Bartın ve Yöresi Tarih‐Kültür Araştırmaları

Bartn ve Yöresi TarihKültür Aratrmalar Uygulama ve Aratrma Merkezi
Çemi Cihan Tarih, Kültür ve Sanat Aratrmalar EDergisi
ISSN: 2149–5866
BARTIN
I
Tarih Kültür ve Sanat Aratrmalar EDergisi, ISSN: 2149–5866
Cilt 4, Say 1, Yaz 2017 BARTIN – TÜRKYE
Bartn ve Yöresi Tarih – Kültür
Aratrmalar Uygulama ve Aratrma Merkezi
(BAYTAM)
Sahibi / Owner Doç. Dr. Mustafa HZMETL
Bartn ve Yöresi Tarih – Kültür Aratrmalar Uyg. ve Ara. Merkezi (BAYTAM) Müdürü
Editör / Editor Doç. Dr. Mustafa HZMETL
Editör Yardmcs / Assistant of Editor Yrd. Doç. Dr. Zahide PARLAR
Yayn Kurulu / Editorial Board Doç. Dr. Mustafa HZMETL (Bartn Üniversitesi) Doç. Dr. Fatma BADATLI ÇAM (Bartn Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Emrah ÇETN (Bartn Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Hasan Hüseyin GÜNE (Bartn Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Zahide PARLAR (Bartn Üniversitesi)
Bilim Kurulu / Advisory Board Prof. Dr. Murat AARI (Karabük Üniversitesi) Prof. Dr. Arif BLGN (Sakarya Üniversitesi) Prof. Dr. lhan ERDEM (Ankara Üniversitesi) Prof. Dr. Mehmet Zeki BRAHMGL (Gazi Üniversitesi) Prof. Dr. Osman GÜMÜCÜ (Çankr Karatekin Üniversitesi) Prof. Dr. Seyfullah KARA (Karabük Üniversitesi) Doç. Dr. Taner BOZKU (Bartn Üniversitesi) Doç. Dr. Selma ÇELKYAY (Bartn Üniversitesi) Doç. Dr. Ahmet EFLOLU (Bülent Ecevit Üniversitesi) Doç. Dr. Alsu KAMALEVA (Bartn Üniversitesi) Doç. Dr. Süleyman ÖZBEK (Gazi Üniversitesi) Doç. Dr. Bar SARIKÖSE (Karabük Üniversitesi) Doç. Dr. M. Emin EN (Akdeniz Üniversitesi) Doç. Dr. Mutlu TÜRKMEN (Bartn Üniversitesi) Doç. Dr. Mehmet VURAL (Ankara Yldrm Beyazt Üniversitesi) Doç. Dr. Cevdet YAKUPOLU (Kastamonu Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Gülcan AVN GÜNE (Bartn Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Aye Gül ÇIVGIN (Bartn Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Murat KELKL (Bartn Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Murat KUL (Bartn Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdülkadir ORAK (Bartn Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Ali ÖZTÜRK (Bartn Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Naz PENAH (Bartn Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Melek SARI GÜVEN (Bartn Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Özgür TOKAN (Bartn Üniversitesi)
II
Bu Saynn Hakemleri / Referees of This Issue Prof. Dr. Firdevs GÜMÜOLU (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) Prof. Dr. Ulvi KESER (Kbrs Amerikan Üniversitesi-KKTC) Prof. Dr. Korkut TUNA (stanbul Ticaret Üniversitesi) Doç. Dr. Fatma BADATLI ÇAM (Bartn Üniversitesi) Doç. Dr. Birgül KOÇAK OKSEV (Yüzüncü Yl Üniversitesi) Doç. Dr. Ahmet ÖZCAN (Çankr Karatekin Üniversitesi) Doç. Dr. Ufuk ÖZCAN (stanbul Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Gökhan AK (Nianta Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Handan BLC ALTUNKAYALIER (Bartn Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Aydn ERÖN (Adnan Menderes Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Selma GÖKTÜRK ÇETNKAYA (Bilecik eyh Edebali Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Suhal SALAN (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Dilara USLU (Bilecik eyh Edebali Üniversitesi)
Dizgi / Typographic Okt. Can EN
letiim Adresi / Correspandence Address Bartn Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi
74100 Merkez - BARTIN
e-mail [email protected]
Internet http://baytam.bartin.edu.tr/
http://cesmicihan.bartin.edu.tr/
© Copyright: BÜ Bartn ve Yöresi Tarih – Kültür Aratrmalar Uygulama ve Aratrma Merkezi (BAYTAM)
Çemi Cihan ylda iki say olarak yaynlanan ulusal hakemli bir dergidir. Dergide yer alan yazlarda ileri sürülen görüler yazarlara aittir. Dergi yayn kurallarna http://cesmicihan.bartin.edu.tr/ adresinden ulalabilir.
Dergimizin Tarand ndeksler
Cilt: 4 Say: 1 ISSN: 2149–5866 Yaz 2017
ÇNDEKLER
MAKALELER
Doç. Dr. Fatma BADATLI ÇAM Paphlagonia’da Antik Bir Yerleim: Güzelcehisar ……………………….……………………….…………. 2 Yrd. Doç. Dr. Ali BORA Maedi/Maidoi – Bithynioi: Makedonia, Roma, Thrak ve Pontos Mücadelelerinde Bithynlerin Thrakia ve Anadolu’daki zleri ……………………….……………………….………………….. 16 Yrd. Doç. Dr. Ümmet ERKAN Rus Modernlemesinde Bat Kartlnn Tarihsel Temelleri ……………………….………………... 52 Yrd. Doç. Dr. ahin YILDIRIM Yeni Aratrmalarn Inda SoloiPompeiopolis Liman Caddesi ……………………….…………... 71 Yrd. Doç. Dr. Yüksel YILDIRIM Evrensellik ddias ve DouBat Farkll Balamnda Kohlberg'in Ahlâk Geliimi Kuram……………………….……………………….………….……………………….……………………….…………... 96 Ar. Gör. Mine DEMR Tanzimat’tan Cumhuriyet’in lk Yllarna Türkiye’de Ev Kadnlarnn Eitimi: darei Beytiye ……………………….……………………….………………………………………………………………………. 108 Okt. Can EN Kbrs Türk Eitim Tarihinde Bartnl Bir Öretmen: Müçteba Öktem …………………………….. 121
1
Deerli aratrmaclar ve kymetli okuyucular,
T.C. Bartn Üniversitesi Bartn ve Yöresi Tarih – Kültür Aratrmalar Uygulama ve
Aratrma Merkezinin süreli yayn olan ÇEM– CHAN Tarih – Kültür ve Sanat Aratrmalar
E – Dergisi Temmuz ve Aralk aylarnda olmak üzere ylda 2 defa yaymlanan ulusal hakemli
bir dergidir.
Dergimizin 4. cildinin birinci says ile daha karnzdayz. Bu sayda özellikle arkeoloji
alanyla ilgili makaleler yer almaktadr. Bunun yannda tarih, sosyoloji ve edebiyat alanlarna
ait 4 makale bulunmaktadr. Bu saymzda arkeoloji alanna ait 3 makale Doç. Dr. Fatma
BADATLI ÇAM, Yrd. Doç. Dr. ahin YILDIRIM ve Yrd. Doç. Dr. Ali BORA’ya aittir. Ayrca Yrd.
Doç. Dr. Yüksel YILDIRIM, Yrd. Doç. Dr. Ümmet ERKAN, Ar. Gör. Mine DEMR ve Okt. Can
EN’e ait makaleler siz deerli okuyucu ve aratrmaclarla bulumutur. Çalmalar ile
dergimize katkda bulunan deerli aratrmaclarmza ve dergi hakemliini kabul ederek
dergimize yaptklar katk için tüm hakemlerimize teekkürü bir borç biliyoruz.
Bu saynn hazrlanmasnda katk ve desteini esirgemeyen arkadalarmza da
teekkür ederiz. Bu vesileyle bir sonraki saymzn 2017 Aralk aynda çkacan hatrlatmak
isteriz.
Bartn Üniversitesi Çemi Cihan:
Tarih Kültür ve Sanat Aratrmalar E Dergisi ISSN: 2149–5866 Cilt 4, Say 1, s. 1, Yaz 2016
BARTIN – TÜRKYE
Merkezi (BAYTAM)
PAPHLAGONIA’DA ANTK BR YERLEM: GÜZELCEHSAR – Doç. Dr. Fatma BADATLI ÇAM
2
Doç. Dr. Fatma BADATLI ÇAM*
Özet: Bartn iline bal Güzelcehisar köyü, Bartn Nehri’nin batsnda Karadeniz kysndaki küçük bir yerleimdir. Antik kaynak ya da seyahatnamelerde dahi isminden bahsedilmeyen bu küçük köyde Kale yaps, mimari elemanlar, mezar talar, lahitler vb. Antik Dönem’den günümüze kesintisiz bir yerleimin izlerini görebilmek mümkündür. Kale yapsnn Güzelcehisar Burnu üzerinde denizden gelebilecek saldrlara kar savunma amacyla yaplm bir savunma yaps olduu anlalmaktadr. Mimari özellikleriyle Amastris’teki Ceneviz Kalesi ile yakn benzerlikler göstermektedir. Yerleimin muhtelif yerlerinde korunmu mermer aritrav parças ve üzerindeki yazt, mermer sütun tamburlar ve en önemlisi de köyün eski mezarlndaki volkanik talarn antropomorfik ekilleri ile Karadeniz’in kuzey kylarndaki Chersonesos (Krm) mezar talar ile benzerlii yerleimin Hellenistik Dönem’den de önceye gidebileceinin iaretlerini tamaktadr. Güzelcehisar’da yaplacak detayl arkeolojik yüzey aratrmalar ile çok daha salkl deerlendirmeler yaplabilecektir. Bu çalma, alanda yaplmas planlanan arkeolojik çalmalar için ön deerlendirme nitelii tamaktadr.
Anahtar Kelimeler: Güzelcehisar, Bartn, Paphlagonia, Karadeniz, Ceneviz.
GUZELCEHISAR: AN ANCIENT SETTLEMENT IN PAPHLAGONIA
Abstract: Güzelcehisar Village in Bartn Province is a small settlement on the Black Sea coast west of Bartn River. There are the castle structure, architectural elements, tombstones, sarcophagi etc. in this small village that does not mention its name even in ancient source or travelers. These reminders are an everlasting settlement from antiquity. It is understood that the castle structure on Güzelcehisar's cape is a defense structure by defense against the attack that may come from the sea. Its architectural characteristics show close similarities with the Genoese castle in Amastris. Marble architrave pieces and inscriptions on them, marble column drums and, most importantly, the anthropomorphic forms of the volcanic stones in the old cemetery of the village and the similarities with the tombstones from Chersonesos (Crimean) on the northern coast of the Black Sea, may indicate that the settlement may go before the Hellenistic Period. Much healthier evaluations will be possible with detailed archaeological surveys in Güzelcehisar. This study carries a preliminary assessment of the archaeological studies planned to be performed in the field.
Keywords: Guzelcehisar, Bartin, Paphlagonia, Karadeniz, Genoese.
Bat Karadeniz Bölgesi’nde Bartn iline bal Karadeniz kysndaki küçük bir balkç köyü
olan Güzelcehisar, kent merkezine 17 km uzaklkta, Bartn Nehri’nin (Parthenios) Karadeniz’e
döküldüü Boaz’n batsnda yer almaktadr (Harita1).
* Bartn Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü
Bartn Üniversitesi Çemi Cihan:
Tarih Kültür ve Sanat Aratrmalar E Dergisi ISSN: 2149–5866 Cilt:4, Say:1, s. 215, Yaz 2017
BARTIN – TÜRKYE
Merkezi (BAYTAM)

3
Güzelcehisar Burnu arasndaki ky eridi, 1. Derece
Doal Sit ve denize uzanan Güzelcehisar Burnu
üzerinde bulunan kale yapsnn bulunduu Bölge
de 1. Derece Arkeolojik Sit alanna sahiptir1. Konum
olarak Antik Dönem’de Paphlagonia olarak
adlandrlan bölge snrlar içerisinde, Tion/Tieion
(Filyos) ve Parthenios (Bartn) Nehirlerinin
arasnda yer almaktadr (Harita 2).
Ancak antik kaynaklarda ya da Orta Ça’dan
bu yana bölge hakknda bilgilerin elde edilebildii
az saydaki seyahatnamede ne yazk ki Güzelcehisar
ismine ya da varlna iaret edebilecek bilgiye
rastlanmamtr. Ancak spanyol Seyyah Clavijo2
1404’teki stanbul’dan Trabzon’a seyahati
srasnda, Amastris’e ulamaya çalrken,
Karadeniz’de çkan frtna sebebiyle snd bir koyu “Bartn Boaz” olarak tanmlamtr.
Ancak söz konusu koyu tarif ederken yüksek kayalklarla çevrili olduunu belirtmesi ve bu
kayalklardan biri üzerinde Ceneviz kalesini tanmlam olmas, Clavijo’nun Bartn Nehri sand
koyun Güzelcehisar olmasn muhtemel klmaktadr; zira Bartn Nehri’nin denize döküldüü
1 Bartn Kültür Envanteri 2007, 5657. 2 Clavijo 1859, 57.
4
yere liman yaplmadan önceki dönemlerde dar bir boazdan girilmekteydi ve Clavijo’nun
tanmlad iki yanda yüksek kayalklar yerine dalarn denize dik ekilde indii kylara sahipti3.
Benzer ekilde Bartn Boaz’nda bir Ceneviz Kalesi olduundan Evliya Çelebi de
seyahatnamesinde bahsetmektedir4. Ancak iki seyyah da ayrntl tanmlama yapmad için bu
bilgilerin Bartn boaz çevresinde, ilerleyen zamanlarda yaplacak arkeolojik aratrmalar
sonucunda elde edilecek verilerle yeniden deerlendirilmesi gerekmektedir.
Corafi açdan bakldnda, Karadeniz’e kys olan Bartn merkez ilçede, deniz kenarnda
bulunan tek krsal yerleimin Güzelcehisar köyüne bal Hisar mahallesi olduu
anlalmaktadr5. Güzelcehisar köy merkezinden batya doru 2 km ileride ky eridinde Hisar
Mahallesi snrlar içerisinde yer alan bir koy ve kuzeydou ucunda bir burun, denizden
gelebilecek iddetli rüzgar ya da akntlardan koruyan doal bir dalgakran vazifesi görmektedir.
Burun üzerinde, isminin kayna olan, günümüze ulaan duvarlarnn Orta Ça içilii gösterdii
küçük bir savunma kulesi/bastion görülmektedir. Güzelcehisar koyunun bat kysnda ise
Güzelcehisar’n ismi ile özdeleen ve 1. Derece doal sit olmasn salayan “Lav Sütunlar” yer
almaktadr. Yerleime ismini veren Hisar (Bastion/Kule) yaps Güzelcehisar koyunun
kuzeyindeki burnun, ana kara ile baland noktaya yerletirilmitir (Resim 1).
Resim 1
3 Badatl Çam 2016, 216. 4 Evliya Çelebi, 2.Kitap, Cilt.1, 86. 5 AtikYlmaz 2006, 7.
5
Burnun denize doru uzanan ksmnn karaya bakan tarafnda duvar izlerinin yer yer
korunduu görülmektedir. Deniz tarafnda ise oldukça dik bir kayalk yamacn doal savunma
salamas sebebiyle duvara ihtiyaç duyulmamtr. Bastion/Kule yaps ana karadan buruna
geçi ksmnda yer almaktadr. Kulenin güneyi oldukça hasar görmü durumda olsa da Orta Ça
kale yaplar ile, özellikle de Bat Karadeniz’de Orta Çada hakimiyet kuran Ceneviz kalelerinin
kule yaplaryla oldukça benzerlik gösterdii anlalmaktadr. Ayrca Paphlagonia Bölgesi’nin
Hellenistik Dönem’den itibaren en önemli liman kenti olan ve territoryumu içerisine
Güzelcehisar’ da alan Amastris’teki (Amasra) Ceneviz Kalesi’nin kule yaplar6 ve duvar örgüsü
ile ilikilendirilebilir (Resim 2). Amastris’in sur ve kule mimarisinin Bizans, Ceneviz ve Osmanl
Dönemleri’nde yeniden yaplm olmas, sur mimarisinde farkllklar görülmesine sebep
olmaktadr. Hill ve Crow’un Amastris kalesi ile ilgili çalmalarnda Ceneviz Dönemi duvar
mimarisi ile ilgili verdikleri bilgiler, Güzelcehisar Kulesi’nin de mimari içiliini net olarak
tanmlamamza yardmc olmaktadr7. Buna göre Amastris surlarnn yapl MS 705 civarnda
bölgedeki Arap aknlaryla ilgili olmaldr. Daha sonra MS 830’da kentin tamamen tahrip olduu
ve yeniden ina edildii bilinmektedir. Kale içerisinde günümüze korunmu olan kilise
yaplarnda da ayn dönemlerde yenileme yapld anlalabilmektedir. Kale duvarlarnda,
Ceneviz Dönemi restorasyonlarnn en belirgin özellikleri hemen farkedilir; duvarlarn
köelerinde dikdörtgen blok talar ve arada yine dikdörtgen düzgün küçük talarla, aralarda
kireç ta ta dizlerinin olduu d duvar örgüsünün içinde yma ta dolgusuyla (opus
implectum) oldukça salam bir sur duvar ina edildii anlalmaktadr (Resim 2). Güzelcehisar
kule yapsnda da Amasra ile oldukça benzer bir duvar mimarisi görülmektedir.
Resim 2
6 Eyice 1965, 6669 ; CrowHill 1995, 257259. 7 CrowHill, 257259.
6
Kule yapsnn ardndaki alanda iki adet yuvarlak planl yapnn temel duvarlar
görülebilmektedir. lki kule duvarlarndaki ta örgüsüne benzerlii nedeniyle geç dönemde
eklenmi olduu anlalan, olaslkla bir sarnç yaps olmaldr. Ancak youn bitki örtüsü altnda
kald için temizlik ya da kaz çalmas yaplmadan bir yorum yapmak oldukça zordur. Dier
yuvarlak planl yap ise, düzgün ta bloklar ile bir önceki yapdan hemen ayrt edilebilmektedir.
Bloklarn arasnda kullanlan horasan harç ve duvar örgü biçiminin farkl olmas nedeniyle bu
yapnn daha erken bir döneme olaslkla, Bizans Dönemi’ne tarihlenmesi muhtemeldir (Resim
3). Karadeniz’in bat ve güney kylarnda genel olarak MS 4. yüzylda balayan Got aknlarndan
itibaren tüm küçük ve büyük yerleimlerin sur yaplaryla çevrilmeye baland ve doal olarak
korunakl koylarda ise denizden gelecek tehlikelere kar kule ve küçük kale yaplarnn ina
edildii ve bu durumun Bizans Dönemi’nde oldukça yaygnlat bilinmektedir.
Orta Ça’daki Ceneviz hakimiyeti srasnda da bu sur ve kule yaplarnn yenilendii
görülür8. Güzelcehisar kulesinin duvar teknii ve içilii Amastris’in Ceneviz Dönemi yaplar,
stanbul Anadolu Kava’ndaki Yoros Kalesi, Krm’daki Sudak ve Kaffa, Romanya ve Bulgaristan
kylarndaki kale yaplarna benzerlik gösterdiinden, Ceneviz Dönemi’nde ina edilmi olduu
anlalmaktadr.
8 Kostova 2008 ; Crow 2001, 102105.
7
Sur yapsnn d yüzeyinde, güney yönünde baz alanlarda gerek doal ve gerekse insan
eliyle yaplan tahribatlarn meydana geldii görülmektedir. Bu alanlarda duvarn iç dolgusunda
bulunan yanm çat kiremiti parçalar ve yanm curuflarn görülmesi, Kale duvarnn en son
inasndan önce yklm olduunun iareti olarak oldukça önemli ipuçlarn sunmaktadr (Resim
4).
Kalenin giri bölümünde yüzeyde görülen seramik parçalar Bizans ve Osmanl
Dönemleri’ne iaret etmektedir (Resim 5). Böylece mimari özelliklerden yola çklarak tespit
edilen Kulenin olas tarihi bu bulgularla da desteklenmektedir.
Harita 3 Resim 6
Güzelcehisar’n Hisar Mahallesi’ndeki yerleim yeri ile kale yapsnn arasnda bulunan
köyün eski mezarlk alannda, yüzeydeki dikdörtgen bloklar, phallus, sütun tamburlar ve
antropomorfik biçimleri dikkat çeken talar görülebilmektedir (Resim 67). Youn mimari
parçalarn bulunduu bu ksm, olaslkla, Kale ile ilikili yerleim alannn bulunduu bölge
olmaldr. Ancak çevrede, yüzeyde seramik ya da benzeri küçük buluntu younluu
8
çekicidir9.
düzeltilmitir. Elbette talarn çevresinin açlarak temizlenmesi ve alt ksmnn da incelenmesi
gerekmektedir.
Dardan görünüü ile kesin bir tanmlama ve tarihleme yapmak doru olmayacaktr.
Ancak ilk bakta biçimsel olarak Chersonesos (KrmSivastopol) Nekropolü’nden bulunmu
mezar talar ile olan benzerlii göz ard edilemeyecek boyuttadr10 (Resim 8). Posamentir,
Chersenesos’un antropomorfik mezar talarnn MÖ 5. yüzyldan Hellenistik Dönem’in sonuna
kadar kullanldklarn ve Bizans Dönemi’nde yeniden kullanm gördüklerini belirtmektedir11.
Güzelcehisar mezarlk alannda bulunan antropomorfik ekilli talardan bir tanesinin ba
üzerinde dübel delii olmas mimari bir eleman olabileceini de düündürmektedir. Bu nedenle
bu talarn detayl olarak incelenmesi ve deerlendirilmesi gerekmektedir.
Güzelcehisar mezarlnn yaknndaki caminin bahçesinde bulunan mermer aritrav
parças, yerleimin tarihinin Roma Dönemin’e kadar indiine dair en önemli kant
oluturmaktadr (Resim 9). Aritrav, Güzelcehisar merkez mahallesinden gelen yolun yapm
srasnda, imdi bulunduu yere yaklak 500 m uzaklkta bulunmu ve köyün muhtarl
9 Posamentir 2011, 235248, 291339. 10 Posamentir 2011, 235248, 291339. 11 Posamentir 2011, 235248, 291339.
9
tarafndan camiinin bahçesinde iki adet yerel tatan sütun parças üzerinde koruma altna
alnmtr. Roma Dönemi’ne ait beyaz mermerden yaplm olan aritrav parças üzerinde, iki
sra fascia arasnda inci dizileri ve en üstte de lesbos kymationu ksmen korunmutur. Üst fascia
üzerinde bir yazt vardr:
Güzelcehisar koyunu kuzeyden snrlayan burun ksmndan güneye doru ky eridindeki
kayalk alan, denizden karaya geçii engelleyen bir set gibi yükselmektedir. Bu kayalk ky
eridinin güneyde son bulduu noktada denizden yükselen kayalarn üst ksmnn yatay oluklar
oluturacak ekilde ilenmi olduu dikkati çeker. lk bakta iklim artlar nedeniyle doal
olarak olutuu izlenimi yaratsa da, dikkatle bakldnda, denize doru eimli kayalar
üzerindeki yatay oluklarn bilinçli olarak yapld anlalabilmektedir (Resim 10). Bu alann
belki bir ilik, belki de ta oca olarak kullanld akla gelmektedir.
Resim 10 Resim 11
10
Bu ilenmi kayalk alann denize doru uzanan uç ksmnda, yaklak 15x15 cm
ölçülerinde, içinde dübel deliinin de olduu kare çukurluk vardr (Resim 11). Benzer ölçülerde
ve biçimdeki çukura, BartnAmasra yolu üzerindeki kayalk alandaki Kukayas Ant’nn ön
ksmnda yine uçuruma uzanan kayalkta ve Mugada sahilinin bat kenarndaki burun üzerindeki
kayaln denize uzanan uç ksmda rastlanmas, bu çukurlarn bu bölgede yaygn bir kültle
ilikili olabileceini göstermektedir. Bölgede yaygn olarak görülen Kybele ya da Mithras inanc
ile ilikili bir kaya tapnm olmas muhtemel gözükmektedir12. Güzelcehisar’daki kare çukurluk
ve gerisindeki yatay kanallar ilenmi olan alann da yine böyle bir kültle ilikili bir kutsal alan
olabileceini de kantlar niteliktedir.
Resim 12 Resim 13
Kayalk alann güneyinden deniz kysndaki kumsala inilmekte ve burada ve çevresinde
mermer bir sütun ve granit bir lahit parças bu alanda gözle görülebilen yegane kalntlar
oluturmaktadr (Resim 1213). Kumsaln ilerisinde de yeryüzünün jeolojik oluum evrelerinin
kant olmas itibar ile ayrca öneme sahip “Lav Sütunlar” yükselmektedir (Resim 14).
12 Frig Kaya Antlar’nn en temel özelliklerinden biri, genelde dalk arazilerde ya da yerleimin çevresindeki kayalk alanlarda yaplm olmalardr. Güzelcehisar’da denize uzanan kayalk üzerinde olmas belki de bu alann tespiti konusunda çok daha dikkatli ekilde gözlem yaparak çok yönlü deerlendirmek gerekmektedir. Burada Frig Kaya Antlar’ndan bazlar ile yapsal benzerlik gösterdii için alann bu açdan da deerlendirilmesi gerektiini vurgulamaktr. Bkz.Sivas 2002, 335355 ; Roller 2013, 9293; Temur 2014, 432440.
11
Bartn ili snrlar içerisinde bulunan Güzelcehisar’, kara yolu ulamnn sadece dalk
bölgeden salanabilmesi nedeniyle gözlerden uzak kalmay baarm sakl bir cennet olarak
nitelemek yanl olmayacaktr. Dalarla kuatlm bu küçük koy, olaslkla Antik Dönem’de
deniz ulamna elverili bir küçük yerleim olarak varln sürdürmü ve Karadeniz’in frtnal
hava koullarndan ya da Antik Dönem boyunca bölgenin en önemli sorunu olan korsanlk
faaliyetlerinden snlabilecek bir liman olarak ilev görmü olmaldr. Güzelcehisar’n Antik
Dönem’deki varlna iaret eden kantlardan bazlarn yukarda tantmaya çaltmz bu
çalmamzdaki asl amaç, bu antik yazarlar ve seyyahlar tarafndan bile gözden kaçm sakl
cennetin geçmiine dair ipuçlaryla tanmaya ve tantmaya çalmaktr. Ayrca Bartn
Üniversitesi Arkeoloji Bölümü olarak, 2017 ylndan itibaren, Bartn ili snrlar içerisindeki
arkeolojik verilerin ve yerleimlerin tespitine yönelik aratrmalarmza da katk salamas
amaçlanmaktadr.
Güzelcehisar’n Hisar Mahallesi snrlar içerisinde, Kale ve çevresinde gözlemlenebilen
arkeolojik veriler nda, burada en azndan Roma Dönemi’ne kadar inen geçmie sahip bir
antik yerleim olduu anlalmaktadr. Köy snrlarnda bulunmu olan mermer aritrav
üzerinde okunabilen yazt yardmyla, demos’u (meclis) olan küçük bir yerleim olmas
muhtemel görünmektedir. Paphlagonia Bölgesi’ndeki yerleimlerin isimlerinden bahseden
Arrian, Plinius ve Bizansl Stephanus (Stephanus Byzantium) gibi antik yazarlardan,
Güzelcehisar ile eletirilebilecek olan yerleimi kesin bir kant olmadan tespit etmek neredeyse
imkanszdr. Zira kentte bulunan yegane yazt üzerinde yerleimin isminin bulunduu ksm
eksiktir. Bu nedenle Güzelcehisar’n antik isminin tespiti, kentin isminin geçtii bir yazt ya da
12
baka bir kant buluncaya kadar da mümkün görünmemektedir. Ancak yine de antik
kaynaklarda bahsi geçen yerleimler arasnda Güzelcehisar’n konumuna ve tanmna uygun
olabilecek iki yerleimden bahsetmek yerinde olacaktr.
Bu isimlerden ilki Charax (Kharakos)’tr. Hristiyanlk Döneminde Aziz Andrew’un
Karadeniz seyahati srasnda Amastris’ten bir gemiyle denize açldktan sonra Parthenios
Nehri’ne geldii ve buradan da “Charax (Kharakos)” isimli bir yerleime ulat
aktarlmaktadr13. Chotzakoglou çalmasnda, Charax’n yeri için Aziz’in Bartn Nehri boyunca iç
kesimlere yolculuk yaptn belirtmektedir. Bunun için de haritasnda Charax’ günümüzdeki
Ulus ilçesiyle ayn konuma yerletirmitir. Oysa orjinal metinde Bartn Nehri araclyla
yolculuk yapt vurgulanmaktadr. Bu durumda Bartn Nehri’nden hareket ederek hemen
batsndaki Güzelcehisar’a ulam olmas muhtemel görünse de, bu tanmlama Charax’n
Güzelcehisar olma ihtimali için yeterli bir kant deildir.
Güzelcehisar’daki antik yerleim için önerilebilecek muhtemel bir dier yerleim de
Arrian, Plinius ve Bizansl Stephanos (Stephanus Byzantium)’un bahsettii “Stephane”dir14.
Arrian, Stephane’yi Amastris’in dousunda Sinope territoryumu içerisinde sralamaktadr15. D.
French, Stephane için Arrian’n tanmndan yola çkarak, Kastamonu Salnameleri’ne göre Sinop
Sanca’na bal ismi “stifan” olarak geçen, Sinop’a bal Akliman kasabasn önermektedir.
Bununla ilgili Akliman’da incelemelerde de bulunmutur16. French’in bu tespiti ile Akliman
kasabasndaki antik yerleim, “Stephane” olarak literatüre girmi ve Barrington Atlas’ta ve bu
bölge ile ilgili tüm çalmalarda yerini alm bulunmaktadr. lk bakta bu verilerin Arrian’n
aktard bilgilere dayanmas ve onun verdii kentlerin günümüzde tepit edilen antik
yerleimlerin sralamasna uygunluu nedeniyle, genel olarak doruluunun tartlamayaca
kabul edilmektedir. Ancak Bizansl Stephanos ve Plinius’un “Stephane” için aktard bilgiler,
Arrian’n verdii kentin tanmndan farkl olarak yaayan halk ve konumuna dair bilgiler
içermektedir. Bizansl Stephanos (Stephanus Byzantium) Stephane’yi “Stephanis” olarak
belirtmekte ve Mariandynler’in yaad bir yerleim olarak tanmlamaktadr17. Dahas Plinius,
Stephane’yi Tion’dan sonra Parthenios Nehri ile birlikte sralamaktadr18. Böylece “Stephane”
yerleimi hakknda baka antik yazarlarn Arrian’ dorulamamas ve dahas Plinius’un
“Stephane” için Mariandynler’in yaad bir yer olduunu belirtmesi Arrian’n aktard
13 Chotzakoglou 2013, 94102. Öz.9495 ; RE, Band III.2, 2122, “”. Pontus’ta bir yerleim olarak tanmlanmaktadr. 14 Arrian, Perip. Pont., 21; Stephanus Byzantius, 216, Nr.271; Plinius, NH, VI,5; RE, Bd.III.A.2, 2342 2343. 15 Arrian, Perip. Pont., 21 16 French 1986, 483502. 17 Stephanus Byzantius, 216, Nr.271 18 Plinius, NH, VI,5.
13
bilgilerin de sorgulanmas gerektiini ortaya koymaktadr. Zira Bithynia Bölgesi’nin halk olarak
bilinen Mariandynler’in MÖ 65. yüzyllarda Parthenios Nehri’nin batsna kadar uzanan alanda
Paphlagonia’da da yaadklar bilinmektedir19. Bu bilgiler nda Stephane yerleiminin
Parthenios’un batsnda olmas (Güzelcehisar?) beklenmelidir. Elbette bu bilgiler Stephane’nin
Güzelcehisar olduunu kantlamaya yeterli deildir. Ancak French’in bu yerleimi Akliman
olarak tanmlamasnda dikkate ald Arrian’n, Stephane’yi korunakl bir rhtm olan küçük bir
yerleim (köy) olarak tanmlamas, ayrca Plinius ve Bizansl Stephanus’un verdii bilgilerle,
Mariandynler’in yaad bu yerleimin Parthenios’a yakn bir konumda olma ihtimali göz ard
edilmemelidir. Güzelcehisar’n Antik Dönem’deki yerleimine k tutabileceini düündüümüz
antik kaynaklarda ulaabildiimiz yegane ipuçlar olan, Charax ve Stephane yerleimleri ile
Güzelcehisar’ dorudan ilikilendireme denemesi, elimizde Güzelcehisar’da bulunmu kesin
kantlarn yokluu nedeniyle oldukça yüzeysel görünse de, gözden kaçrlmamas gereken
balantlar ortaya koymutur. Zira günümüzde dahi konumuyla Amasra’nn gölgesinde kalm
ve dikkat çekmeyen gizli bir cennet koy olan yerleimin, Antik Dönem corafyaclar ya da
tarihçileri açsndan da ayn ekilde gözden kaçm olmas artc deildir. Güzelcehisar’da
yaplacak arkeolojik çalmalar neticesinde elde edilecek verilerle ilerleyen yllarda
Paphlagonia’nn gizli kalm yerleiminin gün na çkaca bir gerçektir.
Yukarda bahsi geçen arkeolojik materyalin varl, Güzelcehisar ile ilgili olarak arkeolojik
sit alannn sadece kalenin bulunduu burun ile snrl kalmamas, kalenin dou ve güneyinde
olas yerleimin olduu bölgeyi de kapsayacak ekilde geniletilmesi, bu sakl kalm cennetin
korunmas yönünde alnmas gereken ilk tedbirlerden biridir. Böylece, duyarl Güzelcehisar
halk tarafndan korunarak günümüze ulaabilmi, yerleimin geçmiine dair ipuçlarn
oluturan bu kantlarn arkeolojik açdan da deerlendirilmesi ve koruma altna alnmas,
Paphlagonia Bölgesi’nin Amastris’in dnda gözden kaçm yerleimlerinin tespiti ve
tanmlanmas için daha fazla bilgi sahibi olmamz salayacaktr.
19 Burstein 1976, 89. Ancak Strabon, Mariandynler için Koloni Dönemi’nde (MÖ 7. yüzyl) Tios’a kadar uzanan bölgede yaadklarn aktarr. Parthenios’a kadar olan bölgede de Kaukonlar’n yaadklar belirtilmektedir. Strabon, XII,3,45. Strabon’un verdii bilgileri deerlendiren Saprykin, Mariandynler’in Heraclea’nn yerel halk olduunu ve Grek Koloni Çanda köleletikleri bilgisini aktarmaktadr. Bkz. Saprykin 1997, 23; Manoledakis 2015, 63.
14
KAYNAKÇA
Arrian, Periplus Ponti Euxini, Arriani Nicomediensis Scripta Minora. (trans. R. Hercher A. Eberhard). in aedibus B. G. Teubneri. Leipzig. 1885. http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Arr.%20 Peripl.(30.05.2017)
Plinius,NH, Natural History, (Çev.H. Rackham), Harvard University
Press, London, 1961. RE, Paulys Realencyclopädie, Paulys Realencyclopädie der classischen
Altertumswissenschaft (Eds.G. Wissowa) Band III.2, Stuttgart, 1899.
Stephanus Byzantius, STEPHANI BYZANTII, Ethnica, Volumen IV: Π–, M.
(Çev.BillerbeckA. NeumannHartmann), Walter de Gruyter GmbH, Berlin/Boston, 2016.
Strabon, Geographika, Antik Anadolu Corafyas, (Çev.A.Pekman),
Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul, 2000 AtikYlmaz 2006, YILMAZ B. –ATK, G., “Doal Peyzaj Özelliklerinin Krsal
Yerleimler üzerindeki Etkileri:Bartn Örnei”, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Orman Fakültesi Dergisi Cilt.8, Say.10, 2006, 19.
Badatl Çam 2016, BADATLI ÇAM, F., “Homeros’tan Günümüze
Parthenios/Bartn Nehri”, Çemi Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Aratrmalar EDergisi, Cilt.3, Say:2, s.212.
Burstein 1976, BURSTEIN, S.M., Outpost of Hellenism: The Emergence of
Heraclea on the Black Sea, University of California Press, 1976 .
Chotzakoglou 2013, CHOTZAKOGLOU, C.G., “Harbors and searoutes of Black
Sea according to Greek hagiographical text”, Medieval Ports in North Aegean and Black Sea. Links to the Maritime Routes of the East, International Symposium, Thessalonike, 46 December 2013, s.94102.
Clavijo 1859, CLAVIJO, Ruy Gonzalez de, Court of Timour at Samarcand
A.D.14036, (Çev.C.R.Markham), London. CrowHill 1995, CROW, J. HILL, S., “The Byzantine Fortifications of Amastris
in Paphlagonia” Anatolian Studies Vol.45, 1995, pp.251 265.
Crow 2001, CROW, J., “Fortifications and urbanism in late antiquity:
Thessaloniki and other eastern cities”, in L. Lavan (ed.), Recent research in Late Antique urbanism. Journal of Roman
15
AzerbeycanKafkasyaKrmGirit, (haz.Y.Dal S.A.Kahraman), Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2011.
Eyice 1965, EYCE S., Küçük Amasra Tarihi ve Eski Eserleri Klavuzu,
Türk Tarih Kurumu Basimevi, 1965. French 1986, French, D., “Stephane”, Anadolu Aratrmalar 10, 1986,
s.483502. Kostova 2008, KOSTOVA, R. , "Byzantine fortifications and defensive
system in the west Black Sea area", 2008, IΔΡΥΜA ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, http://blacksea.ehw.gr/Forms/filePage.aspx?lemmaId=10 650 (31.05.2017).
Manoledakis 2015, MANOLEDAKIS, M., “Greek Colonisation in the Southern
Black Sea from the Viewpoint of the Local Populations”, in Greek Colonisation. New Data, Current Approaches, Proceedings of the Scientific Meeting held in Thessaloniki (6 February 2015), 5971.
Posamentir 2011, POSAMENTIR, R., The Polychrome Grave Stelai from the
Early Hellenistik Necropolis, Chersonesan Studies 1, University of Texas Press, 2011.
Roller 2014, ROLLER, L.E. Ana Tanrça’nn zinde, Anadolu Kybele Kültü,
Alfa Yaynclk, 2014. Saprykin 1997, SAPRYKIN, S.J., Heracleia Pontica and Tauric Chersonesus
before Roman Domination (VII Centuries BC), Amsterdam, 1997.
Sivas 2002, SVAS, T.,"Ana Tanrça/Matar Kubileya Kültü le Balantl
Phryg (Frig) Kaya Altarlar Üzerine Yeni Gözlemler". Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 3: 335355.
Temur 2014, TEMUR, A., “Amasya Yasskaya Açk Hava Tapnm Alan
Üzerine Gözlemler”, Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi Cilt.7, Say.35, 2014, 432440.
MAED/MADO – BTHYNO: MAKEDONA, ROMA, THRAK VE PONTOS MÜCADELELERNDE
BTHYNLERN THRAKA VE ANADOLU’DAK ZLER – Yrd. Doç. Dr. Ali BORA
16
Yrd. Doç. Dr. Ali BORA*
Özet: Çalmamz, MÖ 4. yüzyln ikinci yarsnda meydana gelen bir takm tarihsel gelimelere bal olarak, Kuzeybat Anadolu’da önemli bir krallk meydana getiren Bithyn etnik unsuru ile balantl ve Maidoi-Maedi gibi adlarla tandmz Güneydou Avrupa kökenli bir kavmi konu almaktadr. Bilindii gibi Geç Klasik’ten Hellenistik Dönem’e doru ilerleyen tarihsel süreç, Makedon egemenliinin neredeyse tüm Ege Dünyasna yaylan bir düzeye ulamaya balad ve Philip II ile olu Büyük skender’in genileme ve Pers kart politikalar dolaysyla ekillenen bir döneme iaret etmekte, bunu, Güneydou Avrupa ve Kuzeybat Anadolu’da içlerinde Bithynlerin de bulunduu Roma, Makedon, Thrak, Galat ve Pontos gibi güçlerin çatmaya balad bir dönem izlemektedir. Söz konusu gelimeler içerisinde antik literatür araclyla Thrakia’da tandmz Maedi-Maidoi etnik unsurunun, Anadolu’da ayn kökene dayand belirtilen Bithynler ya da Bithynia ile ilikisi irdelenmekte ve MÖ 5. yüzyln ikinci yarsnda Thrakia’da olumsuz balayan Maedi-Makedon ilikilerinin, ilerleyen yüzyldaki Pers Savalar sürecinde ayn nitelikte devam ederek bu defa Makedon-Bithyn eklinde Anadolu’ya tanmas ele alnmaktadr. Thrakia – Anadolu etkileimi bakmndan çok önemli veriler barndran söz konusu süreç, gerek Maedi/Maidoi ve gerekse Makedon ilikileri bakmndan irdelenmekte, Bithyniallarn Avrupa’daki kökenleri ve Anadolu göçleri ele alnmanya çallmaktadr. Büyük skender’in MÖ 334 ylndan itibaren takip edebildiimiz faaliyetlerinde Makedonlarn Bithynia polikas ve yaklak olarak ayn tarihlerde Anadolu’da balayan Bithyn-Makedon ilikilerinin olaslkla daha önceden Thrakia’da meydana gelen çatmalardan etkilenmi olabilecei ele alnmaktadr.
Anahtar Kelimeler: Bithynler, Bithynia, Maedi-Maidoi, Büyük skender, Philip II.
MAEDI/MAIDOI – BITHYNIOI: THE BITHYNIAN TRACES IN THRACIA AND ANATOLIA: IN TERMS OF THE STRUGGLES BETWEEN MACEDONIA, ROME, THRACE AND PONTOS
Abstract: Depending on a number of historical developments that took place in the second half of the 4th century BC, the study based on group of Southeast European peoples known with names as Maidoi-Maedi who related to the Bithyn ethnic component that brings an important kingdom in Northwestern Anatolia. As known, the progressive historical process from late Classical to Hellenistic Period points out the Macedonian rule began to reach a level of spreading to almost all of Aegean World, and it marks a turning point that is shaped by the expansion and the anti-Persian politics of Philip II and his son Alexander the Great. This is followed by a period of confrontation with forces such as Rome, Macedonians, Thracians, Galatians and Pontos in which the Bithynians included at the Southeast Europe and Northwest Anatolia. In the mentioned developments, the possible relationships between Maedi- Maidoi ethnic element which we know through the ancient literature in Thrakia and the Bithynia that has the same root in Anatolia are trying to beig examined. By the second half of the fifth century B.C. the Maedi-Macedonian relations that began in an unfavourable condition in Thrakia were continuing in the same way during the Persian Wars. And the devolopments in the following years seemingly transfered the circumstances this time as Macedo-Bithyn struggles to Anatolia. The subject process which contains very important data in terms of Thracian-Anatolian interaction, the migrations of the Bithynians and their origins in Thrace being investigated with regard to both Maedi/Maidoi and the Macedonian respects.
* Bartn Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Klasik Arkeoloji Anabilim Dal Öretim Üyesi - [email protected] – [email protected]. Bu çalmann hazrlanmasnda bilgi ve tecrübesini benden esirgemeyen, ayrca konu hakknda çok deerli çalmalar bulunan Sayn Prof. Dr. Peter Delev’e ve yardmlarndan dolay DAI Roma temsilcisi Dr. Paola Gulinelli’ye sonsuz teekkürlerimi sunarm.
Bartn Üniversitesi Çem-i Cihan:
Tarih Kültür ve Sanat Aratrmalar E - Dergisi ISSN: 2149–5866 Cilt:4, Say:1, s. 16-51, Yaz 2017
BARTIN – TÜRKYE
Merkezi (BAYTAM)
17
Consequently this study tries to reveal the fact that the Alexander the Great’s Macedonian policy of Bithynia and the Bithynian-Macedonian relations started in Anatolia on about the same dates which we can track his activities since 334 B.C., may have been affected by conflicts that have already occured in Thracia before they move.
Keywords: Bithynians, Bithynia, Maedi-Maidoi, Alexander the Great, Philip II.
Giri:
Bilindii gibi Maedi kavmi hakknda gerek arkeolojik ve gerekse literatür balamnda çok
fazla bilgiye sahip bulunmamaktayz. Antik kaynaklar, nicelik açsndan nispeten belirli bir orana
iaret etmekle beraber içerikleri, birbirinin benzeri nitelik göstermekte, ayrntlar hakknda ne
yazk ki yeterince veri bulunmamaktadr.
Μαδοι-Maidoi-Maedi adlaryla bildiimiz bu etnik unsur bir Thrakia kabilesi olarak
karmza çkmakta1 ve yurtlarnn, Khalkidike Yarmadas’nn kuzey dousundan Pontos
Aigaios’a (Ege Denizi) dökülen Strymon (Struma-Karasu) Irmann orta ve kuzey havzalar
olduu bilinmektedir2. Tarihi corafya bakmndan bu rman Thraklar ile Makedonlar3
arasnda bir snr, bir etkileim alan meydana getirmesi ve ayn zamanda Anadolu’ya göçmeden
önce Maediler/Maidoiler4, Strymoniallar5; göçtükten sonra Bithynler6, Bithynia Thraklar7, Asia
Thraklar8 ya da Maedo-Bithynler9 eklinde anlan unsurlarn ayn kültür kuann birer
parçasn meydana getirmeleri konumuz bakmndan ayrca önemli bir veri oluturmakta ve bu
unsurlarn daha sonra etkileime devam edecekleri ortak Kuzeybat Anadolu corafyasndaki
ilikilerinde anahtar rol oynam gibi görünmektedir10.
1 Iris Von Bredow, “Maedi”, BNP, 8, Ed.: Hubert Cancik, Helmuth Schneider, Brill, Boston, 2006, s. 113.; B. Lenk, “Maidoi”, RE, XIV/1, Ed.: Georg Wissowa, J. B. Metzlersche Buchhandlung, Stuttgart, 1928, s. 541.; Konrat Ziegler, “Die Herkunft von Spartacus”, Hermes, 83, 1955, s. 248–249.; Hanedanlarndan birisinin Maedus adn tamas dolaysyla, Illyriallar ile Maediler arasnda bir balantnn olabilecei düünülmütür. App., Illyr., X.I.2, X.5. 2 Veli Sevin, Anadolu’nun Tarihi Corafyas I, Türk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 2001, s. 15.; Peter Delev, . . – A History of the Tribes of South-Western Thrace in the First Millenium B.C., St. Kilment Ohridski University Publishing House, Sofia, 2014, s. 33, 485.; G. Mihailov, “Thrace Before the Persian Entry into Europe”, CAH, 3/2, Ed.: J. Boardman, I. E. S. Edwards, N. G. L. Hammond, E. Sollberger, C. B. F. Walker, Cambridge, Cambridge University Press, 1991, s. 601. 3 Robert Malcolm Errington, “Macedonia, Macedones”, BNP, 8, Ed.: Hubert Cancik, Helmuth Schneider, Brill, Boston, 2006, s. 57-70. 4 Lenk 1928, s. 541. 5 Hdt., VII.75.; Christo M. Danoff: “Strymon”, KlP, 5, Ed.: Konrad Ziegler, Walther Sontheimer, Stuttgart, Alfred Druckenmüller Verlag, 1975, s. 400. 6 Walther Ruge, Eduard Meyer, Karl George Brandis, “Bithynia”, RE, III/1, Ed.: Georg Wissowa, J. B. Metzlersche Buchhandlung, Stuttgart, (1897), s. 512. 7 Ksen., Anab., VI.4.2; Ksen., Hell., III.2.2.; Maya Vassileva, “Persia”, A Companion to Ancient Thrace, Ed.: Julia Valeva, Emil Nankov, Denver Graninger, Wiley & Blackwell, Chichester, 2015, s. 326. 8 Hdt., VII.75.; Hale Güney, “Hellenistik Dönem Öncesi Bithynia’da Hellen Kolonileri ve Bithyniallar Arasndaki likiler”, Belleten, 282, 78/282, 2014, s. 408-409. 9 Strab., VII.III.2, VII.V.7, VII.V.12; Step. Byz., Ethnic., Μαιδο. 10 Sevin 2001, s. 18-19.; Strab., VII.VII.4.
18
Maedilere ilikin en erken kaynak olan Thukydides11 onlardan, Odrys Kral Sitalkes’in, II.
Perdikkas (MÖ 448-413) yönetimindeki Makedonia üzerine yapt bir sefer nedeniyle
bahsetmektedir12. Ayrntl olmamakla birlikte Thukydides, Sitalkes’in, ihtimalle MÖ 429 ylnda
gerçekletirdii bu saldrda izledii güzergâh üzerinde ve Paionia yaknlarnda bulunan
halklardan biri olarak Maedilerden bahsetmekte ve kraln onlar egemenlii altna aldn
söylemektedir13. Bu veri, Maedilerin Dou Makedonia ve Güney Thrakia dolaylarna MÖ 5.
yüzyln ikinci yarsnda hakim olduklarn göstermesi bakmndan dikkat çekicidir. Ayrca
Sitalkes’ten sonra Maedilerin, topraklarn kuzeye doru geniletme frsat yakaladklar ve
Iamphoryna isimli bir kent kurduklar dile getirilmekte14, konumu tam olarak bilinmeyen bu
kentin Bulgaristan’n güneybatsnda bulunduu tahmin edilmektedir15.
Maediler hakknda sessiz kalan antik litaratür, uzun bir sürenin ardndan, MÖ 4. yüzyln
ikinci yarsndaki gelimelerle ilgili olarak onlar hakknda yeniden bilgi vermeye balar. Buna
göre MÖ 359 ylnda Makedonia tahtna çkan II. Philip16, MÖ 353’ten itibaren snrlarn douya
doru geniletmeye balam ve bu amaçla bu dorultudaki Thrak kavimlerine kar harekete
geçmitir17. MÖ 352 ylnda Thrak Kersobleptes’in, Byzantion (stanbul) ile Perinthos’u
(Marmara Erelisi) hedef alan saldrlarna, Heraion Teikhos kentinde kar koymasnn, II.
Philip’nin bu yöredeki Perinthos, Byzantion gibi Grek kentleri ile olan ilikilerini olumlu yönde
etkiledii dile getirilmektedir18.
lerleyen süreçte Makedon Kral’nn, MÖ 355-346 yllar arasndaki 3. Kutsal Sava’ta,
Hellas Anakaras’ndaki mücadeleleri nedeniyle bir süre kesintiye urayan dou ilerleyii, MÖ
343 itibariyle yeniden hareketlenmitir19. Thrakia’da salamlatrd egemenliinin ardndan,
MÖ 340 ylnda yeni hedefleri olarak belirledii Perinthos’a saldrm, daha sonra Byzantion’u
kuatm ancak baarl olamamtr20. MÖ 339 ylnda istediini elde edemeden kuatmalar
kaldran II. Philip; Persler, Atina, Kios, Rhodos gibi güçler tarafndan desteklenen, Byzantion ve
Perinthos ile bar antlamas imzalamak zorunda kalmtr21.
11 Von Bredow 2006, s. 113.; Mihailov 1991, s. 601. 12 Delev 2014, s. 484-485. 13 Thuk., II.98.; Ptol., Geo., III.11.6. 14 Von Bredow 2006, s. 113. 15 Von Bredow 2006, s. 113.; Delev 2014, s. 356. 16 Ouz Tekin, Eski Yunan ve Roma Tarihine Giri, letiim Yaynlar, stanbul, 2008, s. 117.; Ian Worthington, By The Spear: II. Philip, Alexander the Great, and the Rise and Fall of the Macedonian Empire, Oxford University Press, Oxford, 2014, s. 4. 17 Murat Arslan, stanbul’un Antikça Tarihi Klasik ve Hellenistik Dönemler, Odin Yaynclk, stanbul, 2010, s. 171. 18 Arslan 2010, s. 172.; Worthington 2014, s. 57. 19 Tekin, 2008, s. 118. 20 Worthington 2014, s. 78.; Mehmet Özsait, “Anadolu’da Hellenistik Dönem”, Anadolu Uygarlklar Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi, 2, Görsel Yaynlar, stanbul, 2000, s. 337. 21 Arslan 2010, s. 197.
19
II. Philip güneydou Thrakia’da bu mücadeleleri verirken, anayurdu Makedonia’da
yaananlar hakknda Plutharkos önemli veriler sunmaktadr. Antik yazara göre Makedon Krall
bu srada ihtimalle II. Philip’nin ülkesinde olmamasnn meydana getirdii otorite boluunu
deerlendiren Maedilerin, kendilerine kar ayaklanmas nedeniyle büyük bir tehlikeyle kar
karya kalmtr. Çünkü II. Philip Byzantionlulara kar bir sefer düzenlemekte (MÖ 340-339) ve
henüz onalt yanda olan skender, babas tarafndan kraliyet mührünün koruyucusu ve kral
naibi olarak Makedonia’da braklm bulunmaktadr22. skender, babasnn yokluunu frsat
bilen Maedilerin çkard ayaklanmay MÖ 340 ylnda baaryla bastrm, barbarlar
bulunduklar kentten sürerek buraya synoikismos ile yeni halklar getirmi ve yerleimi
Aleksandropolis olarak adlandrmtr23. Boswort, Plutarkhos’a dayanarak bu kentin skender’in
kurduu ve saylar yetmii aan yerleim içerisinde, ilk kent olduunu ve ayrca yine kendi adn
tayan ilk örnek olmas itibariyle ayrca önemli olduuna deinmektedir24.
Quintus Rufus’un verdii bilgilerde, Büyük skender’in hükümdarlnn balangcnda
Hellas egemenlik altna aldktan sonra, Thrakia ve Illyriallara boyun edirdii ve ardndan
Triballi ve Maedi kavimlerine hükmettii ayrntlar mevcuttur25. Delev, konuya dair yapt
saptamada Maedilerin ayaklanma nedenini, ülkelerinin daha önce II. Philip tarafndan hakimiyet
altna alnm olmasna balar26 ve ayrca Makedon topraklarnda olas Maedi hakimiyetinin
doal olarak kabul edilemeyecei düünülmektedir27.
II. V. Philipe Büyük skender hakimiyetlerinin ardndan Maediler ile ilgili tarihsel süreç,
antik kaynaklarn bir kez daha kesintiye uramasyla sessizlemekte ve yeni referanslar, MÖ 297
ylndan itibaren artk kuzeybat Anadolu’da önemli bir güç olan Bithynia Krall ile ezamanl
olarak takip edebildiimiz, I. Prusias Dönemi’nde (MÖ 230-182) tekrar ortaya çkmaktadr28. Bu
22 A. B. Bosworth, Conquest and Empire The Reign of Alexander the Great, Cambridge University Press, Cambridge, 1995, s. 21.; Ellis, J. R., “Macedonian Hegemony Created”, CAH, 6, Ed.: D. M. Lewis, John Boardman, Simon Hornblower, M. Ostwald, Cambridge University Press, Cambridge, 2008, s. 777.; Plut., Alex., IX.1. 23 Plut., Alex., IX.1.; Christo M. Danoff, “Maidoi”, KlP, 3, Ed.: Konrat Ziegler, Walther Sontheimer, Alfred Druckenmüller, Stuttgart, 1963, s. 896.; Sevin 2001, s. 17.; Getzel Cohen, The Hellenistic Settlements in Europe the Islands and Asia Minor, University of California Press, Los Angeles, 1995, s. 82.; Sabine Müller, “II. Philip”, A Companion to Ancient Macedonia, Ed.: Joseph Roisman, Ian Worthingon, Whiley- Blackwell Pub., Oxford, 2010, s. 180.; Dawn L. Gilley; Ian Worthingon, “Alexander the Great Macedonia and Asia”, A Companion to Ancient Macedonia, Ed.: Joseph Roisman, Ian Worthingon, Whiley-Blackwell Pub., Oxford, 2010, s. 189.; A. H. M. Jones, The Cities of the Eastern Roman Provinces, Oxford, Clarendon Press, 1998, s. 5-13. 24 Bosworth 1995, s. 245-246.; Bosworth 2008, s. 866.; Worthington 2014, s. 181.; Zofia H. Archibald, “Thracians and Scythians”, CAH, 6, Ed.: D. M. Lewis, John Boardman, Simon Hornblower, M. Ostwald, Cambridge University Press, Cambridge, 2008, s. 469.; Plut., Mor., 328E.; Plut., Alex., IX.1. 25 Curt., IX.VI.20. 26 Delev 2014, s. 123, 340. 27 Von Bredow 2006, s. 113. 28 Karl Strobel, “Prusias I”, BNP, 12, Ed.: Hubert Cancik, Helmuth Schneider, Boston, Brill, 2008, s. 92-93.
20
defa V. Philip (MÖ 221-179) ile ilgili gelimelerde bulabildiimiz Maedi tarihi, daha önce olduu
gibi Makedon kart politikalarna devam eden bu Thrak boyu ile olan mücadelelerde
izlenebilmektedir29.
Bilindii gibi Makedon Kral Antigonos Doson’un yeeni ve Demetrios II’nin olu olan V.
Philip, MÖ 217 ylnda Naupaktos Antlamas ile noktalanan mücadelenin ardndan30, giderek
güçlenmekte ve Makedonia topraklarn tehdit etmeye balayan Roma’ya kar, MÖ 215 ylnda
Hannibal ile anlam bulunmaktadr31. Bunun nedeni olarak, Cannae Sava’nda kazand
önemli zaferin Hannibal’i, V. Philip’in gözünde Roma’nn durdurulmas için önemli bir etken
haline getirdii ileri sürülmekte, ayrca ittifaka I. Prusias hakimiyetindeki Bithynia Krall’nn da
katld bilinmektedir32. MÖ 215/214-205 yllar arasnda yaplacak olan Birinci Makedonia
Sava’nda Roma ise destek araylarna, Aitolia Birlii ve Attalos I (MÖ 241-197) yönetiminde
olan Pergamon Krall gibi güçler eliinde cevap bulabilmitir33.
Buna göre Maediler, Birinci Makedonia Sava’nn balangcnda V. Philip’in, Aitoliallar ile
mücadelesini bir frsat olarak deerlendirmi ve Makedonia topraklarna çeitli defalar
saldrarak talan etmilerdir34. Aslnda Makedonia topraklarnn Thrakial kabilerlerce düzenli
olarak saldrlara maruz kald bilinmekte ve özellikle Maediler, V. Philip’in çeitli seferler
dolaysyla ülkesini terk ettii her frsatta, Makedonia topraklarna yamalamay bir gelenek
haline getirmi bulunmaktadrlar35. Konuyla ilgili olarak Makedonia Kral’nn bu durumun
farknda olduu, onlara bu tür frsatlar tanmamak amacyla, zaman zaman üzerlerine caydrc
seferler düzenledii dile getirilmektedir36. Bunlardan birinin MÖ 211 ylnda meydana geldii ve
29 Jordan Iliev, “The Roman Conquest of Thrace (188 B.C. – 45 A.D.)”, Aristonothos: Scritti per il Mediterraneo Antico, 9, 2015, s. 129-131. 30 Angelos Chaniotis, War in the Hellenistic World: A Social and Cultural History, Blackwell Pub., Malden, 2005, s. 187.; Robert Malcolm Errington, A History of the Hellenistic World 323-30 BC., Blackwell Pub., Oxford, 2008, s. 181-182, s. 185-187.; ç Sava, Müttefikler Sava ya da Aitolia Sava olarak da bilinmektedir. 31 Polyb., VII.9.1-10.; Errington 2008, s. 185-190.; Michel Austin, The Hellenistic World From Alexander to the Roman Conquest: A Selection of Ancient Sources in Translation, Cambridge University Press, Cambridge, 2006, s. 128, 159.; David Magie, Roman Rule in Asia Minor, Princeton University Press, Princeton, 1950, s. 12.; Frank W. Walbank, Polybius, Rome and the Hellenistic World: Essays and Reflections, Cambridge University Press, Cambridge, 2002, s. 95.; Frank W. Walbank, V. Philip of Macedon, Cambridge University Press, Cambridge, 1940, s. 70-71.; Michael P. Fronda, Between Rome and Carthage Southern Italy During the Second Punic War, Cambridge University Press, Cambridge, 2010, s. 34-35. 32 Tekin, 2008, s. 207.; Arslan 2010, s. 271.; Özsait 2000, s. 350.; Magie 1950, s. 313.; M. Rostovtzeff, The Social and Economic History of the Hellenistic World, I-III, Clarendon Press, Oxford, 1941, s. 48-55.; Liv., XXVII.30.16.; Karl Strobel, “Bithynia”, BNP, 2, Ed.: Hubert Cancik, Helmuth Schneider, Boston, Brill, 2003, s. 678. 33 Arslan 2010, s. 272.; Magie 1950, s. 12. 34 Liv., XXVI.25.4-9. 35 Iliev 2015, s. 129.; Liv., XXVI.25.7-8. 36 Delev 2014, s. 131.; Iliev 2015, s. 129.
21
V. Philip’in Maediler üzerine yürüdüü tahmin edilmektedir37. Livius, bu süreç hakknda
nispeten daha ayrntl veriler sunar. Buna göre V. Philip, Aitoliallarn saldrlarna kar olu
Perseus’u dörtbin adamla Thessalia’daki geçidi tutmakla görevlendirdikten sonra Makedonia’ya
dönmü ve daha önemli bulduu saldrlarna Thrakia’da, Maediler’in üzerine yürüyerek devam
etmitir. Maedilerin saldrgan tutumlarna son vermek amacyla ülkelerini yerle bir etmi ve
bakentleri ya da önde gelen kentlerinden biri olan Iamphoryna’ya saldrmtr38. V. Philip’in
bunun ardndan, Maediler üzerine yapt hamleyi kesmek zorunda kald ve güçlerini güneye,
Hellas Anakaras’na kaydrdktan sonra Pella’ya döndüü belirtilmektedir39.
Delev, V. Philip’in Thraklara kar verdii bu baarl mücadelenin Rhodos’daki Lindos
kentinde bulunan Athena Lindia Tapna’na ait envanter kaytlarnda, yapt adak sunular ve
tespit edilen yaztlara yansm olabileceine deinmektedir40. Buna göre V. Philip tapnaa,
üzerlerinde “Makedoniallarn Kral Philippos, Kral Demetrios’un olu, Dardaniallar ve
Maidoileri yenilgiye uratt” yazlm olan ve onar adet kalkan (pelta), mzrak (sarissa) ve
miferden oluan silahlar adamtr41.
Anlald kadaryla, MÖ 211 ylnda gerçekleen Maedi Seferi’nden yaklak olarak dört
yl sonra, MÖ 207 ylnda, Makedonia Krall bakmndan giderek ciddi bir hal almaya balayan
tehlike daha da büyümü ve dümanlara, Illyria Kral Skerdilaidas ve Pleuratus’un harekete
geçirdii güçleri ve Makedonia snrndaki Thraklar da katlmtr42. Tarihsel süreç Maedilerin,
Makedon egemenlii üzerine yeniden önemli bir tehdit haline geldiine iaret etmekte ve
saldrmak için V. Philip’in Birinci Makedonia Sava nedeniyle Roma, Aitolia, Pergamon Krall
ile olan mücedelelerine devam etmek için ülke topraklarn terketmesini beklemektedirler43.
MÖ 205 ylnda Phoinike Antlamas ile tamamlanan ve temelde Roma ile Makedonlar
arasnda söz konusu olan mücadelelerden sonra, V. Philip ilgisini Güneydou Thrakia ve Asia
37 Philip Smith, “Maedi”, Dictionary of Greek and Roman Geography, II, Ed.: William Smith, Little brown and Company, Boston, 1870, s. 243.; Lenk 1928, s. 541.; Danoff 1963, s. 895.; Peter Delev, “From Koroupedion to the Beginning of the Third Mithridatic War (281-73 BCE)”, A Companion to Ancient Thrace, Ed.: Julia Valeva, Emil Nankov, Denver Graninger, Wiley-Blackwell, Malden, 2015, s. 64. 38 Liv., XXVI.25.4-9.; Iliev 2015, s. 130.; Frank W. Walbank, “Prelude to Spartacus: The Romans in Southern Thrace 150-70 BC.”, Spartacus: Symposium rebus Spartaci gestis dedicatum 2050 A., Ed.: C. Danov, A. Fol, Éditions de l’Académie Bulgare des Sciences, Sofia, 1981, s. 15.; Delev 2014, s. 485.; Walbank 1940, s. 86. 39 Liv., XXVI.25.15-17.; Delev 2014, s. 131. 40 Delev 2014, s. 343.; 41 Delev 2014, s. 343.; Stanley M. Burstein, The Hellenistic Age From the Battle of Ipsos to the Death of Kleapatra VII, Translated Documents of Greece&Rome 3, Ed.: Robert K. Sherk, Stanley M. Burstein, Cambridge University Press, Cambridge, 1985, s. 60-63. 42 Polyb., X.41.1-8.; Errington 2008, s. 185. 43 Polyb., X.41.4.; Liv., XXVIII.5.7-8.; Delev 2014, s. 343.; Iliev 2015, s. 130.
22
Minor’e odaklamtr44. Yaklak bir yl sonra (MÖ 204/203), Seleukos Kral Antiokhos III ile
aralarnda yaptklar anlama gerei45, zayflamakta olan Ptolemaioslarn yönetimindeki
topraklar ele geçirmek amacyla harekete geçtikleri; V. Philip’in bu yeni politikasnda
Güneydou Thrakia, Pontos Aigaios (Ege Denizi) Adalar ve Asia Minor kylarndaki Grek
kentleriyle ilgilendii dile getirilmektedir46. V. Philip’in bu süreçte Rhodos’a kadar genilettii
hakimiyeti, MÖ 200-196 yllar arasnda yaplan kinci Makedonia Sava araclyla bata Roma,
Pergamon Krall ve Rhodos öncülüünde durdurulmu, ardndan Seleukos Kral Antiohkos III
ile olan mücadeleler balamtr47.
Makedon Kral’nn bu süreçte Maediler hakknda herhangi tasarrufundan haberdar deiliz
ancak, bu defa Roma ve müttefikleri yannda yer alarak, Antiokhos III’e kar MÖ 191 ylnda
Theymopylae’de destek verdiini biliyoruz48. Asia Minor’de Antiokhos III ile Roma ve
müttefikleri arasnda MÖ 190 ylnda yaplan Magneia Sava ve MÖ 188’deki Apameia Bar
sürecinde V. Philip’in bizzat Maediler haknda herhangi tasarrufu dorulanamamaktadr49. Ayn
ekilde MÖ 197 yl ya da hemen öncesinde, Makedon Kralnn egemenliinden çkmasyla
Thraklar tarafndan ele geçirilerek yerle bir edilen Lysimakhia’da söz konusu ykmla alakal
herhangi Maedi/Maidoi balants da kuramamaktayz50.
Zira, buras Lysimakhos tarafndan konumunun getirdii öneminin yan sra, bizzat
Thraklara kar bir önlem olarak, yaklak MÖ 309 ylnda kurulmutu51. Ancak MÖ 196’da
Antiokhos III; Ephesos, Sardeis ve Hellespontos (Çanakkale Boaz) üzerinden Thrakia
Khersonesos’una (Thrakia Yarmadas) geçerek Lysimakhia kentine gelmi ve Thraklar
tarafndan neredeyse kalnt ynlarndan oluan bir çöle döndürülen kenti yeniden onarmaya
balamtr52. Ayrca Antiokhos III köle haline getirilen halkn özgürlüklerini satn alarak,
kaçanlar bulup yeniden getirerek ve yeni koloniciler davet ederek kente yerletirmi,
Thrakiallardan gelecek yeni tehlikeleri önlemek amacyla ordusunun bir yarsyla komu Thrak
44 Magie 1950, s. 313.; Chaniotis 2005, s. 6-7.; Özsait 2000, s. 353.; Rostovtzeff 1941, s. 49-53, 362.; John Ma, Antiochos III and the Cities of Western Asia Minor, Oxford University Press, Oxford, 1999, s. 74. 45 Walbank 2002, s. 68. 46 Arslan 2010, s. 277-279. 47 Errington 2008, s. 204-218.; Rostovtzeff 1941, s. 632-635, 679. 48 Arslan 2010, s. 288.; Errington 2008, s. 218. 49 Errington 2008, s. 218. 50 Polyb., XVIII.4-7.; Arslan 2010, s. 286-288.; Errington 2008, s. 210.; Getzel Cohen, The Hellenistic Settlements in Europe the Islands and Asia Minor, University of California Press, Los Angeles, 1995, s. 82-83. 51 App., Syr., XI.1.; Daniel Strauch, “Lysimachia”, BNP, 8, Ed.: Hubert Cancik, Helmuth Schneider, Boston, Brill, 2006, s. 37.; Helen S. Lund, Lysimachus A Study in Early Hellenistic Kingship, Routledge, London, 2002, s. 42, 64. 52 Strauch 2006, s. 37-38.
23
kentin yeniden onarm çalmalar için Lysimakhia’da brakmtr53.
Devam eden süreçte kinci Makedonia Sava sonuna kadar V. Philip ve ardndan en
azndan Magnesia Sava’na kadar Antiokhos III egemenliinde olan Güneydou Thrakia’nn,
Apameia Bar’ndan sonra meydana gelen otorite boluu dolaysyla Thraklar tarafndan,
özellikle kuzey Propontis kylarnda yeniden tehdit edilmeye baland belirtilmektedir54. Buna
göre MÖ 184 ylndan sonra, ihtimale bir Astae/Astii Kral olan Amadokos’un, Byzantion ve
Perinthos topraklarna çeitli saldrlar düzenlemesi nedeniyle söz konusu kentler tarafndan
Makedonia Krall’ndan yardm istenmi ve V. Philip, Amadokos üzerine yapt bir seferde onu
ele geçirerek Thraklarn meydana getirdikleri tehlikeyi önlemitir55.
Makedon Kral MÖ 183 ylnda bu defa Odrys, Bessi-Bessai ve Dentheletae-Dentheletai
Thraklar üzerine yürümütür. Aslnda bu seferin, Roma’nn Thrakia’y bir an önce terk etmesini
istemesine karlk olarak, V. Philip’in onlara kar silahlanma ve sava planlarn gizleme
politikasnn bir uzants olduu56, ayrca yukarda bahsedilen ve V. Philip’in, Rhodos Athena
Lindia Tapna’na yapt adaklarn, alternatif olarak bu zafer ile ilgili olabilecei ileri
sürülmektedir 57.
MÖ 182 ylnda Romallarn ve Makedonia Krallnn kuzey komular ve geleneksel
dümanlar olan Dardarniallara kar; ihtimalle bir Kelt ya da Skyth-Sarmat kavmi olan
Bastarnailer ile, kuzey snrlarn güvenceye almak ve ardndan talya’ya yapaca seferde
onlarn desteini salamak amacyla ittifak yapt tahmin edilmektedir58.
V. Philip, MÖ 181 ylnda Maediler üzerine yeniden harekete geçmitir. Livius’a göre kral,
hareketsiz kalan ordusunu yeniden faal duruma geçirmek ve Roma’ya kar sürdürdüü planlar
dolaysyla onlarn herhangi üphesini uyandrmamak için Maedike/Maedika Bölgesine
girmitir59. Aslnda V. Philip, Haimos-Haemos’a (Balkanlar) Dana trmanarak Roma saldrs
için dan en yüksek noktasndan çevre corafyay gözlemlemek ve balataca mücadelede
stratejisine en uygun alan belirlemek istemektedir60. Ancak Makedon Kral’nn trmantan önce
küçük olu Demetrios’u, Paeonia valisi Didas refakatindeki bir kuvvetle yokluunda devletin
53 Liv., XXXIII.38.11.; App., Syr., XI.1.; Arslan 2010, s. 286. 54 Arslan 2010, s. 291. 55 Frank W. Walbank, A Historical Commentary on Polybius, III, Clarendon Press, Oxford, 1979, s. 199- 200.; Arslan 2010, s. 291.; Greg Fisher, “The Road to Pydna: Philip, Perseus and the Romans 191-171”, Hirundo: The McGill Journal of Classical Studies, I, 2001, s. 40.; Liv., XXXIX.35.4. 56 Delev 2014, s. 132.; Cohen 1995, s. 116-118.; Polyb., XXIII.8.1-7.; Liv., XXXIX.53.11-16. 57 Delev 2014, s. 344. 58 Liv., XL.57-58.; Delev 2014, s. 133. 59 Walbank 1940, s. 248, 347.; Liv., XL.21.; Jones 1998, s. 13-20.; Plin., Nat., VI.39.; 60 Walbank 1979, s. 256.; Delev 2014, s. 132.; Fanoula Papazoglou, The Central Balkan Tribes in Pre- Roman Times: Triballi, Autariatae, Dardanians, Scordisci and Moesians, Hakkert, Amsterdam, 1978, s. 160-170.
24
korunmas için Makedonia’ya geri gönderirken, büyük olu Perseus’u yannda tutmas varisler
arasnda gelecekte tahtn sahiplii üzerine üpheler uyandrmtr61.
Makedon güçleri ilk hedefleri olan Maedike’den yedi gün sonra Haimos-Haemos’a
(Balkanlar) Da eteklerine varabilmilerdir. Livius, trmann ilk bölümünün zorlu olmadn
söyler. Fakat ardndan izledikleri yol yükseklik kazandkça sk aaçlar ve youn bitki örtüsüyle
kapl bir hal alarak zorlatndan bahsetmektedir62. Hatta güzergâhlarnn bir bölümü öylesine
karanlktr ki, dallar ve yapraklardan gökyüzü zorlukla görülebilmekte, dan zirvesine
yaklatkça her yer bulutlarla kapl bir hal almaktadr. Yolculuklarnn üçüncü gününde nihayet
dorua ulamalarna ramen hiçbir yer görülememi ve inie geçmiler fakat oldukça
ypranmlardr63.
farketden Makedonlar, ulatklar Denteletike topraklarn müttefikleri olmalarna ramen
yamalamlar, ardndan Maedika topraklarna girerek Petra kentini ele geçirmiler fakat,
bouna harcanan emekler ve karlatklar saysz zorluklardan sonra asl amaçlarna
ulaamadan Makedonia’ya geri dönmek zorunda kalmlardr64.
Bu gelimelerin ardndan Makedonia Krall ve özellikle V. Philip için artk sonun
balangc olan bir döneme girilmektedir. Bilindii gibi kral, MÖ 197 ylnda kinci Makedonia
Sava’n (MÖ 200-196) sonuçlandran Kynoskephalai mücadelesinin bedelini, bir çok ar
artlarn yan sra Roma’ya rehin olarak verilen küçük olu Demetrios ile ödemitir65. Ardndan
MÖ 191, ylnda ksa bir süreliine de olsa Antiokhos III’e kar Roma’ya verdii destek
dolaysyla, ödemek olduu sava tazminatlarnda baz avantajlar ve en önemlisi de olu
Demetrios’ yeniden kazandrmtr66. Ancak V. Philip’in Maedi topraklarna gerçekletirdii MÖ
181 saldrs, ayn zamanda Demetrios ve Perseus arasnda meydana gelen gizli taht
çekimelerinin balangcna iaret eder67.
Buna göre V. Philip’in Maedike Bölgesiyle ilgili seferinde söz konusu olan Haimos Da
trmanna Demetrios’u dahil etmeyerek Makedonia’ya geri göndermesi, küçük olunun
zihninde, tahtn abisi Perseus’a verilecei ve bu süreçte hayatnn artk tehlikede olduu
üphesini uyandrm ve ihtimalle rehin olduu dönemlerde (MÖ 197-191) kurduu balantlar
61 Liv., XL.5., XL.21-.24.; Walbank 1979, s. 256-257. 62 Liv., XL.21-24. 63 Delev 2014, s. 132. 64 Liv., XL.21-22.; Delev 2015, s. 66; Delev 2014, s. 132-133, 345. 65 Arslan 2010, s. 285.; François Chamoux, Hellenistic Civilization, Trans.: Michel Roussel, Margaret Roussel, Blackwell Pub., Oxford, 2002, s. 113. 66 Erich S. Gruen, “The Last Years of V. Philip”, GRBS, 15, 1974, s. 225.; Gruen, Erich S., “The Supposed Alliance Between Rome and Phlip V of Macedon”, California Studies in Classical Antiquity, 6, 1973, s. 132.; Walbank 1940, s. 191-210, 238. 67 Liv., XL.5., XL.21., XL.23.; Walbank 1979, s. 256-257.
25
dolaysyla Roma ile ittifak yaparak Makedon tahtn ele geçirme düüncelerine kaplmt68.
Makedonia’ya olan yolculuu srasnda kendisine refakat eden Didas tarafndan alevlendirilen
bu düünceler, ayn zamanda gizlice Perseus’a aktarlm, durumu babasnn örenmesini
salayan Perseus, onun onay ile gizlice kardeini ortadan kaldrmak için harekete geçmitir69.
Zira Livius, Demetiros’un alanen ortadan kaldrlmasnn, V. Philip’in Roma aleyhine kurgulad
planlarnn farkedilebilecei nedenine balamaktadr ki, özellikle Flamininus ile yakn ilikileri
olan Demetrios’un Roma ile aabeyi ve babasna kar ittifak yaparak ihanet etme suçuyla açk
bir ekilde öldürülmesi, V. Philip’in Roma’nn dostu olmad yönündeki üpheleri en azndan
güçlendirebilir nitelikte bulunmaktayd. Nitekim Demetrios, MÖ 180 ylnda Perseus ve V.
Philip’ten emir alan Didas tarafndan zehirlenmi ve ardndan boularak öldürtülmütür70.
Hemen ardndan V. Philip’in üç yl önce yapt ittifak önerilerine olumlu yantlar olarak,
MÖ 179 ylnda Bastarnai süvari ve piyadelerden oluan ordularnn yan sra, kadn ve
çocuklarn elik ettii büyük bir halk kitlesiyle harekete geçtii bilinmektedir. Fakat ayn yl
Makedon Kralnn ölmesi71 ve Makedonlara yardma gelirken üzerlerine Thraklar, Dardaniallar
tarafndan yaplan saldrlarn yansra, yürüyüleri srasnda yakalandklar büyük bir frtna,
ittifaklar dorultusunda gerçekletirmeyi düündükleri planlarn olumsuz etkilemitir72.
MÖ 179 yl ayn zamanda, V. Philip’in ardndan büyük olu Perseus’un (MÖ 179-168)
iktidar devrald sürece iaret eder73. Yeni Makedonia kralnn Roma kart politikalar tekrar
harekete geçirmesi nedeniyle balayan Üçüncü Makedonia Sava’nda (MÖ 172-168), Maediler
bir kez daha tarih sahnesine çkmaktadrlar. Zira geleneksel Makedon aleyhtar tutumlarn,
Astaeler ile birlikte MÖ 172 ylnda Roma’ya elçi heyeti göndererek Perseus’a kar ittifak
yapmak isteklerini ortaya koymakla sergilemiler ve Roma tarafndan olumlu karlanan bu
teklif, elçilerin temsil ettii taraflara ikibin assarius tutarnda bir kaynak yardmyla
pekitirilmitir74. MÖ 168 dolaylarnda Illyria Kral Gentius’u yanna çekmeye baaran Perseus,
bu srada bir baka yardm önerisiyle karlam ve Bastarnai silahl güçlerinin (Keltler?)
Roma’ya kar kendisine katlmalarn istemitir. Ancak bir Maedike kenti olan Desudaba kentine
kadar gelen Kelt ordular ile yaplan ücret görümeleri olumlu sonuçlanmaynca geri
dönmülerdir75.
68 Gruen 1974, s. 221. Liv., XL.21., XL.23. 69 Liv., XL.23-24.; Polyb., XXIII.3-7, XXIII.10-13.; Plut., Aem., VIII.6-7. 70 Gruen 1974, s. 242.; Walbank 1979, s. 257.; Liv., XL.23-24., XLI.23. 71 Christopher Webber, The Thracians 700 BC-AD 46, Osprey Pub., Oxford, 2001, s. 14.; Liv., XL.54. 72 Liv., XL.57-58., XLI.19.; Walbank 1940, s. 248. 73 Arslan 2010, s. 294. 74 Delev 2014, s. 133, 346.; Delev 2015, s. 67.; Walbank 1981, s. 15.; Liv., XLII.19. 75 Liv., XLIV.26.; Diod., XXX.19.; Walbank 1979, s. 298, 369-370.; Webber 2001, s. 14.; Delev 2014, s. 346.; Livy; Jane D. Chaplin, Rome's Mediterranean Empire: Books Forty-one to Forty-five and the Periochae, Oxford University Press, Oxford, 2007, s. 143.
26
MÖ 168 ylnda Pydna Ovas’nda Antigonos sülalesinin büyük yenilgisiyle biten Üçüncü
Makedonia Sava’ndan bir yl sonra, Perseus’un ülkesi, Lucius Aemilius Paulus tarafndan dört
farkl yönetim bölgesine ayrlarak parçalanmtr76. Delev, bu ayrm srasnda Maedi ülkesinin
nerede bulunduunu tespitinin zorluunu dile getirmekle birlikte, Strymon Nehrinin
kuzeydousunda kaldn ve bu topraklarn bamsz olarak Makedonia snrn oluturduunu
ileri sürmekte, ayrca Maedi topraklarnn, özellikle Makedonia Krall’nn ortadan
kalkmasndan sonra Roma ordularnn tasarrufuna açldn eklemektedir77. Dier taraftan
Perseus Dönemi’nde Makedonia Krall’nn parçalanmas, ayn zamanda geleneksel Maedi
dümaln bu defa bölgede beliren Roma egemenlii üzerine younlamasna neden olmutur.
Thrak kabilelerinin bu tutumlarn özellikle Roma ve ittifaklarnn dümanlarna yardm ve
destekleriyle sergilediklerine deinilmekte, durum, Thraklar tarafndan desteklenen Makedon
tahtnn yeni aday ya da adaylarnn Roma ve Prusias’n müttefiki Kaeni Kral Diegylis’in
Pergamon kart giriimleriyle örneklendirilmektedir78.
Roma’nn Maediler ile olan ilk mücadelelerinin tpk Makedonlarn yaadklar gibi oldukça
zorlu balad ve sürdüü söylenebilir. Zira MÖ 119 ylnda Skordiskoiler ile birleen ve krallar
Tipas emri altndaki Maedilerin paraetor Sextus Pompeius’u Aksios (Vardar) Nehri civarna
yaplan büyük bir savata öldürerek eskiden Makedonia Krall’na ait ve fakat imdi Roma’ya
bal olan topraklar igal ettikleri bilinmektedir79. Nitekim bu süreçte de Thrakiallarn bölgede
Makedonlar ve imdi de Romallar tarafndan sevilmedikleri, tehlikenin Roma’nn questor M.
Annius yönetiminde acil önlem almasyla atlatlarak, komutann yöre halk tarafndan büyük
saygyla karlanmasnn ve onurlandrlmasnn yansd bir yazt dolaysyla tespit edilmitir80.
htimalle içlerinde Maedilerin de bulunduu, savaç Bessi gibi Thrak ve Kelt Skordiskoi
kavimlerine kar Roma tarafndan yaplan caydrma ve/veya cezalandrma amaçl seferlerin MÖ
114-111 yllar arasnda da sürdüü tahmin edilmektedir81. MÖ 114 ylndan itibaren
bagösteren Kimbri tehlikesine kar srasyla consul C. Porcius Cato, C. Caecilius Metellus
76 Arslan 2010, s. 296. 77 Delev 2014, s. 347. 78 Walbank 1981, s. 15.; John Vanderspoel, “Provincia Macedonia”, A Companion to Ancient Macedonia, Ed.: Joseph Roisman, Ian Worthingon, Whiley-Blackwell Pub., Oxford, 2010, s. 261.; Robert Morstein Kallet-Marx, Hegemony to Empire: The Development of the Roman Imperum in the East from 148 to 62 B.C., University of California Press, Berkeley, 1995, s. 38-39.; William V. Harris, War and Imperialism in Republican Roma 327-70 B.C., Clarendon Press, Oxford, 1985, s. 245.; T. Correy Brennan, The Praetorship in the Roman Republic I-II, Oxford University Press, Oxford, 2000, s. 228.; Liv., Perioch., LIV, LVI. 79 Brennan 2000, s. 521-522.; Vanderspoel 2010, s. 262.; Delev 2015, s. 69.; Walbank 1981, s. 16.; Webber 2001, s. 15. 80 Syll3 700.; Delev 2014, s. 347.; Kallet-Marx 1995, s. 38.; T. Robert S. Broughton, The Magistrates of the Roman Republic 509-100 B.C., I, American Philological Association, New York, 1951, s. 526.; Papazoglou 1978, s. 292.; Syll3 700. 81 Kallet-Marx 1995, s. 39-40.
27
Caprarius ve M. Livius Drusus ile cevap verilmi ve daha sonra M. Municius Rufus önderliinde
Skordiskoi, Bessi ve dier Thrakiallar ile baarl mücadeleler MÖ 107 ylna kadar devam
etmitir82. MÖ 104 ve 100 yllarnda bu defa bir praetor olan Titus Didius önderliinde,
Thrakiallar üzerinde yeni zaferler eklenerek Makedonia Eyaleti snrlar douya doru, özellikle
Thrakia’ya yönünde geniletmilerdir83. Ayrca baz antik kaynaklar; Romallarn ayn ekilde
Makedonia ve civarnda büyük tehdit oluturan Maedi, Keltiberi ve Dardani gibi savaç ve
saldrgan unsurlara MÖ 97, 92, 87, 86 yllarnda seferler düzenlediinden bahseder84. Buna göre
MÖ 97 ylnda Maedi (Maiodi) ve Dardanoi (Dardani) güçleri üzerinde bir baka Roma zaferi
daha kazanlm, MÖ 93-87 ylar arasnda Makedonia’y Roma adna yöneten propraetor C.
Sentius’un, MÖ 92’de Maediler tarafndan yenildii, ancak daha sonra onlara kar baarl
olduu düünülmektedir85.
MÖ 89-85 yllar arasnda Roma ile Pontos güçlerinin Avrupa’daki mücadelelerinde de,
özellikle Thrakial savaç kabilelerin Makedonia ve civarndaki Roma varlna kar Mithridates
VI tarafndan kkrtld86 ve ihtimalle Maedilerin bu stratejinin bir parças olduu ileri
sürülmektedir87. Nitekim Thraklar MÖ 89/88 ylnda, Pontos kralnn tefikiyle Makedonia’y
igallerinin ardndan, güneybatda Epeiros Bölgesindeki Dodona kentine kadar ilerlemiler, Zeus
Tapna’n yamalamlardr88. Ayn sürece iaret eden bir baka antik literatürde, Sothimos
yönetimindeki Thraklarn Makedonia ve Hellas’taki igallelleri ve ardndan C. Sentius tarafndan
geri püskürtülüleri dolaysyla89, söz konusu iki referansn ayn olaya iaret edebilecei
düünülmekte ve bahsedilen Sothimos’un, Tipas gibi ihtimalle bir baka Maedi Kral olduu
tahmin edilmektedir90.
82 Kallet-Marx 1995, s. 224.; Vanderspoel 2010, s. 262.; Harris 1985, s. 244-247.; Liv., Perioch., LXIII. 83 Hugh Last, “The Wars of the Age of Marius”, CAH, 9, Ed.: J. B. Bury, S. A. Cook, F. E. Adcock, Cambridge University Press, Cambridge, 1932, s. 109.; Vanderspoel 2010, s. 262.; Harris 1985, s. 272. 84 Delev 2014, s. 347-348.; Papazoglou 1978, s. 130-150.; Chaplin 2007, s. 283-284.; Liv., Perioch., LXXXI- LXXXII.; Jul. Obs., 48, 53, 59. 85 Zarko Petkovic, “Sulla and the Liburnian Campaign of Cinna”, Aevum, 82/1, 2008, s. 120-122.; Harris 1985, s. 272.; Delev 2015, s. 70.; T. Robert S. Broughton, The Magistrates of the Roman Republic 99-31 B.C., II, American Philological Association, New York, 1952, s. 35.; Liv., Perioch., LXX.; Oros., Hist., V.18.30. 86 Walbank 1981, s. 16.; Petkovic 2008, s. 122.; Webber 2001, s. 15-16.; Cass. Dio, XXX-XXXV.101.2. 87 Delev 2014, s. 348.; Murat Arslan, Mithradates VI Eupator Roma’nn Büyük Düman, Odin Yaynclk, stanbul, 2007, s. 188-190, s. 233-234. 88 Cass. Dio., XXX-XXXV.101.2.; App., Mithr., XII.57.; Arthur Keaveney, Sulla: The Last Republican, Routledge, New York, 2005, s. 65. 89 Oros., Hist., V.18.30.; Cic., Pis., 84. 90 Walbank 1981, s. 16.; Delev, Peter, “A Roman General on the Danube: L. Scipio and his War on the Scordisci”, Actes Du Symposium International Le Livre, La Roumanie, L’Europe, 20-23 Septembre 2011, III, Ed.: Florin Rotaru, Biblioteca Bucuretilor, Bucarest, 2012, s. 433-434.; Delev 2015, s. 70.; Papazoglou 1978, s. 179.; Arslan 2007, s. 190.; Petkovic 2008, s. 120.; Walbank 1981, s. 16.
28
Bu dönemde Pontos ile baz önemli Thrak güçlerinin birlikte hareket ettiine dair veriler,
Makedonia ve Hellas’ta Mithridates ve Sulla arasndaki mücadelelere yansmtr91. MÖ 86
ylndaki Khaironeia Sava srasnda Taksiles ve Arkhelaos yönetimindeki Mithridates VI
Eupator’un kalabalk ordusunun içerisinde Pontos, Bithynia, Skythia, Phrygia ve Galat güçlerinin
yan sra Thraklarn da oldukça önemli bir yer tuttuu bilinmektedir92. Maedilerin bu destek
içerisinde yer ald yukarda bahsedilenler dolaysyla kuvvetle muhtemel olmakla birlikte,
sürece dair bizzat onlardan bahsedilmeyii durumun kesinletirilmesini güçletirir. Ancak
Birinci Makedonia Sava’nn sonlarnda, Pontos ile Roma arasnda MÖ 85 ylnda yaplacak olan
Dardanos Bar görümelerinin hemen öncesinde, Anadolu’da bulunan Mithridates VI
Eupator’un belirlenen antlama artlarna olan cevab beklenirken, gerek Sulla ve gerekse
legatusu Hortensius, Makedonia’ya odaklanan seferler gerçekletirmi ve içlerinde Enetoi,
Dardanoi, Dentheletai, Sintoi, Skordiskoi ve Maidoi/Maedi kavimlerinin bulunduu pek çok
Thrak kavmi üzerine seferler düzenlenmi, her frsatta Makedonia’ya yama seferleri yapan
Maidike/Maedike Bölgesi talan edilmitir93.
ayrnt ile ilgili olarak, “Üçüncü Köle syan/Sava” srasnda Roma’ya bakaldran ünlü Thrakial
Spartacus’un bu süreç içerisinde Roma’ya esir dümü olabileceini dile getirmektedirler94.
Yine kesin tarih hakknda üzerinde tartmalar olmakla birlikte95 Dodona Zeus
Tapna’nn yaad benzer bir kaderi, ihtimalle MÖ 86 ylnn sonlar ya da 84 yl içerisinde
Delphi kenti de yaam ve kutsal alan; Skordiskoi, Dardanoi, Maidoi/Maedi güçlerinden oluan
birleik ordu tarafndan yerle bir edilmitir96. Ayrntlar, bir kaç antik literatüre yansyan ve
geni yank bulan bu olay Plutarkhos’tan elde ettiimiz verilere göre Mithridates VI Eupator ve
Roma ç Savalar srasnda gerçeklemi, Delphi’deki tapnak Maediler tarafndan yaklp
yklnca, içerisinde bulunan ve sürekli yanan kutsal ate sönmütür97. Appianos, büyük bir
saygszlk olarak niteledii tapnak yamasnn Keltler ve birer Illyria halk olarak bahsettii
91 Ziegler 1955, s. 249.; Robert K. Sherk, Roman Documents from the Greek East: Senatus Consulta and Epistulae to the Age of Augustus, The Johns Hopkins Press, Baltimore, 1969, s. 121-122.; M. Rostovtzeff, H. A. Ormerod, “Pontus and It’s Neighbours: The First Mithridatic War”, (CAH), 9, Ed.: J. B. Bury, S. A. Cook, F. E. Adcock, Cambridge University Press, Cambridge, 1932, s. 233-234, s. 244-248. 92 Arslan 2007, s. 205, 210.; Mithridates VI Eupator’un ordu yaps hakknda bkz., Rostovtzeff-Ormerod 1932, s. 233. 93 Brennan 2000, s. 527.; Arslan 2007, s. 233-234.; Petkovic 2008, s. 119.; Magie 1950, s. 1109.; Delev 2012, s 436.; Delev 2014, s. 349.; Papazoglou 1978, s. 176.; Plut., Sull., XXIII.1-6.; Licin., XXXV.; Liv., Perioch., LXXXI-LXXXII.; App., Mithr., LV.; Eutr., V.7.1. 94 Ziegler 1955, s. 249.; Walbank 1981, s. 14.; Delev 2014, s. 349-350.; Plut., Sull., XXIII.10. 95 Walbank 1981, s. 16.; Delev 2012, s. 437-442.; Kallet-Marx 1995, s. 361-362.; Papazoglou 1978, s. 315- 323. 96 Kallet-Marx, 1995, s. 40.; Vanderspoel 2010, s. 263.; Walbank 1981, s. 16. 97 Plut., Num., IX.6-7.
29
Skordiskoi, Maedi ve Dardanoi tarafndan gerçekletirdiinden, bunlarn Makedonia ve Hellas’
ayn anda igal ederek, Delphi’nin de i&ccedi