masave dhe sanksioneve ndaj subjekteve të mbikëqyrura.
Ligji nr. 54/2014 ‘Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9572, datë 3.7.2006 ‘Për
Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare’, ka ndërhyrë në strukturën e organit vendimmarrës së
Autoritetit duke prekur aspekte thelbësore të funksionimit të tij. Aktualisht, bordi përbëhet
nga 5 anëtarë, nga të cilët, një kryetar, një drejtor i përgjithshëm ekzekutiv, një nëndrejtor
ekzekutiv dhe dy anëtarë të tjerë158. Anëtarët e bordit emërohen nga Kuvendi për një periudhë
kohore 5 vjeçare, me të drejtë rizgjedhjeje për një mandat të dytë159. Në rastet kur mandati i
anëtarit ka përfunduar, secili prej tyre qëndron në detyrë deri në çastin e zgjedhjes së
anëtarëve të rinj, por jo më shumë se tre muaj. Tre muaj para përfundimit të mandatit të çdo
anëtari të bordit, AMF njofton me shkrim Kuvendin, i cili fillon praktikat për zgjedhjen e
anëtarit të ri. Në përfundim të mandatit, anëtari i bordit nuk mund të punësohet për një
periudhë trevjeçare apo të përfshihet në shërbime me pagesë, të drejtpërdrejtë ose të tërthortë,
nga ndonjëri prej subjekteve të mbikëqyrura nga AMF160.
Neni 5 i ndryshuar i ligjit ‘Për autoritetin e mbikëqyrjes financiare’, përcakton se anëtarët
e bordit mund të jenë shtetasit shqiptarë161, që kanë përfunduar ciklin e plotë të studimeve në
fushat ekonomike, juridike ose të lidhura dhe shkencën e aktuarëve dhe kanë përvojë
profesionale të paktën 7 vjeçare, nga të cilën të paktën, 5 vjet në njërën nga këto fusha ose në
disa prej tyre të marra së bashku162. Me qëllim evitimin e konfliktit të interesit, nuk mund të
jenë anëtarë të bordit, personat të cilët: a) në tre vitet e fundit kanë qenë ortakë, aksionarë, apo
anëtarë të organeve drejtuese të subjekteve të mbikëqyrura; b) kanë lidhje familjare me
158 Neni 4 i ligjit Nr. 9572, datë 3.7.2006, Për Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare i ndryshuar. Kujtojmë këtu
se përpara ndryshimeve të bëra me ligjin nr.54/2014, Bordi përbëhet nga 7 anëtarë, nga të cilët 1 kryetar, 2
nënkryetarë dhe 4 anëtarë. 159 Sipas nenit 6 të ndryshuar, Kryetari emërohet nga Kuvendi, me propozimin e Komisionit Parlamentar për
Ekonominë dhe Financat, pas një procedure përzgjedhëse. Anëtari i Bordit, që do të mbajë funksionin e Drejtorit
të Përgjithshëm Ekzekutiv, emërohet nga Kuvendi, me propozimin e Këshillit të Ministrave, pas një procedure
përzgjedhëse. Anëtari i Bordit, që do të mbajë funksionin e nëndrejtorit ekzekutiv, emërohet nga Kuvendi, me
propozimin e Ministrit të Financave, pas një procedure përzgjedhëse. Dy anëtarët e tjerë emërohen nga Kuvendi, me propozimin, përkatësisht, nga Komisioni Parlamentar për Çështjet Ligjore, Administratën Publike dhe të
Drejtat e Njeriut dhe nga Këshilli Mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë, pas një procedure përzgjedhëse. Kandidati
i propozuar nga Këshilli Mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë nuk mund të jetë anëtar i këtij Këshilli. 160 Neni 7 161 Me integritet moral dhe profesional, të paangazhuar në funksione drejtuese partiake, të pashpallur si të dënuar
penalisht, me vendim gjykate të formës së prerë, në përmbushje të kërkesave dhe dispozitave ligjore për
konfliktin e interesave. 162 Përpara ndryshimeve të bëra me Ligjin nr.54/2014, neni 5 përcaktonte se për të qenë anëtar i bordit kërkohej
që kandidati të kishte të paktën 3 vjet eksperiencë në fushat a) financë-kontabilitet; b) administrim i shoqërive
tregtare; c) këshillim ligjor i shoqërive tregtare; ç) hartim legjislacioni; d) shkencë e aktuarëve; dh) sigurime
shoqërore dhe pensione.
46
personat e parashikuar në shkronjën “a” të këtij paragrafi; c) në tre vitet e fundit kanë qenë
punonjës me kohë të pjesshme apo të plotë në subjektet e mbikëqyrura. Gjithashtu, kjo
dispozitë përcakton se drejtori i përgjithshëm ekzekutiv dhe nëndrejtori ekzekutiv i AMF-së
nuk mund të ushtrojnë veprimtari tjetër me pagesë, me përjashtim të mësimdhënies,
veprimtarive kërkimore shkencore, apo pjesëmarrjes në organizata vendase apo
ndërkombëtare, që kanë lidhje me veprimtarinë e AMF-së. Kryetari dhe dy anëtaret e tjerë të
bordit mund të jenë të punësuar me kohë të plotë në detyra të tjera, por nuk lejohen të jenë
anëtarë të më shumë se një bordi apo organi vendimmarrës të ndonjë autoriteti tjetër
mbikëqyrës. Bordi përcakton strukturën organizative të AMF-së, pagat dhe trajnimet e
nevojshme që duhet të ndjekin anëtarët e tij dhe punonjësit e tjerë të AMF sipas një
metodologjie të qartë që merr në konsideratë kushtet e tregut shqiptar dhe nevojat e vetë
institucionit, duke pasur parasysh përvojat e autoriteteve të tjera që kryejnë aktivitet
rregullator financiar në Shqipëri163.
Me datë 28.04.2015, Bordi ka miratuar Rregulloren nr. 17 "Për funksionimin dhe mbajtjen
e procesverbalit të mbledhjes së bordit të Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare" me qëllim
zbatimin me përpikmëri të nenit 10, të ndryshuar, të ligjit ‘Për AMF-në’. Bordi, duhet të
mblidhet të paktën një herë në muaj me nismën e kryetarit të bordit ose me kërkesën e secilit
prej anëtarëve të bordit drejtuar kryetarit, i cili e thërret mbledhjen e bordit brenda 7 ditëve
nga depozitimi i kërkesës te sekretari i bordit. Kërkesa duhet të përmbajë qëllimin, çështjet që
do të diskutohen në mbledhje dhe materialet përkatëse164. Pas marrjes së miratimit të kryetarit
të bordit për thirrjen e mbledhjes së bordit, por jo më vonë se pesë ditë pune përpara datës së
mbledhjes, sekretari i bordit i dërgon anëtarëve të bordit me postë elektronike ose me shkrim,
njoftimin dhe rendin e ditës për mbledhjen, si dhe materialet që do të shqyrtohen. Data e
njoftimit të anëtarit të bordit do të konsiderohet data e dërgimit të njoftimit165. Mbledhja
drejtohet nga kryetari i bordit dhe, në mungesë të tij nga anëtari jo ekzekutiv më i vjetër në
moshë. Në mbledhjen e bordit merr pjesë sekretari i bordit, i cili mban procesverbalin. Në
mbledhjen e kordit, me miratimin e tij si rregull marrin pjesë dhe drejtori i Departamentit të
Çështjeve Juridike, drejtues të departamenteve/drejtorive propozuese, punonjës të AMF, si
edhe ekspertë të jashtëm për çështje që do shqyrtohen në atë mbledhje166. Çdo anëtar ka të
drejtën e një vote. Çdo anëtar i bordit, përmes deklarimit me shkrim, duhet të kërkojë heqjen
dorë nga pjesëmarrja në mbledhjen e bordit kur ndërmjet tij dhe personave ose subjekteve
juridike për të cilat diskutohet, shqyrtohet, vlerësohet dhe kryhet çfarëdolloj procedure për
çështje konkrete, ka konflikt interesi167. Vendimi është i vlefshëm kur votojnë pro të paktën
tre anëtarë. Kryetari i bordit voton i fundit. Në votim nuk lejohet abstenimi. Vota kundër
argumentohet dhe pasqyrohet në procesverbal. Në rastet kur nuk arrihet kuorumi i nevojshëm,
votimi shtyhet për mbledhjen tjetër168. Për çdo mbledhje mbahet procesverbali i cili duhet të
nënshkruhet nga të gjithë anëtarët e pranishëm në mbledhje. Gjithashtu, vendimet e bordit
zbardhen në dy kopje njëra prej të cilave nënshkruhet nga kryetari dhe drejtori i përgjithshëm
ekzekutiv, kopja tjetër nënshkruhet nga të gjithë anëtarët e bordit pjesëmarrës në mbledhje.
Zbardhja e vendimeve të bordit bëhet nga sekretari i bordit, brenda pesë ditëve pune pas ditës
së përfundimit të mbledhjes. Mbledhjet e bordit regjistrohen në sistemin audio dhe materialet
depozitohen në protokoll nga sekretari i bordit. Sekretari i bordit është personi i vetëm që ka
aksesin në sistemin audio169. Sekretari i bordit, jo më vonë se 10 ditë nga zhvillimi i
163 Neni 9 164 Neni 5 pika 3 e Rregullores. 165 Neni 5 pika 4 e Rregullores. 166 Neni 6, pika 4 e Rregullores. 167 Neni 11, pika 1 e Rregullores. 168 Neni 7, pika 1 e Rregullores 169 Neni 9 pika 1 e Rregullores
47
mbledhjes, merr masa për publikimin e vendimeve të plota të miratuara nga bordi në faqen
zyrtare të Autoritetit170. Bordi njofton publikisht politikat dhe praktikat që ndjek për zbatimin e dispozitave ligjore
dhe nënligjore, si dhe arsyet e ndryshimit të tyre171. Për këtë qëllim, me Vendimin nr. 25, datë
28.04.2015, bordi ka miratuar ‘Programin e transparencës’ i cili është hartuar në përputhje
me nenin 7 të ligjit nr. 119/2014 ‘Për të drejtën e informimit’. Informacioni i bërë publik në
këtë program, synon të bëjë transparencën e veprimtarisë së punës së AMF-së, nëpërmjet
pasqyrimit të detajuar të punës së tij në faqen zyrtare të institucionit172. Dokumentacioni i
bërë publik, do të jetë i përditësuar në formë e përmbajtje. Faqja zyrtare e AMF-së është
ndërtuar me qëllim dhënien e informacionit për publikun pa kërkesë dhe në format lehtësisht
të kuptueshëm. Në rubrikat e faqes zyrtare pasqyrohen edhe informacione që karakterizohen
nga kufizime të identifikimit të të dhënave personale për shkak të ruajtjes së privatësisë së
individëve/subjekteve të të dhënave, etj. Sipas programit të transparencës, informacioni duhet
të jetë i plotë, i saktë, i përditësuar, i thjeshtë në konsultim, i kuptueshëm, lehtësisht i
aksesueshëm dhe i pajtueshëm me dokumentet origjinale në posedim të AMF. Në funksion të
transparencës, AMF mban regjistra të hapura për publikun173. Bordi, me propozimin e
drejtorit të përgjithshëm ekzekutiv, miraton regjistra të tjerë dhe procedura për regjistrimin
fillestar, mbajtjen dhe ruajtjet e regjistrave, si dhe procedurat që sigurojnë mirëfunksionimin e
regjistrit, si një sistem informativ i plotë.
3.2. Kompetencat e kryetarit të bordit
Kryetari i bordit, është përgjegjës për mbarëvajtjen e mbledhjeve të bordit, si dhe i
propozon këtij të fundit mundësinë për krijimin e komiteteve këshillimore të cilat do të
ndihmojnë bordin në hartimin e politikave dhe mbarëvajtjen e punës së AMF174. Përveç
kompetencave të përcaktuara në ligj dhe në aktet e tjera nënligjore, kryetarit të bordit mund t’i
akordohen edhe kompetenca të tjera me vendim të bordit.
3.3. Kompetencat e drejtorit të përgjithshëm ekzekutiv
Drejtori i përgjithshëm ekzekutiv për përgjegjës për organizimin dhe administrimin e
veprimtarisë së AMF-së dhe të administratës së tij. Drejtori i përgjithshëm ekzekutiv ka një
sërë kompetencash, ndër të cilat mund të përmendim:
1. përfaqësimin e AMF-së tek të tretët;
2. organizimin, drejtimin dhe kontrollon e veprimtarisë së administratës;
3. propozimin mbi çështjet që duhen përfshirë në rendin e ditës së
mbledhjes së bordit dhe që janë të nevojshme për ushtrimin e
funksioneve të AMF dhe për mbarëvajtjen e veprimtarisë së tij;
4. nxjerrjen e urdhrave dhe udhëzimeve në përmbushje të kompetencave
të tij me karakter ekzekutiv;
5. emërimin dhe shkarkimin e punonjësve të AMF-së;
6. shkëmbimin e të dhëna me Bankën e Shqipërisë, me institucione e
agjenci të tjera qeveritare, me autoritete dhe administrata vendore, me
organizata jofitimprurëse, që ushtrojnë veprimtari të lidhura me tregjet
170 Neni 8, pika 8 e Rregullores 171 Neni 11 i ligjit ‘Për Autoritetin’. 172 http://www.amf.gov.al/. 173 Neni 29 i ligjit ‘Për Autoritetin’. 174 Neni 15
48
financiare që mbikëqyren nga AMF, si dhe me subjektet e
mbikëqyrura.
Kur drejtori i përgjithshëm ekzekutiv mungon, ose kur për shkaqe të jashtëzakonshme nuk
mund të delegojë kryerjen e detyrave apo është në pamundësi për të vepruar, nëndrejtori
ekzekutiv drejton AMF për të siguruar mbarëvajtjen e veprimtarisë së përditshme të tij175.
3.4. Kompetencat e anëtarëve të tjerë të bordit
Tre anëtarët e tjerë të bordit, të cilët nuk kryejnë funksione ekzekutive, ushtrojnë
funksionet e tyre si komitet kontrolli karshi veprimtarisë së kryer nga anëtarët e tjerë të bordit.
Këta anëtarë shqyrtojnë dokumentacionin dhe përgatisin raporte të hollësishme, të cilat ia
paraqesin bordit. Nëse vërtetohen shkelje apo mangësi, raporti përmban rekomandime për
masat që duhen ndërmarrë. Komiteti i kontrollit mund të emërojë njërin nga anëtarët e vet si
raportues, i cili shqyrton apelimet dhe ankesat ndaj vendimeve të bordit176.
Nga ky vështrim i përgjithshëm mbi ligjin ‘Për Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare’,
vërejmë se në strukturën organizative të tij, ligjvënësi shqiptar ka zgjedhur të zbatojë parimet
e përgjithshme të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare. Në këtë mënyrë, kemi ekzistencën e
anëtarëve të pavarur pranë anëtarëve ekzekutiv. Anëtarët e pavarur të cilët ushtrojnë
funksione kontrolluese dhe këshilluese janë më shumë se anëtarët ekzekutiv. Të gjithë
anëtarët e bordit por dhe organet e tjera të tij, i kanë qartësisht të përcaktuara kompetencat dhe
përgjegjësitë e tyre. Struktura organizative është e thjeshtë dhe në këtë mënyrë evitohen
mbivendosjet ndërmjet organeve të saj.
4. Legjislacioni amerikan dhe europian për mbikëqyrjen e tregjeve financiare jo bankare
Shkëmbimi dhe tregtimi i instrumenteve financiarë, mundëson shpërndarjen e rreziqeve
financiare ndërmjet subjekteve të ndryshme, pasi një pjesë e këtij rreziku merret përsipër nga
blerësit e këtyre instrumenteve financiarë. Produktet që shkëmbehen bëhen të vlerësueshëm
ekonomikisht vetëm nëse korrespondojnë në ekonominë reale me të mira dhe me shërbime.
Tregu financiar është eficient nëse në të kryen transaksione me kosto të ulëta, është i aftë të
lidh kërkesat me ofertat dhe mbi të gjitha është i aftë të japë informacionet mbi titujt e tregut
në të, në kohë reale dhe transparente. Për këtë arsye, është e nevojshme ndërhyrja publike për
rregullimin dhe mbikëqyrjen e tregut, për të mbrojtur investitorët, veçanërisht investitorët jo
institucionalë. Gjithashtu, mbikëqyrja e tregut financiar luan sot një rol tejet të rëndësishëm
duke pasur parasysh fragmentimin, gjithnjë e më të madh, të shkëmbimit dhe të konkurrencës
ndër platforma të ndryshme negocimi.
Fillimisht, mbikëqyrja e tregut financiar ishte i një natyre strukturale dhe përshkruese të
veprimeve që mund të kryheshin nga operatorët ekonomik në tregun financiar. Mbikëqyrja e
tregut financiar ishte subjekt i një rregullimi sektorial specifik. Liberalizimi i tregjeve,
shërbeu si shtysë për krijimin e instrumenteve financiarë gjithnjë e më të sofistikuar, që
kërkonin një mbikëqyrje më të detajuar mbi sektorët e veçantë të tregut financiar. Kjo çoi në
shumëfishimin e autoriteteve kompetente që mbikëqyrnin sektorë të caktuar të tregut
financiar. Nga ana tjetër, rregullimi sektorial i tregut financiar, ndonëse më i specializuar, rriti
kostot për operatorët ekonomik që operonin në këto tregje si dhe pengonte ushtrimin e
aktiviteteve transversale në tregun financiar177. Për ilustrimin sjellim shembullin e
175 Neni 16 176 Neni 17 177 M. Sarcinelli, La vigilanza sul sistema finanziario: obiettivi, assetti e approcci, në Moneta e Credito, vol. 62
nn. 245-248 (2009), f. 161
49
mëposhtëm: një bankë mbikëqyret nga autoriteti mbikëqyrës bankar për aktivitet tregtar të saj,
por, njëkohësisht duke qenë se banka operon si ndërmjetës financiar në sektorin financiar jo
bankar do të mbikëqyret edhe nga autoriteti i mbikëqyrjes financiare jo bankar. Në këtë rast,
kemi një dyfishim të autoriteteve që do të mbikëqyrin aktivitetin e bankës duke rritur kostot
financiare për këtë të fundit. Për këtë arsye, vitet e fundit pas një tradite të gjatë të ndarjes së
mbikëqyrjes së tregut financiar në sektorë, vihet re një rritje e vendeve të ndryshme që po
zgjedhin modelin unifikues të mbikëqyrjes së tregut financiar.
Në fund të vitit 2002, rreth 42 shtete kishin adaptuar, modelin e integruar të mbikëqyrjes
së tregut financiar, duke përqendruar kompetencat rregulluese-mbikëqyrëse të tregut financiar
në një autoritet të vetëm. Procesi integrues i mbikëqyrjes së tregut financiar në Europë fillon
në vitet 1997, me konsolidimin e mbikëqyrjes financiare në Angli. Modeli anglez i
mbikëqyrjes së tregut financiar shërbeu si shtytje edhe për shtetet e tjera anëtare të BE-së. Por,
pavarësisht iniciativës së disa shteteve anëtare të BE-së, regjimi i mbikëqyrjes së tregjeve
financiare ndryshon nga njëri vend në tjetrin. Kështu, Gjermania dhe Belgjika ndoqën
modelin anglez të integrimit të tregut, Italia, vazhdon të ruaj një sistem të mbikëqyrjes së
tregut financiar të ndarë në sektorë të veçantë, ndërsa në Francë, Autoriteti i tregut financiar
nuk përfshin mbikëqyrjen e tregut të sigurimeve178.
Presioni i ushtruar nga fluksi financiar ndërkombëtar ka shtyrë institucionet e Bashkimit
Europian të krijojnë një Autoritet të posaçëm për mbikëqyrjen e tregjeve financiare, në
mënyrë të veçantë tregun financiar jo bankar. Autoriteti Europian i instrumenteve Financiarë
dhe i Tregjeve179 (Europian Securities Markets Authority, ESMA), është një organizëm me
personalitet juridik, dhe ka për qëllim garantimin e stabilitetit dhe efikasitetit të sistemit
financiar europian në mbrojte të interesave të publikut të gjerë. Ky organizëm propozon
rregulla dhe përkufizon standardet teknike që mund të përfshihen në rregulloret e miratuara
nga institucionet e Bashkimit Europian, por nuk ka kompetenca normative. Me qëllim
garantimin e interpretimit dhe zbatimit uniform të normativës europiane, ESMA mund të
përdorë instrumentin e rekomandimit karshi autoriteteve kombëtare të vendeve anëtare të BE-
së, në rast të mosveprimit të këtyre të fundit, në zbatimin e rregullave europiane përsa i përket
aktivitetit të ndërmjetësve financiarë që operojnë në tregun europian. Në rast divergjencash
ndërmjet autoriteteve kombëtare të vendeve anëtare të BE-së për zgjidhjen e konflikteve
ndërkufitare, këto të fundit, mund të kërkojnë një vendimmarrje të përbashkët nga ESMA. Në
këtë mënyrë, ESMA mund të japë asistencën e saj dhe të imponojë zbatimin e masave
specifike apo mos kryerjen e veprimeve të caktuara me qëllim zgjidhjen e konfliktit. Nëse
autoritet kombëtare nuk pajtohen me vendimet e ESMA-s, kjo e fundit mund të ndërmarrë
veprime të drejtpërdrejta kundrejt ndërmjetësve financiarë. Mbas ndryshimeve të miratuara
nga Parlamenti Europian me Rregulloren nr. 1060/2009 BE datë 15 dhjetor 2010, që ka hyrë
në fuqi në korrik të vitit 2011, ESMA ka kompetencën për të mbikëqyrur drejtpërsëdrejti
agjencitë e rating të kreditit që operojnë në tregun europian. ESMA, ka kompetencë për të
kërkuar të gjithë informacionin që konsideron të nevojshëm, të fillojë hetime, të bëjë
inspektime si dhe të aplikojë sanksione në ato raste kur konstaton shkelje nga këto agjenci të
rating.
178 Idem, f. 162 179 Është krijuar me Rregulloren nr.1095/2010 të BE-së dhe është në fuqi nga data 1 janar 2011, datë kur ka
zëvendësuar Komitetin e Autoriteteve Kombëtare për Rregullimin e Titujve Financiarë, CESR,
www.esma.europa.eu. Përpara krijimit të këtij Autoriteti, tregu i përbashkët europian mbikëqyrej nga Komiteti
Europian i Autoritetit të Mbikëqyrjes mbi Tregjet Financiare (Committee of European Securities Regulators
CESR), Komiteti Europian i Mbikëqyrjes Bankare (Committee of European banking supervisors CEBS), dhe
Komiteti Europian i Mbikëqyrjes për Sektorin e Sigurimeve dhe Pensioneve Profesionale (Committee of
European Insurance and Occupational Pensions Supervisors CEIOPS).
50
4.1. Mbikëqyrja e tregut financiar sipas modelit amerikan
Nëse hedhim vështrimin përtej oqeanit, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, edhe pse
zotërojnë pjesën më të madhe të tregut financiar në botë, ndryshe nga Anglia180, nuk zbatojnë
një model të integruar të mbikëqyrjes së tregut financiar, por kanë zgjedhur modelin e
mbikëqyrjes sektoriale. Sektori bankar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, mbikëqyret nga
Banka Qendrore e Shteteve të Bashkuara të Amerikës (FED), që është përgjegjëse e
mbikëqyrjes së tregut bankar, Zyra e kontrollit të valutës, (OCC), që është një agjenci
federale, Agjencia Federale Amerikane Përgjegjëse për Administrimin dhe Sigurimin e
Depozitave Bankare (FDIC), Zyra e Mbikëqyrjes së Kredi Kursimit (OTS), si dhe një sërë
agjencish të tjera që ushtrojnë mbikëqyrjen mbi aktivitetin bankar. Ndërsa, mbikëqyrja e
bursës është në kompetencë të Komisionin për Titujt dhe Shkëmbimet (SEC). Përveç SEC,
ndër autoritetet e të tjera që mbikëqyrin tregun financiar jo bankar mund të përmendet edhe
Komisionin e Mbikëqyrjes së Kontratave Futures dhe të Mallrave, (CFTC). Ndërsa përsa i
përket mbikëqyrjes së tregut të sigurimeve, ky i fundit është në kompetencë të secilit shtet, i
cili përcakton modalitetet e mbikëqyrjes së tij. Kjo ndarje kompetencash për mbikëqyrjen e
tregut financiar amerikan përfaqëson modelin kryesor në zbatim në shtetet e Bashkuara të
Amerikës, ndonëse nuk mungojnë iniciativat për krijimin e strukturave të integruara.
Përmendim për ilustrimin ligjin Gramm-Leach-Bliley Act181 që mundësoi krijimin e
strukturave të integruara. Në bazë të këtij ligji u mundësua bashkimi i shoqërisë Citiban me
Travelers Group, një shoqëri sigurimesh në Citigroup.
Citigroup Incurance është kompania më e madhe në botë e shërbimeve financiare. Në
vitin 2005, kjo kompani rezultonte kompania e tretë për kapitalizimin e tregut dhe më e
madhja përsa i përket aseteve. Bashkimi i Citicorp me Travelers Group u njoftua më 7 prill të
vitit 1998. Ishte hera e parë që një kompani amerikane të kombinonte shërbimet bankare me
ato financiare. Kriza e kredive subprime, e ekspozoi kompaninë drejt rreziqeve financiare. Në
fund të vitit 2007 dhe në fillim të vitit 2008 kompania humbi rreth 56 bilion dollarë. Shoqëria
njoftoi për shkurtime të stafit që çuan në mbi 100.000 të papunë. Vlera e aksioneve të
kompanisë në treg ra nën 20.5 miliard dollar nga 244.000.000.000 dollar që ishte vetëm dy
180 Ndonëse Anglia dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës zbatojnë një sistem soft law të ngjashëm. 181 Ligji bankar i vitit 1933, që njihet ndryshe si Glass-Steagall Act, për faktin se merr emrin e senatorit Carter
Glass dhe të deputetit Henry B. Steagall, krijoi institutin e Federal Deposit Insurance Corporation në Shtetet e
Bashkuara të Amerikës, si dhe përcaktoi një sërë reformash bankare me qëllim kontrollin dhe mbikëqyrjen e
veprimtarive spekuluese në tregun financiar. Ligji bankar Glass-Steagall kishte për qëllim përcaktimin e
rregullave për të kontrolluar spekulimin nga ana e ndërmjetësve financiarë dhe të bankave. Ligji parashikonte
krijimin e Federal Deposit Insurance Corporation, me qëllim garantimin e depozitave dhe përballimin e
rreziqeve nga paniku bankar. Një masë tjetër e këtij ligji, ishte përcaktimi i një ndarjeje ndërmjet aktivitetit
bankar tradicional dhe aktivitetit bankar të investimit. Sipas këtij ligji, dy aktivitetet e mësipërme nuk mund të
kryheshin nga i njëjti ndërmjetës financiar. Qëllimi i kësaj dispozite ishte evitimi i falimentimit të bankës
tradicionale në rast të falimentimit të ndërmjetësit, duke penguar që ekonomia reale të ekspozohej nga rreziqet
tipike financiare. Në vitin 1999, Kongresi amerikan miratoi një ligj të ri bankar të propozuar nga Jim Leach dhe nga senatori Phil Gramm që njihet ndryshe me emrin Gramm-Leach-Bliley Act. Ligji i ri shfuqizoi dispozitat e
Ligjit të vitit 1933 që përcaktonte ndarjen e aktivitetit bankar tradicional nga investiment banking, por pa
ndryshuar dispozitat që i referoheshin Federal Deposit Insurance Corporation. Shfuqizimi i këtij ligji ka
mundësuar krijimin e grupeve bankare të cilat, përveç bankave që ushtronin aktivitet tipik bankar të ekzistonin
edhe banka që ushtronin aktivitet të investimit dhe të sigurimeve. Duhet përmendur fakti se, si pasojë e
shfuqizimit të këtij ligji, në krizën e vitit 2007 në Shtetet e Bashkuara të Amerikës paaftësia paguese e kredive
subprime shkaktoi një krizë në likuiditet që u transferua menjëherë në aktivitetin bankar tradicional. Për një
vështrim më të thelluar mbi ligjin Glass-Steagell Act shih C. W. Calomiris, S. H. Haber, Interest Groups and
the Glass-Steagall Act në http://stephen-haber.com/wp-content/uploads/2014/02/Calomiris-Haber-Glass-
Steagall.pdf, A. Smith, The Overlooked Culprit in the Credit Crisis, në
http://www.usc.edu/org/InsightBusiness/ib/articles/articlescontent
51
vite më parë. Në këtë situatë, Citigroup negocioi me autoritetet federale një plan për
shpëtimin e shoqërisë182.
SEC është krijuar në vitin 1934, me Security Exchange Act dhe është një organ kolegjial i
përbërë nga pesë komisarë të emëruar nga Presidenti i Shteteve të Bashkuara të Amerikës,
pasi është dhënë një opinion në favor të emërimit të tyre nga Senati Amerikan. Detyrat e SEC
janë interpretimi i ligjit federal mbi titujt; miratimi i rregulloreve dhe ndryshimet e tyre;
mbikëqyrjen e aktivitetit të shoqërive të ndërmjetësimit financiar të konsulentëve në fushën e
investimeve, agjencive të rating e të operatorëve të tjerë që operojnë në bursë; koordinimin e
aktivitetit të rregullimit të tregut financiar me autoritetet e tjera që mbikëqyrin tregun etj. Në
bazë të kompetencave që ia parashikon ligji, SEC merr masa kundrejt operatorëve apo
shoqërive përgjegjëse për mashtrimin financiar, për shpërndarjen e informacionit të pavërtetë,
për kryerjen e insider trading dhe për shkelje të tjera të legjislacionit mbi titujt e
transferueshëm. Gjithashtu, SEC mund të bashkëpunojë me autoritetet kompetente për
hetimin dhe konstatimin e përgjegjësisë së operatorëve ekonomik për shkelje të legjislacionit
penal. Shoqëritë e kuotura kanë detyrimin që të dorëzojnë raporte tremujore dhe vjetore
përpara SEC. Përveç raportit financiar vjetor, shoqëritë kanë detyrimin të dorëzojnë një
analizë (Management discussion and analysis) që përmbledh punën e bërë gjatë vitit financiar
të kaluar dhe projektet dhe perspektivat e shoqërisë në të ardhmen. Me qëllim përmbushjen e
kushteve dhe trajtimin e barabartë të të gjithë investitorëve në Bursë, SEC administron një
bazë të dhënash të quajtur EDGAR (Electronic Data Gathering, Analysis, and Retrieval
system), me anë të së cilës, të gjithë subjektet e interesuara mund ta konsultojnë dhe të marrin
të gjithë informacionin e nevojshëm, për të gjitha shoqëritë në treg. Mbas krizës financiare të
2008, Departamenti i Thesarit i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, propozoi një reformë të
mbikëqyrjes së tregjeve financiare, The Financial Regulatory Reform: a New Foundation e
cila përcaktoi disa kritere me qëllim reformën në sistemin e mbikëqyrjes financiare për
mbrojtjen e konsumatorëve dhe rritjen e bashkëpunimit ndërkombëtar. Reforma do të kishte
në qendër të saj mbikëqyrjen sa më efektive të tregut financiar. Për arritjen e këtij qëllimi u
propozua krijimi i një Këshilli për Mbikëqyrjen e Shërbimeve Financiare (Financial Services
Oversight Council)183. Ky organ do të kontrollojë të gjitha rreziqet e mundshme që mund t’i
kanosen tregut financiar, si dhe do të koordinojë aktivitetin e mbikëqyrjes së tregut nga
autoritetet e ndryshme që operojnë në të. Bashkë me këtë organ, është propozuar një kuadër
ligjor që përforcon kompetencat e Federal Reserve System përsa i përket të gjitha
kompetencave të instituteve financiare të ndërmjetësimit bankar dhe jo bankar të cilat për
dimensionet e tyre mund të rrezikojnë stabilitetin e sistemit financiar. Gjithashtu,
Departamenti Amerikan i Shtetit propozon përforcimin e parimeve të tregut financiar në
mënyrë të tillë që të mund të përballojë stresin e falimentimit të një apo më shumë
operatorëve që operojnë në këtë treg. Për këtë qëllim, propozohej rritja e transparencës së
tregut, duke rritur kontrollin mbi agjencitë e rating dhe krijimi i një regjimi uniform për të
gjithë derivatet OTC.
4.2. Mbikëqyrja e tregut financiar sipas legjislacionit europian
Ndryshe nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, edhe mbas krizës financiare të 2008,
institucionet europiane nuk e konsideruan të nevojshme krijimin e një autoriteti të
182 Për një lexim mbi Citigroup Incurance shih F. A. Gevurtz, The Role of Corporate Law in Preventing a
Financial Crisis: Reflections on In re Citigroup Inc. Shareholder Derivative Litigation in
http://docs.business.auckland.ac.nz/Doc/Corporate-governance-symposium-paper-Role-of-corporate-law-in-
preventing-financial-crisis.pdf 183 I cili është një Institucion Federal që u krijua me datë 21 korrik 2010 në titullin e parë të Ligjit Dodd-Frank
Wall Street Reform and Consumer Protection Act.
52
mbikëqyrjes financiare europiane sipas modelit amerikan, dhe vetë Presidenti i Eurogrupit të
BE-së, Jean Claude Junker, ka deklaruar se eficienca e mbikëqyrjes nuk rritet duke
centralizuar kontrollin mbi tregun financiar, por nëpërmjet koordinimit më të mirë të
autoriteteve të ndryshme të BE-së184.
Me qëllim përforcimin dhe rritjen e harmonizimit të tregut të përbashkët financiar, në
vitin 2000, Këshilli Europian me iniciativë të Presidencës franceze të Bashkimit Europian,
krijoi Komitetin e të urtëve (Committee of Wise Man), të kryesuar nga Alexandre Lamfalussy,
nga i cili mori dhe emrin. Procedura Lamfalussy e propozuar fillimisht vetëm për
mbikëqyrjen e tregut financiar jo bankar, me shpejtësi i shtriu efektet e saj në të gjithë
sektorët e tregut financiar. Procedura Lamfalussy artikulohet në katër nivele185. Në nivelin e
parë, Parlamenti dhe Këshilli Europian adaptojnë me anë të procedurës së bashkëvendimit
(co-decision) parimet bazë dhe legjislacionin kuadër, që reflekton vullnetin politik dhe
përcakton kompetencat e Komisionit të Bashkimit Europian. Niveli i dytë, i referohet aktivitet
normativ që duhet të përmbushë Komisioni Europian, i asistuar edhe nga komitete të nivelit të
dytë, që përbëhen nga përfaqësuesit e shteteve anëtare, ose sikurse njihet nga Komitetet
Bankare Europiane, Komiteti Europian për Bursën, Komiteti Europian për Sigurimet dhe
Pensionet Profesionale, në varësi të sektorit ku do të ndërhyhet. Gjithashtu, Komiteti
Europian do të asistohet edhe nga Komiteti për konglomeratet financiare (FCC), që i referohet
grupeve të shoqërive tregtare transversale që operojnë njëkohësisht në sektorë të ndryshëm.
Niveli i dytë i procedurës Lamfalussy ka si qëllim dhënien e asistencës së duhur teknike, për
të përmbushur parimet dhe legjislacionin kuadër të përcaktuar në nivelin e parë. Komisioni
Europian vendosë vetëm mbas konsultimit me komitetet përkatëse. Ndërsa, komitetet
përkatëse, vendimet e tyre i marrin me shumicën e kualifikuar të anëtarëve të tyre. Puna e
këtyre komiteteve teknike përbën nivelin e tretë të procedurës Lamfalussy e cila duhet të
redaktojë aktet normative. Këto komitete përbëhen nga përfaqësues të lartë të shteteve anëtarë
të BE-së dhe janë anëtarë të autoriteteve kombëtare të mbikëqyrjes së bankave qendrore
kombëtare. Komitetet e nivelit të tretë janë Komiteti Europian i mbikëqyrjes bankare,
Komiteti Europian i mbikëqyrjes së tregut financiar dhe Komiteti Europian i Mbikëqyrjes së
Sektorit të Sigurimeve dhe të Pensioneve Profesionale. Këto komitete, përpara se t’i paraqesin
draftin e tyre Komisionit, konsultohen me operatorët e tregut, përfshirë dhe grupet e
përfaqësimit të konsumatorëve. Ndër të tjera, këto komitete kanë për detyrë promovimin e
bashkëpunimit ndërmjet autoriteteve kombëtare të mbikëqyrjes së sektorëve të tregut
financiar të shteteve anëtare, me qëllim integrimin në praktikë të mbikëqyrjes financiare. Në
nivelin e katër të procedurës, Komisioni monitoron zbatimin në kohën e duhur të legjislacionit
europian në të drejtën kombëtare të shteteve anëtare të BE-së.
Procedura Lamfalussy ka mundësuar zbatimin e parimeve të shëndosha në hartimin e
legjislacionit rregullator dhe mbikëqyrës të tregut financiar. Veçanërisht, kjo procedurë ka
kontribuar në rritjen e transparencës dhe në parashikueshmërinë e politika ligjvënëse
europiane. Nga ana tjetër, efektiviteti i mbikëqyrjes së tregjeve financiare kërkon që shtetet
anëtare të shmangen nga mbirregullimi i tregut financiar186.
184 A. Colavolpe, M. Prosperetti, Banche, assicurazioni e gestori di risparmio. Corporate governance,
vigilanza e controlli, Ispoa Group Wolters Kluwer, 2009 f. 244 185http://europa.eu/legislation_summaries/internal_market/single_market_services/financial_services_general_fr
amework/l32056_it.htm 186 Me qëllim përforcimin e transparencës në zbatimin e akteve normative europiane dhe adaptimin e tyre nga
ana e shteteve anëtare, këto të fundit duhet t’i komunikojnë Komisionit tabelat e akteve që janë adaptuar, në
mungesë të këtij komunikimi, kundrejt shtetit anëtar fillon procedura e infracionit sipas nenit 226 të traktatit të
Komunitetit Europian.
http://europa.eu/legislation_summaries/internal_market/single_market_services/financial_services_general_fram
ework/l32056_it.htm
53
5. Skandali Lehman Brothers
Tregjet financiare jo gjithmonë janë eficient dhe jo gjithmonë vlerësojnë në mënyrë
korrekte informacionin që shkëmbehet ndërmjet operatorëve ekonomikë. Këta të fundit gjatë
periudhës së euforisë së tregut, nënvlerësojnë rrezikun dhe janë të gatshëm të rrezikojnë me
qëllim maksimalizimin e kapitalit të investuar prej tyre apo për llogari të klientëve. Ndonëse
rasti Lehman Brothers i referohet tregut financiar bankar kemi zgjedhur ta trajtojmë, pasi në
të dalin në pah problematikat e mos respektimit të parimeve të qeverisjes së mirë të
korporatave, të vlefshme edhe për tregun financiar jo bankar.
Rreziku ishte pjesë e natyrshme e aktivitetit të përditshëm të shoqërisë Lehman Brothers.
Administrimi i rrezikut strukturohej në të gjitha operacionet e shoqërisë dhe për këtë arsye,
rreziqet karshi të cilave ekspozohej shoqëria duhet të mateshin në mënyrë të përshtatshme dhe
të analizoheshin në mënyrë të detajuar. Shoqëria, administrimin e rrezikut dhe politikat e tjera
të lidhura me të, ia kishte besuar komitetit të administrimit të rrezikut, i cili përbëhej nga
komiteti ekzekutiv i shoqërisë, nga kryetari i zyrës së rrezikut (chief risk officier) dhe nga
kryetari i zyrës së financës (chief financial officer). Komiteti i rrezikut duhet të mblidhej çdo
javë për të diskutuar mbi të gjitha kërcënimet dhe rreziqet e mundshme me të cilat mund të
përballej shoqëria. Në praktikë, ky komitet është takuar vetëm dy herë, njëherë në vitin 2006
dhe një herë në vitin 2007. Përveç mosfunksionimit normal të komitetit të rreziqeve, shoqëria
vetëm një vit përpara falimentimit të saj, kishte ndërmarrë një aktivitet që e ekspozonte
përpara rreziqeve të larta. Shoqëria u ekspozua ndaj kreditimit të rrezikshëm të subprime,
duke mos marrë në konsideratë faktin se këto kredi ishin më pak likuide sesa investimet e
zakonshme dhe kishin një të ardhme të pasigurt187.
Në 2006, shumë mbajtës të titujve që përfaqësonin kreditë subprime ishin të paaftë për të
paguar, dhe në këtë mënyrë, i gjithë sistemi i kreditimit hyri në krizë. Kriza, detyroi shtetet e
ndryshme amerikane të shpëtojnë kolosët e financës që ishin më tepër të ekspozuar, pasi
falimentimi i tyre do të kishte një kosto të paparashikuar. Kriza kulmon në 15 shtator 2008,
kur banka e investimeve amerikane Lehman Brothers, një ndër bankat që kishte kryer
paketimin e kredive subprime deklaron falimentimin188. Ky falimentim pati pasoja për
kursimtarët e vegjël në të gjithë botën, pasi shumë obligacione bankare apo polica sigurimesh
187Kreditë subprime janë kredi hipotekare që u ofrohen personave me të ardhura të pakta dhe me rrezik të lartë të
mos shlyerjes së kësteve. Rreziku i moskthimit të kredisë mund të jetë për shkak të nivelit të ulët të të ardhurave,
për shkak të borxheve të prapambetura ose të mosrespektimit të standardeve të përcaktuara në kreditë e
mëparshme të tyre. Për faktin se nuk janë debitorë të besueshëm, ata e përfitojnë kredinë me norma të larta
interesi dhe në vetvete, një kredi e tillë ka pak mundësi që të shlyhet në të ardhmen. Praktika e dhënies së
kredive subprime është një praktikë që u zhvillua gjatë viteve 2000 në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në fund
të vitit 2006, vlera totale e titujve subprime në tregun amerikan arrinte në vlerën e 600 miliard dollarë.
Njëkohësisht, me rritjen e këtij fenomeni, bankat amerikane ceduan kreditë e tyre subprime investitorëve të tjerë
institucionalë (banka, fonde të përbashkëta investimesh, shoqërive të sigurimit etj) duke shpërndarë në këtë
mënyrë rrezikun e mosshlyerjes së kredisë në të gjithë botën. Kështu, u emetuan obligacione bankare të cilat iu
shitën bankave të tjera dhe që në praktikë, garantoheshin nga likuiditeti i shlyerjes së kësteve të kredisë, çfarë në
fakt nuk ndodhi. Më poshtë ilustrojmë me një shembull sistemin e kredive subprime: A është një person që në të kaluar pa gatur probleme dhe nuk ka shlyer detyrimet e tij. A i drejtohet B-së (bankë) për të marrë një kredi me
interesa të larta për shkak se konsiderohet kreditor i keq. B (banka) i kërkon C-së (bankë tjetër) një kredi me
premtimin se do i kthejë kredinë plus një interes të lartë sapo të marrë detyrimin që A duhet t’i kthejë. C-ja
pranon duke blerë në këtë mënyrë detyrimin e B-së që ka të inkorporuar detyrimin e A-së, duke qenë se është një
biznes i leverdisshëm pasi interesi është i lartë. Në këtë situatë ndërhyn edhe D-ja i cili ndihmon B-në për të
paketuar detyrimin e A-së në titullin obligacionar që do t’i japë C-së. Shih G. N. De Vito, Economia politica.
Strumenti ed esercizi, Maggioli ed., 2014, f. 186. 188 Vetëm në gjysmën e parë të vitit 2008, aksionet e Lehman Brothers humbën 73% të vlerës së tyre, dhe me 15
shtator 2008, shoqëria deklaroi humbje në një vlerë prej 639 miliard dollarë dhe shpalli procedurat e falimentimit
sipas paragrafit të 11 të kodit të falimentimit amerikan. Falimentimi i Lehman Brothers konsiderohet si
falimentimi më i madh i ndodhur në historinë e Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
54
të shitura nga institutet më të rëndësishme të kredive apo shoqërive të sigurimit të
konsideruara të sigurta, ishin në të vërtetë të garantuara nga Lehman Brothers. Qeveria
amerikane vendosi të mos e shpëtojë shoqërinë nga falimentimi. Në nëntor të 2008, Richard
Fuld u thirr të dëshmonte përpara Komisionit të Hetimit të Kongresit Amerikan mbi
falimentimin e Lehman Brothers, e cila nën drejtimin e tij ishte përfshirë në kreditë subprime.
Kongresi donte të kuptonte se çfarë benefitesh i kishte sjellë Fuld shoqërisë për të përfituar
rreth 500 milion dollarë në nëntë vitet e fundit189.
Cili ishte roli i këshillit të administrimit në kontrollin e veprimtarisë së shoqërisë dhe si
ishte e mundur që nuk kishte funksionuar asnjë sistem paralajmërimi?
Këshilli i administrimit të Lehman Brothers përbëhej nga dhjetë anëtarë ku tetë prej tyre
ishin anëtarë të pavarur, konform rregullave të përcaktuara nga NYSE. Kryetar i këshillit të
administrimit dhe kryetar i administratorëve ekzekutiv ishte Richard Fuld. Rezultoi se nëntë
nga 10 anëtarët e këshillit të administrimit ishin në pension dhe mosha mesatare e tyre ishte
68,4 vjet (katër prej tyre ishin mbi 75 vjet). Gjithashtu, vetëm dy prej anëtarëve të këshillit
kishin përvojë të drejtpërdrejtë në sektorin e shërbimeve financiare dhe vetëm një prej tyre
kishte njohuri të rifreskuara mbi instrumentet financiarë të negociuara në treg. Ndër anëtarët e
këshillit, njëri prej tyre ishte oficer i Marinës së SHBA dhe një tjetër ishte producent teatral.
Shpërblimet e anëtarëve të këshillit të administrimit varionin nga 325.000 dollar në 397.000
dollar, plus shpërblime të tjera në formë bonusi që përfitonin për çdo vit. Anëtarët e këshillit
të administrimit dhe funksionarët e lartë të shoqërisë, nuk i kuptonin karakteristikat e këtyre
produkteve financiare mjaft të ndërlikuara financiare dhe nuk ishin të vetëdijshëm për
ekspozimin e shoqërisë. Për pasojë, kontrolli i ushtruar nga anëtarët e pavarur të këshillit të
administrimit ishte i papërshtatshëm190.
Raporti Valukas (i hartuar nga hetuesit e caktuar nga Gjykata e Falimentimit të Lehman
Brothers) përcaktoi se shoqëria kishte tejkaluar çdo kufizim të përcaktuar në aktet e shoqërisë
dhe çdo kontroll me qëllim përndjekjen e fitimeve më të larta. Gjithashtu, raporti sqaroi se
kishte prova të pakontestueshme që zyrtarë të lartë të Lehman Brother, përfshirë edhe
kryetarin ekzekutiv të shoqërisë, kishin shkelur kompetencat e tyre si dhe kishin hartuar
pasqyra financiare dhe raportime të falsifikuara. Operacionet e Lehman Brothers
karakterizoheshin nga transaksionet mashtruese ‘Repo 105’191 përmes të cilave shoqëria mund
të mos paraqiste miliarda dollar në bilancet e shoqërisë. Ekzistenca dhe keqpërdorimi i ‘Repo
105’ është një tjetër problematikë që nxjerr në pah edhe mënyrën e mbajtjes së kontabilitietit
të shoqërisë dhe auditimit të saj192.
Një aspekt tjetër i krizës financiare lidhet dhe me rolin e shoqërive të vlerësimit të tregut
(rating) të cilat janë kritikuar gjerësisht nga analistë të ndryshëm, për faktin se vlerësimi
shumë i lartë i kredive hipotekore subprime ndikoi në besimin e investitorëve të ndryshëm.
Vetëm një javë përpara deklarimit të falimentimit, Lehman Brother mori vlerësimin AAA nga
189 D. Nordberg, Corporate Governance. Principles and Issues, 2011, f. 2. 190G. Kirkpatrick, The Corporate Governance Lessons from the Financial Crisis, në
http://www.oecd.org/corporate/ca/corporategovernanceprinciples/42229620.pdf 191 Transaksionet Repo transformojnë një transaksion financimi në disponim asetesh nëpërmjet formulës shitje
dhe riposedim. Sipas raportit Valukas, Lehman Brothers përdorën operacionet repo me qëllim financimin e
operacioneve financiare të ndërmarra nga shoqëria duke i pasqyruar si asete në pasqyrat financiare të shoqërisë. 192 Gjatë procesit gjyqësor, ekspertët kontabël të shoqërisë audituese deklaruan se Ernst & Young nuk e kishin
miratuar politikën kontabël të Lehman Brothers dhe në çdo rast politika e tyre e hartimit të pasqyrave financiare
kishte qenë konform standardeve financiare të përcaktuara nga Bordi i Standardeve Financiare dhe të
Kontabilitetit të SHBA-së, i cili ndër rregullat e tij, e më saktë në bazë të FAS 140, lejonte certifikimin e ‘Repo
105’ sikurse ata kishin bërë me Lehman Brothers. Ekspertët e emëruar nga Gjykata gjatë procedurës së
falimentimit të shoqërisë Lehman Brothers konsideruan si një neglizhencë mënyrën sesi Ernst & Young kishin
audituar shoqërinë Lehman Brother shih S.Tothova, Corporate Governance failure in the Lehman Brothers case
në ies.fsv.cuni.cz/default/file/download/id/22979
55
agjencitë e rating193. Agjencitë e vlerësimit janë kritikuar nga analistë financiarë për
besueshmërinë jo të plotë të analizave të tyre të rating sepse këto shoqëri nuk janë imune nga
konfliktet e interesave, me pjesën tjetër të tregut. Për këtë arsye, institucione ndërkombëtare
dhe shtete të ndryshme kanë ndërhyrë për një rregullim më specifik të këtyre agjencive194.
193 http://www.economiaweb.it/lehman-e-le-altre-quando-il-rating-sbaglia/ 194 Rating është një vlerësim që jepet nga një subjekt i jashtëm dhe i pavarur. Agjencia e rating shprehet mbi
aftësinë e një subjekti për të emetuar obligacione. E thënë ndryshe, Agjensia jep një vlerësim mbi aftësinë e
shoqërisë për të gjeneruar të ardhura të cilat mbulojnë detyrimet karshi kreditorëve. Ky vlerësim rishikohet në
mënyrë periodike.
56
KAPITULLI III
ASPEKTE TË QEVERISJES SË MIRË TË SHOQËRIVE TREGTARE NË TREGJET
FINANCIARE
1. Tregjet financiare. Bursa195
Organizimi dhe rregullimi i tregjeve financiare jo-bankare përndjek një qëllim të dyfishtë,
nga njëra anë lehtëson dhe përqendron procedurat e negocimeve të instrumenteve financiarë
nëpërmjet standardizimit të kontratave të shitblerjes, dhe nga ana tjetër, ndihmon në formimin
e çmimeve zyrtare të titujve financiarë196. Instrumentet financiare janë bashkësia e produkteve
financiare dhe çdo formë tjetër investimi e lejuar në tregun financiar197. Në literaturë,
instrumentet financiarë i ndajmë në instrumente financiarë parësorë dhe në instrumente
financiarë të derivuar apo dytësor. Instrumentet financiarë janë parësor kur vlera e tyre në treg
lidhet drejtpërsëdrejti me aktivitetin ekonomik të shoqërisë emetuese dhe nuk varet nga
luhatjet e vlerave reale të instrumenteve të tjerë financiarë. Instrumente financiarë parësorë
janë aksionet, obligacionet etj., që përfaqësojnë një nga mënyrat e drejtpërdrejta të financimit
të shoqërive tregtare. Ndërsa instrumentet financiarë dytësor janë ato instrumente financiarë
vlera reale e të cilëve varet nga luhatjet në treg të instrumenteve të tjerë financiarë.
Instrumentet financiarë të derivuar në vetvete janë kontrata, dhe vlera ekonomike e tyre varet
nga një aktivitet tjetër që mund të jetë i një natyre financiare (siç janë për shembull titujt
aksionarë apo obligacionarë etj.) ose mund të jenë të një natyre reale (siç janë për shembull,
kafeja, ari, nafta etj.). Vendi fizik apo virtual ku shkëmbehen instrumentet financiar të llojeve
të ndryshme që mund të jenë tituj afatmesëm ose tituj afatgjatë është tregu financiar jo-
bankar. Tregu financiar jo-bankar më i vjetër në kohë dhe më i rëndësishëm është Bursa e
letrave me vlerë. Tregu financiar jo-bankar i referohet bashkësisë së individëve (persona
fizikë apo juridikë) që shkëmbejnë disponibilitet financiare nga sektorët me surplus, që
zakonisht janë kursimtarët drejt sektorëve në deficit që zakonisht janë shoqëritë tregtare apo
shoqëritë e sektorit publik, nëpërmjet ndërhyrjes së ndërmjetësve të specializuar. Tregjet
financiare kanë një funksion të shumëfishtë, që mund t’i radhisim si më poshtë:
1. financimi: u mundësojnë shoqërive emetuese të mbledhin kapitalin që u nevojitet
për investime të ndryshme në mënyrë alternative nga huamarrja;
2. pricing të titujve: ofrojnë në mënyrë të vazhdueshme një çmim për titujt;
195 Fjala Bursë vjen nga fjala greke ‘Byrsa’ dhe nga fjala latine ‘Bursa’ që i referohet një çante fillimisht prej
lëkure për të mbajtur paratë, dhe më pas duke filluar që nga mesjeta, me fjalën Bursë nënkuptohej vendi ku
ndodhnin shkëmbimet ndërmjet tregtarëve. Origjina e Bursës i ka fillesat e saja në 1531 në Belgjikë. Tregtarët
dhe bankierët flamingë mblidheshin peridodikisht në pallatin e Van der Bourse, një familje bankierësh, për të
shkëmbyer tituj krediti si dhe për të nënshkruar marrëveshje të ndryshme shit-blerjeje. Nga kjo praktikë takimesh
dhe shkëmbimesh lind koncepti i bursës që merr dhe emrin e familjes së bankierëve Van der Bourse të shekullit
të XVI. Lindur si një mundësi për takimet mes biznesmenëve dhe bankierëve kjo iniciativë e Van der Bursa rritet dhe përhapet dhe në destinacione të tjera europiane. Lindja e Bursës si treg përkon me lindjen dhe zhvillimin e
shoqërive aksionare, në Nascità della Borsa, http://www.slideshare.net 196 Campobasso G. F. Il mercato mobilare e contratti di Borsa, në Diritto Commerciale. Contratti, titoli di
Credito, Procedure Concorsuali, (ed.3), Utet 2002, Torino, f. 194. 197 Instrumentet financiarë janë të rregulluar në legjislacionin shqiptar nga ligji Nr. 9879, datë 21.02.2008 ‘Për
titujt’, Neni 3 i këtij ligji parashikon: Titujt janë instrumente financiare, të cilat emetohen dhe tregtohen për
sigurimin e fitimit, nëpërmjet administrimit të të drejtave, që rrjedhin nga zotërimi i tyre. Në termin “tituj”
përfshihen pa kufizim aksionet, obligacionet e shoqërive tregtare dhe të pushtetit vendor, bonot e thesarit dhe
obligacionet e emetuara nga shteti shqiptar, titujt e emetuar nga Banka e Shqipërisë, dëftesat tregtare, aksionet
ose kuotat e fondeve të investimit, si dhe instrumente të tjera financiare, të krahasueshme me aksionet dhe
obligacionet dhe që vlerësohen dhe miratohen si të tilla nga Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare.
57
3. likuidimin e titujve: ofrojnë mundësinë e daljes nga investimi të subjekteve që
s’kanë më interes për të mbajtur titujt;
4. uljen e kostove të transaksioneve: konkurrenca i shtyn tregjet financiare të jenë
eficientë e për pasojë të ulin çmimet e transaksioneve;
5. marrjen e kontrollit të shoqërive aksionare nëpërmjet ofertës publike të blerjes të
titujve të emetuar.
Kursimi i mbledhur tërhiqet për investim nga shoqëritë tregtare nëpërmjet tre rrugëve të
ndryshme, që përkojnë dhe me ndarjen e tregut financiar. Tregu financiar, në doktrinë ndahet
në tre degë të tij: në tregun e kreditimit, nëpërmjet të cilit ndërmjetësit financiarë mbledhin
kursimet pranë publikut duke marrë përsipër detyrimin për t’i kthyer kursimtarëve principalin
si dhe pagimin e interesit; në tregun e sigurimeve, nëpërmjet të cilit ndërmjetësit financiarë
angazhohen të mbulojnë rreziqet që mund të verifikohen nga ngjarje që mund te ndodhin në të
ardhmen në këmbim të pagimit të primit nga ana e të siguruarve; bursa, tregu financiar i
titujve të transferueshëm, që është vendi i takimit të kërkesës me ofertën mbi instrumentet
financiarë të negociueshëm të emetuara kryesisht nga shoqëritë tregtare që kanë nevojë për të
tërhequr kapital. Një proces të ngjashëm transferimi të kursimeve të mbledhura drejt
shoqërive që kanë nevojë për investim ushtrohet nga sistemi bankar i kreditimit198. Kjo ndarje
klasike e tregut financiar, gjithnjë e më shumë po integrohet, pasi operatorët ekonomikë
operojnë njëkohësisht në sektorët e ndryshëm të tregut financiar.
1.1. Organizimi i tregjeve financiare jo bankare
Tregjet financiare janë vende virtuale apo fizike ku kryhen negocimet mbi instrumentet
financiarë. Bursa është një treg financiar jo-bankar dytësor, është vendi ku negociohen titujt
financiarë që janë në qarkullim dhe janë emetuar më parë në tregun parësor. Organizimi dhe
administrimi i tregjeve të bursave zakonisht janë të rregulluara nga akte normative të
miratuara nga vetë bursa. Shoqëria administruese e tregut financiar jo-bankar ka në
kompetencat e saja funksionimin e tregut e veçanërisht pranon, pezullon apo përjashton nga
negocimi mbi instrumentet financiarë, operatorët që dëshirojnë të negociojnë titujt e tyre.
Pavarësisht modelit të organizimit, qëllimi i bursës është ai i promovimit të instrumenteve
financiarë (trading) sipas rregullave dhe procedurave transparente dhe të standardizuara për të
siguruar transparencë dhe një negocim të drejtë, të rregullt dhe efikas.
Tradicionalisht dallohen dy modele të tregjeve të bursave. Modeli i parë, quajtur ndryshe
‘treg i shërbimit publik’ e gjejmë si rregull tek vendet e Kontinentit Europian, si Gjermania,
Franca, Spanja, Italia etj. Bursat në këto shtete administrohen zakonisht nga Dhomat e
Tregtisë, mbi të cilat ushtrohet kontroll i jashtëm publik. Në tregjet e kontrolluara operohet në
bazë të parimit të transparencës dhe jo diskriminimit që janë kritere objektivë dhe që
përcaktojnë kushtet për të tregtuar në këto tregje.
Modeli i dytë i ashtuquajtur ‘treg i sipërmarrjes’ është karakteristikë në vende si Anglia
dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Bursa në këto shtete administrohet kryesisht nga
organizma privatë, e në disa raste vetë ndërmjetësit financiarë organizohen në forma
partneriteti brenda një kornize legjislative, apo në raste të tjera janë sipërmarrës të ndryshëm
që e organizojnë bursën me qëllim përfitimin ekonomik199. Kontratat e bursës si rregull janë
kontrata të standardizuara dhe kanë për objekt transferimin e pronësisë mbi një sasi të caktuar
të titujve financiarë të përcaktuar në gjini (p.sh. 200 aksione të zakonshme të X shoqëri),
198Cassottano M. Nuzzo A., Gli intermediari del mercato mobiliare, në Lezioni di Diritto Commerciale
Comunitario (ed. II), G. Giappichelli Editore, Torino, 2006 f. 397 199Idem f. 410.
58
ekzekutimi i të cilave (pra identifikimi dhe dorëzimi i aksioneve, pagimi i çmimit200) bëhet në
një moment të dytë të përcaktuar në kohë. Kontratat e bursës janë kontrata shitjeje të sendeve
të përcaktuara në lloj, kontrata të ardhshme, dhe kontrata me afat të përcaktuar. Më parë
negocimet bëheshin sipas sistemit të ankandit publik, ky sistem është zëvendësuar gradualisht
nga sistemi elektronik, që jo vetëm është më modern por edhe më transparent përsa i përket
negociatave. Gjatë orarit të negociatave marrëveshjet lidhen në mënyrë të vazhdueshme dhe
kontratat lidhen nëpërmjet një kombinimi automatik të urdhrave të blerjeve me urdhrat e
shitjeve të vendosura në sistem nga ndërmjetësit financiar, sipas radhës së marrjes së urdhrave
nga klientët. Kontratat e lidhura regjistrohen automatikisht në një regjistër, që ka funksionin e
një arkivi elektronik dhe në bazën e këtyre të dhënave, përpunohen automatikisht lista zyrtare
e çmimeve të titujve201.
1.2. Llojet e tregjeve financiare
Me termin ‘treg financiar’ nënkuptojmë tërësinë e organizmave, instrumenteve dhe
teknikave që favorizojnë shkëmbimin e instrumenteve financiarë dhe që i referohet takimit të
tre aktorëve të ndryshëm: a) emetuesit, që janë shoqëritë aksionare me ofertë publike apo
institucionet publike që emetojnë tituj financiarë; b) investitorët, që mund të jenë
profesionistë, si banka apo shoqëri tregtare që kanë si objekt veprimtarie të blejnë dhe shesin
instrumentet financiarë; c) ndërmjetësit financiarë që ndihmojnë në shkëmbimin e titujve.
Brenda tregut financiar ekzistojnë forma të ndryshme të tregjeve që mund t’i klasifikojmë si
më poshtë:
a) Tregje financiare parësore dhe tregje financiare dytësore
Duke ju referuar momentit të parë të emetimit të instrumenteve financiarë, tregjet
financiare ku tregtohen titujt ndahen në dy kategori: në tregun financiar parësor dhe në tregun
financiar dytësor. Në tregun financiar parësor trajtohen instrumentet financiarë të emetuar për
herë të parë nga shoqëria, si pasojë e zmadhimit të kapitalit nga një ofertë publike që synon
mbledhjen e likuiditetit të nevojshëm nëpërmjet shitjes së aksioneve të emetuara prej saj,
emetimi i obligacioneve nga shoqëritë aksionare apo emetimit të obligacioneve nga
institucionet shtetërore202. Në tregun parësor, përcaktohet çmimi i shitjes së titullit financiar të
emetuar nga shoqëria emetuese. Tregu financiar primar është tregu financiar në të cilin një
shoqëri tregtare apo një institucion publik që ka nevojë për financim emeton tituj të rinj,
obligacione apo aksione që u drejtohen investitorëve, kryesisht institucionalë. Tregjet
financiare parësore zakonisht nuk janë të njohura për publikun e gjerë pasi në këto tregje
shitja e titujve bëhet kundrejt investitorëve institucionalë, pra është një shitje e mbyllur. Në
tregun parësor një rol të rëndësishëm e zënë bankat e investimit (merchant bank), të cilat
200 Çmimi i tregut i një titulli financiar pasqyron vlerën aktuale reale të tij si dhe vlerën që pritet të arrijë në të
ardhmen. Nga njëra anë investitorët (apo siç quhen ndryshe spekulatorët) kërkojnë t’i blejnë titujt përpara se
çmimi të rritet dhe të shesin gjithnjë përpara se çmimi të ulet, dhe nga ana tjetër negociatorët që propozojnë
kontrata shitblerjeje për të balancuar apo për ta bërë sa më të pasur portofolin. Në gjuhën e bursës përdoren lloje
të ndryshme çmimesh, të ngjashme ndërmjet tyre si bid price-çmimi i blerjes, ask price- çmimi i shitjes, spread
diferenca ndërmjet çmimit të blerjes dhe çmimit të shitjes, dhe çmimi i tregut që është çmimi mesatar ndërmjet
çmimit të blerjes dhe çmimit të shitjes, në http://www.investopedia.com 201 G. F. Campobasso, Il mercato mobilare e contratti di Borsa, në Diritto Commerciale. Contratti, titoli di
Credito, Procedure Concorsuali, (ed.3), Utet 2002, Torino, f. 199. 202 A. Malltezi, “...Financimi i aktivitetit tregtar sot bëhet në mënyra të ndryshme, me skema të larmishme të
ndarjes së riskut, por në origjinë të tyre qëndrojnë disa forma bazë, ndër më të spikaturat e të cilave janë
pjesëmarrja në kapitalin e shoqërisë, huamarrja në banka dhe emetimi i titujve nga shoqëria...” në E drejta
Shqiptare e Shoqërive Tregtare, (ed.1), Mediaprint, 2011, f. 116-121.
59
nëpërmjet nënshkrimit të titujve të emetuara (underwriting) garantojnë shitjen e tyre dhe nëse
këto tituj nuk shiten, ua ofrojnë më pas publikut të gjerë. Funksioni i tregut parësor është
financimi i shoqërisë emetuese të titujve e cila përfiton vetëm në rastin kur titujt emetohen për
herë të parë në tregun parësor.
Ndërsa në tregun dytësor, rishiten titujt e emetuar më parë dhe që janë në qarkullim në
tregun primar. Në thelb, çdo titull lind në radhë të parë në tregun parësor dhe më pas kuotohet
në tregun financiar dytësor, që ka si qëllim tregtimin e titujve që ekzistojnë në treg dhe që
janë hedhur më parë në qarkullim, deri në momentin e skadencës së kohëzgjatjes së tyre.
Shitblerja e instrumenteve financiarë në tregun dytësor, është kalimi i pronësisë së titujve të
emetuar më parë, por që nuk përbën një rritje të re të kapitalit të shoqërisë emetuese. Kur
blihen tituj në tregun dytësor, kush i shet titujt merr në këmbim para, por shoqëria emetuese e
titujve nuk përfiton likuide të reja financiare. Në tregun dytësor, përcaktohet tërësia e
negocimeve që do të kryhen mbi instrumentet financiarë që janë tashmë në qarkullim me
qëllim shitjen e tyre kundrejt publikut të gjerë apo kursimtarëve. Në këtë mënyrë tregu
financiar dytësor lehtëson investimin dhe tërheqjen e instrumenteve financiarë nga ana e
kursimtarëve duke favorizuar likuiditetin.
Emetimi i titujve financiarë në tregun parësor mund të bëhet me anë të zmadhimit të
kapitalit të shoqërisë, me teknikat e ankandit si dhe me anë të kreditimit nga ana e
ndërmjetësve financiarë që mundësojë hedhjen në treg të titujve të emetuar nga shoqëria.
Gjithashtu, emetimi i titujve në tregun parësor bëhet duke pasur në konsideratë llojin dhe
karakteristikat e titullit që emeton shoqëria. Ndërsa, tregu dytësor do të konfigurohet në varësi
të tipologjisë së kontratave dhe të instrumenteve financiarë të negociuar. Për këtë arsye,
dimensionet e tregut financiar dytësor janë shumë më të mëdha se dimensionet e tregut
financiar parësor. Teorikisht, tregu financiar parësor funksionon si i kundërt i tregut financiar
dytësor, por kanë si objekt transaksionet mbi të njëjtat produkte financiare, dhe për këtë arsye,
tregtimi i titujve në tregun parësor varet drejtpërsëdrejti nga likuiditeti që mblidhet në tregun
dytësor203.
b) Tregjet monetare dhe tregjet e titujve financiarë
Tregu financiar është vendi ku shkëmbehen instrumentet financiarë. Shkëmbimi
presupozon përcaktimin e çmimit për secilin titull që fiksohet nga mekanizmat e kërkesë-
ofertës. Në bazë të mekanizmit të shkëmbimit, tregjet mund të klasifikohen në tregje
monetare që si rregull i referohet transaksioneve me instrumente financiarë afat shkurtër dhe
në tregjet e titujve financiarë204. Në tregjet monetare zakonisht tregtohen kreditë ndërbankare,
kreditë afatshkurtra drejt shoqërive tregtare, transaksionet me likuiditet, etj. Operatorët
ekonomikë të tregut monetar janë nga njëra anë kursimtarët, që destinojnë një pjesë të të
ardhurave të tyre për kursim dhe jo për konsum, dhe nga ana tjetër investitorët institucionalë.
Në tregun monetar, shkëmbimi ndërmjet kursimtarëve nuk është i drejtpërdrejtë, por kryhet
me ndërmjetësimin e bankave.
Derregullimi financiar ka rritur hapjen e sistemit të tregjeve financiare duke e reduktuar
pushtetin e ndërmjetësimit bankar. Në ditët e sotme, një gamë e gjerë e shërbimeve financiare
kryhet drejtpërdrejtë nga operatorët që veprojnë në tregun financiar, duke e bërë të vështirë
dallimin ndërmjet bankave tregtare që operojnë në ndërmjetësimin afatshkurtër dhe bankave
të investimeve që operojnë në tregtimin e titujve afatgjatë. Tregu monetar ndërvepron me
203 F. Consulich, La Giustizia e il Mercato. Miti e Realtà di una tutela penale dell’investimento immobiliare,
Giuffrè ed., 2010, f. 98. 204 Tregtimi i titujve monetarë zakonisht përmbyllet brenda një kohëzgjatje që maksimalisht përfundon brenda
12 muajve.
60
tregjet e titujve financiarë (aksionarë, obligacionarë, të shkëmbimeve dhe të taksave të
interesit) për vetë faktin se monedha përfaqëson një likuiditet që shitet mjaft lehtë205.
c) Tregje cash dhe tregjet e derivuara
Tregu cash është tregu financiar ku negociohen instrumentet financiarë bazë (aksionet,
obligacionet, etj.) ndërsa në tregun e derivuar negociohen instrumentet financiarë vlera e të
cilave është e derivuar nga një instrument financiar bazë, që janë future, opsionet etj. Kriteri
dallues ka të bëjë me natyrën e titullit të negociuar. Në tregun cash, titujt shkëmbehen me
para, ndërsa në tregun e derivuar shkëmbimi i titujve kushtëzohet nga negocimi dhe tregtimi i
titujve bazë206. Në tregun cash, zakonisht transaksionet rregullohen në një afat kohor shumë të
shkurtër si rregull jo më shumë se 72 orë. Sa më eficient të jetë tregu cash, aq më shumë
pakësohet mundësia e mosfunksionimit të tij. Ky është një aspekt i rëndësishëm i këtij tregu
pasi, blerësi i titullit mund të rrezikojë që të mos marrë në dorëzim titullin, sikundër shitësi i
titullit të mos marrë në dorëzim vlerën monetare të negociuar. Për këtë arsye, sa më shumë të
shkurtohet afati aq më shumë zvogëlohet mundësia e mospërmbushjes nga pala tjetër207.
d) Tregje me pakicë dhe tregje me shumicë
Dallimi ndërmjet tregut me pakicë dhe tregjeve me shumicë bazohet tek vëllimi i
transaksioneve që tregtohen si dhe procedurat e tregtimit që duhet të respektohen. Gjithashtu
dallojnë edhe për ndërmjetësit financiarë që operojnë në këto tregje.
e) Tregjet me ankand dhe tregjet market making
Dallimi ndërmjet këtyre tregjeve i referohet vetëm aspekteve funksionale të negocimit të
titujve në tregun financiar jo-bankar dhe çmimit që zbatohet në treg. Në rastin e negocimit të
titujve nëpërmjet ankandit, pricing mbi titullin është rezultat i një procesi over driven në bazë
të cilit fluksi i urdhrave për blerjen e titujve krahasohet me të dhëna paraprake të çmimit, të
dhëna nga vetë operatorët e tregut. Në këtë rast, çmimi i titujve është rezultati i takimit të
ofertave për blerjen apo për shitjen e produkteve financiare dhe mundet të variojë nga çmimi
në hapje të tregut financiar dhe çmimit në mbyllje të ankandit. Ndërsa, në tregjet market
making procesi i pricing zhvillohet në bazë të një procedure quoten driven që karakterizohet
për ekzistencën e ndërmjetësve financiarë (zakonisht dealer) që luajnë një rol në kuotimin e
titujve. Në këtë rast, çmimi përcaktohet nga ndërmjetësit financiarë që publikojnë propozimet
për çmimin si dhe sasinë që janë të gatshëm të shesin dhe gjithkush që dëshiron të kontraktojë
duhet të respektojë këtë çmim pavarësisht sasisë që është i gatshëm të blejë208.
f) Tregjet fizike dhe tregjet elektronike
Tregu në kuptimi më të gjerë të tij është vendi fizik ku operatorët e tregut takohen dhe
shkëmbejnë instrumentet financiarë. Në rastin e tregut fizik, që identifikohet me tregun e të
thirrurave operatorët i shesin titujt financiare operatorëve të tjerë të pranishëm që janë të
gatshëm për t’i blerë. Me zhvillimin e strukturave elektronike, informacionet mbi
205 A. Palazzo, A. Sassi, Diritto Privato del Mercato, Istituto per gli Studi Economici e Giuridici Gioacchino
Saduto, 2007, f.517 206 R. Caparvi, Il mercato mobiliare italiano. Strutture e tendeze evolutive, f.15 207 E. Palombi, Il funzionamento del mercato finanziario. Identikit del sistema e analisi del suo ruolo nell’economia në http://www.academia.edu/ 2014, f. 12 208 M. C. Quirici, Il mercato mobiliare. L'evoluzione strutturale e normativa, Ed. fracoangeli, 2010, f. 12
61
instrumentet financiarë, kuotimet dhe urdhëresat për të shitur apo për të blerë aktualisht bëhen
në tregun elektronik.
g) Tregje të rregulluara dhe tregje të parregulluara (OTC)209
Tregjet financiare duhet të përmbushin një funksion të dyfishtë, nga njëra anë duhet të
shpërndajnë në mënyrë eficiente kapitalin dhe nga ana tjetër duhet të shpërndajnë rrezikun në
situata të karakterizuara nga pasiguria. Për këtë arsye, është e nevojshme krijimi i një
infrastrukture të përshtatshme për të favorizuar mirëfunksionimin e tregjeve financiare. Një
sistem financiar efikas duhet të përballojë kosto sa më të ulëta dhe tregje të kompletuara që
ofrojnë për operatorët e tij, jo vetëm një gamë të gjerë kontratash por edhe informacionin e
nevojshëm për të zgjedhur kontratën më të përshtatshme. Në këtë kontekst rregullimi dhe
kontrolli që ushtrohet mbi tregjet financiare është kriteri referues për të kualifikuar një treg të
rregulluar apo të parregulluar210.
Tregjet e rregulluara përveç vetë-rregullimit i nënshtrohet dhe një kontrolli të jashtëm që
mbikëqyr aktivitetin e tyre, ky kontroll mund të ushtrohet nga një subjekt privat ose publik.
Operatorët që dëshirojnë të negociojnë titujt e tyre financiarë në tregjet e rregulluara duhet të
pajisen me licencat e nevojshme si dhe duhet t’i nënshtrohen rregullave të caktuara përsa i
përket modaliteteve të shkëmbimit të instrumenteve financiarë. Ndërsa tregjet e pa rregulluara
over the counter janë të karakterizuara nga mungesa e kontratave të standardizuara, shitësit
dhe blerësit i negociojnë kontratat e tyre lirisht, pa formalitete, nëpërmjet telefonit ose në
rrugë elektronike. Në këto tregje nuk kërkohet përmbushja e kritereve profesionalë dhe
operatorët ekonomikë nuk i nënshtrohen të njëjtave rregullave sikurse në tregjet e rregulluara.
I vetmi parim mbi të cilin bazohen tregjet e pa rregulluara, është parimi i takimit të kërkesës
me ofertën, kjo është dhe arsyeja pse vlera e titujve të tregtuara në këto tregje, është
gjithmonë e ndryshueshme dhe rrezikshmëria më e madhe.
Tipologjia e instrumenteve financiarë, modalitetet e negocimit të tyre në tregjet e
rregulluara është e përcaktuar nga rregulla standarde. Në tregjet e rregulluara, autoriteti që
mbikëqyr tregun përcaktojnë karakteristikat që duhet të ketë një instrument financiar për t’u
negociuar, si afatin kohor për negocimin, vlerën e tij, aktivitetin që përfaqëson instrument i
financiar, modaliteti e likuidimi etj. Për këtë arsye, në tregjet e rregulluara tregtohen titujt të
standardizuar. Ndërsa në tregjet e parregulluara OTC, instrumentet financiare jo gjithmonë
janë të standardizuar dhe negociatat mbi titujt përmbyllen nga operatorët e tregut në bazë të
marrëveshjeve bilaterale211.
2. Shërbimet financiare dhe operatorët ekonomikë që i ofrojnë këto shërbime
Shërbimet financiare janë aktivitete të ofruara nga subjekte të specializuara të cilat marrin
përsipër të investojnë në mënyra të ndryshme kursimet e mbledhura pranë publikut të gjerë.
Investimi i kursimeve nëpërmjet shërbimeve financiare është një operacion i ndërlikuar, për të
cilin kursimtarët nuk zotërojnë njohuritë teknike të nevojshme për të investuar në mënyrë të
pavarur. Për këtë arsye, ata i drejtohen ndërmjetësve financiarë, të cilët zotërojnë aftësitë
profesionale për të operuar në tregun financiar jo bankar. Të gjitha shërbimet e investimeve
209 Përsa i përket origjinës së emrit, një ndër opinionet më të akredituara i referohet traditës së Bursës së Çikagos,
që kishte në qendër të tregut një orë të madhe. Mbasi mbyllej tregu, operatorët që dëshironin të vazhdonin
negociatat në mënyrë informale shkonin në një sallë sipër orës në http://understandingthemarket.com 210 D. Aversa, M. Alpigiani, Disciplina giuridica dei derivati, ed. Le Fonti, 2009, Milano, f. 124. 211 P. Santoro, Manuale di contabilità e finanza pubblica, Maggioli ed., 2013, VI., f.504.
62
kanë si objekt të tyre negocimin me titujt financiarë212. Për vetë karakteristikat e këtyre
subjekteve dhe për natyrën e shërbimeve të ofruara prej tyre, ata i nënshtrohen kontrollit të
detajuar nga ana e autoriteteve mbikëqyrëse të tregjeve financiare.
Në legjislacionin europian, ndërmjetësit financiarë dhe shërbimet e ofruara prej tyre gjejnë
një rregullim specifik në Direktivën Mifid I dhe Mifid II213.
Janë shërbime financiare ato veprime që kanë për objekt kryerjen e veprimeve të
mëposhtme me titujt financiarë214:
i. negocimi për veten. Ndërmjetësi financiar, me kërkesë të klientit, i shet këtij të
fundit instrumente financiarë në pronësi të tij, ose blen drejtpërsëdrejti nga klienti
titujt e zotëruar prej tij. Shit-blerja e instrumenteve financiarë për veten nëpërmjet
ofertës drejtuar publikut të gjerë bëhet me qëllim realizimin e një fitimi nga
diferenca ndërmjet shitjes dhe blerjes; ii. negocim për të tretët. Në këtë rast aktiviteti i shitblerjes së titujve financiarë bëhet
me kërkesë të të tretëve në interes të tyre. Kjo veprimtari kryhet nëpërmjet
kontratave të porosisë etj;
iii. hedhje në treg të titujve financiarë të emetuar rishtazi apo të emetuar për herë të
parë; Ndërmjetësi financiar mund të marrë përsipër shpërndarjen e instrumenteve
financiarë pranë investitorëve, ose mund të vendosë t’i blejë/shesë vetë të gjithë
instrumentet financiarë duke marrë përsipër rrezikun e mos shitjes së tyre, ose në
alternativë, mund të garantojë, për një afat kohor të caktuar, emetuesin e titujve
financiarë, për shpërndarjen apo blerjen e instrumenteve financiarë të emetuar nga
shoqëria dhe ende të pashpërndarë pranë publikut të gjerë;
iv. administrimi në bazë individuale të portofoleve të investimeve për interes të të
tretëve. Me anë të këtij shërbimi financiar, klienti ngarkon ndërmjetësin financiar të
administrojë të gjithë, apo një pjesë, të pasurisë së klientit në instrumente
financiarë. Në këtë rast, është vetë ndërmjetësi financiar që vendos modalitetet dhe
karakteristikat e titujve që do të blejë apo do shesë;
v. pranimi dhe transferimi i porosive mbi titujt financiarë. Në këtë rast, shërbimi i
ndërmjetësit financiarë që ka marrë një urdhër nga klienti për të blerë apo për të
shitur, ia transmeton këtë urdhër për ekzekutim, ndërmjetësve të tjerë financiarë;
vi. administrimin e sistemeve multilaterale të negocimit të titujve, Multilateral Trading
Facility, MTF. MTF janë sisteme multilaterale të informatizuar të ngjashme me
tregjet e rregulluara, të cilat vihen në jetë nga një shoqëri investimesh apo nga një
administrues i tregut të rregulluar, në të cilin mund të negociohen edhe titujt
financiar jo të kuotuar. Sistemi multilateral i negocimit të titujve është një treg i
hapur për një numër të pacaktuar operatorësh ekonomikë.
vii. konsulencë në fushën e investimit. Ndërmjetësit financiarë këshillojnë klientin për
një ose më shumë transaksione që lidhen me një instrument të veçantë financiar.
Tipar i këtij shërbimi ka të bëjë me faktin se këshilla ose rekomandimi jepet duke
pasur parasysh karakteristikat e klientit dhe i përshtatet nevojave të tij;
Në vendin tonë, neni 42 i ligjit ‘Për titujt’, përcakton gamën e shërbimeve financiare që
mund të ofrohen. Lista e shërbimeve financiare të përcaktuara në nenin 42 të ligjit ‘Për titujt’,
212 Termi ‘tituj financiarë’ përfshin aksionet, obligacionet, obligacionet qeveritare, aksionet e fondit të
përbashkëta, kontratat dhe derivatet, etj, për më shumë shih A. Malltezi, Rystemaj J., Pelinku A., Aspekte të së
drejtës së biznesit në Shqipëri, Mediaprint, 2013, f. 38 e në vijim. 213 Direktiva 2004/39/BE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit të datës 21 prill 2004, dhe Direktiva
2014/65/BE e Parlamentit Europian dhe e Këshillit të datës 15 maj 2014, që i referohet tregjeve dhe
instrumenteve financiarë, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:32004L0039;http://eur-
lex.europa.eu/legal-content/IT/TXT/?uri=celex:32014L0065 214 http://www.consob.it/main/trasversale/risparmiatori/investor/servizi/servizi_consob/servizi.html
63
nuk është një listë shteruese, pasi AMF ka diskrecion për të përcaktuar se cilat operacione apo
veprime juridike me titujt, përveç atyre shprehimisht të përcaktuara nga ligji, përbëjnë
shërbime financiare. Shërbimet financiare të rregulluara në legjislacionin shqiptar janë:
i. Blerja dhe shitja e titujve me porosi të klientit;
ii. Blerja dhe shitja e titujve në emër ose për llogari të vet;
iii. Administrimi i portofolit të titujve në emër të një klienti që është pronar i
portofolit;
iv. Veprimtaria e zakonshme e agjentit emetues, ku përfshihen organizimi, përgatitja
dhe zbatimi i nënshkrimit e i pagesës së titujve si dhe ushtrimi i veprimtarive të
tjera për emetuesin për emetimin e titujve, përgatitja për regjistrimin e titujve në
një bursë dhe treg publik të rregulluar, duke përfshirë edhe hartimin e kërkesës
për regjistrim, në emër të emetuesit;
v. Financimi i një emetimi, ku përfshihen organizimi, përgatitja dhe zbatimi i
emetimit të titujve për emetuesin dhe nënshkrimi e pagesa e lidhur me të e të gjithë
titujve ose vetëm e atyre të panënshkruar, për shitje të mëtejshme investuesve të
mundshëm;
vi. Veprimtaria e këshillimit për investime në tituj;
vii. Veprimtaritë e lidhura me kleringun, shlyerjen, kujdestarinë dhe regjistrimin e
titujve;
viii. Dhurimi, shkëmbimi dhe dhënia hua e titujve;
ix. Shitja me qëllim riblerje e titujve dhe/ose anasjelltas;
Me vendimin nr. 160, datë 21.11.2012, bordi i AMF-së miratoi Rregulloren ‘Për kushtet e
organizimit dhe funksionimit të platformës shumëpalëshe të tregtimit –MTF’. Sipas kësaj
rregulloreje, shoqëritë komisionere dhe bankat si shoqëri komisionere të licencuara nga
Autoriteti, mund të vënë në funksionim platformën MTF nëse kanë një kapital jo më të vogël
se 75.000.000 lekë, sipas përcaktimit të bërë në nenin 52, paragrafi 3 i ligjit ‘Për titujt’. Ky
vendim është një hap i rëndësishëm i ndërmarrë nga AMF-ja për përafrimin e legjislacionit
tonë me atë europian215.
2.1. Subjektet që ofrojnë shërbime financiare. Ndërmjetësit financiarë
Transferimi i mjeteve financiare nga një sektor në tjetrin, nga një subjekt në surplus
financiar kundrejt një subjekti tjetër në deficit financiar mund të realizohet drejtpërsëdrejti ose
nëpërmjet ndërhyrjes së një ndërmjetësi financiar. Ndërmjetësimi është i drejtpërdrejtë, kur
ofertuesit e instrumenteve financiare takohen me kërkuesit e këtyre titujve, nëpërmjet
ndërhyrjes së një ndërmjetësi, që lehtëson kontaktin ndërmjet palëve, për shembull duke
favorizuar shpërndarjen e titujve financiarë në treg. Në këtë rast, ndërmjetësuesi përfiton një
komision për shërbimin e ofruar, por nuk financon emetuesin e titujve financiarë që ka nevojë
për likuiditet. Ndërmjetësimi është indirekt, kur ndërmjetësuesi përveçse lehtëson takimin e
ofertuesit me kërkuesin, ofron edhe nga resurset e tija, të mbledhura pranë subjekteve në
surplus financiar, duke zgjedhur se kujt t’ia destinojë këto resurse ndër subjektet në deficit
financiar. Në këtë rast ndërmjetësuesi, duke qenë se ofron edhe një shërbim kreditimi, merr
përsipër një rrezik më të lartë për vetë natyrën e ndërmjetësimit të ofruar. Ndërmjetësuesi
financiar, në këtë rast duhet të mbledhë mjetet financiare të cilat do t’i ofrojë subjektit në
deficit financiar duke përballuar koston në lidhje me skadencën e titujve dhe kushteve të tjera
të tregut, ku këto tituj emetohen. Më pas, shpërndarja e mjeteve financiare kundrejt subjektit
në deficit financiar do të kryhet mbasi ndërmjetësuesi financiar ka përcaktuar shpërblimin e
215 Për më shumë mbi këtë platformë negocimi shih paragrafin 2.2.1 të kapitullit të dytë.
64
përshtatshëm në funksion të skadencës së financimit, dhe të aftësive të subjektit përfitues të
mjeteve financiare për të kthyer në kohë financimin e marrë216.
Forma e parë e ndërmjetësit financiar përfaqësohet nga agjenti i bursës, i cili është një
subjekt që duhet të përmbushë urdhrat e klientëve të tij, por nuk mund të negociojë për
interesin e tij. Më pas në tregjet e bursës pranë agjentit u shtuan dhe ndërmjetës të tjerë me
karakteristika më komplekse, siç janë broker-at, dealers-at, etj.
a) Brokeri
Brokeri, është subjekti që merr për sipër t’i gjejë një palë kontraktore subjektit në deficit
financiar apo në surplus financiar, kundrejt pagesës së një komisioni. Brokeri për nga
karakteristikat i afrohet agjentit të bursës, por dallon nga ky i fundit nga pikëpamja juridike
për faktin se ai lidh me klientin një kontratë të vazhdueshme agjencie dhe ka si objektiv
vënien në kontakt të blerësve të mundshëm me shitës të mundshëm por, pa negociuar për
veten. Pavarësisht ndërhyrjes së brokerit, subjekti i interesuar për të negociuar nuk është i
sigurt se mund të gjejë kundërpalën kontraktuese, që t’i përgjigjet kërkesës së tij për shitje apo
për blerje të titujve, duke qenë se dhe vetë brokeri nuk mund të garantojë arritjen e
marrëveshjes ndërmjet palëve. Për pasojë, investitori, edhe pse kontakton një broker nuk është
i sigurt në gjetjen e kundërpalës tjetër, sikurse edhe brokeri nuk është i sigurt që do të
përfitojë komisionin pasi nuk ka sigurinë që do të përmbyllë marrëveshjen.
Duke qenë se brokeri e përfiton komisionin vetëm në shkëmbimin efektiv të instrumenteve
financiare, brokeri ka interes që të operojë vetëm në tregje ku vëllimi i shkëmbimeve të
realizuara është i kënaqshëm, struktura organizative dhe modalitet operuese të tregut
mundësojnë kontraktimin në kohën më të shkurtër të mundshme. Në këtë mënyrë, brokerat do
jenë në gjendje për të realizuar një fluks ndërmjetësimesh që janë në gjendje të justifikojnë
përfitimin ekonomik të tij. Gjithashtu është e kuptueshme që edhe investitori është i interesuar
që të përfitojë nga shërbimet e një brokeri në kushtet e mësipërme pasi kostot e shërbimit të
ofruar do të ishin më të ulëta217.
b) Dealeri
Dealeri, ndryshe nga brokeri është një ndërmjetës financiar që hyn në negociata për të
negociuar për veten e tij. Për këtë arsye, dealeri është një ndërmjetës që vendoset si një
kundërpalë e drejtpërdrejtë e atij që dëshiron të blejë apo të shesë instrumente financiarë duke
nxjerrë nga pasiguria klientin në lidhje me ekzekutimin e urdhrit të tij. Duke qenë se dealeri
është një operator që i blen titujt për veten e tij me qëllim rishitjen e tyre më pas tek klientela,
ai negocion drejtpërsëdrejti me klientelën pa qenë nevoja e gjetjes së një kundërpale për të
përfunduar kontratën. Dealeri për çdo titull kuoton dy çmime, atë të blerjes dhe atë të shitjes
së titujve dhe fitimi i tij del nga diferenca midis këtyre dy çmimeve. Nga njëra anë, dealer-i i
ofron klientit çmimin më të ulët për blerjen e instrumenteve financiarë, dhe nga ana tjetër
kërkon çmimin më të lartë për shitjen e tyre. Diferenca ndërmjet dy çmimeve atij të blerjes së
instrumenteve financiarë dhe atij të shitjes përbën shpërblimin për rrezikun që dealeri merr
përsipër në negocimin qoftë në blerje, qoftë në shitje të instrumenteve financiarë. Për ta bërë
këtë, dealeri duhet të krijojë një grup instrumentesh financiare nga e cila të tërheqë titujt që i
nevojiten për t’ia shitur klientit, si dhe duhet të jetë i kujdesshëm që të ketë likuiditetin e
nevojshëm për të përballuar blerjen e titujve për të cilat klienti ka nevojë. Karakteristika e
216 E. Scanella, La catena del valore dell’intermediazione creditizia nell’economia delle imprese bancarie,
FrancoAngeli, 2011, Milano, Itali, f. 23 e në vazhdim. 217 R. Caparvi, Il mercato mobiliare italiano. Strutture e tendenze evolutive,ed. Francoangeli, Milano, 2003, f.
811 e në vazhdim.
65
dealer-it lidhet me faktin që ai i jep bursës likuiditete, pra lehtëson dhe zbut luhatjet e
çmimeve të shkëmbimit të titujve. Ndryshe nga brokerat, që mundësojnë vetëm takimin midis
shitësve të mundshëm me blerësit e mundshëm, dealer-ët i blejnë titujt nga shitësit dhe ua
shesin blerësve. Kryesisht, dealer-at janë grupime shoqërish aksionare, edhe pse nuk mungon
dhe prezenca e personave fizikë218. Si rregull, në një treg dealer-ash, çmimet referuese të
instrumenteve financiarë përcaktohen në konkurrencë ndërmjet tyre dhe kjo i jep mundësi
investitorit që të negociojë menjëherë instrumentet financiar. Por, për ta bërë këtë klienti
duhet të jetë i mirinformuar mbi çmimet e instrumenteve financiarë të ofruara nga dealer-at e
ndryshëm. Kjo është më e lehtë për klientin kur negocion në tregjet e informatizuar, pasi
krahasimi i çmimeve të ofruara bëhet në kohë reale si dhe mund të parashikohen të gjitha
luhatjet e çmimit219. Pranë dealer-it, shpesh herë gjejmë edhe një tjetër ndërmjetës financiar
market maker, (krijues tregu) të cilit i besohet detyra e garantimit në mënyrë të vazhdueshme
të negocimit të disa instrumenteve financiarë të caktuar. Dealeri, mund të vendosë të pezullojë
për një kohë të caktuar negociatat, dhe të mos ekspozojë çmimet e blerjes dhe të shitjes së
titujve financiarë. Në të kundërt, market maker është i detyruar të ekspozojë në vijimësi
çmimet e blerjes dhe të shitjes së titujve financiarë. Pezullimi i aktivitetit të market maker
mund të ndodhë vetëm në raste specifike dhe shprehimisht të parashikuara220.
2.1.1. Subjektet që ofrojnë shërbime financiare në tregun europian. Shoqëritë e
investimit
Ofrimi i shërbimeve të investimit në tregun europian bëhet nga shoqëritë e investimeve, që
janë subjekte të specializuara dhe të licencuara nga autoritetet mbikëqyrëse të tregut financiar
të shteteve anëtare të BE-së. Shoqëritë e investimeve, për natyrën dhe llojin e aktivitetit që
ushtrojnë, krijojnë një marrëdhënie besimi me klientët e tyre dhe janë rregulluar fillimisht me
direktivat nr. 93/6/CEE dhe nr. 93/22/CEE. Ligjvënësi europian me këto direktiva kërkonte të
krijonte një kuadër ligjor specifik, për sektorin financiar jo bankar me qëllim rritjen e
eficencës së tregjeve nga njëra anë, dhe mbrojtjen e investitorëve që operonin në këto tregje
nga ana tjetër221. Në termin ‘shoqëri investimesh’, përfshihen një sërë subjektesh, sikurse
mund të jenë shoqëritë e ndërmjetësimit të titujve financiarë, shoqëritë administruese të
kursimeve, bankat që ofrojnë shërbime financiare, agjentët e këmbimit, etj.
Aktualisht, shoqëritë e investimeve rregullohen në nenin 4, paragrafi 1 i Direktivës
2004/39/BE (Direktiva Mifid I). Sipas kësaj dispozite, shoqëri investimesh është çdo person
juridik që si aktivitet të tij të zakonshëm ka ofrimin e një apo më shumë shërbimeve
financiare për të tretët dhe kryerjen e një apo më shumë shërbimeve financiare në mënyrë
profesionale. Kjo dispozitë i mundëson shteteve anëtare të BE-së që të përfshijnë në
konceptin e shoqërive të investimeve edhe sipërmarrje të tjera që nuk janë persona juridikë
me kushtin që: statusi i tyre juridik t’i garantojë të tretëve një nivel mbrojtjeje të njëjtë me atë
të personave juridikë dhe të jenë subjekte të mbikëqyrjes së përshtatshme për aktivitetin e
tyre. Kur një person fizik ofron shërbime që përfshijnë mbajtjen e fondeve ose të titujve
financiarë për palët e treta, mund të konsiderohet si një shoqëri investimesh për qëllimet e
kësaj direktive vetëm nëse, konform kërkesave të kësaj direktive dhe Direktivës 93/6/CEE,
përmbush karakteristikat e mëposhtme:
218 Idem. 219 Tregu më i madh i dealer-ave që tregtojnë aksione është tregu amerikan NASDAQ. Shih L. Ball, Money,
Banking and Financial Markets, second ed., Sh.B.A, 2011, f. 131 220 D. Aversa, M. Apigliani, Disciplina Giuridica dei derivati, ed. Le Fonti, 2009, Milano, f. 134 221 G. F. Campobasso, Diritto Commerciale. Contratti, titoli di credito, Procedure Concorsuali, Utet, ed. 3,
2011, Torino, f.164
66
a) të drejtat e pronësisë së të tretëve mbi instrumentet financiarë dhe mbi fondet janë të
mbrojtura nga falimentimi i sipërmarrjes dhe të pronarëve të saj, nga sekuestrimi, nga
kompensimi dhe çdo veprim tjetër që mund të ndërmarrin kreditorët e sipërmarrjes
apo kreditorët e pronarit të saj;
b) sipërmarrja duhet të jetë subjekt i një kuadri ligjor që mundëson kontrollin dhe
auditimin e saj;
c) llogaritë vjetore duhet të auditohen nga një ose më shumë persona të autorizuar, sipas
ligjit kombëtar të shtetit anëtar ku operon shoqëria;
d) kur sipërmarrja është në pronësi të një personi të vetëm, ky i fundit duhet të sigurojë
një mbrojtje të përshtatshme për investitorët në rast të mbylljes së aktiviteti të tij, për
shkak të vdekjes së tij, për paaftësi të tij apo ndonjë rast tjetër të ngjashëm;
Neni 2 i Direktivës Mifid I, përjashton nga ofrimi i shërbimeve të investimit: shoqëritë e
sigurimeve që për ofrimin e shërbimeve të tyre gjejnë rregullim specifik në direktivat nr.
73/239/CEE, nr. 2002/83/CE, nr. 64/225/CEE; shoqëritë që ofrojnë shërbime financiare vetëm
për shoqëritë mëma dhe për bijat e tyre; subjektet të cilat ofrojnë shërbime për investime në
mënyrë rastësore gjatë aktivitetit të tyre profesional dhe këto veprimtari rregullohen me ligje
ose rregulla specifike apo me anë të kodit të etikës që rregullojnë profesionin, e cila nuk
përjashton ofrimin e shërbimeve në fjalë; subjektet që nuk ofrojnë shërbime investimesh, apo
nuk ushtrojnë aktivitet të investimeve të ndryshme nga negocimi për veten, me përjashtim të
rastit që janë market-maker apo negociojnë për veten e tyre në mënyrë të organizuar, të
vazhdueshme jashtë tregjeve të rregulluara apo në një sistem multilateral të negocimit, duke
ofruar një sistem të aksesueshëm për të tretët; personat që ofrojnë shërbime investimi që kanë
për objekt ekskluziv vetëm administrimin e sistemeve të pjesëmarrjes së punëmarrësve;
anëtarët e sistemit europian të bankave qendrore dhe organizma të tjerë që ushtrojnë
funksione të administrimit të borxhit publik; organizmat e sipërmarrjes së investimeve
kolektive dhe fonde pensionesh që janë të harmonizuar ose jo në nivel komunitar, sikurse
subjektet depozitarë dhe drejtuesit e këtyre organizmave; personat që negociojnë instrumente
financiarë për llogari të tyre apo ofrojnë shërbime investimesh në instrumente të derivuar,
ofrojnë shërbime konsulence në fushën e investimeve gjatë ushtrimit të një aktiviteti tjetër
profesional me kusht që ky aktivitet të mos shpërblehet; personat, biznesi kryesor i të cilëve
është negocimi për llogari të vet të mallra dhe/ose mallrave të derivuara. Ky përjashtim nuk
zbatohet kur personat që negociojnë për llogari të tyre mallra dhe/ose derivateve të mallrave,
janë pjesë e një grupi, aktiviteti kryesor i të cilit është ofrimi i shërbimeve të tjera të
investimit, të përcaktuara në këtë Direktivë ose shërbimet bankare në Direktivën 2000/12/EC
mallrave të derivuara; sipërmarrjeve që ofrojnë shërbime dhe ose ushtrojnë aktivitetin e
investimeve e që përqendrohet kryesisht në negocimin për llogari të vet në tregjet e
kontratave financiare future, opsion apo në tregje të instrumenteve të derivuar apo negociojnë
dhe fiksojnë çmimet për llogari të anëtarëve të tjerë të te njëjta tregjeve dhe janë të garantuar
nga anëtarët që janë pjesë e organizmit të kompensimit të tregjeve, kur përgjegjësia e
përfundimit të kontratave të kontraktuara u takon anëtarëve që janë pjesëmarrës në
kompensimin e të njëjta tregjeve.
2.1.2. Subjektet që ofrojnë shërbime financiare në tregun financiar jo bankar shqiptar
Neni 43 i ligjit ‘Për titujt’, përcakton se të drejtën për të ushtruar shërbime financiare, me
përjashtim të veprimtarive të lidhura me kujdestarinë e titujve, mund të kryhet vetëm nga
shoqëritë komisionere ose nga bankat e nivelit të dytë, të licencuara nga AMF-ja për këtë
qëllim. Shoqëritë komisionere janë shoqëri aksionare të rregulluara sipas kuptimit të ligjit nr.
67
9901/2008 ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, i ndryshuar. Neni 43 i ligjit ‘Për titujt’
përcakton se aksionet e një shoqërie komisionere paguhen në të holla dhe shlyhen tërësisht
përpara se shoqëria të fitojë personalitetin juridik. Bankat që veprojnë si shoqëri komisionere,
përveç rregullave të përcaktuara nga legjislacioni bankar222 janë të detyruara të zbatojnë
përcaktimet e ligjit ‘Për titujt’. Kjo dispozitë përcakton se shërbimet financiare të ofruara nga
shoqëritë komisionere që janë banka, organizohen të shkëputura nga veprimtaritë e tjera
bankare, për sa i takon strukturës, organizimit dhe mbajtjes së kontabilitetit. Gjithashtu, neni
46 i ligjit ‘Për titujt’, kufizon pjesëmarrjen në shoqëritë komisionere të bankave, të cilat mund
të zotërojnë aksione vetëm në një shoqëri komisionere. Shoqëritë komisionere mund të
kryejnë transaksione me titujt, vetëm nëse kanë punësuar të paktën një komisioner burse me
kohë të plotë223, apo mund të ofrojë shërbime të këshillimit të investimeve224, vetëm nëse ka
punësuar të paktën një këshilltar investimesh me kohë të plotë225.
2.2. Kapitali i shoqërive të investimeve një krahasim ndërmjet legjislacionit europian
dhe atij shqiptar
Shoqëritë e investimeve që nuk negociojnë në instrumente financiarë për llogari të tyre dhe
nuk angazhohen në mënyrë përfundimtare në blerjen e instrumenteve financiarë por mbajnë
para dhe/ose tituj financiarë për klientët duhet të kenë një kapital fillestar prej 125.000 Euro.
Këto shoqëri duhet të ofrojnë një nga shërbimet e mëposhtme: a) mbledhjen dhe transmetimin
e urdhrave të investitorëve për instrumentet financiare; b) ekzekutimin e urdhrave të
investitorëve mbi instrumentet financiarë; c) administrimin e portofoleve të investimeve
individuale të investimeve në instrumentet financiarë226.
Autoritetet kompetente mund të autorizojnë shoqëritë e investimeve që të zbatojnë urdhrat
e investitorëve mbi instrumentet financiarë, që të mbajnë edhe për llogari të tyre instrumente
financiarë të ngjashëm me kushtin që: a) shoqëria të ndodhet në pamundësi për të garantuar
mbulimin e plotë të urdhrave të marra; b) vlera totale e tregut për mbajtjen e instrumenteve
financiarë për vete të mos kalojë 15% të kapitalit fillestar të shoqërisë dhe shoqëria të
plotësojë kushtet e përcaktuara për mbulimin e rreziqeve sipas nenit 18 dhe 20 dhe
monitorimin e rreziqeve sipas nenit 28 të Direktivës 2006/49/BE të Parlamentit Europian dhe
të Këshillit të 14 qershorit 2006227. Shtetet anëtare kanë të drejtë që të ulin kapitalin e
regjistruar të shoqërisë deri në vlerën 50.000 Euro nëse shoqëria e investimit nuk është e
autorizuar që të mbajë para apo tituj në emër të klientelës, të negociojë për llogari të saj dhe të
angazhohet në mënyrë të parevokueshme në blerjen e titujve228.
Shoqëritë e investimeve, që në aktivitetin e tyre të zakonshëm ofrojnë një apo disa
shërbime financiare për të tretët dhe ushtrojnë një apo disa shërbime financiare në mënyrë
222 Ligjit nr. 9662 datë 18.12.2006 ‘Për Bankat në Republikën e Shqipërisë’, i ndryshuar me ligjin nr. 10481,
datë 17.11.2011. 223 Sipas nenit 58 i Ligjit ‘Për titujt’, Komisioneri i bursës është punonjësi i shoqërisë komisionere, i cili licencohet nga Autoriteti dhe është i autorizuar për tregtimin e titujve. Autoriteti mban një regjistër të
komisionerëve të licencuar të bursës. 224 Sipas nenit 59, i ligjit ‘Për titujt’, Këshilltarët e investimeve janë punonjës të shoqërive komisionere, të cilët
licencohen nga Autoriteti dhe autorizohen të japin këshilla për investime në tituj. Autoriteti mban një regjistër të
këshilltarëve të licencuar të investimeve. 225 Neni 62 i ligjit ‘Për titujt’. 226 Neni 12 i Direktivës Mifid, neni 3 i Direktivës 93/6/BE i shfuqizuar me nenin 5 të Direktivës 2006/49/BE të
Parlamentit Europian dhe të Këshillit të 14 qershorit 2006 Direktivë e shfuqizuar nga neni 163 e Direktivës 36 të
2013. 227 Direktivë e shfuqizuar nga neni 163 e Direktivës 36 të 2013. 228Idem
68
profesionale229 sipas përcaktimit të bërë nga neni 4 paragrafi i 1 i Direktivës 2004/39/BE
duhet të nënshkruajnë një kontratë sigurimi për përgjegjësinë civile profesionale për
mbulimin e rreziqeve. Kontrata e sigurimit duhet të garantojë të paktën vlerën e 1 milion Euro
për çdo kërkesë për dëmshpërblim ose të garantojë vlerën e 1.5 milion Euro në vit për shumën
totale të kërkesave për dëmshpërblim, ose në alternativë me sa më sipër, shoqëria e investimit
të ketë një kapital fillestar që të sigurojë mbulimin ekuivalent të dëmshpërblimeve të
sipërpërmendura. Ky është një rregull i vlefshëm për të gjitha shoqëritë e investimeve që
operojnë në tregun financiar jo bankar europian230.
Kur shoqëria e investimeve ofron shërbime aksesore231 sipas rregullave të përcaktuara në
nenin 4 paragrafi 3 i Direktivës Mifid, kapitali fillestari i shoqërisë duhet të jetë të paktën
25.000 Euro dhe duhet të nënshkruajë një kontratë garancie për përgjegjësinë civile
profesionale që të garantojë një dëmshpërblim prej të paktën 500.000 Euro për secilën kërkesë
për dëmshpërblim ose vlerën e 750.000 Euro në vit për totalin e kërkesave për dëmshpërblim.
Shoqëria mund të përcaktojë një kapital fillestar që është një kombinim i vlerës së kapitalit
fillestar dhe sigurimit profesional të dëmshpërblimit e që i korrespondon një niveli të
mbulimit të barazvlefshëm me vlerat e sipërpërmendura.
2.2.1. Kapitali i shoqërive komisionere sipas legjislacionit shqiptar
Neni 52 i ligjit ‘Për titujt’ përcakton se kapitali themeltar i shoqërisë komisionere nuk
mund të jetë më i vogël se 6 000 000 lekë nëse shoqëria ofron shërbimet financiare të
mëposhtme: 1. blen dhe shet tituj me porosi të klientit. 2. blen dhe shet tituj në emër ose për
llogari të vet. 3. administron portofolet e titujve në emër të një klienti që është pronar i
portofolit. 4. ushtron veprimtarinë e zakonshme të agjentit emetues, ku përfshihen organizimi,
përgatitja dhe zbatimi i nënshkrimit dhe i pagesës së titujve dhe ushtrimi i veprimtarive të
tjera për emetuesin për emetimin e titujve, përgatiten për regjistrimin e titujve në një bursë
dhe treg publik të rregulluar, duke përfshirë edhe hartimin e kërkesës për regjistrim, në emër
të emetuesit. 5. financon një emetim, ku përfshihen organizimi, përgatitja dhe zbatimi i
emetimit të titujve për emetuesin, dhe nënshkrimi i pagesa e lidhur me të e të gjithë titujve ose
vetëm e atyre të panënshkruar, për shitje të mëtejshme investuesve të mundshëm. 6. ushtron
veprimtarinë e këshillimit për investime në tituj.
Kjo dispozitë përcakton gjithashtu se kapitali themeltar i shoqërive aksionare, që kërkojnë
të pajisen me licencë nuk mund të jetë më i vogël se 15 000 000 lekë nëse shoqëria që kërkon
të licencohet do të ushtrojë veprimtarinë e mëposhtme: do blejë dhe do shesë tituj në emër ose
për llogari të vet; do administrojë portofole të titujve në emër të një klienti që është pronar i
229 Me përjashtim të shoqërive të kredimit, shoqërive lokale sipas pikës 20 të nenit 4; shoqëri që janë të
autorizuara të kryejnë ekskluzivisht shërbime të konsulencës në fushën e investimeve dhe/ose të transmetimin të
urdhrave të investimeve, në të dyja rastet pa mbajtur para apo tituj financiarë të klientëve të tyre dhe që për këtë
arsye nuk mund të gjenden në situata borxhi karshi këtyre të fundit. 230 Neni 67 i Direktivës Mifid. 231Sipas përcaktimeve të bëra në seksionin B të bashkangjiturit I të Direktivës Mifid shërbimet aksesore janë: (1) Dhënien me qira të kasetave të sigurimit dhe administrimin e instrumenteve financiare në emër të klientëve,
përfshirë kujdestarinë dhe administrimet e të ardhurave monetare/garancitë e dhëna me kolateral. (2) Dhënien e
kredive për investitorët për t'u mundësuar këtyre të fundit kryerjen e një transaksioni në një ose më shumë
instrumente financiare. (3) Këshillimin për operatorët ekonomikë mbi strukturimin e kapitalit, strategjitë
industriale dhe çështjet që kanë në fokusin e tyre këshillimin mbi riorganizimin e shoqërive tregtare; (4)
shërbimet e këmbimit valutor, ku këto janë të lidhura me ofrimin e shërbimeve të investimeve. (5) Studim në
fushën e investimeve dhe analizave financiare ose forma të tjera të rekomandimeve që kanë të bëjnë me
transaksionet në instrumente financiare. (6) Shërbime të lidhura me underwriting. (7) Shërbimet dhe aktivitetet e
investimeve, si dhe shërbimet ndihmëse të tipit të përfshira në Seksionin A ose B të Aneksit 1 në lidhje me
instrumentet derivative të listuara në Pjesën C, pikat (5), (6), (7) dhe ( 10), nëse është e lidhur në sigurimin e
shërbimeve investuese ose pajisje.
69
portofolit; do të dhurojë, shkëmbejë dhe do të japë hua tituj financiarë; do të shesë me qëllim
riblerjen e titujve financiarë ose anasjelltas. Nëse shoqëria që kërkon të pajiset me licencë do
të ofrojë shërbime financiare që kanë të bëjnë me financimin e një emetimi titujsh232 ose do të
ofrojë shërbimin e këshillimit të investimit në tituj sipas përcaktimeve të bëra në pikat 4 dhe 5
të nenit 42 të këtij ligjit, kapitali i saj nuk mund të jetë më i vogël se 75 000 000 lekë.
Me qëllim sigurimin e detyrimeve të veta ndaj kreditorëve, shoqëria komisionere
ekuilibron fondet e veta likuide me detyrimet. Shoqëria komisionere ka detyrimin që të paktën
një herë në muaj të informojë Autoritetin për llogaritjen e treguesit të fondeve likuide neto233.
2.3. Disa ndër aspektet kryesore të subjekteve që operojnë në tregun financiar jo
bankar
Shoqëritë e investimit që operojnë në tregun financiar jo bankar europian duhet të
licencohen nga autoriteti mbikëqyrës i vendit ku do të ushtrojë aktivitetin tregtar shoqëria.
Licenca e lëshuar nga një Autoritet kompetent është e vlefshme për të ushtruar aktivitetin
financiar në të gjithë territorin e BE-së, pa qenë nevoja për autorizime apo formalitete të tjera.
Secili nga shtetet anëtare të BE-së duhet të përcaktojnë se cilat aktivitete dhe cilat shërbime
mund të ofrohen në mënyrë profesionale nga shoqëritë e investimeve. Licenca e lëshuar nga
autoriteti kompetent duhet të përcaktojë në mënyrë të detajuar shërbimet dhe aktivitetet e
investimit që mund të ofrohen nga shoqëria. Licencimi nuk mund të jepet nëse shoqëria e
investimit do të ofrojë vetëm shërbime aksesore të shërbimeve të investimit234. Autoritetet
mbikëqyrëse të tregut nëpërmjet dhënies së licencës garantojnë që, subjekti që ka bërë kërkesë
i përmbush të gjitha kriteret e nevojshme dhe zotëron aftësitë e duhura për të ofruar shërbime
të investimeve në tregun financiar jo bankar. Direktiva Mifid, përcakton një procedurë
specifike që duhet të ndjekin Autoritetet kompetente për dhënien e licencës, refuzimin apo
heqjen e saj235.
Direktiva Mifid përcakton se të gjithë personat, të cilët do të ushtrojnë funksione
administruese, mbikëqyrëse dhe kontrolluese duhet të zotërojnë aftësi profesionale dhe të
gëzojnë një reputacion të mirë. Nëse personi që ka mbajtur poste drejtuese në shoqëri
ndryshohet, shoqëria e investimit duhet që t’i njoftojë menjëherë autoritetit ndryshimin dhe
informacionin e nevojshëm për të vlerësuar drejtuesit e rinj. Shoqëritë e investimit kanë
detyrimin të njoftojnë në mënyrë të menjëhershme autoritetin kompetent për të gjitha
ndryshimet që kanë ndodhur në drejtimin e shoqërisë. Autoriteti mund të refuzojë emërimin e
një personi që nuk përbush kriteret e profesionalitetit dhe të ndershmërisë dhe që mund të
vendosë në rrezik administrimin e kujdesshëm dhe të shëndetshëm të shoqërisë236.
Të njëjtat kërkesa duhet të plotësohen edhe nga aksionarët që zotërojnë një përqindje të
caktuar aksionesh. Autoriteti mund të refuzojë autorizimin e ofrimit të shërbimeve të
shoqërisë së investimit për sa kohë që ato nuk kanë qenë të informuar për identitetin e
aksionarëve zotërues të përqindjeve të caktuara. Gjithashtu, nëse ekzistojnë marrëdhënie të
ngushta ndërmjet shoqërisë së investimit dhe personave të tjerë fizikë apo juridik, autoriteti
lejon zotërimin e këtyre përqindjeve vetëm nëse këto lidhje nuk pengojnë ushtrimin efektiv të
funksioneve të saj mbikëqyrëse237.
232 ku përfshihen organizimi, përgatitja dhe zbatimi i emetimit të titujve për emetuesin dhe nënshkrimi e pagesa e
lidhur me të gjithë titujt ose vetëm për ata të panënshkruar, për shitje të mëtejshme kundrejt investitorëve të
mundshëm. 233 Neni 53 i ligjit ‘Për titujt’ 234 Neni 6 pika 1 e Direktivës Mifid 235 Nenet 5, 6, 7 dhe 8 i Direktivës Mifid 236 Neni 9 237 Neni 10
70
Autoriteteve kompetente duhet t’u garantohet nga shoqëritë e investimit çdo informacion i
nevojshëm i kërkuar me qëllim vlerësimin objektiv të shoqërisë. Direktiva Mifid, përcakton se
shtetet anëtare të BE-së kanë detyrimin që të ndërmarrin të gjitha hapat e nevojshëm për të
identifikuar konfliktet e interesit që mund të lindin ndërmjet këtyre shoqërive, përfshirë
administratorët, punonjësit dhe agjentët e lidhur të tyre qoftë në mënyrë direkte apo indirekte.
Nëse shoqëria vepron në kushtet e konfliktit të interesit duhet të vejë në dijeni klientët e saj
për rastet e konfliktit të interesit përpara se të veprojë për interes të klientit238. Shoqëritë e
investimit janë subjekte të një auditimi të detyrueshëm dhe të vazhdueshëm sikurse i
nënshtrohen inspektimeve të ndryshme apo auditimeve specifike të ndërmarra nga vetë
Autoriteti kompetent me qëllim sigurimin e transparencës dhe të korrektësisë në ushtrimin e
aktivitetit të tyre.
2.3.1. Licencimi i shoqërive komisionere sipas ligjit shqiptar
AMF-ja përcakton rregullat për pajisjen me licencë të subjekteve që do të ushtrojnë
veprimtari në fushën e shërbimeve financiare në tregun financiar jo bankar shqiptar. Licenca,
që lëshohet nga AMF-ja, për të kryer transaksione me titujt, lëshohet me afat të pacaktuar239.
Ndër kërkesat për licencimin të përcaktuara në nenin 48 të ligjit ‘Për titujt’, përcaktohet se
secili prej aksionarëve të shoqërisë duhet të deklarojë se nuk ka aksione ose interesa biznesi
në një shoqëri tjetër komisionere. AMF-ja brenda 60 ditëve nga data e regjistrimit të kërkesës
së subjektit të interesuar për t’u pajisur me licencë për ushtrimin e veprimtarisë së lidhur me
transaksionet e titujve, vendos për miratimin e kërkesës ose refuzimin e saj, ose mund t’i
kërkojë subjektit të interesuar që të eliminojë të metat e konstatuara brenda një afati të
paracaktuar. Nëse AMF-ja vendos që të pajisë me licencë kërkuesin, atëherë në vendimin për
dhënien e licencës duhet të përcaktojë shprehimisht se për cilat shërbime financiare jepet
licenca.
Sipas nenit 47 të ligjit ‘Për titujt’, licenca e lëshuar nga AMF për të ushtruar veprimtari të
lidhura me transaksionet e titujve përfundon: 1. Në ditën e fillimit së procedurës së
falimentimit ose të likuidimit të të licencuarit. 2. Kur AMF i vendos heqjen e licencës. 3. Kur
shoqërisë komisionere, e cila është edhe bankë, me vendim të mbikëqyrësit të tregut bankar, i
hiqet licenca si bankë. 4. Me kërkesën e vetë shoqërisë.
Autoriteti mban një regjistër të shoqërive komisionere dhe të bankave të licencuara240.
Për shoqëritë komisionere ligji përcakton detyrimin që të ekuilibrojnë fondet e veta likuide
me detyrimet. Gjithashtu, shoqëria komisionere ka detyrimin që të informojë një herë në muaj
AMF-në për llogaritjen e treguesit të fondeve likuide neto sipas rregullave të përcaktuara prej
saj241.
Në kuadër të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare që operojnë në tregun financiar jo-
bankar, neni 54 i ligjit ‘Për titujt’ përcakton se një individ nuk mund të jetë, në të njëjtën kohë
punonjës dhe anëtar i këshillit mbikëqyrës apo i drejtorisë (këshillit të administrimit) në më
shumë se një shoqëri komisionere.
Shoqëritë komisionere, brenda muajit mars të çdo viti, i dërgojnë AMF-së bilancin dhe
raportin vjetor të veprimtarisë tregtare si dhe i paraqesin AMF-së raporte periodike 3-mujore
mbi veprimtarinë tregtare dhe pasqyrat financiare të saj. Shoqëria komisionere ka detyrimin
që të njoftojë AMF-në për, brenda tetë ditëve, çdo ndryshim të të dhënave të përcaktuara në
kërkesën për pajisje me licencë242.
238 Neni 18 239 Neni 47 i Ligjit ‘Për titujt’ 240 Neni 49 Ligji ‘Për titujt’ 241 Neni 53 Ligji ‘Për titujt’ 242 Neni 56 i Ligjit ‘Për titujt’
71
3. Mbrojtja e investitorëve të vegjël të shoqërive që operojnë në tregun financiar jo
bankar sipas legjislacionit europian
Për karakteristikat e aktivitetit të këtyre shoqërive, këto të fundit kanë detyrimin e sigurimit
në mënyrë të përshtatshme me qëllim krijimin e një sistemi dëmshpërblimi për investitorët që
përfitojnë nga shërbimet financiare të ofruara prej tyre. Mbrojtja e investitorëve është leit
motivi që shoqëron të gjithë kuadrin ligjor europian të miratuar. Në këtë aspekt, vlen të
përmendet neni 24 i Direktivës 2014/54 BE që përcakton se shoqëritë e investimit kur ofrojnë
shërbime investimi ose shërbime aksesore për klientët e tyre duhet të veprojnë me ndershmëri,
profesionalisht dhe në interesin e klientëve të tyre243. Nga leximi i kësaj dispozite duket qartë
që veprimi në interesin më të mirë të klientit është kriteri vlerësues i aktivitetit të shoqërive të
investimit. Interesi më i mirë i klientit përmbahej edhe në Direktivën Mifid I, por në
formulimin e mëparshëm, i kërkohej shoqërive të investimit të vepronin “sa më mirë” 244. Në
këtë mënyrë, krijohet një sistem klasifikimi i klientelës e cila e ndan këtë të fundit në klient
me pakicë, klient profesional dhe kundërpalë e kualifikuar. Klientët me pakicë, janë ata
klientë që nuk zotërojnë eksperiencën profesionale dhe njohuritë e nevojshme për të investuar
në fushën e shërbimeve financiare. Zakonisht këta klientë kërkojnë shërbime financiare nga
ndërmjetësit financiarë në mënyrë sporadike dhe pikërisht ndaj këtyre klientëve adresohen
dispozitat e direktivave Mifid I dhe II. Ndërsa, klientë profesionale janë ata klientë që
zotërojnë eksperiencën dhe njohuritë e nevojshme për të vepruar në fushën e investimeve në
mënyrë të tillë që të vlerësojnë korrektësisht rreziqet që marrin përsipër. Klientëve
profesionalë ndryshe nga klientët me pakicë nuk u adresohen të gjitha dispozitat e direktivave
që kanë në fokus mbrojtjen e investitorëve. Janë klientë profesionalë, entet e kreditimit,
shoqëritë e investimit, shoqëritë e sigurimit, sipërmarrjet e investimeve kolektive, fondet e
pensioneve, bankat qendrore, entet publike të ngarkuara për administrimin e borxhit publik,
shtetet e ndryshme etj. Mund të konsiderohen si klientë profesionistë edhe shoqëritë aksionare
me ofertë private të cilat përmbushin dy nga tre kriteret e mëposhtme: a) kanë një total bilanci
prej 20 milion euro; b) kanë të ardhura neto prej 40 milion euro; c) kanë rezerva në vlerë prej
20 milion euro. Gjithashtu, mund të konsiderohen klientë profesionale edhe personat fizikë
me kushtin që t’i bëjnë një kërkesë me shkrim ndërmjetësit financiarë dhe të përmbushin dy
prej kritereve të mëposhtme: a) investitori (personi fizik) ka kryer operacione të rëndësishme
në tregun financiar me një frekuencë prej 10 operacione në tremestër për të paktën 4
tremestrat paraardhës të shërbimit financiar të kërkuar; b) vlera e portofoleve të zotëruara prej
tij përfshirë dhe depozitat në para kapin një vlerë jo më pak se 500.000 Euro; c) investitori
punon apo ka punuar në sektorin financiar prej të paktën 1 viti në pozicione profesionale që
kërkojnë njohjen e operacioneve dhe të shërbimeve financiare. Brenda kategorisë së klientëve
profesionale, ekziston nënkategoria e kundërpalës së kualifikuar e cila i referohet klientëve që
zotërojnë aftësi profesionale dhe njohuri të specializuara në fushën e investimeve. Kjo
kategori merr kuptim vetëm në kryerjen e disa operacioneve financiare specifike245.
Në zbatim të detyrimit për transparencë karshi publikut të gjerë, ndërmjetësi financiar ka
detyrimin që të informojë investitorin në mënyrë të menjëhershme dhe përpara ofrimit të
shërbimit mbi disa aspekte të rëndësishme të shoqërisë së investimit dhe të shërbimeve të
ofruara prej saj, karakteristikat dhe rreziqet e instrumenteve financiare që do të blihen, kostot
243 Article 24, General principles and information to clients. Member States shall require that, when providing
investment services or, where appropriate, ancillary services to clients, an investment firm act honestly, fairly
and professionally in accordance with the best interests of its clients and comply, in particular, with the
principles set out in this Article and in Article 25;http://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EN/TXT/?uri=CELEX:32014L0065 244 Kujtojmë këtu se direktiva Mifid II do të jetë të zbatueshme duke nisur nga 3 janari 2017244. 245 Për më shumë informacion shih E. Gabrielli, R. Lener, I contratti del mercato finanziario, Utet, Torino,
2011, f. 67.
72
dhe shpenzimet që lidhen me shërbimin e ofruar. Ndërmjetësi financiar ka detyrimin që të
pyesë klientin mbi njohuritë dhe eksperiencën e tij financiare, situatën pasurore dhe qëllimin e
investimit të tij me qëllim që ofertuesi i shërbimit, të mund të përcaktojë korrektësisht llojin e
shërbimit të investimit që i përshtatet nevojave të klientit.
Direktiva Mifid përcakton se klienti mund të kërkojë shërbimin e ndërmjetësit të
ekzekutimit të urdhrave të thjeshtë, execution only, vetëm për instrumentet e thjeshtë
financiarë dhe sipas kushteve të paracaktuara në rregulloret përkatëse. Me Mifid II, mundësia
për të kryer negociata sipas skemës executive only do të lejohet vetëm për një numër më të
vogël të instrumenteve financiarë.
Ndërmjetësi, merr përsipër të garantojë që për çdo urdhër të klientit, të arrijë rezultatin më
të mirë të mundshëm në ekzekutimin e urdhër blerjes ose shitjes, best execution.
Një aspekt tjetër i rëndësishëm ka të bëjë me faktin se tashmë, konsulenca financiare
konsiderohet shërbim investimi i mirëfilltë, për këtë arsye, subjektet që do e ofrojnë këtë
shërbim duhet të autorizohen nëpërmjet licencimit nga autoritetet mbikëqyrëse të tregjeve
financiare. Direktiva Mifid II, përcakton se shoqëritë e investimit, do të jenë të detyruara për
të sqaruar nëse këshillimi për investim është dhënë nga një analizë e pavarur e tregut, pra nëse
është përgatitur mbi bazën e një analize të përgjithshme të llojeve të ndryshme të
instrumenteve financiarë apo këshillimi është bazuar në një gamë më të ngushtë të tyre.
Në lidhje me rastet e konfliktit të interesit, sikurse e përmendëm më lart, është përcaktuar
detyrimi për shoqërinë ofertuese të shërbimit financiar, që të informojë klientin mbi rrethanat
që mund të krijojnë edhe një konflikt interesi të mundshëm si dhe përcaktohen procedurat për
të administruar situata të tilla konfliktuale. Ndër të tjera vlen të përmendet, detyrimi për
shoqëritë të cilat ofrojnë shërbime financiare që të zbatojnë një kuadër qartësisht të përcaktuar
përsa i përket tarifave, komisioneve dhe ose jo-monetare, që përfiton ndërmjetësi financiar
gjatë ofrimit të shërbimeve të investimit. MiFID II përcakton një ndalim për ndërmjetësit e
ofrimit të shërbimeve për këshillim të pavarur apo administrimin e portofoleve që të pranojnë
përftime, komisione, honorare ose të mira të natyrës monetare ose jo-monetare nga palët e
treta ose subjekteve që veprojnë në emër të tyre sikurse mund të jetë për shembull emetuesi i
instrumenteve financiarë apo furnizuesi i shërbimit. Ndonëse ka pasur diskutime të shumta,
direktiva Mifid II lejon që shoqëritë e investimit të përfitojnë shpërblime me natyrë jo
monetare dhe të papërfillshme, me kusht që këto përfitime nuk ndikojnë në aftësinë e
kompanisë për të vepruar në interesin më të mirë të klientëve246.
Direktiva Mifid I dhe II përcaktojnë se shtetet anëtare të BE-së, duhet të inkurajojnë
krijimin e procedurave efektive për verifikimin e ankesave të investitorëve të vegjël dhe të
dëmshpërblimit të tyre. Për më tepër, parashikohet shprehimisht se shtetet anëtare duhet të
sigurojnë që nuk do të miratohen ligje apo akte nënligjore që pengojnë institucionet përkatëse
për zgjidhjen efektive të mosmarrëveshjeve ndërkufitare247. Në këtë aspekt, direktiva Mifid II,
në mbrojtje të interesave të investitorëve ka përcaktuar edhe përforcimin e kompetencave
mbikëqyrëse të ESMA dhe të Autoriteteve mbikëqyrëse kombëtare. Këto institucione do të
kenë diskrecionin të vlerësojnë natyrën e produkteve financiare të ofruara, si dhe të ndalojnë
përkohësisht tregtimin e instrumenteve financiarë apo ofrimin e shërbimeve që ata do të
vlerësojnë se mund të komprometojnë integritetin e tregut dhe interesat e investitorëve.
Gjithashtu, në mbrojtje të investitorëve që përfitojnë shërbime financiare në tregun
financiar jo bankar, direktiva Mifid II ka përcaktuar se komunikimet publicitare dhe
promocionale (të marketingut) mbi produktet e ofruara duhet të jenë qartësisht të identifikuara
246 Rregullimi më në detaje të përfitimeve që mund të përfitojnë shoqëritë e investimit mbeten të rregullohen nga
akte nënligjore të tjera të miratuara nga Institucionet e BE-së. G. Bonante, M. Galliccio, Servizi Bancari e
Finanziari. Mifid 2 e Mifir, recenti sviluppi, në http://www.dirittobancario.it/approfondimenti/servizi-bancari-e-
finanziari/mifid-2-e-mifir-recenti-sviluppi 247 Neni 53
73
si të tilla dhe duhet të jenë korrekte, të qarta si dhe nuk duhet të krijojnë pritshmëri të
pavërteta.
Në përfundim mund të themi se direktiva Mifid II përforcon një sërë parimesh në mbrojtje
të investitorëve dhe për këtë qëllim po i sjellim të përmbledhura më poshtë:
i. Shoqëritë e investimit kanë detyrimin të informojnë klientelën në kohën e duhur mbi
shoqërinë e investimeve, kostot, strategjitë e investimeve të propozuara etj;
ii. Krijimin e një figure specifike të ashtuquajtur ‘konsulencë e pavarur’;
iii. Shpërblimin e personelit të shoqërisë së investimit që nuk i ofron apo shet klientit një
instrument financiar kur një tjetër instrument financiar i përgjigjet më mirë nevojave të
tij;
iv. Rritjen e kapaciteteve të personelit që ka për detyrë konsulencën apo shitjen e
produkteve financiare;
v. Kufizimin e instrumenteve financiarë të thjeshtë për të cilët mund të ofrohet vetëm
shërbimi i shitjes së tyre;
vi. Përforcimin e rregullave mbi transparencën e çmimeve të instrumenteve të ndryshëm
financiarë përpara dhe mbas negocimit;
vii. Zbatimin e rregullave të Mifid edhe për shitjen e depozitave të strukturuara;
viii. Përputhshmërinë e produkteve që do të strukturohen sipas nevojave të klientit për të
cilin janë destinuar, të ashtuquajtur product governance;
ix. Ndalimin e honorarëve, komisioneve dhe të benefiteve të tjera monetare dhe jo
monetare të paguar nga të tretët, në veçanti emetuesit apo furnizuesit të produkteve
financiare për konsulencën e pavarur dhe për administrimin e portofoleve të
investimit;
x. Mundësia për autoritetet kombëtare të vendeve të BE-së për të ndaluar apo kufizuar
marketingun, shpërndarjen apo shitjen e një numri të caktuar të instrumenteve
financiarë, product intervention.
3.1. Mbrojtja e investitorëve të vegjël të shoqërive që operojnë në tregun financiar jo
bankar sipas legjislacionit shqiptar
Në legjislacionin shqiptar, veçanërisht në nenin 64 pika 1 të ligjit ‘Për titujt’, përcaktohet
se, gjatë kryerjes së transaksioneve me titujt, shoqëritë komisionere, anëtarët e këshillave
mbikëqyrëse të tyre, komisionerët e bursës dhe këshilltarët e investimeve veprojnë në emër të
interesave të klientëve. Personat e mësipërm kanë detyrimin që të ruajnë fshehtësinë për
informacionin referuar klientit, dhe transaksioneve me llogaritë e tij pasi këto informacione
konsiderohen konfidenciale. Përsa i përket njoftimeve apo reklamave të publikuara në mjetet
e komunikimit në masë, neni 65 i ligjit ‘Për titujt’ përcakton se këto reklama apo njoftime nuk
duhet të jenë të tilla që të orientojnë klientët në përfundime të gabuara. Në mënyrë të veçantë,
kjo dispozitë përcakton detyrimin për shoqëritë komisionere dhe për bankat që veprojnë si
shoqëri komisionere që të depozitojnë pranë AMF-së tekstin e njoftimeve apo të reklamave,
përpara se ato të publikohen. Nëse AMF-ja, brenda tri ditëve pune nga paraqitja e tekstit të
njoftimit apo të reklamës, nuk e ndalon zyrtarisht publikimin e saj, atëherë subjekti i
interesuar mund ta publikojë pa vonesë. Në këtë mënyrë, vërejmë se ligjvënësi shqiptar ka
përcaktuar rregulla strikte për të kontrolluar njoftimet dhe reklamat e publikuara nga subjektet
që ofrojnë shërbime financiare si garanci dhe në mbrojtje të investitorëve, kryesisht të vegjël.
Shoqëritë komisionere kanë detyrimin që të depozitojnë pranë AMF-së kontratë-tip të
porosisë që lidhin me klientët. Këto kontrata duhet të jenë lehtësisht të kuptueshme nga
klientët dhe duhet të përmbajnë të drejtat dhe detyrimet e ndërsjella ndërmjet shoqërisë dhe
klientit të saj. Ndër të tjera në kontratat e porosisë duhet të përshkruhen edhe rreziqet e lidhura
74
me transaksionet konkrete që vendos të ndërmarrë shoqëria komisionere. Kjo e fundit, ka
detyrimin që të informojë investitorin mbi të gjitha rrethanat e nevojshme për marrjen e një
vendimi të ponderuar nga ana e tij248. Gjithashtu, në mbrojtje të interesit të investitorëve,
shoqëria komisionere që merr një porosi nga klienti duhet ta regjistrojë në librin e porosive.
Shoqëria komisionere mban në formë elektronike librin e porosive, në të cilin regjistron të
gjitha transaksionet dhe çdo ndryshim apo anulim i një porosie, si dhe informacioni për
ekzekutimin e porosisë. Të dhënat në librin e porosive dhe ato të regjistruara për porositë janë
gjithmonë të njëjta. Libri i porosive mbahet në mënyrë që të parandalojë ndryshimin e
mëpasshëm të të dhënave. Libri i porosive mbahet për të paktën pesë vjet nga fundi i
veprimtarisë tregtare, të cilit i referohet. AMF miraton përmbajtjen e librit të porosive dhe
mënyrën e ruajtjes së tij249.
Në mbrojtje të investitorëve të vegjël, shoqëria komisionere i mban paratë e dhëna nga
klientët për të paguar titujt apo fondet e realizuara nga shitja në një llogari të veçantë të
organizuar si llogari e klientit. Krijimi i llogarisë së klientit bëhet për faktin se paratë e klientit
nuk janë pronë e shoqërisë komisionere. Këto para përdoren vetëm në përmbushje të porosisë
së klientit për blerjen apo shitjen e titujve financiarë250. Gjithashtu, shoqëria komisioneve
duhet të njoftojë pa vonesë klientin për çdo transaksion tregtar për porosinë e tij, edhe kur kjo
nuk i kërkohet nga klienti251.
Përsëri në mbrojtje të investitorëve, përcaktohet detyrimi i shoqërisë komisionere për të
bërë publike ndryshimet në pronësinë e shoqërisë që sjellin ndryshme në përqindjen e votave
të vlefshme të asamblesë. Nëse një person jep ose merr në pronësi aksione që kalojnë ose bien
nën kufijtë e 5%, 10% 25% 30%, 50% dhe 75% të numrit të përgjithshëm të aksioneve, ky
person duhet të njoftojë me shkrim AMF-në si dhe emetuesin e titujve për transferimin e bërë.
Shoqëria emetuese me marrjen e njoftimit nga personi që ka dhënë ose ka marrë në pronësi
aksione sipas përqindjeve të sipërmendura, dihet të njoftojë menjëherë bursën ku është e
kuotuar dhe brenda shtatë ditëve e publikon njoftimin në buletinin e njoftimeve publike252.
4. Eksperienca amerikane e qeverisjes së mirë të korporatave në tregjet financiare jo
bankare
Sistemi legjislativ amerikan ka qenë tradicionalisht i mbështetur në parimin e ndarjes së
qeverisjes së mirë të korporatave dhe rregullimit të tregjeve financiare. Tregjet financiare në
Shtetet e Bashkuara të Amerikës rregullohen në nivel federal nga Securities Law që është një
organizëm që funksionon në nivel federal dhe Securities Exhange Commission. Ndërsa,
tërësia e rregullave të qeverisjes së mirë të korporatave rregullohet nga Corporate Law që
është një ligj i cili hartohet në nivel kombëtar dhe është në kompetencën e shteteve të veçanta.
Si rregull, tregu financiar amerikan funksionon sipas rregullave të forta të transparencës, por
asnjë kontroll nuk ushtrohet mbi përmbajtjen e produkteve financiare të tregtuara në të, kjo
për vetë faktin sepse është vetë struktura e tregut që përzgjedh titujt financiarë më të mirë për
t’u negociuar. Ligjvënësi amerikan, gjithnjë ka qenë i orientuar për t’ia lënë tregut financiar
përzgjedhjen e rregullave më të përshtatshme për të shpërblyer shoqëritë që zbatojnë rregullat
e qeverisjes së mirë të korporatave253.
248 Neni 66 i Ligjit ‘Për titujt’ 249 Neni 67 dhe 68 i ‘Për titujt’ 250 Neni 69 i ‘Për titujt’ 251 Neni 71 i ‘Për titujt’ 252 Neni 106 i ‘Për titujt’ 253 P. Montalenti, Società per Azioni, Corporate Governance e Mercati Finanziari, Giuffrè Editore, Milano,
2011, f. 6.
75
Skandalet financiare të Enron, Tyco International e WoldCom e futën në krizë sistemin e
vlerësimit të shoqërive që operonin në tregun financiar jo bankar amerikan. Këto skandale
tronditën besimin e investitorëve që operonin në tregjet financiare dhe futën Wall Street në
periudhën më të gjatë të krizës të përjetuar ndonjëherë. Nëpërmjet kësaj krize dolën në pah
kufizimet dhe problemet e modelit të kontrollit të shoqërive të bazuara në parimin e ndarjes së
kontrollit të shoqërisë dhe të pronësisë së saj254 dhe u vunë në pikëpyetje ato rregulla të
qeverisjes së mirë të korporatave që kishin për qëllim përafrimin e interesave të
administratorëve me interesat e investitorëve të shoqërisë e me mbajtësit e aksioneve në
përgjithësi. Ndonëse, kuadri ligjor amerikan i qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare, ishte
një ndër sistemet legjislative më të sofistikuara në botë, kriza e tregut financiar amerikan u
përkthye në një krizë të vetë sistemit legjislativ amerikan dhe i tërësisë së rregullave të
informimit dhe të transparencës së shoqërive të kuotuara që operonin në tregun financiar jo
bankar255.
Një ndër aspektet që çuan në krizën e tregut financiar amerikan kishte të bënte me
shpërblimet e administratorëve ekzekutiv nga ana e shoqërisë. Shpërblimet e administratorëve
nëpërmjet stock option ishin një nga format më të përhapura të shpërblimit. Pikërisht mbi këto
aspekte ndërhyri Sarbanes-Oxley Act256 dhe në mënyrë specifike ligji shprehimisht u ndalon
shoqërive të kuotuara në bursë që t’i japin kredi personale apo të financojnë në ndonjë mënyrë
të tërthortë administratorët ekzekutiv të shoqërisë. Referuar këtij ndalimi, terminologjia e
përdorur në këtë ligj mundëson interpretimin e gjerë të kësaj dispozite me qëllim të përfshirjes
në ndalim edhe të veprimtarive të tjera të ngjashme me kreditimin257. Ky rregull i
përgjithshëm nuk zbatohet për kreditë e dhëna nga bankat e mbikëqyrura nga Federal
Reserve, kur zbatojnë rregullat e huadhënies të përcaktuara në Aktin e Rezervës Federale.
Dhënia e kredive apo financimet drejtuar të gjithë punëmarrësve apo kategorive të caktuara të
punëmarrësve të shoqërisë lejohet në seksionin 402, nëse këto veprime realizohen nga
emetuesi në kushtet e tregut. Ndërsa seksioni 402 i Sarbanes-Oxley Act rregullon konfliktin e
interesit të administratorëve duke diktuar një kuadër ligjor specifik përsa i përket bonuseve
dhe stimujve të përfituar gjatë vitit pasardhës të publikimit të dokumenteve kontabël nëse këto
të fundit pësojnë ndryshime apo korrektime për shkak të shkeljeve me faj.
Me Sarbanes-Oxley Act, ligjvënësi federal ndërhyn në strukturën organike të qeverisjes së
mirë të shoqërive tregtare që operojnë në bursën amerikane dhe i detyron kompanitë që
operojnë në tregun amerikan të zbatojnë një sërë rregullash strikte. Nga ana tjetër, ende sot
mbetet ligji më i debatuar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Kjo për faktin se një pjesë e
konsiderueshme e doktrinës është kritike për rregullimin dhe mbikëqyrjen publike në tregjet
financiare pasi e konsideron këtë ndërhyrje të autoriteteve rregullatore si një ndërhyrje me
254 Teoria e Berle& Means shif kapitullin e parë, paragrafi 3.1 255 Kompanitë amerikane edhe përpara skandaleve financiare zbatonin kritere të qeverisjes së mirë të korporatave
sikurse mund të përmendim detyrimin për të pasur në këshillin e administrimit anëtarë të pavarur, auditimi i
shoqërisë nga subjekte të pavarura apo roli i rëndësishëm që i njihej ndërmjetësve financiarë dhe agjencive të
rating në vlerësimin e tyre, etj. 256 Ky ligj u miratua në 30 korrik 2001 dhe konsiderohet si reforma më e rëndësishme e business practices që nga koha e reformave të Rusvelt. Sarbanes-Oxley Act përmban një sërë dispozitash shumë të ndryshme ndërmjet
tyre. Shih P. Longhini, I regimi di responsabilità nei sistemi di corporate governance in Italia e USA, Studi di
diritto Privato Italiano e Straniero, a cura di G. Levi, Giuffrè ed, Vol. XLVIII, f. 156. 257 Section 402, Sarbanes-Oxley Act Enhanced Conflict of interest Provision. (a) prohibition on personal loan to
executives, It shall be unlawful for any issuer (as defined in section 2 of the Sarbanes-Oxley Act of 2002),
directly or indirectly, including through any subsidiary, to extend or maintain credit, to arrange for the
extension of credit, or to renew an extension of credit, in the form of a personal loan to or for any director or
executive officer (or equivalent thereof) of that issuer. An extension of credit maintained by the issuer on the date
of enactment of this subsection shall not be subject to the provisions of this subsection, provided that there is no
material modification to any term of any such extension of credit or any reneëal of any such extension of credit
on or after that date of enactment.
76
karakter shtetëror. Ky ligj është kritikuar gjithashtu për natyrën detyruese të dispozitave të
përmbajtura në të. Këto kritika vijnë për faktin se asnjë ligj shtetëror nuk përmbante
rregullime të tilla. Sarbanes-Oxley Act është ligji i parë që ndërhyn në ndarjen e
kompetencave ndërmjet juridiksioneve shtetërore dhe asaj federale. Sipas kësaj doktrine, një
pjesë e mirë e dispozitave të Sarbanes-Oxley Act janë të përcaktuara në aktet normative
dytësore të SEC, të kodeve të vetërregullimit apo të mekanizmave rregullues të tregut258.
Ndërsa një pjesë tjetër e doktrinës, vë theksin në faktin se nuk është e provuar në praktikë që
adaptimi i këtyre rregullave do të përmirësojë performancën e shoqërive që operojnë në
tregun financiar amerikan259.
Disa nga aspektet kryesore ku fokusohet ligji Sarbanes-Oxley Act po i sjellim të renditura
si më poshtë:
1. përforcimi i parimit të përgjegjësisë së korporatës;
2. përcaktimi i rregullave strikte mbi informimin nga ana e shoqërisë;
3. përmirësimin e transparencës dhe raportimit financiar të aktivitetit të auditimit të
shoqërisë260;
4. përforcimin e sanksioneve në rastet e shkeljes së ligjit dhe të sjelljeve të dëmshme të
administratorëve të shoqërisë;
5. krijimin i një komiteti të kontrollit të brendshëm, organ kompetent për dhënien e
mandatit të shoqërisë apo personave që do të auditojnë shoqërinë261;
6. rregullim më strikt të transaksioneve me titujt financiarë të kryera nga insider trading,
duke imponuar dhënien në kohë të informacionit për publikun, dhe mundësinë për të
ndaluar këto transaksione për periudha kohore të caktuara;
7. ndalimin e dhënies së kredive për insider të shoqërisë;
8. rëndimin e dënimeve civile dhe penale në rast mashtrimi karshi investitorëve të
shoqërisë;
9. dhënien e më shumë resurseve për SEC.
Ndër risitë e këtij ligji mund të përmendim detyrimin për shoqëritë e kuotuara në bursë për
të krijuar komitetin e auditimit. Në seksionin 301 të Sarbanes-Oxley Act, përcaktohet se ky
organ duhet të krijohet brenda strukturës së këshillit të administrimit. Komiteti i auditimit do
të jetë kompetent për emërimin e audituesve, përcaktimin e kompensimit ekonomik të tyre
dhe miratimit paraprak të modaliteteve të konsulencës non-audit që shoqëria do të përfitojë
nga shoqëria audituese. Komiteti i auditimit, ndër të tjera, duhet të përcaktojë procedurat për
të shqyrtuar ankesat për sjellje të papërshtatshme të administratorëve, qoftë edhe denoncimet
anonime nga ana e punëmarrësve të shoqërisë përsa i përket praktikave kontabël apo të
auditit. Komiteti i auditimit duhet të përbëhet tërësisht nga administratorë të pavarur262 dhe
258 Për një kritikë mbi adaptimin e ligjit federal Sarbanes-Oxley Act shih L. A. Cunningham, The Sarbanes-
Oxley Yawn: Heavy Rhetoric, Light Reform (And It Might Just Work), 2003,
në http://scholarship.law.gwu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1538&context=faculty_publications 259Shih R. Romano, Does the Sarbanes-Oxley Act Have a Future? në
http://digitalcommons.law.yale.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2968&context=fss_papers; si dhe P. H.
Siegel, David P. Franz, J. O’Shaughnessy, The Sarbanes-Oxley Act: A Cost-Benefit Analysis Using The U.S.
Banking Industry, The Journal of Applied Business Research – January/February 2010 Volume 26, Number 1 në
http://www.cluteinstitute.com/ojs/index.php/JABR/article/viewFile/278/268 260 Mbi këtë çështje do të ndalemi më gjatë në kapitullin e shtatë. 261 G. Riolfo, Il sistema monistico nelle società di capitale e cooperative, ed. L.E.G.O. spa, Padova 2010, f. 274 262 Sipas këtij ligji, administratori është i pavarur kur nuk i ngarkohet të ushtrojë konsulencë apo në rastet kur
shpërblehet në çdo formë nga emetuesi, me përjashtim të pagesave që vijnë si pasojë e përmbushjes së funksionit
të administratorit apo si anëtar i komitetit të auditimit. Gjithashtu administratori konsiderohet se është i pavarur
kur nuk është i lidhur direkt apo indirekt ‘affiliated person’ me shoqërinë apo me një shoqëri të kontrolluar prej
saj.
77
që, në shumicën përbërëse të tyre, duhet të jenë profesionistë në fushat kontabël dhe
financiare. Një aspekt tjetër i rëndësishëm që lidhet me anëtarët e komitetit të auditimit ka të
bëjë me detyrimin e shoqërisë për të njoftuar bursën mbi emrat e këtyre profesionistë.
Krijimi i komitetit të auditimit është një ndër çështjet më të diskutuara, pasi një pjesë e
doktrinës pretendon se faktet empirike nuk provojnë që përcaktime të tilla do të përmirësojnë
performancën e shoqërisë. Për më tepër, një komitet i përbërë tërësisht nga administratorë të
pavarur do të krijonte një ngarkesë të panevojshme në dinamikat e shoqërisë. Nga studimet e
bërë në praktikë, është vlerësuar se anëtarët e pavarur në komitetin e auditimit nuk
përmirësojnë performancën e shoqërisë përkundrazi, një komitet auditimi me një numër të
madh anëtarësh të pavarur mund të ketë një impakt negativ për performancën e shoqërisë263.
Në lidhje me kërkesat e shtuara për transparencë dhe informim mund të përmendin detyrimin
për administratorët e kompanive që operojnë në tregun financiar amerikan që të njoftojnë
tregun ku operojnë nëse ekziston një kod etik i brendshëm i shoqërisë dhe në rast se ekziston
një kod i tillë, të bëhet publik. Publikimi i kodit etik të shoqërisë mund të bëhet nëpërmjet
publikimit të tij në faqen e internetit të shoqërisë ose duke e depozituar atë pranë SEC.
Gjithashtu të gjitha ndryshimet e ardhshme mbi këtë Kod duhet të komunikohen në kohë.
5. Eksperienca europiane e qeverisjes së mirë të korporatave në tregjet financiare jo
bankare krahasuar me legjislacionin shqiptar
Në fushën e të drejtës së shoqërisë tregtare dhe të qeverisjes së mirë të korporatave qëllimi
i ligjvënësit europian është garantimi i trajtimit të barabartë për të gjithë aksionarët dhe palët e
treta që hyjnë në marrëdhënie me shoqëritë, sigurimin e lirisë së transferimit të aktivitetit
tregtar nga një vend anëtar i BE-së në tjetrin, favorizimin e konkurrencës efektive ndërmjet
shoqërive tregtare dhe nxitja e bashkëpunimit ndërkufitar cross-border ndërmjet shoqërive të
vendeve anëtare të BE-së. Skandalet financiare, përtej oqeanit por dhe ato të verifikuara në
tregun e brendshëm europian, imponuan që tema e qeverisjes së mirë të korporatave të ishte
pjesë e agjendës së politikës së Bashkimit Europian. Regjimi ligjor i qeverisjes së mirë të
korporatave kishte për qëllim rifitimin e besimit të publikut karshi shoqërive tregtare që
operonin në tregun financiar. Për këtë arsye, diskutimet në nivel europian u përqendruan
kryesisht në strukturën më të përshtatshme dhe marrëdhëniet ndërvepruese ndërmjet
aksionarëve, transparencën dhe publikimin e akteve tregtare, kompetencat e anëtarëve të
organeve administruese të shoqërisë me qëllim realizimin e një administrimi sa më
profesional. Në të njëjtën kohë, ligjvënësi europian duhej të përballej me pyetjen se deri në
çfarë mase duhej të harmonizohej legjislacioni mbi qeverisjen e mirë të korporatave, duke
pasur parasysh faktin se zhvillimi i shteteve anëtare të BE-së nuk ishte i njëjtë. Cili ishte
modeli i qeverisjes së korporatave më i përshtatshëm që mundësonte që tregu i vetëm të ishte
sa më efikas?
Kësaj pyetje, ligjvënësi europian iu përgjigj me Planin e Veprimit, Action Plan mbi
shërbimet financiare të publikuar në maj të 1999264. Me këtë dokument, Komisioni Europian
do të fillonte një proces rishikimi të kodeve ekzistuese të qeverisjes së mirë të korporatave, si
dhe identifikimin e pengesave ligjore dhe administrative që pengonin zhvillimin e tregut të
vetëm financiar të BE-së. Propozimi i një Direktive mbi blerjet u identifikua si prioriteti
kryesor i Planit të Veprimit të BE-së. Propozimi i Direktivës u refuzua nga Parlamenti
Europian në korrik të vitit 2001. Në këtë situatë, Komisioni vendosi të krijojë një grup me
ekspertë të së drejtës së shoqërive tregtare, High Level Group of Company Law Expertes, të
263 Abbott Lawrence J, Young Park, Susan Parker, The Effects of Audit Committee Activity and Independence
on Corporate Fraud. Managerial Finance: Vol. 26, Iss. 11; pg. 55-68. 2000. 264 European Commission, Communication “Financial Services: Implementing the framework for financial
markets: Action Plan, COM(1999) 232.
78
kryesuar nga Jaap Winter. Ky grup duhej të këshillonte fillimisht Komisionin mbi një
propozim të ri direktive mbi blerjet, por detyrat e këtij grupi përfshinë edhe konsulencën për
mënyrën e krijimit të një kuadri ligjor të së drejtës së shoqërive tregtare moderne, përfshirë
dhe qeverisjen e mirë të korporatave në BE265. Në nëntor të 2002, grupi miratoi raportin e
dytë dhe të fundit me titull ‘Për një kuadër ligjor modern të shoqërive tregtare në Europë’266.
Përsa i përket qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare, Plani i Veprimit i miratuar nga
Komisioni Europian përcaktonte se për administratorët e pavarur duhej të respektoheshin
rregulla specifike me qëllim evitimin e rasteve të konflikteve të interesit. Plani i Veprimit i
miratuar nga Komisioni Europian në 2003, ndonëse i influencuar nga Sarbanes-Oxley Act
nuk ishte i prirur drejt stilit amerikan për miratimin e një kodi paneuropian për qeverisjen e
mirë të korporatave, kjo për shkak të dallimeve në sistemet ligjore dhe rregullative kombëtare
në BE. Ndër të tjera, reagimi i opinionit publik në SHBA karshi falimentimit të Enron e
shoqërive të tjera të ngjashme, çoi në adaptimin e rregullave më strikte. Ndërsa në Europë,
pavarësisht se nuk munguan falimentimet e bujshme si Lernout & Hauspie në Belgjikë, Ahold
në Vendet e Ulta, Kirch në Gjermani, Parmalat në Itali, etj., këto falimentime u përjetuan më
shumë në nivel kombëtar, pa përfshirë të gjithë opinionin publik europian. Për këtë arsye,
Komisioni Europian nuk besonte se një kod europian i qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare
do të kishte ofruar më shumë garanci, por vetëm do të kishte shtuar strukturën dhe
mbivendosjen e parimeve për t’u përfshirë në kodet kombëtare. Nga ana tjetër, Komisioni
Europian ishte kundër zbatimit të vetërregullimit të tregut duke u bazuar në instrumente
ligjore si rekomandimet, pasi këto ishin të pamjaftueshëm për të garantuar adoptimin e
rregullave të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare nga shtetet anëtare. Në kushtet e rritjes së
integrimit të tregut europian të kapitalit, bëhej e nevojshme një qasje e përbashkët në nivel
komunitar, për miratimin e disa rregullave bazë që të siguronin koordinimin e duhur të
kodeve të ndryshme të qeverisjes së korporatave të adaptuara nga shtetet anëtare.
Në zbatimin të Action Planit dhe sipas procedurës Lamfalussy, ligjvënësi europian, ka
miratuar disa direktiva të rëndësishme për harmonizimin e legjislacioneve të vendeve anëtare
mbi tregjet financiare. Ndër këto direktiva sjellim të trajtuara shkurtimisht direktivën mbi
prospektin; direktivën mbi transparencën dhe direktivën mbi insider trading;
5.1. Prospectus Directive267 dhe legjislacioni shqiptar mbi prospektin
Qëllimi i kësaj Direktive është harmonizimi i kritereve për përgatitjen, miratimin dhe
shpërndarjen e prospektit qe do të publikohet në rastin kur titujt financiarë ofrohen për t’u
tregtuar në një treg të rregulluar brenda një shteti anëtar të BE-së. Me anë të kësaj direktive,
ligjvënësi europian ka riorganizuar kuadrin ligjor të fragmentuar dhe të pakoordinuar të bërjes
së ofertës publike të blerjes së titujve, nëpërmjet zbatimit të parimit të njohjes reciproke268.
265 High Level Group of Company Law Experts, Report on Issues related to Takeover Bids, 10 January 2002,
Brussels (2002): http://www.europa.eu.int/comm/internal_market/en/company/company/news/hlg01- 2002.pdf 266 High Level Group of Company Law Experts, Report on a Modern Regulatory Framework for Company Law
in Europe, 4 November 2002, Brussels (2002); një ndër propozimitet e këtij Komisioni për të rregulluar në nivel europian parimin një aksion një votë (one share –one vote) nuk gjeti mbështetje nga vendet anëtare të BE-së dhe
ky parim vazhdoi të rregullohej në nivel kombëtar.
http://www.europa.eu.int/comm/internal_market/en/company/company/modern/consu lt/report_en.pdf 267 Direktiva 04 nëntor 2003, nr. 2003/71 268 Detyrimi për të publikuar prospektin u drejtohet vetëm investitorëve të kualifikuar. Oferta iu drejtohet jo më
pak se 150 personave fizikë ose juridikë si dhe investitorëve të tjerë të kualifikuar të cilët realizojnë të paktën
100000 Euro për investitor për çdo ofertë. Kjo vlerë do të llogaritet në një periudhë njëvjeçare. Për këtë arsye,
kjo Direktivë përcakton përjashtime, të rregulluara me standardet teknike të miratuara Nga Autoriteti Europian i
instrumentavefinanciarë.
http://europa.eu/legislation_summaries/internal_market/single_market_services/financial_services_transactions_
in_securities/l24033c_it.htm
79
Nga pikëpamja e përmbajtjes, kjo Direktivë rregullon të ashtuquajturën pasaportë europiane
me anë të së cilës, miratimi i ofertës nga një autoritet kompetent i një shteti anëtar i BE-së i
mundëson ofertuesit të paraqesë ofertën e tij në një shtet tjetër të BE-së, pa pasur nevojë për
një miratim të ri nga shteti ku do të bëjë ofertën.
Në 7 mars 2014, Komisioni ka miratuar Rregulloren nr. 382/2014269 me qëllim plotësimin e
Direktivës 2003/71 BE me standardet rregulluese teknike për publikimin e shtojcave në
prospekt.
Pjesa e dytë e ligjit ‘Për titujt’, e në veçanti Kreu i parë, ‘Emetimi i titujve’ i dedikohen
hartimit të prospektit në legjislacionin shqiptar270. Neni 28 i ligjit ‘Për titujt’, përcakton se
shoqëria që emeton tituj në Republikën e Shqipërisë duhet të publikojë një prospekt për
ofertën publike për shitjen e titujve ose ia dorëzon atë investitorëve të mundshëm. Prospekti si
dhe ftesa për nënshkrimin e titujve duhet të përmbajë informacionin e plotë, të saktë dhe
objektiv mbi ofertën e bërë. Prospekti duhet të përmbajë në mënyrë të detajuar të gjitha të
dhënat që kanë të bëjnë me natyrën, të drejtat, rreziqet e titujve financiarë që ofrohen për
nënshkrim, çmimin e tyre, datën e fillimit të nënshkrimit, procedurën e ushtrimit të së drejtës
së parablerjes, të dhënat për emetuesin, për garantuesin nëse ka të tillë, emrat dhe adresat e
institucioneve përmes të cilave emetuesi do të përmbushë detyrimet që ka ndaj pronarëve të
titujve, listën e aksionarëve, që zotërojnë mbi 5 për qind të numrit gjithsej të votave të
asamblesë së përgjithshme, të dhënat e anëtarëve të këshillit (administrimit/mbikëqyrës) dhe
një sërë kriteresh të tjera sipas nenit 29 të ligjit ‘Për titujt’. Kjo dispozitë përcakton detyrimin
për përfaqësuesit ligjorë të shoqërisë dhe të gjithë anëtarëve të organeve drejtuese për të
nënshkruar deklaratën e vërtetësisë mbi të dhënat e prospektit dhe si detyrimin e nënshkrimit
të tij.
Emetimi i titujve për nënshkrim është një procedurë që mbikëqyret në çdo hap të tij nga
AMF-ja, me qëllim evitimin e ndonjë rreziku të mundshëm që mund t’i vijnë investitorëve si
pasojë e blerjes së titujve. Emetuesi, përpara publikimit të prospektit në rastin e ofertës
publike, apo të dorëzimit të tij tek investitorët e mundshëm në rastin e ofertës private të
nënshkrimit të titujve, duhet të marrë miratimin nga AMF-së. Për këtë qëllim, emetuesi i
paraqet AMF-së prospektin, kërkesën e miratimit të tij dhe vendimin për emetimin e titujve,
sikurse çdo dokument tjetër, të parashikuar nga ligji ‘Për titujt’ apo që i kërkohet nga AMF-
ja. Nëse brenda 15 ditëve pune nga data e regjistrimit të kërkesës dhe të dokumentacionit
bashkëlidhur, AMF-ja nuk merr vendim për miratimin apo refuzimin e prospektit, ky i fundit
konsiderohet i miratuar271. Vetëm më pas emetuesi mund të ofrojë për nënshkrim titujt dhe
mund ta bëjë këtë nëpërmjet ofertës publike të nënshkrimit të titujve, e cila i drejtohet një
numri të papërcaktuar personash ose nëpërmjet ofertës privatë të nënshkrimit të titujve e cila
iu drejtohet vetëm investitorëve institucionalë272. Oferta publike e nënshkrimit të titujve do të
bëhet brenda 30 ditëve nga marrja në dorëzim të miratimit të prospektit, nëpërmjet publikimit
të prospektit në buletinin e publikimeve zyrtare ose në dy gazeta të përditshme me tirazh më
të madh. Ndërsa ftesa private e nënshkrimit të titujve do të bëhet brenda 15 ditëve dhe do t’i
drejtohet investitorëve institucionalë273. Çdo ndryshim i bërë në të dhënat e prospektit i
komunikohet AMF-së brenda 24 orëve, dhe jo më vonë se tri ditë pune. AMF-ja brenda shtatë
ditëve miraton ndryshimet, atëherë, emetuesi duhet të ripublikojë prospektin e korrigjuar me
të njëjtat modalitete sikurse është publikuar prospekti i parë274.
269 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=OJ:JOL_2014_111_R_0007 270 Për një lexim mbi këtë argument shih A. Malltezi, E drejta Shqiptare e Shoqërive Tregtare, Mediaprint,
2011, f. 88 e në vijim. 271 Neni 30 i ligjit ‘Për titujt’. 272 Neni 27 i Ligjit ‘Për titujt’. 273 Për një lexim më të plotë mbi këtë argument shih A. Malltezi, E drejta shqiptare e shoqërive tregtare,
Mediaprint, 2011, f. 88 e në vijim. 274 Neni 33, ligjit ‘Për titujt’
80
Emetuesi dhe personat, që zbulohen se e kanë përdorur prospektin për të mbuluar apo për
të shtrembëruar fakte të rëndësishme, mbajnë përgjegjësi të plotë për tërësinë dhe vërtetësinë
e të dhënave që përmban prospekti për aq sa ata, për shkak të pozicionit të tyre në lidhje me
emetuesin, kishin dijeni apo duhej të kishin dijeni për informacionin e padeklaruar. Kontrolli i
AMF-së është një kontroll formal dhe vërteton vetëm që emetuesi ka hartuar prospektin
konform kërkesave të ligjit275.
5.2. Transparency directive276
Kjo Direktivë përcakton se emetuesit e titujve financiarë në tregun e rregulluar europian
duhet të jenë transparente dhe të informojnë rregullisht investitorët mbi aktivitetin e tyre. Këto
informacione i referohen të dhënave financiare të shoqërisë, të drejtës së votës të aksionarëve
kryesor të shoqërisë si dhe informacionit sipas Direktivës për abuzimet me tregun. Për pasojë,
aksionarët qofshin këta persona fizikë apo juridik duhet të njoftojnë menjëherë shoqërinë mbi
shitblerjen e aksioneve të zotëruara prej tyre, vetëm apo në bashkëpronësi, me qëllim që
shoqëria emetuese e titujve të informojë investitorët për ndryshimet që ndodhin në pronësinë
e shoqërisë. Direktiva është e zbatueshme vetëm për tregjet financiare të rregulluara por, kjo
Direktivë i lë hapësirë vendeve anëtare të përcaktojnë rregulla të ngjashme edhe për tregjet e
parregulluara.
Direktiva mbi transparencën përmban rregulla mbi mënyrën, përmbajtjen dhe afatet e
shpërndarjes së informacionit për publikun e gjerë dhe për autoritetet kompetente,
përgjegjësinë e emetuesit të titujve financiarë, mbikëqyrjen e autoriteteve kompetente dhe
sanksionet në rast të shkeljes së këtyre dispozitave. Kjo direktive përcakton se është e
zbatueshme e drejta e vendit ku është themeluar dhe ushtron aktivitetin shoqëria, pavarësisht
vendit të emetimit të titujve nga ana e shoqërisë. Kjo Direktivë, konfirmon se anëtarët e
këshillit të administrimit të shoqërive të kapitalit përgjigjen solidarisht karshi shoqërisë
emetuese për informacionet financiare dhe informacionet e tjera të rëndësishme që bëhen
publike. Shtetet anëtare të BE-së duhet të përcaktojnë në legjislacionet e tyre, sanksione mbi
përgjegjësinë civile për rastet kur administratorët nuk respektojnë rregullat mbi legjislacionin
kontabël. Direktiva përcakton se shoqëritë e kuotuara në tregjet europiane duhet të përgatisin
një deklaratë mbi qeverisjen e mirë të shoqërive që operojnë në tregun financiar dhe ta
dorëzojnë së bashku me bilancin vjetor. Kjo deklaratë është një reflektim i zbatimit të
qeverisjes së mirë të korporatave në aktivitetin e përditshëm të shoqërisë. Gjithashtu,
shoqëritë emetuese të titujve financiarë kishin detyrimin e raportimit financiar çdo tre muaj,
detyrim ky i hequr për shoqëritë e dimensioneve të vogla dhe të mesme me Direktivën
2013/50/BE të adaptuar nga BE në datën 12 qershor 2013, e cila amendoi Direktivën mbi
transparencën.
Direktiva 2013/50/BE, përcakton dispozitat specifike që duhen zbatuar me qëllim
garantimin e harmonizimit koherent të regjimit të notifikimit të shoqërive të kontrolluara dhe
nivelin e transparencës që duhet garantuar. Për garantimin e transparencës ndërkufitare,
direktiva orienton në zbatimin e teknologjisë së komunikimit, dhe i delegohet Komisionit
kompetenca për të miratuar akte që përcaktojnë standardet minimale për përhapjen e
informacionit të nevojshëm. Një aspekt tjetër i rëndësishëm i kësaj Direktive ka të bëjë me
përforcimin e kompetencave ndëshkuese të shteteve anëtare të BE-së edhe nëpërmjet gjobave
administrative si ndëshkime të tjera plotësuese. Tjetër aspekt i rëndësishëm i Direktivës
2013/50/BE ka të bëjë me sqarimin e terminologjisë ‘emetues’ pasi kjo Direktivë me këtë
term nënkupton edhe emetuesit e titujve të pa kuotuar të përfaqësuar me certifikatë pronësie.
275 Neni 31 i Ligjit ‘Për titujt’. 276Direktiva 2004/109 BE e 15 dhjetor 2004 dhe Direktiva 2007/14 BE që pëcakton modalitetet e zbatimit e
Direktivës 2004/109 BE.
81
Ky përkufizim merr në konsideratë faktin se në disa shtete anëtare, emetuesit e instrumenteve
financiarë të pranuar për tregtim në një treg të rregulluar mund të jenë persona fizikë277.
5.2.1. Aspekte të transparencës të shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar
shqiptar
Ligjvënësi shqiptar ka qenë i kujdesshëm që në hartimin e dispozitave ligjore që
rregullojnë aktivitetin tregtar të shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar të
përcaktojë dispozita specifike që kanë për qëllim bërjen e transparencës.
Për këtë qëllim shoqëritë aksionare sipas përcaktimeve të bëra në nenin 119 të ligjit nr.
9901/2008 i ndryshuar janë të detyruara të mbajnë një regjistër të posaçëm, ku të regjistrohen
të dhënat e zotëruesve të aksioneve të shoqërisë. Personat që rezultojnë nga ky regjistër
prezumohen aksionarë të shoqërisë me të drejta të plota si për marrëdhëniet me shoqërinë,
ashtu dhe ndaj të tretëve. Administratorët e shoqërisë janë përgjegjës për mbajtjen e regjistrit
dhe aksesin në këtë regjistër të të gjithë personave të interesuar. Administratorët kanë
detyrimin që të njoftojë QKR-në për të gjitha ndryshimet mbi pronësinë e aksioneve. Sipas
rregullave të përcaktuara në nenin 43 pika 4 e ligjit nr. 9723, datë 03.05.2007 ‘Për QKR-në’,
administratorët, së bashku me bilancin vjetor kontabël dhe raportin e auditimit, i komunikojnë
QKR-së listën e plotë të aksionarëve të regjistruar me të dhënat e tyre të identifikimit për
aksionet nominative, si dhe numrin e përgjithshëm të të gjitha aksioneve të saj. Gjithashtu,
administratorët e shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar duhet të regjistrojnë
titujt pranë Regjistrarit të Titujve278. Regjistrari është një regjistër i pavarur, i licencuar nga
AMF-ja dhe organizohet në mënyrë të tillë që të evidentojë, në çdo kohë, të dhënat mbi
zotëruesit e fundit të titujve dhe kushteve, që çojnë në kufizimin e të drejtave të pronësisë279.
Përsëri, neni 15 i ligjit ‘Për titujt’, i përcakton detyrimin për emetuesin dhe Regjistrarin e
titujve që të njoftojnë AMF-në, për çdo rast, kur gjatë një periudhe, jo më të gjatë se
dymbëdhjetë muaj, të drejtat mbi aksionet me të drejtë vote e që përbëjnë të paktën 5 për qind
të kapitalit themeltar të shoqërisë aksionare janë transferuar më shumë se një herë. Emetuesi i
aksioneve njofton AMF-në edhe për:
a) për personat e lidhur me mbajtësin e ri të aksioneve;
b) për personat, që kanë lidhur një marrëveshje me zotëruesin e ri të aksioneve;
c) nëse mbajtësi i ri është shoqëri e kontrolluar e një shoqërie tjetër;
d) për shoqëritë e kontrolluara nga mbajtësi i ri i aksioneve;
e) për persona të lidhur me kapitalin në lidhje trashëgimie deri në shkallën e
dytë280.
Sikurse e kemi përmendur edhe më lart, kur kemi folur për mbrojtjen e investitorëve,
përcaktohet detyrimi i shoqërisë emetuese, për të bërë publike ndryshimet në pronësinë e
277 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32013L0050 278 Sipas nenit 123 i ligjit ‘Për titujt’, Regjistrari është shoqëria aksionare e licencuar nga AMF-ja që ka për
objekt të veprimtarisë organizimin dhe administrimin e të dhënave për titujt. Regjistrari i titujve nuk mund të
kryejë veprimtari të tjera, të ndryshme nga veprimtaritë për të cilat licencohet nga Autoriteti. Regjistri i titujve
është dokumenti zyrtar dhe ligjor, i mbajtur në një formë të caktuar, i cili përmban të dhëna për pronësinë mbi
titujt, me transaksionet e kryera në lidhje me to apo të dhëna për vendosjen e titujve si garanci. Regjistri i
veçantë emërtohet në varësi të llojit të titujve, për regjistrimin e të cilit synon veprimtaria e regjistrarit.
Regjistrari mund të licencohet për të regjistruar një ose më shumë tituj të përcaktuar. Në emërtimin e regjistrarit
vendoset në kllapa emërtimi i titujve, për të cilët është licencuar për të operuar. 279 Për një lexim mbi funksionin e regjistrave të titujve shih A. Malltezi, E Drejta Shqiptare e Shoqërive
Tregtare, Mediaprint, 2011, f.127 e në vazhdim. 280 Persona të lidhur janë personat e trajtuar si të tillë nga ligji për shoqëritë tregtare.
82
shoqërisë që sjellin ndryshme në përqindjen e votave të vlefshme të asamblesë. Nëse një
person jep ose merr në pronësi aksione që kalojnë ose bien nën kufijtë e 5%, 10% 25% 30%,
50% dhe 75% të numrit të përgjithshëm të aksioneve, ky person duhet të njoftojë me shkrim
AMF-në si dhe emetuesin e titujve për transferimin e bërë.
Në garanci të transparencës, shoqëritë komisionere, brenda muajit mars të çdo viti i
dërgojnë AMF-së, bilancin dhe raportin vjetor të veprimtarisë tregtare si dhe i paraqesin
AMF-së, raporte periodike 3-mujore të veprimtarisë tregtare dhe pasqyrat financiare281.
Shoqëritë, për çdo ndryshim në të dhënat e përcaktuara në kërkesën për pajisje me licencë
duhet të vënë në dijeni Autoritetin brenda 8 ditëve.
Në përfundim, në mbrojtje të investitorëve të vegjël, neni 164 i ligjit ‘Për tregtarët dhe
shoqëritë tregtare’, i ndryshuar, ngarkon me përgjegjësi solidare anëtarët e këshillit të
administrimit/mbikëqyrës për vërtetësinë e të gjitha pasqyrave financiare dhe të
informacioneve të tjera kryesore të veprimtarisë së shoqërisë.
5.3. Kuadri ligjor mbi insider trading282
Kuadri ligjor i miratuar mbi abuzimet mbi tregun ka për qëllim të rregullojë praktikën e
paligjshme të manipulimit apo të insider trading, duke i njohur autoriteteve kompetente të
vendeve anëtare të BE-së, kompetenca për të hetuar dhe për të vendosur sanksione
administrative dhe së bashku ose në alternativë, sanksione penale. Gjithashtu, kjo Direktivë
ka për qëllim rritjen e bashkëpunimit ndërmjet autoriteteve mbikëqyrëse të tregut financiar të
përbashkët europian. Direktiva 2003/06/BE është shfuqizuar nga Rregullorja nr. 596/2014 dhe
nga Direktiva 2014/57/BE datë 16 prill 2014 e Parlamentit dhe e Këshillit Europian283.
Rregullorja e re mbi abuzimin me tregun financiar, përcakton një kuadër ligjor të përbashkët
në sektorin e manipulimeve me informacionet e privilegjuara, manipulimin e tregut, si dhe
masat që duhet të merren nga shtetet anëtare me qëllim parandalimin e abuzimit me tregun,
me qëllim garantimin e integritetit të tregjeve financiare të Bashkimit Europian, rritjen e
besimit të investitorëve në tregjet financiare. Ndërsa Direktiva, kërkon që shtetet anëtare të
BE-së të miratojnë masat e nevojshme për të ndëshkuar penalisht abuzimet me informacionin
e brendshëm dhe manipulimin e tregut, nxitjen, ndihmën, mbështetjen apo tentativën për të
kryer vepra të tilla. Një aspekt i veçantë i Direktivës i referohet ngarkimit me përgjegjësi
penale edhe për personat juridik.
Rregullorja nr. 596/2014, ndër të tjera, parashikon që ndalimet e abuzimit me tregun të
gjejnë zbatim edhe për instrumentet financiarë të negociuar në sistemet e negocimit
multilateral dhe në sisteme të tjera të organizuara sipas modelit over the counter. Rregullorja,
përcakton një sërë veprimesh që ndonëse kryhen në bazë të informacionit të privilegjuar nuk
përbëjnë abuzim dhe konsiderohen safe harbour sipas përcaktimeve të nenit 9 të kësaj
Rregulloreje. Veçanërisht, nuk përbëjnë abuzim me informacionet e privilegjuara:
281 Neni 56 i ligjit ‘Për titujt’ 282 Direktiva 2003/06/BE e cila është ndryshuar me Direktivën 2008/26/BE dhe Direktivën 2010/78 BE. Mbas Direktivës së nivelit të parë 2003/06/BE janë miratuar disa akte normative të nivelit të dytë, si direktiva e
Komisionit Europian 2003/124 që rregullon njoftimin e publikut mbi informacionet e privilegjuara dhe
përkufizimin e manipulimit të tregut; direktiva 2003/125 që rregullon këshillimin në fushën e investimeve të
publikut të gjerë dhe konfliktin e interesit; direktiva 2004/72 BE që rregullon praktikat e lejuara në tregjet
financiare, përkufizimin e ‘informacioneve të privilegjuara’ në lidhje me instrumentet financiarë, regjistrin e
insiders, njoftimin dhe procedurën e raportimin të sjelljeve të dyshimta. Ndërsa, Rregullorja nr. 2237/2003/BE
përcakton kushtet e nevojshme për të kryer transaksionet mbi nënshkrimin e titujve financiarë nga vetë shoqëria
emetuese e tyre. 283 Rregullorja, me përjashtim të përcaktimeve të bëra në nenin 39 të tij do të hyj në fuqi nga data 3 korrik 2016.
Brenda të njëjtit hark kohor, shtetet anëtare të BE-së duhet të adaptojnë në legjislacionet e tyre kombëtare
Direktivën në fjalë.
83
a) përdorimi i informacioneve të privilegjuara gjatë operacioneve që kanë të bëjnë me
riorganizimin e shoqërisë (bashkim ndarje, shndërrim);
b) përdorimi i tyre gjatë shitjes apo blerjes të disa instrumenteve financiarë.
Neni 16 pika 2 i Rregullores përcakton si sjellje të ndaluar tentativën për abuzimin të
informacioneve të privilegjuara dhe manipulimin e tregut. Rregullorja, përfshin në kategorinë
e sjelljeve që krijojnë manipulimin e tregut edhe të urdhrave të tregtimit të bëra përmes
mjeteve elektronike, të tilla si strategjitë negociuese algoritmik dhe frekuencë të lartë sipas
nenit 12 pika 2 shkronja c. Neni 17 i Rregullores përcakton detyrimet e shpërndarjes së
informacioneve të privilegjuara nga ana e shoqërive emetuese të titujve dhe mundësinë për
këtë të fundit që të vonojë dhënien e informacionit nëse ekzistojnë kushtet e nenit 17 pika 4.
Kjo dispozitë përcakton se emetuesi mund të vonojë në dhënien e informacionit investitorëve
nëse:
i. komunikimi i menjëhershëm do të paragjykonte interesat legjitimë të vetë shoqërisë
emetuese;
ii. nëse vonesa në dhënien e informacionit nuk do të kishte si pasojë mashtrimin e
publikut;
iii. nëse emetuesi apo pjesëmarrësi në kuotat e emetuara nga emetuesi është në gjendje
të garantojë konfidencialitetin e informacionit të dhënë.
Rregullorja, në nenin 18 të tij parashikon detyrimin e mbajtjes së regjistrit të personave që
kanë akses në informacione të privilegjuara, të shoqërive emetuese të kuotuara dhe të
personave që operojnë në emër apo për llogari të tyre. Rregullorja gjithashtu përmban
detyrimin e thjeshtëzimit të informacionit që duhet t’u jepet investitorëve.
5.3.1. Kuadri ligjor mbi insider trading sipas legjislacionit shqiptar
Manipulimi me informacionet e privilegjuara dhe me tregun gjejnë rregullim në Kreun e IV të
ligjit ‘Për titujt’, në nenet 93-101. Neni 93 i ligjit ‘Për titujt’ i përkufizon informacionet e
privilegjuara si “të gjitha faktet, të cilat nuk janë bërë të njohura publikisht dhe të cilat i
përkasin një ose më shumë emetuesve të titujve ose janë të lidhura me vetë titujt dhe të cilat,
nëse do të viheshin në dispozicion të publikut, mund të ndikonin në tregun e bursës ose në
çmimin e titujve. Informacion i privilegjuar konsiderohet informacioni për rrethanat, të cilat
nuk janë të njohura publikisht e që kanë të bëjnë me porosi të palëve të treta për blerjen ose
shitjen e instrumenteve financiare ose derivateve, të cilat pjesëmarrësit në treg presin t’i
marrin në përputhje me praktikat e njohura të tregut”.
Ligjvënësi shqiptar prezumon që personat që mbajnë poste të kualifikuara në shoqëri, si
anëtarët e këshillit të administrimit/mbikëqyrës, persona që mbajnë poste të larta drejtuese por
dhe punonjës të tjerë të shoqërisë zotërojnë informacion të privilegjuar, të cilin nuk mund ta
shpërndajnë. AMF-ja, ka diskrecionin të kërkojë nga këta persona të gjithë informacionin dhe
sqarimet që konsideron të nevojshme, që të vlerësojë në mënyrë objektive nëse është
keqpërdorur apo jo informacioni i privilegjuar. Lista e personave e përcaktuar në këto
dispozita nuk është një listë shteruese, pasi rast pas rasti është AMF-ja që vlerëson se cilët
persona zotërojnë informacion të privilegjuar. Detyrimi për mosshpërndarjen e informacionit
të privilegjuar për personat e sipërpërmendur, vazhdon të mbetet në fuqi edhe pasi ata kanë
ndërprerë marrëdhëniet me shoqërinë emetuese. AMF-ja, miraton akte nënligjore që
rregullojnë parandalimin dhe keqpërdorimin e informacionit të privilegjuar.
Sipas nenit 94 të ligjit ‘Për titujt’, personat që zotërojnë informacion të privilegjuar, si dhe
personat që vihen në dijeni për informacionin e privilegjuar, në mënyrë të paautorizuar dhe që
janë të ndërgjegjshëm për natyrën e këtij informacioni nuk mund: 1. Të përfitojnë nga
informacioni i privilegjuar gjatë blerjes së drejtpërdrejtë ose të tërthortë të titujve të
84
tregtueshëm në territorin e Republikës së Shqipërisë ose titujve të emetuar nga emetues të
regjistruar në Republikën e Shqipërisë, pavarësisht se në cilin treg tregtohen. 2. Të
shpërndajnë në publik informacionin e privilegjuar ose t’ua japin palëve të treta. 3. Të
përfitojnë nga informacioni i privilegjuar për t’u dhënë këshilla palëve të treta për blerjen ose
shitjen e titujve të përmendur në paragrafin e pestë të këtij neni.
Personat e sipërpërmendur, kanë detyrimin që brenda 15 ditëve nga data kur është kryer
transaksioni, t’i raportojnë emetuesit, AMF-së dhe Bursës, çdo transaksion me anën e të cilit
marrin ose japin në pronësi, drejtpërdrejt ose tërthorazi, tituj të emetuesve që përfaqësojnë
përqindje të votave të asamblesë, që kalojnë ose bien poshtë kufijve 5 %, 10 %, 25 %, 30 %,
50 %dhe 75 % të numrit të përgjithshëm të aksioneve. Emetuesi i titujve, menjëherë mbas
marrjes së njoftimit për ndryshimin e përqindjeve të lartpërmendura duhet të njoftojë
zyrtarisht Bursën ku është i kuotuar dhe brenda shtatë ditëve të publikojë njoftimin në
buletinin e njoftimeve publike. Nëse emetuesi vlerëson se publikimi i këtij informacioni mund
t’i shkaktojë dëme, dhe nëse publiku edhe pa publikimin e njoftimit do të jetë në gjendje të
vlerësojë aksionet për të cilat referohet njoftimi, brenda tri ditëve nga marrja e njoftimit,
emetuesi i kërkon me shkrim AMF-së përjashtimin, përkohësisht, nga ky detyrim. Afati i
përjashtimit nga publikimi i njoftimit do të vendoset nga AMF-ja, por në çdo rast nuk do të
jetë më e gjatë se tre muaj. AMF-ja duhet t’i përgjigjet kërkesës së emetuesit për
mospublikimin e njoftimit brenda shtatë ditëve, përndryshe, kërkesa do të konsiderohet e
refuzuar dhe emetuesi duhet të publikojë njoftimin e ndryshimit të përqindjes së pronësisë
brenda 7 ditëve nga refuzimi284. Nëse emetuesi nuk publikon menjëherë informacionin e
detyrueshëm për publikun, në rastin kur një palë e tretë ka blerë instrumente financiare, ai
detyrohet t’i kompensojë palës dëmin e shkaktuar. Dëmshpërblimi kundrejt palës së tretë do
të bëhet nëse pala e tretë i ka blerë titujt pasi i është mohuar e drejta për informim dhe i ka
ende në zotërim titujt deri në çastin që informacioni bëhet publik; pala e tretë i ka blerë titujt
para lindjes së informacionit, që duhej të bëhej publik dhe i shet ato pasi i është mohuar e
drejta për informim. Në rast se emetuesi provon se mungesa e publikimit nuk është bërë me
dashje apo në kushtet e neglizhencës, ai nuk është përgjegjës për dëmet e shkaktuara, sipas
paragrafit të parë të këtij neni285.
Me qëllim shmangien e krijimit të një përshtypje të rremë për tregun neni 98 i ligjit ‘Për
titujt’, ndalon shprehimisht kryerjen e një transaksioni me titujt, kur transaksioni nuk sjell
ndryshim të mbajtësit të titullit, por simulohet një transaksion tregtar. Ndalohet dhënia e një
urdhri për blerjen ose shitjen e titujve, duke e ditur që është dhënë apo do të jepet një urdhër
për shitjen ose blerjen e këtyre titujve, me një çmim përafërsisht të njëjtë, nga i njëjti person
ose person tjetër, në mënyrë që të duket sikur ka tregtim të vërtetë apo me qëllim që të
krijohet një çmim fiktiv. Gjithashtu ndalohet shprehimisht: 1. Rritja e çmimit të titujve
përkatës dhe nxitja e investitorëve të tjerë për t’i blerë këta tituj. 2. Ulja e çmimit të titujve
përkatës dhe nxitja e investitorëve për t’i shitur këta tituj. 3. Rritja e volumit të tregtimit, duke
lënë përshtypjen sikur ka tregtim aktiv të titujve përkatës dhe nxitjen e investitorëve të tjerë
për t’i blerë dhe/ose për t’i shitur këta tituj.
Përsa i përket përhapjes së informacioneve të rreme, neni 99 i këtij ligji i ndalon ato
shprehimisht. Nëse emetuesi publikon një informacion të rremë detyrohet të kompensojë palët
e treta për dëmin e shkaktuar, që rrjedh nga besimi për vërtetësinë e informacionit, nëse pala e
tretë: 1. Ka blerë tituj pas publikimit të informacionit të rremë dhe i zotëron ende ato në
çastin kur bëhet e ditur publikisht se informacioni ishte i pasaktë. 2. Ka blerë tituj përpara
publikimit të informacionit të rremë dhe i ka shitur ato përpara se të bëhej e qartë se
informacioni ishte i pasaktë.
284 Neni 96, Neni 107 ligjit ‘Për titujt’ 285 Neni 97, ligjit ‘Për titujt’
85
Emetuesi zhvishet nga përgjegjësia e dëmshpërblimit nëse provon se publikimi i
informacionit të rremë nuk është bërë me dashje apo në kushtet e neglizhencës. Gjithashtu
dëmi nuk do të konsiderohet nëse pala e tretë që ka kryer transaksionin ka qenë në dijeni të
faktit se informacioni i shpërndarë ishte i rremë.
Në çdo rast në mbrojtje të investitorëve të vegjël, shoqërive komisionere, të cilat menaxhojnë
portofolin e titujve të klientëve, u ndalohet të shesin tituj apo të japin porosi për shitjen e tyre,
ose të blejnë apo të japin porosi për blerjen e tyre vetëm me synimin për të fituar komisione
për këto shërbime286.
286 Neni 101 i ligjit ‘Për titujt’
86
KAPITULLI IV
AKTIVIZIMI I AKSIONARËVE NË SHOQËRITË E KUOTUARA NË BURSË
1. Teoritë mbi përqendrimin e pronësisë së shoqërisë
Një pjesë e doktrinës, studimin e qeverisjes së mirë të korporatave e lidh me strukturën e
pronësisë së shoqërisë. Sipas kësaj doktrine, përqendrimi i kontrollit aksionar të shoqërisë në
një dorë të vetme apo shpërndarja e saj në një numër të madh aksionarësh ndikon
drejtpërsëdrejti tek administrimi efektiv i shoqërisë. Përqendrimi i pronësisë së korporatave të
dimensioneve të mëdha në duart e pak personave, i shtyn aksionarët që kanë kontrollin e
shoqërisë të monitorojnë në mënyrë të vazhdueshme e të kujdesshme veprimtarinë e
administratorëve. Ky përqendrim ka një impakt pozitiv sepse nga njëra anë aksionarët që kanë
kontrollin e shoqërisë kanë pushtetin për të kontrolluar aktivitetin e administratorëve, dhe nga
ana tjetër, mund t’i stimulojnë ata, nëpërmjet shpërblimeve apo përfitimeve të ndryshme, për
arritjen e rezultateve të kënaqshme287. Përqendrimi i pronësisë, është një teori e kritikuar, pasi
pronësia e shoqërive të dimensioneve të mëdha e kufizuar në një numër të vogël aksionarësh
nuk është efikase për administrimin e mirë të shoqërisë. Ky përqendrim, mund të krijojë
probleme në marrëdhëniet ndërmjet aksionarëve të pakicës dhe aksionarëve të shumicës.
Jensen dhe Fama288, konstatojnë se sipërmarrjet e dimensioneve të mëdha, do të kenë
tendencën që të jenë shoqëri me strukturë të hapur dhe me shumë aksionarë “open
corporations”. Në këtë mënyrë, në strukturën e shoqërisë do të krijohen, pozita të
diferencuara ndërmjet aksionarëve të shoqërisë, shoqëruar edhe me një diferencim të të
drejtave të tyre. Sa më e madhe të jetë shoqëria, aq më të mëdha janë resurset e kapitalit dhe
aq më e madhe është vlera e shoqërisë në treg. Disavantazhet e strukturës së hapur të
shoqërisë i referohen ekspozimit të rrezikut të mbajtjes së portofoleve të ndryshëm nga
investitorët e mëdhenj, apo rrezikut të një shpronësimi të mundshëm të aksionarëve të vegjël.
Gjithashtu, influenca e grupeve të interesit mund të ushtrojë trysni mbi shoqërinë, me qëllim
që kjo e fundit të mos përndjekë maksimalizimin e fitimit por përndjekjen e interesave të
tjerë.
Në doktrinë, nuk ka një qëndrim unanim në lidhje me aspektin e kuorumit të nevojshëm që
një kompani të jetë me pronësi të përqendruar apo në të kundërt, të jetë me pronësi të
shpërndarë në shumë aksionarë. Disa autorë, konsiderojnë se forcimi i pozitave të aksionarëve
të pakicës në raport me aksionarët e shumicës krijohet, nëse aksionarët e pakicës zotërojnë të
paktën 5% të aksioneve të shoqërisë289. Ndërsa për autorë të tjerë290 aksionarët e pakicës
duhet të zotërojë të paktën 7,5%, me qëllim aktivizimin dhe pjesëmarrjen efektive në
aktivitetin e shoqërisë. Pedersen e Thomsen, studimet e tyre i kanë përqendruar në kompanitë
e shteteve të Europës Kontinentale. Sipas këtyre autorëve, niveli mesatar i përqendrimit të
pronësisë në duart e aksionarëve të pakicës për të qenë pjesëmarrës në aktivitetin e shoqërisë
287 A. Shleifer, R. W. Vishny, Large Shareholders and Corporate Controll, in The Journal of Political
Economy, Vol. 94, Part. 1, (1986) in http://piketty.pse.ens.fr/files/ShleiferVishy1986.pdf 288 E. F. Fama, M. C. Jensen, Separation of Ownership and control, in Journal of Law and Economics, Vol.
XXVI, June 1983, publikuar gjithashtu në Foundations of Organizational Strategy, Michael C. Jensen, Harvard
University Press, 1998, in http://www.ucema.edu.ar/u/je49/organizacion/Fama_Jensen.pdf 289R. Mork, A. Shleifer and R. W. Vishny, Management ownership and market valuation. An empirical
analysis, in Journal of Financial Economics 20 (1988) 293-315. North-Holland,
http://scholar.harvard.edu/files/shleifer/files/mgt-own-mkt-val.pdf 290P. Wright, S.P. Ferris (1997), Agency conflict and corporate strategy: the effect of divestment in corporate
value, Strategic Management Journal 18(1), pp. 77-83.
87
duhet të jetë shumë më i lartë. Përqindja e zotëruar prej aksionarëve të pakicës duhet të jetë të
paktën 39% deri në 46%291.
Marrëdhënia që krijohet ndërmjet pronësisë së shoqërisë dhe performancës së kësaj të
fundit ndjek sipas doktrinës katër linja kryesore: a) krijimi i një raporti pozitiv; b) krijimi i një
raporti negativ; c) krijimi i një raporti pozitiv por deri në një përqindje të caktuar të zotërimit
të aksioneve dhe më pas negativ përtej kësaj përqindjeje; d) mungesa e një raporti ndërmjet
pronësisë dhe performancës së shoqërisë.
a) Krijimi i një raporti pozitiv ndërmjet pronësisë së shoqërisë dhe performancës së saj
Një pjesë e doktrinës e cila bazohet në teorinë e agjencisë, marrëdhënien ndërvepruese
ndërmjet pronësisë së shoqërisë dhe administrimit të saj, e vlerëson si një marrëdhënie
pozitive që krijon vlerë për shoqërinë. Nëse pronarët e shoqërisë kanë për qëllim rritjen e
përfitimeve të shoqërisë, përqendrimi i pronësisë së saj në duart e pak aksionarëve do të
shoqërohet me mbikëqyrjen e vazhdueshme të administrimit të shoqërisë dhe reduktimin e
kostove që duhet të përballojë shoqëria. Kjo për faktin, se interesat financiarë brenda
shoqërisë konvergojnë gjithnjë e më shumë. Për pasojë, sa më i madh të jetë përqendrimi i
brendshëm i kontrollit të shoqërisë, aq më shumë rritet vlera e shoqërisë. Gjithashtu, edhe
raporti ndërmjet pronësisë së shoqërisë dhe vlerës së saj në treg do të jetë pozitive292.
Aksionarët që kanë kontrollin e shoqërisë do të kenë tendencën për të mbështetur ato vendime
të administratorëve që përmirësojnë vlerën e shoqërisë dhe do të kundërshtojnë strategjitë në
dëm të saj. Në këtë mënyrë, aksionarët e pakicës influencohen pozitivisht nga veprimtaria e
aksionarëve të shumicës. Aksionarët e pakicës të ashtuquajturit blockholder të interesuar për
t’u informuar mbi aktivitetin e shoqërisë do të ndikojnë pozitivisht në performancën e saj.
Kontrolli i aksionarëve të pakicës mbi veprimtarinë e administratorëve i shtyn këta të fundit të
jenë të kujdesshëm në politikat dhe strategjitë e investimit si dhe në reduktimit e rreziqeve që
shoqëria mund të marrë përsipër. Në këtë mënyrë, përqindjet që zotërojnë aksionarët e
minorancës janë të lidhura drejtpërdrejtë me vlerën e shoqërisë nëpërmjet presionit që këtë
aksionarë ushtrojnë mbi strukturat drejtuese dhe administruese të shoqërisë.
Qëndrimi i kësaj pjese të doktrinës, është kundërshtuar nga disa autorë, të cilët
konsiderojnë se aksionarët e minorancës nuk ushtrojnë një presion të atillë sa të mund të
kontrollojnë rreziqet që mund të marrë përsipër shoqëria293.
b) Ekzistenca e një raporti negativ ndërmjet pronësisë së shoqërisë dhe performancës së
saj
Një pjesë tjetër e doktrinës294 raportin ndërveprues ndërmjet pronësisë së shoqërisë dhe
performancës së saj e shikojnë si një raport negativ. Sipas mbështetësve të këtij opinioni, nëse
aksionari/aksionarët që kanë kontrollin e shoqërisë nuk kanë për qëllim maksimalizimin e
fitimit, por përndjekjen e qëllimeve të tjera, këta aksionarë nuk do të jenë të interesuar për të
291 T. Pedersen, S. Thomsen (1997), European patterns of corporate ownership: a twelvecountry study, Journal
of International Business Studies 28(4), pp. 759-778. 292 M. Kroll, P. Wright, L. Toombs, H. Leavell, Form of control. A critical determinant of acquisition
performance and CEO rewards, (1997) in Strategic Management Journal 18 (2), pp. 85-96. 293 Wright P., Ferris S.P., Sarin A., Awasthi V., 1996. Impact of corporate insider, blockholder and
institutional equity ownership on firm risk taking, Academy of Management Journal 39 (2), pp. 441-463. 294 La Porta R., Lopez-de-Silanes F., Shleifer A., Vishny R.W., 2000. Investor Protection and Corporate
Governance, Journal of Financial Economics 58, pp. 3-27.
http://www.law.yale.edu/documents/pdf/cbl/lopezdesilanes02_Roundtable.pdf, shih gjithashtu Holderness C.G.,
2003. A Survey of Blockholders and Corporate Control, Economic Policy Review 9 in
http://app.ny.frb.org/research/epr/03v09n1/0304hold.pdf, etj.
88
mbikëqyrur performarcën e administratorëve. Aksionarët që kanë kontrollin e shoqërisë mund
të përfitojnë benefite të tjera financiare nga shoqëria në dëm të aksionarëve të minorancën,
duke përdorur në interesin e tyre, për shembull aksesin në informacione të privilegjuara të
shoqërisë, apo shpërblime të veçanta për të përforcuar pozitat e disa prej administratorëve të
shoqërisë. Sipas kësaj pjese të doktrinës, motivimet personale të aksionarëve që kanë
kontrollin e shoqërisë, mund t’i shtyjnë këta të fundit që të përzgjedhin strategji të
administrimit të shoqërisë, që nuk kanë për qëllim përforcimin e shoqërisë në treg dhe rritjen
e përfitimeve, por realizimin e qëllimeve personale të tyre. Raporti negativ ndërmjet pronësisë
së aksioneve dhe performancës së shoqërisë lind edhe në rastet kur në varësi të kurbës së
kërkesës dhe ofertës, zotëruesit e përqindjeve të mëdha të titujve të emetuara nga shoqëria
mund të jenë të joshur për të shitur një pjesë të titujve të zotëruar prej tyre, veçanërisht në
rastet kur çmimi i titujve në treg është më i lartë sesa pritshmëritë295.
Nga ana tjetër edhe aksionarët e pakicës (blockholders) mund të jenë më të interesuar të
shesin aksionet e zotëruara prej tyre, pasi kompensimi financiar është më frytdhënës se të
drejtat që ata zotërojnë në shoqërisë, kjo veçanërisht, nëse çmimi i aksioneve të zotëruara prej
tyre është më i lartë se mesatarja e përllogaritur. Shitja e menjëhershme e aksioneve i
mundëson aksionarëve të pakicës përfitime të menjëhershme e më të larta se ato përfitime që
mund të përllogarisin këta aksionarë që do të realizojnë nga një shpërndarje e ardhshme e
dividendit.
Për disa autorë296, ekzistenca e një raporti negativ ndërmjet pronësisë së shoqërisë dhe
performancës së saj varet edhe nga dimensionet e këshillit të shoqërisë. Për këtë pjesë të
doktrinës, këshillat me dimensione të mëdha janë shumë më pak eficient sesa këshillat që
kanë në përbërjen e tyre pak anëtarë, dhe kjo është e dukshme, veçanërisht në mbikëqyrjen
dhe monitorimin e punës së administratorëve. Kur administrimi i shoqërisë është joefikas, kjo
çon në rënien e çmimit të aksioneve. Në një situatë të tillë, me qëllim krijimin e një raporti
pozitiv ndërmjet pronësisë së aksioneve dhe performancës së shoqërisë, teorikisht, aksionarët
që kanë kontrollin e shoqërisë duhet të zmadhojnë përqendrimin e aksioneve në pronësi të
tyre me qëllim balancimin e problemeve që vijnë nga keqadministrimi i shoqërisë.
c) Raporti jolinear ndërmjet pronësisë së shoqërisë dhe performancës së saj
Për të evituar efektet e sipërpërmendura, disa autorë të tjerë297 janë të mendimit se është e
mundur kombinimi jo linear i përqendrimit të pronësisë mbi shoqërinë dhe vlerën ekonomike
të saj. Sipas kësaj doktrine, raporti ndërmjet pronësisë së shoqërisë dhe performancës së saj
mund të jetë pozitiv për nivele të ulëta të përqendrimit të pronësisë, sepse në këto nivele ka
më shumë stimuj për të mbikëqyrur aktivitetin e administratorëve dhe mund të jetë negativ
për nivelet e larta të përqendrimit të pronësisë. Në parim, rritja e përqendrimit të kontrollit të
shoqërisë duhet të shoqërohet me ulje të kostove që vijnë si pasojë e ndarjes së kontrollit të
shoqërisë nga administrimi i saj e për pasojë rritje të performancës së shoqërisë. Megjithatë,
nëse përqendrimi i pronësisë mbi aksionet nuk është totalitar, edhe pse i lartë, mundëson
devijime nga objektivi i maksimizimit të fitimit me rrezikun e faturimit të disa prej kostove të
295 Zeckhauser R., Pound J., (1990) Are Large Shareholders Effective Monitors? An Investigation of Share
Ownership and Corporate Performance, in Hubbard G.R. (ed.), Asymmetric Information, Corporate Finance
and Investment, University of Chicago Press, Chicago http://www.nber.org/chapters/c11471.pdf 296 Fich E.M., Shivdasani A., 2006. Are Busy Boards Effective Monitors?, The Journal of Finance 61(2), pp.
689-724 in http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1540-6261.2006.00852.x/pdf 297 Demsetz H., Lehn K., 1985. The structure of corporate ownership: Causes and consequences, Journal of
Political Economy, Vol. 93, No. 6 (Dec., 1985), pp. 1155-1177, in
https://www.uts.edu.au/sites/default/files/ADG_Cons2015_Demsetz%20Lehn%20JPE%201985.pdf
89
shoqërisë aksionarëve të vegjël. Për këtë pjesë të doktrinës, struktura e pronësisë aksionare ka
një impakt mbi performancën e shoqërisë vetëm në përqindje të përcaktuara.
Ka opinione të ndryshme në doktrinë sipas të cilave, zotërimi i aksioneve të shoqërisë nga
administratorët e saj ndikojnë në performancën e tyre në shoqëri. Duhet thënë se qëndrimet e
doktrinës për përqindjen që duhet të zotërohen nga administratorët e shoqërisë nuk janë
unitare. Për disa autorë298, një marrëdhënie pozitive ndërmjet performancës së shoqërisë dhe
zotërimit nga ana e administratorëve të një përqindje të caktuar aksionesh rezulton kur
administratorët zotërojnë një përqindje aksionesh që ndryshon nga 49,4% deri në 50% të tyre.
Me rritjen e përqindjes të zotërimet të aksioneve nga ana e administratorëve përtej përqindjes
së sipërpërmendur, performanca e tyre do të jetë negative. Ndërsa për autorë të tjerë299,
performanca e shoqërisë rritet nëse administratorët e shoqërisë zotërojnë nga 0% deri në 5%
të titujve të shoqërisë dhe jep efekte negative nëse administratorët do të zotërojnë nga 5% deri
në 25%. Në doktrinë nuk ka një qëndrim unitar mbi përqindjen që mund të zotërojnë
administratorët me qëllim të rritjes së performancës së tyre në shoqëri, kjo dhe për faktin se
duhet të merren në konsideratë edhe aspekte të tjera në të cilat ushtron aktivitetin shoqëria, si
struktura që është zgjedhur për administrimin e saj, përbërja e këshillit jo vetëm në terma
numerik por edhe ndarjen e përgjegjësive dhe detyrave ndërmjet anëtarëve të këshillit, sektori
ku e ushtron aktivitetin shoqëria, etj.
d) Mungesa e raportit ndërmjet pronësisë dhe perfomancës së shoqërisë
Një pjesë e doktrinës ka opinionin se nuk ka një marrëdhënie të drejtpërdrejtë ndërmjet
pronësisë së shoqërisë dhe performancës së kësaj të fundit. Sipas kësaj teorie300, struktura e
pronësisë së shoqërisë nuk jep efekte domethënëse në lidhje me performacën e shoqërisë. Kjo
për faktin se raporti ndërmjet pronësisë së shoqërisë dhe performancës së saj mund të jetë i
ndryshëm në varësi të vendit dhe të komunitetit ku vepron shoqëria, mjedisit kulturor,
organizimit të industrisë, funksionimit të tregjeve financiare, etj. Krahasimi midis vendeve të
ndryshme është e nevojshme për të dalluar edhe kontrastet ndërmjet kategorive kryesore të
sistemeve kombëtare të qeverisjes së mirë të korporatave. Në këtë mënyrë, sistemi anglo-
amerikan është i orientuar drejt tregut ndërsa sistemi europian-japonez është i orientuar drejt
kontrollit të brendshëm të shoqërisë. Të dy sistemet, janë të lidhur ngushtësisht me zhvillimet
e tregjeve financiare dhe sistemeve ligjore. Në sistemin e orientuar drejt kontrollit të
brendshëm sikurse është rasti i korporatave që operojnë në vendet europiane dhe të Azisë
Lindore, pronësia mbi shoqërinë ka efekte në performancën e shoqërisë. Kështu, interesi i
blockholders mbi aktivitetin e shoqërisë ka efekte pozitive për performancën e
administratorëve. Pronësia e shoqërisë është ngushtësisht e lidhur me performancën e saj në
vende si Franca, Gjermania, Japonia dhe Korea e Jugut301.
Një marrëdhënie e tillë ndërmjet pronësisë së shoqërisë dhe performancës duket se mungon
në korporatat që veprojnë në vendet anglo-amerikane që janë të orientuara drejt tregut.
Impakti i të drejtave të zotëruara nga blockholders thuajse janë të parëndësishme për vetë
faktin se përqendrimi i pronësisë së shoqërisë është shumë i ulët. Në sistemin anglo-amerikan,
298 McConnell J.J., Servaes, H., 1990. Additional evidence on equity ownership and corporate value, in Journal
of Financial Economics 27(2), pp. 595-612 in http://webkuliah.unimedia.ac.id/ebook/files/mcconnel-servaes.pdf 299 Holderness C.G., Kroszner R.S., Sheehan D., 1999. Were the Good Old Days That Good?: Changes in
Managerial Stock Ownership Since the Great Depression, Journal of Finance 54(2), pp. 435-469. https://www2.bc.edu/~holderne/WereGoodDaysthatGoodJF1999.pdf 300 H. Demsetz, The Structure of ownership and the Theory of the Firm, Vol 26. No 2, in Journal of Law and
Economics, in www.jstor.org, 2006; Clifford G. Holderness, A Survey of Blockholders and Corporate Control në
FRBNY Economic Policy Review, April 2003 http://app.ny.frb.org/research/epr/03v09n1/0304hold.pdf 301 M. S. Mizruchi, Berle and Means revisited: the governance and power of large U.S. corporations in
http://web.stanford.edu/ (2004), f.
90
roli i aksionarëve të shoqërisë është dytësor sepse presioni mbi administrimin e shoqërisë vjen
kryesisht nga faktorë të jashtëm të shoqërisë, si konkurrenca në treg e kompanisë apo detyrimi
për të respektuar ligje/rregullore të ndryshme që i referohen tregut ku operon shoqëria.
Marrëdhënia ndërvepruese ndërmjet shoqërisë dhe performancës së saj rrezikon të dështojë
pasi opinionet pozitive apo negative mbi këtë marrëdhënie nuk marrin në konsideratë
mjedisin specifik ku operon shoqëria, llojet e ndryshme të pronësisë së shoqërisë apo llojet e
ndryshme të interesave të ndërthurura sikurse mund të jenë interesat e aksionistëve dhe
investitorëve të tregut302.
2. Aktivizimi i aksionarëve në shoqëritë me ofertë publike që operojnë në tregun
financiar jo bankar
Roli i aksionarëve dhe aktivizimi i tyre në asambletë e shoqërive aksionare me ofertë
publike është një nga çështjet më të debatuara të qeverisjes së mirë të korporatave. Një ndër
problematikat më të mëdha lidhet me masën e madhe të aksionarëve-investitorë të cilët janë të
pa interesuar për administrimin e shoqërisë dhe kërkojnë nga shoqëria vetëm të përfitojnë
dividendin për vlerën e investuar. Jo vetëm aksionarët-investitorë nuk janë të interesuar për
pjesëmarrjen aktive në aktivitetin e shoqërisë, por dhe kjo e fundit nuk ka interes për të nxitur
ekonomikisht aksionarët-investitorë. Është e kuptueshme që stimujt ekonomike për
aktivizimin e aksionarëve në shoqëri do të kishin një kosto tepër të lartë për vetë atë. Në një
situate të tillë, vendimmarrja e shoqërive aksionare me ofertë publike spostohet në duart e
këshillit (administrimit/mbikëqyrës), ku është edhe më e lehtë për shoqërinë që të motivojë
ekonomikisht anëtarët e tij. Mund të ndodhë në këtë mënyrë, që shoqëria të jetë në pronësi
vetëm të aksionarëve-investitorë të cilët nuk kanë interes pjesëmarrje në vendimmarrjen e
shoqërisë. Në mungesë të aksionarëve të mazhorancës që kontrollojnë me votën e tyre
veprimtarinë e këshillit dhe të anëtarëve të tij, këta të fundit do të kontrollohen nga
mekanizmat që ofron tregu financiar. Në këtë mënyrë, shkarkimi i administratorëve të
shoqërive aksionare me ofertë publike ku mungojnë aksionarët e mazhorancës mund të bëhet
me anë të mekanizmave të marrjes në kontroll të shoqërisë me ofertë publike303.
Por cilët janë aksionarët-investitorë? Brenda kategorisë të aksionarëve-investitorëve apo
sikurse njihen ndryshe outsider, ekzistojnë disa nënkategori ku bëjnë pjesë investitorët
individual, investitorët institucionalë dhe grupe të tjera interesi. Duhet sqaruar se, aktivizimi i
investitorëve në vendimmarrjen e shoqërisë nuk lidhet me zotërimin e pragjeve të caktuara të
aksioneve për kontrollin e shoqërisë. Kjo për faktin se, mund të ketë investitorë institucionalë
që mund të zotërojnë një % shumë të vogël të kapitalit të shoqërisë, por të jenë aktiv në
mbledhjen e asamblesë së përgjithshme apo në këshill, duke influencuar vendimmarrjen e
tyre. Sikurse e përmendëm me lart, këta aksionarë-investitorë që zotërojnë një % fare të vogël,
mund të bëjnë një ofertë publike për blerjen e aksioneve të shoqërisë ku ata zotërojnë këtë %
dhe të marrin në këtë mënyrë kontrollin e saj. Kështu, pronësia e shoqërive aksionare me
ofertë publike mund të jetë në duar të aksionarëve që zotërojnë % e nevojshme të shoqërisë
për kontrollin e saj sikurse ndodh tek shoqëritë aksionare me ofertë private, dhe aksionarë-
investitorë outsider të cilët zotërojnë përqindje shumë të vogla dhe që janë të pa interesuar për
të mbikëqyrur veprimtarinë e shoqërisë. Ndërmjet këtyre dy grupeve, renditen aksionarët-
investitorë institucionalë, të cilët, edhe pse zotërojnë përqindje shumë të vogla në shoqëri,
janë të interesuar për aktivitetin e shoqërisë dhe mbikëqyrin aktivitetin e saj. Investitorët
institucionalë mund të ndërmarrin oferta publike të nënshkrimit të titujve dhe të ndryshojnë
302 Yabei Hu, Shigemi Izumida The Relationship between Ownership and Performance: A Review of Theory
and Evidence në International Business Research, Vol.1, No. 4, www.ccsenet.org/journal.html 303 E. Croci, Shareholder Activism. Azionisti, investitori istitucionali e hedge fund, ed. FrancoAngeli, Milano
2011.
91
aparatin drejtues të shoqërisë nëse performanca dhe qeverisja e shoqërisë nuk është e
kënaqshme. Pikërisht, kjo formë pjesëmarrjeje në aktivitetin e shoqërisë njihet ndryshe si
high-cost activism apo influencë bllokuese dhe është tipike e investitorëve institucionalë. E
kundërta e aktivizimit high –cost është i ashtuquajturi low-cost activism që ka në fokusin e tij
të drejtën e aksionarëve për të kërkuar futjen e argumenteve të rinj në rendin e ditës, apo
thirrjen e asamblesë së përgjithshme. Ky është një instrument pjesëmarrje në aktivitetin e
asamblesë së përgjithshme të shoqërisë që mund të përdoret nga aksionarët e minorancës, dhe
është një instrument ligjor i menduar kryesisht për investitorët individualë që zotërojnë
përqindje të ulëta. Në praktikë, ndodh që këto instrumente përdoren kryesisht nga investitorët
institucionalë e në veçanti në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, përdoren gjerësisht nga fondet
e pensioneve304.
Një formë tjetër aktivizimi e aksionarëve në shoqëritë me ofertë publike, që është kryesisht
e përhapur në Amerikë, ka të bëjë me fushatat no-vote. Këto fushata të abstenimit të votimit,
kanë për qëllim të vejnë në dukje pakënaqësinë që aksionarët kanë karshi një anëtari të
caktuar të këshillit, apo kundër shoqërisë në përgjithësi. Ky lloj mobilizimi është një sinjal për
shoqërinë që duhet të ndryshojë diçka në aktivitetin e saj, pasi përndryshe mund të
ndërmerren veprime më efikase.
Brenda aksionarëve-investitorë, ekziston edhe një kategori tjetër, që njihet ndryshe me
emrin, grabitqarë të shoqërisë corporate raiders305. Ky term i referohet sjelljes tepër aktive të
disa aksionarëve. Corporate raiders origjinën e tij e ka në vitet ’80 në Shtetet e Bashkuara të
Amerikës. Zakonisht, corporate raiders janë investitorë individual, ish administrator
ekzekutiv të suksesshëm që zotërojnë sasi të madhe kapitali apo arrijnë të marrin nga bankat
kredi me norma të ulëta interesi dhe i përdorin ato për të blerë shoqëri në vështirësi financiare
me qëllim shpërbërjen ose rimëkëmbjen e tyre. Corporate raiders, kryejnë një studim të
detajuar të shoqërisë, vlerësojnë çdo lloj aseti të shoqërisë që do të blejnë, aftësitë e
administratorëve të saj, etj. Në gjysmën e dytë të viteve ’90 në Europë, kjo kategori
aksionarësh ka luajtur një rol të rëndësishëm në përhapjen e teorisë së shareholder value.
Përsa i përket të drejtave të aksionarëve dhe aktivizimit të tyre, ekzistojnë ndryshime të
dukshme ndërmjet Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe vendeve të BE-së. Nëse
krahasojmë Amerikën me Anglinë, këto dy shtete ndonëse të dyja bazohen në sistemin
common law, ofrojnë instrumente të ndryshëm ligjor në mbrojtje të aksionarëve të tyre. Në
këtë mënyrë do të vërejmë se aksionarët-investitorë anglezë zotërojnë më shumë instrumente
ligjorë për të ndërhyrë në drejtimin e shoqërisë dhe për të mbrojtur të drejtat e tyre. Kështu
për shembull, një dallim kryesor ka të bëjë me faktin se aksionarët e shoqërive me ofertë
publike angleze kanë të drejtë të thërrasin mbledhjen e asamblesë së përgjithshme me qëllim
ndryshimin e statutit të shoqërisë edhe pa marrë miratimin paraprak nga këshilli i
administrimit. Gjithashtu, mund të përmendimin mbrojtjen që i garantohen aksionarëve në
legjislacionin anglez përpara ofertave armiqësore të marrjes në kontroll të shoqërive me ofertë
publike. Sipas kodit anglez të marrjes në kontroll të shoqërive me ofertë publike (Takeover
Code), këshilli nuk mund të ndërmarrë veprime që dëmtojnë aksionarët e shoqërisë dhe duhet
sa më parë të thërrasë asamblenë e përgjithshme, për të paraqitur ofertën për marrjen në
kontroll të shoqërisë. Në këtë mënyrë, i garantohet aksionarëve e drejta për t’u shprehur me
votë (passivity rule) mbi ofertën publike të marrjes së kontrollit të shoqërisë sa më parë të jetë
e mundur. Kjo praktikë, është ndjekur edhe nga vendet e tjera të BE-së. Ndërsa legjislacioni
amerikan, ndonëse nuk i njeh këtë të drejtë aksionarëve të shoqërisë, i mundëson këtyre të
fundit të drejtën për të kërkuar futjen e argumenteve të rinj në rendin e ditës, të ndryshëm nga
ato të përcaktuara nga këshilli apo administratorët dhe mundësinë e diskutimit të tyre në
mbledhjen e asamblesë së përgjithshme pavarësisht përqindjes së zotëruar prej tyre.
304Idem 305 Gordon Gekko në filmin Wall Street personikifon në imagjinatën kolektive i corporate raider.
92
Nëse do të hedhim vështrimin në legjislacionet e tjera të vendeve anëtare të BE-së, do të
vërejmë se ekzistojnë modele të ndryshme që kërkojnë zotërimin e një përqindje të caktuar
për të mundësuar aktivizimin e aksionarëve në asamble të përgjithshme. Kështu në Angli,
aksionarët duhet të zotërojnë jo më pak se 5% të kapitalit të regjistruar të shoqërisë për të
futur argumente në rendin e ditës, në Austri aksionarët mund të zotërojnë edhe 1% të kapitalit
të shoqërisë por kjo përqindje duhet t’i korrespondojë të paktën 70.000 euro. Në Francë,
përcaktohet se zotërimi i të paktën 5% të kapitalit të regjistruar të shoqërisë, është i
mjaftueshëm si për të futur argumente të rinj në rendin e ditës, si për të thirrur asamblenë e
jashtëzakonshme dhe kjo përqindje mund të ulet deri në 1% për shoqëritë që kanë një kapital
të regjistruar jo më pak se 15 milion euro. Gjermania, përcakton se zotërimi i të paktën 5 % të
kapitalit të shoqërisë është i mjaftueshëm si për të futur argumente të rinj në rendin e ditës si
dhe për të thirrur asamblenë e përgjithshme. Ndërsa në Rusi, aksionarët duhet të zotërojnë të
paktë 2% të kapitalit të shoqërisë për të futur argumente në rendin e ditës dhe të paktën 10%
për të thirrur asamblenë e jashtëzakonshme306. Në vendin tonë, zotërimi i të paktën 5% të
aksioneve apo të një % më të ulët të përcaktuar në statut i mundëson aksionarëve të pakicës si
futjen e argumenteve të rinj në rendin e ditës sikurse edhe të drejtën për të thirrur asamblenë e
përgjithshme307.
Me qëllim rritjen e aktivizimit të aksionarëve-investitorë, kryesisht individualë, ligjvënësi
europian, mbas një iteri legjislativ të nisur në 1989 ka miratuar në vitin 2007, direktivën
2007/36/BE që ka në fokusin e saj, të drejtat e aksionarëve dhe instrumentet e përshtatshëm
për favorizimin e pjesëmarrjes së tyre në jetën e shoqërisë dhe në ushtrimin e të drejtës së
votës në Asamble.
2.1. Aspektet kryesore të Direktivës 2007/36 e BE-së
Situata në Europë paraqitet e ndryshme edhe përsa i përket natyrës së investitorëve në
shoqëritë aksionare me ofertë publike. Në Angli, pjesa kryesore e investitorëve institucionalë
janë shoqëri sigurimesh dhe fonde pensionesh, që zakonisht janë pjesë e një prej dy grupeve
kryesore që përfaqësojnë interesin e investitorëve institucionalë dhe përkatësisht, Association
of British Insurers (ABI) dhe The National Association of Pension Funds (NAPF)308. Në
Francë dhe Gjermani, investitorët institucionalë janë kryesisht banka dhe korporata të tjera të
dimensioneve të mëdha, ndërsa në Itali, investitorët institucionalë janë kryesisht investitorë
industrialë dhe grupe shoqërish në pronësi familjare. Pavarësisht natyrës së ndryshme të
investitorëve në shoqëritë që operojnë në tregun financiar europian, institucionet e BE-së kanë
ndërmarrë një sërë iniciativash për të mbrojtur të drejtën e votës së aksionarëve në asamblenë
e përgjithshme dhe krijimin e mekanizmave mbrojtës të njëjtë për të gjithë aksionarët, duke
pasur parasysh faktin se shumë shoqëri janë cross-border.
Në vitin 2002, grupi i ekspertëve të së drejtës së shoqërive tregtare i drejtuar nga Jaap
Winter, vuri theksin tek rëndësia e lehtësimit të procedurave të votimit të aksionarëve në
asamblenë e përgjithshme dhe mundësinë e votimit elektronik309. Grupi i punës identifikoi dy
306 Për një lexim më të plotë mbi këtë argument shih E. Croci, Shareholder Activism. Azionisti, investitori
institucionali e hedge fund, ed. FrancoAngeli, Milano 2011. 307 Neni 139 pika 1, ligji nr. 9901 datë 14.04.2008 i ndryshuar. 308 Të dyja këto grupime kanë hartuar një sërë rekomandimesh, udhëzime për zbatimin e parimeve të qeverisjes
së mirë të korporatave dhe një pjesë e tyre janë të përfshira në Kodin e qeverisjes së mirë të korporatave Anglez.
Për më shumë informacion shih C. A. Mallin, Corporate Governance, third Ed, Oxford University Press, 2010,
f.109. 309 Modernizing Company law and Enhancing Corporate Governance in the European Union- A Plan to move
forward COM (2003) 284 final of 21 May 2003. 3.2. Strengthening shareholders' rights: The Commission
considers that the provisions existing in the proposal for a Transparency Directive are a significant and
proportionate first step towards ensuring that shareholders are provided with the electronic means to access the
93
objektiva me qëllim mbrojtjen e të drejtave të aksionarëve. Në radhë të parë, rëndësi iu dha
mbrojtjes së aksionarëve duke bërë një dallim ndërmjet llojeve të ndryshme të shoqërive
aksionare dhe së dyti, promovimin dhe nxitjen e konkurrencës së biznesit, duke vënë theksin
në veçanti në problematikat specifike që lidhen me ushtrimin e aktivitetit ndërkufitar të
shoqërive. Ky dokument i hapi rrugën miratimit të direktivës 2007/36 të BE-së310, aspektet
kryesore të së cilës kanë të bëjnë me:
njoftimin për mbledhjen e përgjithshme të AP-së, e cila duhet të bëhet të paktën 21
ditë përpara. Shoqëria ka detyrimin që të paktën 21 ditë përpara mbledhjes të
publikojë në faqen e internetit të shoqërisë, rendin e ditës si dhe të gjitha
dokumentet e tjera përkatëse;
aksionari apo një grupim aksionarësh të shoqërisë kanë të drejtë që të kërkojnë
futjen e argumenteve të rinj në rendin e ditës, apo të paraqesin propozime për
vendimmarrjen e AP-së. Ligjvënësi europian u mundëson shteteve anëtare për ta
kushtëzuar këtë të drejtë me zotërimin e një përqindje të caktuar aksionesh që mund
të jetë të pakën 5% të kapitalit të regjistruar të shoqërisë;
hiqet detyrimi për aksionarin i cili për të votuar në mbledhjen e asamblesë së
përgjithshme duhet të depozitonte pranë shoqërisë aksionet e tij. Në këtë mënyrë
hiqen të gjitha kufizimet për të votuar në mbledhjen e asamblesë së përgjithshme
dhe kufizimi i vetëm për të mos votuar në asamble varet nga data e regjistrimit nga
ana e aksionarit. Kjo është një risi e rëndësishme veçanërisht nëse kemi parasysh
edhe karakterin ndërkufitar të shoqërive që operojë në tregun financiar;
mundësohet votimi elektronik;
hiqen të gjitha pengesat që kufizonin të drejtën e aksionarit për t’u përfaqësuar në
shoqëri. Të gjithë aksionarët mund të përfaqësohen në asamblenë e përgjithshme
nga një tjetër person fizik apo juridik, kufizimet e vetme mund të vendosen nga
shtetet anëtare të BE-së kanë të bëjnë me mundësinë e krijimit të situatave në
kushtet e konfliktit të interesit. Gjithashtu, direktiva mundëson që aksionarët mund
të përfaqësohen apo të revokojnë përfaqësimin edhe në mënyrë elektronike.
Shoqëritë, duhet t’u ofrojnë aksionarëve të tyre mundësinë për të votuar edhe në
korrespondencë përpara mbajtjes së asamblesë së përgjithshme311.
Nga një studim i zbatimit të Direktivës së shareholder’s right në Itali, rezultoi që nga 43
shoqëri të kuotuara në bursë, vetëm 30% e tyre kishin përcaktuar në statut mundësinë për
ushtrimin e të drejtës së votës në distancë apo në formë elektronike. Kështu, Eni spa dhe të
kontrolluarat prej saj, Enel spa dhe Saipem spa, kanë parashikuar në statutet e tyre mundësinë
për të votuar elektronikisht, duke ia deleguar rastet specifike përcaktimit nga ana e këshillit të
administrimit. Në statutin e Eni spa është parashikuar mundësia për aksionarët që të ushtrojnë
të drejtën e votës me postë, madje edhe ka përcaktuar mundësinë për zhvillimin e mbledhjes
së asamblesë me telekonferencë. Neni 14.3 i statutit të shoqërisë bën një dallim të qartë
ndërmjet ushtrimit të së drejtës së votës në asamble me anë të postës që nga leximi i
dispozitës duket gjithmonë i mundshëm dhe ushtrimin e votimit elektronik, i cili është i
mundur vetëm nëse përcaktohet shprehimisht në thirrjen për zhvillimin e mbledhjes së
asamblesë të përgjithshme. Në të njëjtën mënyrë, edhe në statutin Fiat spa përcaktohet se
këshilli i administrimit mund të krijojë kushtet për të lejuar votimin elektronik, ndërkohë që
shoqëri të tjera si Intesa San Paolo spa, Luxottica Group spa, Pirelli & C. spa, etj, nuk e kanë
relevant information in advance of General Meetings në
http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/modern/governance-consult-responses_en.pdf 310 Formalisht direktiva u miratua në qershor të 2007 dhe ia la kohë shteteve anëtare që ta përshtasnin me
legjislacionet e tyre deri në verën e 2009. 311 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32007L0036&from=EN
94
përcaktuar në statutet e tyre mundësinë për të votuar elektronikisht. Telecom Italia spa
karakterizohet si një shoqëri e kujdesshme ndaj zbatimit të votës elektronike në mbledhjet e
asamblesë së përgjithshme. Kështu, në 5 thirrjet e fundit të asamblesë së përgjithshme të
aksionarëve (të 15 maj 2012, 18 tetor 2012, 17 prill 2013, 20 dhjetor 2013 dhe 16 prill 2014),
shoqëria, në thirrjen e asamblesë kishte parashikuar mundësinë për të ushtruar votën me postë
të zakonshme dhe në rrugë elektronike. Kjo votë do të ishte e vlefshme nëse shoqëria do ta
merrte një ditë më parë se dita në të cilën do të zhvillohej mbledhja. Për ilustrim mund të
përmendim se në mbledhjen e asamblesë së përgjithshme të mbajtur me datë 16 prill 2014, 35
aksionarë të vegjël, të gjithë persona fizikë që përfaqësonin 1.712.925 aksione në vlerë prej
7miliard e gjysëm aksione ishin prezent dhe të përfaqësuar në mbledhjen e asamblesë së
përgjithshme kundrejt 13 miliard e gjysëm aksione me të drejtë vote. Nga ky studim rezulton
qartë se votimi elektronik në mbledhjen e asamblesë së përgjithshme në Itali ka pasur një
përhapje të reduktuar312.
Në dhjetor të 2007, OECD publikoi një raport mbi mungesën e proporcionalitetit ndërmjet
pronësisë dhe kontrollit të shoqërisë, Lack of Proportionality Between Ownership and
Control: Overview and Issues for discussion313. Raporti, vuri në dukje se proporcionaliteti
ndërmjet pronësisë së shoqërisë dhe kontrollit të saj, mund të ekzistojë kur secili nga
aksionarët zotëron të njëjtën përqindje të aksioneve që i korrespondon e njëjta sasi të drejtash.
Një parim i tillë në praktikë është i pazbatueshëm pasi kjo do të kishte kosto të shumta për
shoqërinë. Ndaj, në vend të zbatimit të parimit të proporcionalitetit ndërmjet pronësisë dhe
kontrollit të saj, është më efektive përforcimi i aspekteve që lidhen me qeverisjen e mirë të
korporatave. Parimet e OECD mbi qeverisjen e mirë të korporatave nuk sugjerojnë nevojën e
proporcionalitetit ndërmjet pronësisë dhe kontrollit të shoqërisë. Por, këto parime
rekomandojnë që shtetet të përcaktojnë në legjislacionet e tyre, rregulla që evitojnë
diskriminimin brenda të njëjtës kategori aksionesh të krijuar nga shoqëria. Kjo do të
favorizonte transparencën mbi pronësinë e aksioneve dhe rregullimin e situatave që mund të
krijojnë keqpërdorim të aksionarëve jo kontrollues.
Pavarësisht përpjekjeve të shumta për të hequr pengesat që lidhen me mos ushtrimin e të
drejtës së votës nga aksionarët, mosinteresimi nga ana e aksionarëve-investitorë individual
mbetet i lartë. Nga studime të ndryshme është vënë re se rritja e ushtrimit e të drejtës së votës
nga investitorët individualë ka ardhur në periudha gjatë të cilës organet shtetërore kanë
ushtruar presion mbi investitorët institucionalë për të ushtruar me korrektësi dhe rregullisht të
drejtën e votës314.
Kriza financiare, ka treguar që disa aksionarë suportojnë marrjen përsipër të rreziqe në
periudha afat-shkurtra të administrimit të shoqërisë. Është e kuptueshme që edhe investitorët
institucionalë angazhohen më pak në mbikëqyrjen e qeverisjes së shoqërisë. Edhe pse
investitorët institucionalë, janë të prirur për përfitime afatgjata, shpesh ato mbështeten në
indekset e tregut për luhatjet e çmimit të aksioneve me qëllim përfitimin nga operacionet me
to. Për këtë arsye, edhe performanca e administratorëve të shoqërisë vlerësohet periodikisht
çdo tre muaj. Administratorët janë më të interesuar për vlerësimin afatshkurtër të tyre dhe për
përfitimet që mund të realizojnë si pasojë e një performancë të mirë. Në 2014, Komisioni
Europian propozoi të ndryshonte direktivën mbi të drejtat e aksionarëve me qëllim rritjen e
312 M. Liva, Nuove tecnologie, diritti di voto e partecipazione. Spunti empirici e comparati sull’information
technology nelle assemblee delle società quotate në RULES Research Unit Law and Economics Studies, Paper
No. 2014‐4. 313 http://www.oecd.org/daf/ca/corporategovernanceprinciples/40038351.pdf 314 C. A. Mallin, Corporate Governance, third Ed, Oxford University Press, 2010, f.120.
95
angazhimit të aksionarëve në vendimmarrjen e shoqërisë315. Objektivat kryesorë në të cilat
fokusohet propozimi për ndryshimin e direktivës së aksionarëve ka për qëllim rritjen e cilësisë
në angazhimin e aksionarëve për administrimin e aseteve të shoqërisë dhe politikat e
investimit të saj. Ndryshimet e propozuara kanë për qëllim rritjen e transparencës dhe
mbikëqyrjen nga ana e aksionarëve të transaksioneve që kryen shoqëria me të tretët.
Gjithashtu, lehtësimi i transmetimit të informacionit ndërkufitar, përfshirë edhe votimin në të
gjithë zinxhirin e investimeve, nëpërmjet identifikimit të aksionarëve dhe sigurimi i
besueshmërisë për cilësinë e këshillit për mënyrën e votimit janë objektiva të tjerë të reformës
së propozuar.
3. Roli i investitorëve institucionalë
Ndërkombëtarizimi i tregjeve nëpërmjet krijimit të portofoleve të investimit ndërkufitare si
dhe krizat e ndryshme financiare ka nxjerrë në pah rolin gjithnjë e më shumë në rritje të
investitorëve institucionalë. Në vende si Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Anglia dhe
Australia, pronësia e aksioneve të shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar janë të
përqendruara kryesisht në duart e investitorëve institucionalë, por roli i shoqërive të sigurimit,
fondeve të pensionit dhe investitorëve të tjerë institucionalë është rritur dukshëm edhe në
vendet e tjera të bashkimit europian.
Investitorët institucionalë, janë të kujdesshëm për mënyrën sesi shoqëritë që operojnë në
tregun financiar jo bankar zbatojnë parimet e qeverisjes së mirë të korporatave, veçanërisht
përsa i përket aspekteve që kanë të bëjnë me transparencën dhe me mbajtjen e llogarive
kontabël të shoqërisë. Zotërimi i së drejtës së votës pa ditur si ta përdorësh atë është një
problem shumë i madh për aksionarët e shoqërive të kuotuara në bursë. Në këtë situatë,
sidomos në vitet e fundit vërehet një rritje e rolit të investitorët më të mëdhenj institucionalë.
Këto grupe janë bërë gjithnjë e më aktive në qeverisjen e korporatave.
Investitorët institucionalë, luajnë një rol të rëndësishëm edhe për eficencën e tregut
financiar, pasi këta aktorë reagojnë kundrejt ‘pricing error’ dhe në këtë mënyrë korrigjojnë
shtrembërimet e tregut. Investitorët institucionalë, do të jenë të prirur për të shitur titujt
financiarë të mbivlerësuar apo zëvendësimin e tyre me tituj që i mbrojnë nga një rrezik i
humbjes së investimit. Nëse investitorët institucionalë nuk zgjedhin që të mbrohen apo
vendosin për të nënshkruar tituj financiarë të mbivlerësuar, kjo do të përbënte një rrezik dhe
për investitorët e tjerë të vegjël që zgjedhin të ndjekin politikat e investimit të bëra nga
investitorët institucionalë. Për këtë arsye, investitorët institucionalë në varësi edhe të
dimensioneve të tyre janë subjektet më të specializuar për të korrigjuar çmimin e titujve
financiarë dhe vitet e fundit shihet një rritje e dukshme e tyre karshi investitorëve të vegjël
individual. Në parim, prania e investitorëve institucionalë në treg, promovon procese më të
shpejta investimi, të artikuluara dhe gjithëpërfshirëse, duke filluar nga përmirësimi i
mbledhjes dhe analizës së informacionit mbi shoqërinë, në një qeverisje të mirë të tyre. Nga
ana tjetër, investitorët insituticionalë ushtrojnë një funksion të rëndësishëm përsa i përket
furnizimit me likuiditet të shoqërive emetuese të instrumenteve financiarë, veçanërisht në
kohë krize apo stresi të tregjeve316. Komiteti Cadbury317, vlerësonte se investitorët
institucionalë kanë një përgjegjësi të veçantë në garantimin e zbatimit të standardeve të
315 Proposal for a Directive of European Parlament and of the Council amending Directive 2007/36/EC as
regards the encouragement of long-term shareholder engagement and Directive 2013/34/EU as regards certain
elements of the corporate governance statement /* COM/2014/0213 final - 2014/0121 (COD) */ available at http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=COM:2014:213:FIN (April 9, 2014). 316 I. Fender, Gestione istituzionale di portafogli: tendenze, incentivi e implicazioni per l’efficienza di mercato,
www.bis.org/publ/qtrpdf/r_qt0309ita_h.pdf 317 Që në vitin 1992, hartoi kodin e parë të qeverisjes së mirë të korporatave në Angli.
96
qeverisjes së mirë të korporatave, pasi investitorët institucionalë, me pushtetin e tyre,
garantojnë që shoqëritë në të cilat kanë investuar të veprojnë në përputhje me Kodin e
qeverisjes së mirë të korporatave.
Legjislacioni anglez, konsiderohet si një ndër legjislacionet më favorizuese të aktivizimit të
aksionarëve. Në këtë kontekst, sjellim për ilustrim funksionimin e Hermes UK Focus Fund
(HUKFF)318, që është një ndër investitorët institucionalë më me influencë në Angli. Hermes
është një fond i përzierë ndërmjet një fondi privat equity dhe një hedge fund. Hermes u krijua
në 30 shtator të vitit 1998 si një joint-venture ndërmjet Hermes, administruese e fondeve të
pensionit British Telecom dhe shoqërisë amerikane Lens Focus Management LLP. Përveç
fondeve të pensioneve të British Telecom dhe Lens, edhe investitorë të tjerë institucionalë
kanë investuar në Hermes duke garantuar në këtë mënyrë edhe pavarësinë e shoqërisë.
Investitori institucional Hermes përzgjedh shoqëritë në të cilat do të investojë në bazë disa
kritereve. Ndër to mund të përmendim faktin se, Hermes investon në ato shoqëri ku i
garantohet pjesëmarrja aktive në mbledhjen e asamblesë së përgjithshme dhe të këshillit dhe
në shoqëritë në të cilat parashikohet një rritje me 20% vlerës së aksioneve të saj në të
ardhmen. Vetëm nëse shoqëria përmbush këto kritere, Hermes investon në këtë shoqëri. Nga
një studim i bërë mbi Hermes, rezulton se investimi i bërë nga ky fond është nën 3% të
kapitalit të regjistruar të shoqërisë. Kjo përqindje zotërimi lidhet dhe me faktin se investitorët
institucional që zotërojnë mbi 3% të kapitalit të shoqërisë të kuotuar në Angli kanë detyrimin
e bërjes publike të zotërimeve të tyre dhe kanë detyrimin për të njoftuar tregun319.
Hermes, ka hartuar parimet e veta të qeverisjes së mirë të korporatave duke vënë theksin
tek roli i investitorëve institucionalë320. Këto parime strukturohen në dy pjesë, në pjesën e
parë, përcaktohen parimet që shoqëritë që operojnë në tregun financiar duhet të respektojnë në
mënyrë të tillë që investitori institucional të investojë në to. Ndërsa pjesa e dytë i dedikohet
sjelljes që vetë investitorët institucionalë duhet të mbajnë ndaj shoqërive në të cilat kanë
investuar. Në pjesën e parë, vihet theksi tek rëndësia e dialogut që duhet të ndërveprojë
ndërmjet drejtuesve të shoqërisë dhe aksionarëve të saj. Është përgjegjësi e këshillit (të
administrimit/mbikëqyrës) që të krijojë kushtet e përshtatshme dhe të kënaqshme për të
diskutuar, edhe paraprakisht, për strategjitë e investimit të shoqërisë. Shoqëritë duhet të bëjnë
transparencë dhe të japin të gjithë informacionin e saktë dhe të domosdoshëm që lejon
investitorët që të marrin vendime të informuara në lidhje me shit-blerjen e aksioneve,
strategjitë e shoqërisë, pozitat e tyre konkurruese në treg si dhe mbi gjendjen kontabël të
shoqërisë. Transparenca dhe dinamizmi i komunikimit me investitorët institucionalë do të
vlerësohet si një kriter për performancën e shoqërisë. Vetëm në këtë mënyrë shoqëritë do të
jenë të afta për të thithur likuiditete në tregjet financiare. Sipas parimeve të hartuara nga
Hermes, shoqëritë duhet të garantojnë që të gjitha planet e investimeve të testohen
paraprakisht për të krijuar të ardhura për aksionarët e shoqërisë dhe në rastet kur shoqëritë
vendosin të diversifikojnë investimin e tyre, të bëhen vlerësimet e nevojshme mbi
rrezikshmërinë dhe pasojat e këtyre veprimeve. Një aspekt tjetër i rëndësishëm në të cilin
parimet e qeverisjes së mirë të hartuara nga Hermes kanë të bëjnë me nevojën që shoqëritë
dhe veçanërisht organet drejtuese të saj të pajisen me një sistem efikas të administrimit të
rreziqeve që lidhen me aktivitetin e shoqërisë. Administrimi i rrezikut është një profil i lartë i
vlerësimit të shoqërisë dhe i vendimmarrjes për të investuar apo jo në të. Është përgjegjësi e
këshillit të shoqërisë që administrimi i rrezikut të integrohet me procedurat operacionale
efektive dhe të rishikohen vazhdimisht për t’iu përshtatur rrezikut që merr përsipër shoqëria.
318 Për thjeshtësi, tani e më poshtë Hermes. 319 E. Croci, Shareholder Activism. Azionisti, investitori istitucionali e hedge fund, ed. FrancoAngeli, Milano
2011, f.76. 320Hermes Responsible Ownership Principles në http://www.hermes-
investment.com/Portals/8/The_Hermes_Ownership_Principles_UK.pdf
97
Shoqëritë duhet të kenë një strukturë efikase të kapitalit me qëllim krijimin e një balance të
drejtë ndërmjet borxhit dhe kapitalit neto të shoqërisë. Gjithashtu, është e rëndësishme që
shoqëritë të krijojnë kushte të përshtatshme për pjesëmarrjen e aksionarëve në vendimet që
prekin aspekte thelbësore të shoqërisë.
Ndërsa në pjesën e dytë të këtyre parimeve, Hermes përcakton se, shoqëritë në të cilat kanë
investuar duhet të kërkojnë angazhimin e qëndrueshëm të tij në problematikat e ndryshme që
has shoqëria në aktivitetin e saj, duke qenë fleksibël në ato situata që janë të përshtatshme.
Investitori institucional, angazhohet të vlerësojë historikun dhe performancën financiare të
shoqërisë pasi kjo ndihmon në identifikimin e shkaqeve që kanë çuar në performancë të dobët
në mënyrë që të mund të korrigjohet. Investitori institucional, shqyrton përshtatshmërinë e
strukturave qeverisëse të shoqërisë dhe përpiqet të identifikojë aksionarët e tjerë me të cilët të
mund të bashkëpunojë, pasi ka përgjegjësinë që të bëjë një përdorim të drejtë të votës së tij në
asamblenë e përgjithshme. Investitori angazhohet që, nëse do të votojë kundër
rekomandimeve të bëra nga administratorët e shoqërisë apo këshilli i shoqërisë, të informojë
shoqërinë mbi arsyet e këtij votimi. Hermes ka zhvilluar politikën e kreditimit me aksione (the
Code of Stock) në përputhje me praktikat më të mira Code of Best Practice të miratuara nga
rrjeti ndërkombëtar i qeverisjes së mirë të korporatave321. Kreditimi me aksione është një
praktikë e rëndësishme që përmirëson likuiditetin e tregut, zvogëlon rrezikun e negocimeve të
dështuara dhe shton në mënyrë të konsiderueshme kthimin në rritje për investitorët. Në të
njëjtën mënyrë, kreditimi i aksioneve eviton që vota e aksionarëve të humbasë në
vendimmarrje të rëndësishme për shoqërinë apo sikurse mund të ndodhë, që në asamble të
jenë të përfaqësuar ato aksionarë të cilët nuk kanë investuar në kapital me rrezikshmëri në
shoqëri apo ata aksionarë që nuk kanë interes në suksesin afatgjatë të shoqërisë.
Takimet e vazhdueshme dhe dialogu ndërmjet investitorëve institucionalë dhe shoqërisë
janë mjaft të rëndësishme dhe ndikojnë në mënyrën sesi investitorët institucionalë do të
votojnë në mbledhjen e AP-së. E drejta e votës është një prerogativë e rëndësishme e
aksionarëve të shoqërisë me qëllim ushtrimin e kontrollit mbi organet drejtuese të shoqërisë.
Investitorët institucionalë mund të votojnë nëpërmjet mënyrave të ndryshme që ka përcaktuar
shoqëria, veçanërisht votimi elektronik është sot forma më e preferuar. Përveç, ushtrimit të së
drejtës së votës në mënyrë të drejtpërdrejtë, investitorët institucionalë mund të mbrojnë
interesat e tyre edhe nëpërmjet mundësisë së zgjedhjes së një anëtari të këshillit.
3.1. Proxy voting
Nga një studim i bërë nga Ferreira dhe Matos mbi rolin e investitorëve institucionalë në 27
shtete, ka rezultuar që investitorët institucionalë preferojnë që të investojnë në shoqëri të
dimensioneve të mëdha që kanë rezultate të larta në zbatimin e qeverisjes së mirë të
korporatave. Veçanërisht, investitorët institucionalë preferojnë që të investojnë në shoqëri që
janë vlerësuar më shumë për performancën operative të tyre sesa për shpenzimet e
përballuara322. Në këtë mënyrë, investitorët institucionalë luajnë një rol të rëndësishëm në
furnizimin me likuiditet të shoqërive dhe për pasojë në monitorimin e zbatimit të parimeve të
qeverisjes së mirë të korporatave.
Shumëllojshmëria e shoqërive me ofertë publike të zotëruara nga investitorët
institucionalë, pjesëmarrja në çdo mbledhje vjetore të asambleve të përgjithshme dhe një sërë
çështjesh të ndryshme që kanë të bëjnë me rendin e ditës dhe mënyrën e votimit, ka çuar
shumicën e investitorëve institucionalë që të krijojnë një departament të veçantë për
321 www.icgn.org 322E. Croci, Shareholder Activism. Azionisti, investitori istitucionali e hedge fund, ed. FrancoAngeli, Milano
2011, f. 82.
98
vlerësimin e votimit me prokurë, sikurse njihet ndryshe, proxy voting323. Ky departament
është përgjegjës për udhëzimin në mënyrën sesi duhet votuar në mbledhjen e AP-së. Për
ilustrim përmendim rastin e Exxon Mobil që përveç një numri të madh aksionarësh zotërohet
edhe nga 3 investitorët institucionalë: Black Rock, State Street dhe Vanguard ku secili prej
tyre zotëron më shumë se 3% të shoqërisë.
Investitori institucional BlackRock, ka krijuar një departament ‘corporate and responsabile
investment’ (CGRI) që vepron si një qendër orientuese për të gjitha portofolet e ndryshme në
të cilat ka investuar324. CGRI ka në gjirin e tij një grup profesionistësh që veprojnë në 6 zyra
në të gjithë botën, të cilët kanë përgjegjësinë për proxy voting dhe kanë krijuar një sërë
udhëzimesh për mënyrën e votimit në asamblenë e përgjithshme325. Që nga 2009, CGRI
drejtohet nga Michelle Edkins, që ka në karrierën e tij edhe eksperiencën në analizën e
qeverisjes së mirë dhe ka shërbyer edhe si drejtor i qeverisjes së mirë të korporatave në
Londër.
Ndërsa në State Street, ekipi i qeverisjes së mirë të shoqërive është përgjegjës për zbatimin
e proxy voting, për udhëzimet për mënyrën e votimit rast pas rasti dhe në analizimin e
çështjeve që lidhen me qeverisjen e mirë të korporatave. Zbatimi i udhëzimeve mbi mënyrën e
votimit, mbikëqyret nga komiteti i përgjithshëm i kontrollit të delegimit të votës Global Proxy
ReviewCommittee, “SSgA PRC” i cili përbëhet nga një komitet për investimet dhe ekspertë
ligjorë. Rakhi Kumar është drejtuesja e departamentit të qeverisjes së mirë të korporatave dhe
ka një eksperiencë të pasur në këtë fushë.
Së fundmi në Vaguard, proxy voting i është deleguar ‘Proxy Voting Group’ që
kontrollohet nga komiteti i mbikëqyrjes së delegimit të votës, “Proxy Oversight Committee”
që raporton përpara këshillit të administrimit. ‘Proxy Voting Group’ miraton një sërë
rregullash për të orientuar në vendimmarrje të ndryshme të asambleve të përgjithshme dhe
është përgjegjës për: 1. administrimin e shitjes së prokurave të votës; 2. për pajtimin e
kundërshtimeve që mund të lindin ndërmjet aksionarëve; 3. analizimin e propozimeve për
pajisjen me prokurë; 4. gjetjen dhe adresimin e situatave potenciale apo aktuale të konfliktit të
interesit që mund të ketë një proxy; 5. votimet me prokurë;
‘Proxy Voting Group’ përgatit raporte periodike dhe specifike që ja paraqet këshillit. Ky
grupim udhëhiqet nga Glen Booraem që është transferuar në Vanguard në 1989 dhe e gjithë
karriera e tij është e përqendruar në kontabilitetin e fondit dhe rolin e administratës326.
Përsa i përket çështjeve të një rëndësie të veçantë, sikurse mund të jetë ajo e bashkimit,
grupet e proxy voting konsultohen me administratorët e portofoleve që zotërojnë përqindje të
konsiderueshme, në raste të tjera, administratorët e portofoleve janë më pak të përfshirë në
konsultime. Në të vërtetë, vihet re një kundërshtim i administratorëve të portofoleve të
investimit kundrejt aktivizimit të aksionarëve, për faktin se kjo do e bënte më të vështirë
organizimin dhe administrimin e mbledhjes së asamblesë së përgjithshme327.
323 Duke qenë se jo të gjithë e njohin argumentin mbi të cilin do të bëhet votimi, e drejta e përfaqësimit në
asamblenë e përgjithshme dhe e drejta e votës i delegohet aksionarëve, të tjerë më të specializuar. Në Shtetet e
Bashkuara të Amerikës, proxy voting është një instrument mjaft i përhapur në mbledhjet e asamblesë së
përgjithshme të shoqërive të kuotura në bursë. 324BlackRock, 2013 Corporate Governance and Responsible Investing Report,
http://blackrock.uberflip.com/i/300264). 325BlackRock, Proxy voting guidelines for U.S. securities (2015).
http://www.blackrock.com/corporate/en-us/literature/fact-sheet/blk-responsible-investment-guidelines-us.pdf 326 E. B. Rock, Oxford Handbook: Institutional Investors in Corporate Governance, (2015)
http://scholarship.law.upenn.edu/faculty_scholarship/1458 327 Idem
99
3.2. Proxy advisory
Kostot e larta të informimit dhe kostot e tjera të transaksioneve të ndryshme mund të
ndikojnë në aktivizimin e ulët të investitorëve institucionalë në mbikëqyrjen e aktivitetit të
shoqërisë. Në këtë mënyrë, edhe roli i tyre në monitorimin e qeverisjes së mirë të korporatave
mund të zbehet. E drejta për të ushtruar apo për të mos ushtruar të drejtën e votës në
mbledhjen e asamblesë së përgjithshme nga ana e aksionarëve të shoqërive me ofertë publike
ka çuar drejt një roli gjithnjë në rritje të shoqërive konsultuese për mënyrën e votimit, proxy
advisory (PA). PA janë shoqëri që ofrojnë në mënyrë profesionale shërbime konsulence për
aksionarët në ushtrimin e të drejtës së votës. Nëpërmjet konsulencës, PA kontribuojnë në
favorizimin e pjesëmarrjes aktive të aksionarëve në jetën e shoqërisë. Aktiviteti i PA dhe për
refleks dhe vota e aksionarëve, orientohet kryesisht në modalitetet e votimit mbi politikat e
shpërblimit të administratorëve328.
Institutional Shareholder Services (ISS) është një ndër shoqëritë këshilluese më të mëdha
në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, e cila jep rekomandimet e saj për rreth 39.000 shoqëri që
veprojnë në 115 shtete të ndryshme329. ISS këshillimin e saj e orienton në pesë drejtime: 1.
shpërblimin për performancën e administratorit/administratorëve ekzekutiv të shoqërisë; 2.
shpërblimet për kategori të përcaktuara personash që kanë karakteristika të përbashkëta; 3.
shpërblimet që nuk lidhen me performancën sikurse mund të jenë pensionet; 4. ndarjet dhe
ndryshimit në marrjen e kontrollit të shoqërisë dhe; 5. cilësinë e komunikimit në
informacionet shpjeguese dhënë ndaj aksionarëve mbi shpërblimet e komiteteve të ndryshme
të shoqërisë330.
Sipas Michael Piwowar, komisiner Ceo në ISS, shoqëritë konsultuese me këshillat e tyre
influencojnë aksionarët në mënyrën e votimit të tyre në shoqëri. Ndërkohë që mënyra e
votimit say on pay331 e bëjnë influencën e shoqërive këshilluese edhe më të dukshme në
përcaktimin e votës. Say on pay (deklaro shpërblimin) është një instrument kontrolli që
zotërojnë aksionarët dhe grupet e tjera të interesit dhe i referohet tentativës së ligjvënësit
amerikan, mbas krizës së kredive subprime, për të siguruar më shumë transparencë mbi
shpërblimet e ndryshme që përfitojnë administratorët e shoqërive të kuotuara në burse, por jo
vetëm.
Studimet kanë treguar se ekziston një ndërveprim pozitiv ndërmjet rekomandimit për
mënyrën sesi të votohet nga ISS dhe votimit të aksionarëve të shoqërive të kuotuara në bursë
dhe ky ndërveprim ndryshon sipas strukturës së pronësisë së shoqërisë. Kuantifikimi i
efekteve shkakësore të rekomandimeve të ISS për mënyrën e votimit është i vështirë të bëhet
për shkak të problematikave të ndryshme që shkojnë përtej rastit specifik, ndonëse praktika ka
treguar se një rekomandim negativ i ISS mund të çojë në tërheqjen e mbështetjes së
328 M. Belcredi, S. Bozzi, A. Ciavarella, V. Novembre, I proxy advisors e l’attivismo degli azionisti Evidenza
empirica dal say-on-pay in Italia, Quaderni di Finanza n. 81, prill 2015,
http://www.consob.it/main/consob/pubblicazioni/studi_analisi/quaderni_finanza/qdf81.html. 329 Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ISS zotëron rreth 61 % të tregut, ndërsa Glass Lewis (GL) zotëron rreth
36 për qind, ndërsa pjesa tjetër e tregut zotërohet nga proxy advisor të tjerë. Në Europë, të dhënat mbi veprimtarinë dhe zotërimin e tregut nga ana e proxy advisor nuk janë në dispozicion të publikut të gjerë, por ISS
konsiderohet se është një lider edhe në tregun europian. Për më shumë shih M. Belcredi, S. Bozzi, A.
Ciavarella, V. Novembre, I proxy advisors e l’attivismo degli azionisti Evidenza empirica dal say-on-pay in
Italia, Quaderni di Finanza n. 81, prill 2015,
http://www.consob.it/main/consob/pubblicazioni/studi_analisi/quaderni_finanza/qdf81.html. 330 Y. Ertimur, F. Ferri, D. Oesch, Shareholder Votes and Proxy Advisors:Evidence from Say on Pay, in
http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2019239 331 Say on pay është një votë këshilluese mbi miratimin apo mosmiratimin e praktikave që kanë të bëjnë me
shpërblimin e anëtarëve të këshillit në shoqëritë e kuotuara në bursë. Dood Franc Act, përcakton për të gjitha
shoqëritë amerikane të kuotuara në bursë detyrimin për t’u siguruar aksionarëve të tyre të drejtën për t’u
shprehur në bazë të parimit say on pay. www.sec.gov/about/laws/wallstreetreform-cpa.pdf
100
aksionarëve për propozimin mbi të cilin do të votohet në asamblenë e përgjithshme. Kështu,
një rekomandim negativ i ISS mbi shpërblimin e administratorëve mund të çojë në një rënie të
mbështetjes deri në 25% për votimin pro nga ana e aksionarëve. Kjo rënie ka një efekt
ekonomik të madh, pasi mosdakordësia nga ana e aksionarëve që përfaqësojnë mbi 20% është
një tregues pakënaqësie e konsiderueshme dhe në praktikë e detyron shoqërinë për të
ndryshuar praktikën e saj të shpërblimit. Vlen të përmendet fakti se, efektet e rekomandimeve
të ISS janë më të dukshme në ato shoqëri të kuotuara në bursë ku pjesëmarrja e investitorëve
institucionalë në pronësinë e shoqërisë është më e madhe. Në të kundërt, në ato shoqëri ku
pjesëmarrja e investitorëve institucionalë është e ulët, efektet e rekomandimeve të ISS janë
më të pakta, pasi aksionarët e mazhorancës janë të motivuar për të bërë vlerësimet e tyre në
mënyrë individuale332.
Në Itali, shërbimi i konsulencës për aksionarët e shoqërive të kuotuara në bursë ofrohet
kryesisht nga Institutional Shareholder Services (ISS) dhe Glass Lewis (GL). Sipas të
dhënave të mbledhura nga votat e shprehura gjatë mbledhjeve të asambleve të përgjithshme të
shoqërive të kuotuara në bursën italiane në vitin 2012, dhe sipas të dhënave të vetë PA-ve,
rezulton se: a) ndërsa kundërshtimi i aksionarëve individual në politikat e shpërblimit është i
ulët, sikurse ndodh edhe në vende të tjera europiane, kundërshtimi i investitorëve
institucionalë (kryesisht fondet e pensioneve dhe fondet e ndërsjella me një portofol të
larmishëm ndërkombëtar) është veçanërisht e lartë; b) votimi i investitorëve institucional "mbi
politikat e shpërblimit” pasqyron me koherencë rekomandimet e PA-së. Gjithashtu, rezulton
se rekomandimet e PA-ve influencojnë kryesisht investitorët institucionalë që zotërojnë
përqindje më të ulëta se ato që detyrojnë komunikimin me tregun (të ashtuquajturit non-
blockholder, që janë kryesisht fonde pensionesh dhe fonde të përbashkëta me portofole mjaft
të diversifikuara në nivel ndërkombëtar). Ndërsa investitorët institucionalë blockholder
(d.m.th mbajtësit e % të rëndësishme të aksioneve që u nënshtrohen kërkesave të raportimit në
treg), janë më të prirur për të investuar në mbledhjen dhe analizën e informacionit të
shoqërive ku zotërojnë aksione, dhe janë më pak të ndjeshëm ndaj rekomandimeve të PA; c)
të dhënat tregojnë se në Itali ndikimi i rekomandimeve të PA në votimin e investitorëve
institucionalë është po aq i madh, sikurse ndodh në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Ky
fenomen është i lidhur me faktin se në mbledhjet e asambleve të përgjithshme, prezenca e
investitorëve të huaj është e konsiderueshme; d) investitorët institucionalë, informacionin dhe
rekomandimet e marra nga PA i analizojnë duke pasur kujdes përsa i përket strukturës së
shpërblimit dhe krijimit të të ardhurave në periudha afat gjata333.
A janë të dobishme apo të dëmshme rekomandimet e PA-ve për vlerën e aksioneve të
zotëruara prej aksionarëve? Për t’iu përgjigjur kësaj pyetja disa autorë, kanë analizuar
reagimin e çmimeve të aksioneve mbas dhënies së rekomandimeve negative nga ana e PA-ve
në lidhje me ndryshimet e shpërblimeve dhe më pas votimin me say on vote. Nga ky studim
nuk rezulton ndonjë reagim pozitiv apo negativ i çmimeve të aksioneve. Ky fakt sugjeron se
veprimtaria e këshillimit të PA-ve është më i prirur në lidhje me organizimin e dhënies së një
informacioni të plotë e të detajuar mbi shpërblimin e administratorëve të shoqërisë për
investitorët institucionalë sesa në identifikimin dhe promovimin e praktikave më të mira të
shpërblimit334.
332 N. Malenko, Y. Shen, The Role of Proxy Advisory Firms: Evidence from a Regression-Discontinuity Design
in www2.bc.edu/nadya-malenko/Malenko,Shen%20(2015).pdf 333 M. Belcredi, S. Bozzi, A. Ciavarella, V. Novembre, I proxy advisors e l’attivismo degli azionisti Evidenza
empirica dal say-on-pay in Italia, Quaderni di Finanza n. 81, prill 2015,
http://www.consob.it/main/consob/pubblicazioni/studi_analisi/quaderni_finanza/qdf81.html. 334 Y. Ertimur, F. Ferri, D. Oesch, Shareholder Votes and Proxy Advisors:Evidence from Say on Pay, in
http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2019239
101
4. Aktivizimi i aksionarëve në legjislacionin tregtar shqiptar
Ligji nr. 9901 datë 14.04.2008 ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, i ndryshuar, përbën
një gur themeli në zbatimin e qeverisjes së mirë të korporatave në vendin tonë. Përsa i përket
aksionarëve, ligji garanton një trajtim të barabartë të tyre sipas përqindjes që ata zotërojnë në
shoqëri. Kështu, neni 14 pika 2 e ligjit përcakton se në rrethana të njëjta ortakët dhe
aksionarët gëzojnë të njëjtat të drejta, kanë të njëjtat detyrime dhe trajtohen në mënyrë të
barabartë. Ky parim i përgjithshëm zhvillohet më tej në dispozita specifike që rregullojnë
mënyrën e thirrjes dhe funksionimit të mbledhjes së asamblesë së përgjithshme. Në këtë
mënyrë, aksionarëve, rendi i ditës duhet t’u dërgohet të paktën 21 ditë përpara mbledhjes së
asamblesë. Bashkë me rendin e ditës mbi të cilën do të diskutojë asambleja, aksionarëve duhet
t’i dërgohet edhe lista e aksionarëve dhe përqindjet që zotëron secili prej tyre, me qëllim
dhënien e mundësisë për t’u informuar dhe organizuar për mënyrën sesi do të votojnë në
asamble335. Ligji përcakton që secili nga aksionarët e shoqërisë, pavarësisht përqindjes së
zotëruar prej tij në shoqëri, ka të drejtë t’i drejtojë administratorit/administratorëve pyetje
sqaruese mbi rendin e ditës336. Përveç të drejtës për të bërë pyetje mbi rendin e ditës, neni 15 i
ligjit i njeh të drejtën e informimit të gjithë aksionarëve të shoqërisë dhe për më tepër
garanton mbrojtje ligjore efektive të kësaj të drejte337. Gjithashtu, ligji u mundëson
aksionarëve që të përfaqësohen në asamble nga një aksionar tjetër apo një person i tretë. Ky
është një përmirësim i garantimit të të drejtave të aksionarëve në krahasim me përcaktimin e
bërë në ligjin ‘Për shoqëritë tregtare’ që e kufizonte përfaqësimin e aksionarëve nga të
tretët338. Për të evituar abuzimin nëpërmjet të drejtës së përfaqësimit dhe për të garantuar
informimin e vazhdueshëm të aksionarëve, ndryshimet e bëra me ligjin nr. 129/2014,
përcaktojnë se përfaqësimi i aksionarit duhet të bëhet me shkrim vetëm për një mbledhje të
asamblesë së përgjithshme339. Çdo aksionar gëzon të drejtën e votës në përpjesëtim me
përqindjen e zotëruar prej tij në kapitalin e shoqërisë. Ligji, rregullon në mënyrë taksative
rastet se kur kjo e drejtë e aksionarëve mund të kufizohet340.
Përveç të drejtave që gëzon secili nga aksionarët e shoqërisë, ekzistojnë një sërë të drejtash
që gëzojnë aksionarët që përfaqësojnë të paktën 5% ose një përqindje më të vogël të
përcaktuar në statutin e shoqërisë. Në këtë mënyrë, aksionarët e minorancës jo vetëm kanë të
drejtë të sqarohen mbi rendin e ditës por gjithashtu kanë të drejtë, jo më vonë se 8 ditë përpara
datës së mbledhjes së AP-së që të kërkojnë futjen e argumenteve të rinj në rendin e ditës.
Nëse kërkesa e tyre nuk pranohet nga administratori/administratorët e shoqërisë, këta
aksionarë kanë të drejtë të thërrasin asamblenë e përgjithshme. Nëse asambleja e përgjithshme
nuk mblidhet, secili prej aksionarëve që ka bërë kërkesën, ka të drejtë t’i drejtohet gjykatës
kompetente për shkelje të detyrimit të besnikërisë ose t’i kërkojë gjykatës blerjen e aksioneve
të zotëruara prej tyre341. Aksionarëve të pakicës, ligji i garanton mekanizma efektivë për
kontrollin dhe mbrojtjen nga veprimet abuzuese të aksionarëve kontrollues. Në këtë mënyrë,
këta aksionarë kanë të drejtë të kërkojnë hetime të posaçme mbi ushtrimin e veprimtarisë
335 Neni 137, 138 336 Neni 138 pika 3 Administratorët duhet t'i përgjigjen, me shkrim, çdo kërkese me shkrim për sqarim për rendin
e ditës, dërguar nga aksionarët jo më vonë se 8 ditë përpara datës së mbledhjes së asamblesë së përgjithshme. 337 Neni 15 i ligjit ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’. Janë të shumta vendimet e gjykatave të vendit tonë që
kanë zbatuar këtë dispozitë në mbrojtje të të drejtave të aksionarëve për t’u informuar mbi aktivitetin e shoqërisë.
Për një lexim mbi praktikën gjyqësore mbi këtë të drejtë shih A. Malltezi, J. Rustemaj, A. Kromiçi, “Gjykatat
Shqiptare Mbi Shoqëritë dhe Veprimtarinë Tregtare”, MediaPrint, Tiranë, Janar, 2015. 338 Neni 135 i ligjit për shoqëritë tregtare (i abroguar). Për një koment mbi të drejtat politike të aksionarëve shih
A. Malltezi, E drejta Shqiptare e Shoqërive Tregtare, MediaPrint, 2011, f. 139. 339 Neni 139 pika 3 340 Neni 148 341 Neni 139 pika 1 dhe 2.
102
tregtare të shoqërisë, duke emëruar një ekspert të pavarur të fushës me shpenzimet e
shoqërisë342, apo kanë të drejtë t’i drejtohen gjykatës për të kërkuar, shfuqizimin e vendimeve
të administratorëve, e sipas rastit të këshillit të administrimit/mbikëqyrës, që janë në shkelje të
rëndë të ligjit dhe të statutit të shoqërisë343.
Struktura e qeverisjes së korporatave e përcaktuar në këtë ligj, mbron aksionarët për të
ushtruar të drejtat që rrjedhin nga zotërimi i aksioneve në shoqëri. Aksionarëve u garantohen
e drejta për të provuar titullin e pronësisë mbi aksionet sipas rregullave të përgjithshme të
përcaktuara nga Kodi Civil mbi të drejtën e pronësisë së pasurive të luajtshme, rregullave
specifike të përcaktuara nga Ligji ‘Për titujt e dematerializuar’344, rregulloreve të tjera të
miratuara nga AMF dhe institucioneve të tjera që rregullojnë dhe mbikëqyrin tregun financiar
shqiptar. Gjithashtu, aksionarëve u garantohet e drejta për të transferuar lirisht pronësinë mbi
aksionet345. Kjo e drejtë balancohet me të drejtën e parablerjes që shoqëria mund të vendosë të
rregullojë në statutin e saj346. Ligji nuk rregullon modalitetet dhe mënyrat e zbatimit të së
drejtës së parablerjes duke i mundësuar shoqërive që të rregullojnë këtë të drejtë në mënyrë
specifike në statut. Ky mekanizëm është mjaft i rëndësishëm pasi balancon nga njëra anë të
drejtën e aksionarit për t’u larguar nga shoqëria dhe të drejtën e shoqërisë për të evituar futjen
në shoqëri të personave të tretë të padëshirueshëm, por nga ana tjetër duhet të përdoret në
mënyrë korrekte nga shoqëria, duke evituar keqpërdorimin e tij dhe krijimin e situatave
bllokuese347.
Ligji përcakton se shoqëria mund të krijojë kategori të veçanta aksionesh që japin të njëjtat
të drejta për zotëruesit e tyre. Në garantim të së drejtës së aksionarëve për të qenë të
informuar, të drejtat dhe detyrimet e kategorive të veçanta të aksioneve duhet të jenë të
përcaktuara në statut348 dhe çdo ndryshim i tyre duhet të bëhet me miratimin paraprak të
zotëruesve të kësaj kategorie349. Përveç kategorive të veçanta aksionesh, shoqëria mund të
emetojë edhe obligacione sipas përcaktimeve të nenit 180 të ligjit ‘Për tregtarët dhe Shoqëritë
tregtare’ dhe Ligjit nr. 10158, datë 15.10.2009 ‘Për obligacionet e shoqërive aksionare dhe të
qeverisë vendore’.
Aksionarët nuk marrin përgjegjësi për administrimin e shoqërisë, por e delegojnë këtë
kompetencë tek këshilli dhe administratorët e shoqërisë. Aksionarët, kanë të drejtë të
emërojnë dhe të shkarkojnë anëtarët e këshillit dhe administratorët e shoqërisë (sipas
përcaktimeve të bëra në statut) me shumicë të thjeshtë qoftë dhe pa shkak, në këtë mënyrë,
ushtrojnë një kontroll të vazhdueshëm mbi veprimtarinë e këtyre organeve350. Kontrolli i
aksionarëve shfaqet edhe nëpërmjet miratimit të skemave të shpërblimit të anëtarëve të
këshillit dhe të administratorëve, si dhe nëpërmjet reduktimit të shpërblimit nëse shoqëria
është në vështirësi financiare351.
Ndër të drejtat financiare, aksionarët kanë të drejtë t’u shpërndahet dividendi në
përpjesëtim me kapitalin e nënshkruar në shoqëri, mbasi janë përmbushur kriteret formale të
përcaktuara në ligj. Kjo është një e drejtë thelbësore e aksionarëve dhe dispozitat e ligjit
342 Neni 150 343 Neni 151 344 Neni 115 i ligjit nr. 9879, datë 21.02.2008 ‘Për titujt’ 345 Neni 117 i ligjit ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’. 346 Neni 120 i ligjit ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’. 347A . Malltezi, E drejta Shqiptare e Shoqërive Tregtare, MediaPrint, 2011, f. 131. 348 Apo në vendimin e asamblesë së përgjithshme që ndryshon statutin dhe përcakton mundësinë e krijimit të
kategorive të veçanta aksionesh. Vendimi merret sipas kuorumit dhe shumicës të përcaktuar në nenet 144 dhe
145. 349 Neni 116 dhe neni 149, Për një lexim mbi aksionet me përparësi shih A. Malltezi, E Drejta Shqiptare e
Shoqërive tregtare, f.109 350 Neni 135, pika 2 shkronja c, Nenet 144, 145 pika 2,155, 157, 158 ligji 351 Neni 135, pika 2 shkronja d), Neni 160 ligji ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, i ndryshuar
103
vendosin një ekuilibër ndërmjet të drejtës së aksionarëve të minorancës për të kërkuar
shpërndarjen e dividendit dhe aksionarëve të mazhorancës, të cilit mund të jenë të interesuar
që për shkak të tatimit të mos e shpërndajnë atë por ta riinvestojnë352. Aksionarët duhet të
informohen mbi transaksionet që prekin aspekte thelbësore të shoqërisë, nga përdorimi i
aseteve të saj nga ana e administratorëve353. Ligji përcakton se nëse shoqëria ka marrë hua
nga aksionari në kushte më pak të favorshme se kushtet e tregut, dhe nëse shoqëria është në
gjendjen e paaftësisë paguese, atëherë aksionari nuk ka të drejtë të kërkojë rikthimin e huas
nëse ky veprim do të kishte si pasojë reduktimin e kapitaleve të shoqërisë nën vlerën e
kapitalit të saj minimal354.
Aksionarët mbrohen nga veprimet e kryera nga anëtarët e këshillit apo administratorët në
kushtet e konfliktit të interesit sipas përcaktimeve të bëra në nenin 13 të ligjit. Vlen të
përmendet pika 5 e nenin 13 i parashikuar me ligjin nr. 129/2014, i cili përmirëson qeverisjen
e mirë të korporatave në shoqëritë aksionare, duke përcaktuar afatin brenda të cilit asambleja
e përgjithshme duhet të njoftohet për miratimin nga ana e këshillit të një kontrate në kushtet e
konfliktit të interesit. Përpara ndryshimeve, neni 13 përcaktonte se personi i autorizuar për të
përfaqësuar ose për të mbikëqyrur shoqërinë nuk mund të lidhte kontrata në kushtet e
konfliktit të interesit, nëse nuk deklaronte paraprakisht kushtet e veprimit, natyrën dhe
objektin e interesit të tij dhe nuk miratohej paraprakisht nga këshilli
(administrimit/mbikëqyrës). Mbas këtij miratimi, aksionarët e shoqërisë mund të kërkonin
deklarimin e pavlefshmërisë së vendimit të këshillit për autorizimin e veprimtarisë në kushtet
e konfliktit të interesit, brenda 6 muajve nga njoftimi. Ligji nuk përcaktonte se cili ishte afati
brenda së cilës këshilli duhet të njoftonte asamblenë për miratimin e kontratës në kushtet e
konfliktit të interesit. Në mungesë të përcaktimit të afatit për njoftimin e asamblesë për
miratimin e kontratës në kushtet e konfliktit të interesit, afati mund të përcaktohej në statut.
Në çdo rast, mos rregullimi i këtij afati mund të sillte pasoja për shoqërinë, veçanërisht duke
pasur parasysh faktin se nuk preken të drejtat e të tretëve të fituara në mirëbesim nga një
vendim i pavlefshëm i shoqërisë. Me ligjin nr. 129/2014, neni 13 pika 5 përcakton
shprehimisht se, këshilli që ka miratuar një kontratë në kushtet e konfliktit të interesit duhet
pa vonesa, dhe në çdo rast brenda 72 orëve të njoftojë asamblenë e përgjithshme mbi këtë
veprim. Në këtë dispozitë përdoret terminologjia njoftim dhe jo thirrje, kjo nënkupton që
këshilli, vetëm e njofton sekretarinë e asamblesë së përgjithshme, e cila njofton aksionarët.
Këta të fundit nëse kanë interes mund të thërrasin asamblenë sipas modaliteteve të
përcaktuara në ligj dhe në statut.
Neni 218 pika 3355, në përmbushje të së drejtës së informimit të aksionarëve përcakton se,
secili aksionar pavarësisht aksioneve të zotëruara prej tij, ka të drejtë të kërkojë e të marrë
falas nga shoqëria një kopje të dokumenteve që kanë të bëjnë me bashkimin. Gjithashtu,
dokumentet aksionarit mund t’i dërgohen edhe me postë elektronike, nëse ky i fundit ka
pranuar kryerjen e njoftimeve nga shoqëria në këtë mënyrë komunikimi. Aksionarët që nuk
kanë dhënë pëlqimin për bashkim, kanë të drejtë të kërkojnë nga shoqëria blerjen me vlerë
tregu të aksioneve apo kuotave të tyre nga shoqëria që rezulton nga bashkimi, apo në rast
mosdakordësie, me çmimin e përcaktuar nga një ekspert i pavarur i emëruar nga gjykata. Në
alternativë, aksionarët që nuk kanë dhënë pëlqimin për bashkimin e shoqërisë, mund të
352 Neni 127, 128, 135 pika 2 shkronja e), 144 dhe neni 145 pika 2 353 Sjellim për ilustrim rastet e përcaktuara në nenin 136 pika 4 dhe 5 të cilat përcaktojnë thirrjen e AP-së, kur
shoqëria vendos të shesë apo të disponojë aktivë që kanë një vlerë më të lartë se 5% e aseteve të saj, si dhe kur
shoqëria, brenda dy viteve të para nga fitimi i personalitetit juridik vendos të blejë nga një aksionar pasuri që
kanë vlerë më të lartë se 5% e aseteve të shoqërisë. 354 Neni 131 pika 1. Ndërsa neni 132 përcakton se nëse shoqëria gjatë periudhës 1 vjeçare përpara datës së hapjes
së procedurave të falimentimit i ka kthyer huanë aksionarit, atëherë aksionari, të cilit i është rikthyer huaja, duhet
t’i kthejë shoqërisë shumat e huasë të paguara prej saj. 355 Përcaktuar me ligjin nr. 129/2014 që ndryshoi ligjin nr. 9901/2009.
104
kërkojnë nga shoqëria përthithëse të këmbejnë aksionet e tyre me përparësi pa të drejtë vote
me aksione me të drejtë vote. Aksionari që nuk ka dhënë pëlqimin për bashkim, blerjen e
aksioneve nga shoqëria apo këmbimin e aksioneve, duhet të ushtrojë të drejtat e tij brenda 60
ditëve nga data e publikimit të bashkimit për shoqërinë përthithëse356. Përpara ndryshimeve të
ligjit ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, nëse shoqëria përthithëse zotëronte të paktën 90%
të kapitalit të shoqërisë që do të përthithej, aksionarët e shoqërisë përthithëse që zotëronin të
paktën 5% të kapitalit të shoqërisë mund të kërkonin thirrjen e asamblesë së përgjithshme për
miratimin e bashkimit. Me ndryshimet e bëra me ligjin nr. 129/2014, aksionarët e shoqërisë
përthithëse, që zotërojnë të paktën 5 për qind të kapitalit të saj, apo të numrit të përgjithshëm
të votave, nuk mund të kërkojnë thirrjen e asamblesë së përgjithshme të shoqërisë përthithëse
për miratimin e bashkimit. Ky përcaktim është i kuptueshëm, pasi përqindja e zotëruar prej
aksionarëve të minorancës nuk ndryshonte vendimin e asamblesë së përgjithshme të shoqërisë
përthithëse për bashkimin, vetëm se zgjaste në kohë procedurat e bashkimit duke krijuar
kosto për shoqërinë. Gjithashtu, nëse shoqëria përthithëse zotëron të paktën 90% të kapitalit të
shoqërisë aksionare që do të përthithet, aksionarët e pakicës së shoqërisë që përthithet kanë të
drejtë që t’ia shesin aksionet e zotëruara prej tyre shoqërisë përthithëse me vlerën e tregut.
Nëse palët nuk bien dakord në përcaktimin e çmimit të shitjes së aksioneve, atëherë vlera e
tyre do të përcaktohet nga gjykata357.
Ligji jo vetëm përcakton të drejtat që kanë aksionarët për të kontrolluar aktivitetin e
shoqërisë, por u garanton këtyre të fundit edhe mbrojtje të përshtatshme ligjore, për çdo
shkelje që rrjedh nga zotërimi i aksioneve në shoqëri358.
5. Aksionarët e shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar shqiptar
Shoqëritë që operojnë në tregun financiar jo bankar shqiptar, janë shoqëri me pronësi të
përqendruar në duart e një aksionari të vetëm ose të një numri të kufizuar të tyre. Kështu për
shembull shoqëritë e sigurimit që operojnë aktualisht në tregun financiar jo bankar, janë
shoqëri aksionare me ofertë private dhe pronësia e tyre është e përqendruar kryesisht në duart
e një aksionari të vetëm. Sjellim për ilustrim rastin e shoqërisë të sigurimit Sigma
Interalbanian Vienna Insurance Group sh.a që zotërohet nga dy aksionarë, VIG (Viena
Insurance Group), që zotëron 95,12% të kapitalit të shoqërisë dhe Sh.N, person fizik që
zotëron 4,88% të aksioneve të shoqërisë359, apo shoqëria e sigurimit “Eurosig” sh.a360 e cila
zotërohet nga katër aksionarë, K.M person fizik që zotëron 62,86 % të kapitalit të shoqërisë,
shoqëria “EuroalbaE.A.”sh.p.k. që zotëron 32,70%, Xh.M që zotëron 3,13% dhe Y.M që
zotëron 1,31 %, etj. Shoqëria Raiffesen Invest është shoqëria e parë e licencuar nga AMF-ja
për administrimin e fondeve të investimit dhe të fondeve të pensionit vullnetar. Kjo shoqëri
është në pronësi të aksionarit të vetëm Raiffeisen Bank Albania.
Ligji nr. 52/2014 ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe risigurimit’ vendos disa kritere shtesë
që nuk janë të rregulluara tek ligji ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’. Në këtë mënyrë, neni
16 pika 1 e tij përcakton se çdo aksionar i shoqërisë së sigurimit, pavarësisht përqindjes së
kapitalit të zotëruar prej tij, ka detyrimin që t’i japë informacion AMF për burimin e kapitalit
minimal fillestar të paguar në momentin e themelimit të shoqërisë, si dhe për çdo shtesë të
kapitalit të kryer gjatë ushtrimit të saj. Ndërsa neni 17, përcakton se çdo person, qoftë ky
person fizik apo person juridik që është aksionar influencues, duhet të plotësojë kërkesat për
përshtatshmëri dhe aftësi në lidhje me pozicionin përkatës.
356 Neni 223 ligji ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, i ndryshuar. 357 Neni 225 pika 3 ligji ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, i ndryshuar. 358 Neni 152 ligji ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, i ndryshuar. 359 http://www.interalbanian.com/mat.php?lang=1&idm=149&idr=396 360 http://www.amf.gov.al/pdf/publikime/1242_Vendim%20Nr.%20102%2024.07.2014.pdf
105
Është AMF-ja ajo që vlerëson nëse një aksionar influencues zotëron cilësitë e nevojshme
për të mbajtur këtë pozicion. Në këtë mënyrë, AMF-ja vlerëson cilësitë personale të karakterit
si integritetin, ndershmërinë apo profesionalitetin dhe gjendjen financiare e tij. Ndër të tjera
AMF-ja vlerëson nëse ky person është: a) i dënuar me vendim të formës së prerë për
organizimin dhe vënien në funksionim të skemave mashtruese dhe piramidale të huamarrjes,
për pastrimin e parave dhe financimin e terrorizmit; b) i përfshirë ose i lidhur me humbje
financiare, të shkaktuara nga veprimet e pandershme, të papërgjegjshme ose neglizhente, në
lidhje me kryerjen e shërbimeve financiare dhe administrimin e shoqërive të tjera; c) i
angazhuar në praktika tregtare, të cilat AMF-ja i gjykon si praktika mashtruese, kërcënuese
ose të papërshtatshme, ose që në një farë mënyre pasqyrojnë mangësi vlerash të një personi në
kryerjen e shërbimeve financiare dhe veprimeve të tjera tregtare; ç) i padënuar në 5 vitet e
fundit për vepër tjetër penale.
Kriteret e mësipërme duhet të përmbushen nga aksionari influencues gjatë gjithë kohës që
është në këtë pozicion. Për më tepër, AMF-ja ka të drejtë t’i kërkojë shoqërisë së sigurimit të
vërtetojë përshtatshmërinë dhe aftësinë e tyre sa herë e vlerëson të arsyeshme.
AMF, miraton edhe çdo pjesëmarrje të mëtejshme që arrin ose tejkalon 20%, 30%, 50%
ose 75% të të drejtave të votës ose pjesëmarrje në kapitalin e shoqërisë së sigurimit361.
Gjithashtu, aksionari influencues që zotëron përqindjet e sipërpërmendura, duhet të njoftojë
AMF nëse kërkon një zvogëlim të pjesëmarrjes së tij në kapitalin e shoqërisë. Miratimi i
AMF-së duhet të merret brenda 2 muajve nga data e depozitimit të kërkesës dhe
dokumentacionit të plotësuar për zotërimin e pjesëmarrjes influencuese362. Shoqëritë e
sigurimit duhet të njoftojnë paraprakisht AMF-në edhe për pjesëmarrjet influencuese jashtë
territorit të Republikës së Shqipërisë363. Nëse një person merr në zotërim një pjesëmarrje
influencuese në shkelje të rregullave të përcaktuara nga ligji për veprimtarinë e shoqërive të
sigurimit dhe të risigurimit, ky veprim do të jetë i pavlefshëm. Në këto raste, AMF ka
diskrecionin të vendosë se çfarë masash të ndërmarrë. Ndër të tjera, AMF mund të ndërpresë
ushtrimin e të drejtës së votës së aksioneve të zotëruara pa miratimin e saj364.
Nëse i hedhim një vështrim ligjit nr. 10197, datë 1012.2009 ‘Për fondet e pensionit
vullnetar’ do të vërejmë, se përveç përcaktimeve të përgjithshme të ligjit ‘Për tregtarët dhe
shoqëritë tregtare’, dispozitat e këtij ligji përcaktojnë disa rregullime shtesë përsa i përket
aksionarëve. Kështu, çdo aksionar i shoqërisë administruese të fondeve të pensionit vullnetar
duhet të japë informacion mbi burimin e kapitalit sipas kritereve të përcaktuara nga AMF-
ja365. Ndërsa neni 37 i këtij ligji përcakton se asnjë person nuk mund të bëhet aksionar
ndikues ose kontrollues kryesor i shoqërisë administruese përveç kur, pasi është njoftuar
AMF, ky i fundit nuk ka asnjë kundërshtim jep me shkrim miratimin që kërkuesi të bëhet
aksionar ndikues366 ose kontrollues kryesor. Ky detyrim nuk kërkohet për aksionarët e tjerë të
shoqërisë. Kur autoriteti njofton një person, se nuk ka kundërshtim që ai të bëhet aksionar
ndikues i shoqërisë administruese, ose që të rrisë interesin e tij në shoqërinë administruese,
mund të përcaktojë kufirin maksimal të interesit, që lejohet të arrijë ky person në shoqëri.
AMF-ja ka diskrecionin për të kërkuar nga personi që aplikon për t’u bërë aksionar ndikues
çdo informacion tjetër që konsideron të nevojshëm. AMF-ja i përgjigjet personit, që aplikon
për t’u bërë aksionar ndikues ose kontrollues kryesor i shoqërisë administruese, brenda 3
muajve nga data e njoftimit të plotë nga aplikanti.
361 Neni 48 pika 2 i ligjit ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe risigurimit’. 362 Neni 49 i ligjit ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe risigurimit’. 363 Neni 50 i ligjit ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe risigurimit’. 364 Neni 51 dhe 52 të ligjit ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe risigurimit’. 365 Neni 22 i ligjit ‘Për fondet e pensionit vullnetar’. 366 “Aksionar ndikues” është çdo person që ushtron të drejta ose ka kontroll efektiv mbi aksionet, që
përfaqësojnë 5 për qind ose më shumë të kapitalit të aksioneve në shoqëri ose që i jep atij 5 për qind ose më
shumë të totalit të së drejtës së votës në shoqëri.
106
Nëse autoriteti vlerëson se një person nuk është i përshtatshëm dhe i aftë për të qenë
aksionar ndikues ose kontrollues kryesor njofton me shkrim të interesuarin duke dhënë arsyet
që kanë çuar Autoritetin në këtë zgjedhje367.
Sipas nenit 39 të ligjit ‘Për fondet e pensionit vullnetar’ një person nuk mund të jetë
aksionar ndikues dhe kontrolluesi kryesor kur është bërë ose vazhdon të jetë aksionar ndikues
ose kontrollues kryesor, pa marrë lejen e nevojshme nga AMF. Në këtë rast, AMF mund të
urdhërojë që aksionet e tij, deri në një njoftim të mëtejshëm, t’i nënshtrohen kufizimeve të
mëposhtme:
1. çdo transferim ose marrëveshje për transferim të aksioneve të aksionarit ndikues
pezullohet;
2. asnjë e drejtë vote nuk mund të ushtrohet për aksionet;
3. asnjë pagesë e çfarëdo shume, që rrjedh nga aksionet, nuk duhet t’i bëhet aksionarit
ndikues nga shoqëria administruese.
Një përcaktim të ngjashëm mbi kërkesat e aksionarit për të qenë i duhur dhe i
përshtatshëm e gjejmë edhe tek neni 18 i ligjit nr. 10198, datë 10.12.2009 ‘Për sipërmarrjet e
investimeve kolektive’. Sipas kësaj dispozite, çdo person, i cili është ose do të bëhet aksionar
ndikues, pra ushtron të drejta ose ka kontroll efektiv mbi aksione me të drejtë vote që
përfaqësojnë 5% ose më shumë të kapitalit themeltar të shoqërisë në një shoqëri administrimi
të sipërmarrjes së investimeve kolektive duhet të jetë i duhur dhe i përshtatshëm. Për këtë
arsyet, AMF do të vlerësojë:
a) integritetin, ndershmërinë, kujdesin dhe përkushtimin për të përmbushur
përgjegjësitë, që lidhen me atë pozicion;
b) kompetencat, aftësitë profesionale dhe logjikën e gjykimit, për përmbushjen e
përgjegjësive, që lidhen me atë pozicion;
c) fakti që interesat e klientëve të subjektit të licencuar ose të subjektit të propozuar
për t’u licencuar, nuk duhet të cenohen nga një konflikt interesi, që buron nga
personi, i cili mban atë pozicion.
Ndër të tjera AMF vlerëson edhe sjelljet dhe veprimtaritë e mëparshme në biznes ose
çështje financiare të personit në fjalë, dhe, në veçanti, duhet të kryhen hetime të posaçme,
nëse ekziston ndonjë provë se personi ka qenë: a) i dënuar për një vepër penale; b) i përfshirë
ose i lidhur me një humbje financiare, që ka ndodhur për shkak të pandershmërisë, paaftësisë
ose praktikës jo të mirë në sigurimin e shërbimeve financiare apo në administrimin e
shoqërive të tjera; c) i përfshirë në ndonjë praktikë biznesi, përfshirë dhe evazionin fiskal, që
autoriteti e konsideron si vepër mashtruese apo të rëndë, ose, në përgjithësi, e vlerëson si një
vepër të parregullt, qoftë ose jo e ligjshme, apo si ndonjë vepër, e cila vë në dyshim përqasjen
e kryerjes së shërbimeve financiare apo të veprimtarive të tjera tregtare nga ky person.
Gjithashtu, kjo dispozitë përcakton se personat, që janë shpallur fajtorë për kryerjen e një
vepre penale, nuk mund të marrin pronësinë paketës kontrolluese që i referohet 30% të një
klase titujsh me të drejtë vote.
AMF-ja miraton një rregullore për të përshkruar me hollësi përkufizimin e kërkesës për të
qenë i duhur dhe i përshtatshëm.
Nga leximi i dispozitave të mësipërme, arrijmë në përfundimin se ligjvënësi shqiptar për
shoqëritë që ofrojnë shërbimet e tyre në tregun financiar jo bankar, ka përcaktuar një paketë
rregullash të ngjashme, pavarësisht sektorit të tregut ku vepron shoqëria. Këto dispozita janë
një shembull i mirë i zbatimit të parimeve të mirëqeverisjes.
367 Neni 39 i ligjit ‘Për fondet e pensionit vullnetar’.
107
KAPITULLI V
STRUKTURA QEVERISËSE E SHOQËRIVE NË SISTEMIN ME NJË NIVEL
DREJTIMI
1. Modeli me një nivel drejtimi dhe modeli me dy nivele drejtimi
Struktura qeverisëse e shoqërive tregtare që operojnë në tregun financiar jo bankar
ndryshon nga njëri vend në tjetrin dhe përbën një ndër aspektet më të rëndësishme për të bërë
dallimin ndërmjet modeleve të qeverisjes së mirë të korporatave. Shtetet e Bashkuara të
Amerikës, Anglia, por edhe disa vende të tjera të Bashkimit Europian kanë zgjedhur të
zbatojnë modelin unitar të qeverisjes së mirë të korporatave, apo sikurse njihet ndryshe,
sistemin me një nivel drejtimi. Modeli qeverisës në këto vende, konsiderohet unitar, pasi nuk
ka një ndarje në dy organe të veçanta të administrimit dhe të mbikëqyrjes së shoqërisë.
Funksionet e këtyre dy organeve, koordinohen në një organ të vetëm që është ai i këshillit të
administrimit apo sikurse njihet me terminologjinë e disa vendeve, bordi i drejtorëve. Ndërsa
në vende të tjera të Bashkimit Europian, ku mund të përmendim Gjermaninë, Austrinë,
Danimarkën, Holandën etj, modeli qeverisës i shoqërisë bazohet në një ndarje të qartë
ndërmjet funksioneve të mbikëqyrjes dhe të administrimit të shoqërisë. Kjo ndarje përkon me
ekzistencën e dy organeve me kompetenca qartësisht të përcaktuara, të administratorëve dhe
këshillit mbikëqyrës të shoqërisë. Organi mbikëqyrës kontrollon dhe drejton aktivitetin
tregtar, ndërsa organi i administrimit është përgjegjës për mbarëvajtjen e aktivitetit të
shoqërisë. Ndarja e kompetencave ndërmjet dy organeve bazohet në parimin se anëtarët e
organit mbikëqyrës të mos jenë anëtarë të organit të administrimit të shoqërisë dhe anasjelltas.
Në këtë model, si rregull asambleja e përgjithshme e aksionarëve emëron anëtarët e organit
mbikëqyrës, dhe anëtarët e këtij të fundit, emërojnë anëtarët e organit të administrimit.
Gjithashtu, nuk mungojnë shtetet që kanë zgjedhur një model qeverisës të përzier, ku
ligjvënësi i mundëson shoqërive tregtare që të përzgjedhin ndërmjet sistemit me një nivel
drejtimi dhe atij me dy nivele drejtimi, sikurse është rasti i Shqipërisë, Italisë etj.
Ligji nr. 9901/2008 ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, i ndryshuar, u ofron shoqërive
aksionarë që operojnë në vendin tonë, mundësinë që të zgjedhin ndërmjet sistemit me një
nivel drejtimi dhe atij me dy nivele drejtimi. Deri në vitin 2008, legjislacioni tregtar shqiptar
kishte zgjedhur të ndiqte modelin me dy nivele drejtimi, ku funksionet e këshillit mbikëqyrës
dhe ato të administrimit të shoqërisë ishin të ndara. Ligji aktual parashikon se në strukturën
qeverisëse me një nivel drejtimi, asambleja e përgjithshme e shoqërisë, me shumicë të
thjeshtë, emëron këshillin e administrimit i cili përbëhet nga administratorë ekzekutiv dhe të
pavarur, ku këta të fundit përbëjnë shumicën368. Ligji përcakton që administratorët e shoqërisë
emërohen dhe shkarkohen nga këshilli i administrimit, megjithatë nëse aksionarët e
përcaktojnë qartësisht në statut, emërimi dhe shkarkimi i administratorëve mund të bëhet nga
asambleja e përgjithshme. Ndërsa në sistemin me dy nivele drejtimi, ligji përcakton
ekzistencën e dy organeve të veçanta, këshilli mbikëqyrës dhe administratorët e shoqërisë.
Asambleja e përgjithshme emëron dhe shkarkon anëtarët e këshillit mbikëqyrës dhe këta të
fundit, emërojnë dhe shkarkojnë administratorët e shoqërisë, por ligji nuk përjashton
mundësinë për shoqëritë që të përcaktojnë në statutin e tyre mundësinë për emërimin dhe
shkarkimin e administratorëve në mënyrë të drejtpërdrejtë nga asambleja e përgjithshme 369.
368 Neni 155 pika 1 e Ligjit nr. 9901/2008. 369 Për një lexim më të plotë shih A. Malltezi, E drejta Shqiptare e Shoqërive Tregtare, Mediaprint, Tiranë,
2011, f.185.
108
Përsa i përket ngjashmërive ndërmjet sistemit me një nivel drejtimi dhe atij me dy nivele
drejtimi, mund të përmendim emërimin e administratorëve, pasi në modelin me një nivel
drejtimi është vetë këshilli i administrimit që delegon kompetencat ekskluzive tek një apo disa
administratorë, dhe në modelin me dy nivele drejtimi emërimi i administratorëve bëhet nga
këshilli mbikëqyrës. Një ngjashmëri tjetër lidhet me faktin se si në sistemin me një nivel
drejtimi si në atë me dy nivele drejtimi, qoftë këshilli mbikëqyrës qoftë këshilli i
administrimit, mbajnë përgjegjësi mbi raportimin financiar të shoqërisë dhe kontrollojnë që
shoqëria të veprojë konform ligjit.
Referuar dallimeve në përzgjedhjen e sistemit qeverisës së shoqërisë, në sistemin me një
nivel drejtimi, ka një rrjedhshmëri më të madhe të informacionit ndërmjet administratorëve
ekzekutiv dhe atyre jo ekzekutiv, pasi të gjithë këta administratorë janë pjesë e të njëjtit organ
dhe kjo sjell që anëtarët e këshillit të administrimit të jenë në bashkëveprim të vazhdueshëm
me njëri-tjetrin. Në sistemin me dy nivele drejtimi, dallimi kryesor dhe formal bazohet në
faktin se kompetencat e organeve janë të qarta, si rregull këshilli mbikëqyrës mbikëqyr dhe
kontrollon veprimtarinë e administratorëve të shoqërisë. Pavarësisht përzgjedhjes së njërit apo
tjetri model qeverisës së shoqërive tregtare, kodet e qeverisjes së mirë të miratuara në vende
të ndryshme, i kushtojnë një vëmendje të veçantë funksionimit të komiteteve të krijuara nga
këshilli i administrimit apo këshilli mbikëqyrës, pavarësisë dhe rolit të luajtur nga aksionarët
dhe të drejtat e tyre.
2. Modeli qeverisës me një nivel drejtimi sipas legjislacionit shqiptar
Në mungesë të përcaktimeve specifike, për shoqëritë tregtare që operojnë në tregun
financiar jo bankar do të gjejnë zbatim dispozitat e përgjithshme të ligjit nr. 9901/2008, ‘Për
tregtarët dhe shoqëritë tregtare’ i ndryshuar.
Nenet 154-165 të këtij ligji rregullojnë modelin qeverisës me një nivel drejtimi. Modeli
qeverisës me një nivel drejtimi strukturohet në dy organe: në asamblenë e përgjithshme të
aksionarëve dhe në këshillin e administrimit, në përbërjen e të cilit ka administratorë dhe
anëtarë të pavarur. Anëtarët e pavarur duhet të përbëjnë shumicën e anëtarëve të këshillit të
administrimit, janë të ndryshëm nga administratorët e shoqërisë dhe zgjidhen nga asambleja e
përgjithshme me shumicë të zakonshme370. Neni 154 shkronja f) dhe neni 158 i ligjit nr.
9901/2008, përcaktojnë se është në kompetencë të këshillit të administrimit, emërimi dhe
shkarkimi i administratorëve të shoqërisë, por kjo nuk pengon shoqërinë që në statutin e saj,
të rezervojë të drejtën e emërimit dhe të shkarkimit të administratorëve në kompetencat e
asamblesë së përgjithshme, sipas përcaktimeve të bëra në nenin 135, pika 2 shkronja c. Si
rregull, anëtarët e këshillit të administrimit zgjidhen për një afat kohor 3 vjeçar me të drejtë
rizgjedhjeje, kjo e drejtë mund të kufizohet në statutin e shoqërisë. Shoqëritë aksionare mund
të përcaktojnë në statutet e tyre mundësinë për aksionarët e pakicës të emërojnë një anëtar të
këshillit të administrimit, në një rast të tillë e drejta për ta shkarkuar këtë anëtar i rezervohet
atyre. Nëse kushtet e parashikuara në statut për këtë emërim nuk janë më në fuqi, atëherë do
të jetë asambleja e përgjithshme ajo që ka të drejtë të shkarkojë anëtarin e emëruar nga
aksionarët e pakicës371. Neni 155 përcakton se këshilli i administrimit duhet të përbëhet nga të
paktën 3 anëtarë, por nuk mund të ketë më shumë se 21 anëtarë. Neni 156 ndalon
shprehimisht që anëtar i këshillit të administrimit të mund të zgjidhen: a) personi që është
njëkohësisht anëtar i këshillit të administrimit ose i këshillit mbikëqyrës në 2 shoqëri të tjera
të regjistruara sipas legjislacionit shqiptar; b) është administrator i një shoqërie mëmë ose i
një shoqërie të kontrolluar të shoqërisë; c) është administrator i një shoqërie tjetër, e cila ka si
370 Për një koment mbi sistemin me një nivel drejtimi dhe mbi nocionin e anëtarit të pavarur në legjislacionin
shqiptar shih A. Malltezi, E Drejta Shqiptare e Shoqërive Tregtare, Mediaprint, Tiranë, 2011, f. 185 e në vijim. 371 Neni 155 pika 3, Neni 157 pika 2
109
administrator ose anëtar të këshillit të administrimit një anëtar të këshillit të administrimit apo
të këshillit mbikëqyrës të shoqërisë së parë.
Kandidatët për anëtarë të këshillit të administrimit, duhet të informojnë menjëherë
shoqërinë për çdo konflikt interesi të mundshëm. Emërimet e anëtarëve të këshillit të
administrimit në shkelje me rregullat e përcaktuara në pikën 2 të nenit 156, janë absolutisht të
pavlefshëm. Asambleja e përgjithshme mund të shkarkojë në çdo kohë një anëtar të këshillit
të administrimit. Gjithashtu, edhe këshilli i administrimit, me shumicë të thjeshtë votash ka të
drejtë t’i kërkojë gjykatës kompetente shkarkimin e një anëtari të tij, nëse ky i fundit ka
shkelur detyrat e përcaktuara në ligj dhe në statut. Me ndryshimet e sjella me ligjin nr.
129/2014, anëtari i këshillit të administrimit, mund të heqë dorë në çdo kohë nga detyra e tij,
por duhet të njoftojë paraprakisht me shkrim dhe të thërrasë asamblenë e përgjithshme. Nëse
asambleja e përgjithshme nuk vendos emërimin e anëtarit të ri të këshillit të administrimit në
datën e përcaktuar në thirrjen e kryer nga anëtari i dorëhequr, ky i fundit njofton me shkrim
për dorëheqjen e tij QKR-në372.
Në statutin e shoqërisë ose në një rregullore të miratuar në unanimitetin e anëtarëve të
këshillit të administrimit duhet të përcaktohen rregullat për procedurën e funksionimit të
mbledhjeve të këshillit. Këshilli, ndër anëtarët e pavarur të tij duhet të zgjedhë kryetarin dhe
zëvendës kryetarin, sipas modaliteteve të përcaktuara në statutin e shoqërisë. Zhvillimi i
mbledhjeve të këshillit duhet të regjistrohen në procesverbal dhe të nënshkruhen nga
kryetari373. Vendimet e këshillit të administrimit do të vlerësohen të vlefshme, nëse në
procesin e vendimmarrjes janë të pranishëm më shumë se gjysma e anëtarëve të këshillit të
administrimit dhe vendimet merren me shumicën e votave të anëtarëve të pranishëm, nëse nuk
është parashikuar ndryshe në statut. Nëse votimi mbyllet me barazim vote, vota e kryetarit do
të mbizotërojë374. Anëtarët e këshillit të administrimit dhe administratorët përgjigjen në
mënyrë solidare, për vërtetësinë e të gjitha pasqyrave financiare, të publikimeve të
detyrueshme dhe për informacione të tjera kryesore të veprimtarisë së shoqërisë, përfshirë
informacionin për sistemin e administrimit të rrezikut të shoqërisë, prospektet e veprimtarisë,
planet e investimeve, etj375.
Anëtarët e këshillit të administrimit mund të përfitojnë pagë bazë e shpërblime shtesë,
përfshirë edhe pjesë nga fitimi i shoqërisë apo të drejta dhe opsione mbi aksionet e shoqërisë.
Skemat e këtyre shpërblimeve përgatiten nga këshilli i administrimit dhe miratohen nga
asambleja e përgjithshme. Shpërblimet e administratorëve dhe anëtarëve të pavarur bashkë me
një raport për efektin vjetor të këtyre skemave mbi pasurinë e shoqërisë, duhet të publikohet
me pasqyrat financiare vjetore të shoqërisë376.
Neni 161 pika 4 i mundëson këshillit të administrimit krijimin e komiteteve të posaçme për
të ndihmuar këshillin e administrimit në përmbushjen e detyrave të tij. Kjo dispozitë
përcakton se shumica e anëtarëve të komiteteve duhet të jenë të pavarur dhe jo administratorë.
Të gjitha aspektet e tjera që kanë të bëjnë me organizimin dhe funksionimin e këtyre
komiteteve duhet të rregullohen në statut377.
372 Neni 157, pika 4 dhe 5. 373 Neni 161 374 Neni 162 375 Neni 164 376 Neni 160 377 Për një koment mbi komitetet e posaçme të këshillit shih, A. Malltezi, E Drejta Shqiptare e Shoqërive
Tregtare, MediaPrint, Tiranë, 2011, f. 211 e në vijim.
110
2.1. Sistemi me dy nivele drejtimi sipas ligjit nr. 9901/2008, i ndryshuar
Modeli qeverisës me dy nivele drejtimi strukturohet në tre organe të veçanta: në asamblenë
e përgjithshme të aksionarëve, në këshillin mbikëqyrës dhe në administratorët e shoqërisë. Në
këtë model, kompetencat dhe detyrat e këshillit mbikëqyrës janë të ndara nga ato të
administratorëve të shoqërisë. Anëtarët e këshillit mbikëqyrës emërohen dhe shkarkohen nga
asambleja e përgjithshme me shumicë të zakonshme. Ndërsa, administratorët e shoqërisë si
rregull emërohen nga këshilli mbikëqyrës, por mund të emërohen me shumicë të zakonshme
nga asambleja e përgjithshme, nëse parashikohet shprehimisht në statut. Në këtë model,
administratorët drejtojnë shoqërinë dhe marrin vendime për mënyrën e vënies në zbatim të
këtyre politikave sipas përcaktimeve të bëra në ligj dhe në statut378.
Sipas nenit 13 të ligjit nr. 9901/2008, të ndryshuar, është në kompetencë të këshillit
mbikëqyrës, kontrolli paraprak dhe autorizimi sipas rregullave të përcaktuara në këtë
dispozitë të lidhjeve të kontratave në kushtet e konfliktit të interesit379. Gjithashtu, këshilli
mbikëqyrës duhet të sigurojë që pasqyrat financiare vjetore, raportet e ecurisë së veprimtarisë,
si dhe detyrimet e tjera të raportimit e publikimit, të detyrueshme sipas ligjit apo
përcaktimeve të bëra në statut, të kryhen me saktësi nga administratorët e shoqërisë. Këto
dokumente duhet të miratohen e të nënshkruhen nga të gjithë anëtarët e këshillit mbikëqyrës
për t’ia paraqitur më pas asamblesë së përgjithshme, bashkë me një raport të hartuar nga vetë
këshilli mbikëqyrës që përshkruan mbikëqyrjen e administrimit të shoqërisë gjatë vitit
financiar380. Me përjashtim, të kontrollit të konfliktit të interesit dhe të pasqyrave financiare të
shoqërisë, që janë dy rasteve të parashikuara shprehimisht nga ligji, veprimet e tjera të
administratorëve i nënshtrohen miratimit nga këshilli mbikëqyrës, vetëm nëse parashikohet
shprehimisht në statut.
Nuk mund të zgjidhen anëtarë të këshillit mbikëqyrës administratorët e shoqërisë, apo
administratorët e shoqërive të tjera pjesë e të njëjtit grup, si dhe personat e lidhur me personat
e mësipërm. Anëtarëve të këshillit mbikëqyrës i ndalohet shprehimisht që të kryejnë
funksione administrimi dhe shumica e tyre, duhet të jenë të pavarur. Në statutin e shoqërisë
mund të parashikohet mundësia që një apo disa anëtarë të këshillit mbikëqyrës të mund të
emërohen dhe shkarkohen nga punëmarrësit e shoqërisë381.
Anëtarët e këshillit mbikëqyrës përgjigjen për dëmet e shkaktuara nga shkelja e detyrave
dhe standardeve të përcaktuara në parimet e përgjithshme të ligjit nr. 9901/2008, i ndryshuar.
Për shkeljet e kryera nga administratorët, anëtarët e këshillit mbikëqyrës janë përgjegjës, kur
nuk njoftojnë asamblenë e përgjithshme, edhe pse kanë dijeni për këto shkelje, apo për shkak
të mospërmbushjes me korrektësi të detyrave të tyre nuk janë në dijeni të këtyre shkeljeve382.
Përsa i përket organizimit të brendshëm, marrjes së vendimeve të këshillit mbikëqyrës dhe
shpërblimit të anëtarëve të tij, për analogji, gjejnë zbatim dispozitat që rregullojnë aspektet
përkatëse tek këshillin i administrimit. Gjithashtu, këshilli mbikëqyrës ka të drejtë të krijojë të
gjitha komitetet që konsideron të nevojshme për të përmbushur detyrat e tij383.
Nga leximi i dispozitave të ligjit nr. 9901/2008, i ndryshuar, vërejmë se ligji i lë hapësirë
shoqërive që të bëjë rregullimet specifike në statutin e shoqërisë sipas nevojave të saj.
378 Neni 166 dhe neni 167 379 Personi i autorizuar për të përfaqësuar ose për të mbikëqyrur shoqërinë tregtare, nuk mund të lidhë kontrata
apo të hyjë në marrëdhënie të tjera me shoqërinë tregtare, nëse kjo nuk deklaron kushtet e veprimit, si dhe
natyrën e objektin e interesit të tij, e veprimi nuk autorizohet paraprakisht nga këshilli mbikëqyrës në rastin e
shoqërive aksionare me dy nivele drejtimi. 380 Neni 167 pika 2, Neni 154, pika 1 shkronja e) 381 Neni 167, pika 4 shkronja b) 382 Neni 167, pika 6 383 Neni 167 pika 5
111
2.2. Administratorët
Pavarësisht modelit qeverisës që zgjedh të zbatojë shoqëria aksionare në organizimin e saj,
administratorët, në sistemin me një nivel drejtimi, sikurse në atë me dy nivele drejtimi, duhet
të përmbushin të njëjtat detyrime dhe kanë të njëjtat të drejta. Administratorët mund të
emërohen për një afat kohor jo më të gjatë se 3 vjet, me të drejtë ripërtëritje. Nëse shoqëria
emëron administratorët për një afat më të shkurtër se 3 vjet, ky afat duhet të përcaktohet në
statut384. Ligji i lë hapësirë shoqërisë që të përcaktojë rregulla procedurale të posaçme në
statutin e saj për emërimin e administratorit385. Gjithashtu në statutin e shoqërisë apo në një
rregullore të brendshme të saj, mund të përcaktohen kriteret specifike që duhet të përmbushë
një person për t’u punësuar si administrator. Administratori i një shoqërie mëmë nuk mund të
zgjidhet administrator i një shoqërie të kontrolluar dhe anasjelltas. Gjithashtu, administratori i
një shoqërie mëmë nuk mund të jetë kryetar i këshillit të administrimit të një shoqërie të
kontrolluar dhe administratori i një shoqërie të kontrolluar nuk mund të jetë kryetar i këshillit
të administrimit të shoqërisë mëmë386. Ky rregull i përgjithshëm është një shembull i mirë i
qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare pasi ndan pushtetin ndërmjet aktorëve të ndryshëm në
shoqëritë pjesë e një grupi dhe krijon mundësinë e vendimmarrjes së pavarur në interesin më
të mirë të tij.
Administrimi i shoqërisë është një detyrë me përmbajtje të përgjithshme. Ligji nr.
9901/2008, i ndryshuar, vendos disa standarde që duhet të respektojë administratori i një
shoqërie tregtare në përmbushjen e detyrave të tij387. Administratorët përfaqësojnë shoqërinë
me të tretët. Të gjitha kufizimet e tagrave të përfaqësimit duhet të bëhen publike me anë të
publikimit pranë QKR-së. Nëse shoqëria administrohet nga dy apo më shumë administratorë,
në statut, duhet të përcaktohet nëse ata do e përfaqësojnë shoqërinë bashkërisht, apo
përfaqësimi i shoqërisë tek të tretët i është dhënë vetëm njërit prej tyre388.
Administratori duhet të veprojë sipas interesit më të mirë të shoqërisë dhe nëse do i duhet
të zgjedhë ndërmjet interesit të tij personal, të interesit të një apo disa ortakëve dhe interesit të
shoqërisë, duhet të zgjedhë këtë të fundit. Interesi më i mirë i shoqërisë është një parametër
vlerësimi për punën e administratorit dhe për ngarkimin e tij me përgjegjësi. Sipas nenit 17,
administratorëve u ndalohet të mbajnë pozicione drejtuese apo të jenë të punësuar në shoqëri
të tjera, që ushtrojnë veprimtarinë në të njëjtin sektor ekonomik, me qëllim ndalimin e
konkurrencës. Megjithatë, ky rregull i përgjithshëm mund të shfuqizohet nëpërmjet vendimit
me shumicë të cilësuar të asamblesë së përgjithshme.
Neni 13, rregullon rastet e konfliktit të interesit direkt apo indirekte në të cilat përfshihet
administratori. Ligji prezumon se administratori duke lidhur kontrata apo duke hyrë në
marrëdhënie me një palë të tretë me të cilën ka lidhje familjare, apo marrëdhënie të tjera,
mund të kryejë veprime i nxitur nga interesat personale. Për këtë arsye, kjo nuk i ndalon
veprimet që janë në konflikt interesi, por i vë ato nën një regjim specifik kontrolli. Nëse,
shoqëria është në dijeni të kushteve të veprimit dhe të natyrës së interesit të administratorit,
dhe e autorizon paraprakisht me anë të vendimmarrjes së këshillit të
administrimit/mbikëqyrës, atëherë, ndalimi i konfliktit të interesit bie.
Administratori, gjatë ushtrimit të aktivitetit të tij duhet të jetë i kujdesshëm, në vlerësimin e
situatave që çojnë drejt vështirësive financiare dhe për këtë arsye ata ngarkohen me
384 Neni 158 385 Për shembull, shoqëria mund, të përcaktojë krijimin e një komiteti përzgjedhës së vlerësimit të kandidatëve
për administratorë, etj. 386 Neni 158 pika 2 387 Nenet 158, 163, 14, 15, 16, 17, 18 Ligji nr. 9901/2008. 388Për më shumë mbi funksionet dhe rolin e administratorëve shih A. Malltezi, E Drejta Shqiptare e Shoqërive
Tregtare, MediaPrint, Tiranë, 2011, f. 194
112
përgjegjësinë e krijimit të një sistemi monitorimi e të njoftimi të hershëm për rrethanat, që
kërcënojnë ekzistencën e shoqërisë389. Në këtë kuadër, komunikimi dhe raportimi përpara
këshillit të administrimit/mbikëqyrës dhe asamblesë së përgjithshme është tejet i rëndësishëm.
Administratorët, kanë detyrimin e njoftimit të këshillit dhe të thërrasin asamblenë e
përgjithshme, kur humbjet arrijnë në një vlerë të barabartë me 50% të kapitalit të regjistruar
ose aktivët e shoqërisë nuk mbulojnë detyrimet që janë të kërkueshme brenda 3 muajve në
vijim, kur shoqëria propozon të shesë apo të disponojë aktivë të cilat kanë një vlerë më të lartë
se 5 % të aseteve të shoqërisë, dhe kur shoqëria brenda 2 viteve të para pas regjistrimit,
propozon të blejë nga një aksionar, pasuri që kanë vlerë më të lartë se 5% e aseteve të
shoqërisë, sikurse rezulton nga pasqyrat e fundit financiare. Nga ana tjetër, vetë asambleja e
përgjithshme mund të miratojë një rezolutë këshilluese, duke miratuar apo kritikuar
veprimtarinë e organeve administrative të shoqërisë390.
Përsa i përket shpërblimit të administratorëve, ligji përcakton se duhet bërë një dallim
ndërmjet pagës dhe shpërblimeve të tjera shtesë, që përfitojnë administratorët nga shpërblimet
që përfitojnë anëtarët e tjerë të pavarur të këshillit të administrimit/mbikëqyrës. Shpërblimet
individuale të anëtarëve të këshillit të administrimit duhet të pasqyrojnë në mënyrë të
përshtatshme ndarjen e detyrave ndërmjet anëtarëve të këshillit. Ligji përcakton se
shpërblimet duhet të jenë proporcionale me gjendjen financiare të shoqërisë dhe nëse kjo e
fundit ka vështirësi financiare, asambleja e përgjithshme, me shumicë të zakonshme, mund të
vendosë reduktimin në mënyrë të përshtatshme të shpërblimeve391.
Nga leximi i dispozitave të ligjit nr. 9901/2008 i ndryshuar, vërejmë se parimet e qeverisjes
së mirë të shoqërive tregtare përmbahen gjerësisht në të, sikurse dhe rregullohen qartë ndarja
e kompetencave ndërmjet organeve të ndryshme të shoqërisë.
3. Struktura qeverisëse me një nivel drejtimi. Administratorët jo ekzekutiv
Struktura qeverisëse e shoqërive në sistemin me një nivel drejtimi, sikurse e përmendëm
më sipër, kërkon shprehimisht që këshilli i administrimit të përbëhet nga administratorë
ekzekutiv dhe nga anëtarë të pavarur, apo sikurse njihen ndryshe administratorë jo ekzekutiv
ose të jashtëm, dhe duhet të përbëjnë shumicën. Këshilli i administrimit i delegon
administratorëve ekzekutiv kompetenca administrimi individual, për ushtrimin e një
veprimtarie të caktuar administrimi. Ndërsa anëtarët e pavarur, dallojnë nga administratorët
ekzekutiv për faktin se ata nuk kanë kompetenca administrimi individual. Veprimtaria e
anëtarëve të pavarur përqendrohet në kontrollin e veprimtarisë së ushtruar nga administratorët
e shoqërisë si dhe në mbështetjen e aktivitetit të këtyre të fundit nëpërmjet mekanizmave të
këshillimit.
Anëtarët e pavarur, janë pilastri i qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare në këtë sistem.
Roli i tyre ka një dimension të dyfishtë. Në radhë të parë, ka të bëjë me kundërpeshën që
duhet të luajnë në këshillin e administrimit për të balancuar pushtetin e administratorëve
ekzekutiv, në mënyrë të tillë që prezenca e tyre të shërbejë si garanci efektive që asnjë grup
apo individ i vetëm të influencojë në vendimmarrjen e këshillit. Nga ana tjetër, roli i anëtarëve
të pavarur lidhet me kontributin që këta individë mund të sjellin, përtej kufijve të këshillit, në
të gjithë qeverisjen dhe zhvillimin e mëtejshëm të shoqërisë392.
Në sistemin amerikan të qeverisjes së mirë të korporatave, dallimi ndërmjet
administratorëve ekzekutiv dhe atyre jo ekzekutiv, është më shumë një dallim praktik sesa
teorik. Kjo për faktin se në praktikë disa nga administratorët ushtrojnë më shumë kompetenca
389 Neni 158, pika 3 shkronja d) 390 Neni 136 391 Neni 160 392 C. A. Mallin, Corporate Governance, Third Ed, Oxford University Press, 2010, f.173
113
sesa administratorët e tjerë. Administratorët ekzekutiv të quajtur ndryshe officiers janë
ekzekutiv për faktin se i është ngarkuar administrimi i shoqërisë. Regjimi ligjor në Amerikë,
ngarkon me përgjegjësi solidare të gjithë administratorët e shoqërisë, qofshin këta
administratorë ekzekutiv apo jo. Por, praktika gjyqësore ka treguar se gjyqtarët janë më
tolerant kundrejt administratorëve jo ekzekutiv, sepse veprimet apo mosveprimet e
administratorëve jo ekzekutiv nuk janë të rregulluar në mënyrë të detajuar në legjislacionin
amerikan. Për këtë arsye, shpesh herë këta administratorë ngarkohen me përgjegjësi për faj
dhe jo për veprime të kryera me dashje393.
Me qëllim rritjen e rolit të administratorëve jo ekzekutiv, këtyre të fundit mund t’i jepen
kompetenca në projektimin dhe në kontrollin e rreziqeve të administrimit të shoqërisë.
Administratorët jo ekzekutiv mund të motivohen për të kontrolluar rreziqet që ndërmarrin
administratorët ekzekutiv dhe të kushtëzojnë vendimmarrjen e tyre. Motivimi i
administratorëve jo ekzekutiv mund të bëhet edhe nëpërmjet shpërblimeve të ndryshme394.
Rekomandimi i BE-së 2009/385/BE mbi shpërblimin e administratorëve të shoqërive të
kuotuara, bën një dallim të qartë ndërmjet shpërblimit të administratorëve ekzekutiv,
drejtuesve të shoqërisë që mbajnë poste me përgjegjësi strategjike dhe administratorëve jo
ekzekutiv. Duke qenë se administratorët ekzekutiv janë përgjegjës për strategjitë e ndërmarra
nga shoqëria, shpërblimi i tyre mund të strukturohet në një pjesë fikse dhe në një pjesë të
ndryshueshme, sipas performancës individuale në arritjen e qëllimeve të paracaktuara. E
gjithë struktura e shpërblimit të administratorëve ekzekutiv bazohet në nevojën për të
shpërblyer proporcionalisht administratorin për rolin e tij në shoqëri dhe në të njëjtën kohë për
ta motivuar. Nga ana tjetër, shpërblimi i tyre duhet të garantojë që qëllimi kryesor që duhet të
përndjekë shoqëria, është dhe mbetet krijimi i aseteve për një periudhe kohore mesatare apo
afat të gjatë në interes të gjithë aksionarëve të shoqërisë. Në të kundërt, për administratorët jo
ekzekutiv, shpërblimi i tyre duhet të lidhet me rolin që ata kanë në këshill, duke pasur në
konsideratë aftësitë profesionale dhe impenjimin e gjithsecilit. Në të njëjtën mënyrë, do të
vlerësohet edhe angazhimi i tyre në komitete të ndryshme të këshillit. Shpërblimi i
administratorëve jo ekzekutiv, ndryshe nga ai i administratorëve ekzekutiv, nuk duhet të
bazohet në rezultatet ekonomike që ka realizuar shoqëria395.
Pavarësisht faktit nëse janë administrator ekzekutiv apo jo ekzekutiv, të gjithë
administratorët duhet të veprojnë në interesin më të mirë të shoqërisë, ndonëse ky parim nuk
garanton që të gjithë administratorët do të veprojnë në mënyrë objektive dhe larg interesave të
tyre personalë. Në parimet e OECD-së për qeverisjen e mirë të korporatave diktohet nevoja
për të rritur dhe përforcuar rolin e administratorëve jo ekzekutiv në vendimmarrjen e
këshillit396.
3.1. Administratorët jo ekzekutiv, të pavarur
Administratorët e pavarur janë administrator jo ekzekutiv, të cilët nuk kanë marrëdhënie të
drejtpërdrejta dhe/ose të tërthorta me shoqërinë dhe më shoqëritë e kontrolluara prej saj.
Pavarësia e administratorëve merret në konsideratë edhe në rastin kur administratorët jo
vetëm nuk veprojnë për një përfitim ekonomik personal por edhe kur veprojnë për interes dhe
393P. Longhini, I regimi di responsabilità nei sistemi di corporate governance in Italia e USA, Giuffre Editore,
vol. XLVIII, 2012, f.40 394M. Artico, Remunerazione degli amministratori e corporate governance: nuovi paradigmi dopo la crisi
finanziaria, Franco Angeli ed, Milano 2013, f. 197 395 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32009H0385&from=IT 396 OECD Principles of Corporate Governance “Boards should consider assigning a sufficient number of non-
executive board members capable of exercising independent judgement to tasks where there is a potential for
conflict of interest”, http://www.oecd.org/daf/ca/corporategovernanceprinciples/31557724.pdf
114
në emër të të tretëve. Administratorët jo ekzekutiv janë të pavarur kur nuk janë mbajtës, të
drejtpërdrejtë apo indirekt për llogari të të tretëve, të titujve financiarë të emetuar nga
shoqëria, në një sasi të tillë që ndikon në vendimmarrjen e shoqërisë apo të bëhen pjesë e
negociatave me aksionarët për të marrë kontrollin e saj. Gjithashtu, pavarësia e
administratorëve jo ekzekutiv vlerësohet edhe në rastin kur këta kanë marrëdhënie familjare
me administratorët ekzekutiv të shoqërisë apo me persona të shoqërisë që mbajnë poste
drejtuese në shoqëri. Pavarësia e administratorëve jo ekzekutiv, duhet të vlerësohet në mënyrë
periodike nga këshilli i administrimit, duke marrë në konsideratë edhe informacionin e dhënë
nga vetë këta persona397. Kodi i qeverisjes së mirë të korporatave në Angli, përcakton se
këshilli i administrimit në raportin vjetor të tij, duhet të sqarojë se cilët administratorë jo
ekzekutiv i konsideron të pavarur dhe cilët jo. Pavarësia e administratorëve jo ekzekutiv duhet
të vlerësohet në bazë të marrëdhënieve, apo rrethanave që ndikojnë apo nuk ndikojnë në
vlerësimin e tij. Pavarësisht faktit nëse këshilli e konsideron apo jo një administrator jo
ekzekutiv të pavarur, në raportin vjetor duhet të deklarojë në çdo rast nëse administratori
ekzekutiv: a) pesë vitet e fundit ka qenë punonjës i shoqërisë apo i shoqërive të tjera pjesë e
një grupi; b) ka aktualisht apo ka pasur tre vitet e fundit, marrëdhënie tregtare të drejtpërdrejtë
apo të tërthortë nëpërmjet një personi të tretë, ka qenë aksionar i shoqërisë, ka mbajtur poste
drejtuese në një shoqëri tjetër që ka marrëdhënie me shoqërinë; c) ka përfituar apo përfiton
shpërblime shtesë nga shoqëria, përveç honorareve për postin e tij si administrator jo
ekzekutiv, mban opsione të emetuara nga shoqëria ku ushtron funksionet e tij, apo emri i tij
është i përfshirë në skemën e pensioneve të shoqërisë; d) ka marrëdhënie të ngushta familjare
me ndonjë nga administratorët ekzekutiv të shoqërisë apo me punonjës të tjerë të shoqërisë që
mbajnë poste drejtuese; dh) ka marrëdhënie të ngushta me administratorët e shoqërisë
nëpërmjet përfshirjes së tij në shoqëri apo në organizma të tjerë; e) përfaqëson një aksionar që
zotëron një përqindje të konsiderueshme aksionesh në shoqëri398.
Instituti i administratorëve të pavarur prejardhjen e tij e ka në eksperiencën amerikane të
viteve ’70 dhe lindi si nevoja për të përforcuar këshillin e administrimit mbas skandaleve
financiare të kohës. Figura e administratorit të pavarur vendosjen e tij natyrale e ka në
strukturën me një nivel drejtimi, ndonëse e gjejmë edhe në sistemin me dy nivele drejtimi, por
në këtë sistem duke qenë se kemi një organ me funksione të mirëfillta mbikëqyrjeje, një pjesë
e rolit të anëtarit të pavarur absorbohet nga veprimtaria e këshillit mbikëqyrës.
Në përcaktimin tradicional të legjislacionit amerikan, këshilli i administrimit fillimisht
kishte funksione këshilluese. Anëtarët e tij zgjidheshin ndërmjet personave që gëzonin
besimin e administratorit apo administratorëve ekzekutiv. Funksioni i anëtarëve të këshillit të
administrimit ishte dhënia e rekomandimeve për administratorët ekzekutiv të shoqërisë,
veçanërisht gjatë ushtrimit të veprimeve strategjike për të. Ndonëse juridikisht, këshilli i
administrimit ishte organi që drejtonte shoqërinë, në praktikë nuk ushtronte një funksion
drejtimi, pasi pushteti i administrimit të shoqërisë ishte i përqendruar në duart e
administratorit ekzekutiv, që ishte njëkohësisht edhe kryetari i këshillit. Skandali financiar i
Penn Central, që për nga dimensionet mund të konsiderohet i ngjashëm me skandalin Enron,
solli një ndryshim të ngadaltë të rolit dhe të kompetencave të këshillit të administrimit në
sistemin amerikan399.
Në fillim të vitit 1970, SEC filloi një hetim kundër Penn Central Railroad, kompania më e
madhe në sektorin hekurudhor në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në lidhje me veprimtarinë
397 http://www.borsaitaliana.it/comitato-corporate-governance/codice/2011.pdf 398 The Combined Code 2008, paragrafi A.3.1 në www.frc.org.uk/getattachment/1a875db9-b06e-4453-8f65-
358809084331/The-Combined-Code-on-Corporate-Goverance.aspx 399G. Ferrarini, Ruolo degli amministratori indipendenti e Lead Independent Director in
http://www.emagazine.assonime.it/upload/Ferrarini%206%20Ruolo%20degli%20amministratori%20indipenden
ti%20e%20Lead%20Independe.pdf
115
e 15 administratorëve ekzekutiv të saj. Këta të fundit, akuzoheshin se kishin shitur aksionet e
shoqërisë në bazë të informacioneve të privilegjuara të zotëruara prej tyre. Administratorët
nuk e kishin bërë publik informacionin financiar mbi gjendjen e shoqërisë dhe e ruajtën të
fshehtë deri para pak ditësh kur vlera e aksioneve ra, me pasoja për aksionarët e shoqërisë.
SEC ngarkoi me përgjegjësi këshillin e Penn Central, pasi dështimi kishte ardhur si pasojë e
mosveprimit të anëtarëve të pavarur të këshillit të administrimit në mbikëqyrjen e
veprimtarisë së administratorëve ekzekutiv të saj. Mungesa e pavarësisë dhe e
profesionalizmit të anëtarëve të këshillit ishin shkaqet kryesore që ky i fundit kishte qenë i
paaftë për të identifikuar problemet financiare të shoqërisë400. Louis Cabot, një profesor në
Harvard, ish anëtar i këshillit të shoqërisë Penn Central, jep një panoramë të mënyrës së
funksionimit të këshillit dhe deklaron se “mbledhjet e këshillit nuk zgjasnin asnjëherë më
shumë se një orë e gjysëm, të gjithë administratorët kishin lista të gjata shpenzimesh të vogla
për të miratuar. Të gjithë administratorët prezantonim skema të shkurtra të raportimit
financiar të cilat rrallëherë i diskutonim me detaje dhe në fund, kryetari i administratorëve
ekzekutiv mbante çdo herë një fjalim të shkurtër ku premtohej të arrinin rezultate më të mira
deri në mbledhjen e radhës që do zhvillohej mbas një muaj”401. Mbas mbylljes së hetimeve të
Penn Central, SEC përqendroi angazhimin e saj në rolin mbikëqyrës që duhet të kenë anëtarët
e këshillit edhe në shoqëritë të tjera që operonin në tregun amerikan. SEC përcaktoi se
shoqëritë duhet të krijonin komitete të përbëra tërësisht nga anëtarë të pavarur me qëllim që të
mbikëqyrej aktiviteti i administratorëve ekzekutiv. Në vitin 1977, SEC miratoi rregulla të reja
për shoqëritë e kuotura në bursën e New Yorkut, ku ndër të tjera përcaktonte detyrimin për
këto shoqëri që të krijonin komitetin e auditimit. Këto rregulla bazoheshin në rëndësinë e
pavarësisë së anëtarëve të këshillit dhe do të shërbenin si çelës ndryshimi në qeverisjen e mirë
të korporatave402.
3.1.1. Roli i administratorëve të pavarur në këshillin e administrimit të shoqërive
amerikane dhe angleze
Mbas rastit të Penn Central, këshillit të administrimit iu njoh e drejta për të mbikëqyrur
sjelljen e administratorëve të shoqërisë duke u kthyer në këtë mënyrë nga një këshill që
këshillon, advisory boars në një këshill që mbikëqyr, monitoring board. Në zgjerimin e
kompetencave të ushtruara nga këshilli i administrimit një rol të rëndësishëm e ka luajtur
krijimi i komitetit të auditimit (audit committee) i cili kishte për detyrë të ushtronte kontrollin
e brendshëm të shoqërisë mbi të gjithë aktivitetin e saj financiar. Pikërisht, krijimi i komitetit
të auditimit në sistemin amerikan, bëri të nevojshme edhe përkufizimin e rolit të anëtarëve të
pavarur. Në këtë mënyrë, roli i mbikëqyrjes së këshillit mbi administratorët ekzekutiv u
përforcua nga pikëpamja organizative, nëpërmjet krijimit të komiteteve, të cilat në përbërjen e
tyre duhet të kishin administratorë jo vetëm të aftë profesionalisht por edhe të pavarur, me
qëllim që të mund të impononin pikëpamjet e tyre kundrejt administratorëve ekzekutiv të
shoqërisë403.
Është e kuptueshme që transformimi i rolit të këshillit ka qenë gradual, pasi administratorët
ekzekutiv kanë qenë kundër përforcimit të funksioneve të këshillit kundrejt rolit që ata luanin
në shoqëri. Nga një fazë fillestare, ku roli i këshillit përqendrohej kryesisht në kontrollin e
400 P. W. MacAvoy, I. M. Millstein, The Recurrent Crisis in Corporate Governance, Stanford University Press,
2004, f.24. 401 T. Clarke, International Corporate Governance: A Comparative Approach, Routledge, 2007, f.41 402 P. W. MacAvoy, I. M. Millstein, The Recurrent Crisis in Corporate Governance, Stanford University Press,
2004, f.24. 403 G. Ferrarini, Ruolo degli amministratori indipendenti e Lead Independent Director in
http://www.emagazine.assonime.it/upload/Ferrarini%206%20Ruolo%20degli%20amministratori%20indipenden
ti%20e%20Lead%20Independe.pdf
116
aspekteve kontabël e financiare të shoqërisë dhe administratorët jo ekzekutiv të pavarur ishin
në minorancë, dalëngadalë, roli i këtyre të fundit u rrit gjithnjë e më shumë për të arritur në
sistemin aktual. Sot, në sistemin qeverisës me një nivel drejtimi, shumica e anëtarëve të
këshillit janë administratorë të pavarur dhe roli i tyre nuk është i kufizuar vetëm në kontrollin
financiar të aktivitetit të shoqërisë, por prek edhe aspekte të tjera të rëndësishme, si shpërblimi
i administratorëve ekzekutiv, emërimi/shkarkimi i tyre, etj.
Kur pronësia e shoqërisë është e përqendruar në një aksionar të vetëm apo në një grup të
vogël aksionarësh, administratori ekzekutiv do të emërohet nga aksionari që zotëron shumicën
e aksioneve të shoqërisë, sikurse mund të ndodhë që vetë aksionari mazhoritar të jetë
administrator i shoqërisë. Në këto raste, nuk ka kuptim të flitet për rolin e administratorëve të
pavarur në emërimin/shkarkimin e administratorit ekzekutiv, ndonëse emërimi është
formalisht në kompetencë të këshillit404. Me përjashtim të kompetencave të
emërimit/shkarkimit të administratorit ekzekutiv në një shoqëri me pronësi të përqendruar,
administratorët e pavarur, veçanërisht përsa i përket mbikëqyrjes së veprimtarisë të
administratorit ekzekutiv luajnë një rol kryesor. Mbikëqyrja e veprimtarisë së administratorit
ekzekutiv nga ana e administratorëve të pavarur kërkon më shumë kujdes kur shoqëria lidh
kontrata me aksionarët e saj për të evituar dëmin që mund t’i vijë shoqërisë nga kontratat e
lidhura në kushtet e konfliktit të interesit. Në këtë aspekt, anëtarët e pavarur nëpërmjet
funksioneve mbikëqyrëse duhet të garantojnë mbrojtjen e aksionarëve të minorancës dhe të
veprojnë si ndërmjetës të administratorit ekzekutiv dhe aksionarëve të tjerë të shoqërisë.
Pranimi i rolit të kontrollit të këshillit ishte çmimi që administratorët ekzekutiv në Amerikë
iu desh të paguanin, për të evituar në këtë mënyrë ndërhyrjen dhe rregullimin më të rreptë nga
ana e ligjvënësit amerikan. Në këtë mënyrë, këshilli përcakton strategjitë e shoqërisë, në bazë
të propozimeve të bëra nga administratorët ekzekutiv dhe kontributit të administratorëve jo
ekzekutiv. Këshilli i administrimit, mirëfunksionon kur roli i administratorëve të pavarur nuk
është thjesht formal.
Roli dhe rëndësia e administratorëve të pavarur në sistemin amerikan i dedikohet
jurisprudencës së pasur gjyqësore, veçanërisht asaj të Delawere, e cila jo vetëm legjitimoi
rëndësinë e anëtarëve të pavarur të këshillit, por me vendimet e saj inkurajoi rolin e tyre.
Nëpërmjet jurisprudencës së pasur, gjykatat e Delawere sqaruan se këshilli i administrimit,
duke vënë në jetë një proces vendimmarrës efektiv, duhet të përcaktojë vendimet më të
rëndësishme dhe strategjike për shoqërinë, në mënyrë të pavarur nga administratorët
ekzekutiv. Gjithashtu, gjykatat i dhanë kompetenca këshillit të vlerësonte dhe të përcaktonte
në cilat raste marrja e kontrollit të shoqërisë ishte në interesin më të mirë të kësaj të fundit.
Këto vendime jurisprudenciale, jo vetëm sqaruan kompetencat e anëtarëve të këshillit por dhe
i orientuan këta të fundit sesi duhet të vepronin nëse vendimet e tyre do të sillnin konflikte në
shoqëri, apo në cilat raste do të ishte e nevojshme ndërmarrja e një procesi gjyqësor405.
404 Roli i këshillit në një situata të tillë është margjinal dhe mund të shfaqet në kundërshtimin për të emëruar një
person dukshëm të papërshtatshëm për këtë post, sikurse mund të jetë emërimi i një të afërmi të aksionarit
kryesor të shoqërisë, për faktin e vetëm se pritshmëritë janë të tilla për ruajtjen e trashëgimisë familjare. 405 Për ilustrim disa nga vendimet që i referohen rëndësisë së ekzistencë së anëtarëve të pavarur po sjellim më
poshtë: vendimi Paramount Communications, Inc., 571, A.2d1, 154 që ndër të tjera përcaktonte se këshilli i një
shoqërie Holding kishte detyrimin për të maksimalizuar vlerën e aksioneve të shoqërisë nëse ndarja e shoqërisë
nuk mund të evitohej (Del. Ch. 14 korrik 1989); Grobow v. Perot, 539 A.2d 180, 188-92 (Del 1988) që trajton
rëndësinë e pavarësisë së anëtarëve në vlerësimin e blerjeve që bën shoqëria kundrejt aksioneve të zotërua nga
administratorët dhe shumica e aksionarëve të saj; Hanson Trust Plc v. SCM Acquisition, Incs, 781 F. 2d 264, 275
(1986) ushtrimi i të drejtës për të bllokuar të drejtat që rrjedhin nga opsionet për shkak të dhënien së
informacionit të pakët nga ana e administratorëve dhe shpejtësia e vendimmarrjes së tyre, konsiderohej një
shkelje e rëndë e detyrës së kujdesit të shoqërisë; Moran, 500 A.2d 1, 356, që i referohet rolit të anëtarëve të
pavarur në garantimin e të drejtave të aksionarëve gjatë marrjes së kontrollit të shoqërisë; Smith v. Can Gorkom,
488, A.2d 874 që përcakton se administratorët kanë detyrimin të veprojnë në mënyrë të informuar për miratimin
117
Miratimi i strategjive industriale dhe financiare nga këshilli i administrimit, shërben edhe
për të përcaktuar parametrat mbi të cilat do të bazohen anëtarëve e pavarur për të vlerësuar
perfomancën e administratorëve ekzekutiv. Këshilli, rezervon për miratim ato veprimtari që
luajnë një rol thelbësor në aktivitetin e shoqërisë. Gjithashtu, është në kompetencë të këshillit
miratimi i transaksioneve që lidh shoqëria me shoqëri të tjerë të kontrolluara të saj si dhe
transaksione të tjera potencialisht në konflikt interesi, për të cilat jurisprudenca amerikane e
veçanërisht ajo e Delaware, ka përpunuar kritere të korrektësisë nga pikëpamja procedurale.
Në këtë rol të këshillit, janë administratorët jo ekzekutiv të pavarur që gjenden në qendër të
transaksioneve më të rëndësishme të shoqërisë, pasi prezumohet që këta anëtarë të këshillit
duke mos qenë në kushtet e konfliktit të interesit do veprojnë në interesin më të mirë të
shoqërisë. Në këtë mënyrë, nëse administratorët e shoqërisë dëshirojnë të kryejnë një veprim
që mund të jetë potencialisht në kushtet e konfliktit të interesit, këshilli i administrimit krijon
një komitet të pavarur me detyrën për të negociuar transaksionin në vend të administratorëve
ekzekutiv të shoqërisë. Administratorët e pavarur mund të përfitojnë edhe nga konsulenca e
ekspertëve të pavarur të përzgjedhur prej vetë komitetit. Veçanërisht për jurisprudencën
amerikane, përdorimi i komiteteve të pavarura është një nga mënyrat kryesore për të siguruar
korrektësinë e transaksione ku është palë shoqëria. Në këto komitete, administratorët jo
ekzekutiv të pavarur nuk ushtrojnë vetëm një funksion monitorues të transaksionit që do të
lidhet, por e vlerësojnë atë sikur transaksioni do të lidhej me shoqëri të treta të pavarura.
Administratorët jo ekzekutiv të pavarur sipas modelit të sistemit financiar amerikan u
shfaqën në Europë në sistemin më të ngjashëm me atë amerikan, në Angli dhe u rregulluan
zyrtarisht me Kodin e Qeverisjes Cadbury të 1992. Sikurse ndodh në Amerikë, edhe në Angli,
rregullimi i figurës së administratorëve ekzekutiv të pavarur lidhet me skandalet financiare të
verifikuara në vitet 80. Raporti Cadbury, ishte i interesuar kryesisht në kthimin e besimit të
investitorëve tek informacioni financiar i publikuar nga shoqëritë dhe për këtë arsye, roli i
anëtarëve të pavarur u përqendrua në kontrollin e veprimtarisë me natyrë financiare të
administratorëve ekzekutiv. Në modelin anglez të qeverisjes së mire të korporatave, vërehet
një balancim të numrit të administratorëve të pavarur dhe atyre ekzekutiv, ndryshe nga Shtetet
e Bashkuara të Amerikës, ku numri i administratorëve të pavarur është dukshëm më i madh.
Nga ana tjetër, kryetari i këshillit në legjislacionin amerikan mund të jenë edhe administratori
ekzekutiv, ndërsa në Angli, kodi i qeverisjes së mirë të korporatave shprehimisht përcakton që
kryetari i këshillit duhet të jetë i pavarur.
Një dallim tjetër ndërmjet sistemit amerikan të qeverisjes së mirë të korporatave dhe atij
anglez ka të bëjë me rolin që luajnë investitorët institucionalë. Këta të fundit, kanë një pronësi
aksionare më të përqendruar në sistemin anglez sesa në atë amerikan, dhe kjo i mundëson
investitorëve institucionalë që të influencojnë në vendimmarrjen e shoqërive të kuotura. Në
këtë mënyrë, komunikimi informal ndërmjet investitorëve institucional dhe këshillit të
shoqërive angleze është më fluid dhe krijon një konvergjencë më të mirë ndërmjet anëtarëve
të pavarur të këshillit dhe aksionarëve, edhe në mungesë të mekanizmave të votimit. Ndërsa
në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, duke qenë se pronësia aksionare e investitorëve
institucionalë nuk është e përqendruar, anëtarët e pavarur referojnë kryesisht në tregun
financiar për të vlerësuar performancën e administratorëve ekzekutiv406.
Një dallim tjetër ndërmjet dy sistemeve ka të bëjë me turnover të administratorëve. Në
Shtetet e Bashkuara të Amerikës, këshilli reagon menjëherë me shkarkimin e administratorëve
ekzekutiv, në rast se shoqëria ka rezultate negative, akumulon humbje dhe performanca e
administratorëve është jashtë pritshmërive. Kjo ndodh për faktin se vetë sistemi i tregut
financiar jo bankar amerikan, nuk lejon vazhdimin e aktivitetit të administratorëve që
e bashkimeve të shoqërive tregtare. P. W. MacAvoy, I. M. Millstein, The Recurrent Crisis in Corporate
Governance, Stanford University Press, 2004, f.26. 406 Mbi rolin e investitorëve institucional shih paragrafin e tretë, në kapitullin e katërt të këtij punimi.
118
ekspozojnë shoqërinë kundrejt vështirësive të ndryshme, pasi vazhdimësia e aktivitetit të
shoqërisë me të njëjtët administrator cenon besimin e investitorëve dhe kredibilitetin e vetë
shoqërisë. Ndërsa në sistemin anglez, reagimi dhe më pas shkarkimi i administratorëve është
më i ngadaltë dhe shpeshherë kërkojnë vënien në lëvizje të investitorëve institucional407.
3.2. Lead Independent Director
Qeverisja e mirë e korporatave në Amerikë, ka rigjallëruar rolin e anëtarëve të pavarur
nëpërmjet figurës së lead independent director408 dhe të mbledhjes së administratorëve jo
ekzekutiv në executive sessions. Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, roli i kryetarit të
administratorëve të pavarur është institucionalizuar në shoqëritë e kuotura në bursë me aktin
Sarbanes-Oxley 2002 dhe më pas me rregulloret e SEC dhe NYSE. Legjislacioni amerikan
mbi qeverisjen e mirë të korporatave, ka parashikuar detyrimin e anëtarëve të pavarur që të
mblidhen në seksione periodike pa prezencën e administratorëve ekzekutiv, me qëllim
diskutimin mbi mbarëvajtjen e shoqërisë, vlerësimin e veprimtarisë së administratorëve
ekzekutiv, transaksionet e lidhura në kushtet e konfliktit të interesit, etj. Këto mbledhje
drejtohen nga kryetari i anëtarëve të pavarur i cili në legjislacionin amerikan mund të jetë
edhe kryetari i këshillit. Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ndryshe nga Anglia, nuk është e
nevojshme që kryetari i këshillit të jetë person i ndryshëm nga kryetari i administratorëve
ekzekutiv. Për këtë arsye, për të evituar që administratori ekzekutiv në rolin e kryetarit të
këshillit të drejtojë edhe mbledhjen e administratorëve të pavarur ka lindur figura e lead
director, i cili drejton mbledhjen e administratorëve të pavarur. Lead Director duhet të
zgjidhet nga anëtarët të pavarur të shoqërisë. Ndërsa në Angli, kryetari i këshillit drejton
mbledhjen e administratorëve të pavarur pa prezencën e administratorëve ekzekutiv, pasi
legjislacioni anglez e përcakton shprehimisht që kryetari i këshillit duhet të jetë administrator
jo ekzekutiv.
Është e këshillueshme që edhe në statutet e shoqërive që operojnë në tregun financiar jo
bankar shqiptar të përcaktohen rregullat për thirrjen periodike të anëtarëve të pavarur nga ana
e kryetarit të këshillit të administrimit, me qëllim vlerësimin e aktivitetit të punës së
administratorëve pa prezencën e këtyre të fundit.
4. Këshilli i administrimit
Këshilli i administrimit, ndonëse është kusht për ekzistencën e shoqërive tregtare në
juridiksionin e vendeve të ndryshme, jo gjithmonë e ka të përcaktuar se cilat janë
kompetencat dhe roli që ai do të ushtrojë në shoqëri. Kjo ndodh pasi, legjislacionet e vendeve
të ndryshme, përcaktojnë linjat guidë të veprimtarisë së këshillit, por më pas janë aksionarët e
shoqërisë ata që do të miratojnë në statutin e shoqërisë dhe në akte të tjera të brendshme, cili
do të jetë roli i këshillit dhe cilat do të jenë pritshmëritë ndaj tij.
Neni 154 i ligjit nr. 9901/2008 i ndryshuar përcakton se këshilli i administrimit ka të drejtë
dhe përgjegjësi:
a. të japë direktiva për administratorët për zbatimin e politikave tregtare të shoqërisë;
b. të kontrollojë e të mbikëqyrë zbatimin e politikave tregtare të shoqërisë nga
administratorët;
407G.Ferrarini, Ruolo degli amministratori indipendenti e Lead Independent Director in http://www.emagazine.assonime.it/upload/Ferrarini%206%20Ruolo%20degli%20amministratori%20indipenden
ti%20e%20Lead%20Independe.pdf 408 G. Riolfo, Il sistema monistico nelle società di capitali e cooperative, ed. L.E.G.O. spa, Padova 2010, f. 54.
119
c. të përgatisë, me kërkesë të asamblesë së përgjithshme, marrjen e masave, që janë
në kompetencë të kësaj të fundit, t'i rekomandojë asaj vendime të nevojshme për t'u
marrë, si dhe të zbatojë vendimet e asamblesë;
d. të thërrasë mbledhjen e asamblesë së përgjithshme, sa herë vlerësohet e nevojshme
për interesat e shoqërisë;
e. të kujdeset që shoqëria të respektojë ligjin dhe standardet e kontabilitetit;
f. të shqyrtojë e të kontrollojë librat kontabël, dokumentet dhe aktivet e shoqërisë;
g. të sigurojë se pasqyrat financiare vjetore, raportet e ecurisë së veprimtarisë, si dhe
detyrimet e tjera të raportimit e publikimit, të detyrueshme në bazë të ligjit apo
statutit, të kryhen me saktësi nga administratorët. Këto dokumente duhet të
miratohen e të nënshkruhen nga të gjithë e anëtarët e këshillit të administrimit për
t'iu paraqitur asamblesë së përgjithshme, së bashku me një raport të këshillit të
administrimit për miratim dhe një përshkrim për mbikëqyrjen e administrimit gjatë
të gjithë vitit financiar;
h. të sigurojë se auditimi i librave dhe i regjistrimeve kontabël të kryhet të paktën një
herë në vit nga një ekspert kontabël i autorizuar, i pavarur e raporti i auditimit,
drejtuar asamblesë së përgjithshme, t'u vihet në dispozicion të gjithë anëtarëve të
këshillit e administratorëve;
i. të emërojë dhe të shkarkojë administratorët, të ndajë kompetencat ndërmjet tyre;
j. të përcaktojë shpërblimin e administratorëve;
k. të miratojë marrjen përsipër të detyrimeve me vlerë më të lartë se 5 për qind të
aseteve të shoqërisë, që rezulton në pasqyrat e fundit financiare, të certifikuara,
nëpërmjet nënshkrimit të huave apo emetimit të obligacioneve apo instrumenteve të
tjera të borxhit;
l. të vendosë krijimin e bashkëpunimeve tregtare afatgjata dhe propozimin e
politikave, për themelimin e shoqërive tregtare ose të grupeve të reja;
m. të kryejë veprimet e tjera, të përcaktuara në ligj dhe në statut.
Të drejtat dhe detyrimet e këshillit të administrimit të përcaktuara në ligj edhe në statut
ndikojnë në dimensionet e tij dhe në aftësinë e tij për t’i përmbushur me përpikmëri.
Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, këshillat e shoqërive të dimensioneve të mëdha të
përbëhen nga 20 apo më shumë persona, dhe të përfshijnë në gjirin e tyre, bankier, avokat,
akademikë por edhe personalitete të rëndësishme të ekonomisë, financës, fitues të çmimeve
nobël apo persona me karakteristika të ndryshme nga ato që përmendëm më sipër, që njihen
me terminologjinë ‘anëtar trofe’ ‘trophy director’. Në vende të tjera, përbërja e këshillit
ndonëse nuk ka ndjekur të njëjtin model amerikan, përsëri ka pasur një hapësirë të madhe në
përcaktimin se çfarë karakteristikash duhet të ketë një person për të qenë anëtar i tij dhe çfarë
roli do të ketë ai në këshill. Në përgjigje të krizave dhe skandaleve financiare, legjislacionet
tregtare të vendeve të ndryshme dhe kodet e qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare ndërhynë
për të kufizuar këtë diskrecion të këshillave të administrimit duke bërë një rregullim më
specifik të kompetencave dhe të rolit të tij në shoqëri. Sikurse e kemi përmendur dhe më lart,
në ditët tona, këshilli legjitimon shoqërinë në sytë e aksionarëve dhe grupeve të tjera të
interesit. Këshilli ka për detyrë të mbikëqyr performancën e administratorëve ekzekutiv por
nga ana tjetër duhet t’u ofrojë atyre resurset e duhura për të përballuar sfidat e përditshme në
mbarëvajtjen e shoqërisë.
Në lidhje me funksionin e mbikëqyrjes së performancës së administratorëve, roli i këshillit
është bashkërendimi i interesit të administratorëve ekzekutiv me interesin e aksionarëve të
shoqërisë. Është pikërisht për këtë arsye që investitorët institucionalë, kanë shtyrë për një
ndarje të qartë të rolit të CEO-s (kryetarit të administratorëve ekzekutiv) dhe kryetarit të
këshillit, sipas teorisë së agjencisë. Ndër aspektet që lidhen me funksionin mbikëqyrës të
120
këshillit, kodet e qeverisjes së mirë të korporatave duke ndjekur modelin e qeverisjes së mirë
të korporatave në Angli, sugjerojnë që shumica e anëtarëve jo ekzekutiv duhet të jenë të
pavarur. Gjithashtu, madhësia e këshillit ndikon në efektshmërinë e ushtrimit të
kompetencave të tij. Fillimisht, tendenca ka qenë që një shoqëri e dimensioneve të mëdha të
kishte një numër të madh anëtarësh të këshillit, sot opinioni mbizotërues është i mendimit që
këshilli duhet të jetë i dimensioneve të tilla për të qenë i aftë për të sfiduar edhe madje për të
anuluar vendimmarrjen e një CEO të fortë, por i vogël mjaftueshëm që zëri individual i
anëtarëve jo ekzekutiv të pavarur të mos humbasë në tavolinat e tejzgjatura409. Në lidhje me
numrin e anëtarëve që duhet të ketë këshilli ka mosdakordësi, disa autorë sugjerojnë që ai të
mos përbëhet me më shumë se 6 anëtarë, ndërkohë që ky numër kundërshtohet nga autorë të
tjerë që e konsiderojnë se ky numër është i pamjaftueshëm për funksionimin eficient të tij.
Gjithashtu, ka opinione të cilat shprehin dyshim mbi efektivitetin e një këshilli të përbërë me
më shumë se 15 anëtarë, pasi aktiviteti i këshillit mund të rrezikojë të fragmentarizohet. Disa
studime të bëra në Angli, gjatë periudhës që këshillat e shoqërive tregtare ishin të
dimensioneve të mëdha, sugjerojnë që për të pasur një këshill që përmbush me përgjegjësi
detyrat e tij, ky i fundit duhet të përbëhet nga më pak se 10 anëtarë410.
Në mbikëqyrjen e aktivitetit të administratorëve ekzekutiv të shoqërisë, nënkomitetet e
këshillit luajnë një rol parësor, ndër këto komitete mund të përmendim komitetin për
auditimin, komitetin për emërimin, komitetin për shpërblimin etj. Mbi komitetet e këshillit do
të ndalemi më gjatë në paragrafët në vijim, megjithatë, në këtë kontekst dëshirojmë të ndalemi
shkurtimisht tek roli në rritje që po ndërmerr këshilli edhe nëpërmjet krijimit të komitetit për
mbikëqyrjen e rreziqeve të administrimit. Rreziku i administrimit është ngushtësisht i lidhur
me auditimin e shoqërisë dhe janë të shumtë rastet kur komiteti i auditimit ushtron edhe
mbikëqyrjen e rrezikut të administrimit. Veçanërisht në sektorin bankar, administrimi i
rrezikut, ka marrë gjithnjë e më shumë një rol kryesor në debatin mbi qeverisjen e mirë të
korporatave. Kjo për faktin se bankat ushtrojnë një aktivitet tregtar që është i lidhur
ngushtësisht me marrjen e rreziqeve përsipër. Bankat qëllimisht, marrin hua afat shkurtër dhe
japin kredi afat gjatë, duke krijuar modele statistikore që e ndihmojnë për të parashikuar
stabilitetin e pozitës së tyre në lidhje me monedhën. Ishte pikërisht çarja e sistemit ndërmjet
huamarrjes afatshkurtër dhe kredisë afatgjatë mbas krizës financiare të 2007-2009. Rreziqet
janë prezent në të gjitha bizneset dhe të gjitha shoqëritë janë të ekspozuara, ndaj përcaktimi i
një strategjie për mënjanimin e tyre është në thelbin e çdo biznesi. Për këtë arsye, në Shtetet e
Bashkuara të Amerikës miratimi i Sarbanes-Oxley Act, bëri që administrimi i rreziqeve të
shoqërisë, të ishte një detyrim për këshillin e shoqërive amerikane të kuotura në bursë411. Një
ndër çështjet më të diskutuara në doktrinë ka të bëjë me pyetjen se me cilat sfida duhet të
përballet komiteti i administrimit të rrezikut. Nëse ky komitet duhet të zvogëlojë rreziqet që
shoqëria ndërmerr nëpërmjet monitorimit dhe kontrollit apo duhet vetëm të përcaktojë se deri
në ç’masë shoqëria mund të rrezikojë në aktivitetin e saj. Kërkesa për monitorim dhe kontroll
ka çuar në krijimin e modeleve të ndryshme me qëllim forcimin e strukturave të këshillit të
administrimit dhe procesit të kontrollit të rrezikut.
4.1. Roli i këshillit të administrimit në gjetjen e resurseve të shoqërisë
Përveç mbikëqyrjes së performancës së administratorëve ekzekutiv të shoqërisë, këshilli
luan një rol të rëndësishëm në sigurimin e resurseve të nevojshme për të përndjekur objektivat
409 D. Nordberg, Corporate Governance, Principles and Issues, 2011, f.120. 410 Idem 411 Për një koment mbi Section 404 of the US Sarbanes Oxley Act of 2002, shih Internal Auditing’s role in
section 302 and 404 of the U.S Sarbanes-Oxley Act of 2002 in https://na.theiia.org/standards-
guidance/Public%20Documents/Act%20Internal_Auditings_Role_in_Sections_302__404__FINAL.pdf
121
e shoqërisë. Në këtë kontekst, administratorët ekzekutiv dhe anëtarët e pavarur, luajnë një rol
të rëndësishëm nëpërmjet eksperiencës dhe profesionalizmit të zotëruar prej tyre, me qëllim
rritjen e të ardhurave dhe uljen e kostove të shoqërisë. Gjetja e resurseve të nevojshme nga
anëtarët e këshillit të administrimit duhet interpretuar në një kuptim më të gjerë, pasi nuk i
referohet vetëm aspektit financiar. Këta anëtarë mund të kenë aftësi teknike për të përfaqësuar
interesat e shoqërisë karshi organizmave rregullues shtetëror, mund të ndihmojnë shoqërinë
në zgjidhjen e problemeve të ndryshme burokratike nëpërmjet njohjeve që anëtarët e këshillit
mund të kenë me persona influentë, apo mund të vendosin në shërbim të këshillit njohuritë që
ata zotërojnë në fushën e teknologjisë së informacionit, etj. Në çdo rast, edhe në mungesë të
përfitimeve specifike nga ndonjë anëtar i këshillit, prania e tyre në këshill sjell një prospektivë
të re në diskutimet e këshillit për mënyrën e përdorimit të resurseve të shoqërisë. Gjithashtu,
shoqëritë mund të zgjedhin që në këshillin e shoqërisë të ketë anëtarë, vetëm për faktin se
emri i tyre mund t’i japë kredibilitet shoqërisë në treg, apo në transaksionet ndërkombëtare,
apo prezenca e tyre në këshill mund të shërbejë si një parandalim për ngritjen e padive të
pabaza kundër shoqërisë. Kodet e sjelljes së qeverisjes së mirë të korporatave nuk e trajtojnë
këtë aspekt të këshillit duke ua lënë në dorë akteve të brendshme të shoqërisë412.
Një mënyrë për gjetjen e resurseve të nevojshme për mbarëvajtjen e shoqërisë mund të lidhet
me diversitetin e anëtarëve të këshillit në terma të gjinisë dhe në kombësisë413.
4.2. Roli dhe përgjegjësia e këshillit të administrimit
Kur një administrator është i aftë dhe kur një këshill është efektiv? Për disa autorë,
diskutimet në këshill duhet të jetë racionalë, bazuar në kritika rigoroze dhe në dhënien e
alternativave të frytshme. Në realitet, takimet e këshillit përfshijnë një proces politik. Pozita
dhe prestigji i anëtarëve të këshillit nuk garantojnë një këshill të suksesshëm. Kryetari i
komitetit të auditimit të shoqërisë Enron ishte një akademik i rëndësishëm i kontabilitetit414.
Qeverisja e korporatave ka të bëjë më shumë me sjelljet e njerëzve sesa me strukturat,
rregullat dhe rregulloret. Për shumë autorë, administratorët përndjekin vetëm interesat e tyre
personal dhe kjo dëmton investitorët, punonjësit dhe komunitetin. Tre atributet thelbësore të
një administratori të mirë janë integriteti, kompetenca dhe njohuritë. Administratorët duhet të
veprojnë në interesin më të mirë të shoqërisë edhe kur janë aksionarë të rëndësishëm, pasi
shoqëria nuk u përket atyre personalisht. Çdo konflikt i mundshëm i interesit duhet të
evidentohet sa më shpejt të jetë e mundur. Aksionarët duhet të kenë kompetencat specifike,
vizion strategjik, arsyetim dhe planifikim të aftësive të tyre në të mirë të shoqërisë, aftësi në
vendimmarrje, aftësi komunikuese, dhe njohje të mirë të rrjeteve know-how. Një këshill i
ndërtuar mirë duhet të ketë në gjirin e tij një gamë të plotë të kompetencave të
sipërpërmendura. Administratorët duhet të kenë gjykimin e tyre të pavarur dhe të jenë të aftë
për të punuar si pjesë e një ekipi415.
Roli i këshillit mund të përmblidhet shkurtimisht në katër drejtime: 1. në drejtimin e
shoqërisë; 2. të shpërndarjes së resurseve; 3. të kontrollit dhe raportimit; 4. të vlerësimit dhe
të përmirësimit. Përsa i përket drejtimit të shoqërisë, të gjithë bien dakord se këshilli i një
shoqërie të dimensioneve të mëdha e ka të vështirë drejtimin e përditshëm të biznesit të
shoqërisë, dhe për më tepër kjo është një prerogativë e administratorëve të saj. Por, këshilli
412 D. Nordberg, Corporate Governance, Principles and Issues, 2011, f.124. 413 Shik kapitulin e parë, paragrafi 6. 414 Mbi skandalin Enron shih A. Malltezi, E Drejta Shqiptare e Shoqërive Tregtare, Mediaprint, Tiranë, 2011, f.
250. 415 B. Tricker, Essential Director,
http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/135934/bc07540988f0fac58157e95c5c8eef39.pdf?sequence=1,
f. 14.
122
vendos mbi strategjitë e drejtimit të shoqërisë që i përshtaten karakteristikave të saj dhe
orienton administratorët ekzekutiv mbi veprimtarinë që duhet të zbatojnë. Orientimi i
administratorëve nënkupton nevojën për të rishikuar strategjitë e shoqërisë, pranimin apo
refuzimin e planeve strategjike të administratorëve, vendimmarrje mbi transaksionet e
shoqërisë, vënien në dispozicion të administratorëve të më shumë apo më pak aseteve të
shoqërisë, zmadhimin e kapitalit, etj.
Përsa i përket drejtimit të dytë, atij të shpërndarjes së resurseve, administratorët ekzekutiv
luajnë një rol të rëndësishëm. Këta të fundit kanë barrën e performancës së shoqërisë, ndaj
dhe aftësitë e tyre profesionale janë një resurs i rëndësishëm i shoqërisë. Në këtë aspekt,
këshilli jo vetëm ka të drejtë të emërojë dhe të shkarkojë anëtarët e tij, por gjithashtu ka dhe
një përgjegjësi të madhe për përzgjedhjen e këtyre administratorëve. Kjo përgjegjësi shtrin
efektet e saj edhe në emërimin dhe shkarkimin e anëtarëve të tjerë të këshillit. Një aspekt
tjetër që lidhet me mënyrën e shpërndarjes së resurseve të shoqërisë, i referohet rastit kur
këshilli, duhet të japë miratimin e tij për mënyrën se si do të administrohen resurset financiare
të shoqërisë, për zmadhimin apo zvogëlimin e kapitalit të shoqërisë dhe veçanërisht duhet të
përcaktojë sesi do të angazhohen resurset financiare të shoqërisë, nëse kjo e fundit duhet të
përballojë një situatë të paparashikuar.
Përsa i përket kontrollit dhe drejtimit të shoqërisë, sipas teorisë së agjencisë416, këshilli i
administrimit jo vetëm ka për detyrë të kontrollojë aktivitetin e administratorëve ekzekutiv të
shoqërisë dhe të anëtarëve të tij, por nga ana tjetër, ai duhet të raportojë përpara asamblesë së
përgjithshme për veprimtarinë e tij. Raportimi përpara asamblesë së përgjithshme, auditimi i
jashtëm i shoqërisë lidhet me përgjegjësinë e këshillit në certifikimin e pasqyrave financiare
dhe të bilancit të shoqërisë si dhe të akteve të tjera financiare të shoqërisë. Duke ju referuar
teorisë së grupeve të interesit, roli i këshillit nuk është vetëm për mbarëvajtjen financiare të
shoqërisë por këshilli është përgjegjës për performancën e shoqërisë dhe impaktin e saj social
edhe në lidhje me mbrojtjen e ambientit.
Në fund, referuar rolit të këshillit në vlerësimin dhe përmirësimin e veprimtarisë së tij, ky
rol ka të bëjë me vlerësimin se çfarë është bërë dhe të vendosë se si do të përmirësojë
performancën e tij. Kjo nënkupton vendimmarrjen e këshillit mbi rreziqet që shoqëria mund të
hasë gjatë aktivitetit të saj dhe vlerësimin e përfitimit që shoqërisë mund t’i kthehet nga
rreziqet e marra përsipër. Gjithashtu, vlerësimi dhe përmirësimi i veprimtarisë së këshillit
shprehet edhe me vendimmarrjen e këshillit për të dhënë apo për të mos dhënë bonusin për
anëtarët e tij417.
Në këtë përmbledhje të shkurtër të rolit të këshillit duhet të kemi parasysh që kemi dhe një
ndarje natyrale të rolit të administratorëve ekzekutiv dhe anëtarëve të pavarur. Strategjitë e
qeverisjes së shoqërisë gjenerojnë nga aktiviteti i përditshëm, nga vlerësimi i tregut dhe nga
kapacitetet operacionale për të cilat, administratorët ekzekutiv janë më të mirinformuar, pasi
lidhen me aktivitetin e tyre të zakonshëm. Ndërsa vlerësimi i veprimtarisë së administratorëve
ekzekutiv dhe resurset e nevojshme për punën e tyre bëhet nga anëtarët e tjerë të këshillit. Në
këtë mënyrë, mbi rreziqet që mund të marrë përsipër shoqëria administratorët ekzekutiv janë
më të përgatitur por vendimmarrja për buxhetin e shoqërisë, sigurimi i resurseve jashtë
shoqërisë duhet të jetë e përcaktuar në kompetencat e anëtarëve të pavarur të këshillit.
Kontrolli dhe raportimi gjithashtu duhet të jenë prerogativë e anëtarëve të pavarur të këshillit,
pasi roli i tyre është ai i përfaqësimit të aksionarëve të shoqërisë. Për këtë arsye, duke pasur
parasysh edhe përcaktimet e bëra në kode të ndryshme të qeverisjes së mirë të korporatave,
procesi i monitorimit dhe i miratimit të veprimtarisë së administratorëve ekzekutiv i është
besuar anëtarëve të pavarur.
416 Shih paragrafi 3.1, Kapitulli i parë i këtij punimi. 417 D. Nordberg, Corporate Governance, Principles and Issues, 2011, f.127.
123
5. Shpërblimi i administratorëve
Shpërblimi i administratorëve është një tjetër çështje mjaft e debatuar e qeverisjes së mirë
të korporatave. Debati është fokusuar në katër aspekte: a) në vlerësimin e përgjithshëm të
punës së administratorëve për të përcaktuar shpërblimin e tyre dhe roli i opsioneve; b) në
përshtatshmërinë e perfomancës së administratorëve me shpërblimin e marrë; c) roli që luajnë
komitetet e shpërblimit në përcaktimin e shpërblimit të administratorëve dhe anëtarëve të tjerë
të bordit dhe d) influenca që janë në gjendje të ushtrojnë aksionarët e shoqërisë mbi
shpërblimin e administratorëve.
Shpërblimi i administratorëve nëpërmjet opsioneve mbi aksionet si një nxitje afatgjatë për
të rritur performancën e administratorëve të shoqërisë, është një nga mënyrat e shpërblimit më
të përhapura në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Kjo mënyrë shpërblimi ka influencuar edhe
vende të tjera në Bashkimin Europian e më gjerë, të cilat kanë përcaktuar në kodet e
qeverisjes së mirë të shoqërive dispozita specifike që adresojnë problematikën e shpërblimit të
administratorëve. Edhe në vendin tonë, neni 160 i ligjit ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’
përcakton mundësinë e shpërblimit të administratorëve me përfshirje në fitimin e shoqërisë
ose në të drejta opsioni mbi aksionet e saj. Modalitetet e shpërblimit do të përcaktohen në
statutin e shoqërisë si dhe në kontratën e lidhur ndërmjet administratorit dhe shoqërisë. Skema
e shpërblimit të administratorëve përgatitet nga këshilli i administrimit dhe miratohet nga
asambleja e përgjithshme418.
Në Angli, debati mbi shpërblimin e administratorëve lindi që me paketat e shpërblimit të
administratorëve të shoqërive me pjesëmarrje shtetërore, pasi në opinionin publik ekzistonte
perceptimi se administratorët e këtyre shoqërive shpërbleheshin shumë më tepër sesa ç’ishte
impenjimi i tyre në të vërtetë. Është interesant krahasimi i bërë nga Conyon dhe Murphy në
vitin 2000 ndërmjet shpërblimeve dhe stimujve të tjerë dhënë administratorëve ekzekutiv në
vitin 1997, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Angli. Nga studimi rezulton që CEO-t në
Amerikë përfitonin 45% më shumë në shpërblimin kesh dhe 190% më shumë në totalin e
shpërblimit karshi CEO-ve në Angli. Ky fakt vinte në dukje se një CEO mesatarisht përfitonte
1,48% të totalit të rritjes së vlerës së aksioneve të shoqërisë krahasuar me 0,25% të përfitimit
të kryetarit të administratorit ekzekutiv në Angli. Diferenca bëhej edhe më e dukshme nëse
merrej në konsideratë shpërblimi me skemën e opsioneve419.
Në një studim të kryer mbi krizën financiare të 2009 në Angli nga Autoriteti i Mbikëqyrjes
Financiare, rezultonte se shpërblimi i administratorëve ishte i lidhur me performancën e tyre
në shoqëri. Për pasojë, administratorët ishin të prirur për të ekspozuar shoqërinë karshi
rreziqeve të larta. Në këtë raport vihej theksi tek roli që duhet të luanin aksionarët në
përcaktimin e skemave të shpërblimit afatgjatë të administratorëve. Ndonëse raporti i
referohej kryesisht sistemit bankar, sugjerimet e tij janë të vlefshme edhe për shoqëritë që
operojnë në tregun financiar jo bankar420. Shpërblimi i administratorëve duhet të bëhet duke
pasur në konsideratë performancën e administratorëve në lidhje me gjendjen e shoqërisë. Për
këtë qëllim është e rëndësishme që kontrata e shpërblimit të jetë qartësisht e përcaktuar. Kjo
do të ndihmonte në rakordimin e objektivave të administratorëve me atë të aksionarëve dhe në
përcaktimin nga ana e këtyre të fundit të skemës së shpërblimit të administratorëve.
Zakonisht, shpërblimi i administratorëve përbëhet nga shpërblimi bazë, i cili është i
përcaktuar nga kushtet e kontratës dhe nuk varet nga performanca e tij në shoqëri. Vlera e
shpërblimit bazë mund të përcaktohet nga dimensionet e shoqërisë, sektori në të cilën operon
shoqëria si dhe eksperienca profesionale e tij. Përveç shpërblimit bazë, administratorët
418 Për një lexim më të plotë shih A. Malltezi, E drejta e shqiptare e shoqërive tregtare, Mediaprint, 2011, f. 197 419 C. A. Mallin, Corporate Governance, Third Ed, Oxford University Press, 2010, f.190. 420 Për më shumë mbi këtë raport shih The Turner Review A regulatory response to the global banking crisis në
http://www.fsa.gov.uk/pubs/other/turner_review.pdf
124
shpërblehen edhe me shpërblime shtesë, me opsione, pensioni si dhe benefite të tjera (siç
mund të jetë sigurimi i jetës, makina, celulari etj). Në vitin 1993, administrata Clinton miratoi
një ligj sipas propozimeve të Graef Cryestal421 për të forcuar lidhjen e shpërblimit të
administratorëve me performancën e tyre422. Sipas këtij ligji, shpërblimet mbi 1 milion dollar
në vit për çdo punonjës të shoqërive tregtare, të cilat nuk i korrespondonin performancës së
punonjësve në shoqëri, nuk mund të zbriteshin si shpenzime biznesi. Ky ligj pati efektin e
kundërt, pasi administratorët ekzekutiv dhe të punësuarit e tjerë në nivele të larta të shoqërisë,
në vend të shpërblimit preferuan të përfitonin bonuse të garantuara apo ndryshuan skemat e
pensionit, etj., me qëllim mostaksimin e përfitimeve të tyre. Bonuset mund të bashkërendojnë
stimujt e administratorëve për të dhënë maksimumin në shoqëri me përndjekjen e interesit më
të mirë të kësaj të fundit, por ato janë lehtësisht të manipulueshëm, për faktin se CEO dhe
drejtori financiar i shoqërisë, janë në pozicione të tilla që u mundësojnë përdorimin në mënyrë
diskrecionale të rregullave të raportimit financiar, në mënyrë të tillë që të vejnë në dukje
performancën e tyre423.
Prej vitit 1970 e në vijimësi, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, opsionet mbi aksionet
kanë qenë një nga format më të përdorura të shpërblimit. Këto instrumente financiare dukej se
më mirë bashkërendonin interesin e shoqërisë me atë të administratorëve të saj.
Administratorëve, do t’u njihej e drejta që të blinin titujt me çmimin e ditës si dhe do të mund
të ushtronin këtë të drejtë në çdo kohë brenda një afati kohor nga 3 deri në 10 vjet nga data e
dhënies së tyre. Nëse çmimi i aksioneve rritej, për pasojë edhe vlera e opsioneve rritej dhe kjo
do t’u mundësonte administratorëve shitjen e opsioneve duke përfituar ekonomikisht në të
njëjtën mënyrë si aksionarët e shoqërisë. Në praktikë, kur vlera e aksioneve binte, shumë
shoqëri tregtare ripërcaktonin çmimin e opsioneve, në mënyrë të tillë që administratorët të
mund të blinin opsione me një çmim edhe më të ulët, për të evituar në këtë mënyrë humbjen.
Mbas skandaleve financiare të Enron, WorldCom dhe të shoqërive të tjera, autoritetet
amerikane zbuluan se shumë këshilla administrimi të shoqërive aksionare të kuotuara në
bursë, kishin datuar në kohë më të hershme (backdated) opsione, duke deklaruar se opsionet
ishin dhënë muaj më parë sesa ç’ishin dhënë në të vërtetë. Në këtë mënyrë kishin përcaktuar
një çmim shumë më të ulët se ai real. Për pasojë, aksionarët e shoqërisë, ndryshe nga
administratorët e saj, paguanin një çmim më të lartë për aksionet e shoqërisë. Me qëllim
evitimin e abuzimit nga ana e administratorëve dhe punonjësve që mbanin poste të larta në
shoqëri, ligjvënësi amerikan ndryshoi rregullat e raportimit financiar dhe në mënyrë të
ngjashme me përcaktimet e bëra në SNRF detyroi shoqërinë që të deklaronte paraprakisht
çmimin e opsioneve me të cilin do ua shiste administratorëve, duke u bazuar në një vlerësim
hipotetik të përfitimit që do të merrnin këta të fundit, mbas 3 apo më shumë viteve. Si pasojë
e ndryshimit të rregullave të raportimit financiar, shpërblimi i administratorëve me anë të
opsioneve u ul dukshëm, ndonëse mbetet përsëri një mënyrë e shpërblimit të tyre424.
Në këtë kontekst, është e rëndësishme të përcaktohet sa duhet të shpërblehet një
administrator ekzekutiv dhe si duhet të llogaritet shpërblimi i tij. Çështja, nuk ka të bëjë
thjesht me masën e shpërblimit por me strukturën që përcakton sa duhet të jetë shpërblimi i
administratorëve ekzekutiv, pasi një strukturë e drejtë shpërblimi do të shtyjë administratorët
të japin maksimumin në shoqëri, ndërsa një shpërblim i padrejtë do t’i shtyjë ata që të
manipulojnë sistemin për të përfituar në dëm të aksionarëve. Përcaktimi i paketës së
shpërblimit të administratorëve ekzekutiv është çështja mbi të cilën duhet të angazhohet
komiteti i shpërblimit.
421Një ekspert amerikan mbi shpërblimin e administratorëve ekzekutiv të shoqërive të kuotuara në tregun
amerikan. Njihet ndryshe si një ndër kritikët më të mëdhenj të paketave të shpërblimit të administratorëve. 422 Bill Clinton Tax Act (the Omnibus Budget Reconciliation Act of 1993). 423 D. Nordberg, Corporate Governance, Principles and Issues, 2011, f.139. 424Idem
125
5.1. Roli i komiteteve të shpërblimit
Në kodet e qeverisjes së mirë të korporatave, rekomandohet që në komitetet e shpërblimit
të krijuara nga këshilli i administrimit, të mos marrin pjesë administratorët ekzekutiv.
Pavarësisht faktit që këshilli i shpërblimit përbëhet nga administratorë të pavarur, këta të
fundit, veçanërisht në sistemin amerikan, emërohen nën influencën e kryetarit të
administratorëve ekzekutiv, i cili mund të jetë dhe kryetar i këshillit dhe në këtë mënyrë mund
të influencojë në vendimmarrjen e anëtarëve të pavarur. Gjithashtu, mund të ndodhë që
ndonëse një person vepron si një anëtar i pavarur në një këshill, ai mund të mbajë postin e një
administratori ekzekutiv në këshillin e një shoqërie tjetër dhe për këtë arsye të jetë i prirur për
të mbrojtur pozitat e administratorëve ekzekutiv. Përsëri, anëtarët e komitetit të shpërblimit në
përcaktimin e paketës së shpërblimit të administratorëve, duhet të jenë të kujdesshëm që
shpërblimi i tyre të mos jetë më i ulët se shpërblimi i shoqërive konkurruese, pasi kjo mund të
çojë në largimin e administratorëve nga shoqëria. Për më tepër, studimet mbi këtë fushë kanë
treguar që me krijimin e komiteteve të shpërblimit, paketat e shpërblimit të administratorëve
ekzekutiv kanë pësuar një rritje, dhe çfarë bie në sy është fakti se paketat e shpërblimeve më
të kritikuara, kanë qenë të miratuara nga komitetet e shpërblimeve425. Për të evituar që roli i
komitetit të shpërblimit të jetë vetëm një formalitet, kodi i kombinuar i 2008 i qeverisjes së
mirë të korporatave në Angli përcakton se, procesi i përcaktimit të paketave të shpërblimit të
administratorëve individual të shoqërisë duhet të jetë formal dhe transparent. Gjithashtu,
shpërblimi i administratorëve duhet të jetë mjaftueshëm atraktiv për të stimuluar
administratorët, por në çdo rast, shoqëria nuk duhet të paguajë më shumë sesa është e
nevojshme426. Në parimet dhe linjat guidë të shpërblimit të miratuara nga shoqatat angleze të
sigurimeve, sugjerohet që paketat e shpërblimit të administratorëve të jenë të balancuara
ndërmjet shpërblimit fiks dhe shpërblimeve të tjera të ndryshueshme si dhe ndërmjet
shpërblimit afat shkurtër dhe atij afatgjatë. Komiteti i shpërblimit duhet të jetë i kujdesshëm
në përcaktimin e paketës së shpërblimit, duke pasur në konsideratë dimensionet e shoqërisë,
vendosjen gjeografike të saj, kompleksitetin si dhe tregun ku operon shoqëria. Skemat e
shpërblimit me opsione duhet të bashkërendojnë interesin afatgjatë të administratorëve me
interesin më të mirë të shoqërisë e veçanërisht me interesin e aksionarëve. Skemat e paketave
të shpërblimit duhet të përmbajnë edhe këndvështrimin e aksionarëve, të cilët duhet të
konsultohen gjatë formulimit të saj. Për këtë arsye, shoqata angleze e sigurimeve,
rekomandon se gjatë procesit të konsultimit me aksionarët e shoqërisë mbi përcaktimin e
paketës së shpërblimit, aksionarëve t’u jepet koha e nevojshme për të vlerësuar propozimet e
bëra nga komiteti i shpërblimit427.
Referuar raportit të vlerësimit të performancës së administratorëve me objektivat e
realizuar në shoqëri, komiteti i shpërblimit duhet të bazohet mbi disa kritere që mund të
ndryshojnë nga shoqëria në shoqëri por kryesisht duhet të bazohet tek përfitimi që veprimtaria
e administratorëve i ka sjellë aksionarëve, çmimi i aksioneve të shoqërisë krahasuar me
kriteret e tregut, përfitimet e punëmarrësve të shoqërisë, etj. Pavarësisht, rëndësisë së dedikuar
shpërblimit të administratorëve në kodet e ndryshme të qeverisjes së mirë të korporatave,
mënyra më e përshtatshme e shpërblimit të administratorëve mbetet ende një çështje e hapur
dhe e diskutuar.
425 C. A. Mallin, Corporate Governance, Third Ed, Oxford University Press, 2010, f.193 426 B.1 Combinated Code on Corporate Governance në https://www.frc.org.uk/getattachment/1a875db9-b06e-
4453-8f65-358809084331/The-Combined-Code-on-Corporate-Goverance.aspx 427Principles and guidelines on Remuneration, Association of British Insurers (ABI)
www.ivis.co.uk/media/5887/ABI-Principles-of-Remuneration-2013-final.pdf, për një koment shih C. A. Mallin,
Corporate Governance, Third Ed, Oxford University Press, 2010, f.193
126
Sipas nenit 160, skemat e shpërblimit të administratorëve në legjislacionin shqiptar duhet
të përputhen me gjendjen financiare të shoqërisë dhe duhet të pasqyrojë në mënyrë të
përshtatshme, ndarjen ndërmjet administratorëve dhe anëtarëve të pavarur. Këto skema dhe
shpërblimet individuale duhet të publikohen së bashku me pasqyrat financiare vjetore.
Gjithashtu publikimi i tyre shoqërohet nga një raport sqarues mbi efektin e këtyre
shpërblimeve në performancën e administratorëve dhe në veprimtarinë e shoqërisë.
6. Disa aspekte të mirëfunksionimit të këshillit të administrimit, sipas kodit të qeverisjes
së mirë angleze
The Cadbury Code of Best Practice ka influencuar në adaptimin e kodeve të qeverisjes së
mirë të korporatave edhe në vende të tjera të Bashkimit Europian. Ky Kod bazohet në parimin
zbato ose shpjego comply or explain, sipas të cilit, të gjithë shoqëritë e listuara në Angli duhej
të respektonin rregullat e këtij Kodi ose në të kundërt të argumentonin arsyet përse nuk i
kishin zbatuar këto parime në qeverisjen e shoqërive të tyre. Cadbury Code, vë theksin në
rritjen e rolit që duhet të luajnë anëtarët e pavarur qoftë edhe nëpërmjet krijimit të komiteteve
të këshillit të administrimit të përbërë vetëm nga ata. Mbas adaptimit të Cadbury Code, në
vijimësi janë miratuar të paktën edhe 10 Kode të tjera mbi qeverisjen e mirë të korporatave428.
Të gjitha këto Kode kanë pasur në fokusin e tyre ekzistencën e një këshilli administrimi
efektiv, i cili është kolektivisht përgjegjës për aktivitetin e shoqërisë. Gjithashtu, në këto kode
evidentohet fakti se duhet të ketë një ndarje të qartë të përgjegjësisë të drejtuesve të shoqërisë
që veprojnë në emër të saj dhe të vetë përgjegjësisë së shoqërisë, pasi asnjë individ që vepron
në emër të shoqërisë nuk duhet të ketë një pushtet të pakontrolluar vendimmarrjeje. Këshilli,
duhet të ketë një balancë të drejtë ndërmjet administratorëve ekzekutiv dhe atyre jo ekzekut iv,
duke pasur në konsideratë veçanërisht administratorët jo ekzekutiv të pavarur, me qëllim
evitimin e krijimit të grupeve të vogla brenda këshillit, të cilat mund të kërkojnë ta dominojnë
atë. Këshilli i administrimit, duhet të mblidhet në mënyrë të vazhdueshme dhe të jetë i
informuar mbi aktivitetin e shoqërisë, dhe të gjithë anëtarët e tij duhet në mënyrë konstante të
rifreskojnë aftësitë dhe njohuritë e tyre profesionale. Në këtë kontest, është e këshillueshme
që këshilli të ndërmarrë çdo vit një anketim për vlerësimin dhe performancën e tij, për
performancën e komiteteve të tij dhe një vlerësim të administratorëve të tij individualisht. Të
gjithë administratorët duhet të riemërohen me intervale të përcaktuara dhe në varësi të
performancës së tyre. Këshilli, duhet të sigurojë dhe të planifikojë një rifreskim të
vazhdueshëm të tij. Një këshill administrimi është i efektshëm nëse përmbushë tre objektiva:
a) garanton një drejtim strategjik të shoqërisë me qëllim sigurimin e rritjes dhe të mirëqenies
së shoqërisë; b) garanton llogaridhënien efektive tek grupet e interesit të shoqërisë dhe c)
garanton që shoqëria po administrohet nga një skuadër profesionale dhe e kualifikuar. Detyra
e këshillit të administrimit është sigurimi i drejtimit të shoqërisë brenda një kuadri ligjor të
qartë, kontrolleve të kujdesshme dhe të vazhdueshme që mundësojnë vlerësimin e rreziqeve
që mund të kalojë shoqëria dhe menaxhimi i tyre.
Në këshill duhet të ketë një ndarje të qartë të përgjegjësisë së personave përgjegjës për
drejtimin e saj dhe personave përgjegjës për ekzekutimin e vendimeve të marra nga shoqëria.
Një këshill efektiv duhet të ketë në përbërjen e tij një balancim të duhur eksperiencash dhe
njohurish, me qëllim që anëtarët e tij të kryejnë detyrat dhe përgjegjësitë përkatëse në mënyrë
efektive.
Është e nevojshme që procedura e emërimit dhe e shkarkimit të anëtareve të këshillit të jetë
formale, rigoroze dhe transparente. Secili nga anëtarët e këshillit të administrimit duhet t’i
428 Greenbury (korrik1995); Hampel (janar 1998); UK Combined Code (1998); Turnbull (1999, i ndryshuar në
një version të ri në 2005); Higgs (janar 2003); Smith (korrik 2003); Tyson (qershor 2003); Rishikim i Combined
Code UK (korrik 2003); Myners (dhjetor 2004); Revised UK Combined Code (qershor 2006).
127
dedikojë detyrave të tij kohë të mjaftueshme. Shoqëria, duhet t’i mundësojë anëtarëve të
këshillit rifreskimin e njohurive të zotëruara prej tyre, me anë të kurseve profesionale.
Këshilli, ka për detyrë të paraqesë një vlerësim të drejtë, të balancuar dhe të kuptueshme të
pozicionit financiar të kompanisë dhe perspektivat ekonomike të zhvillimit të saj. Këshilli
është përgjegjës për përcaktimin e natyrës dhe dimensioneve të rreziqeve që mund të marrë
përsipër shoqëria për arritjen e objektivave të saj strategjikë. Këshilli i administrimit duhet të
jetë i kujdesshëm në administrimin e rrezikut që merr përsipër shoqëria dhe efektiv në
sistemin e kontrollit të brendshëm të saj. Këshilli duhet të miratojë akte formale të brendshme
të cilat në mënyrë transparente të përcaktojnë parimet e raportimit të shoqërisë, administrimit
të rrezikut, kontrollit të brendshëm dhe për mbajtjen e një marrëdhënie të duhur me audituesit
e shoqërisë. Këshilli ka përgjegjësi për të siguruar një dialog të kënaqshëm me aksionarët e
shoqërisë, në bazë të mirëkuptimit të ndërsjellët, si dhe duhet të komunikojë me investitorët
institucionalë të shoqërisë, me qëllim inkurajimin e pjesëmarrjes së tyre në aktivitetin e
këshillit. Në lidhje me përcaktimin e shpërblimit të administratorëve të shoqërisë, kodi i
qeverisjes së mirë të korporatave në Angli vë theksin tek nevoja që struktura e shpërblimit të
administratorëve të bëhet duke pasur në konsideratë kontributin individual të secilit prej
administratorëve429.
Sipas ligjit anglez për shoqëritë tregtare, anëtarët e këshillit duhet të veprojnë me
mirëbesim në interesin më të mirë të shoqërisë në përputhje me kompetencat dhe detyrat e
tyre. Në nëntor të 2006, u miratuan disa ndryshime të rëndësishme të Companies Act , të cilat
do të kishin një impakt në aktivitetin e administratorëve, aksionarëve dhe audituesve të
shoqërisë. Nga leximi i këtij akti, del në pah se, janë rritur detyrimet që duhet të përmbushen
nga shoqëritë e kuotuara në bursë, dhe nga ana tjetër, duket sikur janë lehtësuar detyrimet e
shoqërive aksionare me ofertë private. Në lidhje me të drejtat e aksionarëve, këto të fundit
janë përforcuar me qëllim rritjen e rolit aktiv të aksionarëve në mbledhjet e asamblesë së
përgjithshme dhe në bërjen publike të mënyrës sesi është votuar. Ndër risitë e këtij ligji mund
të përmendim detyrimin për të kodifikuar detyrat e administratorëve të shoqërisë, mundësinë
për shoqërinë për të komunikuar elektronikisht në mënyrë të vazhdueshme me aksionarët e
saj. Gjithashtu, aksionarët do të kenë të drejtë që të marrin të gjithë informacionin e
nevojshëm mbi aktivitetin e shoqërisë në hard copy apo në formë elektronike sipas kërkesave
të tyre por çfarë është e rëndësishme aksionarëve duhet t’i njihet e drejta të kufizojnë
përgjegjësinë e administratorëve të shoqërisë. Ndryshimet e ligjit përcaktojnë lehtësimin e
procedurave për aksionarët për t’u përfaqësuar, marrë pjesë dhe votuar në mbledhjen e
asamblesë. Aksionarët e shoqërive të kuotuara në bursë, mund të hartojnë dhe paraqesin në
mbyllje të vitit financiar propozime për përmirësimin e performancës së shoqërisë dhe nëse
këto propozime do të pranohen në mbledhjen e përvitshme të shoqërisë, të gjitha shpenzimet e
përballuara nga aksionarët, do të mbulohen nga shoqëria430. Duke pasur parasysh faktin se
shoqëria përbëhet nga aksionarë që përfaqësojnë grupe të ndryshme interesi, do të jetë e
pamundur për këshillin e administrimit që të kënaqë interesat e të gjithë aksionarëve, ndonëse
detyra e tij është përndjekja e interesit më të mirë të shoqërisë. Ndaj, është thelbësore që
administratorët të kenë akses të vazhdueshëm dhe informacion të besueshëm mbi interesat e
grupeve të ndryshme dhe nga ana tjetër, të jenë të përgjegjshëm dhe të mbajnë të informuar
aksionarët e shoqërisë në mënyrë të tillë që procesi i tyre i vendimmarrjes të jetë transparent.
7. Kryetari i këshillit të administrimit
429 www.frc.org.uk/Our-Work/Publications/Corporate-Governance/UK-Corporate-Governance-Code-September-
2012.aspx 430 C. A. Mallin, Corporate Governance, Third Ed, Oxford University Press, 2010, f.166
128
Sikurse e kemi përmendur edhe më lart, suksesi i një kompanie në treg varet nga
funksionimi në mënyrë efektive i këshillit, i cili duhet të ketë qartësisht të përcaktuar
kompetencat e tij. Këshilli është lidhja ndërmjet administratorëve dhe investitorëve të
shoqërisë dhe qeverisja e mirë e korporatave ka për qëllim marrëdhënien ndërvepruese
ndërmjet administratorëve dhe investitorëve. Kryetari i këshillit është përgjegjës për drejtimin
e shoqërisë dhe rolin efektiv që duhet të luajë shoqëria.
Këshilli i administrimit duhet të zgjedhë kryetarin dhe nënkryetarin sipas përcaktimeve të
bëra në statut. Neni 161 pika 2 e tij e ndalon shprehimisht që një administrator të zgjidhet
kryetar i këshillit të administrimit. Roli dhe kontributi i kryetarit të këshillit ndryshon nga një
shoqëri në tjetrën në varësi të kontekstit ku operon shoqëria dhe në varësi të vendimmarrjes
që kërkohet prej tij. Roli i kryetarit të këshillit varet nga aftësitë e këtij të fundit për të
promovuar komunikimin e lirë dhe pa komplekse të anëtarëve të tjerë të këshillit, duke nxitur
pjesëmarrjen e tyre në këshill. Nga ana tjetër, kryetari i këshillit edhe nëpërmjet zbatimit të
mekanizmave të vërejtjes apo të rekomandimeve duhet të ndërhyjë që anëtarët e këshillit, me
sjelljen e tyre të mos pengojnë mbarëvajtjen dhe mirëfunksionimin e këshillit. Për këtë arsye,
kryetari ngarkohet me detyrën e krijimit të një platforme të përshtatshme për thirrjen e
këshillit dhe pjesëmarrjen e anëtarëve të tij. Cilësia e dialogut dhe i ndërveprimit perceptohet
si i një rëndësie thelbësore për përforcimin e një këshilli efektiv. Anëtarët e këshillit duhet të
ndihen të lirë të pyesin dhe të informohen mbi strategjitë e administrimit të shoqërisë dhe
zbatimit në praktikë të tyre. Për këtë arsye, ndarja e kompetencave të kryetarit të këshillit nga
njëra anë dhe të administratorëve nga ana tjetër, lind si nevojë për të adresuar performancën e
dobët të këtyre të fundit në mënyrë të tillë që nëse është e nevojshme administratori të
shkarkohet nga këshilli i administrimit pasi ky i fundit është deleguar nga vetë këshilli për
përmbushjen e detyrave të tij.
Në Angli, roli i kryetarit të këshillit është qartësisht i ndarë nga ai kryetarit të
administratorëve ekzekutiv chief executive officier CEO, pasi në të kundërt do të përqendrohej
një pushtet shumë i madh në duart e një individi të vetëm. Kryetari i këshillit të administrimit
është përgjegjës për mbarëvajtjen dhe funksionimin e këshillit, ndërsa kryetari i
administratorëve ekzekutiv është përgjegjës për mbarëvajtjen dhe mirëfunksionimin e të
gjithë shoqërisë431. Arsyeja e kësaj ndarjeje ndërmjet funksioneve të kryetarit të
administratorëve ekzekutiv dhe atyre të kryetarit të këshillit ka ardhur si pasojë e trysnisë së
investitorëve të shoqërive të kuotuara në bursë, të cilët kanë bindjen se ndarja e kompetencave
ndërmjet këtyre dy posteve do të sigurojë qëndrueshmëri dhe një rrezik më të vogël për
shoqërinë sesa në rastin kur i njëjti person mban këto dy poste. Ky arsyetim bazohet në faktin
se, sikurse ndodh në sistemin me dy nivele drejtimi, ndarja e pushteteve garanton një
qeverisje të mirë të shoqërisë. Në përputhje me kushtet dhe natyrën e shoqërisë, roli i kryetarit
duhet të përfshijë monitorimin dhe vlerësimin e performancës së administratorëve ekzekutivë,
përfshirë edhe të kryetarit të administratorëve ekzekutiv dhe për këtë detyrë, ai duhet të jetë i
distancuar nga veprimtaria e përditshme e shoqërisë, të sigurojë pjesëmarrjen e tij në
mbledhjet e këshillit si dhe të sigurojë që administratorët ekzekutivë të kenë të gjitha
informacionet e nevojshme për mbledhjen e këshillit 432. Kryetari i këshillit ka për detyrë të
garantojë që asnjë nga anëtarët e këshillit, të mos ketë më shumë pushtet karshi anëtarëve të
tjerë. Të gjithë anëtarët e këshillit duhet të kenë të njëjtin akses në informacionet që kanë të
bëjnë me aktivitetin e shoqërisë, si dhe duhet të kenë mundësinë që të mund të këshillohen me
profesionistë të pavarur.
The Combined Code UK i 2006, përcaktonte se kryetari i këshillit duhet të zhvillojë takime
me administratorët jo ekzekutivë pa prezencën e administratorëve ekzekutiv. Gjithashtu, ky
431 Një ndarje e tillë është shprehimisht e përcaktuar në Combined Code të 2008 paragrafi A. 2.1. 432A. Kakabadse, N. Kakabadse R. Barrat, Chairman and chief executive officer (CEO): that sacred and
secret relationship, http://www.som.cranfield.ac.uk/som/dinamic-content/media/documents/192b.pdf
129
kod përcaktonte se kryetari i këshillit nuk mund të jetë kryetar njëkohësisht në dy apo më
shumë prej 100 shoqërive të kuotuara në Financial Times Stock Exchange433. Kufizimi i
Combined Code i 2006 u hoq me ndryshimet e bëra mbi këtë Kod në 2008 dhe tashmë një
person mund të mbajë postin e kryetarit në më shumë se një kompani FTSE 100. Heqja e këtij
kufizimi ndodhi për faktin se kufizimi i bërë me kodin e 2006 nuk merrte në konsideratë
mundësinë për të kryer aktivitete të ndryshme në drejtim të shoqërive të tjera, për pasojë ky
kufizim ishte i kushtueshëm për shoqëritë, të cilat duhet të shpërblenin kryetarin e këshillit
për mosangazhimin e tij në kompani të tjera434.
7.1. Kryetari i administratorëve ekzekutiv (CEO)
CEO është përgjegjës për mbarëvajtjen e shoqërisë dhe ndryshe nga kryetari i këshillit të
administrimit, nuk është përgjegjës për mbarëvajtjen e këshillit të shoqërisë. Sikurse e
përmendëm edhe më sipër, dy rolet nuk duhet të mbahen nga një person të vetëm pasi
përqendrimi i pushtetit do të linte shteg për abuzim.
Kodi anglez i kombinuar i 2008 mundohet të rregullojë situatën kur një CEO i tërhequr nga
funksionet e tij të mund të bëhet apo jo kryetar i këshillit, sepse kryetari i këshillit duhet të
jetë një i pavarur. Si rregull një CEO i larguar apo i dorëhequr nuk mund të jetë kryetari i
këshillit në të njëjtin shoqëri. Përjashtim nga ky rregull i përgjithshëm mund të bëhet duke
përmbushur disa kritere specifike. Nëse këshilli vendos që kryetar i këshillit të administrimit
do të jetë një ish CEO i shoqërisë, atëherë këshilli duhet të thërrasë asamblenë e përgjithshme
dhe të informojë këtë të fundit mbi arsyet e këtij emërimi. Vetëm mbas miratimit të emërimit
të tij nga asambleja e përgjithshme e aksionarëve, një ish CEO mund të emërohet kryetar i
këshillit të administrimit. Gjithashtu, është e nevojshme që ky emërim të rezultojë në raportin
e ardhshëm vjetor që duhet të dorëzojë shoqëria tek autoritet kompetente435.
Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, mos balancimi i qartë i kompetencave të CEO me
kryetarin e këshillit të administrimit është në qendër të debatit të qeverisjes së mirë të
korporatave. Kultura e perceptimit të këshillit të administrimit në Amerikë, bazohet tek parimi
i evitimit të konflikteve brenda tij. Për këtë arsye, shpeshherë ndodh që në shoqëritë
amerikane CEO është njëkohësisht edhe kryetari i këshillit. Kjo nënkupton, përqendrimin e
pushtetit në duart e CEO, i cili në këtë mënyrë ka kontrollin përfundimtar mbi vendimmarrjen
e këshillit. Për më tepër, është praktikë që këshillat e shoqërive të kuotuara në Amerikë të jenë
të dimensioneve të mëdha dhe kjo nuk ndihmon në efektivitetin e funksionimit të këshillit të
administrimit. Megjithëse, legjislacioni amerikan i qeverisjes së mirë të korporatave nuk
kërkon një ndarje të qartë të rolit të kryetarit të këshillit nga ai i CEO-s, përcaktimet e bëra në
legjislacionin anglez për qeverisjen e mirë të korporatave ka influencuar edhe organizimin e
këshillave të shoqërive amerikane.
Si shembull mund të përmendim vendimmarrjen e kompanisë Walt Disney e cila mbas një
presioni të fortë të investitorëve institucionalë, vendosi të ndaj postin e kryetarit të këshillit të
administrimit nga posti i CEO-s. Nga viti 1984 e deri në vitin 2005, posti i CEO-s dhe i
kryetarit të këshillit të shoqërisë mbahej nga Michael Gisner. Me vendimin e asamblesë së
përgjithshme të kompanisë Walt Disney, në mars të 2004, kryetar i këshillit të administrimit
u emërua George Mitchell që zëvendësoi Michael Gisner në këtë detyrë. Ky ndryshim në
433 FTSE 100 (është akronimi i Financial Times Stock Exchange) dhe është një indeks aksionar i 100 shoqërive
më të kapitalizuara të kuotuara në Bursën e Londrës (London Stock Exchange). Indeksi është kuotuar nga 3 janar
1984 me një nivel fillestar prej 1000 shoqëri. Ky indeks administrohet nga FTSE Group, që aktualisht është një
shoqëri e pavarur por që kishte lindur si një joint venture ndërmjet Financial Times dhe Bursës së Londrës. 434 C. A. Mallin, Corporate Governance, Third Ed, Oxford University Press, 2010, f.167. 435Paragrafi A.2.2. combined code 2008 www.frc.org.uk/getattachment/1a875db9-b06e-4453-8f65-
358809084331/The-Combined-Code-on-Corporate-Goverance.aspx
130
strukturën organizative të këshillit konsiderohet si një fitore e aktivizimit të aksionarëve të
shoqërisë436.
Nga ana tjetër nuk mungojnë kritikat për ndarjen e roleve ndërmjet kryetarit të këshillit
dhe CEO-s, pasi një pjesë e konsiderueshme e doktrinës e konsideron të padobishme për
shoqërinë dhënien e një pjese të pushtetit një personi të punësuar part-time në shoqëri sikurse
është kryetari i këshillit të administrimit. Gjithashtu, shpërndarja e pushtetit mund të
shpërqendrojë vëmendjen nga performanca e suksesshme e shoqërisë që duhet të jetë çështja
kryesore në të cilën duhet të fokusohet aktiviteti i këshillit. Për më tepër, duke qenë se posti i
kryetarit të këshillit është posti i dytë më i rëndësishëm në strukturën qeverisëse të shoqërisë
mbas CEO-s, kryetari i këshillit, me qëllim përforcimin e pozitave të tij brenda këshillit mund
të ndërhyjë në aktivitetin normal të CEO-së, vetëm e vetëm për të rritur prestigjin e tij në
shoqëri. Kjo ndërhyrje mund të ketë pasoja negative në performancën e shoqërisë, pasi
vendimmarrja e CEO-s mund të pengohet në aspektin vendimmarrës nga veprimtaria e
kryetarit të këshillit437.
7.2. Senior Indipendet Director
Ndryshimet e bëra në kodin e qeverisjes së mirë të korporatave me Higgs Act të publikuar
në 2003, përcaktonin detyrimin për këshillin e administrimit të shoqërive të kuotuara në
bursë, zgjedhjen e një ndër administratorëve të tij jo-ekzekutiv, me qëllim ushtrimin e
funksioneve të Senior Independent Director (SID). SID do të shërbejë si pikë kontakti
alternative për aksionarët e mazhorancës, të cilët nuk kanë përparuar në negociatat e tyre me
kryetarin e këshillit apo me CEO-n e shoqërisë, apo që kanë pakënaqësi për aktivitetin e
ushtruar nga këta individë. SID luan rolin e ndërmjetësit, ndërmjet grupeve të aksionarëve të
shoqërisë dhe kryetarit të këshillit apo CEO-s dhe gjithashtu ka një rol të rëndësishëm në
vlerësimin vjetor të kryetarit të këshillit të administrimit. Krijimi i kësaj figure në
legjislacionin anglez nuk kaloi pa debate, kjo dhe për faktin se kompetencat e SID nuk ishin
qartësisht të përcaktuara. Për disa autorë, kjo figurë mund të krijonte konfuzion tek aksionarët
e shoqërisë lidhur me personin e duhur për të marrë kontakte. A do të ishte më mirë për
aksionarët të komunikojnë për shqetësimet e tyre me CEO-n apo me kryetarin e këshillit dhe
nëse u drejtohen të dyve, a rrezikojnë që të marrin përgjigje të ndryshme mbi të njëjtën
çështje? Pikërisht nëse ka mospërputhje apo mosmarrëveshje ndërmjet kryetarit të këshillit të
administrimit dhe CEO-s, SID mund të ndërhyjë me qëllim identifikimin e problemit që kanë
çuar në krijimin e konfliktit dhe të mundohet të ndërmjetësojë arritjen e konsensusit ndërmjet
palëve. SID janë përgjegjës për mbajtjen e mbledhjes vjetore me administrator jo ekzekutiv,
pa prezencën e kryetarit të këshillit me qëllim vlerësimin e perfomancës së këtij të fundit.
Përveç mbledhjes vjetore, administratorët jo ekzekutiv mund të thirren nga SID sa herë që kjo
bëhet e nevojshme438. Në praktikë, kjo figurë ka luajtur një rol të një profili të ulët dhe thuajse
të parëndësishëm, ndonëse është ende sot e rregulluar në kodin e qeverisjes së mirë të
korporatave në Angli.
8. Nënkomitetet e këshillit
Sipas nenin 161 pika 4, këshilli i administrimit mund të krijojë komitete të posaçme të
përbëra nga anëtarët e tij, për të përgatitur mbledhjet apo vendimet që do të marrë dhe për të
mbikëqyrur vënien në zbatimit të vendimeve të këshillit dhe të veprimtarisë së
436 Jill Solomon, Corporate Governance and Accountability, second Ed. 2007, f. 81. 437 D. Kershaw, Company Law in Context, second Ed., 2012, Oxford University Press, f. 251. 438Role of the Senior Independent Director në http://www.iod.com/guidance/briefings/cgbis-role-of-the-senior-independent-
director-sid
131
administratorëve. Secili komitet duhet të përbëhet në shumicën e vet nga anëtarë të pavarur.
Këshilli mund të krijojë nënkomitete të ndryshme të cilat duhet të raportojnë rregullisht
përpara tij. Nëpërmjet krijimit të këtyre komiteteve, këshilli mund të delegojë një pjesë të
veprimtarive që duhet të përmbushen prej tij. Komitetet mund të krijohen për qëllime nga më
të ndryshme por kryesorja mbetet ndihma ndaj këshillit në çështje që kanë nevojë të trajtohen
në mënyrë më të detajuar dhe më të plotë. Një arsye tjetër përse mund të krijohen komitetet ka
të bëjë me mundësinë e rritjes së paanësisë edhe në çështje që mund të krijojnë konflikt
interesi, sikurse mund të jetë përcaktimi i shpërblimit të anëtarëve të këshillit.
8.1. Nënkomitetet e këshillit të shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar
shqiptar
Sikurse e kemi përmendur edhe tek kapitulli i parë, neni 12 i Kodit të drejtimit të
brendshëm të shoqërive në Shqipëri, këshillon që këshilli i administrimit i shoqërive të
dimensioneve të mëdha dhe ato që ushtrojnë një veprimtari të specializuar të ngrejë komitetet
e duhura të këshillit, për të mundësuar një përmbushje më të efektshme të detyrave. Detyrimin
për krijimin e komitetit të auditimit e gjejmë të përcaktuar shprehimisht në ligjet e veçanta që
rregullojnë aktivitetin e shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar.
Kështu përveç detyrave dhe të drejtave të përcaktuara nga ligji nr. 9901/2008, neni 22 i
ligjit ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe të risigurimit’ përcakton disa detyrime shtesë për
këshillin e administrimit/mbikëqyrës dhe bordin e drejtorëve në shoqëritë e sigurimit.
Shoqëritë e sigurimit pavarësisht modelit qeverisës që kanë zgjedhur të zbatojnë duhet të
krijojnë një strukturë të kontrollit të brendshëm dhe të administrimit të rrezikut të shoqërisë.
Struktura organizative e shoqërisë duhet të pasqyrojë një ndarje të përshtatshme dhe të qartë
të përgjegjësive, si dhe duhet të ketë një sistem të brendshëm efektiv të shpërndarjes së
informacionit 439. Neni 26 i ligjit ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe të risigurimit’, përcakton
detyrimin për shoqëritë e sigurimit që të krijojnë një komitet për auditimin e shoqërisë. Ky
komitet duhet të përbëhet nga jo më pak se tre anëtarë, shumica e të cilëve janë anëtarë
joekzekutive të këshillit të administrimit. Kjo dispozitë përcakton se të paktën njëri nga
anëtarët e komitetit të auditimit duhet të ketë jo më pak se 3 vjet përvojë në fushën e
kontabilitetit ose të auditimit. Komiteti do të ndihmojë këshillin e administrimit në
përmbushjen e funksioneve të këtij të fundit. Komiteti i auditimit duhet të:
a) monitorojë proceset e raportimit financiar dhe të vlerësojë integritetin e pasqyrave
financiare të shoqërisë së sigurimit;
b) monitorojë mjaftueshmërinë dhe efektshmërinë e sistemit të kontrolleve të brendshme
të shoqërisë së sigurimit;
c) monitorojë përshtatshmërinë dhe mjaftueshmërinë e proceseve të projektuara për të
siguruar pajtueshmërinë me kërkesat ligjore dhe rregullatore;
d) propozojë drejtuesin e njësisë së auditimit të brendshëm dhe të monitorojë
veprimtarinë e njësisë së auditimit të brendshëm;
e) propozojnë audituesin e jashtëm dhe shqyrtojnë e monitorojnë pavarësinë e shoqërisë
audituese.
Komiteti i auditimit duhet të mblidhet, jo më pak se katër herë në vit, në mbledhje të
zakonshme, si dhe në mbledhje të jashtëzakonshme, sa herë thirret nga këshilli i
administrimit/mbikëqyrës të shoqërisë së sigurimit. Vendimet e komitetit të auditimit duhet të
merren me shumicë votash të të gjithë anëtarëve të pranishëm dhe shprehimisht është e
439 Neni 18 i ligjit ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe të risigurimit’
132
ndaluar abstenimi. Gjatë ushtrimit të funksioneve të tij, komiteti i auditimit mund të
ndihmohet edhe nga ekspertë të jashtëm. Pagat dhe shpërblimi i anëtarëve të komitetit të
auditimit përcaktohen nga asambleja e përgjithshme e shoqërisë së sigurimit. Komiteti i
auditimit i raporton këshillit të administrimit apo atij mbikëqyrës sipas përcaktimeve të bëra
në statut, dhe ndihmon këto organe gjatë procesit vendimmarrës dhe mbikëqyrës të shoqërisë
së sigurimit.
Ndërsa neni 17 i ligjit ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe të risigurimit’, përcakton detyrimin
për shoqëritë e sigurimit të krijojnë sistemin e administrimit të rrezikut, i cili ka të bëjë me
përcaktimin dhe kontrollin e rreziqeve, nëpërmjet politikave, procedurave të zbatimit dhe
vendosjes së kufijve për monitorimin, kontrollin dhe, kur është e nevojshme, ndryshimin e
cilësisë e të nivelit të veprimtarive, bazuar në strukturën e rreziqeve dhe të ardhurave, që
bartet në flukset e ardhshme të parasë. AMF-ja, mund të përcaktojë rregulla të tjera shtesë për
mënyrën e funksionimit të komitetit të auditimit dhe për organzimin e sistemit të
administrimit të rrezikut në shoqëritë e sigurimit.
Nëse i referohemi ligjit ‘Për sipërmarrjet e investimeve kolektive’, do të vërejmë se neni
19 i tij përcakton detyrimin për shoqërinë administruese që të ushtrojë një funksion të
kontrollit të brendshëm financiar dhe një funksion të administrimit të riskut. Për të
përmbushur këtë detyrim këshilli i administrimit krijon komitetin e kontrollit të brendshëm
financiar dhe atë të administrimit të riskut. Personat, që kryejnë funksionin e kontrollit të
brendshëm financiar dhe të administrimit të riskut, janë të pavarur dhe i raportojnë
drejtpërdrejt këshillit të administrimit të shoqërisë administruese. Ky komitet:
1. kontrollon nëse shoqëria administruese është e organizuar në mënyrë të tillë që të
nxisë administrimin efektiv dhe të kujdesshëm të biznesit, si dhe monitoron këshillin
për përmbushjen e kësaj cilësie administrimi;
2. kontrollon zbatimin e parimeve e të qeverisjes së shoqërive, përcaktimin e
politikave dhe të strategjive për respektimin e këtyre parimeve, si dhe konstaton
çdo vit zbatimin e këtyre politikave e strategjive;
3. mbikëqyr veprimtarinë e shoqërisë administruese dhe jep orientime të përditshme,
për të garantuar se ai subjekt përputhet me objektivat dhe politikat e miratuara nga
këshilli i administrimit, si dhe me legjislacionin përkatës;
4. i bën rekomandime këshillit të administrimit për shqyrtim dhe miratim prej tij, për
objektivat, strategjinë, planet e biznesit dhe politikat kryesore, që rregullojnë
veprimtarinë e institucionit;
5. i jep këshillit të administrimit informacionin e nevojshëm e të hollësishëm, për t’i
mundësuar shqyrtimin e objektivave, të strategjisë dhe të politikave të biznesit, si
dhe mbajtjen nga administratorët të përgjegjësive për veprimtarinë e shoqërisë.
Ndërsa komiteti i administrimit të riskut ka këto përgjegjësi:
1. krijimin dhe sugjerimin, të këshillit të administrimit, të miratimit të një sistemi për
administrimin e riskut në sipërmarrjen e investimeve kolektive, që përfshin
monitorimin e politikave të vendosura, në mënyrë që të identifikohen, maten,
monitorohen dhe kontrollohen, në mënyrë të vazhdueshme, të gjitha rreziqet
kryesore;
2. krijimin e sistemit të administrimit të riskut, që monitoron rreziqet, që i kanosen
shoqërisë, përfshirë rrezikun e tregut, të kreditit, atë operacional, të emrit të mirë
ligjor dhe atë që lidhet me veprimet e administratorëve në kundërshtim me interesat
e mbajtësve të kuotave dhe të aksionarëve;
133
3. mbikëqyrjen e veprimtarisë së shoqërisë administruese dhe të mënyrës së saj të
administrimit e të sipërmarrjes së investimeve kolektive, si dhe dhënien e
orientimeve të përditshme për të garantuar se kjo shoqëri, individualisht dhe gjatë
administrimit të sipërmarrjes së investimeve kolektive, vepron brenda kufijve të
rreziqeve, të përcaktuara nga këshilli i administrimit, të parashikuara në prospektin
dhe rregullat e fondit;
4. përcaktimin e saktë dhe të pavarur të vlerës së derivateve financiare, të tregtuara në
tregje të tjera të rregulluara. Shoqëria administruese, në përputhje me rregullat e
përshkruara nga AMF-ja, i raporton kësaj të fundit, për çdo sipërmarrje individuale
të investimeve kolektive, në lidhje me llojet e derivativëve financiarë në portofolin
e sipërmarrjes së investimeve kolektive, rreziqet që lidhen me to, kufijtë sasiorë dhe
metodologjinë e zbatuar për matjen e rreziqeve, të rrjedhura nga pozicionet dhe
transaksionet, që përfshijnë këto derivate.
Ligji ‘Për fondet e pensioni vullnetar’, ashtu sikurse pamë më lart për shoqëritë
administruese të sipërmarrjeve kolektive, përcakton se shoqëria administruese e fondeve të
pensionit vullnetar duhet të ketë struktura të auditimit të brendshëm dhe të administrimit të
riskut. Struktura e auditit të brendshëm është përgjegjëse ndër të tjera për të mbikëqyrur
veprimet e shoqërisë administruese dhe për të dhënë udhëzime për të, në mënyrë të
përditshme, për të siguruar se shoqëria u përmbahet objektivave e politikave të miratuara nga
këshilli i administrimit dhe legjislacionit përkatës; për t’i siguruar këshillit të administrimit
informacionin përkatës, të hollësishëm e në kohën e duhur, në mënyrë që ky këshill të mund
të rishikojë objektivat e biznesit, strategjinë e biznesit dhe politikat dhe për t’i bërë strukturat
më të larta drejtuese përgjegjëse për pozicionin e tyre, etj. Ndërsa struktura e administrimit të
riskut është përgjegjëse që të identifikojë e të monitorojë në mënyrë të vazhdueshme rreziqet,
para të cilave janë të ekspozuara asetet e fondit të pensionit dhe shoqëria administruese. Në
mënyrë të veçantë ky komitet duhet të monitorojë riskun e tregut, riskun e kredisë, riskun
operacional, riskun e reputacionit, riskun ligjor dhe riskun e agjencisë440. I mbetet statutit të
përcaktojë numrin e anëtarëve dhe modalitetet e tjera të organizimit të këtyre komiteteve.
Nga prezantimi i përgjithshëm i karakteristikave kryesore të shoqërive që operojnë në
tregun financiar jo bankar shqiptar, vërejmë, se për këto shoqëri, në mënyrë të ngjashme,
ligjvënësi ka përcaktuar një sërë kriteresh shtesë kualifikuese që duhet të përmbushin anëtarët
e këshillit të administrimit/mbikëqyrës në varësi të përcaktimeve ligjore përkatëse. Gjithashtu,
krijimi i komiteteve të auditimit dhe të administrimit të rrezikut përbëjnë një detyrim për të
gjitha këto shoqëri si shprehje e qartë e vullnetit të zbatimit të parimeve të qeverisjes së mirë
të shoqërive tregtare.
8.1.1. Komiteti i auditimit sipas legjislacionit anglez
Shumë nga dispozitat e përmbajtura në kodin anglez të qeverisjes së mirë të korporatave
janë të ngjashme me dispozitat e hartuara nga Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (FSA)
përsa i përket informimit dhe transparencës, të cilat janë të detyrueshme për shoqëritë që
operojnë në tregun financiar jo bankar. Për pasojë, dispozitat rregulluese të komitetit të
auditimit në kodin e qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare edhe pse bazohen në parimin
zbato ose shpjego, janë detyruese për shoqëritë e kuotura në bursë pasi këto shoqëri i
nënshtrohen rregullave të përcaktuara nga FSA.
Komiteti i auditimit është një ndër komitetet më të rëndësishme që mbështesin aktivitetin
e këshillit të administrimit. Ky komitet u krijua me ndryshimet e bëra në kodin e qeverisjes së
mirë të korporatave në Angli, në 2003. Ky akt e përcakton qartësisht rolin dhe detyrat që do të
440 Neni 31 i ligjit ‘Për fondet e pensionit vullnetar’
134
ketë komiteti i auditimit, i cili nuk duhet të interpretohet si një organ që vepron i pavarur dhe
në distancë nga këshilli i administrimit. Komiteti i auditimit shërben si një urë lidhëse
ndërmjet auditimit të brendshëm dhe atij të jashtëm të shoqërisë, pasi është një organ i cili
zotëron informacionin e nevojshëm për të gjitha çështjet që lidhen me auditimin e
shoqërisë441.
Të gjithë administratorët e shoqërisë janë përgjegjës për mbarëvajtjen e shoqërisë dhe
komiteti i auditimit mbetet një organ brenda këshillit, për këtë arsye të gjitha konfliktet apo
pakënaqësitë që mund të lindin ndërmjet anëtarëve të komitetit të auditimit dhe anëtarëve të
tjerë të këshillit të administrimit, duhet të zgjidhen brenda këshillit, duke e konsideruar këtë të
fundit si një organ të vetëm me të gjithë nënkomitetet e tij. Pavarësisht faktit se komiteti i
auditimit ka nevojë për një rregullim specifik të kompetencave të tij, ky përcaktim nuk shkon
në drejtim të kundërt me parimin e unitaritetit të këshillit. Ndërsa administratorët e shoqërisë
kanë për detyrë të ushtrojnë aktivitetin e tyre në interes të shoqërisë, komiteti i auditimit duhet
të veprojë në mënyrë të pavarur nga administratorët e shoqërisë, me qëllim garantimin dhe
mbrojtjen e interesave të aksionarëve në lidhje me raportimin financiar dhe kontrollin e
brendshëm442.
Është detyrë e kryetarit të komitetit të auditimit në konsultim edhe me sekretariatin e
shoqërisë të vendosë për shpeshtësinë me të cilin do të mblidhet komiteti i auditimit. Kryetari
i komitetit mund ta mbledhë këtë të fundit të gjitha herët që e konsideron të nevojshëm, por në
çdo rast, komiteti i auditimit duhet të mblidhet të paktën 3 herë në vit. Këto mbledhje të
komitetit të auditimit përkojnë me ciklet kryesore të raportimit financiar dhe të auditimit të
shoqërisë. Në mbledhjen e komitetit të auditimit mund të marrin pjesë vetëm kryetari dhe
anëtarët e komitetit të auditimit. Është në kompetencë ekskluzive të komitetit të auditimit të
vendosë nëse persona të tretë mund të marrin pjesë në një mbledhje të posaçme apo për të
raportuar mbi një çështje specifike. Zakonisht, audituesit e shoqërisë dhe drejtori i zyrës së
financës ftohen që të marrin pjesë rregullisht në mbledhjet e komitetit të auditimit. Të paktën
një herë në vit, komiteti i auditimit duhet të mblidhet me audituesit e jashtëm dhe të
brendshëm të shoqërisë pa praninë e administratorëve të shoqërisë me qëllim diskutimin e
problematikave që hasen gjatë auditimit të shoqërisë. Përveç mbledhjeve formale, kryetari i
komitetit të auditimit do të jetë gjithnjë në kontakt me personat që kanë role kyçe në
shoqëri443.
Një aspekt i veçantë i funksionimit të komitetit të auditimit ka të bëjë me mundësinë e
mbledhjes së informacionit mbi aktivitetin financiar të shoqërisë, në mënyrë konfidenciale
nga punonjësit e shoqërisë. Gjithashtu, punonjësit e shoqërisë mund t’i komunikojnë komitetit
të auditimit të gjitha shqetësimet dhe problematikat që lindin gjatë aktivitetit të tyre. Në
mungesë të një komiteti që ka për detyrë administrimin e rrezikut që merr përsipër shoqëria,
këto problematika do të trajtohen dhe do të jenë në kompetencat e komitetit të auditimit.
Është detyrë e komitetit të auditimit të mbikëqyr mënyrën sesi auditohet shoqëria dhe të
garantojë që funksioni i audituesve të shoqërisë të mos humbas qëllimin e tij. Kjo nënkupton
se komiteti i auditimit duhet të kontrollojë pagesat e bëra për audituesit apo shoqërinë
audituese, si dhe pagesat e bëra për audituesit për veprimtarinë e kryer nga këta të fundit në
dobi të shoqërisë, por që nuk përbëjnë aktivitete të mirëfillta auditimi.
441 http://www.ecgi.org/codes/documents/ac_report.pdf 442 Audit committees - Combined Code guidance, 1.5 While all directors have a duty to act in the interests of the
company the audit committee has a particular role, acting independently from the executive, to ensure that the
interests of shareholders are properly protected in relation to financial reporting and internal control in
http://www.ecgi.org/codes/documents/ac_report.pdf 4432.3 Membership and appointment of the audit committee in Guidance on Audit Committees Financial
Reporting Council, in https://www.frc.org.uk/Our-Work/Publications/Corporate-Governance/Guidance-on-
Audit-Committees-September-2012.aspx
135
Komiteti i auditimit duhet të përbëhet nga të paktën tre anëtarë të pavarur dhe në rast të
shoqërive me dimensione të vogla nga dy anëtarë444. Në rastin e shoqërive të dimensioneve të
vogla, kryetari i këshillit mund të jetë një anëtar shtesë i komitetit të auditimit, por në respekt
të përcaktimeve të bëra në kodin e qeverisjes së mirë të korporatave, nuk mund të jetë kryetar
i komitetit të auditimit. Emërimi i anëtarëve të komitetit të auditimit duhet të bëhet nga
këshilli, në konsultim me kryetarin e komitetit të auditimit. Anëtarët e komitetit të auditimit
nuk mund të jenë administratorë ekzekutiv, dhe duhet të jenë të pavarur. Emërimi bëhet për
një periudhë jo më të gjatë se tre vjet, me të drejtë ripërtëritjeje edhe për një mandat të dytë,
por jo më shumë, dhe vetëm në rastin kur anëtarit që i ka mbaruar mandati vazhdon të jetë një
anëtar i pavarur. Gjithashtu, është e nevojshme që të paktën njëri nga anëtarët e komitetit të
ketë eksperiencë të mirëfilltë financiare. Kodi nuk e përcakton se çfarë nënkupton me
eksperiencë të mirëfilltë financiare, por sipas Sir Smith445 kjo nënkupton një kualifikim
profesional në një nga postet e rëndësishme të mbajtjes së kontabilitetit të shoqërive tregtare.
Nevoja për të pasur anëtarë me eksperiencë në fushën financiare mund të ndryshojë nga njëra
shoqëri në tjetër, por disponueshmëria e ekspertizës së duhur financiare është e rëndësishme
veçanërisht kur shoqëria ushtron aktivitete të specializuara që përfshijnë veprimtaritë
financiare. Shoqëria, duhet të parashikojë programe specifike me qëllim kualifikimin e
anëtarëve të komitetit të auditimit jo vetëm për kualifikimin e vazhdueshëm në fushën
financiare por edhe për të qartësuar rolin dhe detyrat e anëtarëve të komitetit të auditimit446.
Ndodh në praktikë që eksperti të jetë një ish administrator, apo drejtues i lartë financiar në
pension nga një shoqëri tjetër apo një ish punonjës i një shoqërie audituese. Në përputhje me
rekomandimet e kodit për pavarësi, këshilli duhet të përjashtojë nga përzgjedhja për anëtar të
komitetit të auditimit ish drejtorët e tij financiar. Duke pasur parasysh kompleksitetin dhe
rëndësinë e këtij organi, anëtarët e komitetit të auditimit, jo vetëm duhet të jenë profesionistë
të sektorit, por duhet të trajnohen në mënyrë të vazhdueshme.
Roli dhe kompetencat e komitetit të auditimit duhet të jenë qartësisht të përcaktuara dhe
me shkrim dhe duhet të fokusohen në:
monitorimin dhe integritetin financiar të bilancit të shoqërisë dhe çdo njoftim
zyrtar të lidhur me performancën financiare të shoqërisë, ndryshimet dhe
vlerësimet e rëndësishme të raportimit financiar të përfshira në to;
monitorimin e kontrollit të brendshëm financiar të shoqërisë;
mbikëqyrjen dhe rishikimin e efektshmërisë të sistemit të auditimit të brendshëm
të shoqërisë;
dhënien e rekomandimeve këshillit të administrimit mbi raportin që do t’i
paraqitet asamblesë së përgjithshme në lidhje me emërimin e auditorëve të
jashtëm, kushtet që duhet të plotësojnë këta të fundit dhe shpërblimin e tyre;
mbikëqyrjen e monitorimit të auditimit të jashtëm të shoqërisë me qëllim
garantimin e pavarësisë, objektivitetit dhe efektivitetit të procesit të auditimit
sipas rregullave përkatëse profesionale dhe rregullave të përcaktuara në Angli;
monitorimin dhe zbatimin e politikave për angazhimin e audituesve të jashtëm të
shoqërisë në shërbime jo audituese, garantimin e zbatimit të një kodi etik me
qëllim evitimin e konfliktit të interesit. Gjithashtu, komiteti i auditimit duhet të
vejë në dijeni këshillin për çdo çështje që e konsideron se përmirëson politikat
monitoruese të audituesve të jashtëm;
444 Kompanitë e Dimensioneve të vogla përcaktohen sipas FTSE 350 index 4 të Bursës së Londrës. 445 http://www.ecgi.org/codes/documents/ac_report.pdf 446 2.17 Skills, Experience and training in Guidance on Audit Committees Financial Reporting Council, in
https://www.frc.org.uk/Our-Work/Publications/Corporate-Governance/Guidance-on-Audit-Committees-
September-2012.aspx
136
raportimin e vazhdueshëm dhe konstant përpara këshillit të administrimit447.
Komiteti i auditimit ka përgjegjësinë për t’i raportuar këshillit opinionin e tij mbi
përgatitjen e akteve financiare të shoqërisë. Është detyrë dhe përgjegjësi e administratorëve të
shoqërisë përgatitja e plotë dhe e kujdesshme e pasqyrave financiare dhe të bilanceve sipas
standardeve të raportimit financiar, megjithatë komiteti i auditimit, si garanci e zbatimit të
parimeve për mbikëqyrjen e aktivitetit financiar të shoqërisë, mund të bëjë ndryshime që i
konsideron të nevojshme. Për këtë arsye, administratorët duhet të informojnë komitetin e
auditimit për metodat e përdorura në paraqitjen e transaksioneve të rëndësishme apo atyre
transaksioneve, që nuk bëjnë pjesë në veprimtarinë e zakonshme të shoqërisë dhe paraqitja
kontabël e tyre mund të bëhet me metoda të ndryshme. Duke marrë parasysh mendimin e
audituesve të jashtëm, komiteti i auditimit duhet të vlerësojë nëse shoqëria ka miratuar
politika kontabël të përshtatshme dhe, kur është e nevojshme, të bëjë rekomandimet që i
konsideron të përshtatshme. Komiteti i auditimit duhet të kontrollojë qartësinë dhe plotësinë e
informacioneve shpjeguese të pasqyrave financiare dhe të shqyrtojë nëse informacionet
shpjeguese të bëra janë vendosur siç duhet në kontekst. Komiteti auditimit, nëse nga kontrolli
i kryer, nuk është i kënaqur me të gjitha aspektet që kanë të bëjnë me raportimin financiar të
shoqërisë, duhet të informojë menjëherë këshillin e administrimit.
Komiteti i auditimit, kontrollon të gjithë informacionin e paraqitur në pasqyrat financiare
dhe bilancet e shoqërisë, përfshirë edhe deklaratat e qeverisjes së mirë të korporatave që kanë
të bëjnë me auditimin e shoqërisë, vlerësimin e aktivitetit tregtar. Në mënyrë të ngjashme, kur
miratimi i këshillit është i nevojshëm për veprimtari të tjera me përmbajtje financiare448,
komiteti i auditimit duhet të shqyrtojë këto çështje dhe të verifikojë që këto veprimtari nuk
janë në kundërshtim me ndonjë nga rregullat e përcaktuara në aktet për listimin e shoqërisë.
Këshilli mund t’i kërkojë komitetit të auditimit që të hartojë një dokument të kuptueshëm
për aksionarët e shoqërisë mbi raportimin financiar dhe çështje të tjera që kanë të bëjnë me
kontabilitetin. Komiteti i auditimit, duhet të analizojë çdo vit performancën e tij, dhe nëse
është e nevojshme, t’i rekomandojë këshillit ndryshimet që duhet të bëhen për të qenë sa më
efektiv. Komiteti i auditimit duhet të raportojë përpara këshillit për mënyrën sesi ka
përmbushur detyrat e tij, dhe në mënyrë më të detajuar, duhet të raportojë në lidhje me
hartimin e bilancit, vlerësimin dhe efikasitetin e kontrollit kontabël të shoqërisë. Gjithashtu,
komiteti i auditimit duhet të raportojë përpara këshillit në lidhje me rekomandimin për
emërimin apo rikonfirmimin e audituesit apo të audituesve të jashtëm dhe për të gjitha
çështjet për të cilat këshilli kërkon mendimin e komitetit të auditimit.
Një aspekt i rëndësishëm që rregullohet në kodin e qeverisjes së mirë të korporatave në
Angli, ka të bëjë me zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që lindin ndërmjet këshillit dhe komitetit
të auditimit. Për zgjidhjen e tyre, kodi përcakton se është e këshillueshme që për një kohë të
përshtatshme palët të jenë të gatshme të diskutojnë çështjet me qëllim zgjidhjen e tyre. Në rast
se mosmarrëveshja vazhdon të mbetet e pazgjidhur, komiteti i auditimit, duhet të raportojë
mbi këtë konflikt me këshillin në raportin vjetor që harton mbi aktivitetin e tij dhe t’ia
dorëzojë aksionarëve të shoqërisë449.
447 2.2 Establishment and terms of reference of the audit committee in Guidance on Audit Committees Financial
Reporting Council, in https://www.frc.org.uk/Our-Work/Publications/Corporate-Governance/Guidance-on-
Audit-Committees-September-2012.aspx 448 Për shembull, miratimi i tabelave përmbledhëse, pagesa të rëndësishme karshi autoriteteve rregulluese apo
dhënien e informacionit të rëndësishëm mbi çmimet. 4493.5 Relationship with the Board, in Guidance on Audit Committees Financial Reporting Council, in
https://www.frc.org.uk/Our-Work/Publications/Corporate-Governance/Guidance-on-Audit-Committees-
September-2012.aspx
137
Anëtarët e komitetit të auditimit duhet të shpërblehen për aktivitetin e ushtruar prej tyre në
këtë organ duke pasur në konsideratë, detyrat që kanë marrë përsipër, vështirësitë e tyre dhe
kohën e nevojshme për t’i përmbushur ato. Ky shpërblim, do t’i shtohet shpërblimit që
përfitojnë për faktin se janë anëtarë të pavarur të këshillit. Niveli i shpërblimit të anëtarëve të
komitetit të auditimit duhet të përcaktohet duke pasur parasysh nivelin e përgjithshëm të
shpërblimit për anëtarët e tjerë të këshillit të administrimit450.
Që nga përcaktimi i tij në kodin e qeverisjes së mirë të Korporatave të 2003, në dekadën e
fundit në Angli, roli i komitetit të auditimit në qeverisjen e shoqërive me ofertë publike, është
rritur dukshëm.
8.1.2 Komiteti i administrimit të rreziqeve
Shoqëritë tregtare gjatë aktivitetit të tyre përballen me rreziqe nga më të ndryshmet. Për
këtë arsye, kodi i kombinuar i qeverisjes së mirë të korporatave angleze i rekomandon
shoqërive tregtare që të krijojnë një komitet të veçantë të rreziqeve ose në alternativë, komiteti
i auditimit të ketë kompetenca për të vlerësuar edhe rreziqet që mund të hasë shoqëria në
aktivitetin e saj. Administratorët janë përgjegjës për sistemin e brendshëm të kontrollit të
shoqërisë dhe kanë mekanizmat e nevojshëm për të garantuar që sistemi i kontrollit të
brendshëm të shoqërisë dhe sistemi i administrimit të rrezikut të operojnë në mënyrë sa më
efektive. Shumë kompani veçanërisht me dimensione të mëdha që kryejnë transaksione
ndërkombëtare janë të interesuara të mos ekspozojnë investimet e tyre kundrejt rreziqeve të
paparashikuara apo janë të interesuara të ulin rrezikun e ekspozimit ndaj monedhave të huaja.
Për këtë arsye, komiteti i administrimit të rreziqeve ushtron një aktivitet paraprak, pasi ai
duhet të kuptojë çfarë rreziqesh mund të hasë shoqëria gjatë aktivitetit të saj dhe çfarë
alternativash zgjidhjeje i ofrohen. Për të bërë këtë, kërkohet një nivel mjaft i lartë i ekspertizës
financiare dhe aftësi për të gjetur këshilla të kualifikuara edhe jashtë shoqërisë nëse kjo është
e nevojshme.
Rreziqet e biznesit janë disa nga aspektet që ndikojnë në aftësinë e një kompanie për të
arritur objektivat e saj strategjike. Duke qenë se kufijtë e rrezikut janë të paqarta, këshillat e
administrimit duhet të kuptojnë parimet e administrimit të mirë të rrezikut për të siguruar që
gjithë rreziqet të identifikohen në mënyrë efektive, të vlerësohen dhe më pas të administrohen.
Këshilli i Raportimit Financiar (FRC), përmes punës së tij mbi qeverisjen e mirë të
korporatave dhe administrimin e kodeve, ka qenë kyç për krijimin e një sistemi për
administrimin efektiv të rreziqeve. Në veçanti, udhëzimi Turnbull451, botuar nga FRC në vitin
2005, përcaktonte praktikat më të mira për kontrollin e brendshëm dhe administrimin e
rrezikut për kompanitë e listuara në bursën e Anglisë. Sipas parimeve të botuara në udhëzimin
Turnbull, sistemi efektiv i administrimit të rrezikut do të ndryshojnë nga një kompani në
tjetrën dhe duhet të pasqyrojë rrethanat reale brenda të cilës çdo shoqëri operon. Zbatimi i
këtyre parimeve në mënyrën e duhur është në qendër të përgjegjësive të administrimit të
rrezikut. Administrimi i tyre është efektiv kur këshilli i administrimit operon me transparencë
në drejtimin strategjik të shoqërisë. Sikurse është e kuptueshme, për të administruar me
kompetencë rreziqet që shoqëria merr përsipër, këshilli duhet të sigurojë në se janë vënë në
dispozicion njohuritë dhe teknikat e nevojshme për të siguruar një qasje gjithëpërfshirëse për
administrimin e rrezikut që bashkërendohet me strategjinë e shoqërisë. Nevoja për të
përballuar dhe administruar rrezikun sugjeron që ai të ndahet në katër kategori kryesore: 1. në
4502.15 Remuneration in Guidance on Audit Committees Financial Reporting Council, in
https://www.frc.org.uk/Our-Work/Publications/Corporate-Governance/Guidance-on-Audit-Committees-
September-2012.aspx 451 Financial Reporting Council Internal Control Revised Guidance for Directors on the Combined Code në
www.frc.org.uk/getattachment/5e4d12e4-a94f-4186-9d6f-19e17aeb5351/Turnbull-guidance-October-2005.aspx
138
administrimin e rrezikut financiar; 2. administrimin e rreziqeve operative; 3 administrimin e
rrezikut të paparashikuar dhe 4. administrimin e rrezikut strategjik.
Rreziqet financiare, zakonisht janë të kontrolluara sepse shpesh herë janë në qendër të
diskutimeve të shumta të këshillit të administrimit, si dhe kontrolli mbi to nga ana e komitetit
të auditimit është i shtuar. Gjithashtu, rreziqet financiare mbikëqyren nga organizmat që
mbikëqyrin tregun. Informacioni financiar, është një element kyç në fushën e komunikimit të
palëve të interesuara, në matjen e performancës dhe shpërndarjen strategjike të resurseve të
shoqërisë, ndaj dhe i kushtohet vëmendja e duhur nga aktorët e ndryshëm të shoqërisë.
Administrimi i rreziqeve operacionale zakonisht menaxhohet brenda shoqërisë dhe ka në
fokusin e tij çështjet e shëndetit dhe të sigurisë në punë, ku rregulloret dhe standardet e
industrisë kërkojnë zbatimin e tyre me përpikmëri. Moszbatimi i dispozitave ligjore dhe
nënligjore për mbrojtjen e shëndetit, sigurimin në punë mund të ndikojnë në aftësinë e
shoqërisë për të realizuar objektivat e saj, në uljen e kredibilitetit të saj në treg si dhe mund të
sjellë kosto për shkak të dëmshpërblimeve që duhet t’i paguajë shoqërisë për mosrespektim të
rregullave të sigurisë në punë.
Administrimi i rrezikut të paparashikuar, lidhet me faktorë të jashtëm dhe me mjedisin ku
operon shoqëria. Sigurimi dhe planifikimi i duhur i rreziqeve të paparashikuara do të
ndihmojë në adresimin e disa prej këtyre rreziqeve, por për shkak se sipas përkufizimit të tij
nuk mund të kontrollohet, ekziston rreziku që këshilli i administrimit dhe administratorët nuk
do t’u kushtojnë vëmendjen e duhur.
Në përfundim administrimi i rrezikut strategjik përfshin përsëri rreziqe që janë shpesh të
jashtëm dhe, si të tillë, mund të sjellin rrezik për shoqërinë. Është detyrë e këshillit, garantimi
që të gjitha llojet e rreziqeve ndaj të cilëve mund të ekspozohet shoqëria, të përfshihen në
diskutimet strategjike të tij.
8.1.3 Komiteti i shpërblimit
Kodi i kombinuar i 2008 përcaktonte se këshilli i administrimit duhet të krijonte një
komitet kompetent për të përcaktuar shpërblimin e anëtarëve të tij dhe ky komitet duhej të
përbëhet nga të paktën 3 anëtarë. Ndërsa në rastin e kompanive me dimensione të vogla mund
të përbëhet nga dy anëtarë të pavarur dhe jo ekzekutiv. Identiteti i anëtarëve të komitetit të
shpërblimit duhet të jetë qartësisht i përcaktuar në raportin vjetor të paraqitur prej këshillit.
Qëllimi i krijimit të këtij komiteti, sipas rekomandimeve të kodit të kombinuar, është ndalimi
i administratorëve ekzekutiv që të vetëpërcaktojnë nivelin e shpërblimit për punën e tyre. Ky
komitet duhet të japë rekomandimet e tij këshillit të administrimit mbi kuadrin e plotë të
shpërblimit të anëtarëve të këshillit dhe nënkomiteteve të tij, si dhe një vlerësim mbi koston e
përgjithshme që duhet të përballojë shoqëria. Komiteti i shpërblimit duhet të përcaktojë në
mënyrë specifike shpërblimin për secilin administrator ekzekutiv të shoqërisë, përfshirë të
drejtën e pensionit dhe çdo kompensim tjetër. Gjithashtu, komiteti i shpërblimit duhet të
propozojë reduktimin e shpërblimet të administratorëve nëse shoqëria ka pësuar humbje.
Nëse shpërblimi i administratorëve jo ekzekutiv përfshin opsione, apo të drejta të tjera të
ngjashme, miratimi i aksionarëve të shoqërisë duhet të jetë paraprak, dhe të drejtat që rrjedhin
prej këtyre opsioneve të blera apo të përfituara në mënyra të tjera gjatë vitit financiar, nuk
mund të ushtrohen deri në një vit, mbasi administratori jo ekzekutiv është larguar nga këshilli.
Zotërimi i opsioneve apo të drejtave të tjera të ngjashme mund të jenë përcaktues për
pavarësinë e një administratori jo ekzekutiv.
Një aspekt i rëndësishëm i rregulluar në kodin e qeverisjes angleze në lidhje me
shpërblimin e administratorëve ekzekutiv i referohet rastit kur shoqëria lejon që një
administrator ekzekutiv i saj të ushtrojë funksione të një administratori jo ekzekutiv në një
shoqëri tjetër tregtare. Në një situatë të tillë, kodi përcakton se raportin e shpërblimit që duhet
139
të hartojnë shoqëritë e dimensioneve të mesme dhe të mëdha sikurse dhe grupet, duhet të
përfshihet edhe një deklaratë nëse administratori do të përfitojë shpërblim për aktivitetin e
kryer te një shoqërie tjetër dhe nëse po, duhet të sqarohet sa do të jetë ky shpërblim452.
Procedura e përcaktimit të shpërblimit të anëtarëve të këshillit duhet të jetë transparente
dhe qartësisht e përcaktuar dhe anëtari për të cilin do të vendoset shpërblimi, nuk mund të
marrë pjesë. Komiteti i shpërblimit duhet të konsultohet me kryetarin e këshillit dhe/ose me
kryetarin e administratorëve ekzekutiv në lidhje me propozimet e tyre për shpërblimin e
administratorëve të tjerë ekzekutiv. Nëse ndonjëri nga anëtarët e komitetit ndodhet në kushtet
e konfliktit të interesit me njërin nga administratorët për të cilin do të propozohet shpërblimi,
ai duhet të njoftojë menjëherë anëtarët e tjerë. Kryetari i këshillit luan një rol parësor në
ruajtjen e kontakteve me aksionarët kryesorë të shoqërisë mbi skemat e shpërblimit të
anëtarëve të këshillit. Aksionarët duhet të miratojnë në mënyrë specifike të gjitha skemat e
shpërblimit afat gjata dhe ndryshimet e rëndësishme mbi këto skema, me përjashtim të rasteve
të lejuara shprehimisht nga rregullat e listimit të shoqërive të kuotura në Bursë453.
8.1.4. Komiteti i emërimit
Deri në 2008, administratorët e shoqërive tregtare në Angli emëroheshin në bazë të
njohjeve personale dhe shpesh herë pa një proces që të provonte se aftësitë profesionale të një
anëtari të këshillit i përshtateshin karakteristikave të këtij të fundit apo shoqërisë ku do të
ushtronte funksionet e tij. Kodi i kombinuar i qeverisjes së korporatave i miratuar në 2008
parashikoi një procedurë rigoroze dhe transparente për emërimin e anëtarëve të këshillit dhe
për këtë qëllim përcaktoi krijimin e një komiteti për emërimin, i cili duhej të drejtonte të
gjithë procesin e emërimit të anëtarëve të këshillit të administrimit dhe të jepte rekomandimet
e tija këshillit454. Shumica e anëtarëve të komitetit të emërimit duhet të jenë administratorë jo
ekzekutiv. Kryetari i komitetit të emërimit mund të jetë kryetari i këshillit të administrimit ose
një anëtar i pavarur i tij. Ky komitet, duhet të vlerësojë ekzistencën e një balance të drejtë
ndërmjet eksperiencës dhe njohurive të anëtarit që do të emërohet me nevojat e vetë këshillit
dhe të profilit për të cilin do të emërohet.
Për emërimin e kryetarit të këshillit, komiteti i emërimit duhet të përgatisë një punë
specifike, përfshirë një vlerësim të përkushtimit kohor që duhet t’i dedikohet këtij posti dhe
nevojën për të qenë gjithmonë i disponueshëm. Kompetencat dhe detyrat e rëndësishme të
kryetarit të këshillit duhet të përcaktohen përpara emërimit të tij dhe të përfshihen në raportin
vjetor. Ndryshimet lidhur me kompetencat apo detyrat që duhet të përmbushë apo respektojë
kryetari, duhet t’i komunikohen këshillit sapo këto të ndodhin dhe pasojat e këtyre
ndryshimeve duhet të sqarohen në raportin vjetor të ardhshëm.
Kriteret e përzgjedhjes së administratorëve jo-ekzekutiv duhet të vihen në dispozicion për
inspektim. Akti i emërimit të tyre duhet të përcaktojë detyrat që duhet të përmbushin dhe
kohën e nevojshme për t’i realizuar. Postet e tjera të zotëruara prej tyre duhet t’i komunikohen
këshillit përpara emërimit të tyre. Gjithashtu, çdo ndryshim që do të pësojë akti i emërimit
duhet t’i komunikohet këshillit. Kryetari i këshillit, duhet të garantojë që anëtarët e rinj të
këshillit të marrin të gjithë mbështetjen e nevojshme për t’iu bashkuar grupit. Në këtë
kontekst, shoqëria duhet t’i ofrojë aksionistëve mazhoritar mundësinë për të takuar
452 D.1.2.Section D: Remuneration, The UK Corporate Governance Code
www.frc.org.uk/Our-Work/Publications/Corporate-Governance/UK-Corporate-Governance-Code-September-
2012.aspx 453Section D: Remuneration, https://www.frc.org.uk/Our-Work/Publications/Corporate-Governance/UK-
Corporate-Governance-Code-September-2012.aspx 454A.4.1 Appointments of the Board in The Combined Code on Corporate Governance (2008) in
www.frc.org.uk/getattachment/1a875db9-b06e-4453-8f65-358809084331/The-Combined-Code-on-Corporate-
Goverance.aspx
140
administratorët e rinj jo ekzekutiv. Këshilli duhet t’i mundësojë anëtarëve të rinj, veçanërisht
nëse janë administratorë jo ekzekutiv, që të kenë mundësinë e këshillimit me profesionistët të
pavarur me shpenzimet e shoqërisë nëse e gjykojnë të nevojshme për të përmbushur detyrat e
tyre si anëtar të rinj të këshillit të administrimit të shoqërisë455.
455 A.5.2 https://www.frc.org.uk/getattachment/1a875db9-b06e-4453-8f65-358809084331/The-Combined-Code-
on-Corporate-Goverance.aspx
141
KAPITULLI VI
QEVERISJA E MIRË E SHOQËRIVE TREGTARE NË SISTEMIN ME DY NIVELE
DREJTIMI
1. Qeverisja e mirë e korporatave sipas modelit gjerman
Në Gjermani, efikasiteti i këshillit mbikëqyrës ka tërhequr vëmendjen e doktrinës që në
vitet 1990. Diskutimet kishin në fokusin e tyre mirëfunksionimin e këshillin mbikëqyrës, i
cili përbëhej mesatarisht nga 20 anëtarë, ku gjysma e tyre ishin përfaqësues të punonjësve.
Gjithashtu, fakti që këshilli mbikëqyrës mblidhej vetëm disa herë në vit, për periudha
relativisht të shkurtra, ishte një tjetër aspekt problematik. Lutter456, një ndër zërat kritik, vinte
në dukje se këshilli mbikëqyrës ende nuk ishte prekur nga modernizimi që kishte ndryshuar
rrënjësisht modelin qeverisës të shoqërive tregtare në Europë. Për autorin, mungesa e
funksionimit efikas të këshillit mbikëqyrës, ishte pasojë e mosrregullimit në mënyrë të
detajuar të kompetencave të këtij të fundit, përsa i përket kontrollit të administrimit të
shoqërisë. Për Lutter, ky boshllëk legjislativ duhej të plotësohej nëpërmjet miratimit të akteve
ligjore të përshtatshme, që kishin në fokusin e tyre qeverisjen e mirë të korporatave.
Në Gjermani, miratimi i kodit të qeverisjes së mirë të korporatave është bërë duke pasur në
konsideratë, rolin e grupeve të interesit. Koncepti i qeverisjes së mirë të korporatave përfshin
shumë më tepër se thjesht krijimin e disa strukturave ligjore dhe të decision making në lidhje
me mbikëqyrjen e shoqërive tregtare. Hartimi i kodit të qeverisjes së mirë të korporatave
erdhi si nevojë për të përshtatur parimet e qeverisjes së mirë të korporatave me ligjin gjerman
të shoqërive tregtare, dhe në mënyrë të veçantë, me modelin e qeverisjes me dy nivele
drejtimi. Kodi gjerman i qeverisjes së mirë të korporatave u miratua në 26 shkurt 2002,
ndonëse më herët ka pasur disa iniciativa të vetë shoqërive tregtare për përcaktimin e
rregullave të best practise. Qëllimi i tij ishte përmirësimi i praktikave të qeverisjes së mirë të
korporatave në lidhje me administrimin, drejtimin dhe mbikëqyrjen e shoqërive të kuotura në
bursë. Kodi i qeverisjes së mirë të korporatave në Gjermani, ashtu sikurse përcaktohej edhe në
kode të tjera europiane të qeverisjes së mirë të korporatave, bazohet në parimin comply or
explain, pra nuk do të ishte i detyrueshëm për shoqëritë tregtare, por këto të fundit nëse nuk
do të zbatonin rekomandimet specifike të tij duhet të sqaronin arsyet e këtij derogimi. Por
ndryshe nga vendet e tjera europiane, ligji gjerman i shoqërive tregtare është ndryshuar në 19
korrik 2002, duke parashikuar seksionin e ri 161, i cili kishte për qëllim mbështetjen ligjore të
përcaktimeve të bëra në kodin e qeverisjes së mirë të korporatave. Ky seksion, në thelb i bënte
të detyrueshme parimet e përcaktuara nga kodi i qeverisjes së mirë të korporatave për
shoqëritë që operonin në sektorin bankar. Seksioni 161, praktikisht përcakton një detyrë
statutore për këshillin mbikëqyrës dhe administratorët e të gjitha shoqërive të kuotuara në
tregun financiar jo bankar gjerman që të deklarojnë, në mënyrë elektronike, nëse do të
zbatojnë rregullat e kodit gjerman të qeverisjes së mirë të korporatave, sa herë që i kërkohet
nga Komisioni i Qeverisjes së Mirë të Korporatave (Regierungskommission) ose në të
kundërt, shoqëritë duhet të sqarojnë arsyet e mos zbatimit të tij. Deklarata comply or explain
duhet të bëhet çdo vit dhe duhet t’i komunikohet aksionarëve të shoqërisë. Detyrimi i
shoqërive tregtare që operojnë në tregun financiar gjerman për të deklaruar çdo vit
respektimin apo jo të parimeve të përcaktuara në kodin e qeverisjes së mirë të korporatave, ka
një efekt të drejtpërdrejtë në vendimet e investitorëve për të vazhduar apo për të hequr dorë
nga investimi i tyre në shoqëri. Nëse deklarata comply or explain, përmban pasaktësi apo
456 M. Lutter, Il sistema del Consiglio di sorveglianza nel diritto societario tedesco, in Riv. delle Società, 1988,
vol. 33, p. 95.
142
është e pavërtetë, administratorët dhe këshilli mbikëqyrës janë të detyruar të bëjnë korrigjimet
përkatëse dhe investitorët duhet të njoftohen menjëherë. Mosdeklarimi korrekt, ngarkon me
përgjegjësi këshillin mbikëqyrës dhe administratorët e shoqërisë.
Versioni i parë i kodit të qeverisjes së mirë të korporatave, është ndryshuar disa herë ndër
vite dhe disa nga aspektet e ndryshuara, i referohen shpërblimit të anëtarëve të këshillit
mbikëqyrës dhe administratorëve të shoqërisë. Këshilli mbikëqyrës, duhet të kontrollojë
shpërblimin e administratorëve duke u bazuar në mënyrën sesi administratorët kanë
administruar rreziqet që ka përballuar shoqëria. Mbas miratimin të Sarbanes-Oxley Act në
Amerikë, edhe në sistemin gjerman të qeverisjes së mirë të korporatave, u përcaktua detyrimi
për të hartuar në mënyrë të detajuar dhe në një gjuhë të kuptueshme, pasqyrat financiare dhe
bilancet e shoqërisë, si dhe u përcaktua detyrimi për kryetarin e këshillit mbikëqyrës për të
raportuar përpara asamblesë së përgjithshme, mbi qeverisjen e mirë të shoqërisë dhe
aspekteve që lidheshin me shpërblimin e anëtarëve të këshillit.
2. Roli i asamblesë së përgjithshme në sistemin gjerman të qeverisjes së mirë të
korporatave
Sistemi i qeverisjes së mirë të korporatave që operojnë në tregun financiar jo bankar
gjerman, karakterizohet për faktin se, kontrolli i shoqërisë është i përqendruar në duart e pak
aksionarëve (banka, investitorë institucionalë, trusts, shoqëri në pronësi familjare, shoqëri të
huaja). Për pasojë, vendimmarrja e asamblesë së përgjithshme, udhëhiqet kryesisht nga
motivime strategjike dhe të kontrollit të këtyre aksionarëve dhe jo nga krijimi i shareholder
value. Ristrukturimi i shoqërive që operojnë në sektorin financiar, me qëllim përshtatjen me
nevojat e një tregu gjithmonë në zhvillim, kanë shtyrë këto shoqëri që t’i drejtohen bankave
për të gjetur kapitalin e nevojshëm. Ky fakt i ka mundësuar bankave rritjen e pozitave të tyre
në shoqëritë që operojnë në tregun financiar jo bankar. Influenca e bankave është rritur jo
vetëm nëpërmjet zotërimit të drejtpërdrejtë të paketave aksionare të shoqërisë por edhe
nëpërmjet influencës indirekte që ushtrohet mbi aksionistët e vegjël (depotstimmrecht), të
cilët kanë depozituar kursimet e tyre pranë këtyre bankave. Gjithashtu, influenca e bankave në
organet drejtuese të këtyre shoqërive arrihet edhe nga prania e të punësuarve të niveleve të
larta të bankave në këshillat mbikëqyrëse të këtyre shoqërive457.
Asambleja e aksionarëve luan një rol të rëndësishëm kur këshilli apo administratorët e
shoqërisë i adresojnë zgjidhjen e një çështje specifike. Asambleja e përgjithshme është
përgjegjëse për emërimin e anëtarëve të këshillit mbikëqyrës, për aq kohë sa dispozita të tjera
ligjore nuk ua njohin këtë të drejtë edhe të punësuarve të shoqërisë. Numri i anëtarëve të
këshillit mbikëqyrës që do të emërohen nga asambleja e përgjithshme ndryshon sipas
dimensioneve të shoqërisë dhe sektorit ku e ushtron aktivitetin e saj shoqëria. Në shoqëritë ku
pjesëmarrja e punëmarrësve nuk është e detyrueshme, asambleja e përgjithshme emëron të
gjithë anëtarët e këshillit mbikëqyrës, ndërsa kur pjesëmarrja e punëmarrësve në këshillin
mbikëqyrës të shoqërisë është e detyrueshme, asambleja e përgjithshme mund të caktojë deri
në gjysmën e anëtarëve të këshillit mbikëqyrës. Anëtarët e këshillit mbikëqyrës të emëruar
nga asambleja e përgjithshme, konsiderohen përfaqësues të aksionarëve apo sikurse njihen
ndryshe përfaqësues të kapitalit të shoqërisë. Si rregull, anëtarët e këshillit mbikëqyrës
emërohen dhe shkarkohen edhe pa shkak nga asambleja e përgjithshme me shumicën e ¾ të
votave të vlefshme të AP-së, ndonëse ligjvënësi gjerman i lë hapësirë shoqërive tregtare të
përcaktojnë në statutin e tyre një shumicë të ndryshme458.
457P. Costanzo, M. Prioiri, A. Sanguinetti, Governance e tutela del risparimio. Best practice, regole e
comunicazioni al mercato,ed. Vita&Pensioero, 2007, Milano, f. 67. 458 Neni 103 Aktiengezetz, pagargrafi 1 në http://dejure.org/gesetze/AktG/103.html
143
Mund të ndodhë që anëtarët e këshillit të emëruar nga asambleja e përgjithshme të
largohen apo t’u mbarojë mandati, duke krijuar vende vakante. Kjo mund të krijojë vështirësi
në emërimin në kohë të anëtarëve të rinj nga ana e asamblesë së përgjithshme pasi në praktikë
është e vështirë realizimi në kohë i mbledhjes së saj për plotësimin e vendit vakant, për vetë
specifikat e thirrjes dhe të krijimit të kuorumit të nevojshëm.
Zakonisht, asambleja e përgjithshme vendimet i merr me shumicë të thjeshtë, me
përjashtim të rasteve kur statuti i shoqërisë përcakton një shumicë më të lartë. Për vendimet
që kanë të bëjnë me ndryshimin e kapitalit, riorganizimin e shoqërisë, likuidimin e saj
ndryshimet në statutin apo objektit të shoqërisë, si dhe ato që kanë të bëjnë me shpërndarjen e
fitimit dhe emetimin e titujve financiarë, vendimet merren me ¾ e të gjithë kapitalit të
shoqërisë. Gjithashtu, asambleja e përgjithshme autorizon blerjen e aksioneve të vetë të
shoqërisë sipas procedurave të përcaktuara në ligj459. Një karakteristikë që lidhet me
vendimmarrjen e asamblesë së përgjithshme të shoqërive gjermane të kuotuara në bursë ka të
bëjë me detyrimin e noterizimit të vendimeve të asamblesë së përgjithshme460.
Është përgjegjësi e kryetarit të mbledhjes së asamblesë së aksionarëve, zhvillimi sa më
korrekt i saj. Kryetari, ka për detyrë të sigurojë që mbledhja e asamblesë së aksionarëve nuk
do të zgjasë më shumë se 4-6 orë. Asambleja e aksionarëve, duhet të thirret nga këshilli i
administrimit, të paktën 1 herë në vit. Këshilli i administrimit duhet të vendosë në dispozicion
të aksionarëve të shoqërisë të gjithë dokumentacionin e nevojshëm mbi të cilin do të diskutojë
asambleja e përgjithshme duke e publikuar në faqen e internetit të shoqërisë apo duke ia
dërguar me postë aksionarëve që e kërkojnë shprehimisht. Këshilli i administrimit është
përgjegjës për krijimin e kushteve të përshtatshme për lehtësimin ushtrimit të drejtës së votës
nga ana e aksionarëve apo përfaqësimit të tyre në mbledhjen e asamblesë. Këshilli i
administrimit është përgjegjës për emërimin e një përfaqësuesi për ushtrimin e të drejtës së
votës të aksionarëve dhe krijimin e kushteve të përshtatshme që aksionarët e shoqërisë të
kontaktojë përfaqësuesin e ushtrimit të votës gjatë mbledhjes së asamblesë461.
3. Këshilli i administrimit
Çdo shoqëri gjermane e kuotuar në bursë duhet të ketë një këshill administrimi. Në
përputhje me sistemin e qeverisjes me dy nivele drejtimi, funksionet mbikëqyrëse dhe ato të
administrimit të shoqërisë janë qartësisht të ndara. Këshilli i administrimit është përgjegjës
për administrimin e shoqërisë. Ndërsa, këshilli mbikëqyrës është përgjegjës për emërimin,
shkarkimin dhe shpërblimin e anëtarëve të këshillit të administrimit. Në parim, shoqëritë
mund të kenë një apo më shumë administrator, anëtarë të këshillit të administrimit, por nëse
shoqëria ka një kapital të regjistruar në vlerë më të lartë se 3 milion Euro, këshilli i
administrimit duhet të përbëhet nga të paktën dy anëtarë ose një numër më i lartë sipas
përcaktimeve të bëra në statut. Gjithashtu, ndër administratorët e shoqërisë, të paktën njëri
prej tyre duhet të angazhohet për zgjidhjen e problematikave me punëmarrësit. Legjislacioni
gjerman, përcakton shprehimisht se anëtarë të këshillit të administrimit mund të jenë vetëm
personat fizikë, dhe në çdo rast, është e ndaluar që anëtari i këshillit të administrimit të jetë
njëkohësisht anëtar i këshillit mbikëqyrës dhe anasjelltas462. Anëtarët e këshillit të
459 Neni 2.2, The German Corporate Governance Code (GCGC) në
German_Corporate_Governance_Code_June_2014.pdf 460 Neni 130 i AktG The general shareholders’ meeting (Hauptversammlung) në
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/businessenvironment/files/annexes_accounting_report_2011/germany
_en.pdf, f. 6. 461Idem 462 Gjithashtu personat që janë të dënuar për kryerjen e një vepre penale sipas neneve 283–283d të Kodit penal
përjashtohen nga mbajtja e postit të administratorit në shoqëritë gjermane. Ky ndalim vlen edhe për personat që
144
administrimit emërohen për një periudhë 5 vjeçare, me të drejtë ripërtëritjeje. Kodi gjerman i
qeverisjes së mirë të korporatave i miratuar në vitin 2006, përcaktonte se shoqëritë e kuotura
në bursë, duhet të pasqyronin në pasqyrat financiare vjetore nëse një anëtar i këshillit të
administrimit do të riemërohej. Ky njoftim duhet të bëhej të paktën një vit përpara mbarimit të
afatit të emërimit të tij. Shoqëritë e kuotura në bursë, jo vetëm duhet ta deklaronin riemërimin
e administratorit në pasqyrat financiare vjetore, por duhej edhe të argumentonin arsyet e këtij
riemërimi. Në çdo rast, këshilli mbikëqyrës duhej të verifikonte ekzistencën e shkaqe
specifike, që mundësonin ripërtëritjen e mandatit të administratorit dhe këto shkaqe nuk mund
të lidheshin vetëm me mbarimin e afatit463. Qëllimi i kësaj dispozite ishte evitimi i emërimit të
anëtarit të këshillit të administrimit për periudha të gjata kohore. Mbas ndryshimeve të bëra
në nenin 5.1.2 në kodin gjerman të qeverisjes së mirë të korporatave, ky detyrim është hequr
për shoqëritë e kuotuara në bursë. Rikonfirmimi në detyrë i anëtarit të këshillit të
administrimit, duhet të bëhet si rregull të paktën një vit përpara mbarimit të mandatit, por nuk
kërkohet më pasqyrimi i arsyeve të riemërimit të anëtarit të këshillit të administrimit në
pasqyrat vjetore të shoqërisë. Kodi, sugjeron që duhet të vendoset një kufizim i lidhur me
moshën përtej së cilës, nuk mund të emërohen anëtarët e këshillit të administrimit. Gjithashtu,
Kodi gjerman i qeverisjes së mirë sugjeron se, kur anëtarët e këshillit të administrimit
emërohen për herë të parë në një post të tillë, afati i emërimit të tyre të mos jetë 5 vjet por për
një periudhë më të shkurtër kohore464.
Nëse shoqëria duhet të ketë në këshillin e administrimit edhe përfaqësues të punëmarrësve,
procedura e emërimit të anëtarëve të këshillit të administrimit është e ndryshme. Në
mbledhjen e parë të këshillit mbikëqyrës, anëtari i këshillit të administrimit duhet të zgjidhet
me një shumicë prej 2/3 të të gjithë anëtarëve të tij. Nëse nuk arrihet kjo shumicë, duhet të
krijohet një komitet i përbërë nga kryetari i këshillit mbikëqyrës, zëvendëskryetari, një
përfaqësues i aksionarëve dhe një përfaqësues i punëmarrësve të shoqërisë465. Ky komitet ka
kohë një muaj për t’i propozuar emra këshillit mbikëqyrës466. Më pas, në mbledhjen e dytë të
këshillit mbikëqyrës për emërimin e anëtarit të këshillit të administrimit, përfaqësues i
punëmarrësve, do të votohet me shumicë të zakonshme. Nëse, as në mbledhjen e dytë nuk
arrihet të emërohet anëtari i këshillit të administrimit, atëherë në votimin e tretë të këshillit
mbikëqyrës, kryetari i tij do të ketë të drejtën e dy votave467. Në përzgjedhjen e anëtarit të
këshillit të administrimit, përfaqësuesit e punëmarrësve në këshillin mbikëqyrës duhet të
bashkëpunojnë ngushtë me anëtarët e tjerë të këshillit të administrimit për të përzgjedhur
kandidaturën më të përshtatshme për vendin vakant. Me të njëjtën procedurë sikurse emërimi
bëhet edhe shkarkimi i anëtarëve të këshillit të administrimit.
3.1. Disa aspekte të tjera të këshillit të administrimit. Shpërblimi i anëtarëve të tij.
Shpërblimi i anëtarëve të këshillit të administrimit ka qenë një nga çështjet më të
diskutuara në Gjermani. Fillimisht, shpërblimi i anëtarëve të këshillit të administrimit,
janë dënuar me një vendim gjyqësor civil apo administrative që të mos angazhohen në veprimtari tregtare dhe
shprehimisht i ndalohet që të jenë administrator në shoqëritë tregtare. Neni 76(3)III AktG. 463 Për një koment mbi nenin 5.1.2 of the German Corporate Governance Code (GCGC), 12 June 2006, shih J. J.
du Plessis, I. Saenger, The General Meeting and the Management Board as Company Organs in German
Corporate Governcance in International and European Context (J.J. du Plessis, B. Grossfeld, C. Luttermann, I.
Saenger, O. Sandrock), ed. Springer, f. 42. 464 Neni 5.1.2, German_Corporate_Governance_Code_June_2014.pdf 465Neni 27 (3) Vorsitz im Aufsichtsrat (MitbestG) në http://www.gesetze-im-
internet.de/bundesrecht/mitbestg/gesamt.pdf 466 Të drejtën për të propozuar emra e kanë edhe anëtarët e tjerë të këshillit të cilit nuk janë pjesë e komitetit. 467Neni 31(4) Bestellung und Widerruf (MitbestG) në
http://www.gesetze-im-internet.de/bundesrecht/mitbestg/gesamt.pdf
145
pasqyrohej në llogaritë vjetore, në shumën totale të pagesave për të gjithë anëtarët e tij dhe në
shënimet shpjeguese të pasqyrave financiare të konsoliduara. Ky pasqyrim i shpërblimit për
anëtarët e këshillit të administrimit e bënte të vështirë vlerësimin se cili ishte shpërblimi
individual i secilit nga anëtarët e këshillit, dhe nëse ky shpërblim i korrespondonte gjendjes
financiare të shoqërisë. Për më tepër, me miratimin e ligjit për privatësinë në Gjermani, as
vlera e shumës së përgjithshme për shpërblimin e të gjithë anëtarëve të këshillit nuk u bë më
publike. Duke ndjekur tendencën e zhvillimeve në drejtim të qeverisjes së mirë të
korporatave, edhe Gjermania sikurse Anglia miratoi disa ndryshime në ligjin për shoqëritë
tregtare dhe në kodin e qeverisjes së mirë të korporatave468.
Tashmë, në legjislacionin gjerman, shpërblimi i anëtarëve të këshillit të administrimit
duhet të raportohet në shifra të individualizuara dhe i ndarë në komponentë, për performancën
e secilit administrator i përllogaritur në terma afatgjatë dhe në stimuj të tjerë, sipas parimit
comply or explain469. Këshilli mbikëqyrës ka të drejtë të ripërcaktojë masën e shpërblimit të
anëtarëve të këshillit të administrimit, duke pasur parasysh gjendjen e shoqërisë. Shpërblimi i
përgjithshëm i anëtarëve të këshillit të administrimit përbëhet nga shpërblime monetare,
shpërblime pensioni si dhe llojet e tjera të shpërblimeve, veçanërisht ato që i referohen fundit
të marrëdhënies së punës, përfitime të tjera të çfarëdolloj, qoftë të premtuara apo të miratuara
gjatë aktivitetit si anëtar i këshillit të administrimit. Shpërblimi i anëtarëve të këshillit të
administrimit përbëhet nga një pjesë fikse dhe një pjesë tjetër e ndryshueshme që i referohet
shpërblimeve sporadike apo vjetore të lidhura me rezultatet e arritura nga shoqëria dhe stimuj
të tjerë afatgjatë që karakterizohen nga rreziku i mosrealizimit. Aksionet e shoqërisë të
kushtëzuara me mosshitjen e tyre për disa vjet me radhë mund të konsiderohen si komponentë
të ndryshueshëm shpërblimi afatgjatë dhe që mbartin rrezikun e mospërfitimit prej tyre470.
Këshilli i administrimit, ka për detyrë të administrojë shoqërinë dhe të gjithë anëtarët e tij
përgjigjen solidarisht për administrimin e saj. Nëse nga hartimi i bilancit në fund të vitit
financiar, rezulton se humbjet e shoqërisë janë të barabarta me gjysmën e kapitalit të
shoqërisë, këshilli i administrimit duhet të thërrasë pa vonesë asamblenë e përgjithshme të
aksionarëve dhe ta vejë në dijeni për situatën. Nëse shoqëria nuk është në gjendje të paguaj
detyrimet e saj, ose në rast se vlera e detyrimeve të shoqërisë tejkalon vlerën e aseteve,
këshilli i administrimit duhet të fillojë procedurat e falimentimit. Anëtarët e këshillit të
administrimit, janë personalisht përgjegjës për mos përmbushjen me kujdesin e nevojshëm të
detyrave të tyre471. Këshilli i administrimit, ka për detyrë të planifikojë aktivitetin e shoqërisë
dhe të koordinojë aktivititetin e brendshëm dhe të jashtëm të saj. Si rregull, është kompetencë
e këshillit të administrimit përfaqësimi i shoqërisë tek të tretët. Për përmbushjen me
përpikmëri të detyrave të tij, këshilli i administrimit, mund të përcaktojë funksione dhe detyra
specifike për anëtarët e tij472.
Legjislacioni gjerman përcakton shprehimisht që kompetencat e administrimit të shoqërisë
nuk mund të delegohen tek organet e tjera të shoqërisë, qofshin këto edhe nënkomitete të tij.
Mos delegimi i kompetencave i referohet vetëm vendimmarrjes përfundimtare, ndërkohë që
këshilli i administrimit mund të delegojë një apo disa veprime administrimi apo përfaqësimi
468Këto ndryshime u miratuan në gusht të vitit 2005, Gesetz über die Offenlegung der Vorstandsvergütungen
(Vorstandsvergütungs-Offenlegungsgesetz - VorstOG) dhe u bënë të detyrueshme për shoqëritë e kuotura në
bursë nga viti financiar 2006. 469§87 Grundsätze für die Bezüge der Vorstandsmitglieder në Aktiengesetz në
http://dejure.org/gesetze/AktG/87.html 470 Neni 4.2.3 German_Corporate_Governance_Code_June_2014.pdf 471 Neni 92 të AktG shih http://www.nortonrosefulbright.com/files/german-stock-corporation-act-109100.pdf 472 Mbi rolin dhe funksionin e këshillit të administrimit shih komentin e L. Böttcher, S. Blasche, The
Limitations of the Management Board’s Directive Powers in German Stock
Corporations,www.germanlawjournal.com/pdfs/Vol11-No5/PDF_Vol_11_No_05_493-
512_Articles_Boettcher%20&%20Blasche%20FINAL.pdf
146
tek një apo disa nga anëtarët e tij. Megjithatë, anëtarët e këshillit të administrimit nuk mund të
kryejnë ato veprime apo të ndërmarrin iniciativa për të cilat është aktivizuar vetë këshilli
mbikëqyrës. Nëse këshilli mbikëqyrës zgjedh të trajtojë një çështje të caktuar që ka në vetvete
karakteristika administrimi, duke e zhveshur në këtë mënyrë këshillin e administrimit nga
kompetencat e tij, kodi gjerman i qeverisjes së mirë të korporatave sugjeron që këshilli
mbikëqyrës duhet të argumentojë arsyen e një veprimi të tillë. Këshilli i administrimit, mund
të kërkojë miratimin nga ana e këshillit mbikëqyrës për disa çështje në vija të përgjithshme,
por pa i përcaktuar ato. Në çdo rast, miratimi i disa çështjeve nga ana e këshillit mbikëqyrës
nuk përbën delegim kompetencash. Kodi i qeverisjes së mirë të korporatave gjermane
sugjeron që çështjet që kanë të bëjnë me ndryshimin e destinacionit të aseteve të shoqërisë
apo çështje financiare të shoqërisë duhet të marrin miratimin e këshillit mbikëqyrës473. Për
këto çështje kërkohet që anëtarët e këshillit mbikëqyrës të votojnë në unanimitet. Në mungesë
të këtij kuorumi, këshilli i administrimit mund t’ia referoj këto çështje asamblesë së
përgjithshme, e cila duhet të votojë me shumicë të cilësuar. Në këtë rast, këshilli i
administrimit është i detyruar të respektojë vendimin e asamblesë së përgjithshme474.
4. Ndarja e pushtetit ndërmjet organeve qeverisëse në sistemin me dy nivele drejtimi
Gjermania ka zgjedhur të zbatojë një model të pastër të qeverisjes së shoqërisë me dy
nivele drejtimi, me një ndarje të qartë të kompetencave të organeve qeverisëse të shoqërisë.
Por a mundëson kjo ndarje e qartë kompetencash ndërmjet organeve qeverisëse të shoqërisë
delegimin apo kufizimin e këtyre kompetencave? Në radhë të parë duhet vënë në dukje se
ndarja e pushtetit ndërmjet organeve të shoqërisë, e redukton kontrollin e asamblesë së
përgjithshme karshi veprimtarisë së anëtarëve të këshillit të administrimit, sikurse në të
kundërt, ky i fundit mund t’i drejtohet asamblesë së përgjithshme vetëm në raste shprehimisht
të përcaktuara në ligj475. Ndonëse këshilli i administrimit është organi që ka kompetencën
ekskluzive për të administruar shoqërinë dhe këshilli mbikëqyrës është organi që ka
kompetencën për ta mbikëqyrur aktivitetin e këshillit të administrimit, veprimtaria e këshillit
të administrimit nuk është e izoluar, pasi ajo mund të ndikohet edhe në mënyrë indirekte nga
vendimet e këshillit mbikëqyrës. Gjithashtu, nëse shoqëria kalon vështirësi financiare, është e
kuptueshme që kontrolli dhe vëmendja e këshillit mbikëqyrës mbi aktivitetin e këshillit të
administrimit është i shtuar. Nga ana tjetër, vërtet asambleja e përgjithshme nuk mund të
ndërhyjë në aspekte që kanë të bëjnë me administrimin e shoqërisë por, ligji gjerman sikurse
dhe kodi gjerman i qeverisjes së mirë të korporatave nuk e pengojnë këshillin e administrimit
që të referojë vullnetarisht përpara asamblesë së përgjithshme476. Në këtë mënyrë, asambleja
mund të vendosë të shprehet me një vendim të sajin mbi çështjen e raportuar nga këshilli i
administrimit. Mbi marrëdhënien ndërvepruese ndërmjet asamblesë së përgjithshme dhe
këshillit të administrimit, jurisprudenca gjermane është shumë e pasur, më poshtë po
pasqyrojmë disa vendime që kanë krijuar një debat të gjerë ndërmjet studiuesve për ndarjen e
pushtetit ndërmjet organeve të shoqërisë.
473 Neni 3.3 German_Corporate_Governance_Code_June_2014.pdf 474 Për një koment mbi nenin 5.1.2 of the German Corporate Governance Code (GCGC), 12 June 2006, shih J. J.
du Plessis, I. Saenger, The General Meeting and the Management Board as Company Organs in German
Corporate Governcance in International and European Context (J.J. du Plessis, B. Grossfeld, C. Luttermann, I.
Saenger, O. Sandrock), ed. Springer, f. 52 475 Idem 476 Section 119(2) of the AktG qartësisht ndalon asamblenë e përgjithshme që të ketë kompetenca mbi
administrimin e shoqërisë, nëse kjo nuk i kërkohet shprehimisht nga këshilli i administrimit 3.1.3. The general
shareholders’ meeting (Hauptversammlung) në
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/businessenvironment/files/annexes_accounting_report_2011/germany
_en.pdf, f. 6.
147
4.1. Jurisprudenca gjermane mbi kufizimin e kompetencave të këshillit të
administrimit. Doktrina Holzmüller477
Vendimi i Gjykatës Federale Gjermane të Drejtësisë (Bundesgerichtshof, BGH) në
çështjen Holzmüller, që njihet ndryshe si doktrina Holzmüller, i referohet marrëdhënies
ndërvepruese ndërmjet asamblesë së përgjithshme dhe këshillit të administrimit. Në çështjen
në fjalë, këshilli i administrimit i shoqërisë aksionare me ofertë publike Holzmüller, mori një
vendim për të transferuar rreth 80% të aseteve më fitimprurëse të shoqërisë, dhe përkatësisht
asete që i referoheshin aktivitetit në portet detare, drejt një shoqërie të kontrolluar dhe të
krijuar nga vetë shoqëria, për këtë qëllim. Gjykata, çmoi se këshilli i administrimit nuk mund
të kryejë një veprim të tillë edhe sikur të jetë në të mirën e shoqërisë, nëse nuk ka marrë më
parë miratimin nga asambleja e përgjithshme. Një veprim i tillë e ngarkon këshillin e
administrimit me përgjegjësi. Në vendimin në fjalë, Gjykata Federale, sqaroi se pavarësisht
marrëveshjeve të brendshme të miratuara ndërmjet organeve të shoqërisë, asambleja e
përgjithshme zotëron disa kompetenca që shkojnë përtej përcaktimeve të bëra ndërmjet
organeve të shoqërisë, veçanërisht kur preken të drejtat themelore të aksionarëve të shoqërisë.
Në këtë mënyrë, kompetenca të pa shkruara të asamblesë së përgjithshme dalin në pah në
situata të jashtëzakonshme, sikurse ndodh në ristrukturimin e shoqërisë nga ana e
administratorëve të saj. Ndryshimet që do të lindin nga ristrukturimi i shoqërisë janë për nga
rëndësia të ngjashme me ndryshimin e statutit, dhe ky i fundit është në kompetencat e
asamblesë së përgjithshme478.
Vendimi Holzmüller përcakton se këshilli i administrimit nuk mund të apelohet tek ndarja
e kompetencave ndërmjet organeve të shoqërisë, kur në lojë janë të drejtat themelore të
aksionarëve të shoqërisë, pasi asambleja e përgjithshme ka kompetenca të natyrshme për të
parandaluar privimin e aksionarëve nga të drejtat që rrjedhin nga zotërimi i aksioneve.
Mbas vendimit Holzmüller, u duk sikur asamblesë së përgjithshme iu njoh e drejta për të
revokuar vendimet e këshillit të administrimit, duke ndërhyrë në këtë mënyrë në kompetencat
e këshillit të administrimit. Vendimi në fjalë, ndezi një debat të gjerë në doktrinën gjermane,
pasi një pjesë e saj shtronte pyetjen se cilat rrethana i mundësojnë asamblesë së përgjithshme
kufizimin e kompetencave të këshillit të administrimit. Mbi këtë çështje, edhe Komisioni
Qeveritar i ngritur për hartimin e kodit të qeverisjes së mirë të korporatave, nuk ishte në
gjendje që të bënte një rekomandim konsensual mbi rrethanat se kur asambleja e përgjithshme
mund të ndërhyjë në kompetencat e këshillit të administrimit.
Mbas rreth 20 vjet debat nga çështja Holzmüller, me çështjen Gelatinë dhe me çështjen
Malcontrom479, Gjykata Federale, me të njëjtin seksion që ishte shprehur për çështjen
477 http://openjur.de/u/168196.html 478Është i diskutueshëm fakti nëse të drejtat themeltare të pashkruara të aksionarëve, mund të gjejnë zbatim në
legjislacionin italian, ndonëse ky i fundit zbaton edhe modelin me dy nivele drejtimi. Për faktin se nenet 2380-
bis dhe 2364 paragrafi 1 i Kodit Civil Italian, praktikisht kanë marrë nga kompetencat e asamblesë së
përgjithshme të aksionarëve dhe ia kanë destinuar këshillit të administrimit ekzistojnë opinione sipas të cilave të drejtat e pashkruara të aksionarëve nuk mund të zbatohen. Për një koment mbi zbatimin e doktrinës Holzmüller
në Itali shih, G. B. Portale, Tra diritto d’impresa e metamorfosi della s.p.a, nën kujdesin e M. Campobasso, V.
Cariello, V. Di Cataldo, G. Fabrizio, A. Sciarrone Alibrandi, Società, banche e crisi d’impresa, liber
amicorum Pietro Abbadessa, Utet Giuridica, 2014 f.119. 479Ky vendim studiohet si një vendim që krijoi premisat e argumentimit të vendimit Gelatinë me qëllim
interpretimin në mënyrë përfundimtare të parimeve të përcaktuara nga Gjykata Federale në doktrinën
Holzmüller. Në këtë rast, ‘Ingram Macrotron AG für Datenerfassung’ ishte një shoqëri e kuotuar në dy bursa
gjermane dhe aplikoi për ç’listimin e saj nga këto bursa. Paraprakisht, një vendim i asamblesë së përgjithshme
kishte autorizuar këshillin e administrimit që të përmbushte të gjithë procedurën e çregjistrimit. Një pjesë e
aksionarëve të minorancës kërkuan deklarimin e pavlefshmërisë së vendimit të asamblesë për shkak se vendimi
ishte marrë në kohë shumë të shkurtër, në mungesë të procedurës formale dhe të një arsyetimi objektiv. Këta
148
Holzmüller, iu rikthye interpretimit të marrëdhënies ndërvepruese ndërmjet asamblesë së
përgjithshme dhe këshillit të administrimit.
Objekti i shoqërisë gjermane Gelatine-fabriken Stoess AG ishte prodhimi dhe shitja e
xhelatinës dhe e nënprodukteve të saj. Në statutin e shoqërisë ishte përcaktuar e drejta e
shoqërisë që të kryente transaksione, si dhe çdo veprimtari tjetër që lidhej me objektin e
shoqërisë. Shoqëria, gjithashtu mund të krijonte degë brenda apo jashtë vendit, të blinte, të
shiste dhe të riorganizonte shoqëritë e krijuara prej saj, duke i integruar pjesërisht apo
tërësisht nën kontrollin unitar të saj. Gjithashtu, në statutin e shoqërisë përcaktohej se përsa i
përket vendimmarrjes së asamblesë së përgjithshme, vendimet do të merreshin me shumicë të
thjeshtë të votave të vlefshme që përfaqësonin kapitalin e shoqërisë dhe me një shumicë më të
lartë nëse ishte parashikuar ndryshe në statut.
Në vitin 1998, asambleja e përgjithshme e shoqërisë Gelatine-fabriken Stoess AG vendosi
të transferojë aktivitetin e dy shoqërive të kontrolluara 100% prej saj, të shoqërisë angleze
DGF Stoess Holdings Ltd. (DGF Stoess Holdings) dhe shoqërisë suedeze Extraco AB
(Extraco) tek shoqëria German Gelita, edhe kjo shoqëri e kontrolluar 100% prej Gelatine-
fabriken Stoess AG. Ndërsa shoqëria britanike nuk kishte realizuar të ardhura, shoqëria
suedeze kishte kontribuar me pagimin e 30% të vlerës së tatimit që paguante mëma dhe fitimi
i saj zinte 8.2% të bilancit të konsoliduar të grupit. Me një shumicë me rreth 70% të votave të
asamblesë së përgjithshme, u morr vendimi për ristrukturimin e shoqërisë. Aksionarët e
pakicës që votuan kundër këtij vendimi të asamblesë, kërkuan që në procesverbalin e
mbledhjes, të përmendej çështja Holzmüller për shkelje të të drejtave themeltare të tyre, pasi
një vendim i tillë duhej të merrej me një kuorum dhe shumicë të cilësuar. Për arsye tatimore,
asambleja e përgjithshme vendosi gjithashtu të autorizonte këshillin e administrimit për
transferimin e 49% të një shoqërie gjermane German GmbH & Co me ofertë private, të
kontrolluar 100% nga Gelatine-fabriken Stoess AG drejt një shoqërie tërësisht me ofertë
publike. Në këtë rast, vendimi i asamblesë së përgjithshme për transferimin e 49% të
shoqërisë gjermane German GmbH & Co u miratua me një kuorum prej rreth 67%.
Aksionarët që votuan kundër, dhe që së bashku zotëronin 30,02% të kapitalit të shoqërisë, e
kundërshtuan këtë vendim. Përsëri, aksionarët e minorancës kërkuan që vendimi të merrej me
shumicë të cilësuar. Pavarësisht kërkesës së aksionarëve të minorancës, asambleja e
përgjithshme miratoi transferimin e 49% të aseteve të shoqërisë gjermane German GmbH &
Co. Aksionarët e minorancës iu drejtuan Gjykatës Federale, për deklarimin e pavlefshmërisë
së vendimit të asamblesë së përgjithshme me argumentimin se vendimet nuk ishin marrë me
shumicë të cilësuar480.
Në të dyja rastet, Gjykata Federale Gjermane vendosi kundër kërkesë padisë së
aksionarëve të minorancës, dhe në këtë mënyrë, pati mundësi t’i rikthehej interpretimit të bërë
në çështjen Holzmüller, interpretim që kishte krijuar diskutime të zjarrta në doktrinë dhe më
gjerë. Përsa i përket kuorumit të nevojshëm me të cilin duhej të merrej vendimi për
aksionarë apeluan doktrinën Holzmüller për shkeljen e të drejtave themelore të aksionarëve. Në këtë rast,
Gjykata Federale, shprehimisht mohoi zbatimin e parimeve të Holzmüller, pasi për Gjykatën ç’listimi i shoqërisë nga bursa, nuk kishte një impakt në strukturën e brendshme të shoqërisë dhe nuk sillte pasoja në marrëdhënien
ndërvepruese të asamblesë së përgjithshme me këshillin e administrimit. Për Gjykatën, të drejtat e aksionarëve
në këtë rast ishin të garantuara nga Kushtetuta (Neni 14, paragrafi 1 Grundgesetz). Gjykata, sqaroi se pronësia
mbi aksionet ishte e garantuar, për faktin se vlera ekonomike e aksioneve, mundësonte në çdo kohë shitjen e tyre
sipas vlerës së tregut, duke krijuar përftim për këta aksionarë. M. Löbbe, Corporate Groups: Competences of
the Shareholders’ Meeting and Minority Protection – the German Federal Court of Justice’s recent Gelatine
and Macrotron Cases Redefine the Holzmüller Doctrine në German Law Journal [Vol. 05 No. 09
https://www.germanlawjournal.com/pdfs/Vol05No09/PDF_Vol_05_No_09_1057-1079_Private_Loebbe.pdf, f.
1070. 480Që sipas legjislacionit gjerman i referohet ¾ e të gjithë kapitalit të regjistruar të shoqërisë, që nënkupton
nevojën e një kuorumi prej 76% të votave të vlefshme që përfaqësojnë kapitalin e shoqërisë.
149
transferimin e aktivitetit të shoqërisë, gjykata deklaroi se në të dyja rastet nuk kishte shkelje të
statutit të shoqërisë. Kjo për faktin se vetë statuti i shoqërisë kishte parashikuar mundësinë për
këtë të fundit që të transferonte dhe të riorganizonte shoqëritë e krijuara prej saj, pa qenë
nevoja e një vendimmarrjeje me shumicë të cilësuar. Për pasojë, në mungesë të shkeljes së
statutit nga ana e asamblesë së përgjithshme, këshillat e administrimit të shoqërive të
kontrolluara mund ta administronin të gjithë procedurën e riorganizimit të shoqërisë, pa
vendimmarrjen nga asambletë e këtyre shoqërive të kontrolluara. Extraco dhe DGF Stoess
Holdings nuk do të kontrollohej më nga këshilli i administrimit të mëmës, i cili vetë
kontrollohej nga asambleja e përgjithshme e mëmës, por nga administratorët e shoqërive të
kontrolluara, që vepronin si ndërmjetës ndërmjet asamblesë së përgjithshme të mëmës dhe
shoqërive Extraco dhe DGF Stoess Holdings. Administratorët e shoqërive të kontrolluara,
vepronin në çdo rast në bazë të një delegimi që i kishte dhënë asambleja e përgjithshme e
mëmës, sipas ligjit gjerman481. Për Gjykatën Federale, administrimi i disa shoqërive të
kontrolluara nga ana e këshillit të administrimit, përbënte një kompetencë të qartë të tij dhe
nuk kishte nevojë për ndryshime të statutit të shoqërisë mëmë. Në argumentimin e saj,
Gjykata Federale Gjermane refuzoi të përcaktonte në mënyrë të detajuar rastet kur asambleja
e përgjithshme duhej të jepte miratimin e saj mbi aktivitetin e këshillit të administrimit. Për
Gjykatën, doktrina Holzmüller nuk mund të shtrinte efektet e saj edhe për çështjen Gelatinë.
Gjykata duke iu referuar doktrinës Holzmüller për marrëdhënien ndërvepruese ndërmjet
asamblesë së përgjithshme dhe këshillit të administrimit, theksoi se zvogëlimi i rolit të
asamblesë së përgjithshme në çështjen Gelatinë, ishte në koherencë me domosdoshmërinë e
pjesëmarrjes së asamblesë së përgjithshme në rastin Holzmüller, ku veprimtaria e këshillit të
administrimit sillte pasoja të rëndësishme për vetë aktivitetin e shoqërisë. Në mënyrë të
shprehur, Gjykata Federale Gjermane, sqaroi se doktrina Holzmüller ishte një interpretim
specifik i cili nuk lejonte analogji me rastin Gelantinë, pasi ndërhyrja e asamblesë së
përgjithshme në kompetencat e këshillit të administrimit ishte një rast përjashtimor që në
thelb nuk prekte ndarjen e pushteteve ndërmjet organeve të shoqërisë482.
5. Roli i këshillit mbikëqyrës në qeverisjen e mirë të korporatave sipas modelit gjerman
të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare
Analizimi i funksioneve të këshillit mbikëqyrës në sistemin gjerman të qeverisjes së mirë
të korporatave, duhet bërë duke pasur parasysh faktin se ky model është miratuar për herë të
parë në ligjin gjerman të shoqërive me ofertë publike, nga Kodi Tregtar Gjerman i vitit 1861.
Që nga përcaktimi i këtij modeli, debati mbi rolin dhe domosdoshmërinë e këshillit
mbikëqyrës vazhdon ende sot ndër studiuesit e të drejtës së shoqërive tregtare në Gjermani
dhe më gjerë483. Në doktrinë, janë shtuar opinionet që janë kundër nevojës së këshillit
mbikëqyrës si organ mbikëqyrës i pavarur, pasi funksionet e tij mund të ushtrohen nga
anëtarët e pavarur të këshillit të administrimit apo nga asambleja e përgjithshme.
Roli i këshillit mbikëqyrës duhet të analizohet duke pasur në konsideratë nga njëra anë
pjesëmarrjen e punëmarrësve të shoqërisë në këtë organ, dhe nga ana tjetër, rolin që luajnë
investitorët institucionalë, pasi në Gjermani sikurse dhe në vende të tjera të Europës,
aksionarët më influencues në shoqëritë e kuotuara në bursë janë grupime të shoqërive që
481 § 76 AktG Leitung der Aktiengesellschaft në http://dejure.org/gesetze/AktG/76.html 482 M. Löbbe, Corporate Groups: Competences of the Shareholders’ Meeting and Minority Protection – the
German Federal Court of Justice’s recent Gelatine and Macrotron Cases Redefine the Holzmüller Doctrine në
German Law Journal [Vol. 05 No. 09
https:/www.germanlawjournal.com/pdfs/Vol05No09/PDF_Vol_05_No_09_1057-1079_Private_Loebbe.pdf, f.
1072 483 Për një koment mbi këtë debat shih, S. Lücking, S. Sick, Le sfide della codeterminazione in Germania, në
http://www.boeckler.de/pdf/mbf_co_determination_italian.pdf
150
operojnë në sektorin financiar jo bankar, si dhe disa banka të dimensioneve të mëdha. Këshilli
mbikëqyrës shërben si një forum ku interesat e grupeve të ndryshme të interesit janë të
përfaqësuar. Kompetenca për të mbikëqyrur aktivitetin e këshillit të administrimit të shoqërisë
është një përgjegjësi e këshillit mbikëqyrës dhe jo një përgjegjësi individuale e anëtarëve të
tij. Kjo kompetencë nuk mund të delegohet484.
Referuar rolit që duhet të luajë këshilli mbikëqyrës, ekzistojnë opinione të ndryshme në
doktrinë. Disa autorë, mendojnë se roli i tij është kontrolli funksional i këshillit të
administrimit ndërsa autorë të tjerë, mendojnë se këshilli mbikëqyrës sipas përcaktimeve të
nenit 111 të ligjit për shoqëritë tregtare, kontrollon aktivitetin e këshillit të administrimit si një
organ i shoqërisë (kontroll organik). Një çështje e diskutueshme mbi funksionet e këshillit
mbikëqyrës, lidhet me pyetjen nëse këshilli mbikëqyrës, mbikëqyr vetëm funksionimin dhe
aktivitetin e këshillit të administrimit apo heton edhe sjelljen individuale të anëtarëve të
këshillit të administrimit. Këshilli i administrimit është një bashkësi personash, ndaj dhe
aktiviteti mbikëqyrës i këshillit mbikëqyrës nuk mund të ndalet vetëm tek veprimtaria e
këshillit të administrimit por edhe në mbikëqyrjen dhe vlerësimin e aktivitetit individual të
anëtarëve të tij. Gjithashtu, këshilli mbikëqyrës mbikëqyr edhe veprimtarinë e nënkomiteteve
që veprojnë për llogari të këshillit të administrimit. Ndërkohë, duhet sqaruar se këshilli
mbikëqyrës nuk mbikëqyr aktivitetin e punëmarrësve të shoqërisë, qofshin këta edhe
punëmarrës të emëruar nga këshilli i administrimit485.
Me qëllim përmbushjen me përpikmëri të detyrave të tij, këshilli mbikëqyrës duhet të
përbëhet nga një numër i konsiduerueshëm anëtarësh të pavarur. Me anëtarë të pavarur,
nënkuptohet, personi që nuk ka marrëdhënie ekonomike apo personale me shoqërinë apo me
këshillin e administrimit që mund të përbëjnë konflikt interesi. Në këshillin mbikëqyrës nuk
mund të emërohen më shumë se dy anëtarë që kanë qenë ish anëtarë të këshillit të
administrimit, dhe në çdo rast, këta anëtarë nuk duhet të mbajnë poste me funksione drejtuese
apo të ushtrojnë veprimtari këshilluese për llogari të palëve të treta, që janë në konkurrencë
me shoqërinë486. Kodi gjerman i qeverisjes së mirë të korporatave ka bërë të tijin edhe
rekomandimin e Komisionit Baums487, i cili rekomandonte që një person nuk duhet të jetë
njëkohësisht anëtar i këshillit mbikëqyrës, në dy shoqëri që ushtrojnë aktivitetin e tyre në
konflikt interesi me njëra tjetrën. Ky ndalim vlen edhe për shoqëritë pjesë e një grupi. Kodi
gjerman i qeverisjes së mirë të korporatave, përcakton se anëtarët e këshillit mbikëqyrës duhet
të njoftojnë këshillin mbikëqyrës për ekzistencën e konflikteve të mundshme të interesit. Vetë
këshilli, në raportin vjetor të hartuar prej tij, duhet të vejë në dijeni asamblenë e
përgjithshme488. Vërejmë se kodi gjerman i qeverisjes së mirë të korporatave nuk kërkon që
anëtarët e pavarur të këshillit mbikëqyrës, të jenë më të shumtë në numër sikurse ndodh për
anëtarët e pavarur në këshillin e administrimit të shoqërive që rregullohen nga ligji anglez.
Nga pikëpamja e kualifikimit dhe profesionalitetit, këshilli mbikëqyrës duhet të garantojë
që në përbërjen e tij të ketë anëtarë me njohuri specifike dhe teknike në sektorë të ndryshëm.
Anëtarët duhet t’i dedikojnë kohën e nevojshme detyrave që i janë caktuar nga këshilli. Kodi
484P. Davies, Boards of Directors:the European Perspective, në Corporate Goverance in USA and Europe nën
kujdesin e G. Owen, T.Kirchmaier, J. Grant, ed. Palgrave Macmillan, 2005, f. 57. 485 J. du Plessis, I. Saneger, The Supervisory Board as Company Organ, in German Corporate Governcance in
International and European Context (J.J. du Plessis, B. Grossfeld, C. Luttermann, I. Saenger, O. Sandrock), ed.
Springer, f.87 486 Neni 5.4.2 German_Corporate_Governance_Code_June_2014.pdf 487Për një koment mbi rekomandimet e komisionit Baums mbi qeverisjen e mirë të korporatave shih, D.
Campbell, Trends and Developments in Corporate Governance, ed. Kluwer Law International, Netherlands,
2003, f.182 488 Neni 5.5.3 German_Corporate_Governance_Code_June_2014.pdf
151
përcakton një sërë direktivash përsa i përket kualifikimit të anëtarëve të këshillit mbikëqyrës
me qëllim garantimin e pavarësisë së tyre489.
Përsa i përket emërimit të anëtarëve të këshillit mbikëqyrës, kompetenca për emërimin e
tyre ndryshon në varësi të dimensioneve të shoqërisë dhe sektorit ku e ushtron aktivitetin
shoqëria. Si rregull, anëtarët e këshillit mbikëqyrës emërohen nga asambleja e përgjithshme
dhe nga përfaqësuesit e punëmarrësve. Prezenca e anëtarëve që përfaqësojnë interesin e
punëmarrësve të shoqërisë mund të variojë nga 1/3 e të gjithë anëtarëve deri në gjysmën e
numrit të anëtarëve të këshillit mbikëqyrës. Nëse numri i anëtarëve të këshillit mbikëqyrës që
përfaqësojnë interesat e punëmarrësve të shoqërisë është i barabartë me numrin e anëtarëve që
përfaqësojnë interesat e aksionarëve, kryetari i këshillit mbikëqyrës duhet të zgjidhet ndër
radhët e këtyre të fundit. Nga një studim i bërë në shoqëritë aksionarë të kuotura në bursë
rezulton se anëtarët e këshillit që janë përfaqësues të interesit të aksionarëve, në më shumë se
75% të rasteve në të vërtetë zgjidhen nga anëtarët e këshillit të administrimit490. Afati i
emërimit për anëtarët e këshillit mbikëqyrës është 5 vjet me të drejtë ripërtëritje. Një aspekt i
veçantë i legjislacionit gjerman për shoqëritë tregtare491, ka të bëjë me plotësimin e numrit të
anëtarëve të këshillit mbikëqyrës të përcaktuar në statutin e shoqërisë, kur një anëtar i këshillit
vendos të dorëhiqet përpara mbarimit të mandatit. Në praktikë, ndodh që të jetë këshilli i
administrimit që i drejtohet gjykatës për të plotësuar vendin vakant, kjo për faktin se të drejtën
për të thirrur asamblenë e përgjithshme e ka këshilli i administrimit. Kjo do të thotë që nëse
këshilli i administrimit nuk thërret asamblenë e përgjithshme për t’i dhënë në këtë mënyrë
mundësinë aksionarëve që të përzgjedhin anëtarin e tyre, aksionarët duhet të thërrasin një
asamble të jashtëzakonshme, ose duhet të shtojnë në rendin e ditës së mbledhjes vjetore të
asamblesë së zakonshme, emrin e kandidatit për anëtarë që dëshirojnë t’i përfaqësojë në
këshillin mbikëqyrës. Ky është një ndër aspektet më problematike të qeverisjes së mirë të
korporatave në Gjermani, sepse nëse krijohen vende vakante mund të pengohet e drejta e
aksionarëve për t’u përfaqësuar në shoqëri. Në praktikë, këshilli i administrimit ka një pushtet
të madh në përzgjedhjen e anëtarëve të këshillit mbikëqyrës. Kjo për faktin se asambleja e
përgjithshme, emëron anëtarin e këshillit mbikëqyrës në bazë të listës së emrave të propozuar
nga këshilli i administrimit. Gjithashtu, vendet vakante që krijohen në këshillin mbikëqyrës,
plotësohen nga gjykata në bazë të propozimeve të bëra nga këshilli i administrimit. Për
pasojë, është e diskutueshme nëse anëtarët e këshillit mbikëqyrës janë vërtet përfaqësues të
interesave të aksionarëve dhe për më tepër nëse ata janë vërtet të pavarur492.
Shpërblimi i anëtarëve të këshillit mbikëqyrës mund të përcaktohet në klauzolat e statutit të
shoqërisë ose në bazë të një vendimi të marrë nga asambleja e përgjithshme. Shpërblimi mund
të jetë në një shumë fikse ose nëpërmjet përfitimit të një % nga fitimi i shoqërisë. Në çdo rast,
shpërblimi i anëtarëve të këshillit mbikëqyrës, duhet të jetë në përpjesëtim me funksionet e
secilit prej tyre në këshill493. Nëse anëtarët e këshillit mbikëqyrës të shoqërive të kuotuara në
bursë do të shpërblehen me pjesëmarrje në fitimin e shoqërisë, kodi gjerman i qeverisjes së
mirë të korporatave i detyron këto shoqëri, që të sqarojnë në raportimin financiar, arsyet se
përse anëtarët e këshillit nuk shpërblehen me një shumë fikse, por shoqëria ka zgjedhur t’i
shpërblejë me pjesëmarrje në fitim494.
489 Neni 5.4.1 German_Corporate_Governance_Code_June_2014.pdf 490 J. du Plessis, I. Saneger, The Supervisory Board as Company Organ, in German Corporate Governcance in
International and European Context (J.J. du Plessis, B. Grossfeld, C. Luttermann, I. Saenger, O. Sandrock), ed.
Springer, f. 74 491 Neni 104 AktG, Bestellung durch das Gericht në http://dejure.org/gesetze/AktG/104.html 492 J. du Plessis, I. Saneger, The Supervisory Board as Company Organ, in German Corporate Governcance in
International and European Context (J.J. du Plessis, B. Grossfeld, C. Luttermann, I. Saenger, O. Sandrock), ed.
Springer, f. 77 493 Neni 5.4.7 German_Corporate_Governance_Code_June_2014.pdf 494 Idem 5.4.7 German_Corporate_Governance_Code_June_2014.pdf
152
Kodi i qeverisjes së mirë të korporatave, përcakton se këshilli mbikëqyrës duhet të miratojë
një rregullore të brendshme, që përcakton modalitetet e zhvillimit të veprimtarisë së tij495.
5.1. Një vështrim i shkurtër mbi të drejtat dhe përgjegjësitë e këshillit mbikëqyrës
Këshilli mbikëqyrës ka të drejtë të thërrasë asamblenë e përgjithshme sa herë që interesat e
shoqërisë e bëjnë të nevojshme. Pushteti për të emëruar dhe shkarkuar anëtarët e këshillit të
administrimit, është një kompetencë ekskluzive e këshillit mbikëqyrës dhe kjo e drejtë nuk
mund të delegohet. Në praktikë, kryetari i këshillit të administrimit dhe kryetari i këshillit
mbikëqyrës, kanë një rol parësor në koordinimin e punës ndërmjet dy organeve dhe në
përzgjedhjen e anëtarëve të këshillit të administrimit496. Anëtarët e tjerë të këshillit
mbikëqyrës, përfshihen në fazën e miratimit të kandidatëve të përzgjedhur. Roli i këshillit
mbikëqyrës në emërimin dhe shkarkimin e anëtarëve të këshillit të administrimit në shoqëritë
e kuotuara në bursë, është përforcuar nga prania e investitorëve institucionalë, apo
përfaqësimit të tyre në këshill.
Një aspekt tjetër i rëndësishëm i rolit të këshillit mbikëqyrës në Gjermani, ka të bëjë me
faktin se kryetari i këshillit të administrimit zgjidhet nga këshilli mbikëqyrës dhe jo nga
anëtarët e këshillit të administrimit. Në të njëjtën mënyrë, këshilli mbikëqyrës është
kompetent për të përcaktuar shpërblimin e anëtarëve të këshillit të administrimit në
përpjesëtim me funksionet që ata ushtrojnë në shoqëri. Kodi i qeverisjes së mirë të
korporatave sugjeron që këshilli mbikëqyrës të asistohet nga komiteti i shpërblimeve për të
përcaktuar kushtet e shpërblimit të anëtarëve të këshillit të administrimit497.
Këshilli mbikëqyrës duhet të kontrollojë pasqyrat financiare, bilancet dhe aktet e tjera
financiare të shoqërisë pasi ato janë audituar. Pasi këshilli ka verifikuar aktet e mësipërme,
harton një raport me shkrim të cilin ia paraqet asamblesë së përgjithshme498. Gjithashtu,
këshilli mbikëqyrës ka për të detyrë që të raportojë çdo vit përpara asamblesë së përgjithshme
mbi çështje që kanë të bëjnë me situatën financiare të shoqërisë, në lidhje me veprimtarinë
mbikëqyrëse së tij. Këshilli mbikëqyrës në raportin e tij vjetor duhet të shprehet mbi pasqyrat
financiare të hartuara nga këshilli i administrimit dhe duhet të sqarojë nëse ka kundërshtime
mbi këto akte. Këshilli mbikëqyrës është përgjegjës për të krahasuar raportimet financiare nga
viti në vit, të hetojë për mënyrën sesi këshilli i administrimit zbaton direktivat e asamblesë së
përgjithshme dhe administron aktivitetin e përditshëm të shoqërisë. Gjithashtu, këshilli
mbikëqyrës ka për detyrë të veprojë menjëherë nëse konsideron se këshilli i administrimit nuk
përmbush detyrat e tij.
Për shoqëritë e kuotuara në bursë, përveç detyrimeve të mësipërme, këshilli mbikëqyrës
duhet të sqarojë në raportin vjetor, sa herë është mbledhur gjatë vitit financiar, sa nënkomitete
ka në gjirin e tij dhe nëse janë krijuar të rinj, si dhe sa herë këto nënkomitete janë
mbledhur499. Në këtë aspekt, kodi gjerman i qeverisjes së mirë të korporatave, sugjeron që në
raportimin vjetor, këshilli të raportojë nëse ndonjë nga anëtarët e këshillit mbikëqyrës ka qenë
prezent në më pak se gjysmën e mbledhjeve të tij500.
Sipas kodit gjerman të qeverisjes së mirë të korporatave, këshilli mbikëqyrës pavarësisht
specifikave të shoqërisë dhe numrit të anëtarëve të tij, duhet të krijojë komitete të
mjaftueshëm për trajtimin me ekspertizë të çështjeve komplekse. Veçanërisht, këshilli
495 Neni 5.1.3 German_Corporate_Governance_Code_June_2014.pdf 496G. Owen, T.Kirchmaier, J. Grant, Evolution of Corporate Governance Codes in Germany në Corporate
Goverance in USA and Europe, f. 139. 497 Neni 4.2.2 German_Corporate_Governance_Code_June_2014.pdf 498 Neni 191 AktG. http://dejure.org/gesetze/AktG/191.html 499 Neni 171(2)II AktG. http://dejure.org/gesetze/AktG/171.html 500 Art 5.4.7 German_Corporate_Governance_Code_June_2014.pdf
153
mbikëqyrës duhet të krijojë komitetin e auditimit, që ndër të tjera duhet të trajtojë çështje të
kontabilitetit dhe administrimit të rrezikut, nevojën për pavarësi të auditorëve të shoqërisë, etj.
Kodi përcakton shprehimisht që kryetari i komitetit të auditimit nuk duhet të jetë një ish
anëtar i këshillit mbikëqyrës të shoqërisë. Këto komitete duhet të raportojnë rregullisht
përpara këshillit mbikëqyrës mbi punën e tyre.
5.2. Pjesëmarrja e punëmarrësve në këshillin mbikëqyrës (Mitbestimmung)
Në modelin gjerman të qeverisjes së mirë të korporatave, modeli i bashkëmbikëqyrjes
(Mitbestimmung) u zhvillua mbas luftës së dytë botërore, gjatë viteve 1951-1952. Në vitin
1976, u miratuan një sërë aktesh mbi pjesëmarrjen e punëmarrësve në organet qeverisëse të
shoqërisë, veçanërisht në sektorin e minierave dhe metalurgjisë, ku dhe sot rregullohen nga
ligje specifike. Ky sistem bashkëqeverisjeje është një mjet i rëndësishëm i integrimit të
punëmarrësve në aktivitetin e shoqërisë dhe në vendimet që prekin interesat e tyre.
Përfaqësuesit e punëmarrësve në këshillin mbikëqyrës kanë të njëjtat të drejta dhe detyrime
sikurse anëtarët e tjerë të këshillit. Gjithashtu, përsa i përket shpërblimit të tyre, këta anëtarë
të këshillit shpërblehen në të njëjtën mënyrë si përfaqësuesit e aksionarëve në këshill, në çdo
rast duke pasur në konsideratë aktivitetin e zhvilluar prej tyre në këshill.
Ndër anët pozitive të bashkëmbikëqyrjes, mund të përmendim mundësinë për t’u
konsultuar mbi interesat e punëmarrësve të shoqërisë, si dhe për këta të fundit për të qenë të
informuar mbi vendimmarrjen e saj. Ky është një aspekt i rëndësishëm, veçanërisht gjatë
periudhave të ristrukturimit të shoqërisë501. Ndërsa kritikat për efektivitetin e përfaqësuesve të
punëmarrësve në këshill, lidhen me zbehjen e rolit të tyre në këshill për shkak të numrin të
madh të anëtarëve502. Mund të ndodhë që anëtarët e këshillit të administrimit për ato çështje
që prekin sensibilitetin e punëmarrësve, të vejnë në dijeni këshillin mbikëqyrës sa më vonë të
jetë e mundur, sikurse mund të ndodhë për aspekte që kanë të bëjnë me riorganizimin e
shoqërisë. Një karakteristikë e veçantë e legjislacionin gjerman ka të bëjë me faktin se
punëmarrësit e shoqërive të punësuara jashtë shtetit, nuk kanë të drejtë që të marrin pjesë në
zgjedhjen e anëtarëve të këshillit mbikëqyrës, përfaqësues të punëmarrësve. Këtu mund të
sjellim për ilustrim rastin e Deutche Bank, që numrin më të madh të të punësuarve e ka jashtë
shtetit sesa në vetë Gjermani, dhe këta punonjës nuk përfaqësohen në këshillin mbikëqyrës të
shoqërisë503. Gjithashtu mund të ndodhë, që vetë përfaqësuesit e punëmarrësve në këshillin
mbikëqyrës të përballen me situata në të cilat janë në kushtet e konfliktit të interesit. Sjellim
për ilustrimin skandalin e Volkswagenit.
5.3. Skandali Volkswagen
Shoqëria automobilistike Volkswagen ka qenë simboli i modelit gjerman të
bashkëqeverisjes, pasi sindikatat kanë marrë pjesë direkt në vendimet strategjike të shoqërisë.
Falë këtij modeli, Volkswagen u bë një ndër grupet automobilistike më të mëdha në nivel
botëror edhe pse gjatë viteve ’90, shoqëria kaloi një krizë ekonomike, të cilës i mbijetoi falë
një ristrukturimi të bazuar mbi fleksibilitetin konsensual të punëmarrësve të saj. Praktikisht,
kostot e projektit të ristrukturimit, që përcaktonin shkurtim të orëve të punës dhe të pagës së
punonjësve aplikohej për të gjithë punonjësit e shoqërisë me qëllim evitimin e pushimeve
501 R. Caragnano, Il codice della partecipazione. Contributo allo studio della partecipazione dei lavorati, me
prefrazim të J. Lowitzsch, Giuffrè ed., 2011, f.15 502 Zakonisht këshillet mbikëqyrëse të shoqërive të kuotuara në bursë kanë rreth 21 anëtarë. 503 O. Sandrock, J. J. Du Plessiss, The impact of European Developments on German Codetermination in
German Corporate Governance in International and European Context, (J. J. du Plessis, B. Grossfeld, C.
Luttermann, I. Saenger, O. Sandrock), ed. Springer, f. 170
154
kolektive nga puna. Projekti për rimëkëmbjen e shoqërisë përcaktonte që sindikata do të
kishte rolin e bashkëqeverisjes në ristrukturimin e shoqërisë, duke përfshirë të gjithë
punonjësit e saj si alternativa e vetme kundër pushimeve kolektive nga puna. Sindikata Ig
Metall, duke përdorur këshillin e fabrikës së Volkswagen zotëronte gjysmën e vendeve në
këshillin mbikëqyrës dhe luajti një rol parësor në miratimin e projektit të ristrukturimit.
Kryetari i këshillit të punëve, Klaus Voklert, njëkohësisht administrues i sindikatës IG Metall,
ishte angazhuar maksimalisht për miratimin e planit të ristrukturimit. Realizimi i projektit të
ristrukturimit të shoqërisë u realizua gjatë viteve 1995-2000 dhe shoqëria falë rritjes së
shitjeve të saj me 43%, përforcoi dhe zgjeroi aktivitetin e saj në treg. Mbas rimëkëmbjes së
shoqërisë, falë dhe rrëfimit të një drejtuesi të lartë, doli në pah mekanizimi me të cilin ishte
arritur marrëveshja e përfaqësuesit të punëmarrësve në këshillin mbikëqyrës me sindikatën.
Drejtori i personelit Peter Hartz, kishte organizuar për sindikalistët udhëtime të shumta në
lokalitete ekzotike në hotele me 5 yje në një luks të shfrenuar, ku të gjitha shpenzimet rreth 5
milion Euro ishin paguar nga shoqëria. Tashmë, të gjithë protagonistët e skandalit janë
dënuar, por skandali i Volkswagen ngjalli indinjim të madh në opinionin publik gjerman si
dhe vuri në pikëpyetje efektshmërinë e modelit të bashkëqeverisjes nëpërmjet pjesëmarrjes së
punëmarrësve504.
Megjithatë, pavarësisht këtij skandali apo dhe të tjerëve të ngjashëm, procedura e
bashkëmbikëqyrjes sipas sistemit gjerman të shoqërive tregtare ka luajtur një rol të
rëndësishëm për integrimin dhe pjesëmarrjen e punëmarrësve në aktivitetin e shoqërisë edhe
në nivel europian. Në këtë aspekt, mund të përmendim Rregulloren e BE-së, mbi shoqërinë
europiane e cila në strukturën qeverisëse të saj mundëson zgjedhjen ndërmjet sistemit me një
nivel drejtimi dhe atij me dy nivele drejtimi si dhe miratimin e direktivave të ndryshme për
pjesëmarrjen e punëmarrësve në aktivitetin e shoqërisë.
6. Qeverisja e mirë e korporatave sipas modelit italian
Kemi zgjedhur të trajtojmë sistemin italian të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare, pasi
ndryshe nga sistemi gjerman i qeverisjes me dy nivele drejtimi, ligjvënësi italian i mundëson
operatorëve ekonomik zgjedhjen ndërmjet tre modeleve qeverisjeje. Me reformën mbi të
drejtën e shoqërive tregtare të vitit 2003505, në Itali shoqëritë aksionarë mund të zgjedhin
ndërmjet:
i. sistemit tradicional të qeverisjes që njihet ndryshe si sistemi i zakonshëm, i cili
parashikon ekzistencën e këshillit të administrimit dhe të këshillit mbikëqyrës.
Karakteristikë e këtij sistemi tradicional është fakti se, anëtarët e organeve të
sipërpërmendura emërohen nga asambleja e përgjithshme dhe ky është një
dallim i parë referuar sistemit me dy nivele drejtimi të adoptuar në Gjermani;
ii. sistemi me një nivel drejtimi që përcakton administrimin dhe kontrollin e
shoqërisë ushtrohen përkatësisht nga këshilli i administrimit, anëtarët e të cilit
emërohen nga asambleja e përgjithshme dhe nga komiteti për kontrollin mbi
administrimin e shoqërisë;
iii. sistemi me dy nivele drejtimi që përcakton ekzistencën e një këshilli
mbikëqyrës mbi emërimet dhe shkarkimet e bëra nga asambleja e përgjithshme
dhe këshilli i administrimit që emërohet nga këshilli mbikëqyrës.
504 Për më shumë informacion shih C. Arnold, M. Diller, S. Wilske, German employee co-determination on
trial: the Volkswagen corruption case and its impact on employment law litigation në International litigation
news, shtator 2008. 505 Dekreti legjislativ 17 janar 2003, n. 6 "Riforma organica della disciplina delle societa' di capitali e societa'
cooperative, in attuazione della legge 3 ottobre 2001, n. 366" në http://www.camera.it/parlam/leggi/deleghe/03006dl.htm
155
Duhet sqaruar se sistemi me dy nivele drejtimi në sistemin e qeverisjes të korporatave në
Itali, ndonëse është hartuar duke pasur parasysh modelin gjerman dhe atë francez dallon në
disa elemente kualifikuese, ku ndër të tjerat mund të përmendim mungesën e përfaqësuesve të
punonjësve ndër anëtarët e këshillit mbikëqyrës. Për më tepër, legjislacioni italian e përcakton
shprehimisht se prezenca e përfaqësuesve të punëmarrësve ndër anëtarët e këshillit
mbikëqyrës të shoqërisë është i papajtueshëm506. Nëse shoqëritë tregtare nuk e kanë
përcaktuar në statutet e tyre se cilin model do të adoptojnë, në heshtje do të zbatohet sistemi
tradicional i qeverisjes së mirë të korporatave. Ky model karakterizohet nga ndarja e qartë e
pushteteve ndërmjet aktivitetit të administrimit të shoqërisë dhe kontrollit të saj si dhe nga
kontrolli efektiv që ushtron asambleja e përgjithshme mbi aktivitetin e këshillit të
administrimit. Është asambleja e zakonshme që emëron dhe shkarkon administratorët me
përjashtim të rastit kur administratorët shkarkohen nga Gjykata në prani të parregullsive të
rënda në emërimin e tyre507. Këshilli i administrimit në sistemin tradicional përveçse një
organ kolegjial mund të jetë edhe individual, pra lejon ekzistencën e një administratori të
vetëm.
Ndërsa në sistemin me një nivel drejtimi, është parashikuar krijimi i një komiteti për
kontrollin mbi administrimin, i cili është një organ i brendshëm i këshillit të administrimit
dhe këtu qëndron dallimi me këshillin mbikëqyrës pasi ky i fundit është një organ i pavarur.
Detyra e komitetit për kontrollin mbi administrimin është kontrolli mbi aktivitetin e
administratorëve të shoqërisë sikurse dhe janë edhe funksionet e këshillit mbikëqyrës dhe
përbëhet nga administratorë që zotërojnë cilësi të veçanta profesionale, integriteti dhe
pavarësie. Emërimi dhe shkarkimi i anëtarëve të këtij komiteti është në kompetencë të
këshillit të administrimit, i cili mund të emërojë dhe të shkarkojë në çdo kohë edhe pa shkak
anëtarët e komitetit për kontrollin mbi administrimin.
Në sistemin me dy nivele drejtimi, është përcaktuar krijimi i një këshilli mbikëqyrës ku
anëtarët e tij emërohen nga asambleja e përgjithshme dhe krijimi i një këshilli administrimi,
anëtarët e të cilit emërohen nga këshilli mbikëqyrës. Në këtë mënyrë, këshilli administrimit ka
për detyrë administrimin dhe përfaqësimin e shoqërisë dhe ka përgjegjësinë ekskluzive që
aktiviteti i shoqërisë t’i përmbahet objektit të shoqërisë. Ndërsa, këshilli mbikëqyrës ka
kompetenca mbikëqyrjeje mbi aktivitetin e administratorëve. Gjithashtu, një aspekt i veçantë i
sistemit italian me dy nivele drejtimi ka të bëjë me faktin se, kontrolli kontabël i brendshëm i
shoqërisë duhet të bëhet nga një organ jashtë këshillit mbikëqyrës, anëtarët të cilit emërohen
nga asambleja e përgjithshme. Kjo është një karakteristikë tjetër që e dallon sistemin italian
me dy nivele drejtimi nga ai gjerman.
6.1. Një vështrim mbi kodin e qeverisjes së mirë të korporatave në sistemin italian
Kodi i qeverisjes së mirë italiane i vitit 2011508, i referohet shoqërive të kuotuara në bursë
dhe si kodet e tjera të mirëqeverisjes nuk është i detyrueshëm por bazohet në parimin comply
or explain. Ndryshimet e miratuara në kodin e vitit 2011, nga njëra anë kanë pasur për qëllim
përforcimin e rolit të këshillit të administrimit dhe të komiteteve ndihmuese të tij, duke e
506 Shih nenin 2409-duodecies, paragrafi 1 shkronja c të Kodit Civil Italian dhe nenin 148, paragrafi 4bis iTekstit
Unik Financiar (TUF). 507 Neni 2449, paragrafi 2, Kodi Civil Italian 508 Kodi i qeverisjes së shoqërive të kuotuara në bursë në legjislacionin italian është miratuar për herë të parë në
vitin 1999. Në vitin 2002 dhe në vitin 2006 ka pësuar ndryshime të rëndësishme, ndërsa në vitin 2010, në Kod u
ndërhy për të rregulluar aspektet që lidhen me shpërblimin e administratorëve. Në korrik të vitit 2014 mbi kodin
e qeverisjes së mirë të korporatave janë pasqyruar disa ndryshime të fundit të bëra nga Komiteti i Corporate
Governance. Këto ndryshime të fundit mund t’i gjeni të pasqyruara në http://www.borsaitaliana.it/comitato-
corporate-governance/codice/2014mk.pdf
156
përqendruar trajtimin e rolit të anëtarit të pavarur. Nga ana tjetër, ky kod ka përfshirë në
konceptin e kontrolli të brendshëm funksionin e administrimit të rrezikut të shoqërisë si dhe
ka sqaruar rolin e organeve të ndryshme të shoqërisë të përfshira në sistemin e kontrollit të
brendshëm të saj. Komiteti i Corporate Governance509 me ndryshimet e bëra në vitin 2011
kishte për qëllim lehtësimin e kuotimit në bursë të shoqërive të dimensioneve të vogla dhe të
mesme, pasi këto shoqëri përfaqësojnë një karakteristikë të operatorëve ekonomik që operojnë
në tregun italian.
Fillimisht, kodi i qeverisjes së mirë të korporatave në Itali përqendrohej në sqarimin e
kompetencave dhe përgjegjësive që duhet të përmbushë këshilli i administrimit, kjo dhe për
faktin se Testi Unik i Financës (TUF) nuk kishte përcaktuar një rregullim specifik për këtë
organ, sikurse kishte ndodhur me këshillin mbikëqyrës. Në korrik të vitit 2002, ndryshimet
kryesore që iu bënë kodit i referoheshin veprimeve që kryente shoqëria me shoqëritë e
kontrolluara prej saj, në mënyrë të veçantë, referuar atyre veprimeve ku administratorët mund
të kenë një interes potencial edhe indirekt. Këto ndryshime do të shfuqizohen me ndryshimet
e vitit 2011 për faktin se Consob (Autoriteti Italian Për Mbikëqyrjen e Tregjeve financiare),
mbi këtë argument, kishte adaptuar një rregullore të detyrueshme për shoqëritë që operojnë në
tregun financiar510. Ndërsa ndryshimet e vitit 2006, vinin mbas reformës së të drejtës së
shoqërive tregtare dhe mundësisë për shoqëritë që të zgjidhin një nga tre modelet e qeverisjes
së shoqërisë dhe ligjit për mbrojtjen e kursimeve që sollën risi të rëndësishme si në Kodin
Civil, ashtu dhe në TUF. Veçanërisht ligji për mbrojtjen e kursimeve u rregullua në
legjislacionin italian mbas skandaleve financiare Cirio dhe Parmalat, të cilat kishin
ndërgjegjësuar aktorët e tregut për përgjegjësinë e tyre ndaj investitorëve të vegjël511.
Gjatë vitit 2014, Komiteti i Corporate Governance ka miratuar disa ndryshime në kodin e
qeverisjes së mirë të korporatave që pasqyrojnë ndërhyrjet e shumta në këtë sektor si në nivel
kombëtar ashtu dhe në nivel europian. Ndryshimet e kodit të qeverisjes së mirë të korporatave
të 14 korrik 2014 i referohen risive të sjella me rekomandimin 2014/208 BE e datës 9 prill
2014 mbi cilësinë e informimit të qeverisjes së mirë të korporatave në nivel europian përsa i
përket zbatimit të parimit comply or explain512. Qëllimi i këtij rekomandimi është dhënia e një
orientimi për shtetet anëtare, organet përgjegjëse të miratimit të kodeve të qeverisjes së mirë
të shoqërive tregtare me qëllim përmirësimin e informimit që duhet të japin shoqëritë në rast
derogimi nga rekomandimet e kodit të qeverisjes së mirë të korporatave513. Rekomandohet që
në kodet e qeverisjes së mirë të korporatave, të bëhet një dallim i qartë ndërmjet pjesëve të
kodit nga të cilat nuk mund të derogohet dhe pjesëve të tjera të tij të cilat i mundësojnë
shoqërive derogimin dhe zbatimin e parimit comply or explain514. Ndryshimet e fundit,
përcaktojnë se, shoqëritë do të derogojnë nga rregullat e përcaktuar në kodin e qeverisjes së
mirë të korporatave, duhet të sqarojnë: a) në ç’mënyrë kanë deroguar kodin; b) arsyet pse e
kanë deroguar rregullat e përcaktuar prej tij, duke shmangur formulimet e përgjithshme dhe
formaliste; c) sesi vendimi për të deroguar kodin është marrë në kuadër të veprimtarisë së
shoqërisë; d) nëse derogimi është i kufizuar në kohë dhe kur shoqëria do të zbatojë kodin; e)
509 Komiteti për Corporate Governance përbëhet nga përfaqësues të Bursës Italiane, nga shoqata të ndryshme
bankare dhe të kategorisë, (Abi, Ania, Assonime dhe Confindustria) si përfaqësues të investitorëve institucional
(Assogestioni). http://www.borsaitaliana.it/comitato-corporate-governance/comitato/comitato.htm 510 Vendimi nr. 17221 i 12 mars 2010. 511S. Alvaro, P. Ciccaglioni, G. Siciliano, Quaderni giuridici. L’autodisciplina in materia di corporate
governance. Un’analisi dell’esperienza italiana në Quaderni giuridici, nr. 2, Shkurt 2013 512 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/IT/TXT/HTML/?uri=CELEX:32014H0208&from=EN 513Rekomandimi i BE-së vjen me qëllim zbatimin e parimeve të përgjithshme të miratuara me Direktivën
2013/34/BE. 514 Këto ndryshime janë pasqyruar në ndryshimin e parimeve guidë III dhe IV të kodit të qeverisjes së mirë të
korporatave.
157
shoqëria duhet të shpjegojë se si ky derogim nga rregullat e kodit arrijnë objektivin e
shoqërisë dhe sesi kontribuon në qeverisjen më të mirë të shoqërisë.
Komiteti e ka konsideruar si më të përshtatshëm zbatimin në mënyrë fleksibël të kodit,
duke sqaruar se zgjedhja nga ana e shoqërive të kuotura në bursë të mos zbatimit në tërësi apo
pjesërisht të rekomandimeve të mësipërme, nuk implikon në çdo rast një vlerësim negativ
karshi shoqërisë515.
Gjithashtu, ndër ndryshimet e tjera të bëra në kodin e qeverisjes së mirë të korporatave
mund të përmendim risitë normative referuar shpërblimit të administratorëve ekzekutiv dhe
drejtuesve të tjerë të përgjithshëm të shoqërisë të bëra me komunikimin e Consob nr.
DCG/DSR/0051400 të 19 qershor 2014516. Sipas rekomandimit të Consob, Komiteti i
Corporate Governance ka ndryshuar nenin 6 të kodit të qeverisjes së mirë të korporatave duke
përcaktuar një parim të ri517. Sipas këtij parimi, rekomandohet që të gjitha shoqëritë e kuotura
në bursë të bëjnë publike dhe në mënyrë të detajuar nëpërmjet një deklarate për bursën, të
gjitha pagesat dhe përfitimet që kanë përfituar administratorët ekzekutiv si dhe drejtorët që
mbajnë poste të larta në shoqëri, si pasojë e ndërprerjes së marrëdhënies së punës apo
shkarkimit të tyre nga detyra.
6.2. Roli i këshillit të administrimit. Komitetet e krijuara nga këshilli i administrimit.
Shoqëritë e kuotuara në bursë duhet të administrohen nga një këshill administrimi që
mblidhet në mënyrë periodike dhe operon për përmbushjen sa më efektive të detyrave të tij518.
Këshilli i administrimit përbëhet nga administratorë ekzekutiv dhe jo ekzekutiv të cilët duhet
të kenë ekspertizën dhe profesionalizmin e nevojshëm për rolin që do të ushtrojnë në
këshill519. Kodi italian i qeverisjes së mirë të korporatave, sugjeron që të shmangen
përqendrimet e detyrave të ndryshme kundrejt një anëtari të vetëm. Kryetari i këshillit të
administrimit, si rregull, nuk ka kompetenca administrimi edhe pse mund t’i delegohen nga
këshilli kryerja e një apo disa veprimeve administruese. Nëse këshilli i administrimit i ka
deleguar kompetenca administruese kryetarit të tij, duhet të informojë në lidhje me zbatimin e
parimeve të qeverisjes së mirë të korporatave arsyet e këtij delegimi520. Kryetari i këshillit ka
një funksion të dyfishtë, nga njëra anë atë të dhënies së impulsit, të organizimit dhe të
koordinimit të aktivitetit të këshillit, dhe nga ana tjetër, luan një rol garancie mbi informimin
e anëtarëve të këshillit të administrimit. Në doktrinën italiane, ekziston opinioni se kryetari i
këshillit të administrimit ka një detyrim specifik në vendosjen në dispozicion të informacionit
për anëtarët e tjerë të këshillit, pasi në rast falimentimi të shoqërisë, kryetari i këshillit do të
mbajë përgjegjësi sipas rregullave të përgjithshme për mosrespektimin e kontratave521.
Reforma e së drejtës së shoqërive tregtare përcaktonte se delegimi i kompetencave drejt
administratorëve ekzekutiv duhet të bëhej në mënyrë specifike, ku të sqarohen kompetencat
dhe kufizimet për secilin administrator. Një zgjedhje kjo e ligjvënësit italian që shkon në të
kundërt të praktikës së deriatëhershme për mos kufizimin e tagrave të administratorëve
ekzekutiv. Ky kufizim gjithashtu shkonte kundër përforcimit të lirisë statutore, parim mbi të
515 http://www.borsaitaliana.it/comitato-corporate-governance/comitato/relazione2014.pdf 516 http://www.consob.it/main/documenti/bollettino2014/c0051400.htm 517Neni 6.P.5 dhe të kriterit të zbatimit 6.C.8 në http://www.borsaitaliana.it/comitato-corporate
governance/codice/2014clean.pdf, f.25 518 Mbi detyrat dhe kompetencat e këshillit të administrimit shih nenin 1.P.1 të Kodit italian për qeverisjen e
mirë të korporatave http://www.borsaitaliana.it/comitato-corporate-governance/codice/2014clean.pdf 519 Për dallimin ndërmjet administratorëve ekzekutiv dhe atyre jo ekzekutiv shih kapitullin 5 paragrafi… 520 2.P.4 dhe 2.P.5 kodi i qeverisjes së mirë të korporatave. 521 P. Montalenti, Società per Azioni, Corporate Governance e Mercati Financiari, Giuffrè ed., Milano 2011,
f.122.
158
cilën mbështetej reforma. Me këto rregullime kërkohej të evitohej përqendrimi i pushtetit në
duart e disa administratorëve si dhe të rritej efikasiteti në qeverisjen e mirë të shoqërisë522.
Këshilli i administrimit ka të drejtën dhe detyrimin e krijimit në gjirin e tij, të një apo më
shumë komiteteve me funksione propozuese dhe konsultuese. Detyrat e komiteteve mund të
integrohen apo të ndryshohen me vendimin e këshillit të administrimit. Këto komitete duhet të
përbëhen nga të paktën 3 anëtarë, me përjashtim të rastit kur këshilli i administrimit përbëhet
nga 8 anëtarë, në këtë rast komitetet mund të përbëhen edhe nga 2 anëtarë me kushtin e vetëm
që të jenë të pavarur523. Mbledhjet e komiteteve duhet të verbalizohen dhe komitetet kanë të
drejtë të aksesojnë në të gjithë informacionin e nevojshëm për përmbushjen me përpikmëri të
detyrave të tyre. Kodi i qeverisjes së mirë të korporatave përcakton se, shoqëria në hartimin e
raportit vjetor të saj, duhet të sqarojë rolin e komiteteve në qeverisjen e shoqërisë si dhe çdo
informacion tjetër që ka të bëjë me aktivitetin e këtyre komiteteve.
Këshilli i administrimit, mund të mos krijojë komitete brenda tij, dhe në këtë rast, ia
delegon kompetencat e komiteteve të gjithë anëtarëve të tij nën koordinimin e kryetarit të
këshillit duke plotësuar kushtet e mëposhtme: a) administratorët e pavarur të përfaqësojnë më
shumë se gjysmën e anëtarëve të këshillit të administrimit; b) në përmbushjen e detyrave të
përcaktuara nga kodi për komitetet, të mundësohet brenda mbledhjeve të këshillit të
administrimit hapësira e mjaftueshme për të cilën këshilli i administrimit duhet të raportojë në
relacionin mbi qeverisjen e mirë të korporatave; c) në mënyrë specifike për komitetin e
kontrollit të rreziqeve, shoqëria nuk duhet të kontrollohet nga një shoqëri tjetër e kuotuar apo
t’i nënshtrohet një aktiviteti koordinimi524. Këshilli i administrimit duhet të sqarojë në mënyrë
analitike arsyet e mos krijimit të komiteteve dhe veçanërisht arsyet e moskrijimit të komitetit
të rreziqeve dhe duhet ta bëjë këtë duke pasur parasysh kompleksitetin e shoqërisë dhe
sektorit ku ajo operon.
6.3. Konflikti i interesit dhe administratorët e shoqërive të kuotuara në bursë
Nga 1 janari 2004, datë kur ka hyrë në fuqi Dekreti legjislativ 17 janar 2003 nr. 6,
administratori duhet të vejë në dijeni administratorët e tjerë dhe këshillin mbikëqyrës, në
rastet kur ky organ është parashikuar në strukturën qeverisëse të shoqërisë, mbi çdo interes të
tij të drejtpërdrejtë apo indirekt. Ligjvënësi italian përcakton shprehimisht që administratorët
ekzekutiv nuk duhet të kryejnë veprime, që janë në kushtet e konfliktit të interesit dhe
menjëherë, njoftojnë këshillin e administrimit për konfliktin në fjalë. Në rast se shoqëria ka
vetëm një administrator, ky i fundit duhet të njoftojë sa më parë asamblenë e përgjithshme525.
Ky përcaktim është një ndryshim i rëndësishëm në favor të qeverisjes së mirë të
korporatave. Përpara reformës të së drejtës së shoqërive tregtare, konflikti i interesit
sanksionohej vetëm kur vendimi kolegjial i këshillit të administrimit ishte marrë në kushtet e
konfliktit të interesit, dhe nuk rregulloheshin në ligj rastet kur administratorët individualisht
ndodheshin në kushtet e konfliktit të interesit. Nëse administratori ndodhej në kushtet e
konfliktit të interesit duhej të njoftonte këshillin e administrimit i cili, në bazë të një vendimi
kolegjial, do të vendoste të lejonte ose jo administratorin për kryerjen e veprimeve në kushtet
522 idem, f.147. 523 4.C.1 i Kodit të qeverisjes së mirë të korporatave në Itali. Neni 3 i Kodit të qeverisjes së mirë të korporatave
sqaron që administrator i pavarur në legjislacionin italian është administratori jo ekzekutiv që nuk ka
marrëdhënie të drejtpërdrejta apo indirekte me shoqërinë apo me të tretë të lidhura me të, që influencojnë në
vendimmarrjen e tyre. Pavarësia e administratorëve të pavarur vlerësohet nga këshilli i administrimit çdo vit dhe
vlerësimi i komunikohet bursës. 5244.C.2, Kodi i qeverisjes së mirë të korporatave, në http://www.borsaitaliana.it/comitato-corporate-
governance/codice/2014clean.pdf 525 Neni 2391, paragrafi 2 Kodi Civil Italian mbas reformës.
159
e konfliktit të interesit526. Ndryshimi i kësaj dispozite ka për qëllim rritjen e transparencës në
ato veprimtari që konsiderohen corporate opportunities ku avantazhin më të madh e kanë
administratorët falë pozitës së tyre në shoqëri.
Konflikti i interesit në grupet e shoqërive tregtare, veçanërisht të shoqërive të kuotuara në
bursë është një aspekt tjetër i rëndësishëm, pasi rreziku për të përfituar apo për të abuzuar me
corporate opportunities nga ana e shoqërisë që kontrollon grupin është i madh, dhe nga ana
tjetër, mekanizmat për ta zbuluar dhe për të vepruar janë më të vështirë për t’i vënë në lëvizje.
Për këtë arsye, ligjvënësi italian e rregullonte në një seksion të TUF detyrimin për të deklaruar
veprimet potenciale në konflikt interesi. Gjithashtu, edhe shoqëria administruese e bursës në
kodin e vetërregullimit ka përcaktuar disa rregulla të përgjithshme parandaluese, duke
parashikuar detyrimin për shoqëritë për të informuar mbi të gjitha veprimet që kryejnë me
shoqëritë e kontrolluara, apo ndërmjet tyre, në këtë mënyrë përfshihej edhe dhënia e
informacionit mbi veprimet potencialisht në kushtet e konfliktit të interesit527.
Edhe mbas reformës së vitit 2003, Italia ruajti legjitimitetin e drejtimit unitar të grupit,
duke rregulluar edhe një koncept më të gjerë të interesit të shoqërisë. Qëllimi i ligjvënësit,
ishte gjetja e një ekuilibri ndërmjet ruajtjes të një fleksibiliteti dhe elasticiteti të nevojshëm në
politikat e administrimit të grupit në tërësi, dhe nga ana tjetër, ndalimin e teknikave grabitqare
në dëm të aksionarëve të minorancës dhe kreditorëve të shoqërive të kontrolluara. Për këtë
qëllim, ligjvënësi italian ka zgjedhur të përdorë klauzola të përgjithshme në rregullimin e
rasteve të konfliktit të interesit në grup. Drejtimi unitar i grupit nënkupton, aktivitetin e
drejtimit dhe të koordinimit të shoqërive të kontrolluara dhe të aksionarëve të minorancës së
këtyre të fundit, që nuk duhet të shkelë parimet e administrimit në mënyrë korrekte të
shoqërisë sipas përcaktimeve të nenit 2497, paragrafi 1 i Kodit Civil528. Gjithashtu, ligjvënësi
përcakton se, shoqëria kontrolluese nuk është përgjegjëse nëse i shkakton dëm shoqërive të
kontrolluara prej saj, por, i kompenson këtë dëme, nëpërmjet avantazheve kompensuese që
mund të jenë financiare apo në terma mundësish.
Në këtë mënyrë, reforma e të drejtës së shoqërive tregtare në Itali ka evituar një rregullim
specifik të kësaj fushe sikurse është sugjeruar edhe nga Forumi Europian mbi të drejtën e
grupit të shoqërive tregtare që zbaton parimin e avantazheve shpërblyese. Sipas këtij Forumi,
administratorët mund të përndjekin interesin më të mirë të grupit që jo domosdosmërisht
përkon me interesin më të mirë të shoqërive pjesë e tij nëse: a) grupi është i strukturuar në
mënyrë të ekuilibruar dhe të qëndrueshëm; b) shoqëria pjesë e grupit është e përfshirë në
mënyrë koherente dhe të qëndrueshme në politikat e grupi; c) administratorët në mënyrë të
argumentuar dhe të arsyeshme mund të konsiderojnë që dëmet e shkaktuara kundrejt
shoqërisë pjesë e grupit mund të kompensohen nga avantazhe ekonomike, brenda një
periudhe kohore të përcaktuar529.
6.4. Kontrolli i brendshëm i shoqërive të kuotura në bursë dhe administrimi i rrezikut
526 Neni 2391, paragrafi 2 Kodi Civil italian para reformës. 527 Për një lexim mbi këtë argument, shih P. Montalenti, Società per Azioni, Corporate Governance e Mercati
Financiari, Giuffrè ed., Milano 2011, f.150. 528 Shoqëritë apo entet që duke ushtruar aktivitete të drejtimit dhe të koordinimit të shoqërive tregtare, veprojnë
në interesin e tyre apo të të tretëve në shkelje të parimit të administrimit korrekt të shoqërisë dhe të sipërmarrjes
së këtyre shoqërive, janë drejtpërdrejtë përgjegjëse karshi aksionarëve të këtyre të fundit, për dëmin e shkaktuar
në përfitimin dhe vlerën ekonomike të këtyre shoqërive, si dhe karshi kreditorëve të shoqërisë për dëmin e
shkaktuar ndaj aseteve të shoqërisë. Shoqëritë drejtuese dhe që koordinojnë aktivitetin e shoqërive të tjera
tregtare, nuk kanë asnjë përgjegjësi kur dëmi nuk vërtetohet nga rezultatet finale të aktivitetit e të drejtimit, apo
kur dëmi është eliminuar plotësisht, edhe pas verifikimit të tij, me veprime të kryera në këtë drejtim. 529 P. Montalenti, Società per Azioni, Corporate Governance e Mercati Financiari, Giuffrè ed., Milano 2011,
f.157
160
Kodi italian i qeverisjes së mirë të korporatave, përcakton që çdo shoqëri e kuotuar në
bursë duhet të krijojë një sistem kontrolli dhe administrimi i rreziqeve të brendshme të
shoqërisë, duke krijuar rregulla, procedura dhe struktura të organizuara me qëllim
identifikimin, matjen dhe monitorimin e rreziqeve kryesore që mund të kalojë shoqëria.
Sistemi i parandalimit të rreziqeve i ofron këshillit të administrimit mundësinë për të marrë
vendime të ponderuara, ndihmon në ruajtjen e aseteve të shoqërisë, rrit efikasitetin e
aktivitetit të shoqërisë, besueshmërinë e raportimit financiar si dhe pajtueshmërinë me ligjet
dhe aktet e tjera nënligjore530.
Sistemi i brendshëm i kontrollit të rreziqeve angazhon secilin nga organet e shoqërisë sipas
kompetencave të tij. Këshilli mbikëqyrës ka për detyrë të mbikëqyrë funksionimin konkret të
këtij sistemi531. Këshilli i administrimit ka një rol të orientimit dhe të vlerësimit të
përshtatshmërisë së sistemit dhe e kryen këtë rol duke emëruar një apo më shumë
administratorë për krijimin e sistemit efektiv të kontrollit të brendshëm dhe të administrimit
të rrezikut si dhe duke krijuar një komitet të kontrollit të rreziqeve brenda strukturave të tij.
Anëtarët e komitetit të kontrollit të rreziqeve duhet te jenë administrator të pavarur. Në çdo
rast kryetari i komitetit duhet të jetë i pavarur532.
Përveç këshillit të administrimit, shoqëria në sistemin e brendshëm të kontrollit të
rreziqeve duhet të angazhojë një përgjegjës me funksione të auditimit të brendshëm që ka për
detyrë, të verifikojë që sistemi i brendshëm i administrimit të rreziqeve është i përshtatshëm.
Gjithashtu, shoqëria duhet të krijojë organe të veçanta me funksione specifike për kontrollin
dhe administrimin e rreziqeve, duke pasur në konsideratë dimensionet dhe kompleksitetin e
aktivitetit të ushtruar nga shoqëria. Në fund, shoqëria, duhet të ketë komitetin e audituesve si
dhe komitetin për kontroll të brendshëm, i cili monitoron efektivitetin e sistemit të kontrollit
të brendshëm dhe administrimit të rrezikut. Shoqëria, duhet të koordinojë funksionimin
ndërmjet subjekteve të sipërpërmendura, edhe nëpërmjet hartimit të marrëveshjeve specifike,
me qëllim rritjen e efikasitetit të sistemit të kontrollit të brendshëm dhe administrimit të
rrezikut, si dhe evitimin e mbivendosjes ndërmjet këtyre subjekteve533.
Këshilli i administrimit, mbas konsultimit me komitetin e kontrollit të rrezikut duhet të
përcaktojë udhëzimet e sistemit të kontrollit të brendshëm dhe administrimin e rreziqeve.
Këshilli i administrimit vlerëson të paktën njëherë në vit përshtatshmërinë e sistemit të
kontrollit të brendshëm me atë të administrimit të rrezikut. Gjithashtu, këshilli i administrimit
duhet të miratojë të paktën çdo vit planin e përgatitur nga kryetari i departamentit të auditimit
të brendshëm mbas konsultimeve me këshillin mbikëqyrës dhe kryetarin e sistemit të
kontrollit të brendshëm të administrimit të rreziqeve. Këshilli i administratorëve me propozim
të administratorëve të ngarkuar me detyrën e krijimit të sistemit të kontrollit të brendshëm të
administrimit të rreziqeve, mbas miratimit paraprak të komitetit të kontrollit të rreziqeve si
dhe mbasi është konsultuar me komitetin e auditimit: emëron dhe shkarkon përgjegjësin për
funksionet e auditimit të brendshëm; sigurohet që ky i fundit zotëron resurset e nevojshme për
të përmbushur përgjegjësitë e tij dhe përcakton shpërblimin në përputhje me politikat e
shoqërisë534.
Administratori i ngarkuar për sistemin e kontrollit të brendshëm dhe administrimit të
rrezikut ndër detyrat e tij duhet të identifikojë rreziqet kryesore që mund të hasë shoqëria dhe
ia paraqet në mënyrë periodike këshillit të administrimit, si dhe duhet t’ia komunikojë
menjëherë komitetit të kontrollit të rreziqeve ose këshillit të administrimit të gjitha
530 Neni 7 i Kodit të qeverisjes së mirë të korporatave në Itali. 531 Neni 2403 i Kodit Civil. 5327.P.4 Kodi i qeverisjes së mirë të korporatave, në http://www.borsaitaliana.it/comitato-corporate-
governance/codice/2014clean.pdf 533 7.P.3, idem 534 7.1.C, idem
161
problematikat e lindura gjatë funksioneve të tij. Gjithashtu, administratori mund t’i kërkojë
personave kompetent për auditimin e brendshëm, që të kryejnë verifikime në zona të caktuara
operative, mbi respektimin e rregullave dhe procedurave të brendshme duke njoftuar
menjëherë kryetarin e këshillit të administrimit, kryetarin e komitetit të kontrollit të rreziqeve
dhe kryetarin e këshillit mbikëqyrës535.
Komiteti i kontrollit të rreziqeve ndihmon këshillin e administrimit në përmbushjen e
kompetencave të tij, kontrollon zbatimin me korrektësi të parimeve kontabël dhe në rast se
shoqëria është pjesë e një grupi, verifikon zbatimin e standardeve për hartimin e bilancit të
konsoliduar. Ndër të tjera, komiteti jep opinione mbi çështje specifike të rreziqeve kryesore
që mund të hasë shoqëria gjatë aktivitetit të saj dhe referon përpara këshillit, të paktën çdo
gjashtë muaj përpara, miratimit të raportit vjetor financiar dhe për veprimtarinë dhe
përshtatshmërinë e sistemit të kontrollit të brendshëm dhe menaxhimit të riskut536. Në
punimet e komitetit të kontrollit merr pjesë edhe kryetari i komitetit të auditimit, gjithashtu
mund të marrin pjesë edhe anëtarë të tjerë të këtij komiteti537.
Përgjegjësi me funksione të auditimit të brendshëm, harton një plan për auditimin e
brendshëm të shoqërisë të miratuar nga këshilli i administrimit sipas standardeve
ndërkombëtare dhe ka akses në të gjithë informacionin e nevojshëm për përmbushjen e
detyrave të tij. Gjithashtu, ai verifikon besueshmërinë e sistemeve të informacionit, përfshirë
edhe sistemet e kontabilitetit dhe raporton përpara kryetarit të këshillit mbikëqyrës, të
komitetit të kontrollit të rreziqeve dhe të këshillit të administrimit si dhe administratorit të
ngarkuar me sistemin e kontrollit të brendshëm538.
6.5. Kritika mbi sistemin e kontrolli të brendshëm të shoqërive të kuotuara në bursë
sipas ligjit italian
Sistemi i kontrollit në legjislacionin italian artikulohet në një shumëllojshmëri organesh
dhe në një pluralitet funksionesh. Për më tepër, duke qenë se dhe vetë kompetencat e këtyre
organeve nuk janë të rregulluara në mënyrë të detajuar dhe specifike, rreziku i konflikteve të
kompetencave dhe mbivendosja ndërmjet organeve të ndryshme të shoqërisë, është i madh.
Në vitin 2010, ligjvënësi italian ndryshoi regjimin ligjor të auditimit të shoqërive tregtare
dhe kontrollin e brendshëm të shoqërisë539. Por, pavarësisht se kishte mundësi të thjeshtonte
dhe lehtësonte sistemin e brendshëm të auditimit dhe të kontrollit të brendshëm të shoqërive
të kuotuara në bursë, ligjvënësi italian vazhdoi të ruante të njëjtin organizim të brendshëm.
Për më tepër, rregullimi i ri i vështirësoi edhe më shumë marrëdhëniet ndërmjet këshillit
mbikëqyrës dhe komitetit për kontrollin e brendshëm të rregulluara në kodin e qeverisjes së
mirë540.
Neni 16 i dekretit legjislativ nr. 39, përcaktonte se shoqëritë e kuotuara në bursë, bankat,
shoqëritë e sigurimit, etj., duhej të krijonin një organ të posaçëm, Komitetin për kontrollin e
brendshëm dhe të auditimit, i cili do të kishte funksione mbikëqyrëse mbi: a) proceset e
informimit financiar; b) efikasitetin e sistemit të kontrollit të brendshëm, auditimit të
brendshëm dhe administrimit të rreziqeve; c) auditimit të llogarive vjetore dhe atyre të
konsoliduara; d) pavarësinë e audituesve të jashtëm të shoqërisë, veçanërisht kur këta subjekte
535 7.C.4, idem 536 7.C.2, idem 537 7.C.3, idem 538 7.C.5, idem 539 Dekreti legjislativ nr. 39, i datës 27 janar 2010 i cili ka implementuar direktivën nr. 2006/43/BE referuar
auditimit të shoqërive tregtare, mbajtjen e llogarive vjetore dhe atyre të konsoliduara duke përcaktuar në këtë
mënyrë një rregullim specifik të kontrollit të brendshëm të shoqërive. 540 P. Montalenti, Società per Azioni, Corporate Governance e Mercati Financiari, Giuffrè ed., Milano 2011,
f.174.
162
ofrojnë shërbime të ndryshme nga auditimi. Është e diskutueshme në doktrinë nëse ligjvënësi
italian ka përcaktuar krijimin e një organi të ri apo i referohet zgjerimit të kompetencave të
organeve me funksione kontrolluese në shoqëri, sikurse mund të jetë këshilli mbikëqyrës. Por
në çdo rast, krijimi i një organi të ri me funksione kontrolluese dhe audituese krijon një
mbivendosje me komitetin e auditimit të shoqërisë541.
6.6. Skandali Parmalat
Në 1961, vëllezërit Tanci krijuan shoqërinë me përgjegjësi të kufizuar Dietalat, një shoqëri
e vogël e pasterizimit të qumështit. Në vitin 1968, shoqëria ndryshon emër në Parmalat dhe
falë intuitës së Calisto Tancit, u përdor teknologjia tetrapak për paketimin e qumështit, Uht,
një sistem i konservimit me afat të gjatë të qumështit. Nga viti 1973 në vitin 1983, vëllimi i të
ardhura u rrit nga 10 milion Euro në 280 milion Euro. Në gjysmën e dytë të viteve ’70,
Parmalat filloi procesin e ndërkombëtarizimit duke shtrirë aktivitetin edhe në tregun
brazilian. Nëpërmjet marrjes së kredive të ndryshme dhe hapësirave që mundësonte
legjislacioni italian dhe ai europian, Parmalat bëri disa blerje në Itali dhe jashtë saj, me qëllim
zgjerimin e aktivitetit të shoqërisë të bazuar në diversifikimin e aktivitetit542. Në 1990,
Parmalat kuotohet në bursën e Italisë. Shoqëria është një ndër katër grupet ushqimore më të
rëndësishme në Europë mbas Nestlesë, Unilever dhe Danone, zotëron 13 marka vetëm në
sektorin e qumështit dhe 124 fabrika në vende të ndryshme. Gjithashtu, Parmalat ka rreth 36
mijë të punësuar në 37 vende të ndryshme.
Në shkurt të 2003, kur shoqëria deklaron se do të emetonte përsëri obligacione, titujt
financiarë të Parmalat bien me 9% brenda një dite të vetme. Reagimi i investitorëve detyroi
Fausto Tonna, drejtorin financiar të grupit, të jepte dorëheqjen. Por, pavarësisht gjendjes në të
cilën ndodhej shoqëria, disa grupe bankare intensifikuan marrëdhëniet me shoqërinë. Ndër
këto institute bankare, Capitalia, Intesa, Monte dei Paschi di Siena tentuan nëpërmjet
kreditimit të shpëtonin nga falimentimi shoqërinë Hit, shoqëria turistike e familjes Tanci. Në
dhjetor 2003, Citigroup rekomandon investitorët që të blejnë titujt e shoqërisë Parmalat e
Standard & Poor’s japin një vlerësim pozitiv mbi aftësinë paguese të Parmalat. Në verë-
vjeshtën e 2003, kredibiliteti i Parmalat dhe i aksionarit të saj kryesor, Tanzi, pësoi një
goditje të rëndë. Epicurum, një fond i mbyllur në Cayman, ku shoqëria kishte investuar rreth
500 milion të likuidititetit të saj, nuk njihej dhe askush tjetër nuk dinte për ekzistencën e
saj543.
Në 8 dhjetor 2003, Parmalat duhet të rimbursonte mbajtësit e obligacioneve në një vlerë
prej 150 milion euro. Për një grup që kishte emetuar 7 miliard obligacione të nënshkruara
sipas rregullave të tregut, bëhej fjalë për një vlerë modeste. Por, llogaria e shoqërisë ishte
bosh. Calisto Tanzi, i ishte drejtuar bankave të ndryshme por asnjë bankë nuk e kreditoi. Ishin
të njëjtat banka që në mesin e viteve ’90 kishin ndihmuar shoqërinë që të hidhte në treg
obligacionet e saj. Në 16 dhjetor bankat Intesa, Popolare di Lodi dhe BPU i dhanë shoqërisë
vlerën prej 150 milion Euro, që ajo e përdori për të shlyer detyrimin e saj ndaj investitorëve,
por jashtë afatit.
541 Idem, f. 174. 542 Ndër blerjet e mëdha, përmendim: Beatrice ushqimit (Kanada); Ault Ushqimit (Kanada); Bonnita Holdings
(Afrika e Jugut); Pauls (Australi); Mother’s Cake (USA). Ndërsa referuar strategjisë së diversifikimit, përveç
qumështit të freskët dhe qumështit Uht dhe derivative të tij, yogurt, panë e beshamelë, Parmalat hyn edhe në
sektorin e lëngjeve të frutave dhe të produkteve të pjekura në furrë, në filtrimin e ujit të pijshëm në shishe e deri
në biznese shumë të ndryshme si blerja e ekipit të futbollit të Parmës, etj. 543 G. Oddo, I misteri che restano da chiarire,
http://www.ilsole24ore.com/art/SoleOnLine4/Finanza%20e%20Mercati/2008/10/parmalat-tanzi-storia-crac-
il.shtml
163
Nga hetimet doli në pah që shoqëria kishte hasur vështirësi financiare që në vitin 1990, vit
kur u kuotua për herë të parë në bursë. Në mesin e viteve ’90 edhe bankat fillojnë të
financojnë blerjet ndërkombëtare të shoqërisë, dhe filluan të jepnin kredi me norma të larta
interesi me qëllim fshehjen e gjendjes së vërtetë të tregut financiar. Këto veprime të financës
së strukturuar, përfshirë tarifat dhe interesat i dhanë bankave tregtare miliarda euro. Ndërsa
grupi hodhi në treg obligacione të cilat u nënshkruan nga investitorët kryesisht kursimtarë pa
qenë në dijeni të operacioneve financiare që kishte ndërmarrë shoqëria. Personat që mbanin
poste kryesore në shoqërinë Parmalat por dhe në shoqëri të tjera të kontrolluara prej saj u
akuzuan për falsifikim të bilancit, manipulim me aksione dhe insider trading. Ndër vite,
Parmalat kishte akumuluar humbje prej 14.5 miliard eurosh.
6.6.1. Analizë e skandalit Parmalat. Rëndësia e class action
Problematikat që nxori në pah ky skandal janë të shumta, por dëshirojmë të ndalemi
veçanërisht në aspektet kryesore të qeverisjes së mirë të korporatave të shoqërive të kuotuara
italiane. Ky skandal nxori në pah mosfunksionimin e mekanizmave të brendshëm të kontrollit
të shoqërisë, mungesën e kontrollit të shoqërisë së auditimit, të shoqërive të rating dhe të
ndërmjetësve financiar. Të gjitha aspektet e sipërpërmendura kishin një emërues të
përbashkët, konfliktin e interesit.
Skandali Parmalat, si për ironi, ka ndodhur mbas përforcimit të rregullave të qeverisjes së
mirë të korporatave të shoqërive të kuotura në bursë. Në vitin 1998, TUF kishte përforcuar
rolin e aksionarëve të minorancës nëpërmjet përfaqësimit të tyre në këshillin mbikëqyrës, dhe
uljen e % së zotëruar nga minoranca për të ushtruar të drejtat e saj. Në 1999, kodi i qeverisjes
së mirë të korporatave kishte vënë theksin tek rëndësia e kontrollit mbi këshillin e
administrimit, duke rritur rolin e administratorëve të pavarur dhe komiteteve të brendshme, si
dhe kishte përcaktuar nevojën për të ndarë funksionet e kryetarit të këshillit të administrimit
nga ai i administratorit ekzekutiv. Por ndërkohë, në prill të 2002, ligjvënësi italian depenalizoi
falsifikimin me bilancet nga vepër penale në shkelje administrative ndryshe nga tendenca e
vendeve të tjera, që mbas rastit Enron kishin përforcuar sanksionet penale për falsifikimin e
bilancit.
Pikërisht skandali Parmalat, nxjerr në pah një hendek të jashtëzakonshëm ndërmjet
kornizave ligjore dhe rregulluese nga njëra anë dhe qeverisjes së mirë të shoqërive nga ana
tjetër. Nga pikëpamja ligjore, corporate governance e shoqërisë Parmalat, ishte atestuar si një
ndër best practice ndërkombëtare, përsa i përket numrit të administratorëve të pavarur,
funksionimit të komiteteve të brendshme dhe auditimit të shoqërisë. Por, mbas këtij aspekti
formal të rregullave të qeverisjes së mirë të korporatave, aksionisti mazhoritar, për kohë të
gjatë kishte qenë kryetari i këshillit të administrimit dhe administratori i vetëm efektiv i
shoqërisë. Tanzi, ushtronte një kontroll absolut në jetën e shoqërisë, aq sa kishte emëruar
miqtë dhe vartësit e tij në rolin e administratorëve të pavarur, duke zhveshur nga çdo lloj
efikasiteti sistemin e kontrolleve të brendshme dhe duke kushtëzuar kontrollet e jashtme të
shoqërisë. Një karakteristikë e shoqërive italiane, lidhet me kontrollin e përqendruar të
shoqërisë nga aksionari referues. Në këto shoqëri roli i administratorëve të pavarur kanë
tendencën për të mos qenë të tillë dhe përfaqësimi i aksionarëve të minorancës në këshillin
mbikëqyrës të shoqërisë dhe në komitetet e brendshme të shoqërisë kanë role dytësore. Për
pasojë, tendenca pozitive për të rritur qeverisjen e mirë të korporatave nuk është shoqëruar me
stimuj efektivë mikroekonomikë, të aftë për të shtyrë operatorët e tregut financiar për të
krijuar sisteme efikase qeverisëse dhe të kontrollit të interesave544.
544 Për një lexim më të plotë, mbi skandalin Parmalat dhe pasojat e tij shih M. Onado, Nel Maelstrom della frode
finanziaria, http://www.lavoce.info/archives/24016/parmalat-tre-anni-dopo
164
Një aspekt tjetër që skandali Parmalat vuri në dukje, kishte të bënte me mangësitë e
sistemit të mbrojtjes për investitorët e vegjël, kursimtarët. Ndërkohë, që në Shtetet e
Bashkuara të Amerikës, investitorët e Parmalat filluan proceset gjyqësore me anë të class
action, investitorët italianë nuk patën të njëjtën mundësi, pasi në legjislacionin italian, në
kohën nuk ndodhi falimentimi i Parmalat, class action nuk rregullohej. Projektligjet e
propozuara nga ligjvënësi italian ofronin një model të class action vetëm nëpërmjet shoqatave
të mbrojtjes së konsumatorëve, shoqatave të profesionistëve apo dhomave të tregtive duke
mos i dhënë të dëmtuarve mundësinë për t’u organizuar individualisht545. Mbas shumë
diskutimesh, në 2005, u miratua ligji për class action por ndryshe nga class action në Shtetet
e Bashkuara të Amerikës, në Itali nëpërmjet class action mund të kërkohej vetëm dëmi
efektiv, dhe procedura i referohej vetëm dëmeve të shkaktuara ndaj konsumatorëve, ndërsa në
Amerikë, class action mbrohen të drejtat e individëve në përgjithësi. Gjithashtu, një dallim
tjetër i rëndësishëm ka të bëjë me faktin se në Itali, class action vlen vetëm për ata persona që
vendosin t’i bashkohen gjykimit, ndërsa në Amerikë, dëmshpërblimi vlen për të gjithë të
dëmtuarit edhe për ata që deklarojnë shprehimisht që nuk duan të marrin pjesë në proces.
Përsa i përket aspektit procedural, edhe Italia ashtu si Shtetet e Bashkuara të Amerikës, duhet
të respektojnë mekanizmat e certifikimit që vërtetojnë që ekzistojnë kushtet për class
action546.
U ndalëm në trajtimin e mbrojtjes së investitorëve në rastin Parmalat, pasi qeverisja e mirë
e korporatave nuk duhet të konsiderohet si një sistem rregullash dhe normash të zbatuara
vetëm brenda organeve qeverisëse të shoqërisë, por qeverisja e mirë e korporatave kalon edhe
nga tërësia e sistemit ligjor që garanton një mbrojtje efektive për aksionarët e minorancës dhe
investitorët e tjerë të shoqërisë.
7. Një vështrim i përgjithshëm i modelit të qeverisjes së mirë të korporatave në Kinë.
Republika Popullore e Kinës (RPK) që në fillimet e viteve ’90 ka ndërhyrë me qëllim
zhvillimin e bursës së Shangait dhe të Shenzhenit, për ofrimin e një tregu tërheqës për
investitorët vendas dhe të huaj, si dhe për t’i krijuar shoqërive të listuara në bursë mundësi të
reja financimi. Gjatë kësaj periudhe, shumë shoqëri tregtare nga shoqëri në pronësi shtetërore
u shndërruan në shoqëri aksionare të kuotura në bursë. Qeveria kineze, dëshironte të krijonte
një treg të ekonomisë socialiste moderne dhe të bëhej pjesë e Organizatës Botërore të
Tregtisë. Për këtë arsye, një numër i konsiderueshëm institucionesh u angazhuan në
përmirësimin e legjislacionit kinez mbi shoqëritë tregtare, dhe në janar të 2001 Komisioni
Rregullues i titujve të transferueshëm (Komisioni) miratoi një kod të qeverisjes së mirë për
shoqëritë e kuotuara në bursë547.
Ndërsa ekonomia kombëtare shënoi një rritje të Produkti i Brendshëm Bruto (PBB) me 8%
që nga viti 1990, në të njëjtën periudhë, kapitalizimi i tregut të bursës pësoi luhatje të
konsiderueshme, veçanërisht në periudhën 2000 dhe 2005. Për pasojë 1/3 e shoqërive të
kuotuara në bursë u listuan dhe emetimi i titujve aksionarë u dyfishua. Kapitalizimi i tregut u
reduktua për shkak të rënies së çmimeve të aksioneve. Në identifikimin e shkaqeve të këtij
kolapsi, vëmendja e rregullatorëve në tregun financiar kinez u përqendrua në mungesën e
theksuar të praktikave të qeverisjes së mirë të korporatave. Gjatë kësaj periudhe, tregu
financiar kinez u trondit nga skandale të ndryshme financiare, që minuan besimin e
investitorëve ndërkombëtarë.
545 F. M. Mucciarelli, Class action in salsa italiana, në http://www.soldionline.it/archivio/la-voce-info/class-
action-in-salsa-italiana?cp=1 546 Neni 140 bis, Kodi i Konsumit Italian, Dekreti legjislativ 06.09.2005 n° 206 , G.U. 08.10.2005, i ndryshuar. 547 http://www.oecd.org/daf/ca/48444985.pdf
165
Sjellim për ilustrim dy raste mjaft të diskutuara në doktrinën kineze. Rasti i parë i referohet
shoqërisë Yinguangxia (YGX), aksionet e së cilës patën një rritje me 440% në vitin 2000 dhe
vetëm një vit më vonë, nga një hetim i dy gazetarëve u zbulua, që shoqëria kishte falsifikuar
dokumentet dhe manipuluar informacionin që i kishte dhënë bursës. Në 2002, hetimi zyrtar i
Komisionit, nxori në pah se shoqëria kishte pasur një përfitim prej 770 milion Renminbi në
tre vitet e fundit. Rasti tjetër i referohet shoqërisë Sanja Pharma, që krijoi një sistem
transaksionesh fiktive me shoqëritë e kontrolluara dhe me aksionarin mazhoritar, me qëllim
marrjen e kredive në bankë. Hetimi i autoriteteve nxori në pah që shoqëria kishte marrë më
shumë se 2,5 miliard Renminbi, rreth 96% kapitalit të shoqërisë548.
Mbas skandaleve financiare, ligjvënësi kinez ndërmori një reformë rrënjësore të
legjislacionit tregtar duke vënë në fokusin e tij rëndësinë e qeverisjes së mirë të korporatave.
Këshilli i Shtetit dha opinionin e tij pozitiv për promovimin e reformës në të drejtën e
shoqërive tregtare dhe rritjen e qëndrueshme të tregjeve të kapitalit. Në prill të vitit 2005,
Komisioni nën drejtimin e Këshillit të Shtetit ndërmori adresoi çështjet më problematike,
sikurse ishte mostregtimi i disa titujve të zotëruar nga një aksionar, një problematikë e
mbartur nga periudha kur shoqëritë nuk ishin ende kuotuar në bursë. Komisioni në vijimësi
miratoi një sërë ligjesh, si ligjin e letrave me vlerë, përmirësoi ligjin për shoqëritë tregtare,
duke pasur në fokusin e tij strukturën qeverisëse të shoqërive tregtare me qëllim mbrojtjen e
interesave të aksionarëve dhe interesat publikë. Gjithashtu, ligji për shoqëritë tregtare
rregulloi rolin dhe përgjegjësitë e administratorëve të shoqërisë, përmirësoi aspekte që kishin
të bënin me financimin e shoqërive tregtare, sistemet e tyre kontabël, riorganizimin e
shoqërive dhe likuidimin e tyre. Një vëmendje të veçantë, ligjvënësi kinez ja dedikoi
mbrojtjes së investitorëve të vegjël, duke themeluar një fond për mbrojtjen e investitorëve të
vegjël në tituj financiarë dhe krijimin e një sistemi efektiv të përgjegjësisë civile për të
kompensuar dëmet që mund t’i shkaktoheshin atyre549.
Kompanitë e listuara në bursë u ndërgjegjësuan mbi rëndësinë e qeverisjes së mirë të
korporatave dhe gradualisht, miratuan modele efektive të qeverisjes së mirë të përshtatura me
nevojat e tyre. Në këtë mënyrë, u rrit diversifikimi i rolit të administratorëve të shoqërisë si
dhe u rrit prezenca e anëtarëve të pavarur. Mbledhjet e këshillit të administrimit, të këshillit
mbikëqyrës dhe mbledhja e përgjithshme e aksionarëve u bënë më efektive nëpërmjet votimit
online si dhe u rritën standardet dhe iteri procedural për zhvillimin e tyre. Shoqëritë janë
treguar të vëmendshme për të përmirësuar sistemin e brendshëm të kontrollit financiar dhe në
dhënien e informacionit. Gjithashtu, është përmirësuar marrëdhënia e shoqërisë me
investitorët e saj, duke emëruar staf me kohë të plotë përgjegjës për marrëdhëniet me
investitorët edhe nëpërmjet krijimit të moduleve të caktuara të internetit për të ndërvepruar
dhe shkëmbyer informacionin me investitorët në mënyrë jo formale550.
Referuar modelit të qeverisjes, shoqëritë e kuotura në bursë bazohen në parimin e ndarjes
së pushtetit sipas modelit me dy nivele drejtimi. Asambleja e Përgjithshme e aksionarëve
është organi vendimmarrës i shoqërisë dhe përcakton direktivat e saj. Asambleja e
përgjithshme emëron kandidatët për administratorë dhe për anëtarë të këshillit mbikëqyrës në
bazë të eksperiencave të tyre profesionale, njohurive dhe aftësive për postin që do të
mbulojnë. Aksionarët, që zotërojnë mbi 3% të aksioneve të shoqërisë, individualisht apo
bashkërisht me aksionarë të tjerë, kanë të drejtë të propozojnë kandidatë për këshillin e
548 Për një lexim mbi qeverisjen e mirë të korporatave në tregjet financiare kineze shih J. Tang, D. Linowski,
Corporate Governance at the Chinese Stock Market - How It Evolved
http://www.linowski.info/documents/Corporate_Governance_at_the_Chinese_Stock_Market_-
_How_It_Evolved.pdf, f. 18. 549 http://www.oecd.org/daf/ca/48444985.pdf 550 Idem
166
administrimit551. Më pas asambleja e përgjithshme, ose këshilli i administrimit/mbikëqyrës do
të vendosë mbi emërimin apo shkarkimin e tyre sipas përcaktimeve të bëra në statut.
Këshilli i administrimit është përgjegjësi për mbarëvajtjen e shoqërisë dhe kodi i dedikon
një vëmendje të veçantë emërimit nëpërmjet një procedura transparente për anëtarët e tij.
Këshilli i administrimit duhet të takohet në mënyrë periodikë në bazë të një agjende të
paracaktuar nga të gjithë anëtarët e tij. Të paktën 1/3 e këshillit duhet të përbëhet nga anëtarë
të pavarur. Në Kinë, një anëtar i pavarur mund të shërbejë deri në 5 këshille të shoqërive të
kuotuara në bursë, por gjithmonë duke ruajtur cilësinë e anëtarit të pavarur552. Kodi
rekomandon gjithashtu që këshilli të krijojë një sërë komitetesh me qëllim auditimin e
brendshëm të shoqërisë, përcaktimin e shpërblimit të anëtarëve të këshillit të administrimit,
etj. shumica e anëtarëve të komiteteve duhet të jenë të pavarur, dhe në komitetin e auditimit të
paktën njëri nga anëtarët e pavarur të komitetit duhet të jetë ekspert kontabël profesional553.
Përveç këshillit të administrimit, shoqëritë e kuotuara në bursë duhet të kenë një sekretari të
këshillit të administrimit, që është përgjegjëse për përgatitjen e mbledhjes së përgjithshme të
asamblesë554.
Këshilli mbikëqyrës, ka për detyrë mbikëqyrjen e aktivitetit të këshillit të administrimit
dhe është përgjegjës përpara asamblesë së përgjithshme për mbikëqyrjen financiare të
shoqërisë, performancën e administratorëve, për mbrojtjen e të drejtave të aksionarëve dhe të
interesit më të mirë të shoqërisë. Mbledhjet e këshillit mbikëqyrës duhet të ruhen në
procesverbale.
Kodi kinez i qeverisjes së mirë të korporatave, përmban një dispozitë interesante përsa i
përket përzgjedhjes dhe emërimit të anëtarëve të organeve drejtuese të shoqërisë. Në kod
përcaktohet shprehimisht se asnjë institucion apo person nuk duhet të ndërhyjë me procedurat
e përzgjedhjes dhe të emërimit të shoqërive të kuotura në bursë. Ky përcaktim i kodit, vjen
për faktin se organet shtetërore kineze kanë tendencën të influencojnë politikisht procedurën e
përzgjedhjes555.
Pavarësisht, përcaktimeve të detajuara të kodit kinez të qeverisjes së mirë të korporatave,
mbrojtja e investitorëve të huaj është një çështje e diskutueshme. Hapja e Kinës drejt
investimeve të huaja, filloi nëpërmjet investimeve direkte, ku shoqëritë tregtare të huaja
krijuan joint ventures me shoqëritë kineze, disa prej tyre në pronësi të shtetit. Tregu kinez
është mjaft atraktiv, por investitorët e huaj janë të kujdesshëm të operojnë në tregun kinez,
pasi praktikat e qeverisjes së mirë të korporatave edhe pse të përcaktuara në legjislacionin
kinez dhe në kodin e qeverisjes së mirë të korporatave, jo gjithmonë zbatohen në praktikë.
Nga një studim i Heidrick&Struggles në bashkëpunimin me Universitetin e Fudon, mbi
praktikat e këshillit të administrimit, rezultoi se në të njëjtën mënyrë sikurse organizimi i
marrëdhënieve shoqërore është patriarkal, kjo tendencë pasqyrohet edhe në organizimin e
shoqërive tregtare. Tendenca e përgjithshme tregon se zakonisht shoqëritë tregtare kineze,
karakterizohen nga një kryetar i këshillit i pushtetshëm kundrejt një këshilli të dobët. Këshilli
ka tendencën që të krijohet në bazë të njohjeve personale dhe familjare dhe emërimi i
anëtarëve të pavarur të tij, të bëhet më shumë për të përmbushur një detyrim ligjor. Roli i
anëtarëve të pavarur të këshillit është kryesisht këshillues. Emërimi i anëtarëve të këshillit
influencohet nga kryetari i këshillit. Në shumë shoqëri, kryetarët e këshillit të administrimit
janë edhe kryetar të administratorë ekzekutiv dhe me përjashtime të vogla, influenca e
këshillit në vendimet e administratorit është e papërfillshme. Studimi nxori në pah se rreth
71% e këshillave të administrimit kishin një komitet mbikëqyrjeje dhe shumë pak prej tyre
551 2.2.1.5 552 5.1.1.3 553 5.1.1.4 554 Neni 124 ligji për shoqëritë tregtare (ZhonghuaRenminGongheguogongsiFa). 555 C. A. Malin, Corporate Governance, Third Ed., Oxford University Press, 2010, faqe 298.
167
kishte në strukturën e tyre komitete auditimi dhe të administrimit të rrezikut. Nga studimi
rezultoi gjithashtu, që vetëm 50% e këshillave të administrimit vlerësohet për performancës e
tij. Sipas këtij studimi, vërtet Kina është e angazhuar për të implementuar qeverisjen e mirë të
korporatave dhe standardet ndërkombëtare të corporate governance do e influencojnë
pozitivisht, por është i vështirë depërtimi në strukturën qeverisëse të shoqërive që operojnë në
tregun kinez556.
8. Qeverisja e mirë e shoqërive tregtare që operojnë në tregun financiar jo bankar sipas
legjislacionit shqiptar
Shoqëritë që operojnë në tregun financiar jo bankar shqiptar, rregullohen nga ligje të
veçanta, që përcaktojnë në mënyrë specifike detyrimet e tyre. Përveç këtyre ligjeve, sikurse e
kemi përmendur më lart, përsa i përket funksionimit dhe organizimit të këtyre shoqërive,
gjejnë zbatim edhe rregullat e përcaktuara nga ligji nr. 9901/2008 ‘Për tregtarët dhe shoqëritë
tregtare’, i ndryshuar. Në këtë mënyrë, nëse ligjet që rregullojnë shoqëritë tregtare që
operojnë në tregun financiar jo bankar, nuk përcaktojnë në mënyrë specifike se cilin model
qeverisës do të zbatojë shoqëria, këto të fundit mund të zgjedhin të zbatojnë modelin me një
nivel drejtimi ose modelin me dy nivele drejtimi, sipas rregullave të përgjithshme të
përcaktuara nga ligji nr. 9901/2008, i ndryshuar.
8.1. Aspekte të qeverisjes së mirë të shoqërive të sigurimit sipas ligjit nr. 52, datë
22.05.2014 ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe të risigurimit’
Shoqëritë e sigurimit mund të zgjedhin të qeverisen sipas modelit me një nivel drejtimi ose
me dy nivele drejtimi sipas përcaktimeve të ligjit nr. 9901/2008, ‘Për tregtarët dhe shoqëritë
tregtare’, i ndryshuar, dhe sipas përcaktimeve të bëra në statutin e shoqërisë. Nëse shoqëritë e
risigurimit zgjedhin të zbatojnë modelin me një nivel drejtimi, përveç rregullave të
përcaktuara në ligjin nr. 9901/2008, i ndryshuar, duhet të respektojnë edhe kufizimet e
përcaktuara në ligjin nr. 52, ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe të risigurimit’. Këshilli i
administrimit të shoqërisë së sigurimit duhet të përbëhet nga jo më pak se 5 anëtarë, dhe në
çdo rast, numri i anëtarëve të këshillit duhet të jetë gjithmonë tek. Shumica e anëtarëve të
këshillit të administrimit duhet të jenë joekzekutivë557. Ligji ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe
të risigurimit’ përcakton se administratori duhet të jetë i ndryshëm nga kryetari i këshillit të
administrimit558.
Këshilli mbikëqyrës duhet të përbëhet nga jo më pak se 3 anëtarë, dhe në rast të
përcaktimit të një numri më të lartë në statut, numri i anëtarëve duhet të jetë tek.
Administratori apo bordi i drejtorëve559 ushtron funksione të administrimit. Bordi i drejtorëve
duhet të përbëhet nga të paktën 3 anëtarë, të cilët janë të ndryshëm nga anëtarët e këshillit
mbikëqyrës. Njëri nga anëtarët e bordit të drejtorëve mund të zgjidhet kryetar i tij. Kryetari i
bordit mund të zgjidhet nga asambleja e aksionarëve ose nga vetë anëtarët e bordit, në varësi
të përcaktimeve të bëra në statut560. Ligji ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe të risigurimit’ nuk
përcakton nëse anëtarët e tjerë të bordit mund të zgjidhen nga asambleja e përgjithshme apo
556 Për një koment mbi studimin e Heidrick&Struggles shih D. Nordberg, Corporate Governance. Principles
and Issues, 2011, f. 89. 557 Neni 19, ligji ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe të risigurimit’. 558 Idem 559 Me termin bordi i drejtorëve, ligji i referohet rastit kur shoqëria e sigurimit administrohet nga më shumë se
një administrator. Në këtë rast, të gjithë administratorët e shoqërisë përbëjnë bordin e drejtorëve. Ky përkufizim
shërben për të dalluar administratorët në cilësinë e anëtarëve ekzekutiv nga anëtarët e tjerë të këshillit të
administrimit që janë anëtarë të pavarur. 560 Idem
168
zgjedhja e tyre është në kompetencë të këshillit mbikëqyrës. Për këtë arsye, me qëllim
evitimin e mbivendosjeve është e këshillueshme që të përcaktohet në statut, nëse anëtarët e
tjerë të bordit do të zgjidhen nga asambleja e përgjithshme apo nga këshilli mbikëqyrës.
Ligji ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe të risigurimit’ përcakton disa kërkesa shtesë që
duhet të zbatohen për anëtarët e këshillit të administrimit/mbikëqyrës, si dhe për
administratorët e shoqërisë. Këta persona duhet të plotësojnë kërkesat për përshtatshmëri dhe
aftësi në lidhje me pozicionin që do të mbajnë në këto shoqëri. AMF-ja, do të vlerësojë nëse
anëtari i këshillit të administrimit/mbikëqyrës, administratori/anëtari i bordit të drejtorëve,
funksionari kryesor i shoqërisë së sigurimit është i përshtatshëm dhe ka aftësi për të mbajtur
pozicionin përkatës në shoqërinë e sigurimit, bazuar në kriteret e mëposhtme: a) të zotërojë
cilësitë e nevojshme për të përmbushur detyrat dhe përgjegjësitë e pozicionit përkatës në
shoqërinë e sigurimit; b) të ketë integritet, ndershmëri dhe përkushtim në përmbushjen e
detyrave të tij; c) të zotërojë kualifikimin e nevojshëm dhe të ketë eksperiencën profesionale,
në përputhje me përgjegjësitë e pozicionit përkatës; ç) të ruajë pavarësinë, në mënyrë që të
mos cenohen interesat e shoqërisë nga konflikti i interesit, që mund të krijohet gjatë ushtrimit
të detyrës. Gjithashtu, AMF-ja do të verifikojë nëse personi që mban postet e
sipërpërmendura është i dënuar me vendim të formës së prerë për organizimin dhe vënien në
funksion të skemave mashtruese dhe piramidale, është i përfshirë në humbjet financiare të
shkaktuara nga veprime të pandershme, në pastrimin e parave dhe financimin e terrorizmit,
apo është i angazhuar në praktika të papërshtatshme që pasqyrojnë mangësi vlerash tek
personi në kryerjen e shërbimeve financiare dhe veprimeve të tjera tregtare. Në çdo rast,
anëtarët e këshillit (administrimit/mbikëqyrës), dhe administratorët e shoqërisë duhet të jenë
të padënuar në 5 vitet e fundit për vepra të tjera penale561. Ndalimi i parashikuar në nenin 17 i
ligjit ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe të risigurimit’ është më shtrëngues krahasuar me
ndalimin e përcaktuar në nenin 13 të ligjit ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, i ndryshuar.
Në pikën 1 të kësaj dispozite, përcaktohet se nuk mund të mbajnë funksionet e përfaqësuesit
ligjor të shoqërisë dhe nuk mund të jenë anëtarë të këshillit të administrimit/mbikëqyrës,
personat që janë dënuar me vendim të formës së prerë, për kryerjen e veprave penale të
parashikuara në kreun e III të pjesë së posaçme të Kodit Penal562, për një afat deri në 5 vjet
nga data e këtij dënimi. Në këtë mënyrë, nëse ligji ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, i
ndryshuar, ndalimin për mbajtjen e posteve drejtuese në shoqëri e kufizon vetëm për kryerjen
e veprave penale në fushën tregtare dhe financiare, ligji ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe të
risigurimit’ ndalon mbajtjen e posteve drejtuese për kryerjen e të gjitha veprave të tjera
penale.
AMF-ja, në zbatim të kritereve të përcaktuara në ligjin ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe të
risigurimit’, përcakton rregulla të detajuara për mënyrën e vlerësimit të përmbushjes së
kritereve, në përputhje me pozicionin dhe përgjegjësitë e çdo personi, sipas standardeve
ndërkombëtare në fushën e sigurimeve. Sipas nenit 24 të Ligjit “Për veprimtarinë e sigurimit
dhe të sigurimit”, mandati i anëtarit të këshillit të administrimit/mbikëqyrës apo
administratorit/anëtarit të bordit të drejtorëve, përfundon: a) kur brenda 6 muajve nga data e
licencimit të shoqërisë së sigurimit, personi, për të cilin është dhënë miratimi për pozicionin e
anëtarit të këshillit të administrimit/mbikëqyrës apo administratorit/anëtarit të bordit të
drejtorëve, nuk ka filluar të ushtrojë kompetencat e pozicionit përkatës në shoqërinë e
sigurimit; b) kur brenda 3 muajve nga data e njoftimit të vendimit për miratimin e anëtarit të
561 Neni 17 i Ligjit nr. 52, datë 22.05.2014. 562 Që i referohet vetëm veprave penale kundër pasurisë dhe sferës ekonomike si përpilimi i deklaratave të rreme,
falsifikimi i nënshkrimeve, shpërdorimi i kompetencave nga anëtarët e këshillit mbikëqyrës apo administratorët e
shoqërisë për qëllim përfitimi, emetimi i parregullt i aksioneve, mbajtja e padrejtë e cilësisë së ortakut/aksionarit
të shoqërisë dhe ekspertit kontabël të saj, kryerja e veprave penale në lidhje me ushtrimin dhe veprimtaritë
bankare dhe financiare, etj.
169
këshillit të administrimit/mbikëqyrës apo administratorit/anëtarit të bordit të drejtorëve,
personi nuk është emëruar nga shoqëria e sigurimit; c) në datën e përfundimit të mandatit të
anëtarit të këshillit të administrimit/mbikëqyrës apo administratorit/anëtarit të bordit të
drejtorëve. Ndërsa, neni 20 i ligjit ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe të risigurimit’ përcakton
një paketë kriteresh specifike të detyrueshme për kandidatin për anëtar në këshillin e
administrimit/mbikëqyrës, dhe për të qenë administrator/anëtar i bordit të drejtorëve. Ndër të
tjera kërkohet që të ketë jo më pak se 5 vjet përvojë profesionale në një nga fushat që lidhet
me sigurimet, kontabilitetin, jurisprudencën, financën, matematikën, statistikën, inxhinierinë,
informatikën; të mos ketë pasur në pesë vitet e fundit pozicione drejtuese apo kontrolluese në
një shoqëri tregtare ose institucion financiar, të cilit i është hequr e drejta për të ushtruar një
veprimtari të caktuar tregtare brenda apo jashtë vendit; administratori/anëtari i bordit të
drejtorëve, gjithashtu, nuk duhet të ketë qenë subjekt i procedurave të deklarimit të paaftësisë
paguese të detyrimeve ndaj të tretëve, etj.
Shoqëria e sigurimit, ka për detyrim të njoftojë dhe të marrë miratimin nga AMF-ja për çdo
ndryshim të administratorit/anëtarit të bordit të drejtorëve dhe anëtarit të këshillit të
administrimit/mbikëqyrës. Dispozitat e ligjit ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe të risigurimit’
nuk përcaktojnë një afat për emërimin dhe mbajtjen e postit të administratorit apo të anëtarëve
të këshillit të administrimit/mbikëqyrës, për pasojë do të gjejë zbatim afati 3 vjeçar i
përcaktuar në ligjin ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, ose një afat kohor më i shkurtër i
përcaktuar në statut.
Përsa i përket konfliktit të interesit, neni 23 i ligjit ‘Për veprimtarinë e sigurimit dhe të
risigurimit’, përcakton se anëtarët e këshillit të administrimit/mbikëqyrës,
administratori/anëtari i bordit të drejtorëve dhe funksionarët kryesorë të shoqërisë, duhet të
shmangin interesin privat, i cili krijon konflikt me interesin e shoqërisë së sigurimit. Interesa
privatë janë ato interesa që bazohen ose burojnë nga: a) marrëdhënie pasurore ose tregtare të
drejtpërdrejta apo të tërthorta të çdo lloj natyre; b) çdo marrëdhënie tjetër juridiko-civile; c)
dhurata, premtime, favore, trajtime preferenciale; ç) negocime të mundshme për punësim apo
për çdo lloj forme tjetër marrëdhëniesh me interes privat, të kryera nga administratori/anëtari i
bordit të drejtorëve gjatë ushtrimit të detyrës së tij për përfitime në të ardhmen, pas lënies së
kësaj detyre; d) angazhime në veprimtari të tjera private, me qëllim fitimi, ose çdo lloj
veprimtarie që krijon të ardhura; dh) marrëdhënie me palë të lidhura. Këta persona duhet të
deklarojnë paraprakisht nëse kanë interesa privatë që krijojnë konflikt interesi, si dhe duhet të
deklarojnë edhe ato situata potenciale që mund të krijojnë konflikt interesi. Deklarimi i
interesave privatë, i njoftohet me shkrim këshillit të administrimit/mbikëqyrës herë pas here,
por jo më pak se një herë në vit. Këshilli i administrimit/mbikëqyrës mund të ngrejë dhe të
autorizojë komitete ad hoc, të përbëra nga anëtarët joekzekutivë të këtij këshilli, të cilët
ngarkohen me përgjegjësinë për trajtimin, rast pas rasti, të konfliktit të interesit. Në rastin e
mosdeklarimit të konfliktit të interesit, ose kur kontrata apo veprimi juridik është lidhur në
kushtet e ekzistencës së konfliktit të interesit, këshilli i administrimit/mbikëqyrës dhe çdo
aksionar i shoqërisë së sigurimit mund t’i kërkojë gjykatës deklarimin e pavlefshmërisë së
kontratës ose të veprimit juridik. Gjithashtu, AMF-ja ka të drejtë të pezullojë nga detyra deri
në një vit anëtarin e këshillit të administrimit/mbikëqyrës ose funksionarin kryesor apo t’i
kërkojë shoqërisë së sigurimit shkarkimin e tyre.
8.2. Organizimi i shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar sipas ligjit
nr.10198, datë 10.12.2009 ‘Për sipërmarrjet e investimeve kolektive’
Sipas nenit 6 të ligjit ‘Për sipërmarrjet e investimeve kolektive’, shoqëria administruese i
nënshtrohet ligjit ‘Për titujt’, dhe ligjit ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, i ndryshuar. Kjo
shoqëri organizohet sipas modelit me një nivel drejtimi. Neni 17 i ligjit ‘Për sipërmarrjet e
170
investimeve kolektive’, përcakton se të paktën dy anëtarë ekzekutivë të këshillit të
administrimit të shoqërisë administruese duhet të kenë njohurinë profesionale dhe përvojën e
duhur për administrimin e veprimtarive të shoqërisë administruese. Ndër kriteret përzgjedhëse
për anëtarët e këshillit të administrimit kërkohet ndër të tjera që ata të kenë të paktën tre vjet
përvojë pune në një pozicion, profesional, drejtues ose të pavarur në një institucion financiar,
si dhe të kenë qenë anëtarë të organeve drejtuese të këtyre institucioneve ose të jenë të
licencuar apo të miratuar nga AMF-ja, për të ushtruar profesionin e këshilltarit të investimit
në Republikën e Shqipërisë. Ndërsa neni 18 i këtij ligji, përcakton se anëtarët e këshillit të
administrimit duhet të jenë të duhur dhe të përshtatshëm për të mbajtur këtë pozicion. Për të
përcaktuar nëse një anëtar është i duhuri dhe i përshtatet postit që do të mbajë në këshillin e
administrimit, duhet të merret në konsideratë: a) integriteti, ndershmëria, kujdesi dhe
përkushtimi për të përmbushur përgjegjësitë, që lidhen me atë pozicion; b) kompetenca,
aftësitë profesionale dhe logjika e gjykimit, për përmbushjen e përgjegjësive, që lidhen me atë
pozicion; c) fakti që interesat e klientëve të subjektit të licencuar ose të subjektit të propozuar
për t’u licencuar, nuk duhet të cenohen nga një konflikt interesi, që buron nga personi, i cili
mban atë pozicion. Gjithashtu, për vlerësimin e anëtarit të këshillit të administrimit do të
shikohen edhe sjelljet e mbajtura prej tij në veprimtaritë e mëparshme dhe do të verifikohet
nëse ka qenë i dënuar për kryerjen e një vepre penale, i përfshirë ose i lidhur me një humbje
financiare, që ka ndodhur për shkak të pandershmërisë, paaftësisë ose praktikës jo të mirë në
sigurimin e shërbimeve financiare, apo i përfshirë në evazion fiskal etj. AMF-ja miraton një
rregullore për të përshkruar me hollësi përkufizimin e kërkesës për të qenë i duhur dhe i
përshtatshëm.
Ndërsa, përsa i përket shoqërive të investimit me ofertë publike, ligjvënësi ka përcaktuar
modelin me dy nivele drejtimi. Kështu neni 59 pika 1 shkronja ë) që rregullon kriteret që
duhet të përmbushë shoqëria për të aplikuar për licencë përcakton se, ndër dokumentet që
duhet të dorëzojë shoqëria është edhe vendimi për emërimin e anëtarëve të këshillit të parë
mbikëqyrës dhe deklarimet e tyre, me shkrim, për pranimin e emërimit. Neni 62 i këtij ligji,
përcakton modalitetet e organizimit të këshillit mbikëqyrës të shoqërisë së investimit me
ofertë publike si dhe përcakton se këshilli mbikëqyrës duhet të përbëhet nga të paktën 5
anëtarë. Një maksimum prej 40 për qind të numrit të plotë të anëtarëve të këshillit mbikëqyrës
të një shoqërie investimi mund të jenë punonjës ose persona të lidhur me shoqërinë
administruese apo persona, të cilët, në dy vitet e fundit, kanë lidhur një kontratë për sigurimin
e shërbimeve, me shoqërinë e investimit, përfshirë dhe ekspertët kontabël të autorizuar,
avokatët dhe noterët. Ndërsa anëtarët e tjerë të këshillit mbikëqyrës të shoqërisë së investimit
me ofertë publike duhet jenë të pavarur, pra ata nuk mund të jenë: a) të punësuar në shoqërinë
administruese, depozitare, ekspertë kontabël ose persona, të cilëve u është dhënë një licencë e
vlefshme nga AMF-ja, për të qenë komisionerë ose këshilltarë investimi dhe që, efektivisht,
kryejnë këto veprimtari si punonjës të një shoqërie komisionere ose të një banke të autorizuar
për transaksionet me titujt, apo persona, të cilët, në dy vitet e fundit, kanë lidhur një kontratë
për ofrimin e shërbimeve me çdonjërin prej tyre, të punësuar te subjektet, që janë të lidhur me
personat e sipërpërmendur ose me personat e afërt të tyre. Përsëri, shumica e anëtarëve të
këshillit mbikëqyrës të shoqërive së investimit duhet të jenë të pavarur duke vendosur një
kufizim të qartë për anëtarët e varur të tij që nuk mund të jenë më shumë se 40%.
Neni 63 i ligjit ‘Për sipërmarrjet e investimeve kolektive’ ndalon anëtarët e këshillit
mbikëqyrës të shoqërisë së investimit të jenë anëtarë të këshillit administrativ/mbikëqyrës të
shoqërisë administruese, të depozitarit, shoqërisë komisionere ose të një banke të autorizuar
për transaksionet e kuotave, shoqërisë së sigurimit, fondit privat të pensioneve, të cilët e kanë
mbajtur pozicionin në kohën kur këtyre shoqërive u është hequr licenca. Ky ndalim mbetet në
fuqi deri në tre vjet pas heqjes së licencës. Ndryshe nga rregulli i përgjithshëm i përcaktuar në
ligjin ‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, sipas të cilit, anëtarët e këshillit të
171
administrimit/mbikëqyrës emërohen për një afat kohor, i cili nuk mund të jetë më i gjatë se 3
vjet, me të drejtë ripërtëritje, neni 64 i ligjit ‘Për sipërmarrjet e investimeve kolektive’ për
shoqëritë e investimit me ofertë publike përcakton se anëtarët e këshillit mbikëqyrës të një
shoqërie investimi emërohen për një periudhë maksimale prej katër vjetësh, me të drejtë
riemërimi. Referuar modaliteteve të shpërblimit të anëtarëve të këshillit mbikëqyrës së kësaj
shoqërie, atyre nuk u lejohet që të marrin ndonjë shpërblim nga emetuesi i titujve përveç
shpërblimit që u takon në bazë të kontratës së punës. Gjithashtu, shuma totale e shpërblimit
dhe kostot e paguara për anëtarët e këshillit mbikëqyrës si dhe sasia e aksioneve të shoqërisë
të mbajtura nga një anëtar i këshillit mbikëqyrës duhet të pasqyrohen në raportin vjetor
financiar të shoqërisë së investimit563. Përveç kompetencave të përcaktuara nga ligji ‘Për
tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, i ndryshuar, anëtarët e këshillit mbikëqyrës së shoqërisë së
investimit me ofertë publike përfaqësojnë bashkërisht shoqërinë e investimit në lidhje me
shoqërinë administruese. Ndër të tjera këshilli mbikëqyrës është përgjegjës për dhënien e
miratimit për lidhjen e një kontrate me personat, që sigurojnë shërbime për shoqërinë e
investimit. Këto kontrata nuk mund të lidhen për një periudhë më të gjatë se tre vjet.
Gjithashtu, këshilli mbikëqyrës është përgjegjës për të njoftuar AMF-në për çdo moszbatim të
këtij ligji, dhe të rregulloreve përkatëse nga shoqëria administruese dhe depozitari, etj564.
Ndërsa për shoqërinë e investimit me ofertë private, dispozitat e ligjit ‘Për sipërmarrjet e
investimeve kolektive’ nuk përcaktojnë një model qeverisës, për këtë arsye kjo shoqëri mund
të zgjedhë të organizohet sipas modelit me një nivel drejtimi ose sipas modelit me dy nivele
drejtimi.
8.3. Aspekte të organizimit të shoqërisë administruese të fondeve të pensionit vullnetar
sipas ligjit nr. 10197, datë 10.12.2009
Neni 20 i ligjit ‘Për fondet e pensionit vullnetar’ përcakton se shoqëria administruese e
fondit organizohet sipas sistemit me një nivel drejtimi sipas ligjit ‘Për tregtarët dhe shoqëritë
tregtare’, i ndryshuar. Sipas nenit 25 të ligjit ‘Për fondet e pensionit vullnetar’, çdo drejtor,
kontrollues kryesor, administrator ose auditues i jashtëm, në një shoqëri administruese ose të
lidhur me një shoqëri të tillë, duhet të jetë i përshtatshëm dhe i aftë për të mbajtur pozicionin e
caktuar. Për të përcaktuar nëse një person është i përshtatshëm dhe i aftë për të mbajtur një
pozicion të caktuar, AMF-ja duhet të vlerësojë nëse ky person ka: a) integritetin,
ndershmërinë dhe përkushtimin, për të përmbushur përgjegjësitë e pozicionit të tij; b)
kompetencën, aftësinë profesionale dhe gjykim të shëndoshë, për të përmbushur përgjegjësitë
e pozicionit; c) pavarësinë e duhur, që interesat e anëtarëve të të licencuarit ose të të
licencuarit të propozuar nuk janë ose nuk mund të jenë në asnjë rast të kërcënuar nga konflikti
i interesit, që mund të lindë nga personi, i cili e mban atë pozicion. Gjithashtu, vlerësohet
sjellja e mbajtur nga ky person në një biznes ose në çështje financiare. Kështu do të hetohet
nëse ka ndonjë të dhënë, që tregon se ky person ka qenë i dënuar për kryerje të veprave
penale, i përfshirë ose i lidhur me humbje financiare, për shkak të pandershmërisë, mungesës
së aftësisë ose keqveprimit në kryerjen e shërbimeve financiare ose në administrimin e
shoqërive të tjera, i përfshirë në përvoja biznesi, si evazioni fiskal, të cilat autoriteti i vlerëson
mashtruese, kërcënuese apo të papërshtatshme, pavarësisht nëse janë të ligjshme apo jo, por
që gjithsesi sjellin diskreditim të mënyrës me të cilën ky person kryen shërbime financiare
apo ndonjë veprimtari tjetër.
563 Neni 65 564 Neni 66
172
KAPITULLI VII
AUDITIMI I SHOQËRIVE QË OPEROJNË NË TREGUN FINANCIAR JO BANKAR
1. OECD mbi rëndësinë e auditimit të shoqërive tregtare që operojnë në tregun financiar
jo bankar
Parimet e OECD-së mbi qeverisjen e mirë të korporatave i japin një rol të rëndësishëm
kontrollit të shoqërisë me qëllim rritjen e transparencës dhe dhënien e informacionit të plotë e
të saktë mbi gjendjen financiare të shoqërisë. Për këtë arsye, certifikimi i bilanceve dhe akteve
financiare të shoqërisë nga persona të tretë të pavarur, inkurajon transparencën mbi
veprimtarinë e shoqërisë dhe rrit besueshmërinë e shoqërisë në treg. Nëpërmjet bilancit të
certifikuar, jepet informacioni i detajuar mbi gjendjen financiare të shoqërisë. Bilanci ka një
funksion të dyfishtë, nga njëra anë lejon kontrollin mbi gjendjen financiare të shoqërisë dhe
ndihmon në vlerësimin e titujve të emetuar nga shoqëria, dhe nga ana tjetër ndihmon në
vlerësimin e performancës së administratorëve të shoqërisë. Pasqyrimi i plotë i gjendjes
financiare të shoqërisë, i mundëson investitorëve të saj të vlerësojnë objektivisht
performancën e shoqërisë edhe për të ardhmen. Gjithashtu, me qëllim dhënien e një
informacioni të plotë, është e nevojshme që edhe për operacionet e kryera brenda grupit, të
zbatohen standarde të paracaktuara që mundësojnë vlerësimin e plotë të veprimtarisë së
shoqërisë dhe të grupit ku ajo bën pjesë. Informacioni kontabël që duhet të japë shoqëria
duhet të përpunohet sipas standardeve të larta të kontabilitetit dhe kritereve të transparencës
financiare, nga ekspertë kontabël të jashtëm kompetent dhe të kualifikuar. Auditimi i
shoqërisë duhet të kryhet periodikisht nga një auditor i kualifikuar, kompetent dhe i pavarur,
me qëllim të ofrimit të organeve drejtuese të shoqërisë dhe aksionarëve/investitorëve të saj, të
një opinioni profesional dhe objektiv mbi gjendjen e shoqërisë. Ekspertët kontabël janë
përgjegjës për pasqyrimin besnik të të dhënave të bilancit dhe të pasqyrave të tjera financiare
që paraqesin gjendjen financiare dhe rezultatet e kompanisë në të gjitha aspektet më të
rëndësishme të saj. Ata janë përgjegjës përpara aksionarëve të shoqërisë dhe duhet të
auditojnë atë me kujdesin e duhur profesional. Struktura e qeverisjes së shoqërisë duhet të
integrojë një strategji efektive që promovon ofrimin e analizave apo këshillave mbi politikat e
investimeve të shoqërisë nga ana e analistëve, agjentëve, agjencive të vlerësimit, etj., të cilët
nuk janë në konflikt interesi me shoqërinë dhe mund të japin kontributin e tyre në
përmirësimin e qeverisjes së shoqërisë. Një aspekt tjetër i rëndësishëm që lidhet me
transparencën e shoqërisë ka të bëjë me dhënien në kohë të informacionit. Shoqëria duhet të
garantojë për të gjithë të interesuarit të njëjtat të drejta, në kohë dhe në aspektin e kostove për
të marrë informacionin përkatës565.
Shoqëritë duhet të zbatojnë standarde të larta në dhënien e informacionit kontabël dhe
financiar, përfshirë nëse ka, edhe të dhënat kontabël mbi impaktin mjedisor dhe social të
veprimtarisë së shoqërisë. Procedurat dhe politikat e ndjekura nga shoqëria për mbledhjen dhe
shpërndarjen e informacionit mbi veprimtarinë financiare dhe më gjerë të shoqërisë, duhet të
bëhen publike566. Zhvillimet e fundit në fushën e qeverisjes së mirë të korporatave kërkon nga
audituesit e jashtëm të shoqërisë një kujdes edhe në vlerësimin e rreziqeve që shoqëria merr
përsipër.
565OECD Principles of Corporate Governance
http://www.oecd.org/daf/ca/corporategovernanceprinciples/31557724.pdf 566 OECD Guidelines for Multinational Enterprises, http://www.oecd.org/daf/inv/mne/48004323.pdf
173
2. Auditimi i shoqërive tregtare. Auditimi i brendshëm
Qeverisja e mirë e korporatave është e lidhur ngushtë me kontrollin dhe transparencën e
veprimtarisë së shoqërisë. Për këtë arsye, metodologjia e përdoruar për të kontrolluar
aktivitetin e shoqërisë, me anë të analizave dhe verifikimit të veprimtarisë dhe të
dokumenteve kontabël të shoqërisë, mundësojnë vlerësimin mbi korrektësinë, vlefshmërinë,
efikasitetin, kostot operacionale dhe të procedurave të zbatuara nga shoqëria që kontrollohet.
Ky kontroll, mund të bëhet në forma dhe modalitete të ndryshme, mund të bëhet nëpërmjet
angazhimit të personave të tretë të pavarur nga shoqëria dhe në këtë rast shoqëria i
nënshtrohet auditimit të jashtëm ose mund të bëhet nëpërmjet verifikimit të vetë organeve të
shoqërisë, nëpërmjet auditimit të brendshëm të saj. Auditimi i jashtëm i shoqërisë, ka për
qëllim mbrojtjen e interesit të aksionarëve dhe të grupeve të tjera të interesit, që i kanë
ndërthurur interesat e tyre me shoqërinë. Nëpërmjet auditimit të jashtëm, informacioni që të
tretët marrin mbi aktivitetin e shoqërisë fiton besueshmëri, e cila ndikon drejtpërsëdrejti edhe
në tregun ku operon shoqëria. Gjithashtu, ky informacion shërben si llogaridhënie për punën e
administratorëve të shoqërisë. Ndërsa, auditimi i brendshëm i shoqërisë, bëhet për të
mbështetur veprimtarinë e administratorëve të shoqërisë në marrjen e vendimeve strategjike
për vetë aktivitetin e shoqërisë. Auditimi i jashtëm i shoqërisë ka për qëllim vlerësimin teknik
profesional mbi kredibilitetin e akteve financiare në mbyllje të vitit financiar të shoqërisë dhe
nuk mundëson dhënien e një vlerësimi profesional mbi zgjedhjet strategjike që ka ndërmarrë
shoqëria. Në të kundërt, auditimi i brendshëm nëpërmjet mënyrave të ndryshme të auditimit të
shoqërisë si financial auditing, operating auditing dhe të management auditing mundëson
pikërisht vlerësimin e aktivititetit të ushtruar nga organet e ndryshme të shoqërisë dhe
orienton këtë të fundit në përmirësimin e performancës së saj.
Auditimi i jashtëm i shoqërisë fokusohet vetëm në aspektet që kanë të bëjnë me financial
auditing. Ky lloj auditimi i mundëson shoqërisë: verifikimin e vërtetësisë dhe të koordinimit
të të dhënave origjinale të shoqërisë nëpërmjet kontrollit të dokumenteve të mbajtura nga
administratorët; krahasimin e besueshmërisë së të dhënave të kontabilitetit dhe analizimin
kritik të tyre me aftësinë e tyre për të dhënë informacion, nëpërmjet rishikimit sistematik të
kontabilitetit dhe pasqyrave financiare; krahasimin e të dhënave të bilancit, shqyrtimin kritik
të tij dhe krahasimin me parametra ligjor të caktuara. Auditimi i jashtëm i shoqërive dallon në
auditim të jashtëm të detyrueshëm dhe në auditim të jashtëm vullnetar. Auditimi i jashtëm i
detyrueshëm përcaktohet në ligj apo mund të kërkohet nga organizmat që kontrollojnë tregun.
Përmbajtja e auditimit të jashtëm të shoqërisë, ka një natyrë ekskluzivisht kontabël dhe ka për
qëllim vetëm vërtetësinë e transparencës, të kontrollit të bilancit, të pasqyrave financiare dhe
shërben për legjitimimin dhe garancinë e veprimtarisë së shoqërisë, për të gjithë personat e
interesuar me aktivitetin e shoqërisë. Përveç auditimit të jashtëm të detyrueshëm të shoqërisë,
kjo e fundit mund të zgjedhë vetë auditimin e jashtëm të saj, pasi preferon që kontrollin
financiar të saj t’ia besojë personave të specializuar. Ndërsa, përsa i përket auditimit të
brendshëm, kjo është një zgjedhje diskrecionale e vetë shoqërisë, e cila, nuk shërben thjesht
për kontrollin e aktivititetin e shoqërisë por zhvillon një model të garancisë dhe të konsultimit
mbi veprimtarinë e shoqërisë. Për këtë arsye, auditimi i brendshëm i shoqërisë shikohet si një
aktivitet mbështetës në funksion të administrimit të shoqërisë, si një aspekt i rëndësishëm i
vetëkontrollit të veprimtarisë nga vetë shoqëria567.
567 P. Gianstante, Internal auditing. Contenuto, struttura e processo. Contenuto, Struttura, Processo, Edizioni
Universitarie Romane, Roma, 2009, f. 25
174
2.1. Auditimi i brendshëm i shoqërive të kuotuara në bursë
Auditimi i brendshëm i shoqërisë ka kaluar një evolucion të rëndësishëm historik me
kalimin e viteve, veçanërisht në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Deri në vitet ’40, kontrolli i
brendshëm ishte një aspekt sporadik i auditivit të shoqërisë. Në fund të viteve ‘50 kontrolli i
brendshëm i shoqërisë filloi të prekte edhe aspekte të tjera jo thjesht financiare. Por vetëm në
vitet ’80, pas përhapjes në tregun amerikan të procedurave të falimentimit, që kishin një
impakt të madh ekonomik, u përforcua bindja e domosdoshmërisë së kontrollit të brendshëm
të shoqërisë. Në këtë kontekst, u afirmua nevoja për një politikë të përshtatshme të
administrimit të rrezikut të shoqërisë, duke forcuar zonat më të dobëta nëpërmjet rregullimeve
të duhura organizative, në formën e protokolleve të sjelljeve që duheshin mbajtur nga
shoqëria. Në fillimet e viteve ’90 u procedua me përcaktimin e një modeli referues për
management të shoqërisë, e në vijim të vitete 2000, koncepti i kontrollit të brendshëm të
shoqërisë është përfshirë në konceptin më të gjerë të administrimit të rreziqeve të shoqërisë.
Së fundi, qasja e risk-based gjatë fazës së projektimit dhe të vlerësimit të kontrollove të
brendshme, veçanërisht përsa i përket aspektit administrativ-kontabël të shoqërisë, është
përhapur gjerësisht në teorinë-aplikuese, duke influencuar fortë edhe hartimin e kodeve të
vetëqeverisjes së shoqërive të kuotuara në bursë. Në këtë mënyrë, nevoja për kontroll të
brendshëm të shoqërisë nuk është më një detyrim për t’u përmbushur nga shoqëria por përbën
një aspekt të rëndësishëm për vendimmarrjen strategjike të vetë veprimtarisë së shoqërisë,
duke filluar që nga procedurat organizuese të projektuara nga administratorët e shoqërisë me
qëllim arritjen e objektivave të paracaktuar. Këto objektiva për të qenë të besueshëm filluan të
jenë konform proceseve të vlerësimit të rrezikut (risk assessment) dhe të administrimit të
rrezikut (risk management). Në këtë mënyrë sot, kontrolli i brendshëm i shoqërisë është
evoluar drejt një koncepti më modern të administrimit të integruar të rreziqeve të shoqërisë
(Enterprise Risk Management), të ruajtjes së resurseve të shoqërisë dhe të krijimit të të mirave
për të gjitha palët e interesuara duke i njohur këshillit detyrën për kontrollin e përshtatshëm të
rrezikut strategjik si një aktivitet integrues dhe kualifikues të planifikimit strategjik të
shoqërisë568.
a) Financial auditing
Kredibiliteti i informacionit financiar të shoqërisë bazohet në parimet e transparencës,
përgjegjësisë dhe integritetit të aktorëve kryesor të shoqërisë. Burimi kryesor i informacionit
janë bilanci në mbyllje të vitit financiar, bashkë me të gjithë informacionin plotësues kontabël
analitik e të administrimit që mundësojnë kontrollin e veprimtarisë së ushtruar nga
administratorët e shoqërisë. Auditimi financiar e kontabël ka për qëllim të verifikojë
ekzistencën dhe përshtatshmërinë e bilancit, në mënyrë të veçantë, është instrumenti primar
nëpërmjet të cilit, shoqëria transmeton tek të tretët të gjithë informacionin e nevojshëm.
Bilanci, mundëson që të vlerësohet mënyra e administrimit në vitet e mëparshme të shoqërisë
dhe bërjen e parashikimit për vijueshmërinë e aktivitetit të shoqërisë. Për këtë arsye, bilanci
është një burim mjaft i rëndësishëm për shoqërinë dhe të gjithë aktorët e tjerë që ndërveprojnë
me shoqërinë, pasi mundëson marrjen e informacionit të nevojshëm ekonomik të shoqërisë.
Auditimi financiar duhet të vërtetojë vërtetësinë e informacionit të bilancit dhe pasqyrave
financiare të hartuara në fund të vitit financiar. Për këtë arsye, vlerat e shprehura në zërat e
ndryshëm të bilancit, presupozojnë vërtetësinë e çdo të dhëne të pasqyruar në bilanc. Pasi
nëpërmjet vlerësimit dhe verifikimit të zërave të ndryshëm të bilancit synohet verifikimi i
568 G. Gasparri, I controlli interni nelle società quotate. Gli assetti della disciplina italiana e i problemi aperti,
Quaderni giuridici, CONSOB, N. 4, Shtator, 2013, f. 14 e n.
175
operacioneve të biznesit, në aspektin kontabël dhe financiar. Audituesi i jashtëm, ka për
detyrë të ushtrojë vetëm aktivitetin e financial auditing. Ndërsa, për audituesin e brendshëm,
hartimi i financial auditing është vetëm akti i parë, pasi ky i fundit, ndryshe nga audituesi i
jashtëm, nuk ka vetëm detyrën për të verifikuar mbajtjen konform ligjit të kontabilitetit dhe
korrespondencës së bilancit me aktet e tjera kontabël të shoqërisë, por ka për detyrë të
konstatojë ekzistencën, funksionimin dhe përshtatshmërinë e sistemit të kontrolleve të
brendshme të kontabilitetit. Brenda kategorisë së financial auditing dallohen dy tipologji të
ndryshme aktiviteti dhe përkatësisht auditi i bilancit dhe auditi i sistemit të kontrollit të
brendshëm. Përsa i përket auditimit të bilancit, audituesi i brendshëm, ndryshe nga audituesi i
jashtëm nuk verifikon të gjitha zërat e bilancit, por kontrolli i tij është i pjesshëm dhe i
përqendruar vetëm në disa zëra të bilancit, që ai konsideron të rëndësishëm për kontrollin e
tij. Zakonisht kontrolli i audituesit të brendshëm të shoqërisë përqendrohet në verifikimin e
vërtetësisë së gjendjes pasurore të shoqërisë dhe të pasqyrave të të ardhurave dhe
shpenzimeve. Zgjedhja e zërave mbi të cilin fokusohet puna e audituesit të brendshëm
përcaktohet nga vetë organet drejtuese të shoqërisë, të cilat kërkojnë të verifikojnë
përputhshmërinë e të dhënave kontabël me operacionet e ndërmarra nga shoqëria gjatë
veprimtarisë së saj. Ndërsa, auditimi i sistemit të kontrollit të brendshëm e ngarkon audituesin
e brendshëm me një sërë detyrash. Kështu audituesi i brendshëm, duhet të garantojë
përshtatshmërinë e kontrollit kontabël me administrimin financiar të shoqërisë, në mënyrë të
veçantë ruajtjen e aseteve, kushtet e funksionalitetit dhe efektivitetit të kontrolleve, të
planifikimit dhe programimit të organizimit të sistemit operativ dhe të dhënies së
informacionit; përshtatshmërinë e përgjithshme të sistemit të kontrolleve të brendshme në
lidhje me shpenzimet e bëra dhe zonat me rrezikshmëri në aktivitetin e shoqërisë;
besueshmërinë dhe integritetin e informacionit të administrimit të shoqërisë; përshtatshmërinë
e të gjitha operacioneve të shoqërisë dhe të procedurave për sektorë të veçantë të shoqërisë
dhe korrespondencën e tyre me procedurat e kontrollit e veçanërisht me objektivat e
paracaktuar569.
b) Operational auditing
Auditimi i veprimtarisë së shoqërisë (operational auditing) ka për qëllim analizimin dhe
vlerësimin e sjelljeve të vëna në jetë gjatë aktivitetit tregtar të shoqërisë, procedurat që janë
ndjekur, si dhe vlerësimin e ekzistencës të një sistemi funksional e të përshtatshëm të sistemit
të kontrollit të brendshëm, në secilin sektor organizativ e operacional ku operon shoqëria.
Nëpërmjet auditimit të veprimtarisë, përcaktohet niveli i eficiencës së veprimtarisë së
administratorëve, efikasiteti i programit të tyre dhe kosto-efektiviteti i aktivitetit të tyre
operacional. Gjithashtu, auditimi i brendshëm i veprimtarisë, mundëson verifikimin e
kushteve për një administrim dhe ruajtje efikase të resurseve të shoqërisë si dhe
pajtueshmërinë e veprimtarisë së saj me rregullat dhe standardet ligjore dhe nënligjore në
fuqi570. E thënë ndryshe, auditimi i veprimtarisë, verifikon efikasshmërinë e aktivitetit
operativ e vendimmarrës të administratorëve të shoqërisë për të vlerësuar kostot dhe
shpenzimet operacionale të shoqërisë, me qëllim gjetjen e përgjegjësive dhe përmirësimin e
mëtejshëm të sistemit të qeverisës të saj. Në këtë mënyrë, vlerësohet vendimmarrja dhe
veprimtaria e administratorëve ekzekutiv, nëpërmjet rezultateve të arritura me direktivat dhe
vendimmarrjen e organeve më të larta të shoqërisë.
Në praktikë është e vështirë të bëhet një dallim i qartë ndërmjet financial auditing dhe
operational auditing, pasi në të dyja rastet informacioni që do të përpunohet merret nga
569 Idem, f.29 570 A. Chambers,G.Rand, The Operational Auditing Handbook: Auditing Business and IT Processes, Second
ed., Prill 2010, f. 4 e në vijim.
176
bilanci dhe nga aktet e tjera kontabël, por funksioni i operational auditing përfshin edhe
rishikimin e të gjithë procesit vendimmarrës dhe funksional të veprimtarisë së shoqërisë.
Dallimi kryesor ndërmjet financial auditing dhe operational auditing duhet kërkuar në
qëllimin që përndjekin në kohë të dy llojet e auditimit. Kështu, ndërsa, kontrolli financiar i
shoqërisë operon në një optikë retrospektive, sepse analizon dokumentet nga përmbajtja e të
dhënave historike, auditimi i veprimtarisë së shoqërisë është i orientuar nga e ardhmja, pasi ky
i fundit vlerëson veprimtarinë e ndërmarrë me qëllim përmirësimin e mëtejshëm të saj571.
c) Managment auditing
Management auditing ka në fokusin e tij, analizimin e veprimeve të ndërmarra nga ata
persona që mbajnë poste drejtuese në strukturën organizative të shoqërisë. Kjo nënkupton një
vlerësim të pavarur të të gjithë niveleve dhe proceseve të ndryshme të shoqërisë, me qëllim
evidentimin e problematikave dhe gjetjen e zgjidhjeve që përmirësojnë performancën e
strukturës organizative të shoqërisë. Ndër funksionet kryesore ku fokusohet auditimi
menaxherial, mund të përmendim: vlerësimin e kushteve të ushtrimit të aktivitetit të shoqërisë
në lidhje me sektorin specifik dhe mjedisin ku operon shoqëria; analizimin e rentabilitetit të
investimeve, të realizuara në kohë dhe hapësirë; verifikimin e sistemit ndërveprues të krijuar
ndërmjet grupeve të interesit të shoqërisë; vlerësimin e aftësisë së strukturës organizative të
kompanisë për të siguruar vetë-kontrollin dhe përballim të rreziqeve të ndryshme; vlerësim të
dokumentacioneve të hartuara nga përfaqësuesit e punëmarrësve të shoqërisë etj. Auditimi
menaxherial, në ndjekje të objektivave të tij, kombinon qëllimet dhe detyrat e të gjitha
formave të tjera të auditimit, që përmendëm më lart. Gjithashtu, management auditing,
realizon një kontroll të plotë të të gjithë kontrollit kontabël të shoqërisë duke iu përshtatur
nevojave të qeverisjes së mirë të saj. Ky lloj auditimi, duhet të konsiderohet në funksionin
kryesor të tij, që është ndihma dhe mbështetja e këshillit të administrimit në vendimmarrjen e
tij të ardhshme. Audituesi që ndërmerr veprimtarinë e managment auditing bashkëpunon
ngushtë me administratorët e shoqërisë me qëllim garantimin e kontrollit të brendshëm dhe
përndjekjen e objektivave të marra përsipër572.
Sikurse e analizuam më lart, auditimi i brendshëm i shoqërive tregtare është mjaft
kompleks dhe kërkon njohuri teknike të detajuara jo vetëm kontabël, por edhe administruese
dhe vlerësuese, me qëllim dhënien e një informacioni të plotë organeve drejtuese të shoqërisë.
Këto të fundit, mbështeten në përfundimet e hartuara nga audituesit e brendshëm të shoqërisë
në marrjen e vendimeve strategjike për të ardhmen e shoqërisë. Përveç llojeve kryesore të
auditimit të brendshëm të sipërpërmendur, me zhvillimin e shpejtë të teknologjisë së
informacionit dhe me përhapjen e tij edhe në hartimin dhe në ruajtjen e informacionit
kontabël të shoqërisë, auditimi i brendshëm i shoqërisë mund të realizohet edhe nëpërmjet
information tecnology. Sistemet informatike në proceset funksionale dhe organizative të
shoqërisë janë të ekspozuar kundrejt rreziqeve informative. Shoqëritë janë të vetëdijshme për
përfitimet që sjell zbatimi i teknologjisë së informacionit në veprimtaritë e tyre por nga ana
tjetër është e nevojshme njohja dhe parandalimi i rreziqeve që lidhen me zbatimin e
teknologjisë së informacionit. Sigurimi i informacionit informatik, përbën sot një aspekt
kryesor në të cilën shoqëritë investojnë. Këto ndryshime në organizimin e biznesit kanë
prekur edhe aktivitetin e audituesve, të cilët në përmbushje të detyrave të tyre duhet të kenë
kompetenca dhe njohuri specifike për të përpunuar informacionin financiar të shoqërisë, sipas
571 P. Gianstante, Internal auditing. Contenuto, struttura e processo. Contenuto, Struttura, Processo, Edizioni
Universitarie Romane, Roma, 2009, f.33 572 Idem f. 35
177
teknologjisë së fundit, aq sa është krijuar një figurë e re ekspertësh kontabël që njihen ndryshe
si information technology auditing (IT auditing)573.
2.2. Auditimi i jashtëm i shoqërive tregtare të kuotuara në bursë
Auditimi i jashtëm i shoqërive tregtare, ka për qëllim kontrollin e gjendjes financiare të
shoqërisë, nga persona të tretë të pavarur. Shtetet e Bashkuara të Amerikës, janë pionier në
rregullimin e auditimit të shoqërive të kuotuara në bursë duke influencuar edhe në
legjislacionet e vendeve të Bashkimit Europian. Në fillim të viteve ’80 American Institute of
Certified Public Accountants (AICPA) mbas publikimit të standardeve të Auditimit
Statements on Auditing Standart n. 39 “Auditing Sampling” të vitit 1981 dhe dokumentit
nr.47, “Audit risk and materiality in conducting on Audit” të vitit 1983, orienton shoqëritë
audituese amerikane që gjatë kontrollit të shoqërive të kuotuara në bursë të zbatojnë modelin
risk-driver audit. Në këtë mënyrë, audituesit nuk kanë vetëm detyrimin e kontrollit financiar
teknik të shoqërisë (system-based audit), por roli i tyre është i rëndësishëm edhe në vlerësimin
e rreziqeve që shoqëria merr përsipër. Për shkak të karakterit ndërkombëtar të shoqërive që
auditonin shoqëritë e kuotuara në bursën amerikane, ndryshimi në metodologjinë e
certifikimit të akteve financiare të shoqërive të kuotura në bursë në pak kohë u shtri edhe për
shoqëritë e tjera që operonin në tregje të ndryshme financiare. Auditimi i shoqërive duke
pasur parasysh konceptin e rrezikut, përfaqëson një ndër aspektet më të rëndësishme të
zhvillimit të metodologjisë së auditimit të shoqërive tregtare. Fillimisht, auditimi
përqendrohej në shqyrtimin dhe vlerësimin e akteve kontabël pa analizuar në tërësi
informacionin që evidentohej në përmbledhjen vjetore. Me ndryshimin e metodologjisë së
vlerësimit, informacioni që rezultonte nga aktet financiare kishte nevojë për dhënien e një
vlerësimi pozitiv, me qëllim certifikimin më pas të akteve financiare të shoqërisë. Ky
ndryshim në metodologjinë e vlerësimit u pa me dyshim nga autorë të ndryshëm të cilët,
analizimin e rrezikut e lidhin me auditimin e brendshëm të shoqërisë. Ndërkohë, impakti
pozitiv nga zbatimi i metodologjisë së vlerësimit të rreziqe rriste besueshmërinë e shoqërisë
në treg dhe për këtë arsye, këto të fundit ishin të interesuara për zbatimin e saj. Në këtë
mënyrë, audituesit i kërkohej që nëpërmjet njohurive të tij në fushën e statistikës të jepte një
vlerësim mbi gjendjen në të cilën ndodhej shoqëria dhe rreziqet që mund të merrte përsipër në
të ardhmen. Gjatë viteve ’90 metodologjia e vlerësimit të rrezikut u rimodelua në ambientet
anglo-amerikane dhe për pasojë, audituesi jo vetëm vlerëson rrezikun e shoqërisë, por ushtron
një aktivitet këshillimi në interes të klientit të tij. Roli i audituesit të jashtëm të shoqërisë nuk
është më vetëm kontrolli i vërtetësisë së akteve financiare të shoqërisë, por edhe këshillimi i
kësaj të fundit me qëllim përballimin e rreziqeve të ndryshme që shoqëria merr përsipër574.
Sikurse e kemi përmendur edhe në kapituj të tjerë, impakti i skandalit Enron575, në tregun
financiar amerikan dhe më gjerë, shtyu qeverinë amerikane të riformulonte institucionin e
auditimit të shoqërive tregtare me ligjin Sarbanes-Oxley Act. Ky ligj kishte për qëllim
përforcimin e besueshmërisë së ekspertëve kontabël mbas dëmit që pësoi pozita e tyre, me
573 Për më shumë informacion shih, J. Pathak, Information Technology Auditing: An Evolving Agenda, ed.
Springer, Berlin, 2005, f. 5 574 F. Manfrin, Sulla Natura del Controllo legale dei conti e la responsabilità dei revisori esterni, në
www.unibs.it/sites/default/files/ricerca/allegati/paper29.pdf 575 Shoqëria e Anderson, audituesi i jashtëm i shoqërisë Enron, një ndër shoqëritë audituese më të mëdha në
Shtetet e Bashkuara të Amerikës, kishte ndihmuar shoqërinë Enron në fshehjen e humbjeve që shoqëria kishte
akumuluar duke i pasqyruar si investime. Veprimtaria e audituesit me shoqërinë Enron ishte në konflikt interesi,
pasi audituesi kishte ofruar shërbime konsulence për Enron si dhe degë të ndryshme të audituesit ishin përfshirë
në aktivitete të ndryshme me degët e shoqërisë Enron. Për një koment mbi falimentin e shoqërisë Enron dhe rolin
e audituesit të jashtëm të shoqërisë, shih A. Malltezi, E drejta Shqiptare e Shoqërive Tregtare, Mediaprint,
Tiranë, 2011, f. 250 e në vazhdim.
178
falimentimin e bujshëm të Arthur Andersen, përforcimin e transparencës dhe vërtetësisë së
dokumenteve kontabël të shoqërisë që do të auditorët. Ligji është i zbatueshëm për të gjitha
shoqëritë e kuotuara në bursë dhe përsa i përket auditimit të shoqërive tregtare, përqendrohet
në dy aspekte të rëndësishme:
a) kontrollin institucional të veprimtarisë së audituesve të pavarur që auditojnë shoqëritë
e kuotura në bursë;
b) përforcimin e pavarësisë së audituesve të jashtëm duke përcaktuar rregulla specifike,
me qëllim evitimin e familjaritetit të audituesve me klientët e tyre576.
Me qëllim kontrollin mbi veprimtarinë e shoqërive të auditimit, Sarbanes-Oxley Act krijoi
një Autoritet të posaçëm, Public Company Accounting Oversight Board (PCAOB), i cili
mbikëqyr auditimin e shoqërive të kuotura në bursë. Autoriteti është i pavarur nga SEC,
ndonëse ky i fundit emëron anëtarët e tij. PCAOB, ka kompetencën për të paracaktuar
rregullat dhe standardet e auditimit të cilat ia paraqet SEC për miratim. Këto rregulla dhe
standarde janë të detyrueshme të zbatohen nga shoqëria audituese gjatë certifikimit të akteve
financiare të shoqërive të kuotuara në bursë. Veprimtaria e auditimit dhe e konsultimit të
shoqërive audituese mund të bëhet vetëm mbas regjistrimit të tyre në regjistrin e mbajtur nga
PCAOB, i cili ka kompetenca për të refuzuar kërkesën për regjistrim të shoqërisë audituese si
dhe të kryej në çdo kohë inspektime që Autoriteti e konsideron të nevojshëm. Nëse gjatë
inspektimeve konstatohen parregullsi, PCAOB ka kompetencën për të vendosur sanksione
kundrejt shoqërisë audituese, përfshirë pezullimin e aktivitetit apo heqjen e licencës577.
Në seksionin 201 të Arbanës-Oxley Act përcaktohet ndalimi për shoqëritë audituese që të
ushtrojnë aktivitete të ndryshme nga ato të auditimit, në favor të shoqërive të kontrolluara nga
shoqëria e audituar. Ky ndalim zbatohet edhe për shoqëritë e kontrolluara të rregulluara nga
legjislacioni tregtar i një vendi të huaj. Ndër aktivitetet që mund të kryejë shoqëria audituese e
që nuk ndalohen shprehimisht nga ky ligj, mund të përmendim shërbimet e konsulencës
fiskale, (tax services) të cilat mund t’i besohen shoqërisë audituese vetëm mbasi janë aprovuar
nga komiteti i auditimit të shoqërisë që do të auditohet. Vendimi i komitetit të auditimit për të
përfituar shërbime të konsulencës fiskale nga shoqëria audituese duhet t’i komunikohet tregut.
Ligji Sarbanes-Oxley Act detyron shoqëritë të ndryshojnë shoqërinë audituese çdo pesë vjet.
Ky rotacion është i nevojshëm për të evituar familjaritetin ndërmjet shoqërisë që do të
auditohet dhe audituesit të saj. Sipas nenit 302, kryetari i administratorëve ekzekutiv dhe
kryetari i zyrës së financave, mbajnë përgjegjegjësi personale për vërtetësinë e pasqyrave
financiare, të cilat duhet të raportohen çdo 3 muaj. Ndërsa neni 401 kërkon që të gjitha
transaksionet me shoqëritë pjesë e grupit dhe ato transaksione të cilat nuk janë të pasqyruara
në bilanc, por kanë pasoja të rëndësishme për aktivitetin e shoqërisë duhet të pasqyrohen në
raportimin vjetor. Gjithashtu, transaksionet e lidhura ndërmjet shoqërisë dhe aksionarëve
kontrollues apo administratorëve të shoqërisë duhet të bëhen publike menjëherë brenda ditës
së nesërme të punës, mbas lidhjes së tyre578.
Gjithashtu, shoqëria nuk mund të auditohet nga një shoqëri audituese që në auditimin e
saj, ka angazhuar ish kryetarin e administratorëve ekzekutiv, ish kryetarin e zyrës kontabël
apo ish administratorë të tjerë të shoqërisë që do të auditohet, pa kaluar të paktën një vit nga
emërimi i tyre i ri. Sarbane-Oxley Act, ka përforcuar regjimin e dënimeve deri në 20 vjet
576 P. Demartini, Prospettive di riforma per l’insituto della revisione contabile. Informazione, imprese e mercati
finanziari efficienti: spunti di riflessione in una prospettiva multidisciplinare, ed. FrancoAngeli, Milano, 2004,
f.167.
577 L. Bosetti, Corporate governance e mercati globali, ed. FrancoAngeli, Milano, 2010, f. 90.
578 Y. Jahmani, W. A. Dowling, The Impact Of Sarbanes-Oxley Act, në Journal of Business & Economics
Research – October 2008 Volume 6, Number 10, f. 58.
179
burg, për të gjithë ata persona që përfshihen në shkatërrimin dhe manipulimin e dokumenteve
kontabël. Audituesit janë të detyruar që të ruajnë dokumentet kontabël për një periudhë jo më
të vogël se pesë vjet nga viti tatimor, në të cilën janë certifikuar aktet financiare të shoqërisë.
Në qershor të vitit 2007, Departamenti i Thesarit Amerikan, krijoi Advisory Committee on
the Auditing Profession. Ky komitet ka për qëllim rekomandimin dhe orientimin e shoqërive
audituese me qëllim rritjen e cilësisë së auditimit të jashtëm të shoqërive tregtare, duke
vepruar në drejtime të ndryshme si në kapitalin njerëzor të angazhuar në shoqëritë audituese,
strukturën organizative të tyre, fenomenet e konkurrencës dhe të përqendrimit në këtë
sektor579.
2.2.1. Konflikti i interesit ndërmjet shoqërisë dhe audituesit të jashtëm të saj
Sjellja etike është e rëndësishme në ushtrimin e aktivitetit tregtar nga ana e shoqërive
tregtare, por ajo është e një rëndësie jetike edhe për audituesit e shoqërisë. Sjellja etike e
audituesve është një kusht i domosdoshëm për vendimmarrjen e investitorëve të shoqërisë,
por edhe për tregun ku vepron shoqëria. Kjo për faktin se investitorët nuk mundet të
kontrollojnë drejtpërdrejtë veprimtarinë dhe vendimmarrjen e administratorëve të shoqërisë.
Në këtë kontekst, audituesi i pavarur merr përsipër një përgjegjësi publike që i kapërcen
marrëdhëniet ndërvepruese ndërmjet tij dhe shoqërisë që do të kontrollojë. Audituesi në rolin
e ‘mbikëqyrësit publik’ duhet të ruajë pavarësinë totale nga shoqëria, klientin e tij, me qëllim
garantimin e besimit të publikut në certifikimin e akteve kontabël të shoqërisë. Por
pavarësisht ndërhyrjes së legjislacionit amerikan edhe nëpërmjet ashpërsimit të dënimeve
penale, skandali Madoff në vitet 2008 rreth 8 vjet mbas skandalit Enron, si dhe shumë raste të
tjera, kanë treguar se pavarësisht ashpërsimit të dënimeve, këto kanë rezultuar të
padobishme580. Për këtë arsye, shtrohet pyetja nëse është e efektshme rritja e dënimeve dhe
gjobave apo duhet kërkuar një mënyrë alternative për të nxitur pavarësinë e audituesve të
jashtëm të shoqërive të kuotura në bursë?
Mungesa e stimujve të duhur, ndikon në paanshmërinë e audituesve të shoqërisë.
Audituesit e jashtëm të shoqërisë, edhe pse veprojnë në mbrojte të një interesi publik,
shpërblehen për punën e tyre nga administratorët ekzekutiv apo drejtorët ekzekutiv të
shoqërisë, të cilët vendosin nëse do t’i punësojnë dhe t’i paguajnë audituesit për shërbimet e
tyre. Për këtë arsye, ndonëse audituesit veprojnë në interesin e aksionarëve të shoqërisë, ata
veprojnë vetëm me mandat të organeve drejtuese të saj. Vërtet është asambleja e përgjithshme
që me vendimin e saj emëron audituesit e shoqërisë, por janë administratorët ata që
579
L. Bosetti, Corporate governance e mercati globali, ed. FrancoAngeli, Milano, 2010, f. 93. 580 Në dhjetor të vitit 2008, një ndër financierët më të rëndësishëm të WallStreet, Bernard Madoff, ish kryetar i
Tregut Nasdaq, u arrestua nga agjentët e FBI-së amerikane. Pronari i një shoqërie të rëndësishme brokerimi që
operonte në fondet hedge, akuzohej për mashtrim kundrejt investitorëve në një vlerë prej 50 bilion dollar
amerikan. Ai akuzohej se kishte ndërtuar një skemë gjigante ‘Ponzi’. Madoff, nuk kishte bërë asnjë investim
real, por me të ardhurat e mbledhura nga investitorët e rinj kishte paguar investitorët e vjetër. Praktikisht kishte
krijuar një skemë piramidale. Investitorët e tij më rëndësishëm ishin dy investitorë institucionalë, HSBC, një ndër bankat më të mëdha në botë, me seli në Londër dhe Banco Santander, një bankë spanjolle që veprimtarinë e
saj e kishte shtrirë në Amerikën Latine në Azi dhe në Europë. Vetëm një javë përpara arrestimit të Maddoff,
administratorët e këtyre bankave ishin lavdëruar nga shtypi ndërkombëtar për aftësinë e tyre në evitimin e
gabimeve që kishin bërë administratorë të shoqërive të tjera në politikat e investimit. Një përgjegjësi të veçantë
në mbulimin e skemës piramidale të krijuar nga Madoff kishte shoqëria audituese, që të vërtetë ishte një fond i
Madoff në vlerë 65 bilion dollar, në të cilin punon vetëm tre persona, audituesi David Friehling dhe dy nëpunës
të tjerë. Bernard Madoff u shpall fajtor në 12 mars 2009 dhe u dënua me 150 vjet burg. Ndërsa audituesi i
Madoff, David Friehling, u shpall fajtor në 3 nëntor 2009 për mashtrim në certifikim e bilancit dhe të akteve të
tjera financiare dhe plotësim të rremë të dosjes së auditimit. Ai u dënua me 114 vjet burg dhe me kthimin e 3.2
milion dollarëve që i korrespondonin honorareve që ai kishte përfituar. Për një koment mbi skandalin financiar
Madoff dhe pasojat e tij shih D. Nordberg, Corporate Governance. Principles and Issues, 2011, f. 50.
180
përzgjedhin ndër kandidatët që mund të auditojnë shoqërinë. Ndaj marrëdhënia që krijohet
ndërmjet shoqërisë dhe audituesit të jashtëm të saj nuk është tërësisht e paprekur nga konflikti
i interesit. Në këtë situatë, disa autorë, besojnë se me të gjithë rregullimet ligjore dhe
ashpërsimin e dënimeve, konflikti i interesit ndërmjet audituesit dhe shoqërisë së audituar prej
tij do të ekzistojë përsa kohë, që audituesi do të shpërblehet nga shoqëria që do të auditojë.
Me qëllim përforcimin e pavarësisë së auditorëve të jashtëm të shoqërisë, është e nevojshme
përqasja e interesave të audituesve të shoqërisë me ato të investorëve të shoqërisë, të cilët janë
të interesuar për të marrë një certifikim të pavarur të akteve financiare të shoqërisë ku kanë
investuar. Në këtë kuadër, këta autorë propozojnë të sigurojnë aktivitetin e audituesve,
Financial Statement Insurance, (FSI). Në këtë mënyrë, shoqëria të mos shpërblejë audituesin
e jashtëm të shoqërisë, por të blejë certifikimin e akteve të saja financiare nga Siguruesi. Në
këtë mënyrë, mbrohen investitorët e shoqërisë, kundër humbjeve që mund të pësojnë në
këmbim të një certifikimi të dokumenteve kontabël të pasakta. Me pagimin e primit të
siguracionit, shoqëria do të mund të bëjë publike aktet financiare të certifikuara. Procedura e
sigurimit dhe më pas lidhja e kontratës do të fillojë me një kontroll paraprak nga ana e
siguruesit të shoqërisë që kërkon të auditohet. Kjo e fundit, i bën një kërkesë siguruesit për një
propozim sigurimi. Kërkesa duhet të përmbajë shumën maksimale për të cilën shoqëria
kërkon të sigurohet dhe primin përkatës. Kërkesa për sigurimin do të bëhet përpara se të
përgatiten aktet e nevojshme që do t’i dërgohen asamblesë së aksionarëve për të miratuar
audituesin e shoqërisë. FSI, me anë të një eksperti vlerësues të rrezikut, do të vlerësojë
paraprakisht natyrën, stabilitetin, konkurrencën e shoqërisë, dhe shëndetin e përgjithshëm
ekonomik të shoqërisë, e cila do të sigurohet, reputacionin e saj, gjendjen financiare,
strategjitë operacionale, politikat kontabël që zbaton shoqëria, dimensionet, moshën dhe
strukturën operative të shoqërisë që mund të sigurohet. Eksperti që bën vlerësimin paraprak
mund të jetë më vonë edhe audituesi i shoqërisë. Siguruesi ofron këto alternativa: a) shumën
maksimale të sigurimit dhe të primit sipas ofertës së bërë nga shoqëria në propozimin e bërë
paraprakisht; b) shumën e sigurimit dhe primin relativ të rekomanduar nga punonjësit e tij dhe
c) mos sigurimin e shoqërisë; Nëse asnjëra nga opsionet e sipërpërmendura nuk pranohet
atëherë, palët së bashku do të planifikojnë qëllimin dhe thellësinë e auditimit të shoqërisë.
Nëse njëri prej opsioneve të sigurimit të përcaktuara më lart miratohet, atëherë auditimi do të
bëhet. Nëse mbas auditimit, audituesi është në gjendje të japë një opinion të qartë mbi
gjendjen e shoqërisë, atëherë nënshkruhet polica siguruese. Polica do të jetë shuma e
propozuar fillimisht dhe premiumi do të jetë detyrues. Nëse opinioni i auditorit kërkon një
kualifikim më specifik, siguruesi nuk bën mbulime shtesë, përveç rastit, kur shoqëria e cila do
të auditohet pranon të rinegociojë kushtet e reja të sigurimit, sipas kushteve të reja të
përcaktuara nga audituesi. Miratimi i kushteve të reja dhe vlera e tyre do të ripublikohen
përsëri. Deklarimi i audituesit do përmbajë një paragraf të veçantë që përmbledh shumën e
siguracionit që mbulon deklarata financiare dhe çmimet përkatëse të primit. Koncepti i
sigurimit të aktivitetit të auditimit ka për qëllim arritjen e shpejtë të marrëveshjes. Siguruesi
dhe shoqëria audituese zgjedhin së bashku një subjekt të tretë, të besueshëm, i cili do të jetë
përgjegjës për të mbrojtur certifikimin e akteve financiare nëse do të ketë ndonjë ankesë mbi
vërtetësinë e tyre. Gjithashtu, ky subjekt i tretë i pavarur ka përgjegjësinë që të verifikojë
besueshmërinë e certifikimit të shoqërisë nga ana e audituesit të shoqërisë përpara se ajo të
publikohet. Me marrjen e certifikimit të akteve nga ana e ekspertit kontabël, siguruesi do të
kompensojë subjektin e tretë për mbulimin e dëmit të mundshëm që mund të krijohet për
shkak të ankesave. Në këtë mënyrë, shoqëritë do të kenë tendencën që të paguajnë tavanin më
të lartë të mbulimit të siguracionit për të rritur kredibilitetin e saj në sytë e investitorëve si
shoqëri me bilanc më cilësor581.
581 Për më shumë mbi teorinë e sigurimit të auditimit të shoqërive të kuotuara në bursë shih J. Ronen, Post-
Enron Reform: Financial StatementInsurance, and GAAP Re-Visited in Accounting and Regulation. New
181
Është e diskutueshme nëse sigurimi i auditimit të jashtëm të shoqërive të kuotuara në
bursë është mënyra më e sigurt ndonëse e kushtueshme, për të garantuar pavarësinë e
audituesve dhe paanshmërinë e vlerësimit të tyre. Evitimi i konfliktit të interesit ndërmjet
shoqërisë dhe audituesve të jashtëm të saj mbetet një çështje e hapur.
3. Standardet ndërkombëtare të raportimit financiar. Një historik i shkurtër
Globalizimi i tregjeve financiare i ka shtyrë shoqëritë tregtare të kërkojnë likuiditetin e
nevojshëm për aktivitetin e tyre në tregje të ndryshme. Transferimi i të ardhurave nga njëri
shtet tek tjetri ka motivuar shoqëritë për të kërkuar një sistem uniform kontabiliteti për
raportimin financiar. Përforcimi i tregjeve financiare është i lidhur ngushtë me aftësinë e
shoqërive për të zbatuar standardet ndërkombëtare të kontabilitetit pasi rrit efektshmërinë e
konkurrencës ndërmjet operatorëve të ndryshëm të tregut. Nëse çdo shtet do të zbatonte
standardet e tija financiare, për shoqëritë që ushtrojnë aktivitet ndërkufitar do të kishte kosto
dhe pengesa administrative për t’u listuar në tregjet financiare të vendeve të ndryshme. Në
këtë kontekst, mbajtja e akteve financiare sipas standardeve ndërkombëtare të raportimit
financiar u mundëson operatorëve ekonomikë që të listohen në tregje të ndryshme financiare,
pa kosto dhe pa përmbushur kritere shtesë të atij vendi. Nga ana tjetër edhe administratorët e
shoqërive tregtare dëshirojnë të arrijnë sa më shumë koherencë ndërmjet raportimit të
brendshëm financiar me raportimin e jashtëm financiar të shoqërisë, pasi kjo do të rriste
kredibilitetitn e shoqërisë në treg dhe do të ishte tërheqëse për investitorë të ndryshëm. Për
këtë arsye nëse për raportimin e brendshëm financiar të shoqërisë do të zbatohen standarde të
ndryshme nga ato të përcaktuara për raportimin e jashtëm financiar, kjo do të ndikonte në
performancën e shoqërisë.
Por, pavarësisht nga arsyet që shtyjnë shoqëritë që operojnë në tregje ndërkombëtare në
zbatimin e standardeve ndërkombëtare të raportimit financiar, vërtetësia e raportimeve
financiare është thelbësore. Nëse për disa vjet me radhë një shoqëri raporton rezultate të
ndryshme financiare sipas rregullave të raportimit financiar të përcaktuara nga vende të
ndryshme, besimi mbi gjendjen financiare të kësaj shoqërie do të ndikohej. Sjellim për
ilustrim rastin e mirënjohur të Daimler Benz. Në vitin 1994, shoqëria gjermane raportoi për
një përfitim prej 895 milion dm (deutche mark) sipas standardeve gjermane të raportimit
financiar, dhe një përfitim prej 1.052 milion dm sipas standardeve amerikane të raportimit
financiar. Në të dyja rastet, shoqëria kishte zbatuar me përpikmëri standardet e raportimit
financiar të përcaktuara nga vendet ku operonte shoqëria. Rregullat e raportimit financiar në
Gjermani, kanë tendencën për të qenë më konservative dhe të kujdesshme përsa i përket
matjes së përfitimit të shoqërisë, kundrejt rregullave të legjislacionit amerikan që është më
liberal në këtë aspekt. Diferenca e përfitimit të shoqërisë Benz ndërmjet Gjermanisë dhe
Shteteve të Bashkuara të Amerikës mund të konsiderohet e papërfillshme, dhe për këtë arsye
mund të pranohet edhe nga investitorët e shoqërisë. Por në vitin 1993, raportimi financiar i
shoqërisë nxirrte në pah një diferencë të madhe të përfitimit ndërmjet dy vendeve për shkak të
zbatimit të rregullave të ndryshme të raportimit financiar në të dy vendet. Sipas standardeve
gjermane të raportimit financiar, shoqëria deklaroi një përfitim prej 615 milion dm ndërsa
sipas standardeve amerikane të raportimit financiar, shoqëria rezultoi me një humbje prej
1,839 milion dm. Si ishte e mundur që shoqëria sipas standardeve të raportimit financiar të një
vendi të rezultojë me fitim dhe sipas standardeve financiare të një vendi tjetër të rezultojë me
humbje? Për ekspertet kontabël të fushës, kjo situatë ishte lehtësisht e kuptueshme dhe
lehtësisht e shpjegueshme, për shkak të disa rregullimeve të vogla si efekt i parimeve të
Insights on Governance, Markets and Institutions, ed. R. Di Pietra, S. McLeay, J. Ronen, Springer, New York,
2014, f. 39
182
raportimit që ishin zbatuar. Por tregu financiar në përgjithësi dhe investitorët në veçanti, i
shikojnë me dyshim këto mesazhe konfuze të raportimit financiar dhe rezultati në praktikë
është i papranueshëm. Kjo paqëndrueshmëri mund të sjellë pasoja të rënda për stabilitetin e
shoqërisë582.
Studiuesit e fushës venë në dukje se diferenca ndërmjet sistemeve të rregullave të
raportimit financiar mund të kategorizohet në dy kategori. Në kategorinë e parë bëjnë pjesë
ato shtete që raportimin financiar e bazojnë më shumë në kreditim sesa në kapitalin e
shoqërisë. Ndërsa në kategorinë e dytë, bëjnë pjesë shtete ku standardet e raportimit financiar
bazohen në taksimin e shoqërive dhe për pasojë sistemet ligjore zakonisht përfshijnë rregulla
të detajuara e më teknike në funksion të këtij qëllimi. Sistemet e raportimit financiar të
bazuara mbi sistemin tatimor janë më të përhapurat. Shtetet që bazohen në sistemet tatimore
për përcaktimin e standardeve financiare, ofrojnë për operatorët ekonomikë ulje efikase të
taksave dhe përllogaritje bujare të shpenzimeve por nga ana tjetër zbatojnë një vlerësim
modest për të ardhurat. Shoqëritë kanë përfitime dhe avantazhe të shumta nga këto lëshime
tatimore, por kjo krijon boshllëqe në transparencën e plotë mbi aktivitetin e shoqërisë dhe për
pasojë në marrjen e një informacioni të plotë për investitorët e shoqërisë. Në këtë kategori
përfshihen vende si Franca, Gjermania dhe Japonia. Ndërsa, në vende të tjera ku deklarimet
mbi të ardhurat e kapitalit të shoqërisë janë parësore dhe nuk dominohen nga konsiderime
tatimore, pasi ulja e taksave mund të jetë e pavarur nga përfitimet e aksionarëve mbizotërojnë
në vendet e sistemit common law, si Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Anglia, Australia, etj.
Si pasojë e globalizimit të tregjeve edhe kjo ndarje klasike në metodologjinë e raportimit
financiar ka ndryshuar, dhe ka shtyrë shtetet në gjetjen e një modeli të përshtatshëm dhe të
pranueshëm për të gjithë583.
Shtete e Bashkuara të Amerikës, kanë një histori të gjatë në hartimin e standardeve të
raportimit financiar dhe karakterizohen nga një nivel i lartë profesionalizmi. Por edhe
rregullat e standardeve kombëtare të miratuara nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës janë një
produkt kompromisesh të interesave të ndryshëm të këtij vendi. Nevoja e krijimit të një
sistemi parimesh të njëjta për vende të ndryshme çoi në vitin 1966, krijimin e Grupit të Punës
për hartimin e Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit, që kishte në gjirin e tij profesionistë
nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Britania e Madhe dhe Kanadaja. Një hap i rëndësishëm
në këtë drejtim u bë në vitin 1972, në Kongresin Botëror të Ekspertëve Kontabël, të mbajtur
në Sidney. Në këtë kongres u arrit një marrëveshje për krijimin e Komitetit të Standardeve
Ndërkombëtare të Raportimit Financiar, International Accounting Standards Committee
(IASC), që filloi aktivitetin e tij në vitin 1973. Në këtë kontekst, kontributi i IASC, është mjaft
i rëndësishëm në hartimin e parimeve të kontabilitetit ndërkombëtar të pranueshëm nga shtete
të ndryshme. IASC u krijua si një organizatë jo shtetërore e pavarur, anëtar të së cilës ishin
ato grupime profesionale që kishin marrë pjesë në hartimin e marrëveshjes584. Fillimisht,
582 Rasti i shoqërisë gjermane nuk ka qenë një rast i izoluar. Shoqëria norvegjeze, Norsk Hydro, raportoi për një
përfitim prej 167 milion nkr sipas standardeve të raportimit financiar norvegjez të vitit 1992 dhe një përfitim prej
1,763 milion nkr sipas standardeve të raportimit financiar amerikan. Shoqëria motorike Rover në Angli, mbas
blerjes së saj nga shoqëria gjermane BMW, raportoi sipas rregullave gjermane të raportimit financiar për një humbje prej 150 milion sterlina ndërsa sipas standardeve të raportimit anglez raportoi për një përfitim prej 90
milion sterlina. Gjithashtu, në vitin 1992, News Corporation, një shoqëri australiane, raportoi një përfitim prej
502 dollar australian sipas rregullave të raportimit financiar të australisë kundrejt një përfitimi prej 241 dollar
australian të deklaruara sipas rregullave angleze të raportimit financiar. Kjo diferencë e dukshme e raportimit
financiar tregon kontrastin në raportimin financiar sipas standardeve kombëtare të vendeve të ndryshme. B.
Carsberg, The Role and Future Plans of the International Accouting Standards Committee në Quaderni di
Finanza N. 31 - Tetor 1998, Consob, Akte të Konferencës, La Globalizzazione dei mercati e l’armonizzazione
delle regole contabili, f. 21. 583 Idem 584Në 1983, IASC u bashkua me Federatën Ndërkombëtare të Kontabilistëve, International Federation of
Accountants (IFAC). Pasojë e këtij bashkimi është fakti se anëtarët e IFAC u bënë anëtarë të IASC. Sot,
183
qëllimi i Bordit të IASC ishte krijimi i disa standardeve bazike që të mund të zbatoheshin nga
vende të ndryshme, pasi kjo padyshim reflektonte nevojën e krijimit të një kuadri ligjor të
harmonizuar, i zbatueshëm në sa më shumë vende të ndryshme. Gjithashtu, standardet e para
mundësonin edhe moszbatimin e tyre, me qëllim arritjen e një marrëveshjeje sa më të gjerë
për zbatimin e tyre. Në vijimësi, hartimi i standardeve të raportimit financiar nuk iu referua
vetëm aspekteve thelbësore të raportimit financiar, por gjithnjë e më shumë u kërkua krijimi i
një kuadri ligjor uniform edhe për aspekte më të detajuara veçanërisht përsa i përket shoqërive
të kuotara në bursë585.
Në vitin 1993, Bordi i IASC miratoi 33 standarde ndërkombëtare të raportimit financiar që
fokusohej mbi tatimin mbi të ardhurat si dhe hartoi një dokument kuadër mbi objektivat e
raportimit financiar, përkufizimet dhe cilësitë e nevojshme që duhet të përmbaheshin në
pasqyrat financiare. Pranimi dhe zbatimi i standardeve ndërkombëtare të raportimit financiar
është ngushtësisht e lidhur me listimin e shoqërive në bursa dhe pranimin e këtyre
standardeve nga bursa të ndryshme. Në 1995, Komisioni Ndërkombëtar i Titujve Financiarë,
International Organization of Securities Commissions (IOSCO) vendosi të zbatojë standardet
ndërkombëtare të raportimit financiar për shoqëritë e kuotuara me qëllim zbatimin e
standardeve financiare për shoqëritë që operojnë në bursa. Gjithashtu, Komisioni Europian në
përgatitjen e strategjisë së re të kontabilitetit vendosi të konsiderojë standardet ndërkombëtare
të raportimit financiar për shoqëritë e kuotuara në bursë, dhe rreth 12 vite më vonë imponoi
zbatimin e tyre për të gjitha shoqëritë që operonin në Tregun e Brendshëm Europian586. Vlen
të përmendet fakti se London Stock Exchange ka qenë bursa e parë që i ka hapur rrugën
zbatimit të parimeve të raportimit financiar të miratuar nga IASC dhe aktualisht Standardet
ndërkombëtare të raportimit financiar janë të pranuara gjerësisht nga bursa të ndryshme587.
Ndërsa, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, kanë qenë më mosbesues në zbatimin e standardeve
ndërkombëtare të raportimit financiar. Legjislacioni Federal dhe i shteteve të veçanta
amerikane nuk përcakton detyrimin për shoqëritë tregtare që të auditojnë bilancin dhe
pasqyrat e tyre financiare. Detyrimi për auditimin e akteve kontabël të shoqërisë është
përcaktuar vetëm për shoqëritë e kuotuara në tregje të rregulluara, për ato shoqëri që
pavarësisht aktivitetit të tyre i nënshtrohen kontrollit të Securities and Exhange Commission
SEC, si dhe për subjektet që operojnë në sektorë të veçantë si entet publike dhe organizata
non profit, subjekte që operojnë në sektorin e franchising, etj. Instituti Amerikan i Ekspertëve
Kontabël, American Institute of Certified Public Accountants (AICIPA), është përgjegjës për
miratimin e parimeve dhe të rregullave kontabël, Generally Accepted Auditing Standards
(GAAS). Brenda AICIPA operon një komision i veçantë, Auditing Standards Board, i cili ka
për detyrë interpretimin dhe përpunimin zyrtar të parimeve dhe standardeve kontabël që
shoqëritë audituese duhet të respektojnë gjatë auditimit të shoqërive tregtare. Parimet e
Përgjithshme Kontabël Amerikane US Generally Accepted Accounting Principles (GAAP)
përbëjnë tërësinë e parimeve dhe rregullave të miratuara gjatë viteve nga autoritete të
pjesëmarrës së IFAS janë 175 anëtarë dhe të asociuar të 130 vendeve të ndryshme që përfaqësojnë rreth 2.8
milion ekspert kontabël të certifikuar. Kjo organizatë është ndër të paktat organizata që gëzojnë një mbështetje kaq të gjerë ndërkombëtare. Për më shumë shih www.ifac.org/about-ifac/membership 585B. Carsberg, The Role and Future Plans of the International Accouting Standards Committee në Quaderni di
Finanza N. 31 - Tetor 1998, Consob, Akte të Konferencës, La Globalizzazione dei mercati e l’armonizzazione
delle regole contabili 586 A. Jorissen, N. Lybaert, R. Orens, L. van der Tas, Constituents’ Participation in the IASC/IASB’s due
Process of International Accounting Standard Setting:A Longitudinal Analysis në Accounting and Regulation.
New Insights on Governance, Markets and Institutions, ed. R. Di Pietra, S. McLeay, J. Ronen, Springer, New
York, 2014, f.82. 587 B. Carsberg, The Role and Future Plans of the International Accouting Standards Committee në Quaderni di
Finanza N. 31 - OTTOBRE 1998, Consob, Akte të Konferencës, La Globalizzazione dei mercati e
l’armonizzazione delle regole contabili, f. 21
184
ndryshme. Organizimi kryesor i GAAP është Financial Accounting Standard Board (FASB),
një ent privat, autoriteti i të cilit njihet gjerësisht nga AICIPA, nga Këshilli Kombëtar i
ekspertëve kontabël amerikan dhe nga Securities and Exchange Commission. Ky organizëm
është përgjegjës për miratimin e rregullave kontabël. Ndonëse ekzistojnë ende disa dallime
ndërmjet rregullave të hartuara dhe të miratuara nga GAAP dhe standardeve ndërkombëtare të
raportimit financiar, prej disa vitesh këto organizma kanë ndërmarrë një veprimtari të
përbashkët me qëllim harmonizimin e rregullave kontabël të miratuar prej tyre588. Në këtë
kuadër, vlen të përmendet fakti se, që nga viti 2007, shoqëritë e huaja të kuotuara në tregjet e
rregulluara amerikane që kanë hartuar bilancet e tyre sipas standardeve ndërkombëtare të
raportimit financiar nuk janë më të detyruara për të bërë rregullime shtesë sipas rregullave
kontabël amerikane, veçanërisht përsa i përket prospektit të të ardhurave neto të shoqërisë.
IASB dhe GAAP kanë rënë dakord që bilanci mund të konsiderohet i plotë nëse përmban: një
prospekt të gjendjes financiare; një prospekt të zgjeruar të llogarisë ekonomike të shoqërisë;
një prospekt të ndryshimeve të pasurisë neto; një relacion financiar dhe shënimet e bilancit.
Gjithashtu, IASB dhe FASB kanë rënë dakord që çdo dokument kontabël të paraqesë dhe
rezultatet e të paktën dy viteve financiare pararendëse me qëllim mundësinë e krahasimit. Në
2008, SEC ka hartuar një propozim me qëllim adaptimin e parimeve ndërkombëtare të
raportimit financiar dhe nga shkurti i 2010, SEC ka publikuar një deklaratë për pranimin e
zbatimit të standardeve ndërkombëtare kontabël duke i njohur IFRS-së një rol primar në këtë
drejtim. Nga viti 2012 e në vijim, SEC ka adoptuar një sërë rregullash të miratuara nga
International Financial Reporting Standards (IFRS), për shoqëritë e kuotuara që operojnë në
tregjet e rregulluara amerikane589.
3.1. Disa ndër aspektet kryesore të standardeve ndërkombëtare të raportimit financiar
Qëllimi i zbatimit të standardeve ndërkombëtare të raportimit financiar (IAS), është
informimi mbi gjendjen pasurore financiare të shoqërive, për t’i mundësuar të gjithë të
interesuarve që nuk kanë privilegjin për t’u informuar brenda strukturave të shoqërisë, një
instrument të drejtë vlerësimi. Informacioni i paraqitur sipas standardeve ndërkombëtare të
raportimit financiar duhet të jetë një përfaqësim besnik i fenomeneve ekonomike të botës
reale që ajo synon të përfaqësojë590. Informacioni i paraqitur në raportimin financiar i
588 Bashkëpunimi ndërmjet IASB dhe FASB ka filluar në vitin 2002 me miratimin e Norwalk Accord, në bazë të
së cilës bordet e secilit institucion kanë detyrimin që të bashkëpunojnë për hartimin në kohë të shkurtër të një
marrëveshjeje për zbutjen e dallimeve ndërmjet parimeve ku bazohen të dyja institucionet. Kështu, në 2004 të dyja institucionet kanë rënë dakord të mos zbatojnë projektet e tyre të raportimit financiar por të ndërmarrin një
projekt global dhe unitar përsa i përket dokumenteve të raportimit financiar. Kështu marrëveshja ka për qëllim
tre aspekte: 1. mënyrën sesi duhen hartuar prospektet e bilancit; 2. Informacioni që duhet të evidentohet në
brendësi të prospektit të bilancit dhe 3. Hartimi i bilanceve të ndërmjetëm. Kjo marrëveshje e parë është
përforcuar me miratimin në shkurt të 2006 të Memorandum of Understang dhe është rishikuar dy herë, një herë
në vitin 2008 dhe njëherë mbas krizës globale të 2009. Objekt i këtij bashkëpunimi të vazhdueshëm ndërmjet
palëve është përqendruar në: instrumentet financiarë; instrumentet financiarë me karakteristika të equità;
përforcimin; të ardhurat; kontratat leasing; paraqitjen e bilancit; derecognition; fair value; dhe projekte të tjera.
Për më shumë, shih http://www.ifrs.org/Use-around-the-world/Global-convergence/Convergence-with-US-
GAAP/Documents/April2010progressreport3.pdf 589 G. Iannaccone, L. Perin, Stati Uniti d'America: guida al diritto e alla fiscalità d'impresa, Ipsoa, Milano,
2012. 590Paraqitja besnike nuk do të thotë saktësi në të gjitha aspektet. Pa gabime, nënkupton se nuk ka gabime apo
mungesa në përshkrimin e dukurisë, dhe procesi i përdorur për të prodhuar informacionin e raportuar është
zgjedhur dhe zbatuar pa gabime në proces. Për shembull, një vlerësim i një çmimi ose i një vlere të pa
vëzhgueshme nuk mund të përcaktohet nëse është i saktë ose i pasaktë. Megjithatë, një paraqitje e këtij vlerësimi
mund të jetë besnik në qoftë se shuma është përshkruar në mënyrë të qartë dhe të saktë si një vlerësim, janë
shpjeguar natyra dhe kufizimet e procesit të vlerësimit dhe nuk janë bërë gabime në përzgjedhjen dhe zbatimin e
185
referohet të ardhurave dhe shpenzimeve, transaksioneve, ngjarjet dhe rrethanat e ndryshme që
ndikojnë në aktivitetin e shoqërisë. Raportimi besnik i këtyre të dhënave duhet të jetë i
verifikueshëm591, neutral592, dhe i plotë593.
Për këtë arsye, paraqitja e bilancit sipas standardeve ndërkombëtare të raportimit financiar
është mjaft e artikuluar dhe përmban dokumentet e mëposhtëm:
i. Gjendja Pasurore. Në këtë dokument klasifikimi i aktivëve dhe i pasivëve të
shoqërisë, bëhet sipas një kriter aktual dhe jo aktual. Konsiderohen aktuale ato
likuiditete, të cilat mund të përdoren nga shoqëria për ndonjë negocim të
mundshëm, apo ato likuiditete që parashikohen të realizohen brenda 12 muajve në
vazhdim. Në të kundërt, janë aktuale ato pasivitete që duhet të shlyhen nga
shoqëria brenda 12 muajve në vijim, ato detyrime që parashikohen si aktivet
normale te shoqërisë dhe që do të shlyhen brenda vitit financiar. Të gjitha ato
aktivitete dhe pasivitete që nuk hyjnë tek zëri ‘aktual’ automatikisht klasifikohen
‘jo aktual’;
ii. Pasqyra e të ardhurave dhe shpenzimeve. Në këtë dokument përmblidhen të gjitha
përfitimet dhe humbjet që ka akumuluar shoqëria gjatë aktivitetit të saj financiar.
Është në diskrecion të shoqërisë që të zgjedhë sipas rastit specifik, nëse do të
paraqesë të ardhurat dhe shpenzimet sipas natyrës apo sipas destinacionit të tyre;
iii. Prospekti i ndryshimeve të ndodhura në gjendjen e pasurisë neto të shoqërisë. Në
këtë dokument paraqiten fitimet apo humbjet e shoqërisë, sikurse dhe të ardhurat
dhe humbjet që vijnë nga rivlerësime të lidhura me pasurinë neto të shoqërisë;
iv. Raportimi financiar, i cili duhet të ofrojë informacionin e nevojshëm për
vlerësimin e aftësisë së shoqërisë për të gjeneruar të ardhura apo mjete ekuivalente
dhe nevojën për të shfrytëzuar këto flukse monetare;
v. Shënimet, të cilat përmbajnë informacionin mbi kriteret e formimit të bilancit së
bashku me parimet kontabël specifike që janë përdorur. Gjithashtu, ky dokument
një procesi të përshtatshëm për zhvillimin e vlerësimit. Në, Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit dhe
Raportimit Financiar, version i konsoliduar 2014, http://www.kkk.gov.al/faqe.php?id=1&l2=135&gj=sh 591 Verifikueshmëria do të thotë se vëzhguesit e ndryshëm të mirinformuar dhe të pavarur mund të arrijnë
konsensusin, edhe pse jo domosdoshmërisht marrëveshjen e plotë, se një përshkrim i veçantë është një paraqitje besnike. Informacioni sasior nuk duhet të jetë një pikë e vetme vlerësimi që të jetë i verifikueshëm. Një varg
shumash të mundshme dhe probabilitetet e lidhura me to gjithashtu mund të verifikohen. Verifikimi mund të jetë
i drejtpërdrejtë apo i tërthortë. Verifikimi i drejtpërdrejtë do të thotë verifikimi i një shume ose i një paraqitjeje
tjetër përmes vëzhgimit të drejtpërdrejtë, për shembull, duke i numëruar mjetet monetare. Në, Standardet
Ndërkombëtare të Kontabilitetit dhe Raportimit Financiar, version i konsoliduar 2014
http://www.kkk.gov.al/faqe.php?id=1&l2=135&gj=sh 592 Një përshkrim neutral është zgjedhja apo paraqitja e informacionit pa paragjykim. Një përshkrim neutral nuk
shtrembërohet, ponderohet, theksohet ose jo, ose ndryshe nuk manipulohet për të rritur probabilitetin që
informacioni financiar të merret i favorshëm apo i pafavorshëm nga përdoruesit. Informacioni neutral nuk do të
thotë informacion pa asnjë qëllim apo pa asnjë ndikim në sjellje. Në të kundërt, informacioni financiar përkatës
është, sipas përkufizimit, i aftë të bëjë një ndryshim në vendimet e përdoruesve. Në, Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit dhe Raportimit Financiar, version i konsoliduar 2014,
http://www.kkk.gov.al/faqe.php?id=1&l2=135&gj=sh 593 Një përshkrim i plotë përfshin të gjithë informacionin e nevojshëm për një përdorues për të kuptuar
fenomenin që përshkruhet, duke përfshirë të gjitha përshkrimet dhe shpjegimet e nevojshme. Për shembull, një
përshkrim i plotë i një grupi aktivesh do të përfshinte, minimalisht, një përshkrim të natyrës së aktivëve në grup,
një përshkrim numerik të të gjitha aktivëve në grup, dhe një përshkrim se çfarë përfaqëson përshkrimi numerik
(për shembull, koston fillestare, koston e rregulluar ose vlerën e drejtë të rregulluar). Për disa zëra, një përshkrim
i plotë mund të japë gjithashtu shpjegime për faktet e rëndësishme në lidhje me cilësinë dhe natyrën e zërave,
faktorët dhe rrethanat që mund të ndikojnë në cilësinë dhe natyrën e tyre, si dhe procesin e përdorur për të
përcaktuar përshkrimin numerik. Në, Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit dhe Raportimit Financiar,
version i konsoliduar 2014, http://www.kkk.gov.al/faqe.php?id=1&l2=135&gj=sh
186
duhet të sqarojë rast pas rasti të gjitha parimet kontabël të nevojshme për të
kuptuar bilancin594.
Kriteri mbi të cilin bazohet IFRS për vlerësimin e gjendjes pasurore të shoqërisë është
vlera e drejtë, fair value, që i referohet çmimit të drejtë apo çmimit të tregut me të cilin duhet
të shkëmbehet një transaksion i caktuar. Ky kriter vlerësimi, konsiderohet si më i
përshtatshëm sesa kriteri i kostove të transaksioneve (apo sikurse njihet ndryshe kostove
historike), në dhënien e një informacioni të vlefshëm në procesin e vendimmarrjes së
investitorëve të shoqërisë595.
Hartimi i një kuadri dispozitash të raportimit financiar ndërkombëtar, të pranueshëm nga të
gjitha shtetet, ka qenë i vështirë dhe që në diskutimet e para është shoqëruar me kritika.
Kritikat më të shumta kanë ardhur nga Bashkimi Europian, i cili kishte ndërmarrë një plan për
zbatimin e standardeve ndërkombëtare të raportimit financiar, dhe në mënyrë të veçantë,
kritikat i referoheshin metodologjisë së vlerësimit të akteve kontabël sipas konceptit të vlerës
së drejtë. Problematikat lindën në vitin 2005 me hartimin e një modeli të metodologjisë së
vlerësimit nga stafi i kontabilistëve kanadez, të cilët vlerësonin vlerën e drejtë si një koncept
mbi të cilin mund të përpunoheshin standardet e tjera të raportimit financiar. Kundërshtimet
për zbatimin e fair value lidhen me faktin se ky parim interpretohet si çmimi i shitjeve të
tregut por nuk merr në konsideratë kostot e transaksioneve, si dhe nuk bazohet në një entitet
specifik vlerësimi. Kritikët e zbatimit të parimit të fair value kontestonin faktin se adaptimi i
këtij standardi në vlerësimin e akteve financiare do të kishte një impakt negativ, pasi
interpretimi i zgjeruar i fair value edhe për veprimtari jo financiare mbart problematika të
shumta, sepse çmimi i shitjes vlerësohet si më pak i besueshëm në rastin e transaksioneve të
aseteve jo financiare sesa në rastin e aseteve financiare596.
3.1.1. Koncepti i fair value view
Metodologjia e vlerësimit e bazuar mbi konceptin e vlerës të drejtë, është prezent në
shumicën e modeleve të standardeve të hartuara nga grupe të ndryshme pune, pasi kjo
metodologji vlerësimi kishte edhe mbështetjen më të gjerë ndër anëtarët e FASB dhe të IASB-
së. Pavarësisht divergjencave të hartuesve në disa aspekte teknike dhe specifike të konceptit të
vlerës së drejtë, karakteristikat kryesore të saja janë:
a) avantazhet e vendimmarrjes ekonomike të shoqërisë është objektivi kryesor i
raportimit financiar;
b) investitorët dhe kreditorët aktual dhe potencial të shoqërisë janë përdoruesit
referues për të cilët hartohen pasqyrat e përgjithshme financiare;
c) parashikimi i flukseve monetare të ardhshme në mënyrë sa më të qartë dhe të
thjeshtë i përgjigjet nevojës së përdoruesve të raportimit financiar;
d) rëndësia e operacioneve ekonomike është karakteristika thelbësore që kërkohet të
pasqyrohet në raportimin financiar;
e) besueshmëria është më pak e rëndësishme dhe zëvendësohet me raportimin me
besnikëri, që ka për qëllim gjetjen e thelbit ekonomik, dhe nëse kjo mund të jetë me
më pak saktësi statistikore;
594 M. Cassottana, A. Nuzzo, Lezioni di Diritto Commerciale Comunitario, Giappichelli ed., Torino, 2006,
f.120. 595 D. Balducci, Il bilancio d'esercizio. Principi contabili nazionali e internazionali IAS/IFRS,ed. FAG Milano,
2007, f. 401. 596G. Whittington, Fair Value and the IASB/FASB Conceptual Framework Project: An Alternative View në
Accounting and Regulation. New Insights on Governance, Markets and Institutions, ed. R. Di Pietra, S.
McLeay, J. Ronen, Springer, New York, 2014, f.230.
187
f) raportimi financiar duhet të reflektojë të ardhmen dhe jo të kaluarën, për këtë
arsye, transaksionet e lidhura në të kaluarën janë fakte që kanë një rëndësi
periferike;
g) çmimet e tregut duhet të japin një informacion të përgjithshëm të veprimtarisë së
shoqërisë dhe jo një vlerësim të veçantë të fluksit të parasë së mundshme, pasi
tregjet janë përgjithësisht të aftë për të siguruar një dëshmi për paraqitjen me
besnikëri të këtij informacioni;
Pasojat e zbatimit të vlerës së drejtë janë:
i. drejtimi i shoqërisë nuk është një objektiv i veçantë i raportimit financiar edhe
pse në mënyrë të tërthortë bashkëvepron me objektivat e tjerë;
ii. aksionarët aktual të shoqërisë nuk kanë një status specifik përveçse
konsiderohen investitorë apo përdorues të raportimit financiar;
iii. transaksionet e lidhura në të kaluarën nuk kanë një status të veçantë, por mund
të shërbejnë vetëm për të ndihmuar në parashikimin e flukseve monetare në të
ardhshmen.
iv. kujdesi është një shtrembërim i matjes të kontabilitetit, i cili shkel përfaqësimin
besnik të të dhënave;
v. kostot (vlerat hyrëse), janë një njësi matjeje e papërshtatshme pasi i referohen
ngjarjeve të kaluara (blerjeve), ndërsa fluksi i parasë në të ardhmen do të
rezultojë nga dalja në të ardhmen e matur sipas standardit të vlerës së drejtë;
vi. vlera e drejtë e përkufizuar si çmimi i shitjeve të tregut (dalje) mund të jetë një
vlerësim objektiv;
vii. fletët e bilancit përbëjnë deklaratën themeltare financiare, veçanërisht nëse ajo
është vlerësuar drejtë;
viii. të ardhurat përmbledhëse janë një element thelbësor i pasqyrës së të
ardhurave dhe duhet të jenë në përputhje me ndryshimet në aktivet neto të
raportuara në bilanc597;
Ndërsa zbatimi i një metodologjie të ndryshme nga ajo e vlerës së drejtë është më e
vështirë të artikulohet, për shkak se ajo do të bazohet në një gamë të gjerë e të larmishme të
përcaktimit të standardeve, dhe në praktike nuk mundëson zhvillimin e një modeli koherent
në pasqyrimin e pasqyrave financiare. Aspektet kryesore të metodologjisë alternative të
raportimit financiar janë:
a. drejtimi i shoqërisë, konceptuar si përgjegjësi kundrejt aksionarëve të shoqërisë
është një objektiv i dallueshëm i raportimit financiar dhe ka të njëjtën rëndësi si
vendimmarrjet e dobishme të aktivitetit të shoqërisë;
b. aksionarët e shoqërisë kanë një status të veçantë dhe të ndryshëm nga përdoruesit
e tjerë të raportimit financiar;
c. flukset e parasë mund të varen nga vlerësimi dhe përdorimi që do i bëjnë
aksionarët dhe tregu vendimmarrjes së administrimit të shoqërisë, mbas
informacionit që do të mbledhin nga raportimi financiar;
d. besueshmëria është një karakteristikë thelbësore në raportimin financiar pasi
informimi mbi gjendjen kontabël të shoqërisë largon pasigurinë mbi veprimtarinë
e saj;
597 Idem f. 250
188
e. transaksionet dhe veprimtaritë e ndodhura në të shkuarën janë të rëndësishme si
për drejtimin e shoqërisë si për parashikimin e flukseve monetare në të ardhmen
më shumë si një njësi matjeje indirekte sesa direkte.
f. konteksti ekonomik është një treg imperfekt dhe i paplotë në të cilën mundësitë e
tregut do të jenë specifike për çdo entitet që vepron në të598.
Kështu, në mënyrë të përmbledhur, raportimi financiar i bazuar mbi konceptin e vlerës së
drejtë ka një funksion më të gjerë që vihet në shërbim të investitorëve të tregjeve financiare,
pasi informacioni kontabël mblidhet duke iu referuar dinamikave të tregut në tërësi dhe jo
duke u bazuar vetëm tek dinamika e një enti specifik që operon në treg. Sa më efektiv dhe
konkurrues të jetë tregu aq më i besueshëm do të jetë informacioni i pasqyruar në pasqyrat
financiare. Ndërsa metodologjia alternative ashtu si fair value i shërben investitorëve të
shoqërisë, por i jep aksionarëve ekzistues të shoqërisë një rol parësor dhe konsideron aparatin
administrativ të shoqërisë si një funksion të rëndësishëm dhe të dallueshëm të dhënies së
informacionit financiar. Edhe kjo metodologji e raportimit financiar bazohet në flukset e të
ardhura, por prezumon se kjo të do të realizohet nëpërmjet dhënies së informacionit të
vlefshëm për vlerësimin e investitorëve, në vend që të vlerësohen drejtpërsëdrejti flukset e
ardhshme financiare të shoqërisë. Kjo metodologji, bazohet në parimin se tregu për vetë
natyrën e tij është imperfekt dhe i paplotë599.
Kriza financiare që pasoi skandalin e Lehmann Brother dhe të Fannie Mac e Freddie Mac
të vitit 2007-2009 risolli në vëmendje debatin mbi parimet mbi të cilat duhet të bazohen
standardet ndërkombëtare të raportimit financiar, e në mënyrë të veçantë, zbatueshmërinë e
fair value. Konflikti mbi metodologjinë të raportimit financiar është në qendër të diskutimeve
të grupeve të ndryshme të punës të ngritura nga IASB dhe të FASB600.
4. Standardet e raportimit financiar në legjislacionin europian
Harmonizimi i raportimit financiar për të gjithë operatorët ekonomikë e në veçanti për
shoqëritë e kapitalit që operonin në tregun e përbashkët europian perceptohej si i
domosdoshëm kjo për faktin se vendet anëtare të BE-së për nga kultura dhe tradita juridike
zbatonin rregulla të ndryshme në mbajtjen e librave kontabël dhe në raportimin financiar. Nga
njëra anë, vendet me traditë kontinentale, të cilët hartimin e dokumenteve kontabël e bazonin
në një korpus dispozitash analitike e të detajuara, veçanërisht përsa i përket hartimit të
skemave të bilancit dhe rregullave të vlerësimit të tij. Ndërsa, nga ana tjetër, vende të traditës
anglosaksone që karakterizohen për rregulla më pragmatikë e më pak formale, ku kategoritë e
ndryshme të profesionistëve të këtyre vendeve bazohen në parimin e përgjithshëm të “true
and fair view’601. Kështu që me Direktivën e parë të shoqërive tregtare602, neni 2 i saj
përcaktonte detyrimin e publikimit të dokumenteve kontabël të shoqërisë, ndërsa Direktiva e
dytë e shoqërive tregtare603, në nenin 15, vinte theksin tek rëndësia e vlerësimit të të
ardhurave dhe aseteve që rezultonin nga dokumentet kontabël të shoqërisë me qëllim
mbrojtjen e aseteve të saj si garanci e vetme për kreditorët dhe palët e treta604.
598 Idem f. 251 599 Idem f. 265. 600M. De Bellis, La regolazione dei mercati finanziari, Giuffrè ed, Milano, 2012, f.181. 601 M. Cassottana, A. Nuzzo, Lezioni di Diritto Commerciale Comunitario, Giappichelli ed., Torino, 2006,
f.106. 602 Direktiva e Parë e Këshillit e datës 9 mars 1968 (68/151/CEE) 603 Direktiva e Dytë e Këshillit e datës 13 dhjetor 1976 (77/91/CEE) 604 M. Cassottana, A. Nuzzo, Lezioni di Diritto Commerciale Comunitario, Giappichelli ed., Torino, 2006,
f.105
189
Procesi i mirëfilltë i harmonizimit të raportimit financiar të shoqërive që operonin në
tregun e përbashkët europian, ka filluar në vitin 1970 me iniciativë të Komunitetit Ekonomik
Europian i cili miratoi një sërë aktesh normative që kishin si qëllim kryesore përmirësimin e
krahasueshmërisë së parimeve kontabël të zbatueshme në vendet anëtarë që operojnë në
tregun e përbashkët europian605. Ky dokument i hapin rrugën miratimit të Direktivës së katërt,
nr 78/660/CEE, mbi mbajtjen e llogarive kontabël të shoqërisë, Direktivës së shtatë, nr.
83/349/CEE, mbi mbajtjen e konsoliduar të llogarive kontabël të shoqërive pjesë e të njëjtit
grup dhe Direktivës së VIII, nr. 84/349/CEE mbi aftësinë e personave të ngarkuar me
kontrollin e llogarive vjetore të shoqërisë. Direktiva 2013/34/BE e Parlamentit Europian dhe e
Këshillit të datës 26 qershor 2013606, abrogon direktivën katër dhe shtatë dhe përcakton në një
direktivë të vetme kuadrin ligjor të pasqyrave financiare individuale dhe të konsoliduara të
shoqërive që operojnë në tregun europian. Kjo direktivë do të adaptohet në legjislacionin e
brendshëm të vendeve anëtare të BE-së dhe do të jetë e zbatueshme nga data 20 korrik 2015.
Direktivat e mësipërme nuk zbatohen për bankat dhe shoqëritë tregtare që operojnë në tregun
financiar bankar dhe jo bankar. Për këto sektorë, ligjvënësi europian, ka miratuar dy direktiva,
dhe përkatësisht direktivën 86/635 CEE të datës 8 dhjetor 1986 për mbajtjen e llogarive
kontabël për bankat dhe shoqëritë e tjera financiare dhe direktivën 91/674/CEE të datës 19
dhjetor 1991 përsa i përket mbajtjes së llogarive kontabël të shoqërive të sigurimit.
Direktivat e mësipërme kontribuan në përmirësimin e dhënies së informacionit kontabël të
shoqërisë dhe në funksionimin e tregut të brendshëm europian, por për shoqëritë me ofertë
publike që kërkonin të operonin në tregjet e tjera ndërkombëtare, këto rregulla ishin të
pamjaftueshëm. Për këtë arsye, tregjet e kapitalit, investitorët si dhe vetë autoritetet
mbikëqyrëse të tregjeve financiare kërkonin një transparencë më të madhe dhe mundësinë e
krahasimit të informacionit financiar, gjë që direktivat e BE-së nuk mund ta përmbushnin.
Këto të fundit mundësojnë derogime të shumta me qëllim miratimin e tyre nga shtetet anëtare.
Papërshtatshmëria e rregullave kontabël europiane, shtyu shoqëritë europiane me ofertë
publike në adaptimin e standardeve ndërkombëtare të raportimit financiar të miratuara nga
IASB. Për këtë qëllim, Komisioni Europian me Komunikatën n. 508/95 Për Harmonizimin
Kontabël Ndërkombëtar607 merr përsipër të verifikojë përshtatshmërinë e standardeve
ndërkombëtare me direktivat kontabël europiane për t’i dhënë mundësinë shoqërive tregtare
me ofertë publike të hartojnë bilancet dhe aktet e tjera financiare sipas standardeve
ndërkombëtare të raportimit financiar dhe jo sipas atyre kombëtare që përmbanin rregullat e
përcaktuara nga direktivat europiane. Komisioni Europian përpunon disa alternativa për
shoqëritë europiane me ofertë publike:
a. shoqëritë e kuotuara përjashtohen nga detyrimi i zbatimit të direktivave europiane,
duke i dhënë mundësinë këtyre shoqërive të zbatojnë rregulla të tjera. Në këtë
mënyrë, i hapej rruga shoqërive europiane të kuotuara në tregjet amerikane dhe në
tregje të tjera që të adaptonin standardet e raportimit financiar amerikan (GAAP);
b. arritjen e një marrëveshje me Shtetet e Bashkuara të Amerikës për njohjen
reciproke të raportimit financiar të shoqërive të kuotuara në bursë. Kjo zgjidhje
duket e vështirë të arrihet pasi rregullat amerikane të raportimit financiar janë
shumë më detajuara sesa parimet kontabël të përcaktuara në direktivat europiane;
605 Commission des Communautès Europèennes, Comparasion des systems comptables, Allemand, Francais,
Italien, Britannique, Japonais et Americain et des Prescriptions de la IV e Directive du Conseil De Juillet, 1978,
Luxembourg: Office des publications officielles des Communautés européennes, N° de catalogue : CB-47-86-
341-FR-C 606 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32013L0034 607Communication from the Commission 95 (508), Accounting Harmonisation: A new strategy vis-à-vis
international harmonization, në http://ec.europa.eu/internal_market/accounting/docs/com-95-508/com-95-
508_en.pdf
190
c. ndërhyrjen dhe përmirësimin në direktivat ekzistuese të miratuara nga ligjvënësi
europian. Edhe kjo mundësi duket e vështirë për t’u realizuar pasi arritja e një
marrëveshje ndër shtetet anëtare nuk mund të arrihet në kohë të shkurtër;
d. krijimin e një organizmi ad hoc për normalizimin kontabël. Edhe kjo alternativë
kërkon kohë të gjatë për t’u realizuar608.
Në vijimësi, Komisioni Europian me Komunikatën nr. 359 të 13 qershorit 2000 ‘Strategia
e Bashkimit Europian në fushën e informimit financiar: rruga që duhet ndjekur’ vendos dy
afate të rëndësishme përsa i përket procesit të harmonizimit kontabël. Kështu brenda vitit
2000, Komisioni do të paraqiste një propozim final të detyrueshëm sipas të cilit të gjitha
shoqëritë e kuotuara europiane brenda vitit 2005 do të zbatonin standardet ndërkombëtare të
raportimit financiar. Ndërsa brenda vitit 2001, Komisioni do të paraqiste një propozim me
qëllim modernizimin e direktivave kontabël në mënyrë që këto të fundit të mund të
zbatoheshin për të gjitha shoqëritë e tjera të kapitalit.
Ky dokument i hapi rrugën miratimit të Rregullores nr. 1606/2002 të BE-së e cila
përcaktoi detyrimin për shoqëritë e kuotuara të shteteve anëtare të hartonin aktet e tyre
kontabël sipas standardeve ndërkombëtare të raportimit financiar duke filluar nga viti 2005.
Ndërsa Direktiva nr. 65 e datës 27 shtator 2001, përcaktoi kriterin e vlerës së drejtë, fair value
si parimin bazë mbi të cilin do të hartohen aktet kontabël europiane në vend të kriterit të
kostove historike që deri në atë kohë zbatohej në shumicën e vendeve kontinentale të BE-së.
Adaptimi i standardeve të raportimit financiar nuk është i zbatueshëm në mënyrë të
drejtpërdrejtë nga ana e shoqërive europiane, pasi IASB pavarësisht rëndësisë dhe
kompetencës së tij mbetet një organizëm i të drejtës private. Standardet ndërkombëtare të
IASB-së duhet të ratifikohen paraprakisht nga Komisioni Europian, i cili ka për detyrë që të
përcaktojë se cilat standarde përmbushin kriteret e vërtetësisë dhe të raportimit besnik dhe
vetëm më pas këto parime do të jenë të detyrueshme për shoqëritë europiane me ofertë
publike609. Për këtë qëllim është krijuar një mekanizëm ratifikimi (Endorsement Mechanism)
që parashikon ndërhyrjen e dy komiteteve ad hoc të krijuara për këtë qëllim. Komiteti i
rregullimit kontabël (Accounting Regulatory Committee ARC) që është një organizëm që ka
kompetencë normative dhe përbëhet nga përfaqësuesit e shteteve anëtare të BE-së si dhe
kryesohet nga një përfaqësues i Komisionit Europian. Ky institucion ka për detyre të
garantojë transparencën e plotë dhe përgjigjet përpara Këshillit dhe Parlamentit Europian.
Ndërsa komiteti tjetër i mekanizmit të ratifikimit është një organ teknik, Komiteti Teknik i
Kontabilitetit, dhe detyra e tij kryesore është vlerësimi i standardeve të hartuara nga IFRS dhe
përshtatshmërinë e tyre me direktivat europiane në fushën e kontabilitetit. Gjithashtu ky
komitet ka për detyrë të interpretojë dhe të plotësojë zbatimin e standardeve ndërkombëtare të
raportimit financiar për shoqëritë europiane. Iteri legjislativ dhe procesi i ratifikimit të
Rregullores 1606/2002 ka përfunduar me publikimin në Gazetën Zyrtare të BE të Rregullores
1725/2003610 që ka miratuar standardet ndërkombëtare të raportimit financiar duke i
shndërruar në këtë mënyrë në akte normative të detyrueshme brenda BE-së611. Në qershor të
vitit 2015, Komisioni Europian ka publikuar një relacion mbi zbatueshmërinë e Rregullores
që mundëson zbatimin e standardeve ndërkombëtare të raportimit financiar. Sipas këtij
studimi, zbatimi i standardeve ndërkombëtare të raportimit financiar për shoqëritë europiane
608A. Montrone, Il Bilancio di gruppo tra normativa nazionale e principi contabili Internazionali. Profili
evolutivi e comparativi, FrancoAngeli ed., Milano, 2005, f. 53. 609 M. Cassottana, A. Nuzzo, Lezioni di Diritto Commerciale Comunitario, Giappichelli ed., Torino, 2006,
f.108. 610 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32003R1725&from=IT 611 Në vijimësi, Rregullorja (BE) nr. 1126/2008 dhe Rregullorja (BE) nr. 634/2014 e Komisionit Europian e
datës 13 qershor 2014, kanë miratuar standardet ndërkombëtare të raportimit financiar të miratuara nga IASB.
191
ka rritur eficencën e tregut të kapitaleve si dhe ka shtuar transparencën. Nga ana tjetër, ky
relacion vë në dukje nevojën e përmirësimit të mekanizmave të bashkëpunimit të komiteteve
të përfshira në procesin e ratifikimit612.
Ndërsa për shoqëritë e tjera të kapitalit të cilat nuk janë të kuotuara në bursë, ligjvënësi
europian i mundëson shteteve anëtare që të përcaktojnë nëse këto shoqëri do të zbatojnë
standardet ndërkombëtare të raportimit financiar apo do t’i nënshtrohen rregullave të
përcaktuara nga direktivat katër dhe shtatë të ndryshuara. Në këtë kontekst, vlen të përmendet
angazhimi i ligjvënësit europian në hartimin e rregullave për përafrimin e legjislacionit
europian me atë ndërkombëtar. Me direktivën nr. 51 të datës 18 qershor 2003, ligjvënësi
europian ndërhyn me qëllim rritjen e përputhshmërisë të standardeve europiane të raportimit
financiar me ato ndërkombëtare. Me këtë direktivë, rregullat e përgjithshme të kontabilitetit të
shoqërive të kapitalit të vendeve anëtare do të bazohen në parimin e fair value si kriter
vlerësimi për aktivitetin e këtyre shoqërive.
4.1. Kriteret përzgjedhëse të audituesve sipas legjislacionit europian dhe mbikëqyrja
publike e tyre
Parlamenti Europian së bashku me Këshillin në datë 3 dhe 4 prill 2014 kanë miratuar
reformën e auditimit ligjor të bilancit dhe të pasqyrave financiare individuale dhe të
konsoliduar me miratimin e dy akteve: 1. të direktivës 2014/56/BE e cila ndryshon Direktivën
2006/43/BE Për auditimin ligjor dhe 2. Rregulloren Nr. 537/2014 të datës 16 prill 2014 mbi
kriteret e audituesve ligjore të enteve me interes publik e cila shfuqizon vendimin
2005/909/CE të Komisionit Europian mbi këtë fushë613.
Direktiva 2014/56/BE ndryshon disa përkufizime të përmbajtura në nenin 2 të direktivës
2006/43/BE duke shtuar përkufizimin e auditimit ligjor të akteve financiare me qëllim
përfshirjen e tyre së bashku me auditimin e pasqyrave financiare, ose pasqyrat financiare të
konsoliduara që kërkohet sipas legjislacionit europian. Qëllimi i këtij ndryshimi është
përfshirja në auditimin ligjor sipas rregullave të BE-së të një sërë sipërmarrjesh të
dimensioneve të vogla dhe të mesme duke pasur parasysh ndryshimet e bëra nga direktiva
2013/347BE mbi direktivën katër dhe shtatë e cila riformuloi kategoritë e sipërmarrjeve të
ndryshme (sipërmarrjet mikro, të vogla, të mesme dhe të dimensioneve të mëdha). Me
terminologjinë e re, ligjvënësi europian i mundëson shteteve anëtare që të përfshijnë në
auditimin ligjor nëpërmjet legjislacionit kombëtar edhe sipërmarrjet e dimensioneve të vogla.
Neni 3 bis i direktivës ruan rregullin e përgjithshëm përsa i përket autorizimit nga
autoritetet kombëtare kompetente, por rregullon edhe një përjashtim sipas të cilit, ato shoqëri
612 Për më shumë shih, Relazione della Commissione Al Parlamento Europeo e Al Consiglio. Valutazione del
Regolamento (CE) n.1606/2002, del 19 lugjlio 2002, relativo all’applicazione di principi contabili internazionali,
COM(2015) 301 final, në http://eur-lex.europa.eu/legal-content/IT/TXT/?uri=celex%3A52015DC0301;
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/IT/TXT/?uri=CELEX:32014R0537; Bruxelles, 13.10.2010 COM(2010)
561 definitivo LIBRO VERDE La politica in materia di revisione contabile: gli insegnamenti della crisi
http://ec.europa.eu/internal_market/consultations/docs/2010/audit/green_paper_audit_it.pdf 613 Reforma e auditimit ligjor të pasqyrave financiare është pjesë e një konteksti të gjerë reformash të ndërmarra
nga Komisioneri Europian i Tregut të Brendshëm, Mishel Barnier, menjëherë pas krizës financiare, me qëllim
rritjen e stabilitetit financiar europian. Reforma ka në fokusin e saj edhe pjesëtarë të tjerë të sistemit financiar
(bankat, agjencitë e rating, autoritetet mbikëqyrëse dhe bankat qendrore). Reforma mbi auditimin ligjor filloi me
iniciativë të Komisonit Europian në 13 tetor 2010, me një konsultim me publikun me anë të Librit të Gjelbër
"Politika në auditimin ligjor: Mësimet nga kriza". Pas konsultimeve, Komisioni Europian miratoi më 30 nëntor
2011 një propozim për një Direktivë të ri dhe Rregulloren e cila ka krijuar një debat të gjerë përfunduar me
marrëveshjen politike mes Parlamentit dhe Komisionit Europian arriti në 17 dhjetor 2013. Përsa i përket
direktivës, shtetet anëtare të BE-së kanë detyrimin të përshtatin legjislacionet e tyre deri në 17 qershor të 2016
ndërsa Rregullorja është automatikisht e zbatueshme. Shih http://eur-lex.europa.eu/legal-
content/IT/TXT/?uri=CELEX:32014R0537
192
auditimi të cilat janë autorizuar sipas legjislacionit të një vendi anëtar mund të kryejnë
auditime ligjore edhe në vendet e tjera të BE-së. Shoqëria audituese regjistrohet sipas
rregullave të vendit pritës, pa pasur nevojën e një autorizimi specifik nga autoriteti kompetent
i këtij vendi. Por në këtë rast, kërkohet vetëm që personi që do të ushtrojë auditim ligjor për
llogari të shoqërisë së auditimit të jetë i licencuar në vendin pritës. Ndërsa përsa i përket
kualifikimit profesional të audituesve, persona fizikë, direktiva ruan të pandryshuar rregullat e
përcaktuar nga neni 14 i direktivës 2006/43/BE614, por parashikon mundësinë për këta të
fundit që në alternativë të kalimit të provimeve që testojnë aftësinë e tij, të merret në
konsideratë trajnimi që ai ka kryer në praktikë. Zgjedhja ndërmjet testimit dhe eksperiencës së
akumuluar në bazë të trajnimeve do të jetë në diskrecion të vendit ku do të ushtrojë aktivitetin
personi.
Neni 21 i direktivës rregullon një parim të ri të përgjithshëm, atë të ‘skepticizmit
profesional’ që duhet të respektohet nga audituesit gjatë ushtrimit të aktivitetit të tyre me të
njëjtën përpikmëri sikurse duhet të respektojë parimet e etikës profesionale, pavarësisë,
objektivitetit, konfidencialitetit dhe sekretit profesional. Me skepticizëm profesional
nënkuptohet sjella që duhet të mbajë audituesi gjatë kontrollit të akteve kontabël të shoqërisë.
Puna e tij duhet të karakterizohet nga një sjellje dyshuese dhe e kujdesshme për gjetjen e
gabimeve të mundshme apo të qëllimshme në mashtrimin apo falsifikimin e dokumentacionit
kontabël.
Përsa i përket rregullave mbi pavarësinë e audituesit, direktiva e re në nenin 22 të tij, edhe
pse ruan aspektet thelbësore të parashikuara nga direktiva e mëparshme, për disa aspekte të
tjera është më e detajuar. Kështu, kriteri i pavarësisë nuk kërkohet më vetëm për audituesin e
shoqërisë por edhe për të gjithë ata persona fizikë të cilët mund të influencojnë në mënyrë të
drejtpërdrejtë apo të tërthortë rezultatin e auditimit të shoqërisë. Mbetet e pandryshuar qasja e
përcaktuar nga direktiva 2006/43/BE për vlerësimin e ekzistencës së pavarësisë. Kështu
auditori ligjor apo shoqëria audituese nuk mund të certifikojë aktet financiare të shoqërisë
nëse janë të vetëinteresuar në aktivitetin e shoqërisë, kanë njohje me drejtuesit e shoqërisë,
bëjnë trajnime pranë shoqërisë apo ndjehen të rrezikuar apo të frikësuar për shkak të
marrëdhënieve financiare, personale, etj, marrëdhënie të tilla që mund të krijojnë bindjen tek
një person i tretë për mungesën e pavarësisë së audituesit. Në mënyrë të veçantë, direktiva
2014/56/BE shprehimisht ndalon që audituesi apo përgjegjësi për auditimin, para kalimit të
një viti nga ndërprerja e aktiviteteve të tij si auditues (dhe 2 vjet në rast të auditimit te një
subjekti interes publik), të marrë postet e mëposhtme në shoqërinë që ka audituar: drejtues i
lartë i shoqërisë; anëtar i komitetit për kontrollin e brendshëm dhe auditimit të brendshëm të
shoqërisë; anëtar pa funksione ekzekutive të këshillit të administrimit/mbikëqyrës të
shoqërisë. I njëjti ndalim vlen edhe për të punësuarit, aksionarët si dhe për çdo person tjetër
fizik, veprimtaria e të cilit është vënë në dispozicion të auditimit të shoqërisë të cilën e
auditojnë personalisht. Gjithashtu direktiva përcakton se audituesi apo shoqëria audituese
përpara pranimit të detyrës së auditimit të shoqërisë të vlerësojë paraprakisht dhe të
dokumentojë që përmbush rregullat e pavarësisë së kërkuar; që nuk ekzistojnë rreziqe që
cenojnë pavarësinë e tij, dhe që janë ndërmarrë masat për evitimin e tyre si dhe në çdo rast
shoqëria e auditimit dhe përgjegjësi për auditimin e shoqërisë është i kualifikuar për ushtrimin
e auditimit të shoqërisë sipas rregullave të përcaktuara nga vendi anëtar. Për shoqëritë e
dimensioneve të vogla, shtetet anëtare të BE-së mund të parashikojnë dispozita më të thjeshta.
Përsa i përket organizimit të brendshëm të punës së audituesit apo të shoqërisë së auditimit,
neni 24 bis dhe tre i direktivës së re përcakton se këta të fundit kanë detyrimin që të
614 Bazuar mbi një sistem të përgjithshëm të njohjes reciproke të diplomave të arsimit të lartë dhënë për edukimin
dhe trajnimin profesional me një afat minimum prej tre vjetësh duhet të kalojë një test të aftësisë profesionale
mbi aspektet kryesore që kanë të bëjnë me auditimin e shoqërive tregtare.
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:157:0087:0107:IT:PDF
193
adaptojnë një sërë rregullash që garantojnë pavarësinë e audituesit dhe evitojnë ndërhyrjet nga
ana e aksionarëve të shoqërisë apo anëtarëve të këshillit të administrimit apo të mbikëqyrjes
së shoqërisë. Audituesi person fizik, apo shoqëria audituese duket të krijojë një sistem
administrimi dhe kontabël të shëndoshë. Gjithashtu, duhet krijuar një sistem kontrolli i
brendshëm cilësor me qëllim mbrojtjen e sistemit elektronik të përpunimit të të dhënave. Stafi
i punonjësve që do të angazhohet në auditimin e shoqërive tregtare duhet të jetë i kualifikuar
dhe duhet të raportojë çdo ndikim që ka pasur në integritetin e aktivitetit të tij. Nga ana tjetër,
politikat e shpërblimit për punonjësit e shoqërisë audituese që marrin pjesë në auditimin e
shoqërive tregtare duhet të jenë inkurajuese dhe shpërblimi duhet të bëhet nga të ardhurat e
mbledhura nga ofrimi i shërbimeve jo-audituese. Politikat dhe procedurat që përbëjnë
sistemin e brendshëm të kontrollit janë subjekt i vlerësimit vjetor. Shoqëria audituese duhet të
caktojë përgjegjësin e auditimit për çdo auditim që do të kryejë. Ky i fundit ka për të detyrë të
marrë pjesë në mënyrë aktive gjatë procedurave të auditimit të shoqërisë.
Përsa i përket parimeve të auditimit, neni 26 i direktivës konfirmon zbatimin e parimeve
ndërkombëtare të raportimit financiar. Parimet ndërkombëtare të raportimit financiar
përfshijnë jo vetëm standardet ndërkombëtare të auditimit (ISA), por dhe standardet
ndërkombëtare në kontrollin e cilësisë n. 1 (International Standard on Quality Control –
ISQC 1), si dhe parimet e tjera të miratuara nga IASB. Komisioni europain adapton
standardet ndërkombëtare të raportimit financiar nëse ato janë përpunuar nëpërmjet një
procedure transparente, garantojnë kontrollin publik mbi to dhe janë të pranuara
ndërkombëtarisht; kontribuojnë në rritjen e besueshmërisë dhe cilësisë së informacionit
financiar; janë në interesin e përgjithshëm europian dhe nuk ndryshojnë kriteret e përcaktuara
nga direktiva 2014/56/BE e auditimit. Shtetet anëtare të BE-së, në prani të kushteve të
caktuara mund të imponojnë procedura shtesë audituese apo kërkesa, por atyre nuk i lejohet të
mos zbatojnë standardet apo një pjesë të standardeve ndërkombëtare të auditimit.
Përsa i përket sistemit të kontrollit në vija të përgjithshme ai mbetet i pandryshuar. Një risi
e përcaktuar nga neni 29 i direktivës së re e cila përcakton se edhe vlerësimi i rrezikut duhet të
kontrollohet. Për këtë arsye, kontrolli i cilësisë duhet të bëhet në bazë të analizimit të rrezikut
dhe në rastet e auditimeve ligjore të përcaktuara nga e drejta europiane do të mbetet kufiri
maksimal i 6 vjetëve ndërmjet një kontrolli të cilësisë dhe tjetrit.
Neni 32 i direktivës thekson se autoriteti kompetent i kontrollit publik duhet të përbëhet
nga persona të tretë jashtë profesionit. Në këtë mënyrë hiqet opsioni që i lejonte shteteve
anëtare të përfshinte në drejtimin e organit të kontrollit një minorancë profesionistësh.
Megjithatë, autoriteti kompetent mund të asistohet në përmbushjen e kompetencave të tij nga
ekspertë të fushës si dhe mund t’i besojë përmbushjen e një detyre specifike.
Një tjetër risi e rëndësishme e përcaktuar me nenin 37 të direktivës 2014/56/BE është ndalimi
i klauzolave kontraktuale që mund të kufizojnë apo të kushtëzojnë përzgjedhjen nga ana e
asamblesë së përgjithshme, të një audituesi apo të një shoqërie auditimi të caktuar. Ky
përcaktim ka për qëllim evitimin e përqendrimeve të shoqërive të auditimit në treg, duke
ndaluar ato kontrata që për caktimin e audituesit kërkojnë përmbushjen e kërkesa të tilla si për
shembull, madhësia apo përvoja e mëparshme që automatikisht përjashtojnë audituesit
individualë apo shoqëritë e vogla të auditimit. Përsa i përket shkarkimit të audituesit apo të
shoqërisë audituese të një enti të interesit publik direktiva e re përcakton mundësinë për
aksionarët që zotërojnë 5% të kapitalit të shoqërisë apo entit kompetent që t’i drejtohen
gjykatës kombëtare për të kërkuar shkarkimin e audituesit apo të shoqërisë audituese.
Përsa i përket hetimeve dhe sanksioneve, nenit 30 bis ka zgjeruar rregullat mbi hetimin dhe
sanksionet, duke përcaktuar edhe gjashtë dispozita të reja. Sanksionet variojnë nga ato më të
voglat tek ato më të rëndat, në varësi edhe të sanksioneve minimale administrative, në
përputhje me seriozitetin e shkeljes.
194
5. Raportimi financiar sipas legjislacionit shqiptar
Ligji nr. 9228, datë 29.04.2004 ‘Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare’ përcakton
parimet dhe rregullat e përgjithshme për përgatitjen e standardeve kombëtare të kontabilitetit
dhe të pasqyrave financiare, me qëllim bërjen e transparencës mbi aktivitetin tregtar të
ushtruar. Në kreun e tretë të këtij ligji përcaktohen standardet që duhet të respektojnë pasqyrat
financiare individuale dhe ato të konsoliduara. Kështu neni 9 përcakton se pasqyrat financiare
duhet të paraqesin me vërtetësi dhe besueshmëri gjendjen financiare, performancën, si dhe
ndryshimet në rrjedhjen e parasë. Në mënyrë të veçantë, të dhënat për elementet dhe për
shumat që ndikojnë në vendimmarrjet ekonomike të përdoruesve paraqiten veçmas në
pasqyrat financiare615. Të gjitha transanksionet dhe ngjarjet trajtohen në përputhje me metodat
kontabël, të cilat sigurojnë plotësinë, paanësinë, kujdesin dhe paraqitjen me vërtetësi të
pasqyrave financiare616. Pasqyrat financiare duhet të mundësojnë krahasimin ndërmjet
ushtrimeve të ndryshme kontabël ose njësive ekonomike të ndryshme dhe duhet të
përmbajnë617:
a) bilancin kontabël618;
b) pasqyrën e të ardhurave dhe të shpenzimeve;
c) pasqyrën e ndryshimeve në kapitalet e veta;
ç) pasqyrën e rrjedhjes së parasë (cash flow);
d) anekset e pasqyrave financiare, që përmbajnë një paraqitje të metodave kontabël,
e) materialin tjetër shpjegues.
Regjistrat kontabël dhe evidencat mbështetëse duhet të ruhen për 10 vjet rresht pas
mbylljes së vitit ushtrimor kontabël. Administratorët e shoqërive tregtare janë përgjegjës për
vërtetësinë e pasqyrave financiare dhe mbajtjen e tyre sipas kërkesave të ligjit për
kontabilitetin pavarësisht përgjegjësisë së ekspertëve të pavarur të licencuar619.
Ligji ‘Për kontabilitetin’ ka krijuar Këshillin Kombëtar të Kontabilitetit (KKK) si një
organ profesional, publik e të pavarur. KKK organizohet dhe funksionon sipas rregullave të
përcaktuara në një rregullore të brendshme të tij, e cila propozohet nga KKK dhe miratohet
nga Këshilli i Ministrave. Ky organizëm financohet nga Buxheti i shtetit620. Objektivat
kryesore të KKK janë:
i. Përsosja e vazhdueshme e legjislacionit për kontabilitetin;
ii. Përpunimi i sistemit kontabël në përputhje me Ligjin ‘Për kontabilitetin’
iii. Hartimi i Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit;
iv. Nxitja e zbatimit të SKK dhe Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit Financiar
(SNRF)621.
Detyrat e këtij organi janë:
i. të hartojë standardet kontabël kombëtare, në përputhje me kërkesat e këtij ligji dhe
në koherencë me Standardet Kontabël Ndërkombëtare Nëse për arsye të
615 Neni 10, pika 3 616 Neni 10, pika 5 617 Neni 12 618 Ushtrimi kontabël fillon në datën 1 janar dhe përfundon në datën 31 dhjetor. 619 Neni 18 ligjit ‘Për kontabilitetin’ dhe neni 158, pika 3 shkronja c) i ligjit nr.9901/2008 i ndryshuar. 620 Nenet 21, 22 621 http://www.financa.gov.al/al/thesari/standartet-kombetare-te-kontabilitetit
195
legjislacionit dhe të praktikave kontabël brenda vendit, KKK e shikon të nevojshme
që të shmanget nga zbatimi i disa standardeve, ai e ka autoritetin që të bëjë një gjë
të tillë, vetëm pasi të shpjegojë dhe të justifikojë arsyet e këtij veprimi;
ii. të përpunojë një sistem kontabël, ku përveç standardeve kontabël kombëtare të
kontabilitetit, të përpunojë mbajtjen e listave të llogarive dhe përdorimin e tyre;
iii. të evidentojë nevojat dhe të propozojë zgjidhjet për përmirësimin e metodave
kontabël për mbajtjen e kontabilitetit dhe për kualifikimet;
iv. të interpretojë dhe të përgjithësojë problemet që dalin nga praktika dhe
standardet kontabël, të cilat i paraqet në formën e udhëzimeve kontabël;
v. të shqyrtojë dhe të japë mendime për të gjitha projektligjet dhe projektaktet
nënligjore, rregulluese, të cilat përmbajnë dispozita për kontabilitetin, për
përgatitjen e llogarive, që lidhen me njësitë ekonomike, subjekte të këtij ligji, si
dhe me profesionet baze kontabilitetin;
vi. të vendosë marrëdhënie me organizata profesionale vendase e të huaja dhe të
marrë pjesë në veprimtaritë kombëtare dhe ndërkombëtare për kontabilitetin622.
Për të përmbushur detyrat e tij, KKK i paraqet propozime Ministrit të Financave për
përgatitjen ose ndryshimin e legjislacionit në fuqi në fushën e kontabilitetit. Këshilli i
Ministrave mund të nxjerrë aktet nënligjore administrative të detyrueshme për KKK, për
përmbushjen e detyrimeve që rrjedhin nga Ligji ‘Për kontabilitetin’. KKK është i pavarur në
hartimin e sistemit kontabël, dhe rregullimeve të tjera kontabël623.
KKK përbëhet nga nëntë anëtarë624 që emërohen për një afat kohor 4 vjeçar me të drejtë
ripërtëritjeje me propozim të vetë KKK dhe me miratimin e Këshillit të Ministrave.
Kandidatët për anëtarë të Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit duhet të plotësojnë një sërë
kriteresh të përcaktuara në nenin 20, pika 5625.
5.1. Disa nga karakteristikat e ligjit ‘Për auditimin ligjor’. Roli i Bordit të
Mbikëqyrjes Publike
622 KKK ka vendosur dhe mban kontakte me organizma botërore të kontabilitetit ( përfshirë Bordin e standardeve
ndërkombëtare të kontabilitetit (IASB), të Bashkimit Europian dhe organe të tjera, të hartimit të standardeve në vende të tjera) dhe merr pjesë në veprimtaritë ndërkombëtare që lidhen me kontabilitetin. Gjithashtu, KKK u
krijon mundësi anëtarëve të tij, të marrin pjesë në konferenca dhe seminare profesionale në Shqipëri dhe jashtë
vendit. http://www.financa.gov.al/al/thesari/standartet-kombetare-te-kontabilitetit 623 Me qëllim realizimin e detyrave dhe objektivit të tij KKK, me mbështetjen e Qeverisë Shqiptare, nëpërmjet
një projekti me financim dhe asistencë të Bankës Botërore, realizoi me ndihmën e kompanisë së huaj "Price
Water House Coopers" një set me 14 standarde kombëtare të kontabilitetit, të cilat janë hartuar në një linjë me
standardet ndërkombëtare dhe që do të zbatohen nga të gjitha njësitë ekonomike private dhe publike fitimprurëse
nga data 1 janar 2008, përjashto ato kompani të mëdha, të cilat do të jenë të përfshira në listën e miratuar nga
Këshilli i Ministrave dhe që do të zbatojnë standardet ndërkombëtare të kontabilitetit në mënyrë të plotë. Me
Urdhrin e Ministrit të Financave nr. 4292, datë 15.06.2006 është bërë shpallja e 14 standardeve kontabël
kombëtare, përcaktimi i datës 1 janar 2008, si datë e implementimit të tyre, fillimi i punës për trajnime profesionale nga përdoruesit e tyre dhe publikimi i këtyre standardeve.
http://cfcu.minfin.gov.al/minfin/Standartet_Kontabel_Kombetar_63_1.php 624 Neni 20 pika 1, përcakton se: a) dy anëtarë propozohen nga organizatat e profesioneve të lira kontabël, të
krijuara sipas legjislacionit në fuqi; b) dy anëtarë propozohen nga fakultetet e ekonomisë; c) dy anëtarë
propozohen nga Bashkimi i Dhomave të Tregtisë; ç) tre anëtarë propozohen nga Ministri i Financave. 625 të kenë diplomë universitare në fushën e kontabilitetit dhe/ose financës; të kenë fituar titullin “Profesor” ose
gradën shkencore “Doktor shkencash” prej jo më pak se një viti ose të kenë fituar një “Master në kontabilitet
dhe/ose financë" prej jo më pak se 3 vjetësh, ose të kenë një përvojë pune me standardet ndërkombëtare të
kontabilitetit dhe të raportimit financiar mbi 5 vjet, apo me standardet kombëtare të kontabilitetit mbi 7 vjet; të
kenë përvojë në udhëheqjen metodologjike dhe në hartimin e akteve ligjore e nënligjore dhe të metodikave në
fushën e kontabilitetit dhe të financave; të kenë autoritet profesional të njohur dhe figurë të pastër morale.
196
Ligji nr. 10091 datë 5.3.2009 ‘Për auditimin ligjor, organizimin e profesionit të ekspertet
kontabël të regjistruar dhe të kontabilistit të miratuar’626, ka për qëllim rregullimin e auditimit
ligjor të pasqyrave financiare vjetore, individuale dhe të konsoliduara, si dhe mbikëqyrjen
publike të profesionit të ekspertit kontabël të regjistruar dhe të profesionit të kontabilistit të
miratuar. Duke qenë se audituesit ushtrojnë një aktiviteti publik nëpërmjet certifikimit të
akteve kontabël të shoqërive tregtare, me qëllim garantimin e transparencës dhe kontrollit të
këtij shërbimi publik, aktiviteti i këtyre subjekteve mbikëqyret nga Bordi Mbikëqyrës Publike
(BMP)627.
Bordi raporton çdo vit brenda tre mujorit të parë përpara Ministrit të Financave, miraton
statutet e organizatave profesionale në fushën e kontabilitetit dhe mbikëqyr organizimin dhe
funksionimin e tyre628. Bordi ka për detyrë629:
a. hartimin e rregullave të funksionimit të Autoritetit të Certifikimit dhe të Autoritetit të
Regjistrimit të ekspertëve kontabël dhe shoqërive audituese, të cilat i paraqiten për
miratim autoriteteve të parashikuara në këtë ligj;
b. mbikëqyrjen, monitorimin dhe vlerësimin e zbatimin të procedurave të certifikimit
dhe regjistrimit të ekspertëve kontabël dhe të shoqërive audituese;
c. Miratimin e formatit të regjistrit publik të ekspertëve kontabël dhe të shoqërive
audituese, të regjistruara nga Autoriteti i Regjistrimit, si dhe mbikëqyr respektimin e
rregullave, në lidhje me numrin e identifikimit të ekspertëve të regjistruar në
regjistër;
d. miraton kodin e etikës të ekspertëve kontabël e të shoqërive audituese, të përgatitur
dhe të propozuar nga organizata profesionale e ekspertëve kontabël dhe mbikëqyr
zbatimin e standardeve të këtij kodi;
e. mbikëqyr kontrollin e cilësisë, që realizohet nga organizata profesionale e
ekspertëve kontabël;
f. mbikëqyr programet dhe kualifikimin e vazhdueshëm profesional të ekspertëve
kontabël;
g. miraton rregulloret e hetimit dhe të procedurave për marrjen e masave disiplinore;
h. kur e gjykon të nevojshme, kryen investigime shtesë për ekspertët kontabël dhe
shoqëritë audituese;
i. shqyrton dhe merr vendim për ankesat e bëra nga kandidatët, në lidhje me
regjistrimin e tyre;
j. miraton dhe publikon programet vjetore të punës dhe raportet e veprimtarive të tij;
k. shqyrton dhe merr vendim për rastet e shkeljeve disiplinore, që janë kompetencë e
tij;
l. shqyrton dhe merr vendim për aspekte apo çështje të tjera, të parashikuara në këtë
ligj, që janë brenda objektit të veprimtarisë së tij.
Që nga 12 shtator 2011 BMP është bërë anëtar i IFIAR - Forumit Ndërkombëtar i
Mbikëqyrësve Publikë (International Forum of Independent Audit Regulators) si dhe
626 Ndryshuar me ligjin nr.10297 date 08.07.2010 ‘Për një ndryshim në ligjin nr. 10 091, datë 5.3.2009 "Për
auditimin ligjor, organizimin e profesionit të ekspertit kontabël të regjistruar dhe kontabilistit të miratuar’. 627Sipas nenit 4 të ligjit, Bordi i mbikëqyrjes publike, përbëhet nga shtatë anëtarë, të emëruar nga Ministria e
Financave me një mandat 4-vjeçar, me të drejtë rizgjedhjeje jo më shumë se dy herë radhazi. Kryetari dhe 3
anëtarë të tij duhet të jenë persona, që nuk e ushtrojnë profesionin, të cilët kanë njohuri për auditimin ligjor dhe
për fushat e lidhura me të. Ndërsa tre anëtarët e tjerë të bordit mund ta ushtrojnë profesionin në praktikë dhe
duhet të kenë përvojë jo më pak se 5 vjet në auditim ligjor të pasqyrave financiare të shoqërive tregtare. Neni 4
pika 6 përcakton se është në kompetencë të Këshillit të Ministrave përcaktimi i kritereve që duhet të përmbushin
anëtarët e bordit, rrethanat që duhet të plotësojnë për emërimin dhe shkarkimin e tyre, shpërblimin, etj. 628 Neni 5, pika 2 dhe neni 6 629 Neni 5
197
bashkëpunon me organizata të tjera ndërkombëtare që kanë një interes për cilësinë e
auditimit630.
BMP gjatë vitit 2013, ka identifikuar nevojën për ndërhyrje dhe përmirësim të ligjit
Ligji nr. 10091 datë 5.3.2009 ‘Për auditimin ligjor’ me qëllim harmonizimin më të mirë të
legjislacionit shqiptar mbi auditimin me atë europian, forcimin e pavarësisë së strukturave të
angazhuara në auditimin e shoqërive tregtare, rritjen e cilësisë së raportimit financiar dhe
transparencës se operatorëve ekonomikë në Shqipëri. Sipas BMP, është e nevojshme të
ndryshohet procedura e përzgjedhjes së anëtareve të BMP; ky i fundit të fitojë cilësinë e
personit juridik dhe të veprojë si një entitet i veçantë; të gjendet një zgjidhje tjetër për
financimin e sistemit të mbikëqyrjes publike; të qartësohet roli dhe përgjegjësitë në sistemin e
hetimit dhe të disiplinës si dhe të dallohet roli i IEKA-s si organizatë profesionale nga roli i
BMP si organ mbikëqyrës631.
5.1.1. Organizata Profesionale e ekspertëve kontabël të certifikuar dhe e shoqërive
audituese
Ekspertëve kontabël të regjistruar dhe shoqëritë audituese, vendase e të huaja duhet të
organizohen në organizatën profesionale të ekspertëve kontabël të regjistruar dhe të shoqërive
audituese632. Aktualisht ekspertët kontabël dhe shoqëritë audituese janë të organizuara në
Instituti i Eksperteve Kontabël të Autorizuar (IEKA), i cili është përgjegjës jo vetëm për
grupimin e anëtarëve të profesionit por dhe për kualifikimin, çertifikimin, liçensimin, etj633.
Kjo organizatë ndër të tjera ka detyrë:
a. të hartojë programet e përgatitjes dhe formimit profesional të hyrjes në profesion të
kandidatëve dhe programet e kualifikimit të vazhdueshëm të anëtarëve të tij;
b. monitorimin e procesit të formimit profesional të kandidatëve si dhe kontrollin e
cilësisë në punën e ekspertëve kontabël të shoqërive audituese;
c. të hartojë dhe miratojë rregullat e stazhit profesional që duhet të ndjekin kandidatët
në hyrje të profesionit;
d. mbajtjen dhe përditësimin e regjistrit publik të ekspertëve kontabël të regjistruar si
dhe të shoqërive audituese;
e. të garantojë që anëtarët e tij të zbatojnë praktikat më të mira në fushën e
standardeve profesionale dhe të etikës;
f. përgatitjen e akteve vetërregullatore dhe/ose akte të tjera nënligjore, në zbatim të
ligjit për auditimin të cilat ia paraqet për miratim, sipas rastit, nga bordi dhe/ose
Ministri i Financave634;
Në zbatimin të parimeve të përcaktuara në seksionin IV, Etika profesionale, pavarësia dhe
sekreti profesional të ligjit për Auditimin, IEKA ka hartuar kodin e etikës që është i
630 Objektivat e IFIAR janë: Të shkëmbejnë njohuritë dhe eksperiencën në fushën e auditimit me qëllim kryesor
kontrollin e cilësisë së audituesve dhe firmave të auditimit. Të promovojnë bashkëpunimin në aktivitetin
rregullues midis anëtarëve të IFIAR. Në http://www.ieka.al/uploads/IEKA/BMP/raporti_i_bmp_viti_2013.pdf 631 http://www.ieka.al/uploads/IEKA/BMP/raporti_i_bmp_viti_2013.pdf 632 Për organizimin e brendshëm dhe funksionet e saj shih nenet 8-12. 633Instituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar (IEKA) u krijua me datën 24 Nëntor 1997, me statusin e një
shoqatë profesionale jo fitimprurëse, që grupon profesionistët kontabël të pajisur me titullin ‘ekspert kontabël i
autorizuar’ të cilët e ushtrojnë profesionin e tyre në praktikën publike, në mënyrë të pavarur, me statusin e
personave fizikë ose në përbërje të shoqërive të ekspertëve kontabël të autorizuar. Në vitin 1997, IEKA
numëronte 56 audituesit e saj të parë, ndërsa në vitin 2014, IEKA ka 213 anëtarë persona fizikë, 54 Shoqëri
Auditimi në http://www.ieka.al/content/page/id/23/historiku-aktiviteti 634 Neni 2 i statutit të Shoqatës “Instituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar” (i miratuar nga asambleja e
përgjithshme e anëtarëve) me Vendimin Nr. 108 datë 20.12.2014 në
http://www.ieka.al/uploads/IEKA/Ligje%20dhe%20Rregulloret/Statuti%20IEKAs.pdf
198
detyrueshëm për të gjithë anëtarët e tij635. Kodi i etikës është hartuar në përputhshmëri me
kodin e etikës së Federatës Ndërkombëtare të Kontabilistëve dhe miratohet nga bordi i
mbikëqyrjes publike636. Dispozitat e kodit të etikës janë hartuar duke pasur në konsideratë
funksionin publik që ushtrojnë EKR-të në përmbushje të detyrave të tyre. Parimet themelore
mbi të cilat bazohet kodi i etikës janë integriteti, objektiviteti, kompetenca profesionale si
dhe kujdesi i duhur konfidencialiteti dhe profesionaliteti. Përsa i përket integritetit, ky parim i
imponon të gjithë EKR-ve që në marrëdhëniet e tyre profesionale dhe të biznesit të jenë të
drejtpërdrejtë dhe të ndershëm. Parimi i objektivitetit i imponon të gjithë EKR-ve që të mos
komprometohen në gjykimin e tyre profesional për shkak të paragjykimit, konfliktit të
interesave apo presionit që mund të hasin gjatë përmbushjes së detyrave të tyre. Ndërsa
parimi i kompetencës profesionale dhe i kujdesit të duhur imponon mbi EKR-të detyrimet e
mëposhtme: 1. të zotërojnë njohuri dhe aftësi profesionale në nivelin që kërkohet për të
garantuar që klientët e tyre marrin shërbime profesionale kompetente; dhe 2. kur japin
shërbime profesionale ata duhet të veprojnë me kujdes dhe në pajtim me standardet teknike e
profesionale të zbatueshme. Me qëllim ruajtjen e kompetencës profesionale, EKR-të duhet që
çdo vit të marrin pjesë në seminaret dhe kualifikimet për vijueshmërinë profesionale. Parimi i
konfidencialitetit imponon për EKR-të që të ruajnë informacionin të marrë si rrjedhojë e
auditimit dhe mos përdorimin e tij për avantazhin e tij personal apo për interes të palëve të
treta.
Gjithashtu, EKR-ja duhet të jetë i kujdesshëm që të ruajë informacionin konfidencial të
dhënë në mënyrë të pakujdesshme. Ruajtja e konfidencialitetit duhet të vazhdojë edhe pasi
EKR-ja të ketë përfunduar marrëdhënien me klientët e tij. Megjithatë neni 34 i ligjit të
Auditimit si dhe neni11.4.7 i Kodit të Etikës përcakton rastet se kur mund të jepet ky
informacion. Në këtë mënyrë, konfidencialiteti nuk ruhet nëse kërkesa nga organet
kompetente ligj zbatuese, sikurse mund të jetë kërkesa nga ana e prokurorisë për vërtetimin e
fakteve që përbëjnë krim dhe për të cilat eksperti kontabël i regjistruar merr dijeni gjatë
ushtrimit të funksionit të tij apo për t’iu përgjigjur një kërkese ose hetimi të bërë nga
organizmi profesional apo një organizëm tjetër kompetent etj. Për të përcaktuar nëse duhet të
japin ose jo një informacion konfidencial, ekspertët kontabël duhet të mbajnë parasysh faktin
se: (a) nga dhënia e pëlqimit prej klientit për ekspertin kontabël të regjistruar që ai të japë
informacione, do të mund të dëmtoheshin interesat e të gjithë palëve, përfshirë edhe palët e
treta, interesat e të cilave mund të ndikohen nga këto informacione; (b) informacionet
përkatëse njihen ose janë të provuara, deri në atë masë që kjo është praktikisht e mundur. Për
të përcaktuar llojin e informacioneve që do të jepen, nëse duhet që një gjë e tillë të bëhet, në
rastet e fakteve të paprovuara, informacioneve jo të plota apo konkluzioneve të paprovuara,
duhet të përdoret gjykimi profesional;
Parimi i sjelljes profesionale imponon EKR-të që të respektojnë ligjet, aktet nënligjore,
kodin e etikës etj që të evitojnë çdo veprim që mund të diskreditojë profesionin. Këtu
përfshihen ato veprime, që një palë e tretë e informuar dhe e arsyeshme, e cila ka njohuri për
të gjithë informacionet respektive, do t`i vlerësonte si veprime me ndikime negative ndaj
reputacionit të mirë të profesionit. Në këtë kuadër, Kodi i etikës i ndalon EKR-të që të bëjnë
publicitet personal637.
5.1.2. Kriteret që duhen të përmbushen për të ushtruar profesionin e EKR-së
635 Për një koment mbi Parimet e auditimit të shoqërive tregtare, shih A. Malltezi, E drejta Shqiptare e
Shoqërive Tregtare, Mediaprint, Tiranë, 2011, f.243 636 Kodi i Etikës për EKR-të ndryshuar me vendimin e Asamblesë Nr. 76 datë 30.06.2010 dhe miratuar nga BMP
me vendimin nr. 21 datë 24.04.2012 në http://www.ieka.al/uploads/IEKA/kodi%20etikes%20-%20ieka.pdf 637 Neni 11.5.2 i Kodit të Etikës.
199
Sipas nenit 15 të ligjit për auditimin, kandidati për të marrë titullin e EKR-së duhet të
kryejë një stazh profesional prej të paktën tre vitesh për auditimin ligjor të pasqyrave
financiare individuale ose të konsoliduara. Ligji kërkon që stazhi të kryhet pranë një eksperti
kontabël ose një shoqëri audituese të regjistruar sipas legjislacionit shqiptar638. Për t’u pranuar
në stazhin profesional kandidati duhet të plotësojë kriteret e mëposhtme:
a) të ketë zotësi të plotë për të vepruar;
b) të mos jetë dënuar penalisht ose me dënim plotësues, të natyrës që vë në dyshim
ndershmërinë e tij;
c) të jetë jo më shumë se 60 vjeç;
d) të ketë fituar një diplomë të shkollës së lartë, niveli i së cilës të jetë i
barasvlershëm, të paktën, me diplomën universitare të nivelit të dytë ose diplomat e
barasvlershme me to, për çdonjërën nga degët e studimit në shkencat ekonomike, si
kontabilitet, financë, administrim biznesi, ekonomik apo të barasvlershme me to639;
Përmbushja e kritereve për t’u pranuar në stazhin profesional dhe kryerja e stazhit prej të
paktën tre vite është parakusht për të kryer testimin e aftësive profesionale nga autoriteti i
certifikimit sipas rregullave të përcaktuara në nenin 18 të ligjit për auditimin640.
Mbas certifikimit të aftësive profesionale, kandidati për ekspert kontabël duhet të regjistrohet
në regjistrin publik641 të ekspertëve kontabël të regjistruar642. Pranë organizatës profesionale
të ekspertëve kontabël ngrihet dhe funksionon Autoriteti i Regjistrimit643, i cili është një organ
kolegjial, që merret me zbatimin e procedurave të regjistrimit të ekspertëve kontabël, vendas
dhe të huaj dhe të shoqërive të auditimit, vendase dhe të huaja.
Përveç ekspertëve kontabël persona fizikë, ligji për auditimin në nenin 21 të tij rregullon
certifikimin dhe të shoqërive audituese, të cilat autorizohen të kryejnë auditimin e pasqyrave
financiare qofshin këto individuale apo të konsoliduara të shoqërive tregtare që janë të
638 Sipas nenit 15 pika 6 dhe 7 përjashtohen nga detyrimi për stazhin profesional individët që, për pesëmbëdhjetë
vjet, kanë qenë të angazhuar në veprimtari profesionale, të cilat u kanë dhënë mundësi të fitojnë përvojën e
mjaftueshme në fushën e financës, të legjislacionit dhe të kontabilitetit e auditimit, nga të cilat të paktën për pesë
vitet e fundit rresht kanë qenë të angazhuar, në mënyrë të konsiderueshme, në çështjet e kontabilitetit dhe
auditimit, përkatësisht për një periudhë tre dhe dyvjeçare. Këta individë i nënshtrohen të njëjtit proces
certifikimi, të cilit i nënshtrohen edhe kandidatët. Gjithashtu, përjashtohen nga detyrimi për kryerjen e stazhit
profesional shtetasit shqiptarë, të cilët kanë fituar titullin CPA apo ACCA në një shtet tjetër dhe që janë anëtarë
të një organizmi profesional të ekspertëve kontabël të regjistruar në një shtet tjetër. 639 Neni 16 ligjit ‘Për auditimin’. 640 Sipas nenit 17Autoriteti i Certifikimit është në varësi të Ministrisë së Financave dhe detyra e tij është
certifikimi i aftësive të ekspertëve kontabël. Autoriteti përbëhet nga pesë anëtarë, të cilët emërohen për një
periudhë trevjeçare. Rregullat e funksionimit të Autoritetit të Certifikimit dhe procedurat e testimit hartohen nga
bordi dhe miratohen me udhëzim të Ministrit të Financave. 641 Sipas nenit 27 të ligjit ‘Për auditimin’, Organizata profesionale e ekspertëve kontabël është struktura
përgjegjëse që siguron: a) mbajtjen dhe përditësimin e regjistrit publik të ekspertëve kontabël dhe shoqërive
audituese; b) identifikimin e ekspertit kontabël dhe të shoqërisë audituese në regjistrin publik, me një numër
individual. Informacioni për regjistrimin mbahet në format elektronik dhe vihet në dispozicion të publikut
nëpërmjet publikimit në faqen zyrtare të organizatës profesionale të ekspertëve kontabël. Për nevojat e veta,
organizata profesionale e ekspertëve kontabël mund të mbajë edhe regjistër në formë dokumentare. Formati i regjistrit publik të ekspertëve kontabël të autorizuar miratohet nga bordi dhe ai duhet të parashikojë të paktën dy
seksione, të organizuara, përkatësisht, si seksioni i ekspertëve kontabël dhe seksioni i shoqërive të auditimit. Të
dhënat e regjistrit i vihen në dispozicion Qendrës Kombëtare të Licencimit, në përputhje me legjislacionin e
fushës. 642 Neni 20 i ligjit ‘Për auditimin’. 643 Sipas nenit 19 të ligjit ‘Për auditimin’, Autoriteti i Regjistrimit përbëhet nga pesë anëtarë, të cilët emërohen
për një periudhë trevjeçare. Kryetari i Autoritetit të Regjistrimit dhe katër anëtarët emërohet nga ministri
përgjegjës për ekonominë. Këta të fundit emërohen nga Ministri përgjegjës për ekonominë, sipas propozimeve të
mëposhtme: a) një përfaqësues i Ministrisë së Financave; b) një përfaqësues i ministrisë që mbulon fushën e
ekonomisë; c) një përfaqësues i Ministrisë së Drejtësisë; ç) një përfaqësues i organizatës profesionale të
ekspertëve kontabël të regjistruar.
200
rregulluara dhe veprojnë sipas legjislacionit shqiptar. Shoqëria audituese duhet të plotësojë
këto kushte:
a) të ketë fituar personalitetin juridik sipas kërkesave të ligjit nr. 9901 datë 14.04.2008
‘Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare’, i ndryshuar. Nëse shoqëria është themeluar sipas
legjislacionit të një vendi tjetër, kjo e fundit duhet të regjistrohet pranë QKR-së sipas
kërkesave të këtij ligji për të ushtruar aktivitetin e saj në vendin tonë;
b) shumica e kapitalit të shoqërisë me të drejtë vote duhet të zotërohet nga EKR persona
fizikë dhe/ose shoqëri audituese vendase dhe të huaja;
c) anëtarët që përfaqësojnë deri në 75% të anëtarëve të këshillit të
administrimit/mbikëqyrës të shoqërisë duhet të jenë ekspertë kontabël, vendas apo të
huaj, të njohura nga Autoriteti i Regjistrimit dhe të regjistruar në regjistrin publik të
ekspertëve kontabël të regjistruar;
d) shoqëria duhet të gëzojë një reputacion të mirë;
Përsa i përket regjistrimit në regjistrin publik të EKR-ve të huaj, këta të fundit duhet
fillimisht t’i drejtojnë një kërkesë me shkrim . Për t’u regjistruar në regjistrin publik, eksperti
kontabël i huaj fillimisht i drejtohet, me një kërkesë me shkrim, dhënien e provimit të aftësive
profesionale, Autoritetit të Certifikimit, duke paraqitur dokumentacionin e nevojshëm, që
tregon për titullin e marrë në një shtet tjetër644.
EKR-të edhe mbas certifikimit për ushtrimin e profesionit duhet t’i nënshtrohen
kualifikimit të vijueshëm profesional i cili është i detyrueshëm dhe zgjat, të paktën, 40 orë.
Periodiciteti i kryerjes së kualifikimit të vijueshëm profesional vendoset nga organizata
profesionale. Në përfundim të çdo kursi, eksperti kontabël pajiset me vërtetimin e plotësimit
të detyrimit, si dhe të vlerësimit të marrë. Vërtetimi depozitohet pranë organizatës
profesionale të ekspertëve kontabël. Këshilli drejtues i organizatës profesionale të ekspertëve
kontabël miraton mënyrën e monitorimit dhe të vlerësimit të procesit të kualifikimit të
vijueshëm të anëtarëve të tij645.
Ekspertët kontabël dhe shoqëritë audituese i kryejnë auditimet në përputhje me standardet
ndërkombëtare të auditimit, të cilat përkthehen dhe publikohen në gjuhën shqipe, në pajtim
me politikën e përkthimit të bordit të standardeve ndërkombëtare të auditimit e dhënies së
sigurisë (IAASB) të Federatës Ndërkombëtare të Kontabilistëve (IFAC)646. EKR-të e
ushtrojnë profesionin brenda një sistemi kontrolli që ka për qëllim dhënien e sigurisë për
cilësinë e punës audituese. Për këtë arsye, neni 38 përcakton se sigurimi i cilësisë së punës e
audituesit përfshin: a) kontrollin e cilësisë, që organizohet brenda shoqërisë së auditimit; b)
kontrollin e cilësisë, që organizohet nga organizata profesionale e ekspertëve kontabël,
përmes një komiteti të pavarur, në përbërje të të cilit ka ekspertë kontabël dhe persona që nuk
e ushtrojnë profesionin. Personat që do të angazhohen për kontrollin e cilësisë duhet të jenë
ekspertë kontabël, që kanë arsimin profesional e përvojën e duhur në auditim e raportim
financiar, të kombinuara këto me kualifikimin specifik për kontrollin e cilësisë. Për këtë
qëllim IEKA ka miratuar Rregulloren për Kontrollin e Cilësisë në kryerjen e angazhimeve të
auditimit, rishikimit, dhënies së sigurisë dhe të misioneve të tjera nga ekspertët kontabël të
regjistruar647. Kontrolli i Cilësisë është i detyrueshëm për të gjithë anëtarët të IEKA (persona
fizikë, ortakë angazhimi në shoqëri apo shoqëri të auditimit). Anëtarët që refuzojnë t’i
644 Neni 22 i ligjit ‘Për auditimin’ 645 Neni 25 i ligjit ‘Për auditimin’ 646 Neni 37 i ligjit ‘Për auditimin’ 647 Miratuar me vendimin nr.15 datë 30.05.2011 dhe ndryshuar me vendimin nr 8 datë 16.07.2013 të Bordit të
Mbikëqyrjes Publike, http://www.ieka.al/uploads/IEKA/rregullore%20per%20kontrollin%20e%20cilesise.pdf
201
nënshtrohen këtij kontrolli bëjnë një shkelje të rregullave të parashikuara në Kodin e Etikës të
EKR-ve dhe i nënshtrohen procedurave disiplinore648.
Kontrolli i cilësisë realizohet përmes kontrollit të dosjeve të auditimit, rishikimit dhe
sigurive të tjera, të përzgjedhura nga ana e Komitetit të Cilësisë649 dhe përfshin një vlerësim të
pajtueshmërisë me standardet e zbatueshme të auditimit, me kërkesat e etikës dhe të
pavarësisë, dhe një vlerësim të cilësisë dhe sasisë së burimeve të shpenzuara, të tarifave të
auditimit të ngarkuara dhe një vlerësim të sistemit të brendshëm të kontrollit të cilësisë të
shoqërisë audituese650. Kontrolli i Cilësisë i firmave të auditimit ose EKR-ve persona fizikë
kryhet si rregull: a) Të paktën 1 herë në çdo 4 vjet për EKR-të dhe shoqëritë e auditimit që
kanë më shumë se 5 vjet veprimtari në profesion. b) Të paktën 1 herë në dy vjet për EKR-të
dhe shoqëritë e auditimit që kanë jo më shumë se 5 vjet punë në profesion. Sistemi i kontrollit
të cilësisë i nënshtrohet mbikëqyrjes nga Bordi i Mbikëqyrjes Publike, i cili shqyrton dhe
vlerëson programet dhe raportet e Komitetit të Cilësisë, dhe monitoron kryerjen e
procedurave të kontrollit të cilësisë651.
5.2. Auditimi i shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar shqiptar
Kreu i VI i ligjit për auditimin, përcakton disa rregulla të posaçme për shoqëritë që
operojnë në tregun financiar. Kështu neni 45 i ligjit për auditimin përcakton se eksperti
kontabël ose shoqëria audituese, që kryen auditimin ligjor të shoqërive të listuara në bursë,
bankave dhe shoqërive të sigurimeve, brenda tre muajve pas mbylljes së vitit financiar,
publikon në faqen zyrtare të internetit një raport për transparencën, ku përfshihen të paktën:
i. përshkrimi i strukturës ligjore dhe i pronësisë;
ii. përshkrimi i rrjetit, kur shoqëria e auditimit i përket një rrjeti;
iii. përshkrimi i strukturës drejtuese të shoqërisë së auditimit;
iv. përshkrimi i sistemeve të kontrollit të brendshëm të cilësisë së shoqërisë së
auditimit;
v. informacioni për kryerjen e kontrollit të fundit të cilësisë;
vi. lista e shoqërive të listuara në bursë, të bankave dhe shoqërive të sigurimit,
për të cilat është kryer auditimi ligjor gjatë vitit të fundit nga shoqëria e
auditimit;
vii. deklaratat e praktikave të pavarësisë së shoqërisë audituese;
viii. deklarata për politikën e ndjekur nga shoqëria audituese, për kualifikimin e
vijueshëm profesional të ekspertëve kontabël të regjistruar;
ix. informacioni financiar, në të cilin tregohet rëndësia e shoqërisë së auditimit,
përfshirë qarkullimin, gjithsej, të ndarë në të ardhurat nga tarifat e auditimit
ligjor, nga tarifat për shërbimet e tjera, nga këshillimet tatimore dhe shërbime
të tjera joauditimi.
648 Neni 2 i Rregullores së Cilësisë 649Sipas nenit 5 të Rregullores ‘Për organizimin dhe drejtimin e kontrollit për cilësinë e kryerjes të
angazhimeve’, krijohet Komiteti i Cilësisë, i cili përbëhet nga 5 anëtarë, nga të cilët tre janë EKR me përvojë
dhe emër të mirë, nga të cilët kryetari duhet të jetë anëtar i këshillit drejtues të IEKA-s, ndërsa dy anëtarët e tjerë
duhet të jenë profesionistë të fushës së auditimit. Anëtarët e Komitetit të Cilësisë caktohen nga këshilli drejtues i
Institutit, për një afat 3 vjeçar. Ata mund të ricaktohen, por jo më shumë se edhe një mandat tjetër. Përjashtimisht
për mandatin e parë 2 anëtarë, respektivisht një EKR dhe një anëtar që nuk e ushtron profesionin, do të jenë për
një periudhë 2 vjeçare, me qëllim që të bëhet një ripërtëritje për gjysmën e anëtarëve një herë në dy vjet.
Pozicioni i kryetarit dhe zëvendës kryetarit të Këshillit Drejtues është i papajtueshëm me funksionin e anëtarit të
Komitetit të Cilësisë. 650 Neni 3 i Rregullores së Cilësisë 651 Neni 14 i Rregullores së Cilësisë
202
Eksperti kontabël ose shoqëria audituese kanë detyrimin që të raportojnë çdo vit përpara
komitetit të auditimit të shoqërisë për çështjet më të rëndësishme, që dalin nga auditimi ligjor
dhe ndihmojnë komitetin në përmbushjen e detyrave të tij. Ndërsa, sipas parashikimeve të
bëra nga neni 47 i ligjit ‘Për auditimin’, eksperti kontabël ose shoqëria audituese, që kryen
auditimin ligjor të pasqyrave financiare të një shoqërie të listuar, banke apo shoqërie
sigurimesh: a) konfirmon çdo vit pavarësinë e vet nga subjekti i audituar; b) paraqet çdo vit
pranë komitetit të auditimit shërbimet e tjera shtesë, që i ka ofruar subjektit të audituar; c)
diskuton me komitetin e auditimit mbi kërcënimet për pavarësinë dhe masat mbrojtëse të
sigurisë, të marra kundrejt tyre. Eksperti kontabël ose ortaku kryesor në auditim, që kryen
auditimin ligjor, në emër të një shoqërie audituese, nuk ka të drejtë të pranojë ose të kryejë
funksione të rëndësishme drejtimi në shoqërinë e audituar, pa kaluar një periudhë kohe prej, të
paktën, dy vjetësh nga koha kur ka dhënë dorëheqjen si ekspert kontabël ose drejtues kryesor
në auditim.
Për shoqëritë që operojnë në tregun financiar jo bankar vërejmë se përsa i përket rregullave
të auditimit, ligjvënësi ka shtuar kërkesën për transparencë dhe ka përcaktuar rregulla
specifike. Shoqërive administruese të sipërmarrjeve kolektive u kërkohet që të mbajnë
regjistra kontabël, të plotë dhe të rregullt si dhe të përditësuar çdo muaj. Një karakteristikë për
këtë shoqëri është fakti se ligjvënësi e ka përcaktuar shprehimisht që pasqyrat financiare duhet
të mbahen sipas SNRF-së. AMF-ja ka të drejtë që, me shpenzimet e saj, të kryejë kontroll
financiar në çdo periudhë të vitit që e gjykon të nevojshme652. Shoqëria, regjistrimet kontabël
duhet t’i mbajë në një regjistër kontabël dhe t’i ruajë për të paktën 5 vjet653.
Ashtu sikurse përcaktohet edhe për shoqëritë e administrimit të sipërmarrjeve kolektive
edhe shoqëritë administruese të fondeve të pensionit vullnetar duhet të përgatisin aktet
kontabël sipas SNFR-së dhe të auditohen vetëm nga persona juridikë, të miratuar nga AMF-
ja654. Për çdo ndryshim të audituesit, shoqëria duhet të marrë miratimin nga AMF-ja.
652 Neni 20 i ligjit ‘Për sipërmarrjet e investimeve kolektive’ 653 Neni 21i ligjit ‘Për sipërmarrjet e investimeve kolektive’ 654 Neni 32 dhe 33 i ligjit ‘Për fondet e pensioni vullnetar’
203
PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME
Në këtë punim, jemi munduar të sjellim aspektet kryesore të qeverisjes së mirë të
shoqërive tregtare që operojnë në tregun financiar jo bankar. Zbatimi i standardeve të
qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare i ndihmon ato që të përmbushin nevojat për kapital
edhe përtej burimeve tradicionale të financimit, duke mundësuar zgjerimin e aktivitetit të tyre.
Për këtë arsye, shoqëritë tregtare, gjithnjë e më shumë po ndërgjegjësohen për rëndësinë e
zbatimit të parimeve të qeverisjes së mirë të korporatave si një resurs i rëndësishëm për
konkurrueshmërinë dhe për përballimin e sfidave të ndryshme që ofron tregu.
Transformimi rrënjësor i strukturës së ekonomisë së vendit tonë, duke kaluar nga një vend
me një ekonomi të centralizuar në një vend me treg të lirë, ka nxitur ligjvënësin shqiptar të
ndërmarrë një sërë reformash legjislative, të cilat kanë për qëllim krijimin e një kuadri ligjor
bashkëkohor për shoqëritë tregtare dhe për tregun financiar shqiptar. Në këtë kontekst, kemi
analizuar teoritë e ndryshme mbi qeverisjen e mirë të korporatave, problematikat që lidhen me
funksionimin e tregun financiar jo bankar dhe mbikëqyrjen e tij, rolin e investitorëve
institucional dhe mbrojtjen e investitorëve të vegjël, ndarjen e pushtetit ndërmjet organeve të
ndryshme të shoqërive, kontrollin publik të tyre, rëndësinë e auditimit të shoqërive tregtare,
etj.
Përfundimet e arritura gjatë këtij punimi si dhe rekomandimet përkatëse janë sistemuar
sipas skemës së mëposhtme:
Tregu financiar jo bankar
Konkurrenca globale ka detyruar shtetet të liberalizojnë tregjet e tyre financiare, në
mënyrë të tillë, që operatorët financiarë të mund të konkurrojnë lirshëm në tregje të
ndryshme. Konkurrenca ndërmjet operatorëve që operojnë në tregun financiar të
ndërkombëtarizuar do të jetë efektive vetëm nëse analiza e informacionit ekonomik
dhe financiar i zotëruar prej tyre, do të kombinohet me transparencën dhe
krahasueshmërinë e këtij informacioni me atë të dhënë nga emetuesit e titujve të
kuotuar në bursë.
Tregu financiar jo bankar i ofron shoqërive tregtare mundësi për të gjetur likuiditetin e
nevojshëm si dhe gjetjen në vazhdimësi të çmimeve konkurruese për transaksionet me
titujt e tyre financiarë.
Zhvillimi i teknologjisë së informacionit shtyn drejt një transparence dhe një
informimi më të madh të aksionarëve dhe grupeve të tjera të interesit. Në këtë
kontekst, qeverisja e mirë e shoqërive tregtare nëpërmjet mekanizmave menaxheriale
të brendshëm të shoqërisë dhe mekanizmave të kontrollit të jashtëm institucional në
nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, ndihmon në funksionimin normal të tregut
financiar.
Rekomandime
Aktualisht, sektori bankar vijon të dominojë në sistemin financiar shqiptar. Zhvillimi i tregut
financiar jo bankar shqiptar duhet të ofrojë për investitorët vendas dhe të huaj një gamë të
gjerë shërbimesh financiare si alternativë e shërbimeve bankare që ofrohen aktualisht në
tregun financiar shqiptar. Veçanërisht, duhet të ndërmerren politika për zhvillimin e tregjeve
të kapitalit, të emetimit dhe të tregtimit të titujve financiar nga operatorët ekonomik privat për
të rritur në këtë mënyrë edhe konkurrueshmërinë e vendit tonë karshi vendeve të tjera të
rajonit.
204
Bursa e Tiranës nuk ka qenë aktive në krijimin e tregut të kapitaleve në Shqipëri. Arsyet e
mosgjallërimit të Bursës së Tiranës janë nga më të ndryshmet, por ndër këto arsye mund të
përmendim faktin se biznesi vendas përbëhet kryesisht nga shoqëri të dimensioneve të vogla
dhe të mesme. Operatorët ekonomik shqiptar gjatë ushtrimit të aktivitetit të tyre ekonomik
kanë preferuar mënyrat tradicionale të financimit, sikurse është ajo e huamarrjes në bankë
kundrejt kërkimit të likuiditetit në tregjet financiare. Megjithatë, duhet pranuar se veçanërisht
vitet e fundit, operatorët ekonomik shqiptarë, gjithnjë e më shumë janë të vetëdijshëm për
rëndësinë e funksionimit të bursës dhe të gjetjes së likuiditetit të nevojshëm për bizneset e
tyre nëpërmjet saj. Për këtë arsye, rekomandohet rigjallërimi i bursës shqiptare për t’i krijuar
mundësinë operatorëve ekonomik shqiptar që të konkurrojnë me shoqëritë e tjera të vendeve
të rajonit dhe më gjerë.
Mbikëqyrja publike mbi tregun financiar jo bankar
Shkëmbimi dhe tregtimi i instrumenteve financiarë, mundëson shpërndarjen e
rreziqeve financiare ndërmjet subjekteve të ndryshme, pasi një pjesë e këtij rreziku
merret përsipër nga blerësit e këtyre instrumenteve financiarë. Produktet që
shkëmbehen bëhen të vlerësueshëm ekonomikisht vetëm nëse korrespondojnë në
ekonominë reale me të mira dhe me shërbime.
Tregu financiar është eficient nëse në të kryen transaksione me kosto të ulëta, është i
aftë të lidhë kërkesat me ofertat, dhe mbi të gjitha, është i aftë të japë informacionet
mbi instrumentet e tregtuara në të, në kohë reale dhe transparente. Për këtë arsye, është
e nevojshme ndërhyrja publike për rregullimin dhe mbikëqyrjen e tregut, për të
mbrojtur investitorët, veçanërisht investitorët e vegjël.
Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (AMF) ushtron funksione rregulluese, përgatit
politikat e nevojshme me qëllim përmirësimin e kuadrit ligjor për krijimin e një tregu
të qëndrueshëm dhe për një mbrojtje efikase të konsumatorëve, si dhe harton
rregullore dhe udhëzime që kanë të bëjnë me zbatimin e drejtë dhe uniform të
dispozitave ligjore në fuqi.
AMF, ushtron funksionet mbikëqyrëse nëpërmjet licencimit dhe certifikimit të të
gjithë personave fizikë ose juridikë të cilët kërkojnë të ushtrojnë aktivitetin e tyre në
sektorin financiar jo-bankar shqiptar, si dhe monitoron tregun financiar jo bankar dhe
subjektet që operojnë në të.
AMF, ka fokusuar mbikëqyrjen e këtij sektori në transparencën e procesit të raportimit
nga pjesëmarrësit e tregut, për të mënjanuar vonesat në analizën e gjendjes financiare
të shoqërive që operojnë në këtë treg, e për pasojë, të analizës së përgjithshme të
tregut.
AMF, kryen inspektime të ndryshme tek shoqëritë që operojnë në tregun shqiptar.
Këto inspektime kanë për qëllim verifikimin e të dhënave të deklaruara në pasqyrat
financiare, analizën e përgjegjësive të kontraktuara nga shoqëritë për vitin e mbyllur
financiar, etj.
Efektiviteti i mbikëqyrjes së tregut financiar jo bankar nga ana e AMF-së kontribuon
në qëndrueshmërinë financiare të tregut dhe kjo nënkupton nevojën e bashkëpunimit
të ngushtë edhe me institucionet e tjera mbikëqyrëse që operojnë në tregun financiar,
kryesisht me Bankën e Shqipërisë. Për këtë qëllim, AMF lidh marrëveshje ose
memorandume bashkëpunimi me autoritete të tjera mbikëqyrëse, vendase apo të huaja
për shkëmbimin e informacionit apo kryerjen e inspektimeve të përbashkëta.
Gjithashtu, AMF mund të kryej hetime, në emër dhe për llogari të autoriteteve të tjera
mbikëqyrëse vendase apo të huaja, në sektorin financiar të agjencive apo
institucioneve të parandalimit të pastrimit të parave dhe financimit të terrorizmit ose
205
institucioneve të tjera të njohura me ligj, me kërkesë të tyre. Çdo informacion që merr
AMF dhe çdo informacion që i jepet një autoriteti tjetër mbikëqyrës, trajtohet si
konfidencial dhe përdoret vetëm për qëllime të përcaktuara në ligj apo në akte
nënligjore.
Rekomandime
Me qëllim përforcimin e kontrollit në tregun financiar jo bankar në mbrojtje të investitorëve të
vegjël dhe rritjen e besimit të tyre në tregjet financiare, rekomandohet përmirësimi i kuadrit
ligjor të përcaktuar në nenet 93-101 të ligjit nr. 9879/2008 ‘Për titujt’. Këto dispozita
rregullojnë manipulimet me informacionet e privilegjuara dhe abuzimet me tregun. Me qëllim
garantimin e integritetit të tregut financiar jo bankar, rekomandohet adaptimi në legjislacionin
shqiptar i rregullave të përcaktuara në Rregulloren Europiane nr. 596/2014 që sjell disa risi në
kuadrin ligjor të abuzimit me tregun.
Ndër këto rregulla do të sugjeronim nenin 9 të Rregullores nr. 596/2014 që përcakton se nuk
përbëjnë abuzim me informacionet e privilegjuara, përdorimi i këtyre informacioneve gjatë
operacioneve që kanë të bëjnë me riorganizimin e shoqërisë.
Rekomandohet që të përcaktohet edhe në legjislacionin shqiptar detyrimi i nenit 18 të
Rregullores nr. 596/2014, që parashikon detyrimin e mbajtjes së regjistrit të personave që
kanë akses në informacione të privilegjuara për shoqëritë emetuese të kuotuara dhe të
personave që veprojnë në emër dhe për llogari të tyre.
Pjesa e katërt e ligjit ‘Për titujt, nenet 141-146 i dedikohen përgjegjësisë penale të personave
kanë përhapur informacion të privilegjuar dhe kanë abuzuar me tregun. Sipas risive të sjella
nga Direktiva 2014/57/BE datë 16 prill 2014 e Parlamentit dhe e Këshillit Europian
rekomandohet që për këto vepra penale edhe në legjislacionin shqiptar, përveç personit fizik
të ngarkohet me përgjegjësi penale edhe personi juridik në emër të të cilit personat fizikë kanë
vepruar. Sanksionet penale për personat juridikë duhet të përcaktohen duke pasur parasysh
parimet e proporcionalitetit dhe rreziqet për stabilitetin e tregjeve financiare.
Roli i investitorëve institucionalë
Ndërkombëtarizimi i tregjeve nëpërmjet krijimit të portofoleve të investimit
ndërkufitare si dhe krizat financiare të ndryshme ka nxjerrë në pah rolin gjithnjë e më
shumë në rritje të investitorëve institucionalë. Investitorët institucionalë, luajnë një rol
të rëndësishëm për eficencën e tregut financiar, pasi këta aktorë reagojnë kundrejt
‘pricing error’ dhe në këtë mënyrë korrigjojnë shtrembërimet e tregut. Investitorët
institucionalë, do të jenë të prirur për të shitur titujt financiarë të mbivlerësuar apo
zëvendësimin e tyre me tituj që i mbrojnë nga një rrezik i humbjes së investimit.
Prania e investitorëve institucionalë në treg, promovon procese më të shpejta
investimi, të artikuluara dhe gjithëpërfshirëse. Investitorët institucionalë investojnë në
shoqëri që vlerësohen për performancën operative të tyre, dhe në këtë mënyrë luajnë
një rol tejet të rëndësishëm në monitorimin e zbatimit të parimeve të qeverisjes së mirë
të korporatave. Prania e investitorëve institucionalë në tregun financiar, ndikon tek
shoqëritë tregtare, të cilat me qëllim thithjen e likuiditetit nga investitorët
institucionalë, përmirësojnë praktikat e brendshme të qeverisjes dhe të analizës së
informacionit financiar.
206
Mbrojtja e investitorëve që operojnë në tregun financiar jo bankar
Në zbatim të detyrimit për transparencë karshi publikut të gjerë, ndërmjetësit financiar
kanë për detyrë që të informojnë investitorin në mënyrë të menjëhershme, edhe
përpara ofrimit të shërbimit mbi aspektet më të rëndësishme të shërbimeve financiare
të ofruara prej tij, si karakteristikat dhe rreziqet e instrumenteve financiare që do të
blihen, kostot dhe shpenzimet që lidhen me shërbimin e ofruar.
Këshillimi financiar është një shërbim i mirëfilltë investimi, për këtë arsye, subjektet
që do e ofrojnë këtë shërbim, duhet të autorizohen nëpërmjet licencimit nga AMF-ja.
Në mbrojtje të investitorëve jo institucionalë që përfitojnë shërbime financiare në
tregun financiar jo bankar, komunikimet publicitare dhe promocionale (të
marketingut) mbi produktet e ofruara duhet të jenë qartësisht të identifikuara si të tilla
dhe duhet të jenë korrekte, të qarta si dhe nuk duhet të krijojnë pritshmëri të pavërteta.
Rekomandime
Sipas rregullave të përcaktuara në Direktivën Mifid II, rekomandohet që AMF –ja të miratojë
rregullore apo akte të tjera nënligjore të cilat të përcaktojnë modalitetet dhe procedurat që
duhet të ndjekë ndërmjetësi financiar përpara ofrimit të shërbimit financiar. Ofertuesi i
shërbimit duhet të pyesë klientin mbi njohuritë dhe eksperiencën e tij financiare, situatën
pasurore dhe arsyet e investimit, me qëllim që ofertuesi i shërbimit, të mund të përcaktojë
korrektësisht llojin e shërbimit të investimit që i përshtatet nevojave të klientit.
Rekomandohet që edhe në legjislacionin shqiptar të përcaktohet detyrimi për subjektet që
ofrojnë këshillim për investim, për të sqaruar nëse këshillimi për investim është dhënë nga një
analizë e pavarur e tregut, pra nëse është përgatitur mbi bazën e një analize të përgjithshme të
llojeve të ndryshme të instrumenteve financiarë, apo këshillimi është bazuar në një gamë më
të ngushtë të tyre. Ky informacion do të ndihmojë klientin në vlerësimin e ekspertizës së
ofertuesit të shërbimit dhe në zgjedhjen ose jo të tij.
Rekomandohet që AMF-ja të miratojë rregullore apo akte të tjera nënligjore të cilat
përcaktojnë edhe në legjislacionin shqiptar detyrimin për shoqëritë të cilat ofrojnë shërbime
financiare që të zbatojnë një kuadër qartësisht të përcaktuar përsa i përket tarifave,
komisioneve qofshin ato dhe jo-monetare, që përfiton ndërmjetësi financiar gjatë ofrimit të
shërbimeve të investimit.
Rekomandohet hartimi i ligjeve apo akteve të tjera nënligjore që i mundësojnë AMF-së rritjen
e kapaciteteve të saja mbikëqyrëse, inkurajojnë krijimin e procedurave efektive për
verifikimin e ankesave të investitorëve të vegjël dhe të dëmshpërblimit të tyre. Në këtë
kuadër, rekomandohet të rregullohet në legjislacionin shqiptar procedura e class action sipas
modelit amerikan për mbrojtjen e investitorëve të vegjël që operojnë në tregun financiar jo
bankar. Nëpërmjet kësaj procedure, investitorët e vegjël mund të kërkojnë një mbrojtje
efektive nga dëmi i shkaktuar nga ndërmjetësi financiar.
Roli i aksionarëve dhe aktivizimi i tyre në asambletë e shoqërive aksionare me
ofertë publike
Një ndër problematikat që lidhet me masën e madhe të aksionarëve-investitorë të
vegjël, ka të bëjë me faktin se ata janë të pa interesuar për të kontrolluar
administrimin e shoqërisë, por ata janë në kërkim të përfitimit të dividendit për
207
kapitalin e investuar. Në këtë situatë, sidomos në vitet e fundit vërehet një rritje e
rolit të investitorëve institucionalë. Këto grupe janë bërë gjithnjë e më aktive në
qeverisjen e korporatave.
Në mungesë të aksionarëve të mazhorancës, që kontrollojnë veprimtarinë e këshillit
të administrimit/mbikëqyrës dhe të shoqërisë në përgjithësi, kontrolli i veprimtarisë
së shoqërisë do të bëhet me anë të mekanizmave që ofron tregu financiar jo bankar.
Në këtë mënyrë, shkarkimi i administratorëve, do të bëhet me anë të mekanizmave
të marrjes në kontroll të shoqërive me ofertë publike. Investitorët institucionalë
mund të ndërmarrin oferta publike të nënshkrimit të titujve dhe të ndryshojnë
aparatin drejtues të shoqërisë nëse performanca dhe qeverisja e saj nuk është e
kënaqshme. Kjo formë pjesëmarrjeje në aktivitetin e shoqërisë njihet ndryshe si
high-cost activism apo influencë bllokuese dhe është tipike e investitorëve
institucionalë.
E kundërta e aktivizimit high –cost është i ashtuquajturi low-cost activism që ka në
fokusin e tij të drejtën e aksionarëve-investitorëve jo institucionalë për të kërkuar
futjen e argumenteve të rinj në rendin e ditës, apo thirrjen e asamblesë së
përgjithshme. Ky është një instrument pjesëmarrje në aktivitetin e asamblesë së
përgjithshme të shoqërisë që mund të përdoret nga aksionarët e minorancës, dhe
është një instrument ligjor i menduar kryesisht për investitorët individualë që
zotërojnë përqindje të ulëta.
E drejta për të ushtruar apo për të mos ushtruar të drejtën e votës në mbledhjen e
asamblesë së përgjithshme nga ana e aksionarëve të shoqërive me ofertë publike ka
çuar drejt një roli gjithnjë në rritje të shoqërive konsultuese për mënyrën e votimit,
proxy advisory (PA). PA janë shoqëri që ofrojnë në mënyrë profesionale shërbime
konsulence për aksionarët në ushtrimin e të drejtës së votës. Nëpërmjet
konsulencës, PA kontribuojnë në favorizimin e pjesëmarrjes aktive të aksionarëve
në jetën e shoqërisë. Aktiviteti i PA dhe për refleks dhe vota e aksionarëve,
orientohet kryesisht në modalitetet e votimit mbi politikat e shpërblimit të
administratorëve.
Modelet qeverisëse të shoqërive tregtare që operojnë në tregun financiar jo
bankar
Struktura qeverisëse e shoqërive tregtare që operojnë në tregun financiar jo bankar,
ndryshon nga njëri vend në tjetrin dhe përbën një ndër aspektet më të rëndësishme për
dallimin ndërmjet modeleve të qeverisjes së mirë të korporatave. Disa shtete, kanë
zgjedhur të zbatojnë modelin unitar të qeverisjes së mirë të korporatave, apo sikurse
njihet ndryshe, sistemin me një nivel drejtimi. Ndërsa shtete të tjera kanë zgjedhur të
zbatojnë sistemin me dy nivele drejtimi.
Sistemi qeverisës me dy nivele drejtimi bazohet në një ndarje të qartë ndërmjet
funksioneve të mbikëqyrjes dhe të administrimit të shoqërisë. Kjo ndarje përkon me
ekzistencën e dy organeve me kompetenca qartësisht të përcaktuara, administratorëve
dhe këshillit mbikëqyrës të shoqërisë. Organi mbikëqyrës kontrollon dhe drejton
aktivitetin tregtar, ndërsa organi i administrimit është përgjegjës për administrimin e
shoqërisë.
Ndarja e pushtetit ndërmjet organeve të shoqërisë, si rregull, e redukton kontrollin e
asamblesë së përgjithshme kundrejt veprimtarisë së administratorëve të shoqërisë, të
cilët mund t’i drejtohen asamblesë së përgjithshme vetëm në raste shprehimisht të
përcaktuara në ligj.
208
Në sistemin qeverisës me një nivel drejtimi, funksionet administruese dhe
mbikëqyrëse të shoqërisë koordinohen në një organ të vetëm që është këshilli i
administrimit apo sikurse njihet me terminologjinë e disa vendeve, bordi i drejtorëve.
Këshilli i administrimit tek sistemi me një nivel drejtimi
Këshilli i administrimit përbëhet nga anëtarë të pavarur dhe administrator të shoqërisë.
Shumica e anëtarëve të këshillit duhet të jenë të pavarur.
Këshilli duhet të jetë i dimensioneve të tilla për të qenë i aftë për të sfiduar edhe madje
për të deklaruar të pavlefshëm vendimmarrjen e një administratori apo disa
administratorëve të pushtetshëm, por i vogël mjaftueshëm, me qëllim që roli
individual i anëtarëve të pavarur të tij të jetë i identifikueshëm.
Anëtarët e këshillit duhet të kenë aftësi teknike dhe profesionale për të drejtuar me
sukses shoqërinë dhe për të përfaqësuar interesat e shoqërisë karshi organizmave
rregullues shtetëror. Përcaktimi i kritereve përzgjedhëse të anëtarëve të këshillit të
administrimit të bëhet në aktet e brendshme të shoqërisë.
Këshilli i administrimit duhet të jetë i kujdesshëm në administrimin e rrezikut që merr
përsipër shoqëria dhe efektiv në sistemin e kontrollit të brendshëm të saj. Këshilli
duhet të miratojë akte formale të brendshme të cilat në mënyrë transparente të
përcaktojnë parimet e raportimit të shoqërisë, administrimit të rrezikut, kontrollit të
brendshëm dhe për mbajtjen e një marrëdhënie të duhur me audituesit e shoqërisë.
Këshilli i administrimit ka përgjegjësi për të siguruar një dialog të kënaqshëm me
aksionarët e shoqërisë, në bazë të mirëkuptimit të ndërsjellët, si dhe duhet të
komunikojë me investitorët institucionalë të shoqërisë, me qëllim inkurajimin e
pjesëmarrjes së tyre në aktivitetin e këshillit.
Roli i këshillit të administrimit
Këshilli i administrimit, duhet të japë miratimin e tij për mënyrën se si do të
administrohen resurset financiare të shoqërisë, për zmadhimin apo zvogëlimin e
kapitalit të shoqërisë dhe veçanërisht duhet të përcaktojë sesi do të angazhohen
resurset financiare të shoqërisë, nëse kjo e fundit duhet të përballojë një situatë të
paparashikuar. Procedurat e emërimit dhe të shkarkimit të administratorëve si dhe
aftësitë e tyre profesionale përbëjnë resurse për shoqërinë dhe duhet të menaxhohen
me kujdesin e duhur nga këshilli i administrimit.
Këshilli i administrimit duhet të raportojë përpara asamblesë së përgjithshme për
veprimtarinë e tij. Raportimi përpara asamblesë së përgjithshme lidhet kryesisht me
auditimin e jashtëm, me përgjegjësinë e këshillit në certifikimin e pasqyrave financiare
si dhe për veprimtarinë e administratorëve të saj.
Këshilli i administrimit duhet të vlerësojë veprimtarinë e tij me qëllim përmirësimin e
performancën e tij. Vlerësimi i performancës së tij do të fokusohet në vendimmarrjen
e këshillit mbi rreziqet që shoqëria mund të hasë gjatë aktivitetit të saj dhe vlerësimin
e përfitimit, që shoqërisë mund t’i kthehet nga rreziqet e marra përsipër. Gjithashtu,
vlerësimi dhe përmirësimi i veprimtarisë së këshillit shprehet edhe me vendimmarrjen
e këshillit, për të dhënë apo për të mos dhënë bonusin për anëtarët e tij.
Kryetari i këshillit të administrimit
Kryetari i këshillit është përgjegjës për drejtimin e shoqërisë dhe rolin efektiv që duhet
të luajë shoqëria. Kryetari i këshillit të administrimit është përgjegjës për mbarëvajtjen
209
dhe funksionimin e këshillit dhe dallon nga kryetari i administratorëve ekzekutiv sepse
është përgjegjës për mbarëvajtjen dhe mirëfunksionimin e të gjithë shoqërisë. Kjo
ndarje e qartë e rolit ndërmjet tyre ka ardhur si pasojë e trysnisë së investitorëve të
shoqërive të kuotuara në bursë, të cilët kanë bindjen se ndarja e kompetencave
ndërmjet këtyre dy posteve do të sigurojë qëndrueshmëri dhe një rrezik më të vogël
për shoqërinë sesa në rastin kur i njëjti person mban këto dy poste.
Kryetari i këshillit të administrimit duhet të jetë i distancuar nga veprimtaria e
përditshme e shoqërisë, të sigurojë pjesëmarrjen e tij në mbledhjet e këshillit si dhe të
sigurojë që administratorët e shoqërisë të kenë të gjitha informacionet e nevojshme për
mbledhjen e këshillit.
Kryetari i këshillit ka për detyrë të garantojë që asnjë nga anëtarët e këshillit, të mos
ketë më shumë pushtet karshi anëtarëve të tjerë. Të gjithë anëtarët e këshillit duhet të
kenë të njëjtin akses në informacionet që kanë të bëjnë me aktivitetin e shoqërisë, si
dhe duhet të kenë mundësinë që të mund të këshillohen me profesionistë të tretë të
pavarur.
Roli dhe kontributi i kryetarit të këshillit ndryshon nga një shoqëri në tjetrën, në varësi
të kontekstit ku operon shoqëria dhe në varësi të vendimmarrjes që kërkohet prej tij.
Roli i kryetarit të këshillit varet nga aftësitë e këtij të fundit për të promovuar
komunikimin e lirë dhe pa komplekse të anëtarëve të tjerë të këshillit, duke nxitur
pjesëmarrjen e tyre në këshill.
Rekomandime
Rekomandohet, që me qëllim të koordinimit të punës së anëtarëve të këshillit të administrimit
dhe të përmbushjes me përpikmëri të detyrave të tij, kryetari i këshillit të ketë mundësinë që
nëpërmjet zbatimit të mekanizmave të vërejtjes apo të rekomandimeve të ndërhyjë që anëtarët
e këshillit, me sjelljen e tyre të mos pengojnë mbarëvajtjen dhe mirëfunksionimin e këshillit.
Sipas modelit anglez të qeverisjes së mirë të shoqërive që operojnë në tregun financiar jo
bankar, rekomandohet, që një ish administrator i larguar apo i dorëhequr të mos emërohet
kryetar i këshillit në të njëjtin shoqëri. Përjashtimi nga ky rregull mund të bëhet vetëm me
respektimin e disa kritereve specifike. Nëse këshilli vendos që kryetar i këshillit të
administrimit do të jetë një ish administrator i shoqërisë, atëherë këshilli duhet të thërrasë
asamblenë e përgjithshme dhe të informojë këtë të fundit mbi arsyet e këtij emërimi. Vetëm
mbas miratimit të emërimit të tij nga asambleja e përgjithshme e aksionarëve, një ish
administrator i shoqërisë mund të emërohet kryetar i këshillit të administrimit. Gjithashtu,
rekomandohet që emërimi të rezultojë në raportin e ardhshëm vjetor që duhet të dorëzojë
shoqëria tek autoritet kompetente.
Këshilli mbikëqyrës tek sistemi me dy nivel drejtimi
Këshilli mbikëqyrës, mbikëqyr jo vetëm funksionimin dhe aktivitetin e
administratorit apo këshillit të administrimit, por heton dhe vlerëson edhe
sjelljen individuale të tyre.
Këshilli mbikëqyrës, ndonëse mund të ketë ndër anëtarët e tij anëtarë që
përfaqësojnë interesat e punëmarrësve të shoqërisë, nuk mbikëqyr aktivitetin e
punëmarrësve, edhe në rastin kur emërimi i tyre është bërë nga këshilli i
administrimit.
Nga pikëpamja e kualifikimit dhe profesionalitetit, këshilli mbikëqyrës duhet
të garantojë që në përbërjen e tij të ketë anëtarë me njohuri specifike dhe
210
teknike në sektorë të ndryshëm. Anëtarët, duhet t’ia dedikojnë kohën e
nevojshme detyrave që i janë caktuar nga këshilli mbikëqyrës.
Rekomandime
Si rregull anëtarët e këshillit të administrimit/mbikëqyrës emërohen për afate kohore të
përcaktuara me të drejtë ripërtëritje. Rikonfirmimi në detyrë i anëtarit të këshillit është e
këshillueshme që të bëhet sipas rregullave dhe afateve të paracaktuara, dhe në çdo rast, në një
kohë të përshtatshme dhe të mjaftueshme përpara mbarimit të mandatit të tij.
Rekomandohet që me ripërtëritjen e mandatit të pasqyrohen arsyet e riemërimit të cilat të
rezultojnë në pasqyrat vjetore të shoqërisë.
Rekomandohet që në Kodin e drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare në Shqipëri ose në
aktet e brendshme të vetërregullimit të shoqërisë të vendoset një kufizim i moshës përtej së
cilës nuk mund të emërohen anëtarët e këshillit të administrimit /mbikëqyrës.
Rekomandohet që sipas rregullave të përcaktuara në Kodin gjerman të qeverisjes së mirë të
shoqërive tregtare, anëtarët e këshillit që emërohen për herë të parë t’u jepet mandati për
periudha më të shkurtra kohore se anëtarët e tjerë.
Rekomandohet që sipas modelit gjerman të qeverisjes së mirë të korporatave, në raportin
vjetor të shoqërisë të raportohet nëse ndonjë nga anëtarët e këshillit të
administrimit/mbikëqyrës ka qenë prezent në më pak se gjysmën e mbledhjeve të mbajtura
nga këshilli.
Sipas modelit gjerman të qeverisjes së mirë të shoqërive që operojnë në tregun financiar jo
bankar, rekomandohet që nëse anëtarët e këshillit mbikëqyrës do të shpërblehen me
pjesëmarrje në fitimin e shoqërisë, kjo e fundit të sqarojë në raportimin financiar, arsyet se
përse anëtarët e këshillit mbikëqyrës nuk shpërblehen me një shumë fikse, por shoqëria ka
zgjedhur t’i shpërblejë me pjesëmarrje në fitim.
Pavarësia e anëtarëve të këshillit të administrimit/mbikëqyrës
Anëtarët e pavarur të këshillit nuk ushtrojnë funksione administruese. Nuk kanë
marrëdhënie të drejtpërdrejta dhe/ose të tërthorta me shoqërinë dhe më shoqëritë e
kontrolluara prej saj, nuk veprojnë për një përfitim ekonomik personal por edhe kur
nuk veprojnë për interes dhe në emër të të tretëve.
Anëtarët e pavarur të këshillit balancojnë pushtetin e administratorëve ekzekutiv, në
mënyrë të tillë që prezenca e tyre të shërbejë si garanci efektive që asnjë grup apo
individ i vetëm të influencojë vendimmarrjen e këshillit.
Rekomandime
Pavarësia e anëtarëve të pavarur të këshillit duhet të vlerësohet në mënyrë periodike nga
këshilli i administrimit/mbikëqyrës, duke marrë në konsideratë edhe informacionin e dhënë
nga vetë këta persona. Rekomandojmë që për vlerësimin në mënyrë periodike të pavarësisë së
anëtarëve të pavarur të këshillit, të përcaktohen edhe në legjislacionin shqiptar ose në kodin e
drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare, rregullat e përcaktuara nga Kodi anglez i
qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare. Në këtë mënyrë, Këshilli i administrimit, në raportin
vjetor duhet të deklarojë në çdo rast nëse anëtarët e tij të pavarur:
211
a. pesë vitet e fundit kanë qenë punonjës i shoqërisë apo i shoqërive të tjera pjesë e një
grupi;
b. kanë aktualisht apo ka pasur tre vitet e fundit, marrëdhënie tregtare të drejtpërdrejtë
apo të tërthortë nëpërmjet një personi të tretë, ka qenë aksionar i shoqërisë, ka mbajtur
poste drejtuese në një shoqëri tjetër që ka marrëdhënie me shoqërinë;
c. kanë përfituar apo përfitojnë shpërblime shtesë nga shoqëria, përveç honorareve për
postin e tij si anëtar i pavarur, mbajnë opsione të emetuara nga shoqëria ku ushtron
funksionet e tij, apo emri i tij është i përfshirë në skemën e pensioneve të shoqërisë;
d. kanë marrëdhënie të ngushta me administratorët e shoqërisë nëpërmjet përfshirjes së
tij në shoqëri apo në organizma të tjerë;
e. përfaqësojnë një aksionar që zotëron një përqindje të konsiderueshme aksionesh në
shoqëri.
Administratorët
Kompetencat e administrimit të shoqërisë nuk mund të delegohen tek organet e tjera të
shoqërisë, qofshin këto edhe nënkomitete të tij.
Strategjitë e qeverisjes së shoqërisë gjenerojnë nga aktiviteti i përditshëm, nga
vlerësimi i tregut dhe nga kapacitetet operacionale për të cilat, administratorët janë
përgjegjës pasi lidhen me aktivitetin e tyre të zakonshëm.
Administratorët duhet të veprojnë në interesin më të mirë të shoqërisë, ndonëse ky
parim nuk garanton që të gjithë administratorët do të veprojnë në mënyrë objektive
dhe larg interesave të tyre personale.
E gjithë struktura e shpërblimit të administratorëve duhet të bazohet në nevojën për të
shpërblyer proporcionalisht administratorin për rolin e tij në shoqëri dhe në të njëjtën
kohë për ta motivuar.
Shpërblimi i tyre duhet të garantojë qëllimin kryesor që duhet të përndjekë shoqëria,
që është krijimi i aseteve për një periudhe kohore mesatare apo afat gjatë, në interes të
gjithë aksionarëve të shoqërisë.
Shpërblimi i administratorëve duhet të dallojë nga shpërblimi i anëtarëve të tjerë të
këshillit të administrimit/mbikëqyrës, shpërblimi i të cilëve nuk bazohet në rezultat
ekonomike që ka realizuar shoqëria. Anëtarët e pavarur shpërblehen për rolin dhe
funksionet e ushtruara në gjirin e këshillit.
Shpërblimi i administratorëve duhet të bëhet duke pasur në konsideratë gjendjen e
shoqërisë.
Shpërblimi i administratorëve përbëhet nga shpërblime monetare, shpërblime pensioni
si dhe llojet e tjera të shpërblimeve, veçanërisht ato që i referohen fundit të
marrëdhënies së punës, përfitime të tjera të çfarëdolloji, qoftë të premtuara apo të
miratuara gjatë aktivitetit si anëtar i këshillit të administrimit.
Shpërblimi i administratorëve përbëhet nga një pjesë fikse dhe një pjesë tjetër e
ndryshueshme, që i referohet shpërblimeve sporadike apo vjetore të lidhura me
rezultatet e arritura nga shoqëria dhe stimuj të tjerë afatgjatë, që karakterizohen nga
rreziku i mosrealizimit.
Rekomandime
Rekomandohet që nëse administratori shpërblehet me aksione të shoqërisë të kushtëzuara me
mosshitjen e tyre për disa vjet me radhë, këto aksione të konsiderohen si komponentë të
ndryshueshëm shpërblimi afatgjatë dhe që mbartin rrezikun e mospërfitimit prej tyre.
212
Sipas përcaktimeve të bëra në Ligjin Sarbanes-Oxley Act në legjislacionin amerikan,
rekomandohet, që për shoqëritë që operojnë në tregun financiar jo bankar, edhe në
legjislacionin shqiptar t’i ndalohet këtyre shoqërive që t’i japin kredi personale apo të
financojnë në ndonjë mënyrë të tërthortë administratorët e shoqërisë. Referuar këtij ndalimi,
terminologjia e përdorur në këtë ligj mundëson interpretimin e gjerë të kësaj dispozite me
qëllim të përfshirjes në ndalim edhe të veprimtarive të tjera të ngjashme me kreditimin.
Dhënia e kredive apo financimet drejtuar të gjithë punëmarrësve apo kategorive të caktuara të
punëmarrësve të shoqërisë të lejohet sipas disa kritereve të paracaktuara, e në çdo rast, vetëm
nëse këto veprime realizohen nga shoqëria në kushtet e tregut.
Nën komitetet
Këshilli (administrimit/mbikëqyrës) duhet të krijojë nënkomitete të cilat ndonëse janë
të pavarura në përmbushjen e detyrave të tyre, përsëri janë të varur nga këshilli që
është përfituesi i parë i veprimtarisë së tyre. Komitetet mund të krijohen për qëllime
nga më të ndryshme, por kryesorja mbetet ndihma që këto komitete i japin këshillit në
çështje që kanë nevojë të trajtohen në mënyrë më të detajuar dhe më të plotë.
Një arsye tjetër përse mund të krijohen komitetet ka të bëjë me mundësinë e rritjes së
paanësisë në çështje që mund të krijojnë konflikt interesi, sikurse mund të jetë
përcaktimi i shpërblimit të anëtarëve të këshillit.
Komiteti i auditimit
Komiteti i auditimit duhet të veprojë në mënyrë të pavarur nga administratorët e
shoqërisë, me qëllim garantimin dhe mbrojtjen e interesave të aksionarëve në lidhje
me raportimin financiar dhe kontrollin e brendshëm të shoqërisë.
Është detyrë e komitetit të auditimit të mbikëqyr mënyrën sesi auditohet shoqëria dhe
të garantojë që funksioni i audituesve të shoqërisë të mos humbas qëllimin e tij. Kjo
nënkupton se komiteti i auditimit duhet të kontrollojë shpërblimet e bëra për audituesit
apo shoqërinë audituese, si dhe pagesat e bëra për audituesit për veprimtarinë e kryer
nga këta të fundit në dobi të shoqërisë, por që nuk përbëjnë aktivitete të mirëfillta
auditimi, me qëllim evitimin e çdo konflikti të mundshëm interesi.
Anëtarët e komitetit të auditimit nuk mund të jenë administratorë, dhe duhet të jenë të
pavarur. Shoqëria, duhet të parashikojë programe specifike me qëllim kualifikimin e
anëtarëve të komitetit të auditimit jo vetëm për kualifikimin e vazhdueshëm në fushën
financiare por edhe për të qartësuar rolin dhe detyrat e anëtarëve të komitetit të
auditimit. Shumica përbërëse të tyre, duhet të jenë profesionistë në fushat kontabël dhe
financiare.
Komiteti i auditimit ka përgjegjësinë për t’i raportuar këshillit opinionin e tij mbi
përgatitjen e akteve financiare të shoqërisë. Është detyrë dhe përgjegjësi e
administratorëve përgatitja e plotë dhe e kujdesshme e pasqyrave financiare dhe të
bilanceve sipas standardeve të raportimit financiar. Megjithatë komiteti i auditimit, si
garanci e zbatimit të parimeve për mbikëqyrjen e aktivitetit financiar të shoqërisë,
mund të bëjë ndryshime që i konsideron të nevojshme.
Nëse komiteti i auditimit, nga kontrolli i kryer, nuk është i kënaqur me të gjitha
aspektet që kanë të bëjnë me raportimin financiar të shoqërisë, duhet të informojë
menjëherë këshillin. Komiteti i auditimit duhet të raportojë përpara këshillit për
mënyrën sesi ka përmbushur detyrat e tij, dhe në mënyrë më të detajuar, duhet të
213
raportojë në lidhje me hartimin e bilancit, vlerësimin dhe efikasitetin e kontrollit
kontabël të shoqërisë.
Komiteti i auditimit duhet të raportojë përpara këshillit në lidhje me rekomandimin për
emërimin apo rikonfirmimin e audituesit apo të audituesve të jashtëm dhe për të gjitha
çështjet, për të cilat këshilli kërkon mendimin e komitetit të auditimit.
Komiteti i auditimit duhet të raportojë të paktën një herë në vit mbi performancën e tij
përpara këshillit.
Anëtarët e komitetit të auditimit duhet të shpërblehen për punën e tyre në këtë organ
duke pasur në konsideratë, detyrat që kanë marrë përsipër, vështirësitë dhe kohën e
nevojshme për t’i përmbushur ato. Ky shpërblim, do t’i shtohet shpërblimit që
përfitojnë për faktin se janë anëtarë të pavarur të këshillit. Niveli i shpërblimit të
anëtarëve të komitetit të auditimit duhet të përcaktohet duke pasur parasysh nivelin e
përgjithshëm të shpërblimit për anëtarët e tjerë të këshillit të administrimit.
Rekomandime
Sipas rregullave të përcaktuara nga kodi anglez i qeverisjes së mirë të korporatave,
rekomandohet që të paktën një herë në vit, komiteti i auditimit të mblidhet me audituesit e
jashtëm dhe të brendshëm të shoqërisë pa praninë e administratorëve të shoqërisë me qëllim
diskutimin e problematikave që hasen gjatë auditimit të shoqërisë. Gjithashtu, rekomandohet,
që të përcaktohet mundësia për komitetin e auditimit për të mbledhë informacionin mbi
aktivitetin financiar të shoqërisë, në mënyrë konfidenciale nga punonjësit e shoqërisë.
Rekomandohet që emërimi i anëtarëve të komitetit të auditimit të bëhet nga këshilli, në
konsultim me kryetarin e komitetit të auditimit. Sugjerojmë që emërimi të bëhet për një
periudhë të caktuar kohe, me të drejtë ripërtëritje vetëm për një mandat të dytë.
Rekomandohet që këshilli të përjashtojë nga përzgjedhja për anëtar të komitetit të auditimit
një ish administrator të tij apo një ish drejtues të lartë të zyrës së financës.
Nëse lindin mosmarrëveshje ndërmjet këshillit dhe komitetit të auditimit, sipas modelit anglez
të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare, rekomandohet që nëse këto mosmarrëveshje nuk
zgjidhen me mirëkuptim, të raportohet mbi këtë konflikt në raportin vjetor që i dorëzohet
aksionarëve të shoqërisë.
Komiteti i administrimit të rreziqeve
Për shoqëritë që operojnë në tregun financiar, kodet e qeverisjes së mire të shoqërive
tregtare të vendeve të ndryshme rekomandojnë krijimin e një komiteti të veçantë që ka
për detyrë vlerësimin e rreziqeve të ndryshme financiare që mund të hasë shoqëria
gjatë ushtrimit të aktivitetit të saj.
Komiteti i administrimit të rreziqeve ushtron një aktivitet kryesisht paraprak, pasi ai
duhet të kuptojë çfarë rreziqesh mund të hasë shoqëria gjatë aktivitetit të saj dhe çfarë
alternativash zgjidhjeje i ofrohen. Për të bërë këtë, kërkohet një nivel mjaft i lartë i
ekspertizës financiare dhe aftësi për të gjetur këshilla të kualifikuara edhe jashtë
shoqërisë nëse kjo është e nevojshme.
Rreziku që mund të hasë shoqëria gjatë ushtrimit të aktivitetit të saj mund të ndahet në
rreziqe financiare, të cilat janë dhe më të kontrolluarit pasi mbi to ushtrohet një
kontroll edhe nga komiteti i auditimit dhe zakonisht është njëri ndër argumentet më të
diskutuara në këshill. Bashkë me rreziqet financiare kategorizohen edhe rreziqet
214
operative që i referohen kryesisht mos respektimit të dispozitave ligjore dhe nënligjore
për mbrojtjen e shëndetit, sigurimin në punë të cilat ndikojnë në kredibilitetin e saj në
treg si dhe mund të sjellë kosto për shoqërinë dhe rreziqet e parashikuara që lidhen me
faktorë të jashtëm dhe me ambientin ku e ushtron aktivitetin shoqëria. Përveç
rreziqeve të sipërpërmendura, shoqërisë mund t’i duhet të administrojë rreziqe
strategjike për veprimtarinë e ardhshme të saj që varen nga faktorë të jashtëm të
paparashikuar.
Sistemi i parandalimit të rreziqeve i ofron këshillit të administrimit/mbikëqyrës,
mundësinë për të marrë vendime të ponderuara, ndihmon në ruajtjen e aseteve të
shoqërisë, rrit efikasitetin e aktivitetit të shoqërisë, besueshmërinë e raportimit
financiar si dhe pajtueshmërinë me ligjet dhe aktet e tjera nënligjore
Rekomandime
Përveç rekomandimeve të sugjeruara për komitetin e auditimit që vlejnë edhe për komitetin e
administrimit të kontrollit, është e këshillueshme që sipas modelit italian të qeverisjes së mirë
të shoqërive tregtare, në mbledhjet e komitetit të administrimit të rrezikut të marrin pjesë edhe
kryetari i komitetit të auditimit, apo anëtarë të tjerë të tij. Kjo për faktin se shpeshherë
administrimi i rreziqeve shoqërohet me kosto që duhet të përballojë shoqëria dhe për këtë
arsye do të ishte e këshillueshme përfshirja dhe e ekspertizës së komitetit të auditimit.
Komiteti i shpërblimit
Komiteti i shpërblimit duhet të përbëhet nga anëtarë të pavarur të këshillit dhe ka për
detyrë vlerësimin e shpërblimit që duhet të përfitojnë administratorët ekzekutiv të
shoqërisë.
Në përcaktimin e paketës së shpërblimit të administratorëve, komiteti i shpërblimit
duhet të jetë i kujdesshëm që shpërblimi i tyre të mos jetë më i ulët se shpërblimi i
shoqërive konkurruese, pasi kjo mund të çojë në largimin e administratorëve nga
shoqëria.
Paketat e shpërblimit të administratorëve duhet të jenë të balancuara ndërmjet
shpërblimit fiks dhe shpërblimeve të tjera të ndryshueshme dhe ndërmjet shpërblimit
afat shkurtër dhe atij afatgjatë. Komiteti i shpërblimit duhet të jetë i kujdesshëm në
përcaktimin e paketës së shpërblimit, duke pasur në konsideratë dimensionet e
shoqërisë, vendosjen gjeografike të saj, kompleksitetin si dhe tregun ku operon
shoqëria.
Skemat e shpërblimit me opsione duhet të bashkërendojnë interesin afatgjatë të
administratorëve me interesin më të mirë të shoqërisë e veçanërisht me interesin e
aksionarëve.
Rekomandime
Skandalet e ndryshme financiare kanë treguar që një ndër shkaqet që kanë çuar në
falimentimin e shoqërive tregtare dhe në krizën e tregut financiar kanë ardhur edhe për
shkak të shpërblimeve të pakontrolluara të administratorëve. Për këtë arsye, rekomandohet
që procesi i përcaktimit të paketave të shpërblimit individual të administratorëve të jetë
formal, transparent dhe në çdo kohë i aksesueshëm nga të gjithë personat e interesuar.
Nenet 160 dhe nenet 167 pika 5 të Ligjit nr. 9901/2008 i ndryshuar, përcaktojnë se skemat
e shpërblimit për anëtarët e këshillit të administrimit dhe atij mbikëqyrës duhet të
215
miratohen me shumicë të zakonshme nga asambleja e përgjithshme. Ligji përcakton që
shpërblimet për administratorët dhe anëtarët e tjerë të pavarur të këshillit së bashku me një
raport për efektin vjetor të këtyre skemave mbi pasurinë e shoqërisë, të publikohet bashkë
me pasqyrat vjetore. Megjithatë, rekomandohet që vendimmarrja e asamblesë së
përgjithshme për shpërblimin e administratorëve zakonisht të mos bëhet bashkë me
miratimin e bilancit të shoqërisë, por me vendimmarrje të veçantë, për t’i dhënë
mundësinë aksionarëve që të jenë të mirëinformuar mbi shpërblimin individual të
administratorëve të shoqërisë.
Komiteti i emërimit
Ky komitet, duhet të vlerësojë ekzistencën e një balance të drejtë, ndërmjet
eksperiencës dhe njohurive të kandidatit që do të emërohet me nevojat e vetë këshillit
apo të shoqërisë dhe të profilit për të cilin do të emërohet;
Akti i emërimit të administratorëve dhe të anëtarëve të tjerë të këshillit duhet të
përmbajë në mënyrë të detajuar detyrat që duhet të përmbushin këta persona si dhe
kohën e nevojshme për t’i realizuar.
Këshilli duhet t’i mundësojë anëtarëve të rinj, veçanërisht nëse janë anëtarë të pavarur,
këshillimin me profesionistët të pavarur, nëse këta anëtarë e vlerësojnë të nevojshëm
konsultimin për të përmbushur me përpikmëri detyrat e tyre.
Rekomandime
Rekomandohet që këshilli i emërimit të përmbushë detyrat e tij sipas një procedure specifike
të miratuar në aktet e brendshme të shoqërisë, ku të përcaktohen kriteret, afatet dhe
modalitetet e përzgjedhjes së administratorëve dhe të anëtarëve të tjerë të shoqërisë.
Auditimi i shoqërive tregtare që operojnë në tregun financiar jo bankar
Qeverisja e mirë e korporatave është e lidhur ngushtë me kontrollin dhe transparencën
e veprimtarisë të shoqërisë. Për këtë arsye, metodologjia e përdoruar për të kontrolluar
aktivitetin e shoqërisë, me anë të analizave, të verifikimit të veprimtarisë dhe të
dokumenteve kontabël, mundësojnë vlerësimin mbi korrektësinë, vlefshmërinë,
efikasitetin, kostot operacionale dhe të procedurave të zbatuara nga shoqëria që
kontrollohet.
Ky kontroll, mund të bëhet në forma dhe modalitete të ndryshme. Ai mund të bëhet
nëpërmjet angazhimit të personave të tretë të pavarur nga shoqëria, dhe në këtë rast
shoqëria i nënshtrohet auditimit të jashtëm ose mund të bëhet nëpërmjet verifikimit të
vetë organeve të shoqërisë, nëpërmjet auditimit të brendshëm të saj.
Kontrolli i brendshëm i shoqërisë është evoluar drejt një koncepti më modern të
administrimit të integruar të rreziqeve të shoqërisë (Enterprise Risk Management), të
ruajtjes së resurseve të shoqërisë dhe të krijimit të të mirave për të gjitha palët e
interesuara, duke i njohur këshillit detyrën për kontrollin e përshtatshëm të rrezikut
strategjik si një aktivitet integrues dhe kualifikues të planifikimit afatgjatë të
shoqërisë.
Audituesi i pavarur i shoqërisë merr përsipër një përgjegjësi publike që i kapërcen
marrëdhëniet ndërvepruese ndërmjet tij dhe shoqërisë që do të kontrollojë. Audituesi
në rolin e ‘mbikëqyrësit publik’ duhet të ruajë pavarësinë totale nga shoqëria që do të
kontrollojë me qëllim garantimin e besimit të publikut në certifikimin e akteve
kontabël të shoqërisë.
216
Informacioni i paraqitur në raportimin financiar i referohet të ardhurave dhe
shpenzimeve, transaksioneve, ngjarjeve dhe rrethanave të ndryshme që ndikojnë në
aktivitetin e shoqërisë. Raportimi besnik i këtyre të dhënave duhet të jetë i
verifikueshëm, neutral, dhe i plotë.
Rekomandime
Sipas modelit amerikan të qeverisjes së mirë të korporatave, rekomandohet që shoqëritë që
operojnë në tregun financiar jo bankar, të mund të përfitojnë për shërbimet e konsulencës
fiskale-tatimore të ofruara nga shoqëria audituese. Në këtë rast do të ishte i këshillueshëm
miratimi paraprak i komitetit të auditimit të shoqërisë që do të auditohet si dhe njoftimi i
AMF-së.
Sipas nenit 42 pika 5 e ligjit nr. 10091, datë 05.03.2009, ‘Për auditimin ligjor, organizimin e
profesionit të ekspertit kontabël të regjistruar dhe të kontabilistit të miratuar’ përcaktohet se
eksperti kontabël person fizik dhe eksperti kontabël apo ortaku kryesor në një shoqëri
audituese, që është eksperti kontabël përgjegjës për kryerjen e auditimit, në emër të shoqërisë
së auditimit, duhet të zëvendësohet për kryerjen e auditimit brenda një periudhe maksimale
prej 7 vjetësh nga data e caktimit si ekspert kontabël dhe mund të rimarrë pjesë në auditimin e
shoqërisë pas mbarimit të një afati kohor prej, të paktën, dy vjetësh. Rekomandohet që
periudha maksimale prej 7 vjetësh të ulet në të paktën 5 vjet sipas modelit amerikan të
qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare, me qëllim mos familjarizimin e shoqërisë me
audituesin e saj.
Me qëllim evitimin e konfliktit të interesit ndërmjet shoqërisë dhe audituesit të saj
rekomandohet të shikohen mundësitë për të siguruar aktivitetin e audituesve.
Duke pasur parasysh iniciativën e ligjvënësit shqiptar për të përcaktuar detyrimin e disa
shoqërive që operojnë në tregun financiar jo bankar të zbatimit të SNRF, rekomandojmë që
ky detyrim të shtrihet edhe për shoqëritë e tjera që operojnë në tregun financiar jo bankar,
pavarësisht dimensioneve të tyre dhe faktit nëse janë apo jo pjesë e një grupi, që zbaton
SNRF.
Parlamenti Europian së bashku me Këshillin në datë 3 dhe 4 prill 2014 kanë miratuar
reformën e auditimit ligjor të bilancit dhe të pasqyrave financiare individuale dhe të
konsoliduar, me miratimin e direktivës 2014/56/BE. Kjo e fundit ndryshon Direktivën
2006/43/BE “Për auditimin ligjor” dhe Rregulloren nr. 537/2014 të datës 16 prill 2014 mbi
kriteret e audituesve ligjore të enteve me interes publik e cila shfuqizon vendimin
2005/909/CE të Komisionit Europian mbi këtë fushë. Me këto akte normative, ligjvënësi
europian i mundëson shteteve anëtare që, nëpërmjet legjislacionit kombëtar, të përfshijnë në
auditimin ligjor edhe sipërmarrjet e dimensioneve të vogla.
Rekomandohet që rregullat e përcaktuara në këto akte normative të përfshihen edhe në
legjislacionin shqiptar.
Ndër të tjera rekomandohet të përfshihet në legjislacionin shqiptar përcaktimet e bëra në
nenin 21 të Direktivës që rregullon parimin e ‘skepticizmit profesional’. Për skepticizëm
profesional nënkuptohet sjellja që duhet të mbajë audituesi gjatë kontrollit të akteve kontabël
të shoqërisë. Puna e tij duhet të karakterizohet nga një sjellje dyshuese dhe e kujdesshme për
gjetjen e gabimeve të mundshme, apo të qëllimshme, në mashtrimin apo falsifikimin e
dokumentacionit kontabël. Sipas këtij parimi, audituesit gjatë ushtrimit auditimit të shoqërisë
217
duhet të sillen me skepticizëm profesional me të njëjtin kujdes sikurse respektojnë parimet e
etikës profesionale, pavarësisë, objektivitetit, konfidencialitetit dhe sekretit profesional.
Rekomandohet të përfshihen në legjislacionin shqiptar përcaktimet e bëra në nenin 22 të
Direktivës të cilat, edhe pse ruajnë aspektet kryesore të përcaktuara për pavarësinë e
audituesit, përcaktojnë se kriteri i pavarësisë nuk kërkohet më vetëm për audituesin e
shoqërisë por edhe për të gjithë ata persona fizikë të cilët mund të influencojnë në mënyrë të
drejtpërdrejtë apo të tërthortë rezultatin e auditimit të shoqërisë.
Gjithashtu, rekomandohet që shoqëria audituese përpara pranimit të detyrës së auditimit, të
vlerësojë paraprakisht dhe të dokumentojë se përmbush rregullat e pavarësisë së kërkuar; që
nuk ekzistojnë rreziqe që cenojnë pavarësinë e saj e në çdo rast që janë ndërmarrë masat për
evitimin e tyre.
Rekomandohet të përfshihen në legjislacionin shqiptar përcaktimet e bëra në nenin 29 të
Direktivës, e cila përcakton se edhe vlerësimi i rrezikut të ndërmarrë nga shoqëria duhet të
kontrollohet.
Rekomandohet që të përcaktohet edhe në legjislacionin shqiptar ndalimi i klauzolave
kontraktuale që mund të kufizojnë apo të kushtëzojnë përzgjedhjen nga ana e asamblesë së
përgjithshme, të një audituesi apo të një shoqërie auditimi të caktuar sipas përcaktimeve të
nenit 37 të Direktivës 2014/56/BE. Kjo dispozitë ka për qëllim evitimin e përqendrimeve të
shoqërive të auditimit në treg, duke ndaluar ato kontrata që për caktimin e audituesit kërkojnë
përmbushjen e kërkesave të tilla si për shembull, madhësia apo përvoja e mëparshme, etj që
automatikisht përjashtojnë audituesit individualë apo shoqëritë e vogla të auditimit.
218
BIBLIOGRAFIA
Doktrinë
Artico M., 2013, Remunerazione degli amministratori e corporate governance: nuovi
paradigmi dopo la crisi finanziaria, Franco Angeli ed, Milano
Aversa D., Alpigiani M., 2009, Disciplina giuridica dei derivati, ed. Le Fonti,
Milano.
Bachner, Th., Schuster, EP., Winner, M., 2009, Ligji i Ri Shqiptar për Tregtarët
dhe Shoqëritë Tregtare, Botimet Dudaj.
Ball L., 2011, Money, Banking and Financial Markets, second ed., Sh.B.A.
Balducci D., 2007, Il bilancio d'esercizio. Principi contabili nazionali e
internazionali IAS/IFRS,ed. FAG Milano.
Bossetti L., 2010, Corporate Governance e Mercati Globali, ed Franco Angeli,
Milano.
Campobasso G. F. 2002, Il mercato mobilare e contratti di Borsa, në Diritto
Commerciale. Contratti, titoli di Credito, Procedure Concorsuali, (ed.3), Utet, Torino
Campbell D., 2003, Trends and Developments in Corporate Governance, ed. Kluwer
Law International, Netherlands
Caragnano R., 2011, Il codice della partecipazione. Contributo allo studio della
partecipazione dei lavorati, me prefrazim të J. Lowitzsch, Giuffrè ed.
Caparvi R., 2003, Il mercato mobiliare italiano. Strutture e Tendenze evolutive, ed.
FrancoAngeli
Chambers A., Rand G., 2010, The Operational Auditing Handbook: Auditing
Business and IT Processes, Second ed., Prill
Chiappetta F., 2010, Diritto del Governo Societario, la Corporate Governance delle
società quotate, Ed.II, Cedam, Padova.
Clarke Th., 2007, Theories of Corporate Governance. The Philosophical
Foundations of Corporate Governance, (ed. Routledge) USA& Canada.
Cassottano M. Nuzzo A., 2006, Gli intermediari del mercato mobiliare, në Lezioni di
Diritto Commerciale Comunitario (ed. II), G. Giappichelli Editore, Torino
Colavolpe A., Prosperetti M., 2009, Banche, assicurazioni e gestori di risparmio.
Corporate governance, vigilanza e controlli, Ispoa Group Wolters Kluwer
Consulich F., 2010, La Giustizia e il Mercato. Miti e Realtà di una tutela penale
dell’investimento immobiliare, Giuffrè ed.
Costanzo P., Prioiri M., Sanguinetti A., 2007, Governance e tutela del risparimio.
Best practice, regole e comunicazioni al mercato,ed. Vita&Pensiero, Milano
Croci E., 2011, Shareholder Activism. Azionisti, investitori istitucionali e hedge fund,
ed. FrancoAngeli, Milano.
Davies P., 2005, Boards of Directors:the European Perspective, në Corporate
Goverance in USA and Europe nën kujdesin e G. Owen, T.Kirchmaier, J. Grant, ed.
Palgrave Macmillan
Davis J. H., Schoorman F. D., Donaldson L., 2007, Toward a Stewardship Theory of
Management, from Academy of Management Review, in Th. Clarke, Theories of
Corporate Governance. The Philosophical Foundations of Corporate Governance,
(Ed. Routledge) USA& Canada
De Bellis M., 2012, La regolazione dei mercati finanziari, Giuffrè ed, Milano
219
Demartini P., 2004, Propsettive di riforma per l’insituto della revisione contabile.
Informazione, imprese e mercati finanziari efficienti: spunti di riflessione in una
prospettiva multidisciplinare, ed. FrancoAngeli, Milano
De Vito G. N., 2014, Economia polita. Strumenti ed esercizi, Maggioli ed.
Dulewicz, V., Herbert, P., 2004, Does the composition and practice of boards and
directors bear any relationship to the performance of their companies? Corporate
Governance: An International Review, 12(3)
Fabozzi F. J., Modigliani F., 1996, Capital Markets: Institutions and Instruments,
Second Ed., Prentice Hall, New Jersey.
Freeman R. E., 2010, Strategic Management: A Stakeholder Approach, Cambridge
University Press
Galgano, F. (2009) E drejta tregtare, Botimet Luarasi University Press.
Gabrielli E., Lener R., 2011, I contratti del mercato finanziario, Utet, Torino
Grande E., 2001, Imitazione e Diritto. Ipotesi sulla circolazione dei modelli,
Giappichelli, Torino.
Gianstante P., 2009, Internal auditing. Contenuto, struttura e processo. Contenuto,
Struttura, Processo, Edizioni Universitarie Romane, Roma,
Huse M., 2006, Boards, Governance and Value Creation. The Human Side of
Corporate Governance, Cambridge University Press.
Hilb M., New Corporate Governance. Successful Board Management Tools, Fourth
Edition, Springer ed., 2012
Iannaccone G., Perin L., 2012, Stati Uniti d'America: guida al diritto e alla fiscalità
d'impresa, Ipsoa, Milano.
Jorissen A., Lybaert N., Orens R., Van der Tas L., 2014, Constituents’
Participation in the IASC/IASB’s due Process of International Accounting Standard
Setting:A Longitudinal Analysis në Accounting and Regulation. New Insights on
Governance, Markets and Institutions, ed. R. Di Pietra, S. McLeay, J. Ronen,
Springer, New York
Kalyebara S. , Islam M. N., 2014, Corporate Governance, Capital Markets, and
Capital Budgeting. An integrated Approach, Springer-Verlag Berlin Heidelberg.
Longhini P., 2012, I regimi di responsabilità nei sistemi di corporate governance in
Italia e USA, Studi di diritto Privato Italiano e Straniero, a cura di G. Levi, Giuffrè
ed, Vol. XLVIII
MacAvoy P. W., Millstein I. M., 2004, The Recurrent Crisis in Corporate
Governance, Stanford University Press
Mallin C. A., 2010, Corporate Governance, Third Ed, Oxford University Press, 2010.
Malltezi A., Rustemaj J., Kromiçi A., 2015, “Gjykatat Shqiptare Mbi Shoqëritë dhe
Veprimtarinë Tregtare”, MediaPrint, Tiranë, Janar,
Malltezi A., 2011, E drejta Shqiptare e Shoqërive Tregtare, Mediaprint
Malltezi A., Rystemaj J., Pelinku L., Aspekte të së drejtës së biznesit në Shqipëri,
Mediaprint, 2013
Montalenti P., 2009, Corporate Governance e Mercati Finanziari. Un rapporto
controverso, në I nuovi equilibri mondiali: imprese, banche, risparmiatori. Atti di
Convegno, Giuffre Ed.
Montalenti P., 2011, Società per azioni. Corporate governance e mercati finanziari,
Giuffre Ed. Milano, Itali.
Montrone A., 2005, Il Bilancio di gruppo tra normativa nazionale e principi contabili
Internazionali. Profili evolutivi e comparativi, FrancoAngeli ed., Milano
220
Notari M., 2009, Le decisioni non assembleari, në Trattato delle società a
responsabilità limitata, (diretto da C. Ibba- C. Marasà), Vol. IV., ed. Cedam, Padova.
Nordberg D., 2011, Corporate Governance. Principles and Issues
Portale G. B., 2014, Tra diritto d’impresa e metamorfosi della s.p.a, nën kujdesin e
M. Campobasso, V. Cariello, V. Di Cataldo, G. Fabrizio, A. Sciarrone Alibrandi,
Società, banche e crisi d’impresa, liber amicorum Pietro Abbadessa, Utet Giuridica
Paula A., Gama M., 2012, The Role of Multiple Large Shareholders in Public Listed
Firms, in Corporate Governance, Recent Developments and New Trends, (S.
Boubaker, B. D. Nguyen, D. K. Nguyen), Springer-Verlag Berlin Heidelberg.
Pathak J., 2005, Information Technology Auditing: An Evolving Agenda, ed.
Springer, Berlin
Plessis J., Saenger I., 2007, The General Meeting and the Management Board as
Company Organs in German Corporate Governance in International and European
Context, Springer-Verlag Berlin Heidelberg.
Riolfo G., 2010, Il sistema monistico nelle società di capitale e cooperative, ed.
L.E.G.O. spa, Padova
Rossi G., 2003, Il conflitto epidermico,wed. Adelphi, Milano.
Ronen J., 2014, Post-Enron Reform: Financial Statement Insurance, and GAAP Re-
Visited in Accounting and Regulation. New Insights on Governance, Markets and
Institutions, ed. R. Di Pietra, S. McLeay, J. Ronen, Springer, New York
Sandrock O., Plessis J., 2007, The Impact of European Developments on German
Codetermination in German Corporate Governance in International and European
Context (J. J. du Plessis, B. Grossfeld, C. Luttermann, I. Saenger, O. Sandrock),
Springer-Verlag Berlin Heidelberg.
Santoro P., 2013, Manuale di contabilità e finanza pubblica, Maggioli ed., VI., f.504.
Scanella E., 2011, La catena del valore dell’intermediazione creditizia nell’economia
delle imprese bancarie, FrancoAngeli, Milano, Itali
Solomon J., 2007, Corporate Governance and Accountability, second Ed.
Tricker B., 2012, Corporate Governance: Principles, Policies and Practices, Oxford
Univesity Press
Whittington G., 2014, Fair Value and the IASB/FASB Conceptual Framework
Project: An Alternative View në Accounting and Regulation. New Insights on
Governance, Markets and Institutions, ed. R. Di Pietra, S. McLeay, J. Ronen,
Springer, New York
Artikuj shkencor
Anderson R., Risk Management & Corporate Governance, in
http://www.oecd.org/corporate/ca/corporategovernanceprinciples/42670210.pdf
Abbott Lawrence J, Young Park, Susan Parker, 2000, The Effects of Audit
Committee Activity and Independence on Corporate Fraud. Managerial Finance: Vol.
26, Iss. 11
Alvaro S., Ciccaglioni P., Siciliano G., 2013, Quaderni giuridici. L’autodisciplina in
materia di corporate governance. Un’analisi dell’esperienza italiana në Quaderni
giuridici, nr. 2.
Belcredi M., Bozzi S., Ciavarella A., Novembre V., 2015, I proxy advisors e
l’attivismo degli azionisti Evidenza empirica dal say-on-pay in Italia, Quaderni di
Finanza n. 81,
221
http://www.consob.it/main/consob/pubblicazioni/studi_analisi/quaderni_finanza/qdf81
.html.
Bonante G., Galliccio M., Servizi Bancari eFinanziari. Mifid 2 e Mifir, recenti
sviluppi, në http://www. dirittobancario.it/approfondimenti/servizi-bancari-e-
finanziari/mifid-2-e-mifir-recenti-sviluppi
Böttcher L., Blasche S., The Limitations of the Management Board’s Directive
Powers in German Stock Corporations,www.germanlawjournal.com/pdfs/Vol11-
No5/PDF_Vol_11_No_05_493-
512_Articles_Boettcher%20&%20Blasche%20FINAL.pdf
Calomiris C. W., Haber S. H., Interest Groups and the Glass-Steagall Act në
http://stephen-haber.com/wp-content/uploads/2014/02/Calomiris-Haber-Glass-
Steagall.pdf
Carsberg B., 1998, The Role and Future Plans of the International Accouting
Standards Committee në Quaderni di Finanza N. 31 - Consob, La Globalizzazione dei
mercati e l’armonizzazione delle regole contabili, f. 21Clarkson M. B. E, 1995, A
stakeholder framework for analyzing and evaluating corporate social performance,
ed. Academy of Management Review, Vol.20. No.1.
Clifford G. Holderness, 2003, A Survey of Blockholders and Corporate Control në
FRBNY Economic Policy Review,
http://app.ny.frb.org/research/epr/03v09n1/0304hold.pdf
Coase R. H., 1937, The Nature of the Firm, Vol.4, No. 16. (Nov., 1937), pp. 386-405,
in www.colorado.edu
Cunningham L. A., The Sarbanes-Oxley Yawn: Heavy Rhetoric, Light Reform (And
It Might Just Work), 2003,
http://scholarship.law.gwu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1538&context=faculty_pu
blications
David P. Franz, J. O’Shaughnessy, 2010 The Sarbanes-Oxley Act: A Cost-Benefit
Analysis Using The U.S. Banking Industry, The Journal of Applied Business Research
– January/February Volume 26, Number 1 në
http://www.cluteinstitute.com/ojs/index.php/JABR/article/viewFile/278/268.
Del Giudice R., Capizzano P., 2006, I Conflitti Di Interesse E La Corporate
Governance Nella Valutazione Del Rating Delle Banche, Liuc Papers n. 184, Serie
Impresa e mercati finanziari 4.
Demsetz H., 2006, The Structure of ownership and the Theory of the Firm, Vol 26.
No 2, in Journal of Law and Economics, in www.jstor.org;
Demsetz H., Lehn K., 1985. The structure of corporate ownership: Causes and
consequences, Journal of Political Economy, Vol. 93, No. 6 (Dec., 1985), pp. 1155-
1177,https://www.uts.edu.au/sites/default/files/ADG_Cons2015_Demsetz%20Lehn%
20JPE%201985.pdf
D’Orazio E., 2005, Verso una teoria degli stakeholder descrittiva:modelli ad uso dei
manager di organizzazioni complesse, Notizie di Politeia, XXI, 78, ISSN 1128-2401
pp. 11-58.
Edward B. R., "Oxford Handbook: Institutional Investors in Corporate Governance"
2015, Faculty Scholarship. Paper 1458,
http://scholarship.law.upenn.edu/faculty_scholarship/1458
Ertimur Y., Ferri F., Oesch D., Shareholder Votes and Proxy Advisors:Evidence
from Say on Pay, in http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2019239
www.sec.gov/about/laws/wallstreetreform-cpa.pdf
222
Fama E. F., Jensen M. C., 1983, Separation of Ownership and control, in Journal of
Law and Economics, Vol. XXVI, http://www.wiwi.uni-
bonn.de/kraehmer/Lehre/SeminarSS09/Papiere/Fama_Jensen_Separation_ownership_
control.pdf
Fender I., Gestione istituzionale di portafogli: tendenze, incentivi e implicazioni per
l’efficienza di mercato, www.bis.org/publ/qtrpdf/r_qt0309ita_h.pdf
Ferrero I., Hoffman W. M., Mcnulty R. E., 2014, Must Milton Friedman Embrace
Stakeholder Theory? in Business and Society Review, Journal of the Center of
Business, Ethics, Bentley University, Vol. 119:1 37–59.
Ferrarini G., Ruolo degli amministratori indipendenti e Lead Independent Director in
http://www.emagazine.assonime.it/upload/Ferrarini%206%20Ruolo%20degli%20am
ministratori%20indipendenti%20e%20Lead%20Independe.pdf
Fich E.M., Shivdasani A., 2006. Are Busy Boards Effective Monitors?, The Journal
of Finance 61(2), pp. 689-724 in http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1540-
6261.2006.00852.x/pdf
Gaspare G., Introduzione allo studio dei mercati mobiliari,
http://www.amministrazioneincammino.luiss.it/wp-
content/uploads/2011/04/GDG_Introduzione_Mercati-Finanziari_agg_2000.pdf
Gasparri G., 2013, I controlli interni nelle società quotate. Gli assetti della disciplina
italiana e i problemi aperti, Quaderni giuridici, CONSOB, N. 4
Gevurtz F. A., The Role of Corporate Law in Preventing a Financial Crisis:
Reflections on In re Citigroup Inc. Shareholder Derivative Litigation in
http://docs.business.auckland.ac.nz/Doc/Corporate-governance-symposium-paper-
Role-of-corporate-law-in-preventing-financial-crisis.pdf
Grossman S. J., Hart O. D., 1986, “The Costs and Benefits of Ownership: A Theory
of Vertical and Lateral Integration”, The Journal of Political Economy, 94(4): 691-
719, http://dash.harvard.edu/
Grossman S. J., Hart O. D., 1982, Corporate Financial Structure and Managerial
Incentives,The Journal of Political Economy, vol. 98, pp. 1119-1158 in
http://dash.harvard.edu/ S. J., http://www.nber.org/
Holderness C.G., 2003. A Survey of Blockholders and Corporate Control, Economic
Policy Review 9 in http://app.ny.frb.org/research/epr/03v09n1/0304hold.pdf,
Holderness C.G., Kroszner R.S., Sheehan D., 1999, Were the Good Old Days That
Good?: Changes in Managerial Stock Ownership Since the Great Depression, Journal
of Finance 54(2),
https://www2.bc.edu/~holderne/WereGoodDaysthatGoodJF1999.pdfKirkpatrick G.,
The Corporate Governance Lessons from the Financial Crisis, në
http://www.oecd.org/corporate/ca/corporategovernanceprinciples/42229620.pdf
Kakabadse A., 2006, Chairman and Chief Executive Officer (CEO):That Sacred and
Secret Relationship, Journal of Management Development. vol. 25, ISSUE 2, f. 150.
Kershaw D., 2012, Company Law in Context, second Ed., Oxford University Press, f.
251.
Kroll M., Wright P., Toombs L., Leavell H., 1997, Form of control. A critical
determinant of acquisition performance and CEO rewards, in Strategic Management
Journal 18 (2), pp. 85-96.
La Porta R., Lopez-de-Silanes F., Shleifer A., Vishny R.W., 2000, Investor
Protection and Corporate Governance, Journal of Financial Economics 58,
http://www.law.yale.edu/documents/pdf/cbl/lopezdesilanes02_Roundtable.pdf,
223
La Rocca M., L’influenza della corporate governance sulla relazione fra struttura del
capitale e valore, in
http://www.sinergiejournal.it/rivista/index.php/sinergie/article/viewFile/159/199
Liva M., 2014, Nuove tecnologie, diritti di voto e partecipazione. Spunti empirici e
comparati sull’information technology nelle assemblee delle società quotate në
RULES Research Unit Law and Economics Studies, Paper No. 2014‐4.
Löbbe M., Corporate Groups: Competences of the Shareholders’ Meeting and
Minority Protection – the German Federal Court of Justice’s recent Gelatine and
Macrotron Cases Redefine the Holzmüller Doctrine në German Law Journal [Vol. 05
No.09https://www.germanlawjournal.com/pdfs/Vol05No09/PDF_Vol_05_No_09_105
7-1079_Private_Loebbe.pdf, f. 1070.
Lutter M., 1988, Il sistema del Consiglio di sorveglianza nel diritto societario
tedesco, in Riv. delle Società, vol. 33
Lücking S., Sick S., Le sfide della codeterminazione in Germania, në
http://www.boeckler.de/pdf/mbf_co_determination_italian.pdf
Jahmani Y., Dowling W. A., 2008, The Impact Of Sarbanes-Oxley Act, në Journal of
Business & Economics Research, Volume 6, Number 10, f. 58.
Jensen M. C., Meckling W. H., Theory of the Firm: Managerial Behavior, Agency
Costs and Ownership Structure, në http://www.sfu.ca/~wainwrig/Econ400/jensen-
meckling.pdf
Malenko N., Shen Y., The Role of Proxy Advisory Firms: Evidence from a
Regression-Discontinuity Design in www2.bc.edu/nadya-
malenko/Malenko,Shen%20(2015).pdf
Manfrin F., Sulla Natura del Controllo legale dei conti e la responsabilità dei
revisori esterni, në www.unibs.it/sites/default/files/ricerca/allegati/paper29.pdf
Mark S. Mizruchi, 2004, Berle and Means revisited: the governance and power of
large U.S. corporations in http://web.stanford.edu/McConnell J.J., Servaes, H.,
1990. Additional evidence on equity ownership and corporate value, in Journal of
Financial Economics 27(2), pp. 595-612 in
http://webkuliah.unimedia.ac.id/ebook/files/mcconnel-servaes.pdf
Mork R., Shleifer A., Vishny R. W., 1988 Management ownership and market
valuation. An empirical analysis, in Journal of Financial Economics 20, 293-315.
North-Holland,http://scholar.harvard.edu/files/shleifer/files/mgt-own-mkt-val.pdf
Mitchell D. T., 2005, From Pluralism to Individualism: Berle and Means and 20th-
Century American Legal Thought në http://scholarship.law.gwu.edu/
faculty_publications
Mitnick B. M., 1973, Fiduciary rationality and public policy: The theory of agency
and some consequences. Paper presented at the 1973 Annual Meeting of the American
Political Science Association, New Orleans, LA. InwProceedings of the APSA,
1973 (formerly available from Xerox University Microfilms and, later, UMI Serials).
Moore J., 1992, The firm as a collection of assets, in European Economic Review 36
493-507, North-Holland http://citeseerx.ist.psu.edu/
Mucciarelli F. M., Class action in salsa italiana, në
http://www.soldionline.it/archivio/la-voce-info/class-action-in-salsa-italiana?cp=1
Pacces A. M., Corporate Governance and the Coase’s Legacy: A Reply to Henry
Manne in The Law and Economics of Corporate Governance-Changing Prespectives,
ed., Elgar, 2010, SSRN-id1553820.pdf
Palazzo A., Sassi A., 2007, Diritto Privato del Mercato, Istituto per gli Studi
Economici e Giuridici Gioacchino Saduto
224
Palombi E., 2014, Il funzionamento del mercato finanziario. Identikit del sistema e
analisi del suo ruolo nell’economia në http://www.academia.edu/
Pedersen T., Thomsen S. 1997, European patterns of corporate ownership: a
twelvecountry study, Journal of International Business Studies 28(4), pp. 759-778.
Oddo G., I misteri che restano da chiarire,
http://www.ilsole24ore.com/art/SoleOnLine4/Finanza%20e%20Mercati/2008/10/parm
alat-tanzi-storia-crac-il.shtml
Onado M., Nel Maelstrom della frode finanziaria,
http://www.lavoce.info/archives/24016/parmalat-tre-anni-dopo
Quirici M. C., 2010, Il mercato mobiliare. L'evoluzione strutturale e normativa, Ed.
fracoangeli, f. 12 in http://understandingthemarket.com
Rock E. B., 2015, Oxford Handbook: Institutional Investors in Corporate
Governance, http://scholarship.law.upenn.edu/faculty_scholarship/1458
Romano R., Does the Sarbanes-Oxley Act Have a Future? Në
http://digitalcommons.law.yale.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2968&context=fs
s_papers
Ross S. A., 1973, the Economic Theory of Agency: The Principal’s Problem, në
American Economic Association, Vol. 63, nr. 2,
https://www.aeaweb.org/aer/top20/63.2.134-139.pdf
Sarcinelli M., 2009, La vigilanza sul sistema finanziario: obiettivi, assetti e approcci,
në Moneta e Credito, vol. 62 nn. 245-248, f. 161
Scott Frame W., Fuster A., Tracy J., Vickery J., 2015, The Rescue of Fannie Mae
and Freddie, Federal Reserve Bank of New York, Staff Report No. 719 in
http://www.newyorkfed.org/research/staff_reports/sr719.pdf
Shleifer A., Vishny R. W., 1986, Large Shareholders and Corporate Controll, in The
Journal of Political Economy, Vol. 94, Part. 1,
http://piketty.pse.ens.fr/files/ShleiferVishy1986.pdf
Shleifer A., Vishiny R. W., 1997, A survey of corporate governance, The Journal of
Finance, Vol. 52, n.2, in
http://www.eu.ac.at/iqv/mitarbeiter/gugler/cg_shleifervishny.pdf
SLAUGHTER A. M., 2001, “Globalization, Accountability and the Future of
Administrative Law: the Accountability of Government Networks”, in Indiana Journal
of global Legal Studies, 347 ss.
Smith A., The Overlooked Culprit in the Credit Crisis, në
http://www.usc.edu/org/InsightBusiness/ib/articles/articlescontent
Tan L. H., Recent Case Studies on Corporate Governance in Singapore: The
“Good”, the “Bad” and the “Ugly,in
http://www.clta.edu.au/professional/papers/conference2009/TanCLTA09.pdf
Tang J., Linowski D., Corporate Governance at the Chinese Stock Market - How It
Evolvedhttp://www.linowski.info/documents/Corporate_Governance_at_the_Chinese_
Stock_Market_-_How_It_Evolved.pdf
Tothova S., Corporate Governance failure in the Lehman Brothers case në
ies.fsv.cuni.cz/default/file/download/id/22979
Yabei Hu, Shigemi Izumida The Relationship between Ownership and Performance:
A Review of Theory and Evidence në International Business Research, Vol.1, No. 4,
www.ccsenet.org/journal.html
Zeckhauser R., Pound J., 1990, Are Large Shareholders Effective Monitors? An
Investigation of Share Ownership and Corporate Performance, in Hubbard G.R. (ed.),
225
Asymmetric Information, Corporate Finance and Investment, University of Chicago
Press, Chicago http://www.nber.org/chapters/c11471.pdf
Zingales L., 1998, Corporate Governance, në http://papers.ssrn.com
Williamson O. E., 1984, Corporate Governance, The Yale Law Journal Vol.
93:1197, in http://digitalcommons.law.yale.edu/,
Williamson, O. E., “Transaction-Cost Economics: The Governance of Contractual
Relations”, Journal of Law and Economics, vol. 22, pp. 233-271, in Chicago Journals
https://faculty.fuqua.duke.edu
Wright P., Ferris S.P., 1997, Agency conflict and corporate strategy: the effect of
divestment in corporate value, Strategic Management Journal 18(1), pp. 77-83.
Wright P., Ferris S.P., Sarin A., Awasthi V., 1996, Impact of corporate insider,
blockholder and institutional equity ownership on firm risk taking, Academy of
Management Journal 39 (2), pp. 441-463.
Legjislacion
Ligji nr. 129/2014 Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9901 datë 14.04.2008,
Për Tregtarët dhe Shoqëritë Tregtare, i ndryshuar;
Ligji nr. 9901 datë 14.04.2008, Për Tregtarët dhe Shoqëritë Tregtare, i ndryshuar;
Ligji nr. 54/2014, Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9572, datë 3.7.2006 Për
Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare;
Ligji nr. 9572, datë 3.7.2006, Për Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare;
Ligji nr.9879, datë 21.2.2008, Për Titujt;
Ligji nr.10158, datë 15.10.2009, Për Obligacionet e Shoqërive Aksionare dhe të
Qeverisë Vendore;
Ligji nr. 10 236, datë 18.02.2010, Për Marrjen në Kontroll të Shoqërive me Ofertë
Publike;
Ligji nr. 10197, datë 10.12.2009, Për Fondet e Pensionet Vullnetare;
Ligji nr. 10198, Për Sipërmarrjet e Investimeve Kolektive;
Ligji nr.52, datë 22.05.2014, Për Veprimtarinë e Sigurimit dhe të Risigurimit;
Ligji nr.10297 date 08.07.2010, Për një ndryshim në Ligjin nr. 10 091, datë 5.3.2009
Për Auditimin Ligjor, Organizimin e Profesionit të Ekspertit Kontabël të Regjistruar
dhe Kontabilistit të Miratuar;
Ligji nr. 10 091, datë 5.3.2009, Për Auditimin Ligjor, Organizimin e Profesionit të
Ekspertit Kontabël të Regjistruar dhe Kontabilistit të Miratuar;
Ligji nr.102/2014 datë 31.07.2014, Kodi Doganor i Republikës së Shqipërisë;
Ligji nr. 10385, Për Ndërmjetësimin në Zgjidhjen e Mosmarrëveshjeve;
Ligji nr. 125/2013, Për Koncesionet dhe Partneritetin Publik Privat;
Ligji Nr.9920, datë 19.5.2008, Për Proçedurat Tatimore në Republikën e Shqipërisë, i
ndryshuar;
Ligji nr. 119/2014, Për të Drejtën e Informimit;
Ligji nr.10428, datë 02.06.2011, Për të Drejtën Ndërkombëtare Private;
Rregulloja mbi Licencimin dhe Mbikëqyrjen e Bursës së Titujve e miratuar me
vendimin e Bordit të AMF-së nr. 120, datë 02.10.2008, e ndryshuar me vendimet e
Bordit të AMF-së nr. 23, datë 19.03.2010 dhe me nr. 153, datë 21.11.2012.
Rregullore e Bordit të AMF-së nr.17, datë 28.04.2015, Për Funksionimin dhe Mbajtjen
e Procesverbalit të Mbledhjes së Bordit të Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare;
Rregullore e AMF, Për Regjistrin Elektronik Online të Shitjeve të Policave të
Sigurimit Motorrik të Detyrueshëm;
226
Vendimi nr. 137, datë 31.10.2014, për Manualin e Mbikëqyrjes së Shoqërive të
Sigurimit
Vendimi i Bordit të AMF-së, nr. 25, datë 28.04.2015, që ka miratuar Programin e
Transparencës;
Vendimi i Bordit të AMF-së, nr. 160, datë 21.11.2012, që ka miratuar Rregulloren Për
kushtet e Organizimit dhe Funksionimit të Platformës Shumëpalëshe të Tregtimit –
MTF’.
Kode të qeverisjes së mirë të shoqërive tregtare që operojnë në tregun financiar jo
bankar dhe akte të tjera të ngjashme
Kodi i Drejtimit Të Brendshëm Të Shoqërive Tregtare në Shqipëri
http://www.qkr.gov.al/nrc/documents/codeal.pdf
Kodi i Etikës për EKR-të, ndryshuar me vendimin e ssamblesë Nr. 76 datë 30.06.2010
dhe miratuar nga BMP me vendimin nr. 21 datë 24.04.2012 në
http://www.ieka.al/uploads/IEKA/kodi%20etikes%20-%20ieka.pdf
The Swedish Corporate Governance Code in
http://www.corporategovernanceboard.se/the-code/current-code
The German Corporate Governance Code (GCGC) në
German_Corporate_Governance_Code_June_2014.pdf
German Stock Corporation Act (Aktiengesetz), English translation as at September 18,
2013 http://www.nortonrosefulbright.com/files/german-stock-corporation-act-
109100.pdf
The Cadbury Committee, The Cadbury Report, December 1992 in
http://www.ecgi.org/codes/documents/cadbury.pdf
The Combined Code 2008, në www.frc.org.uk/getattachment/1a875db9-b06e-4453-
8f65-358809084331/The-Combined-Code-on-Corporate-Goverance.aspx
The UK Corporate Governance Code, www.frc.org.uk/Our-
Work/Publications/Corporate-Governance/UK-Corporate-Governance-Code-
September-2012.aspx
U.S Sarbanes-Oxley Act of 2002 in https://na.theiia.org/standards- Guidance on Audit
Committees Financial Reporting Council, in https://www.frc.org.uk/Our-
Work/Publications/Corporate-Governance/Guidance-on-Audit-Committees-
September-2012.aspx
Corporate Governance and Development, Washington: Global Corporate Governance
Forum, Focus 1 in http://www.ifc.org/
Principles and guidelines on Remuneration, Association of British Insurers (ABI)
www.ivis.co.uk/media/5887/ABI-Principles-of-Remuneration-2013-final.pdf
Corporate Governance and Responsible Investing Report,
http://blackrock.uberflip.com/i/300264).
BlackRock, Proxy voting guidelines for U.S. securities (2015).
http://www.blackrock.com/corporate/en-us/literature/fact-sheet/blk-responsible-
investment-guidelines-us.pdf
Codice di Autodisciplina in http://www.borsaitaliana.it/comitato-corporate-
governance/codice/2014mk.pdf
Corporate Governance of Listed Companies in China in
http://www.oecd.org/daf/ca/48444985.pdf
Strategy for equality between women and men 2010-2015, Communication from the
Commission to the European Parliament, the Council, the European women and men
227
2010-2015, Com 2010, 491 final in http://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EN/ALL/?uri=CELEX:52010DC0491
European Commission, Database on women and men in decision-making in
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=764&langId=en
Best Practice Principles for Providers of Shareholder Voting Research & Analysis,
http://bppgrp.info/wp-content/uploads/2014/03/BPP-ShareholderVoting-Research-
2014.pdf
Hermes Responsible Ownership Principles në http://www.hermes-
investment.com/Portals/8/The_Hermes_Ownership_Principles_UK.pdf
www.icgn.org
The Turner Review A regulatory response to the global banking crisis në
http://www.fsa.gov.uk/pubs/other/turner_review.pdf
Guidance/Public%20Documents/Act%20Internal_Auditings_Role_in_Sections_302__
404__FINAL.pdf
Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit dhe Raportimit Financiar - version i
konsoliduar 2014, http://www.kkk.gov.al/faqe.php?id=1&l2=135&gj=sh
Jurisprudencë
Vendimi Paramount Communications, Inc., 571, A.2d1, 154 (Del. Ch. 14 korrik
1989);
Vendimi Grobow v. Perot, 539 A.2d 180, 188-92 (Del 1988)
Vendimi Hanson Trust Plc v. SCM Acquisition, Incs, 781 F. 2d 264, 275 (1986)
Vendimi Moran, 500 A.2d 1, 356,
Vendimi Smith v. Can Gorkom, 488, A.2d 874
Vendimi BGH · Urteil vom 25. Februar 1982 · Az. II ZR 174/80 (Holzmüller) in
http://openjur.de/u/168196.html
Vendimi nr. 145, datë 31.10.2014 Për revokimin e licencës së shoqërisë së sigurimit
‘Interalbanin Vienna Insurance Group’ sha., Fletorja Zyrtare, Viti 2014-, nr. 177, f.
9184 në http://www.qbz.gov.al/botime/fletore_zyrtare/2014/PDF-2014/177-2014.pdf
Faqe interneti
http://www.oecd.org/daf/ca/2014-review-oecd-corporate-governance-principles.htm
http://www.oecd.org/daf/ca/corporategovernanceprinciples/31557724.pdf
http://www.oecd.org/daf/ca/SOE-guidelines-update-draft-text-May-2014.pdf
http://ec.europa.eu/internal_market/accounting/docs/consolidated/ias32_en.pdf
http://ec.europa.eu/internal_market/consultations/docs/2010/audit/green_paper_audit_
en.pdf.
http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/modern/com2010_284_en.pdf
http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/directors-
remun/directorspay_290409_en.pdf
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX:52010DC0491
http://europa.eu/legislation_summaries/internal_market/single_market_services/financ
ial_services_general_framework/l32056_it.htm
http://www.europa.eu.int/comm/internal_market/en/company/company/news/hlg01-
2002.pdf
http://www.europa.eu.int/comm/internal_market/en/company/company/modern/consu
lt/report_en.pdf
228
http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2004:385:0055:0059:IT:
PDF.
http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2005:052:0051:0063:it:P
DF
http://ec.europa.eu/finance/securities/isd/index_en.htm
http://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32007L0036&from=EN
http://www.esma.europa.eu/system/files/2014726_enhanced_protection_for_retail_inv
estors__mifid_ii_and_mifir.pdf
http://europa.eu/legislation_summaries/internal_market/single_market_services/financ
ial_services_transactions_in_securities/l24033c_it.htm
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=OJ:JOL_2014_111_R_0007
http://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EN/TXT/?uri=CELEX:32013L0050http://www.esma.europa.eu.
http://www.enterprise-
architecture.info/Images/Documents/Corp_governance_newstrat.pdf
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32014L0065
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=COM:2014:213:FIN (April 9,
2014).
http://eur-lex.europa.eu/legal-
content/IT/TXT/HTML/?uri=CELEX:32014H0208&from=EN
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32013L0034
Commission Recommendations 2004/913/EC, 2005/162/EC dhe 2009/385/EC
http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2012/package/al_rapport_2012_e
n.pdf
ASX Corporate Governance Council, Corporate governance principles and
recommendations with 2010 Amendments, 2 ed, in
http://www.asx.com.au/documents/asxcompliance/cg_principles_recommendations_w
ith_2010_amendments.pdf
http://www. Consilium.europa.eu/euDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/115246.pdf
https://www.frc.org.uk/Our-Work/Publications/Corporate-Governance/UK-Corporate-
Governance-Code-2014.pdf
http://www.middlenext.com/IMG/pdf/Code_de_gouvernance_site.pdf
Heidrick&Struggles, Corporate Governance Report 2009. Boards in turbulent times,
në http://tomodomo.net/downloads/heidrickcg09screen.pdf
http://www.integrimi.gov.al/al/dokumenta/dokumente-strategjike/marreveshja-e-
stabilizim-asociimit&page=1;
http://www.amf.gov.al/pershkrim.asp?id=2
http://amf.gov.al/pdf/publikime2/raport/amf/.pdf
http://www.amf.gov.al/pdf/publikime2/raport/amf/405_Raport%20Vjetor%202014.pd
f
https://www.app.gov.al/ep/default.aspx
http://eeas.europa.eu/delegations/albania/documents/press_releases/gac_june_en.pdf
ttps://www.tatime.gov.al/sq-al/Legjislacioni/Legjislacioni-Tatimor/Pages/Procedurat-
Tatimore-ne-Republiken-e-Shqiperise.aspx
http://www.dogana.gov.al/sq/node/105
http://www.consob.it/main/trasversale/risparmiatori/investor/servizi/servizi_consob/se
rvizi.html
229
http://www.caa.gov.al/uploads/publications/Broshura%20INFORMUESE.pdf
http://www.tse.com.al/?fq=brenda&gj=gj1&kid=1
http://www.gesetze-im-internet.de/bundesrecht/mitbestg/gesamt.pdf
http://www.borsaitaliana.it/comitato-corporate-governance/codice/2011.pdf
http://www.ecgi.org/codes/documents/ac_report.pdf
http://www.camera.it/parlam/leggi/deleghe/03006dl.htm
http://www.borsaitaliana.it/comitato-corporate-
governance/comitato/relazione2014.pdf
http://www.consob.it/main/documenti/bollettino2014/c0051400.htm
http://www.ifrs.org/Use-around-the-world/Global-convergence/Convergence-with-
US-GAAP/Documents/April2010progressreport3.pdf
http://www.financa.gov.al/al/thesari/standartet-kombetare-te-kontabilitetit
http://cfcu.minfin.gov.al/minfin/Standartet_Kontabel_Kombetar_63_1.php
http://www.ieka.al/uploads/IEKA/BMP/raporti_i_bmp_viti_2013.pdf
http://www.economiaweb.it/lehman-e-le-altre-quando-il-rating-sbaglia/
