1

Економски Факултет насока -Финансиски менаџмент

предмет БАНКАРСКИ МЕНАЏМЕНТ

VI семестар Д-р Виолета Маџова

Универзитет Гоце Делчев –Штип

2

5. КРЕДИТИРАЊЕ Кредитите како извор на : финансирање на инвестиционата и широка потрошувачка поттикнување и развој на стопанството приходи на банките ( учество на кредитите над 5о % во портфолиото) ризици во банкарското работење Видови кредити: според валутата- денарски, девизни, кредити со валутна клаузула институционална припадност на должникот- кредити на финансиски

/нефинансиски институции, непрофитни организации, население, нерезиденти според рок на доспевање- краткорочни, долгорочни според намена- инвестициони, потрошувачки, станбени, хипотекарни вид на обезбедување- залог, хипотеки, гаранции, необезбедени

3

Промени во кредитното опкружување

Зголемена конкуренција на кредитниот пазар Конкуренција од небанкарски финансиски организации ( штедилници,

оригурителни друштва, инвестициони друштва, лизинг компании) Секјуритизација на кредитите –претворање на кредитите од

неликвидни во ликвидни средства преку нивно групирање и претворање во ХВ Примена на статистички техники во кредитниот

процес (Примена на статистички модели при обработката на кредитното барање, оценка на кредитната способност на клиентите и кредитниот ризик)

(Објективност, брзина во одлучувањето, намалени трошоци, помал ризик, )

4

Трендови на кредитирање во РМ

До 2000 год, рестриктивна монетарна политика, административно ограничување на кредитниот растеж од страна на ЦБ

2003 пораст на кредити за стопанство за 16% 2002-2007 трикратен растеж на кредитите Побрз пораст на кредитите на население(2003-07) пораст

за 53% (повисоки камати, диверзификација на ризикот) Зголемено учеството на девизни кредити и кредити со

валутна клаузула кај претпријатијата( , пониска камата,без валутен ризик, над 50% од кредитното портфолио )

Кредитите на население - доминантно во денари ( кредитни картички , тековни сметки и потрошувачки кредити) , девизни (станбени и автомобилски кредити

Зголемено учеството на долгорочни кредити(2003-2007-од 32% на 62%)

5

Третман на ризичните пласмани во РМ

Подобрување на квалитетот на кредитното портфолио ( учество на лоши пласмани -1995 – 45 %/ 2007 – 6,4 %)

Агенција за санација на банки /две санации на СБ-Скопје-1995 и 2000г. 1995 -Трансфер на пласмани од Стопанска банка на АСБ – (В-, Г, Д)

–12,9 милијарди денари –Обврзница со рок на достасување од 15г. 1997 год - + 315 милиони УСД- Париски и Лондонски клуб Управување на лошите пласмани со процедури на АСБ – блокирање на сметки, репрограмирање на долгот со нови услови,

еднократна наплата со дисконт, продажба на побарувањата на трети лица, конверзија на побарувањата во влог , стечај , ликвидација , активирање на хипотеки)

Стопанска банка –продолжува со ризично кредитирање- пред продажбата на НБГ –втора санација -120 милион ЕУР -4 претпријатија

(ФЕНИ ГОДЕЛ, ЈУГОХРОМ и МАКЕДОНИЈА ТАБАК) Обврзница со евро-клаузула , со променлива стапка , на рок од 14 години 2001 Агенција за управување со средства – денес –одд.во МФ

6

Процес на кредитирање (фази)

Прием на кредитното барање ( прием на апликација, интервју, достава на финансиски извештаи и правни документи)

Кредитна анализа (анализа на кредитна способност –формално правна и кредитна анализа на сите аспекти на работењето и кредитната дисциплина на должникот)

Одлука за кредитното барање- вовед, опис на проектот, заклучок и предлог одлука- процес на одлука- кредитен референт /раководител /кредитен одбор

Склучување договор за кредит- договорни клаузули Извршување на кредитот и документирање -исплата

/кредитно досие Следење на отплата на кредитите- доцнење на ануитети и

други обврски кон доверителите, нарушени показатели на профитабилност , ликвидност, промена на менаџерска структура

Управување со проблематични кредити- јавување, реструктуирање на кредитот, активирање на хипотека, отпис

7

Кредитна политика Кредитна политика - цели, принципи и правила за релизирање на

кредитирањето и дава насоки на раководството и кредитните службеници за ефикасно спроведување на кредитниот процес

Дава насоки на раководството и кредитните службеници за ефикасно спроведување на кредитниот процес

Унифицираност во постапките Еднаков третман на клиентите Целосно почитување на регулативата за кредитирање Кредитната политика е во зависност од кредитната стратегија,

филозофија ( приоритети на банката) и култура на банката Кредитната филозофија ги одразува приоритетите на банката Кредитната култура начинот на реализирање на приоритетите -насочена кон вредност ( квалитет, стабилност, конзервативност) - насочена кон профитабилност( максимирање на добивка), - насочена кон пазарно учество (агресивна , ризична )

8

Кредитна политика -елементи Содржина на кредитното портфолио на банката- кредитен mix на банката

согласно целите и деловната политика на банката Организација на процесот на кредитирање и степен на делегирање на

одговорности при донесување одлуки за кредитирање Работни процедури за преземање, прегледување, оценување и

донесување одлуки за барањата за кредити на комитентите. Упатства и процедури за спроведување на кредитна анализа кај

корпоративните и потрошувачките кредити Потребна документација што треба да се достави со секое барање за

кредит и што треба да содржат кредитните досиеја во банката Упатства за земање, оценување и подобрување на кредитниот колатерал Методи и процедури за одредување кредитни каматни стапки и провизии

за отплата на кредитот. Постапки за следење на отплата на кредитот Процедури за управување на кредитниот ризик и ризиците кои се директно

сврзани со кредитот. Кредитни лимити Процедури за одредување, анализирање и решавање на проблематичните

ситуации кај кредитите и управување со ризична актива

99

Придобивки од кредитна политика

Кредитна политика –инструмент за реализирање на политиката на банката

Јасни лимити,постапки и процедури за ефикасно реализирање на кредитниот процес

Ефективно делегирање на надлежности Можност за утврдување на пропусти во сите фази на

кредитирањето /Јасна одговорност Јасно дефинирани постапки за следење на кредитите Индикатори за влошување на кредитното портфолио Навремено превземање на мерки за справување со

кредитниот ризик ОСТВАРУВАЊЕ НА ОСНОВНАТА ЦЕЛ НА БАНКАТА-

СТАБИЛНОСТ И ПРОФИТАБИЛНОСТ ( максимална профитабилност при прифаливо ниво на ризичност за банката)

10

Управување со кредитниот ризик

Оptimalizirawe na odnosite me|u rizikot i prinosot во процесот на кредитирањето

Фази: Идентификација /inicijalna analiza na kreditnoто portfolio, Мерење/ квантитативно определување на ризикот/klasifikacija na

rizi~nosta na kreditnite dol`nici vo rizi~ni grupi (A, B, V, G i D)/ индикатори за кредитен ризик/ VAR /CAR/ Credit Metrix.

Контрола/ ograni~uvawa (limiti) i postapki vo vkupnoto kreditno rabotewe na bankata so cel ubla`uvawe ili minimizirawe na kreditniot rizik.

Следење: следење и sporedba na realnata sostojba so postavenite лимити so namera da se prezeme korektivna akcija

Намалување/заштита на кредитниот ризик

11

Систем на управување со кредитен ризик

Политики на управување со кредитниот ризик ( политики на ограничување , политика на ризична класификација,

политика на резервации по кредити) Организациска структура – единица за управување со

кредитен ризик , одбор за управување со ризици Кредитно информативен систем- кредитен регистер,

кредитно биро, легислатива за заштита / објавување на податоци Систем на внатрешна контрола/ ревизија- контрола за

доследна примена на кредитните политики и политиките за управување со ризиците

12

Политики на управување со кредитниот ризик

1. Политики за ограничување/намалување на кредитниот ризик :

• политики за концентрација и голема изложеност, • политика на диверзификација, • политики на ограничувања за позајмување на поврзани

страни, или преголема изложеност. 2. Политики за ризична класификација на

средствата на банката : преодни (до 30 дена) , за внимание (до 60 дена) , субстандардни-(до 120 дена), сомнителни (до 270 дена) , загуби (над 270 дена )

3. Политики на резервации за потенцијални загуби, (обезбедување надоместоци за апсорбирање на евентуални загуби )

0% до 10% -А;10% до 25%- Б; 25% до 50% - В; 50% до 75% - Г; до 100% - Д.

13

Инструменти за намалување /заштита од кредитен ризик

Политика на цени ( пазарни каматни стапки, премија на ризикот и админстративни трошоци) adverse selection phenomenon

Кредитни ограничувања maksimalen iznos na odobreni krediti po individualen dol`nik vo odnos na kapitalot na bankata;

maksimalen iznos pome|u rizi~nata i vkupnata aktiva;minimalen iznos (ili procent) na likvidnata aktiva vo odnos na vkupnata aktiva.

Обезбедување –колатерал /гаранција Диверзификација- диверзифицирање на кредитното портфолио,

во различни региони, сектори, видови кредитни производи, рочност..) Кредитни деривати- credit default swaps,секјуритизација,

продажба на кредити, хартии од вредност покриени со кредити

14

Кредитирање на претпријатија

Кредити основни извор на кредитирање на стопанството

2003-80%, а 2007-60% од кредитирањето отпаѓа на кредити на претпријатија

Карактеристики: големи вредности, специјални услови на кредитирање, поголемо влијание врз ликвидноста и солвентноста на

банката, потреба од подетална финансиска анализа, деловниот потфат како гарант за отплата на кредитите

Видови кредити Кредити за сезонски залихи (еднократна исплата, без обезбедување, правилна процена на

висината на залихи и должината на циклусот) Рамковни кредити (кредитни линии)-флексибилни, камата само на искористениот дел +

провизија за неискористениот,минимално салдо Обновливи(револвинг)кредити-флексибилност на искористување и отплата, рок 2-5г Кредити за премостување- краткорочни , за долгорочно финансирање, обезбедени

со хипотека на објектот/ХВ Кредити со залог на обртни средства- краткорочен кредит како % од заложените

средства&побарувања, правилна процена на пазарната вредност на заложените средства Кредитирање на дилерите со ХВ- на кус рок, залог ХВ , кредит 50% од залогот Долгорочни кредити- поризични, разни форми на отплата Хипотекарни кредити- проценка на вредноста на хипотеката/промена на пазарна

вредност како ризик Инвестициски кредити - гаранција, детална анализа, Кредити за мали претпријатија и микрокредити- специфични услови на

кредитирање Девизни кредити & денарски кредити со валутна клаузула/ кредитен и

девизен ризик

Лизинг –долгорочно финансирање на набавка на потрошни добра каде банката се јавува како сопственик се до конечниот откуп

Факторинг –откуп на побарувања од трети лица со дисконт

16

Кредитна анализа

Анализа на кредитоспособноста и кредитната дисциплина на кредитокорисникот

Показател за идната веројатност на отплата Квалитативна и квантитативна анализа Квалитативна анализа:менаџмент, правен

статус, деловно опкружување,обезбедување CAMPARI , SWOT, PEST , (5) 6 C анализа Квантитативна анализа: анализа на финансиски

извештаи ( финансиска анализа) и аналитички показатели (рацио анализа)

17

Информации за работењето на клиентот

а)Генерални информации -природата на дејноста /бизнисот -основните производи/услуги -пазарните сегменти б)Информации за сопственоста и раководењето -сопственичка структура -искуство на раководниот тим -клучните вештини на раководството в) Информации за продажбата и испораките -износот на продажбата( барем во последната година) -главни купувачи -канали на дистрибуција - конкуренција и конкуренска предност на клиентот

18

Информации за работењето на клиентот

г) Информации за производството -основни суровини и делови -набавувачи и пазарни услови -машински парк и производствени методи -вработени(квалификациона/полова/старосна структура)д) Финансиски информации -продажба и профит -основачки капитал -вкупна задолженост -ликвидностѓ) Идни очекувања и планови -состојба на пазарот -планирана продажба и профит -планови за трошењето на капиталот -стратегија за реализирање на планираните цели

19

PEST анализа Political conditions

Economic conditions

Social conditions

Technological conditions

(Политички услови)

(Економски услови)

(Социјални услови)

(Технички услови)

20

SWOT анализа SWOT – Strength /Weakness /Opportunity/Threats

Анализа на предностите и слабостите на клиентот со кои тој реагира на можностите и ограничувања присутни во неговото деловно и пошироко опкружување

Откривање каде интерните предности и слабости се поврзуваат со екстерните можности и ограничувања

21

Елементи на SWOT анализа SWOT (интерна) анализа а)Strength( јачина/предност)=технологија, имиџ, ресурси,

мотивација , финансии, знаење б)Weakness(слабости) =недостатоци кои му

оневозможуваат на претпријатието да ги исполни своите планови

SWOT (екстерна) анализа в)Opportunity(можности)-подрачја што нудат конкурентна

предност г) Threats(закани) -ограничувања што можат да ја влошат

конкурентската способност

22

CAMPARI C=Character (Кarakter ) A=Ability (Способност) M=Means (Средства) P=Purpose (Цел) A=Amount (Износ) R=Repayment (Отплата) I=Intersest&Insurance (Камата&Осигурување)

23

5 C analiza ili 6 C analiza Character (Карактер)

Capital (Капитал)

Capacity (Капацитет)

Conditions (Услови)

Collateral (Залог)

Character (Карактер)

Capital (Капитал) Cash Capacity

(Капацитет)

Conditions (Услови)

Collateral (Залог) Control (Контрола)

24

Финансиска анализа Финансиска анализа: динамичка компонента

на финансискиот менџмент

Цел на финансиката анализа: со анализа на историските информации

наведени во финансиките извештаи се утврдува финансиската состојба и можност на кредитобарателот да го отплати кредитот

25

Финансиска анализа

Анализа на финансиски извештаи ( биланс на состојба, биланс на успех, извештај за готовински текови)

Временска анализа- хронолошка споредба Релативни показатели и споредбена анализа ( поединечни ставки од БС: пари, обртни средства,залихи, поб. од

купувачи,обврски кон добавувачи во однос на средствата и поединечни ставки од БУ : производни трошоци, плати, добивка,

амортизација во однос на приходот ) споредбена анализа со слични претпријатија/гранки Проекција на финансиски извештаи –проекции на основните

ставки на Билансот на успех , Билансот на состојба и Извештај на готовински тек

Симулација на проектираниот паричен тек

26

Аналитички показатели

Показатели на ликвидноста - способноста на кредитобарателот за сервисирање на тековните обврски

Показатели на активноста- за ефикасното користење на ресурсите

Показатели на профитабилноста- ефикасноста на управување со претпријатието

Показатели на финансиски левериџ- степенот на финансирање на активностите на претпријатието со кредити

27

Показатели на ликвидноста

( Liquidity ratios)

Показател на тековна ликвидностCurrent ratio - за обврски до 1 г.

Обртни средства Краткорочни обврски

тековна ликвидност>1

Показател на момент. ликвидност(Quick Ratio) (обврски до 10 до30дена)

Обртни средства-Залихи Тековни обврски

моментална ликвидност>1

Нето обртен капитал=обртни средства – краткорочни обврски (мерка на претпријатието да ги подмири краткорочните обврски

28

Показатели на активноста(Activity Ratios)

Показатели на користењето на средствата ( Asset Utilization Ratios)-покажуваат оперативна ефикасност

Показателите се резултат на споредба на одередени позиции од активата со приходите остварени со продажба

Мерила на брзината со која одредени средства се претвораат во приходи/пари ( надополнување на показателот на ликвидност)

Се утврдува ефикасноста на инвестирањето во одредени средства на претпријатието

29

Показатели на активност-видови(Activity Ratios)

1. Показател на обрт на вкупни средства2. Показател на обрт на залихите3. Коефициент на обрт на побарувањата4. Просечен период на наплата 5. Просечен период на плаќање на

обврските

30

Мерило на брзината на циркулација на вкупните средства на претпријатието

Коефициент на обрт на вкупни средства= Приходи од продажба Просечни вкупни средства

Изведен коефициент:

Времетраење на обрт на вкупни средства= Денови во годината Коефициент на обрт на вк.средства

Показател на обрт на вкупни средства

31

Показател на обрт на залихите

Мерило за брзината на обновувањето на залихите во складиштата

Обрт на залихи = Приход од продажба Просечни Вкупни Залихи

Изведен коефициент: Просечно време на врзување на средства во залихи=

= Денови во годината обрт на залихи

32

Коефициент на обрт на побарувањата

Покажува колкупати просечната големина на побарувањата од купувачите учествува во вкупната големина на приходите остварени од продажба со одложена наплата

Повисок коефициент, т.е помало врзување на средства во побарувања значи побрза циркулација на средства и поголем степен на активност

Коеф. на обрт на побарувањата = Приходи од продажба Просечни побарувања

33

Просечен период на наплата Го покажува просечното времетраење од

настанувањето на побарувањето до нивната наплата

Се користи за оценка на бонитетот на претпријатијата

Просечен период на наплата на побарувањата= Просечни побарувања просечна дневна наплата

34

Просечен период на плаќање на обврските

Го покажува просечното време што поминува од моментот на настанување на обврската до моментот на нејзино плаќање

Просечен период на плаќање на обврските= Обврски спрема добавувачи Просечна дневна набавка Неможност со сигурност да се знае годишниот обем

на набавки, а со тоа и просечните дневни набавки Решение: Проценка на учеството на набавките во

трошоците на продадените производи

35

Показатели на профитабилноста Profitabiity ratios

Го изразуваат приносот на претпријатието во однос на приходите , вкупните користени средства или сопствениот капитал

Стапка на нето профитна маржа

Стапка на поврат на средства РОА

Стапка на поврат на капиталот(РОЕ)

Коефициент Цена/Добивка

Оперативна добивкаПриходи од продажба

Нето добивкаАктива

Нето добивкаКапитал

Цена на акцијаДобивка по акција

36

Показатели на финансиски левериџ Го покажува обемот на ангажирање на туѓи

средства и способноста на препријатието за задолжување

Две групи показатели: степен на задолженост способност на претпријатието да го

отплаќа долгот

37

Показатели за степенот на задолженост на претпријатието

1. Показател на вкупната задолженост = Вкупни обврски просечни вкупни средства2. Долгорочна задолженост= Долгорочни обврски Сопствен капитал3. Долгорочна стабилност на финансирање= Сопствен капитал+Долгорочни обврски Фиксни средства

38

Извори на информации при оценка на кредитната способност на клиентите

Видови извори на информации:

а) Внатрешни извори

б) Надворешни извори

39

Внатрешни извори на информации

Банката со сознанијата за клиентот како извор (кредитно досие)

Финансиски извештаи на клиентот Финансиски индикатори врз основ на

финансиски извештаи Изработени проекции на идни готовински

текови на клиентот Изработени интерни“ credit scoring” modeli

40

Надворешни извори на информации

Кредитни информативни регистри /бироа(credit information registers/ bureaus )

Кредитни агенции за рангирање (credit rating agency)

Кредитни регистри/бироа База на податоци за информации во врска со заемобаратели во

определен финансиски систем Кредитните регистри нудат навремени сеопфатни информации за

потенцијалниот клиент без рангирање на нивниот бонитет Историја на позитивни и негативни информации Видови кредитни регистри : Јавен кредитен регистер (управуван од Владата или Централна банка) Приватни кредитни регистри( кредитни бироа)- од приватни фирми, стопански

комори, bанкарски здруженија Ефекти: - го намалува времето и тршоците за обработка на кредит - ја подобрува ефикасноста на донесувањето на одлуки - избегнување на лошите клиенти - поповолни услови на кредитирање за добрите клиенти

DUN&BRADSTREET -информации и рангирање кредитната способност на компаниите

.

42

Кредитен регистар на НБРМ 1998 -Кредитниот регистар во рамките на НБРМ. За потребите на супервизијата, со ограничен увид за банките 2004 година ,измени на Законот за НБРМ правна основа за

функционирање на Кредитен Регистар Корисници се банките и штедилниците/за правни и физички л.

Лимити за банки -500.000 денари, за правни и 150.000 ден. за физички лица

Лимитите за штедилници – правни и физички лица 50.000 ден.

Проблеми : ограничен број на податоци за изложеноста на определен

должник на агрегатна основа, ажурирање на податоците со доцнење од најмалку еден

квартал,

43

Нов кредитен регистар-2008

Измени: Изложеноста на секој должник по кредитна

партија Вид и опфатот на податоците Фреквентноста на ажуриарање на податоците –

месечно

Кредитна изложеност -лимит - за банки -300.000 ден. за правни а 5.000 ден. за физички лица

За штедилници - 50.000 ден. правни а 5.000 ден. за физички лица

44

Кредитно биро на КИБС Законот за кредитно биро (Службен весник 81/08 од 2008 г.) Кредитното биро формирана во КИБС со основачи е 15 банки Даватели на податоци: банки, штедилници , осигурителни и

друштва лизинг, УЈП, Централниот регистар ,Фонд за ПИО, ЕЛС , ЈП Корисници на податоци можат да бидат сите даватели на податоци

Податоци за физички лица со изложеност над 5000 Е: - обврски по кредити, платежни картички, финансиски лизинг,

осигурување, - обврски по основ на даноци, обврски за ПТТ услуги,електрична

енергија, -даноци, такси, придонеси, како и обврски за користење на други

услуги. Надзор на Дирекцијата за заштита на лични податоци во делот

на заштитата на личните податоци.

45

Кредини агенции за рангирање(credit rating agency)

Надворешни независни институции кои го оценуваат бонитетот на компаниите, односо нивните ХВ

Standard&Poor, DUN&BRADSTREET Co (Moody’s Investor Service),Fitch IBCA

Рангирањето е наменето за : а) потенцијалните инвеститори

б) банките од кои се бараат кредити Елементи при кредитно рангирање: а)финансиски индикатори

б)деловен ризик на компанијата в)ризик на гранката и земјата

46

Кредитен рејтинг ( постапки) Информации кои се користат при рангирањето: -биланси на состојба и успех/cash flow извештај -извештај за добивка/загуба -анализа на плаќањата -профилот на менаџментот

Содржина на информациите за бонитетот: - статистички податоци и коефициенти за клиентот - историја на плаќање - односи со банките - финансиска моќ на клиентот РАНГИРАЊЕ

47

Рангирање според Standard&Poor Рангирање на долгорочни

потфати /инвестицииа) поволен рејтинг - ААА, АА, А , BBBб) шпекулативен рејтинг- BB, B, CCC,

CC, Cв)дополнително рангирање: C1 и DРангирање на краткорочни активности

48

Рангирање според D&B Co

Ранг Финансиска моќ Кредитна дисциплина(во 000 $) висока добра уредна огран.

5А над 50.000 1 2 3 4

4А над 50.000 1 2 3 4

3A 1.000-10.000 1 2 3 4

2A 750 -1.000 1 2 3 4

1A 500 – 750 1 2 3 4

BA 300 - 500 1 2 3 4

BB 200 – 300 1 2 3 4

CB 125 - 200 1 2 3 4

CC 75 -125 1 2 3 4

49

Одредување на цената на кредитите

Каматата –одраз на конкуренцијата, интерни трошоци, ризичност, големина на кредит, рок на отплата, големина на клиентот, нови&редовни клиенти

Основно правило на ценовната политика: Каматата треба да покрие ги покрие Трошоци на финансирање и оперативни трошоци на кредитирање

, надомест на ризик + добивка

Методи за пресметување на цената на кредитите: Метода трошоци плус Model za rakovodeno formirawe cena na kreditot Formirawe cena pod primarnata stapka (Model na mar`a) Krediti so maksimalni kamatni stapki (najvisoka stapka) Анализа на профитабилноста од односот со клиентот

50

Метода трошоци плус Kamatna stapka =Тro{oci za финансирање +Operativni tro{oci +

Proceneta margina за кредитен ризик +Sakanа profitnа marжа Трошоци на финансирање -Трошок на конкретен извор или просек на

трошоци на сите извори за кредитирање Оперативни трошоци на кредитната функција –правилен систем на

распределба на оперативните трошоци по сектори Маржа на кредитен ризик –ризична класификација/ просечен износ на

кредитна загуба по одредена категорија кредити Проектирана профитна маржа- во зависност од пазарните услови Проблеми: интерна пресметка на каматата, не се зема во предвид пазарот тешкотии во распределбата на трошоците за кредитирање Упростена метода Трошоци плус: Камата=рефerentna kаматна стапка + додаток Каматна стапка на меѓународниот пазар на пари LIBOR +

51

Model za rakovodeno formirawe cena

Kamatna stapka na kreditot = Bazi~na ili primarna stapka (vklu~uvaj}i ja sakanata profitna

margina nad site оperativni i administrativni tro{oci) + Premija za rizik od nepla}awe platena od

neprvoklasni zajmuva~i + Oro~ena premija za rizik {to ja pla}aat zajmuva~ite

na dolgoro~ni krediti

52

Formirawe cena pod primarnata stapka(Model na mar`a) Kreditna kamatna stapka =

Tro{oci za kamati na Mar`a za rizik zajmuvaweto na pazarot + i za profит на pari

53

Анализа на профитабилноста од односот со клиентот

Analiza na kamatnite i nekamatnite prihodi i rashodi za sekoj klient

Prihodi od klientot=rashodi za klientot + zarabotka

Neto-stapka na priliv od sorabotkata so komitentot= Prihodot od kreditite i od drugite uslugi za komitentot -

Tro{oci od odobruvaweto krediti i od drugi uslugi na ovoj komitent) /Neto-sredstva za davawe zaem, koi gi nadminuvaat depozitite na ovoj komitent

Neto Prihodi od klient= Vk. Prihodi –Vk Tro{oci (po klient) neto sredstva za kreditirawe

54

Кредитирање на населението Потрошувачки кредити-обновливи потрошувачки кредити (кредитни картички,пречекорувања)-намански потрошувачки кредити-ненаменски потрошувачки кредити -автомобилски кредити-други потрошувачки кредити Карактеристики на потрошувачки кредити : помали износи, со повисоки камати /пазарно нееластични,попрофитабилни но често необезбедени со колатерал/ поризични Хипотекарни- повисоки износи, долгорочни, зголемена ризичност,

обезбедени со хипотеки, пониски каматни стапки Хипотекарна криза во САД

55

Кредитна анализа Поедноставена постапка Квалитативна и статистичка анализа 6 Ц квалитативна анализа Анализа на обезбедувањето Кредит скоринг модели ( Модели на

кредитно бодирање)

56

Кредит скоринг модели-суштина Избор на критериуми/променливи Пондерирање со тежински вактор Избор на граница за прифаќање/одбивање Селекција на добрите и лошите кередини

апликанти Фокус на граничните апликанти

Генерички (типски) кредит скоринг модели и КСМ прилагодени на корисникот

57

Кредитно бодирање Променливи за потрошувачки кредити

просечен годишен приход на барателот на заем Недвижен имот кредитни картици (има, нема) износ на долгови ( банки и други институции) Кредитна дисциплина ( историски) тип на банкарска сметка (чек и/или книшка, ништо) времето поминато на една адреса станбен статус возраст број на судски тужби намена на кредитот брачен статус колку долго има банкарска сметка колку долго е на моменталната работа

Кредит скоринг-примерАтрибути Атрибути т

1. Занимање или дејност на кредитобарателот:Професионалец или извршен орган на фирмаКвалификуван работникСлужбеникСтудентНеквалификуван работникХонорарен работник

2. Станбен статус:Има сопствен станНајмува куќа или станЖивее со пријатели или со роднини

3. Кредитен рејтинг:Одличен ПросеченНема досиеСлаб

4. Време поминато на сегашното работно место:Повеќе од една годинаЕдна година или помалку

20151510105

1073

201053

52

5. Време поминато на сегашната адреса:Повеќе од една годинаЕдна година или помалку

6. Телефон во куќата или во станот:ДаНе

7. Број на лица што зависат од него:Ниту едноЕдно ДвеТриПовеќе од три

8. Сметки в банка:И тековна и штедна Само штедна сметкаСамо тековна сметкаНема

31

31

54421

10873

59

Кредит-скоринг моделите ги имаат следниве предности: објективност и конзистентност, непристрасност релативно евтини, релативно едноставни и лесно се интерпретираат, методологијата е вообичаена и разбирлива, подобра услуга на коминтентите, побрзо

одобрување или одбивање на кредитното барање Алатка за реализирање на кредитната политика на

банката / избор на прагот на прифатливост/степен на ризичност

60

Ценовна политика при кредитирање на население

Кредитирањето на население, големи трошоци поради малите износи, потреба за креирање на каматни стапки со кои ќе се обезбеди покривање на трошоците , но и конкурентен натпревар со другите банки

Номиналните каматни стапки отстапуваат од ефективната каматна стапка( стапка на дисконтирање на исплатите на кредитот и сведување на сегашна вредност)

Kamata na kredit =Tro{oci na bankata за obezbeduvawe позајмените sredstva + Operativni tro{oci +Premija za rizici od nenamiruvawe na obvrskite + Premija za rizik od dolgoro~en kredit+Barana profitna margina

Каматни стапки на потрошувачки кредити Метод на проста каматна стапка Метод на додавање на каматата Метод на дисконтна стапка Каматни стапки на станбени кредити

61

Утврдување на каматни стапки на потрошувачки кредити

Метод на проста каматна стапка-kamatata se prisposobuva na saldoto na kreditot, se presmetuva samo na neotplateniot del.(најповолно за отплата на кредитокорисникот / најблиску ефективната каматна стапка до номиналната)

L=40.000 i=14% t=9mes, 0,75 Метод на додавање на каматата - рамномерно оптоварување на

отплатите, со номиналната стапка

Метод на дисконтна стапка - prvo se odbiva kamatata, пресметана по номинална стапка ,korisnikot go dobiva iznosot na kreditot bez kamata, а го отплаќа целиот кредит.

62

Ценовна политика на станбени кредити

Долг рок на достасување, променливи каматни стапки Висина на каматната стапка зависи од : обезбедување, од валутата ...

Дополнителни трошоци: еднократни провизии и надоместоци при земање на

кредит, надоместок за предвремена наплата, трошоци за хипотека , интеркаларна камата Отплата на еднакви ануитети

63

Регулација на кредитирањето на населението

Заштита на потрошувачите од можните злоупотреби на банките. Информирање на населението за сите трошоци на кредитирање Недискриминација во пристап на сите банкарски кредити (пол,

брачен статус, раса.) 3aкон за заштита на потрошувачите при договори за

потрошувачки кредити (Сл.Весник на РМ 63/07)

Мetodologija za presmetuvawe godi{na stapka na vkupnite tro{oci :

obvrska za edinstveno presmetuvawe na godi{na stapka na vkupnite tro{oci na potro{uva~kite krediti,

obvrska za objavuvawe na ovaa stapka , со разбирлив пример за пресемтка .

Transparentnost i obezbeduvawe sporedliva osnova na uslovite koi gi nudat site banki

Писмени извештаи за состојбата и платените обврски