T. C. GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENSTTS SOSYAL BLMLER ENSTTS

BALKAN HARBNDEN KURTULU SAVAINA TRK DENZ STRATEJS

BLENT DONBALOLU YKSEK LSANS TEZ

GEBZE-2007

T. C. GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENSTTS SOSYAL BLMLER ENSTTS

BALKAN HARBNDEN KURTULU SAVAINA TRK DENZ STRATEJS

BLENT DONBALOLU YKSEK LSANS TEZ

DANIMAN YRD. DO. DR. CEMAL ZEHR

GEBZE-2007

ZETTEZN BALII YAZAR ADI : Balkan Harbinden Kurtulu Savana Trk Deniz stratejisi : Blent DONBALOLU

Balkan Savalarndan Kurtulu Savana Trk Deniz Stratejisini incelerken esas amacmz aslnda Osmanl Devletini bu savalarda bir gerek bir stratejisinin (zellikle Balkan Savalarnda) olmadn anlatmak olacaktr.

XIX. yy. ikinci yarsnda Avrupada meydana gelen kamplamalar 1. Dnya Savana giden yolda dnyann tansiyonunu olduka ykseltmitir. Bu srete yaanan gelimeler Osmanl mparatorluunu Balkan Savalarna ve 1. Dnya savana srklemitir.

Balkan Savalarnda Trk donanmas, hazr olmadan savaa girmitir. Yneticiler de byle bir sava beklemedikleri iin donanmann nne bir strateji koyamamlardr. Donanmamz Balkan Savalarnda Karadeniz Harekat, atalca Savunmas, Ege Denizi Harekat, mroz ve Mondros Deniz Savalar gibi olaylar gerekletirmi ve bunlarn hepsinde etkisiz kalmtr. Sadece Hamidiye gemisinin yapt Akn Harekat heyecan uyandracak baarlar elde edebilmitir.

1. Dnya Sava ncesinde Osmanl Devleti Balkan Savalarnn verdii dersle etkin bir donanma hazrlamaya alm ancak baarl olamamtr. ngiltereden sipari edilen Readiye ve Sultan Osman Dretnotlarna el konulmu ve verilmemitir. Buna karlk Osmanl Devleti Almanyann iki gemisine el koymu ve bu husus savaa girmemize vesile olmutur. Yavuz ve Midilli ad verilen bu gemiler donanmamzn dier gemileri ile Karadeniz, Marmara ve Egede harekatlar yapmtr.

1. Dnya Savann en kanl Savalarndan biri olan anakkale Savanda Trk Donanmas savunma harekat gerekletirmi ve bu kapsamda mayn harbi ile etkili olmutur. Nusrat Mayn Gemisinin dedii maynlar harbin kaderini etkilemi ve tilaf Devletlerinin byk bir karma yapmasna ve harbin uzamasna sebep olmutur. iv

1. Dnya savanda kazanlan baz baarlar stratejik anlamda baar olmayp taktik baarlardr. Savan geneline baktmzda bu grlebilir.

Kurtulu Savanda ise stn yneticilerin elinde donamaya nemli grevler verilmi ve ortaya bir strateji konmutur. Savata zellikle Karadenizde deniz nakliyat grevi baar ile yaplmtr. Ayrca Alemdar, Rsumat, ahin ve Gazal gibi gemilerimiz stn baarlar ile destanlamlardr. Bu savata Mustafa Kemal Atatrkn stn sevk ve idaresinde donanmamza hedef ve strateji izilmi, denizcilerimiz kendilerine verilen grevleri

kahramanca yapmlardr.

v

SUMMARYTITLE WRITER : Turkish Naval Strategy From Balkan Wars to Independence War : Blent DONBALOLU

During this research of Turkish naval strategy, our aim is telling that, from beginning of Balkan Wars till the Turkish War of Independence, Ottoman Empire had no real war strategy especially during the War of Balkan).

After XIX. century, grouping actions of Europian countries, made worlds tension higher on the way of World War I. Some happenings that were occurred in this period, took Ottoman Empire to the World War I.

Turkish Naval Forces entered to Balkan Wars without any preparation and strategy. So at Black Sea Operation, Imroz and Mondros Sea Wars, atalca Defense, Aegean Sea Operation, naval forces became unsuccessful. Just Hamidiye naval ships Akn Operation was becomed successful.

After the Balkan Wars lack of success, Ottoman Empire tried to build a new strong naval army, but they couldnt do. England sequestrated Readiye and Sultan Osman Dretnots which were ordered before. Because of this, Ottoman Empire sequestrated the two war ship of Germany and so entered to World War I. These ships, Yavuz and Middilli, participate operations with other ships at Black Sea, Marmara Sea and Aegean Sea.

World War I.s one of the most bloody war occurred at Dardanelles with Turkish Naval Forces. The mines that were mined by Nusrat Minesweeper affected the destiny of war. Entente Governments tried to pass Dardanelles by land so the war was gotten longer.

During World War I., gained successes were not strategical but tactical success. This could seen at general of the war. vi

But in the Turkish Indepedence War, gained successes were strategical. Especially sea transportation duties had maden successfuly at Black Sea. Also War ships Alemdar, Rsumat ahin and Gazal wrote great epics. Naval Forces and Army who is under order of Mustafa Kemal Atatrk executed all orders heroically.

vii

TEEKKRBu almada katks olan bata tez danman Yrd. Do. Dr. Cemal Zehire, Do. Dr. Mesut Hakk Cana, Gebze Yksek Teknoloji Enstits Akademisyenlerine, stanbul Deniz Mzesi Komutanl personeline, Tarihi Deniz Arivi ube Mdrl personeline ve bu tezin hazrlanmasnda bana her trl yardm yapan ve engin sabr ile benden desteini esirgemeyen deerli eime teekkr ederim.

viii

NDEKLERBalk Sayfa

KAPAK KAPAK KABUL VE ONAY SAYFASI ZET SUMMARY TEEKKR SAYFASI NDEKLER DZN KISALTMALAR DZN EKLLER DZN

i ii iii iv vi viii ix xi xii

GR 1. BLM BALKAN SAVALARINA DENZDEN BAKI 1.1. 1.2. Avrupada Ykselen Kamplama ve ttifaklar Sava ncesi 20. Yzylda Uluslararas G Dengeleri 1.2.1. tilaf ve ttifak Devletlerinin Genel Durumu Fransa ngiltere talya Almanya Rusya Avusturya-Macaristan 1.2.2. Avrupada Gelien Siyasi ve Askeri Hareketler 1.2.3. XX. Yzyl Banda Deniz Gc Mcadelesi 1.2.4. Osmanl Devletinin Durumu ve ttifak abalar 1.3. Balkan Harbinin Siyasi Askeri Nedenleri 1.3.1. Balkan Devletlerinin Genel Durumu Srbistan Karada Yunanistan

1 3 3 11 11 11 11 12 13 13 14 15 18 21 23 23 24 24 26

Bulgaristan Romanya 1.3.2. Makedonya Sorunu 1.3.3. II. Merutiyetin lan ve Balkanlara Etkileri 1.4. 1.5. I. ve II. Balkan Savalar Balkan Harbinin Deniz Cephesi 1.5.1. Balkan Devletlerinin Deniz Gcnn Durumu Yunanistan Bulgaristan 1.5.2. II. Merutiyetten Harbin Balangcna Osmanl Donanmasnn Durumu 1.5.3. Personel Durumu 1.5.4. Osmanl Devletinin Materyal Durumu Silah ve Cephane Kmr 1.5.5. Osmanl Devletinin Seferberlik Hazrlklar 1.5.6. Osmanl Yunan Kuvvetler Mukayesesi 1.6. Balkan Savalarnda Osmanl Donanmasnn Deniz Harekat 1.6.1. Karadeniz Harekat 1.6.2. Karadeniz ve Marmara Harekat 1.6.3. atalca Cephesine Donanma Destei 1.6.4. Ege Denizi Harekat 1.6.5. mroz Deniz Sava 1.6.6. Mondros Deniz Sava 1.6.7. Hamidiyenin Akn Harekat 1.7. 2. Balkan Savalarnda Trk Deniz Stratejisinin Deerlendirilmesi

26 26 27 34 38 39 39 39 43 45

53 58 58 59 60 63 67 67 75 78 81 85 91 96 100 102 102

BLM 1.DNYA SAVAINDA TRK DENZCL 2.1. Birinci Dnya Sava ncesinde Osmanl Deniz Gcndeki Yenileme Hareketleri 2.2. 2.3. Savan Balamas ve Dretnotlara El Konulmas Sultan Osman ve Readiyenin Durumlar 2.3.1. Sava ncesi Durum 2.3.2. El Koyma Karar; Siyasi, Hukuki ve Mali Sonular 2.4. Yavuz Sultan Selim ve Midilli Osmanl Donanmasnda

112 115 115 118 123

2.5. 2.6.

Donanmann Amiral Souchon Emrine Girmesi Donanmann Sava Hazrl 2.7.1. Dnya Harbinde Yavuz Zrhls ve Midilli 2.7.2. 1915e Kadar Olan Faaliyetler 2.7.3. Yavuz ve Midillinin Katld 1915 Yl Deniz Harekat 2.7.4. Yavuz ve Midillinin Katld 1916 Yl Deniz Harekat 2.7.5. Yavuz ve Midillinin Katld 1917 Yl Deniz Harekat 2.7.6. Yavuz ve Midillinin Katld 1918 Yl Deniz Harekat

126 129 132 134 136 148 143 145 151 151

2.8.

anakkale Deniz Sava 2.8.1. Mttefik Denizalt harekatna Kar Osmanl Deniz Kuvvetleri'nin Aldklar Tedbirler 2.8.1.1. 2.8.1.2. anakkale Boaz'nda Marmara Denizi'nde Mttefik Denizaltlarna Kar Alnan Tedbirler 2.8.2. Osmanl Donanmas 2.8.2.1. 2.8.2.2. Mnferit Hareketler Muavenet-i Milliye Muhribi'nin Goliath Zrhls'n Batrmas 2.8.2.3. 2.8.2.4. 2.8.2.5. Destek Harekat Deniz Nakliyat ve Korunmas Muhabere

151 154

158 158 160

161 166 174 175 175

2.8.3. anakkale Muharebelerinde Mayn Harbi 2.8.3.1. Mstahkem Mevki Komutanl'nn Hazrlklar ve Mayn Hatlarnn Takviyesi 2.8.3.2. Denizaltlara Kar A ve Torpido stasyonlar Kurulmas ve Serseri Maynlarnn Kullanlmas 2.8.3.3. 2.8.3.4. Mttefiklerin Harekat Nusrat Mayn Gemisi'nin Erenky Koyu'nda Kurduu Engel 2.8.3.5. Maynlar Temizlenememe Sebebi

183

185 190

192 193

2.8.4. 18 Mart 1915'te anakkale Boaz'na Ynelik Byk Deniz Taarruzu (Boaz'n Zorlanmas) 2.9. Birinci Dnya Harbinde Yaanan Dier Olaylar 2.9.1. Demirhisar'n Akn

203 203

2.9.2. Sultanhisar Bir Denizalty Batryor 2.9.3. Pelengiderya Gambotunun Bat 2.9.4. Peykievket Yaralanmas ve Barbaros Zrhlsnn Bat 2.9.5. Bir Fransz Denizaltsnn Zapt ve Yarhisarn Bat 2.10. Savan Sona Ermesi Mondros Mtarekesi ve Trk Donanmas III. BLM KURTULU SAVAINDA TRK DENZCL 3.1. Milli Mcadele Balangcnda Deniz Kuvveti Oluturma abalar. 3.1.1. Mondros Mtarekesi Sonrasna Genel Bak 3.1.2. Umur- Bahriye Mdrl ve Bahriye Dairesi Reisliinin Tesis Edilmesi 3.2. Kurtulu Savandaki nemli Deniz Olaylar 3.2.1. Karadeniz'de Deniz Nakliyat ve nemli Deniz Olaylar 3.2.2. Marmara'da Deniz Nakliyat ve nemli Deniz Olaylar 3.2.3. Ege ve Akdeniz'de Deniz Nakliyat ve nemli Deniz Olaylar 3.3. Kurtulu Savanda Grev Alm Baz Gemilerimiz ve Yaptklar Faaliyetler 3.3.1. Alemdar Romrkr 3.3.2. Rsumat 4. nolu Vapur 3.3.3. ahin Vapuru 3.3.4. 1 Ve 2 Nolu Motor Gambotlar ve Enosis ilebinin Zapt 3.3.6. Gazal Romrkr ve Urania 3.4. Savan Sonunda Yaanan Gelimeler 3.4.1. Lozan Bar Antlamas'nn Deniz ile lgili Hkmleri 3.4.2. stiklal Harbi'nde Bahriyemize Genel Bak SONU KAYNAKA

204 205 206 206 207 209 209 209 211

216 216 233 242 247

247 256 261 267 274 278 278 280 282 284

KISALTMALAR DZNMD TCG Makedonya Devrimci rgt Trkiye Cumhuriyeti Gemisi

xi

EKLLER DZNekil Sayfa

eki 1. 18 Mart 1915 gn 10:00 - 12:00 arasndaki harekatn durumunu gsteren kroki

205

ekil 2 - Trk Tabyalarndaki Toplardan Biri (40 mm Krupp Topu) Ate 206 Esnasnda ekil 3-18 Mart 1915 - Bouvet Batyor. ekil 4 - stiklal Harbi Sresince Tesis Edilen Deniz Tekilleri ekil 5 - Karadeniz'de Deniz Nakliyatnn Gerekletirildii Stratejik Hatlar ekil 6-Lozan Grmelerinden Bir Sonu Alnamamas zerine 07 ubat 1923 Trihinden tibaren zmit Krfezinde Uygulamaya Konulan Tedbirler 249 208 221 224

xii

GRDenizcilik insanlarn gllere denizlere ve akarsulara ulamas ile tarihin ilk alarndan itibaren nemli olmutur. Bilinen ilk alardan beri donanmas gl olan devletlerin hasmlarna kar saladklar stnlk tarih sayfalarnda yerini almtr.

Trkler de uzun gemileri boyunca hakimiyetleri altna aldklar topraklarda zaman zaman deniz ile tanmlar ancak kltrel ve sosyolojik yaplar nedeniyle denizcilie mesafeli yaklamlardr.

Trk tarihinde deniz ve denizcilik iin yeni bir r aan olay,1071 Malazgirt Sava ile Trklerin Anadoluya yerlemeleri olmutur. Bu olaydan ksa bir sre sonra 1090l yllarda Emir aka Bey hatr saylr bir donanma ile Egede Trk varln gstermeye balamtr. Anadoluda Beylikler dneminden sonra kurulan Osmanl Devleti de gelimesine paralel olarak donanmasn gelitirmitir. 16. yy. a gelindiinde Osmanl Trk Donanmas dnemin en gl donanmas olmu; Karadeniz ve Ege Denizlerinin yannda Akdeniz de bir Trk gl haline getirilmitir.

Trk denizciliinin o dnemde ki baarsnn esas sebebi yetimi byk Trk denizcileridir. Kemal Reis ile balayan bu anl silsile Barbaros ve Turgut Reislerle en yksek seviyesine ulamtr. (nl, 2007, s.1)

O dnemlerde sadece denizlerde deil nehirlerde de Trk donanmasn grmekteyiz. nce Donanma olarak adlandrlan ve nehirlerde kullanlan donanma Balkanlara ve Avrupaya yaplan byk seferlerde baar ile kullanlmtr. (nl, 2005, s.428) Hafif ve atak gemilerden oluan bu donanma, asker ve malzeme sevkyatnda ok nemli grevler yapm olup o dnemki Osmanl lojistik sisteminin de mkemmelliini gstermesi asndan ayr bir neme sahiptir. Sadece Avrupa seferlerinde deil rnein Badat Seferinde de kullanlan bu donanmaya verilen nem zamanla azalmtr.

1

Osmanl mparatorluunda meydana gelen gerilemeden tm kurumlar gibi donanma ve denizcilik de nasibini almtr. Donanmann bana ekirdekten yetimi denizciler yerine sarayda yetimi devlet adamlarnn atanmas ve Avrupadaki gelimelerin takip edilememesi gibi sebeplerle Trk denizcilii hzla an gerisinde kalmaya balam ve 19. yy sonlarna gelindiinde imparatorluk ile birlikte kn eiine gelmitir.

Bu almann amac Balkan Savalarndan Kurtulu savana kadar olan dnemde Trk deniz stratejisini incelemektir. Bu durumda yle bir soru akla gelebilir. O dnemde byle bir strateji var myd?Bizim incelememizin amac da bunu aratrmak ve aslnda byle bir stratejinin olmadn ve bunun Trk milletine nelere mal olduunu akla kavuturmaktr.

Balkan Savalar ve 1. Dnya savana giden yolda Avrupada meydana gelen olaylar deinerek ve kamplamalar nemli bir yer tuttuundan almamzn bu hususlara balayacaz. Bu kamplamalarn Osmanl mparatorluunun dnya

paralanmasna yapt byk katklarn yannda silahlanma yarnda

denizciliinin teknolojik gelimesine kazandrd ivme ile de incelenmeye deer olduu kanaatindeyim.

2

I. BLM BALKAN SAVALARINA DENZDEN BAKIBu blmde Balkan Savalarna denizden bir bak yapacak, sava ncesi ve sonrasnda Osmanl Devletinde yaanan gelimeleri deerlendireceiz.Ancak tm bunlardan nce Avrupada yaanan gelimeleri aktarmak savan nedenleri ve sonu ilikileri asndan faydal olacaktr.Bu nedenle ncelikle XIX.yy sonu ve XX.yy balarnda Avrupada yaanan gelimeleri deerlendireceiz.

1.1. Avrupada Ykselen Kamplama ve ttifaklarDnya XIX. yzyl sonlarna gelindiinde iki kart blok ile kar karya bulunmaktayd. Bunlar Almanya-talya-Avusturyann oluturduu l ttifak ile ngiltere-Fransa ve Rusyann oluturduu l tilaf bloklaryd. Bu bloklarn olumasnn nveleri Almanyann birliini salamas ile balamaktadr. l ttifakn en gl lkesi olan Almanya,1870-1871 Fransa-Prusya savanda

kazanlan zafer neticesinde birliini tamamlamt. (Merriman, 1995, s.775) Sava sonunda imzalanan Frankfurt Antlamas ile Alman mparatorluu ilan

edilmi,Alsace ve Lorraine Almanyaya braklmt. (Ylmaz, 1998, s.85) Ayrca, bu antlama ile Fransann ylda be milyar frank sava tazminat demesi ve deme tamamlanncaya kadarda Kuzey Fransann Alman igali altnda kalmas kararlatrlmt. Tm bunlar Almanya ve Fransa arasnda yllarca srecek mcadelenin tohumlarn atm ve ittifaklamalara varacak ayrlklara sebep olmutur. Alman Birliinin kurulmasnda en fazla emei geenlerden birisi de hi phesiz Bismarck olmutur. Bismarck 1871 zaferi ile Alman Birliini kurduktan sonra,btn faaliyet ve abalarn bu Birliin korunmasna yneltmitir. Bu eserin yaamasn tehdit edebilecek tehlike;phe yok ki,Avrupa diplomasisinden gelebilirdi. Zira Bismarck,Alman mparatorluunun ortaya k ile Avrupa kuvvetler dengesinin yapsnda esasl bir deiikliin meydana geldiinin bu yeni durumu da Avrupa byk devletlerinin kolaylkla hazmetmeyeceinin bilincindeydi. Bu erevede Bismarckn Avrupa Politikasnn en byk dayana Bar olmutur. zellikle Alman Birliinin ilk dnemlerinde,Avrupada kacak bir 3

savan bu Birlii her zaman sarsabileceini biliyordu. (Armaolu, 1999, s.334) Alman Birliinin bar ierisinde yaamas ve kk salmas karsnda en byk engel Fransa idi. Alsace ve Lorraine blgelerinin Almanlara braklmas Fransada derin yaralar am lkede milliyeti akmlar artmt. Fransann bu durumu Bismarck iin devaml bir endie kayna oldu. Fransann ilk frsatta bir intikam savana gidecei endiesi Bismarckn kafasn kolay kolay terketmedi. Bu nedenle ;

Almanyann d mnasebetlerde bar koruyabilmesi iin Fransann herhangi bir devletle ittifak yapmas ve intikam sava abalar nlenmeliydi. (Ylmaz, 1998, s.88) Fransann herhangi bir devletle ittifak yapmasn nlemek demek,onun ittifak edebilecei devletleri Almanyann etrafnda toplamak demekti. Fransann yalnz braklmas ancak bu suretle mmkn olabilirdi. Yani Fransaya kar Bismark kendisi bir koalisyon kurmalyd. Bu devletler kimler olabilirdi?Herhalde bu ngiltere olamazd. sorunlarla uraan ngiltere bir sreden beri Avrupadan elini eteini ekmi grnyordu. Babakan Gladstone Rusya ile mcadele etmektense onunla anlamay tercih ediyordu. Osmanl imparatorluunu devam ettirmek iin Rusyann karsna kmak anlamszd. Gladstone iin nemli olan Rusyann stanbula Msra ve Svey Kanalna el srmemesi ve fazla yaklamamasyd. Bu artlarda kara ordusu da bulunmayan ngilterenin ne Fransa ne de Almanya iin bir mttefik olmas beklenemezdi. Dier taraftan Fransa talya mnasebetlerinin de durumu da talyann Almanyaya balanmasna imkan vermezdi.

Her ne kadar talyanlarn 1870 Eyllnde Romay igal etmeleri Fransz kamuoyunda byk tepki yaratm ise de o srada, Fransann banda bulunan A. Thiers,bu ie ve talyan birliine bir olup bitti olarak bakyordu ve Roma yznden talya ile bir sorun kartmay gereksiz gryordu. Bu da papa ile mnasebetleri bozuk olan talyann iine yaryordu. talya da biliyordu ki,Thiers Fransann banda bulunduu srece Fransa dan bir saldr beklenemezdi. Byle olunca talyann Fransaya kar Almanya ile birlemesinin de mant yoktu. (Armaolu, 1999, s.337)

Bu durumda geriye Avusturya ve Rusya kalyordu. 1866da Sadova Savanda Prusyadan ar bir darbe yemi olan Avusturya Almanyann ittifak olabilirdi. Bunu nceden gren ve Avusturyann kendisine lazm olacan iyi deerlendiren Bismarck, bu devlet yakn mnasebetler iine girdi. Ve Avusturyada bu yaknlama 4

gayretlerini cevapsz brakmad. nk batda Almanya, gneyde talyann birer devlet olarak ortaya kmas Avusturya-Macaristan mparatorluunun diplomatik faaliyetlerini Balkanlara yneltmeyi ve topraklarnda bu blgede geniletmeye mecbur etti. Bu yeni geniletme siyasetinin 2 temel hedefi ; douda Ege, gneyde Adriyatik Denizi oldu ve Avusturya 1870lerden itibaren bu iki denize kmaya alt.

Avusturyann

bu

yeni

Balkan

politikasn

ekillendirmeye

alt

sralarda,Rusya da Osmanl Devletini Balkanlardan atmak ve Balkan Slavlarn kendi amalar dorultusunda birletirmek iin Panslavizm politikasna girimi bulunuyordu. Bu durum, Avusturya-Macaristan imparatorluu ile Rusyay Balkanlarda kar karya getirdi. kinci olarak da Avusturyann Adriyatik Denizine kma gayreti, Srbistan ile benzer bir menfaat atmas iine girmesine sebep oldu. Bu gelimeler Avusturya-Macaristan mparatorluunu Almanyann yannda yer almaya ve bir Pan-Cermen bloku meydana getirmeye zorlad. (Ylmaz, 1998, s.89)

Rusyaya gelince Bismarck Rusya iin endieleniyor ve Fransa-Rusya ttifaknn Almanya iin hi de iyi neticeler vermeyeceini dnyordu. Byle Bir ttifak gelecekte vuku bulacak muhtemel bir harpte,Almanyay iki cepheli bir savaa mecbur edecek ve Almanyann iki gl kuvvet arasnda skmasna sebep olacakt. Byle bir birleme ihtimali Bismarck iin korkutucu olmu ve buna Bismarckn kabusu denmitir. (Ylmaz, 1995, s.2-3)

Avusturya ve Almanya hzla birbirlerine yaklayorlard. Beustun Avusturya anslyeliinden ayrlmas ile yerine Macaristan Babakan ve Bismarckn dostu olan Andrassy geti. Andrassy 1872 sonbaharnda,mparator Franz-Josephin Berlini ziyaret etmek istediini bildirince Almanya bundan gayet memnun oldu. Bunu haber alan Rus ar Almanya ile Avusturya-Macaristan arasndaki grmelere katlmak istediini belirtti. nk Rusya bu srada Orta Asyada ngiltere ile devaml bir atma halinde olduu gibi ierde de bir takm sorunlar vard. Her ne kadar Fransa ile mnasebetleri iyi ise de ac bir yenilgiden sonra i istikrarn henz salayamam bir Fransaya da gvenemiyordu. Buna karlk

Rusya bir Almanya-Avusturya anlamasnda kendisi iin ok ciddi tehlikeler grd. Sonunda 1872de Berlinde devletin mparatorlar(Almanya-Rusya-Avusturya) 5

topland ve mparatorlar Liginin ilk adm atld. Bu l antantla devletler Avrupa politikalarnda beraber hareket etmeyi ve herhangi bir devletle ittifak yapmamay kabul ediyorlard. Ancak grmelerde herhangi bir belge imzalanm deildi. Fransa grmelerden rahatsz oldu. Rusya grmelerin imzal belgelere dayanmadn belirterek Fransann endielerini gidermeye alt.

1873 ylnda ise yine ayn mparatorluklar arasnda bir antlama yapld ve mparatorlar ttifak kurulmu oldu. Ancak bu ittifak hibir zaman salam temeller zerine oturtulamad.

imparatorlar ittifaknn yeleri 1875-1878 Balkanlar ve Dou krizine sorunlu bir hava iinde girdiler. Aralarndaki anlamalara ramen Rusyann Ayastefanonos Antlamasnda Avusturya-Macaristann karlarn bir kenara itivermesi, aralarnn almasna yetti. Ayastefanos bar zerine ngiltere Rusyaya kar cephe alnca, Avusturya da ngilterenin yanna katld. Berlin Kongresine gelindii zaman,Bismarck Avrupann kuvvet dengesinde, Avusturya-Macaristana daha fazla arlk verdi. Berlin Kongresinin gerek genel oturumlarnda,gerek komisyon almalarnda,Rusya ile Avusturya-Macaristann karlarnn att, hemen btn sorunlarda, Avusturya-Macaristan tuttu. Kongre sona erdii zaman, mparatorlar Ligide sona ermiti. (Armaolu, 1999, s.342-345) Bu dnemden sonra ngiltere ile yaknlamaya balayan Avusturya-Macaristan elinden

karmamak iin Almanya yazl ittifak arayna girdi ve netice de 7 Ekim 1879 Viyanada Almanya ile Avusturya-Macaristan arasnda uzun sreli bir ittifak antlamas imzaland. Bu antlama 1. Dnya Sava bitimine kadar devam edecekti. Almanya, Avusturya-Macaristan ile ittifak yapmakla beraber Rusyadan tamamen vazgemi deildi. Bu ittifaktan sonrada Rusyaya yaklamaya alt. ngiltere faktr, zellikle Berlin rol Antlamasndan oynad. sonra Rusyann Almanyaya Osmanl

yaklamasnda

byk

ngiltere

1878den

itibaren

mparatorluunun toprak btnln korumak politikasndan vazgeerek Osmanl mparatorluunu ykmak ve bu ykntlardan kendisine bal devletler oluturma politikasna balamt. Bu politika Rusyay tedirgin etti ve Almanya-Avusturya blokuna tekrar yaklatrd.

6

Btn bunlar, 1881de Almanya-Avusturya-Rusya arasnda bir antlama vcuda getirilmesine sebep oldu. (Ylmaz, 1998, s.90) Bylece mparatorlar Antant yenilenmi oluyordu. Ancak bu sefer yazl olarak ve gayet gizli tutularak

imzaland. Bu antlama Avusturya-Macaristan ile Almanya arasndaki 1879 ittifakna hibir halel getirmiyordu. Bu antlama ile Almanya stn bir durum salam olmaktayd ve kendi karlarn salamak iin Osmanl mparatorluu ile hi ilgilenmemi, Osmanl Devletini iki partnerine peke ekmekten kanmamtr.

Birinci mparatorlar Antant, Balkan sorunlar nedeniyle sona ermiti. kincisi de ayn nedenle Avusturya-Macaristann Rusyann Balkanlardaki karlarna aldrmamas nedeniyle 1885de bozuldu. Almanya bundan sonra

Avusturya-Macaristan ve Rusyann ayn ittifak ile bir araya gelemeyeceini anlad. Rusya ile ayr ekilde ba kurma yoluna gitti. Bu arada, Fransann Akdenizdeki yaylmasna kar kan talya tepki olarak Avusturya-Macaristan ile Almanyaya yaklat ve l ttifak olutu. 20 Mays 1882de Viyanada imzalanan antlama ile l ttifak domu oldu. talya bu ittifaka dayanarak Afrikada smrge abalarna giriti. Ancak talya 1. Dnya Savana kadar giden bu kutuplamalarda daha sonra saf deitirecekti. l ittifaka daha sonra Romanya da katlacakt. Bu katlm Viyana Antlamas ile olmayp Almanya ve Avusturya ile yaplan ayr ayr antlamalar ve talyann kabul ile olmutur. Fakat Romanyada 1. Dnya Savanda kar blokta yerini almtr. l ttifak, 1. Dnya Savana kadar Avrupa siyasetinin arlk merkezini tekil etti. Almanya bu gelimeler iinde

zaman zaman ngiltere ve hatta Fransa ile baz antlamalar imzalarken, ngiltere ve Fransa ise yalnzlklarn srdrmeye devam ettiler.

Almanya 1887de Rusya ile Teminat Antlamas imzalamt. Ancak, bu antlama salam bir temele oluturulamam ve daha imza tarihinden itibaren sarslmaya balamt. Rus-Alman ilikileri artk eskisi gibi deildi. 1888 de Alman mparatoru I. Wilhelmin lm ile Almanyann Rusya politikas deimeye balad.

II. Wilhelm zamannda Bismarck grevinden ayrld ve Almanyann Rusyay yannda tutma politikas sona erdi. Almanyadan uzaklamaya balayan Rusya

Fransaya yaklamaya balad ve 17 Austos 1892 ylnda Fransa ile Rusya Genel 7

Kurmay Bakanlar arasnda Askeri Antlama imzaland. Bu antlamann sresi l ttifakn sresi kadar olacakt. Neticede iki devletin ordular arasnda gerek bir ittifak yaplmt. Ne var ki bu antlama hkmetler arasnda imzalanm resmi bir antlama deildi. nk Rus ar her eye ramen Almanyadan ekiniyordu ve Almanyay kkrtmak istemiyordu. Fransa antlamann hkmetler baznda da yaplmas iin aba sarf etti ve bu antlamann hi deilse dileri bakanlar arasnda imzalanmas iin Rusyaya bask yapt. Rusya Almanya ile olan ilikilerini dzeltme abalarna giritiyse de baarl olamad ve Fransann basklarna boyun eerek Mart 1894te Fransa-Rus resmi ittifakn imzalad. Bylece l ttifak karsnda yeni bir ittifak olumakta ve Kuvvetler Dengesi (Balance of Power) (Ergin, s.139) yava yava gereklemekteydi. (Armaolu, 1999, s.391-399)

Btn bunlar olurken

ngiltere yalnzlk politikasna devam etmekteydi.

ngiltere o dnemde kendi smrgeleri ve iileri ile meguld. Ancak, XIX. yzyln sonlarna gelirken, ngiltere bu inziva politikasndan sknt ekmeye balad. Milletleraras mnasebetlerdeki durumu iyi deildi ve tam bir yalnzlk iindeydi. nk,smrgecilik faaliyetlerinin pek ok noktasnda,Avrupann byk devletleri ile atma durumuna geliyordu. Gney Dou Asyada Fransa ile kar atmalarna girmiti. Ayrca,bir Osmanl topra olan Msrn ngiltere tarafndan igali zerine yine ngiliz-Fransz kar atmalar yaanmt. ngiltere

emperyalizmin byk ktas Afrikada Sudan, Kenya, Uganda, Nijerya, Nyasaland, Rhodesya, Transvaal blgelerine hakimdi. (James, 1994, s.213) Bu byk ktada da ngiliz,Alman,talyan ve Fransz smrgecilii kar karya gelmiti. ngiltere

yakn Dou ,Asya ve Uzak Douda ise Rusya ile atma halinde idi. zellikle Rusyann Asya ktasndaki genilemesi ve Uzak Douda ki faaliyetleri ngiltere iin bir endie kayna idi. Bu gelimeler ngilterenin ittifak yapacak gler aramasna sebep oldu.

ngiltere ilk olarak, Rusya ve Almanya ile yaknlamaya alt. En fazla atma durumunda olduu devlet Rusya olduuna gre nce onunla

mnasebetlerini dzeltmesi ve yumuatmas gerekiyordu. 1898 Ocak aynda Rusyaya in ve Osmanl mparatorluu zerinde gizli bir antlama yapmay teklif etti. Bu antlama toprak paylamas deil iki lkenin nfus blgelerine ayrlmas antlamasyd. Ruslar, bu teklifi nemsememi grndler ve Uzak Douda tahrik 8

edici hareketlerine devam ettiler. Bunun zerine ngiltere Almanyaya dnd. 1898 ve 1899da iki turlu ittifak teebbsleri oldu. lk teklif Almanya tarafndan ne kabul ne de red edildi ve oyalamaya brakld. Ekim 1899 da ngiltere Transvaal ile savaa girmesinden sonra Kasm 1899da Almanya ile ittifak denemelerinde bulundu. (James, 1994, s.204) Ancak bu denemelerde baarszlkla sonuland. baarszlklar, ngiltereyi Fransaya dndrd. Bu

Faoda bunalm ve Msr sorununda Fransaya boyun edirilmesi balangta ngiliz-Fransz yaknlamasn zorlatryordu. Ancak mttefiki Rusyadan yeterli yardm gremeyen Fransa, Fransz-Rus ittifakn ngiltereye de ynelecek ekilde geniletmek istedi.

Osmanl mparatorluu ile Almanyann yaknlamas Rusyay rahatsz etmekteydi. Almanya Anadolu Demiryolu irketi ile stanbul-Basra demiryolu

imtiyazn almt. Ayrca Kaiser Mslmanlarn halifesi olan Sultan Abdlhamit vastas ile slam camiasna dostluk mesajlar gndermekteydi. Osmanl Devletinin kuvvetlenmesini arzu etmeyen Rusya Almanyann bu teebbs ve faaliyetlerinden hi holanmad. Almanyann demiryolu projesine itiraz etmemek karlnda

Boazlarn kendisine verilmesini istedi. Diplomatik yalnzlk iinde olan Rusyann ,tek bana Badat demiryolu projesine engel olamayacan bilen Almanya bu teklifi derhal red etti. Dou Sorununda yalnzlk iinde olduunu gren, Rusya Fransz-Rus ittifaknn diplomatik ibirlii alanna da sirayet etmesine de karar verdi. 9 Austos 1899da yaplan yeni bir antlama ile ittifakn amacnn sadece bar deil Kuvvetler Dengesinin korunmas iin diplomatik ibirliini de kapsayaca teyid altna alnd. (Armaolu, 1999, s.440)

Bu arada Fransa, 1902 ylndan itibaren ngiltereye yaklamaya balad. ngiltere kral VII. Edwardn Mays 1903 tarihinde Parisi ziyaret etmesi ve iki lke ilikileri asndan scak mesajlar vermesi Faoda ve Boer Savann kt anlarn silmi ve karlkl ilikiler,samimi bir havaya brnmt. Temmuz 1903 tarihinde ise Fransa Cumhurbakannn iade-i ziyarette bulundu. ttifak mzakereleri balamas Japonyann Rusyaya saldrmasna denk gelen ubat 1904 tarihinde oldu. (Merriman, 1995, s.1014) Nihayet ngiliz-Fransz Entente Cordiale Antlamas 8 Nisan 1904te Londrada imzaland. Bu antlama,l tilaf meydana getiren ilk 9

antlama oldu. Bu antlama ile Fransa dnyann en byk deniz gcne sahip olan ngiltereyi yanna almay baarm oldu. (Ylmaz, 1998, s.92)

ngiliz-Rus ilikileri ise XX. yzyln balarnda iyi seviyede deildi. ngiltere ve Rusya Yakn Dou,Orta Asya ve Uzak Douda kar atmas iinde idiler. 1894-1895 in-Japon sava sonunda Japonyann byk bir g olarak Uzak Douda belirmi olmas Rusyay korkuttu. ngiltere ile Japonya arasnda 1902 ylnda imzalanan antlamadan sonra meydana gelen Rus-Japon savanda Rusya ar bir yenilgiye urad. zellikle,Japon gemilerinin Port Arthura yaptklar saldrlar Rusyann Uzak Dou mparatorluu hayallerini ykt ve ynn kuvvetler dengesi ittifaklarna evirmesine sebep oldu. (James, 1994, s.244) Rusyann Balkanlar ve Osmanl mparatorluundan baka Uzak Dou ve Asyada da, ngiltere hep karsna kyordu. Fransz-Rus ittifak Rusyay, ngiltereye kar yeteri kadar destekleyemedii gibi, l ttifak karsnda da dengeyi salamaktan uzakt. Bu sebeple, Rusyann, ngiltereye yaklamaktan baka aresi kalmyordu. Rus Dileri Bakan Iswolsky Ekim 1906da, ngiltereye ngiliz-Rus antlamas teklifinde bulundu. Bir yllk bir abann sonucunda 31 Austos 1907de ngiltereRusya ittifak antlamas imzaland. (Armaolu, 1999, s.447) Bu antlama ile Rusya, ngilterenin Afganistandaki etkisini kabul ediyordu. Her iki lkede Tibetten uzak duracaklar ve ran iki devlet arasnda nfus blgelerine ayrlacakt. Ayrca Rusya Balkanlardaki ve stanbul zerindeki emellerine, ngilterenin msamaha

gstereceini mit ediyordu. (Merriman, 1995, s.1016) Rusya- Fransa arasndaki ittifak, ngilterenin her iki lke ile ayr ayr yapt antlamalarla l bir koalisyona dnm ve buna l tilaf ad verilmitir. Bu ittifaka 1910 ylnda yaplan Rus-Japon ittifak ile Japonyada katlmtr. te dnya, XX. yzyla yukarda bahsettiimiz iki kart bloun Kuvvetler Dengesi ierisinde giriyordu. Osmanl Devleti ise bu ittifaklamalar ierisinde, nce ngiltereye ardndan da Almanyaya yanayordu. yle ki XX. yzyl baladnda Osmanl Devletinin ittifak antlamasna dayanmayan en byk mttefiki Almanya olarak grnyordu.

10

1. 2. Sava ncesi 20. Yzylda Uluslararas G Dengeleri

1. 2. 1. tilaf ve ttifak Devletlerinin Genel DurumuXX. yzyla dnya iki kart bloun kuvvetler dengesi ile balyordu. Yzyln banda tilaf ve ttifak Devletlerinin durumu yleydi.

Fransa:

Fransz ekonomik hayat sanayinin gelimesi ile Almanya ve ngilteredeki kadar derin bir deimeye uramad. Kukusuz retimde hissedilir bir art vard ancak; ulusal ekonomide tarm hala byk bir yer tutuyordu. Maden,imalat,ulam sanayide alan emekilerin says ise ykselen bir grafikle artmaktayd. Ekonomik denge lkesi olan Fransa dnya piyasasnn ortaya kard koullara bakalarndan daha az bal olduu iin d bunalmlarnn etkisini daha az duymaktayd. (Renouvin, 1982, s.65-66)

ngiltere:

Tarmn karlarn fabrikalarn gelimesi ve ihracatn artmas uruna feda eden ngiltere byk bir sanayici devlet olma niteliini srdyordu. Ucuza hammadde elde edebilmek ve dnyann her yanna mamul rnlerini ihra edebilmek iin serbest ticaret doktirinini yarm yzyldr benimsemi bulunuyordu. Tarm sektr, rekabet karsnda ezilerek her gn biraz daha kyordu. Tarm sektrnde alan nfus srekli azalmaktayd ve lke gda maddelerini dardan getirmeye almt. Yzyln banda Byk Britanyann ekonomik egemenlii sarslmaya balam, Alman endstrisinin hzl ilerlemesi karsnda d pazarlarda iddetlenen bir rekabetle karlalmt. (Renouvin, 1982, s.72) Halen dnyann en byk imparatorluuydu ancak artk Alman Fransz sava gemileri de Atlantikte, Pasifikte ve Hint Okyanusunda sk sk sava gemilerini dolatryorlard. Artk ngiltere smrgecilikte dili rakipleri ile kyasya ekime durumunda kalmt. Svey Kanal Afrikadaki smrgeler Hindistan, Uzak Dou ve Okyanusya 11

smrgeleri ngilterenin global liderliini besleyen kan damarlar olmaya devam ediyordu. Bununla beraber imparatorluk ierisinde Anglo-Sakson olanlar ve olmayanlar arsnda bariz bir ayrm vard. Zaten bu smrgeciliin en temel kanunlarndan biriydi. Smrgeleri arasnda Anglo-Sakson olanlara ayrm yapan ngiltere rnein sadece 1884 yl ierisinde Avustralya iin 23 milyon pound harcamadan ekinmemiti. (Lawrence, 1995, s.201-205) Bu paralarn finansn ise dier aa smrge milletlerin kan ve terlerinden akan paralar ile salyordu. Bu durum smrlen milletlerin ruhlarna hergn byyen kin tohumlarnn atlmasna sebep olacakt.

talya:

Habeistandaki smrgeci faaliyetlerinin suya dmesi ve Crispinin byk politikasndan vazgeilmesinden sonra manevi bir kntye srklenen talya XX. yzyln balarnda kendini belli eden maddi bir gelimeye de erimi bulunuyordu. Tarm ilerinin ar bast lkede zellikle Kuzey blgelerdeki gayretlerle sanayi retimi artm dahas talya bte fazlas olan Avrupann birka lkesinden biri olmutu. Ancak gney blgesi halen ok fakir maddi geliimini tamamlayamam durumdayd. Kuzey ve Gney talya arasndaki maddi eitsizlik yannda siyasi eitsizlikte talyada en dikkat eken durumlardan biriydi. talyan halknn sadece %2si oy kullanma hakkna sahipti ve bu durum 1912 ylna kadar byle srmt. (Grenville, 1994, s.31)

Askeri olarak dier byk devletler kadar gl olmayan talya buna paralel olarak corafi konumu nedeniyle dier Avrupa Devletleri tarafndan ana dman devlet olarak grlmyor,herhangi bir savata kendi aleyhlerine alacak ikinci bir cephe olarak grlyordu. Bu nedenle ana dmanlar ile savarken kendilerine alacak ikinci bir cephe olumasn istemeyen Avrupann Byk Devletleri talya ile ittifaka nem gsteriyorlard. talya ise bu ansn ok iyi kullanmasn bilmi,oluan ittifaklarda daima yerini bulmasn bilmiti. (Grenville, 1994, s.35) Smrge yarnda ge kalan talya fark kapatmak iin araylarna devam ederken Afrika sevdasndan da vazgememiti ve kendisine en yakn en bakmsz ve her trl mdahaleye ak olan Libyaya gzn dikmi nce ekonomik yatrmlarla szmaya almt. (Tezcan, 2005, s.406) Ardndan 1911 ylnda Balkan savann 12

hemen ncesinde Trablusgarp igal etmi ve Donanmadan yoksun Osmanl Devletini kolayca bask altna alarak son Afrika topran koparmasn da bilmiti.

Almanya:

XIX. yzyln sonlarnda dnyann ekonomik gce sahip sayl devletlerinden biri olmutu. 1903teki geici bir bunalma karn Almanya retim ve ticaretinin gelimesi sryordu. Bu gelime byk lde ta kmr ve linyit zenginliine dayanyordu. Kendilerine zg yntemli alma disiplin ve atlganlk ile Almanlar retimlerine stnlk kazandrmlard. Deniz ticaretinin desteklenmesi ile ihracat byk oranda artran Almanya, Avrupann ortasnda dev bir ekonomik g olmutu. (Renouvin, 1982, 2.s79) ok byk miktarlarda retilen kmr,demir ve elik geni sanayi kollarnda ilenerek Alman ekonomisinin gelimesinde ana lokomotif grevini stleniyorlard. zellikle kmr retiminde Almanya;ngiltere ve ABDden sonra 3. srada yer alyordu. ngiltereden farkl olarak Almanya geliimini ok ksa bir zamanda ve ok dzenli olarak srdrmekteydi. 1871 ve 1914 yllar arasnda ihracatn tarm rnlerinde iki katna,sanayi rnlerinde drt katna karm, deniz ar ticaretini ise katna karmt. (Grenville, 1994, s.15) Sadece bu veriler bile Almanyann ne kadar hzl ve dzenli bydn gstermeye yeterlidir.

Ekonomik kalknma askeri alanlarda da meyvasn vermi, mparator II. Wilhelm ve onun baarl amirali Tirpitz sayesinde Almanya deniz gc konusunda byk atlmlara girmiti. Amiral Tirpitz Birinci(1898) ve kinci(1909) Donanma Yasalarn onaylatarak 20. yy banda dnyann en byk ikinci sava filosunu yaratmt. kinci Donanma Kanununa gre 1920 ylna kadar her biri azami 25 yanda bulunacak 38 sava gemisinden oluacak bir filo ngrlmt. (Tarak, 2005, s.338-339) Bylece ngiltere ile deniz gc yar daha da hzlanm olacak ve I. Dnya Savana giden yolda denizcilik alannda yaplan pek ok yenilik bu rekabetten doacakt.

Rusya:

Rusya pek ok aznlk ulusu bnyesinde barndran ve Avrupann Mutlakiyetle ynetilen en byk devletiydi. lkedeki aznlklar nfus ok az bir ksmn 13

oluturmalarna ramen yaadklar yerler snr blgeleri ve lkenin hayati noktalaryd. Byk bir savata snr blgelerinin dayanklln etkileyecek bu durum ak bir tehlike olmasna ramen Rusya tarafndan gerekli ekilde dikkatle deerlendirilmemiti. nk Rusya iin esas tehlike siyasi tehlikeydi ve monariye kar 20. yy. banda devrim hareketleri balamt. Devrim hareketleri balangta aydnlarla snrl iken yava yava halk hareketine dnm ve ardan siyasi reformlar koparlmt. Rusya bir tarm lkesi olmasna ramen zengin yer alt kaynaklarnn kullanm ile son yllarda sanayisi gelimeye ve buna paralel olarak Rusyada geni bir ii snf olumaya balamt. te devrimsel hareketlerin temelinde bu husus yatmaktayd.

Rusya yzyln banda Japonya ile sava halindeydi ve bu savata alnan yenilgiler ve Manurya bozgunu 1905 ylnda otokratik rejimi bozmaya balad. 22 Ocak 1905 tarihinde kvlcmlanan devrim haraketleri arn bir millet meclisinin (Duma)nn kurulmasna karar vermesi ile krld.

Siyasi olarak bu gelimelere sahne olan Rusya d politikada ise yeni yzyla tilaf devletlerinin bir mttefiki olarak girmekteydi ve d politikasna azami zeni gstermeye devam ediyordu.

Avusturya-Macaristan:

Avusturya-Macaristan ok uluslu milletler devleti grnmnde bir devletti. 1867 ylnda yaplan anlamadan beri Macarlar Macaristanda,Almanlar

Avusturyada siyasi stnle sahip milletlerdi. Kralln iki blmnden her biri bir varlk srdrrken yalnz ordu,d politika gibi konularda birbirlerine balyd. Ancak bu iki etkin ulus dnda pek ok etnik unsur lkenin geneline dalm olarak yayorlard. Polonyallar, Rutenyallar, Romenler, ekler, Slovenler ve Hrvatlar gibi pek ok ulus arasnda Slavlar ar basmaktayd ancak bunlarn birbirleriyle ballklar yoktu. (Renouvin, 1982, s.83-84) 1878 ylnda Bosna Herseki igal eden Avusturya-Macaristan bu topraklar ilhak etmek iin 30 sene beklemi ve nihayet II. Merutiyetin yaratt siyasi boluktan yararlanarak 1908 ylnda ilhak etmiti. Yukarda saydmz pek ok ulusun arasna artk Mslman Bonaklarda eklenmiti. Bu karmak yap mparatorluu milliyeti akmlara ok ak bir duruma 14

getiriyordu ve I. Dnya savann patlak vermesine de bu durum sebep olcak ve bir Srp Milliyetisi sava balatan ilk kurunu 1914 ylnda skacakt.

Doal kaynaklar kmr ve demir madenleriydi. ek aznln youn yaad Bohemya imparatorluun en sanayilemi blgesini oluturuyordu. (Merriman, 1995, s.951) Ekonomik gelime sanayilemeye paralel olarak artmaktayd. Bu

durum imparatorluun ordusuna da tesir etmiti. ttifak Devletleri arasndaki yerini alm olarak yzyla balayan Avusturya-Macaristan byk lde Almanyann gdmndeydi ve onlarnda desteiyle Avrupada salam bir yer edinmek istiyordu.

ttifak ve tilaf Devletlerinin genel durumuna baktktan sonra imdide yzyl bandaki uluslararas g dengeleri asndan yaanan gelimelere bakalm.

1. 2. 2. Avrupada Gelien Siyasi ve Askeri HareketlerYzyln banda yaplan ngiliz-Rus Anlamas ile l ittifakn karsnda l tilaf domutu. Bundan sonraki gelimeler bu iki bloun atmalarndan doan krizleri iine alaca ve bu krizler Osmanl mparatorluunu da iine alan Balkan Savalarna kadar uzanacakt.

Yaanan ilk kriz Fas yznden gereklemiti. 1904 tarihli ngiliz-Fransz anlamasn(Entente Cordiale) Fransa uygulama alanna koymak istemiti. Fas Tunus gibi vasal bir devlet haline getirmek istiyordu ve ngiltereden destek bekliyordu. Almanya ise hem bu anlamay hem de ngiliz-Fransz mnasebetlerini bozmak iin diplomatik ataa geti. II. Wilhelm Fransa ile yaknlamaya taraftard. Buna karlk Alman anslyesi Blowun Fransaya sempatisi yoktu. II. Wilhelmin Fas ziyareti balayan buhran tamamen Blowun ahsi politikasnn eseridir. Ancak buhrann sonucunda ngiltere ve Fransa birbirlerine daha ok yaklatlar ve Entente Cordiele daha da glenmi oldu.

Aslnda II. Wilhelm Rusyay da kullanarak Fransay yanna ekmek istemiti. Rusya 1904 ylnda Kuzey denizinde Japon gemileri sanarak ngiliz gemilerine saldrm ve ok sayda lme sebep olmutu. Bu olaydan sonra Fransa mttefiki 15

olan Rusya ile dostu olan ngiltere arasnda arabuluculuk yapmt. Bu gerginlikten yaralanmak isteyen II. Wilhelm Rus arna bir Telgraf ekerek Ktann en gl lkesini bir araya getirecek bir kombinezonun kurulmas gerektiini syledi. Rus dileri bakan Lamsdorf ise ara bir mektup yazarak Almanyann teklifinin htiyatla karlanmas gerektiini ve Almanyann gerek hedefinin Fransa-Rusya ilikilerini bozmaya ynelik olduunu belirtti. ar ise Almanyadan bir ittifak tasars hazrlayp gndermesini istedi. II. Wilhelm Rus arnn istedii tasary hazrlayp gnderdi ancak Lamsdorf bu tasarya da itiraz etti. nk, Fransa ile Almanyann bir araya gelemeyeceini Fransann onay alnmadan Rus-Alman mnasebetlerinin gelimesi Fransay ngilterenin kucana atabileceini syledi. II. Wilhelm bu durum karsnda bu iin yrmeyeceini anlayarak teebbsnden vazgeti. (Armaolu, 1999, s.460-464)

XX. yzyln banda Avrupadaki dengelerin ba aktrlerin Almanya ve ngiltere olduunu syleyebiliriz. Oluan iki kart bloun bir tarafnn lideri Almanya ise dier tarafnn da lideri ngiltere idi. Almanyann Avrupada ki btn stratejik hareketlere ngiltereye ve onu yalnz brakma amacna ynelikti. Bu

durum Almanya ve ngiltere arasnda her ynden rekabete sebep olmakta idi. Askeri rekabet ise iki devletin deniz gc rekabeti eklinde ortaya kmtr. Endstriyel olarak ok hzl bir ekilde gelimekte olan Almanya i pazarnda eritemedii byk miktardaki endstriyel retimi ihra etme gereksinimi ierisindeydi. Bu da Almanyay smrgecilie ve deniz ticaret filolarn arttrmaya yneltti.

Smrgecilik ve deniz ticareti ise kuvvetli bir donanma gerektiriyordu. Yukarda Almanyann genel durumunu arz ederken bahsettiimiz gibi Amiral Tirpitzin karttrd I. Ve II. Donanma kanunlar ile Alman donanmas mthi bir gelime ierisine girmiti. (Armaolu, 1999, s.470) Bu arada Almanyann l ttifak ierisindeki mttefikleri olan talya ve Avusturya-Macaristan kendi sava filolarnn bykln ve gcn arttrarak Adriyatikte ki deniz gc yarnda yerlerini almlard. Fransa ve Rusya ise birincisi Fransz Ordusunun Almanya ile rekabeti srdrmesinin maliyetinden tr ikincisi de 1905te Japonlarn karsnda urad yenilginin (Coima Deniz Sava) etkilerinden kurtulamad iin hz kestiler. (Tarak, 2005, s.339) Almanyann donanma hamlesi ngiltereyi korkutmaya yetti. ngiltere 1905 ylndan itibaren donanma tarihinde byk bir inklap olan ve Dreadnought (Drednot) denen gemilerin yapmna balad. Bu gemilerim maliyeti 16

eskilerine oranla iki misliydi. Almanyann buna karlk misillemesi gecikmedi. 1906da kabul edilen bir kanunla alt adet Drednot yapmna baland.

ngiltere ve Almanya

arasndaki donanma yar artarak devam etti ancak

hem Almanya hem de ngiltere asndan milli ekonomiyi sarsan yksek maliyetler sz konusu idi. Bu yksek maliyetler zellikle ngiltere iin byk sorun tekil ediyordu. Bu nedenle devam ede gelen srete ngiltere, Almanya ile ortaya kan bu rekabete bir son vermek iin teebbslerde bulundu. Ancak bu abalar Almanya tarafndan sonusuz brakld. nk Almanya ngilterenin tekliflerini samimi bulmuyordu. Dier taraftan 1907 sonunda l ttifakn karsna l tilaf km bulunuyordu. Ve Almanyann l tilaf karsnda kendi mttefiklerine gveni tam deildi. Bu nedenlerle donanmasnn gl olmas Almanya asndan kanlmazd. Almanyaya gre ngiltere, Fransa ve Rusya Almanyay ember ierisine almaktaydlar. Bu arada ngiltere deniz silahlar konusunda Almanya ile anlama teebbslerine devam ediyor hatta bu teebbslerinin ierisine tehdit unsurunu da ekliyordu. Bu durum gururlu bir insan olan II. Wilhelmi rencide etmi ne ngiltereye kar daha sert bir tutum sergilemeye balamt. (Armaolu, 1999, s.471-477)

Tm bu gelimeler ierisinde 1911 ylnda Agadir Krizi denilen ikinci Fas krizi meydana geldi. Fas Sultannn bir ayaklanmay bastramamas ve Fransadan yardm istemesi sonucunda Fransann Fasa askere sevk etmek istei ile balayan kriz Almanyann mdahalesi ile trmand. Almanya Fasn bamszlnn artk laftan ibaret olduunu Fasta ki hissesinin kendisine verilmesi gerektiini belirtti.(Armaolu, 1999, s.478) ve bu amala Fasn Atlantik kysndaki Agadir Limanna Panter adndaki gemisini gnderdi. Almanya bunu yaparak Fransa ve ngilterenin dnya zerindeki konumlarna aka meydan okumutu. (Tarak, 2005, s.311) Bu durumdan ekinen Fransa Almanya ile Kongonun tamam zerinde mzakerelere balad. Mzakerelere ngilterede m dahil oldu. Almanya krizin byyerek genel bir savaa dneceini fark etmede gecikmedi. Fasta gz olmadn bildirdi. Kongo pazarlnda ise daha yumuak bir tutum ald. Fransa ile Almanya 1911de Berlinde bir takm antlamalar imzalad. Ve ikinci Fas bunalm bu ekilde bertaraf edilmi oldu.

17

Yzyln bandan Balkan Savalarna giden yolda son olarak uluslar aras g dengeleri asndan ngiliz Fransz ve Rus askeri ilikileri nemlidir. ngiliz Fransz genel kurmaylar arasnda askeri ibirlii konusundaki ilikiler ok ilerlemi 1911 ylna gelindiinde ngiliz genel kurmay bir Fransz- Alman savanda 160 bin kiilik bir ngiliz Ordusunun 12 gn ierisinde seferber hale gelmesi iin gerekli planlar hazrlamt. 1912 Temmuzunda ise bu sefer iki hkmet arasnda askeri ibirlii grmeleri balamt. Bu grmelerde Akdenizin ngilterenin korunmasnn Akdeniz Fransz

donanmasnn

ngiltereye

ekilmesi

Donanmasna braklmas, Fransann Atlantik ve Man Kylarnn ngiltere tarafndan korunmas dnld. Fransa Atlantik ve Man kylarn boaltmaya yanamad ancak 22 ve 23 Kasm 1912 gnlerinde karlkl mektuplarla bir antlama yapld. Bu antlamann yapld srada Fransa ile Rusya arasnda da bir deniz antlamas yapld. (1912) Buna gre Akdenizin Fransz donanmas, Karadenizin Rus donanmas tarafndan korunmas karara baland. Rusya 1912 Eyllnde ngiltere ile de bir deniz ibirlii antlamas yapmak iin harekete geti. Buna gre Rusya bir sava halinde Alman donanmasnn Batlk Denizine girmesini nlemek iin ngiltereden yardm istiyordu. Bu konuda nihai antlama 1914 ylnda gerekleebildi.

1. 2. 3. XX. Yzyl Banda Deniz Gc McadelesiYzyl banda deniz gc mcadelesinde ne kan devletler yukarda bahsedildii gibi ngiltere ve Almanya olmutur. 1902 ylnda Japonya ile ngiltere arasnda yaplan anlama ile Uzakdouda ki durum sakinleince ngilterenin indeki filosunu kltp Avrupa filosunu takviye etmesine olanak vermitir. Almanyann artan saldrgan siyaseti ngiltere ve Fransay birbirine yaklatrr. Rus Japon harbinde Rus filosunun imha edilmesi Rusyadan gelecek deniz tehlikesini ortadan kaldrnca ngiltere denizlerden gelebilecek tehlikeler asndan

rahatlamtr. Ancak imdide karsnda sanayilemi ve ok gelimi Almanya bulunuyordu. ngiltere ve Almanya arasnda deniz gc mcadelesini balatan ngilterenin bu kayglaryd. (Tarak, 2005, s.310) Bu kayglar Sir Francis Fisherin grlmemi bir hz, koruma ve byk bir top ate gcn birletirerek HMS Dreadnoughtu yaratmasna vesile olmutur. (Black, 2003, s.194) 1905 ylnda 18

ilk kez suya indirilen Dretnottan sonra bu gemiler dier lkelerinde dikkatini ekti ve bata Almanya olmak zere Dretnot inas Avrupada yayld. Dretnotla beraber deniz gc mcadelesi iyice kzt. Ancak ngiliz baz devlet adamlar Almanya ile bir savatan kanabileceinde srar ediyor ve Almanyann saldrgan niyetli olmadn savunuyordu. Onlara gre para ar sayda sava gemisi ina etmek iin deil lkenin sosyal programlar iin harcanmalyd. (Tarak, 2005, s.310) ngilterede baz devlet adamlar byle dnrken Almanya iten ie deniz gcn gelitiriyordu. Almanlarn denizcilikte atlm yapmalarn salayan kii Amiral Triptz olmutur. Amiral Triptzin 1898 ve 1909 yllarnda kard Donanma Yasalar ile Almanya mthi bir atlma balamtr. Bu arada Alman milletine Denizcilik zihniyetini alamak iin zel geziler tertibi, gemileri ziyaret, kitaplar, oklular iin yazlm zel brorler gibi alnan tedbirlerin hepsi daha o zamanlar balamt. Alman Bahriyesi yalnz bir konuda yetersizdi, her ey Kayzer ve bakana balyd. Bunlarn her ikisi de mesleki bilgiden yoksun olduklar iin ve iinde bulunduklar durumlar yasalara uygun bir ekilde anlatacak st dzey bir subay bulunmad iin sevk ve idare siyasetinin istikametinde sorunlar kyordu.

Bununla beraber donanma, ordu ve dileri bakanl arasnda devaml bir ekime vard. Almanya Donanmasnn bu durumu, Osmanl donanmasnn 18. ve 19. yzyllardaki durumu ile benzerlik gstermekteydi. Almanya da Osmanl devleti gibi kara ordusunun arlkta olduu bir devletti. Mali kaynak aktarm ve gerekli ve yeterli ve bilgili personel yetitirilememesi art Derya Kaptanl makamnn denizcilikle alakas olmayan kiilere verilmesi nedenleriyle Osmanl devleti gibi Almanya da donanmaya ncelik tanyamamtr.

19. Yzyln sonlarna doru Almanya da dahi Mahann almalar ok iyi biliniyordu. ocukluundan beri denizcilie dkn olan mparator II. Wilhelm Mahann nfluence serisi kitabn okuyarak ona hayran kald. mparator ektii bir telgrafta Albay Mahann kitaplarnn Alman gemilerinde srekli olarak komutanlar ve subaylar tarafndan irdelendiini belirtse de Kayzer yazarn esas konularndan birini karm olacakt. ubat 1896da yapt bir konumada yeni kruvazr filolar inasn tavsiye etti. Amiral Triptizin amac 30 gemiden oluan donanmann 1912 ylna kadar 61 byk gemiden olumasyd. (Tarak, 2005, s.339-340) 19

Deniz gcnn nemini kavrayan Almanyay dnya apnda gl bir lke durumuna getirmek isteyen Wilhelm ve danmanlar bir sorunla kar karyaydlar. Ya Almanya ngilterenin stnln en banda kabul edecek yada ngiltereye meydan okuyabilecek onun deniz gcn alt edebilecek bir donanma hazrlayacakt. Ancak ilk seenek ar basyordu. 1880lerde Almanya, Avrupada ki ana vatan topraklarnn be kat kadar smrgeyi ngilterenin yardmyla edinmiti. Dahas dnyann ikinci byk ticaret filosu olan Almanya ngiltere limanlarndan yaralanyor,Alman deniz subaylar ngiltere gemilerinde yetiiyor ve ngilterenin teknik ve taktiklerini kullanyorlard. Bu nedenle Almanya ve ngilterenin ortaklaa mttefik olarak birlikte denizlere egemen olacaklar gnleri hedeflemek almak iin aradaki ilikileri daha da kuvvetlendirmek gerekiyordu. Ancak Amiral Triptizin mparatorluk Deniz Ofisi Genel Sekreteri olarak greve balad 1897 ylnda ngiltereye meydan okuyan ikinci seenein kabul edildii anlalmt. Esas itibariyle Triptizin en kt durumu Fransa ve Rusyann Almanyay birlikte aacaklar bir harpte gryordu. Ancak 1897 ylnda artk ngiltere ile de harbin kanlmaz olduuna karar vermiti. stn bir kuvvete kar koyabilecek harbin glklerini yenmek iin Riske Teorisini ortaya att. Almanyann; yenebilmeleri iin ngilizlerin ar zaiyat gze almayacaklar kadar gl bir filoya sahip olmalar gerekirdi. Amiral bu donanma iin yle demitir: ngiliz donanmasn yenecek bir kuvvet deildir fakat onunla muharebe yapacak bir ngiliz donanmas da ar kayplara urayacak ve geleneksel deniz stnln kaybedecektir. Ancak bu ok byk bir tehlikeydi ve ngiltere bu meydan okumay kabul etmiti. (Tarak, 2005, s.342)

Churchill Donanma Bakanlna atandnda grevinin Ak denizlerde ngiltereye kafa tutan Almanya ile ba edebilecek bir donanma hazrlamak olduunu biliyordu. Ancak karsndaki sorunlardan en nemlisi grn ve yap bakmndan teknik saylabilecek bir konuydu: Acaba ngiliz donanmas halen kulland geleneksel enerji kayna olan kmrden petrole gemeli miydi? Pek ok kiiye gre ngiltere anakarasnda Galler yresinden karlan kmr varken uzak doudan gelecek petrole gvenmek yanl olacaktr. Ancak ngiltere petrol seti ve bu ngilterenin smrge politikalarnda deiikliklere sebep oldu. . Kraliyet donanmas ngiliz siyasetinin temel dayana olduuna gre petrolde bundan sonra 20

ngiltere iin daha nemli olacak ve ngilterenin Ortadou politikasn ekillendirecektir. (Tarak, 2005, s.312) ngiliz donanmas petrole geerek Almanyann nne geerken Almanlarda deiik bir alanda kendilerini

gelitiriyorlardBu farkl alan Almanlarn gelitirdikleri U-Bot denizatllardr. Almanlar bu botlar ile deniz altclk konusunda ok byk atlm yapmlard ve bu atlmn meyvalarn savata bolca yiyeceklerdir. (Black, 2003, s.197) Her iki devlet de denizcilik konusunda pek ok yeniliklere yol aacak bu rekabet ile hzla savaa hazrlanyor ve maddi olarak ekonomilerinin hatr saylr bir ksmn bu ie ayryorlard. Artk kozlar savata paylalacaktr.

1. 2. 4. Osmanl Devletinin Durumu ve ttifak abalarAvrupa da tm bu gelimeler olurken ve sava giden yolda gler dengesi kurulurken Osmanl Devleti dlanm bir grnt izmekteydi. Devlet tam bir k ierisine girmi ve tm abas k biraz olsun geciktirecek nlemler almaya almaktan ibaretti. Aslnda Avrupa devletlerini savaa srkleyecek kara atmalarnn nemli bir ksm Osmanl topraklar ile ilgiliydi. Ortadou,Kuzey Afrika (Libya) ve Balkanlarn hala nemli bir ksm Osmanl Devletinin elinde bulunmaktayd ancak bu topraklar d ve i basklara kar korumaktan aciz olduu (nl, 2005, s.6) tm Avrupa Devletleri tarafndan bilinmekteydi. Asl ama Osmanly yaatmak deil zaten hasta olan bu devletin yklmasndan sonra mirasn paylalmas konusuydu. Bu blgelerin banda Balkanlar gelmekteydi. zellikle Avusturya ve Rusyann bu blgede tarihi karlar vard. Balkan lkeleri ise bu karlar kendi yararlarna kullanarak Osmanldan daha fazla toprak koparabilmenin peindeydi. te bu koullar altnda bulunan Osmanl devleti oluan g dengelerinin kendi aleyhine gelitiinin farknda olarak bir takm ittifak abalarna giriti.

ngilterenin ve dier Avrupa Devletlerinin Osmanl Devletini yalnz brakmalar sonucunda Osmanl Devleti ilk olarak II. Abdlhamit dneminde Almanyaya yaklamaya balad. Karlkl grmeler neticesinde oluan scak ilikiler Almanyaya 1902 ylnda Badat Demiryolu imtiyaznn verilmesine sebep oldu. Bu durum, ngiltereyi rahatsz etti. Almanya ngilterenin de projeye katlmasn talep ettiyse de ngiltere bunu kabul etmedi ve Almanyann bu konudaki 21

teebbsleri 1907 ylna kadar srd. (Armaolu, 1999, s.473) II. Merutiyetin ilan edilmesinden sonra bu ilikiler daha da geliti. zellikle stanbulda ki bykeli Baron Maral Osmanl idarecilerini Almanyann samimi ve hakiki bir dost olduuna inandrd. Dolaysyla 1909 balarnda 1911 sonbaharna kadar Almanyaya dayanmak ve ona gre bir siyaset gtmek Osmanl Devletince en doru yol olarak kabul edildi. Ancak Osmanl talyan Trablusgarp Savanda Almanyann Osmanl Devletine kar koruyucu bir konumda olmamas Osmanl Devlet adamlarnda kuku yaratm ve sonuta iki fikir olumutu. Birincisi, Almanya ile Osmanl Devletini here durumda korumay salayacak kesin ve ak bir antlama yapmak ikincisi ise, yakn gelecekte Osmanl Devletine zarar verecek ve zellikle Akdenize hakim olan devletlerle yaknlk kurmakt. kinci gre ynelik olarak, 21 Ekim 1911de hibir resmi sfat olmayan eski Maliye Bakan Cavit Bey tarafndan bir mektupla Bahriye Nazr Churchile ittifak teklifinde bulunuldu. Churchil ise cevabnda imdilik yeni siyasi balar arasna giremeyiz dedi. (nl, 2005, s.30) Bu durumda Londra Bykelisi Tevfik Paa ikinci bir teklifte bulundu. ngilterenin buna cevab ise Osmanl Devletinin l ittifaka girebilmesi iin Rusya ve

Fransann dncesinin de alnmas ile gerekleebileceini ancak bu durumda bu yaknlamann l ittifak devletlerini rahatsz edebileceini bu nedenle Osmanl Devletinin nc bir yol deneyerek tarafsz kalmasn ve dier devletlerle bamszln ve toprak btnlne sayg gsterecek bir antlama yapmalarnn daha doru olacan belirterek ittifak teklifini nazike reddetti. (Ylmaz, 1998, s.143-144) ngilterenin bu tutumu Osmanl Devletini Almanyann kucana itti. Balkan Savalarndan sonra gelecek olan dnya savana Osmanl Devleti Almanyann yannda girmek zorunda kalacakt.

22

1. 3. Balkan Harbinin Siyasi Askeri Nedenleri

1. 3. 1. Balkan Devletlerinin Genel DurumuBalkan Harbi; her ynyle Trk tarihinde ar izler brakmtr. Adalar Denizi (Ege) adalarnn ok byk ksm bu sava sonucunda elden kmtr; (nl, 2005, s.35) Atatrkn doup byd gzel Rumeli ehri Selanik bu harp sonucunda snrlarmzn dnda kalmtr. te bu iki rnek bile harbin brakt derin izleri ve bu izlerin gnmze kadar sirayet ettiini anlatmaya yeter. ki aamada yaanan bu savan Birinci Dnya Sava ncesindeki scak dneme denk gelmesi de gler dengesi asndan cihan savann bir provas niteliinde olmutur. Osmanl devletinin Balkan Siyasetinin; son yz elli yllk dnemde, isyanlar bastrmak ve blgede ki aznlklara daha fazla imtiyaz tanyarak onlarn bamszlk hrslarn dizginlemeye almak ve lkeler arasndaki denge unsurlarn kullanmaktan ibaret tamamen pasif ve savunmaya ynelik olduunu gryoruz. Balkan devletleri ise Fransz htilalinden sonra yaylan milliyetilik akmna kaplm byk devletlerin kar atmalarndan faydalanarak birer birer bamszlklarn kazanmlard. Bu noktada Balkan Savalarna katlan Balkan lkelerinin deerlendirelim. genel durumunu bir

Srbistan:

XIX. Yzylda ki Milliyetilik akmlarndan etkilenerek bamszlk iin Osmanl Devleti topraklarnda ilk ayaklanma kartan Hristiyan Balkan milleti Srplar olmutur. (Kinross, 1977, s.429) Fransz htilalinin milliyetilik akmlarndan ilk olarak etkilenen ve 1804 ylnda Osmanlya kar Balkanlarda ilk ayaklanmay karan Srplar olmutur. Ruslar Balkanlar da atelenen bu ilk fitili heyecanla desteklemilerdir. 1809 yl baharnda Ruslarla Osmanl Devleti arasnda balayan sava sonucunda imzalanan Bkre antlamas ile Srplara geni imtiyazlar ve i ilerinde serbestlik verildi. Mteakip olarak Srplar 1830 ylnda toplanan Viyana Kongresini bir heyet gnderdiler ve Avrupa devletlerinin konuya mdahil etmeye altlar. Avusturya Srbistan konusunda Ruslarla kar atmas ierisinde olduu

23

iin Srplar istedikleri sonucu elde edemediler. Mteakip tekrar ayaklanan Srplar Srbistann ynetimi konusunda daha fazla imtiyaz koparmlard. (Ylmaz, 1998, s.99-101) Krm savandan sonra yaplan Paris antlamasna Srbistan ile ilgili bir madde eklenmi ve Srbistann Osmanl devletinden ald hak ve imtiyazlar byk devletlerin ortak garantisi altna alnmt. Osmanl Devleti bundan sonra izinsiz olarak Srbistan askeri mdahalede bulunamayacakt. Srbistann bamszlna giden son nokta 1877-78 Osmanl-Rus Harbi sonucunda konuldu. Sava sonunda imzalanan Ayastefanos ve Berlin antlamalar gereince Srbistan bamszlna kavutu. Bundan sonra Srbistann amac mevcut topraklarn bytmek ve Balkanlarda salam bir yer edinmek olacakt.

Srp topraklar ok verimliydi ancak halk ziraat ve sanayide bilgi ve tecrbeye sahip olmadklarndan bu topraklar deerlendiremiyorlar ve sefalet iinde yayorlard. Srbistana komu dier Avrupa lkeleri kyaslandnda lkedeki geri kalmlk aka grlyordu. (Asitrk, 2000, s.190)

Karada:

1804 ylnda balayan Srp isyanna 1809 ylnda Karadada dahil olmu ve o tarihte Bosna-Herseke saldrmlard. (Ylmaz, 1998, s.100) Takip edilen zamanlarda milliyetilik akmlarnn ve Srbistann da etkileri ile toplanan halk temsilcilerinin ald kararlar ile Vladika Danilo Nigosche kendini Karada Prensi ilan etti. Osmanl devletinin bu durumu tanmamas zerine Karadada kanl bir sava balad. Osmanl devleti bu ayaklanmay ar bir ekilde bastrd. 1856 Paris Kongresinde Karada konusu ortaya atlm ancak Osmanl bu konuda taviz vermedi. Prens Danilo iyice kstahlaarak Arnavutlukun yars ile Hersekin tmnn Karadaa verilmesi ve bamszlnn tannmas konusunda Paris kongresine katlan devletlere protestolar gnderdi. Fransa ve Rusyay da yanna alan Danilo karsnda Osmanl devletinin sabr tkendi. 1858 ylnda Karadaa tekrar mdahale etti. Byk devletlerin araya girmesi ile fazla uzamayan ayaklanma sonucunda statko muhafaza edildi. 1862 Austosunda tekrara ayaklanan Karada Osmanl devleti kesin olarak ezdi. Ancak byk devletler karsnda gsz olan Osmanl devleti 1878 Berlin antlamas ile Karadan bamszln kabul etti. (Armaolu, 1999, s.275-277) 24

Yunanistan:

Srplarn ayaklanmalar ve baz imtiyazlara kavumalar Yunanllar da heyecanlatrmt. Yunanllarn da ayaklanmasnn ba aktrlerinden biri Rusya olmutur. 1821 ylnda balayan Yunan isyan ile Osmanl devleti 3 yl boyunca yabanc mdahalesi olmadan mcadele etti. Ancak daha sonra ngiltere ve Rusya isyan konusunda mterek hareket etmeye karar verdi ve 1827 ylnda imzalanan bir protokol ile Osmanl devletine bal muhtar bir Yunanistann kurulmas kayt altna alnd. 6 Temmuz 1827de Londrada Fransann da katlm ile bir antlamaya varld. Osmanl devleti bu antlamay reddetti ve bunun zerine Osmanl devletinin Navarinde bulunan donanmas 18 Kasm 1827de ngiliz Fransz Ve Rus mterek donanmas tarafndan yakld. Franszlar ksa sreli olmak zere Moray igal etti ve mterek donanma Moray abluka altna ald. Navarin olay ve abluka ile yetinmeyen Rusya Osmanl devleti zerindeki basklarn daha da arlamas gerektirdiini ngiltereye bildirdi. Yenieri ocann kaldrlmasndan sonra yeni ve dzenli bir ordu kuramayan Osmanl devletine kar 1828 ylnda sava ilan etti. Sava sonunda imzalanan Edirne bar antlamas ile Yunanistan bamszlna kavutu. (Ylmaz, 1998, s.103-105)

Yunanistann bamszln kazanmas ile Adalar (Ege) Denizinin Trk Denizi olma zellii bitti. (Tarak, 2005, s.462) Bundan sonra Yunanistan Osmanl devletine kar topraklarn hzla geniletecekti. Giritte ayaklanma kartarak sabrl bir politika ile Aday kendisine balad. Denizcilik konusunda da hzla gelien Yunanistan 1867 ylna gelindiinde 5365 ticaret gemisine sahip nemli bir lke olacakt. (Tarak, 2005, s.459)

Bulgaristan:

Balkanlarda ki yaylan milliyetilik akmndan Bulgarlarda nasibini almt. 1873 ylnda Bulgar ete ba Levskynin nderliinde ayaklandlar. Ayaklanma Osmanl Devleti tarafndan bastrld ve bir Ortodoks keii olan Levsky aslarak idam edildi. Halen bu olay Bulgaristanda nemli bir gn olarak anlmaktadr. Nisan 1876 tarihinde Bulgarlar tekrar ayakland. O dnemim pek ok yazar (Oscar Wilde, 25

Victor Hugo ve van Turgenev) ve devlet adamlar (William Gladstone, Giuseppe Garibaldi) bu direnie destek verdi. Bu destein son noktasn Ruslar koydular. 1877-1878 Osmanl-Rus savanda Bulgaristan topraklarn da sprerek atalcaya kadar gelen Rusya ile yaplan 1878 Berlin antlamas ile, Osmanl devletine bal bir Bulgar Prenslii kuruldu. (Kaplan, 1995, s.278-279) Bundan sonra Bulgarlar tamamen Rusyann gdmnde uydu bir prenslik olarak varlklarn srdrdler. Bulgaristan Prenslii II. Merutiyetin ilan esnasndaki karklktan yaralanarak 5 Ekim 1908de bamszln ilan etti. Bundan sonra ama Rusyaya da srtn dayayarak Byk Bulgaristan kurmak olacakt.

Bulgaristan, ekonomik olarak ziraat alannda hayli ilerleme kaydetmi, ormanlarn slah etmi, hayvancln gelitirmitir. Sanayi de hatr saylr gelime gstermi, tekstil imalat yapan fabrikalar kurulmutur. Byk Bulgaristan hayaliyle yaayan halk ocuklarn okula gndermi, eitim retim gren halk snf ok artmtr. (Asiltrk, 2000, s.191) Balkanlarda etnik bir g olmay hedefleyen Bulgarlar, o dnemde alkanlklar ve gayretleriyle dikkat ekmitir. (Asiltrk, 2000, s.405)

Romanya:

Romanya Eflak ve Budan Beyliklerinin birlemesi ile olumutu. Eflak ve Budan Osmanl ynetimine girdii tarihlerden itibaren daima iilerinde serbest ayrcalkl beylik statsne sahiptirler. Eflak ve Budann birleerek Romanyann kurulmasn salamak iin en fazla gayret gsteren kii III. Napolyon olmutur. Halkn Katolik ve Latin rkndan olmas ve 1856 Paris Kongresinden sonra Fransann Rusyaya yaklama abalar bunun en nemli sebepleridir. Rusyann da Romanyann kurulmasnda pek ok kar bulunmaktayd. Kurulacak yeni lke Osmanl Devletini zayflatacak Rusyann Balkanlardaki ileri bir karakolu olacak Avusturya iinde bir tehdit unsuru oluturacakt. ngiltere, Avusturya ve Osmanl devleti ise Romanyann kurulmasna kar idi. Paris antlamasnn 22-27. maddeleri gereince Eflak ve Budan kendi milli meclisleri olan zerk iki eyalet haline getirildi. 1859 da Eflak ve Budan meclisleri Albay Alexandre-Jean Cousay ayr ayr Voyvoda seti. Bu durumda Eflak ve Budan Albay Cousann ahsnda birlemi oldu. Basklara dayanamayan Osmanl Devleti 24 Eyll 1859da bu durumu tand. 26

Bylece Eflak ve Budann birlemesi fiilen gerekleti. Ardndan iki ayr meclis 1861 ylnda kedilerini feshederek tek meclis haline geldi. 1878 Berlin antlamas ile de Romanya bamsz bir krallk haline geldi. (Armaolu, 1999, s.260-265)

Ekonomik alanda Romanyada da zirai gelimeler dikkat ekicidir. Bunun yannda bir ok fabrika ve imalathaneler sanayi alannda faaliyet gstermitir. Osmanl Gezgini Celal Nuriye gre, Romanya ekonomik olarak ikinci ve nc mevkii bir Avrupa seviyesine ulamtr. Ancak, Avrupada ki dzen ve intizam tam olarak salanamamtr. Halk kabadr, hayat Avrupada ki dier lkelere gre daha pahaldr. Ekonomisine petrol gelirlerini de ekleyen Romanya ok hzl bir ekilde geliimini srdrmtr. (Asiltrk, 2000, s.190)

1. 3. 2. Makedonya SorunuXX. yzyl balarken Osmanl Devletinin Balkanlarda nemli bir sorununu da Makedonya meselesi oluturuyordu. Balkan Devletlerinin ulusal rekabetlerinin en keskin ve dnsz biimde gzlemlendii durum Makedonya sorunudur. (Anderson, 2001, s.280) Bu sorun Balkan Savalarnn en nemli sebeplerinden de birisi

olacaktr.Harp ncesi mlki blnmeye gre Makedonya; eski Selanik,Manastr ilinin merkez ve Sercife sancaklar ile Kosova ilinin skp sancan kapsayan blge idi.

Balkanlarda yeni milli devletler olumasna ramen Makedonya Osmanl ynetiminde kalmt. Bunun sebebi blgede yaayan Trk,Yunan,Srp,Bulgar ve Arnavutlar birbirlerinden ayrmann mmkn olmamasyd. Balkan devletlerinin her biri ounluun kendilerinde olduunu ileri srd iindir ki,Makedonyann bllmesi mmkn olamyordu. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.34)

Makedonya zellikle Bulgaristan, Srbistan ve Yunanistan tarafndan paylalamamaktayd ve bunun stratejik ve ekonomik olmak zere iki nemli sebebi vard. Stratejik olarak Makedonyann nemi Orta Avrupay Akdenize balayan Morava ve Vardar nehirlerinin meydana getirdii iki byk vadiye sahip olmasyd. Hele Vardar vadisi dorudan Selanike kadar uzanmaktadr ve btn fetihler bu 27

vadilerden geerek yaplmtr. Ekonomik olarak ise Balkanlarn topraklar bu vadiler sebebiyle Makedonyadadr.

en bereketli

Yukarda saydmz stratejik ve ekonomik sebeplerin yannda bu devletten her biri de Makedonya zerinde tarihi haklar olduunu iddia ediyorlard. Yunanllar kendilerini Makedonya Kral Byk skendere dayandrarak Makedonyann kendilerine ait olduunu iddia ederken Bulgarlarda IX. yy. ile XI. yy. arasnda Makedonyann kendilerinin ynetiminde bulunduundan dem vurarak hak iddia etmekteydiler. Srbistan ise XIV. yy. da Kral Duan zamannda Makedonyaya hakim olduklarn ve Makedonyann kendi haklar olduunu belirtiyorlard. (Armaolu, 1999, s.580-581) Oysa tm bunlardan sonra Trkler blgeye hakim olmu ve gemiteki hakimiyetlere son vermilerdi.

Makedonya konusunda en ateli davranan Bulgarlar olmutur. Bulgarlar Ayastefanos Anlamas ile Makedonyann byk bir ksmna hakim olmular ancak Berlin Anlamas ile bu haklarn kaybetmilerdir. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.35) Makedonyada uzun yllar Yunan faktr etkili olmutur. Blgedeki Ortodoks kilisesi de Rum Ortodoks Kilisesiydi ve Fener Rum Patrikhanesine balyd. Ancak Ykselen Bulgar milliyetilii ile durum deimeye balamtr. 1870 ylnda Bab- Alinin de desteiyle stanbul merkezli Bulgar Kilisesi kurulmas Makedonyann Slav halklarna Yunan etkisinden kamak iin bir yol salamtr. Bu tarihten itibaren Bulgarlar Makedonyada etkilerini artrmtr. Osmanl Devleti de Bulgar etkisini destekleyerek Yunanllara kar bir denge unsuru olarak kullanmak istemitir. Din adamlar araclyla propaganda yaparak kendi etkilerini kurmaya alan Yunanllar ve Bulgarlar gerektiinde fiziksel g de kullanmaktan ekinmiyorlard. (Anderson, 2001, s.280)

Bulgarlar Makedonya da huzursuzluk ve karklk karmak suretiyle devletlerin dikkatini ve mdahalesini buraya yneltmek istiyordu. Baka bir ifadeyle Bulgarlar da Makedonya da, Ermenilerin Anadolu ve stanbul da ki

ayaklanmalarnda kullandklar taktie bavurdular. Tpk Ermeniler gibi Bulgarlar da, huzursuzluk yaratmak ve karklk karmak iin rgtlenme yoluna gitmilerdir. (Armaolu, 1999, s.580-581) Bulgarlar, 1870 ylnda merkezi stanbulda bulunmak ve fakat Rum Patrikhanesinden ayr olmak zere Bulgar 28

Ekzarhln kurmulard. Bu suretle milli birliklerini mezhep birlii ile de kuvvetlendirmek istemilerdi. Ekzarhln kurulmas ile ilk rgtlenme hareketi olan 1890 ylnda Sofya da Merkezi Edirne- Makedonya Komitesinin kurulmutur. Bundan sonra Bulgarlar, Makedonya ve Trakya zerindeki almalarna hz vermilerdi. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.35) Bu komitenin amac, bu ad geen yerlerden gelen Bulgar gmenlerine yardm etmekti. Bu rgtlenme bundan sonra ok sz edilecek olan Makedonya Komitesinin ilk admdr. Fakat dikkati eken nokta, imdi Bulgarlarn sadece Makedonya ya deil tarihi Trk ehri, Osmanl Devletinin tarihi bakenti Edirneye de gz koymu olmalaryd. Dier taraftan, Makedonyadan g eden Bulgarlara yardm etmek gibi masumane bir amala kurulan bu rgt ksa zamanda siyasal nitelik kazand ve Makedonyada

karklklar karmak iin almaya balad. (Armaolu, 1999, s.583)

1893 ylnda Selanikte Makedonya Devrimci rgt (MD) kurulmutu. Bir ok Makedon siyasi kulb ve cemaati gibi bu rgt de, 1880lerde Bulgaristan!da kurulmutu. (Anderson, 2001, s.281) Bu komite siyasal ama olarak, Makedonyann zerklii fikrini benimsemiti. (Armaolu, 1999, s.584) Dierleri gibi bu rgt de, 1878 sonrasnda Makedonyadan gelen byk lekli gn ve Bulgar okullarnda durumundan memnun olmayan, yar eitimli entelektel proleterlerin ortaya kmasnn bir sonucuydu. Balangta Makedonya sorununun muhtemelen tek yapc zmn destekleyen gerekten Makedon bir rgtt. (Anderson, 2001, s.280)

Bu tekilatn Silah Bana, syanc, Hrriyet ve lm gibi yayn organlar vard. Komitenin amacn gerekletirmek iin setii balca ara etecilik ve tedhiti.

1895de Bulgarlar, bir yandan kargaalklar karrken bir yandan da Makedonyaya yeni Bulgar metropolitleri tayin ettirmek, Yunanllar ise bu tayinleri nlemek abasndaydlar. Makedonya her gn biraz daha ciddi ve kanl olaylara sahne oluyordu. Sonunda Makedonya Komitesinin artan tehditleri karsnda Osmanl hkmeti Makedonyaya asker ymaya mecbur olmutu. (Balkan Harbi Cilt I., 1970, s.36)

29

1893 ylnda kurulan bu rgt kuruluundan iki sene sonra Makedonyann eninde sonunda Bulgaristana katlmasn ngren ve daha iddet ykl metotlar kullanan, Bulgaristan merkezli yeni kurulan bir rgtn (Yksek Komite veya D rgt) rekabetiyle kar karya gelecekti. Bu iki rgt de ksa bir sre sonra fraksiyonlara blnecekti, iki rgt arasndaki iliki de mulakln koruyacakt. 1895 Maysnda bir ayaklanma balatmak umuduyla Yksek Komite taraftarlar Makedonya topraklarna ilk byk lekli baskn dzenleyeceklerdi. 1897 sonrasnda eyaletteki kamu dzeni hzla kmeye balayacak ve MD le komiteciler arasndaki iddetli dmanlkta younlaacakt. Bunu 1893 Nisann da Selanikte bir dizi bombalama eylemi ve Austos aynda MD nn balatt olduka byk bir ayaklanma izleyecekti. Ekim sonlarnda Osmanllar ayaklanmay bastrmlard,ayaklanmann baarszl farkl Makedon fraksiyonlar arasndaki rekabeti daha da kesinletirecekti. (Anderson, 2001, s.281-282)

Bulgarlarn bu faaliyetlerini gren Yunanistan ve Srbistanda, Komiteler kurmak suretiyle, Makedonya da tedhi faaliyetlerine balamlar ve bu surette 1890 lardan itibaren Makedonya kaynamaya ve karmaya balamtr. 1892 de Srplar ve Yunanllar,Bulgarlara kar mcadele etmek zere bir birleme teebbsnde bulundular. Amalar Makedonya da sadece Srplarn ve Yunanllarn varolduu propagandasn yaymakt. fakat, Makedonyay paylama konusunda anlaamadlar. (Armaolu, 1999, s.584)

1894 ylnda gizli bir Yunan Cemiyeti,Etniki Eterya Makedonya da Bulgar kart propaganda rgtlenmeye balamt,ancak Osmanllarn 1897 ylnda Yunanllar kesin bir yenilgiye uratmas, Yunan amalarna onarlmaz bir zarar vermiti. (Anderson, 2001, s.281) Bu savata Yunanllar yenildii halde Giritlilerin hemen hepsinin muratlarna ermi olmalar,Makedonyallara ayn yolda yrmeleri iin ok nemli bir tevik oluyordu. Makedonyann gstermi olduu bu manzara ngiltereye,Rusyay Uzak Doudan Yakn Dou siyasetine ekmek frsatn vermiti. (Balkan Harbi Cilt I., 1970, s.36)

1897 Trk-Yunan savanda ne Bulgaristan ve nede Srbistan Yunanistan desteklemedi. fakat buna ramen,1897de Rusyann da desteiyle,

Bulgaristan,Srbistan ve Karada arasnda bir ittifak teebbs olmu ise de,her 30

birinin ihtiras dierinden byk ve geni olduu iin,bu teebbs dahi bir sonu vermemitir. Bu devletin hibirinin dierine taviz vermemeye yanamamas Makedonyann devaml bir karklk iinde kalmasn kolaylatrmtr. nk aralarndaki mcadeleyi iddetlendirmitir. Mays 1897de Avusturya-Macaristan ile Rusya, Boazlar ve Balkanlar konusunda anlamlard. Bu anlamann c fkrasnda; geri kalan bu yerler kk Balkan devletleri arasnda adilane surette bunlar arasnda bugn mevcut olan kuvvet denklii korunmak artyla

paylatrlacaktr. ki devlet zaman gelince ayrca anlamaya varrlar denmekteydi. te bu kongrenin kapsad hkm Makedonya da Bulgar,Srplar,Rum

boumasnn esas etkeni olmutu. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.36)

Osmanl

Devletine

gelince;Berlin

antlamasnn

23.

Maddesinin

2.

paragrafnda pek de ak olmayan bir ekilde, Giridde yaplacak slahatta benzer tedbirlerin Rumeli Vilayetinde de alnacandan sz edilmekteydi. Bu sebeple Osmanl devleti 1880 ylnda bir Rumeli Vilayetleri Nizamnamesi hazrlayp devletlerin bilgisine sunduysa da, hibir devletin buna ilgi gstermemesi zerine,Padiah II. Abdlhamit de bu Nizamnameyi onaylamad ve yrrle konmad.

1897 yl geldiinde Makedonya iyice karm bulunmaktayd. nk Komitaclar Makedonyann her tarafnda tedhi,soygunculuk,adam karma ve daa kaldrma faaliyetlerine byk bir hz vermi bulunuyorlard. Yerel zenginler karlarak fidye istendii gibi,Avrupa Devletlerinin dikkatini ekmek iin yabanclarda karlyor ve bunlardan da kurtulu paras isteniyordu. zellikle yabanclarn karlmasnda denen fidyeleri Osmanl Devleti tazmin ediyordu ki, bu surette Osmanl devleti vastal bir ekilde komitaclarn silah masraflarnn bir ksmn kendi zerine alm gibi grnyordu. Bu tedhi hareketlerinin birdenbire hzlanmas Makedonya sorunu ile ilgili gelimelerde bir dnm noktas tekil etmitir. Bu tarihten itibaren de zellikle Rusya ve Avusturyann harekete gemesiyle sorun milletleraras bir nitelik kazanmtr. (Armaolu, 1999, s.585)

Bu olaylar kanlmaz olarak Byk Glerin dikkatini ekmiti. 1902de Makedonyada yaplmas muhtemel reformlar konusunda bir dizi sonusuz tartma yaplmt. 1903 ayaklanmas da byk oranda Byk Glerin mdahalesini 31

salamak ve onlar Osmanl ynetimini sona erdirmeye zorlamak amacn tayordu. (Anderson, 2001, s.282) 1901 ylndan itibaren Makedonyada tedhi ve komitaclk olaylar iyice artt. Doudan batya topran her tarafna yayld. Bunlarn karargahlar esas itibariyle Bulgaristan snrlarna yakn blgelerde bulunuyordu. Terrn artmasna zerine ve ayaklanmalarn giderek yaygnlamas karsnda ,Abdlhamitin emri zerine 1902 Kasmnda,Rumeli Vilayetleri Hakknda Talimat yaymlad. Bu talimat ile valilerin yetkileri

geniletimi,mahkemeler daha bamsz hale getirilmiti,jandarma da hem Mslman ve Hristiyan kullanlmas esas kabul edilmi,en az 50 evi olan her kye okul yaptrlmas kararlatrlmt ve tm bunlar gzetmek zere Hseyin Hilmi Paa Genel Mfetti tayin edilerek Selanike gnderilmitir. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.39)

Hseyin Hilmi Paann btn gayretlerine ramen Makedonya karklklar 1903 yaznda bsbtn artmt. Sregelen kanl olaylar arasnda bir gn, ihtilal komitesi Selanikte Osmanl Bankasn bombalad ve btn iddetiyle yldrc harekete giriti. Komite veya ete dedikleri eitli haydut gruplar,Makedonya dalarna karak,her yerde Trk halkna taarruza baladlar ve pek tabidir ki bu tecavzler karlksz kalmyordu. 1903 ylnda Makedonya Komitesinin kard bu ayaklanmaya Makedonyal Slavlar,Kuzey Ulahlar ve bir ksm Ortodoks Arnavutlar katlmt. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.39)

Babali ile ilikileri olduka iyi olan ve hkmeti her tr devrimci hareketten rahatsz olan Rusya ayaklanmaya kar dmanca bir tavr taknp Bulgar hkmetine ayaklanmaya destek vermemesi uyarsnda bulundu. stanbulda ki Rus Elisi Zinoviev,Rusyann isyanclara kar tavrn sertletirmesine katkda bulunmutu. Almanya ve Avusturyada zerk Makedonya fikrine hi te scak bakmyordu. Ayaklanmadan nce 21 ubat 1903 tarihinde Rusya ve Avusturya hkmetleri birlikte ,Babaliye eyaletin ynetiminin yeniden yaplanmas iin ok snrl ve muhafazakar bir reform program sunmulard. ngiltere ise daha liberal bir tavr almt. D ileri Bakan Lord Landsowne 29 Eyll tarihli bir notada eyalete Hristiyan bir vali atanmasn veya Osmanl valisinin en azndan Hristiyan yardmclar olmasn, eyaletin jandarma kuvvetleri iinde Hristiyan subaylarnda olmasn ve dzensiz Osmanl birliklerinin eyaletten geri ekilmesini nerecekti. 32

(Anderson, 2001, s.282) ngilterenin bu reform plan Ruslar telalandrd. stanbulda ki Rus Elisi Zinoviev, ngiliz plann sama olarak nitelendirirken Bari Trk egemenliine son verelim daha iyi diyordu. stanbulda ki Alman Elisi de,Bulowa yazd mektupta Sultan bu reformlara kabule zorlamak, yangn btn Balkanlara yaymak demektir demekteydi. (Armaolu, 1999, s.588)

Avusturya ve Rusya mparatorlar yanlarnda D ileri bakanlar olduu halde 30 eyll-3 Ekim 1903 gnlerinde Viyanann gney batsnda Avusturya imparatorunun klk saray Mrztergde buluarak Makedonya sorununu ele aldlar. Osmanl Devletine nerilen bu programa gre; Makedonyay bara kavuturmak iin Hseyin Hilmi Paaya biri Rus biri de Avusturya-Macaristanl olmak zere iki sivil yardmc verilmesi,Makedonya da milletleraras bir jandarma kuvveti tekili ve bana Avrupal bir general getirilerek emrine ok sayda yabanc subaylar verilmesi istenmekteydi. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.39)

Karklklar bastrldktan sonra,Rumeli vilayetinin idari taksimatnn yeniden ve milliyet esasna gre yaplmas, zarara urayanlarn zararlarnn denmesi alnan kararlar arasndayd. Padiah 24 Kasmda byk bir isteksizlikle Mrzsteg nerilerini kabul etti;Ama bu reformlarn uygulanmasna ilikin mzarekeler senelerce srd. Yasal sisteme ilikin reform nerileri sonusuz kald. Jandarmann bana bir talyan komutan ve onun altna da her biri byk glerden birini temsil eden be st dzey subay getirilmiti. Bu sistemin yrtlmesinin ok zor olduu ksa zamanda ortaya kt. (Anderson, 2001, s.282)

1905de ngiltere,talya ,Fransa ve Almanya Balkan statkosunun kendi rzalar olmakszn deitirilmesini kendi karlarna aykr buldular. Bu bakmdan, Murzteg istekleri ksa zamanda genileyerek btn devletlerin istekleri halini ald. Avusturya Macaristan ve Rusya, genel mfettilik tekilatna kendi adamlarn

atadlar. Makedonya eitli blgelere ayrlarak her birinin dzen ve gvenliini salamak ii, baka devletlere braklmt. Bu ayrmda Avusturya ve Macaristana skp, talyaya Manastr,Rusyaya Selanik,Fransaya Serez, ngiltereye Drama blgeleri verilmiti. Almanyaya blge kalmad iin Selanikte ki jandarma okuluna bir mdr atamakla yetindi. Bu surette Makedonyann milletleraras reform mekanizmas harekete gemi bulunuyordu. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.40) 33

Devletler Murzteg programnda Makedonya sorununun zm iin yetersiz grdklerinden, 1905 ylndan itibaren, Makedonyann mali ynetimini de zerlerine aldlar Bu da kendi aralarnda yeni gr ayrlklarna ve atmalarna sebep oldu.

Makedonya sorunu Balkan devletlerinin kozlarn paylaacaklar 1912-1913 Balkan Savalarnda Makedonyann paylatrlmasna kadar devam etmitir. (Armaolu, 1999, s.589)

1. 3. 3. II. Merutiyetin lan ve Balkanlara EtkileriMakedonya Balkan savalarnn nemli bir sebebi olmasnn yannda II. Merutiyeti yaratan ilk isyana mekan olmas bakmndan da nemlidir. 3 Temmuz 1908 gn ttihatlardan bir grup subayn Makedonyann Resne kalesi

garnizonunda balattklar isyan II. Merutiyetin ilanna kadar uzanacak bir takm olaylarn balangcn tekil etmitir. (Tokatl, 1978, s.346)

Burada ttihat ve Terakki partisinden bahsetmek gerekmektedir. Bu partinin kkleri 1865 ylnda kurulan Jn Trklere kadar uzanmaktadr. Kurucular arasnda Namk Kemalin de bulunduu bu hareketin amac memlekette idare-i mutlakay idare-i merutaya tahvil yani mutlakiyeti ynetim eklini merutiyete, yani anayasal bir hkmdarlk rejimine dntrmekti. Bir ara stanbulda rahat alamadklarndan Parise yerleen Jn Trkler, aralarnda fikir ve ibirlii kuramadklarndan 1872de dalmlar ve stanbula dnmlerdi. Jn Trkler ayrca Addlazizin tahtan indirilmesinde ve Abdlhamit II. nin tahttan karlmasnda nemli etki yapmlard. 23 Aralk 1876da Osmanl

mparatorluunda I. Merutiyetin ilan, 19 Mart 1877de ilk Mebusann almas Yeni Osmanllarn eseri olmutur. (Balkan Harbi Cilt I, 1970, s.57-58)

Jn Trk hareketinin ikinci kez rgtlenmesi 1889 ylnda ttihad-i Osmani adl bir dernein kurulmas ile gereklemitir. (Armaolu, 1999, s.595) Ancak ikinci kez rgtlenen Jn Trk hareketinin fikir birlii yoktur. Pariste 1902 ylnda 34

toplanan Jn Trk kongresinde gr ayrl iyice belirginlemi ve Teebbs ahsi ve Ademi Merkeziyet dernei ile Osmanl Terakki ve ttihat Cemiyetini kurulmutur.

1906

ylnda Osmanl Hrriyet Cemiyeti kurulmu ve ordu ierisinde

kendisine taraftar bulmutur. 1907 ylna gelindiinde Selanik merkezli Osmanl Hrriyet Cemiyeti ile Paris merkezli Osmanl Terakki ve ttihat Cemiyeti birlemitir. Bu birlemeye Mustafa Kemalin kurduu Vatan ve Hrriyet Cemiyetinin Selanik ubesi de Mustafa Kemalden izinsiz olarak katlmtr. Bu birlemeler sonucunda ttihat ve Terakki Cemiyeti vcuda getirilmitir.

ttihat ve Terakki Cemiyetinin Makedonyada balatt ilk isyan ile balayan olaylarn sonucunda II. Abdlhamit daha fazla dayanamayarak 24 Temmuz 1908 tarihinde 1876 Anayasasn tekrar yrrle koyarak II. Merutiyeti ilan etti. O dnemde kan bir gazeteye gre Merutiyetin ilan edildii gn Bunca

zamandan beri beklenilen kutsal gnn canl,verimli,yce ve unutulmaz sabah idi. (Erolu, 1990, s.66)

1909 ylnda yaplan Kongre sonucunda ttihat ve Terakki Cemiyeti parti halini ald. Bunu kongreye katlan Mustafa Kemal nermiti. Bu ekilde seimlere katlabilecekti. Ancak Mustafa Kemalin baka nerileri de olmasna ramen bunlar dikkate alnmad.

Partileme hareketlerinde ttihat ve Terakki yalnz deildir. Bu Partilerden en nemlileri Ahrar ve ttihad- Muhammedi Frkalardr. zellikle ttihad- Muhammedi partisi dini ynde youn propaganda yapmakta ve Volkan Gazetesi de yaynlar ile bu durumu desteklemektedir. Bu gelimeler sonucunda 13 Nisan 1909 (eski takvime gre 31 mart) tarihinde stanbuldaki Avc Taburlarnn askerleri ayaklandlar. Ellerinde ttihadi Muhammedi Frkasnn alnda kullanlan yeil bayraklar da vard. (Armaolu, 1999, s.610) Sivil halkn da katlmasyla byyen bu gerici ayaklanma ksa srede kontrolden kt. Haber ttihat ve Terakki Partisinin gl olduu Selanike ulatnda Mahmut evket Paann komutasnda Harekat Ordusu adnda bir ordu kurularak stanbula sevk edildi. Kurmay Bakanln

35

Kolaas Mustafa Kemalin yapt bu ordu onun yksek sevk ve idaresi ile stanbula ulat ve ayaklanma ksa srede bastrld.

Tarihimizde 31 Mart Olay olarak anlan bu olaydan sonra II. Abdlhamit tahttan indirildi ve yerine V. Mehmet Reat geirildi. Bu olayn en nemli etkilerinden bir tanesi de ttihat ve Terakkinin iktidar tamamen ele geirmesidir. Bundan sonra 1. Dnya Savann sonuna kadar bu parti lkenin kaderini belirleyecektir.

Osmanl Devletinin Bakentinde bunlar olup biterken Balkanlarda kazan kaynamaya devam ediyordu. Merutiyetin ilanndan yaklak be ay sonra 5 Ekim 1908de Avusturya,Bosna-Herseki topraklarna kattn ilan etti. Yine ayn tarihte Bulgaristan Prenslii de bamsz bir krallk olduunu ilan etti. Hemen arkasndan zerk Girit adasnn Yunanistana ilhak olduu haberi geldi. (Ylmaz, 1998, s.120) Balkanlardan birbiri ardna kt haberler geliyordu.ttihatlar politika ve rakiplerini etkisiz klma becerilerine sahiptiler ancak devlet ynetme tecrbeleri yoktu. Balkanlardan kt haberler gelmeye balad dnemde devlet ynetimindeki zafiyeti fark eden Arnavutlar da 1909 ylnda ayaklandlar. Bu Bab- Ali iin ok nemli bir darbe olmutu. nk Arnavutlar Balkan Milletleri arasnda en sadk milletti ve zel imtiyazlara sahipti. Bu ayaklanma sonucunda ttihatlar panie sevk etti . En sadk teba olan Arnavutlar bile isyan ediyorsa Balkanlarda kalan son topraklarn elde tutulmasnn ne kadar g olduunu fark ettiler. Bu panik onlar hayati bir hataya gtrd Kiliseler ve Okullar Kanunu.

Bu kanun II. Abdlhamitin en temel siyaseti olan Balkan Milletlerini Birbirine Drme Politikasna en byk darbeyi vurdu. nk bu kanundan nce hangi kilisenin ve okulun kimlere ait olduu konusu Balkan Milletleri asndan en temel anlamazlk konusuydu. Bu nedenle Balkan Devletleri bir araya gelemiyor ve ttifak yapamyordu. karlan kanunla bu konu akla kavuturulmu ve balkanlardaki temel anlamazlk ttihatlarn elleriyle zme kavumutu. Bu ok kritik ve hayati hata Balkan ttifaknn nn amtr.

Balkanlar iin en nemli meselelerden biri ve hatta savan ana sebeplerinden biri de Makedonya topraklarnn paylamyd. Srplar,Yunanllar ve Bulgarlar 36

Makedonya Topraklarnda hak iddia ediyorlard. Osmanl Devletinin Balkan Devletlerinin ittifak yapmasn engelleyecek anlamazlklar beceriksiz bir politikayla ortadan kaldrmasndan sonra artk Makedonya Topraklarnn paylam iin bir araya gelinebilirdi. ttifak almalar Ruslarn harekete gemesiyle balad. Rus byk eliler Srbistan ve Bulgaristan bakentlerinde Srp-Bulgar ittifakn gerekletirmek iin 1910 ylnn yaznda grmelerde bulundular. Sonucunda 13 Mart 1912de Srplar ve Bulgarlar Makedonya topraklarnn paylam konusunda anlaarak ittifak yaptlar. Yunanistan paylamn dnda kalmamak iin hemen harekete geti ve benzer bir Bulgar-Yunan antlamas yapld. Karadan Makedonya topraklarnda gz yoktu. Kk toprak ve para talebi karlnda Osmanlya kar savaabilirdi. Siyasi adan gerekleen bu ittifaklamalar 11 Mays 1912 Bulgar-Srp;22 Eyll 1912de Bulgar-Yunan gizli askeri antlamalar takip etti ve savan alt yaps hazr hale gelmiti. (Ylmaz, 1998, s.120)

Btn bunlar olurken Osmanl Devleti hemen yan banda beliren tehlikeye ve ittifaklara gzlerini kapamt. Tm dikkatler Trablusgarptayd. Bu dnemde talyann Trablusgarp igali zaten dalma srecinde olan devlete byk darbe indirmiti. Trablusgarp savunmak iin donanmadan yoksun Osmanl Devletinin Mustafa Kemal gibi baz vatanperver subaylarn ahsi abalarndan baka

yapabilecei bir ey yoktu. (nl, 2005, s.7) Dikkatlerini uzaklara ynlendiren Osmanl yan bandaki ykselen sava tam tamlarn yeteri kadar duyamam ve dikkate alamamt. 30 Eyll 1912de Balkan Devletleri seferberlik ilan ettiler. (Uarol, 2000, s.438) Hemen arkasndan da savaa bahane olmak zere bir ltimatom gnderdiler. Devletin istiklali ile badamayan ve dolaysyla kabul edilmesi mmkn olmayan ltimatomdaki baz nemli istekler unlard : Osmanl devletinin Rumelindeki slahatlarnda byk devletlerin yannda Balkan

devletlerinin de birer delegesi bulunacakt. Bylece slahatn birlikte tanzim ve tatbik edilmesi salanacakt. Silah altndaki Osmanl askerleri derhal terhis ettirilecekti. Daha ksa bir sre ncesine kadar bu ufak devletlerin, Osmanl devletinin birer vilayeti olmas ve isteklerindeki kstahlk, Osmanl devletinde eref ve haysiyet krc bir vaziyet yaratmtr. Bununla birlikte devletin kesin olarak savaa girmesinde askeri uzmanlardan oluan bir kurulun ortak karar etkili olmutur. Varlan ortak kanaate gre, Osmanl ordular 18 gn iinde blgede 450

37

bin askere karlabilecekti. Edirne, kodra ve Yanya kaleleri elde olduka da dmana kar koymak mmknd. (Tuncer, 1991, s.68)

Savan ilk kvlcm Karadada atld. Karada 8 Ekim 1912 gn Osmanl Devletine sava ilan etti. 17 Ekimde Bulgaristan ve Srbistan 19 Ekim 1912de de Yunanistan savaa katldlar. 18 Ekim 1912de Trablusgarp savan Ui Antlamas ile sonulandran Osmanl Devleti yeni bir savan iine srklenmi oluyordu

1. 4. I. ve II. Balkan SavalarBu blmde ok ksa olarak Balkan Savalarn zetleyip esas konumuz olan Deniz Cephesine geeceiz.

Balkan savalarnda iyi bir hazrlk yapamadan giren Osmanl Ordusu seferberlik ve yma ilerini de zamannda yapamad iin gafil avlanm her cephe de yenilmitir. Osmanl ordular Bulgarlara kar btn Trakyay brakarak atalcaya kadar ekilmek zorunda kalm Srbistana kar da Kumovada yenilmitir. Yunanllar ise Selaniki ele geirdikten sonra Ege Adalarndan Bozcaada, Limni, Samotraki ve Taas Adalarn igal ettiler. 3 Aralk 1912de imza edilen atekes antlamas ile silahl atma durmu oldu. Balkan Devletleri ile Osmanl devleti arasnda bar antlamas 30 Mays 1913te imzalanmtr. Bu antlama ile Osmanl Devleti Ege Adarlnn tayini ve Arnavutlukun snrlarnn izilmesi iini byk devletlere brakmtr. (Erolu, 1990, s.70)

Girit hukuken Yunanistana terk edilmi Midye Enez hattnn batsnda kalan topraklarda Balkan Devletlerine braklmtr. Bu izilen snr ile Edirnede Bulgaristana gemektedir. Osmanl Devletinin ar yenilgi sonucu Balkanlardan ekilmesi siyasi bakmdan byk bir boluk brakm dengesizlik yaratm ganimetin bllmesinde Balkan Devletleri birbirine dmlerdir. Srbistan askeri harekat dolaysyla, Srp-Bulgar ittifaknn izdii ve kendisine ayrd arazi parasndan daha byk bir blgeyi ele geirmiti. Srplarn bu arazi blgelerini geri vermemesi uyumazln dm noktasnn tekil ediyordu. Yunanllar ise Bulgarlarn Ege kysna ulam olmasn sert tepki ile karlamt. Bu durum 38

Srbistan ile Yunanistan birbirine yaklatrm aralarnda ittifak antlamas akdine sebep olmutu. Srbistan ile Yunanistan birbirine yaklam gren Bulgaristan bu iki devlete 30 Haziran 1913de saldrd. Bulgarlar her iki devlete yenilirken bu II. Balkan Savandan faydalanmak isteyen Osmanl devleti ile Romanya da Bulgaristana sava atlar. Romanya Dobrucay ele geirirken Osmanl devleti de Edirneyi geri almay baarmtr. II. Balkan sava sonucunda Bulgaristan ile Osmanl devleti arasnda 29 Eyll 1913 tarihinde stanbul Antlamas imzalanm ve Meri Nehri snr tayin edilmitir Makedonyann kk bir blm Bulgaristana braklmtr. (Uarol, 2000, s.445) Ancak nehrin batsnda kalan Dimetokada Trk snrlar ierisinde yer almtr.

Osmanl devleti ile Yunanistan arasnda 14 Kasm 1913de Atina antlamas imzalanm Girit Adas kesin olarak Yunanistana braklm Yunanistandaki Trklerin durumu dzenlenmitir.

Osmanl devleti ile Srbistan arasnda 13 Mart 1914de Srbistanda kalan Trklerin durumunu dzenleyen stanbul Antlamas imzalanmtr.

ubat 1914de Londrada toplanan byk devletler mroz ve Bozcaada hari Balkan savalar srasnda Yunanllarn igal ettikleri adalar Yunanistana brakmtr. (Erolu, 1990, s.71-72)

1. 5. Balkan Harbinin Deniz Cephesi1. 5. 1 Balkan Devletlerinin Deniz Gcnn DurumuYunanistan:

Yunanistan, bir yarmada ve ona bal adalar zerinde bulunmas ve gemiten gelen gelenekleri nedeniyle denizcilie yatkn bir milletti. XIX. yzyl balarnda Yunan stiklal hareketi baladnda bu hareketin ilk etkileri denizlerde grlmt. Bamszlktan sonra topraklarn hzla genileten Yunanistan donanmasn 39

gelitirdi. Denizlerdeki stnlk ok nemliydi ve Adalar Denizine hakim olmak ana prensipti. Bu prensip onlar Byk Yunanistan hedefine er yada ge

ulatracakt. (Bykturul, 1969, s.34)

1897 Osmanl-Yunan savanda Yunan kara birliklerinin hezimetine ramen Yunanl denizcilerinin anakkale nlerine kadar gelmeleri Adalar Denizinde hakimiyet gsterisinde bulunmalar Yunan toplumunda donanmaya, denizcilie byk bir alaka yaratmt. Yunanl denizciler bu prestiji iyi kullanarak Osmanl Devleti ile denizlerde kyasya bir silahszlanma yar balatmtr. Yetersiz mali gleri Osmanl Deniz kuvvetlerinden daha byk bir donanma hazrlamasna frsat vermemitir. Ancak Osmanl Devletinin aksine Yunan Deniz politikas denizcilerin eline braklm idi. Bu avantaj Yunanllarn barta ve savata ok daha yeterli ve etkili olmalarn salamtr. (Tuncer, 1991, s.130)

Osmanl-Yunan deniz yarnn balamasndan sonra Yunan devletindeki mali yetersizlikler, donanmada iki ayr fikrin olumasna sebep oldu. Bunlardan birincisi, yepyeni bir donanma yapmak, ikincisi ise mevcut donanmay tamir ile yetinmek olmutur. Bu konu zerinde yaplan tartma ve deniz subaylarnn fikirleri gazete stunl