1

”VJERSKI TURIZAM I SPORTSKO-REKREATIVNE

AKTIVNOSTI

U OKVIRU NEKIH PRAVOSLAVNIH MANASTIRA”

/specijalistički rad/

Kandidat:

Mentor: Prof. Dragan Suvajac Šaporac

Doc. dr Velimir Vukajlović Indeks br. 0002 - 07/VSN-S

Banja Luka, septembar, 2008.

2

SADRŽAJ:

1. Uvod………...............................................................................................4

2. Cilj istraživanja........................................................................................7

2.1. Šta su vjerski objekti ...............................................................................9

3. Vjerski turizam i sport ..........................................................................10

3.1. Razvoj Vjerskog turizma u RS.............................................................10

3.2. Ekonomski značaj i uloga vjerskog turizma........................................11

4. Vjerski objekti na regiji, Doboj, Petrovo, Teslić..................................12

4.1. Manastir Liplje .......................................................................................13

4.1.1. Istorijat manastira Liplja......................................................................14

4.1.2. Stara slava i novi sjaj manastira Liplja...............................................17

4.1.3. Sportsko-rekreativne aktivnosti u okviru manastira Liplje..............19

4.1.4. Bratstvo manastira Liplja.....................................................................20

4.1.5. Karta lokacije manastira Liplja ..........................................................21

4.2. Manastir Ozren......................................................................................22

4.2.1. Uvod ........................................................................................................23

4.2.2. Manastirski mozaici...............................................................................24

4.2.3. Sportsko-rekreativne aktivnosti u okviru manastira Ozren............ 29

4.2.4. Detalji sa kros takmičenja u Petrovu kod manastira.........................30

4.3. Manastir Stuplje ....................................................................................31

4.3.1. Temelji su otkriveni...............................................................................32

4.3.2. Vaskrsavanje iz pepela..........................................................................33

4.3.3. Sportsko-rekreativne aktivnosti u okviru manastira Stuplje............35

5. Vjerski objekti /anketa/..........................................................................36

5.1. Teoretski prikaz ankete..........................................................................37

3

5.2. Grafički prikaz ankete...........................................................................38

5.3. Grafički prikaz ankete............................................................................39

5.4. Grafički prikaz ankete...........................................................................40

Zaključak.........................................................................................................41

Literatura.........................................................................................................43

4

1. UVOD Biblija na svojim prvim stranicama govori o stvaranju svijeta. Vrhunac tog stvaranja jest čovjek, slika Božja. Tu dolazi do izražaja čovjek što ga Biblija spominje u knjizi Postanka 1,26: "Načinimo čovjeka na svoju sliku, sebi slična..." Tu se vidi da je čovjek različit od svih stvorenja i stvorova i da u sebi posjeduje nešto božansko, u isto vrijeme otvoren je prema svome Stvoritelju. Čovjeku je povjerena briga za sve stvoreno da vodi brigu, da brine i razvija o svim stvorenjima i stvarima. Kroz ovakav postupak čovjek se sam razvija, ali ujedno razvija i okolinu u kojoj živi. Čovjek u Božjem stvaranju dobio je svoj prostor djelovanja i vrijeme. U sebi čovjek posjeduje fizičke i duhovne sposobnosti kao najvažnije Božje stvorenje. Svjestan svoje posebnosti čovjek je razvijao svoje sposobnosti i odnose s drugima. Ali ometanje njegovog stvarnog napretka narušavalo je zlo koje nije dozvoljavalo pozitivni razvitak u njemu. Bog pravi jedan iskorak prema čovjeku kada na svijet šalje svoga sina Isusa koji biva utjelovljen u ljudskom obliku. U svemu jednak čovjeku osim u grijehu. On je propovijedao čovjeku govoreći o Božjoj ljubavi ovdje na zemlji i da se na taj način ostvaruje slika novog čovjeka. Promijenio je dotadašnje čovjekovo razmišljanje o bližnjemu kao onaj koji stvara opasnost njegovog razvoja, nego da je on onaj kroz kojeg može ostvariti svoj životni cilj. Biblija u svojem tekstu upotrebljava riječ "igra", posebno igra djece. Jišmael se igra s Izakom (- Post 21, 9). Kod proroka Zaharije nalazimo da će se u vrijeme spasenja "gradski trgovi ispuniti dječacima i djevojčicama koji će se igrati na njegovim trgovima" (Zah, 8,5). Tako još možemo naći riječi o igri kod Izaiji, Joba i u knjizi Tužaljki. Dakle, vrlo malo možemo naći u Starom i u Novom Zavjetu pojam "- igra" ili "sport". Sveti Pavle upotrebljava sportske riječi (metafore) u svom govoru u 1.Kor, 9,24: "Ne znate li: oni što u trkalištu trče, svi doduše trče, ali jedan prima nagradu". Pavao dosita upotrebljava starogrčke sportske izraze. Igra je doista ljudska aktivnost kojoj nije cilj postizanje neke zarade nego slobodni izraz tijela i duha. Čovjek se ostvaruje kroz igru pokazujući cijeloga sebe. Ne smije biti biće koje samo uživa u tim blagodatima nego se kroz to treba radovati. Stoga je Bog stvorio svijet da se čovjek u njemu raduje, a ne da ga samo koristi i njime gospodari. Kao biće, čovjek je stvoren da živi zajedno s drugima u ljubavi i solidarnosti. Ne smije dakle igrati sam ili protiv drugih da bi njih uništio ili postao njihov gospodar. Ljubav je zlatno pravilo sporta. Istina je da onaj koji se bavi sportom želi biti pobjednik, ali ne igra da bi stekao moć i vlast nad drugim čovjekom. Takmičenje je sastavi dio igre, dok traje u okvirnim granicama ponašanja, ali je opasnost da postane način sebičnog življenja. U djelima antičkih filozofa Platona i Aristotela nalaze se dijelovi koji ističu važnost odnosa duha i tijela. Starogrčki filozof Platon rekao da je glavna bit čovjeka da se igra. Igra kao način čovjekova ophođenja prema sebi i drugima u jednu ruku oblikuje kulturu. Ona u sebi sadrži razna značenja i oblike tako da nadilazi čovjekov razum. Igra u čovjeku stvara zadovoljstvo i opuštenost. Mnogi će se pitati kakve veze ima Biblija s igrom ili sportom? Biblija nije knjiga koja sadrži razna pravila, istoriju i vrste sportova. U sebi Biblija ne daje nikakvu povezanost sa sportskim takmičenjima. Ona sadrži samo neke elemente i prizore sportskog takmičenja onoga vremena. Kakva je zapravo Biblija knjiga? Prvo i prije svega, Biblija je Božja i ljudska riječ. Bog se poslužio našim jezikom da bi razumljivo govorio ljudima. Biblija je knjiga koja otvara put čovjeku prema cijelom svijetu. Sport nije povezan uz čovjeka preko tijela nego uz čovjeka kao kompletno biće duhovno i tjelesno. Čovjek je u sport uključen slobodno sa svim svojim pozitivnim i negativnim stranama, ali isto tako sa svojim osjećajima i sa svojim umom. On u sport sa sobom donosi ljudske i vjerske vrijednosti koje mu pomažu u ostvarivanju sportskog cilja. Sport je društvena kategorija jer uključuje druge osobe u igru. Iz ovoga je vidljivo da Biblija i sport imaju dodirne tačke. Biblija otvara čovjeku nove horizonte prema duhovnome, ali i prema svjetovnom. Ocrtava čovjeka u potpunosti, s tim da daje naglasak da ovozemaljski

5

život koji u sebi ima materiju i tijelo, treba biti ostvaren na duhovniji i uzvišeniji način. Prema svemu ovome vidljivo je da su vjerski objekti od davnina bili uključeni u oblike igara koje mi danas poznajemo kao sportske oblike. Čovjek u sportu ima svoje dostojanstvo. I čovjek se u sportu oslanja na drugoga. Jer kad nema drugoga nema ni sporta. Onda se ne bi čovjek imao s kim takmičiti. Sport i Biblija dodiruju ono bitno, a to je čovjekovo biće. Biblija govori i o opasnostima koje dolaze u krivom shvatanju sporta i kod takmičara i kod onih koji gledaju. U svakom slučaju, onaj koji je na drugoj strani ne smije biti i postati neprijatelj. Nego samo takmičar. On treba biti naš prijatelj, brat i Božje stvorenje. Da bi se dobili vrhunski rezultati treba puno trenirati, biti ustrajan, poslušan, vježbati i odricati se. Treba ovladati sobom, svojim osjećajima i nagonima. Ujedno treba prihvatiti drugoga u svoj njegovoj različitosti. Sve je to sadržano u biti vjere kao načinu života. Kroz sport i takmičenja zaboravlja se ono bitno. Sve podliježe takmičenju, ganja se rezultat i uspjesi. Dolazi do razočaranja, u kojem trpi sam sportista i njegova porodica. Najvrjedniji ciljevi se zaboravljaju, a to je ljudska sreća, a ne borilačka postignuća. Sport razvija u čovjeku njegovu ličnost i pokazuje da se kroz upornost i rad može doći do velikih vrijednosti. On u sebi spaja ljude različitih vjera, nacija i mentaliteta. Biblijski pogled na čovjeka može uticati da se u sportu čovjek ispunjava, ali da treba znati da je sport način kako doći do većih vrijednosti od onih ljudskih. Biblija i sport su mostovi koji usmjeruju čovjeka prema nečem pozitivnom. Biblija i sport u sebi prožimaju život i čovjeka koji trebaju biti okrenuti prema svojoj vertikali. Vjera želi biti uključena u svako područje ljudskog života, pa tako i u sport. Svaki pojedinac dobija talente koji dolaze od rođenjem. Nekoima više talenata, a neko manje prema njegovim sposobnostima. Isus, obraćajući se svojim slušateljima, u prispodobi govori o trojici sluga koji su dobili od gospodara talente. Jedan je dobio pet, drugi tri, a jedan jedan. Iz te prispodobe poruka je Isusova da nije važno koliko imaš talenata, nego kako razvijaš i koliko ulažeš u njih. Niko neće moći nešto postići ako se ne potrudi da bi ispunio svoje mogućnosti.

Svaki sportista posjeduje osnovne dvije dimenzije: fizičku i mentalnu. Ali ne treba zaboraviti ni treću dimenziju, a to je duhovna. Sve dok sportista ne spozna Boga, kod njega djeluju samo prve dvije dimenzije. Sve tri dimenzije: fizička, mentalna i duhovna sačinjavaju potpunog sportistu. Ta se duhovnost izražava kroz činjenicu da je Bog ljubav. Život sportiste razlikuje se od života drugih ljudi. Njihov brzi ritam života u kojem treniraju, takmiče se se i bore za što bolje rezultate najčešće se osjeti na njima samima kao nedostatak samopouzdanja i podrške. Sport traži rezultate, a povrh svega dobre talente. Vrijeme za ličnu izgradnju pojedinog sportiste je minimalno. Tu trpi porodica, prijatelji i djeca. U samom životu sportiste jedno od važnih mjesta njegove ličnosti treba zauzeti vjera koja se iz dana u dan nadograđuje kroz čitanje Biblije, osobnu molitvu i svete sakramente. Duh sportiste mora biti snažan i čvrst. A da bi se do toga došlo, treba uspostaviti vertikalu s vjerskim objektima i samim Bogom. U slobodno vrijeme pojedini sportisti čitaju Bibliju i nadahnjuju se nad njom. Neki od njih, kad bi pročitali Bibliju, znali bi reći: "Biblija je promijenila moj život". Sportisti dobro znaju da put do uspjeha nije lagan. Sport je viteško nadmetanje, a Crkva želi da sportisti budu nositelji i svjedoci vjere. To se ostvaruje kroz ljubav prema Bogu, a onda i ljubav prema čovjeku. Svaki čovjek je pozvan živjeti pravim kršćanskim životom i sa svim ljudskim vrijednostima koji su najvažniji za čovjeka. Nogometaš Bayerna iz Muenchena Ze Roberto, proživljavajući teške trenutke života, osjetio je Božju ljubav. Čitajući Bibliju osjetio je nešto posebno: "Tamo sam susreo Boga koji se želi približiti čovjeku. Ne moramo se sami mučiti da bismo došli do njega, nego je on sam upravio put prema nama. I doznao sam iz ove stare knjige da je Božja ljubav prema meni aktualna". Kroz čitanje Biblije Ze Roberto osjetio je da Bog želi biti njegov otac. Osjetio je

6

utjehu u Bibliji. U njoj se često spominje Bog koji može tješiti ljude kao što nikada nijedan čovjek nije mogao. Svoju sreću izriče tako, što je svoj život povjerio Isusu. Vrlo je važno razgovarati s Bogom i slušati ga. Takav sportista kao što je Ze Roberto redovito čita Bibliju i ona je njegovo nadahnuće u igri i u svakodnevnom životu. Osim toga, Biblija sadrži vrlo važne poruke vjere za sportiste: "Sportista koji ne vjeruje u sebe, ekipa koja više nije uvjerena da može svladati teške situacije, bit će uvijek na gubitničkoj strani. Mnogo je primjera u Bibliji u kojima su se ljudi okrenuli krivim stvarima i sve izgubili... kad trebam pomoć u životu Bog bi trebao biti prvi kome ćemo se obratiti". Svaki čovjek se susreće s Bogom, svatko doživi nešto što ga navede na razmišljanje o Bogu. U Bibliji doznajemo da je čovjek tjelesno biće i može se igrati, kako bi razvijao u sebi darove koje mu je Bog povjerio. Kroz igru čovjek razvija otvorenost prema drugima, ali mu je sportska igra samo sredstvo za životnu igru. A sv. Pavao sportistima poručuje: "dobar sam boj bio, trku završio, vjeru sačuvao". (Timotej, 4, 7-8) Moja osnovna zamisao je da dođem do saznanja u kolikoj mjeri je sport u bilo kojoj grani usko povezan sa vjerskim objektima na Dobojsko-Teslićkoj i Ozrenskoj regiji.

7

2. CILJ ISTRAŽIVANJA

Cilj istraživanja prvenstveno se odnosi na regiju, Doboj, Petrovo i Teslić. Da bi se postigao cilj istraživanja traženog morali su se postaviti određeni kriteriji. Ovi kriteriji služe Vjerskim ustanovama i opštinskim strukturama kao mjerilo opredjeljenosti dali su za ili protiv ulaganja u obike sporta. Osnovni kriteriji su:

- Procjena turističke atraktivnosti sportskih objekata kraja i okruženja i - Zainteresovanosti vjernika i turista za upražnjavanje sportskih aktivnosti u okruženju.

Takođe cilj istraživanja je da se utvrde elementi na temelju kojih se obavlja gruba /opis sportskih objekata/ procjena atraktivnosti kraja gdje se nalaze objekti za poklonike a to su:

- Predstavit vjerske objekte sa svim njihovim vjerskim i sportskim resursima

- Zdrava klima

- Nezagađen zrak i voda

- Odsutnost buke i vibracije

- Očuvana priroda

- Očuvano graditeljsko naslelje

- Mogućnost slobodnog bavljenja sportskim aktivnostima u blizini vjerskih objekata

- Uslovi za upražnjavanje sportskih aktivnosti uz vjerske obrede

- Uslovi za rekreaciju i razonodu

- Infrastruktura itd...

- Poseban cilj istraživanja je ustanoviti da li postoji profesionalan odnos prema turisti sportisti i hodočasniku, temeljen na profesionalnom odnosu prema svom radu i uslovima koji su propisani zakonom, a odnose se na obavljanje vjerskih obreda prema vjeroispovijesti vjernika turiste kao i dostupnost bavljenja sportom.

- Prilikom istraživanja turističke privlačnosti navedenih krajeva odnosno regija i mjesta u njima cilj je bio uvidjeti specifičnosti prostorne cjeline u kojoj se taj kraj nalazi. Trebaalo je ustanoviti privlačnost tog kraja i provjeriti turističku podobnost samog ponuđenog turističkog vjerskog i sportskog terena i objekta.

- Ustanoviti ponudu pružanja usluge boravka i noćenja u objektima /konacima /

- Jedan dio cilja istraživanja je bio i utvrđivanje stanja vanjskog dijela zemljišta, da li postoje igrališta, trim staze i slično za djecu koja borave više dana u vjerskim objektima.

8

- Jedan od ciljeva ovog istraživanja svakako je i, vidjeti zakonsku regulativu organizovanja turističkih organizacija i njihovu saradnju sa vjerskim objektima i njihovim unutaršnjim organizacijama.

- Jedan od prioritetnih ciljeva ovog istraživanja je svakako uvid u posleratni povratak crkvi i vjeri.

- Takođe jedan od ciljeva je bio i predstavljanje vjerskih i sportskih objekata na užoj regiji Doboja, Teslića i Petrova gdje se zaista vidi porast poklonika hodočašća.

- Saradnja opštinskih vlasti i crkvenih opština, što uveliko doprinosi /obostrano/ ekonomskom razvoju i opštine i vjerskih zajednica a ujedno i omasovljenje sportske populacije.

9

2.1 ŠTA SU VJERSKI OBJEKTI Vjerski objekti su mjesta gdje se vjernici skupljaju na zajedničku molitvu. To je „dom Božiji” /bez obzira na vjeru/, jer se u njemu Bog veliča i slavi. Još od najstarijih vremena, kada nije bilo vjerskih objekata, ljudi su se okupljali na posebnim mjestima, gdje su se zajednički molili i iskazivali ljubav prema Bogu. Božiji dom gdje se vjerni skupljaju na molitvu, imao je u razna vremena, različite nazive. Zvao se dom Gospodnji, kuća Božija, crkva, sveti skup, bazilika a nazivao se i drugim imenima. U odnosu na prošlost posjete vjerskim objektima su organizovanije i masovnije danas, pa se s pravom te posjete mogu nazvati ”vjerskim turizmom”.Crkva vjerski turizam shvata samo vanjskim znakom onog egzistencijalnog, unutaršnjeg vječnog čovjekova putovanja kroz vrijeme. Crkva prati čovjeka u potrazi za unutarnjom rekreacijom, obnovom, i kao putnika k vječnoj destinaciji i konačnom odmoru. Crkva u tom smislu svim gostima stoji na raspolaganju arhitekturom punom simbolike, sakralnim inventarom i liturgijom u kojoj se z gušnjava vjera svih naraštaja i uosobljava u sakramentalnom Bogu. Vjerski objekti kao takvi imaju mogućnost da utiču naročito na mlađu populaciju, slika 1. odvraćanju od nečistih rabota i okretanju vjeri i sportskim aktivnostima ukoliko u svojim bližim okruženjima imaju mogućnost pravljenja sportskih objekata, konaka i zdrave ishrane.

Slika 1. Djeca u narodnoj nošnji ozrenskog kraja

10

3. VJERSKI TURIZAM I SPORT 3.1. RAZVOJ VJERSKOG TURIZMA U RS U osnovnim smjernicama razvoja turizma RS zacrtano je čvrsto opredjelenje razvoja vjerskog turizma. Zaštita i očuvanje duhovne banštine prioritetna je obaveza svih nas.U Republici Srpskoj postoji veliki broj crkava imanastira koji datiraju još iz srednjeg vijeka. Najpoznatiji su Gomionica, Moštanica, Tvrdoš, Dobrun, Ozren, Liplje, Stuplje i drugi Manastiri koji su zastupljeni u pet epahija i to: Banjalučka eparhija, Bihaćko-Petrovačka eparhija, Zvorničko-tuzlanska eparhija, dabrobosanska eparhija Zahumsko-hercegovačka i primorska eparhija. Republika Srpska je otvorena i gostoljubiva za sve one koje putevi dovedu na Balkan, zemlja sa dugom istorijom, raznolikom kulturom, nedirnutom prirodom i gostoljubivim domaćinima. Hodeći putevima istorije otvaraju Vam se manastirska vrata krajiških dragulja Gomionice, među njima najstarije Moštanice, manastira Sv.Ilije, Klisine kao jednih od najznačajnijih u istoriji pravoslavnih naroda sa područja Krajine, Na drugoj strani Srpske naše ponosna Hercegovina čuva nadaleko poznate manastire Tvrdoš smještenog na stijenama iznad plodnog Trebinjskog polja, po narodnom predanju osnovanog od strane samog cara Konstantina još u 4 vijeku, manastir Dobrićevo, Duci, Petropavlov i Gračanicu sagrađenu kao odraz posmrtne želje najpoznatijeg srpskog pjesnika Jovana Dučića. Prelijepe predjele Podrinja ukrašavaju manastiri Paprača, Lovnica, Sase,Tavna i Dobrun koji ukrašava živopisan planinski kraj i klisura rijeke Rzav. Veoma poznate i interesantne crkve brvnare u okolini Slatine i Krupe i još mnogo drugih koji čuvaju duh pravoslavnog naroda ovoga podneblja. Raznolikost kulture i vjeroispovjesti u Republici Srpskoj potvrđuju nam katolički samostani i drugi vjerski objekti od kojih izdvajamo poznati samostan trapista Marija Zvijezda kod Banje Luke, «Presveto srce Isusovo» u Doboju, džamija Selimija također u Doboju, jevrejska kuća «Bejt šalom» u Doboju, crkva Sv.Klimenta, katolička katedrala iz 19.vijeka, Osman-pašina džamija u Trebinju itd. Važnu građu za izučavanje srednjovjekovne kulture na prostoru današnje Republike Srpske predstavljaju nadgrobni spomenici – stećci, a čija je koncentracija najveća u južnim krajevima naše Republike. Kada sve ovo sagledamo, vidimo da sve ovo može da bude pozitivno prema omladini i drugim posjetocima ovim kompleksima. Uz sve ove objekte izgradnjom sportskih terena, šetališta, trim staza i drugih sportskih resursa, uveliko bi se dobilo na vaspitanju vjernika na duhovnom i sportskom karakteru, naročito mlađe populacije.

11

3.2. EKONOMSKI ZNAČAJ I ULOGA VJERSKOG TURIZMA U SPORTU NA ŠIROJ REGIJI DOBOJA,TESLIĆA I PETROVA /MANASTIRA LIPLJA, OZRENA I STUPLJA / Pri analizi ekonomskog značaja i uloge vjerskog turizma na ovom području imao sam u vidu konkretno samo područje gdje se nalaze vjerski objekti /region u okviru zemlje i konkretno turističko mjesto, i mogućnost obavljanja pored vjerskih potreba, obavljane i sportskih aktivnosti. Za utvrđivanje ekonomskog značaja vjerskog turizma imao sam u vidu dejstvo određenih grupa faktora, i to: - turistička atraktivnost /klimatski uslovi, kulturno-istorijsko nasleđe, prirodne ljepote, izbor mjesta u regionu za izgradnu sportskih prostora i drugo/ - pristupačnost /udaljenost izvora turističke tražnje od turističke destinacije, razvoj saobraćajne mreže i drugo. - Turistička ponuda /smještaj, uslovi za snabdijevanje, zabava/. - Organizacija turizma i politika unapređenja U osnovi ekonomskog značaja vjerskog turizma na području Ozrena, Liplja i Stuplja nalazi se potrošnja turista u ovim mjestima koje posjećuju. Da bi priliv sredstava bio veći opštine su do manastira dovele vodu, asvalt, trgovine. Od tih sredstava jedan dio ide i u manastirsku kasu.

12

4. VJERSKI OBJEKTI NA REGIJI DOBOJ, PETROVO I TESLIĆ

13

4.1.MANASTIR LIPLJE

Slika 2. Manastir Liplje.

SRPSKA PRAVOSLAVNA CRKVA

EPARHIJA BANJALUČKA

14

4.1.1. ISTORIJAT MANASTIRA LIPLJE

Na pola puta Banja Luka - Doboj, nedaleko od Teslića, na pitomoj zaravni ušća potoka Mliječnice u rječicu Bistricu, na sjevernoj padini planine Borje, smješten je srednjovjekovni manastir Liplje sa konakom, slika 3. Po živom narodnom predanju manastir je zadužbina Sv. Save, ali prema poznatim istorijskim izvorima ( Kruševski pomenik ) pominje se tek krajem 15. vijeka. Prvo je bio posvećen Sv. Nikoli, ali je, nakon obnove u 19. vijeku, osvećen u čast Blagovještenja Presvete Bogorodice. Manastir Liplje spada u red izuzetno elegantnih crkvenih gradjevina i danas je centar duhovnog i sportskog života srpskog naroda ovoga kraja.

Slika 3. Konak manastira Liplja

15

Manastir Liplje, nalazi se sa sjeverne strane planine Borja. Na oko dvadeset kilometara od Teslića na putu koji vodi preko Kotor Varoša za Banjaluku odvaja se asvaltni put. Ovim putem se poslije deset kilometara stiže do drevnog srpskog manastira, po predanju zadužbine Nemanjića. Manastir je smješten u istoimenom selu na ušću potoka Mliječnice u rijeku Bistricu. Legenda kaže da je nekada u stara vremena u manastiru bilo preko stotinu kaludjera. Oni su prema toj legendi u planini Borje imali na hiljade ovaca. Da ne bi svaki dan nosili mlijeko do manastirskih ostava, kaludjeri su iskopali kanal i u njega stavili drvene žlijebove, te niz taj kanal sipali mlijeko, koje je teklo sve do manastira. Poslije je, navodno, tim kanalom potekla voda, pa je tako nastao potok Mliječnica. U prostranom besprijekorno sredjenom dvorištu pored crkve Blagovještenja smješteno je nekoliko prelijepih gradjevina. Na zapadnoj strani velelijepni stilski sagradjen konak, a uz sjeverni bedem smještena je ljetnja drvena kuća sa trijemom za goste. Na južnoj strani poviše crkve i konaka nalazi se kameni zvonik. Prema narodnom predanju, manastir je zadužbina Save Nemanjića, pa je u vrijeme obnove (1867 - 1879) na zapadnom portalu navedena 1219. godina kao godina izgradnje manastira. Medjutim, u istorijskim izvorima Liplje kao naselje pominje se tek od 1273. godine, a manastir tek krajem petnaestog vijeka. Manastir se tada pominje u Kruševskom pomeniku iz manastira Dobruna kod Višegrada. Godina uklesana u kamenom portalu vjerovatno je uzeta na osnovu narodnog predanja i činjenice da je te godine sveti Sava izdejstvovao autokefalnost Srpske crkve. Zna se i da je manastir najprije bio posvećen svetom Nikoli. Poslije obnove, krajem devetnaestog vijeka, manastir Liplje osveštan je u čast Blagovještenja presvete Bogorodice. Prema oskudnim zapisima može se zaključiti da je ovo u prošlosti bio zaista bogat manastir sa velikim šumskim imanjem i brojnom stokom na planini Borja. Na ovoj planini se i dan-danas nalaze brojni lokaliteti sa nazivima koji ukazuju na intenzivno planinsko stočarenje i lov (Solila, Pojila,...). Postoje i dokazi da se velika žitnica u posjedu manastira Liplje nalazila na području današnjeg Prnjavora, na šta nedvosmisleno ukazuje i današnji naziv tog gradskog naselja. U Liplju je dugo, a vrlo vjerovatno od samog osnivanja manastira, radila prepisivačka radionica, u kojoj su prepisivane knjige za potrebe šireg crkvenog područja. Ranije se za ovaj manastir koristilo i ime Osovica, pa se u nekim starim spisima pominje čas Liplje čas Osovica. Tako u jednom rukopisu iz manastira Orahovica u Slavoniji piše da je ova knjiga prepisana u manastiru Liplje 1612. godine za vrijeme mitropolita dabarskog (bosanskog) Teodora i igumana osovickog Hristofora. Lipljanski prepisivač monah Danilo ostavio je zapis o katastrofi koju je 1615. godine doživio manastir i njegovo bratstvo. U svom zapisu monah Danilo saopštava: "Godine 7123 (1615)... nadodje poplava i obuze portu, razori crkvu i konake, ne ostade kamen na kamenu i utopi se deset monaha i četiri djaka, od vode izbjegoše samo trojica..." Dobar poznavalac srednjovjekovne istorije ovog manastira profesor Svetozar Dušanić; tvrdi da je ovaj zapis monaha Danila tačan, s tim da se ne odnosi na sam manastir vec na njegov metoh, koji se nalazio u kanjonu Bistrice. Prema tvrdnjama profesora Dušanića, do tragedije je došlo kada je poslije dugih kiša klizište zatvorilo kanjon, obrazovavši tako branu na Bistrici, koja je pod velikim pritiskom pukla. Vodeni talas je sa gradjevinama odnio i monahe i djake. Poslije vijekova moći i slave manastir Liplje u sedamnaestom vijeku, biva znatno oslabljen. Krajem sedamnaestog vijeka manastir je potpuno opustio. Naime, godine 1696. Turci su poslije više poraza u ratu sa Austro-Ugarskom spalili manastir, a kaludjere rastjerali. U ovom kraju se i do danas sačuvalo predanje kako je iz drvenog manastirskog krova curila smola nalik na ledenice, pa je neki "obijesni" Turčin s konja potpalio smolu, tako da je sasušeni drveni krov odmah planuo. Ostali su samo goli zidovi. Kaludjeri su prebjegli u Slavoniju u manastir Orahovicu. Ideja o obnovi manastira rodila se odmah poslije njegovog spaljivanja, medjutim Turci nisu dozvoljavali obnovu. U narodu se priča kako su mještani sela Liplje ponudili sultanu stotinu volova i stotinu ovnova za dozvolu da se manastir obnovi. Turci su, navodno, ponudu prihvatili pod uslovom da se obnova obavi za tri dana. Ferman (dozvola) za gradnju dobijen je tek u avgustu 1858. godine. Poslije obnove, koja je

16

završena tek 1879. godine, manastir je služio kao parohijska crkva. Tako je bilo sve do 1965, kada je monaški život obnovljen postavljenjem jeromonaha Justina (Pantića) za v.d. nadstojatelja. Generalno obnovljena manastirska crkva osveštana je 1984, a novosagradjeni zvonik 1986. godine, kao i manastirska česma, slika 4.

Slika 4. Novoizgrađena česma manastira Liplje

17

4.1.2. STARA SLAVA I NOVI SJAJ MANASTIRA LIPLJA

Manastir Liplje, duhovno utočište i mjesto tihovanja kakvo se samo poželjeti može. Odakle god dolazili, u svetinju vas vodi dvadesetak kilometara uskog, što asfaltnog, što makadamskog puta, pa vam manastir izgleda veoma dalekim. Ljepota netaknute prirode utjeha je putniku namjerniku. U podnožju planine Borja manastirska crkva, čija visoka kupola, u veličanstvenom skladu sa okolnim borovima, stremi ka nebu. Manastiri su prve srpske škole, riznice prošlosti, pečati sadašnjosti i temelji budućnosti. U njima su se tvorile prve srpske knjige, vrijedne ruke monaha i monahinja uz blagoslov Božiji slikale su ikone, ukrašavale bogoslužbene sasude, vezle najljepše odežde za sveštenoslužitelje, za srpske careve i kraljeve... Kao najčešći ktitori manastira pominju se vladari iz dinastije Nemanjića, prije svih Stefan Nemanja, potonji sveti Simeon, i sveti Sava. Njima se pripisuje i osnivanje manastira Liplje u Eparhiji banjolučkoj. U Liplje se može doći sa kotorvaroške, ili teslićke strane. Ljepota netaknute prirode utjeha je putniku namjerniku do trenutaka kad se u podnožju planine Borja ukaže manastirska crkva, čija visoka kupola, u veličanstvenom skladu sa okolnim borovima, stremi ka nebu. U tom trenutku jedino želite da što prije stignete dolje, gdje manastir grle dvije vode žive: potok Mlječanica i rijeka Bistrica. Manastir Liplje pohodili smo u svete predvaskršnje dane, kad se spremamo da sa cijelom vaseljenom dočekamo Hristovo Vaskrsenje. Posljednjih godina traje velika obnova ovog manastira, pa nam se čini da vijekovi trajanja nisu na njemu ostavili traga. Ipak, na luneti iznad zapadnog portala čitamo da je Hram Blagovještenja Presvete Djeve Marije, zadužbina Save Nemanjića iz 1219. godine. Zaštitnik i hramovna slava ranije je bio sveti Nikola, a od obnove u 19. vijeku, to je veliki Bogorodičin praznik - Blagovijesti. Prvi pouzdani podaci o manastiru Liplje potiču iz druge polovine 15. vijeka, kada su monasi ovog manastira i susjednog manastira Stuplje, koji takođe u ovom našem vremenu vaskrsava, upisali svoja imena u Kruševski pomenik manastira Dobruna kod Višegrada. Narodno predanje kazuje da je manastir i selo Liplje dobilo ime po okolnim lipama. Drugi, opet, tvrde da je ime manastiru dala trava lipica, koja je rasla u ovom, nekad poznatom stočarskom kraju. Pripovijeda se da je u minula vremena, sa pladišta na Borju, gdje su monasi čuvali ovce, drvenim žlijebovima sprovedenim kroz brdo teklo mlijeko u manastir. U svojoj dugoj i burnoj istoriji, manastir Liplje je više puta bio rušen i paljen, uništavan, ali ne i uništen. Iz sačuvanih zapisa i rukopisnih knjiga saznajemo da je, početkom 17. vijeka, bratstvo ovog manastira bilo brojno, te da je ovdje postojala prepisivačka radionica. Manastirska crkva u svojoj arhitekturi otkriva rašku školu, o čemu govore i dekorativni elementi na njenoj fasadi. Građena je od lomljenog, neobrađenog kamena. Od nekadašnjeg freskopisa, na zidovima vidljivo nije ostalo ništa, ali po fragmentima fresaka, nađenim prilikom obnove osamdesetih godina prošlog vijeka, koje stručnjaci datuju u 16. vijek, zna se da je crkva bila oslikana. Nakon velikog austro-turskog rata, vođenog 1683-1699, zulum turskih vojnika nad srpskim življem primora i većinu monaha iz pravoslavnih manastira da potraže glavi mjesto u nekim mirnijim krajevima. Ljetopisac u jednoj od rukopisnih knjiga manastira Orahovice, u koji su izbjegli lipljanski i stupljanski monasi, bilježi: "U ta vremena manastiri mnogi opustješe i sagorješe od prokletih i bezbožnih agarjanskih čeda. I tada manastir Stuplje i manastir Liplje sagorješe i opustješe sasvim". Manastir Liplje, ipak, nije stradao do temelja, kao što se to desilo sa obližnjim Stupljem. U toku turske vladavine, narod je pokušavao da obnovi svoju porušenu svetinju, ali je molba uslišena tek u drugoj polovini 19. vijeka, o čemu svjedoči zapis u luneti zapadnog portala. Konačno, godine 1965, u Liplju je ponovo, poslije više od dva vijeka, užeženo kandilo monaškog opštežića. Dvije godine docnije, u obnovljenom manastiru, obavljeno je i prvo monašenje: zamonašen je današnji episkop banjolučki gospodin Jefrem. Od 1980. godine, kada episkop Jefrem dolazi na čelo Eparhije banjolučke, počinje novi procvat manastira ove eparhije, pa tako i Liplja, koja traje do dana današnjeg. Sveobuhvatna obnova omogućava danas vjernima da u ovoj svetinji nađu svoje duhovno utočište, a onima, željnim manastirskog

18

tihovanja, mjesto kakvo samo poželjeti mogu, a jedno od takvih je i konak manastira Liplje, slika 5.

Slika 5. Konak manastira Liplje

19

4.1.3. SPORTSKO-REKREATIVNE AKTIVNOSTI U OKVIRU MANASTIRA LIPLJA

Manastir Liplje, je takođe srednjovjkovni objekat. Do ovog manastira prije samo par godina bilo je veoma teško doći. Zahvaljujući pomoći sa strane manastir se počeo obnavljati a samim tim i privlačiti poklonike crkve, koji su dolazili u velikom broju. Samim dolaskom poklonika manastir je uveliko oživio tako da se vjerski turizam počeo naglo razvijati. Godinama se ovdje održavaju Sokolska nadmetanja u nadvlačenju konopca, bacanje kamena s ramena, trčanja, streljštvo, penjanje uz konopce i dr. Organizuje se lov na sitnu i krupnu divljač. Postoje lokaliteti za bavljenje planinarstvom i aktivnom šetnjom. Nedaleko od manastira postoji i skijalište sa ski liftom na nadmorskoj visini preko 1000 m, slika 6. Sve je to u saradnji sa manastirom, mjesnom zajednicom i regionalnim vlastima poteklo u pravom smijeru.

Uvidjevši ovo vlasti i odgovorni za ovo područje počeli su ulagati sredstva za obnovu infrastrukturnih objekata. Za kratko vrijeme napravljen je asvaltni put, koji je uveliko pomogao vjernicima da brže i u većem broju posjećuju ovaj manastir. Napravljeni su objekti za prihvat i prenoćište, mini tereni za bavljenje sportom itd, tako da vjernici imaju sve što im je potrebno da bi zadovoljili svoje vjerske i rekreativne potrebe.

Slika 6. Skijalište na Hajdučkim Vodama

20

4.1.4. BRATSTVO MANASTIRA LIPLJE

Bratstvo manastira Liplje čini pet monaha, monahinja i poslušnik koji svojom nesebičnošću uveliko pomažu ovom kraju u razvijanju ljubavi prema vjeri u Boga, sportskim i drugim aktivnostima.

.

Jeromonah Stefan Jeromonah Teofan

Jeromonah Jovan Jeromonah Platon

Monah Dositej Poslušnik Ognjen

Monahinja Fevronija /desno na slici/

21

4.1.5. KARTA LOKACIJE MANASTIRA LIPLJE

Slika 7. Srpski manastir Liplje

Na pola puta Banja Luka – Doboj sa sjeverne strane planine Borja, smješten je ovaj srednjovjekovni srpski manastir Liplje, slika 7. Sa ovog puta skreće se lijevo kod autobuske stanice Klupe, 10 km, slika 8.

Slika 8. Karta okoline manastira Liplja

22

4.2.MANASTIR O ZREN

Slika 9. Manastir Ozren

23

4.2.1. UVOD

Na 340 metara nadmorske visine, opasana gustom šumom, nalazi se još jedna zadužbina Svetih Nemanjića, manastirska crkva Sveti Nikola, slika 10. Smješten je na istoimenoj planini nedaleko od naselja Petrovo, na maloj kosi između Meraje i potoka Krvavac s jedne, i Rječice, s druge strane.

Od mjesta Petrovo koje je opštinsko središte, manastir je udaljen 6 kilometara na jug. Obuhvata k.č. br. 3343, vlasništvo crkve, te je veoma povoljan za sve sportske aktivnosti.

Slika 10. Manastirska crkva Sveti Nikola na Ozrenu

24

4.2.2.MANASTIRSKI MO ZAICI

Ikonostas manastirske crkve Sv. Nikole i česmu slika 11, u manastirskoj porti na Ozrenu izradili su u mozaiku ikonopisci Ateljea Radlović. Među njima je radila i akademski slikar, Jelica Durković, koja se odmah po završetku studija opredjelila za ovu neobičnu, staru tehniku zidnog slikarstva.

Mozaik spada u najtrajniju tehniku i u suštini to i jeste monumentalna tehnika. Veoma su interesantne minijature u mozaiku jer one odaju utisak, posmatrane izdaleka, da se radi o ulju na platnu, ne primjetite odmah da je riječ o mozaiku. Sam kamen ima neku svoju priču, svoju istoriju, daje djelu kvalitet više u odnosu na druge tehnike. Slika može da se slika beskonačno, a mozaik, kada se završi, to je to. Treba istaći da mozaik nije posao za jednog čovjeka, to je posao za više ljudi, radi se kao i prije više vjekova, na isti način se lomi kamen, i sem nekih manjih pomagala, sve je ostalo isto.

Slika 11. Česma u manastirskoj porti

25

Ikonopisanje, osim usavršavanja u tehnici, zahtjeva i duhovno uzrastanje. Cilj je, pre svega, da se to što se radi i duhovno može da zaživi. Zato su molitva koja prati rad i duhovno stanje ikonopisca, najvažniji za njegovo djelo. Potrebno je, kao i za sve drugo u životu, da čovjek vjeruje u to što radi i to se onda osjeti. Raditi ikone u mozaiku je teško i zahtjeva dosta vremena i trpljenja, ali ljubav i vjera moraju da se osjete na njima. Nekome ko to ne nosi u sebi ovaj rad ne bi bio privlačan.

Osim manastira, na Ozrenu, ikonopisci okupljeni u Ateljeu Radlović ukrasili su zidove i ikonostase mnogih crkava i manastira, naročito u Republici Srpskoj. Na njemu je, kao i na većini drevnih srpskih svetiša, ispisivana burna istorija našeg roda. Ali, ko bi mogao reći kada jedan manastir počinje da živi: da li podizanjem i rastom zidova, da li stradanjem, možda saborom vjernih u svome krilu, ili sopstvenim iscjeljenjem...

26

Narodno predanje, nastanak crkve manastira, slika 12, vezuje za kralja Dragutina, koji je oblastima Usora i Soli upravljao od 1284. do 1321. kao „sremski kralj“.Kada je pop Jakov, koga srećemo i kao igumana Joakima, 1587. godine patosao crkvu, ostavio je i prvi pisani podatak o sadašnjoj crkvi manastira Ozren. Za vrijeme ovog igumana, u toku 1605. i 1606. godine crkvu je živopisao poznati ikonopisac pop Strahinja od Budimlja, a pripratu, između 1608. i 1609. godine, anonimni slikar. Već krajem 17. vjeka počinju stradanja manastira. Za vrijeme austrijsko-turskih ratova, na potoku Krvavac, ubijeni su monasi. U 18. veku pošast kuge dovela je manastir na ivicu

Slika 12. Crkva manastira Ozren

opstanka. Krajem istog vijeka počinju popravke manastira. U to vrijeme je izgrađena i manastirska kuća, nakon čega je napokon manastir Ozren ponovo dobio bratstvo. Izbijanjem Prvog srpskog ustanka manastirski život ponovo je prekinut i manastir napušten. Narod i okolni sveštenici nisu dozvolili da manastir propadne, pa trudom sveštenika Marka Marjanovića i naroda 1842. godine počinje obnova manastira. Zaslugom sveštenika Mijata i Ignjata sagrađena je česma Kaluđerica. Kmetovske porodice su manastir otkupile od Abaz-bega zajedno sa njegovom kulom od čijeg je materijala sazidan današnji zvonik. Vrijeme, vjera i trud ugrađivali su ciglu po ciglu u manastirsku istoriju. Svaki iguman je dao svoj udeo dogradnji manastira.

Kada je 2002. godine postavljen nov limeni krov, nađeno je pismeno svedočanstvo o majstorima i tadašnjem igumanu Danilu Bilbiji koji su isti posao obavljali vijek ranije, 1912. godine. Majstori koji su obnavaljali ovaj krov, na čelu sa sadašnjim igumanom protosinđelom Danilom, učinili su isto ostavljajući svoje potpise. Tako su se i dodiri ruku neimara, i vjekovi i duhovne visine susreli pod tim krovom koji natkriljuje Dom Gospodnji.

27

Početkom Drugog svetskog rata ustaše hapse tadašnjeg igumana Gavrila i jeromonaha Serafima, sprovode ih u logor Caprag a zatim ih protjeruju u Srbiju. Manastir je tokom rata opljačkan, uništeni su arhiva i biblioteka.Nakon rata jeromonah Serafim se vraća u manastir i uspijeva da obnovi porušeno, a napravljena je i nova kapija manastira, slika 13.

Slika 13. Kapija manastira manastira Ozren

Ulaganje duhovnih i fizičkih napora u manastirski kompleks nastavljeno je sve do stradanja u poslednjem ratu. Iako sam manastir nije oštećen, tokom 1995. godine došlo je do velikog egzodusa stanovništva ovog kraja. Tako je od 2.700 srpskih domova u okolnim selima manastirske parohije, koliko ih je bilo prije rata, danas ostalo svega 230. Tako malobrojna manastirska parohija teško može da izdržava manastir, pa je zato ideja Njegovog Preosveštenstva Episkopa zvorničko-tuzlanskog Vas ilija, koji se u ovoj svetinji i zamonašio 1957. godine, da manastir preraste u duhovno-rekreativni centar, način da Ozren opstane i uzrasta zajedno sa mladima koji će se u njemu susretati.

Za Veliku Gospojinu u manastiru i oko njega dođe 30- 40 hiljada vjernika, pa tako Ozren počne da liči na grad čiji je centar crkva Svetog Nikole, a staze manastirske porte – ulice kojima se tiska veliki broj ljudi.

Trećeg dana Vaskrsa ovde se održava i Vaskršnji kros na kome učestvuju sve osnovne i srednje škole Republike Srpske, pa tu zna da se okupi i 8.000 mališana. Ovdje vidimo da je saradnja manastira i sporta već uveliko zaživila.

Ali priča o manastiru Ozrenu ne bi bila zaokružena bez pomena važne znamenitosti. Naime, u manastirskoj crkvi nalaze se mošti Sv. Mučenice Marine, u narodu poznate kao Ognjene Marije, čija se druga ruka nalazi u manastiru Vatopedu na Svetoj Gori.

28

Neobičan ukras ovog manastira, slika 14, je dvije hiljade ruža koje ga okružuju i o kojima, kao i o čitavom manastirskom kompleksu, brine iguman Danilo.

Slika 14. Detalj iz porte manastira Ozren

29

4.2.3. SPORTSKO-REKREATIVNE AKTIVNOSTI U OKVIRU MANASTIRA O ZREN

Manastir Ozren, opština Petrovo, ima izgrađene objekte za prenoćište tako da turisti mogu da borave i po nekoliko dana na manastirskom području. što se tiče turističke atraktivnosti klimatski uslovi su veoma povoljni za bavljenje sportskim aktivnostima . Manastir Ozren je za tu svrhu napravio staze za pješačenje, staze za rekreativni bicilizam, igrališta za više grana sporta. Od prije par godina na manastirskom zemljištu se održava republički kros za osnovne i srednje škole, koji je ušao u plan “malih olimpijskih igara” slika 15, Republike Srpske. Od manastira vodi planinarski put ka vrhu zvanom Kraljica koji se nalazi na 868 metara nadmorske visine. Lov i ribolov su takođe uveliko zastupljeni na ovom području, mini maraton i druge sportske manifestacije. Umanastirskom okruženju i manastirskom posjedu održavaju se i sve sokolske igre gdje se mladi takmiče u starim nezaboravljenim disciplinama: bacanje kamena s ramena, nadvlačenje klipa /sokolske igre/ itd. Pokrovitelj ovog sportskog događaja je i sam manastir. Sve su to destinacije kojima se deponuju novčana sredstva na opštini. Tim sredstvima se proširuju resursi turističkih potreba. Do samog manastira vodi asvaltni put te se veoma brzo do njega dolazi. U samom manastiru se nalaze srednjovjekovne freske koje su djelimično oštećene u proteklim ratovima.

Slika 15. Detalj sa republičkog kros takmičenja osnovnoh i srednjih škola Republike Srpske

30

4.2.4. DETALJI SA KROS TAKMIČENJA U PETROVU KOD MANASTIRA Slika 16. Doc. dr Mirko Banjac, direktor Republičkog pedagoškog zavoda, ministar za porodicu, omladinu i sport Proko Dragosavljević / u sredini /, sa saradnicima rado su viđani gosti na republičkom krosu na Ozrenu. 29. aprila 2008. godine (utorak) u 12.00 časova svečano je otvoren Vaskršnјi kros „Ozren 2008“, koji je održan kod manastira Ozren u opštini Petrovo, na kojoj su učestvovali i učenici o.š. „V.S . Karadžić“, slika 17.

Slika 17. Učenici o.š. „V.S .Karadžić iz Doboja na Republičkom krosu na Ozrenu

31

4.3. MANASTIR STUPLJE

Slika 18. Manastir Stuplje

32

4.3.1. TEMELJI SU OTKRIVENI

Od crkve posvećene Svetom arhanđelu Mihailu nekadašnjeg manastira Stuplje do danas su se sačuvali samo temelji na lokalitetu Crkvište u Gornjim Vijačanima, slika 19. Temelji pokazuju osnovu jednobrodnog hrama, sa bočnim pjevnicama koje obuhvataju i dijelove oltarskog prostora-đakonikon i proskomidiju (žrtvenik). Naos je od oltara bio odvojen zidanom pregradom, a sačuvali su se i tragovi para pilastara, koji sa ovim zidom obrazuju kvadratno polje nad kojim se mogla uzdizati kupola.

Temelji crkve Svetog arhanđela Mihaila manastira Stuplja, slika 19.

Sve manastirske crkve ovog područija građene su od kamena vezanog krečnim malterom. Liplje i Gomionica zidane su lomljenim , neobrađenim kamenom i bile su u nekom periodu, vjerovatno u obnovama u XIX vijeku omalterisane. Taj malter obijen je u poslednjim sanacijama. Crkva manstira Moštanice građena je od pravilnih kamenih kvadrata u redovima nejednake širine. Postoje nagovještaji da je i crkva manstira Stuplje bila sagrađena od pravilno obrađenog kamena. Ne može se sa sigurnošću tvrditi od čega su bili autentični krovni pokrivači na ovim građevinama. Oni su kroz vijekove stradanja i obnova mijenjani.

33

4.3.2. VASKRSAVANJE IZ PEPELA

Manastir Stuplje slika 20 ponovo postaje duhovni centar naroda iz doline rijeke Ukrine i njenih pritoka. Vaskrsava iz pepela ponajviše zahvaljujući narodu i vladici Jefremu.

Slika 20. Pogled na novosagrađenu crkvu-manastir Stuplje

Današnjim pokolenjima potvrda o postojanju srednjovjekovnog manastira Stuplje koji danas pripada ataru čelinačkog sela Gornji Vijačani ostala je u pomeniku manastira Dobruna koji izgore u požaru beogradske Narodne biblioteke 6. aprila 1941. godine. Tu su se pominjala imena monaha iz Stuplja i Liplja, a vremenska odrednica je bila polovina 15. vijeka. Doduše, i 1629. je napravljen jedan zapis koji se nalazio u manastiru Orahovica u Slavoniji. U njemu se govori da je Tipik o kojem je riječ pisana te godine u manastiru Svetog arhistratiga Mihaila "zvanom Stupa" u kojem je tada straješina bio "smereni iguman kir Georgije", a u njemu se pominju i imena tadašnjeg mitropolita bosanskog kir Isaije i peškog patrijarha ovih zapisa, ali i drugih istorijskih dokumenata, stručnjaci su utvrdili da su se tokom 17. vijeka u manastiru

34

Stuplje, prepisivale knjige. U orahovičkom manastiru sačuvano je još nekoliko zapisa iz kasnijeg perioda vezanih za ovaj manastir koji je razrušen 1690.

U posljednjem zapisu iz 1696. kaže se da "…u ta vremena manastiri mnogi opustješe i sagorješe od prokletih i bezbožnih agarenskih (turskih) četa i da tada manastiri Stuplje i Liplje sagorješe i opustješe konačno."

Dok je još 1746. godine osveštan antimus crkve u Liplju, manastir Stuplje će mirovati pod zemljom sve do proljeća 1994. godine kada temelje na osnovu brojnih legendi iz ovog kraja u dolini riječice Manastirice otkopaše Vijačanci Dušan Jotić i Milenko Malešević. Tako uz blagoslov i ogromno angažovanje vladike banjolučkog Jefrema poče vaskrsavanje i ovog srpskog duhovnog bisera. U posljednjih pet godina to je jedno od najvećih gradilišta u Banjolučkoj eparhiji, slika 21.

Slika 21. Do sada najveće gradilište u Banjalučkoj eparhiji / manastir Stuplje/

35

Do sada je u manastirskom kompleksu sagrađeno nekoliko objekata kao što su manastirski konak, drvena kapela i temelji manastirske crkve. Naravno urađeno je i dosta infrastrukturnih objekata, slika 22. Uporedo sa građevinskim radovima napreduje se i u duhovnom pogledu. U manastiru službe se za sada obavljaju na Veliki post-pričešće, Mladi Vaskrs, Petrovdan, nedjelju pred Malu Gospojinu i Aranđelovdan koji je manastirska slava. Osim toga u njemu su obavljena i brojna krštenja i vjenčanja.

U cilju popularizacije ovog manastira "Glas srpski" i Eparhija banjolučka su 1998. godine izdali publikaciju "Manastir Stuplje" za koju su tekstove pripremili vladika Jefrem, mr Ljiljana Ševo, Nenad Novaković, Momčilo Spasojević i Borislav Maksimovi, a "Glas srpski" povodom Sajma knjige dodjeljuje i jednu od nagrada koja nosi naziv "Stuplje".

Na osnovu svega ovoga može se zaključiti da neće proteći mnogo vremena kada će ovaj srednjovjekovni manastir u dolini Manastirice nakon više od tri vijeka ponovo postati duhovni centar naroda iz ovog kraja.

To potvrđuju i riječi sveštenika Miće Gojkovića, paroha starodubravskog, koji privremeno službuje i u manastirskoj parohiji, pa se ovoga ljeta očekuje početak zidanja još nekih manastirskih objekata.

Slika 22. Panorama manastira Stuplja

4.3.3. SPORTSKO-REKREATIVNE AKTIVNOSTI U OKVIRU MANASTIRA STULJA

Manastir Stuplje je novo otkriveni srednjovjekovni manastir. Manastir je do prije par godina bio samo u pričama dok nije otkriven . Otkrili su ga mještani Gornjih Vijačana i odmah se dali na obnovu iz temelja. Iako tek sagrađen on ima turističku ponudu u turističkim organizacijama Republike Srpske. Iako nema izgrađenu infrastrukturu do njega se ipak može veoma brzo doći. Manastir je svakim danom sve posjećeniji i plijeni svojim krajolikom i svojim ljepotama. Što se tiče ekonomskog značaja on je tek u povoju i polako izlazi iz njega. Iako tek otkriven manastir Stuplje već okuplja sportsku omladinu koja se takmiči u svesokolskim nadmetanjima i u drugim sportskim disciplinama. Ovdje uspješno radi i lovačka sekcija. Tereni oko manastira su idealni za pješačenja, aktivnu šetnu, planinarstvo, a postoje i tereni za skijanje, iako bez skijaških liftova. Ovuda protiče i riječica Manastirica pa je i ribolov jedna od atrakcija.

36

5. VJERSKI OBJEKTI - anketa 50 učenika/

Da li "posjećujete" vjerske objekte?

DA________________________________________________________________________ Zašto da/ne?

__________________________________________________________________________ Ako da.. koliko često?

__________________________________________________________________________ Da li posjećujete vjerske objekte druge religije?

__________________________________________________________________________ Zašto da/ne?

_____________________________________

37

5.1. TEORETSKI PRIKAZ ANKETE

Anketa je provedena u osnovnoj školi ”V.S. KARADŽIĆ” U Doboju

Anketom je obuhvaćeno 50 učenika devetog razreda oba pola.

Anketa je bez imena i prezimena učenika da bi se izbjegle moguće malverzacije.

U anketi su postavljena tri ključna pitanja koja su bila razumljiva za sve učenike.

Na pitanje:

DA LI POSJEĆUJETE VJERSKE OBJEKTE, 50 UČENIKA JE ODGOVORILO SA DA ŠTO IZNOSI 100%

Na pitanje : ZAŠTO DA,- 50 JE ODGOVORILO : ZATO ŠTO VJERUJEM U BOGA.

Na pitanje :

KOLIKO ČESTO POSJEĆUJETE VJERSKE OBJEKTE ODGOVOR JE BIO:

ČESTO - JE ODGOVORILO 32 UČENIKA ILI 64%

SVAKE SUBOTE I NEDJELJE- JE ODGOVORILO 4 UČENIKA ILI 8%

RIJETKO – JE ODGOVORILO 14 UČENIKA ILI 28%.

Na pitanje:

DA LI POSJEĆUJETE DRUGE VJERSKE OBJEKTE – ODGOVORI SU BILI VRLO OBJEKTIVNI:

DA-15

NE-35.

38

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

DA NE

Series1

5.2. GRAFIČKI PRIKAZ ANKETE

DA LI POSJEĆUJETE VJERSKE OBJEKTE?

39

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

često povremeno rijetko

Series1

5.3. GRAFIČKI PRIKAZ ANKETE

KOLIKO ČESTO POSJEĆUJETE VJERSKE OBJEKTE?

40

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

DA NE

Series1

5.4. GRAFIČKI PRIKAZ ANKETE

DA LI POSJEĆUJETE VJERSKE OBJEKTE DRUGE VJERE OSIM SVOJE?

Ovo je svakako zadovoljavajući odgovor, znajući da svaki od ispitanika posjećuje vjeronauku koja je već duže prisutna u školama gdje se i izučava. Stoga možemo zaključiti da je uvođenjem vjeronauke u školama porastao broj vjernika, a samim tim češće su posjete manastirima i drugim vjerskim objektima. Stoga možemo reći da su ove posjete vjerskim objektima u cilju izučavanja istih doprinjele organizovanom vjerskom turizmu /hodočašću/.

41

ZAKLJUČAK

Vjerski turizam i sport, je jedan od najstarijih oblika turizma koji se kao specifični

oblik turizma uz zdravstveni turizam počeo javljati u najranijoj istoriji kada su ljudi zbog

obavljanja religijskih obreda posjećivali za to određena mjesta – svetišta i pritom prelazili veće

udaljenosti. Budući da se radi o ekonomski vrlo korisnom obliku turizma za pojedinu

destinaciju, kroz istoriju su takve destinacije redovito postajale središtima vjerskih, trgovačkih,

kulturnih, sportskih i ostalih događanja u pojedinim regijama. Hodočasnicima su u takvim

mjestima pruženi različiti infrastrukturni, gastronomski, sportski, kulturni i ostali sadržaji,

dakle dolazi do povećanih investicija na pojedinom mjestu. U Republici Srpskoj nakon rata

značajnije su se počela valorizovati nacionalna svetišta.

Republika Srpska je otvorena i gostoljubiva za sve one koje putevi dovedu na Balkan,

zemlja sa dugom istorijom, raznolikom kulturom, nedirnutom prirodom i gostoljubivim

domaćinima. Idući putevima istorije otvaraju Vam se manastirska vrata krajiških dragulja

Gomionice, među njima najstarije Moštanice, manastira Sv.Ilije, Klisine kao jednih od

najznačajnijih u istoriji pravoslavnih naroda sa područja Krajine, vjekovne bogomolje Liplje i

Stuplje.

Važnu građu za izučavanje srednjovjekovne kulture na prostoru današnje Republike Srpske

predstavljaju nadgrobni spomenici – stećci, a čija je koncentracija najveća u južnim krajevima

naše Republike.“Rad firmi koje organizuju poklonička putovanja u sveta mjesta, može izazvati

širenje lažne duhovnosti, smatra episkop saratovski i voljski Longin (Korčagin).

- Tamo rade ljudi koji se samo trude da “osvoje tržište “. Oni iskorištavaju karakternu osobinu

savremenog čovjeka, odnosno nastojanje da se dobiju plodovi duha uz put i na dar.

U progarmu ekskurzija po svetim mjestima često je u planu i "poseta prozorčivom starcu”. Ali

takve ekskurzije ništa ne donose čovjeku, ako on sam ne bude radio na svome srcu...”

Vidjeli smo da su nam vjerske destinacije jedne od najljepših u široj regiji. Kao takve imaju i

resurse koji privlače brojne poklonike. S obzirom da se radi najviše o najmlađim vjernicima

neki vjerski objekti uveliko doprinose i razvoju sporta kod omladine i najmlađih. U mnogim

manastirima, šire regije se održavaju mnogobrojna sportska takmičenja. Na tim takmičenima

uz vjerske obrede upražnjavaju se i sportovi koji su tradicija naših predaka. Vidjeli smo da se

na Ozrenu održavaju mnogobrojna sportska takmičejna koja pozitivno utiču na mlađu

populaciju. Regionalne vlasti, uvidjevši pozitivnost ovih manifestacija ubrzano rade na

poboljšanju infrastrukturnih objekata. Sama anketa učenika, a to je bio i cilj ovog istraživanja

42

pokazuje da se današnja omladina približava sve više crkvi. Smatram , da bi crkva u današnjem

vremenu mogla u velikoj mjeri pomoći najmlađoj populaciji, iz građivanjem sportskih objekata

u neposrednoj svojoj okolini. Što se tiče saradnje crkvenih opština, mjesnih zajednica,

regionalnih zajednica te državnih uprava trebalo bi da se ukomponuju u zakonske okvire u

svim segmentima odlučivanja. Zato mi je i bio cilj predstaviti vjerske objekte i njihove

ljepoteda bi se vidjelo da imaju čime zaintersovati vjerničku populaciju. Uvidjeli smo da na

lokalitetima sportskih objekata imamo čist zrak, zdravu klimu, zdravu i pitku vodu, odsutnost

buke i vibracije, očuvanu prirodu, očuvano graditeljsko naselje. Imamo mogućnost bavljenja

sportskim aktivnostima u blizini vjerskih objekata. Imamo konake za odmor i boravak u samim

vjerskim objektima. Imamo uslove za upražnjavanje uz vjerske i sportske aktivnosti. Na

održavanju velikih sportskih manifestacija, na kojima sam lično učestvovao i kao takmičar i

kao posmatrač, ustanovio sam, da postoji profesionalan odnos prema turisti vjerniku i

hodočasniku kao i sportisti, temeljen na profesionalnom odnosu prema radu i uslovima koji su

propisani zakonom, a odnose se na obavljanje vjerskih obreda prema vjeroispovijesti vjernika

turiste, kao i bavljenja sportom.

Moje je mišljenje, s obzirom na povećanje broja vjernika mlađe populacije, da bi vjerski

objekti trebali više da se angažuju oko sportskih aktivnosti u svojim okruženjima. Naime, oni

to uistinu i čine , a dokaz su i sedmodnevni boravci djece u vrijeme ljetnog raspusta. Djeca

pored smještaja u manastirskim konacima imaju pored religioznih obreda, i sportska

takmičenja, što je još jedan dokaz spojivosti fizičkog i duhovnog. Na tim sportskim

takmičenjima pojedini vjerski objekti učestvuju u sponzorisanju nagradnog fonda, što dodatno

stimuliše duhovno i fizičko stanje vjernika sportiste. Moramo se oslanjati i na duhovnost

ličnosti da bi dobili samopouzdanje, jer sa duhovnom energijom postajemo svjesniji ozbiljnosti

sportskih aktivnosti i njihovog krajnjeg cilja. Krajnji cilj svega bi trebalo da bude postizanje

boljih rezultata i poštivanje protivnika.

43

LITERATURA:

1. Internet, 2008.

2. Velimir Vukajlović, Sportski turizam i velnes, B.Luka 2007.

3. Episkop Danilo i Amfilohije, Nema ljepše vjere od hrišćanske, B.Luka 1998.

4. Pravoslavna vjeronauka, crkvena eparhija banjalučka, B.Luka 2004.

5. U potrazi za bogom, Bruklin – U. S. A . 1996.

6. Manastirske brošure, Crkvena eparhija banjalučka, B.Luka 2006.

7. Individualne posjete, Ozrenu,Liplju, Stuplju, Tavni, 2008.

8. Marković dr Srđan, Ekonomika turizma, Beograd, 1972,

9. Unković dr Slobodan, Marketing organizatora putovanja, Beograd, 1998.

10. Vladimir Mužić, Metodologija pedagoških istraživanja, Zavod za izdavanje udžbenika, Zagreb, 1968.

11. Midhat Šamić, Kako nastaje naučno djelo, Svjetlost, Sarajevo, 1977.

12. Vitanović, T, Manastir Ozren, Glasnik Zemaljskog Muzeja u Sarajevu br II, Sarajevo,

1889.

13. Ćorović, V, Hercegovački manastiri, Starinar srpskog arheolokog društva, serija III, kn. X-

XI, Beograd 1935./1936,str. 1- 36.

14. Kajmaković, Z, Zidno slikarstvo u Bosni i Hercegovini, Veselin Masleša, Sarajevo, 1988.

15. Kašić D, Manastir svetog Nikole Ozren, Tuzla, 1982.

16. Rakić, S, Ikone Bosne i Hercegovine (16- 19. vijek), Beograd, Zavod za zaštitu spomenika

kulture, 1998.

17. Stojanović Lj, Stari srpski zapisi br. 473.

18. Šuput M., Srpska arhitektura u doba turske vlasti, Beograd, 1984.

44

19. Ševo Lj., Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878. godine, Biblioteka

Baština, Glas Srpski, Banjaluka, 2002.