CC L THUYT PHT TRIN TM L NGI

CC L THUYT PHT TRIN TM L NGI

CC L THUYT PHT TRIN TM L NGI

Ch bin: Phan Trng Ng

M U

(I)

Nn vn minh nhn loi ang bc vo th k XXI. Nu hi mt thanh nin tt nghip trung hc, ta s nhn c cu tr li ca h v nhiu th: v cch trin khai mt cng thc ton hc phc tp v cao siu, v ni dung ca hc thuyt tin ho sinh vt v ca loi ngi, v cu to ho hc ca mt phn t vt cht nh b hay ca v tr, v cc nh lut vt l do Newton, Archimedes, hay thm ch cc hc thuyt phc tp do Einstein pht hin, v quy lut din bin v s bt thng ca kh hu, v ch chnh tr ca cc quc gia trc kia v hin nay, v truyn thng vn hin ca dn tc v trch nhim ca mi cng dn i vi s tn vong ca x hi, t nc v.v. Ni tm li ta s nhn thy h khi kin thc phong ph, nhiu mt v th gii t nhin, x hi v s cm thy hnh din v h. Th nhng, nu ta th hi h xem chnh i sng tm hn ca h nh th no v t u m c? rng h t cho mnh l ngi thng minh hay kh di v iu l do u? rng h c sinh ra, ln ln v trng thnh nh th no? bao ln h c nhng hnh vi gy kh chu cho ngi khc - nhng hnh vi m chnh h cng khng mong mun? cn nhiu vn quan trng khc nh s am m, tnh yu v lng hn th, tinh thn lc quan v trng thi khng hong, ngh lc sng, s thnh t v tht bi ca bn thn trong hc tp, trong cuc sng v trong quan h v.v. Vi nhng vn thit thc v quan trng nh khng kh trong i sng ca mi ngi khng tr ai, ta s rt ngc nhin v nhng cu tr li phin din, thm ch c phn bi quan hoc lc quan thiu c s ca h. Phi chng y l mt khim khuyt? Nu ng vy th do u?

Khoa hc khng nh s pht trin ca mnh bng cc hc thuyt. Ton hc s d khng nh c mnh l nh c nhng nh l hnh thc ho cc quan h vt cht. Thin vn hc hin i c mi ngi bit n nh cc hc thuyt ca Copernicus, NewtonVt l hc hin i phn bit vi vt l hc c in nh Thuyt tng i ca Eistein v Thuyt c lng t v.v. Cng nh mi khoa hc khc, Tm l hc s d tr thnh khoa hc c lp l nh cc hc thuyt ca mnh. Thm ch; trong h thng khoa hc, c hc thuyt tm l c snh ngang vi Thuyt thin vn ca Copernicus, Thuyt tin ho mun loi ca Darwin. Nh vy cng nh nhiu lnh vc khc, s b n ca tm hn con ngi c quan tm khm ph v c xy dng thnh cc hc thuyt. Qua th thch ca thi gian, nhiu hc thuyt tm l c kim chng, tr thnh tri thc c bn v ph thng ca nhn loi, cn c truyn b rng ri trong trng hc, ging nh cc thuyt ln ca nhiu lnh vc khoa hc khc. Rt tic, iu ny cha xy ra trong thc tin nhiu quc gia. Cc thuyt tm l hc mi ch c bit n nh l lnh vc ring ca s t nh nghin cu hay thc hnh tm l hc.

Vit Nam, tnh hnh cng khng khc. Trc kia, Tm l hc ch c dy v nghin cu trong lnh vc o to gio vin. Sau , tng bc c ph bin trong cc trng o to ngh c lin quan trc tip ti con ngi: y t, vn hc - ngh thut, lut s, kinh t, thng tin, du lch v.v. Cc chng trnh tm l hc hin hnh ch yu cp nhng khi nim c bn ca Tm l hc i cng hay chuyn ngnh ca Khoa hc tm l. Cn cc hc thuyt tm l, nht l nhng hc thuyt ln, c gii thiu qu vn tt. iu ny khng trnh khi s hiu bit thiu trit , dn n kh vn dng chng vo thc tin. c bit i vi cn b nghin cu, nghin cu sinh, hc vin cao hc v sinh vin chuyn ngnh tm l hc. V vy n lc cn phi cung cp h thng v rng ri hn cc l thuyt trong Khoa hc tm l cho cc i tng trn v cho nhng ai quan tm ti tm l hc.

(II)

Lch s tm l hc l lch s hnh thnh v pht trin cc hc thuyt. Mi hc thuyt sau u k tha cc thnh tu ca nhng trng phi trc v a quan im, cch tip cn mi v cc vn trng tm ca Tm l hc nh i tng, nhim v, phng php nghin cu v.v. T khi tr thnh khoa hc c lp n nay, tm l hc xut hin nhiu h thng l thuyt an xen vo nhau. S phc tp v a dng ca chng ti mc khng c h thng no tn ti c lp m khng chu s tc ng ca cc h thng khc v khng th d dng tch ring mt hc thuyt no ra khi h thng chung, quy chng vo mt bng phn loi gin n. Mc d vy, do nhu cu nghin cu chng, buc ta phi tch ra mt cch tng i cc l thuyt hin c. Nhiu nh nghin cu Lch s tm l hc c gng lm vic ny v a ra cch phn loi ca mnh, i th nh sau:

Trng phi l thuyt

i tng nghin cu

Phng php ch yu

Ngi sng lp v nhn vt tiu biu

Tm l hc cu trc

Cu trc thc

Ni quan

Vundt, Ticherner Ebingaus, Kiulpe

Tm l hc chc nng

Chc nng ca thc

Ni quan, thc nghim, quan st

James, Holl, Endgell, Cattell, Woodwoth

Tm l hc hnh vi

Hnh vi bn ngoi

Thc nghim, quan st

Watson, Tolman Hull, Skinner, Bandura

Tm l hc Gestal

Tm l l mt hnh th

Thc nghim

Wertheimer Koffka, Koehler, Lewin

Tm l hc Phn tm

V thc

Phn tch tm l

Freud, Adler, Jung A.Freud, Ericson

Tm l hc nhn vn

Nhn cch, sng to

Phn tch tm l

Maslow, Roger

Tm l hc pht sinh

Pht sinh nhn thc v tr tu

Quan st lm sng, trc nghim

J. Piaget

Tm l hc nhn thc

Qu trnh nhn thc, tnh tch cc ca thc

Thc nghim, quan st khch quan

Miller, Bruner, Naiser

Tm l hc hot ng

Hot ng tm l, thc ngi

PPL lun bin chng duy vt; thc nghim

L.X.Vgotxki; A.N.Leonchev P.Ia.Galperin

Bng phn loi trn chc chn cha v cha bao qut c ht cc l thuyt hin c. V th cha tho mn nhiu ngi c cch nhn khc v h thng l thuyt trong tm l hc hin nay. Tuy nhin, d nhn theo bt k gc no, cng c nhng l thuyt c cp ti trong mi bng phn loi. Trong khun kh ca ti liu ny, khng th cp ht c chng, ch xin gii hn bn trong s l thuyt ph bin : Tm l hc hnh vi, Tm l hc phn tm, Tm l hc pht sinh v Tm l hc hot ng. y l nhng l thuyt c bn nht v hin i trong h thng tm l hc th k XX, c bit trong lnh vc tm l hc pht trin. V vy, vic hc tp v nghin cu chng cn rt cn i vi ai quan tm ti s pht trin con ngi. cng chnh l ng lc thi thc chng ti v kt qu l bn c c ti liu trong tay.

(III)

Trong nhiu lnh vc khoa hc, cc l thuyt thng c bt u t s cc oan, nhng qu trnh pht trin c h thng ca n tin n ti chn l hn. Cc l thuyt pht trin tm l ngi cng khng ngoi quy lut .

J.Watson, cha ca Thuyt hnh vi, cng quyt v bng mi cch gt b thc ngi ra khi danh mc i tng nghin cu trong cc cng trnh thc nghim v l lun ca mnh. ng ch tha nhn i tng duy nht ca tm l hc l hnh vi vi t cch l tng s cc phn ng ca c th c th quan st v kim sot c bng thc nghim.. Nhng nh chng ta s thy, cc hu du ca ng nh E.C.Tolman, A.Bandura v nhiu ngi khc khng cn gi nguyn s thi qu v i tng ca tm l hc nh bc tin bi.

pha bn kia, khi xy dng l thuyt Phn tm hc, S.Freud dnh mi cng sc v nhit huyt ca mnh c v cho ci v thc, ci y v cc xung nng tnh dc (c bit l ci khoi cm tnh dc - libido). Vi ng, chng l tt c ngun nng lng sng, chi phi mi hnh vi ca con ngi, ngoi chng ra, nhng ci khc ch l th yu. Chng ta hy tng tng, nu nhn loi ch dng li nhng ci nh Freud khng nh th s ra sao? S thc l, cc hc tr v cng s ca ng nh Anna Freud, Eric Ericson, A.Adler, K.Horney, K.Jung v.v chuyn dch nhng lun im ban u ca Phn tm hc nng v tm l v thc bn nng n tm l hc v c nhn bnh thng. Trong , hot ng sng ca con ngi khng ch c thc y bi nhng lc lng do Freud ch ra, m cn v ch yu l nhng ng lc hu thc khc. Con ngi xt v c phng din loi v c th, hn con vt l ch, trong phn ln cuc i ca mnh, bng mi cch kim sot c cc xung lc v thc. Nu ai , trong hon cnh no , cha lm ch c cc xung lc y th tm l hc phi gip h. Chnh S.Freud gin tip nu ra nguyn l ny, khi ng khng nh nguyn tc cha tr cc ri nhiu tm l: lm cho ci v thc c thc ho. Vy l rt cuc ch nhn ch thc ca ngi nh tm l c nhn l thc, ch khng phi l v thc. S.Freud vch ra cc nn tng su thm ca i sng tm l con ngi, t , cc hc tr v cng s ca ng pht trin n cc chc nng tm l ca c nhn hin thc ang sng v hot ng trong cc mi quan h x hi phong ph v bin ng.

Di gc khc, khi i tm vai tr ca c nhn trong s kin to ra ci tm l ca mnh, J.Piaget trao cho a tr quyn lc ti thng. ng quan nim chng nh cc nh pht minh, thm him hiu k v c lp trong th gii xa l. iu ny c th l thi qu. nh rng khng ai c th lm thay a tr trong vic to dng th gii ni tm ca n. Nhng sao li phi tch th gii ra v i lp vi a tr, coi l ci c trc, ci bn ngoi, cn a tr c bn phn phi thch nghi vi n? R rng khng phi hon ton nh vy. X hi, i vi mi c nhn, xt cho cng l h thng cc quan h hin thc gia n vi ring c nhn . V vy th gii (th gii quan h gia con ngi v th gii vt) va chi phi a tr, va chu tc ng ca chnh a tr. Ch khi c s tc ng nh vy th n mi thc s l x hi ca tr. Lun im ny gn hin thc hn v ta thy chng xut hin trong l thuyt ca cc nh tm l hc nhn thc sau ny.

Trong L thuyt hot ng tm l, L.X.Vgotxki l th lnh. ng l ngi kin nh vn dng trit hc Mc - Lnin vo lnh vc nghin cu thc con ngi, gin tip thng qua nghin cu hot ng ca n. Nhng ng cng l ngi cc oan, khi cho rng cha kho m ra cnh ca nghin cu th gii thc ca c nhn l cng c tm l, m b qua yu t quan trng nht l chnh bn thn hot ng sng ca n. Cc hc tr v cng s ca L.X.Vgotxki nh A.N. Leonchev, P.Ia.Galperin sau ny to th cn bng v xc lp c lgc khch quan ca vic chuyn ci tm l t bn ngoi thnh ci bn trong. Kt qu l, vn cng c tm l theo L.X.Vgotxki, khng nhng vn c bo ton m cn c chng minh c v c ch hnh thnh. Hn na, ln u tin, trong tm l hc gii c kh y mnh trit hc ca C.Mc: " nim chng qua ch l vt cht bn ngoi c chuyn vo trong u c con ngi v c ci bin trong ".

Nh vy, cc l thuyt tm l c gii thiu trong ti liu ny thng bt u t s cc oan ca cc bc tin bi. S v i ca h chnh l ch , ch nh c chng, t s cc oan trong t tng ca h, to ra c s ct yu ca cc l thuyt tm l hc, nhn nhn s pht trin ngi t nhiu pha khc nhau. Qu trnh pht trin tip theo ca mi l thuyt a cc l thuyt tm l hc c xut pht t nhiu cc khc nhau n ch xch li gn nhau, tin gn n tm im ca chn l v s pht trin ngi. Do , khi nghin cu v ng dng cc l thuyt tm l hc, khng th khng nghin cu su cc lun im c bn ca nhng ngi sng lp, nhng cng khng nn dng li , m cn phi i n nhng t tng pht trin sau ny.

(IV)

Sc sng ca khoa hc c khng nh trong thc tin, thng qua tm vc nh hng ti i sng x hi. Cc l thuyt c cp trong ti liu ny khng ch c vai tr quy nh s pht trin l lun ca tm l hc khoa hc, m ch yu chng l h thng l thuyt tc ng mnh m ti t tng v hnh ng ca ton x hi. Gii thch v nh hng s pht trin tt c cc lnh vc, t qun l chnh tr, kinh t, gio dc, y t, n vn hc - ngh thut, o c tn gio; t i sng cng ng ca c x hi n i sng ca mi gia nh, c nhn. Do sc mnh tim nng v hin thc to ln, a dng ca cc l thuyt ny, nn khng th gii hn (mt cch ch quan) phm vi tc ng ca chng vo mt s lnh vc no ca x hi. Trong thc tin, sau khi tm hiu cc l thuyt ny, bt k ai cng c th thu c nhng kinh nghim b ch, gip cho vic gii quyt mi tnh hung trong hot ng ngh nghip v trong i sng ca mnh. Tuy nhin, gi tr nguyn thu ca cc l thuyt tm l hc trong ti liu ny l to lp c s khoa hc cho vic vun trng s pht trin ca mi c nhn, t khi cn trong bo thai n t gi ci i; to c s khoa hc cho vic cha tr nhng tn tht, sai lch trong s pht trin . Cc l thuyt ny, trc ht cn cho nhng ai hot ng trong cc lnh vc gio dc, y t v nhng ai lin quan ti cc lnh vc trn.

Vy phi chng cc l thuyt tm l hc hin c c v th nh nhau trong vic gii thch, nh hng, thc y, kim sot v iu chnh s pht trin ngi? Nu khng phi l nh vy, th trong cc l thuyt nu, l thuyt no gi vai tr tr ct? L hng tip cn c bn n s pht trin ca c nhn? Theo nhn quan ca cc tc gi ti liu ny, chnh l L thuyt hot ng tm l. L thuyt hot ng tm l xng ng vi vai tr , khng phi v n ra i sau cc l thuyt khc (D nhin, trong khoa hc, s sinh sau s c nhiu c hi ng trn vai cc bc tin bi khng l), m ch yu l n c xy dng trn nn tng phng php lun trit hc hot ng - mt phng php lun bin chng c hnh thnh v pht trin t Aristot qua Hgel n C.Mc. Cho n nay, ch c trit hc ny mi sc gii quyt c vn bn cht ca s tn ti v pht trin tm l ngi, thng qua s chuyn ho gia cc dng tim nng v hin thc ca hot ng Trong thc tin, cc l thuyt tm l hc u c th nhn c t trit hc hot ng nhng nh hng l lun c bn. Nhng, cc l thuyt khc khng trc tip hoc khng trit da vo trit hc ny, ngoi tr Tm l hc hot ng.

Th mnh ca Tm l hc hot ng l xy dng c h thng phng php lun v l lun c bn ca tm l hc; ch ra c con ng, c ch pht trin tr em trong cc mi trng vn ho x hi nht nh. Nh , gip cho x hi ni chung, ngi lm cng tc gio dc ni ring, nh hng ng n chin lc pht trin tr em t s sinh n trng thnh. Tuy nhin, cho d Tm l hc hot ng c vai tr rt quan trng trong vic vch ra bn cht, quy lut hnh thnh v pht trin tm l ngi, nhng mt mnh l thuyt ny khng bao qut ht c cc phng din, cc s kin trong . Mt mnh l thuyt hot ng khng to nn nn tng l lun v s pht trin ngi trong tm l hc. c cch nhn y , bao qut v c th v lnh vc a dng v bin ng ny, cn phi kt hp nhiu l thuyt khc nhau. S kt hp ny l rt cn thit. Tt nhin, khng phi l s chp ghp cc l thuyt vi nhau theo kiu c hc, m l s chn lc nhng tinh hoa ca mi thuyt v vn dng chng trong tng hon cnh ring, trn c s s nh hng l lun ca Tm l hc hot ng

(V)

Cc l thuyt tm l hc c cp trong ti liu ny c qu trnh hnh thnh v pht trin qua nhiu thp k v l kt tinh tm huyt v tr tu ca nhiu th h cc nh bc hc v i. Ngay trong mi hc thuyt, khng phi l s thng nht n tuyn ca cc cng trnh nghin cu k tip nhau; m l mt h thng cc l thuyt phong ph v su sc m ch ring vic nghin cu tng l thuyt thnh phn cng l cng vic to ln, cn c s hp lc ca nhiu ngi, trong thi gian di. V vy, khng th phn nh y cc h thng l thuyt ny trong mt ti liu nh. Hn na, do trnh v kh nng ca ngi bin son c hn, nn vic gii thiu cc l thuyt ny trong ti liu ch c tnh cht im bo, chc chn s khng tho mn nhng ai c nhu cu nghin cu chuyn su, xin c lng th trc.

Vi mc ch gip bn c thun li trong vic theo di s trng thnh ca c h thng tm l hc pht trin, cc l thuyt trong ti liu ny c gii thiu khng theo trt t thi gian hnh thnh, m theo hon cnh khch quan v vai tr lch s ca chng, trong tin trnh u tranh, xy dng nn tm l hc khoa hc. Ti liu gm bn chng: Chng mt: Thuyt hnh vi; chng hai: Thuyt phn tm; chng ba: Thuyt pht sinh nhn thc ca J.Piaget; chng bn: Thuyt hot ng. Trong mi chng c trnh by theo lgic: xut x ca l thuyt (tc gi, cc nh hng trit hc v khoa hc c bn); i tng v phng php nghin cu; cc khi nim c bn v ni dung ch yu ca hc thuyt. Ngoi ni dung l thuyt, trong ba chng u c thm phn m rng, gii thiu cc l thuyt tr liu hnh vi v tr liu phn tm hin ang c ng dng ph bin trong vic iu tr cc chng ri nhiu tm l c nhn. i vi L thuyt hot ng tm l, do vai tr ch o ca n trong vic nh hng s pht trin ngi, nn tm vc ng dng ca n cn c phn tch su trong chuyn khc.

Cun sch c hon thnh c s ng vin, khch l ca PGS L Vn Hng, s gp su sc ca PGS. TS Nguyn Thc, PGS. TS Nguyn Ngc Bch v cc ng nghip, bn b. Nhn y, chng ti xin chn thnh cm n s ng vin cng nh nhng kin qu bu .

Do vn t ra rng v phc tp, nn cho d chng ti c gng rt nhiu, song chc hn cun sch khng trnh khi nhng thiu st nht nh. V vy, chng ti rt mong nhn c s thng cm v gp ca c gi cun sch c th c hon thin hn trong ln ti bn sau.

H ni, thng 2 nm 2003Cc tc gi

Chng 1. THUYT HNH VI

Khi J.Watson qut sng u dim, mt ting n bng ra v thuyt hnh vi xut hin

E. Boring

Hy cho ti mt t tr em kho mnh, pht trin bnh thng v th gii ring ca ti, trong ti c th chm sc chng v ti cam oan rng khi chn mt cch ngu nhin mt a tr, ti c th bin n thnh mt chuyn gia bt c lnh vc no - mt bc s mt lut s, mt thng gia hay thm ch mt k trm cp h ng - khng ph thuc vo t cht v nng lc ca n, vo ngh nghip v chng tc ca cha ng n".

J.Watson

Tip cn hnh vi l mt trong nhng c gng rt ln ca tm l hc th gii u th k XX, nhm khc phc tnh ch quan trong nghin cu tm l ngi thi . Kt qu l hnh thnh trng phi c nh hng mnh m n s pht trin tm l hc M v th gii trong sut th k XX: Tm l hc hnh vi, m i biu l cc nh tm l hc kit xut: E.L.Thorndike (1874-1949), J.B.J.Watson (1878:1958), E.C.Tolman (1886-1959), K.L.Hull (1884-1952) v B.F.Skinner (1904-1990) v A. Bandura v.v

Tm l hc hnh vi ra i l mt cuc cch mng, lm thay i c bn h thng quan nim v tm l hc ng thi. Theo , i tng ca tm l hc l hnh vi ch khng phi thc. Phng php nghin cu l quan st v thc nghim khch quan ch khng phi l ni quan. Trc v trong thi k xut hin Thuyt hnh vi, tm l hc c hiu l khoa hc v thc v phng php nghin cu l ni quan (t quan st v gii thch). Ngay t khi ra i c nm 1879, vi t cch l khoa hc c lp, tm l hc c mnh danh l Tm l hc ni quan. W.Wundt - ngi sng lp ra Tm l hc ny, xc nh i tng ca tm l hc l "t hp cc trng thi m ta nghim thy - cc trng thi c trc tip th nghim trong vng thc khp kn". S pht trin tip theo ca Tm l hc ni quan hnh thnh nn Tm l hc cu trc M. Mt khc, do nhu cu khc phc s b tc ca Tm l hc ni quan, cng M nhng nm ny xut hin Tm l hc chc nng. Tuy nhin, trn thc t, c hai dng phi u khng to lp c khoa hc khch quan v thc. L lun ca chng gn lin vi phng php ch quan, iu ny gy s tht vng khp mi ni.

Kt qu l, nhng vn c bn ca tm l hc tr nn m mt i vi nhiu ngi: i tng nghin cu ( thc) v ngun gc ca n ( thc bt u t u), phng php nghin cu (ni quan, nguyn tc gii thch: nguyn nhn tm l nh l s ch uc ca mt s hin tng thc i vi cc hin tng khc). T xut hin nhu cu cp thit v i tng, phng php v nguyn tc mi, c bit M, ni m cch tip cn thc dng trong nghin cu con ngi chim vai tr thng tr. iu ny c chng minh bng khuynh hng chc nng, m trng tm ch l vn thch ng ca c nhn vi mi trng. Nhng ch ngha chc nng, vn bt ngun t cc quan nim thi c i v thc nh l mt bn th c bit vn ti mc ch, b bt lc khi gii thch nguyn nhn iu khin hnh vi con ngi, s to ra nhng hnh thc hnh vi mi.

Phng php ch quan mt uy tn, phi nhng v tr cho phng php khch quan. y, sinh l hc, c bit l sinh l hc thn kinh ng vai tr quan trng, trong cng u thuc v nh sinh l hc ngi Nga I.P.Pavlov, vi khi nim phn x c iu kin. V phng din k thut, phng php nghin cu phn x c iu kin cho php ta nhn bit khch quan cc phn ng ca c th i vi mt kch thch. Cc nh hnh vi hc khng b qua thnh tu ny. Phng php phn x tr thnh cu cnh ca h. Mt khc, s pht trin ca tm l hc ng vt mang li cho Tm l hc hnh vi i tng nghin cu mi: hnh vi ca ng vt. S xut hin nhng nghim th mi ng vt - khng c kh nng ni quan, ng vai tr quan trng gip nh nghin cu chuyn t quan st sang thc nghim. Hiu qu tc ng ca nghim vin by gi khng phi l t "thng bo" ca nghim th v cc trng thi ca mnh (nh trong Tm l hc ni quan) m l nhng phn ng vn ng - mt iu hon ton khch quan. Trong bin bn thc nghim xut hin cc thng tin kiu mi v nguyn tc. Hn na, chnh nhng nguyn tc v phng php ny chu nh hng trc tip ca trit hc thc chng v ch ngha c hc, ang chi phi tinh thn nc M. chnh l hon cnh t tng - l lun sinh ra Thuyt hnh vi.

Nhn vt hng u ca Tm l hc hnh vi l J.Watson. Cc lun im ca ng l nn tng l lun ca h thng tm l hc ny. Ni ti Tm l hc hnh vi, khng th khng ni nhiu v cc quan im . Tuy nhin, mt mnh J.Watson khng lm nn trng phi thng tr tm l hc M v nh hng ln ti s pht trin tm l hc th gii sut th k XX. Trc J.Watson c nhiu bc tin bi, m t tng v kt qu thc nghim ca h l c s trc tip, trn Watson xy dng cc lun im then cht ca Tm l hc hnh vi. Sau J.Watson nhiu nh tm l hc ln khc ca M pht trin hc thuyt ny, a n thnh h thng tm l hc a dng v bm r vo mi ngc ngch ca i sng x hi. V vy, c th chia qu trnh pht trin ca Tm l hc hnh vi thnh ba giai on khng hon ton theo trt t tuyn tnh v thi gian: nhng c s l lun v thc nghim u tin hnh thnh cc lun im c bn (Thuyt hnh vi c in); s pht trin tip theo ca Tm l hc hnh vi, sau khi c cc lun im ca J.Watson (cc thuyt hnh vi mi v hu hnh vi).

1.1. NHNG CNG TRNH NGHIN CU L LUN V THC NGHIM LM C S TRC TIP CA TM L HC HNH VI

V phng din trit hc, Tm l hc hnh vi bt ngun t trit hc thc chng ca Auguste Comte. Cn v khoa hc, cc bc tin bi trc tip ca J.Watson l cc nh sinh l hc thn kinh v tm l hc ng vt. Trong s trc ht l I.P.Pavlov (1849 - 1936), V.M. Becherev (1857 - 1927) v E.L.Thorndike.

1.1.1. Thuyt phn x c iu kin ca I.P.Pavlov v phn x kt hp ca V.M.Becherev

Quan st cc thc nghim ca J.Watson v cng s nhm hnh thnh phn x c iu kin cho chu b Anbert, Piter vi con th th s thy r nh hng ca I.P.Pavlov i vi Tm l hc hnh vi ca J.Watson n mc no. Chnh J.Watson nhiu ln cng khai cm n I.P.Pavlov v s dng phng php hnh thnh phn x c iu kin ca I.P Pavlov cng nh phn x kt hp ca V.M. Becherev lm phng php nghin cu ca Tm l hc hnh vi.

1.1.1.1. Phn x c iu kin ca I.P.Pavlov

I.P.Pavlov sinh nm 1849 Riazan, min Trung nc Nga. ng l con c ca mt linh mc nng thn c 1 ngi con. Ngay t thi u th, ng c dy phi lao ng cn c v thc trch nhim - nhng phm cht m ng gi gn sut c cuc i mnh. Thi cn nh, ng i hc chm v b chn thng hp s khi 7 tui. Nm 1860 I.P.Pavlov hc trng dng chun b lm linh mc. Sau , khi c nhng cng trnh nghin cu ca Ch.Darwin, I.P.Pavlov thay i. ng i hng trm dm n Xanh - Ptecbua vo hc i hc tng hp, chuyn ngnh tm l hc ng vt.

Sau khi nhn bng i hc, I.P.Pavlov tr thnh i biu ca gii tr thc, mt tng lp mi c sinh ra trong x hi Nga lc . ng l ngi trung thnh n mc cung tn i vi khoa hc n thun v nhng nghin cu thc nghim trong sut cuc i.

I.P.Pavlov nhn hc v tin s vo nm 1875 v bt u dy y khoa nhng khng nhm tr thnh bc s thc hnh, m hy vng c nghin cu sinh l hc. ng hc 2 nm c, sau quay v Xanh- Ptecbua, ni ng gi chc tr l phng th nghim trong vi nm.

C cuc i ca I.P.Pavlov dnh cho khoa hc thc nghim theo ng ngha ca n. ng khng quan tm n nhng vn i thng - tin lng, qun o, iu kin sng. I P.Pavlov ci v nm 1881. Xara v ng, hy sinh s nghip v li ch ca mnh trnh cho chng khi vng nhng cng vic vt, m ch tp trung cho hot ng khoa hc. ng duy tr lch lm vic 7 ngy trong tun t thng 9 n thng 5. Ma h ng v nng thn.

S th ca ng i vi cng vic i thng n mc lp d. Xara k li rng, khng th giao cho ng t mua trang phc cho bn thn. Khi 70 tui, ng nhy t tu in xung khi tu ang chy, b ng gy chn. B v ng cnh ku ln Tri i, mt thin ti li khng bit cch xung tu in ri b gy chn!.Gia nh ca ng sng trong cnh ngho tng cho n nm 1890, khi ng tui 41, tr thnh gio s dc hc thuc Hc vin qun y Xanh-Ptecbua. Mt nhm sinh vin khi bit c nhng kh khn v ti chnh ca ng, a tin cho ng, ni l do l tr cho nhng bi ging c chun b theo n yu cu, I.P.Pavlov dnh ht s tin cho cc con ch thc nghim. S tn tm vi khoa hc ca ng mnh n mc, nhng iu nh nht trong cuc sng khng lm ng lo lng. ng ni rng iu khng lm ng quan tm.

I.P.Pavlov ni ting bi tnh nng ny. Khi lm vic, nhiu khi ng b kch thch bi nhng cn tc gin t vi nhng cng s ca mnh. Vo thi gian cch mng nm 1917, ng mng mt cng tc vin khi ngi ny n lm vic chm 10 pht v trn ng i c chin s. Vi ng, ting sng ngoi ph khng phi l l do lm ngng cng vic.

Thng thng, nhng cn gin nh vy nhanh chng qua i. Cc cng tc vin v sinh vin bit ng mong i mnh ci g v I.P.Pavlov lun ni r vi h v iu . Trong giao tip vi ngi xung quanh, I.P.Pavlov l ngi thng thn v trung thc, tuy khng t nh lm. Cho n nhng ngy cui i I.P.Pavlov vn lm khoa hc.

Trong sut cuc i khoa hc ca mnh, I.P.Pavlov lun nhn c s ng h ca nh nc X vit v nhn dn Lin X. ng c php tin hnh mi nghin cu ca mnh, vi nhng trang thit b tt thi by gi, ngay c khi t nc ang trong giai on kh khn nht.

Ivan Petrovitch Pavlov mt nm 1936, li cho nhn loi di sn khoa hc s.

Trn con ng cng danh lu di v v i ca mnh, I P.Pavlov nghin cu ba lnh vc c bn: cc vn lin quan n chc nng ca dy thn kinh tim; cc c quan tiu ho c s. Nhng cng trnh tuyt vi v tiu ho gip ng c nhn gii Nobel vo nm 1904. Lnh vc th ba, m nh ng chim v tr v i trong lch s tm l hc, l nghin cu cc phn x c iu kin. Trong nhng nm u th k XX, I.P.Pavlov c tn vinh l nh sinh l hc thn kinh s mt th gii.

* Phn x c iu kin

Phn x c iu kin l phn x b ch c hay ph thuc vo cc iu kin hnh thnh mt lin h (lin tng) gia kch thch v phn ng.

Khi nghin cu cc chc nng ca nc bt c tit ra mt cch khng ch nh, ngay sau khi thc n vo ming ch, I.P.Pavlov nhn thy i khi nc bt c tit ra trc khi ch nhn c thc n. Chng tit nc bt khi nhn thy thc n hay ngi thng xuyn cho chng n. Phn ng tit nc bt nh vy b quy nh bi kch thch lin h vi thc n theo kinh nghim trc .

Nhng phn x c hnh thnh ch do tc ng ca cc tc nhn kch thch khc vi tc nhn ban u (thc n). I.P.Pavlov i n kt lun rng, iu xy ra v xut hin mi lin h (lin tng) gia vic cho n v nhng kch thch (hnh dng ngi hay nhng m thanh do h pht ra).

Thi k u (cng nh E.L.Thorndike, J.Loeb), I.P.Pavlov tp trung vo cc th nghim tm l ca ng vt lm thc nghim. ng vit v nhng mong mun, biu tng v ch ca ng vt, gii thch cc s kin theo tinh thn ch quan v hnh thi nhn chng hc.

Sau ny I.P.Pavlov t b tt c nhng nh ngha tm l hc : "Lc u trong cc thc nghim vt l ca mnh, chng ti c gii thch nhng kt qu v hnh dung trng thi ch quan ca ng vt. Nhng iu khng thu c kt qu g ngoi mu thun v nhng biu hin ca quan im c nhn khng th no kim tra c. V th, chng ti khng cn cch no khc l buc phi tin hnh nhng nghin cu ca mnh trn c s hon ton khch quan".

* Kch thch c iu kin

Kch thch cng c l nhng g nng cao xc sut phn ng.

Nhng thc nghim u tin ca I.P.Pavlov hon ton n gin. ng cm trong tay mt mu bnh m cho ch xem trc khi cho n n. Cng vi thi gian, ch bt u tit nc bt ngay khi nhn thy bnh m. Vic tit nc bt ng thi im m thc n vo ming l phn ng t nhin ca h tiu ho. gy ra phn ng khng cn phi dy. I.P.Pavlov gi l phn x khng iu kin bm sinh. Cn vic tit nc bt khi nhn thy thc n, khng phi l phn x khng iu kin. gy ra phn x cn phi dy, I.P.Pavlov gi l phn x c iu kin (phn x b ch c). V n b ch c v ph thuc vo mi lin h lin tng gia hnh dng thc n vi s nut k tip sau .

Sau ny, qu trnh thc nghim hnh thnh cc phn x c iu kin trn ng vt c m bo khch quan v chnh xc ti mc ti a. Thm ch I.P.Pavlov thit k mt phng th nghim ba tng - gi l "Thp im lng" trong ca s lm bng knh dy. Trong cc phng cng lp ca st kp, cc hp bng thp, cc tm ngn. Nhng ting rung, ting n, s thay i nhit , mi v cc tc nhn ngoi lai khc b loi tr. I.P.Pavlov c gng khng c tc ng no c th nh hng n ng vt thc nghim, ngoi tr nhng tc nhn kch thch n chng khi thc nghim. I.P.Pavlp pht hin thy nhiu tc nhn kch thch c kh nng gy ra phn x c iu kin tit nc bt ch thc nghim, nu chng c th li cun s ch ca con vt v ng thi khng gy ra ni s hi hay tnh xm kch: bng n, ting ci m nhc, ting nc si, ting my g nhp v.v

Mt thc nghim in hnh trong phng th nghim ca I.P.Pavlov. Tc nhn kch thch c iu kin (nh sng) bt u xut hin (trong trng hp ny n bt sng), ngay tc th xut hin tc nhn kch thch khng iu kin (thc n). Sau mt s ln ng thi xut hin nh sng v thc n, ng vt bt u tit nc bt ngay khi ch c nh sng xut hin, tc l n quen phn ng bng cch nht nh i vi tc nhn kch thch c iu kin. Gia nh sng v thc n hnh thnh mi lin h lin tng. Qu trnh hc ny c th din ra trong trng hp m vic bt nh sng km theo s xut hin ca thc n vi mt s ln va . Nh vy, vic hc tp ch c th din ra trong trng hp nu c s cng c (cho n): Trnh t cc bc hnh thnh phn x c iu kin nh sau:

1. US - UR (Kch thch khng iu kin iu kin - Phn x khng iu kin): Thc n - tit nc bt.

2. CS - Khng R (Kch thch c iu kin - Khng c phn ng). My nh nhp - khng c phn ng.

3. CS + US - UR (Kch thch c iu kin + Kch thch khng iu kin - UR). My nh nhp + thc n - tit nc bt.

4. CS - CR (Kch thch c iu kin - phn x c iu kin). My nh nhp - tit nc bt.

Nh vy, kch thch c iu kin (s xut hin ca ngi chm sc, m thanh ca my nh nhp) bt u to ra mt s phn x- vn l kt qu ca kch thch khng iu kin (thc n). (Lu rng kch thch trung tnh hoc kch thch c iu kin c iu kin ho vi kch thch khng iu kin.

I.Pavlov tin rng nu c th to ra phn x c iu kin bng k thut ny, th cng c th lm mt hoc gim phn x bng k thut . Ch c t vo tnh hung bnh thng c my nh nhp v tit nc bt, nhng khng a thc n ra. Sau vi ln nh th, khi my nh nhp hot ng, ch khng tit nc bt na, phn x c iu kin b dp tt.

Phn x c iu kin do I.P.Pavlov pht hin c gi l phn x c iu kin c in (iu kin ho c in), nhm phn bit vi phn x c iu kin do B.F.Skinner pht hin sau ny.

* Cc nguyn tc ca iu kin ho c in

I.Pavlov pht hin mt s nguyn tc ca iu kin ho c in, bao gm: khi qut ho, phn bit v tt phn x:

+ Khi qut ho kch thch: lin quan n qu trnh m nh phn x c iu kin c chuyn sang kch thch tng t vi kch thch c iu kin ban u. V d, khi c hc rng "mu " c ngha l dng li, chng ta c xu hng dng li, i chm li khi gp nhng g c lin quan n mu : n ca tn hiu giao thng, n ngoi ca ra vo Khi qut ho kch thch l qu trnh hng u ca vic di chuyn trong hc tp. Gio vin mong mun hc sinh c kh nng s dng ti liu c hc vo cc trng hp khc nhau. Chng ta hy vng nhng tr em hc c cch trnh dng ma tu trong nh trng, thng qua vic c ti liu tuyn truyn, s trnh c ma tu, nu chng b li ko, d d trn ng ph. Cn ch rng t hp cc kch thch c iu kin cng t ging nhau (xa nhau) th phn x cng yu. Vic c sch v tc hi ca ma tu khc xa vic tip xc vi ngi b nghin ma tu lc ln cn.

Khi qut ho xut hin gii thch s di chuyn phn x sang tnh hung khc, trong ci hc c ban u xut hin. Tr em c th chuyn ni s hi hay lo lng mt gio vin nghim khc sang bt k ci g lin quan n nh trng: cc gio vin, sch, ngi nh trong trng. Nhng trng hp ny p ng tt c cc tiu chun ca I.Pavlov v iu kin ho. C hai s kin khi qut ho l c ngha:

1. Khi iu kin ho i vi bt k kch thch no xut hin. Hiu qu ca n l khng chc chn i vi kch thch ny.

2. Khi kch thch tr ln t ging vi kch thch s dng ban u th kh nng ca n to ra phn ng cng km hn mt cch tng ng.

+ Phn bit: lin quan n qu trnh nh chng ta hc c cch phn ng khc nhau i vi cc kch thch tng t (ging nhau, gn nhau). Qu trnh phn bit i lp vi khi qut ho. Khi qut ho l phn x ging nhau i vi hai kch thch khc nhau, cn phn bit l c phn x khc nhau i vi hai kch thch tng t. iu ny do kinh nghim trc kia ca chng ta - chng to ra cc phn x nht nh thnh cng trong vic th hin cc kch thch nht nh. Vic phn bit c ng dng quan trng trong lp hc. Nu tr nh khng phn bit ni ng trn v ng cong, ng thng ng v ng nm ngang, hoc ch n v ch u, ch b v d, thng s gp kh khn v c. Cc nguy c tng t cng xut hin i vi hc sinh nh tui khi gp cc s nh 21 v 12, 25 v 52. Hc cch phn bit l yu t quy nh thnh cng trong hc tp v trong cuc sng sau ny.

+ Tt phn x: lin quan n qu trnh cc phn x c iu kin mt i.

Qua thc nghim, I.P.Pavlov pht hin thy, cho my nh nhp hot ng mt mnh (khng km theo thc n) c th lm gim phn x c iu kin. Hc sinh c anh ch cnh bo rng C gio Tuyt ng s, nhng sau mt vi tun cng thng, khi gp c Tuyt hc sinh thy C l ngi d chu v ni s hi mt dn.

Nh vy, I.P.Pavlov v cng s nghin cu nhiu vn rng ln ca phn x c iu kin: s hnh thnh phn x c iu kin, nhng yu t km theo nh s khuyn khch, s tt phn x, s hi phc ngu nhin, s khi qut ho, phn bit s khc nhau, s iu kin ho bc cao. Tt c nhng vn li cun s ch ca cc nh khoa hc th gii. Cng lm vic vi I.P.Pavlov c hn 200 ngi. Chng trnh thc nghim ca ng trin khai trong mt thi gian di v i hi s tham gia ca mt s lng ln hn so vi bt k chng trnh no t thi W.Vund.

Nhng phng php phn x c iu kin ca I.P.Pavlov cung cp cho khoa hc tm l mt thnh phn c bn ca hnh vi, mt n v lm vic c th c kh nng quy hnh vi phc tp ca con ngi vo nghin cu trong iu kin phng th nghim. J.Watson tip nhn ngay n v lm vic ny v bin n thnh ht nhn chng trnh ca mnh. I.P.Pavlov t ra hi lng vi nhng cng trnh ca J.Watson, nhn thy rng s pht trin ca Thuyt hnh vi M l s khng nh cc t tng v phng php ca mnh. Sau ny, nhng phng php phn x c iu kin c s dng rng ri trong tr liu hnh vi. Nh vy, nhng cng trnh ca I.P.Pavlov c nh hng to ln n vic li ko tm l hc khoa hc theo hng khch quan hn v i tng v phng php nghin cu, cng nh tng cng khuynh hng, chc nng v thc hnh.

1.1.1.2. Phn x ht hp ca V.M.Becherev

V.M. Becherev (1857-1927) l nh tm l hc ng vt ni ting ngi Nga, mc d ng khng ch nghin cu tm l ng vt. ng cn l nh sinh l hc, nh bnh hc thn kinh v tm thn hc. ng to iu kin chuyn lnh vc khoa hc ny t nhng tng ch quan sang hng hnh vi bn ngoi c quan st mt cch khch quan v tr thnh bc tin bi trong nhiu lnh vc nghin cu. ng cn l nh chnh tr cp tin, ph phn cng khai ch Nga hong. ng nhn ph n v ngi Do Thi vo lm vic - vo thi by gi nhng ngi ny thng b ui hng lot khi cc trng i hc Nga. V.M.Becherev nhn hc v tin s khoa hc ti Hc vin qun y Xanh - Ptcbua vo nm 1881. ng hc i hc tng hp Leizip cng vi W. Wundt, nghe nhng bi ging Beclin, Pari v quay tr v Nga nhn chc gio s B mn bnh thn kinh ti i hc tng hp Cadan. Nm 1893 ng c b nhim lm Ch nhim B mn bnh tinh thn kinh Hc vin qun y, ni ng t chc iu tr bnh tm thn. Nm 1907 ng thnh lp Vin tinh thn kinh - by gi mang tn ng - v bt u a chng trnh nghin cu thn kinh vo hin thc. Ngoi ng gp ln lao cho tm bnh - hc thn kinh th gii, V.M. Becherev cn c nhiu cng hin cho tm l hc khoa hc, trong c c ch phn x kt hp.

Pht minh ch yu ca V.M.Becherev c ng dng trong Tm l hc hnh vi l nhng phn x kt hp, c pht hin nh nghin cu nhng phn ng vn ng.

Cc phn x kt hp l cc phn x xut hin khng ch nh s tc ng ca cc kch thch khng iu kin m cn nh tc ng ca nhng kch thch kt hp vi kch thch khng iu kin.

ng pht hin thy rng nhng vn ng do phn x - chng hn s rt tay li khi nhng vt e do b in git- c th xut hin khng ch do tc ng ca tc nhn kch thch khng iu kin (chng hn in git), m cn do tc ng ca nhng kch thch c kt hp vi nhng kch thch ban u - chng hn nh ting g trong thi gian dng in git sau buc nghim th co tay li.

C th gii thch hin tng bng thut ng cc qu trnh tm l, nhng V.M Becherev coi nhng phn ng mang tnh cht phn x. ng thi ng cho rng c th gii thch hnh vi cp cao khi xem xt n nh l s kt hp hay l tch hp cc phn x vn ng cp thp. Theo Becherev, cc qu trnh t duy c tnh cht tng t - ngha l chng ph thuc vo nhng hnh ng bn trong ca c ngn ng; tng ny c J.Watson s dng. V.M.Becherev u tranh p dng phng php hon ton khch quan vo nghin cu. ng loi tr tn gc vic s dng thut ng hay l thuyt tm l hc ni quan.

V.M.Becherev trnh by nhng tng ca mnh trong cun sch "Tm l hc khch quan" cng b nm 1907. Cun sch c dch sang ting c v ting Php vo nm 1913 v c J.Watson c vo chnh thi gian . Ln xut bn th ba trong bn dch ting Anh vo nm 1932 cun sch mang tn "Cc nguyn tc ca Phn x hc con ngi".

1.1.2. Thuyt lin h ca E.L.Thorndike

Mt trong nhng bc tin bi nh hng trc tip v ln nht n Tm l hc hnh vi ca J.Watson l E.L.Thorndike. ng thng t coi mnh khng phi l Nh hnh vi m l "Nh lin h". Tuy nhin khng nn nh gi nh nghin cu v quan im ca h theo cch h t gi mnh nh th no, m theo vai tr ca h trong s pht trin ca tri thc. Chc nng ca E.L.Thorndike c xc nh ch, cc cng trnh ca ng m ra chng u trong trang s vng ca Thuyt hnh vi.

E.L.Thorndike (1874-1949) l mt trong nhng nh nghin cu c uy tn nht ca tm l hc ng vt Hoa K v l ngi t nn mng cho Tm l hc hnh vi. ng thi l mt trong nhng nh tm l hc M u tin nhn c hc vn y M. ng sinh nm 1874. Khi cn l sinh vin cc nm cui i hc tng hp Usli, bang Connecticut ng hng th vi tm l hc ca W.James v sau ny l hc tr ca nh tm l hc chc nng ny, Harvard, ni ng bt u nghin cu cc qu trnh dy hc.

Nm 1898 ng nhn hc v tin s. Lun vn Tr tu ca ng vt: nghin cu thc nghim cc qu trnh lin tng c cng b cng vi nhng nghin cu v vic dy hc bng lin tng cho ngng, c v kh.

Nm 1899 E.L.Thorndike tr thnh ging vin tm l hc ti i hc s phm thuc i hc tng hp Clmbia. ng s dng nhng phng php nghin cu ng vt vi con ngi. Tt c hot ng ca ng v sau ny u dnh cho nhng vn dy ngi- c bit l trc nghim xc nh trnh tr tu. Nm 1912 ng c bu l Ch tch Hip hi tm l hc M. E.L. Thorndike tr thnh giu c nh xut bn sch v trc nghim. Vo nm 1924 thu nhp hng nm ca ng l gn 70.000 USD, mn tin khng l lc by gi.

Nm mi nm E.L.Thorndike i hc tng hp Clmbia l nhng nm thnh cng nht. ng cng b 507 tc phm, trong c nhiu cun sch s. ng v hu nm 1939 nhng tip tc lm vic cho n khi qua i. ng mt nm 1949.

* Yu t cng c

Trong cc thc nghim u tin ca E.L.Thorndike, nghim th l tr em trc tui hc. Nghim vin hnh dung trong c nhng t ng, vt, con s khc nhau. a tr ngi i din cn phi on xem nghim vin ang ngh iu g. Trong trng hp thnh cng tr nhn c ko.

S thc nghim ca E.L.Thorndike cha ng nhng yu t mi v phng php nghin cu. Vo thi , quan nim v mi lin h trc tip ca ngh v li ni c tha nhn rng ri. T ng cng l mt hnh ng vn ng. T suy ra rng trong trng hp "ngh thm" chc chn phi c nhng thay i cc c ca c quan ngn ng. Thng thng s thay i ny ch th v ngi xung quanh khng nhn thy. Nhng liu c th nng cao nhy cm ca ngi khc i vi chng nhm mc ch "c c" nhng c ng vi m, bng cch c c nhng ngh tng ng? E.L.Thorndike s dng n by l s quan tm n kt qu c to ra hi s cng c lm phng tin gia tng nhy cm. ng thi, ng cho rng nhy cm trong tin trnh thc nghim dn dn tng ln nh s cng c (sau ny mc hc tri gic c gi l "Hc nhn cm").

i vi s cc thc nghim trn ca E.L.Thorndike c my im quan trng:

Th nht: Loi tr c s vin dn thc (v nhng phn ng ca nghim vin, m chnh l nhng thay i trong cc c mt ca anh ta khi suy ngh thm xut hin khng ch nh v nghim th on nhng phn ng th khng bit anh ta s dng dng du hiu no, c gng phn bit chng).

Th hai: Nghin cu s hc tp, tip thu kinh nghim.

Th ba: a vo nhn t cng c dng tnh (tch cc).

Tt c nhng yu t sau ny quy nh s tm kim bng thc nghim ca E.L.Thorndike i vi ng vt. Thi k u, ng dy ngng k xo i trong m l. Do khng c ch nht ngng, E.L.Thorndike to ra mt phng th nghim di tng trt trong nh ca W.James. l phng th nghim u tin ca tm l hc ng vt M. Nhng nm sau, ng chuyn sang i hc tng hp Clmbia vi J.Cattell - mt ngi ng h nng nhit phng php khch quan trong tm l hc, v tip tc nghin cu trn mo, ch v to ra Chic hp c vn .

* Chic hp c vn

L thuyt ca E.L.Thorndike c hnh thnh trn c s cc thc nghim ng vt, vi nhng thit b do chnh ng sng to ra - "chic hp c vn ".

ng vt c nht vo hp, thot ra, n cn phi hc cch m kho. E.L.Thorndike nht vo hp mt con mo i. Thc n c t trc mt ci hp con - phn thng khi mo thot ra c. Ca hp b ng kn bng mt s kho.

m c ca, mo cn phi ko n by hay dy xch, i khi phi lm mt vi ng tc tun t. Lc u mo c hnh vi hn n, xem xt, ngi, lc ca ly thc n. Cng vi thi gian, mo nm c cch thc ng x v m c ca. Hnh vi ng u tin l do: ngu nhin. Nhng ln tip theo, hnh vi ngu nhin t gp hn. Cui cng t c s hc tp mt cch y . Mo hnh ng ng ngay t khi b nht vo hp.

E.L.Thorndike s dng cc phng php o lng nh lng vic hc tp. Chng hn, ghi li nhng ln hnh ng sai, thi gian t khi nht mo vo hp n khi n thot ra khi Nhng kt qu o lng thc nghim ng vt trn "hp c vn " l ngun t liu ch yu E.L.Thorndike hnh thnh cc l thuyt hc tp m ta s nu vn tt di y.

* Thuyt lin h

Ngay trong nhng thc nghim u tin trn tr em, E.L.Thorndike to ra cch tip cn gi l Thuyt lin h.

Thuyt lin h l cch tip cn i vi dy hc da vo vic xem xt cc mi lin h gia kch thch v phn ng.

E.L.Thorndike cho rng, nu phn tch thc con ngi th c l phi tm mi lin h gia cc tnh hung, cc thnh phn cu thnh ca tnh hung vi nhng phn ng, s sn sng phn ng, nhng kch thch, s c ch v xu hng ca cc phn ng. "Nu tnh ton y n iu con ngi s ngh g v lm g, ci g s kch thch hay lm h vui mng trong bt k tnh hung tng tng no, th ti cm thy khng c g c th nm ngoi c. Dy hc- l mi lin h, s lin kt. Tr tu - l h thng mi lin h ca con ngi" (E.L.Thorndike.1931. tr 122).

Thc ra, mi lin tng c trong trit hc v tm l EM.Thorndike. Theo quan nim c, lin tng l mi lin h gia cc tng, cn theo E.L.Thorndike, l mi lin h gia cc tnh hung v cc phn ng. Tuy nhin, d a vo l thuyt ca mnh mt c s khch quan hn, nhng E.L.Thorndike vn coi cc qu trnh tm l l qu trnh ch quan. Khi xem xt hnh vi ca ng vt thc nghim, ng ni n s tho mn, khng tho mn v s kh chu. Nhng thut ng ny phn ln c lin quan n tm l hn l n hnh vi. V phng din ny, E.L.Thorndike chu nh hng ca J.Romanes v C.L.Morga v b J.Watson ph phn. Tuy nhin, ging nh J.loeb, E.L.Thorndike khng gn cho ng vt trnh tr tu v thc cao nh Romanes. Trong tm l hc ng vt, bt u t khi hnh thnh khoa hc cho n thi k nhng cng trnh ca E.L.Thorndike, s gia tng vai tr ca cc phng php thc nghim nghin cu hnh vi khch quan, dn n gim vai tr ca thc.

E.L.Thorndike tip cn vn tm l hc trn nn tng c hc. ng i hi khi nghin cu hnh vi cn phi chia n ra thnh cc cp kch thch - phn ng. V im ny, ng chia s cch tip cn theo quan im phn tch v nguyn t lun ca cc nh tm l hc cu trc. Tuy nhin, cn lu : cc mi lin h Kch thch- phn ng l cc thnh phn ca hnh vi (ch khng phi ca thc), l nhng vin gch t hnh thnh hnh vi phc tp hn.

E.L.Thorndike s dng "Th v sai" nh l s khi nguyn iu chnh hnh vi. Vic la chn khi nguyn ny l c s phng php lun su sc ca Tm l hc hnh vi. ng chuyn nh hng ca t duy tm l hc vo phng php mi, gii thch mang tnh cht quyt nh lun v cc khch th ca mnh. Thc ra khi nim "Th v sai" c Ch.Darwin s dng trong hc thuyt tin ho ca ng. Trong sinh gii, nhng phng php c th phn ng vi nhng iu kin thay i bn ngoi khng th d kin trc c trong cu trc v phng php ng x ca c th i vi kch thch ch thc hin c theo xc sut.

Nh vy, thuyt tin ho i hi a vo nhn t xc sut vn hnh nh tnh nhn qu c hc. Xc sut khng cn c xem l khi nim ch quan (kt qu khng hiu bit nguyn nhn nh Spinoza khng nh). Nguyn tc "Th, sai v kt qu ngu nhin", theo E.L.Thorndike gii thch cc c th sng tip thu c nhng hnh thc hnh vi mi trong tt c cc cp pht trin u im ca phng php ny kh r rng khi so snh n vi s phn x truyn thng (mang tnh c hc theo R.Descarte). Theo s phn x ny, hnh ng c nh hnh m tin trnh ca n c quy nh bng nhng con ng c trong h thn kinh. Bng khi nim khng gii thch c tnh thch ng ca c th v kh nng hc tp ca n.

E.L.Thornike xut pht t gi thuyt l hnh ng vn ng ch khng phi l xung ng bn ngoi a vo tin trnh ca chic my c th vi phng php phn ng c sn, chng c ny sinh t tnh hung c vn , m c th cha c cng thc nh trc cho p ng vn ng v n buc phi xy dng bng chnh n lc ca mnh. Nh vy, khc vi phn x c hc, mi lin h "Tnh hung- phn ng" c c trng bi nhng du hiu sau:

1. im xut pht- tnh hung c vn

2. C th i lp vi n nh l mt chnh th

3. C th tch cc hnh ng tm kim la chn

4. Hc c bng cch luyn tp

M hnh E.L.Thorndike c u im khng nhng so vi cch l gii c hc v phn x m c vi cch l gii v hnh ng nhng nh theo thuyt chc nng ca J.Diwey. Cun sch u tin ca E.L.Thorndike l "Tr tu ng vt". Trong , khi nim tr tu c s thay i cn bn v phn nh lp trng ca E.L.Thorndike vi cc nh theo thuyt chc nng v thc. E.L.Thorndike cho rng hnh ng tr tu l gii quyt vn v vic gii quyt ny t c khng phi bng suy tng m bng nhng hnh ng tch cc ca c th, nh thit lp c v th c li i vi mi trng. Cc nh chc nng theo quan im ngc li, h cho rng nhn t nh hng hnh vi l kht vng c ch nh tin ti mc ch. E.L.Thorndike ph nhn nhn t ny v bng cch , ng gii thch hnh vi theo con ng ca khoa hc t nhin. Theo cch tip cn ca J.Diwey v cc nh chc nng, kht vng c ch nh t mc ch khng phi l hin tng cn gii thch m l nguyn nhn, l khi nguyn. Cn E.L.Thorndike loi b kht vng c ch nh t mc ch, bo v kin v cc hnh ng tch cc ca c th, m ngha ca chng th hin vic gii quyt vn nhm mc ch thch ng vi mi trng. Nh vy, v phng php lun, E.Thorndike khng theo l thuyt duy tm, m theo quyt nh lun. Tuy nhin, y khng phi quyt nh lun c hc m quyt nh lun xc sut - kiu Ch.Darwin, th hin trong cng thc "Th, sai v kt qu ngu nhin". Tt nhin, "S chn lc t nhin" cc hnh ng c ch c nhn trong cch tip cn ca E.L.Thorndike din ra da trn c s khc so vi s tin ho chng loi theo cch m Darwin pht hin.

* Dy hc bng phng php th v sai

Dy hc bng phng php th v sai l dy hc da vo s lp li nhng phn ng dn n kt qu

Khi thc nghim ng vt trong "hp c vn ", E.L.Thorndike nhn thy, kt qu thu c trong tin trnh thc nghim c nh hng n xu hng ghi nh. Khuynh hng hnh ng no khng dn n vic thot ra khi lng s bin mt, dng nh chng b xo khi tr nh qua mt s ln c gng khng thnh. Nhng hnh ng dn n thnh cng, sau mt lot c gng s c tng cng. ng tin rng tt c s hc tp u c gii thch bi cc mi lin h c hnh thnh gia cc kch thch v phn ng. Nhng mi lin h ny xut hin ch yu thng qua th v sai, m sau ny ng thit k nh l hc tp bng cch la chn v lin h. Cch dy hc nh vy gi l dy hc bng phng php th v sai. Chnh E.L.Thorndike cng a gi n l phng php th v kt qu ngu nhin.

* Cc quy lut hc tp

E.L.Thorndike pht biu cc quy lut hc tp, trong c bn quy lut quan trng trong thc tin dy hc: Lut tm th, Lut luyn tp, Lut di chuyn v Lut hiu qu

+ Lut tm th

Khi c th ngi v ng vt sn sng hnh thnh cc m lin h lm iu g mt cch d chu hay khng lm iu g kh chu. Thorndike tin rng s sn sng (tm th) l iu kin quan trng ca vic hc, v s hi lng hay hng ht ph thuc vo trng thi sn sng ca c nhn. Nh trng khng th buc hc sinh hc, nu chng khng c chun b v mt sinh l hay tm l.

+ Lut luyn tp

Bt k mi lin h no cng c tng cng t l thun vi s lng thi gian n xut hin v t l thun ni sc mnh trung bnh v khong thi gian lin h. Ngc li, khi mi lin h khng c thc hin gia kch thch v phn ng (gia S v R) trong mt khong thi gian th sc mnh ca mi lin h gim st. Cc thc nghim sau ny v s ph phn t nhiu pha buc E.L.Thorndike, sau nhng nm 30, phi xem xt li Lut luyn tp ban u. ng nhn thy rng vic thc hnh ring n l khng cho vic ci thin phn ng. Cn tng cng mi lin h bng cch cng c, ngha l Lut hiu qu c hot ng. Khi ngi hc thc hnh, h cn nhn thc v hu qu ca vic m h ang lm. Nu khng, vic luyn tp tr nn khng c hiu qu v thm ch cn c hi nu phm sai lm.

+ Lut di chuyn lin tng

Nu trong iu kin hnh ng ng thi ca cc tc nhn kch thch, mt trong s gy ra phn ng th nhng kch thch khc cng c kh nng gy ra chnh phn ng .

+ Lut hiu qu

C l y l lut quan trong nht ca Thorndike. Lut ny ni rng phn ng km theo s hi lng c lin h mt cch cht ch hn vi tnh hung, cn nhng phn ng km theo s khng hi lng lm cho cc mi lin h yu i. S hi lng (s khng hi lng) cng ln th s mnh (yu) ca mi lin h cng ln. E.L.Thorndike pht biu Lut hiu qu nh sau: "Bt k hnh ng no trong tnh hung cho gy ra s tho mn gn lin vi tnh hung , nu tnh hung li xut hin, th s xut hin hnh ng c xc sut ln hn so vi trc y. Ngc li, bt k hnh ng no trong trng hp cho gy ra s kh chu, khi tnh hung li xut hin th hnh ng c xc sut xut hin t hn". T "Lut hiu qu" suy ra, khng phi t thn nhng "php th v sai" m l nhng trng thi phn cc bn trong c th (Tho mn - khng tho mn) c coi l cc yu t quyt nh vic hc tp.

Nm 1932; Thorndike xem xt li lut hiu qu v nhn mnh rng, phn thng c hiu qu cng c ln hn so vi trng pht. Tr em c xu hng hc tp c hiu qu hn hay d dng hn v duy tr s hc tp nu n c kt qu d chu.

Trong nhiu nm, E.L.Thorndike c nh hng mnh m n thc tin dy hc. Chng hn s gii thch ca ng v s di chuyn ca hc tp vn cn c ngha. Ci gi l cc phn t ng nht, mt l thuyt ni rng vic hc c th ng dng cho cc tnh hung mi ch khi ngi hc tm thy nhng nt tng ng- cc phn t ng nht trong hai trng hp. E.L.Thorndike tin rng vic dy tt bt u vi vic gio vin bit r h mun dy ci g - tc l bit r nhng kch thch. Gio vin phi nhn dng cc phn ng m h mun lin kt vi kch thch v xc nh thi gian ca s hi lng tng ng. Theo Thorndike, cn phi:

1. Xem xt mi trng ca tr

2. Xem xt phn ng m gio vin mun gn vi n

3. Hnh thnh mi lin h (vi s hi lng)

Cng trnh ca Thorndike vi Lut hiu qu l li tuyn b sm v tm quan trng ca cng c tch cc, mt khi nim m sau ny B.F.Skinner m rng rt nhiu.

Phn tch cc quy lut hc tp ca Thorndike ta thy chng c khng nh trong tm l hc lin tng t thi Ghalti. Ci mi trong quan im ca E.L.Thorndike th hin ch, chuyn t vic thit lp cc mi lin h (lin tng) bn trong h thn kinh (vai tr ca luyn tp, s sn sng hnh ng v s dch chuyn lin tng c gii thch bi cc thuc tnh ca n) sang vic xc nh cc mi lin h gia cc phn ng v cc tnh hung bn ngoi.

Vic phn tch hot ng khoa hc ca E.L.Thorndike cho thy s thay i quan im v tnh quy nh ca cc hin tng tm l trong tm l hc thi . Thuyt lin tng c li du vt ca cc nguyn tc quyt nh lun c hc, qua s xut hin ca nhng tc ng bn ngoi, ca tn s v tnh phc tp ca n. Nhng nhn t nu trn chuyn vo cc Lut luyn tp, Lut tm th v Lut di chuyn lin tng ca E.L.Thorndike. Tuy nhin, ng khng hon ton b hn ch bi quyt nh lun c hc, m gn n vi quyt nh lun mi- quyt nh lun sinh hc, khi mang s phn tch ca mnh t "khng gian c th" sang "khng gian" tng tc gia c th v mi trng v a ra nguyn tc "th v sai". ng thi ng cn chuyn t quyt nh lun sinh hc sang quyt nh lun sinh- tm l hc. Bc chuyn ny c phn nh trong quy lut hiu qu ca Thorndike. Nu tn s cng v s tip xc l cc yu t quyt nh lun c hc, th v sai l cc yu t quyt nh lun tm - sinh hc, th "hiu qu" c hiu nh l nhng trng thi c bit thuc v cp tm - sinh hc quy nh hnh vi.

c nhng cuc tranh lun ko di v gay gt v "Lut hiu qu" (trong c c s phn bc ca J.Watson- v tnh cht tm l hc ca n). T lut ny suy ra rng kt qu hnh ng c c th nh gi v tu thuc vo s nh gi m mi lin h gia cc kch thch v cc phn ng c cng c hay b suy yu. Sau ny "Lut hiu qu" ca E.L.Thorndike c l gii tng t nh l "s cng c" ca I P. Pavlov. Khng ph thuc vo quan nim ca chnh E.L.Thorndike, ng a nhn t ng c vo vic gii thch hnh vi. iu khng cn mang tnh c hc (s cng c cc mi lin tng nh l hm s ca tn s lp li) v khng phi mang tnh cht sinh hc n thun "th v sai" m l mang tnh cht tm l (hay chnh xc hn l tnh cht tm l- sinh hc). Tm l hc khng th ginh c v tr c lp vi t cch l mt khoa hc nu nh n khng a ra c cc yu t quyt nh lun khng quy v cc lnh vc nghin cu khc. Xut pht t y, quan im ni quan cao khi nim v tnh nhn qu tm l c bit xa l vi nguyn nhn c th v c duy tr ch bi "ting ni ca thc". E.L.Thorndike ch r rng tnh c lp ca tm l hc da trn nghin cu cc khi nguyn khc, m chnh l quyt nh lun tm - sinh hc khng quy v c hc cng nh sinh hc n thun, c kim sot bi phng php thc nghim khch quan.

Nh vy, E.L.Thorndike m rng mt cch c bn phm vi ca tm l hc. ng vch r, n vt ra khi gii hn ca thc. Trc y ngi ta cho rng bn ngoi phm vi tm l hc ch quan tm n cc hin tng v thc, b che du trong nhng Hp th b mt ca tm hn. E.L.Thorndike t khot thay i nh hng. Lnh vc tm l hc l s tng tc gia c th v mi trng. Tm l hc trc y khng nh rng cc mi lin h c to thnh gia cc hin tng thc v gi chng l cc mi lin tng; rng cc mi lin h c hnh 'thnh gia s kch thch cc c quan th cm v c ng p li ca c, c gi l phn x. Theo E.L.Thorndike, mi lin h - l s lin h gia phn ng v tnh hung. Ni bng ngn ng tm l hc sau ny, th mi lin h l mt phn t cu thnh ca hnh vi Thc ra, E.L.Thorndike khng s dng thut ng hnh vi. ng ch ni v tr tu, v s hc tp, nhng chnh R.Descarte cng khng gi phn x do ng pht hin l phn x, cn Th.Hobbs, ng t ca khuynh hng lin tng cng khng s dng tp hp t " tng lin tng" m l do J.Locke sng to ra na th k sau ng. Khi nim thng chn mui trc thut ng.

Nhng nghin cu ca E.L.Thorndike trong lnh vc dy ngi v ng vt l cc thnh tu to ln trong lch s tm l hc, nh du s i ln ca l thuyt dy hc trong tm l hc M. Tinh thn khch quan c duy tr nghim ngt trong tt c cc cng trnh nghin cu ca ng l mt trong nhng ng gp quan trng nht cho s pht trin ca Thuyt hnh vi.

J.Watson cho rng nhng nghin cu ca E.L.Thorndike tr thnh hn tng ca Thuyt hnh vi. I.P.Pavlov cng nh gi cao cng lao ca E.L.Thorndike: "Qua mt s nm sau khi bt u lm vic vi phng php mi ca mnh, ti nhn thy rng nhng thc nghim nh th c lm M, ngoi ra khng phi do cc nh sinh l hc m cc nh tm l hc tin hnh. T by gi ti bt u nghin cu cn thn nhng bi bo ca M v ti phi tha nhn rng, vinh d thc hin bc u tin trn con ng ny thuc v E.L.Thorndike. Nhng thc nghim ca ng vt tri nhng nghin cu ca ti t 2 n 3 nm. C th coi cun sch ca ng mang tnh kinh in c v cch tip cn dng cm i vi mt cng vic khng l, c v chnh xc ca nhng kt qu".

Cc cng trnh ca E.L.Thorndike s khng c ngha tin bi i vi Tm l hc hnh vi, nu chng khng pht hin ra nhng quy lut ring ca tm l hc. Tuy vy, iu khng km phn r rng l s hn ch ca s tm - sinh l trong bnh din gii thch hnh vi ngi. Thc tin vic iu chnh cc hnh vi c thc hin theo cch khc so vi quan nim ca E.L.Thorndike v tt c nhng ngi ng h ci gi l tm l hc khch quan, coi cc quy lut hc tp l thng nht cho c con ngi v ng vt. Tnh quy lut ca hnh vi ngi c c s x hi lch s, v vy nu b quy v cp quyt nh lun tm- sinh l, th iu loi tr kh nng nghin cu cc quy lut ny bng cc khi nim khoa hc thch hp.

Nh vt, bt u t nhng ci ngun s khai ca tm l hc ng vt - ngay trong cc cng trnh ca Romanes v Morgan - c th quan st thy s dch chuyn dn dn ca tm l hc theo hng gia tng tnh khch quan c trong la chn i tng nghin cu v phng php lun. Nhng cng trnh u tin trong lnh vc ny sinh ra l thuyt thc v cc qu trnh tm l. Chng da vo phng php nghin cu ch quan. Tuy nhin, vo u th k XX, tm l hc ng vt tr thnh mt khoa hc hon ton khch quan c v i tng nghin cu v cc phng php c s dng. "Tit dch v", "phn ng mang tnh cht phn x", Hnh ng, "Hnh vi" - nhng thut ng khng li bt k s h nghi no rng, tm l hc ng vt chia tay vi qu kh ch quan ca mnh.

Ngay sau , tm l hc ng vt tr thnh m hnh xy dng hc thuyt v hnh vi. Thuyt hnh vi, m ngi sng lp - J.Watson, khi tin hnh nhng nghin cu thch s dng ng vt ch khng phi con ngi. Khi lm quen vi kt qu nghin cu ca cc chuyn gia tm l hc ng vt v x l chng, J.Watson xy dng nhng c s khoa hc v hnh vi m theo ng, n ng c vi ngi v ng vt.

1.2. CC QUAN IM TM L HC CA J.WATSON

Ging nh Wundt, J.Watson cho rng, nhim v ca ng ch l to lp c s chnh thc cho trng phi tm l hc mi. tng ny lp tc tch ng khi nhng ngi, m trong lch s khoa hc, c coi l tin bi ca Thuyt hnh vi a ng ln hng ngi sng lp ra l thuyt ny.

J. Watson sinh nm 1878, ti mt trang tri khng xa Grinvila, Bang Nam Carolina. M ng l ngi rt sng o, nhng cha li l ngi khng theo o, li, nghin ru, chu nh hng ca li sng bung th v c quan h ngoi gi th. V th nn gia nh ng thng ng trn b vc ngho i. Khi J. Watson 3 tui cha ng b nh i vi mt ngi ph n. i vi J. Watson, y l mt chn thng eo ng sut c i. Nhiu nm sau, khi J. Watson tr thnh giu c v ni ting, cha ng n Newyork nh gp, nhng J. Watson t chi.

Thi tr J. Watson l ngi hay vi phm php lut, l hc sinh kh bo, hay ci ln v thng khng chu c s kim sot.

Nm 16 tui J. Watson hc trng i hc tng hp gio phi Bptic Phurman Grinvila nh tr thnh linh mc nh tng ha vi m. Nhng do bng bnh nn ng b lu ban mt nm, n 1900 mi tt nghip i hc tng hp Phurman. V m mt, ng khng lm linh mc v n lm vic ti i hc Chicago - Trung tm ca tm l hc chc nng thi M.

Nm 1903 J.Watson nhn bng tin s trit hc v tr thnh tin s tr nht ca i hc tng hp Chicago. Lun n ca ng mang tn Dy ng vt: s pht trin th cht ca chut bch. Mt ti nghin cu thuc lnh vc tm l hc ng vt.

Khi lm quen vi cng trnh ca Endgel trong tm l hc chc nng, J. Watson say m tm l hc. Ngoi ra, ng bt u nghin cu sinh hc v sinh l hc cng vi J.Loeb, ngi ging gii cho ng r v quan im c hc. Trong nhng nm 1913 ng lm vic di quyn ca R.Ierks.

Trc nm 1903, khi vn i hc tng hp Chicago vi chc danh ging vin, J.Watson cng b lun vn bn v s trng thnh sinh l v thn kinh ca chut bch v bng cch ng th hin khuynh hng nghin cu ng vt ca mnh. Ti khng bao gi mun tin hnh thc nghim ngi - J. Watson vit - Chnh ti lun lun t chi nhn lm nghim th. Ti khng bao gi a thch nhng bn hng dn kho lo, ngu ngc dnh cho nghim th. Trong nhng trng hp , ti lun lun cm thy lng tng v hnh ng thiu t nhin. Nhng khi lm vic vi ng vt, ti cm thy nh mnh ang nh. Khi nghin cu ng vt, ti tin gn hn vi sinh hc v ng bng c hai chn trn mt t. Dn dn ti hnh thnh ngh rng, khi quan st hnh vi ca ng vt, ti c th gii thch tt c nhng g m nhng nh khoa hc khc pht hin ra khi dng ngi lm vt th nghim.

Theo cc ng nghip, J.Watson khng phi l ngi c th mnh trong lnh vc t phn tch. ng khng c ti nng v kh cht cn thit tin hnh t quan st. C th chnh khim khuyt ny thc y mnh m ng trong nghin cu tm l hc khch quan v hnh vi. Ngoi ra, nu tm l hc l mt khoa hc ch nghin cu hnh vi - iu c th nghin cu ng vt y ht nh ngi, th nhng hng th ngh nghip ca chuyn gia tm l ng vt hon ton c th a vo tro lu chung ca lnh vc khoa hc ny.

Nm 1908 J. Watson c ngh chc gio s i hc tng hp John Hpkin Bantimo. Tuy khng mun b Chicago, nhng mt chc v c uy tn, mt phng th nghim v c tng lng ng k m i hc John Hpkin ngh hp dn ng. J. Watson sng i hc tng hp John Hpkin 12 nm v y l thi gian thnh t nht ca ng

Ngi mi J. Watson n lm vic ti i hc tng hp John Hpkin l D.M.Bonuin (1861-1934) - ngi cng J.M.Cattell xut bn tp ch Bnh lun tm l hc. Sau khi Bonuin ngh hu, J.Watson c bt Ch nhim b mn tm l hc v thay Bonuin lm Bin tp vin ca tp ch c danh ting Bnh lun tm l hc. Nh vy, tui 31 J.Watson tr thnh mt nhn vt quan trng trong tm l hc M. ng ng v tr v ng thi im.

T nm 1903 ng bt u suy ngh nghim tc v cch tip cn khch quan hn i vi tm l hc v ln u tin ng pht biu nhng tng y vo nm 1908 Bantimo, trong mt cuc hi tho hng nm ca Hi tm l hc v trit hc Min Nam. Trong bi vit ca mnh J. Watson khng nh rng l thuyt v cc qu trnh tm l hay cc qu trnh t duy "khng c gi tr khoa hc no c" (Rate. 1993. tr5). Theo li mi ca J. Cattel, vo nm 1912 J.Watson tin hnh mt lot bi ging i hc tng hp Clmb, cp n nhng vn trn. Nm sau ng cho cng b bi vit tr thnh ni ting ca mnh trong tp ch Bnh lun tm l hc: Tm l hc di con mt ca Nh hnh vi (Psychology from the Stanpoint of a Bihaviorist). Bi bo ny c coi l tuyn ngn ca Tm l hc hnh vi, vi t cch l mt chuyn ngnh khoa hc.

Ch hai nm sau khi cng b bi vit trn, J. Watson c bu l Ch tch hi tm l hc M. Lc ng mi 37 tui.

Cun sch Hnh vi: Nhp mn tm l hc so snh (Behavior: An Introduction to Comparative Psychology) c cng b nm 1914. Trong J. Watson ng h vic tha nhn tm l hc ng vt v vic s dng ng vt trong cc nghin cu tm l hc.

J.Watson mun Thuyt hnh vi c ngha thc tin. Nhng t tng ca ng c lin quan khng ch vi cng vic trong phng th nghim m trn ton b th gii xung quanh v chnh v th ng lm vic cng thng, a cc nh chuyn gia vo lnh vc tm l hc ng ng. Nm 1916, ng tr thnh c vn ring cho mt hng bo him ln v xut ging nhng bi tm l hc qung co cho hc sinh nghin cu kinh doanh trong i hc tng hp John Hpkin.

Hot ng ngh nghip ca J.Watson b t qung bi chin tranh th gii ln th nht, ng tr thnh thiu t khng qun. Sau chin tranh, vo nm 1918 ng bt u tin hnh nghin cu tr em, iu ny tr thnh mt trong nhng n lc ban u tin hnh thc nghim trn tr em.

Cun sch tip theo ca ng: Tm l hc di con mt ca Nh hnh vi (Psychology from the Stanpoint of a Bihaviorist) c cng b nm 1919. y l s trnh by y nht nhng lun im c bn ca Thuyt hnh vi v khng nh rng nhng phng php v nguyn tc c gi i vi tm l ng vt l thch hp c trong nghin cu hnh vi con ngi

Vo thi gian ny, cuc sng gia nh ca J. Watson i vo tan r. S thiu chung thu ca ng lm ngi v au kh. ng yu ngi hc tr, tr l ca mnh, Rzalia Rynher, mt c gi bng na tui ng, con mt gia nh giu c Bantimo. J. Watson vit cho c ta nhng bc tnh anh say m v mang mi v khoa hc. Nhng on trch ca nhng bc th ny c ng trong tp ch Mt tri Bantimo trong thi gian xt x v ly hn y chn ng: Mi t bo thn th ti u thuc v em, rt ring v trong tng th - J.Watson vit - phn ng chung ca ti i vi em ch mang tnh tch cc. Tng t, phn ng ca tri tim ti cng tch cc nh vy. Ti khng th l ca em vi mc nhiu hn na, chng l chng ta li bin thnh mt th thng nht bng con ng phu thut.

Vic ly hn t du chm ht con ng cng danh y ha hn ca J. Watson. ng buc phi ri khi trng i hc. J. Watson b bt ng. Mc d ci Rozanlia Raynher, nhng ng khng c nhn hc v khoa hc. Khng mt trng i hc tng hp no dm mi ng lm vic di hn v tai ting ca ng v ng nhanh chng hiu rng cn phi bt u mt cuc sng mi. J. Watson bc vo con ng ngh nghip th hai - nh tm l hc trong lnh vc qung co. Nm 1921 ng lm vic cho hng qung co J. Oant Tm sn vi mc lng 25.000$ / nm (gp 4 ln mc lng dy i hc ca ng). ng tin hnh phng vn ngi tiu dng, bn c ph, nhn vin thu ngn trong i hc tng hp Myxi. Lm vic vi nhit tnh v nng khiu c trng ca mnh trong vng ba nm, ng tr thnh Ph ch tch ca hng. Nm 1936 ng chuyn sang hng khc v lm vic cho n khi v hu nm 1945.

Sau nm 1920, tt c mi tip xc ca J. Watson vi gii khoa hc hon ton mang tnh gin tip. ng dnh nhiu thi gian cho vic ph bin t tng ca mnh, nh nhng phng tin thng tin i chng. ng ging bi, pht biu trn Radio, cng b bi bo trn cc tp ch khoa hc thng thc.

Trong cc bi bit ca mnh, J.Watson c gng a nhng t tng ca Thuyt hnh vi n ng o cng chng. ng trnh by mi vn mt cch n gin v d hiu, thm ch c bng ngn ng th thin. Mc d nhng bi vit qung b t tng khoa hc ca ng, nhng J. Watson vn b nhiu gii khoa hc xa lnh. S tip xc chnh thc duy nht ca J.Watson vi tm l hc kinh vin (l lun) l mt lot bi ging ca ng trong mt trng mi ra thnh ph New York, nghin cu nhng vn x hi. Nhng bi ging ny l nn tng cho cun sch trong tng lai Thuyt hnh vi (1925). Trong ng trnh by chng trnh ca mnh v s lnh mnh ho o c - x hi.

Nm 1928, ng cng b cun sch "Gio dc tm l tr em" (Psychological care of the infant and Child), trong m t nhng quy tc cht ch ca h thng gio dc tr - h thng to iu kin hnh thnh tr nhng mi lin h bn vng vi mi trng xung quanh. Cun sch c nhiu ch dn v gio dc tr theo tinh thn Thuyt hnh vi. Chng hn nh cm cha m khng c m hn tr v khuyn khng bao gi cho php chng ngi vo lng mnh. Trong trng hp c bit cho php hn tr mt ln vo trn khi n ni chc ng ngon. Bui sng c th bt tay v xoa u tr, nu n hon thnh tt nhim v kh khn qu v thy tht l n gin th hin tnh cht hon ton khch quan trong i x vi con mnh m vn t ra l ngi hin hu. Qu v s t mnh cm thy xu h v qu u m v ngt ngo trong tip xc vi tr trc y".

Cun sch ny c tc ng mnh m n mi ngi, n gin ch v n do J.Watson vit. Nhng th h tr em, bao gm c con ca J.Watson c gio dc ph hp vi nhng quy nh sn c. Jems, con trai ca J. Watson, mt nh kinh doanh Caliphoocnia, vo nm 1987 nh li rng, cha anh khng cho php mnh t v u ym i vi cc con, khng bao gi hn v vut ve chng. Anh vit rng, cha l ngi khng ci m, khng c kh nng giao tip cm xc khng bit th hin tnh cm ring v th nghim ca mnh, khng th kt hp chng vi nhau. ng c , theo ti hiu, tc b bt k s ng h v tinh thn ti v em ti. ng tin tng mt cch su sc rng bt k biu hin du dng hay gn b no cng u gy tc hi i vi chng ti. ng l ngi kin nh trong kht vng bin nhng t tng khoa hc ca Thuyt hnh vi ca mnh vo thc t. Rzalia Rynher, cng b bi vit trong tp ch dnh cho cc bc ph huynh nhan Ti - b m ca nhng a con trai ca Nh hnh vi trong b ni ln mt s kin bt ng vi phng php gio dc do chng b thc hin. B vit rng bn thn b rt kh m kim ch c s du dng i vi cc con v nhiu khi b rt mun ph v nhng khun kh quy tc ca Thuyt hnh vi. Con trai b, Jems khng th khng nh iu .

Cuc sng Ca J.Watson thay i vo nm 1935, khi v ng cht. Con trai ng nh li rng l trng hp duy nht anh nhn thy cha mnh khc. J. Watson m hai con mnh trong chc lt. Mc. Graw, nh tm l hc New York gp J. Watson ngay sau s kin ny. ng th l vi b rng mnh khng c chun b sn sng n ci cht ca v. Do hn v 20 tui nn ng lun tin rng ng s cht trc b. ng tr chuyn vi Graw rt lu v nghi ng rng khi no c th thot khi c ni bun ca mnh.

S tht J. Watson khng thot khi iu . ng tr nn khp mnh li, trnh mi tip xc x hi v hon ton m mnh trong cng vic. ng bn ti sn v chuyn sang mt ngi nh g nh trong trang tri, ging nh ngi nh thi u th ca mnh.

Nm 1957, khi J.Watson 79 tui, Hip hi tm l hc M biu quyt a tn ng vo danh sch danh d nh gi ng l mt trong nhng ngi quyt nh trong tm l hc hin i, l xut pht im ca nhiu nghin cu thnh cng theo cc hng khc nhau. Ngi ta mi J.Watson n d bui l trng th ny, nhng vo pht cht ng t chi v yu cu cho con trai c thay mnh. ng s rng trong gi pht trng i, do xc ng, ng s khng kim sot c hnh vi ca mnh".

ng mt vo nm 1958, trc ng t tt c th, bn vit tay. ng khng li ci g cho cc nh lch s.

1.2.1. Cng lnh tm l hc

Ton b lun im gc v c bn ca Tm l hc hnh vi do J.Watson son tho c trnh by trong bi bo "Tm l hc trong con mt ca Nh hnh vi" (Psychology from the Stanpoint of a Bihaviorist), ng ti trong tp ch "Tm l hc" nm 1913. Ngay sau khi ra i, bi bo c coi l "bn tuyn ngn" ca Tm l hc hnh vi.

Theo cch nhn ca i din Thuyt hnh vi, th tm l hc n thun l khoa hc t nhin mang tnh cht nghin cu thc nghim khch quan. Nhim v l lun ca n l d bo v iu khin hnh vi. Phng php ni quan khng phi l b phn c bn ca phng php ny, v cc t liu khoa hc ca phng php ph thuc vo vic chng c th hin trong cc thut ng v s tn ti ca thc. Nh hnh vi ch ngha c nh to ra mt s phn ng tng qut ca ng vt v khng nhn thy bt k s phn cch no gia con ngi v ng vt. Hnh vi ca con ngi, trong tt c tnh phc tp v trnh pht trin ca n, ch l b phn ca s nghin cu c bn trong Thuyt hnh vi.

Nhng ngi tn th hin tng thc, mt mt, ly vic phn tch cc trng thi tinh thn phc tp (hay cc qu trnh) v chia chng thnh cc yu t thnh phn, mt khc li thit k cc trng thi phc tp trn c s cc trng thi thnh phn n gin cho trc. H coi th gii cc hin tng vt l (tc nhn kch thch bao gm tt c nhng g gy ra tnh tch cc ca c quan th cm) to thnh mt nhm c bn cc hin tng c cc nh khoa hc thc nghim t nhin nghin cu, ch n gin nh l phng tin t kt qu. Vic to ra nhng trng thi tm l c th Nghin cu, Quan st l kt qu nh vy. i tng quan st trong trng hp nghin cu cm xc chnh l qu trnh tm l. Vn l ch lm sao xc nh c s lng, kiu loi cc thnh phn n gin c mt, s phn b, mt , trnh t xut hin ca chng.

S kin khng c bn n chnh l phng php ni quan, l phng php m nh s tr gip ca n, v mc ch khoa hc, c th tin hnh iu khin trng thi tm l. Vi gi nh nh vy, thng tin v hnh vi (thut ng ny bao gm tt c nhng g theo quan im ca tm l hc so snh) t thn n khng c bt c gi tr g. N c gi tr ch v n c th ri nh sng vo trng thi thc n mc no. Thng tin nh th ch c th c quan h tng t hay gin tip i vi lnh vc tm l hc khoa hc.

Ti hon ton khng mun ph phn mt cch thiu cn c i vi tm l hc. Sau hn 50 nm tn ti vi t cch l mt khoa hc thc nghim, n cng b tht bi nng n v khng th chim c v tr trong hng lot khoa hc t nhin. Tm l hc, nh mi ngi thng nhn nhn, l ci ang b xi mn do cc phng php ca n. Nn qu v khng th ti to li c kt qu nghin cu ca mnh, th iu khng phi l do my mc ca qu v b hng hay kim sot khng tt cc kch thch, m do phng php ca qu v cha tt. Nh quan st ch khng phi thit b thc nghim b ch trch.

Trong vt l hc v ho hc, ci u tin b nghi ng l iu kin thc nghim. Hoc l thit b cha nhy cm hoc l cc cht ho hc cha thun nht Trong cc khoa hc , khi phng php c ci tin s dn n cc kt qu chnh xc, r rng. Ngc li, trong tm l hc, nu qu v khng th quan st c t 3-10 trng thi biu hin ca ch th qu v phng php ni quan b coi l cha thun thc. Cn khi cm gic no rt r th phng php ni quan b hn ch tc dng. Qu v thy qu r, tnh cm khng bao gi c th hin mt cch r rng.

C l n lc tm l hc cn phi t b bt c s trch dn no v thc. Khng cn thit phi tip tc la di bn thn bng nhng iu ba t rng, chnh cc trng thi tm l l i tng ca quan st. Chng ta nhm ln c tnh cht t bin cc yu t ca thc vi bn cht ni dung ca thc, rng ti- nh nghin cu thc nghim cm thy tnh bt hp l ca chnh cc lun im xut pht ca chng ta v ca nhng vn m chng ta pht trin trn c s ca chng

Hin nay khng th bo m c rng khi s dng thut ng tm l hc hin i, chng ta u hm ni cng mt iu bng cc thut ng c s dng. Chng ta th xem xt khi nim cm gic. Cm gic c nh ngha l tp hp cc c im ca n. Mt nh tm l hc sn sng khng nh rng cc c im cht lng, qung tnh, di thi gian v cng l c tnh ca cm gic nhn, nh tm l hc khc b sung thm tnh chnh xc, tnh r rng. Ti hoi nghi kh nng mt nh tm l no c th c mt tp hp cc iu khng nh m t ci m ng ta gi l cm gic, ba nh tm l hc c trnh hc vn khc nhau c th ng vi khng nh .

By gi chng ta chuyn sang vn v s lng cc cm gic ring l. Liu c tn ti mt tp hp to ln cc cm gic mu sc hay chng ch c bn loi: , Xanh l cy, Vng, Tm? Theo quan im ca tm l hc, mu vng c hnh thnh do t cc tia quang ph mu v xanh lc trn cng mt mt phng tn x. Mt khc, nn chng ta bt u khng nh rng s khc bit, d l nh trong tri gic quang ph, cho chng ta mt cm gic mi n gin, th chng ta buc phi tha nhn rng s lng cc cm gic n gin nht s rt ln v iu kin nhn c chng phc tp n ni lm cho chnh l thuyt v cm gic hon ton v ch c v mc ch phn tch v tng hp.

Tittrener, ngi tin hnh cuc u tranh quyt lit v tm l hc, da trn nn tng ca phng php ni quan, cm thy rng nhng khc nhau trong cc kin u xut hin trong mi n lc phn tch vn lin quan n s lng cm gic, tnh cht ca chng, s tn ti cc mi lin h (cc phn t) v nhiu vn khc na v iu ng nhin phn nh trng thi km pht trin ca tm l hc. V gi nh rng bt k mt khoa hc ang pht trin no cng c rt nhiu vn cha c li gii p, nn hin nhin ch c nhng ai gn b vi h thng m chng ta bit, nhng ai u tranh v au kh v n mi c th tin tng mt cch thnh knh rng, pha trc c th c s nht tr nhiu hn trong cc cu tr li cho nhng vn nu trn so vi hin nay.

C nhn ti tin tng vng chc rng qua 200 nm na, nn cc phng php ni quan khng b vt b mt cch gin n th cc nh tm l hc vn khng ngng t cu hi liu cm gic nghe c tnh cht di hay khng, c th dng khi nim cng nh l thuc tnh ca mu sc, c tn ti s khc bit gia ni dung ca biu tng v cm gic? v hng trm cu hi khc na.

Ti tin rng s tranh ci khng ch vi cc nh Tm l hc chc nng hay Tm l hc cu trc. Mi nm nm qua c s trng thnh v pht trin ca ci gi l Tm l hc chc nng. Th tm l hc ny cng khai ph nhn vic s dng khi nim cc phn t theo ngha c cc nh Tm l hc cu trc chp nhn. Ngc li, c s nhn mnh hn n bn cht sinh l hc ca cc qu trnh thc, thay v chia ct cc trng thi thc thnh cc phn t ring r mang tnh cht ni quan.

Ti lm ht sc mnh nhn thc s khc nhau gia Tm l hc cu trc v Tm l hc chc nng. Tuy nhin, thay cho s r rng, sng t, ti ch thu c cc khi nim ri rm hn. Nhng thut ng nh cm gic, "tri gic", xc ng, xc cm, ch c cc nh Tm l hc chc nng v Tm l hc cu trc s dng cc mc khc nhau Nn cc l thuyt l s lng trnh khi xem xt ni dung ca chng, th vn chc nng ca chng cn tr ln m m hn, c bit l trong cc trng hp m chc nng c xem xt khi s dng phng php ni quan.

Ti rt ngc nhin v c mt thi trc y, khi m cun sch ca Pinxberi ti pht hin ra nh ngha tm l hc nh l Khoa hc v hnh vi tm l. Nhn thy quan im c nhiu trin vng, ti ngh rng by gi chng ta nhn c cng trnh da trn nguyn tc khc. Nhng c qua vi trang sch, th khoa hc v hnh vi b vt b v chng ta li nhn thy khi nim quen thuc nh cm gic, tri gic, tng tng c chnh l bng cc t liu mi vi s lng khng ln lm v mt s trng tm c thay i v tr ngi c bit c cc c im c nhn ca cc tc gi.

Ti tin tng rng chng ta c th vit v tm l hc, a ra nh ngha theo tinh thn ca Pinxberi v s khng bao gi t b nh ngha , khng bao gi s dng cc thut ng nh thc, trng thi tm l, tr tu, Ni dung, Ph phn mang tnh cht ni quan C th lm tt c iu khi s dng cc thut ng Kch thch, Phn ng, Hnh thnh hnh vi, "Tch hp hnh vi" v nhng g tng t vi chng. Ngoi ra, ti tin rng vic p dng cc thut ng ngay t by gi c ngha.

Tm l hc m ti ang c gng xy dng vi t cch l cc lun im xut pht s chp nhn: mt l, s kin quan st c m cc c th con ngi v ng vt thc s thch ng c vi mi trng xung quanh, nh s tr gip ca cc phng tin cp cho chng theo ng di truyn hay tip thu c mt cch c tp. S thch ng c th rt thch hp, hoc khng thch hp lm cho c th kh duy tr c s tn ti ca mnh; hai l, mt vi tc nhn kch thch buc c th phi c phn ng tr li. Trong h thng tm l hc c xy dng mt cch k lng, khoa hc, c th d bo c phn ng ca c th, khi c tc nhn kch thch cho trc, hoc ngc li xc nh c tc nhn kch thch khi c phn ng nht nh ca c th. Ti hiu rng h thng nhng iu khng nh nh vy c v th rp, t tin v hn na, l cc khi qut mang tnh liu lnh. Nhng d sao chng cng t th thin v d hiu hn so vi nhng khi nim m cc cng trnh, bi vit qu tha thi trong tm l hc hin nay.

iu g lm ti tin tng rng c th bo v quan im ca Thuyt hnh vi, rng nhng lnh vc tm l hc, vn tch mt phn khi tm l hc thc nghim, sn sinh ra chng v nh vy t ph thuc hn vo phng php ni quan, m hin nay ang trong trng thi thnh vng nht. Gio dc hc thc nghim, tm l ngi nghin ma tu, tm l hc kinh nghim, tm bnh hc l cc lnh vc khoa hc ang pht trin v c sc sng. Nhiu khi ngi ta sai lm hon ton khi gi tn chng l cc chuyn ngnh "Tm l hc thc hnh" hay Tm l hc ng dng. C th ni mt cch chc chn rng kh m ngh ra c mt cch gi tn khng thch hp nh vy. Trong tng lai c kh nng s pht trin cc vn phng hng nghip, ni s p dng tm l hc vo thc t. Hin nay cc lnh vc ny l khoa hc n thun v ang trong tnh trng tm kim nhng khi qut ho rng ri, c th dn ti s kim sot thc s hnh vi ca con ngi.

Chng hn, bng con ng thc nghim c th gii thch lm th no hc thuc mt bi th gm my cu th: nh tt c hay hc thuc tng cu ri sau hc thuc c bi th? Ni chung chng ti cha sn sng lnh o qu trnh ng dng nhng pht minh m chng ti lm vo thc t. Vic p dng cc nguyn tc c son tho l quyn ca gio vin.

Trong tm l hc ngi nghin ma tu, chng ti c th ch ra s c nhng hu qu g khi a mt liu Caphin vo c th. C th kt lun rng mt liu Caphin chc chn gy tc ng tch cc trn tc v chnh xc ca vic thc hin cng vic. Nhng iu cng ging nh vic trnh by cc nguyn tc chung. Chng ti s dng li xem xt chnh bn thn ngi c hay khng s dng phng php ca chng ti.

Khi nghin cu li khai nhn chng, chng ta c th lm r nh hng ca cch qung thi gian n tin cy ca li khai. Chng ta kim tra li khai nhn chng v chnh xc ca cc vt th ang chuyn ng, v tr ca cc i tng tnh, mu sc ca chng. Nhng vic p dng cc t liu thu c li tu theo quan im ca to n.

Nu Nh tm l hc thun tu khng nh rng anh ta khng quan tm n nhng vn ni cm trong cc chuyn ngnh khoa hc , v chng ch lin quan gin tip n vic p dng tm l hc, th iu ni ln rng: mt l, anh ta khng c kh nng hiu c ngha khoa hc ca vn ; hai l, anh ta khng quan tm n tm l hc nghin cu cuc sng con ngi. Sai lm duy nht m ti pht hin thy trong cc khuynh hng tm l hc k trn l ch, phn ln cc t liu c trnh by bng cc thut ng ca phng php ni quan, trong khi nhng iu khng nh bng nhng thut ng ca phng php khch quan dng nh c gi tr hn. Thc th m ni ti khng hiu nguyn nhn no dn n vic phi da vo thut ng thc hay phi tm kim cc t liu ni quan trong qu trnh thc nghim v cng b chng trong cc kt qu nghin cu.

Trong gio dc hc thc nghim c nhng nh sp xp tt c cc kt qu vo bnh din khoa hc, khch quan. Nu lm c iu th s c th so snh trc tip thc nghim i vi con ngi vi thc nghim i vi con vt. Chng hn, trong trng i hc tng hp Hpkin, Ngi Unric thu c nhng kt qu nht nh khi nghin cu qu trnh hc tp, trong chut bch c dng lm vt th nghim. ng sn sng cung cp kt qu thc nghim mt ln / ngy, 3 ln / ngy, 5 ln / ngy so snh. ng cho ng vt cng mt lc gii quyt 3 nhim v. Chng ta cn tin hnh cc thc nghim nh vy i vi con ngi, nhng y chng ta t phi lo lng v cc qu trnh thc ca h cng nh cc qu trnh thc chut bch.

Hin nay ti dnh phn ln thi gian cho nhng n lc nhm chng minh s cn thit phi duy tr tnh thng nht ca trnh t thc nghim v cc phng php trnh by kt qu thc nghim trn ngi hay trn ng vt, hn l quan tm n s pht trin cc tng no v s thay i trong lnh vc nghin cu tm l con ngi.

By gi hy xem xt phm vi nhng tc nhn kch thch m ng vt c phn ng i vi chng. Lc u ti ng n cc cng trnh lin quan n th gic ca ng ct. Chng ti t con vt vo nhng iu kin trong chng p ng (hay hc cch p ng) vi mt trong nhng tn hiu n sc. Chng ti cho n n khi bt n (tch cc) v trng pht khi bt tn hiu th hai (tiu cc). Con vt hc cch tip cn kh nhanh tn hiu no m ngi ta cho n n.

Trong giai on ny xut hin hai cch trnh by vn : Ti c th chn con ng tm l hc v ni: Liu con vt c nhn thy hai mu khc nhau hay n ch nhn thy hai vt xm khc nhau v sng, ging nh iu xy ra i vi nhng ngi m mu (khng bit phn bit mu sc)?. Nu trnh by vn ny theo tinh thn ca Thuyt hnh vi th n s nh sau: Phn ng ca ng vt da trn c s no: da vo s khc bit v cng ca hai tc nhn kch thch hay s khc bit v bc sng?

Nh hnh vi khng th khng ngh n phn ng ca ng vt bng cc thut ng tri gic mu sc v nh sng ca n. Anh ta mun lm sng t liu bc sng c phi l nhn t thch ng vi ng vt hay khng. Nu ng th bc sng no l c hiu qu v s chnh lch no gia cc bc sng l cn thit bo m to ra c s cho phn ng phn bit? Nu bc sng khng phi l nhn t kch thch th anh ta mun lm r s chnh lch v cng c phi l nh nhau i vi tt c cc quang ph. Hn na, anh ta mun lm r liu ng vt c kh nng phn ng i vi cc bc sng m mt ngi khng t ti c? Anh ta cng quan tm nh vy n vic so snh cc kt qu thu c trong thc nghim vi chut cng nh vi g hay con ngi. Khng c bt k s thay i nh no v quan im trong cc h thng so snh khc nhau.

D vn c t ra bng cch no th chng ti cng nghin cu ng vt sau khi nu cc mi lin tng nht nh. Chng ti tin hnh thc nghim kim tra cho php nhn c cu tr li i vi cu hi va nu. Nhng chng ti c nhng mong mun rt ln l khng ch t ng vt m c con ngi vo trong nhng iu kin thc nghim nh vy v trnh by kt qu ca c hai thc nghim bng cc thut ng thng nht.

Trong cc thc nghim nh th, con ngi v ng vt cn phi c t trong cc tnh hung thc nghim cng ging nhau cng tt. Thay v cho n hay trng pht nghim th, chng ta t hai thit b v yu cu nghim th, nh s gip ca cc phng tin, iu khin thay i dng ca mt trong nhng kch thch t c s tri gic phn bit v thng xuyn biu l phn ng tr li ca mnh. Liu ti c nguy c b buc ti trong vic s dng phng php ni quan? Cu tr li ca ti l - khng h. Tt nhin, ti c th a thc n cho ngi khi c s la chn ng hay trng pht h v lu chn sai v bng cch t c phn ng i hi. Nhng ti thy khng cn thit phi dng cc bin php cc oan .

Tuy nhin cn hiu rng ti ch n gin s dng phng php c m t nh l phng php hnh vi rt gn. i khi trong nhng trng hp chng ti c th nhn c kt qu tng t c khi s dng phng php y . Nhng trong a s trng hp, cch tip cn thng thn v cc phng php mang tnh ngi in hnh khng th c s dng mt cch chc chn.

Gi thit rng trong thc nghim m t trn, ti nghi ng tnh chnh xc ca vic lp t thit b kim tra, iu ny c th xy ra nu ti nghi ng c thiu st v th gic. S c gng thu c nhn xt mang tnh cht ni quan ca anh ta l vic lm v vng. Anh ta c th ni: khng c s khc bit no v cm gic, c hai tn hiu u c mu nh nhau. Nhng gi s ti sp t iu kin thc nghim sao cho nghim th b trng pht, nu anh ta c phn ng khng ng cch. Ti tu thay i tc nhn kch thch ny vi tc nhn kch thch khc v buc nghim th phi phn bit hai kch thch vi nhau. Nu nghim th c th hc c cch i mi v thch ng, thm ch c sau khi c s lng ln cc c gng, th iu chng t rng c hai tc nhn kch thch u thc s dn n vic hnh thnh c s cho phn ng phn bit. Phng php ny c th to n tng l phng php in r, nhng ti tin tng rng chng ti cn phi da nhiu hn vo nhng phng php , c bit trong nhng trng hp m chng ti c cn c nghi ng tin cy ca cc phng php n thun mang tnh cht ngn ng.

Trong nghin cu tr nh, tnh hnh cng khng khc so vi iu c m t. Hu nh mi phng php nghin cu tr nh c s dng hin nay trong phng th nghim cng u cho kt qu m ti nhiu ln nhc n. Nghim th c cho mt nhm t v ngha hay mt ti liu no ghi nh. Chng ti quan tm n nhng t liu v vn tc hnh thnh k xo, v cc li mc phi, v c im hnh dng ng cong ca s qun, v bn ca k xo c hnh thnh, v tng quan gia k xo ny vi k xo khc thu c nh nhng ti liu phc tp hn. Hin nay nhng kt qu ny thu c di dng nhng thng bo ni quan ca nghim th. Cc thc nghim c tin hnh nhm mc ch xem xt c ch ca cc qu trnh tm l tham gia vo ghi nh, hc, nh li v qun, ni chung hiu bng cch no con ngi hnh thnh phng php gii bi ton (gii quyt nhim v) trong nhng iu kin cc k phc tp m nghim th b t vo , ch khng phi ch ra s ging v khc nhau ca cc phng php c hu ca con ngi v ng vt.

Tnh hnh c thay i cht t khi chng ti chuyn sang nghin cu hnh vi phc tp hn c lin quan n tng tng, s hiu bit, s hnh thnh cc phn on Hin nay tt c nhng khng nh c lin quan n cc khi nim ny u c pht biu bng cc thut ng ni dung thc bn trong. Tr tu ca chng ta lc hu hn 50 nm. V mt thi gian di chng ta dnh cho cc nghin cu v trng thi thc, nn chng ta ch c th nhn nhn cc vn bng cch nh vy m thi.

Cn phi nhn thng vo s tht v trung thc ni rng, chng ta khng c kh nng nghin cu theo cc hng bng cch s dng cc phng php hnh vi c s dng hin nay. bin minh, ti mun lu n s kin l phng php ni quan theo hng ny dn nghin cu vo ng ct. Chnh cc i tng nghin cu b chp v v b gt sang mt bn v cch tip cn khng nghim tc. Khi phng php ca chng ti c son tho mt cch cn thn hn, chng ti s c iu kin tin hnh nghin cu cc dng hnh vi ngy cng phc tp hn. Nhng vn m vic gii quyt chng hin nay buc phi tm hon, nhng vi thi gian s tr thnh cp thit phi gii quyt, tu theo s xut hin ca nhng vn , chng s c xem xt di gc mi v trong nhng iu kin c th.

K hoch pht trin m ti cho rng thun li nht i vi tm l hc nh mt khoa hc l cn phi bc b hon ton l thuyt thc di dng m cc nh tm l hc hin i ang s dng. ng l ti ph nhn kh nng cc nghin cu thc nghim c th xm nhp vo c vng quc ny ca tm l hc. Ti khng mun i su vo vn ny v iu tt yu dn n php siu hnh. Nn qu v to iu kin cho Nh hnh vi hc s dng khi nim thc ng nh n c khoa hc t nhin s dng - tc l khng bin thc thnh i tng quan st c bit - th bng cch qu v cho anh ta tt c nhng g m anh ta cn n.

Trong phn kt lun, ti cn phi tha nhn nhng nh kin mnh m ca mnh trong vn ny. Ti dnh khong thi gian 20 nm ca cuc i cho vic tin hnh cc thc nghim ng vt. ng nhin, mt ngi nh vy s chuyn sang cc quan im l lun kt hp hi ho vi hot ng thc nghim. C th ti lm mt hnh nm bng rm v dng cm u tranh chng li n. C kh nng gia nhng lun im m ti m t y v nhng lun im ca Tm l hc chc nng c mt s mi lin h hi ho no . Nhng ti nghi ng kh nng ny. Hin nhin l quan im m ti bo v hin nay cn kh yu t v n c th b cc lp trng khc nhau tn cng. Tuy nhin, d c tha nhn iu ti cng cm thy rng nhng kin m mnh pht biu c tc ng su sc n loi tm l hc cn phi pht trin trong tng lai. Chng ti cn bt u lm vic trong nhng lnh vc tm l hc v t ra mc ch khch quan cho cuc u tranh ca chng ti khng phi l thc m l hnh vi.

Cng lnh trn ca J.Watson l mt hnh ng u tranh quyt lit, chng li tm l hc truyn thng v l s tuyn b on tuyt vi tm l hc ny, ng thi to ra cch tip cn mi, c s hp dn, li cun mnh m gii tm l hc v cng chng ng thi. Tuy nhin, cng chnh trong bi vit trn bc l thi cc oan ca J.Watson.

1.2.2. i tng nghin cu ca Tm l hc hnh vi

Trong ting Anh, thut ng hnh vi - Behavior, nguyn ngha l phn ng, lc u c dng trong ho hc, sau trong sinh vt hc v tm l hc ng vt (gc ng t to behave, ngha l c x; ng x, tc l cc c ng c thc). Trong cc thc nghim ca I.Pavlov, V.M.Becherev v E.L.Thorndike v phn x c iu kin ca ng vt u c im chung l s phn ng trc tip ca c th con vt i vi cc kch thch, nhng phn ng ny c th quan st v lng ho c. Nh chng ta thy, Nh hnh vi hc khai thc trit kha cnh phn ng ny v coi l i tng nghin cu ca tm l hc khch quan.

Vi J.Watson, i tng nghin cu c s v nhng t liu ban u l cc thnh t c bn ca hnh vi: cc c ng c bp hay tit dch. Tm l hc cn phi tr thnh khoa hc v hnh vi v l lnh vc thc nghim khch quan ca cc khoa hc t nhin, ch khng phi l nhng nghin cu mang tnh cht ni quan v thc. C hnh vi ca con ngi v ng vt u c nghin cu nh nhau. Nhim v ca tm l hc l d bo v iu khin hnh vi. Vn ch yu ca tm l hc l nghin cu cc kch thch to ra phn ng ca c ngi v ng vt ch khng phi l tm ra s khc nhau gia phn ng .

Mc d nhim v c xc nh l quy hnh vi v cp i Kch thch - Phn ng (S - R), nhng J.Watson cng khng nh rng, cc Nh hnh vi hc cng cn phi nghin cu hnh vi ca c th ni chung. N c th l cc phn ng rt n gin, nh phn x u gi hoc cc phn ng phc tp nh n ung, vit sch, chi bng hay xy nh. J.Watson gi cc phn ng th hai l hnh ng phn ng, tc l nhng phn ng t c kt qu nht nh- tc ng n mi trng xung quanh ch khng phi l tp hp cc yu t c bp. Tuy nhin, theo kin ng, cc hnh ng ca hnh vi- khng l thuc vo tnh phc tp - u c th c quy v cc phn ng vn ng hay tit dch cp thp.

Phn ng c th l cng khai hay ngm n. Nhng phn ng cng khai l phn ng bn ngoi v quan st trc tip c. Cn phn ng ngm l s co bp ca cc c quan bn trong, s tit dch, cc xung ng thn kinh- din ra bn trong c th. Mc d s chuyn ng khng mang tnh cht b ngoi, nhng chng cng c coi l cc thnh t ca hnh vi, c th quan st c nh s dng thit b k thut.

Ging cc phn ng, cc tc nhn kch thch m Nh hnh vi nghin cu cng c th mang tnh cht n gin hay phc tp. Nh di bc sng c nh hng n vng mc c coi l tc nhn kch thch tng i n gin, nhng cc tc nhn kch thch c th l nhng i tng vt l v nhng tnh hung phc tp hn (ngha l t hp cc kch thch c th khc nhau). Ging nh t hp cc phn ng tham gia vo hnh ng, c th c quy v cc yu t cu thnh ring r, tnh hung mang tnh cht kch thch cng c th c phn chia thnh cc yu t cu thnh.

Nh vy, Thuyt hnh vi c lin quan vi tt c c th ni chung, vi tt c cc mi lin h ca n vi mi trng. Bng cch phn tch tp hp cc cp i Kch thch - Phn ng v chia chng thnh cc yu t cu thnh, c th tm ra nhng quy lut nht nh ca hnh vi.

1.2.3. Khi nim c bn ca Thuyt hnh vi

Khi nim c bn ca Thuyt hnh vi l kch thch v phn ng.

Khi phn tch quan nim ca cc bc tin bi trong tm l hc ng vt: J.Romanes, L.Morgan, I.P.Pavlov, V.Becherev, E.L.Thorndike, J.Watson ph phn nh hng ca tm l hc ni quan trong cc cng trnh ny v i hi phi t b cc khi nim tm l nh thc, trng thi, ng c Theo J.Watson, nhng khi nim nh vy khng c ngha g i vi mt nn khoa hc khch quan. Tm l hc khch quan khng s dng cc thut ng thng thy trong tm l hc ni qun nh " thc", "Trng thi tm l", "Tr tu", "Ni dung", "Ph phn mang tnh cht ni quan" v.v Chng phi c thay bng cc thut ng "Kch thch", "Phn ng", Hnh thnh hnh vi, "Tch hp hnh vi" v nhng g tng t vi chng.

Tm l hc nh mt khoa hc v hnh vi. V vy, ch nn lm vic vi nhng hnh ng c th m t c mt cch khch quan ch khng ln a vo nhng khi nim v cc thut ng duy cm.

1.2.4. Phng php nghin cu ca Thuyt hnh vi

Trong thi k pht trin ban u, tm l hc khoa hc gn b cht ch vi mt khoa hc t nhin trng thnh, c nhiu thnh tu l Vt l hc. Tm l hc thng xuyn vay mn cc phng php ca cc khoa hc t nhin v thch ng chng phc v nhng nhu cu ca mnh. Xu hng ny c th hin r nt trong Thuyt hnh vi.

J.Watson u tranh nh tm l hc lun lun ch gii hn nhng t liu khoa hc t nhin, tc l nhng g l i lng quan st c - ni cch khc l hnh vi. Nh vy trong cc phng th nghim, theo Thuyt hnh vi, ch cho php tin hnh cc phng php nghin cu khch quan. Cc phng php ca J.Watson bao gm phng php quan st c v khng s dng thit b, cc phng php trc nghim, cc phng php ghi tng li v phng php phn x c iu kin.

Phng php quan st l nn tng cn thit cho tt ca cc phng php cn li. Cc phng php trc nghim khch quan c s dng t trc, nhng J.Watson ngh trong khi trc nghim khng nh gi cc phm cht tm l ca con ngi m nh gi hnh vi ca h. i vi J.Watson, kt qu trc nghim khng phi l cc ch s v tr tu hay phm cht c nhn, m l s th hin phn ng ca nghim th i vi nhng tc nhn kch thch nht nh hay tnh hung mang tnh cht kch thch, c to ra khi tin hnh trc nghim, ch khng phi l ci g khc.

Phng php ghi chp tng li l phng php cha ng nhiu mu thun nht. Mt mt, J.Watson kin quyt chng phng php ni quan, nhng ghi chp li ni li lin quan ti ni quan, nn s dng phng php ghi tng li trong phng th nghim d gy tranh ci. Mt vi nh tm l cho rng l s tho hip, nh J.Watson cho php phng php ni quan lch vo bng ca hu, sau khi a n ra bng ca trc. Ti sao J.Watson li cho php s dng phng php ghi chp tng li? Mc d c c cm vi phng php ni quan, nhng ng khng th hon ton ph nhn nhng cng trnh ca cc nh tm vn ng, nhng ngi s dng phng php ni quan mt cch rng ri. Do ng ngh rng, v nhng phn ng ngn ng l nhng hin tng c quan st mt cch khch quan, nn chng cng ng cho cc Nh hnh vi quan tm, ging nh bt k phn ng vn ng no khc. J.Watson ni rng "Ni c ngha l lm, c ngha l hnh vi. Ni mt cch cng khai hay ni thm cng l mt dng hnh vi khch quan, ging nh chi bng bu dc vy".

Phng php ghi tng li trong Thuyt hnh vi l s nhng b ca J.Watson. ng cho rng ghi tng li c th khng chnh xc v khng th l s thay th hp l cho nhng phng php quan st khch quan, v th hn ch s dng phng php ghi tng li ch trong nhng trng hp, trong chng c th c khng nh - nhng quan st v m t s khc bit gia cc ging ni nh th no (J.Watson,1914). Phng php ghi tng li khng c s dng trong trng hp nhng hnh nh b tc mt ngha hay nhng li k v cm gic b loi tr.

Phng php nghin cu quan trng nht trong Thuyt hnh vi l phng php phn x c iu kin, c son tho vo nm 1915, hai nm sau khi J.Watson chnh thc cng b Thuyt hnh vi. Lc u cc phng php phn x c iu kin c p dng trong phm v hp v chnh J.Watson c cng trong vic p dng chng mt cch rng ri vo cc nghin cu tm l hc ca ngi M. Mi quan tm ca J.Watson i vi nhng phn x c iu kin tng ln khi ng nghin cu cc cng trnh ca V.M. Becherev, mc d sau ny ng cm n I.P. Pavlov mt cch ng mc.

J.Watson m t cc phn x c iu kin bng cc thut ng c lin quan n cc tc nhn kch thch. Phn x c iu kin c to ra khi v ch khi phn ng c gn hay c lin h vi tc nhn kch thch khc vi tc nhn gy phn ng lc u (Phn x c iu kin in hnh l s tit nc bt ca ch, p li m thanh ch khng phi i vi s xut hin thc n). J.Watson chn cch tip cn ny, v n bo m cc phng php nghin cu khch quan v phn tch hnh vi - m c th l quy gn hnh vi vo mt cp i duy nht Kch thch - Phn ng (S-R). V bt k hnh vi no cng c th a v cc cu thnh n gin nh vy, nn phng php phn x c iu kin lm cho vic tin hnh nghin cu hnh vi phc tp ca con ngi trong nhng iu kin phng th nghim c tnh kh thi.

Nh vy, J.Watson k tc truyn thng nguyn t lun v c hc lun m cc nh thc nghim Anh da vo v c cc nh Tm l hc cu trc dng lm v kh. ng nh nghin cu hnh vi con ngi ging nh cc nh vt l hc nghin cu v tr - bng con ng chia n ra thnh nhng thnh phn ring r, cc nguyn t hay cc nguyn t.

S tn th c bit cc phng php khch quan v loi b phng php ni quan, nh du s thay i vai tr ca nghim th. i vi Wundt v Titchener, nghim th ng thi l ngi quan st v b quan st. iu c ngha l, mi ngi t mnh tin hnh quan st nhng tri nghim trong thc ca mnh. Do vai tr ca h quan trng hn so vi vai tr ca nh thc nghim.

Trong Thuyt hnh vi, nghim th c vai tr khim tn. H khng quan st ci g m ngc li b cc nh thc nghim quan st cht ch. Cc thnh vin tham gia thc nghim c gi l nghim th hay l cc ch th ch khng phi l cc quan st vin. Nhng quan st vin by gi thc s l cc nh thc nghim, nhng ngi xc nh iu kin thc nghim v quan st cc ch th c phn ng i vi chng. Nh vy, v th ca cc nghim th b h thp. H khng cn quan st m ch th hin hnh vi ca mnh. Cn hnh vi th bt k mt thc th no cng c - ngi ln, tr con, bnh nhn, chim b cu, chut bch Cch tip cn ny tng cng quan im coi con ngi nh l cc my mc n gin "a cc tc nhn kch thch ti u vo, quan st cc phn ng ti u ra" (Bult, 1962, tr 232).

Thuyt hnh vi ca J.Watson l s n lc xy dng mt khoa hc mang tnh khch quan v chnh xc nh vt l hc. thy r hn iu ny, chng ta hy xem thi ca J.Watson i vi ba khi nim c quan tm nhiu trong tm l hc ng thi: bn nng, xc cm v t duy.

1.2.5. Quan im ca J.Watson v bn nng, xc cm v t duy

* Bn nng v s hc.

Thi k u J.Watson cng nhn vai tr ca bn nng trong hnh vi. Trong cun "Hnh vi: Nhp mn tm l hc so snh" (Behavior: an Introduction to the Psychology. 1914) ng m t 11 dng bn nng ca Crachki (mt loi chim bit bi di nc m ly o Tortuga, cch b bin Phloria khng xa).

n nm 1925 J.Watson o ln lp trng ca mnh v hon ton t b quan im v bn nng. ng khng nh rng, nhng kha cnh ca hnh vi con ngi tng l bn nng, nhng trn thc t li l cc phn x c iu kin. Da trn lp trng cho rng, hc tp l cha kho tin ti s hiu bit hnh vi con ngi, J.Watson t b hon ton cc quan im trc y ca mnh. Thm ch, ng cn i xa hn, khng ch ph nhn vai tr ca bn nng m cn t b vic tha nhn s tn ti ca bt c ti nng do di truyn no. Khng ch c cc thuc tnh bm sinh, m c nim tin, tm th, thi , ton b i sng a dng bn trong ca mi c nhn u b bc b. ng khng nh rng nhng phm cht tng chng nh l c tnh di truyn quan st thy ch trc khi hc vo tui u th. Tr em khng c sinh ra trn th gii ny vi nng lc ca vn ng vin th thao v i hay nhc s li lc. Cha m hay cc nh gio nh hng cho chng, khuyn khch nhng dng hnh vi nht nh. J.Watson hon ton tin tng vo vai tr quyt nh ca gio dc v hon cnh mi trng trong thi k u th i vi vic hnh thnh hnh vi tr em. Kht vng ca ng l lm gim thiu nh hng ca nhng thin hng di truyn. Theo J.Watson, khi iu chnh tc nhn kch thch bn ngoi, c th "ch to" c con ngi theo bt k khun mu no. Nhng ai quan tm ti Thuyt hnh vi ca J.Watson u c th thuc lng on vn sau y ca ng trong cun sch Thuyt hnh vi: "Hy cho ti mt t tr em kho mnh, pht trin bnh thng v th gii ring ca ti, trong ti c th chm sc chng v ti cam oan rng, khi chn mt cch ngu nhin mt a tr, ti c th bin n thnh mt chuyn gia bt c lnh vc no - mt bc s, mt lut s, mt thng gia hay thm ch mt k trm cp h ng - khng ph thuc vo t cht v nng lc ca n, vo ngh nghip v chng tc ca cha ng n".

S nhn mnh ngha quyt nh ca tc ng gio dc v mi trng x hi xung quanh - cng nh kt lun rng t a tr nh gio dc c th to ra tt c - tr thnh mt trong nhng nguyn nhn dn n s ni ting cha tng c ca J.Watson. Tuy nhin, khng ai trao cho J.Watson mt nhm tr s sinh kho mnh ng c th chng minh trn thc t tnh ng n ca nhng li khng nh ca mnh. Sau ny ng tha nhn rng khi a ra nhng tuyn b nh vy ng vt ra khi khun kh thc t. Mc du vy ng cng nhn xt rng nhng ngi khng ng vi ng, nhng ngi coi nh hng ca nhn t di truyn mnh hn ca mi trng xung quanh, mc d khng nh quan im ca mnh trong sut hng nghn nm, nhng h khng th a ra c mt v d thc t no khng nh quan im .

S cao qu mc vai tr ca mi trng x hi xung quanh th hin thi cc oan ca J.Watson. Nhng mt khc n phn nh xu th tin b trong tm l hc thi - xu hng gim thiu vai tr nh hng ca bn nng n hnh vi trong khi quan im quyt nh lun di truyn ang bao ph cc cng trnh nghin cu tm l hc sai bit, nht l trong cc nghin cu tr tu tr em. Lp trng ca J.Watson phn nh nhng chuyn dch ang xy ra trong tm l hc. Ngoi ra, ng cn b quy nh bi xu hng thc dng, c trng ca x hi M u th k XX. Khng th s dng tm l hc thay i hnh vi hay iu khin hnh vi, nu nh chnh hnh vi khng th thay i c. Nu hnh vi c iu chnh bng sc mnh ca bn nng, th khng th iu chnh n c. Nu hnh vi l thuc vo dy hc hay luyn tp, th thc t n buc phi chu s thay i.

* Xc cm

Theo J.Watson, xc cm l phn ng ca c th i vi nhng tc nhn kch thch chuyn bit. Nhng tc nhn kch thch nh s tn cng hay hung tnh gy ra nhng thay i bn trong c th - c