Bài 3: Thị trường tài chính

FIN101_Bai3_v1.0013105222 29

BÀI 3 THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH

Hướng dẫn học

Để học tốt bài này, sinh viên cần tham khảo các phương pháp học sau:

Học đúng lịch trình của môn học theo tuần, làm các bài luyện tập đầy đủ và tham gia thảo luận trên diễn đàn.

Đọc tài liệu:

1. Giáo trình Lý thuyết Tài chính Tiền tệ, PGS. TS. Nguyễn Hữu Tài chủ biên, NXB Đại học KTQD.

2. Tiền tệ, Ngân hàng và Thị trường tài chính, Frederic S. Mishkin, NXB Khoa học Kỹ thuật, 2001.

Sinh viên làm việc theo nhóm và trao đổi với giảng viên trực tiếp tại lớp học hoặc qua email.

Trang Web môn học.

Nội dung

Trong bài trước, chúng ta đã nghiên cứu tổng quan hệ thống tài chính trong nền kinh tế thị trường. Bài này cho phép chúng ta hiểu cụ thể hơn về hoạt động của thị trường tài chính – một bộ phận cấu thành quan trọng trong hệ thống tài chính quốc gia. Các vấn đề đặt ra: Đó là thị trường tài chính được hiểu như thế nào? Thị trường tài chính thực hiện những chức năng và vai trò như thế nào trong nền kinh tế? Thị trường tài chính có cấu trúc như thế nào? Các chủ thể nào và loại hàng hoá nào tham gia vào các hoạt động giao dịch trên thị trường tài chính?

Mục tiêu

Giúp sinh viên bắt đầu tiếp cận với khái niệm về thị trường tài chính, cũng như nắm được các chức năng, vai trò của thị trường tài chính.

Biết và so sánh mục đích tham gia vào thị trường tài chính của các chủ thể khác nhau trong nền kinh tế.

Giúp sinh viên nhận biết được các bộ phận cấu thành của thị trường tài chính.

Phân biệt thị trường cấp 1 và cấp 2, thị trường tiền tệ và thị trường vốn, thị trường nợ và thị trường vốn cổ phần, thị trường chính thức và phi chính thức, sở giao dịch chứng khoán và thị trường phi tập trung.

Biết được các công cụ chủ yếu được mua bán trên thị trường tài chính.

Phân biệt cổ phiếu và trái phiếu.

Bài 3: Thị trường tài chính

30 FIN01_Bai3_v1.0013105222

Tình huống dẫn nhập

Các giao dịch chứng khoán trên thị trường

Ngày 1/3/2013, Chị Lan là một nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán đã dùng tài khoản chứng khoán của mình mua 1000 cổ phiếu của NHTM cổ phần Công Thương (Mã CTG) được niêm yết

trên Sở giao dịch chứng khoán Hồ Chí Minh (HOSE).

1. Việc mua cổ phiếu CTG được diễn ra tại thị trường phi chính thức hay thịtrường chính thức?

2. Chị Lan có phải là nhà đầu tư trên thị trường tiền tệ?

3. Khi giao dịch được thực hiện, có nghĩa là chị Lan đã cho NHTM cổ phần Công

Thương vay một khoản tiền tương ứng với giá trị lô cổ phiếu?

Bài 3: Thị trường tài chính

FIN101_Bai3_v1.0013105222 31

3.1. Chức năng và vai trò của thị trường tài chính

Khái niệm: Thị trường tài chính là nơi diễn ra việc mua và bán các công cụ tài chính.

3.1.1. Chức năng

Thị trường tài chính đóng vai trò nòng cốt trong quá trình chuyển giao vốn từ những chủ thể thừa vốn sang những chủ thể thiếu vốn. Dòng vốn được dẫn chuyển từ người dư thừa vốn tới người thiếu vốn qua con đường tài chính trực tiếp.

Tài chính trực tiếp

Vốn được dẫn chuyển trực tiếp từ chủ thể thừa vốn tới chủ thể có nhu cầu về vốn. Người cần vốn được tài trợ vốn trực tiếp từ người dư thừa vốn bằng cách bán chứng khoán. Chứng khoán được coi là những bằng chứng xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với tài sản hoặc phần vốn của tổ chức phát hành.

Việc dẫn vốn từ người tiết kiệm đến người đầu tư, kinh doanh thông qua thị trường tài chính giữ một vị trí vô cùng quan trọng đối với nền kinh tế, vì người có khoản tiết kiệm không phải cũng là người sẵn sàng có cơ hội đầu tư sinh lời, việc dẫn vốn qua thị trường tài chính giúp cho họ có điều kiện sử dụng tiền tiết kiệm để đầu tư kiếm lời. Ngược lại, có nhiều người có cơ hội sản xuất kinh doanh, nhưng không đủ vốn, thông qua thị trường tài chính họ có thể vay mượn vốn để đầu tư.

Thị trường tài chính còn giúp cho dân chúng vay mượn để đáp ứng nhu cầu chi tiêu như mua nhà ở, ô tô... và như vậy nó cũng giúp cho người sản xuất tiêu thụ được hàng hoá.

Như vậy, thị trường tài chính giúp cho việc chuyển vốn từ những người không có cơ hội đầu tư sinh lợi tới những người có cơ hội đầu tư, qua đó, thị trường tài chính giúp nâng cao năng suất và hiệu quả của toàn bộ nền kinh tế. Nó cũng trực tiếp cải thiện mức sống của người tiêu dùng bằng cách giúp họ thoả mãn nhu cầu mua sắm trước khi tích luỹ đủ tiền.

3.1.2. Vai trò

Thị trường tài chính là bộ phận quan trọng bậc nhất, chi phối toàn bộ hoạt động của nền kinh tế hàng hoá. Thị trường tài chính phát triển góp phần thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển kinh tế – xã hội của một quốc gia. Thị trường tài chính có các vai trò quan trọng như sau:

Bài 3: Thị trường tài chính

32 FIN01_Bai3_v1.0013105222

Thứ nhất, thị trường tài chính thúc đẩy việc tích luỹ và tập trung vốn để đáp ứng nhu cầu vốn xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của nền kinh tế. Nếu không có thị trường tài chính thì việc huy động vốn để xây dựng các công trình cơ sở hạ tầng của Chính phủ và chính quyền địa phương sẽ bị hạn chế do ngân sách của chính phủ thường eo hẹp, không đủ đáp ứng nhu cầu xây dựng và chi tiêu. Thêm vào đó, sức sản xuất xã hội ngày càng phát triển và quy mô sản xuất ngày càng mở rộng nhu cầu tiền vốn của bản thân hay qua con đường vay ngân hàng truyền thống thì không thể đáp ứng được về mặt thời gian và số lượng. Vì vậy, nếu thị trường tài chính phát triển thì thông qua đó các đơn vị sản xuất và các địa phương có thể phát hành trái phiếu hoặc cổ phiếu huy

động nhanh chóng khối lượng vốn lớn đáp ứng nhu cầu.

Thứ hai, thị trường tài chính giúp cho việc sử dụng vốn có hiệu quả. Việc sử dụng vốn có hiệu quả không chỉ quan trọng đối với người có tiền đầu tư mà cả đối với người vay tiền để đầu tư. Người có tiền tiết kiệm, tiền nhàn rỗi nhận thức rõ giá trị thời gian của đồng tiền mà họ đang nắm giữ. Đồng tiền sẽ không sinh lợi nếu để trong két sắt hoặc gối đầu giường, mà tiền sinh lãi từ gửi tiết kiệm hoặc mua cổ phần... Thông thường lãi thu được qua đầu tư chứng khoán cao hơn lãi trái phiếu Nhà nước hay lãi gửi tiết kiệm, do vậy người đi vay vốn trên thị trường tài chính cũng phải sử dụng vốn vay đó một cách hợp lý mới có thể trả lại được cho người vay và tạo thu

nhập và tích luỹ cho chính mình.

Thứ ba, hoạt động thị trường tài chính tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện chính sách mở cửa, cải cách kinh tế của chính phủ. Thông qua thị trường tài chính, việc phát hành trái phiếu ra nước ngoài, bán cổ phần tạo điều kiện thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào các ngành sản xuất kinh doanh, dịch vụ trong nước. Thị trường tài chính nhìn chung rất nhạy cảm đối với các hoạt động kinh tế, thị trường tạo điều kiện thúc đẩy kinh tế phát triển, đồng thời là thưóc đo hiệu quả các hoạt động kinh tế. Giá trị cổ phiếu của các công ty là một ví dụ điển hình, thị giá cổ phiếu tỷ lệ thuận với số lợi nhuận mà công ty đạt được. Chỉ số chung của thị trưòng chứng khoán phản ánh mức tăng trưởng kinh tế của quốc gia đó trong thời gian ngắn, trung và dài hạn. Thị trường tài chính giúp Chính phủ và NHTW thực hiện được chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ thông qua việc mua bán chứng khoán trên thị trường, từ đó đạt được

những mục tiêu nhất định trong từng thời kỳ.

Thứ tư, thị trường tài chính phản ánh mối quan hệ cung và cầu hàng hóa trên thị trường, do vậy giá thị trường của các loại cổ phiếu và trái phiêu đều được xác định thông qua thị trường này. Như vậy thị trường tài chính góp phần định giá cho các công cụ tài chính. Đồng thời nhờ có thị trường tài chính mà các công cụ này được mua bán nhanh chóng trên một phạm vi rộng, điều đó có nghĩa là tính thanh khoản của các

loại chứng khoán đã được tăng lên.

Bài 3: Thị trường tài chính

FIN101_Bai3_v1.0013105222 33

3.1.3. Các chủ thể trên thị trường tài chính

Hộ gia đình, cá nhân

Các hộ gia đình khi có nguồn thu nhập tạm thời nhàn rỗi sẽ là những người cung ứng vốn, chủ yếu thông qua việc mua trái phiếu Chính phủ, trái phiếu công ty, cổ

phiếu trên thị trường chứng khoán hoặc gửi tiền vào ngân hàng.

Hộ gia đình cũng vay trên thị trường tài chính để đáp ứng nhu cầu sản xuất kinh

doanh và các yêu cầu chi tiêu khác của mình.

Doanh nghiệp

Khi doanh nghiệp được thanh toán hoặc nhận một nguồn thu nhập tại những thời điểm chưa phát sinh nhu cầu sử dụng, doanh nghiệp sẽ có xu hướng sử dụng số

vốn của mình để cho vay hoặc đầu tư mua trái phiếu hoặc cổ phiếu trên thị trường.

Bên cạnh đó, việc thiếu vốn sản xuất kinh doanh là điều thường xẩy ra trong hoạt động của các doanh nghiệp. Không phải lúc nào các doanh nghiệp cũng có thể giải quyết vấn đề này bằng cách vay ngân hàng. Hơn nữa, khi muốn mở rộng sản xuất, đầu tư thêm trang thiết bị, cơ sở vật chất, các doanh nghiệp thưòng cần vốn lớn với thời gian dài, các NHTM thường ít khi có thể đáp ứng yêu cầu như vậy. Cách phổ biến nhất là các doanh nghiệp huy động vốn bằng cách phát hành cổ phiếu hoặc

trái phiếu trên thị trường tài chính.

Các trung gian tài chính

Các ngân hàng sinh ra là đi vay để cho vay. Mặc dù các ngân hàng chỉ là trung gian của việc vay và cho vay, không phải là chủ thể cuối cùng, nó vẫn đóng vai trò quan trọng nhất trong việc cho vốn chu chuyển từ chủ thể này sang chủ thể khác. Các ngân hàng có thể đi vay từ các chủ thể khác nhau trong nền kinh tế bằng cách nhận tiền gửi từ khách hàng hay phát hành các loại giấy tờ có giá, sau đó ngân hàng lại dùng số vốn này để cho vay hoặc đầu tư vào các chứng khoán khác

nhau trên thị trường.

Chính phủ

Chính phủ khi có tiền nhàn rỗi đều tìm cách sinh lợi dưới dạng mua trái phiếu hoặc gửi tiền vào ngân hàng. Ngoài ra, chính phủ cũng vay trên thị trường tài chính bằng cách phát hành tín phiếu hoặc trái phiếu kho bạc, công trái quốc gia... để bù

đắp cho sự thiếu hụt ngân sách nhà nước.

Ngân hàng trung ương

Khác với các chủ thể trên, NHTW tham gia thị trường tài chính không vì mục tiêu lợi nhuận. Hành vi mua hay bán chứng khoán trên thị trường là cách NHTW đang

thực hiện các mục tiêu và nhiệm vụ của mình đối với chính sách tiền tệ quốc gia.

Bài 3: Thị trường tài chính

34 FIN01_Bai3_v1.0013105222

3.2. Cấu trúc của thị trường tài chính

3.2.1. Thị trường nợ và thị trường vốn cổ phần

Thị trường nợ

Phương pháp chung nhất mà các công ty sử dụng để vay vốn trên thị trường tài chính là đưa ra một công cụ vay nợ, ví dụ như trái khoán hay một món vay từ các ngân hàng. Công cụ vay nợ là sự thoả thuận có tính chất hợp đồng, trong đó người đi vay thanh toán cho ngưòi nắm giữ công cụ nợ một khoản tiền lãi cố định, và hoàn trả tiền vốn vào cuối kỳ hạn. Nếu kỳ hạn thanh toán của công cụ nợ dưới một năm, người ta gọi đó là công cụ nợ ngắn hạn, nếu từ một năm trở lên gọi là công cụ nợ trung và dài hạn.

Thị trường nợ là thị trường diễn ra việc mua bán các công cụ nợ kể trên.

Thị trường vốn cổ phần

Phương pháp thứ hai để thu hút vốn là các công ty phát hành cổ phiếu. Người nắm giữ cổ phiếu sở hữu một phần tài sản của công ty và có quyền được chia lợi nhuận từ thu nhập ròng của công ty (sau khi trừ chi phí và thuế).

Việc sở hữu cổ phiếu khác với sở hữu công cụ nợ (trái phiếu công ty) là ở chỗ người sở hữu cổ phiếu chỉ nhận được tiền lãi sau khi công ty đã thanh toán cho chủ nợ (người sở hữu công cụ nợ). Nhưng lợi ích của việc nắm giữ các cổ phần vốn là ở chỗ, cổ đông được hưởng lợi trực tiếp do lợi nhuận và hoặc do giá trị tài sản của công ty tăng lên. Trong khi đó, người nắm giữ công cụ nợ lại không nhận được gì từ khoản lợi nhuận này.

Thị trường vốn cổ phần là thị trường diễn ra việc mua bán các loại cổ phiếu kể trên.

So sánh thị trường Nợ và thị trường Vốn cổ phần

Tiêu chí Thị trường Nợ Thị trường

Vốn cổ phần

Mối quan hệ giữa chủ thể phát hành và nhà đầu tư

Mối quan hệ tín dụng Mối quan hệ đồng sở hữu

Thu nhập Được biết trước Không biết trước

Thời hạn Được biết trước Không biết trước

Độ rủi ro Thấp Cao

Tính hấp dẫn Ưa thích sự an toàn Ưa thích sự rủi ro, mạo hiểm

3.2.2. Thị trường cấp một và thị trường cấp hai

Thị trường cấp một

Thị trường cấp một là thị trường tài chính trong đó diễn ra việc mua bán chứng khoán đang phát hành hay chứng khoán mới. Các loại hàng hoá như cổ phiếu, trái phiếu của công ty và của chính phủ, khi mới phát hành đều được đem bán ở thị trường này. Việc mua bán chứng khoán trên thị trường cấp một thường được tiến

Bài 3: Thị trường tài chính

FIN101_Bai3_v1.0013105222 35

hành thông qua trung gian đó là ngân hàng. Ngân hàng này thường được xem như là ngân hàng đầu tư hay ngân hàng bảo hiểm cho việc phát hành thông qua việc bảo đảm giá cố định của chứng khoán trong quá trình phát hành. Ngân hàng bảo hiểm thường trực tiếp bỏ tiền để mua hết lô chứng khoán (với giá thấp hơn thông báo), sau đó bán lại ngay trên thị trường với giá cao hơn (giá công bố) để kiếm lời.

Thị trường cấp hai

Thị trường cấp hai là thị trường mua bán lại những chứng khoán đã phát hành (chứng khoán cũ). Khi một cá nhân mua chứng khoán ở thị trường cấp hai thì cá nhân – người vừa bán nó, nhận được tiền bán chứng khoán, nhưng công ty – người đã phát hành chứng khoán lần đầu tiên không thu được tiền nữa. Một công ty thu được vốn chỉ khi chứng khoán của nó được bán lần đầu tiêu trên thị trường cấp một. Việc mua bán ở thị trường cấp hai thường được thực hiện thông qua các công ty môi giới.

Thị trường cấp hai thực hiện hai chức năng:

Thứ nhất, nó tạo điều kiện dễ dàng để bán những công cụ tài chính nhằm thu tiền mặt, tức là nó làm cho những công cụ tài chính này “lỏng” thêm. Tính “lỏng” thêm của những công cụ tài chính khiến chúng được ưa chuộng hơn và như thế là dễ dàng hơn cho công ty phát hành bán chúng ở thị trường cấp một.

Thứ hai, thị trường cấp hai xác định giá của chứng khoán mà công ty phát hành bán ở thị trường cấp một. Những hãng mua các chứng khoán ở thị trường cấp một chỉ thanh toán cho công ty phát hành với giá mà họ cho rằng thị trường cấp hai sẽ chấp nhận nó. Giá chứng khoán ở thị trường cấp hai càng cao, thì giá công ty phát hành sẽ nhận được do phát hành chứng khoán ở thị trường cấp một, sẽ càng cao và vì vậy, công ty phát hành nhận được tổng vốn đầu tư cao hơn. Chính vì lý do này mà khi nghiên cứu thị trường tài chính, người ta thường tập trung vào nghiên cứu phương thức diễn biến của thị trường cấp hai hơn là thị trường cấp một.

So sánh thị trường cấp 1 và thị trường cấp 2

Tiêu chí Thị trường cấp 1

(Sơ cấp)

Thị trường cấp 2

(Thứ cấp)

Số lượng

chủ thể tham gia Ít. Đông đảo.

Phạm vi Nhỏ. Rộng.

Chức năng Cung cấp vốn trực tiếp cho chủ thể huy động vốn.

Không cung cấp vốn trực tiếp cho chủ thể phát hành mà chỉ giúp luân chuyển quyền sở hữu giữa những người nắm giữ công cụ tài chính.

Mối quan hệ giữa 2 thị trường

Tạo hàng hóa.

Định giá và làm tăng tính lỏng cho các công cụ tài chính → Thúc đẩy việc phát hành và tăng quy mô trên thị trường sơ cấp.

Bài 3: Thị trường tài chính

36 FIN01_Bai3_v1.0013105222

3.2.3. Thị trường chính thức và phi chính thức

Thị trường chính thức

Là thị trường tuân thủ 100% các quy định và đặt dưới sự giám sát chặt chẽ của Chính phủ và các cơ quan quản lý.

Có thể ví dụ trong hoạt động mua bán chứng khoán, hoạt động của Sở giao dịch được coi là thị trường chính thức. Ở đó người mua và người bán (hoặc đại lý môi giới của họ) gặp nhau tại vị trí trung tâm và có thời gian giao dịch cụ thể để tiến hành buôn bán.

Thị trường phi chính thức

Là thị trường không tuân thủ 100% các quy định. Sự giám sát của Chính phủ và các cơ quan quản lý cũng ít chặt chẽ hơn so với thị trường chính thức.

Một ví dụ điển hình của thị trường phi chính thức là thị trường trao tay (Over the Counter Market), trong đó các nhà buôn tại các địa điểm khác nhau có một danh mục chứng khoán và đứng ra sẵn sàng mua và bán chứng khoán theo kiểu mua bán thẳng cho bất kỳ ai đến với họ, có ý định chấp nhận giá của họ. Do những nhà buôn bán thẳng có tiếp xúc với nhau qua mạng máy tính và biết các giá mà người này đặt ra cho người kia, nên thị trường theo kiểu này có tính cạnh tranh cao và không khác nhiểu so vói thị trưòng ở trung tâm giao dịch nói trên.

So sánh thị trường chính thức và thị trường phi chính thức

Tiêu chí Thị trường chính thức Thị trường

phi chính thức

Sự quản lý của Chính phủ

Chặt chẽ. Ít chặt chẽ.

Khả năng tiếp cận nguồn vốn

Khó khăn hơn, có nhiều ràng buộc.

Dễ dàng hơn, ít ràng buộc.

Độ rủi ro Ít. Cao.

Mối quan hệ giữa 2 thị trường

Hỗ trợ luân chuyển vốn khi quy mô của thị trường chính thức không đáp ứng đủ nhu cầu.

3.2.4. Thị trường tiền tệ và thị trường vốn

Cơ sở để phân biệt giữa các loại thị trường là dựa trên cơ sở kỳ hạn thanh toán của các công cụ tài chính được mua bán trên thị trường đó.

Thị trường tiền tệ

Thị trường tiền tệ là một thị trường tài chính, trong đó chỉ có những công cụ ngắn hạn (kỳ hạn thanh toán dưới 1 năm) được mua bán. Chứng khoán của thị trường tiền tệ thường được mua bán rộng rãi hơn với chứng khoán dài hạn và như vậy có xu hưởng lỏng hơn. Hay nói cách khác, hàng hoá mua bán trên thị trường tiền tệ có tính thanh khoản rất cao. Ngoài ra, chứng khoán ngắn hạn có giao động giá trị nhỏ hơn với các chứng khoán dài hạn, do vậy chúng là khoản đầu tư an toàn hơn.

Bài 3: Thị trường tài chính

FIN101_Bai3_v1.0013105222 37

Là doanh nghiệp kinh doanh tiền tệ, các NHTM thường là các tác nhân tham gia mua bán chủ yếu trên thị trường này. Khi ngân hàng nhận tiền gửi của khách hàng, nó phát hành ra các loại phiếu như: sổ tiền gửi có kỳ hạn, chứng chỉ tiền gửi (CD), hoặc nó vay tiền bằng cách bán ra kỳ phiếu, tín phiếu... Quá trình như vậy làm xuất hiện các hàng hoá, dễ dàng cho việc mua bán, thanh toán, chuyển dịch hoặc cất trữ để sinh lời.

Thị trường vốn

Thị trường vốn là thị trường trong đó diễn ra việc mua bán các công cụ vay nợ dài hạn như cổ phiếu, trái phiếu.

Thị trường vốn lại được phân thành ba bộ phận: thứ nhất là thị trường cổ phiếu, chiếm tỷ lệ rất lớn trong thị trường vốn; bộ phận lớn thứ hai của thị trường vốn là các khoản cho vay thế chấp; và nhóm thứ ba của thị trường vốn là thị trường trái phiếu dài hạn của chính phủ và các công ty.

So sánh thị trường tiền tệ và thị trường vốn

Tiêu chí Thị trường tiền tệ Thị trường Vốn

Thời hạn Ngắn hạn. Trung – dài hạn.

Chủ thể

tham gia

Hộ gia đình, doanh nghiệp, chính phủ, các trung gian tài chính, NHTW…

Hộ gia đình, doanh nghiệp, chính phủ, các trung gian tài chính, NHTW…

Hàng hóa

Tín phiếu kho bạc, tín phiếu NHNN, thương phiếu, CDs ngắn hạn, hối phiếu được ngân hàng chấp nhận, tín dụng ngắn hạn.

Cổ phiếu, trái phiếu, CDs trung – dài hạn, tín dụng trung và dài hạn.

Đặc trưng

hàng hóa

Thời hạn ngắn, tính thanh khoản cao, rủi ro thấp, ít biến động về giá, lợi nhuận thấp.

Thời hạn dài, tính thanh khoản thấp, rủi ro cao, biến động về giá, lợi nhuận cao.

Chức năng

Đáp ứng nhu cầu vốn ngắn hạn: tiêu dùng trước mắt của gia đình, vốn lưu động của doanh nghiệp…

Đáp ứng nhu cầu vốn trung – dài hạn: đầu tư dự án, đầu tư TSCĐ của doanh nghiệp.

3.3. Các công cụ của thị trường tài chính

Để hiểu đầy đủ về việc làm cách nào để thị trường tài chính thực hiện được vai trò quan trọng trong việc dẫn vốn từ người cho vay – người tiết kiệm tới người vay – người chi tiêu, chúng ta cần nghiên cứu các loại chứng khoán được mua bán trên thị trường tài chính. Trước hết chúng ta tập trung vào những công cụ mua bán trên thị trường tiền tệ và sau đó đến những công cụ được mua bán ở thị trường vốn.

3.3.1. Các công cụ của thị trường tiền tệ

Do có kỳ hạn thanh toán ngắn, những công cụ vay nợ được mua bán trên thị trường tiền tệ chịu mức dao động giá tổi thiểu và do đó nó là loại đầu tư ít rủi ro nhất.

Bài 3: Thị trường tài chính

38 FIN01_Bai3_v1.0013105222

Tín phiếu kho bạc

Là công cụ vay nợ ngắn hạn của Chính phủ, thường được phát hành với kỳ hạn thanh toán 3, 6, 9 và nhỏ hơn 12 tháng. Chúng được trả lãi với mức lãi suất cố định và được hoàn trả vốn khi đến hạn thanh toán hoặc chúng được thanh toán lãi do việc bán lần đầu có giảm giá. Tức là, với giá thấp hơn so với khoản tiền đã định được thanh toán khi hết hạn. Ví dụ, bạn có thể mua một tín phiếu kho bạc kỳ hạn 1 năm trong tháng 3/2012 với số tiền 9 triệu đồng, tín phiếu này có thể được thanh toán 10 triệu đồng vào tháng 3/2013.

Tín phiếu kho bạc là loại lỏng nhất trong tất cả các công cụ trên thị trường tiền tệ, do vậy, chúng được mua bán nhiều nhất. Chúng cũng là loại công cụ an toàn nhất trong tất cả các loại công cụ ở thị trường tiền tệ, vì Chính phủ luôn đáp ứng được các món nợ phải trả bằng cách tăng thuế hoặc phát hành giấy bạc. Tuy nhiên khả năng sinh lời của loại công cụ này rất thấp. tín phiếu kho bạc chủ yếu do các ngân hàng nắm giữ, cũng có một lượng nhỏ các hộ gia đình, các cồng ty và các trung gian tài chính khác nắm giữ.

Giấy chứng nhận tiền gửi của ngân hàng

Giấy chứng nhận tiền gửi (CD) là một công cụ vay nợ do NHTM bán cho người gửi. Người gửi được thanh toán lãi hàng năm theo một tỷ lệ nhất định và khi đến kỳ hạn thanh toán, thì hoàn trả gốc theo giá mua ban đầu. CD có thể được bán lại ở thị trường cấp hai. Hiện nay công cụ này được hầu hết các NHTM lớn phát hành và thu được thành công to lớn, với tổng số dư vượt quá tổng số dư của tín phiếu kho bạc. Chúng là nguồn vốn đặc biệt quan trọng mà những NHTM thu hút được từ các cá nhân, công ty, các quỹ tương trợ thị trường tiền tệ, các tổ chức từ thiện và các cơ quan của chính phủ.

Thương phiếu

Đây là một giấy nợ trong hoạt động tín dụng thương mại khi phát sinh hoạt động mua bán chịu giữa các doanh nghiệp với nhau. Tùy thuộc vào việc doanh nghiệp bán chịu hay mua chịu phát hành thương phiếu mà người ta gọi là hối phiếu hay lệnh phiếu. Trong đó:

Hối phiếu là giấy đòi nợ do người bán phát hành yêu cầu người mua thanh toán một khoản tiền vào một thời gian xác định. Lệnh phiếu là giấy nhận nợ do người mua phát hành trong đó cam kết sẽ thanh toán một khoản tiền cho người bán vào một thời gian xác định. Do đây là một khoản mua chịu hàng hóa trong thời gian ngắn nên thương phiếu là công cụ tài chính ngắn hạn.

Hối phiếu được ngân hàng chấp nhận

Hối phiếu được ngân hàng chấp nhận là hối phiếu do một công ty phát hành, đã được ngân hàng đóng dấu bảo lãnh chấp nhận thanh toán lên đó. Ngân hàng cam kết rằng nếu công ty được bảo lãnh không thanh toán thì trách nhiệm của ngân hàng sẽ đứng ra thanh toán hộ. Để có thể được ngân hàng chấp nhận bảo lãnh, công ty phát hành hối phiếu phải gửi món tiền buộc vào tài khoản của mình tại

Bài 3: Thị trường tài chính

FIN101_Bai3_v1.0013105222 39

ngân hàng đủ để trả cho hối phiếu. Tuy nhiên có những trường hợp công ty có thể không cần phải có khoản ký quỹ này nếu nó có đủ uy tín với ngân hàng. Ngoài tài khoản ký quỹ, công ty cũng phải nộp cho ngân hàng một khoản phí gọi là phí bảo lãnh. Phí bảo lãnh được tính theo một tỷ lệ phần trăm so với số tiền được bảo lãnh. Nếu công ty không có khả năng thanh toán, thì ngân hàng buộc phải thanh toán theo số tiền đã ghi trên hối phiếu. Công ty phát hành hối phiếu có thêm khả năng được chấp nhận khi mua hàng hoá ở nước ngoài vì nhà xuất khẩu ngoại quốc biết rằng ngay cả trường hợp công ty đã phá sản, thì hối phiếu vẫn được ngân hàng thanh toán đầy đủ.

3.3.2. Các công cụ trên thị trường vốn

Các công cụ trên thị trường vốn là các công cụ nợ và cổ phiếu, với kỳ hạn trên một năm hay vô hạn. Khác với các công cụ trên thị trưòng tiền tệ, các công cụ trên thị trường vốn có độ lệch tiêu chuẩn lớn hơn nhiều, do vậy mức độ rủi ro lớn và lợi tức thường cao.

Cổ phiếu

Là chứng chỉ (hoặc bút toán ghi sổ) chứng nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư đối với một phần tài sản và thu nhập của doanh nghiệp. Tức là nó chứng thực quyền sở hữu một phần vốn hoặc tài sản của công ty và quyền được chia cổ tức.

Cổ phiếu có thể được chia làm hai loại:

o Cổ phiếu thông thường là loại cổ phiếu có thu nhập không cố định, lợi tức biến động tuỳ theo sự biến động lợi nhuận của công ty. Tuy nhiẽn, thị giá cổ phiếu lại rất nhạy cảm trên thị trường, không chỉ phụ thuộc vào lợi nhuận công ty mà còn phụ thuộc rất nhiều nhân tố khác như môi trường kinh tế, thay đổi lãi suất, hay nói cách khác tuân theo quy luật cung cầu. Cụ thể hơn nữa, thị giá cổ phiếu thông thường phụ thuộc vào tăng trưởng kinh tế nói chung và biến động theo chiều nghịch với biến động lãi suất trái phiếu chính phủ, các công cụ vay nợ dài hạn lãi suất cố định và lãi suất huy động tiền gửi của ngân hàng.

o Cổ phiếu ưu đãi là loại cổ phiếu có quyền nhận được thu nhập cố định theo một tỷ lệ lãi suất nhất định, không phụ thuộc vào lợi nhuận của công ty. Tuy nhiên, thị giá của cổ phiếu này phụ thuộc vào sự thay đổi lãi suất trái phiếu kho bạc và tình hình tài chính của công ty.

Như vậy, việc đầu tư vào cổ phiếu không chỉ đơn giản là nhận được cổ tức, mà quan trọng hơn chính là giá cổ phiếu được mua bán trên thị trường dao động mang lại lợi nhuận nhiều hơn số cổ tức thu được. Khi cổ phiếu của công ty được nhiều người mua, chứng tỏ thị trường tin tưởng vào hiện tại và khả năng phát triển của công ty trong tương lai và ngược lại.

Một nhà đầu tư chứng khoán không phải chỉ giỏi trong xác định thời điểm mua bán, mà còn phải biết trung hoà rủi ro bằng cách xây dựng được danh mục chứng khoán có các mức độ rủi ro khác nhau hoặc chu kỳ giao động chênh lệch nhau.

Bài 3: Thị trường tài chính

40 FIN01_Bai3_v1.0013105222

So sánh cổ phiếu thường và cổ phiếu ưu đãi

Ngoài ra dựa theo tính chất ghi danh cổ phiếu còn bao gồm: cổ phiếu ghi danh và cổ phiếu vô danh.

Trái phiếu

Là chứng chỉ xác nhận quyền đòi nợ của nhà đầu tư đối với nhà phát hành. Tùy theo các tiêu thức phân loại ta có các loại trái phiếu khác nhau:

Dựa vào chủ thể phát hành: Trái phiếu chính phủ, trái phiếu địa phương và trái phiếu doanh nghiệp.

Dựa vào phương thức trả lãi: Trái phiếu thanh toán lãi một lần duy nhất khi đáo hạn và trái phiếu thanh toán lãi định kỳ (coupon).

Dựa vào sự thay đổi lãi suất: Trái phiếu có lãi suất cố định và lãi suất thả nổi

Dựa vào khả năng chuyển đổi: Trái phiếu không có khả năng chuyển đổi và có khả năng chuyển đổi.

Vay thế chấp

Vay thế chấp là những món tiền cho các cá nhân hoặc các công ty kinh doanh vay để đầu tư vào những công trình kiến trúc. Nhà cửa, đất đai được dùng làm vật thế chấp cho các món vay. Hình thức này chiếm một phần lớn trong nguồn tài trợ của các công ty, thậm chí còn chiếm tỷ trọng lớn tại các nước phát triển. Ngân hàng và các tổ chức tiết kiệm là người cho vay hàng đầu trong lĩnh vực này. Những tổ chức này cung cấp vốn cho thị trường vay thế chấp bằng cách bán trái khoán và dùng tiền để mua các món thế chấp. Đây là những khoản cho vay có thể mang lại một nguồn thu nhập lớn cho các ngân hàng nhưng cũng lại là mảng kinh doanh ẩn chứa nhiều rủi ro.

Bài 3: Thị trường tài chính

FIN101_Bai3_v1.0013105222 41

Tóm lược cuối bài Sinh viên sau khi học hết bài này phải nắm được các vấn đề sau:

Khái niệm, chức năng, vai trò của thị trường tài chính.

Các chủ thể tham gia thị trường.

Các thị trường cấu thành nên thị trường tài chính.

Phân biệt các thị trường: Thị trường tiền tệ và thị trường Vốn, thị trường nợ và thị trường Vốn cổ phần, thị trường cấp 1 và cấp 2, thị trường chính thức và phi chính thức.

Các công cụ tài chính chủ yếu được mua bán trên thị trường.

Phân biệt cổ phiếu và trái phiếu.

Phân biệt cổ phiếu thường và cổ phiếu ưu đãi.

Bài 3: Thị trường tài chính

42 FIN01_Bai3_v1.0013105222

Câu hỏi ôn tập

1. Các chức năng của thị trường tài chính?

2. Vai trò của thị trường tài chính trong quá trình phát triển nền kinh tế – xã hội?

3. Thị trường tài chính được cấu thành bởi những thị trường nào và nội dung hoạt động của các thị trường đó?

4. So sánh các thị trường cấu thành nên thị trường tài chính.

5. Nội dung kinh tế của các công cụ chủ yếu trên thị trường tài chính?

6. So sánh cổ phiếu và trái phiếu.

7. So sánh cổ phiếu thường và cổ phiếu ưu đãi.