Bankarski rizici

Rizici u bankarstvu

Rizici u bankarstvu

SADRAJUVOD31. POJAM I VRSTE BANKARSKIH RIZIKA42. KREDITNI RIZIK63. OPERATIVNI RIZIK84. TRINI RIZIK104.1. Rizik kamatne stope114.2. Devizni rizik124.3. Rizik vlasnikih udjela i kapitala134.4. Robni rizik145. RIZIK LIKVIDNOSTI156. OSTALI RIZICI176.1. Rizik zemlje i rizik transfera176.2. Zakonski rizik i rizik reputacije17zakljuak19LITERATURA20

UVOD

Voenje finansijskih institucija nikad nije bio lak zadatak. Meutim, u posljednje vrijeme postao je jo tei zbog nesigurnosti u okruenju, a koje se tiu promjena u politikoj, privrednoj i finansijskoj sferi. Banke i ostale finansijske institucije u svom poslovanju esto se sreu sa brojnim potekoama. Savremeno bankarsko poslovanje je svakodnevno izloeno postojeim i novim rizicima. Rizici, kao mogunost apsolutnog ili relativnog gubitka u odnosu na oekivanja u poslovanju banaka, su karakteristika svakog bankarskog posla. Banke su zbog prirode posla izloene djelovanju, ne samo veeg broja razliitih rizika, ve je i intenzitet njihovog djelovanja snaniji.

Globalizacija bankarskog poslovanja i trendovi spajanja i pripajanja velikih banaka, nagone menadment banke da identifikuju najvanije rizike. Identifikacija rizika predstavlja prvi korak uspjenog poslovanja banaka. Da bi se rizik izbjegao ili barem doveo u prihvatljive granice, potrebno ga je analizirati i upravljati njime. Analiza rizika treba da ukae na kljune take i procese nastanka rizika.

Rizicima mogu biti izloeni svi resursi banke i to u vidu direktne ili indirektne izloenosti riziku, kroz odgovornosti prema treim licima. Svi faktori koji utiu na pojavu rizika istrauju se u procesu finansijske analize, odnosno analize kreditne sposobnosti preduzea. Savremena finansijska teorija i praksa je potvrdila da opstanak, profitabilno poslovanje i razvoj u uslovima narastanja finansijskih transakcija sa sve veim rizikom zahtijevaju visok nivo kvaliteta menaderskog tima.

Bilo koje poslovanje koje ima za cilj maksimiziranje profita, ukljuujui bankarstvo, suoeno je sa makroekonomskim rizicima (efekti recesije) i mikroekonomskim rizicima (prijetnje nove konkurencije). Dodatni potencijalni rizici sa kojima se sve firme moraju suoiti su zaostajanje u tehnologiji, poslovna krizadobavljaa,politiko uplitanje, prirodne nesree. Ipak, banke se suoavaju, takoe, sa brojnim rizicima, atipinim za nefinansijske firme. Kada su banke u pitanju, sutinski posao je upravljanje rizicima koji nastaju od bilansnog i vanbilansnog poslovanja.

Tema ovog seminarskog rada su rizici u bankarstvu, odnosno bankarskom poslovanju. Kroz rad su obraeni pojam i osnovne vrste bankarskih rizika. Prvi dio rada odnosi se na definiciju pojam rizika i osnovnih vrsta rizika. U drugom dijelu rada predstavljen je kreditni rizik, koji je osnovni rizik svake banke, dok se trei dio rada odnosi na operativni rizik. U etvrtom dijelu rada objanjeni su i predstavljeni trini rizici u koji se ubrajaju rizik kamatne stope, devizni rizik, rizik vlasnikih udjela/kapitala i robni rizik. Posljednja cjelina seminarskog rada posveena je riziku likvidnosti.

1. POJAM I VRSTE BANKARSKIH RIZIKA

U najirem smislu rijei poslovni rizici definiu se kao neizvijesnost ili nesigurnost ostvarenja oekivanog ishoda odreene poslovno finansijske aktivnosti. Ovako shvaen rizik ima tetne posljedice, pa otuda ekonomski i finansijski racionalni uesnici u poslovnim i finansijskim transakcijama ispoljavaju averziju prema riziku i tee njegovom eliminisanju ili minimiziranju. S tim u vezi, specifinosti banaka i bankarskog sektora privrede ukazuju da je bankarsko poslovanje visoko rizina djelatnost, jer je rizik veoma izraena kategorija u poslovanju savremenih banaka. Imajui u vidu da su banke institucije koje posluju na naelima rentabilnosti, likvidnosti i sigurnosti plasmana, po logici stvari, proizlazi i rizian karakter njihovog poslovanja.

Po pravilu, svaka neizvijesnost i neplanirano i iznenadno deavanje u pojedinim poslovnim aktivnostima banke moe se definisati kao rizik. Meutim, imajui u vidu injenicu da banke posluju sa specifinom robom (novcem), samo odreivanje rizika mora biti, ipak, ue postavljeno. S tim u vezi, bankarski rizik bi se mogao definisati kao vjerovatnoa gubitka (smanjenja dobiti) nastalog kao rezultat dejstva neizvijesnih dogaaja u poslovanju banaka. U savremenim uslovima, zbog veoma dinaminih i turbulentnih promena u okruenju ili ekonomskoj sredini u kojoj banke posluju izloenost banke riziku se poveava.

Razliite su mogunosti podjele rizika u poslovanju banaka. Pri tome, podjela i grupisanje rizika nimalo nije jednostavan posao, s obzirom na veliku brojnost izvora rizika. Meutim, imajui u vidu injenicu da je sa aspekta banke bitno da se rizik uvijek vezuje za funkcionalno poslovanje banke, onda je uobiajeno da se u posmatranju bankarskih rizika uvijek polazi od tzv. funkcionalnog pristupa, odnosno vezivanja rizika za pojedine globalne aktivnosti banke. Ovakav pristup omoguava grubu podjelu bankarskih rizika koja dozvoljava i razliite podpodjele i kombinacije u zavisnosti od predmeta i svrhe istraivanja.

Banke su izloene itavom spektru rizika usvom poslovanju kao to je prikazano na slici1. Sa ekonomskog stajalita rizik predstavlja vjerovatnou nastupanja nekog tetnog dogaaja. Rizici se obino definiu kao tetan uticaj na profitabilnost nekoliko odvojenih izvora nesigurnosti. Mjerenje rizika zahtijeva razmatranje, kako nesigurnosti, tako i potencijalnog loeg uticaja na profitabilnost.

Slika 1. Osnovne vrste bankarskih rizika

Neke od podkategorija bankarskih rizika su: suvereni rizik (rizik rata, civilnih nemira...), sistemski rizik (slom bankarskog sistema usljed neizvrenja obaveza kod finansijske institucije, rizik industrijskog pada...), rizik konkurencije, informacioni rizik (rizik da pogrene informacije utiu na odluivanje banke), tehnoloki rizik, rizik od nesree (rizikgubitka nekretnina, dokumenata ili klijenata kroz poare, poplave..), zakonski rizik, rizik uslovljavanja (rizik da zaposleni nisu efektivno ispunili zakonske obaveze koje banku podvrgavaju obavezama), rizik reputacije, rizikod kriminala itd.

2. KREDITNI RIZIK

Kreditni rizik predstavlja osnovni rizik bankarskog poslovanja koji znai nemogunost dunika da banci u roku dospijea vrati odobreni kredit, ukljuujui i pripadajuu kamatu. Drugim rijeima, kreditni rizik se moe definisati kao rizik smanjenja profita banke usljed neizvravanja obaveza dunika po osnovu dospjelog duga (glavnice i kamate). Sa aspekta banke, ova situacija predstavlja gubitak u smislu izostanka kamatnog prihoda uz postojanje nemogunosti kreiranja kreditnog potencijala banke.

U sluaju da nekoliko kljunih klijenata banke nije u stanju da uredno servisira svoje obaveze, to moe izazvati velike gubitke kod banke i usloviti njenu nesolventnost. Meutim, osim kod klasinih kreditnih poslova, kreditni rizik nastaje i kod trgovanja razliitim finansijskim instrumentima na tritu. Gubitak koji pri tome moe nastati u sluaju neizmirivanja obaveza dunika zavisie od trine vrijednosti finansijskih instrumenata i stepena njihove likvidnosti.

Kreditni rizik banke zavisi od dva seta faktora i to:

1. prvo, eksternih faktora (stanje ekonomije, prirodne okolnosti i sl.), i

2. drugo, internih faktora (upravljaka filozofija banke).

Budui da banke nemaju direktnu kontrolu nad eksternim faktorima kreditnog rizika, proizlazi da panja menadmenta banke predominantno treba da bude fokusirana na internim faktorima. Pri tome, kljune interne determinante kreditnog rizika banke ini sljedee:

obim kredita,

kreditna politika, i

kreditni miks.

Ako obim kredita raste, onda raste i kreditni rizik, jer vie odobrenih kredita povlai za sobom i vei potencijalni gubitak na kreditima. Dalje, kreditna politika se provjerava preko koeficijenta (ratio) odnosa ukupnih kredita prema ukupnoj aktivi. Ako je ovaj koeficijent vei to znai i veu agresivnost kreditne politike banke, to e imati za posljedicu i vei gubitak u kreditnom portfoliu. Najzad, kreditni miks se mjeri odnosom uea komercijalnih i industrijskih kredita prema ukupnim kreditima. Ako postoji visoka koncentracija ovih kredita, onda je vea i mogunost kreditnih gubitaka.

Da bi banka kreditni rizik u svom poslovanju smanjila na to je mogue manju mjeru, neophodno je da posveti posebnu panju izvoritima potencijalnog nastanka kreditnih rizika. S tim u vezi, neophodna je maksimalna profesionalnost u svim fazama samog postupka kreditiranja u cilju izbjegavanja kreditiranja klijenata za koje postoji opasnost da nee moi na vrijeme da vrate kredit.

Menadment banke na razliite naine moe vriti monitoring kreditnog rizika. Pri tome, mogue je koristiti nekoliko osnovnih opcija, a to su:

rigorozna selekcija kreditnih zahtjeva,

limitiranje iznosa zaduivanja jednog klijenta ili grupe klijenata,

diversifikacija kreditnih plasmana,

pribavljanje kvalitetnih instrumenata obezbjeenja vraanja kredita.

U sklopu navedenih opcija, posebnu panju zauzima selekcija kreditnih zahtjeva koja treba da bude veoma paljiva i selektivna, uz primjenu visoko sofisticiranih metoda ocjene kreditne sposobnosti traioca kredita, a sve u cilju sprijeavanja uzimanja kredita od strane klijenata koji ta sredstva ne mogu da vrate. S tim u vezi, iskustva amerikog komercijalnog bankarstva pokazuju da se u analizu kreditne sposobnosti najee ukljuuje sledeih pet faktora:

1. karakter zajmotraioca,

2. kapacitet zajmotraioca u smislu njegove sposobnosti da stie dohodak,

3. kapital kao vrijednost imovine,

4. uslovi (instrumenti) obezbjeenja kredita i

5. uslovi poslovanja zajmotraioca (preduzea).

3. OPERATIVNI RIZIK

Bazelski odbor za nadzor banaka definie operativni rizik kao rizik gubitaka koji proizlaze iz neprimjerenih ili pogrenih unutranjih procesa, ljudi i sistema ili zbog spoljnjih dogaaja. Ova definicija ukljuuje pravni, ali iskljuuje strateki rizik. Strateki rizik je potencijalni gubitak koji se moe pojaviti usljed:

voenja neefektivne poslovne strategije,

odsustva integrisane poslovne strategije,

nemogunosti i nesposobnosti da se integriu te strategije

nemogunosti i nesposobnosti da banka prilagodi svoje strategije promjenama koje nastaju u poslovnom okruenju.

Banka preuzima strateki rizik kada ulazi u nove poslovne aktivnosti ili kada mijenja nain na koji trenutno izvrava neku od vanih aktivnosti. Banka izgrauje sistem upravljanja operativnim rizikom u skladu sa smjernicama bazelskog sporazuma o adekvatnosti kapitala (Basell II). Sistem se temelji na prikupljanju podataka koji su posljedica operativnog rizika (razvrstanih prema poslovnim linijama i vrstama dogaaja) i periodinom sprovoenju samoprocjene rizika i kontrola.Tendencije kao to su poveano korienje visoko automatizovane tehnologije, porast poslovanja sa stanovnitvom i rast elektronskog bankarstva, sve vee oslanjanje na spoljnje izvore i poveano korienje razraenih tehnika za smanjenje izloenosti kreditnom i trinom riziku uticali su na poveanje izloenosti operativnom riziku.Operativni rizik banke je usko povezan sa njenim operativnim politikama i procesima i da li ima adekvatne kontrole. Ovaj rizik je teko mjeriti direktno ali je vjerovatno vei to je vei broj odjeljenja i filijala, zaposlenih ili kredita insajderima.Operativni rizici predstavljaju produkt neadekvatnog rada menadmenta u banci i interne kontrole. Operativni rizici direktno utiu na finansijski dobitak i to bilo grekom, prevarom ili proputanjem prilike da se pravovremeno reaguje na odreenu poslovnu aktivnost. Osoblje koje prekorauje svoja ovlaenja ili obavlja bankarske poslove netano i visokorizino, kompromituju interese banke svojim operativnim rizicima.

Primjeri iz prakse pokazuju da na operativni rizik mogu uticati:

ljudski faktori,

tehniki faktori,

procesne radnje,

informacione tehnologije.

Ukoliko je uzronik rizika ljudski faktor, rije je o grekama koje su posljedica:

a) neiskustva menadmenta banke,

b) nediscipline u primjeni bankarskih procedura,

c) nepotovanja etikog kodeksa u bankarstvu (sklonost prevarama i sl.).

Ukoliko je tehniki faktor uzrok rizika, tada je isti produkt pogreno definisanog modela i pogrene primjene poslovne politike banke. Ukoliko su procesualne radnje uzronici rizika, tada je najee:

a) neadekvatno izvjetavanje i odluivanje u banci,

b) neadekvatna obrada informacija u banci,

c) neadekvatna kontrola procesa u banci i sl.

Ukoliko je informaciona tehnologija uzronih rizika, tada su prisutne manjkavosti u informacionom sistemu banke (nedoraeni raunarski programi banke i sl.).

Mjerenje operativnog rizika u banci podrazumijeva ocjenu vjerovatnoe da li e se desiti nepoeljna situacija u banci i troak koji prati rizik. Praktina iskustva pokazuju da mjerenje (procjenjivanje) operativnog rizika u banci nije nimalno jednostavno, jer je neophodno prethodno klasifikovati dogaaje i objediniti podatke u vezi rizika. Bez obzira na tekoe, svaki od pobrojanih operativnih rizika treba procjenjivati da bi se izbjegao direktan ili indirektan gubitak koji proistie iz neadekvatnih ili pogrenih internih procesa ili po osnovu eksternih dogaaja.

Treba ocijeniti i pratiti vjerovatnou operativnog rizika i predvidjeti trokove da ne bi dolo do veih gubitaka u poslovanju banke. Ostali operativni rizici potiu od velikih propusta informativno tehnolokog sistema ili dogaaja kao to su veliki poari ili druge katastrofe koje mogu izazvati velike gubitke u poslovanju banke.

Vrste operativnog rizika su: unutranja prevara, spoljna prevara, radno pravo i sigurnost na radu, odnosi sa klijentima i proizvodi, oteenja fizike imovine, prekidi u poslovanju i pad sistema, izvrenje isporuka i upravljanje procesima.

4. TRINI RIZIK

Banke se esto suoavaju sa rizikom gubitka po bilansnim i vanbilansnim pozicijama koji nastaje zbog promjene cijena na tritu. Ovi rizici su najvie uoljivi u trinoj aktivnosti banke zbog knjigovodstvenih principa bez obzira da li se radi o kreditu, kapitalnim instrumentima ili o deviznim transakcijama i robnim pozicijama. Poseban element trinog rizika jeste rizik deviznih transakcija. Za banke se kae da su kreatori trita u dijelu deviznih transakcija, posebno kada svojim klijentima odreuju otvorene kursne pozicije u razliitim valutama.

Ovaj rizik je karakteristian, naroito u voenju otvorenih deviznih pozicija. On se poveava u periodima nestabilnosti deviznih kurseva i obrnuto. Izloenost banaka trinom riziku postoji i kod trgovanja sa hartijama od vrijednosti kao to su: obveznice, akcije i finansijski derivati. Izloenost banke trinom riziku zavisi od vremenskog intervala dranja finansijskih instrumenata u portfoliju banke. Sve dok ti instrumenti ne napuste portfolio hartija od vrijednosti, postoji potencijalni rizik od promjene njihove vrijednosti. Nestabilnost trinih parametara kao to su kamatne stope, devizni kursevi, berzanski indeksi glavni su pokazatelji izloenosti banke trinim rizicima.

Trini rizici su karakteristini za proizvode iz domena investicionog bankarstva. U principu se moe govoriti o sistemskom i nesistemskom trinom riziku. Sistemski trini rizik je produkt promjena cijena svih trinih instrumenata. Nesistemski trini rizik nastaje kada se cijene trinog instrumenta emitenta ne kreu u pravcu cijena slinih instrumenata zbog toga to emitent dotinog finansijskog instrumenta ima specifino poslovanje. Za trini rizik i knjige trgovanja (trini portfolio) nije bitan vremenski interval dranja instrumenata u portfoliju, ve vrijednost trinog instrumenta na poetku i na kraju datog vremenskog intervala (pad ili rast cijena). Izloenost banke trinom riziku moe se izvesti na osnovu nestabilnosti trinih parametara kao to su:

kamatne stope,

devizni kursevi,

berzanski indeksi i sl.

Da bi se kontrolisao trini rizik, neophodno je utvrditi limite u pogledu osjetljivosti portfolija (promjena u knjigama trgovanja). Ukoliko se vrijednost porfolija odrava izmeu graninih vrijednosti, tada se efikasno upravlja trinim rizikom i obrnuto.

Trini rizik je rizik koji neka banka moe snositi usljed nepovoljnih kretanja trinih cijena. Izloenost takvom riziku moe nastati usljed baninog preduzimanja namjernih pekulativnih pozicija ili moe proizai iz banine aktivnosti trgovanja devizama. Svaki sastavni dio rizika ukljuuje opti trini rizik i specifini rizik koji nastaje usljed specifine strukture portfolija neke banke. Sve vea izloenost banaka trinom riziku uzrokovana je tendencijom raznolikosti bankarskog poslovanja i njenim razvojem od tradicionalno posrednike uloge prema aktivnostima stvaranja trita i pekulativnog trgovanja tj. aktivnosti u kojoj banke raspodjeljuju odreeni iznos kapitala za aktiv. namjernog preuzimanja rizika.4.1. Rizik kamatne stope

Rizik kamatne stope predstavlja osjetljivost kapitala i prihoda banke na promjene u kamatnim stopama. Kada se kamatne stope na finansijskom tritu promijene, to utie na prihod banaka kao to su prihodi od kamata po kreditima i hartijama od vrijednosti i na troak kamata na depozite i ostala sredstva koja je banka posudila. Takoe se mijenja trina vrijednost aktive i pasive banke mijenjajui tako neto vrijednost banke.

Kamatna stopa bilo bilo kojeg odreenog kredita ili HOV je odreena finansijskim tritem, gdje se banka prilikom odobravanja kredita nalazi na strani ponude, a na strani tranje se pojavljuju kada nude usluge depozita javnosti ili kad izdaju nedepozitne zadunice IOU (pisane dokumente koji daju dokaz o dugovanju) kojim pribavljaju sredstva za plasmane i razliita ulaganja. Veina pojedinih banaka mora biti ona koja prihvata cijene, a ne tvorac cijena i mora prihvatiti nivo i trend kamatnih stopa kakvim one jesu te stvarati planove shodno tome.

Rizik kamatne stope vezan je za postupak izloenosti finansijskog stanja banke nepovoljnim kretanjima kamatnih stopa. Ovaj rizik utie, kako na zaradu banke, tako i na ekonomsku vrijednost njene aktive, pasive i njenih vanbilansnih pozicija. Primarni oblici rizika kamatnih stopa kojima su banke obino izloene odnose se na:

rizik promjene cijena koji proizilazi iz razliitog roka dospijea (za fiksne stope) i ponovne procjene (za fluktuirajue stope) aktive banke, njenih obaveza i njenih vanbilansnih stavki,

rizik krivulje prihoda koja proizilazi iz promjene stepena i oblika krivulje prihoda,

osnovni rizik koji proizilazi iz nesavrenih korelacija u prilagoavanju zaraenih i plaenih stopa na razliite instrumente koji inae imaju sline karakteristike kod ponovne procjene,

mogunost izbora koji proizilazi iz odreenih ili primljenih opcija koje su dio aktive, pasive i vanbilansnog portfolija banke.

Pretjeran rizik kamatne stope moe predstavljati znaajnu prijetnju zaradi banke i njenom osnovnom kapitalu. Prepoznavanje ovog rizika sve vie dolazi do izraaja na sofisticiranim finansijskim tritima, gdje klijenti aktivno upravljaju rizicima svojih kamatnih stopa.

4.2. Devizni rizik

Devizni rizik je rizik mogunosti nastanka negativnih efekata na finansijski rezultat i kapital banke usljed promjene deviznog kursa.U praksi devizni rizikse sastoji od sljedeeg:

transakcijskog rizika ili uticaja promjena kursa na strana potraivanja i dugovanja koja se temelje na cijeni, tj. razlika u cijeni po kojoj se oni naplauju ili plaaju i cijeni po kojoj su priznati u lokalnoj valuti u finansijskom izvjetaju neke banke,

ekonomskog ili poslovnog rizika vezanog za uticaj promjene kursa na dugu poziciju neke drave (npr. depresijacija u lokalnoj valuti moe uzrokovati pad uvoza i vei izvoz),

rizika revalorizacije ili rizika konverzije koji nastaje kada se devizna pozicija neke banke revalorizuje u domaoj valuti ili kad matina institucija sprovodi finansijsko izvjetavanje.

Ovaj rizik je, takoe, prisutan i u vanbilansnim kreditnim obavezama i garancijama denominovanim u stranim valutama. Banke koje ne sprovode poslovanje u stranim valutama direktno ne preuzimaju ovaj rizik. Veina banaka mjeri devizni rizik mjerenjem neto izloenosti svake valute. Neto izloenost banke je iznos aktiva umanjen zaiznos pasiva denominovanih u istojvaluti. Potencijalna dobit ili gubitak odizloenosti naznaena je povezivanjem svake neto pozicije sa potencijalnom promjenom deviznog kursa za tu valutu u odnosu nadomau valutu.

Pod valutnim ili deviznim rizikom podrazumijeva se rizik smanjenja profita banke usljed promijena u deviznim kursevima. Meutim, ire posmatrano valutni rizik bi se mogao definisati i kao rizik od promjena u imovini, prihodima i konkurentskoj poziciji banke zbog oscilacija u visini deviznih kurseva. Banka je izloena valutnom ili deviznom riziku onda kada ima pozicije u aktivi i pasivi koje su u razliitim valutama i kada na njih negativno utiu promjene na deviznim tritima.

Valutni rizik kao posebna vrsta trinog rizika nastaje usljed negativnih fluktuacija deviznog kursa koje utiu na otvorene devizne pozicije banke, i to kako one koje se tiu baninog rauna, tako i one koje se odnose na raune njenih klijenata. Izloenost banke ovoj vrsti bankarskog rizika pretpostavlja postojanje neto kratke ili duge otvorene pozicije u datoj valuti.

Banka ima kratku deviznu poziciju kada su njene devizne obaveze vee u odnosu na deviznu aktivu, a dugu deviznu poziciju kada je njena devizna aktiva vea od devizne pasive. Pri tome, banke koje posluju internacionalno i izvravaju transakcije na terminskim tritima imaju velike otvorene pozicije koje se mijenjaju skoro iz minuta u minut. Otuda, neusklaenost po valutama i roku dospijea predstavlja kljunu karakteristiku poslovanja ovih banaka.

Smatra se da postoje tri osnovne vrste izloenosti banke valutnom riziku, a to su:

transakciona izloenost,

bilansna ili konverziona izloenost i

ekonomska izloenost valutnom riziku.

Transakciona izloenost valutnom riziku, moe se definisati kao izloenost riziku koja moe da dovede do toga da se ne ostvari planirana zarada u finansijskim transakcijama u kojima prodajna cijena i trokovi nisu u istoj valuti, zbog prisutnih promjena u vrijednosti deviznog kursa izmeu perioda utvrivanja cijena i naplate uinjene usluge. Dakle, transakcioni valutni rizik podrazumijeva vremensku nepodudarnost izmeu preuzimanja obaveza po jednoj finansijskoj transakciji i njenog izmirivanja tj. plaanja.

Bilansna ili konverziona izloenost valutnom riziku, vezuje se za uticaj promjene kurseva na aktivu i pasivu bilansa stanja i prihode i rashode bilansa uspjeha izmeu dva bilansna perioda, gdje promjene kurseva izmeu razliitih perioda u kojima se bilansiranje vri moe izazvati bilansnu izloenost riziku deviznog kursa, odnosno da se po ovom osnovu kod banke pojavi gubitak ili dobitak.

Ekonomska izloenost valutnom riziku podrazumijeva budue relativne promene cijena valuta koje bi mogle imati uticaja na efekte poslovanja banke u blioj ili daljoj budunosti, pri emu se ova vrsta valutnog rizika vezuje za realne, a ne nominalne promjene deviznih kurseva. Sagledavanje buduih efekata promena realnih deviznih kurseva veoma je znaajno pitanje za banku, posebno kada su u pitanju njeni dugoroni aranmani (npr. osnivanje njenih filijala u inostranstvu).

Na kraju, treba naglasiti da fluktuacije deviznog kursa mogu da imaju negativne, ali i pozitivne efekte za banku. Naime, banka e se nai u povoljnoj poziciji ukoliko doe do apresijacije neke valute, a banka u aktivi bilansa ima vei iznos nego u pasivi stavki u toj valuti. S druge strane, u cilju minimiziranja valutnog ili deviznog rizika neophodno je da menadment banke upravlja ovim rizicima, pri emu on to najbolje moe ostvariti tako to e nastojati da uspostavi ravnoteu izmeu aktive i pasive i to po valutama koje se nalaze u bilansu banke. Pored toga, banka moe efikasno upravljati valutnim rizikom i onda kada nema bilansnu ravnoteu po odreenim valutama, ali pod uslovom ako to uspjeno kompenzuje putem nekih transakcija na tritu finansijskih derivata.

4.3. Rizik vlasnikih udjela/kapitala

Ovaj rizik odnosi se na preuzimanje ili dranje pozicija trgovake knjige u vlasnikim udjelima ili sredstvima koji se ponaaju slino njima (npr. konvertibilne hartije od vrijednosti) i njihovim derivatima. Slino tome rizik vezan za vlasnike uloge obraunava se za specifini rizik dranja odreene hartije od vrijednosti (beta) kao i za poziciju na tritu u cjelini.

Za derivate se rizik mjeri konvertiranjem derivata u teoretsku vlasniku poziciju instrumenta na kojem se derivat bazira. Ovaj rizik moe biti rezultat iz opteg i specifinog rizika. Za razliku od opteg, specifinise moereducirati diverzifikacijom.

4.4. Robni rizik

Roba je fiziki proizvod kojim se trguje na sekundarnom tritu. Robe su sirovine ili djelimini obraeni materijali koji se mogu klasifikovati prema nekim generalnim tj. optim kategorijama (itarice, pia, meso, metali, energija). Robni rizik odnosi se na dranje ili zauzimanje pozicija u robi, fjuers ugovorima i ostalim derivatima kojim se trguje. Cijena roba moe biti nestabilna s obzirom na injenicu da su robna trita esto manje likvidna od finansijskih i da promjene u ponudi i potranji mogu drastino uticati na cijene.

Upravljanje robnom knjigom moe biti sloen zadatak s obzirom na injenicu da ukljuuje rizikusmjeravanja radi promjena lokalnih cijena, bazni rizik zbog promjena u odnosu cijena izmeu dvije sline, ali ne identine robe, te rizik jaza koji odraava promjene u terminskim cijenama do kojih dolazi usljed ronih neusklaenosti. Jo jedan operativni vid robnih rizika odnosi se na rizik isporuke i potrebe da se pozicije zatvore prije isporuke.

5. RIZIK LIKVIDNOSTI

Rizik likvidnosti predstavlja rizik od smanjenja profita banke uslJed nedostatka likvidnih sredstava za izmirenje dospjelih obaveza. Likvidnosni rizik prati izvravanje standardnih bankarskih transakcija zbog prisutne rone transformacije sredstava banaka, tj. gepa u pogledu rokova dospijea stavki aktive i stavki pasive. Pri tome, rizik likvidnosti neminovno prate poveani trokovi poslovanja banke proistekli iz mobilizacije sredstava u formi nelikvidnih plasmana. Likvidnost je osnovni princip bankarskog poslovanja. Otuda, u bankarskoj praksi likvidnost podrazumijeva analizu i stalno praenje svih pozicija aktive i pasive kako bi se promjene u pogledu obima, kvaliteta, strukture i cijene kotanja raspoloivih sredstava stavili pod kontrolu i na taj nain rizici likvidnosti banke minimizirali.

Usklaivanje raspoloivih sredstava po njihovoj dinamici i vremenu dospijea preko oekivanih priliva i najavljenih odliva predstavljaju osnove menadmenta finansija banke. Na taj nain, obezbjeuje se potrebna cirkulacija likvidnih sredstava, smanjuju se trokovi poslovanja i sprijeavaju se poremeaji u odravanju tekue i ukupne likvidnosti banke kao cjeline i njenih poslovno organizacionih delova (filijala).

Kao najei uzroci rizika likvidnosti banke obino se navodi sljedee:

postojanje kvantitativne neusklaenosti u bilansima banke kod aktive, koja usljed nerentabilnog poslovanja i gubitka postaje manja od pasive,

postojanje neusklaenosti rokova dospijea obaveza i potraivanja, odnosno

prisustvo poremeaja u ronoj strukturi aktive i pasive,

izostanak realizacije oekivanih priliva banke po osnovu naplate dospjelih potraivanja, praeno istovremeno znaajnijim odlivom sredstava,

izostanak aranmana sa drugim bankama u cilju intervenisanja dodatnim sredstvima za sluajeve neusaglaenosti izmeu sredstava i obaveza banke,

postojanje poremeaja u pojedinim podbilansima banke,

revolviranje kratkoronih kredita, reprogramiranje dospjelih potraivanja i saniranje veih dunika uz izostanak strukturnog prilagoavanja pasive,

nerentabilno poslovanje i gubici u poslovanju banke,

visoka kreditna angaovanost banke, posebno kod komitenata koji posluju sa finansijskim potekoama i oteano izvravaju obaveze prema banci,

pogrene procjene u izradi finansijskih projekcija banke vezano za stabilne izvore finansiranja.

Za odravanje likvidnosti banke i minimiziranje rizika likvidnosti od posebnog je znaaja projekcija novanih tokova (cash flow-a), tj. priliva i odliva sredstava kao i obezbjeenje sigurnih aranmana za pokrie trenutno nedostajuih sredstava za vreme realizacije cash flow-a. S tim u vezi, mogua su dva osnovna pristupa u predvianju cash flow-a:

1. prvi, koji se zasniva na analizi strukture bilansa i

2. drugi, koji se zasniva na analizi oekivanog priliva.

Meutim, najuspjeniji je kombinovani pristup koji respektuje, ne samo strukturu aktive i pasive, ve insistira i na potrebi uspostavljanja odgovarajueg profila dospijea izmeu meuzavisnih kategorija aktive i pasive. Na kraju, treba pomenuti i to da je likvidnost banke mogue iskazati preko statikih i dinamikih pokazatelja likvidnosti. Pri tome, prednost se daje dinamikim pokazateljima koji se zasnivaju na novanim tokovima.

Rizik likvidnosti proizilazi iz nesposobnosti banke da udovolji opadanju pasive ili da finansira rast aktive. Kada je banka nedovoljno likvidna, odnosno ne moe obezbijediti dovoljno sredstava (bilo poveanjem pasive, bilo hitno konverzijom aktive po zadovoljavajuoj cijeni) ona je i nedovoljno profitabilna. Banka je likvidna ako je u stanju da neometano obavlja kreditnu aktivnosti i da izmiruje dospjele obaveze o roku dospijea uz zadravanje potrebne rezerve likvidnosti. Ako nedostaje bilo koji element od naprijed navedenih, ne moe se govoriti da je banka likvidna. Pojam likvidnosti banke obuhvata, ne samo obavezu prema deponentima i kreditorima, ve i obavezu prema korisnicima kredita i drugim korisnicima bankarskih usluga.

Praktini primjeri pokazuju da se optimalna likvidnost banke postie u uslovima kada su rokovi izmeu izvora sredstava i plasmana sinhronizovani. Primjera radi, sinhron je prisutan u uslovima kada se kratoroni izvori sredstava (sredstva po vienju, sredstva sa minimalnim otkaznim rokom) koriste za kratkorone plasmane. Vano je da su dugoroni izvori sredstava vezani za dugorone plasmane.

Za banku se kae da je poslovna ukoliko moe svakodnevno transformisati vei iznos finansijskih sredstava (bez rizika), jer je na tritu svakodnevno vea tranja od ponude za novanim sredstvima. Primjeri iz prakse pokazuju da banke tee da:

dio svog kreditnog potencijala dre u novanom obliku,

dio plasmana dre u obliku koji e se najbre transformisati u likvidni oblik kod centralne banke,

dio plasmana dre sa kratkim rokovima vraanja, a

ostatak plasmana dre sa duim rokovima vraanja.

Da bi se utvrdio stepen likvidnosti banke, neophodno je grupisati pojedine oblike aktive (potraivanja) banke prema stepenu likvidnosti. To znai da je neophodno izvriti grupisanje plasmana prema uslovima i brzini njihove transformacije u gotovinu ili u novana sredstva kod centralne banke. Grupisanje plasmana moe biti u obliku:

primarne likvidnosti,

sekundarne likvidnosti,

tercijalne likvidnosti.

6. OSTALI RIZICI U BANKARSTVU

6.1. Rizik zemlje i rizik transfera

Za razliku od kreditnog rizika, koji je posljedica karakteristika korisnika kredita, meunarodno davanje kredita ukljuuje rizik zemlje (country risk) koji je vezan sa ekonomskim, socijalnim i politikim okruenjem zemlje korisnika kredita.

Country risk se ispoljava u sljedeim oblicima:

rizik neplaanja (predstavlja mogunost da dunik nije u stanju da ostvari dovoljan neto devizni priliv),

rizik transfera (podrazumijeva okolnosti u kojima dunik nije u mogunosti da doe do odreene valute za otplatu duga),

rizik garancije (predstavlja vjerovatnou da banka emitent obino izvrava inidbene garancije, odnosno garantovanu obavezu umjesto glavnog dunika, zbog ekonomske ili politike situacije u dotinoj zemlji).

Analiza rizika zemlje podrazumijeva ocjenu dvije vrste neizvijesnosti:

1. ekonomsku neizvijesnost rizika i

2. politiku neizvijesnost rizika.

Ekonomska neizvijesnost rizika svodi se na procjenu da li e zemlja dunik (u periodu otplate) ostvariti dovoljan nivo deviznog priliva za servisiranje uzetih deviznih kredita. Politika neizvijesnost rizika odnosi se na spremnost zemlje dunika da se odrekne ostvarenog i raspoloivog deviznog priliva i da ispuni dospjele obaveze po kreditu.

esto se rizik zemlje poistovjeuje sa rizikom suvereniteta zemlje (izostanak plaanja obaveza od strane vlade ili njene agencije). Rizik zemlje je iri pojam od rizika suvereniteta, jer se on odnosi na mogunost povrata kredita i od privatnih dunika i od centralne banke zemlje dunika. Rizik zemlje moe biti kada se kredit odobrada Vladama ili njihovim Agencijama, iz razloga to date pozajmice obino nisu osigurane. Svi strani krediti ili investicije, bilo da su plasirani javnim ili privatnim dunicima, razmatraju na isti nain. Visina ukupnih odobrenih kredita nekoj zemlji (koja je rangirana u najviu grupu) moe biti do 15% njenog kapitala, dok se zemlji u najnioj grupi moe odobriti do 1% od njenog kapitala.6.2. Zakonski rizik i rizik reputacijeBanke su u svom poslovanju izloene razliitim oblicima zakonskih rizika. Praktina iskustva pokazuju da je mogue da aktiva banke postane mnogo manje vrijedna ili da se poveaju obaveze banke u odnosu na oekivani nivo, zbog neadekvatnog ili nekorektnog zakonskog prijedloga ili zakonom definisane dokumentacije. Praktina iskustva pokazuju da su esto zakoni neodgovarajui za rjeavanje pravnih pitanja koja se odnose na bankarsko poslovanje.

Sudski proces u koji je ukljuen odreeni broj banaka moe imati ire negativne posljedice na njihovo poslovanje i moe izazvati vee trokove za banku nego to su oekivani pozitivni efekti od sudskih procesa. Zbog toga su promjene u zakonu koje se odnose na banke i nune i neophodne, radi efikasnijeg poslovanja banke. Banke su naroito osjetljive na zakonski rizik u vremenu kada zapoinju svoje nove bankarske transakcije i kada zakonom nisu utvrena prava klijenata da se mogu ukljuiti u bankarske transakcije.

Rizik reputacije banke proistie iz poslovnih slabosti banke, nepotovanja zakona, propisa, kao i drugih aktivnosti koje su u indirektnoj vezi sa zakonskim propisima. Rizik reputacije je posebno tetan za banku iz razloga to njeno poslovanje zahtijeva odravanje tajnosti informacija o deponentima, tediama, korisnicima kredita i drugih bankarskih usluga. Zbog toga je neophodno da banka ima visoku reputaciju (ugled i imid) i da je odrava na visokom nivou, radi povjerenja klijenata i radi suprotstavljanja trinoj bankarskoj konkurenciji.

ZAKLJUAK

Bankarstvo je po svojoj prirodi visoko rizina djelatnost, pa se u bilansima banaka mogu pojaviti znaajni gubici ako banke dobro ne upravljaju svim rizicima kojima su izloene. Osim toga, banke se danas suoavaju sa sve vie tipova rizika i njihovih pojavnih oblika jer su u savremenim uslovima postale finansijske holding kompanije koje svoje poslovanje realizuju na svim segmentima globalnog finansijskog trita. Budui da se okruenje u kojem banke posluju znaajno promenilo, problematika upravljanja bankarskim rizicima postaje sve aktuelnija i zaokuplja sve vie panju brojnih subjekata. Upravljanje rizicima u bankarskom poslovanju ima dva osnovna cilja: prvo, izbjegavanje nesolventnosti banke, i drugo, maksimiziranje stope prinosa na kapital uz korekciju za rizik. Pri tome, vano je da rizici banke budu pravilno procijenjeni.Sutina strategije upravljanja rizicima ne lei vie u pitanju da li preuzeti rizik ili ne, ve koliki rizik je savremena banka u mogunosti da preuzme u cilju postizanja zadovoljavajue stope rentabilnosti. Analogno tome, za banku je od predominantnog znaaja da istrai sve rizike koji dolaze iz okruenja i njenog sopstvenog poslovanja, kako bi mogla odrediti stepen rizika koji moe da podnese i kontrolie, odnosno da ga svede u realno prihvatljive granice. Dakle, sutina problematike rizika u bankarskom poslovanju nije u izbjegavanju rizika, ve u profesionalnom upravljanju svim bankarskim rizicima, potujui pri tome osnovna ekonomska naela koja se primjenjuju u bankarskom poslovanju, a to je rentabilnost i likvidnost. U vezi sa tim, zadatak menadera u bankarstvu jeste da aktivno upravljaju svim rizicima i da blagovremeno prepoznaju prilike koje e banci doneti prihod koji je adekvatan riziku koji se preuzima.Danas je u poslovanju banke nuno obezbijediti dva osnovna principa: sigurnost poslovanja i ostvarenje profita. Sigurnost u poslovanju banaka se mora obezbijediti, jer samo na taj nain banke mogu obezbijediti i stei povjerenje klijenata, a to znai da su dune da do maksimuma zatite njihove interese, odnosno depozite i da svoje poslovanje vre u kontinuitetu. Bez takvog naina poslovanja banke bi bile osuene na gubitak povjerenja komitenata, to bi takve banke brzo dovelo u situaciju da njihove klijente preuzme konkurencija. Na finansijskom tritu opstaju samo oni koji u neposrednoj borbi sa konkurencijom ne gube takve bitke, ve iz njih izlaze jai. To znai da se banke moraju vie od ostalih izlagati rizicima da bi tako ostvarile korist.LITERATURA7. R. Boi, Analiza poslovanja banaka, Finansije br. 9-10, Beograd, 2001.

8. J. Duani, Poslovno bankarstvo, Consseco Institut, S. Sarajevo-Beograd, 2003.

9. B. Vasiljevi, Rizici u bankarskom poslovanju, Fokus, Beograd, 1990.

10. M. Barjaktarovi, Analiza vanbilansnih aktivnosti banke, magistarski rad, Ekonomski fakultet, Beograd, 2002.

11. ivkovi, . Risti, Upravljanje finansijskim i deviznim poslovanjem, Ekonomski fakultet, Beograd, 2000.

12. . uki, V. Bjelica, . Risti, Bankarstvo, Ekonomski fakultet, Beograd, 2003.

13. N. Vukmirovi, Specijalna raunovodstva, Digitalair Ekonomski fakultet Banja Luka, Banja Luka, 2011.

14. N. M. Vunjak, U. N. uri, Lj. D. Kovaevi, Korporativno i investiciono bankarstvo, Ekonomski fakultet Subotica, Subotica, 2008.

15. N. M. Vunjak, Lj. D. Kovaevi, Bankarstvo bankarski menadment, Ekonomski fakultet Subotica, Subotica, 2011.

Internet literatura:

1. http://www.efos.unios.hr/kreditna-analiza/wp-content/uploads/sites/252/2013/04/4_rizici-u-bankama.doc.pdf2. http://www.pepogledi.org/Arhiva/2012_03/03%20Marko%20Ivanis%20-%20Rizici%20u%20bankarskom%20poslovanju.pdf3. http://nbs.rs/internet/latinica/55/55_6/index.html4. http://www.ubs-asb.com/Portals/0/Casopis/2008/3_4/B03-04-2008-Ekoleks.pdf5. http://www.ubs-asb.com/Portals/0/Casopis/2008/7_8/B07-08-2008-Ekoleks.pdf

R. Boi, Analiza poslovanja banaka, Finansije br. 9-10, Beograd, 2001., str. 781

J. Duani, Poslovno bankarstvo, Consseco Institut, S. Sarajevo-Beograd, 2003., str. 277

B. Vasiljevi, Rizici u bankarskom poslovanju, Fokus, Beograd, 1990., str. 7

N. M. Vunjak, Lj. D. Kovaevi, Bankarstvo bankarski menadment, Ekonomski fakultet Subotica, Subotica, 2011., str. 337


M. Barjaktarovi, Analiza vanbilansnih aktivnosti banke, magistarski rad, Ekonomski fakultet, Beograd, 2002., str. 105-106.

N. M. Vunjak, Lj. D. Kovaevi, Bankarstvo bankarski menadment, Ekonomski fakultet Subotica, Subotica, 2011. , str. 345

N. Vukmirovi, Specijalna raunovodstva, Digitalair Ekonomski fakultet Banja Luka, Banja Luka, 2011., str. 126

B. Vasiljevi, Rizici u bankarskom poslovanju, Fokus, Beograd, 1990., str. 202

A. ivkovi, . Risti, Upravljanje finansijskim i deviznim poslovanjem, Ekonomski fakultet, Beograd, 2000., str. 566.

. uki, V. Bjelica, . Risti, Bankarstvo, Ekonomski fakultet, Beograd, 2003., str. 192-193.




Raunovodstvo finansijskih organizacija

Documents

Bankarski rizici