Blm 6: Uygulamal Etik

Blm 6: Uygulamal Etik

Uygulamal Etik mesleki ve toplumsal alanlar da dahil olmak zere,uygulamada karlalan etik sorunlarn zmnde etik kuramlar ve etik analiz yntemlerini kullanma anlamna gelmektedir.

Etik kuram zerinde almak en genel durumu kapsarken etiin uygulamasndaki ayrntlar ister istemez daha zel durumlar kapsamaktadr.Son yllarda, i ve mesleki alanda mesleki etikten beklentiler dramatik biimde artmtr. verenler,alanlar ve mteriler bilinli olarak temel etik kurallar tanmlayanlar aramaktadrlar. Bunun nedenleri:

Kabul edilmi/edilebilir davranlar belirlemek, uygulamann standartlarn ykseltmek, z eletiri yapmak iin yol gstericilik salamak, mesleki davran ve sorumluluklar iin bir ereve oluturmak, Bu maddeler bir mesleki kimlik (stat) arac olarak bir mesleki olgunluk standard saylabilir.

Etik sadece kuramsal ve bu anlamda zerk bir bilim olarak deil, uygulamal bir bilim olarak yapldnda; ahlakiliin mutlaklk ve koulsuzluk talebini, ahlakla bir balam iinde yorumlayan zel ve somut bir etik olur. Etik uygulamada ait olduu eylem alann aklayan kavramn adn n isim olarak alr, o kavramn etii olur: Tbbi etik, Biyo-etik, Sosyal etik, ktisat etii, Bilim etii, Ekoloji etii, Bar etii, Basn etii ve benzeri gibi..(mesleki etik konusunda incelenecektir)Bu etikler uygulamada, o eylem alannda faaliyet gsteren insan gruplarnn davran ilkeleri eklinde dzenlendiinde i veya meslek etii olarak anlr (Pieper, 1999).Bahsi geen davran ilkeleri bir genellemedirler, ama genel (evrensel) deildirler. Bilgi olmadklar iin doruluklar-yanllklar snanamazlar. Ancak geerlilikleri llebilirler.Davran ilkeleri, genellikle kiinin yaplr-yaplmaz, etmeli-etmemeli ve bu konulardaki genel kabulleridir. Bir davran ilkesi bir bilgi deil, bir dncedir: yaplmas-yaplmamas gereken ya da yaplmasna izin verilen-verilmeyen konusunda bir dnceyi dile getirir.

Dolaysyla her dnce gibi bir karm rndr ya da karlan bir sonutur.Kullanlan yaklam ve yordam ne olursa olsun, etii tartlan konu/olay her ne ise, doru konumlandrlmal, paydalarn doru - yanl, iyi - kt beklentileri gz nnde bulundurulmal, karar oluturulurken bakalarna da danlmal, bir karar verilmeli ve uygulanmaldr)

Elde edilen bu sonular irdelenmeli ve neler rendiimiz mutlaka sorgulanmaldr.

(Bu sre esas olarak iletmelerde karar verme sreleri iin tanmlanmtr)Uygulamal etiin bir ekli, normatif etik teorilerinin belirli (spesifik) tartmal meselelere uygulanmasdr. Bu durumlarda, etiki savunulabilir bir teorik yap benimser ve sonra teoriyi uygulayarak normatif tavsiyeler tretir.

Fakat, ou kiiler ve durumlar (zellikle de geleneksel dindarlar ve hukukular) bu yaklam ya kabul edilmi dini doktrine kar bulur ya da var olan yasa ve mahkeme kararlarna uymad iin uygulanamaz ve pratikten yoksun bulurlar. Bunun dnda uygulamal etikte kullanlan farkl yntem ve yaklamlar da vardr.

Her ne kadar uygulamalar etikte incelenen sorularn ou kamu politikasn ierse ve dorudan kamusallam uygulama ve olaylara dair olsa da, uygulamal etik bal altnda farkl sorularda incelenebilir. rnek vermek gerekirse: "Yalan sylemek her zaman yanl mdr? Eer deilse, hangi zamanlarda izin verilebilirdir (caiz)?" Bu tip etik hkmleri oluturmak her trl normdan nceliklidir.

Uygulamal etiin farkl uzmanlklardaki etik sorunlar inceleyen baz alt dallar (disiplin) mevcuttur, rnein: i etii, tbbi etik, mhendislik etii ve yasal etik gibi. Her alt bu uzmanlklarn etik kurallar ierisinde ortaya kan yaygn meseleleri karakterize eder ve bunlarn kamuya olan sorumluluklarn tanmlar.

Yasal ve ahlk meselelerHayvan haklarBiyoetik etiiKriminal adaletevresel etikFeminizmEcinsel haklarnsan haklarGazetecilik etiiTbbi etikFaydac etikFaydac biyoetik

Bir nceki derste anlatlan etik karar verme sreci ile ilgili daha basit olarak u sorularn sorulmas nerilmektedir :1. Etik Bir Konuyu Tanla

Bireysel yaantmzda, alma hayatmzda her an eitli karar verme srelerine dahil oluyoruz.zellikle i hayatnda aldmz her karar sadece bizi deil tm evremizi etkiliyor.Bu nedenle kararlarmzn titizlikle tanmlanmas gerekir.

Ksacas kullanlan yaklam ve yordam ne olursa olsun, etii tartlan konu/olay her ne ise, doru konumlandrlmal, paydalarn doru - yanl, iyi - kt gibi beklentileri gz nnde bulundurulmal, karar oluturulurken bakalarna da danlmaldr.

Sonunda bir karar verilmeli ve uygulanmaldr, elde edilen sonular irdelenmeli ve neler rendiimiz mutlaka sorgulanmaldr.2. Etkenleri Tanla

Konu veya vakann tm ynleri ve bu karardan etkilenecek olanlarn karardan etkilenme dereceleri zerinde yeterince dnlmeli, ilgili taraflarn veya deneyimli kiilerin grlerine bavurulmaldr.. Bu, karar vericiye daha geni bir bak as kazandracak, bilgi ve birikiminin getirdii nyarglar krmaya yarayacaktr. Bylece daha yaratc seenekler gndeme gelebilecektir.3. Eylem Seeneklerini Deerlendir

Farkl yaklamlar farkl dnceler ve sonulara varlmasna yol aar. Karmak olmakla birlikte karar verici bu yaklamlardan birinin cevabn kendisi iin en yol gsterici olarak deerlendirebilir. Karar vericinin bu yaklamlarla oluturduu eitli seenekleri karlatrarak ve bir arlklandrma yaparak bir senteze varmas da sz konusu olabilir.4. Bir Karar Ver, Kararn Sna

Karar verici kararn gerek grne deer verdii kiilerle gerekse geni kitlelerle paylatnda itenlikle savunabilir olmaldr. Eer bundan endie duyuyorsa kararn gzden geirmelidir.

5. Kararn Uygula ve Sonular zerinde Dn

Karar verildikten sonra vakit geirmeksizin uygulamaya geilmelidir. Gerekiyorsa uygulama srecinde dzeltmeler yaplabilir. nk karar eldeki bilgiler ve gelecei ilikin ngrlerle oluturulmutur ve uygulama srasnda bunlarn bazlarnn geerlilii olmad tespit edilebilir.Listelenen bu be maddede olduu gibi srete hem tm paydalarn kayg ve dnceleri hem de sonular deerlendirilmektedir. Sonularn zerinde dnlmesi gerekir. Kaynaklar

1. James F., Ethics The Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002, http://www.iep.utm.edu eriim: 17 Austos 2011

2. Bken N. ., Bken, E.,(2002) Nedir u Tp Etii Dedikleri? Srekli Tp Eitimi Dergisi, 11 (1), s. 17-20.

3. Koslowski, P., Etik ve Hekimlik Sanat, Etik ve Meslek Etikleri, Yayna Hazrlayan: Harun Tepe, s. 47-65, Trkiye Felsefe Kurumu Yaynlar, Ankara.

4. Kuuradi, ., (2003) Etik ve Etikler Trkiye Mhendislik Haberleri, Say 423, s.7-95. Santa Clara University, Markkula Center for Applied Ethics. http://www.scu.edu/ethics/practicing/decision/making.pdf Eriim: 20 Austos 2011