1

2

آکادمی علوم ترکمنستان باطیراف اجاش ناونعانستیتو تاریخ تحت

خانگلدی ارازگلدی اوغلی، اونق

تاریخ فرهنگ ترکمن های ایران /م، تا استقالل ترکمنستان(02-91)قرون

تاریخ وطن )تاریخ ترکمنستان( – 20/22/20بشماره کد تخصصی

آوتورفرات )خالصه تز(

نامزدی علومجهت اخذ درجه

چاپ دوم

9111 -عشق آباد

Authored by: Dr. Hangeldi Ownuk

Заказ № 1052 Тираж 100 Индивидуальное предприятие «ГАРЛАВАЧ»

744012 г. Ашгабат, ул. Советских паграническии, 92й

Гос. Почта: РГ6 0Л

Диссертации по гуманитарным наукам:

http://cheloveknauka.com/istoriya-kultury-turkmen-irana-hih-hh-vv#ixzz3KyD7LCS9

3

قرون نوزدهم و بیستم" -فرهنگ ترکمنان ایران مقدمه ای بر "تاریخ

طی شد. ۵۹۹۱در سال «(XIX-XX)قرون تاریخ فرهنگ ترکمنان ایران» رساله ای که با عنوان

۷۰.۷۷.۷۰این رساله علمی در شورای عالی هیئت علمی ویژه دفاع از رساالت دکتری بشماره کد تخصصی

در انستیتو تاریخ شاجا باطیراف دفاع گردید. ،کمسیون عالی صدور گواهی تحصیالت آکادمی علوم ترکمنستان""

شورای عالی علمی در تاریخ مجلس ) ۵۹۹۱شروع و در نیمه دوم ماه دسامبر سال ۵۹۹۵این رساله از سال

این پژوهشکده : توضیح) آکادمی علوم ترکمنستاندر پژوهشکده تاریخ ،برگزار گردید.(۵۹۹۱نیمه دوم ماه ژانویه

« پژوهشکده تاریخ»که در زمینه انستیتو پژوهشی علمی ترکمن با عنوان ۵۹۹۱در طول فعالیت خود از سال

پژوهشکده تاریخ شاجا : »،عنوان های متفاوتی را برای پژوهشکده برگزیدند ،در ادوار بعداز آن ،ایجاد گردیده بود

انانستیتو پژوهشی تاریخ تحت پوشش کابینه وزیرو ۵۹۹۰تا سال -،باطیراف آکادمی علوم ترکمنستان

( در انستیتو پژوهشی تاریخ آکادمی علوم ترکمنستانو تا حال حاضر ،۰۷۷۹ژوئن سال ۵۰تا - ،ترکمنستان

حضور اعضاء محترم هیئت علمی ازجمله:

پروفسور آنا نفس اف، مرات آنا نفس اویچبه رهبری علمی آکادمیک ترکمنستان -

به رهبری و مدیریت مدیر انستیتو پژوهشی تاریخ ش. باطیراف آکادمی علوم ترکمنستان و عضو وابسته -

پروفسور آتامامداف، نوری ولیویچ، ،خبرنگاری آکادمی علوم ترکمنستان

عالی صدور گواهی تحصیالت به رهبری و نظارت وزیر آموزش و پرورش ترکمنستان و عضو کمسیون -

،پروفسور قارایف، ارجب دوردی قارایویچآکادمی علوم ترکمنستان

آکادمی علوم ترکمنستان و به عنوان تشکیالت خارج شورای عالی هیئت علمیبا حضور و نظارت اعضاء -

ی ترکمنستان.دانشگاه دولتی مختومقلی فراغ دانشکده تاریخ اشتراک نمایندگان دفتر مدیریت ،از آکادمی

مشاوران رسمی: -

دکترای علوم تاریخ از انستیتو پژوهشی تاریخ آکادمی علوم ازبکستان ،جیکییف، آتا جیکییویچ پروفسور -

شوروی، و عضو فرهنگستان )آکادمسین( در آکادمی علوم ترکمنستان.

کاندایدای علوم فیلولوژی از انستیتو زبان و ادبیات مختومقلی آکادمی علوم ،نورباداف، قاسیمدکتر -

،ترکمنستان

پروفسور همچنین دیگر محققین و پژوهشگران ترکمنستان از جمله آکادمیک زبان و ادبیات ترکمنستان

و دیگر ،ولی محمد آخون ارزانشمذهبی ترکمنان ایران -و با شرکت رهبر ملی نورمحمد آشورپور مرداف

و گزارش کامل آن در ،ساعت بطول انجامید ۱-۴محققین و مدعوین حاضر در مجلسی که نطق و سخنرانی ها تا

... برگزار و از جانب دانشیار پژوهشی انستیتو تاریخ ش. باطیراف آکادمی علوم ،آینده تهیه و منتشر خواهد شد

و « نامزدی علوم )کاندیدای علوم(»ت اخذ درجه علمی ارازگلدی اوغلی جهاونق، خانگلدی ترکمنستان سایسکانیه

دکترا دفاع و طی گردید. ...

۵۹۹۱-۵۹۹۱

4

۵۹۹۱آپریل -ارسال "پیک شادی" از جانب "کمسیون عالی صدور گواهی تحصیالت علمی )یوقاری آتستاثسیون کامیسیه("

به سکرتر علمی -(۵۱بیطاراپ ) ۵۱عشق آباد ش. گوگول از طرف: - ،تخصصی انستیتو تاریخ ش. باطیراف -شورای علمی

پرزیدیوم کمسیون عالی صدور گواهی تحصیالت ترکمنستان )واک .(.ترکمنستان )آ.ان.ت

به آدرس گیرنده درجه علمی و مهر تأئید پرزیدیوم کمسیون صدور گواهی تحصیالت عالی

ترکمنستانجمهوری

********

Diploma issued a statement of my Ph.D. thesis

Диплом выступил с заявлением моего кандидатской диссертации

اطالعیه صدور دیپلم از پایان نامه دکترای من http://cheloveknauka.com/istoriya-kultury-turkmen-irana-hih-hh-vv

********

Diploma issued a statement of my Ph.D. thesis.

Диплом выступил с заявлением моего кандидатской диссертации.

اطالعیه صدور دیپلم از پایان نامه دکترای من

Diploma issued a statement of my Ph.D.

thesis

متن انگلیسی

Диплом выступил с заявлением моего

кандидатской диссертации- متن روسی

**********

5

منتشره ارائه می گردد: متن زیر بر اساس انشاء نسخه اصلی جزوه

.به انجام رسیدپژوهش در انستیتو تاریخ شاجا باطیراف آکادمی علوم ترکمنستان

علمی:راهنمایان

ویچسو فآنا ن دف مراا سفآنا نفرهنگستان علمی ترکمنستان پروفسور )آکادمسین( آکادمیک

مشاوران رسمی: -

دکترای علوم تاریخ و عضو فرهنگستان )آکادمسین( در آکادمی - جیکییف، آتا جیکییویچ پروفسور -

علوم ترکمنستان.

،م نوربادافقاسیکاندایدای علوم فیلولوژی -

دانشگاه دولتی دانشکده تاریخ اشتراک نمایندگان دفتر مدیریت ،به عنوان تشکیالت خارج از آکادمی

ن.مختومقلی فراغی ترکمنستا

شورای عالی هیئت علمی در مجلس "،51.11، ساعت "5991" سال ماه دسامبر IIنیمه پژوهش در "

انستیتو تاریخ شاجا باطیراف دفاع گردید. ،ویژه دفاع از رساالت دکتری آکادمی علوم ترکمنستان

.51، عشق آباد ش.، گوگول کؤچ.، 04411 آدرس:1

کتابخانه مرکزی آکادمی علوم ترکمنستان آشنا شوید.با محتوای این رساله می توانید در

به "کمسیون صدور گواهی منتشر و ، 5991سال برم" نوا/م.92"این رساله در و نسخه اصلی جزوه

.ارسال گردیدتحصیالت عالی )واک(" 2

ویژه:، علمیپژوهشی شورای منشی

قاراجایوا______ گ. آ. امضاء________نامزد )کاندیدای( علوم تاریخ

1. Şu köçämiziň ady Sowet döwrüde “Gogol” soň “Görogly”, Türkmenistan Bitaraplyk statusyny alynandan beýläk,

“Bitaraölyk 15” bolup galdy. 2. Гос. Почта: РГ6 0Л

6

:رجمه بفارسیت

قرون نوزدهم و بیستم" -"تاریخ فرهنگ ترکمنان ایران بر اساس موضوع

رساله علمی بزبان فارسی (خالصهجزوه )ترجمه

ویژگی های علمی این پژوهش

ی روسیه و بعد هم شوروی بر ئاوحکمراز بیش از صد سال :لحاظ علمی بهضرورت بررسی موضوع

در جهت تسخیر سرزمین های بیشتر در آسیای مرکزی پیش برده بودند، آنها که ی متهاج اساس سیاستهای

خانواده ها از هم ،. در نتیجه این از هم گسستگیو تورکمنصحرا جدائی افتاد شمالی منستانکبین اهالی تر

پروسه این تیجه خود تداوم دادند. در ن زندگیبه و اعضای خانواده ها بی خبر از همدیگر افتادنددیگر دور

آنها نسبت به همدیگر بیگانه محسوب شدند.پدیده

غصب با XIX قرن دوم نیمه در خزر دریای شرقی سواحل اهالی بین در که رخدادهایی نتیجه در

انجامید روس و ایران دولت دو بین در ملت این تجزیه به بود، شده آغاز ها، روس جانب از مرکزی آسیای

.نمودند ایران تابع را جنوبی ترکمنستان از وسیعی بخش و

های دامنه به جنوب از" بود، شده واقع اترک رود سفلی بخش در که تورکمنصحرا، یعنی گرگان دشت

به محدود شرقی، سمت از و داشته تداوم آن شرقی های گوشه بخش به تا که البرز کوههای جنگلی انبوه

5.1 حاضر حال در است، موجود ما دست در که اطالعاتی اساس بر" ،." شود می خراسان کوههای

می زندگی ترکمنصحرا در مربع متر هزار 01 از بیش ای محدوده در ترکمن خالص جمعیت میلیون

".کنند3

جنگ و مخاصمات بین ایران و روس، ضرورت عقد قرارداد در در نتیجه 5005-5014در سالهای

سرحدات فیمابین پادشاهان سلسله قاجار ایران و پادشاه روس بوجود جهت مشخص نمودن و عالمت گذاری

" وآخال تکه"، "تورکمنچای"، "گلستان" موضوعقراردادهایی که با ،آمده بود. بر اساس همین رخدادها

ن شده بود، ایجاد سرحدات مرزی و اجرای استحکام آن در بین پادشاهان ا، عنو"گل جمال خان"همچنین

بین تورکمنستان مستقل واز جانب جنوب، گردد. در حال حاضر خطوط مرزی کهمی روس و ایران فراهم

از آنسوی بخش شمالی تورکمنصحرا، به عنوان "خطوط مرز اترک" بوجود آمده بود، بر اساس همین

تعیین و تا به امروز باقی مانده است. بعداز سقوط نظام پادشاهی در روسیه، در دوره قراردادهای منعقده

شوروی هم این سرحدات را به قوت خود باقی می گذارند.

مرزی ترکمن ها )تورکمنیستان( با ممالک ی که مشاهده می کنیم در مورد موضوع حدودداسنابر اساس

کیلومتر در آنسوی رود گرگان از دامنه های کوههای 01بلکه ،ودهپادشاهی ایران نه تنها مرزهای کنونی نب

روس گ. س. کارلین در سال معروف در باره این موضوع در کتاب سیاح !بودمی البرز می بایست

3. Логашова Б., “Туркмени Ирана”, “Туркменистан сегодня”, № 3, 1992 г. .

7

در سرزمینهای خاصلخیزی که با آب رودخانه های رکمن های یموتت، چنین نوشته است: "طوایف 5089

مسکن دارند. خطوط رودخانه قره سو یموت ها را از ایران جدا ،دونقره سو، گرگان و اترک آبیاری می ش

آنرا به عنوان مرز حقیقی محسوب می کرده اند. علت هم)گرگان امروزی( رآبادتو اهالی اس است همی کرد

وجود ندارد."نیز روستای فارس نشین دخانه قره سو حتی یک آن در کناره های جنوبی رو4اما حکومت

پادشاهی ایران به همراه کمک های انگلستان توانستند خطوط مرزی را از اترک بکشند.

خلق هایی که در ایران زندگی می کردند، در جهت کسب آزادی و 5909-5900های در سال

انواع تظاهرات جاموا انقالب، شروع طوفاندموکراسی بر علیه امپریالیسم و ایادی آن به پا می خیزند. با

، در بین ترکمنان نیز با شروع حرکت های در ایران بر علیه حکومت مرکزیت یافته محمدرضا پهلوی

جهت کسب حقوق پایمال شده خود، نیروهای سیاسی جدیدی به منصه ظهور می رسند. با عدالتجویانه در

سلسله پهلوی ها در ایران، خلق ها از یوغ روابط استعماری آمریکا آزاد می شوند. در آن ایام شاهپادسقوط

رفتن در جهت کسب حقوق "حق تعیین سرنوشت"، پس گنیز جنبش های سیاسی، فرهنگی در بین ترکمنها

اوج خود بالندگی به زمین های از دست رفته، آب و کسب حقوق فرهنگی و سیاسی باری دیگر در تاریخ

، از "ترکمنی" دسواد آموزی ملت نیز بزبان ملی خوعملی می رسد. موازی با این حرکت ها، فعالیت های

"زمین ،"دهقانی ایجاد باید گردد!نو قوت می گیرد. با شعار هایی نظیر "شوراهای روستائی و شوراهای

، خط گئرک، تورکمنچه قو گئرکو های غصب شده، پس گرفته شود!"، "آموزش بزبان ملی الزم است )ا

تظاهرات و در بین ملت !"، ایجاد باید گردد(، "الفبای نوین الزم است!"، "مدارس ترکمنی مکدپ گئرک!

جنبش های خیابانی به اوج خود می رسد.

و فوندامنتالیست ترکمن ها، طی هجومی که از جانب سازمانهای تازه شکل گرفته 5901سال در اوایل

های مذهبی ایران به شهر گنبدکاووس صورت گرفته بود، باری دیگر خواهان کسب خودمختاری مستقل

شدند.

در آن ایام کسب خودمختاری ترکمن ها بیش از یک سال تداوم یافت. بوده است.بی نتیجه ن اتاین مبارز

فرهنگی و ... با اجتماعی، تمامی رفورم ها اعم از زمین، آب، کشاورزی، /کال ساختار عمومی اقتصادی/،

تالش های سازمانیافته تشکل مرکزیت یافته "ستاد مرکزی"5 به انجام می رسد.

ن شوراهای ساماندهی شده را /شوراهای روستایی، شهری و شوراهای دولت تازه شکل گرفته ایران آ

دهقانی/ را نتوانستند کامال از بین ببرند، اما اسامی و عنوان های آنرا به "شوراهای اسالمی" تغییر دادند.

خدمات برجسته روشنفکران ترکمن )پیشروان فرهنگی و سیاسی ترکمن(، ازبه این ترتیب، در آن دوره

تشکیالت "شورا" توانستند بر اجرای راه اندازی و وان وظیفه ملی برای خلق ترکمن ایران، از عهده به عن

آن، از جانب حکومت اصلی مؤسسین کنولی ه است،بیایند. این تشکالت با این که تا به به امروز باقی ماند

4 . "Русско-Туркменские отношения в XVШ-ХIХ вв.", С6. арх., док-ов., Ашгабад, 1963, с. 304.

5 . Şol döwürde Eýran turkmenleriniň Şura awtonomiýa hokümetiniň we daýhanlar hem oba şurasynyň merkezi

edarasynyň atlandyrylşy.

8

ردند. یا اینکه، محکوم به حبس درازمدت نموده در می گتازه نیرو گرفته دینی به اسارت درآورده و اعدام

شدند.از ایران می انجامد. گروهی نیز مجبور به مهاجرت به کشورهای خارج نتیجه به ازهم پاشیدگی

این وقایع در تاریخ ترکمن به نوبه خود از جمله رخدادهایی است که جای پای برجسته ای را از خود

ی را در صفحات روزنامه ها و مجالت به شکل پژوهشفعالیت های اساس برجای می گذارد. این رویدادها

های انواع کارهای پژوهشی علمی و مقاالت، تشکیل می دهد. اما، این فاکت ها بزبان ترکمنی در مطبوعات

کشور وسیعا انعکاس نیافته است.

به چنین ،م./59در پژوهش های علمی در مورد نگرش خلق ترکمن به آموزش و پرورش در قرن

سطرهایی بر می خوریم. در مورد نیمه اول این قرن، آ. بورنس چنین نوشته است: "در بین ترکمن ها

مسجد نیست. آنها نمازهای خود را در آالچئق ها یا در میدانی باز که جهت اقامه نماز جماعت در نظر

، در کل روحانی ها در بین آنها زیاد نیست هاگرفته می شده است، بجای می آوردند. در بین آنها شمار مال

از احترام زیادی برخوردار نبوده اند."6

سرمایه داری وابسته به ترکمن های ایران، با این که به لحاظ اقتصادی و سیاسی ناگزیر از وابستگی به

یچ نظر روحی و عقیدتی، خودمختاری و اصالت ملی خود را از ه جنبهامپریالیسم ایران است، اما از

، علی رغم اعمال انواع تضعیقات، ستم ملی و تبعیض یفراموش نکرده اند. پایگاه غنی هنر و ادبیات ترکمن

، بر علیه آن مقاومت نموده و شکست نخورده در ایران یمنضد تورک مرکز یافتهتاز جانب حکومت های

شرایط سخت جدائی از دیار پدری جوهر و عنصر ملی فرهنگی که حتی در بعضی از حاالت تن به است.

رشد و بالندگی خود ،حکم ریشه دوانیدهسترا متحمل شده است، جایگاه خود را در روح و روان این ملت م

در بین ترکمنان ایران بر بستر مایه های اصیل فرهنگ ملیبدین ترتیب " .ه استدیتداوم بخشتضمین و را

کند که مایه میتضمین یات خود را رو به سوی رشد و پویائی حجدیدی هنر، ادبیات و روحیه فرهنگی –

".تشکیل می دهد ای ادبیات نسل جدید و آینده روسنفکران ترکمن راه

پایه و سطوح پژوهشی این موضوع:

در این پژوهش ما منابع و مراجع متعددی از آثار ادبی و متون تاریخی را مورد مطالعه و کنکاش قرار

بیان حوادث و رخدادهای تاریخی از کشف و در راستای اساسا دادیم. البته مسیر تفحص در این تحقیق

بهمین دلیل عمق پیگیری اهداف رساله نشان دادن شرایط اجتماعی است. اتطریق داده ها و فاکت های ادبی

در نظر /م. تا استقالل ترکمنستان 59از قرن کهاز تاریخ رافیائی خلق ترکمن در دوره مشخصیغو ج

یرد.ذتأثیر می پ گرفته شده است،

6 . А. Борнс, “Путешествие в Бухару”, Москва, 1863 г., Т. 3. Стр. 83.

9

شده است، مورد تفحص آثار متعددی را که در چندین زبان از جانب محققین دنیا نوشته ایدههمین پایه بر

روسی، ترکمنی، انگلیسی، عربی و فارسی می باشد ،زبان 1-4 عبارت ازقراردادیم. این زبان ها مجموعا

که همه آنها در بخش ادبیات مأخدی نشان داده شده است.

عدم مورد مالک قرار گرفتن اساس برای نویسنده در این پژوهش، جهت کسب اطالعات بیشترامر مسلم

. دلیل آن اطالع از وابستگی هر که در مورد ترکمنان ایران نوشته شده است می باشد ایدئولوژیکی این منابع

تحقیق و داهیانه اصل ، به عنوانوده استب ساختار اجتماعیکدام و کدام دوره جهت خدمت به اثر که در

برای پژوهشگر می باشد. با تطبیق و تدقیق تحقیقات علمی پژوهشگران و نویسندگان از امور محرز تفحص

سابق با دوره دوره شوروی وتاریخی قبل از انقالب اکتبر مختلف در ادوار هایکی آنژلووو بستر ایدئ

استقالل، ما به تفاوت و تنوع آنها از همدیگر پی می بریم. این پدیده یک امر طبیعی است.

با بعداز این دوره ، 5901-5900قبل از تحوالت سال های ایده های د نویسندگان ایرانی نیز در مور

با توجه به سیستم ،اخیر هسال 11یک دوره بسیار متفاوت است. البته در مورد ایران با در نظر گرفتن

سندگان ایران نو آوری های علمی با یفرهنگی، در آثار محققین و نو –عمومی روابط اجتماعی و سیاسی

البته آثار آن گروه از محققین و نویسندگانی که بر اساس کمتر به چشم می خورد.محدود و ایده های جدید

افکار و اندیشه های ویژه ای را دنبال می کنند، متفاوت است. ،ترقیات روز و با اعتقاد به دموکراسی

علت آن است که آن طبقه روشنفکری که میراث دار ایده های ت. کارهای این گروه در خور اهمیت اس

بشری مترقی همچون انسانگرائی، دموکراتیسم، سوسیالیسم و طرفداری از افکار عدالتجویانه جمعی جامعه

چنین شرایط در جوامعی که دارای سیستم حکومتی این می باشد.که نسل اندر نسل روبه رشد و بالندگی است

( قرار دارند، سخت در تنگنا قرار می در مقایسه با جوامع دموکراتیک باز) زی بستهواو روابط بورژ

، هستندگیرند و آثار این گروه از مترقیون بسیار اندک منتشر شده و بیشتر آثار کسانی که تابع سیستم موجود

قرار می گیرد.عموم در دسترس

جغرافیا و وضوع ترکمنان ایران با عنوان "برای مثال، در بین یکی از منابع فارسی که در باره م

جهت کسب اطالعات باید از در نظر بگیریم، "، از اسدهللا معینی می باشد راجغرافیای تاریخی دشت گرگان

ایده های وی در برخورد با تاریخ ترکمنها صرف نظر کنیم تا بتوانیم از درون آن واقعیت را پیدا کنیم.

عده ای ...: "در مورد سطورشیکی از قلب میکند. در را وگرنه وی در یکی از صفحات کتابش واقعیت ها

اترک قچی های ترکمن /راهزنان/ افئودالهای های تفنگدار از استان های مازندران و گیالن که بر علیه "قار

ستند، بلکه اهالی صادق ترکمنهای از نظر ما آنها نه تنها "قاراقچی" نی..." را به میان می آورد. البته

با وقت به وقت ،مازندرانگیالن و تفنگدار های فئودال و از جانب خوانین چاروادار و مالداری هستند که

اهالی ترکمنهای اترک می پرداختند. تاریخ پرده از روی همه این غارت و چپاولبه خودیاغیگرانه حمالت

اما محققین ند!غارتگری ها بر می دارد. ما پژوهشگران ترکمن باید در این آثار آنسوی حقیقت را باید ببین

نقش داشته اند، به عنوان "قهرمان!!" جلوه می دهند! ...را که در سرکوب ترکمن ها ییآنها دوره پهلوی

10

همچنین در کتاب آ. سارلی با عنوان "ترکستان در تاریخ" نیز در برخی از موارد در بررسی وقایع

تاریخی، به تناقض در ارائه فاکتهای علمی برخورد می کنیم و از همان دیدگاه به بررسی مسئله پرداخته

یم.ختشده است که در این مورد در رساله بدان پردا

ز شرقشناسان دوره شوروی نیز، در مورد مبارزات آزادیخواهانه ترکمن از سوی دیگر، در آثار برخی ا

در اوایل دهه قرن بیستم، ایده های نادرستی عنوان شده است. ولیکن، از جانب دیگر بعضی از ،های ایران

پژوهشگران نیز با تحقیقات واقع بینانه تر به کشف حقیقت پرداختند. هرکدام از آنها به درجاتی درخور

جانب دکتر ای. آ. اهمیت هستند. برای مثال، نگرش ها در مورد جنبش آزادیخواهانه ترکمنهای ایران از

دکتر ای. آ. یوسف اف و ،متفاوت است. اگر، چنانچه رفقاکال یوسف اف با نگرش پروفسور خمات آتایف

وکاتیو /توطئه گرانه/" و "ریاکسیون ا مضمون مبارزات آزادیخواهانه ترکمن های ایران را "پر رازتاغانفا

ف آنرا حرکتی "پروگراسیو /ترقیخواهانه/" و با ماهیت /ارتجاعی/" قلمداد کرده باشند، پروفسور خمات آتای

حقیقی و دقیقی را بانجام رسانیده است. خلقی"، بررسی یبخشرهائی "جنبس

آن گروه از آثاری که همچون "تاریخ سی ساله ایران" به زبان فارسی به چنانچه فوقا بدان پرداختیم،

یم. این اثر علمی از جمله دمی داد، مورد استفاده قرار داندرت یافت می شد نیز تا جائیکه امکانات اجازه

می 5909-5990کارهای برجسته تئوریسین معروف رفیق ب. جزنی که مربوط به جنبش سیاسی سالهای

به عنوان تز انقالب دموکراتیک سازمان مارکسیستیک "فدائیان" –باشد. این اثر تحت تأثیر جنبش سوسیال

مخفی، در آن اتآن دوره به دلیل چاپ و انتشاردر ین گروه از آثار در ایران ایران ارائه شده است. ا

"محل" و "تاریخ چاپ" نامشخص باقی می ماند.

شده است، مربوط به هااز آن مورد بررسی مفصل تریاز منابع نیز که در طول پژوهش شماری

از جانب تشکالت و سازمانهای سیاسی، فرهنگی ترکمن ،تورکمنی" –"فارسی های ی هستند بزبان نشریات

می شود. این تعداد از نشریات و روزنامه ها از جمله با عنوان های: "ایل اقدام به انتشارهای اروپا

، مقاالت علمیسری و ...، منتشر می شوند.گویجی"، "تورکمنیستان ایران"، "تأزه یول" و "گنگش"

تحلیل و بررسی آثار و مقاالت محققین و پژوهشگران به میرسند، مربوط که در آن ها به چاپ فرهنگی

ترقیخواه هستند. این نشریات نه در تیراژ زیاد، بلکه با تیراژ کم منتشر میشوند و بهر ترتیبی که شده، بدست

ما می رسد.

اقتصادی را ایران به لحاظ شرایط اجتماعی یک سری از تحوالت در عرصه سیاسی، در دوره کنونی

اجتماعی باعث انتشار –شرایط حرکت های ترقیخواهانه مردم در عرصه سیاسی از در برخی طی می کند.

به بهانه های واهی و بی می شوند که این نشریات در یک روند کوتاه مدت یروزنامه و مجالت دموکراتیک

ند.گرددوباره بسته و سانسور می اساس

4نظیر "یول"، "دورموش"، "آق یول" که به زبان های آذربایجانی و تورکمنی تا در بین آنها، نشریاتی

فرهنگی ترکمنستان مستقل نیز رسیده بود، –تا به مراکز علمی این نشریات .شماره دوام یافته بود 1 –

فعالیت های بخشی از کارها و ،مورد مأخذ قرار گرفتند. آثار و مقاالتی که در این مجالت منتشر میشوند

شمار فرهنگی هنرمندان، نویسندگان و شاعران ترکمن را در بر می گیرد. اما، متأسفانه جلوی انتشار این

11

عمومی از عمیق جاری نمایانگر بحران کوتاهی می گیرند. این شرایط مدت از نشریات مترقی را در طول

در ایران است.و فرهنگی اجتماعی –لحاظ سیاسی

سال اخیر که مربوط به آثار تاریخی، اتنوگرافی، ادبیات 0 – 0چنین ادبیات فرهنگی و هنری در

در ایران، شروع به انتشار گردید. برای مثال، "قوشغی می شود، فرهنگی و هنری و زبان ترکمنی

محمدرضا بیکدلی یئغئندئسی /مجموعه شعر/" بزبان ترکمنی از شاعر ستار سوقی، اثر نویسنده ای بنام دکتر

اثر دکتر جواد هیئت با عنوان "سیری در تاریخ زبان و لهجه های ترکی"، با عنوان "ترکمنهای ایران"،

، کتاب "تاریخ از ن. کسرائیان و ز. عرشیصفحه مقدمه، 81آلبومی با عنوان "ترکمنهای ایران" همراه با

فراغی ترجمه شده به زبان فارسی"، ... که ترکمنستان" از آ. سارلی، همچنین اثر چاپ شده "مختومقلی

یق ض ی قرار گرفت ولی اواخر بدلیل ساخیرا کار شده است می توان نام برد. البته بیشتر آنها مورد برر

وقت امکان بررسی آنها پیدا نشد.

گرفت. منابع انگلیسی ترجمه نشده و یا ترجمه شده بزبان فارسی نیز به اندازه کافی مورد بررسی قرار

در بین آنها اثر چاپ شده به زبان فارسی از آرمینیوس وامبری با عنوان "سیاحت درویشی دروغین در

به در آشورادا 5089-5015لیدی شل که در سالهای از خاطرات"" ی نامه خانات آسیای مرکزی"، سیاحت

"تاریخ سر پرسی سایکس، عنوان نماینده انگلستان همراه با روس ها بوده است. کتاب "تاریخ ایران" از

با ترکمنها" ک. دوگوبینو بشکل رمان نوول، ... و آثار روابط خارجی ایران" از آ. هـ. مهدوی، "جنگ

ادبی مورد بررسی قرار گرفت. –مشابه تاریخی

وظیفه و اهداف این رساله:

حیات انسان ها رخ داده تاریخاز نظر زمانی و مکانی در بیان وقایع و رخدادهایی که اگر وظیفه تاریخ

وقایع و احواالت تاریخی آن، از طریق است باشد، وظیفه نخست ادبیات هنری عبارت از بیان کیفیت

هنری می باشد. در چنین حالتی اگر اصول بیان رویدادی به اندازه مشخصی متفاوت صنایع رشته های س

نیستند. در نتیجه، بر از هم ر نداشته و گسستهباشند، اما به لحاظ محتوا و مضمون فرق چندانی از همدیگ

آثار تمام شاعران کالسیک، همچنین آثار نویسندگانی خلق می شود.هنری اساس داده های تاریخی، ادبیات

که در نیمه دوم قرن نوزدهم ظهور نموده اند، گواه بر این عقیده می باشد.

ی کالسیکهای مان در هر دوره به همان اندازه، چنانچه معلوم می گردد، مضمون و محتوای خالقیت ها

می نموده است.که عدول از آن اجتناب ناپذیر وابستگی عمیقی داشته شان با واقعیات حیات اجتماعی جامعه

لحاظ مضمون و محتوا بهآنها در یک نرم مشخص ادبی با بیان رخدادهای تاریخی، ادبیات ترکمنی را

و روایات غنا بخشیده اند و شرایط زندگی و احواالت اهالی را به درستی مکشوف داشته اند. آن آثار ادبی

که بر بستر حوادث و رخدادهای تاریخی مربوط به حیات شخصیت های تاریخی همچنین ادبیات خلقی

ه است.می شدنای ادبی و تاریخی غبوجود آمده است، باعث

12

، وابسته به وبژگی های خاص خود ایامحاکم متناسب با شرایط اجتماعی در جامعه، رخدادهای جاری

فرهنگ مخصوص مربوط به خود را می سازد. همان فرهنگ در مسیر پیشرفت آن ، بوده همان دوره

ایام می آن تاریخی و رویدادهای انواع وقایعهمچنین به نوبه خود باعث بوجود آمدن ،موجودواقعا دوران

و . بدلیل وسعت موضوع تاریخ هر پژوهشگر، تحقیقات خود را بر اساس دوره، موضوعات ویژهه استشد

در پی بیان آن است.انتخاب و بطور دقیق ،مرحله ای

پژوهش در این کار، در باره شرایط ادبی نیمه دوم در قرن بیستم به لحاظ درجه پویائی همین در روند

آن دوره خصوصیات " بنامیم، متناسب با دوره ایستایی ادبیاتن در ایران را به عنوان "ادبیات خلق ترکم

است. چون حرکت های ادبی در آن دوره از نظر سطح بالندگی بسیار پائین بوده، حتی در بعضی از حاالت

می آن دوره را در تاریخ ادبیات خلق ترکمن ایران ،. در نتیجهمواجهه می شویمعدم وجود ادبیات بالنده اب

" نام برد.فرصت های ناپدید شده صنایع ادبیتوان به عنوان "

دموکراتیک در روسیه –در اوایل سده بیستم موج حرکت های مشهور دنیا مربوط به جنبش بورژوا

ی در روسیه، دیدگاه و نگرش در روند شرایط همین جنبش با سقوط دستگاه دیکتاتوری تزاربوده، همچنین

بخش تقسیم می شده است. ولیکن در شرایط کنونی ایران در شرایط حضور دوجامعه به ادبیات کالسیک به

8به در این بارههبی، براساس طی رویدادهای اخیر در آن، نگرش به صنایع ادبیات ذحکام فوندامنتالیست م

د.وشمی شاخه تقسیم

هر این هنر در انزوا باقی نمانده است.صنایع ادبی در رابطه با تحوالت و مبارزات اجتماعی در جامعه

بله، وابسته به خود، در خدمت امور صنفی طبقه خودی بوده است. طور شده، به عنوان کارد تیز ایدئولوژی

دو نوع ادبیات وجود ماهوی اجتماعی، –گروه فرهنگی از گونه دو با اظهار وجودبدلیل همین امر،

"مترقی" و "ارتحاعی" را فراموش نکنیم.

در شرایط کنونی ایران ایده های محرک را به این ترتیب با در نظر گرفتن این شرایط و بستر اجتماعی،

گرفت. ما به مضامین آثاری که از این سه ماهیت هدفنه به دو گروه، بلکه وجود سه ماهیت ادبی را باید

جتماعی سرچشمه می گیرند، در طول پژوهش مان در این اثر ریشه ایی پرداخته ایم.ا

در روند این پژوهش، در مورد بنیه ها و سرچشمه های سبک ادبی اشعار مختومقلی و تأثیر منابع قدیمی

اشعار پر فراست میدان و دنیایهمچنین تدقیق ادبیات ایران بر اثار وی، توجه ویژه ای شده است.

مختومقلی فراغی در مقایسه با خالقیت های شخثیت های فرهیخته ای چون حافظ، قاآنی، سعدی و فردوسی

پرداخته ایم.بررسی ویژه ای به ... ،است همدرجهو قابل مقایسه به عنوان یک شخصیت ادبیبه یک اندازه

و تأثیر گذاری آن بر راه و روش یعراشات در حال حاضر به میدان آمدن "شعر آزاد" در سبک ادبی

و در نتیجه رواج شعر "آزاد" به زبان ملی در ادبیات شاعران در آثار شاعران ترکمن ادبی سرایش اشعار

از سبک سرایش امکان بیان افکار واقعی شیوهتوجه ما را جلب کرده است. در این ،نو پرداز ترکمن

در این شیوه از دست می دهد.ب ،واید دست و پا گیر اشعار کالسیکبه ق و تعصب شاعر، بدون تابعیت

خالقیت با این که پایه صناعی سرایش آثار شعری کمی نرم و نازل است، اما به لحاظ بیان و تفهیم متون،

13

د. در این شکل از سرایش، تفکر آزاد و وسعت یافته، و برای تدقیق بیان یابشاعر امکانات وسیعی دست می

ی می رساند.یار

زبان مادری خلق ترکمن مطرح می گردد و به در مورد الفبای اختصاصیدر این رساله ایده بخصوصی

عنوان یک ضرورت، تأسیس مرکزی عمومی جهت آموزش زبان و ادبیات ترکمنی بررسی و پیشنهاد می

گردد.

های متعددی در مورد ایران کنونی طرح و برنامه تمامیت جغرافیائی در حال حاضر در چهارچوب

است. هر کس بنا به یافتهارائه شده است. اما هیچکدام از آنها تا حال حاضر تعمیم ن تنظیم الفبای ترکمنی

د. این مسئله در حد مشخصی با ایجاد نمی پرداز و کتابت فارسی" به تحریر –سلیقه خود در الفبای "عربی

مورد استفاده موقتا فارسی" –ران با اینکه الفبای "ترکمنی مشکالت همراه است. اما در دوران اخیر در ای

به ،در آینده، برای گذار به الفبای التین نظر عموم روشنفکران ترکمن، ولیکن افکار و داده می شودقرار

رواج دارد.تعمیم و عنوان یک ایده عمومی

خلق ها وقایع و رخدادهای ترکمنان ایران، در نتیجه مبارزات دموکراتیک عمومی ، در روند این رساله

، تورکمن ها نیز توانستند تا بیش از یک سال صاحب حقوق ملی 5909بر علیه نظام پادشاهی ایران در سال

د و از عهده ایجاد و راه اندازی نظام خودمحتاری شورائی در ونشبمدنی، فرهنگی و اقتصادی خود

همچنین در آن ایام فوندامنتالیست های مذهبی ایران با استفاده کامل و اجباری از رکمنصحرا بربیایند.وت

در برخورد با مسائل داخلی ارتش سازمانیافته آمریکائی نظام قبلی ایران ) با اینکه در این ایام آرتش ایران

ا حکومت خود مختاری شورائی را ساقط ایران بیطرفی خود را اعالم کرده بود!(، با حمله به تورکمنصحر

ان های طوالنی مدت افکندند. این شرایط تأثیر زندبه یاو اعدام فرهنگی آن را اسیر و –و پیشروان سیاسی

فرهنگی روزنامه ها و نشریات بیان خود را –صناعی گذاشته و در مقاالت علمی –خود را بر نگرش ادبی

باز یافته است. روند این رویدادها تا استقالل جمهوری ترکمنستان پی گرفته و تحقیق می شود.

اهمیت پراتیکی رساله:

است، می توان آنرا قرار گرفتهکاربردی رساله مورد مأخذ این رو معلومات هایی که د ها فاکت ،اسناد

بویژه در ،عموما در مورد مسائل ترکمن های خارج از ترکمنستان ،در هنگام تدوین تاریخ نوین ترکمنستان

، جمهوری ترکمنستان مورد نشان دادن سرنوشت تاریخی ترکمنان ایران برای دانش آموزان و دانشجویان

کتاب های آموزشی و به عنوان یک جهت انتشار ،همچنین در ایام تدوین تاریخ وطن )تاریخ تورکمنیستان(

همینطور در جهت پژوهش و آموزش ادبیات نوین قرار داد.و مأخذ مرجع می توان آنرا مورد استفاده

به عنوان ،بویژه ترکمنان ایران ،و ادبیات ترکمنان خارج از ترکمنستان یترکمنی، در مورد خالقیت هنر

.پیشنهاد نمودمی توان آنرا تاریخی –ی و فرهنگ ادبی –یک منبع علمی

14

مکان تحقیق و بررسی این رساله:

و بررسی مشاورتترکمنستان جمهوری تاریخ شاجا باطیراف آکادمی علوم پژوهشکدهدر رسالهاین

و گردد. مضامینمی جمعیت ارائه اهالی شورای علمی و جهت دفاع از آن در حضور ، و است شده

رساله و نتیجه های آن در یک سری از مقاالت چاپ شده در نشریات و روزنامه های اساسی محتوای

بیان خود را باز یافته است. ،کثیراالنتشار ترکمنستان

ساختار علمی رساله:

این اثر عبارت است از یک مقدمه، در این رساله متناسب با وظایف پیش رو گذاشته شده، قطعیت یافت.

منابع و ادبیات مورد مأخذ قرار گرفته، تشکیل شده است.، نتایج، بابسه

مضمون رساله:

در پیشگفتار این رساله، در مورد ضرورت پژوهش در موضوع انتخاب شده، پایه های تحقیقاتی، اهداف

اساسی رساله، چهارچوب وظایف مشخص نویسنده در ایام تحقیقات، نوآوری علمی، چارچوبهای

عملگرائی این پژوهش صحبت می شود. و در گاه منابع مورد استفاده و در مورد کرونولوژیکی آن، جای

مورد پرنسیپ های تئورتیکی و متدولوژیای آن، همچنین منابع ادبی مندرج توضیح داده می شود.

باب رساله:اولین

شاعران و نویسندگان ترکمن که به عنوان شیوه های با یادآوری ،با مرور در باره مکتب عمومی

از وجود پایگاه غنی ،/م.XIXپژوهشی ادبی در مورد تاریخ و ادبیات و مأخذ مورد استفاده آنها در قرن

علمی خلق تورکمن با خبر می کند.

ه و در پاراگراف اول باب اول در مورد قدرت یابی توسعه طلبی های دولتهای ایران، خیوه، روسی

مقاومت و مبارزات کوچک و بزرک ترکمن ها بر علیه این توسعه طلبی ها صحبت می شود. هجوم و

، و عدم قبول اسارت از سرزمین سادهسرمایه های مادی و معنوی به این حمالت این دولت ها جهت تاراج

همه این ژانر ها در آثار ،جانب خلق ترکمن و مبارزات آنها جهت حفظ و حراست از سرزمین زیبای خود

از طریق ادبیات تأثیر پذیر و ماندگار شاعران است.انعکاس داده شاعران و نویسندگان ترکمن بیان خود را

در رساله هتاریخی برداشته می شود و در این بارو احواالت کالسیک مان پرده از روی خیلی از حوادث

وسیعا تحقیق و پژوهش شده است.

بدان اشاره کرده بودیم، در روند آن توسعه طلبی های دولتها، مناطق گرگان زیر تسلط روس چنانچه فوقا

ها در می آید.7

7 . Ораз Ягмыр. "Магтымгулынама", Ашгабат,1992 й.., 50-нҗи сах.

15

پادشاه 5089خان خیوه، محمدرحیم خان به سوی مناطق گرگان یورش می برد. در سال 5059در سال

گرگان، درخواست کمک از –ایران جهت سرکوب حرکت های استقالل طلبانه تورکمن های نواحی اترک

حکومت ایران از نظر دیپلماسی واهی بودن تصور این که طریق دریا، از جانب پادشاهی روسیه می کنند.

،آنهابرای وسیه در گوشه جنوب شرقی بحر خزرمی کرد که با راه اندازی پایگاه نظامی از جانب ر حساب

باطل می گردد. این برداشت رآدا از جانب روس ها و، با تصرف آشهمیشه به نفع دولت ایران خواهد بود

پادشاهی ایران با تصرف آشوراده از جانب روس ها رآدا را تصرف می کنند.وآش 5045روس ها در سال

در جهت بازپس گیری جزیره، اما آنها بر علیه روس ها غصبی آنها، پی می برند.تجاوزگرایانه و به نیت

نمی توانند بکنند. و حرکتی هیچ گونه مقاومت8

با را مقاومت و مبارزات ترکمن ها بر علیه روس ها و ایران و دوره بعداز تسلط روسها بر آشورادا

د. بر اساس شومی اسناد پرداخته با ارائه هدر طول پژوهش همرا موثق تکیه و استناد بر انواع منابع

به امضاء می رسانند. ،به ایرانرا روس ها استرداد این جزیره 5905عهدنامه ماه فورال سال 9

ایران، آکادمیسین آکادمی علوم –در باره نقش استراتژیک آشورادا در رابطه با روابط پادشاهی روس

.ه استداو کاملی را ارائه د دقیقترکمنستان مراد آنانفس اف در پژوهشهای خود اطالعات

از جانب روسیه سرحدات مرزی دولت ایران برسمیت شناخته می شود. این سرحد ابزار 5080در سال

دولت های ایران و روس بر علیه ترکمن هایی که در میانه رودهای قره سو و اترک و گوشمالی سرکوب

زندگی می کردند، شده بود.

گرانه ترکمن ها بر علیه روس ها!! این سرکوب ها، همانا جلوگیری از حرکتهای غارتهی اوبهانه

بر علیه روس ها مایل به اینگونه روابط با ترکمن ها نبوده اند، چون ترکمن ها توجیه می شده است.

. از این جهت کمک های جنگی دولت روس ندبود جستهزورگوئی های دولت ایران از دولت روس ها پناه

ترکمن می توانست حدشه برانگیز و تعمیق یابد. –به ایران، بر علیه روابط روس 10

گرگان در نقش درویشی دروغین همه قصبات ترکمنها را –آرمینیوس وامبری در بین ترکمنهای اترک

- شهر کومیش دپه اقامت داشت، در رابطه با مسائل سیاسیگشته بود. زمانی که وی در بین ترکمنها در

گزارش و اطالعات جمع آوری می کرده است. وی ترکمن ها را بر علیه روس ها می شورانیده اجتماعی

است.

8 ... ، 1990 سال ،"پاسارگاد" انتشارات ،"ایران ترکمنهای" بیکدلی، رضا محمد.

9 . Аннанепесов М., "Укрепление руcско-туркменских взаимоотношение в ХVШ-ХIХ вв.", Ашхабад,

Изд.,"Ылым", 1981, стр. 229-230. 10

. Аннанепесов М., "Укрепление руcско-туркменских взаимоотношение в ХVШ-ХIХ вв.", Ашхабад, Изд.,"Ылым", 1981, стр. 220

16

ده بود. نمواقتصادی رشد قابل مالحظه ایی –اظ سیاسی حل به/م. اسکله بندری آشورادا XIXدر قرن

تاجرین روس از آنجا مایل به درآمدهای تجارت انحصاری بوده اند.11سوی ایران از سدههمچنین در آن

.ه استیورش های پی در پی بر علیه ترکمن ها صورت می گرفت

دومین پاراگراف از اولین باب رساله، با موضوع "ادبیات ترکمن های جنوب شرقی در فیمابین گذار

اسامی شخصیت های مشهور آن دوره و در مورد آثار خیلی از شروع می شود. ،"01و 59قرون

شاعرانی که نامشان گمنام باقیمانده است و هم راجع به شرایط اجتماعی و دوره حیات ترکمنهای جنوب

شرقی، برای اولین بار در این پژوهش تحقیق و بررسی شده است. در میان آثار آنها اسامی خیلی از

از هر کدام از آنها اشعار و بیت هایی مثال آورده می شود. برای مثال یکی از طرح شده و مشخصیت ها

آثار هللا قلی صایادلی در سطور زیر درج می گردد:آنها مربوط به

آررئق ساقغال دییرلر اینگ آوال باشدا،

پورقازی گؤررسینگ مئدام سؤوشده،

چوکگأن ده قئزل دا، أهلی توماچ دا،

یرلریم باردئر.شر ایسته سنگ میدان 12

در آثار در ادامه این رساله آثار احمد آخونداف گورگنلی با دقت مورد بررسی و تدقیق قرار می گیرد.

قول اوغلی مئرات /اسیرزاده ای بنام " و "گرگن جلگه لرینده /در جلگه های گرگان/وی با نام های "

.ه می شودغنی آثار وی، سخن به میان آورد محتوای از " از طرح کمبودهای اجتماعی آن دورهمراد/

–همچنین اسامی مستند عده ای از تفنگداران فئودال ایران که غافلگیرانه بر روی ترکمن های اترک

د.گردبه عنوان فاکت بیان می می بردند، ارتردند و آنها را به اسکگرگان یورش های غارتگرانه می 13

از مرد شاعر، ،آخرین کامل کنندگان حلقه زنجیره ایی دوره گذار ادبیدر آخر این پاراگراف، به عنوان

بین . بعد از آن دوره در ه می شودشاعر، صحت ایشان و آراز محمد شاعری سخن به میان آورد دمحم

" ادبیات شروع می شود.دوره ایستائیادبی روند " پویائی ایران به لحاظ پروسهترکمنان

دومین باب رساله:

آن به دو پاراگراف را شامل میشود. در مورد "ادبیات ترکمنان ایران بعداز جنگ جهانی دوم"این بخش

دو به ،پاراگراف اول، موضوع "وضعیت سیاسی ترکمنان ایران" را در بر می گیرد. در آن تقسیم می شود.

شود. در این بخش از پژوهش " ریشه یابی و تحلیل داده می مبارزات آزادیبخش خلقجنبش مرحله ایی "

مت آتایف، ا . گ. مدیکف، ای. آ. یوسوفف و برخوردها و نگرش های متفاوت محققینی چون پروفسور خ

11

. С. Сайке. Эйрдн тарыхы, Парсча, 515-нҗи сах. 12

. Бу гошгы шахырын агтыгы Хажарбиби Непесованың дилинден язылып алыняр. /М. Аннанепесов, "Вендиликде язылан шыгырлар", Ашгабат-1977 й.

13 .279-276. ص ،1965 سال کتاب، مطبع سهامی شرکت چاپخانه ؟؟؟. ز. م ،"گرگان دشت تاریخی جغرافیای و جغرافیا" معینی، اسدهللا.

17

ره بین ذاوراز تاغانف در باره یک رخداد تاریخی بر اساس شیوه تطبیقی و تدقیقی مورد بررسی و زیر

برده میشود.

ای معروف سیاسی که در جنبش خلقی مشارکت داشته اند، اسامی روشنفکران پیشرو و شخصیت ه

" عثمان آخون، به رهبری "5904یادآوری می شود. همچنین مورد حمایت قرار گرفتن جنبشی که در سال

دیربای آیتاکف، غایغئسئز نچون هم ،آن دورهاجتماعی –شخصیت های سیاسی سویپیش برده شده بود، از

انگشت گذاشته می شود. خان یمودسکیآتابایف و الله خان فرزند

" پرداخته شده روند ادبیات در دوره کنونیدر دومین پاراگراف از دومین باب این رساله، به موضوع "

موشکافی می شود. این است. آن در مورد سه نوع از جریان ادبی موجود در میان ترکمن های ایران

مشخص شده است."، a" ،"б" ،"вموضوعات با عالئمی همچون "

سومین باب رساله:

زبان و هنر موسیقی ترکمنان ایران" نامیده ،سومین باب این رساله با عنوان "ادبیات، فرهنگ نوشتاری

"بنیه های تاریخی . پاراگراف اول با موضوع می باشدشده است. سومین باب عبارت از پنج پاراگراف

ت تأثیر بودن ریشه های قدیمی زبان حاست. در این پاراگراف تشیوه های سرایش شعر /ریشه/" ارائه شده

مدرسه ها در دوره های قبل تحت کنترول –مکتب و ادبیات ترکمنی به سایر زبان ها" طرح می شود.

قوائد های آنها –و مالها بوده است. دروس آموزشی بر اساس قانون اآخوندهمراجع دینی یعنی دست

را این شرایط در رسوخ زبان و ادبیات عربی به ادبیات ترکمنی نقش تأثیرپذیری فراگرفته می شده است.

است.بازی کرده

بعداز تسلط اعراب بر آسیای مرکزی، بر اساس مطلوبیت شرایط اجتماعی جامعه آن دوره، فرهنگ

بعد از ه است.عرب ها، عمدتا زبان و لغات عربی مورد استفاده در میان شاعران و نویسندگان ترکمن بود

فیمابین سه زبان /تورکی، عربی و فارسی/ ،قدیمی یک گفتار آغاز امپراتوری سلجوقیان بنا به روایت

رسمیت داشته . "یعنی در بین لشکریان و نیروهای دولتی زبان ترکمنی ه استاد شده بودجرابطه تنگاتنگی ای

در مناسبات دینی زبان عربی مورد و رواج داشت ، در روابط و مراسالت فرهنگی زبان فارسی است

استفاده قرار می گرفته است."14

XVIII-XIXچنین تأثرات زبانی و فرهنگی را می توانیم در آثار کالسیک هایمان که مربوط به قرون

به زبان ملی ترکمنی را ،، مشاهده کنیم. ضرورت نوشتن و سرودن در اشکال و فرم های ادبیاتمی شود

خود آنرا عمال وعظ نموده است. وی در این باره اصیل و ظریف ر نگرش های ادبی مختومقلی فراغی د

چنین می سراید:

ام، همدانی،ید، عمر خی عابو س

فردوسی، نظامی، حافظ پروانی،

14

،1990 سال ،"پاسارگاد" انتشارات ،"ایران ترکمنهای" بیکدلی، رضا محمد.

18

جالل الدین رومی، جامی النامی،

اوالرئنگ یانئندا من هم سان بولسام.15و

16

ر آثار مختومقلی" بان ری"تأثیر مراجع قدیمی ادبیات ا عنوانبا دومین پاراگراف این باب از رساله،

آثار شعری با نمونه های رایج مان مختومقلی،نامگذاری شده که آن با روش تطبیقی اشعار شاعر پر فراست

رم های بررسی می شود. مختومقلی فراغی نمونه ف ادبی -بلحاظ صناعی شاعران ادبیات کالسیک فارسی

ا ملی سازی در حد مطلوب بکار برده و در همان اوزان و فرم های شعری نیز توانسته ادبی آنها را ب

. همچنین در ادامه این ه استدیخالقیت خود را پیش ببرد. در این باره بررسی ویژه ای به انجام رس

پاراگراف سبک و فرم های متنوع ادبیات فارسی مورد تحقیق قرار می گیرد.

زبان یساز یعرب –فارسی در برابر و مقاومت آنها، تالش ات کالسیک هایمانخصوصیات ادبی كي از ی

، در برابر یتركمن اتادبی و تالش در حفظ و اشاعه زبان یدوره مختومقل در، ه استبود یتركمن یاتادب و

نوقرزیرا در ده است.بو یزبان تركمن در یعرباستفاده از واژه های فارسی و های گرائیافراط و تفریط

XVII-XVIII شده بود.تالش ئی زبانهاگرافارس – عربی گوی در نویسندگان تركشاعران و در بین

.جای گرفته است یبوسیله آنان در متون تركفارسی –ی عرب یواژه هالغات و سبباین به

آید. در چهارمین پاراگراف از سومین باب در مورد مسائل زبان و نوشتار ترکمنی صحبت به میان می

اهمیت زبان و قدمت رشد و پویائی آن، درجه تأثیرپذیری زبان و ادبیات همسایگان بر آن، استحاله و

همه جانبه مورد بررسی قرار می گیرد. ،اضمحالل زبانی بر اساس بعضی از شرایط اجتماعی و سیاسی

چنانچه اگر در مورد زبان و ادبیات ترکمنی به یک د: "درگدر این جمله بیان می پی آمد این شرایط ونتایج

د، در آنصورت زبان گردگرافیکی توجه نشود و از یک قائده مشخصی پیروی ن –روش استاندارد نوشتاری

می نابودی ول و افبا گذشت زمان رو به شکی نیست ،و فرهنگ ترکمنانی که در آن شرایط زندگی می کنند

".!گذارد

طاموغای 01، شیدائی در آثار خود، در مورد رواج ترکمن ان ملیشاعردر قرن هیجدهم یکی از

وی از به هالکت رسیدن به عنوان حروف الفبای ترکمنی در بین تمام ترک زبانان اطالع می دهد. ترکمن

زبان عربی به این عالئم از جانب بالئی که از آسمان نازل شده است، بیان می دارد. همینطور از "نقش

در ایام خود با جسارت ،عنوان خوره واژه های ترکمنی" و از بین بردن یا "خوردن" واژه های ترکی را

توانسته است بیان دارد. شاعر در شعر "گؤزل ییگریم بأش" چنین می سراید:

بیر آسمانی بال ایینیپ نهاندان،

.یووتدی اول دورلی قئممات باهانی17

15

. Магтымгулы, Сайланан эсерлер., Ашгабат, "Тʏркменистан" неширяты, 1977 й. 112-нҗи сах. 16

تحقیقات طی در. است نداشته وجود اظهارنظری هیچگونه مختومقلی شعر این مورد در ،1995 سال تا رساله این دفاع و طی و تدوین، ایام در[.

به الحاقی اشعار عنوان به وی سوی از مختومقلی از شعر این ،2006-2001 های سال در مرداف آشورپور دکتر جانب از مختومقلی آثار تدقیقی

-د.خ.اونق-2014)سال در دسترس می باشد ،دارد مطابقت فوق مضمون با که مختومقلی دیگر اشعار نمونه البته. گردید اعالم مختومقلی آثار

.] (تورنتو

19

بأش" یتداوم همان ایده "گؤزل ییگریم نیز واقعه را می دهد. شعر "دیللریم /زبانم/" شاعرخبر از این -

بیان داشته شده است. در در ایران، است. این عقیده، تفکری است که انگار در مورد زبان ترکمنی امروز

در ،ایران یو در شرایط کنونی ترکمنها ترکمنیهای ایجاد الفبای مختص ه ارچراه این رساله در راستای

قرار گرفته، سخن به میان می آید. جریان عملدر فارسی –الفبای ترکمنی ایده کاربرد موقتی با آنجا

و قرار گرفته استدر اولویت ترکمنی – ولیکن، در حال حاضر نظر عمومی مردم به کاربرد الفبای التینی

بحث داز فرهنگی ملت و هم برای حفظ تمامیت آن بسیار مفید خواهد شد، اگر چنین بشود، دیدگاه و چشم ان

شده است.

در آنجا بعضی از کارهایی که مربوط به علوم زبان ترکمنی می شود نیز به چشم می خورد. در بین آنها

می /سینا سؤزلیگی/" از کارهای پژوهشگر ترکمن نور محمد متقی فرهنگ لغاتی با عنوان "فرهنگ سینا

صورت گرفته است. کتابشناختی )بیبلیوگرافیکی( باشد. در این اثر در مورد این فرهنگ لغت بررسی

در مورد سرچشمه های غنی موسیقی خلق ترکمن فاکت ها و در پنجمین پاراگراف از سومین باب،

ته و تا زمان سخنان مبسوطی به میان کشیده می شود. ریشه این هنر سرچشمه خود را از دیر زمان بر گرف

شناخته ،اوغوز نامه خوان مشهوری از ترکمنستان غربی XV-XVIحاضر تداوم داشته است. در قرون

/سؤیینخانی/ می زیسته شده با لقب "دانا آتا" بنام "آغسان شیخ /احسان شیخ/" در بین ترکمنان حسینخانی

است.18

روایاتی برخورد می کنیم: "وی جهت آگاه کردن لت باغشی به چنین ؤد در مورد آمان XVIIIدر قرن

به دریا رفته بودند، با آهنگ دوتار، سازی را در ماهی از حمله قالموقها، برای ترکمنهایی که برای صید

دست به این ترتیب این باغشی هم آنها را و هم خوشان را از ساحل می نوازد. آنها از این اتفاق آگاه میشوند.

دشمن می رهانند."19را مانبه این ترتیب باغشی ها و نوازندگان، به یاری این هنر تاریخ و فرهنگ خلق

معالجه از طریق "موسیقی درمانی" و قدرت ساز و آواز را امکان گذاشتند. در این اثر در مورد ثاریمه ب

بصورت علمی از طریق آوردن روایات، بحث می شود. ،بیماران بهبود حالدر

خود به ترکمنستان در پژوهشی –نام س. آ. اوسپنسکی در ایام طی سفرهای علمی محقق مشهور روس ب

مدتی در شهر اسنقولی )حسنقلی( اقامت داشته است. وی در آنجا با باغشی های مشهور ترکمنان 5900سال

ایران مالقات داشته است.

د م داشته است. از باغشی مأمصاحبت خلق ترکمن با سه تن از هنرمندان موسیقی "این محقق در اسنقولی

نت های چندین آهنگ را یادداشت نموده است." ،ساله 99نفس بردی اوغلی 20

17

. Шейдайы, Лирика, "Гʏл-Сенубер", Ашгабат, "Ыльм".неширяты, 1978 й. 36-нҗы сах. 18

. Демидов С., "Туркменские Овляды". Ашгабат. "Ылым",неширяты, 1976 г. 116 сах. 19

. . Е. Велиев, "Тʏркмен халк поэзиясы", Ашгабат, "Ылым" неширяты, 1990 й. 8-иҗи сах. 20

. А. Ашыров, "Рус саз өврениҗилери ве тʏркмен сазы", "Совет эдебияты", журналы, 1990 й., 183-нҗи сах.

20

قومی خود، به –سبک نوازندگی و موسیقی ترکمنان ایران سرچشمه خود را بسته به شرایط اتنیکی

قطعیت یافته است. گوکالن/" -ئلئق یولی /شیوه نوازندگی یموت چگوکلنگ باغشی –یموت عنوان سبک "

اما، در دوره های اخیر موسیقی ترکمنی در بین آنها از یک خصوصیات عمومی برخوردار شده است.

در حال حاضر در بین ترکمنان ایران انواع ابزار و آالت موسیقی مورد استفاده قرار می گیرد. در زمینه

ه و آواز می خوانند. در آنجا به رواج یافتن موسیقی ملی ترکمنی به مورد اجرا گذاشت آالت،ساز و همان

وسیع موسیقی جاز هم باید اشاره نمود.

/" که شیرخواری بچه شتر همچنین از پیدایش مقامات موسیقی ای مانند "غئرئلدی /پاره/"، "مایا سپجه/

، بر اساس روایات مثال آورده می شود.از ویژگیهای اصیل محلی برخوردار است

در مواردی را آواز – سیقی سازونها ممبا تحوالتی که در ایران رخ داد، در بین ترک 5905پس از سال

محدویت ایجاد کردند.

در مورد ساز و آوازهایی که از جانب مسئولین مذهبی جمهوری اسالمی ایران قدغن شده بود، نیز در

طول پژوهش سخن گفته شده است.

کمانچه آواز می خوانند، نام و محل زندگی نوازندگان، اسم و باغشی هایی که همراه با سازهای دوتار و

مکان نوازندگان و خوانندگان معروف موسیقی ژانرهای جازی، در این اثر درج شده است.

، در شهرستان بندرترکمن پاسداران جمهوری اسالمی یک ریش سفید ترکمن 5995در اول ماه مه سال

. به این ترتیب آنها در یک جشن و عروسی خون جاری کردند. ندرا با شلیک اسلحه اش گستاخانه کشت

پاسداران جهت جلوگیری از ساز و آوازی که می بایست در جشن عروسی برگزار می شد، به آنجا یورش

می برند. بدلیل خواهشی که ریش سفید ترکمن الیاس آقا نازقلیجی، فقط اجازه یکساعت جهت برگزاری ساز

که سینه ای د. گلولهن، وی را در همانجا با شلیک اسلحه می کشدرخواست کرده بودرا عروسیدر و آواز

، پران دو نفر دیگر را هم زخمی کرده بود. به این ترتیب "پاسداران بود سوراخ کردهرا ریش سفید ترکمن

تبدیل کردند." عزااسالم" این جشن و شادی ترکمن را به 21

پیغمبر حضرت محمد را که از مکه به مدینه حمد هم بوده است. آواز در دوره حضرت م –اصوال ساز

عموما براه اندازی ساز و آواز باشکوه خلق مکه با ساز و آواز به استقبال گرفتند.وی را هجرت کرده بود،

ثواب محسوب شده است.اسالم در شریعت ها هرچه بیشتر در عقد و عروسی22به این دلیل هم ملت ما این

مثل پر معنی را چنین:

ایله دؤولت گلر بولسا، باغشی بیلن اوزان گلر.

21 .غربی آلمان – 1370 تابستان ،29-28 شماره سوم، سال ایران، ترکمن خلق سیاسی – فرهنگی کانون ارگان ،"ایران ترکمنستان نشریه".

22. Ахметхади Максуды, Шеригат буйрукларының топлумы, Ашгабат,1992 й., 15 –сах.

21

ال بیلن توزان گلر. ایلدن دؤولت گیدر بولسا، م

پیامبرانه بیان شده، امروز یعنی در اواخر قرن کالمی که. حقیقت سروده اند و بدرستی بیان داشته اند -

بیستم، با مشاهده حوادث جاری فاجعه باری که با سرنوشت ترکمنان ایران مرتبط است، به ثبوت می رساند.

در مورد "کیفیت پژوهش" ایده کلی و عمومی بیان می ، بندی می شود نتیجه جمع :در پایان رساله

د.گرد

تحقیقاتی، منابع، مأخذ و ادبیات بکار برده شده نشان داده می شود.انی اثر ایدر صفحات پ

:مضامین اساسی رساله

/بزبان .طی نوشته جات بصورت های تزیس، دکالت و مقاالت منتشر شده در نشریات تورکمنیستان

/تورکمن دیلینده/: روسی/، –ترکمنی

مدنی تاریخی میراثی. طغرول بگینگ –ایران تورکمنلرینینگ سلجوقالر بیلن باغالنئشئقلی ادبی .5

–تورکمنیستان علئم الر آکادمیاسی" –" تئورتیکی کانفرنسیا –عئلمی خاطیراسئنا باغئشالنان "

ص. 9یئل، 5994شاجا باطیراف آدئنداقی تاریخ اینستیتوتی. عشق آباد،

جهان "... –و –شاه –و –الردان گؤزباش آالن مرو اینگ قادئمی روایات .0

اساسی بریلن قایناقالر و چشمه لر:

Оригинал чешмелери:

1. Эйран тʏркменлериниң селҗуклар билен багланышыклы эдеби-медени тарыхы мирасы.

Тогрулбегиң хатырасына багышланан Ылмы - теоретикн конференция- Тʏркменистан

Ылымлар академиясы. Ш. Батыров адындакы Тарых институты. Ашгабат, 1994 й. 6 сах.

2. Иң гадымы роваятлардан гөзбаш алан Мерв шахуҗахан, "Мерв в древней и

средневековой истории Востока V: АНТ /Тезисы докладов научной конференции/, Мары,

1994 г. стр. 10.

3. Тарыхда тʏркмен халкының агзыбирлик философиясының процеслери, "Духовная

культура в процессе национального возрождения Туркменистана", АНТ, Институт

философия и права, /Тезисы докладов научно-теоретической конференции/, Ашгабат,

"Ылым", 1994. стр. 86.- Овнук Х.

4. Овнук, Хангелди, «Эйран тʏркменлериниң саз – сунгаты», "Дияр" журналы, 1995 й. № 7,

10 сах.

5. Магтымгулы Пырагы Эйраның тарыхы- эдеби чешмелеринде, Сборник Академия наука

Туркменистана, Институт Истории им. Ш. Батырова. 1995 г. 8 сах.

22

6. Тарыхда тʏркмен халкыньң агзыбирлик философиясының процеслери. "Роль духовной

культуры в процессе национального возрождения Туркменистана", Сборник Академия наук

Туркменистана Институт философия и права, 1995 г. б сах. ...

«Икинжи нешир»

Заказ № 1052 Authored by: Dr. Hangeldi Ownuk Тираж 100

Индивидуальное предприятие «ГАРЛАВАЧ»

744012 г. Ашгабат, ул. Советских паграническии, 92й Дисс. по гумани. Наук.: http://cheloveknauka.com/istoriya-kultury-turkmen-irana-hih-hh-vv#ixzz3KyD7LCS9