MỘT SỐ THỂ LOẠI BÁO CHÍ

THƯỜNG SỬ DỤNG

Lương Ngọc An

Tuần báo Văn Nghệ

A. Mối quan hệ cần lưu ý khi viết báo

Độc giả Văn hoá nền (Những cái

đã biết, những mối quan tâm)

Môi trường sống (khả năng nắm bắt thông tin cơ bản)

Khả năng nhận thức (Năng lực phán đoán, bình luận, xu thế ứng xử)

Thông tin Độ hấp dẫn Độ tin cậy Độ chuyển động Khả năng dự

đoán

B. Một số thể loại báo chí thường gặp

Tin, thông tin Bài phản ánh (Bài báo) Phóng sự - Bút ký – Điều tra Nghiên cứu - Phân tích - Bình luận Phỏng vấn – Trao đổi – Đối thoại Sáng tác (truyện, Tự truyện…)

1. Thể loại tin, thông tin

Là thể loại cơ bản nhất của báo chí Là cơ sở để phát triển những thể loại khác

2. Bài phản ánh

Là các bài viết được nâng cấp từ thể loại tin phân tích, phản ánh về:Hoạt độngSự kiệnVấn đềQuan điểmChủ trương, xu hướng

Yêu cầu của bài phản ánh Là một thông tin hoàn chỉnh Có nội dung tương thích với thể loại của bài

viết Phù hợp với một đối tượng độc giả nào đó Sử dụng được các Chi tiết, Hình ảnh, Nhân

vật, và có Quan điểm riêng đối với các vấn đề của nội dung

Tạo được Nhận thức mới đằng sau nội dung thông tin cho người đọc

Ví dụ về bài phản ánh

3. Thể loại Phóng sự - Bút ký - Điều tra (Giới thiệu)

Là sự phát triển của Bài phản ánh Được thực hiện trên cơ sở tìm hiểu các

chi tiết mang nội dung thông tin để giải đáp các câu hỏi mà thể loại tin này yêu cầu một cách cụ thể

Kết quả của các thể loại này là Cung cấp những thông tin đảm bảo tính thuyết phục để hướng người đọc đến một nhận thức mà người viết mong muốn

Yêu cầu chung Phải bắt đầu từ một thông tin hoàn chỉnh Các chi tiết phải được kiểm chứng, đảm bảo độ

chính xác Các thông tin phải đầy đủ, trung thực, khách

quan Các thông tin phải đa chiều Phải chú ý đến mối liên hệ giữa các luồng

thông tin (tính hệ thống và sự hợp lý) Phải có quan điểm riêng của người viết

Sự khác nhau cơ bản của các thể loại

Phóng sự:Bám vào diễn biến sự việc, sự kiện để phản ánhTiếp cận và khai thác vấn đề từ nhiều hướng, với

cách phản ánh đặc sắc Điều tra:

Khai thác triệt để những yếu tố mới trong thông tin làm cơ sở thu hút người đọc

Bút ký:Trên cơ sở của bài phóng sự, lấy cảm nhận

của người viết làm cơ sở thuyết phục người đọc

Bút ký là thể loại nằm giữa Văn học và Báo chí, nên yêu cầu về cách diễn đạt (văn phong) được chú trọng ngang với thông tin (báo chí)

Thủ pháp đối với 3 thể loại này

Nếu có nhiều luồng thông tin khác nhau, kết quả thông tin của cả bài viết sẽ được định hướng theo hướng của thông tin đưa sau

(Ví dụ về 1 cuộc họp kiểm điểm...) Thông tin xuôi chiều sẽ có khuynh

hướng khép lại nội dung bài viết; Thông tin ngược chiều sẽ mở ra nội dung bài viết (cho các phần tiếp theo)

Lưu ý 1

Phải bắt đầu từ những thông tin hoàn chỉnh

Phản ánh 1 cách sinh động những sự kiện của LS & XH

Tiêu chuẩnThông tinĐiều traVăn học Hành trình

Lưu ý 2

Nội dung Phản ánh sự việc Bình luận, đánh

giá Định hướng xã

hội

Phương pháp Việc gì xảy ra Nơi xảy ra Liên quan đến ai Vì sao nó xảy ra Xảy ra như thế

nào

Lưu ý 3

Bị hạn chế bởi Văn hoá chung

(Quốc gia) Mục tiêu riêng

(Tờ báo) Năng lực, phong

cách (Phóng viên)

Được phát huy bởi Tư duy logic (dọc: từ mở

đến kết) Khả năng mở rộng thông

tin (ngang: các mối quan hệ bổ trợ)

Hiểu rõ nhu cầu người đọc (Nghệ thuật thuyết phục)

Yêu cầu

Chọn được đề tài đúng tầm cỡ Hiểu được người đọc cần gì Tạo được 1 cốt truyện hoàn chỉnh Khai thác và sử dụng được nhiều hình

ảnh, chi tiết để làm rõ vấn đề Áp dụng tốt các thể loại khác trong từng

phân đoạn (miêu tả, tường thuật, bình luận)

4. Thể loại Nghiên cứu – Phân tích - Bình luận (Giới thiệu)

Là thể loại đòi hỏi người viết phải am hiểu lĩnh vực mà mình viết bài

Phải xác định rõ nội dung, yêu cầu, của bài viếtxác định phạm vi đề tài nghiên cứu, phân tích cụ

thểcó quan điểm rõ ràng khi bình luận

Phải kết hợp giữa nghiên cứu, phân tích với bình luận. Không thể chỉ dùng 1 công cụ riêng biệtNghiên cứu, Phân tích để đi đến bình luậnBình luận trên cơ sở có phân tích, nghiên

cứu Đây là thiếu sót thường gặp nhất đối với đa

số các bài viết hiện nay

4. Thể loại Phỏng vấn – Trao đổi – Đối thoại (Giới thiệu)

Là một hoạt động thường ngày trong cuộc sống để thu nhận và chia sẻ thông tin

Là phương tiện để có thông tin hoàn thành một bài báo (Nghe, nhìn, hỏi, phân tích…)

Là một thể loại báo chí ở nhiều cấp độ khác nhau

Cơ bản nhất của thể loại này là kỹ năng tiếp cận đối tượng

Tiếp cận có mục đích Là gặp gỡ đối tượng để phục vụ mục đích viết bài

Thực hiện phỏng vấn (chớp nhoáng hoặc có chuẩn bị)Tìn hiểu thông tin (Điều tra, làm rõ vấn đề)

Lưu ý đối tượng được chọnLà người am hiểu về lĩnh vực muốn tìm hiểuLà người có trách nhiệm với vấn đề ta đang quan tâmLà đại diện cho 1 quan điểm, thái độ mà ta đang cần

tranh thủKhi sd thông tin từ những cuộc gặp này, có thể nói rõ danh tính, cương, vị hay nói chung chung. Tên có thể viết đủ hay viết tắt. Song trong hồ sơ ghi chép phải đầy đủ

Lưu ý với người tiếp xúc Phải có mục tiêu rõ ràng trước khi tiếp xúc Phải có kiến thức về lĩnh vực mà mình đang tìm

hiểu Phải hiểu rõ đối tượng tiếp cận (khả năng, chức

trách,mối quan tâm, khả năng diễn đạt, thái độ hợp tác, tình hình đơn vị họ đang quản lý...)

Vui vẻ, hoà đồng với những người có sẵn thiện chí (Ca sỹ, diễn viên, doanh nghiệp, dân...)

Tỏ ra cầu thị, tham gia vào mối quan tâm của đối tượng đang chưa có thiện chí để họ cảm thấy an tâm và được chia sẻ (Chính khách, doanh nghiệp, dân, tội phạm...)

Tóm lại: Không nên để đối tượng có cảm giác

mình đang khai thác họ, mà mình đang chia sẻ với họ. Điều này liên quan đến phương pháp đặt câu hỏi

Sự khác nhau của các dạng tiếp xúc

Phỏng vấn: Mục đích:

○ Để nắm được vấn đề cần phản ánh○ Để có ý kiến đồng thuận trong bài viết○ Để khẳng định vấn đề cần kết luận

Tư thế của người phỏng vấn: ○ Là người hỏi để tìm hiểu ván đề○ Là người hỏi để người trả lời bộc lộ quan

điểm

Trao đổi: Mục đích:

○ Để làm rõ hơn vấn đề○ Để tìm ra tiếng nói chung giữa người phỏng vấn

và người trả lời○ Để khẳng định nội dung vấn đề

Tư thế của người trao đổi: ○ Là người có quan điểm riêng, hoặc đại diện cho

1 cơ quan ngôn luận trao đổi để làm rõ vấn đề với người trả lời

Đối thoại: Mục đích:

○ Để làm rõ quan điểm của người trả lời về 1 vấn đề

○ Để mở ra những nội dung mới có tính dự báoTư thế của người đối thoại:

○ Là tư thế ngang hàng với người trả lời○ Là vai trò của người phản biện vấn đề

Kỹ năng phỏng vấn

Người hỏi phải là người chủ động dẫn dắt nội dung cuộc đối thoại, để đảm bảo đúng mục tiêu

Không được để khoảng trống trong câu chuyện (Nên dự trữ một số câu hỏi phụ để dùng trong những trường hợp này)

Câu hỏi phải ngắn, liên tục, có khả năng gợi mở để tạo cho câu trả lời phải dài, nhiều thông tin

Phải có những câu hỏi cùng nội dung, nhưng khác phương pháp và cách đề cập, để kiểm tra xem câu trả lời đã chính xác chưa

Không được hỏi câu hỏi đã biết trước câu trả lời, hoặc chỉ cần trả lời Có hoặc Không (Trừ trường hợp có ý đồ để kết luận thay tác giả)

Không được để câu hỏi không có câu trả lời

Luôn giữ thái độ khiêm tốn, cầu thị. Tuyệt đối không được tranh luận với người đối thoại

Phải xác định được những trường hợp lợi dụng trả lời phỏng vấn để quảng cáo, hoặc có hành vi vụ lợi cho mình

Một số cách đặt câu hỏi

1. Hỏi về sự việc: là những câu hỏi cụ thể về những thông tin cần thiết

○ ... Biện pháp gì để ...○ ... Khi nào thì ...○ ... Có (hoặc cần) bao nhiêu ... để ...

2. Hỏi về vấn đề: để làm rõ hơn và kỹ hơn chủ đề mà ta đang quan tâm. Đây là câu hỏi về mối liên quan giữa nguyên nhân và hậu quả của sự kiện

○ Thường dùng các câu hỏi có từ: Vì sao ... Làm thế nào ... Sẽ đem lại kết quả gì ...

3. Hỏi về ý kiến: Xác định thái độ của đối tượng phỏng vấn (hoặc nhóm đối tượng mà người đó đại diện)

• Cách hỏi trực tiếp:- Nghĩ gì ...?- Có cho rằng ...?

• Cách hỏi gián tiếp:- Nếu được lựa chọn, ông sẽ làm gì (làm

ntn)?- Theo ông, có thể giải quyết ntn?

4. Hỏi về động cơ: Là câu hỏi tổng hợp của (2)

& (3). Cách hỏi này sẽ dẫn đến những câu

trả lời rất sâu sắc và bộc lộ rõ cá tính

a/ (trước v/đề đó) ... ông đã làm những gì để ...?

b/ .... Lý do nào đã khiến ông ....?

Tuy nhiên không phải đối tượng nào cũng có

thể nắm được những câu hỏi loại này, nên

thường phải có cách dẫn dắt

- Được biết (hoàn cảnh, khó khăn ...).Tuy nhiên

ông vẫn ... (làm tốt công việc ...). Vậy .....

(a/ hoặc b/) ...