BRUSSEL | In verschillendesteden van Zuid- en Oost-Oekraï-ne hebben duizenden pro-Russi-sche betogers gisteren een refe-rendum geëist. Ze willen zich netzoals op het schiereiland Krimkunnen uitspreken vóór aanslui-ting bij Rusland. Zowel in de in-dustriële metropool Donetsk, dethuisbasis van de afgezette presi-dent Viktor Janoekovitsj, als inde belangrijkste havenstad vanhet land, Odessa, eisten betogersmeer autonomie ten opzichte

Anderlechtneemt afscheid

van Johnvan den Brom

26-27

Crisis op de Krim breidtzich uit naar rest OekraïneOok in Zuid- en Oost-Oekraïne eisen pro-Russische betogers een afscheiding van Oekraïne. Naeen weekend van forse verklaringen dreigt de crisis op de Krim het land in tweeën te scheuren.Rusland en het Westen hebben nog een week om de situatie alsnog diplomatiek te ontmijnen.

van Kiev tot zelfs een afscheu-ring. In Lugansk bestormden ac-tievoerders de zetel van de regio-nale regering en dwongen ze degouverneur tot ontslag. Demani-festaties zetten de spanningentussen het meer Russischgezindeoosten van Oekraïne en de restvan het land op scherp.Met nog maar een week te gaanvooraleer een meerderheid vande inwoners op deKrim zich naaralle verwachting zal uitsprekenvoor een aansluiting met Rus-

land, lijkt een diplomatieke op-lossing voor de politieke crisisveraf. Het Kremlin heeft al ge-zegd de uitslag te zullen ‘steu-nen’. De Oekraïense interimpre-mier Arseni Jatsenjoek zei giste-ren dan weer ‘geen centimetervan het Oekraïense grondgebied’te zullen afstaan en het referen-dum niet te erkennen. Hij gaatervan uit dat de Verenigde Statenen Groot-Brittannië ‘er alles zul-len aan doen’ om de Oekraïenseeenheid te beschermen.

Het zoveelste telefoongesprektussen de Russische presidentVladimir Poetin en Angela Mer-kel, de Duitse bondskanselier enverhoopte bruggenbouwer, zorg-de gisteren alweer niet voor eenopening. Merkel heeft zelfs be-slist niet naar de samenkomstvan de G8 in Sotsji te gaan, ko-mende juni, als het referendumop de Krim plaatsvindt. (jfja, hco)

BLZ. 16-17 berichtgeving.BLZ. 36 opinie.

©JimmyKe

ts

Britten tappendatakabels

naar België af

8

Gerard Mortier(1943-2014)

‘Een mens moetkathedralenwillen bouwen’

EXTRA BIJLAGE 12 PAGINA’S

MAANDAG 10 MAART 2014DAGBLAD / EDITIE VLAAMS-BRABANT 91STE JAARGANG, NR.58 WWW.STANDAARD.BEBELGIE €1,40 NEDERLAND €2,10 LUXEMBURG €1,65

©Filip

Claus

GERARD MORTIER(1943-2014)

‘Kunst verzoentje niet met hetleven, ze leertje er wel betermee omgaan’

EXTRA BIJLAGE10 MAART 2014

2 DE STANDAARD

Tijdens zijn eerste we-ken in Parijs, tien jaargeleden, nam GerardMortier een camera-ploeg van Terzake op

sleeptouw. Ze moest er stevig depas inzetten om de operadirecteurbij te benen. De chef leeft in zijntheater, zo zei Mortier tegen de ca-mera, met die typische twinkel inzijn ogen. ‘Zoiets is geen opoffe-ring, maar ambitie.’Mortiers werkkracht en ascesewaren legendarisch. Opera wasniet alleen de passie van deze ge-dreven manager, maar ook zijnhele leven. Mortier ademde opera.Eergisterenavond overleed hij inzijn appartement in Brussel op ze-ventigjarige leeftijd, na een kortestrijd tegen pancreaskanker.Het nieuws zoemde meteen inter-nationaal rond. Er volgde eenstroom van ontdane reacties uitde operawereld, waar Mortier alslichtend voorbeeld en eeuwige re-bel gold. Want velen mogen dande jongste jaren de mond vol heb-ben van operavernieuwing, Mor-tier bracht ze tot zijn laatste sei-zoen op de meest uitgesprokenmanier in de praktijk.

Pamflet

De operamicrobe kreeg GerardMortier van thuis mee: zijn moe-der nam hem wel eens mee naarvoorstellingen. Al snel wilde hijzelf zieltjes winnen. Tijdens zijnstudentenjaren riep hij mee dejongerenclub in het leven, het be-gin van een levenslang engage-ment. Omdat hij het artistieke be-leid al te ouderwets en provinciaalvond, gooide hij op een avond van-op het derde balkon pamflettennaar beneden. Daarvoor werd hijzelfs even opgepakt. Later lan-ceerde hij een visionair plan omde geldslurpende opera’s van Genten Antwerpen samen te voe-gen. Twintig jaar later werd dat re-aliteit.De strijdvaardige aanpak paste bijMortiers temperament. In elkoperahuis waar hij neerstreek,voerde hij een gevecht tegen ge-scleroseerde tradities en vastge-roeste ideeën. Veertig jaar langnam hij het op voor een genre datal te gemakkelijk als ouderwets enelitair weggezet kon worden. Hijtoonde er de relevantie en dekracht van aan.

De provocatie en het conflictmo-del lagen Mortier uitstekend.‘Waar hij komt en gaat, laait dediscussie hoog op en gaat het esta-blishment zich ongemakkelijkvoelen’, zo stond er in het juryver-slag van de carrièreprijs van deVlaamse Gemeenschap die hij in2005 kreeg. In Brussel, waar hijtien jaar lang de Munt leidde, washet zijn strategie om meer subsi-dies binnen te rijven. In Salzburg,waar hij in 1991 Herbert von Kara-jan opvolgde aan het roer van de

Festspiele, hing er elke zomer tu-mult in de lucht. Mortier ging erin de clinch met dirigenten, metplatenlabels, of gewoon met dejetset die op zijn oude privilegesstond. Opera als prestigeproductvoor een bepaalde klasse: het wasniet zijn keuze.Eén keer ging hij in zijn pokerspelte ver. Toen hij vorige zomer eeninterview gaf aan El País, en daar-in de procedure voor zijn opvol-ging bij het Teatro Real openlijkaanvocht, was dat voor de Spaan-se minister van Cultuur de aanlei-ding om meteen een ontslagbriefte sturen. Mortier, die toen al eenchemobehandeling onderging,schikte zich noodgedwongen. Hijhad gehoopt dat hij het huidigeseizoen in Madrid nog kon rond-maken. De première van Broke-back Mountain, een opera oververliefde cowboys die hij graagvergeleek met Tristan und Isolde,werd eind januari zijn laatste.Met de jaren was hij radicaler ge-worden in zijn keuze van regis-seurs en operatitels. ‘Hoe ouder jewordt, hoe minder je bereid bentom compromissen te sluiten’, zeihij daar zelf over. ‘Het is dan geen

INTERNATIONALE OPERAWERELD VERLIEST INSPIRATOR

Eenmansorkest inde muziekwereldMakelaar in spannende operaconcepten, bevlogen communicator,

strateeg en scherp analyticus, rebel: Gerard Mortier was hetallemaal. De operawereld verliest een van zijn meest

spraakmakende figuren. GEERT VAN DER SPEETEN

Van bakkerszoontot operarebel

Leven & werk 1943• Geboren in Gent als zoon

van een bakker. Zijn moeder nam hem als kind mee naar de opera

• Studies rechten en communicatieweten-schappen in Gent

1968-1972• Assistent bij

het Festival van Vlaanderen

1972-1981• Hoofd artistieke planning in

de opera’s van Düsseldorf, Hamburg, Frankfurt en Parijs

1981-1991• Algemeen directeur van de

Muntschouwburg in Brussel

• Zet in 1988 ook een vernieuwde structuur voor de Vlaamse Opera op

• Wordt in 1991 Commandeur in de Kroonorde

1984:Gerard Mortiermet Maurice Béjart

doel meer om iets te creëren dathet publiek zal behagen. Dat doeje als je jong bent. Dan wil je suc-ces hebben en scoren.’

Charmes

Gerard Mortier had de juiste com-petenties om het ver te schoppenals operadirecteur. Een eenmans-orkest in de muziekwereld, zo om-schreef een Duitse krant hem ooit.Hij was een zorgvuldig strateeg enorganisator, die alleen met hetbeste tevreden was. Overal waarhij begon, volgde een drastischereorganisatie. Te beginnen methet koor en orkest, volgens hem dekern van het operabedrijf.Mortier had een zesde zintuigvoor jonge, talentvolle zan-gers. Hij ving ze prima op. Elzbie-ta Szmytka, een van de vedettes inzijn Mozartcyclus in de Munt, her-innert zich zijn charmes, die zeniet met een operadirecteur asso-cieerde. ‘Bij de auditie was ik mijnpartituur vergeten. Geen nood:Mortier ging ze voor mij opzoekenin de bibliotheek.’Verder was hij een schitterendcommunicator. Hij kon op een ge-dreven, aanstekelijke manier over

MORTIER GINGIN DE CLINCH

MET DIRI-GENTEN,

PLATENLABELS,DE JETSET DIEOP ZIJN PRIVI-LEGES STOND

DE STANDAARD 3

’’

Gerard Mortier, visionaire rebel: ‘Hoe ouder je wordt, hoe minder je bereid bent om compromissen te sluiten.’ © belga

2002-2004• Intendant van de Ruhr

Triennale

• Bereidt de bouw van het Forum voor, een nieuwe concertzaal voor Gent. De plannen worden voortijdig opgeborgen

2004-2009• Directeur van de Opéra de

Paris, met vestigingen in Opéra Garnier en Opéra Bastille

• Krijgt in 2005 de prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor Algemene Culturele Verdienste

• Krijgt in 2007 de titel van baron

• Stelt zich in 2008 onverwachts kandidaat voor de Bayreuther Festspiele

• Zijn aanstelling bij de New York City Opera, gepland vanaf 2009, loopt nog voor de start spaak

2010-2013• Artistiek directeur van

Teatro Real in Madrid

• In het voorjaar van 2013 wordt bij een routineonder-zoek pancreaskanker vastgesteld

• In september 2013 wordt hij ontslagen na een interview in ‘El País’ over zijn opvolging

28 januari 2014• Maakt zijn laatste operapre-

mière mee, ‘Brokeback Mountain’ in Madrid

8 maart 2014• Overlijdt in zijn apparte-

ment in Brussel

1992-2001• Artistiek leider van de

Salzburger Festspiele

2009:Mortier met medaillevan ‘Circulo de Bellas Artes’

opera praten. Vooral als hij eenjong publiek voor zich had dat nognooit van Carmen gehoord had.Zijn overtuigingskracht werkteook tegenover demakers. Hij koosvoor regisseurs met een uitge-sproken muzikale intuïtie endachtmet henmee. Velen stondenpaf van zijn intellectuele en muzi-kale bagage. Hij verleidde filmre-gisseur Michael Haneke tot zijnluid toegejuicht operadebuut. Eengeslaagde operaproductie is nooiteen toevalstreffer, zo vond hij. ‘Zevraagt veel voorbereidings-tijd. Soms zelfs een rijpingsprocesvan twee à drie jaar.’ Bij de diri-genten bleef hij trouw aan SylvainCambreling, die hij introduceerdein de Munt en die ook als levens-gezel mee zijn weg aflegde.

Blockbuster

Opera was voor Mortier geen tri-omf van de zangkunst, maarspringlevend theater dat ons ietste melden heeft over vandaag. DatMozart en Verdi tot zijn favorietecomponisten behoorden, hoeftniet te verwonderen. Mozart vondhij onuitputtelijk en theatraal, inVerdi bewonderde hij het onver-

holen sociaal engagement. Maarvaak brak hij ook een lans voorweinig gespeeld twintigste-eeuwsrepertoire en voor nieuwe wer-ken. ‘Het repertoire reduceren totblockbusters is dodelijk voor hetgenre’, zei hij daarover. ‘Het zoubetekenen dat operahuizen zichtotmuseale instellingen laten her-leiden.’Zonder dat er veel gênante knie-buigingen bij kwamen kijken, konGerardMortier aan een zorgvuldi-ge carrièreplanning doen. Voorzijn eerste grote job, de Munt, hadhij al een pak internationale erva-ring opgedaan bij Duitse en Fran-se operahuizen. Hij wist ook dejuiste politici voor zijn kar tespannen; uiteindelijk was het deVlaamse minister Rika De Backer(CVP) die zijn kandidatuur voor-stelde.Zijn vernieuwende Mozartcyclusin Brussel maakte hem tot een ge-knipte kandidaat in de Mozart-stad Salzburg. En zijn ervaring eninternationale reputatie voerdenhem naar de topjob par excellen-ce, de opera van Parijs met zijn1.600 werknemers. ‘Iets als deMount Everest beklimmen’, zo

omschreef Mortier zijn functie. ‘Jemoet er over een ongelooflijke ba-gage beschikken en sterk in jeschoenen staan.’Een van zijn opmerkelijke passa-ges was die in de Ruhrtriënnale,een festival dat hij mocht opstar-ten. Hij kon er opera en muziek-theater op wonderlijke industrië-le locaties tonen, voor een vaakonvoorbereid publiek.Wat Mortier de laatste decenniazorgen baarde, was de oprukken-de beeldcultuur en de neiging om

opera opnieuw als een verzame-ling mooie plaatjes te presente-ren. Hij vond ook dat er te veelopera geproduceerd werd, meteen te hoog entertainmentgehal-te.Hoe hij onthouden wilde blij-ven? Als een Parsifal, nobel stre-vend naar het allerhoogste, zei hijdaarover zelf. Of als hem dat beteruitkwam: als Uilenspiegel, geestigen scherp.Zijn ziekte maakte hem klein enfragiel, maar ook beschouwend enrechtuit. Hij las en herlas zijn ge-liefde filosofen, schreef, dacht na.De dood maakte hem niet bang.‘Voor mij eindigt alles met dedood’, zei hij in deze krant. ‘Wat jeverrijzenis zou kunnen noemen,komt neer op: voortleven in dekennis die je doorgeeft.’Veel operahuizen zullen zijn erfe-nis en zijn energie koesteren.

Operaproducties in Madrid, Parijsen Brussel worden aan Mortieropgedragen. Vanaf 11 maart ligt erin de Munt een rouwregister.

HOE HIJONTHOUDEN

WILDEBLIJVEN? ALSEEN PARSIFAL,NOBEL STRE-

VEND NAAR HETALLERHOOGSTE

‘Telkens als mensenin een moeilijke situ-atie verzeild raken,als het tot op het botgaat, grijpen ze terugnaar kunst. Bijbegrafenissen klinktaltijd muziek. Na dewereldoorlogenstroomden de thea-ters vol. Kunstverzoent je niet methet leven, maar zeleert je er wel betermee omgaan.’

***‘Emotie en ontroe-ring ontstaan in deopera uit herken-ning. Het dringtplots tot je door datandere mensen metidentieke problemengeworsteld hebben,dat ook componistenerover nagedachthebben. We staanniet alleen, en datsterkt ons. Dát gevoelmoet je vertalen.’

***‘De grote omwente-lingen waar we voorstaan, maakt demensen bang. Deangst doet henvluchten in het mate-riële. Terwijl je dieangst alleen kancounteren met kunst,wetenschap of filo-sofie.’

***‘Een mens moetkathedralen willenbouwen. Onzeopdracht is: durvendromen. Het laatstewat ik kan doen, ismijn kennis daar-over doorgeven.’

***Uit het interview datop 28 december 2013in deze krantverscheen.

IN EIGENWOORDEN

4 DE STANDAARD

TRISTAN UND ISOLDE (2005)© photo news

DE VIJFWERKEN

VANGERARDMORTIER

Een gouden greep van Mortier was de samenwerking metde Amerikaanse videokunstenaar Bill Viola voor het decor vanTristan und Isolde in de Bastille. Peter Sellars regisseerde, deFinse sterdirigent Esa-Pekka Salonen stond in voor een trans-parante orkestklank en de vertolkers brachten het verhaal op

een geloofwaardige manier tot leven, tot en met de fameuze‘liefdesdood’. Maar het waren de videobeelden van Bill Violadie de voorstelling domineerden. Zelden gingen beeld, muzieken drama zo perfect samen. De productie kreeg algauw eencultstatus en genoot internationale bijval.

DE STANDAARD 5

LA TRAVIATA (1987)© rr

COSÌ FAN TUTTE (2013)© rr

LA FINTA GIARDINIERA (1986)© De Munt / Bernd Uhlig

FRANÇOIS D’ASSISE (1998-2004)© belga

Een productie waarin kristallen glazen en porseleinen serviezen sneuvelden dathet een lieve lust was, deed wenkbrauwen fronsen. Wat een spilziek volkje in die du-re operahuizen! Zelfs de toenmalige minister van Begroting Verhofstadt kwam er nietvan bij. Veel luider klonk het gejuich na elke voorstelling van La Traviata. Het echt-paar Herrmann gaf in de Munt een nieuwe lezing van deze topper van het ijzeren re-pertoire. Zij ontdeden Verdi’s opera van sentimentaliteit en focusten voluit op de hy-pocrisie van de hogere kringen waarin het verhaal zich afspeelt. Het prachtige, metrode zijde gestoffeerde decor, de geëngageerde vertolkers en de frisse aanpak van dedirigent maakten van deze Traviata een gebeurtenis met internationale weerklank.

Een werk dat Mortier bijzonder na aan het hart lag, was François d’Assise van deFranse componist Olivier Messiaen. In twintigste-eeuwse klanken brengt de opera hetlevensverhaal van de grote middeleeuwse prediker van onthechting en liefde voor dearmsten. Voor de Salzburger Festspiele werd het stuk geregisseerd door Peter Sellars.In de Bastille in Parijs liet Stanislas Nordey de heilige rondlopen in een arbeiders-plunje. Voor de Ruhrtriënnale ontwierp de Russische kunstenaar Ilya Kabakov eenkathedraalkoepel als decor. De intense vertolking van de titelrol door de Belgischebariton José Van Dam droeg bij tot het succes van de voorstellingen.

Een hoogtepunt in dealom geprezen Mozart-cyclus van Mortier waseen jeugdwerk waar mennooit hoog mee opgelopenhad. La finta giardinieragaat over de zoete illusiesen de valstrikken van deliefde. Alles draait om eenmarkiezin die zich als tui-nierster heeft vermomd.In de regie van Karl-Ernsten Ursel Herrmann werdhet een sprookjesachtigeproductie vol komischeeffecten, frivole intrigesen oogstrelende decors.De opera kende inter-nationaal succes, metvoorstellingen in NewYork, Berlijn en Salzburg,op de Wiener Festwochenen het Holland Festival.

Het laatste hoogtepuntin Mortiers loopbaan wasCosì fan tutte, een produc-tie van het Teatro Real inMadrid die vorig jaar ookin de Munt te beleven was.Ondanks het lichtvoetigethema van Mozarts operaover liefde en bedrog werdhet een voorstelling voldonkere tonen en melan-cholie. De regie was inhanden van Michael Hane-ke, de Oostenrijkse cineastdie auteursfilms zoals Fun-ny games, Das weisseBand en Amour op zijnpalmares heeft. Tegen deachtergrond van Mozartswondermooie muziek ont-wikkelde Haneke een in-dringende mijmering overde wankelmoedigheid vanhet menselijk hart.

6 DE STANDAARD

Het is acht uur ’s mor-gens in Los Angeles,maar theater- enoperaregisseur Pe-ter Sellars is al aar-

dig gevorderd in een in memori-am voor de krantEl País. Daar zijnvrienden voor. Vooral in Spanje,waar het mandaat van GerardMortier ongelukkig eindigde, magmen eraan herinnerd worden dathij een man van veel verdienstenwas.Sellars en Mortier hebben elkaarruim dertig jaar uitbundig geïn-spireerd. Op elke plaats waar Mor-tier het programma bepaalde, no-digde hij de Amerikaanse regis-seur uit. In de Muntschouwburgkwam hij eerst met de gastpro-ductie Ajax, nadien regisseerdehij er nieuw werk.Salzburg kreeg Mozart, Ligeti enMessiaen. In Parijs maakte hij metvideast Bill Viola een Tristan undIsolde die een klassieker zou wor-den. Tot vorig najaar was hij nogin het Teatro Real in Madrid, waarhij The Indian Queen van Purcellregisseerde.

Wat is de teneur van uw stuk in‘El País’?

‘Dat Gerard een ongeëvenaard

persoon was die het operagenreingrijpend veranderd heeft. Inzijn generatie is er niemand vanzijn kaliber. Daarna trouwens ookniet. (buldert) En dat hij even be-langrijk was voor zijn vrienden alsvoor zijn vijanden.’

Waarom was hij belangrijk voorzijn vijanden?

‘Gerard was radicaal. Hij geloofdediep in deze kunstvorm en netdaarom wou hij hem energie in-blazen. Hij deed het om de inhou-delijke waarde en niet uit estheti-sche behaagzucht. Daarvoor heefthij meermaals weerstand onder-vonden.’‘Gerard heeft altijd naar zijn over-tuiging gehandeld en veel van zijnvijanden zijn hem daar uiteinde-lijk in gevolgd. Retorisch was hijbedwelmend en inspirerend. Hijbracht het met zoveel begeeste-ring en vreugde over dat het on-weerstaanbaar was.’

Nodigde Mortier u in Brusseluit na uw Mozartcyclus, metonder andere een ‘Don Giovan-ni’ in Spanish Harlem?

‘Nee, we kennen elkaar al langer.De Metropolitan Opera bestondhonderd jaar en hield een sympo-sium in New York. Ik was 25 en

DE AMERIKAANSE REGISSEUR PETER SELLARS WERKTE DERTIG JAAR SAMEN MET MORTIER

‘Voor Gerard was opera eenbijdrage aan de samenleving’

Waar Gerard Mortier ook intendant was,overal nodigde hij de Amerikaanse

regisseur Peter Sellars uit. ‘Ik ben trots datik in heel dat parcours telkens een plek hebmogen krijgen’, zegt Sellars. ‘Gerard maakte

radicale keuzes, maar ging voor eenverfijnde uitwerking.’ GEERT SELS

Regisseur Peter Sellars: ‘Bevriend zijn met Gerard was je blootstellen aan tegenspraak’. © Bart Dewaele

de rol en de plaats van kunst in dewereld. Hij organiseerde een bene-fiet met zijn kenmerkende sturm-und-drang. Ik liet mij kritisch uitover die “kunst kan de wereld red-den”-sfeer. Radovan Karadzic wasnamelijk ook een dichter. Mortiernodigde mij uit om er eens over tepraten en we werden vrienden.Zijn erfenis is enorm. Hij was be-halve een groot regisseur ook eenfenomenale kennisbank.’Precies omdat kunst voor Mortierzo centraal in de samenleving

‘Ik verlies een vriend en een blij-vende leermeester’, zegt Tom La-noye. ‘Zijn dood vervult mij mettristesse en trots omdat ik hem hebmogen kennen.’Het is dankzij Gerard Mortier datTen oorlog van Tom Lanoye en LukPerceval een internationale door-braak kende toen het in 1999 inSalzburg werd opgevoerd. Maarzijn vriendschap met Mortier gaatterug tot de belegering van Saraje-vo in 1992. ‘We leerden elkaar ken-nen door een meningsverschil over

‘Zijn erfenis is enorm’

Lanoye © kvg

stond, had hij een hekel aan eenwoord als ‘cultuurpaus’. ‘Dat woordlees je overigens niet over hem inpakweg The New York Times, enkelin Vlaanderen. “Cultuurpaus” en“elite” zijn muilkorvende termen,constructies met een agenda. Zevormen vooral een alibi om je niette moeten inspannen voor wat echtkunst is. De suggestie is dan altijddat kunstenaars zichzelf verheerlij-kende zotten zijn. Als iemand datniet was, dan wel Gerard Mortier.’(fro)

Frie Leysen, curator en bezie-lende kracht achter het Kunsten-festivaldesarts, leerde Mortierkennen in zijn jaren bij de Munt.‘Ik was net begonnen bij de Singel.Ik was een bluetje toen hij met onswilde samenwerken. Grote vedet-ten interesseerden hem niet, al-leen de kwaliteit van het resultaattelde. Ik heb van hem geleerd omde dingen groots te zien, niet pe-tieterig. Wat je ook deed, hetmoest groots zijn.’‘Hij zag onmiddellijk het belang in

‘Er staat geen opvolger klaar’

Leysen. © belga

DE STANDAARD 7

één van de young hot things. Daar-om mocht ik in de vroege voor-middag spreken, voor een nage-noeg leeg auditorium. Later kwa-men de big shots, die over hunfondswerving en hun ongelooflij-ke ticketverkoop spraken.’‘En toen kwam er een Belg diesprak over een maatschappij volleugens en bedrog en over hetwonder dat soms om acht uur eendoek opging waar de waarheidwerd verbeeld. Dat was Gerard.Hij quootte uit mijn lecture. Geenwonder dat we meteen in gesprekgeraakten.’

Waarin vonden jullie elkaar?‘Gerard geloofde in opera als eenbijdrage aan de samenleving. In

de grond koesterde hij diepe idea-len uit de middenklasse. Hij ge-loofde in kwaliteit en vond dat hetbeste beschikbaar moest zijn. Bijhem moest het over de essentiëledingen van het leven gaan. Hijwas altijd radicaal in de inhoud,maar streefde naar een verfijndeuitwerking. Door zijn geloof in hetmedium heeft hij de meest uitzon-

derlijke producties kunnen reali-seren.’

Had hij u nodig, om de limietenvan de opera op te rekken?

‘Hij was vooral de man die mijndromen hielp te verwezenlijken.Gerard was zoveel meer dan eenadministratief beheerder. Hij hadeen ongoing gesprek met de ar-tiesten met wie hij een band had.Dat kon werkelijk over alles gaan:politiek, filosofie, kunst. In de re-petitiezaal kwam hij alleen in hetbegin en tegen het eind. Zijn feed-back was altijd intelligent en be-zield.’

Heeft hij u verdedigd, toen Gy-org Ligeti zich niet zo erg her-kende in uw ‘Grand macabre’?

‘O ja, en al die andere keren ook.(buldert) Gerard genoot van con-troverse. Hij kon genoegen schep-pen in scherpe antwoorden, om-dat hij ook wel wist dat hij mensenkon ompraten. Maar hij heeft mezeker vaak verdedigd. Hij schaar-de zich altijd achter de integriteitvan iemand in wie hij geloofde.’

Mortier had grote bewonderingvoor een Europees humanisme,u bent eerder de man van dewereldculturen. Zat u altijd opdezelfde lijn?

‘Vriend zijn van Gerard was jeblootstellen aan tegenspraak. Bijhem was het altijd open, complexen opwindend. Hij daagde uit enwerd ook graag uitgedaagd. Daarstond tegenover dat hij altijd vol-ledig up-to-date was en honderdprocent gefocust. Het draaide er-op uit dat je niet anders kon danvan hem te houden.’

Wat heeft hij u meegegeven alsinspiratie?

‘Ontzettend veel boeken, films,kunstwerken, muziek, video.Maar toch vooral zijn voorbeeld:de onverschrokkenheid waarmeehij zijn engagementen aanging.’

DE AMERIKAANSE REGISSEUR PETER SELLARS WERKTE DERTIG JAAR SAMEN MET MORTIER

‘Voor Gerard was opera eenbijdrage aan de samenleving’

Toen we in 2003 in de Ruhrtriënnalein de eindfase van de productie Senti-menti waren – met de legendarischeJeroen Willems in de hoofdrol – zat jetijdens de repetities vaak naast me engaf je voortdurend commentaar op demise-en-scène, de speelwijze van deacteurs, de kostuums, de tekst, hetlicht, de muziek. Elke opmerking vanje was gekoppeld aan betekenis ennegenennegentig van de honderdkeer had je gelijk. Dat werd op eenbepaald moment, enkele dagen voorde première, onverdraaglijk voor mij.Dus kwam ik in opstand, hoewel ikvanbinnen wist dat je gelijk had. Erwas een sterfscène aan het slot, die ikpontificaal in het midden had ge-plaatst op een podium dat helemaaluit duizenden steenkoolbrikettenwas opgebouwd.Gerard: ‘Johan, iemand sterft in dehoek, afgewend van het publiek.’Ik: ‘Nee, Gerard, ik wil het zo. In hetmidden.’Vijf eindrepetities lang bleef je bij jestandpunt en herhaalde je het tel-kens weer. Tijdens de laatste try-outgaf je op.Gerard: ‘Ik vind het niet goed, maarjij bent de regisseur. Jammer van diesterfscène in het midden van het po-dium.’Vlak voor de première vroeg ik de ac-teurs om de sterfscène in de hoek tespelen, afgewend en stil. En diep ont-roerend.

Gerard, lievevriend, op diepremièredagkon ik het toe-geven: je hadgelijk. Stervenis stil en nau-welijks zicht-baar. Maar uitmijn leven zaljij nooit ver-dwijnen. Nietuit mijn werk.En niet uit mijngedachten.

Met jou is ons een grote inspiratie-bron ontvallen. Ik heb jou tijdens deRuhrtriënnale leren kennen, het fes-tival dat je in 2002 in het DuitseRuhrgebied oprichtte. Je was toendramaturg bij de voorstelling Senti-menti, waarin we met muziek van jelievelingscomponist Verdi een odebrachten aan de Duitse staalarbeider.De voorstelling vertelde het verhaalvan een man die zich aan het sterfbedvan zijn moeder haar liefdesgeschie-denis met een Italiaanse gastarbeiderin de jaren zestig herinnert. Het ver-haal van de kleine man en het grotegevoel. Het sentiment waarvan Ver-di’s muziek doordrongen is, had voorjou niets te maken met sentimentali-teit, die je omschreef als de uitvergro-te wegwerpkopie van kleine gevoe-lens. Naast de repetities, die je alsdramaturg volgde, moest je als inten-dant het festival leiden en ondertus-sen onderhandelde je over een toe-komst als grote baas van de Parijseopera. Alles op één dag. En ’s avondsgingen we heerlijk dineren en dro-men met een fles Margaux, onvermij-delijk gevolgd door een fikse avond-wandeling.Je was een vorst. Je stuurde eerst jegevolg op iemand af. Pas daarnamaakte Napoleon zelf zijn entree. Ie-dereen werd terstond je tovenaars-leerling. Wat wist jij veel: van opera,muziek, film, dans, toneel, literatuur,beeldende kunst, filosofie, architec-tuur… Je was doordron-gen van kennis én ge-voel. Een humanistischideaal. Altijd wakker.Altijd klaar voor destrijd. Hoeveel jongemensen heb je niet op-geleid en geïnspireerd?Mensen op wie je derest van hun leven eenstempel hebt gedrukt.Zij zullen bij elke artis-tieke beslissing den-ken: wat zou Gerardhiervan vinden?

IN MEMORIAM DOOR JOHAN SIMONS

Je waseen vorst. Jestuurde eerstje gevolg op

iemand af. Pasdaarna maakteNapoleon zelfzijn entree.

Iedereen werdterstond je tove-naarsleerling.van de vele jonge kunstenaars die

in de jaren tachtig en negentig deneus aan het raam kwamen ste-ken. Hij ondersteunde ze.’Ook Leysen vergelijkt Mortiers ef-fect met dat van Jan hoet. ‘Net zo-als met Hoet verliest de culturelewereld een zeer sterke persoon-lijkheid. Je hoefde het niet altijdmet hen eens te zijn, maar ze zet-ten iets in beweging. Ik zie van-daag geen opvolgers die én het-zelfde talent hebben én de kunstvan het bezielen verstaan.’ (fro)

Frie Leysen, curator en bezie-lende kracht achter het Kunsten-festivaldesarts, leerde Mortierkennen in zijn jaren bij de Munt.‘Ik was net begonnen bij de Singel.Ik was een bluetje toen hij met onswilde samenwerken. Grote vedet-ten interesseerden hem niet, al-leen de kwaliteit van het resultaattelde. Ik heb van hem geleerd omde dingen groots te zien, niet pe-tieterig. Wat je ook deed, hetmoest groots zijn.’‘Hij zag onmiddellijk het belang in

‘Er staat geen opvolger klaar’

BESTE GERARD,JE HAD GELIJK

‘GERARDGENOOT VAN

CONTROVERSE.HIJ DAAGDE UITEN WERD OOKGRAAG UITGE-

DAAGD’

Johan Simons is regisseur en intendant van de Münchner Kammerspiele.

8 DE STANDAARD

Gerard ademde opera, leefde voor de opera.Zijn missie bestond erin om het muziekthe-ater uit de kneuterigheid en de irrelevantiete tillen. Het moest weer een eigentijdse,controversiële en gedurfde kunstvorm wor-den. Het was niet meteen mijn grote zorg enprecies om die reden raakten we nooit uit-gepraat. Mortier wou de opera absoluutaansluiting geven bij de tijd, het land, hetcontinent waar hij leefde. Hij wist zowat al-les van Mozart en Verdi en kon er gepassio-neerd over vertellen, maar daar was hethem in feite toch niet om te doen. Steedsopnieuw was hij op zoek naar sleutels omdeze tijd en samenleving te begrijpen. Zowerden we bondgenoten en goede vrien-den.Mortier was geen man van het enerzijds,anderzijds. Hij engageerde zich, nam risi-co’s. Hij durfde dwarse standpunten in tenemen. Evengoed in Vlaanderen als in delanden waar hij te gast was. Hoe hij de Oos-tenrijkse en Salzburgse elite met hun evenhypocriete als mediocre schone schijn con-fronteerde: heel straf. Hij kon zich mateloosergeren aan de exploitanten van de Mozart-kugel en de kooplieden in de tempel. Meest-al bleef het niet bij rake woorden, ook op descène moest het prijs zijn. Daarom nodigdehij Ten oorlog van Tom Lanoye en Luk Per-ceval naar de Festspiele uit. Nog zo’n state-ment. En hij bleef van zich afbijten. Dathebben ze een paar maand geleden ook inMadrid geweten. Hoe hij zijn Spaanse voog-dijminister de mantel uitveegde: alweerheel moedig.Dat was hij ook toen ik eind vorig jaar hetlaatste glas rode wijn met hem dronk. Nikszelfbeklag, heel lucide, sereen, heel dapper.En toen ook, ondanks de nabijheid van heteinde, was hij voortdurend met de wereldbezig. Met de ravage die de eurocrisis in

Spanje aanrichtte, methet populisme en het na-tionalisme dat Europaverziekte. Ik had er zo opgehoopt dat Mortier nagedane operajob voltijdsaan het cultureel-politie-ke debat in België hadkunnen deelnemen. Hetwas hem toevertrouwdom de profeten van hetonafhankelijke Vlaande-ren deskundig en duide-lijk van repliek te dienen.Nee dus. Lieve Gerard,we zullen je stem heelhard missen.

Ik had niets, absoluut niets met opera.Te veel ancien régime en chique madam-men, te weinig rock-’n-roll. Gerard Mortier,zo vond de soixante-huitard in mij, behoor-de tot de verkeerde wereld, koesterde defoute muziek, frequenteerde het veel te chi-que klootjesvolk. We leken voorbestemdom altijd ver van elkaar te leven. Dat ge-beurde niet en dat had alles met zijn lef ende Belgische politiek te maken.Toen hij op een persconferentie in augustus1989 zijn vertrek uit de Munt en België aan-kondigde om intendant van de Festspiele inSalzburg te worden, ontmoette ik hem voorhet eerst. Hij werd geflankeerd door voog-dijminister Louis Tobback en voorzitter vande raad van bestuur André Leysen. Het duoLeysen-Tobback kende ik wel, veel mee ge-praat, veel mee gebotst. Twee mensen dievan macht hielden, er graag gebruik vanmaakten en Mortier de jaren voordien hetbelang van cijfers en sluitende begrotingenhadden moeten bijbrengen. Het pakte an-ders uit.Met Florentijns vakmanschap slaagde Mor-tier erin om zijn twee waakhonden de waar-de van kunst en een groot operabudget bijte brengen. Begrotingsminister Guy Ver-hofstadt, die de botte bijl toen boven dekunsten prefereerde, was eraan voor demoeite en werd vakkundig door het drietalgedribbeld. Die performance van Mortierwas adembenemend. Hij was tegelijkertijdinnemend en charmant, maar zijn mondhield hij niet. Hij kon provoceren, deed datgraag en met talent. Bij momenten leek heter zelfs op dat hij het conflictmodel koester-de.Zoiets schept een band. Diezelfde augustus-dag 1989 raakten we aan de praat en datgesprek is nooit meer gestopt. We werdencompagnons de route. Op onnavolgbare wij-ze probeerde hij me vanmijn allergie voor operaaf te helpen. Hij nodigdemij uit voor een avondjeMunt. Het werd een bele-venis. Hij bestond het omme samen met mijnvrouw en cartoonist Zakeen zitje in de koninklijkeloge te geven. Ik besterfhet nog. Leg het maar uitdat je als hoofdredacteurvan een linkse krant in depluche zetel van de mo-narch belandt. Mortiervond het een geslaagde ennuttige profanatie.

ERESALUUT VANUITDE KONINKLIJKE LOGE

IN MEMORIAM DOOR PAUL GOOSSENS

Ik had er zoop gehoopt

dat Mortier nagedane operajobvoltijds aanhet cultureel-politieke debatin België had

kunnendeelnemen ‘Een performance hall voor de

toekomst’ moest het worden.Toen Gerard Mortier in 1998 dewerkgroep voor een nieuwe con-certzaal in Gent ging leiden, na-men de plannen alras in ambitietoe. De zaal zou tweeduizend zit-jes hebben, hij zou voldoen aan destrengste akoestische eisen en hetgebouw zou stralen van architec-turale ambitie. Alleen de inschat-

ting van 250.000 bezoekers perjaar leek ietwat aan de optimisti-sche kant.Het plan leek nochtans de wind inde zeilen te hebben. Beginnendcultuurminister Bert Anciaux(toen Spirit, nu SP.A) zegde toe 25miljoen euro in een Gents projectte willen investeren, en de stad ende provincie wilden ook mee fi-nancieren.Mortier heeft er al zijn emotioneleintelligentie en onderhandelings-talent voor in de strijd gegooid. Decultuurcollega’s in Gent probeer-de hij ervan te overtuigen dat ditmeer was dan een geldverslin-dend prestigeproject. Hij betrokhen in het verhaal door atelier-functies aan te bieden, ondersteu-

De verloren veldslagZeven jaar heeft GerardMortier gelobbyd om zijnthuisstad een ‘Muziekforum’te geven. Het kwam er niet.

HET MUZIEKFORUM GENT: EEN MAATJE TE GROOT VOOR DE ARTEVELDESTAD?

‘Waar hij komten gaat, laaitde discussiehoog op engaat het es-

tablishment zich ongemakkelijkvoelen’. Zo stond in het juryver-slag van de Prijs voor AlgemeneCulturele Verdienste die in 2005aan Gerard Mortier werd uitge-reikt.Kunstenaars, zo heeft hij altijd ge-vonden, moeten zich met politiekinlaten. Politici met kunst. ‘Dedrie grote werelden – de politiek,de economie en de kunst – moetenvoortdurend met elkaar in verbin-ding blijven’, zei hij in Knack. ‘Zehebben elkaar nodig. Samen kun-nen ze een fantastische staat ma-ken.’‘Elk gesprek over kunst met hem’,zo weet Tom Lanoye, ‘werd van-zelf een gesprek over politiek.Voor hem waren Mozart, Shake-speare of Molière ook altijd auto-matisch politieke stemmen.’‘Kunst en politiek waren onlosma-

kelijk met elkaar verbonden’, zegtook Jan Goossens, artistiek direc-teur van de KVS. ‘Hij vond dat jeniet met kunst bezig kon zijn zon-der je de vraag te stellen hoe datde wereld kon veranderen. Omge-keerd zag hij niet in hoe je een po-litiek engagement kon opnemenzonder een wezenlijke plaats tevoorzien voor artiesten en groteen kleine culturele projecten.’

Zwart beest

In twee lezingen maakte hij vorigjaar, onbedoeld, zijn politiek tes-tament op: zijn Hugo Claus-lezingop 25 maart 2013 en zijn State ofthe European Union op 9 mei2013. Ze vatten Mortier, de burgeren de democraat, goed samen. Hijnoemde zichzelf een bewuste Vla-ming, maar geen flamingant. Te-gelijk was hij een overtuigd Euro-peaan, maar geen eurocentrist.Het is op die twee fronten dat hijzich in zijn laatste levensjaar hetmeeste zorgen maakte. In Europazag hij de donderwolken samen-

HET POLITIEKE ENGAGEMENT VAN GERARD MORTIER

SPOKENOP HETSCHOONVERDIEPDienstbaar moest kunst voor GerardMortier allerminst zijn, maar hij beleefdehaar wel als antidotum tegen kneuterigheiden nationalisme. ‘Als deze man in depolitiek was gegaan’, zei Louis Tobback,‘was hij op zijn minst premier geworden.’FILIP ROGIERS

Paul Goossens is voormalig hoofdredacteur van ‘De Morgen’ en columnist van deze krant

DE STANDAARD 9

De verloren veldslagning van de lokale creatieve talen-ten en internationale presentatie-mogelijkheden voor de tenoren.Terwijl de debatten doorliepen,schaafde Mortier zijn plannenbij. Hij topte de kostprijs af mettienmiljoen en kwam uit bij maxi-maal vijftig miljoen euro, stuurdehet bouwprogrammabij en brachtde capaciteit terug tot 1.800 zitjes.Het Forummocht dan een vuurto-ren zijn, het was bereid zich aan tepassen aan de gaststad.Toen in 2004 het architectenbu-reau Neutelings Riedijk de archi-tectuurwedstrijd won, brak hetmoment van de waarheid aan.‘Vanaf dan is het fout beginnen telopen,’ herinnert toenmalig cul-tuurschepen Sas van Rouveroij

De maquette die nooit werkelijkheid werd. © rr

HET MUZIEKFORUM GENT: EEN MAATJE TE GROOT VOOR DE ARTEVELDESTAD?

(Open VLD) zich. ‘Eerder was erhet spanningsveld: hebben we ditgebouw nodig of niet? Daar kwamnog een ander spanningsveld bo-venop: moest het er zo uit-zien? Velen waren gewonnen voorhet ontwerp van Toyo Ito. Er wasdus wel enige verdeeldheid. Toenmen begon te zeggen dat Mortiereen mausoleum bouwde voorzichzelf, heeft hem dat veel pijngedaan. Uiteindelijk heeft deVlaamse regering zich niet achterhet voorstel geschaard.’Blijkbaar was het politiek draag-vlak te klein. ‘Dat Mortier aangafhet project niet zelf te zullen lei-den, deed er geen goed aan’, zegtStefaan De Ruyck, toenmalig ka-binetschef bij cultuurminister

Bert Anciaux. ‘Er was nog een on-opgeloste kwestie. Wie zou dezware exploitatiekosten dragen?Daar zijn verschillende scenario’svoor geweest, maar er was geeneensgezindheid over.’Exit Forum. En exit Mortier, die inzijn ontgoocheling de minister‘oneerlijkheid’ verweet en ‘een ge-brek aan lef.’ De twintig miljoen

TOEN MENBEGON TE

ZEGGEN DATMORTIER EENMAUSOLEUM

BOUWDE VOORZICHZELF, HEEFTHEM DAT VEELPIJN GEDAAN

trekken boven het project datdoor founding fathers zoals JeanMonnet werd gesmeed uit de helvan twee wereldoorlogen. ‘Wemoeten niet vergeten dat Europageen constructie is’, zei hij. ‘Het iseen noodzakelijk voortvloeien vaneen cultuur die in Europa bestaat.’In eigen land keek hij met argus-ogen naar wat hij noemde: ‘de ide-ologieën die in deze stad (Antwer-pen, red.) na de triomfantelijke enblijde intrede van het nieuwestadsbestuur op het Schoon Ver-diep zo belangrijk zijn geworden’.Nationalisme was zijn zwartebeest. In 2000 kondigde hij aan tezullen opstappen als intendantvan de Salzburger Festspiele toende uiterst-rechtse FPÖ van JörgHaider de verkiezingen won en inde regering kwam. In 2005 veroor-zaakte hij in eigen land een relle-tje door zich luidop de vraag testellen of Antwerpen wel een mu-seum als het MAS verdiende. ‘Ex-treem-rechtse mensen bouwengeen musea of cultuurhuizen, diebouwen gevangenissen en kazer-nes.’

Occupy

Toch was zijn afkeer van wat inpolitiek en maatschappij naar ob-scurantisme neigt, bepaald geenzaak van slogans. Het podium,opera of theater, plaatste hij altijdal in een politieke context. De dia-loog, en net zo vaak de botsing,ging hij nooit uit de weg. Operamoest in de wereld staan.

‘Het bleef zijn zoektocht’, zegt JanGoossens. Het kwam voor de laat-ste keer samen in C(h)oeurs, deopera die hij samenmet Alain Pla-telmaakte en die voor controversezorgde inMadrid. ‘Hij plaatste hetrepertoire van Verdi en Wagnerop een baldadige manier in de ac-

HET POLITIEKE ENGAGEMENT VAN GERARD MORTIER

De Tea Party, Marine Le Pen, Geert Wilders, Bart De Wever: ze deden Gerard Mortier denken aan Goya’s ‘El gran cabron’. © rr

De blijde intrede van Bart De Weverop het Schoon Verdiep. © Jimmy Kets IN 2005

VROEG HIJ ZICHLUIDOP AF OF

ANTWERPEN WELEEN MUSEUMALS HET MASVERDIENDE

tualiteit door een link te makenmet de Occupy-beweging en deArabische Lente.’Drukmaakte hij zich in eigen landde afgelopen jaren steeds vakerover de verenging van de Vlaamseidentiteit. ‘Natuurlijk bestaat erzoiets als een Vlaamse identiteit,

maar het zijn in de eerste plaats dekunstenaars die haar sedert meerdan achthonderd jaar hebben ge-vormd en haar inhoud hebben ge-geven.’Hij verheugde zich net in de enor-me bloei en de internationale ge-richtheid van de Vlaamse culture-le scene van de afgelopen decen-nia. Bloei waar hij zelf, met JanHoet, een ferme hand in had. Hijhad het over een nieuwe periodevan ‘I fiamminghi’ die hij zag inalle kunstvormen, van theater endans tot literatuur en film.In plaats van die kunstenaars, diede Vlaamse identiteit gestalte ge-ven, te omarmen, brandmerkende nationalisten hen ‘als een elitedie niets te maken heeft met hetvolk’.‘Hugo, het wordt de hoogste tijddat gij gaat spoken op het schoonverdiep’, besloot hij, met een knip-oog naar Cees Nooteboom, zijnClaus-lezing.De intelligentie van Bart De We-ver kon hij wel waarderen, zo zeihij, maar hij gruwde van ‘s manspopulisme. Hij zag er een onheil-spellende traditie in.‘De Tea Party, Marine Le Pen,Geert Wilders, Bart De Wever’, zeihij in 2012 in een interview, dedenhem denken aan El gran cabronvanGoya, waarin eenmenigte ver-dwaasd naar een grote, zwartebok staat te gapen. ‘Het zijn politi-ci diemet simplistische slogans demensen proberen naar demond tepraten.’

die de minister toezegde voor eenander, nog te definiëren project,noemde hij ‘zwijggeld om electo-rale schade te voorkomen.’Dat jaar nog begon Mortier als in-tendant bij de Opéra de Paris. Hetproject in Gent is geherdefinieerdals het multimediaal kenniscen-trum De Krook, momenteel inaanbouw. (gse)

10 DE STANDAARD

Tien jaar lang, van 1981tot 1991, was GerardMortier directeur vande Munt in Brus-sel. Het werd het spec-

taculairste van zijn grands tra-vaux, de belangrijkste stapsteenook voor zijn latere carrière.In Brussel stelde Mortier zich opals een radicale hervormer. Vaneen ingedommelde en stoffige in-stelling, die op dat moment vooralop het succes van choreograafMaurice Béjart steunde, maaktehij een modern operahuis dat totde Europese top uitgroeide.‘Zijn rol voor de Munt is onschat-baar omdat hij de lat meteen hooglegde’, zegt Peter De Caluwe, dehuidige directeur. ‘De artistiekeexcellentie die hij nastreefde,werd voor zijn opvolgers een ca-deau, maar ook een uitdaging.Komt nog bij dat in de huidigeeconomische omstandighedeneen operahuis ook een sterk enflexibel bedrijf moet zijn.’Mortier speelde al zijn troeven uitin de Munt. Hij vernieuwde kooren orkest en omringde zich meteen beloftevolle generatie zangersen regisseurs, die hij aan het huisverbond als een familie.‘Opvallend waren de intensievevoorbereidingsfases voor nieuweproducties, zijn brede internatio-nale kijk en zijn charismatischeaanpak’, zegt De Caluwe. ‘Mortiercreëerde een soort communityrond zich. Verder bracht hij in deMunt ook de Duitse dramaturgiebinnen, die opera tot theater wilmaken. Daarin was Mortier na-tuurlijk niet uniek. Maar zijn ge-voel voor esthetiek en zijn aan-dacht voor de muzikale traditiegaven er een bijzondere wendingaan.’Mortiers aanpak maakte school.De Caluwe: ‘Zijn discipelen zijntalrijk. Ze werkten onder zijnvleugels, of volgden zijn voor-beeld. Zo is het opvallend dat JoanMatabosch, zijn opvolger in Ma-drid, zich een Mortierista noem-de. Mortier straalde een grotedrive uit. Zijn model: opera toteen hedendaagse kunstvorm ma-ken, die een boodschap meegeeft

over onze tijd en een podium biedtaan diverse genres. Ook in deMunt blijven we dat uitgangspuntnastreven.’In 1986, na werken die anderhalfjaar duurden, ging een technischgrondig verbouwde Muntschouw-burg open. Bijna dertig jaar laterstaat de Munt opnieuw voor eenwerf. De Caluwe: ‘De Munt blijftde Munt, met zijn beperkingen enkeuzes. Mortier had makkelijkvoor een nieuwe zaal kunnen plei-ten. Maar dat hij kostbaar patri-monium opnieuw actueel wildemaken, typeerde hem. Hij zag eenoperahuis als een klassieke tem-pel, waar men discussieert over derol van kunst en cultuur in demaatschappij.’

Big spender

In de Munt manifesteerde GerardMortier zich ook als een big spen-der. Hij liet zijn opvolger, BernardFoccroulle, een schuld van 300miljoen frank (7,5 miljoen euro)na. Pas sinds dit jaar is het gecu-muleerde deficit afgebouwd, zegtDe Caluwe. ‘Mortiers ambitie gingzeer ver. The sky was the limit. Jemoet het ook zien in de tijdsgeest:de financiële druk was in de jarentachtig niet zo hoog. Daarna ginghij niet meer over de schreef. InSalzburg en Parijs waren zijn bud-getten ook veel hoger.’Qua publieksvernieuwing en -ver-jonging verrichtte Mortier in deMunt een klein wonder. Hij ver-tienvoudigde het aantal abon-nees. ‘Het Muntpubliek is nog al-tijd zeer benieuwd’, zegt De Calu-we. ‘Het is gekneed om kritisch tezijn en verrast te worden. Mor-tiers charisma trok jonge mensenaan.’Wat Mortier deed voor de popula-risering van opera, valt volgens DeCaluwe tot op zekere hoogte tevergelijken met wat Jan Hoetdeed voor de beeldende kunst. ‘Al-leen drukte Mortier zich andersuit: intellectualistisch, met veelhistorische context. Zijn uitge-sproken mening was zijn wapen.Mortier zocht het conflict op,maar dat was voor hem de uitgele-zen strategie om een compromis

te bereiken.’Mortier heeft ook De Caluwes vi-sie op opera gevormd. ‘Als ik eenbelangrijke keuze moest maken,stelde ik mij vaak de vraag: watzou Gerard daarvan denken? Nietdat hij een negatieve schaduwwierp. Maar hij was voor mij weleen toetssteen. Ik apprecieerde

zijn eis van artistieke excellentie,de betekeniswaarde die hij aanzijn programmatie toedichtte.Voor alles wat hij deed, was er eenreden. Mortiers veeleisendheidzullen we verder blijven meedra-gen. Voor een operahuis is dat deenige weg om niet in te domme-len.’

HOE GERARD MORTIER DE MUNT INTERNATIONAAL OP DE KAART ZETTE

‘Mortiers veeleisendheidblijven we meedragen’Artistieke topkwaliteit, internationalefaam, een groot publieksbereik: GerardMortier legde de lat hoog voor de Munt.‘Hij toonde het operahuis de weg om niet inte dommelen.’ GEERT VAN DER SPEETEN

De Munt veranderde dankzij Gerard Mortier van een ingedommelde instelling in een modern operahuis. © Jimmy Kets

Peter De Caluwe: ‘Voor alles wat Gerard Mortier deed, was er een reden.’ © Tim Dirven / Reporters

DE STANDAARD 11

,,

altijd’, schreef hij daarover, en ook over hetgeneuzel dat hier en daar te noteren viel nade Claus-lezing die hij vorig jaar rond dezetijd in Antwerpen gaf. ‘Gelukkig heb ik ge-leerd die niet meer te lezen, de goede nochde slechte.’Hij had me, beschroomd, op het verlegeneaf, gevraagd of ik zijn tekst wilde nalezenen hij trok een dag uit om mijn suggestiesmet hem te bespreken. Nadien gingen weeten in de stad. Hij was nog altijd denieuwsgierige man, fris en krachtig vangeest, die ik als twintiger voor het eersthoorde spreken. Maar zijn toekomst baar-de hem zorgen en maakte hem, wat hij ookniet verborg, onzeker. ‘Hoe lang zal ik nogkunnen doorgaan op dit elan?’ vroeg hijzich af. ‘In mijn wereld kun je het niet rus-tiger aan doen, je moet op topniveau blij-ven presteren. En volgend jaar word ik ze-ventig, weet ge dat?’Hij voelde dat er een kantelmoment aan-kwam. Ik suggereerde, in het besef hoe on-realistisch zulks was, dat hij naar Gent zoukunnen terugkeren, maar hij schudde hethoofd. Hij had zijn flat aan de Leie ver-kocht. ‘Brussel is mijn stek’, zei hij. ‘Brusselis waar het gebeurt.’Een korte, hevige ziekte heeft nu aan zijnonzekerheid een einde gemaakt. Hij moestnog meemaken hoe de opera van Madridhem brutaal opzijschoof, maar hij liet zichzijn strijdbaarheid niet ontnemen. ‘Alleshangt nu af van de therapie. Ik heb nog eengoede moraal, maar het is wel nodig dat ikintellectueel bezig ben. Ik hoop met voor-drachten, artikels en interviews verder teijveren tegen het nationalisme, voor Euro-pa, het belang van de culturele opvoeding.Ik volg je ontwikkeling en dank je daar-voor.’ Ook dat typeert hem. Ik heb duizendkeer meer reden om hem dankbaar te zijn.In een week tijd hebben we in Gerard Mor-tier en Jan Hoet twee vaders verloren. Zehebben een creatieve storm over dit landgejaagd. Ze hebben de kracht van verande-ring belichaamd, lang voor dat een cyni-sche slogan werd. Ze konden roekelooszijn, op het excessieve af, en ze maaktenniet altijd vrienden, maar ze waren warsvan cynisme.De lente hangt lam in de bomen vandaag.Ik zal Gerard missen. Het is nu aan ons.

Gerard Mortier heb ik bijna dertig jaargeleden voor het eerst ontmoet, in Brugge,ik was nog student. Hij zat met Jan Hoetin een debat over Europa, over de kunst ende drastische besparingsrondes die onder-wijs en cultuur in ons land in die tijd moes-ten ondergaan.Ik herinner me van die avond het vuur vanHoet, zijn ogenschijnlijke impulsiviteit, degebalde vuisten, de gloed in de blik, endaarnaast Gerards snedige standpunten,gedragen door een grote eruditie, met eenbeheersing die minstens even bedrieglijkwas.Hoet liet zijn intellect altijd op de achter-grond, Gerard zijn passie. Het typeert hendat ze na het debat lang bleven hangen ommet ons, een groepje bleke twintigers, nate praten. Hoet maakte zich druk over par-venu’s die werk van Cézanne boven hundressoir konden hangen alsof het onschul-dige genretafereeltjes waren. Gerard hadhet over Verdi, die in zijn opera’s de ruimteopende voor de politieke spanningen vanzijn tijd, zoals hijzelf dat als intendant vande Munt en ook in zijn publieke stellingna-mes betrachtte. Hij wilde overtuigen, hetdebat openbreken en hij kon, net als JanHoet, incasseren. What doesn’t kill youmakes you stronger.We leerden elkaar pas later persoonlijkkennen, nadat ik gedebuteerd had, via ge-meenschappelijke vrienden. Van toen afaan liet hij geregeld van zich horen: eenkorte groet over de telefoon wanneer hij inGent of Brussel was, of geschreven levens-tekens: ‘Ik hoop dat het goed gaat met jul-lie, ondanks de draaikolkbeweging van de-ze tijden, waarbij de BHV-problemen inBelgië als een surrealistische farce op meoverkomen.’Hij verloor zijn vaderland nooit uit hetoog. Zijn ergernis over de politieke inertievan de afgelopen jaren maakte hem eentijdlang gevoelig voor de retoriek van deN-VA, wat in zijn ruimere vriendenkringmenig wenkbrauw deed fronsen, maar hetkenmerkte zijn onafhankelijke geest, netals de openhartigheid waarmee hij nader-hand op zijn analyse terugkeerde en zijnontgoocheling over de karikaturale verte-kening van het communautaire debatscherp liet blijken. ‘Commentaar krijg je

ONAFHANKELIJK, DWARSEN STRIJDLUSTIG

IN MEMORIAM DOOR ERWIN MORTIER

In een week tijd hebben we in GerardMortier en Jan Hoet twee vadersverloren:ze hebben een creatieve

storm over dit land gejaagd

De Munt veranderde dankzij Gerard Mortier van een ingedommelde instelling in een modern operahuis. © Jimmy Kets

QUA PUBLIEKS-VERNIEUWINGVERRICHTTE

GERARDMORTIER EEN

KLEIN WONDER:HET AANTALABONNEES

VERTIENVOU-DIGDE

BUITENLANDSEREACTIES

‘Hij heeft nietopgehouden tevechten, tot ophet einde van zijnkrachten, voor decultuur in Europa.We zullen zijnoriginaliteit entalent missen.’François Hollande,Franse president

‘Operavisionairsterft op zijnzeventigste’The New York Times

‘De man dieopera ontstofte’Der Spiegel

‘Gerard Mortier,beeldenstormeren visionair’Le Monde

‘De manager alscreatieve geest’Neue Zürcher Zeitung

‘Gerard Mortierpolariseerde. Hijwas strijdbaar enomstreden en geldtals déhervormer vande SalzburgerFestspiele.’Salzburger Nachrichten

‘Gerard Mortierging door hetvuur voor zijnmissie. Hij volgdeze op eennietsontziende ma-nier. Voorzichzelf, en vaakvoor de mensenin zijn omgeving.’Die Welt

François Hollande.© reuters

Erwin Mortier is schrijver.

12 DE STANDAARD

Wat me van Gerard Mortier altijd zalbijblijven, is zijn aanstekelijke, weerga-loze energie – altijd doelgericht, entoch op een of andere manier open vooralles wat zijn pad kruiste. Het is dekracht van grote mensen. Mortier be-hoorde tot een mensensoort die ikgraag omschrijf als kachels: ze stralen,ze verwarmen je, in hun nabijheid voelje een heel bijzonder soort energie, dieje meteen aansteekt. Wanneer Mortiersprak over weerstand tegen zijn visie,tegen zijn aanpak, dan gingen zijn ogenglanzen van pret – een wonderlijke er-varing. ‘Wrijving geeft warmte’, zei hijooit, en ik denk dat geen enkele uit-spraak hem treffender kan tekenen.Gerard Mortier stamde af van eenvou-dige mensen: hij was de zoon van eenGentse bakker. In het Gent van toen –een afstamming die ik met hem deel –was de kunst van het theater en de ope-ra niet noodzakelijk elitair. Mensenkonden deuntjes uit Verdi, Rossini enDonizetti nazingen, er was een volksbewustzijn dat er daar in ‘den theater’wel degelijk gezongen werd over op-stand, bevrijding, liefde en dood, overmaatschappelijke thema’s.Mortier heeft deze fundamentele voe-ling met de opera altijd behouden. Hijwas formidabel belezen, erudiet, maar

nooit elitair. Hij ging met de groten uitde kunstwereld om, maar bleef eenvou-dig zichzelf: gedecideerd, koppig, en in-spirerend. Uit zijn nauwgezet bestude-ren van libretti en partituren puurdehij opnieuw de essentie, de verborgenbetekenis die vaak ondergesneeuwdwas geraakt door generaties van mid-delmatige voorstellingen. Daardoorwerd hij ook een dramaturg op wereld-niveau.De manier waarop Mortier in Brusselbij het begin van de jaren tachtig de ba-kens heeft verzet, was ronduit revoluti-onair. Ik herinner me de frisheid vanKarl-Ernst Hermanns scènebeeld in diewonderlijke voorstelling van MozartsLa finta giardiniera.De donkere spanningin Janaceks Uit hetdodenhuis. Wat Mor-tier voor de Salzbur-ger Festspiele deed,lag in dezelfde lijn:een heel nieuw lichtlaten stralen over watwe dachten te ken-nen. Tegenstand van-uit conservatievehoek was daarbijsteevast zijn deel –men zou bijna zeg-

gen: zijn streefdoel. Geesten wakkerschudden, de middelmatigheid vanvooroordelen bestrijden, dat was zijncorebusiness. Als intendant van het Te-atro Real in Madrid, de laatste periodevan zijn creatieve loopbaan, bleef zijnverzet tegen vastgeroeste waarden hemtekenen. Toen de conservatieve entou-rage van de cultuurminister zijn ont-slag als artistiek directeur doordrukte,was hij niet te beroerd in de media tegewagen van de erfgenamen van dicta-tor Franco.Mortier had een afkeer van nationalis-me, van insluiten en uitsluiten. Nietomdat hij ‘belgicist’ was of iets derge-lijks, maar omdat de hele huidige we-

reld zijn natuurlijkehabitat was, en dievroeg om openheid,om ontvankelijkheid.Voor hem was operaeen evident politiekgegeven – wantschoonheid en ont-roering in de kunstgaan over onze ma-nier van samenleven.Toen hij eind augus-tus van vorig jaarmijn nieuwe romanzou voorstellen, had

hij net vernomen wat hem boven hethoofd hing. Hij schreef me dat het mis-schien niet zou lukken om naar deGentse Vooruit af te zakken. Maar hijstond er. Getekend door het ook voorhem zo onverwachte lot, vermagerd,met een iets melancholischer glimlach,maar vol energie. Hij begon te sprekenen kon niet meer ophouden – een won-derlijk openplooien van verbanden, in-vallen, associaties werd over het ver-baasde publiek uitgegoten. De hoorndes overvloeds van zijn denkwereld. Hijkwam afscheid nemen, vermoeid – wewaren bezorgd. Later schreef hij dat hijgraag wou dat ik een tekst uit het Duitsvertaalde. Ik had het te druk, nam mevoor hem uitgebreider te schrijven. Nuis er de openstaande schuld over denooit vertaalde tekst, de laatste maildie niet de laatste had mogen zijn. Hetschrijnt, maar het is ook tekenend voorde manier waarop we dergelijke onver-moeibare mensen verliezen: midden inhet leven, midden in de nieuwe plan-nen, midden in de energie die ze heb-ben opgewekt en die we verder moetendragen. Dag Gerard. We zullen je pijn-lijk hard missen, maar je hebt dit landen zijn kunstenaars een rolmodel voor-gehouden dat we in ere zullen houden.Wrijving geeft warmte.

Tegenstandvanuit conser-vatieve hoekwas steevast

zijn deel – menzou bijna

zeggen: zijnstreefdoel

WRIJVING GEEFT WARMTEIN MEMORIAM DOOR SCHRIJVER STEFAN HERTMANS

‘La finta giardiniera’, frisse revolutie in De Munt. © Bernd Uhlig / De Munt

Overlijdensberichten

FRANKRIJK

VRIENDSCHAPFRANKRIJKTWEEDEHANDSWAGENS

AANKOOP

VERHUUR BUITENLANDHUIS

VERKOOP BUITENLANDAUTO

VERZAMELING

RELATIE

TRAVEL

MERCEDES

VOLKSWAGEN

VARIA

ALGEMENE VERGADERINGEN

OPENBARE DIENSTEN

WETTELIJKE BERICHTEN

ZOEK T E HUURHUIS

VERKOOPAPPARTEMENT

IMMO

WIJ KOPEN OOKUW WAGENS en 4x4‘s

De HOOGSTE PRIJS CASHEn KOMEN ZELF AAN HUIS

7 OP 7 Bel of sms

0470/535 200

AANKOOP ALLE WAGENS4x4, LUXEWAGENS, lichte vracht,

WIJ BETALEN DE BESTE PRIJSOok met veel KM en SCHADE

Bel of sms 0485/000.791

aankoop AUTO’s - 4 x4 - terreinwagens - pick ups - camionetten - bestelwagens

- minibus - schade - jong - oud - veel kms

BEL 24/24 - 0489/006.487

Kortrijk: Eigenaar verkoopt af-zonderlijk zijn 6 appartementenop een zeer mooie residentiëleligging.Vraagprijs tussen 75000en 125000 ! per app. epc vanaf173, wg - gdv - gvkrTel 0491/92.42.26

Te koop ZW-Frankrijk: pracht. wo-ning met app., zicht Pyrénées, op4,5ha grond gebouwd door Belg.aannr. Inlicht. 0033/562.67.85.14,foto’s op aanvraag of via lauretta.lenaerts@hotmail.fr

HaachtROOILIJN- EN ONTEIGENINGSPLAN

VINKSTRAATAANKONDIGING OPENBAAR

ONDERZOEK__________

Het ontwerp van gemeentelijk rooi-lijn- en onteigeningsplan voor de Vinkstraat werd voorlopig vastge-steld in de gemeenteraad in zitting van 24 februari 2014.Het openbaar onderzoek loopt ge-durende 30 dagen van maandag 10 maart 2014 tot en met dinsdag 8 april 2014.Het plan ligt gedurende de openings-uren ter inzage bij de gemeentelijke technische dienst gevestigd in het dienstencentrum in de Wespelaarse-steenweg 85 te 3150 Haacht.Opmerkingen en bezwaren kunnen per post aangetekend verzonden worden aan het Gemeentebestuur Haacht, Wespelaarsesteenweg 85 te 3150 Haacht of kunnen tegen ont-vangstbewijs afgegeven worden aan de centrale balie in het dienstencen-trum. Alle opmerkingen en bezwaren moeten uiterlijk de laatste dag van het openbaar onderzoek naar de gemeente zijn verstuurd per aangetekende zending of afgegeven worden tegen ontvangstbewijs.Artikel 16 van het decreet van 5 mei 2009 houdende vaststelling en reali-satie van de rooilijnen verwijst naar de gevolgen van een goedgekeurd rooilijnplan voor werken en handelin-gen waarvoor geen stedenbouwkun-dige vergunning vereist is.

Landhuisje TH in Sénéchas (Arde-che-Cevennes): 5pers, volledigprivé, verwarmd zwembd, gar, TV-Vlaanderen, alle comf, rust gel,pracht uitzicht. Vrij 28/06-19/07,16/08-30/08. Tel. 09/227.09.29

Te Huur Sainte Maxime.Prachtige Luxe villa 6 perso-nen met zwembad. Zuidlig-ging met weids uitzicht golf.www.lamaisonjaune.be

VDK SPAARBANK,naamloze vennootschap

Sint-Michielsplein 16, Gent0400.067.788 RPR GENT

________De aandeelhouders worden verzocht de gewone algemene vergadering bij te wo-nen, welke zal gehouden worden op vrij-dag 28 maart 2014 om 18 uur, op de maat-schappelijke zetel. Agenda: 1. Verslag van de raad van bestuur en de commissaris over het boekjaar 2013. 2. Goedkeuring van de jaarrekening en de voorgestelde winstverdeling. 3. Kwijting aan bestuur-ders en de commissaris. 4. Benoemingen. 5. Varia.Ten einde tot de algemene vergadering toegelaten te worden, dienen de aandeel-houders zich te gedragen naar artikel 22 van de statuten.

Zoek kleine woning, apparte-ment, studio, te huur. Voor 1 pers.met of zonder komfort.Straal Gent 15km.T 0475/63.70.18

VAR Fréjus: Provencaals huisje indomein met zwembad - 4 km vanzee, max 4 pers. airco/wifi.Tel. 0474/909.937vakantiegids code ABT8026

Charm, gedistingeerde wwe,univ, aantrekkelijk, elegant, stijlvol,interesse vr kunst & cultuur, hv rei-zen, cocoonen wkm intell, integere, standingv hr, +/-70 vr warme, in-nige, liefdev rel.M00148

ARDECHE/Les Vans: vakantiewo-ning 8 p, zwembad, alle komfort.Nog vrij 31mei-7juni/12-19juli/23-30august. 2014.Info: mcjacobs@skynet.be

VW GOLF2.0 TDI – TRENDLINE – 2009 – 77.000 KM

– GRIJSBLAUW – AUTOMATISCH AAIRCO -110 PK – 5 DEURS- ! 11.500

Tel 0476/588.138www.nijsmans.com

Uit verzameling te koop:

maskers en beelden van Afrika.Tel 09 253 71 31

HaachtROOILIJN- EN ONTEIGENINGSPLAN

VINKSTRAATAANKONDIGING OPENBAAR

ONDERZOEK__________

Het ontwerp van gemeentelijk rooi-lijn- en onteigeningsplan voor de Vinkstraat werd voorlopig vastge-steld in de gemeenteraad in zitting van 24 februari 2014.Het openbaar onderzoek loopt ge-durende 30 dagen van maandag 10 maart 2014 tot en met dinsdag 8 april 2014.Het plan ligt gedurende de openings-uren ter inzage bij de gemeentelijke technische dienst gevestigd in het dienstencentrum in de Wespelaarse-steenweg 85 te 3150 Haacht.Opmerkingen en bezwaren kunnen per post aangetekend verzonden worden aan het Gemeentebestuur Haacht, Wespelaarsesteenweg 85 te 3150 Haacht of kunnen tegen ont-vangstbewijs afgegeven worden aan de centrale balie in het dienstencen-trum. Alle opmerkingen en bezwaren moeten uiterlijk de laatste dag van het openbaar onderzoek naar de gemeente zijn verstuurd per aangetekende zending of afgegeven worden tegen ontvangstbewijs.Artikel 16 van het decreet van 5 mei 2009 houdende vaststelling en reali-satie van de rooilijnen verwijst naar de gevolgen van een goedgekeurd rooilijnplan voor werken en handelin-gen waarvoor geen stedenbouwkun-dige vergunning vereist is.

Verantwoordelijke uitgever: Gert YsebaertHoofdredacteur: Karel VerhoevenOpiniërend hoofdredacteur: Bart SturtewagenKlantendienstGratis nummer voor de automatische registratie van bezorgings-klachten van de dag zelf: 0800-500.91 (8 tot 20 u.)Klantendienst lezers: 02-790.21.10 (8 tot 17 u.); fax: 02-790.21.19lezersservice@corelio.be www.standaard.be/e-loketAbonnement De StandaardSurf naar www.standaard.be/abonnementof bel naar 02-790.21.10 (8u tot 17u)Premium abonnement: € 375 voor 12 maanden;2 maanden via domiciliëring voor € 62.50Digitaal abonnement: € 276 voor 12 maanden,2 maanden via domiciliëring voor € 46Verkoopsvoorwaarden buitenlandBij de dagbladhandelaar: Nederland, Luxemburg

De Standaardwww.standaard.bem.standaard.be (mobiele toestellen)Adres redactie: Gossetlaan 30, 1702 Groot-Bijgaardentel: 02-467.22.11, fax: 02-467.26.96Uitgever: Mediahuis NV, Katwilgweg 2, 2050 AntwerpenAlle teksten, foto’s en beeldmateriaal uit De Standaard en De Stan-daard Online zijn auteursrechtelijk beschermd. Zonder uitdrukkelijketoestemming van de uitgever mogen ze op geen enkele wijze verderverspreid worden. De voorwaarden voor reproductie vindt u opwww.standaard.be/copyright.

Advertentiedienst:Corelio Connect: 02-467.27.90 www.corelioconnect.beZoekertjes: Spotter: 0800-155.11 - rubrieken@corelio.be –www.spotter.beJobadvertenties:Jobat: 02-467.27.27 - info@jobat.be – www.jobat.beRouwberichten:Familienieuws: 0800-945.63 - familienieuws@corelio.be

COLOFON

D12 DE STANDAARDMAANDAG 10 MAART 2014