Нүүрс-усны биохими ерөнхий шинж чанар үүрэг ангилал

гол төлөөлөгчид

ХООЛ ХҮНСИЙГ БҮРДҮҮЛЭГЧ 3 ГОЛ ЗҮЙЛС

НҮҮРС УС

Нүүрс-ус нь байгальд өргөн тархсан хүний ахуй амьдралд чухал хэрэгцээтэй байгалийн органик нэгдлийн нэг анги бүлэгт хамаарна

Энергийн эх үүсвэр болдогНүүрс ус нь цусанд глюкоз элэг булчинд гликоген хэлбэрээр байдаг

Ургамалын хуурай бодисын массын 80 амьтны организмын 2-ийг нүүрс-ус эзлэнэ

Сүүн тэжээлтэн амьтанд уураг өөх тосноос нийлэгждэг

Ихэвчлэн ургамалын гаралтай бүтээгдэхүүнээс гарган авдаг

НҮҮРС-УС

НҮҮРС -УС

Нүүрс-ус нь нүүрстөрөгч устөрөгч хүчилтөрөгчийг найрлагандаа агуулсан органик нэгдэл юм

Нүүрс ус нь бүтцийн болон физиологийн чухал ач холбогдолтой нэгдэл бөгөөд түүний биологийн үүрэг нь асар их Үүнд

1 Энергийн эх булаг болдог ба 1г нүүрс ус задрахад 41 ккал энерги үүсдэг

2 Шаардлагатай үед хэрэгтэй нөөц тэжээлийн үүрэг гүйцэтгэдэг

3 ДНХ РНХ уургийн найрлага ходоодны шүүс салслаг шингэний найрлаганд орж бүтцийг бүрдүүлдэг

НҮҮРС УС

4Хамгаалах үүрэг гүйцэтгэдэг (иммуноглобулины найрлаганд байдаг) 5 Цус бүлэгнэлт бүлэгнэлтийн эсрэг процесст

оролцоно 6 Тулгуурын механик үүрэгтэй (яс мөгөөрсний

найрлаганд оролцдог) Нүүрс-усыг энгийн (моносахарид) нийлмэл

нүүрс-ус (полисахарид) гэж 2 бүлэгт хуваана

Нүүрс-усыг түүний молекулд агуулагдах сахарын нэгжийн мономерын тоогоор нь ангилдаг

НҮҮРС ndash УСНЫ АНГИЛАЛ Хэрэв тухайн молекул зөвхөн нэг мономерээстогтсон бол моносахарид гэнэ Моносахаридуудын нэр -оз төгсгөлтэй

байна Моносахарид бүр нэг карбонилын бүлэг

(альдегид-альдоза ба кетоны - кетоза ) ба хэд хэдэн гидроксилийн бүлэг агуулсан органик нэгдэл юм

Энгийн нүүрс усыг нүүрстөрөгчийн атомын тооноос хамааруулж биоз ( С2Н4О2) триоз (С3Н6О3 ) тетроз ( С4Н8О4 )пентоз (С5Н10О5) гексоз (С6Н12О6) гептоз (С7Н14О7) гм нэрлэдэг

ТРИОЗУУД

ТРИОЗУУД БА ТЕТРОЗУУД

Нүүрс ус

Альдегид кетон бүлэг агуулсан олон атомт спиртийг нүүрс ус гэнэ

Нүүрс усны найрлаганд альдегид кетон спиртийн бүлэг агуулагдах тул эдгээр бүлгүүд бусад нэгдэлтэй холбогдон нүүрс усанд хамаарагдах янз бүрийн бүрэлдэхүүн үүсгэдэг

Нүүрс усны ерөнхий томъёо Cn(H2O) байна Химийн бүтцээрээ олон атомт альдегид -кетон -спирт тэрчлэн нэг нэгдлүүдийн конденсацийн бүрэлдэхүүн юм

Нүүрсусыг 3 ангилна Моносахаридууд ndashгидролизд орохгүй Олигосахаридууд-моносахаридын үлдэгдлээс2-

10тогтсон нийлмэл нүүрс ус түүний гидролизын үед моносахар үүснэПолисахарОлон зуун мянган моносахарынҮлдэгдлээс тогтоно Гидролизоор нь моносахарууд үүснэ Дотор

ньГомополисахарид Гетерополисахарид

Нүүрс усны ангилал Моносахарид Моносахаридынуламжлал Олигосахарид Полисахарид

Моносахарид (энгийн сахар) 1Моносахаридыг С-ийн атомын тооноос

хамааруулан - Триоза - Тетроза - Пентоза - Гексоза гэж ангилдаг

2Альдегид кетон бүлэг агуулдгаар нь - Альдоза (альдотриоза) - Кетоза (кетотриоза)

3Химийн шинжээр нь - Ангижруулдаг - Ангижруулдаггүй гэж ангилдаг

Олигосахарид Хоёроос эхлэн 8-10 моносахаридын үлдэгдлээс тогтсон сахаридууд багтанаГол төлөөлөгч нь дисахаридууд юм Ерөнхий томъёо нь C12H22O11 байна Дараах сахарууд хамаарагддаг Үүнд - Мальтоза (соёолжийн сахар)

1230014350к Джэнерги хүнд өдөрт Шаардлагатайгаас 8200-10250 кДжэнерги буюу 23-

ийг нүүрсусхангана 1048698Уураг тархины үйл ажиллагааг хангахад Зарцуулагдах энергийн 80-85 нь нүүрс усны

задралаар үүснэ 1048698Хүн өдөрт дунджаар 450-500гр нүүрс ус хэрэглэнэ Эд эс эрхтнүүдэд харьцангуйгаар нүүрс ус

бага байна

Хоол боловсруулах зам дахь нүүрсусны боловсролт ба шимэгдэлт

Амны хөндийн боловсролт Амилаза(III) -αβγ

Ходоод рН15-20 Нарийн гэдэс

Сахаразаndashизомальтазынкомплекс Гликоамилазынкомплекс β-гликозидазынкомплекс(лактаза) Трегалаза

Шимэгдэлт Идэвхитэй зөөвөрлөлт Хөнгөвчлөгдсөн диффузи GLUT 1-5 (glucose transporter protein)

Хүний бие махбодын доторх нүүрс усны солилцоо нь үндсэндээ дараах үйл явцуудаас бүрэлдэнэХоол хүнсээр авсан полисахар олигосахар дисахаруудХБЗдболовсрохнарийн гэдэсний ханаар моносахарууд шимэгдэж цусан дорноЭдийн дотор юуны өмнө элгэнд гликоген нийлэгжиж задрах үйл явцЭсийн дотор глюкоз анаэроб аэроб замаар исэлдэн задарч энерги ялгаруулна Гексозуудын(глюкоз фруктоз галактозгм) харилцан бие биедээ шилжих хувирлын замууд

Пируватын аэроб исэлдэлт нь нүүрс усны солилцооны хүрээнээс хальсан үйл явц боловч

Түүний төгсгөлийн шатнь гликолизийн бүтээгдэхүүн болох Пируват болно

Эцэст нь хамгийн чухалнь глюконеогенезийн үйл явц буюу нүүрс усны бус бодисуудаас нүүрс ус үүсэх явдал юм

Нүүрс усны солилцоог зохицуулагч дааврууд Нойр булчирхайн инсулин (51AX) Нойр булчирхайн глюкагон (29 AX) Адреналин Глюкокортикоид Эрүүл хүний цусны сахарын (глюкоз) хэмжээ

наснаас хамаарч өөрчлөгдөнө Чихэр шижингийн үеийн цусны глюкозын

түвшин хөнгөнхэлбэрийнүед67-78 ммольл дундзэргийнхэлбэр78-140 ммольл хүндхэлбэрийнүед140 ммольл-ээсдээш

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

ХООЛ ХҮНСИЙГ БҮРДҮҮЛЭГЧ 3 ГОЛ ЗҮЙЛС

НҮҮРС УС

Нүүрс-ус нь байгальд өргөн тархсан хүний ахуй амьдралд чухал хэрэгцээтэй байгалийн органик нэгдлийн нэг анги бүлэгт хамаарна

Энергийн эх үүсвэр болдогНүүрс ус нь цусанд глюкоз элэг булчинд гликоген хэлбэрээр байдаг

Ургамалын хуурай бодисын массын 80 амьтны организмын 2-ийг нүүрс-ус эзлэнэ

Сүүн тэжээлтэн амьтанд уураг өөх тосноос нийлэгждэг

Ихэвчлэн ургамалын гаралтай бүтээгдэхүүнээс гарган авдаг

НҮҮРС-УС

НҮҮРС -УС

Нүүрс-ус нь нүүрстөрөгч устөрөгч хүчилтөрөгчийг найрлагандаа агуулсан органик нэгдэл юм

Нүүрс ус нь бүтцийн болон физиологийн чухал ач холбогдолтой нэгдэл бөгөөд түүний биологийн үүрэг нь асар их Үүнд

1 Энергийн эх булаг болдог ба 1г нүүрс ус задрахад 41 ккал энерги үүсдэг

2 Шаардлагатай үед хэрэгтэй нөөц тэжээлийн үүрэг гүйцэтгэдэг

3 ДНХ РНХ уургийн найрлага ходоодны шүүс салслаг шингэний найрлаганд орж бүтцийг бүрдүүлдэг

НҮҮРС УС

4Хамгаалах үүрэг гүйцэтгэдэг (иммуноглобулины найрлаганд байдаг) 5 Цус бүлэгнэлт бүлэгнэлтийн эсрэг процесст

оролцоно 6 Тулгуурын механик үүрэгтэй (яс мөгөөрсний

найрлаганд оролцдог) Нүүрс-усыг энгийн (моносахарид) нийлмэл

нүүрс-ус (полисахарид) гэж 2 бүлэгт хуваана

Нүүрс-усыг түүний молекулд агуулагдах сахарын нэгжийн мономерын тоогоор нь ангилдаг

НҮҮРС ndash УСНЫ АНГИЛАЛ Хэрэв тухайн молекул зөвхөн нэг мономерээстогтсон бол моносахарид гэнэ Моносахаридуудын нэр -оз төгсгөлтэй

байна Моносахарид бүр нэг карбонилын бүлэг

(альдегид-альдоза ба кетоны - кетоза ) ба хэд хэдэн гидроксилийн бүлэг агуулсан органик нэгдэл юм

Энгийн нүүрс усыг нүүрстөрөгчийн атомын тооноос хамааруулж биоз ( С2Н4О2) триоз (С3Н6О3 ) тетроз ( С4Н8О4 )пентоз (С5Н10О5) гексоз (С6Н12О6) гептоз (С7Н14О7) гм нэрлэдэг

ТРИОЗУУД

ТРИОЗУУД БА ТЕТРОЗУУД

Нүүрс ус

Альдегид кетон бүлэг агуулсан олон атомт спиртийг нүүрс ус гэнэ

Нүүрс усны найрлаганд альдегид кетон спиртийн бүлэг агуулагдах тул эдгээр бүлгүүд бусад нэгдэлтэй холбогдон нүүрс усанд хамаарагдах янз бүрийн бүрэлдэхүүн үүсгэдэг

Нүүрс усны ерөнхий томъёо Cn(H2O) байна Химийн бүтцээрээ олон атомт альдегид -кетон -спирт тэрчлэн нэг нэгдлүүдийн конденсацийн бүрэлдэхүүн юм

Нүүрсусыг 3 ангилна Моносахаридууд ndashгидролизд орохгүй Олигосахаридууд-моносахаридын үлдэгдлээс2-

10тогтсон нийлмэл нүүрс ус түүний гидролизын үед моносахар үүснэПолисахарОлон зуун мянган моносахарынҮлдэгдлээс тогтоно Гидролизоор нь моносахарууд үүснэ Дотор

ньГомополисахарид Гетерополисахарид

Нүүрс усны ангилал Моносахарид Моносахаридынуламжлал Олигосахарид Полисахарид

Моносахарид (энгийн сахар) 1Моносахаридыг С-ийн атомын тооноос

хамааруулан - Триоза - Тетроза - Пентоза - Гексоза гэж ангилдаг

2Альдегид кетон бүлэг агуулдгаар нь - Альдоза (альдотриоза) - Кетоза (кетотриоза)

3Химийн шинжээр нь - Ангижруулдаг - Ангижруулдаггүй гэж ангилдаг

Олигосахарид Хоёроос эхлэн 8-10 моносахаридын үлдэгдлээс тогтсон сахаридууд багтанаГол төлөөлөгч нь дисахаридууд юм Ерөнхий томъёо нь C12H22O11 байна Дараах сахарууд хамаарагддаг Үүнд - Мальтоза (соёолжийн сахар)

1230014350к Джэнерги хүнд өдөрт Шаардлагатайгаас 8200-10250 кДжэнерги буюу 23-

ийг нүүрсусхангана 1048698Уураг тархины үйл ажиллагааг хангахад Зарцуулагдах энергийн 80-85 нь нүүрс усны

задралаар үүснэ 1048698Хүн өдөрт дунджаар 450-500гр нүүрс ус хэрэглэнэ Эд эс эрхтнүүдэд харьцангуйгаар нүүрс ус

бага байна

Хоол боловсруулах зам дахь нүүрсусны боловсролт ба шимэгдэлт

Амны хөндийн боловсролт Амилаза(III) -αβγ

Ходоод рН15-20 Нарийн гэдэс

Сахаразаndashизомальтазынкомплекс Гликоамилазынкомплекс β-гликозидазынкомплекс(лактаза) Трегалаза

Шимэгдэлт Идэвхитэй зөөвөрлөлт Хөнгөвчлөгдсөн диффузи GLUT 1-5 (glucose transporter protein)

Хүний бие махбодын доторх нүүрс усны солилцоо нь үндсэндээ дараах үйл явцуудаас бүрэлдэнэХоол хүнсээр авсан полисахар олигосахар дисахаруудХБЗдболовсрохнарийн гэдэсний ханаар моносахарууд шимэгдэж цусан дорноЭдийн дотор юуны өмнө элгэнд гликоген нийлэгжиж задрах үйл явцЭсийн дотор глюкоз анаэроб аэроб замаар исэлдэн задарч энерги ялгаруулна Гексозуудын(глюкоз фруктоз галактозгм) харилцан бие биедээ шилжих хувирлын замууд

Пируватын аэроб исэлдэлт нь нүүрс усны солилцооны хүрээнээс хальсан үйл явц боловч

Түүний төгсгөлийн шатнь гликолизийн бүтээгдэхүүн болох Пируват болно

Эцэст нь хамгийн чухалнь глюконеогенезийн үйл явц буюу нүүрс усны бус бодисуудаас нүүрс ус үүсэх явдал юм

Нүүрс усны солилцоог зохицуулагч дааврууд Нойр булчирхайн инсулин (51AX) Нойр булчирхайн глюкагон (29 AX) Адреналин Глюкокортикоид Эрүүл хүний цусны сахарын (глюкоз) хэмжээ

наснаас хамаарч өөрчлөгдөнө Чихэр шижингийн үеийн цусны глюкозын

түвшин хөнгөнхэлбэрийнүед67-78 ммольл дундзэргийнхэлбэр78-140 ммольл хүндхэлбэрийнүед140 ммольл-ээсдээш

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

НҮҮРС УС

Нүүрс-ус нь байгальд өргөн тархсан хүний ахуй амьдралд чухал хэрэгцээтэй байгалийн органик нэгдлийн нэг анги бүлэгт хамаарна

Энергийн эх үүсвэр болдогНүүрс ус нь цусанд глюкоз элэг булчинд гликоген хэлбэрээр байдаг

Ургамалын хуурай бодисын массын 80 амьтны организмын 2-ийг нүүрс-ус эзлэнэ

Сүүн тэжээлтэн амьтанд уураг өөх тосноос нийлэгждэг

Ихэвчлэн ургамалын гаралтай бүтээгдэхүүнээс гарган авдаг

НҮҮРС-УС

НҮҮРС -УС

Нүүрс-ус нь нүүрстөрөгч устөрөгч хүчилтөрөгчийг найрлагандаа агуулсан органик нэгдэл юм

Нүүрс ус нь бүтцийн болон физиологийн чухал ач холбогдолтой нэгдэл бөгөөд түүний биологийн үүрэг нь асар их Үүнд

1 Энергийн эх булаг болдог ба 1г нүүрс ус задрахад 41 ккал энерги үүсдэг

2 Шаардлагатай үед хэрэгтэй нөөц тэжээлийн үүрэг гүйцэтгэдэг

3 ДНХ РНХ уургийн найрлага ходоодны шүүс салслаг шингэний найрлаганд орж бүтцийг бүрдүүлдэг

НҮҮРС УС

4Хамгаалах үүрэг гүйцэтгэдэг (иммуноглобулины найрлаганд байдаг) 5 Цус бүлэгнэлт бүлэгнэлтийн эсрэг процесст

оролцоно 6 Тулгуурын механик үүрэгтэй (яс мөгөөрсний

найрлаганд оролцдог) Нүүрс-усыг энгийн (моносахарид) нийлмэл

нүүрс-ус (полисахарид) гэж 2 бүлэгт хуваана

Нүүрс-усыг түүний молекулд агуулагдах сахарын нэгжийн мономерын тоогоор нь ангилдаг

НҮҮРС ndash УСНЫ АНГИЛАЛ Хэрэв тухайн молекул зөвхөн нэг мономерээстогтсон бол моносахарид гэнэ Моносахаридуудын нэр -оз төгсгөлтэй

байна Моносахарид бүр нэг карбонилын бүлэг

(альдегид-альдоза ба кетоны - кетоза ) ба хэд хэдэн гидроксилийн бүлэг агуулсан органик нэгдэл юм

Энгийн нүүрс усыг нүүрстөрөгчийн атомын тооноос хамааруулж биоз ( С2Н4О2) триоз (С3Н6О3 ) тетроз ( С4Н8О4 )пентоз (С5Н10О5) гексоз (С6Н12О6) гептоз (С7Н14О7) гм нэрлэдэг

ТРИОЗУУД

ТРИОЗУУД БА ТЕТРОЗУУД

Нүүрс ус

Альдегид кетон бүлэг агуулсан олон атомт спиртийг нүүрс ус гэнэ

Нүүрс усны найрлаганд альдегид кетон спиртийн бүлэг агуулагдах тул эдгээр бүлгүүд бусад нэгдэлтэй холбогдон нүүрс усанд хамаарагдах янз бүрийн бүрэлдэхүүн үүсгэдэг

Нүүрс усны ерөнхий томъёо Cn(H2O) байна Химийн бүтцээрээ олон атомт альдегид -кетон -спирт тэрчлэн нэг нэгдлүүдийн конденсацийн бүрэлдэхүүн юм

Нүүрсусыг 3 ангилна Моносахаридууд ndashгидролизд орохгүй Олигосахаридууд-моносахаридын үлдэгдлээс2-

10тогтсон нийлмэл нүүрс ус түүний гидролизын үед моносахар үүснэПолисахарОлон зуун мянган моносахарынҮлдэгдлээс тогтоно Гидролизоор нь моносахарууд үүснэ Дотор

ньГомополисахарид Гетерополисахарид

Нүүрс усны ангилал Моносахарид Моносахаридынуламжлал Олигосахарид Полисахарид

Моносахарид (энгийн сахар) 1Моносахаридыг С-ийн атомын тооноос

хамааруулан - Триоза - Тетроза - Пентоза - Гексоза гэж ангилдаг

2Альдегид кетон бүлэг агуулдгаар нь - Альдоза (альдотриоза) - Кетоза (кетотриоза)

3Химийн шинжээр нь - Ангижруулдаг - Ангижруулдаггүй гэж ангилдаг

Олигосахарид Хоёроос эхлэн 8-10 моносахаридын үлдэгдлээс тогтсон сахаридууд багтанаГол төлөөлөгч нь дисахаридууд юм Ерөнхий томъёо нь C12H22O11 байна Дараах сахарууд хамаарагддаг Үүнд - Мальтоза (соёолжийн сахар)

1230014350к Джэнерги хүнд өдөрт Шаардлагатайгаас 8200-10250 кДжэнерги буюу 23-

ийг нүүрсусхангана 1048698Уураг тархины үйл ажиллагааг хангахад Зарцуулагдах энергийн 80-85 нь нүүрс усны

задралаар үүснэ 1048698Хүн өдөрт дунджаар 450-500гр нүүрс ус хэрэглэнэ Эд эс эрхтнүүдэд харьцангуйгаар нүүрс ус

бага байна

Хоол боловсруулах зам дахь нүүрсусны боловсролт ба шимэгдэлт

Амны хөндийн боловсролт Амилаза(III) -αβγ

Ходоод рН15-20 Нарийн гэдэс

Сахаразаndashизомальтазынкомплекс Гликоамилазынкомплекс β-гликозидазынкомплекс(лактаза) Трегалаза

Шимэгдэлт Идэвхитэй зөөвөрлөлт Хөнгөвчлөгдсөн диффузи GLUT 1-5 (glucose transporter protein)

Хүний бие махбодын доторх нүүрс усны солилцоо нь үндсэндээ дараах үйл явцуудаас бүрэлдэнэХоол хүнсээр авсан полисахар олигосахар дисахаруудХБЗдболовсрохнарийн гэдэсний ханаар моносахарууд шимэгдэж цусан дорноЭдийн дотор юуны өмнө элгэнд гликоген нийлэгжиж задрах үйл явцЭсийн дотор глюкоз анаэроб аэроб замаар исэлдэн задарч энерги ялгаруулна Гексозуудын(глюкоз фруктоз галактозгм) харилцан бие биедээ шилжих хувирлын замууд

Пируватын аэроб исэлдэлт нь нүүрс усны солилцооны хүрээнээс хальсан үйл явц боловч

Түүний төгсгөлийн шатнь гликолизийн бүтээгдэхүүн болох Пируват болно

Эцэст нь хамгийн чухалнь глюконеогенезийн үйл явц буюу нүүрс усны бус бодисуудаас нүүрс ус үүсэх явдал юм

Нүүрс усны солилцоог зохицуулагч дааврууд Нойр булчирхайн инсулин (51AX) Нойр булчирхайн глюкагон (29 AX) Адреналин Глюкокортикоид Эрүүл хүний цусны сахарын (глюкоз) хэмжээ

наснаас хамаарч өөрчлөгдөнө Чихэр шижингийн үеийн цусны глюкозын

түвшин хөнгөнхэлбэрийнүед67-78 ммольл дундзэргийнхэлбэр78-140 ммольл хүндхэлбэрийнүед140 ммольл-ээсдээш

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

НҮҮРС-УС

НҮҮРС -УС

Нүүрс-ус нь нүүрстөрөгч устөрөгч хүчилтөрөгчийг найрлагандаа агуулсан органик нэгдэл юм

Нүүрс ус нь бүтцийн болон физиологийн чухал ач холбогдолтой нэгдэл бөгөөд түүний биологийн үүрэг нь асар их Үүнд

1 Энергийн эх булаг болдог ба 1г нүүрс ус задрахад 41 ккал энерги үүсдэг

2 Шаардлагатай үед хэрэгтэй нөөц тэжээлийн үүрэг гүйцэтгэдэг

3 ДНХ РНХ уургийн найрлага ходоодны шүүс салслаг шингэний найрлаганд орж бүтцийг бүрдүүлдэг

НҮҮРС УС

4Хамгаалах үүрэг гүйцэтгэдэг (иммуноглобулины найрлаганд байдаг) 5 Цус бүлэгнэлт бүлэгнэлтийн эсрэг процесст

оролцоно 6 Тулгуурын механик үүрэгтэй (яс мөгөөрсний

найрлаганд оролцдог) Нүүрс-усыг энгийн (моносахарид) нийлмэл

нүүрс-ус (полисахарид) гэж 2 бүлэгт хуваана

Нүүрс-усыг түүний молекулд агуулагдах сахарын нэгжийн мономерын тоогоор нь ангилдаг

НҮҮРС ndash УСНЫ АНГИЛАЛ Хэрэв тухайн молекул зөвхөн нэг мономерээстогтсон бол моносахарид гэнэ Моносахаридуудын нэр -оз төгсгөлтэй

байна Моносахарид бүр нэг карбонилын бүлэг

(альдегид-альдоза ба кетоны - кетоза ) ба хэд хэдэн гидроксилийн бүлэг агуулсан органик нэгдэл юм

Энгийн нүүрс усыг нүүрстөрөгчийн атомын тооноос хамааруулж биоз ( С2Н4О2) триоз (С3Н6О3 ) тетроз ( С4Н8О4 )пентоз (С5Н10О5) гексоз (С6Н12О6) гептоз (С7Н14О7) гм нэрлэдэг

ТРИОЗУУД

ТРИОЗУУД БА ТЕТРОЗУУД

Нүүрс ус

Альдегид кетон бүлэг агуулсан олон атомт спиртийг нүүрс ус гэнэ

Нүүрс усны найрлаганд альдегид кетон спиртийн бүлэг агуулагдах тул эдгээр бүлгүүд бусад нэгдэлтэй холбогдон нүүрс усанд хамаарагдах янз бүрийн бүрэлдэхүүн үүсгэдэг

Нүүрс усны ерөнхий томъёо Cn(H2O) байна Химийн бүтцээрээ олон атомт альдегид -кетон -спирт тэрчлэн нэг нэгдлүүдийн конденсацийн бүрэлдэхүүн юм

Нүүрсусыг 3 ангилна Моносахаридууд ndashгидролизд орохгүй Олигосахаридууд-моносахаридын үлдэгдлээс2-

10тогтсон нийлмэл нүүрс ус түүний гидролизын үед моносахар үүснэПолисахарОлон зуун мянган моносахарынҮлдэгдлээс тогтоно Гидролизоор нь моносахарууд үүснэ Дотор

ньГомополисахарид Гетерополисахарид

Нүүрс усны ангилал Моносахарид Моносахаридынуламжлал Олигосахарид Полисахарид

Моносахарид (энгийн сахар) 1Моносахаридыг С-ийн атомын тооноос

хамааруулан - Триоза - Тетроза - Пентоза - Гексоза гэж ангилдаг

2Альдегид кетон бүлэг агуулдгаар нь - Альдоза (альдотриоза) - Кетоза (кетотриоза)

3Химийн шинжээр нь - Ангижруулдаг - Ангижруулдаггүй гэж ангилдаг

Олигосахарид Хоёроос эхлэн 8-10 моносахаридын үлдэгдлээс тогтсон сахаридууд багтанаГол төлөөлөгч нь дисахаридууд юм Ерөнхий томъёо нь C12H22O11 байна Дараах сахарууд хамаарагддаг Үүнд - Мальтоза (соёолжийн сахар)

1230014350к Джэнерги хүнд өдөрт Шаардлагатайгаас 8200-10250 кДжэнерги буюу 23-

ийг нүүрсусхангана 1048698Уураг тархины үйл ажиллагааг хангахад Зарцуулагдах энергийн 80-85 нь нүүрс усны

задралаар үүснэ 1048698Хүн өдөрт дунджаар 450-500гр нүүрс ус хэрэглэнэ Эд эс эрхтнүүдэд харьцангуйгаар нүүрс ус

бага байна

Хоол боловсруулах зам дахь нүүрсусны боловсролт ба шимэгдэлт

Амны хөндийн боловсролт Амилаза(III) -αβγ

Ходоод рН15-20 Нарийн гэдэс

Сахаразаndashизомальтазынкомплекс Гликоамилазынкомплекс β-гликозидазынкомплекс(лактаза) Трегалаза

Шимэгдэлт Идэвхитэй зөөвөрлөлт Хөнгөвчлөгдсөн диффузи GLUT 1-5 (glucose transporter protein)

Хүний бие махбодын доторх нүүрс усны солилцоо нь үндсэндээ дараах үйл явцуудаас бүрэлдэнэХоол хүнсээр авсан полисахар олигосахар дисахаруудХБЗдболовсрохнарийн гэдэсний ханаар моносахарууд шимэгдэж цусан дорноЭдийн дотор юуны өмнө элгэнд гликоген нийлэгжиж задрах үйл явцЭсийн дотор глюкоз анаэроб аэроб замаар исэлдэн задарч энерги ялгаруулна Гексозуудын(глюкоз фруктоз галактозгм) харилцан бие биедээ шилжих хувирлын замууд

Пируватын аэроб исэлдэлт нь нүүрс усны солилцооны хүрээнээс хальсан үйл явц боловч

Түүний төгсгөлийн шатнь гликолизийн бүтээгдэхүүн болох Пируват болно

Эцэст нь хамгийн чухалнь глюконеогенезийн үйл явц буюу нүүрс усны бус бодисуудаас нүүрс ус үүсэх явдал юм

Нүүрс усны солилцоог зохицуулагч дааврууд Нойр булчирхайн инсулин (51AX) Нойр булчирхайн глюкагон (29 AX) Адреналин Глюкокортикоид Эрүүл хүний цусны сахарын (глюкоз) хэмжээ

наснаас хамаарч өөрчлөгдөнө Чихэр шижингийн үеийн цусны глюкозын

түвшин хөнгөнхэлбэрийнүед67-78 ммольл дундзэргийнхэлбэр78-140 ммольл хүндхэлбэрийнүед140 ммольл-ээсдээш

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

НҮҮРС -УС

Нүүрс-ус нь нүүрстөрөгч устөрөгч хүчилтөрөгчийг найрлагандаа агуулсан органик нэгдэл юм

Нүүрс ус нь бүтцийн болон физиологийн чухал ач холбогдолтой нэгдэл бөгөөд түүний биологийн үүрэг нь асар их Үүнд

1 Энергийн эх булаг болдог ба 1г нүүрс ус задрахад 41 ккал энерги үүсдэг

2 Шаардлагатай үед хэрэгтэй нөөц тэжээлийн үүрэг гүйцэтгэдэг

3 ДНХ РНХ уургийн найрлага ходоодны шүүс салслаг шингэний найрлаганд орж бүтцийг бүрдүүлдэг

НҮҮРС УС

4Хамгаалах үүрэг гүйцэтгэдэг (иммуноглобулины найрлаганд байдаг) 5 Цус бүлэгнэлт бүлэгнэлтийн эсрэг процесст

оролцоно 6 Тулгуурын механик үүрэгтэй (яс мөгөөрсний

найрлаганд оролцдог) Нүүрс-усыг энгийн (моносахарид) нийлмэл

нүүрс-ус (полисахарид) гэж 2 бүлэгт хуваана

Нүүрс-усыг түүний молекулд агуулагдах сахарын нэгжийн мономерын тоогоор нь ангилдаг

НҮҮРС ndash УСНЫ АНГИЛАЛ Хэрэв тухайн молекул зөвхөн нэг мономерээстогтсон бол моносахарид гэнэ Моносахаридуудын нэр -оз төгсгөлтэй

байна Моносахарид бүр нэг карбонилын бүлэг

(альдегид-альдоза ба кетоны - кетоза ) ба хэд хэдэн гидроксилийн бүлэг агуулсан органик нэгдэл юм

Энгийн нүүрс усыг нүүрстөрөгчийн атомын тооноос хамааруулж биоз ( С2Н4О2) триоз (С3Н6О3 ) тетроз ( С4Н8О4 )пентоз (С5Н10О5) гексоз (С6Н12О6) гептоз (С7Н14О7) гм нэрлэдэг

ТРИОЗУУД

ТРИОЗУУД БА ТЕТРОЗУУД

Нүүрс ус

Альдегид кетон бүлэг агуулсан олон атомт спиртийг нүүрс ус гэнэ

Нүүрс усны найрлаганд альдегид кетон спиртийн бүлэг агуулагдах тул эдгээр бүлгүүд бусад нэгдэлтэй холбогдон нүүрс усанд хамаарагдах янз бүрийн бүрэлдэхүүн үүсгэдэг

Нүүрс усны ерөнхий томъёо Cn(H2O) байна Химийн бүтцээрээ олон атомт альдегид -кетон -спирт тэрчлэн нэг нэгдлүүдийн конденсацийн бүрэлдэхүүн юм

Нүүрсусыг 3 ангилна Моносахаридууд ndashгидролизд орохгүй Олигосахаридууд-моносахаридын үлдэгдлээс2-

10тогтсон нийлмэл нүүрс ус түүний гидролизын үед моносахар үүснэПолисахарОлон зуун мянган моносахарынҮлдэгдлээс тогтоно Гидролизоор нь моносахарууд үүснэ Дотор

ньГомополисахарид Гетерополисахарид

Нүүрс усны ангилал Моносахарид Моносахаридынуламжлал Олигосахарид Полисахарид

Моносахарид (энгийн сахар) 1Моносахаридыг С-ийн атомын тооноос

хамааруулан - Триоза - Тетроза - Пентоза - Гексоза гэж ангилдаг

2Альдегид кетон бүлэг агуулдгаар нь - Альдоза (альдотриоза) - Кетоза (кетотриоза)

3Химийн шинжээр нь - Ангижруулдаг - Ангижруулдаггүй гэж ангилдаг

Олигосахарид Хоёроос эхлэн 8-10 моносахаридын үлдэгдлээс тогтсон сахаридууд багтанаГол төлөөлөгч нь дисахаридууд юм Ерөнхий томъёо нь C12H22O11 байна Дараах сахарууд хамаарагддаг Үүнд - Мальтоза (соёолжийн сахар)

1230014350к Джэнерги хүнд өдөрт Шаардлагатайгаас 8200-10250 кДжэнерги буюу 23-

ийг нүүрсусхангана 1048698Уураг тархины үйл ажиллагааг хангахад Зарцуулагдах энергийн 80-85 нь нүүрс усны

задралаар үүснэ 1048698Хүн өдөрт дунджаар 450-500гр нүүрс ус хэрэглэнэ Эд эс эрхтнүүдэд харьцангуйгаар нүүрс ус

бага байна

Хоол боловсруулах зам дахь нүүрсусны боловсролт ба шимэгдэлт

Амны хөндийн боловсролт Амилаза(III) -αβγ

Ходоод рН15-20 Нарийн гэдэс

Сахаразаndashизомальтазынкомплекс Гликоамилазынкомплекс β-гликозидазынкомплекс(лактаза) Трегалаза

Шимэгдэлт Идэвхитэй зөөвөрлөлт Хөнгөвчлөгдсөн диффузи GLUT 1-5 (glucose transporter protein)

Хүний бие махбодын доторх нүүрс усны солилцоо нь үндсэндээ дараах үйл явцуудаас бүрэлдэнэХоол хүнсээр авсан полисахар олигосахар дисахаруудХБЗдболовсрохнарийн гэдэсний ханаар моносахарууд шимэгдэж цусан дорноЭдийн дотор юуны өмнө элгэнд гликоген нийлэгжиж задрах үйл явцЭсийн дотор глюкоз анаэроб аэроб замаар исэлдэн задарч энерги ялгаруулна Гексозуудын(глюкоз фруктоз галактозгм) харилцан бие биедээ шилжих хувирлын замууд

Пируватын аэроб исэлдэлт нь нүүрс усны солилцооны хүрээнээс хальсан үйл явц боловч

Түүний төгсгөлийн шатнь гликолизийн бүтээгдэхүүн болох Пируват болно

Эцэст нь хамгийн чухалнь глюконеогенезийн үйл явц буюу нүүрс усны бус бодисуудаас нүүрс ус үүсэх явдал юм

Нүүрс усны солилцоог зохицуулагч дааврууд Нойр булчирхайн инсулин (51AX) Нойр булчирхайн глюкагон (29 AX) Адреналин Глюкокортикоид Эрүүл хүний цусны сахарын (глюкоз) хэмжээ

наснаас хамаарч өөрчлөгдөнө Чихэр шижингийн үеийн цусны глюкозын

түвшин хөнгөнхэлбэрийнүед67-78 ммольл дундзэргийнхэлбэр78-140 ммольл хүндхэлбэрийнүед140 ммольл-ээсдээш

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

НҮҮРС УС

4Хамгаалах үүрэг гүйцэтгэдэг (иммуноглобулины найрлаганд байдаг) 5 Цус бүлэгнэлт бүлэгнэлтийн эсрэг процесст

оролцоно 6 Тулгуурын механик үүрэгтэй (яс мөгөөрсний

найрлаганд оролцдог) Нүүрс-усыг энгийн (моносахарид) нийлмэл

нүүрс-ус (полисахарид) гэж 2 бүлэгт хуваана

Нүүрс-усыг түүний молекулд агуулагдах сахарын нэгжийн мономерын тоогоор нь ангилдаг

НҮҮРС ndash УСНЫ АНГИЛАЛ Хэрэв тухайн молекул зөвхөн нэг мономерээстогтсон бол моносахарид гэнэ Моносахаридуудын нэр -оз төгсгөлтэй

байна Моносахарид бүр нэг карбонилын бүлэг

(альдегид-альдоза ба кетоны - кетоза ) ба хэд хэдэн гидроксилийн бүлэг агуулсан органик нэгдэл юм

Энгийн нүүрс усыг нүүрстөрөгчийн атомын тооноос хамааруулж биоз ( С2Н4О2) триоз (С3Н6О3 ) тетроз ( С4Н8О4 )пентоз (С5Н10О5) гексоз (С6Н12О6) гептоз (С7Н14О7) гм нэрлэдэг

ТРИОЗУУД

ТРИОЗУУД БА ТЕТРОЗУУД

Нүүрс ус

Альдегид кетон бүлэг агуулсан олон атомт спиртийг нүүрс ус гэнэ

Нүүрс усны найрлаганд альдегид кетон спиртийн бүлэг агуулагдах тул эдгээр бүлгүүд бусад нэгдэлтэй холбогдон нүүрс усанд хамаарагдах янз бүрийн бүрэлдэхүүн үүсгэдэг

Нүүрс усны ерөнхий томъёо Cn(H2O) байна Химийн бүтцээрээ олон атомт альдегид -кетон -спирт тэрчлэн нэг нэгдлүүдийн конденсацийн бүрэлдэхүүн юм

Нүүрсусыг 3 ангилна Моносахаридууд ndashгидролизд орохгүй Олигосахаридууд-моносахаридын үлдэгдлээс2-

10тогтсон нийлмэл нүүрс ус түүний гидролизын үед моносахар үүснэПолисахарОлон зуун мянган моносахарынҮлдэгдлээс тогтоно Гидролизоор нь моносахарууд үүснэ Дотор

ньГомополисахарид Гетерополисахарид

Нүүрс усны ангилал Моносахарид Моносахаридынуламжлал Олигосахарид Полисахарид

Моносахарид (энгийн сахар) 1Моносахаридыг С-ийн атомын тооноос

хамааруулан - Триоза - Тетроза - Пентоза - Гексоза гэж ангилдаг

2Альдегид кетон бүлэг агуулдгаар нь - Альдоза (альдотриоза) - Кетоза (кетотриоза)

3Химийн шинжээр нь - Ангижруулдаг - Ангижруулдаггүй гэж ангилдаг

Олигосахарид Хоёроос эхлэн 8-10 моносахаридын үлдэгдлээс тогтсон сахаридууд багтанаГол төлөөлөгч нь дисахаридууд юм Ерөнхий томъёо нь C12H22O11 байна Дараах сахарууд хамаарагддаг Үүнд - Мальтоза (соёолжийн сахар)

1230014350к Джэнерги хүнд өдөрт Шаардлагатайгаас 8200-10250 кДжэнерги буюу 23-

ийг нүүрсусхангана 1048698Уураг тархины үйл ажиллагааг хангахад Зарцуулагдах энергийн 80-85 нь нүүрс усны

задралаар үүснэ 1048698Хүн өдөрт дунджаар 450-500гр нүүрс ус хэрэглэнэ Эд эс эрхтнүүдэд харьцангуйгаар нүүрс ус

бага байна

Хоол боловсруулах зам дахь нүүрсусны боловсролт ба шимэгдэлт

Амны хөндийн боловсролт Амилаза(III) -αβγ

Ходоод рН15-20 Нарийн гэдэс

Сахаразаndashизомальтазынкомплекс Гликоамилазынкомплекс β-гликозидазынкомплекс(лактаза) Трегалаза

Шимэгдэлт Идэвхитэй зөөвөрлөлт Хөнгөвчлөгдсөн диффузи GLUT 1-5 (glucose transporter protein)

Хүний бие махбодын доторх нүүрс усны солилцоо нь үндсэндээ дараах үйл явцуудаас бүрэлдэнэХоол хүнсээр авсан полисахар олигосахар дисахаруудХБЗдболовсрохнарийн гэдэсний ханаар моносахарууд шимэгдэж цусан дорноЭдийн дотор юуны өмнө элгэнд гликоген нийлэгжиж задрах үйл явцЭсийн дотор глюкоз анаэроб аэроб замаар исэлдэн задарч энерги ялгаруулна Гексозуудын(глюкоз фруктоз галактозгм) харилцан бие биедээ шилжих хувирлын замууд

Пируватын аэроб исэлдэлт нь нүүрс усны солилцооны хүрээнээс хальсан үйл явц боловч

Түүний төгсгөлийн шатнь гликолизийн бүтээгдэхүүн болох Пируват болно

Эцэст нь хамгийн чухалнь глюконеогенезийн үйл явц буюу нүүрс усны бус бодисуудаас нүүрс ус үүсэх явдал юм

Нүүрс усны солилцоог зохицуулагч дааврууд Нойр булчирхайн инсулин (51AX) Нойр булчирхайн глюкагон (29 AX) Адреналин Глюкокортикоид Эрүүл хүний цусны сахарын (глюкоз) хэмжээ

наснаас хамаарч өөрчлөгдөнө Чихэр шижингийн үеийн цусны глюкозын

түвшин хөнгөнхэлбэрийнүед67-78 ммольл дундзэргийнхэлбэр78-140 ммольл хүндхэлбэрийнүед140 ммольл-ээсдээш

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

НҮҮРС ndash УСНЫ АНГИЛАЛ Хэрэв тухайн молекул зөвхөн нэг мономерээстогтсон бол моносахарид гэнэ Моносахаридуудын нэр -оз төгсгөлтэй

байна Моносахарид бүр нэг карбонилын бүлэг

(альдегид-альдоза ба кетоны - кетоза ) ба хэд хэдэн гидроксилийн бүлэг агуулсан органик нэгдэл юм

Энгийн нүүрс усыг нүүрстөрөгчийн атомын тооноос хамааруулж биоз ( С2Н4О2) триоз (С3Н6О3 ) тетроз ( С4Н8О4 )пентоз (С5Н10О5) гексоз (С6Н12О6) гептоз (С7Н14О7) гм нэрлэдэг

ТРИОЗУУД

ТРИОЗУУД БА ТЕТРОЗУУД

Нүүрс ус

Альдегид кетон бүлэг агуулсан олон атомт спиртийг нүүрс ус гэнэ

Нүүрс усны найрлаганд альдегид кетон спиртийн бүлэг агуулагдах тул эдгээр бүлгүүд бусад нэгдэлтэй холбогдон нүүрс усанд хамаарагдах янз бүрийн бүрэлдэхүүн үүсгэдэг

Нүүрс усны ерөнхий томъёо Cn(H2O) байна Химийн бүтцээрээ олон атомт альдегид -кетон -спирт тэрчлэн нэг нэгдлүүдийн конденсацийн бүрэлдэхүүн юм

Нүүрсусыг 3 ангилна Моносахаридууд ndashгидролизд орохгүй Олигосахаридууд-моносахаридын үлдэгдлээс2-

10тогтсон нийлмэл нүүрс ус түүний гидролизын үед моносахар үүснэПолисахарОлон зуун мянган моносахарынҮлдэгдлээс тогтоно Гидролизоор нь моносахарууд үүснэ Дотор

ньГомополисахарид Гетерополисахарид

Нүүрс усны ангилал Моносахарид Моносахаридынуламжлал Олигосахарид Полисахарид

Моносахарид (энгийн сахар) 1Моносахаридыг С-ийн атомын тооноос

хамааруулан - Триоза - Тетроза - Пентоза - Гексоза гэж ангилдаг

2Альдегид кетон бүлэг агуулдгаар нь - Альдоза (альдотриоза) - Кетоза (кетотриоза)

3Химийн шинжээр нь - Ангижруулдаг - Ангижруулдаггүй гэж ангилдаг

Олигосахарид Хоёроос эхлэн 8-10 моносахаридын үлдэгдлээс тогтсон сахаридууд багтанаГол төлөөлөгч нь дисахаридууд юм Ерөнхий томъёо нь C12H22O11 байна Дараах сахарууд хамаарагддаг Үүнд - Мальтоза (соёолжийн сахар)

1230014350к Джэнерги хүнд өдөрт Шаардлагатайгаас 8200-10250 кДжэнерги буюу 23-

ийг нүүрсусхангана 1048698Уураг тархины үйл ажиллагааг хангахад Зарцуулагдах энергийн 80-85 нь нүүрс усны

задралаар үүснэ 1048698Хүн өдөрт дунджаар 450-500гр нүүрс ус хэрэглэнэ Эд эс эрхтнүүдэд харьцангуйгаар нүүрс ус

бага байна

Хоол боловсруулах зам дахь нүүрсусны боловсролт ба шимэгдэлт

Амны хөндийн боловсролт Амилаза(III) -αβγ

Ходоод рН15-20 Нарийн гэдэс

Сахаразаndashизомальтазынкомплекс Гликоамилазынкомплекс β-гликозидазынкомплекс(лактаза) Трегалаза

Шимэгдэлт Идэвхитэй зөөвөрлөлт Хөнгөвчлөгдсөн диффузи GLUT 1-5 (glucose transporter protein)

Хүний бие махбодын доторх нүүрс усны солилцоо нь үндсэндээ дараах үйл явцуудаас бүрэлдэнэХоол хүнсээр авсан полисахар олигосахар дисахаруудХБЗдболовсрохнарийн гэдэсний ханаар моносахарууд шимэгдэж цусан дорноЭдийн дотор юуны өмнө элгэнд гликоген нийлэгжиж задрах үйл явцЭсийн дотор глюкоз анаэроб аэроб замаар исэлдэн задарч энерги ялгаруулна Гексозуудын(глюкоз фруктоз галактозгм) харилцан бие биедээ шилжих хувирлын замууд

Пируватын аэроб исэлдэлт нь нүүрс усны солилцооны хүрээнээс хальсан үйл явц боловч

Түүний төгсгөлийн шатнь гликолизийн бүтээгдэхүүн болох Пируват болно

Эцэст нь хамгийн чухалнь глюконеогенезийн үйл явц буюу нүүрс усны бус бодисуудаас нүүрс ус үүсэх явдал юм

Нүүрс усны солилцоог зохицуулагч дааврууд Нойр булчирхайн инсулин (51AX) Нойр булчирхайн глюкагон (29 AX) Адреналин Глюкокортикоид Эрүүл хүний цусны сахарын (глюкоз) хэмжээ

наснаас хамаарч өөрчлөгдөнө Чихэр шижингийн үеийн цусны глюкозын

түвшин хөнгөнхэлбэрийнүед67-78 ммольл дундзэргийнхэлбэр78-140 ммольл хүндхэлбэрийнүед140 ммольл-ээсдээш

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

ТРИОЗУУД

ТРИОЗУУД БА ТЕТРОЗУУД

Нүүрс ус

Альдегид кетон бүлэг агуулсан олон атомт спиртийг нүүрс ус гэнэ

Нүүрс усны найрлаганд альдегид кетон спиртийн бүлэг агуулагдах тул эдгээр бүлгүүд бусад нэгдэлтэй холбогдон нүүрс усанд хамаарагдах янз бүрийн бүрэлдэхүүн үүсгэдэг

Нүүрс усны ерөнхий томъёо Cn(H2O) байна Химийн бүтцээрээ олон атомт альдегид -кетон -спирт тэрчлэн нэг нэгдлүүдийн конденсацийн бүрэлдэхүүн юм

Нүүрсусыг 3 ангилна Моносахаридууд ndashгидролизд орохгүй Олигосахаридууд-моносахаридын үлдэгдлээс2-

10тогтсон нийлмэл нүүрс ус түүний гидролизын үед моносахар үүснэПолисахарОлон зуун мянган моносахарынҮлдэгдлээс тогтоно Гидролизоор нь моносахарууд үүснэ Дотор

ньГомополисахарид Гетерополисахарид

Нүүрс усны ангилал Моносахарид Моносахаридынуламжлал Олигосахарид Полисахарид

Моносахарид (энгийн сахар) 1Моносахаридыг С-ийн атомын тооноос

хамааруулан - Триоза - Тетроза - Пентоза - Гексоза гэж ангилдаг

2Альдегид кетон бүлэг агуулдгаар нь - Альдоза (альдотриоза) - Кетоза (кетотриоза)

3Химийн шинжээр нь - Ангижруулдаг - Ангижруулдаггүй гэж ангилдаг

Олигосахарид Хоёроос эхлэн 8-10 моносахаридын үлдэгдлээс тогтсон сахаридууд багтанаГол төлөөлөгч нь дисахаридууд юм Ерөнхий томъёо нь C12H22O11 байна Дараах сахарууд хамаарагддаг Үүнд - Мальтоза (соёолжийн сахар)

1230014350к Джэнерги хүнд өдөрт Шаардлагатайгаас 8200-10250 кДжэнерги буюу 23-

ийг нүүрсусхангана 1048698Уураг тархины үйл ажиллагааг хангахад Зарцуулагдах энергийн 80-85 нь нүүрс усны

задралаар үүснэ 1048698Хүн өдөрт дунджаар 450-500гр нүүрс ус хэрэглэнэ Эд эс эрхтнүүдэд харьцангуйгаар нүүрс ус

бага байна

Хоол боловсруулах зам дахь нүүрсусны боловсролт ба шимэгдэлт

Амны хөндийн боловсролт Амилаза(III) -αβγ

Ходоод рН15-20 Нарийн гэдэс

Сахаразаndashизомальтазынкомплекс Гликоамилазынкомплекс β-гликозидазынкомплекс(лактаза) Трегалаза

Шимэгдэлт Идэвхитэй зөөвөрлөлт Хөнгөвчлөгдсөн диффузи GLUT 1-5 (glucose transporter protein)

Хүний бие махбодын доторх нүүрс усны солилцоо нь үндсэндээ дараах үйл явцуудаас бүрэлдэнэХоол хүнсээр авсан полисахар олигосахар дисахаруудХБЗдболовсрохнарийн гэдэсний ханаар моносахарууд шимэгдэж цусан дорноЭдийн дотор юуны өмнө элгэнд гликоген нийлэгжиж задрах үйл явцЭсийн дотор глюкоз анаэроб аэроб замаар исэлдэн задарч энерги ялгаруулна Гексозуудын(глюкоз фруктоз галактозгм) харилцан бие биедээ шилжих хувирлын замууд

Пируватын аэроб исэлдэлт нь нүүрс усны солилцооны хүрээнээс хальсан үйл явц боловч

Түүний төгсгөлийн шатнь гликолизийн бүтээгдэхүүн болох Пируват болно

Эцэст нь хамгийн чухалнь глюконеогенезийн үйл явц буюу нүүрс усны бус бодисуудаас нүүрс ус үүсэх явдал юм

Нүүрс усны солилцоог зохицуулагч дааврууд Нойр булчирхайн инсулин (51AX) Нойр булчирхайн глюкагон (29 AX) Адреналин Глюкокортикоид Эрүүл хүний цусны сахарын (глюкоз) хэмжээ

наснаас хамаарч өөрчлөгдөнө Чихэр шижингийн үеийн цусны глюкозын

түвшин хөнгөнхэлбэрийнүед67-78 ммольл дундзэргийнхэлбэр78-140 ммольл хүндхэлбэрийнүед140 ммольл-ээсдээш

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

ТРИОЗУУД БА ТЕТРОЗУУД

Нүүрс ус

Альдегид кетон бүлэг агуулсан олон атомт спиртийг нүүрс ус гэнэ

Нүүрс усны найрлаганд альдегид кетон спиртийн бүлэг агуулагдах тул эдгээр бүлгүүд бусад нэгдэлтэй холбогдон нүүрс усанд хамаарагдах янз бүрийн бүрэлдэхүүн үүсгэдэг

Нүүрс усны ерөнхий томъёо Cn(H2O) байна Химийн бүтцээрээ олон атомт альдегид -кетон -спирт тэрчлэн нэг нэгдлүүдийн конденсацийн бүрэлдэхүүн юм

Нүүрсусыг 3 ангилна Моносахаридууд ndashгидролизд орохгүй Олигосахаридууд-моносахаридын үлдэгдлээс2-

10тогтсон нийлмэл нүүрс ус түүний гидролизын үед моносахар үүснэПолисахарОлон зуун мянган моносахарынҮлдэгдлээс тогтоно Гидролизоор нь моносахарууд үүснэ Дотор

ньГомополисахарид Гетерополисахарид

Нүүрс усны ангилал Моносахарид Моносахаридынуламжлал Олигосахарид Полисахарид

Моносахарид (энгийн сахар) 1Моносахаридыг С-ийн атомын тооноос

хамааруулан - Триоза - Тетроза - Пентоза - Гексоза гэж ангилдаг

2Альдегид кетон бүлэг агуулдгаар нь - Альдоза (альдотриоза) - Кетоза (кетотриоза)

3Химийн шинжээр нь - Ангижруулдаг - Ангижруулдаггүй гэж ангилдаг

Олигосахарид Хоёроос эхлэн 8-10 моносахаридын үлдэгдлээс тогтсон сахаридууд багтанаГол төлөөлөгч нь дисахаридууд юм Ерөнхий томъёо нь C12H22O11 байна Дараах сахарууд хамаарагддаг Үүнд - Мальтоза (соёолжийн сахар)

1230014350к Джэнерги хүнд өдөрт Шаардлагатайгаас 8200-10250 кДжэнерги буюу 23-

ийг нүүрсусхангана 1048698Уураг тархины үйл ажиллагааг хангахад Зарцуулагдах энергийн 80-85 нь нүүрс усны

задралаар үүснэ 1048698Хүн өдөрт дунджаар 450-500гр нүүрс ус хэрэглэнэ Эд эс эрхтнүүдэд харьцангуйгаар нүүрс ус

бага байна

Хоол боловсруулах зам дахь нүүрсусны боловсролт ба шимэгдэлт

Амны хөндийн боловсролт Амилаза(III) -αβγ

Ходоод рН15-20 Нарийн гэдэс

Сахаразаndashизомальтазынкомплекс Гликоамилазынкомплекс β-гликозидазынкомплекс(лактаза) Трегалаза

Шимэгдэлт Идэвхитэй зөөвөрлөлт Хөнгөвчлөгдсөн диффузи GLUT 1-5 (glucose transporter protein)

Хүний бие махбодын доторх нүүрс усны солилцоо нь үндсэндээ дараах үйл явцуудаас бүрэлдэнэХоол хүнсээр авсан полисахар олигосахар дисахаруудХБЗдболовсрохнарийн гэдэсний ханаар моносахарууд шимэгдэж цусан дорноЭдийн дотор юуны өмнө элгэнд гликоген нийлэгжиж задрах үйл явцЭсийн дотор глюкоз анаэроб аэроб замаар исэлдэн задарч энерги ялгаруулна Гексозуудын(глюкоз фруктоз галактозгм) харилцан бие биедээ шилжих хувирлын замууд

Пируватын аэроб исэлдэлт нь нүүрс усны солилцооны хүрээнээс хальсан үйл явц боловч

Түүний төгсгөлийн шатнь гликолизийн бүтээгдэхүүн болох Пируват болно

Эцэст нь хамгийн чухалнь глюконеогенезийн үйл явц буюу нүүрс усны бус бодисуудаас нүүрс ус үүсэх явдал юм

Нүүрс усны солилцоог зохицуулагч дааврууд Нойр булчирхайн инсулин (51AX) Нойр булчирхайн глюкагон (29 AX) Адреналин Глюкокортикоид Эрүүл хүний цусны сахарын (глюкоз) хэмжээ

наснаас хамаарч өөрчлөгдөнө Чихэр шижингийн үеийн цусны глюкозын

түвшин хөнгөнхэлбэрийнүед67-78 ммольл дундзэргийнхэлбэр78-140 ммольл хүндхэлбэрийнүед140 ммольл-ээсдээш

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

Нүүрс ус

Альдегид кетон бүлэг агуулсан олон атомт спиртийг нүүрс ус гэнэ

Нүүрс усны найрлаганд альдегид кетон спиртийн бүлэг агуулагдах тул эдгээр бүлгүүд бусад нэгдэлтэй холбогдон нүүрс усанд хамаарагдах янз бүрийн бүрэлдэхүүн үүсгэдэг

Нүүрс усны ерөнхий томъёо Cn(H2O) байна Химийн бүтцээрээ олон атомт альдегид -кетон -спирт тэрчлэн нэг нэгдлүүдийн конденсацийн бүрэлдэхүүн юм

Нүүрсусыг 3 ангилна Моносахаридууд ndashгидролизд орохгүй Олигосахаридууд-моносахаридын үлдэгдлээс2-

10тогтсон нийлмэл нүүрс ус түүний гидролизын үед моносахар үүснэПолисахарОлон зуун мянган моносахарынҮлдэгдлээс тогтоно Гидролизоор нь моносахарууд үүснэ Дотор

ньГомополисахарид Гетерополисахарид

Нүүрс усны ангилал Моносахарид Моносахаридынуламжлал Олигосахарид Полисахарид

Моносахарид (энгийн сахар) 1Моносахаридыг С-ийн атомын тооноос

хамааруулан - Триоза - Тетроза - Пентоза - Гексоза гэж ангилдаг

2Альдегид кетон бүлэг агуулдгаар нь - Альдоза (альдотриоза) - Кетоза (кетотриоза)

3Химийн шинжээр нь - Ангижруулдаг - Ангижруулдаггүй гэж ангилдаг

Олигосахарид Хоёроос эхлэн 8-10 моносахаридын үлдэгдлээс тогтсон сахаридууд багтанаГол төлөөлөгч нь дисахаридууд юм Ерөнхий томъёо нь C12H22O11 байна Дараах сахарууд хамаарагддаг Үүнд - Мальтоза (соёолжийн сахар)

1230014350к Джэнерги хүнд өдөрт Шаардлагатайгаас 8200-10250 кДжэнерги буюу 23-

ийг нүүрсусхангана 1048698Уураг тархины үйл ажиллагааг хангахад Зарцуулагдах энергийн 80-85 нь нүүрс усны

задралаар үүснэ 1048698Хүн өдөрт дунджаар 450-500гр нүүрс ус хэрэглэнэ Эд эс эрхтнүүдэд харьцангуйгаар нүүрс ус

бага байна

Хоол боловсруулах зам дахь нүүрсусны боловсролт ба шимэгдэлт

Амны хөндийн боловсролт Амилаза(III) -αβγ

Ходоод рН15-20 Нарийн гэдэс

Сахаразаndashизомальтазынкомплекс Гликоамилазынкомплекс β-гликозидазынкомплекс(лактаза) Трегалаза

Шимэгдэлт Идэвхитэй зөөвөрлөлт Хөнгөвчлөгдсөн диффузи GLUT 1-5 (glucose transporter protein)

Хүний бие махбодын доторх нүүрс усны солилцоо нь үндсэндээ дараах үйл явцуудаас бүрэлдэнэХоол хүнсээр авсан полисахар олигосахар дисахаруудХБЗдболовсрохнарийн гэдэсний ханаар моносахарууд шимэгдэж цусан дорноЭдийн дотор юуны өмнө элгэнд гликоген нийлэгжиж задрах үйл явцЭсийн дотор глюкоз анаэроб аэроб замаар исэлдэн задарч энерги ялгаруулна Гексозуудын(глюкоз фруктоз галактозгм) харилцан бие биедээ шилжих хувирлын замууд

Пируватын аэроб исэлдэлт нь нүүрс усны солилцооны хүрээнээс хальсан үйл явц боловч

Түүний төгсгөлийн шатнь гликолизийн бүтээгдэхүүн болох Пируват болно

Эцэст нь хамгийн чухалнь глюконеогенезийн үйл явц буюу нүүрс усны бус бодисуудаас нүүрс ус үүсэх явдал юм

Нүүрс усны солилцоог зохицуулагч дааврууд Нойр булчирхайн инсулин (51AX) Нойр булчирхайн глюкагон (29 AX) Адреналин Глюкокортикоид Эрүүл хүний цусны сахарын (глюкоз) хэмжээ

наснаас хамаарч өөрчлөгдөнө Чихэр шижингийн үеийн цусны глюкозын

түвшин хөнгөнхэлбэрийнүед67-78 ммольл дундзэргийнхэлбэр78-140 ммольл хүндхэлбэрийнүед140 ммольл-ээсдээш

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

Нүүрсусыг 3 ангилна Моносахаридууд ndashгидролизд орохгүй Олигосахаридууд-моносахаридын үлдэгдлээс2-

10тогтсон нийлмэл нүүрс ус түүний гидролизын үед моносахар үүснэПолисахарОлон зуун мянган моносахарынҮлдэгдлээс тогтоно Гидролизоор нь моносахарууд үүснэ Дотор

ньГомополисахарид Гетерополисахарид

Нүүрс усны ангилал Моносахарид Моносахаридынуламжлал Олигосахарид Полисахарид

Моносахарид (энгийн сахар) 1Моносахаридыг С-ийн атомын тооноос

хамааруулан - Триоза - Тетроза - Пентоза - Гексоза гэж ангилдаг

2Альдегид кетон бүлэг агуулдгаар нь - Альдоза (альдотриоза) - Кетоза (кетотриоза)

3Химийн шинжээр нь - Ангижруулдаг - Ангижруулдаггүй гэж ангилдаг

Олигосахарид Хоёроос эхлэн 8-10 моносахаридын үлдэгдлээс тогтсон сахаридууд багтанаГол төлөөлөгч нь дисахаридууд юм Ерөнхий томъёо нь C12H22O11 байна Дараах сахарууд хамаарагддаг Үүнд - Мальтоза (соёолжийн сахар)

1230014350к Джэнерги хүнд өдөрт Шаардлагатайгаас 8200-10250 кДжэнерги буюу 23-

ийг нүүрсусхангана 1048698Уураг тархины үйл ажиллагааг хангахад Зарцуулагдах энергийн 80-85 нь нүүрс усны

задралаар үүснэ 1048698Хүн өдөрт дунджаар 450-500гр нүүрс ус хэрэглэнэ Эд эс эрхтнүүдэд харьцангуйгаар нүүрс ус

бага байна

Хоол боловсруулах зам дахь нүүрсусны боловсролт ба шимэгдэлт

Амны хөндийн боловсролт Амилаза(III) -αβγ

Ходоод рН15-20 Нарийн гэдэс

Сахаразаndashизомальтазынкомплекс Гликоамилазынкомплекс β-гликозидазынкомплекс(лактаза) Трегалаза

Шимэгдэлт Идэвхитэй зөөвөрлөлт Хөнгөвчлөгдсөн диффузи GLUT 1-5 (glucose transporter protein)

Хүний бие махбодын доторх нүүрс усны солилцоо нь үндсэндээ дараах үйл явцуудаас бүрэлдэнэХоол хүнсээр авсан полисахар олигосахар дисахаруудХБЗдболовсрохнарийн гэдэсний ханаар моносахарууд шимэгдэж цусан дорноЭдийн дотор юуны өмнө элгэнд гликоген нийлэгжиж задрах үйл явцЭсийн дотор глюкоз анаэроб аэроб замаар исэлдэн задарч энерги ялгаруулна Гексозуудын(глюкоз фруктоз галактозгм) харилцан бие биедээ шилжих хувирлын замууд

Пируватын аэроб исэлдэлт нь нүүрс усны солилцооны хүрээнээс хальсан үйл явц боловч

Түүний төгсгөлийн шатнь гликолизийн бүтээгдэхүүн болох Пируват болно

Эцэст нь хамгийн чухалнь глюконеогенезийн үйл явц буюу нүүрс усны бус бодисуудаас нүүрс ус үүсэх явдал юм

Нүүрс усны солилцоог зохицуулагч дааврууд Нойр булчирхайн инсулин (51AX) Нойр булчирхайн глюкагон (29 AX) Адреналин Глюкокортикоид Эрүүл хүний цусны сахарын (глюкоз) хэмжээ

наснаас хамаарч өөрчлөгдөнө Чихэр шижингийн үеийн цусны глюкозын

түвшин хөнгөнхэлбэрийнүед67-78 ммольл дундзэргийнхэлбэр78-140 ммольл хүндхэлбэрийнүед140 ммольл-ээсдээш

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

Нүүрс усны ангилал Моносахарид Моносахаридынуламжлал Олигосахарид Полисахарид

Моносахарид (энгийн сахар) 1Моносахаридыг С-ийн атомын тооноос

хамааруулан - Триоза - Тетроза - Пентоза - Гексоза гэж ангилдаг

2Альдегид кетон бүлэг агуулдгаар нь - Альдоза (альдотриоза) - Кетоза (кетотриоза)

3Химийн шинжээр нь - Ангижруулдаг - Ангижруулдаггүй гэж ангилдаг

Олигосахарид Хоёроос эхлэн 8-10 моносахаридын үлдэгдлээс тогтсон сахаридууд багтанаГол төлөөлөгч нь дисахаридууд юм Ерөнхий томъёо нь C12H22O11 байна Дараах сахарууд хамаарагддаг Үүнд - Мальтоза (соёолжийн сахар)

1230014350к Джэнерги хүнд өдөрт Шаардлагатайгаас 8200-10250 кДжэнерги буюу 23-

ийг нүүрсусхангана 1048698Уураг тархины үйл ажиллагааг хангахад Зарцуулагдах энергийн 80-85 нь нүүрс усны

задралаар үүснэ 1048698Хүн өдөрт дунджаар 450-500гр нүүрс ус хэрэглэнэ Эд эс эрхтнүүдэд харьцангуйгаар нүүрс ус

бага байна

Хоол боловсруулах зам дахь нүүрсусны боловсролт ба шимэгдэлт

Амны хөндийн боловсролт Амилаза(III) -αβγ

Ходоод рН15-20 Нарийн гэдэс

Сахаразаndashизомальтазынкомплекс Гликоамилазынкомплекс β-гликозидазынкомплекс(лактаза) Трегалаза

Шимэгдэлт Идэвхитэй зөөвөрлөлт Хөнгөвчлөгдсөн диффузи GLUT 1-5 (glucose transporter protein)

Хүний бие махбодын доторх нүүрс усны солилцоо нь үндсэндээ дараах үйл явцуудаас бүрэлдэнэХоол хүнсээр авсан полисахар олигосахар дисахаруудХБЗдболовсрохнарийн гэдэсний ханаар моносахарууд шимэгдэж цусан дорноЭдийн дотор юуны өмнө элгэнд гликоген нийлэгжиж задрах үйл явцЭсийн дотор глюкоз анаэроб аэроб замаар исэлдэн задарч энерги ялгаруулна Гексозуудын(глюкоз фруктоз галактозгм) харилцан бие биедээ шилжих хувирлын замууд

Пируватын аэроб исэлдэлт нь нүүрс усны солилцооны хүрээнээс хальсан үйл явц боловч

Түүний төгсгөлийн шатнь гликолизийн бүтээгдэхүүн болох Пируват болно

Эцэст нь хамгийн чухалнь глюконеогенезийн үйл явц буюу нүүрс усны бус бодисуудаас нүүрс ус үүсэх явдал юм

Нүүрс усны солилцоог зохицуулагч дааврууд Нойр булчирхайн инсулин (51AX) Нойр булчирхайн глюкагон (29 AX) Адреналин Глюкокортикоид Эрүүл хүний цусны сахарын (глюкоз) хэмжээ

наснаас хамаарч өөрчлөгдөнө Чихэр шижингийн үеийн цусны глюкозын

түвшин хөнгөнхэлбэрийнүед67-78 ммольл дундзэргийнхэлбэр78-140 ммольл хүндхэлбэрийнүед140 ммольл-ээсдээш

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

Олигосахарид Хоёроос эхлэн 8-10 моносахаридын үлдэгдлээс тогтсон сахаридууд багтанаГол төлөөлөгч нь дисахаридууд юм Ерөнхий томъёо нь C12H22O11 байна Дараах сахарууд хамаарагддаг Үүнд - Мальтоза (соёолжийн сахар)

1230014350к Джэнерги хүнд өдөрт Шаардлагатайгаас 8200-10250 кДжэнерги буюу 23-

ийг нүүрсусхангана 1048698Уураг тархины үйл ажиллагааг хангахад Зарцуулагдах энергийн 80-85 нь нүүрс усны

задралаар үүснэ 1048698Хүн өдөрт дунджаар 450-500гр нүүрс ус хэрэглэнэ Эд эс эрхтнүүдэд харьцангуйгаар нүүрс ус

бага байна

Хоол боловсруулах зам дахь нүүрсусны боловсролт ба шимэгдэлт

Амны хөндийн боловсролт Амилаза(III) -αβγ

Ходоод рН15-20 Нарийн гэдэс

Сахаразаndashизомальтазынкомплекс Гликоамилазынкомплекс β-гликозидазынкомплекс(лактаза) Трегалаза

Шимэгдэлт Идэвхитэй зөөвөрлөлт Хөнгөвчлөгдсөн диффузи GLUT 1-5 (glucose transporter protein)

Хүний бие махбодын доторх нүүрс усны солилцоо нь үндсэндээ дараах үйл явцуудаас бүрэлдэнэХоол хүнсээр авсан полисахар олигосахар дисахаруудХБЗдболовсрохнарийн гэдэсний ханаар моносахарууд шимэгдэж цусан дорноЭдийн дотор юуны өмнө элгэнд гликоген нийлэгжиж задрах үйл явцЭсийн дотор глюкоз анаэроб аэроб замаар исэлдэн задарч энерги ялгаруулна Гексозуудын(глюкоз фруктоз галактозгм) харилцан бие биедээ шилжих хувирлын замууд

Пируватын аэроб исэлдэлт нь нүүрс усны солилцооны хүрээнээс хальсан үйл явц боловч

Түүний төгсгөлийн шатнь гликолизийн бүтээгдэхүүн болох Пируват болно

Эцэст нь хамгийн чухалнь глюконеогенезийн үйл явц буюу нүүрс усны бус бодисуудаас нүүрс ус үүсэх явдал юм

Нүүрс усны солилцоог зохицуулагч дааврууд Нойр булчирхайн инсулин (51AX) Нойр булчирхайн глюкагон (29 AX) Адреналин Глюкокортикоид Эрүүл хүний цусны сахарын (глюкоз) хэмжээ

наснаас хамаарч өөрчлөгдөнө Чихэр шижингийн үеийн цусны глюкозын

түвшин хөнгөнхэлбэрийнүед67-78 ммольл дундзэргийнхэлбэр78-140 ммольл хүндхэлбэрийнүед140 ммольл-ээсдээш

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

Хоол боловсруулах зам дахь нүүрсусны боловсролт ба шимэгдэлт

Амны хөндийн боловсролт Амилаза(III) -αβγ

Ходоод рН15-20 Нарийн гэдэс

Сахаразаndashизомальтазынкомплекс Гликоамилазынкомплекс β-гликозидазынкомплекс(лактаза) Трегалаза

Шимэгдэлт Идэвхитэй зөөвөрлөлт Хөнгөвчлөгдсөн диффузи GLUT 1-5 (glucose transporter protein)

Хүний бие махбодын доторх нүүрс усны солилцоо нь үндсэндээ дараах үйл явцуудаас бүрэлдэнэХоол хүнсээр авсан полисахар олигосахар дисахаруудХБЗдболовсрохнарийн гэдэсний ханаар моносахарууд шимэгдэж цусан дорноЭдийн дотор юуны өмнө элгэнд гликоген нийлэгжиж задрах үйл явцЭсийн дотор глюкоз анаэроб аэроб замаар исэлдэн задарч энерги ялгаруулна Гексозуудын(глюкоз фруктоз галактозгм) харилцан бие биедээ шилжих хувирлын замууд

Пируватын аэроб исэлдэлт нь нүүрс усны солилцооны хүрээнээс хальсан үйл явц боловч

Түүний төгсгөлийн шатнь гликолизийн бүтээгдэхүүн болох Пируват болно

Эцэст нь хамгийн чухалнь глюконеогенезийн үйл явц буюу нүүрс усны бус бодисуудаас нүүрс ус үүсэх явдал юм

Нүүрс усны солилцоог зохицуулагч дааврууд Нойр булчирхайн инсулин (51AX) Нойр булчирхайн глюкагон (29 AX) Адреналин Глюкокортикоид Эрүүл хүний цусны сахарын (глюкоз) хэмжээ

наснаас хамаарч өөрчлөгдөнө Чихэр шижингийн үеийн цусны глюкозын

түвшин хөнгөнхэлбэрийнүед67-78 ммольл дундзэргийнхэлбэр78-140 ммольл хүндхэлбэрийнүед140 ммольл-ээсдээш

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

Хүний бие махбодын доторх нүүрс усны солилцоо нь үндсэндээ дараах үйл явцуудаас бүрэлдэнэХоол хүнсээр авсан полисахар олигосахар дисахаруудХБЗдболовсрохнарийн гэдэсний ханаар моносахарууд шимэгдэж цусан дорноЭдийн дотор юуны өмнө элгэнд гликоген нийлэгжиж задрах үйл явцЭсийн дотор глюкоз анаэроб аэроб замаар исэлдэн задарч энерги ялгаруулна Гексозуудын(глюкоз фруктоз галактозгм) харилцан бие биедээ шилжих хувирлын замууд

Пируватын аэроб исэлдэлт нь нүүрс усны солилцооны хүрээнээс хальсан үйл явц боловч

Түүний төгсгөлийн шатнь гликолизийн бүтээгдэхүүн болох Пируват болно

Эцэст нь хамгийн чухалнь глюконеогенезийн үйл явц буюу нүүрс усны бус бодисуудаас нүүрс ус үүсэх явдал юм

Нүүрс усны солилцоог зохицуулагч дааврууд Нойр булчирхайн инсулин (51AX) Нойр булчирхайн глюкагон (29 AX) Адреналин Глюкокортикоид Эрүүл хүний цусны сахарын (глюкоз) хэмжээ

наснаас хамаарч өөрчлөгдөнө Чихэр шижингийн үеийн цусны глюкозын

түвшин хөнгөнхэлбэрийнүед67-78 ммольл дундзэргийнхэлбэр78-140 ммольл хүндхэлбэрийнүед140 ммольл-ээсдээш

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

Нүүрс усны солилцоог зохицуулагч дааврууд Нойр булчирхайн инсулин (51AX) Нойр булчирхайн глюкагон (29 AX) Адреналин Глюкокортикоид Эрүүл хүний цусны сахарын (глюкоз) хэмжээ

наснаас хамаарч өөрчлөгдөнө Чихэр шижингийн үеийн цусны глюкозын

түвшин хөнгөнхэлбэрийнүед67-78 ммольл дундзэргийнхэлбэр78-140 ммольл хүндхэлбэрийнүед140 ммольл-ээсдээш

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

МОНОСАХАРИДУУД

Триозууд нь глюкозын исэлдэж задрахад үүсдэг Тетрозууд пентозфосфатын замын гинжин

урвалын завсрын бүтээгдэхүүн болдог Пентозууд нь нуклейн хүчлийн найрлаганд

оролцдог Гексозууд нь бодисын солилцоонд гол үүрэг

гүйцэтгэдэг Нүүрс ус нь шугаман хэлбэрээс цагиргаг

хэлбэрт хялбар шилждэг

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

МОНОСАХАРИДУУД

Глюкоз нь C6H12O6 Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг

Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар ) D-фруктоз (Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг ) D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозыннайрлаганд оролцдог ) зэрэг орно Нүүрс ус нь шугаман бус хэлбэрээс цагираг хэлбэрт хялбар шилждэг

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

ГЛЮКОЗ

Глюкоз нь усан үзмийн сахар нишингийн сахар цардуул цардуул эслэгийн найрлаганд ордог Хүн амьтны эд цусны бүтцэнд агуулагддаг ба глюкозын задралаар янз бүрийн триозууд үүсдэг Чухал ач холбогдолтай гексозд D-глюкоз (бие махбодид цусаар зөөвөрлөгддөг хэрэгцээтэй сахар )

D-фруктоз ( Зөгийн бал жимсэнд их байх ба глюкозаас 3 дахин чихэрлэг элэг гэдсэнд глюкозд хувирахад хэрэглэгддэг D-галактоз (сүүний булчирхайд нийлэгжиж сүүний лактозын найрлаганд оролцдог ) гм дисахаридууд орно

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

D-ГЛЮКОЗА Глюкозыг ассиметрик шинжтэй нь холбогдуулж L

D ndashизомер гэнэ Ихэнх сүүн тэжээлтний моносахарид нь D хэлбэртэй байна Харин нь энгийн сахар нь пиран ба фураны цагираг үүсгэдэг Глюкоз нь уусмал байхдаа пираноз (99 ) мөн фураноз (1 ) хэлбэртэй байдаг

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

ДИ САХАРИД

Ди сахарид ndash Гидролизын урвалаар хоёр моносахарид үүсгэн задрах полисахаридыг ди сахарид гэж нэрлэдэг Энэ нь бидний хэрэглэдэг сахар юм

C12H22O11

C12H22O11 +H2O rarr C6H12O6 + C6H12O6

Сахароз глюкоз фруктоз

Дисахаридад мальтоз сахароз лактоз трегалоз гм нүүрс усууд орно

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

ДИ САХАРИД Сахароз нь цагирган бүтэцтэй ба үйлдвэрт

чихрийн манжин буюу нишингээс гаргадаг Сахарозтой ижил молекул томъёотой чухал изомерууд нь мальтоз лактоз юм

Лактоз нь сүүнд их агуулагддаг учир сүүн сахар гэж нэрлэдэг Хүүхдийн сүүн тэжээл бэлтгэх эмийн бэлдмэл үйлдвэрлэхэд лактозыг өргөн ашигладаг Мальтоз нь цардуулын задралаар үүсэх ба пиво соёолжинд агуулагдана

Трегалоз- мөөгний сахар юм Мөн амьд бие махбодын бүтцийн найрлаганд байдаг олон дисахаридууд байдаг

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

ПОЛИСАХАРИД-НИЙЛМЭЛ НҮҮРС УС

Полисахарид-Нийлмэл нүүрс ус Олон тооны моносахаридууд хоорондоо (10-с

дээш) гликозид холбоогоор холбогдсон нэгдлийг хэлэх ба

1 Эс эд эрхтэний бүтцийг бүрдүүлэх 2 Усанд уусдаг полисахаридууд нь эс эдийг хатахаас хамгаална

3 Нөөц полисахаридууд нь эсэд хэрэгцээтэй үед хэрэглэгдэнэ

Нийлмэл нүүрс усыг нь гомополисахарид (ижил төрлийн) гетерополисахарид (өөр төрлийн) гэж 2 ангилна

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

ГЛИКОЗИДЫН ХОЛБОО

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

ГОМОПОЛИСАХАРИД Гомополисахаридад- цардуул гликоген декстрангм

нийлмэл нүүрс усууд багтана Цардуул- (С6Н10О5) n зөвхөн глюкозын үлдэгдэл α-

глюкозидын холбоогоор холбогдсон полимер ( амилоза амилопектин ) бөгөөд төмс тариа будаанд агуулагдана

Гликоген- хүн амьтны биенд запас байдлаар агуулагддаг Салаалсан бүтэцтэй амилопектинα глюкопиранозийн полисахарид юм Гликоген нь 105-108 Dа молекул жинтэйАмьтны цардуул гэж нэрлэх тохиолдол байдаг

Целлюлоз ( эслэг ) - ургамлын эсийн хананы бүтцийн 50 хөвөнгийн 98-ийг бүрдүүлэх ба усанд уусахгүй α- D-глюкопиранозоос тогтдог β-14-гликозид холбоогоор холбогдсон

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

ГЛИКОГЕНЫ ГИНЖИН ХЭЛХЭЭ

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

ГЕТЕРОПОЛИСАХАРИД Гетерополисахарид - мурейн гепарин

гиалуроны хүчил гликозамингликан гм нийлмэл нүүрс усууд орно

Гепарин- нь цусны бүлэгнэлт ихэссэн үед цусыг шингэрүүлэх зорилгоор хэрэглэдэг ба 14 гликозид холбоогооор холбогдсон D глюкуронат-2 сульфат ба N ацетилглюкозамин -6-сульфатаас тогтсон нэгдэл юм

Гиалуроны хүчил- холбогч эдийн найрлаганд оролцож эсийн нэвтрэх чанарыг зорицуулдаг ба эс эдэд хортой бодис орохоос хмгаалдаг Нүдний шиллэг бие үр дамжуулах хоолой өндгөн эсийн гадна талаар бүрхсэн байдаг

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

ТА АЛИЙГ НЬ ИХЭВЧЛЭН СОНГОДОГ ВЭ

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

ТАВАГТАЙ ХООЛОО ХАРЦГААЯ

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА