DISERTACION - doktoratura.unitir.edu.al · DISERTACION PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE DOKTOR Vlerësimi dhe implementimi i e-Qeverisjes në vendet në zhvillim Rasti i Shqipërisë:

DISERTACION

PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE

DOKTOR

Vlerësimi dhe implementimi i e-Qeverisjes në vendet në

zhvillim

Rasti i Shqipërisë:

“Modeli i shërbimeve publike për qytetarët”

Disertanti Udhëheqës shkencor

Vilma Tomço Prof. Dr. Aleksandër Xhuvani

Tiranë, 2017

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I EKONOMISË

DEPARTAMENTI “STATISTIKË DHE INFORMATIKË E

ZBATUAR”

DISERTACION

PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE

DOKTOR

Vlerësimi dhe implementimi i e-Qeverisjes në vendet në

zhvillim

Rasti i Shqipërisë:

“Modeli i shërbimeve publike për qytetarët”

Mbrohet në date 18.09.2017, përpara komisionit të përbërë nga:

1. Prof.Dr. Dhimitër Tole______________________Kryetar

2. Prof.Dr. Kozeta Sevrani____________ _________Anëtar/Oponent

3. Prof.Dr. Vasilika Kume______________________Anëtar/Oponent

4. Prof.Assoc.Dr. Nevila Baci _________________Anëtar

5. Prof.Assoc.Dr. Arjan Qefalia________________Anëtar

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I EKONOMISË

DEPARTAMENTI “STATISTIKË DHE INFORMATIKË E

ZBATUAR”

Vilma Tomço Tezë doktorature

[ I ]

MIRËNJOHJE DHE FALËNDERIME

Pas një periudhe të gjatë e tepër intensive pune, në përfundim të saj

falenderimin e pare dëshiroj t’ja dedikoj drejtuesit Tim shkencor, profesor

Aleksandër Xhuvanit, komunikimi me te cilin ka qenë një një mbështetje e

frymëzim në këtë proçes.

Mirënjohje pa fund për profesoreshë Dr.Kozeta Bylykbashi, për nxitjen dhe

mbështetjen e vazhdueshme që më ka dhënë gjatë periudhës së punimit të

disertacionit, për konsultimet dhe këshillimet e dhëna në vazhdimësi, duke

ndikuar në formimin tim profesional e më tepër, në mbështetjen për të

nxjerrë në pah ato anë të miat, të cilat nuk i dija dhe vetë se ekzistonin.

Falenderime për ekipin bashkëpunues: Suelës e Rudinës si dhe të studentëve,

që më mbështetën në proçeset e vështira të mbledhjes së të dhënave nga

pyetsorët dhe analizave të mëtejshme.

Falenderime të veçanta kam për koleget e mia të Departamentit të

Informatikës e Statistikës, në Fakultetin Ekonomik, Nevilën, Rovenën,

Albanën etj, të cilat më nxitën dhe mbështetën gjatë kësaj periudhe.

Dhe së fundi, falënderim të veçantë familjes time që më ka mbështetur

gjithmonë për të realizuar synimet e mia, pa inkurajimet, mbështetjen dhe

mirëkuptimin e tyre, vështirë se do t’ja kisha dalë mbanë.


[ II ]

LISTA E FIGURAVE

Figure 1 Elementët përfshirës në modelin “Qytetari i pari” ......................................................................... 4

Figure 2 Të dhëna të përgjithshme ................................................................................................................ 5

Figure 3 Indeksi EGDI i zhvillimit tëe-qeverisjes ...................................................................................... 21

Figure 4 Paraqitja grafike e nënindekseve të IDI për Shqipërinë (periudha 2002-2015)............................ 36

Figure 5 Shërbimet e ofruara nga AKSHI .................................................................................................. 43

Figure 6 Rolet dhe përgjegjësitë e ASPA ................................................................................................... 45

Figure 7 Skema e zbatimit të metodologjisë së fazës së parë të studimit ................................................... 50

Figure 8 Infratruktura e X-road ................................................................................................................... 57

Figure 9 Paraqitje skematike e modelit Gjeorgjian ..................................................................................... 59

Figure 10 Skema e propozuar e ofrimit të shërbimeve ............................................................................... 61

Figure 11 Etapat aktuale të kalimit në e-shërbime ...................................................................................... 62

Figure 12 Përshkrimi skematik i shërbimit X. ............................................................................................ 81

Figure 13 Skema e shërbimit x të riinxhinjeruar ......................................................................................... 83

Figure 14 Skema e Infrastruktturës cloud. IAAS – PAAS - SAAS ............................................................ 86

Figure 15 Skema e cloud qeveritar ............................................................................................................. 89

Figure 16 Arkitekturat e modeleve të procesorëve multi-core. ................................................................... 95

Figure 17 Konfigurimi i procesorit modern. ............................................................................................... 96

Figure 18 Modelet e memorjes së multiprocesorëve. ................................................................................. 97

Figure 19 Skema konceptuale e informacionit.......................................................................................... 108

Figure 20 Karakteristikat e shërbimeve të e-qeverisjes ............................................................................ 111

Figure 21 Modeli i shkëmbimit të shërbimeve të integruara dhe të sigurta ............................................. 111


[ III ]

LISTA E TABELAVE

Tabela 1 Indeksi (TII) i infrastrukturës së telekomunikacionit në vite ............................................................... 22

Tabela 2 Indeksi i e-qeverisjes për Shqipërinë në peridhën 2005-2016 ........................................................ 25

Tabela 3 Krahasimi me rajonin dhe mesataren botërore për e-gov indeks ................................................. 25

Tabela 4 Indeksi i e-pjesmarrjes për Shqipërinë .................................................................................................... 25

Tabela 5 Numri i abonentëve me akses broadband .................................................................................................... 27

Tabela 6 Penetrimi fiks broadband në rajon ................................................................................................................. 27

Tabela 7 Hendeku digjital në vendet në zhvillim ....................................................................................................... 32

Tabela 8 Nivelet e indeksit IDI ......................................................................................................................................... 34

Tabela 9 Nënindekset IDI në periudhën 2002-2015 .................................................................................................. 35

Tabela 10 Nivelet e e-qeverisjes sipas nivelit të zhvillimit tëshërbimeve ............................................................. 41

Tabela 11 Shërbimet publike më të përdorura ............................................................................................................... 52

Tabela 12 Përgjigjet sipas zonave të banimit ................................................................................................................. 53

Tabela 13 Përgjigjet sipas grupmoshave .......................................................................................................................... 53

Tabela 14 Përgjigjet sipas gjinisë ....................................................................................................................................... 53

Tabela 15 Analiza e hapave për marrjen e shërbimeve në 11 institucione publike ............................................ 79

Tabela 16 E-GMM (mbledhur nga literatura) ............................................................................................................. 141


[ IV ]

LISTA E SHKURTIMEVE DHE AKRONIMEVE

ADISA Agjencia e Ofrimit të Shërbimeve Publike të Integruara

AKSHI Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit

ASPA Shkolla Shqiptare e Administratës Publike

BB Banka Botërore

BE Bashkimi Evropian

BO Back office /zyra fundore

DPA Dokumenti i politikave afatgjata

EGDI Indeksi i Zhvillimit të E-Government

E-GMM Modeli i maturuar i e-qeverisjes

FO Front office(sportelet e qytetarëve)/ zyrat pritëse

E-GMM Modeli i maturuar i e-qeverisjes

GG Government Gateway

INSTAT Instituti i Statistikave

ITU International Telecomunicaton Unit

KPS Komiteti i Planifikimit Strategjik

M&V Monitorimi dhe vlerësimi

MIAP Ministri i Shtetit për Inovacionin dhe Administratën Publike

ONCE ONLY Parimi “vetëm një herë”

OSI Indeksi i Shërbimeve Online

OSS One stop shop

PBB Prodhimi i Brendshëm Bruto

QSHP Qendra e Shërbimeve Publike

RR Algoritmi Round Robin

SKZHI Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim

SMP Sistemi i Monitorimit të Performancës


[ V ]

SNASHD Strategjia Ndërsektoriale “Axhenda për Shqipërinë Digjitale”

SNRAP Strategjia Ndërsektoriale e Reformës në Administratën Publike

TIK Teknologjia e Informacionit dhe e Komunikimit

TKP Treguesit kyç të performancës


[ VI ]

PASQYRA E LËNDËS

Mirënjohje dhe Falënderime ................................................................................................................................................. I

Lista e Figurave ........................................................................................................................................................................ II

Lista e Tabelave ...................................................................................................................................................................... III

Lista e shkurtimeve dhe akronimeve ............................................................................................................................. IV

Pasqyra e lëndës ..................................................................................................................................................................... VI

Përmbledhje ........................................................................................................................................................................... VIII

Abstract ....................................................................................................................................................................................... X

Hyrje .............................................................................................................................................................................................. 1

KAPITULLI 1. Parashtrimi dhe qëllimi i kërkimit shkencor .................................................................................. 6

1.1 Motivimi .......................................................................................................................................................................... 6

1.2 Qëllimi, Objektivat dhe pyetjet e kërkimit shkencor .................................................................................... 7

1.2.1 Parashtrimi i problemit .................................................................................................................................... 7

1.2.2 Qëllimi dhe objektivat e studimit ................................................................................................................. 9

1.3 Metodologjia e përdorur ........................................................................................................................................ 12

KAPITULLI 2. Zhvillimi i qeverisjes elektronike në vendet në zhvillim .......................................................... 16

2.1 Aspekti teorikie-qeverisjes dhe qeverisja e mirë ......................................................................................... 16

2.2 Etapat e zhvillimit të e-qeverisjes në vendet në zhvillim ......................................................................... 19

2.2.1 Elementët që ndikojnë në nivelin e e-qeverisjes ................................................................................. 21

2.2.2 TIK dhe vlerësimi i e-qeverisjes në vendet në zhvillim .................................................................... 23

2.2.3 Sfidat në implementimin e-gov në vendet në zhvillim ...................................................................... 23

2.3 Vlerësimi i indeksit e-gov dhe e-pjesmarrja .................................................................................................. 24

KAPITULLI 3. Infrastruktura digjitale për ofrimin e shërbimeve publike dhe situata në Shqipëri .... 26

3.1 Aksesimi në TIK – Infrastruktura digjitale, element i rëndësishëm në e-gov .................................. 26

3.2 Hendeku digjital dhe përdorimi i TIK ............................................................................................................... 30

3.3 Analiza e situatës së përdorimit të TIK në vendet në zhvillim dhe Shqipëri .................................... 32

3.4 Indeksi i zhvillimit të TIK (IDI) ............................................................................................................................. 33

KAPITULLI 4. Shërbimet publike dhe vlerësimi i situatës aktuale në Shqipëri ........................................... 37

4.1 Aspekti teorik i shërbimeve dhe shërbimeve publike ............................................................................... 37

4.1.2 Evidentimi i rolit të disa aktorëve kryesorë në ofrimin e shërbimeve publike ...................... 41

4.1.3 Vizioni strategjik dhe qëllimet për ofrimin e shërbimeve publike ............................................... 46

4.2 Vlerësimi i situatës aktuale të shërbimeve publike në Shqipëri ............................................................ 48

4.2.1 Metodologjia e përzgjedhur .......................................................................................................................... 48


[ VII ]

4.2.2 Gjetje - Evidentimi shërbimeve të ofruara nga institucionet publike ........................................ 51

4.2.3 Gjetje - Analiza mbi kampionin e përzgjedhur ..................................................................................... 52

4.2.4 Studimi i disa modeleve ndërkombëtare ................................................................................................ 55

4.2.5 Konkluzione paraprake mbi shërbimet publike dhe modelin e ofrimit të shërbimeve publike në shqipëri...................................................................................................................................................... 60

4.3 Adresimi i rregullimeve ligjore për ofrimin e e-shërbimeve .............................................................. 64

4.4 Gjetjet nga rezultatet e pyetsorëve ............................................................................................................... 66

KAPITULLI 5. Studim i disa elementeve që ndikojnë në përmirësimin e ofrimit të shërbimeve publike. ...................................................................................................................................................................................... 73

5.1 Reduktimi i kohës së marrjes së shërbimit nëpërmjet Ri-inxhinjerimit. ........................................... 74

5.1.1 Ri-inxhinierimi si një faktor kyç për modernizimin e ofrimit të shërbimeve publike ......... 75

5.1.2 Aspekti teorik - Fusha e shërbimit dhe instrumentat kyç................................................................ 76

5.1.3 Metodologjia e kërkimit ................................................................................................................................. 78

5.1.4 Gjetjet kryesore dhe konkluzione mbi 5.1 .............................................................................................. 79

5.1.5 RAST STUDIMI: Ri-inxhinjerimi i një shërbimi .................................................................................... 80

5.2. Përmirësimi i elementeve të infrastrukturës së ofrimit të shërbimeve publike (Cloud Computing) .......................................................................................................................................................................... 84

5.3 Një shkëmbim mes kompleksitetit dhe performancës së sistemeve multi-core ............................ 91

5.3.3 Vlerësimi i performancës së ekzekutimit të thread në procesorët single dhe multi core102

5.4 Përfundime e Konkluzione ................................................................................................................................. 106

KAPITULLI 6. Propozimi i një modeli konceptual për kalimin në e-shërbime ........................................ 107

6.1 Koncepti mbi modelin e shërbimit publik ................................................................................................... 107

6.2 Një model konceptual i shërbimit publik ..................................................................................................... 109

KAPITULLI 7. Përfundime dhe rekomandime ........................................................................................................ 113

Lista e publikimeve ............................................................................................................................................................ 118

Referencat .............................................................................................................................................................................. 120

Shtojcë 1 ................................................................................................................................................................................. 125

Shtojcë 2 ................................................................................................................................................................................. 130

Shtojcë 3 ................................................................................................................................................................................. 132

Shtojcë 4 ................................................................................................................................................................................. 142


[ VIII ]

PËRMBLEDHJE

Në ditët e sotme diskutohet shumë për përdorimin e shërbimeve elektronike qeveritare

ose thënë shkurt e-gov. Përdorimi i tyre është në varësi të shkallës së progresit të vendit,

zhvillimit dhe përdorimit të “broadband” përkundrejt evolucionit kulturor dhe sjelljes së

qytetarëve. Për këtë arsye, në këtë tezë do të analizohen etapat e zbatimit të e-qeverisjeve

në vendet në zhvillim. Më tej, do shqyrtohet ndikimi i faktorëve në përdorimin e e-

shërbimeve dhe përcaktimi i sektorëve më të mundshëm, ku e-shërbimet mund të

përdoren në mënyrë efektive. Studimi do të kalojë përmes grumbullimit të të dhënave, të

cilat do të analizohen më tej duke përdorur metoda kërkimore cilësore dhe sasiore. Studimi

fillon me një vlerësim tërësor të institucioneve (rreth 110 të tilla) me rreth 1200 shërbime

të ofruara në një vlerësim të parë, duke shqyrtuar mundësinë e tyre për t’u transformuar

në e-shërbime. Pas përfundimit të këtij vlerësimi, qëllimi i të cilit ishte të analizonte

modelin e ofrimit të shërbimeve publike ndaj qytetarëve dhe të propozonte një tjetër

model më të përshtatshëm, u pa mundësia për grupimin e tyre në një qendër unike

shërbimesh. Gjendja aktuale e sistemit në tërësi u vlerësua, megjithatë, si ende e

papërshtatshme për krijimin e qendrës unike të shërbimeve. Ndërkohë, analizohen,

gjithashtu, edhe disa modele ndërkombëtare të ofrimit të shërbimeve publike, analiza e të

cilave do të çojë në përcaktimin e një modeli referimi, të cilit mund t’i përafrohej modeli

shqiptar. Nga analiza e parë e kryer, rezulton se duhet shkuar më në thellësi të gjendjes

aktuale të vendit, përsa i përket ofrimit të shërbimeve publike, për të propozuar më tej një

model optimal.

Në këtë kuadër, ndërmerret një studim më specifik, i cili ka në fokus, hartimin e një

pyetsori kompleks, drejtuar një kampioni me rreth 2000 të intervistuar, të klasifikuar sipas

nivelit të të ardhurave, nivelit të përdorimit të mjeteve të teknologjisë, dijes, shërbimeve më të

përdorura nga qytetarët e bizneset dhe mënyrave të përdorimit të tyre. Ajo analizë e

detajuar, çoi, fillimisht, drejt fokusimit në vetëm 20 institucione publike.

Paralel me studimin e gjendjes, analizohen tre faktorët kryesorë, të cilët ndikojnë në nivelin

e zhvillimit të e-qeverisjes, duke u përqëndruar kryesisht në dy prej tyre: në zhvillimin e


[ IX ]

infrastrukturës dixhitale si edhe në rritjen e përdorimit të shërbimeve publike në kohë

reale (“online”).

Nga studimi do të rezultojë se funksionaliteti, fleksibiliteti, përdorshmëria, kostoja dhe

qasja janë kërkesat kryesore për t’u marrë në konsideratë gjatë kalimit në e-shërbimet e

ofruara nga institucionet publike. Platforma e qeverisjes elektronike (e-qeverisja) duhet të

marrë në konsideratë qasjen përkundrejt e-shërbimeve interaktive dhe ofrimin e këtyre të

fundit ndaj qytetarëve dhe bizneseve.

Tendenca e re për të dhëna të hapura kërkon që të gjitha qeveritë e vendeve demokratike

të kërkojnë modele të reja për të përmirësuar aksesin e qytetarëve dhe bizneseve në të

dhënat e qeverisë duke ofruar një qasje të re, qasjen “Qytetari në qendër”. Për pasojë,

nëpërmjet përdorimit të mjeteve të TIK dhe përmes përmirësimit të infrastrukturës së tyre,

mundësohet ulja e kohës së aksesimit të këyre të dhënave, me qëllim përmirësimin e

cilësisë së jetës së qytetarëve, por edhe duke e bërë punën e qeverisë më të lehtë për t’u

matur. Mbetet sfidë, për vendet në zhvillim, rritja e kënaqësisë së qytetarëve dhe bizneseve,

e cila mund të reflektohet edhe në reformat për strategjitë e shërbimeve publike dhe të

inovacionit. Gjatë studimit do të preken dy elementë, të cilët do të vijojnë të jenë objekt i

studimeve të mëtejshme, të tillë si: ri-inxhinjerimi i shërbimeve (publike) dhe përmirësimi

i elementeve të infrastrukturës së TIK, me pikësynim reduktimin e kohës së shërbimit. Në

rastin e Shqipërisë, nuk mund të jepet një përkufizim përfundimtar për modelin e ofrimit të

shërbimeve publike, por duke përvijuar me modelin hibrid, propozohet një model dhe

metodologji për të standardizuar kalimin e një shërbimi publik në e-shërbim. Kjo

metodologji do të jetë objekt i mëtejshëm i studimit drejt plotësimit dhe perfeksionimi të

tij, me qëllim automatizimin e atij procesi duke synuar në kalimin nga një sistem

tradicional e burokratik, në një sistem inovator dhe efiçent.


[ X ]

ABSTRACT

Nowadays it is discussed a lot about e-services (government elektronic services) or shortly e-

gov. Their usage depends on the development degree of the country, development of broadband,

cultural development and people's behavior. For this reason, in this thesis, stages of

implementation of e-governance in developing countries will be analized. The effect on the e-

services usage factors and defining the sectors, where e-services, most likely, can be used

effectively will also be examined. Then it will go through the collection of data, which will be

analyzed using qualitative and quantitative research methods. The study begins with a thorough

assessment of institutions (about 110 among them) with about 1200 services offered, in a first

assessment, and then with the proposal of transforming them, very likely, into e-services. At the

edge of this evaluation, which goal was to analyze the actual model of offering public services

and propose another more adequate one, the possibility of gathering them into a unique centre of

services, was rated. Considering the state of art of the whole system at the time being, one came

into the conclusion that creating a unique centre of services is not yet mature. Meanwhile three

international models of public services delivery were also analyzed, which end came to define a

model of reference that the Albanian model should approach to. By this first analysis it seems

necessary to go further in depth of the actual state of public services offered in the country,

aiming to propose an optimal model of it.

In this context, a specific study has been performed, having in focus a wellprepared and complex

questionnaire run on a sample of 2,000 respondents, classified by level of income, the level of

the use of technology, knowledge, most used e-services by citizens and businesses, the ways how

they use those e-services etc. This detailed analysis, imposed to focus initially on only 20 public

institutions.

Parallel with the state of art study, three key factors affecting the level of development of e-

governance were analyzed, focusing mainly on the development of digital infrastructure and the

usage of online public services.

From that study, it seems evident that functionality, flexibility, usability, cost and access are the

main requests to move towards to the e-services offered by public institutions. E-government


[ XI ]

platform should also consider its approach vis-à-vis of interactive e-services and their delivery to

citizens and businesses.

The new trend towards open data, meanwhile, urges all governments of democratic countries to

think about new ways of improving the access of citizens and businesses to government records

by offering a new approach called "citizen centered". Therefore, through the improvement of

infrastructure of ICT, the time of accessing those data would be shortened, aiming to improve the

life quality of citizens and, by the way, making grater the possibility of measuring the

government performance. This way, it still remains a challenge for developing countries, to

increase the satisfaction of citizens and businesses which could be reflected on the reform of

public services and strategies of innovation. During the study one can have a look on two

elements, which will continue to be subject for further studies, such as re-engineering of public

services as well as the improvement of the infrastructure elements of ICT in order to reduce the

service time. Finally, about the case of Albania, one can not give a final definition on public

service delivery model, but by continuing with a hybrid model, a standardized methodology for

the transition from a service in e-service will be proposed. This methodology will be further

subject of study towards perfection, so automating this process aiming to the transition from a

traditional bureaucratic system, into an innovative and efficient one.

In this way, it remains a challenge for developing countries, increased satisfaction of citizens and

businesses which are reflected in the reform of public services and strategies and innovation.

During our study we will have a look on two elements, which will continue to be the subject of

further study, such as: re-engineeringof services (public) as well as improvement of the

infrastructure elements of ICT in order to reduce the time of service. Finally, concluding that in

the case of Albania, we can not give a final definition for public service delivery model, but

continuing with the hybrid model we will propose a standardized methodology for the transition

from a service in e-service. This methodology will be further subject of study towards perfection,

so automating this process aiming to transition from a traditional bureaucratic system, in an

innovative and efficient system.


[ 1 ]

HYRJE

“Sektori publik është ofruesi më i madh i shërbimeve. Çdo përmirësim në këtë sektor ndikon

pozitivisht në jetët e miliona njerëzve. Hapi i parë për ti dhënë premtimin konsumatorëve ështe

njohja e tyre dhe e nevojave të tyre” – Wim Oosterom

Kohët e fundit, pavarësisht disa argumentave mbi lënien nga shteti të disa sektorëve biznesit apo

organizatave jo qeveritare, është bërë e qartë se administrata publike ka një rol kyç për të luajtur,

me qëllim ruajtjen e vlerave demokratike dhe promovimit të barazisë për të gjithë. Rindërtimi,

forcimi apo modernizimi i institucioneve të shtetit është një strategji e përbashkët për të gjitha

vendet për t'u integruar në ekonominë globale. Në këtë pikë, në evolucionin e reformës në

sektorin publik, duket tashmë se ka “tensione” midis, nga njëra anë, efikasitetit, qëndrueshmërisë

së tregut, liberalizimit, konkurrencës dhe nga ana tjetër stabilitetit, përgjegjësisë, pjesëmarrjes

dhe barazisë. Globalizimi po tregon një rritje të madhe të shkëmbimit (tregtisë ndërkombëtare

dhe risisë teknologjike), e nxitur nga rritja e kërkesës konsumatore krahasuar me më parë.

Globalizimi i vërtetë është aftësia për të studiuar, kuptuar dhe përfshirë tradita të ndryshme

kulturore në një matricë të përbashkët, duke respektuar diversitetin me mendje të hapur. Pra, një

perspektivë e tillë kërkon strategji tërësisht të reja, si dhe rritje të ndjeshmërisë në shumë fusha,

por në mënyrë të veçantë kërkohet rritje e angazhimeve në sektorin publik.

Kështu, ndërsa forcimi i institucioneve nënkupton modernizimin, fuqizimin, përshtatjen dhe

shpesh "rikonfigurimin" e tyre, zhvillimi i burimeve njerëzore, nga ana tjetër, nënkupton

fuqizimin dhe pajisjen e nëpunësve civilë me aftësitë, kompetencat, njohuritë, vlerat etj,

proporcionale me detyrat e tyre. Për të ri-projektuar dhe modernizuar institucionet shtetërore për

të përballuar sfidat e reja të globalizimit, një qeveri duhet së pari të marrë në konsideratë dhe të

analizojë se si globalizimi po ndikon në rolin dhe funksionimin e shtetit. Pas vlerësimit të

kujdesshëm të nevojave dhe prioriteteve të vendit, institucionet duhet të përpiqen të përshtaten

me dinamizmin e ndryshimit duke i garantuar "publikut" të tyre modele organizative dhe

procedura sipas kategorive të veçanta të klientëve në mënyrë që të ofrojnë shërbime efektive. Ky

përbën një ndryshim konceptual që flet për fleksibilitet e përgjegjshmëri, por dhe për ndërveprim


[ 2 ]

e partneritet mes sektorëve duke nxitur transparencën dhe llogaridhënien. Prandaj, në vijim

theksi nuk është në qeveri të forta apo të dobëta, por në qeveritë SMART, të cilat kanë

institucione strategjike që merren me globalizimin dhe partneritetet fleksibël ndërmjet sektorit

privat dhe publik, si dhe në nivelet qendrore dhe lokale të qeverisë. Tendencat e fundit po

ushtrojnë një ndikim në karakterin dhe veprimtarinë e shërbimit publik dhe ato kërkojnë

kapacitete të reja të burimeve njerëzore, sjellje dhe vlera profesionale.

Ndikimi i këtij ndryshimi të ri për burimet njerëzore në sektorin publik, do të ketë pasoja për

proceset e ndryshme të menaxhimit të personelit të tilla si rekrutimi, administrimin e personelit,

zhvillimin e karrierës, vlerësimit të performancës, planifikimin e vazhdimësisë, të sigurisë në

punë, modelet e punës dhe përdorimin e teknologjisë. Menaxhimi i burimeve njerëzore dhe

zhvillimet në sektorin publik janë çelësi i suksesit dhe optimizimi i përgjigjes së Shtetit ndaj

globalizimit. Teknologjitë e reja shërbejnë në revolucionarizimin e punës së institucioneve dhe

mënyrave të ofrimit të shërbimeve në sektorin publik.

Një nga elementët bazë që kanë luajtur rol të rëndësishëm në zhvillimin e sektorit privat është

cilësia e lartë e ofrimit të shërbimeve për klientët e vet. Organizatat dhe sektorët privatë kërkojnë

të diferencohen, duke u ofruar klientëve të tyre shërbime me cilësi, komforte, unike dhe të

personalizuara. Tashmë mjaft kompani të sukseshme, të mëdha, në vend kanë miratuar filozofinë

“konsumatori është mbret” dhe për një shoqëri në zhvillim të vazhdueshëm, kjo është bërë një

nga tendencat globale edhe në sektorin publik.

Ndërgjegjësimi më i madh në lidhje me të drejtat e tyre, aksesi më i mirë në informacione,

bashkëpunimi më i lartë në nivel global, ka çuar në rritjen e kërkesave të qytetarëve për të

siguruar shërbime me cilësi më të mirë. Qytetarët, në shoqërinë e sotme, kërkojnë akses më të

shpejtë në shërbime si dhe shërbime të personalizuara. Ndërsa nga njëra anë, qytetarët janë duke

kërkuar rritjen e transparencës dhe llogaridhënies nga institucionet, nga ana tjetër qeveritë

ballafaqohen për të rindërtuar besimin dhe legjitimitetin në të gjitha nivelet.

“Qeveritë duhet të përshtaten me ritmin e jetës së popullit”- Jean Fronçois Copè

Përmbushja e këtyre pritshmërive qytetare kërkon arritjen e filozofisë qytetari-i-pari - që vendos

nevojat e qytetarëve në thelb të çdo vendimi që nga formulimi dhe projektimi i strategjisë e deri

në ekzekutim, duke rezultuar në një eksperiencë të shpejtë, të lehtë dhe të rehatshme. Në këtë


[ 3 ]

mënyrë, të gjitha iniciativat e ndërmarra nga qeveria kanë parimin “qytetarin në qendër” dhe janë

të fokusuara në përmirësimin e përvojës së qytetarëve duke siguruar “akses në çdo kohë dhe

kudo” për qytetarët.

Në kontekstin e Shqipërisë, edhe pse qeveria është në dijeni për këto pritshmëri dhe ka

ndërmarrë iniciativa të shumta për përmirësimin e cilësisë së ofrimit të shërbimeve për qytetarët

e saj, ka një nevojë për të, në mënyrë holistike në rolin e qeverisë në ciklin e jetës së qytetarit dhe

në përputhje me transmetimin e arritjes “Qytetari i pari”.

Aktualisht, qytetarët e Shqipërisë duhet të vizitojnë zyrat e institucioneve publike për të marrë

shërbimet e nevojshme të ofruara prej atyre institucioneve. Çdo shërbim ka kërkesat e veta të

detyrueshme që duhet të përmbushen nga qytetari, përpara se ky i fundit të marrë të mirat e

shërbimit. Përkundër faktit se një numër i institucioneve kanë mundësuar shërbimet online

përmes portalit të e-Albania, vazhdon të jetë sfidë: qeveria centrike për ofrimin e këtyre

shërbimeve apo qytetari centrik i përshtatur me marrjen e shërbimeve publike. Kjo e bën

shpërndarjen e shërbimeve publike të papërshtatshme për qytetarët të cilët kanë për të investuar

kohë të gjatë, përpjekje dhe para për të marrë shërbimin e kërkuar.

Arritja e “qytetari i pari” e mban qytetarin në qendër të të gjitha vendimeve të politikës dhe

iniciativave të qeverisë dhe në këtë mënyrë ajo do të ndihmonte Qeverinë Shqiptare në

kapërcimin e sfidave me të cilat përballen sot qytetarët në përdorimin e shërbimeve publike.

Me arritjen “qytetari i pari", qytetari bëhet partner dhe bashkëpunëtor i shërbimit dhe jo vetëm

një klient për marrjen e një shërbimi. Institucionet publike duhet të risin përfshirjen e qytetarëve

në proçesin e përmirësimit të ofrimit të shërbimeve publike. Ky proçes kërkon dialog përsëritës

dhe përdorimin e eksperiencave të fituara për të angazhuar qytetarët.

Për të përmirësuar përvojën qytetare, si pjesë e arritjes“qytetari i pari”, Qeveria e Shqipërisë

duhet të fokusohet në fushat e mëposhtme kryesore:


[ 4 ]

FIGURE 1 ELEMENTËT PËRFSHIRËS NË MODELIN “QYTETARI I PARI”

Zgjedhje – Qytetarët duhet të kenë akses në kanale të ndryshme për marrjen e shërbimeve e të

kenë të drejtën e zgjedhjes.

Eksperiencë – Ofrimi i shërbimit duhet të integrohet dhe personalizohet për të siguruar

eksperiencën e qytetarëve në të njëjtin nivel me pritshmëritë e tyre dhe shërbimet e ofruara nga

sektori privat.

Përgjegjësi – Shteti duhet të ngrejë mekanizma “inteligjente” për të trajtuar çdo ndryshim në

ofrimin e shërbimieve si dhe për të drejtuar proceset gjatë ndryshimeve në ofrimin e shërbimeve.

Vlerë – Qytetarët duhet të besojnë se mekanizmi i ofrimit të shërbimit është me kosto efektive

dhe vlera është e drejtuar nga rezultatet e qytetarëve dhe jo nga proçeset organizative.

Angazhim – Ofrimi i shërbimeve duhet të kenë në konsiderate konceptin “qytetari në qendër”

(pjesëmarrja dhe transparenca me qytetarët duhet të jetë në thelb).

Shpejtësi – Ofrimi i shërbimeve duhet të bëhet në kohën më të shkurtër të mundshme për

qytetarin.

Zonat në fokus të "Qytetari i pari"

Zgjedhje

Eksperiencë

Përgjegjësi

Vlerë

Angazhim

Shpejtësi


[ 5 ]

Shqipëria është një vend kandidat për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Ajo ka një territor prej

28.748 km2 si dhe një popullsi prej rreth 2.89 milionë banorësh. (viti 2016)1. (Të dhënat e

mëposhtme janë nxjerrë nga raporti INSTAT i vitit 2016 dhe AKEP 2016)

Në vitin 2014, produkti i brendshëm bruto (PBB) i Shqipërisë ishte rreth $13.2 miliard. PBB në

tremujorin e parë të vitit 2016 vlerësohet me rritje prej 2.96 % kundrejt tremujorit të parë të vitit

2015. Kontributin kryesor në këtë rritje e kanë dhënë degët e ekonomisë si: tregtia, hotelet dhe

restorantet si dhe transporti, administrata publike, arsimi dhe shëndetësia, ndërtimi, informacioni

dhe komunikacioni, aktiviteti pasuritë e paluajtshme, etj. Pra, mes të tjerave, dhe sektori i

administratës publike dhe shërbimeve ka ndikuar në rritjen e PBB. Hendeku i të ardhurave për

frymë i Shqipërisë me Bashkimin Evropian (BE) është ngushtuar ndjeshëm nga 18% e të

ardhurave mesatare të BE-së në vitin 1998 në 30% në vitin 2012. Në të njëjtën kohë të dhënat në

dispozicion të normës së papunësisë tregojnë se ajo është rritur nga 12.5 % vitin 2008 në 17.1 %

në fillim të 2016.

FIGURE 2 TË DHËNA TË PËRGJITHSHME

Në lidhje me reformat e ndërmarra për ofrimin e shërbimeve publike, Shqipëria renditet

aktualisht e 84-ta në Renditjen e Indeksit të Zhvillimit E-Government (EGDI)2, raport i 2014, e

59-ta në renditjen për e-pjesëmarrjen sipas statistikave të dhëna në raportin e fundit të Kombeve 1http://www.instat.gov.al/al/themes/popullsia.aspx 2 E-Government Survey 2014, f,199 , f 257

•Përdorues të internetit 60.1%

•Penetrimi i lëvizshëm 172%

•Familje me internet 13.3%

•Të ardhurat mesatare të vendit 3% varfëri

•Fuqia punëtore ~ 1.3 m

•Papunësia 17.1%

•Popullsia ~ 2.89 m

•Mosha 15-24 17%

•Alfabetizmi 98%

SocialeFuqia

punëtore

TeknologjiaEkonomia


[ 6 ]

të Bashkuara si dhe në raportimin e ITU ka indeksin 0.35483 për infrastrukturën e

telekomunikacioneve.

KAPITULLI 1. PARASHTRIMI DHE QËLLIMI I KËRKIMIT SHKENCOR

1.1 MOTIVIMI

Pas një eksperience pune shumëvjecare në sektorin e telekomunikacioneve, e përfshirë në të

gjitha projektet digjitale të ideuara e zhvilluara në kompani, e ndjeva si domosdoshmëri që të

thellohesha më tej në punën studimore të këtij sektori. Gati për dy vjet, në mënyre intensive,

studjova mundësinë e konvergjencave të të dy sistemeve informatikë (të telefonisë fikse e

mobile) dhe ndikimin që do sillte kjo konvergjencë në të gjitha sistemet ekzistuese IT të

kompanisë. Kjo si pasojë e kërkesave të tregut dhe konkurrencës mes kompanive në tregun e

telekomunikacioneve. Prej këtej, filloi dhe implementimi i ndryshimeve të mundshme për të

realizuar objektivin. Ndërkohë, mu desh të merrja një vendim të rëndësishëm, i cili më ndryshoi

dhe fokusin e studimit tim : kalimin nga një kompani telekomunikacionesh në një institucion

qeveritar, nga një institucion me drejtim kryesor fitimin e biznesin, në një institucion me orientim

inovacionin dhe administratën publike. Ndërsa isha fokusuar në konvergjencën e shërbimeve të

sektorit telekomunikacioneve, ndryshimi i pozicionit të punës, më bëri të vijoja të mendoja për të

njëjtën gjë “konvergjencë shërbimesh”, por tashmë në sektorin publik. Sa më tepër thellohesha

në njohjen e shërbimeve që administrata publike u ofronte qytetarëve, aq më shumë dallohej

paqartësia “cili konsiderohet shërbim”. E më tej, si duhet tu ofrohet ky shërbim qytetarëve.

Gjithkund vihej re diferenca mes sporteleve të një kompanie private dhe të një sporteli shtetëror.

Që këtej me lindi dëshira e vazhdimit të studimit të nisur, por duke i ndryshuar fokusin:

“Përmirësimi i shërbimeve për qytetarët nëpërmjet mirëqeverisjes inovative”. E thënë me fjalë të

tjera studimi do të marrë përsipër të evidentojë shërbimet që janë më të përdorshme nga qytetarët

dhe që nëpërmjet përmirësimit të mënyrës së ofrimit të tyre, do të kenë një ndilim pozitiv në

cilësinë e jetës së tyre. Në këtë studim, më tej, do të propozohet dhe modeli më i përshtatshëm

për vendin tonë, duke u bazuar në faktorët e zhvillimit social e teknologjik të vendit.

3 3 E-Government Survey 2014,, f 248


[ 7 ]

1.2 QËLLIMI, OBJEKTIVAT DHE PYETJET E KËRKIMIT SHKENCOR

Lufta kundër korrupsionit përbën një nga 5 kriteret kryesore për hyrjen e Shqipërisë në BE,

ndërsa mirëqeverisja inovative është konsideruar si një ndër 6 prioritetet strategjike kryesore

kombëtare për zhvillimin ekonomik. Të dy këta faktorë janë të lidhur ngushtë me njëri tjetrin.

Përmirësimi i qeverisjes nëpërmjet modernizimit të shërbimeve publike është elementi kryesor

për minimizimin deri në eleminim të korrupsionit. Në qendër të këtyre prioriteteve ndodhet

qytetari me shërbimet që i ofrohen atij. Strategjia kombëtare për Zhvillim dhe Integrim 2015-

2020, në një nga shtyllat e saj ka transformimin e ofrimit të shërbimeve nëpërmjet venies së

qytetarit në qendër (citizens’centric), e cila zbërthehet plotësisht në Strategjinë e reformës së

administratës publike (PAR 2015-2020) dhe e mbështetur në parimet kryesore të Strategjisë së

Axhendës Digjitale 2020 e cila nëpërmjet objektivave të saj, mbështet vizionin mbi

“modernizimin dhe transformimin e institucioneve dhe procedurave të administratës publike në

të gjithë vendin nëpërmjet ofrimit të shërbimeve me cilësi të lartë për qytetarët dhe bizneset në

mënyrë transparente, efektive, efiçente me anë të mjeteve e teknologjive moderne dhe

shërbimeve inovative”.4

1.2.1 PARASHTRIMI I PROBLEMIT

Në kuadër të reformimit të Administratës Publike dhe të programit ISDA, si pjesë e reformimit të

shërbimeve publike, janë duke u realizuar aktivitete me qëllim modernizimin e shërbimeve

publike nëpërmjet mbështetjes financiare të buxhetit të shtetit, Bankës Botërore dhe donatorëve

të tjerë ndërkombëtarë. Në këtë proces përfshihen një sërë reformash si ajo ligjore, institucionale,

të nevojshme për tu ndjekur më tej me proceset e tjera të ri-formulimit të shërbimeve dhe

maksimizimit të digjitalizimeve, të konsideruara si reforma digjitale.

Aktualisht programi konsiston në 4 shtylla kryesore që lidhen me:

1. Riformulimin e proceseve të ofrimit të shërbimeve për qytetarët e bizneset, duke

përfshirë reformat legale, institucionale e digjitale

4 Dokumenti poltik afatmesëm mbi ofrimin e shërbimeve me në qendër qytetarin nga Institucionet qëndrore qeveritare në Shqipëri , prill 2016


[ 8 ]

2. Ndarjen e zyrave pritëse dhe ofruese (front office-back office) dhe mundësimin e ofrimit

të shërbimeve të integruara

3. Digjitalizim të arkivave dhe regjistrave kryesore të shtetit si dhe ndërlidhjen mes tyre me

anë të sistemeve IT

4. Monitorimi i performancës dhe mbledhja e përshtypjeve të qytetarëve

Nëse më parë shërbimet ofroheshin të fragmentuara, të ndërlikuara, burokratike, sisteme të

ngurta, joeficiente dhe të korruptuara që i vendosnin qytetarët në situate të pakëndshme

administrative duke rezultuar edhe në konsum të madh kohe dhe kosto financiare të larta për ta,

gjatë përpjekjeve nëpërmjet programit ISDA janë arritur një sërë rezultatesh. Synimi final është

të zhvillojmë një sistem të administratës publike:

me në qendër qytetarin (citizen-centric)

të lirë nga korrupsioni ku të sundojë e drejta e ligjit

efiçent dhe inovativ

E thënë në fjalë të tjera: qëllimi final i reformave është përmirësimi rrënjësor i ofrimit të

shërbimeve publike nëpërmjet një sistemi modern të bazuar në rregullim, procese eficiente dhe

zgjidhje modern të TIK si dhe krijimi i një kulture të re të ofrimit të shërbimeve.

Është pikërisht koha që të ndërmerren studime për të përcaktuar modelin më të përshtatshëm

për Shqipërinë. Janë eksperimentuar disa elementë, por një studim i plotë i situatës do të japë një

panoramë më të plotë. Në vende të ndryshme të botës, ekzistojnë modele të ndryshme të ofrimit

të shërbimeve.

Sic u tha më lart, zhvillimet në të gjithë sektorët e ekonomisë si dhe futja e teknologjive të reja e

inovative, kërkon vec të tjerave një përqasje të ndryshme nga mënyrat burokratike të ofrimit të

shërbimeve ku institucioni ofrues konsiderohet si “pronar” i shërbimeve.

Shtimi i shërbimeve (a) nga institucionet publike nga njëra anë, b) mungesa e kohës për një pjesë

të madhe të qytetarëve për të marrë një sërë shërbimesh të nevojshme, si dhe c) kostoja e madhe

administrative për ofrimin e shërbimeve ka nxitur administratat e vendeve të zhvilluara , por dhe

të atyre në zhvillim të mendojnë në mënyra inovative për të ofruar modele të reja shërbimesh

publike. Modeli i ofrimit të shërbimeve me në “qendër qytetarin” është ofruar në disa vende të

Europës e Azisë Qendrore dhe Amerikës.

Me qëllim realizimin e tezës: Vlerësimi dhe implementimi i e-Qeverisjes në vendet në zhvillim,

duke studjuar disa vende në zhvillim me disa modele të ofrimit të shërbimeve publike, si dhe


[ 9 ]

duke studjuar karakteristikat konkrete të vendit tone kundrejt vendeve që po shqyrtohen, do të

kalohet në rastin konkret, atë të një “modeli të shërbimeve publike për qytetarët” për vendin

tonë.

Në këtë tezë do të kërkohet të evidentohen dhe analizohen elementët kryesorë që ndikojnë direkt

në përmirësimin e ofrimit të shërbimeve publike. Ndaj, së pari studimi do të fokusohet në ato

shërbime që janë më të përdorshme ku dhe përpjektjet për ti përmirësuar do të kenë ndikim të

ndjeshëm. Studimi do të thellohet në këtë drejtim duke hartuar pyetsorët drejtuar qytetarëve dhe

analizuar gjetjet nga rezultatet e mbledhura. Duke përparuar në këtë studim dhe duke evidentuar

që kalimi nga shërbimi në e-shërbim (apo shërbim online) përbën një nga elementët që ndikon në

nivelin e qeverisjes së një vendi, do të fokusohet edhe në analizimin e disa elementëve,

përmirësimi i të cilave ndikon direkt në indeksin e e-qeverisjes dhe do të synohet të jepen disa

rekomandime. Në këtë studim do të synohet propozimi mbi konceptin e modelit shqiptar për

ofrimin e shërbimeve publike si dhe të një metodologjie për “automatizimin” apo

“standardizimin” e kalimit të një shërbimi në e-shërbim. Gjatë studimit, do të ceken edhe

elementë të tjerë të cilët do të jenë pjesë e tij, por do të jenë objekt i studimeve të mëtejshme.

Kështu, duke konceptuar kalimin drejt e-shërbimeve si një proçes që mes të tjerave do të

reduktojë një sërë hapash të “tepërta” për qytetarin, studimi do të thellohet drejt ri-formulimit të

shërbimeve ose siç do ti referohet më tej, riinxhinjerimit të shërbimeve.

Ky proçes do të jetë objekt i një kapitulli të vecantë ku do të studjohen dy elementë të reduktimit

të kohës së marrjes së shërbimeve: a) riinxhinjerimi i proceseve të një shërbimi dhe b) reduktimi

i kohës së shkëmbimit të informacioneve nëpërmjet përzgjedhjes së pajisjeve hardware dhe

kalimit në cloud qeveritar. Theksohet se ky kapitull do të jetë gjithashtu, objekt studimi në

artikujt që do të vijojnë, për të dy këta elementë që po merren në shqyrtim.

1.2.2 QËLLIMI DHE OBJEKTIVAT E STUDIMIT

Qëllimi i këtij studimi është të propozohet një model I ofrimit të shërbimeve publike duke u

bazuar në analizimin e faktorëve që ndikojnë në rritjen e përdorimit të shërbimeve online nga

qytetarët si një mjet për përmirësimin rrënjësor të shërbimeve publike, duke patur si bazë -

“qytetarin në qendër”.


[ 10 ]

Objektivat që vijnë si rezultat i këtij qëllimi janë:

Objektivi i parë në këtë studim është prezantimi i të gjithë bazës teorike dhe shqyrtimi i

literaturës për të kuptuar evolimin dhe fazat e qeverisjes elektronike duke kuptuar konceptet

moderne mbi shërbimet në përgjithësi e shërbimet elektronike në veçanti. Synohet të evidentohet

dhe analizohen faktorët që ndikojnë në zbatimin e qeverisjes elektronike. Për të realizuar këtë

objektiv, gjatë gjithë fazës studimore janë konsultuar literatura të ndryshme, dokumenta

studimore, si dhe materialet e prodhuara nga institucionet publike apo grupet e punës të ngritura

për të realizuar reformën e shërbimeve publike. Literatura është përshkruar gjatë gjithë

dokumentit të tezës, në funksion të aspektit në studim, duke theksuar elementët e përdorur prej

saj, mësimet e nxjerra (konkluzione) apo duke e përdorur si referim për vijueshmërinë e studimit.

Objektiv i dytë i studimit është “propozimi i një modeli për ofrimin e shërbimeve publike në

Shqipëri” si dhe përcaktimi i një metodologjie për kalimin e shërbimeve në e-shërbime (modeli

konceptual i shërbimeve). Për të realizuar këtë objektiv, do të ndërmerren disa studime dhe

analizime të të dhënave që do ti mbledhim nga pyetsorët. Këta pyetsorë do të hartohen duke

patur parasysh pyetjen kryesore si dhe pyetjet e ngritura përgjatë studimit.

Rezultatet/konkluzionet që do të nxirren nga analizimi i të dhënave të mbledhura, do të jenë

rezultat vetëm i kampioneve të zgjedhura, ndaj do të përfshihen sa më shumë kategorizime për të

qenë sa më pranë një përfundimi real, por mbeten gjithnjë konkluzione sipas kufizimit të

kampionit. Gjithashtu, këto rezultate do të ndihmojnë në propozimin e modelit të ofrimit të

shërbimeve publike, disa prej modeleve të ofrimit të shërbimeve publike në disa vende të

ndryshme të botës nisur nga karakteristikat e tyre specifike. Një analizë mbi “prons/cons” i

këtyre modeleve do të shoqërojë këtë përshkrim. Do të shtjellohen plotësisht gjetjet nga analizat

e rezultateve të pyetsorëve si dhe analizimi i modeleve të ofrimit të shërbimeve në disa vende, në

kapitullin 4.

Objektivi i tretë lidhet me analizimin e disa elementeve të rëndësishëm që ndikojnë kryesisht në

reduktimin e kohës së marrjes së një shërbimi dhe do të konkludojmë me disa rekomandime mbi

masat që duhet të merren për eleminimin e hapave të përsëritura si dhe efektet që do sjellë ky

proçes. Do të botohen disa artikuj, të cilët do të analizojnë këta elemente por nuk do të

kufizohemi vetëm me ta. Ky objektiv do të jetë objekt studimi dhe në vijim duke patur për qëllim

botimin e disa artikujve të tjerë. Do të konkludohet me sugjerimin mbi një metodologji për

“automatizimin” apo “standardizimin” e proceseve për kalimin nga shërbim tradicional në e-


[ 11 ]

shërbim me qëllim reduktimin e proceseve të përsëritura dhe zbatimin e procedurave standarte.

Gjithashtu në fokus të studimit do të jetë edhe analiza e disa elementëve, përmirësimi i të cilave

mendojmë se do të ndikojë ndjeshëm në ofrimin e shërbimeve publike ndaj qytetarëve

(klientëve). Ky objektiv do të shtjellohet në kapitullin 5, por ka elemente edhe në kapitullin 6 dhe

do të jetë pjesë e studimeve të tjera më të thelluara, për tu vijuar.

Gjatë zhvillimit të këtij punimi do ti jepet përgjigje pyetjes kryesore, e cila është pasqyruar në

titullin e këtij studimi:

Cili është modeli më i përshtatshëm për ofrimin e shërbimeve publike tek qytetarët e

bizneset në Shqipëri?

Përgjigja e kësaj pyetje do të jetë e detajuar në kapitujt e këtij studimi, duke filluar me trajtimin

teorik të modeleve të e-qeverisjeve në vendet në zhvillim dhe faktorët që ndikojnë në zhvillimin

e e-qeverisjes. Më tej do të analizohet situata në vend duke u bazuar në metodologjinë e ITU në

lidhje me përcaktimin e indeksit që përcakton zhvillimin e e-gov (EGDI) të një vendi.

Gjatë përpjekjeve për t’iu përgjigjur pyetjes kryesore, dalin edhe një sere pyetjesh për të cilat,

nëpërmjet analizës së të dhënave që do të mblidhen e analizohen, do tu jepet përgjigje.

- A është i gatshëm vendi ynë për të kaluar tërësisht në e-qeverisje (shërbime publike

tërësisht digjitale)?

- A janë të gatshëm qytetarët tanë të marrin shërbimet publike online?

Për t’iu përgjigjur këtyre dy pyetjeve bazë, do të jetë e nevojshme tu jepet përgjigje shumë

pyetjeve kërkimore si:

- Cilët janë aktorët kryesorë në proçesin e implementimit të e-qeverisjes dhe cilat janë

proceset/aktivitetet kryesore gjatë implementimit dhe si do të adresohen pasojat që

rrjedhin nga “ndryshimi i menaxhimit”?

- Cilat janë shërbimet publike më të përdorshme nga qytetarët?

- Cilët janë faktorët që ndikojnë në zbatimin e e-qeverisjes në sektorin publik?

- A është kusht kryesor për kalimin tërësisht në shërbime online qasja e çdo qytetari në

internet?

- Cilat janë përfitimet dhe pasojat që rrjedhin nga kalimi në e-qeverisje? Cilat janë

përfitimet, pengesat e risqet?

- Qendra të integruara (sportele me një ndalesë) apo aksesim i shërbimeve online nga

qytetarët?


[ 12 ]

- A ndikon kalimi në e-shërbime në reduktimin e kohës së marrjes së shërbimeve publike?

- Cilat janë mundësitë e tjera për të reduktuar (minimizuar) kohën e marrjes së një

shërbimi?

Dhënia e përgjigjeve këtyre pyetjeve si dhe të tjerave që mund të dalin gjatë rrugës për kryerjen e

këtij studimi, do të ndihmojë në përgjigjen e pyetjes kryesore të ngritur në fillim.

1.3 METODOLOGJIA E PËRDORUR

Metodologjia

Qëllimi kryesor i studimit, caktimi i objektivave kryesorë, ngritja e pyetjes kryesore si dhe e

pyetjeve të tjera, krijojnë bazën e studimit. Zgjedhja e metodologjisë së përshtatshme është

thelbësore në përcaktimin e hapave që duhet të ndërmerren për t’ju përgjigjur pyetjeve të kërkimit

shkencor [34] (Leedy, P 2005). Duke e menduar si një studim i cili do të japë vlerësime,

sugjerime mbi vendime të marra, me qëllim vlerësimin e saktësisë së vendimit të zgjedhur dhe

duke konsideruar nga literatura (C.R.Kothari, 2004) se metoda më e mirë për vlerësimin e

programeve ose politikave është ajo e studimit deskriptiv, do të përdoret metoda e kërkimit

cilësor (kualitativ) e shoqëruar me elemente të kërkimit sasior (kuantitativ) nëpërmjet analizës së

të dhënave të grumbulluara nga pyetsorët drejtuar grupeve të qytetarëve si dhe pyetjeve direkt në

FO apo BO. Nga ana tjetër, studimet kërkimore klasifikohen si përshkruese, shpjeguese dhe

eksploruese (Zikmund, W 2003). Studimet e disa modeleve të ofrimit të shërbimeve publike në

disa vende të ndryshme të botës do të shoqërohen me elemetët përshkrues e eksplorues nëpërmjet

analizimit të disa prej tyre si ato sociale, gjeografike, ekonomike (të zhvillimit) etj.

Pra do të synohet që nëpërmjet grumbullimit të informacioneve dhe analizimit të tyre të jepet një

kuptim më i thellë të teknikave të studimit si dhe të mbledhë rezultatet që vijnë nga përdorimi i

këtyre teknikave. Me anë të kësaj disipline synohet të shqyrtohen “pse-të” dhe “si-të” e

përzgjedhjeve të modeleve të ofrimit të shërbimeve publike. Përveç kësaj synohet të

grumbullohen nëpërmjet kësaj metode, informacione për praktikat më të mira të implementuara

në vende të ndryshme. Pra, studimi do të bazohet në të dhënat primare, që do të mblidhen

nëpërmjet pyetsorëve, duke përdorur teknikat e intervistave në terren dhe në sportel. Si dhe në të


[ 13 ]

dhënat dytësore që do të mblidhen nga materiale të botuara, studime dhe raporte si dhe nga fakte

dhe eksperienca të vendeve të tjera.

Për të arritur qëllimin e studimit janë përdorur metodat e listuara më poshtë:

Studimi i literaturës bashkëkohore

Grumbullim i informacionit nëpërmjet faqeve zyrtare të institucione dhe agjensive

publike

Përdorimi i disa materialeve të prodhuara nga grupet e projektit etj.

Formulim i pyetsorëve dhe analizimi i të dhënave

Eksperiencat e vendeve të tjera

Informacioni është mbledhur dhe përpunuar përgjatë disa fazave kryesore, ku:

Faza e parë konsistoi në kërkimin dhe grumbullimin e informacionit. Duke qënë se në fillim

studimi orientohet drejt shërbimeve konvergjente e më tej fokusohet tek shërbimet publike, edhe

spektri i literaturës ishte mjaft i gjerë. Pikërisht gjatë kësaj faze janë shfrytëzuar shërbime të

rezervuara për të aksesuar arshivat lidhur me të dhëna reale si dhe për të studiuar literature më të

fundit në lidhje me objektin e studimit.Studimi i literaturës përfshiu studimin e librave, artikujve,

referateve të konferencave, kërkimeve të tjera shkencore të ngjashme të cilat prezantojnë

zhvillimet e modeleve të e-qeverisjeve, të ofrimit të shërbimeve publike, të teknologjive të

përdorura e tipeve të zgjedhur. Vecanërisht fokusihet në studimin e atyre modeleve të ngjashme

me Shqipërinë duke u nisur nga karakteristikat e vendit, të zhvillimit, të madhësisë e popullsisë,

zhvillimeve politike etj.

Gjithashtu studjohen literaturat dhe punimet shkencore në Shqipëri në lidhje me nivelin e

qeverisjes elektronike, implementimit të modeleve për ofrimin e shërbimeve elektronike, për

databazat e regjistrat elektronike, etj

Faza e dytë konsistoi në përpjekjet e bëra për të mbledhur informacione mbi situatën e

shërbimeve publike në Shqipëri (inventari i shërbimeve nëpërmjet konsultimeve ne FO e BO), në

hartimin e pyetsorëve për të parë se cilat janë shërbimet më të përdorshme nga publiku si dhe

cilët prej tyre janë më të prekur nga korrupsioni, me qëllim që procesi i reformimit të shërbimeve

publike të fillojë prej tyre. U hartuan 3 pyetsorë , të cilët iu drejtuan një kampioni prej 500

qytetarësh, të ndarë sipas grup moshash, qëndrave të banimit dhe gjinisë. Po ashtu, një ekip

studentësh, u dërgua në institucionet publike për të evidentuat shërbimet publike që ofrojnë këto

institucione ndaj qytetarëve e bizneseve, për të evidentuar aktet ligjore e nënligjore me anë të të


[ 14 ]

cilave ofrohen këto shërbime si dhe evidentimin e kostove me të cilat ofrohen këto shërbime dhe

sa prej tyre ofrohen në rrugë digjitale (e-shërbime).

Faza e tretë konsistoi në vëzhgimin e ecurisë së zhvillimit të e-shërbimeve dhe përmirësimit të

procesit të ofrimit të shërbimeve publike, duke synuar në gjetjen e problematikave dhe adresimin

e tyre, me qëllim përmirësimin në vijim dhe përcaktimin e një modeli shërbimesh publike të

përshtatshme për vendin tonë, si dhe përcaktimin e metodologjisë për të strukturuar proceset që

duhen për kalimin nga shërbimet publike klasike në modelin e propozuar, kjo me qëllim

eleminimin e dublikimit të proceseve apo reduktimin e vonesave në kohë si pasojë e ripërsëritjes

së aktiviteteve, vonesave administrative etj.

Proçesi gjatë të cilit ka kaluar studimi, në mënyre skematike do të përshkruhej si në vijim:


[ 15 ]

Me qëllim që ti përgjigjemi pyetjes nga jemi nisur për të kryer studimin si dhe pyetjeve të

ngritura, duke u mbështetur dhe në metodologjinë e përcaktuar, pas përzgjedhjes dhe studimit të

literaturës, (të cilat kanë qenë një proçes i vazhdueshëm gjatë gjithë punimit të kësaj teze) u

ndoqën hapat e mëposhtëm:

1. Nisur nga studimi i literaturës e më tej mbi shtimin dhe ofrimin e e-shërbimeve në

Shqipëri, duke kaluar në e-qeverisje, bazuar në shqyrtimin e mundësive për të kaluar në

cloud qeverisje, u përgatit artikull dhe prezantimi “GOVERNMENT CLOUD FOR GOOD

GOVERNANCE” i prezantuar në ISTI 2014. Duke futur konceptin cloud, iniciohet

studimi i cili argumenton pse kalimi në cloud lehtëson proceset por dhe shkurton kohën e

marrjes së shërbimeve si rezultat i disa përmirësimeve në infrastrukturën e cloud.

2. Më tej, u përpiluan pyetsorët të cilët iu shpërndanë një kampioni prej 500 qytetarësh të

klasifikuar sipas :gjinise, grup moshës, qendrës së banimit.

Bazuar në rezultatet e nxjerra nga analiza e të dhënave, u përgatitën artikujt të cilët u

botuan në revistë dhe u prezantuan në konferencë.

3. U ngritën grupe studentësh intership, të cilët të udhëhequr nga një ekspert i fushës u

dërguan nëpër 20 institucione shtetërore, me një fomular të përcaktuar paraprakisht.

Rezultat i kësaj pune madhore, ishte mbledhja e evidentimi i të gjitha “shërbimeve” që

ofrohen nga këto institucione. Bazuar në rezultatet e pyetsorëve , u përzgjodhën shërbimet

me impakt tek qytetarëtsi dhe institucionet që i ofrojnë këto shërbime.

4. Ngrihen 3 grupe të cilat marrin në shqyrtim aspektet ligjore, institucionale dhe situatën

(nivelin) e digjitalizimit të shërbimeve. Ky proces është në zhvillim e sipër. Në këtë fazë

është bërë hartëzimi i informacioneve, pra lidhja e çdo shërbimi me bazën ligjore, kostimi i

shërbimit, hallkat e marrjes së shërbimit dhe shkalla e digjitalizimit.

5. Studjohen situatat e realizimit të e-qeverisjes në disa shtete. Përzgjedhja e tyre është bërë

bazuar në disa ngjashmëri me vendin tone : madhësia (sipërfaqja), terreni, popullsia, niveli

social. Në ndihmë të këtij kërkimi (studimi), më vjen dhe mundësia për ti vizituar këto

vende dhe parë konkretisht realizimin,rrugën e ndjekur, problemet e hasura si dhe arritjet.

6. Më tej, do të bëhet një krahasim mes modeleve të përzgjedhura, duke analizuar të gjitha

aspektet për kalimin në e-qeverisje dhe do të vlerësojmë faktorët që ndikojnë në

përzgjedhjen e modelit të e-qeverisjes, do të propozojmë metodologjinë për të kaluar në e-


[ 16 ]

qeverisje si dhe modelin më të përshtatshëm për vendin tonë duke dhënë argumentat pro e

kundër dhe duke i krahasuar me propozimet aktuale .

7. Si dhe hapi i fundit do të konsistojë në dhënien e rekomandimeve mbi implementimin e e-

qeverisjes në Shqipëri, etapat dhe proceset që duhet të zbatohen për një implementim

efektiv të e-qeverisjes.

KAPITULLI 2. ZHVILLIMI I QEVERISJES ELEKTRONIKE NË VENDET

NË ZHVILLIM

2.1 ASPEKTI TEORIKIE-QEVERISJES DHE QEVERISJA E MIRË

Teknologjitë e informacionit dhe të komunikimit po ndikojnë thelbësisht në zhvillimin e botës.

Këtij ndryshimi rrënjësor nuk mundet ti shpëtojë as qytetari dhe as qeveritë. Është e qartë, që të

gjithë duhet ti përshtaten këtyre ndryshimeve, ndaj sot gjithnjë e më tepër po futet koncepti “e-“.

(Mundy and Musa (2010)) kanë argumentuar se cdo qeveri që kërkon të jetë velfshme për

qytetarët e saj , duhet të luajë një rol aktiv në implementimin e e-qeverisjes nëpërmjet

përdorimit më të madh të teknologjive , personalizimit të shërbimeve dhe rritjes së

aksesueshmërisë së tyre nga qytetarët.

Flasim për qytetar, pra e-qytetar , biznes apo e-biznes si dhe qeveri = e-qeveri. E ndërsa futim

konceptet e e-biznesit apo të e-tregëtisë, nuk mund të lemë pasdore, konceptet e e-qeverisjes e të

e-shërbimeve. Në këtë paragraph do të trajtohet koncepti i e-qeverisjes si tërësi te aktiviteteve të

qeverisë. Bazuar në studimet e literatures dhe të investigimeve në vend, realizohet studimi

"Rritja e përdorimit të shërbimeve të e-qeverisjes në vendet në zhvillim, për një shërbim më të

mire për qytetarin: Rasti Shqipëri” [67].

Qeveritë në të gjithë botën ofrojnë shërbimet e tyre sipas modeleve të caktuara. Këto modele

ndryshojnë nga vendi në vend bazuar në zhvillimin e vendit, digjitalizim, profiling e popullsisë

etj. Nga ana tjetër përdorimi i mjeteve TIK është një fillim premtues për qeveritë për të

implementuar e-shërbimet dhe për të nxitur qytetarët e bizneset ti përdorin masivisht ato. Këto

procese duhet të shkojnë paralel me përmirësimin e shërbimeve të ofruara në zyrat e


[ 17 ]

qeverisë.Studimi, merr në konsideratë të gjitha proceset që duhet të kalohen për të kaluar në e-

qeverisje, duke filluar nga nevoja për një reformë ligjore, institucionale dhe digjitale.

Gjatë studimit të literaturës konsiderohet Budd & Harris (2004) të cilët shpjegojnë se shkaku që

nxiti drejt e-qeverisjes ishte kalimi i shpejtë nga zhvillimi i menjëhershëm i teknologjisë drejt

proceseve administruese po aq sa dhe zhvillimi i sistemeve të vlerësimit të performancës.

(Backus 2001) [7] përcakton “e-qeverisjen si një formë të e-biznes në qeverisje dhe u referohet

proceseve dhe strukturave të nevojshme për të ofruar e-shërbime për qytetarët e bizneset, që

bashkëpunon me partnerë biznesi dhe që drejton transaksionet brenda një institucioni publik”.

E-qeverisja apo e thënë shkurt E-Gov i referohet përdorimit të teknologjive të informacionit(si

rrjetet, interneti, telefonat mobile) nga agjensitë qeveritare që kanë aftësinë të transformojnë

lidhjet me qytetarët, bizneset dhe degë të ndryshme të qeverisë. (Olusoyi Olatokunbo Richard,

Ashaye, 2014 )[49]. Këto teknologji mund të shërbejnë në një larmishmëri gjërash: dhënie më

shpejtë e shërbimeve për qytetarët, përmirësim ndërveprimesh me bizneset dhe industrinë,

fuqizim i qytetarëve përmes marrjes së lehtë të informacionit, ose thjesht qeverisje më efikase.

Qeverisja elektronike transformon proceset administrative tradicionale në mekanizma më të

shpejta me anë të përdorimit të teknologjive të informacionit.

Shërbimet e reja të komunikimit dhe informacionit kanë krijuar një impakt të madh në aksesimin

e të dhënave dhe analizimin e tyre në kohë reale, shpesh në një mjedis me kompleksitet të lartë

heterogjen dhe shumë të ndjeshëm ndaj kohës. Në e-gov, të dhënat nuk mund të procesohen në

mënyrë tradicionale dhe mjetet e analizimit ofrojnë një kompleksitet të lartë.Në këtë mënyrë lind

nevoja për krijimin e një dizanji të ri i cili është i aftë të përballojë këtë sasi të dhënash si dhe

sfidat në infrastrukturën e rrjetit.

Kur flitet për e-gov, konsiderohet procesimi dhe analizimi i të dhënave në një rrugë jo normale

sepse bëhet fjalë për "big data" (sasi të mëdha informacionesh). Termi 'big data" do te thotë

volum (sasia e të dhënave), shpejtësi e procesimit (kërkohet përgjigje në kohë reale rrjedhimisht

kemi nevojë për procesimin dhe analizimin e të dhënave në një kohë të shkurtër) dhe

shumëllojshmëria (përdorimi i tipeve të ndryshme të të dhënave-log, vidio, audio, file etc)

Në modelet e e-qeverisjes dallohen dy përqasje : e orientuar nga informacioni (“information

oriented”) që aplikon konceptin e shërbimeve në “One Stop Shop” si dhe orientuar drejt

përdoruesit (“User oriented”) që merr në konsideratë grupet e ndryshme të përdoruesve,


[ 18 ]

informacionet dhe shërbimet e të cilëve kategorizohen në web (sipas Torres et al.,2005), apo që

ofrohen në mënyrë të shpërndarë.

Nocioni i “qeverisjes së mirë” është përhapur në vitet 1990 nga Banka Botërore, si kusht i

nevojshëm i politikave të zhvillimit.Për BB, qeverisja përfshin normat, traditat dhe institucionet

përmes të cilave një vend ushtron autoritetin e tij mbi të mirën e përbashkët në optikën e

zhvillimit. Qeverisja e mirë përfshin kapacitetin e qeverisë për të menaxhuar me efikasitet

burimet e veta dhe për të zbatuar politika të përshtatëshme, si dhe ekzistencën e një kontrolli

demokratik mbi agjentët e ngarkuar nga autoriteti. Për Bankën Botërore [73] qeverisja e mirë

është “mënyra se si ushtrohet pushteti në menxhimin e burimeve ekonomike dhe sociale të një

vendi në zhvillim”. Qeverisja, sipas IT Governance Institute, ka “për qëllim të japë orjentimin

strategjik, të sigurojë që objektivat janë arritur dhe që rreziqet janë menaxhuar si duhet dhe që

burimet janë përdorur në mënyrë të përgjegjshme”. Ajo kujdeset me prioritet që të respektojë

interesat e atyre “që kanë të drejta” (qytetarët, pushtetet publike, aksionerët, etj) dhe të bëj që

zërat e tyre të dëgjohen në drejtimin dhe proçeset e punëve.

Pra, qeverisja e mirë është e lidhur me funksionimin e pushteteve publike, në veçanti të Shtetit.

“Mënyra e ushtrimit të pushtetit” duhet të respektoj këto parime:

-Transparencë, që nënkupton lirinë e aksesit në dokumentacionin administrativ, lirinë e

informacionit, garancinë e një drejtësie administrative si dhe motivimin e vendimeve të marra.

- Përgjegjshmëri, që nënkupton përgjegjësinë e vendimmarrësve, kontrollet mbi administratën,

kontrollin mbi tregjet publike, administrimin e parave publike, etj.

- Pjesmarrje, që nënkupton dhënien e mundësive të të gjithë aktorëve të marrin pjesë në procesin

e zhvillimit.

Në shoqëritë perëndimore të rregulluara nga demokracia liberale, qeverisja i referohet

ndërveprimeve midis Shtetit, trupave politike dhe shoqërisë, duke përfshirë këtu edhe sistemet e

lobimit dhe koalicionet e aktorëve publik dhe privat. Qeverisja e mirë synon të bëj veprimin

publik më efikas dhe më të afërt për të mirën publike dhe interesin e përgjithshëm, si dhe më

legjitim. Ajo synon t’i bëj shoqëritë më lehtë të qeverisshme dhe në mënyrë më të ekulibruar, në

mënyrë që ato të mos mbishfrytëzojnë burimet e veta dhe që të jenë të afta t’i ripërtërijnë ato.

Në këtë debat teorik mjaft intensiv të viteve të fundit janë dhënë mjaft formulime të tjera të

“qeverisjes së mirë” që marrin më mirë parasysh legjitimitetin apo legalitetin e qeverisjes së


[ 19 ]

mirë. Mund të thuhet se një situatë është legjitime kur ajo pranohet prej atyre që i nënshtrohen

pasojave të saj. Ligji nuk mjafton të prodhojë këtë legjitimitet. Edhe respekti formal i

demokracisë (zgjedhjet) nuk garantojnë legjitimitetin e ligjit. Nëse mënyra e qeverisjes së mirë

nuk mund të përcaktohet si një tërësi rregullash, por si një proces, ushtrimi i qeverisjes, funksioni

i saj, është të prodhoj rregulla (juridike ose jo), të krijojë rregullime publike në shoqëri.

Konkluzion: Duke u bazuar në këtë koncept, e-qeverisja konsiderohet si një përbërës i reformës

në sektorin publik, si një instrument për të rritur eficiencën e qeverisjes, për modernizimin dhe

fuqizimin e konkurrueshmërisë.

2.2 ETAPAT E ZHVILLIMIT TË E-QEVERISJES NË VENDET NË ZHVILLIM

Implementimi i sistemeve të e-qeverisjes janë në proces në shumicën e vendeve në zhvillim.

Akademikë dhe praktikuesit janë shprehur se ka pak prova apo hulumtime në këto vende, për të

treguar se ka evidenca aktive për përdorimin dhe zbatimin e tyre, sepse veprimtaria e-qeverisjes

është e ulët. Ndërsa shumica e faqeve të internetit të qeverive në këto vende, janë në fazën e

publikimeve, disa organizata qeveritare janë ende në fazën e krijimit dhe disa pretendojnë se janë

në fazën e ndërveprimit. Mungesa e ndërveprimit do të thotë se qytetarëve nuk ju plotësohen

kërkesat dhe kuptohet edhe reagimet e tyre do të jenë negative.

Për shembull, në rastin e Shqipërisë, hulumtimet në portalin e-albania, tregojnë se 70% e

shërbimeve që ofrohen aty, janë të fazës së publikimeve (informative, rreth 900 e-shërbime

raportohen nga AKSHI në 2016), por në të njëjtin status janë edhe faqet e institucioneve të

vendit përsa i takon zbatimit të e-Qeverisjes. Ndërsa rreth 400 prej tyre janë në nivelet 3-4, që do

të thotë se po rritet numri i institucioneve që po ndërveprojnë duke shtuar edhe numrin e

shërbimeve elektronike të niveleve 3 e 4.

Nga studimi i literatures dallojmë dy modele kryesore për e-qeverisjen:

1. Modeli Gartner me 4 faza si:

a) Prezencë – faqet ofrojnë informacione që konsistojnë në të dhëna bazë, kontakte etj

b) Ndërveprim – kjo lidhet me informacione për të pëfituar shërbime, marrje formularësh etj.

Ofrohen bashkëveprime modeste si G2C, G2B, ose G2G.


[ 20 ]

c) Transaksion – ofrohen informacione me komplekse të cilat përfshijnë veprime vetë-

shërbimi si pagesa taksash, pagesa online, regjistrime, pjesmarrje në prokurime etj.

d) Transformim – kjo është faza më e avancuar e iniciativës e-gov që përfshin të gjitha

aftësitë e teknologjisë për të transformuar funksionet administruese. Në këtë faze kemi një

ndërverpim të të gjithë aktorëve të përfshirë në ofrimin e shërbimeve publike qëndrore apo

lokale

Nga vlerësimi i bërë disa vendeve në zhvillim (Afrikë), vihet në dukje që këto vende janë në

fazën e dytë, por ka përpjekje për të avancuar në fazat e tjera.Vende si Nigeria, kanë avancuar

me përmirësime në kuadrin ligjor për të përparuar në implementimin e e-gov dhe vecanërisht në

njohjen e transaksioneve elektronike, por niveli i pagesave mbetet ai nëpërmjet aparateve ATM.

2. Sipas modelit të UN, prezantohet një model tjetër për zhvillimin e e-qeverisje, ai me 5 faza:

a) Prezencë bazike: Institucionet janë prezente në internet me faqet e tyre.

b) Prezencë e zgjeruar:Institucionet ofrojnë informacione në një drejtim, G2C.

c) Prezencë interaktive: Qasje interactive në internet nga institucionet e qeverisë për shërbimet

që ato ofrojnë.

d) Transaksione: Përfshin ndërveprim ndërmjet qytetarit dhe qeverisë (dy drejtime)

e) Integrim: Niveli më i lartë i integrimit që përfshin G2G, G2C dhe C2G (UN Global e-

Government readiness Report, 2004; UN e-Government survey, 2004, 2005; 2008; Adeyemo, 2010)

3. Në një linjë të ngjashme jepet dhe modeli nga Yusuf (2006) , i cili i referohet modeleve të

vendeve në zhvillim. Ky model identifikon 4 faza kryesore në zhvillimin e e-Gov: publikim,

ndërveprim, transaksion dhe integrim.

Konkluzion

Pra, nga literatura e studiuar, shikojmë që 3 fazat e para janë të ngjashme në të tre modelet e

dhëna.Ajo që i dallon kryesisht implementimin e e-qeverisjeve në vendet në zhvillim ka të bëjë

me integrimin dhe mundësimin e kryerjes së transaksioneve nga interneti duke e konsideruar

funksionimin e institucioneve qeveritare si një “organizatë virutale” në lidhje me ofrimin e

shërbimeve publike. Pra ajo që e dallon nivelin e implementimit të e-gov është niveli i përdorimit

të TIK.


[ 21 ]

2.2.1 ELEMENTËT QË NDIKOJNË NË NIVELIN E E-QEVERISJES

Sipas UNPAN, elementët kryesorë në përcaktimin e indeksit që tregon zhvillimin e qeverisjes

elektronike (EGDI) janë: indeksi i shërbimeve online (OSI), indeksi i infrastrukturës së

telekomunikacioneve (TII) si dhe indeksi i kapitalit njerëzor (HCI). EGDI është përdorur si një

tregues për klasifikimin apo renditjen e nivelit te zhvillimit të e-qeverisjes. Metodologjia për

matjen e EGDI bazohet në vëzhgime, të cilat reflektojnë tendencat e strategjive për e-qeverisjet,

duke zgjeruar gjithashtu njohuritë në bazë të praktikave më të mira, ndryshimeve teknologjike si

dhe faktorëve të tjerë. Me këto elementë do të thellohemi në paragrafët në vijim.

Indeksi EGDI i zhvillimit të e-qeverisjes është një mesatare e rezultateve të të tre dimensioneve

më të rëndësishme të saj : fusha dhe cilësia e shërbimeve online, statusi i zhvillimit të

infrastrukturës së telekomunikacioneve si dhe kapitali

njerëzor. Secili prej tyre, në vetvete mund të matet dhe

analizohet në mënyrë individuale

Dhe EGDI = 1/3 (OSI + TII + HCI)

FIGURE 3 INDEKSI EGDI I ZHVILLIMIT TËE-QEVERISJES

a) Indeksi i Infrastrukturës së telekomunikacionit

Indeksi i infrastrukturës së telekomunikacioneve (TII) aktualisht llogaritet si një mesatare e 5

indikatorëve : përdorues interneti për 100 banorë ; numri i linjave fikse për 100 banorë ; numri i

përdoruesve mobile për 100 banorë ; numri i pajtimtarëve mobile broadband për 100 banorë ;

numri i pajtimtarëve fix broadband për 100 banorë. Këto të dhëna raportohen nga ITU5 që është

burimi kryesor i raportimit të tyre. Secili nga këto indekse zë 1/5 e peshës së përgjithshme të

indeksit TII.

5


[ 22 ]

TII ka ndryshuar ndër vite , si rezultat i zhvillimeve teknologjike. Duke analizuar indikatorët që

janë marrë në konsideratë ndër vite (sipas UNPAN), shikojmë që ata mbeten të pandryshuara që

prej vitit 2008.

Til (2001) Til (2003) Til (2004) Til (2005) Til (2008) Til (2010) Til (2012) Til (2014) Til (2016)

Internet

users

Internet

users

Internet

users

Internet

users

Internet

users

Internet

users

Internet

users

Internet

users

Internet

users

Online

population

Online

population

Online

population

Online

population

Fixed-broad-

band

subscriptions

Fixed-

broadband

subscriptions

Fixed-broad-

band

subscriptions

Fixed-broad-

band

subscriptions

Fixed-broad-

band

subscriptions

Personal

computer

(PC) users

Personal

computer

(PC) users

Personal

computer

(PC) users

Personal

computer

(PC) users

Personal

computer

(PC) users

Personal

computer

(PC) users

Fixed-

internet

subscriptions

Wireless-

broadband

subscriptions

Wireless-

broadband

subscriptions

Fixed-

telephone

subscriptions

Fixed-

telephone

subscriptions

Fixed-

telephone

subscriptions

Fixed-

telephone

subscriptions

Fixed-

telephone

subscriptions

Fixed-

telephone

subscriptions

Fixed-

telephone

subscriptions

Fixed-

telephone

subscriptions

Fixed-

telephone

subscriptions

Mobile

cellular

subscriptions

Mobile

cellular

subscriptions

Mobile

cellular

subscriptions

Mobile

cellular

subscriptions

Mobile

cellular

subscriptions

Mobile

cellular

subscriptions

Mobile

cellular

subscriptions

Mobile

cellular

subscriptions

Mobile

cellular

subscriptions

Televizion

sets

Televizion

sets

Televizion

sets

Televizion

sets - - - - -

TABELA1 INDEKSI (TII) I INFRASTRUKTURËS SË TELEKOMUNIKACIONITNË VITE

Konkluzion

Nga sa më lart rritja e numrit të përdoruesve internet, qofshin këta nëpërmjet linjave fiks apo

mobile si dhe e pajtimtarëve fix e mobile, është një faktor i rëndësishëm në përcaktimin e

indeksit EGDI të një vendi, por duhet konsideruar që sektori i telekomunikacioneve është i

liberalizuar. Plani i implementimit të politikave të zhvillimeve broadband duhet të marrë në

konsideratë si strategjitë kombëtare por edhe interesat e bizneseve për investime e zhvillime.

b) Indeksi i kapitalit njerëzor (HCI)

Ky indeks nuk do të jetë në fokus të këtij studimi por, për të krijuar një ide se si ndikon ky indeks

në përcaktimin e EGDI, po japim një përshkrim sipas literaturës. Indeksi i kapitalit njerëzor

(HCI) përbëhet nga 4 komponentë: niveli leximit, raporti bruto i regjistrimit në shkollat primare

e sekondare me shkollat e larta, vitet e shkollës dhe mesatarja e viteve të shkollës.Ky indeks nuk

është në fokusin e këtij studimi, por do të konsiderojmë në paragrafe të caktuara disa elemente që

lidhen me aftësitë digjitale dhe njohuritë mbi teknologjitë e komunikimit.


[ 23 ]

c) Dhe së fundit është indeksi i fushës dhe cilësisë së shërbimeve online, të cilin do ta

studjojmë më tej në mënyrë më të detajuar.

2.2.2 TIK DHE VLERËSIMI I E-QEVERISJES NË VENDET NË ZHVILLIM

Ofrimi i shërbimeve publike nëpërmjet mjeteve të TIK, internetit dhe/ose pajisjeve mobile, është

një aspekt i qeverisjes digjitale.Nga studimi i ITU, “Electronic Government for Developing

Countries”, 2008, në të cilin ishin analizuar 24 vende të ndryshme në zhvillim, në rajone të

ndryshme të botës, duke konsideruar modelin me 4 faza të zhvillimit të e-gov, ku secila fazë ka

elemente të caktuara nga TIK, adresohenmësimet e nxjerra si më poshtë:

- Të hartohet plani strategjik

- Të kuptohen nevojat e qytetarëve

- Përdorimii një sistemi të konsoliduar

- Të krijohet një administratë e mirëtrainuar

- Mirëqeverisje efektive e TIK dhe të zhvillohen aftësitë në TIK të stafit

- Të garantohet siguria e përdoruesve në faqet publike

- Garantim i sigurisë së informacioneve

Disa nga këto mësime që lidhen me TIK do të n’a shërbejnë për të thelluar studimin tonë në

rastin e analizimit të zhvillimit të e-gov në Shqipëri.

Përsa i takon nivelit të zhvillimit të e-gov aktualisht përdoret indeksi EGDI i cili del si rezultat i

tre faktorëve:

Infrastruktura digjitale

Hendeku digjital

Shërbimet publike online

Të tre këta faktorë janë të lidhur me elementë të TIK apo ndikohen prej zhvillimit të TIK.

2.2.3 SFIDAT NË IMPLEMENTIMIN E-GOV NË VENDET NË ZHVILLIM

Nga analiza e studimeve të shumta të bëra nga autorë të ndryshëm mbi situatën e implementimit

të e-gov në vendet në zhvillim, janë identitfikuar disa sfida me të cilat janë ndeshur këto

vende.Së pari, vihet në dukje domosdoshmëria e një strategjie për e-gov. “Wimmer and Bredow

http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S131915781500021X#b0145


[ 24 ]

(2002)” përcakton një përqasje holistike për një zgjidhje të sigurt.Ata përcaktojnë se aspektet

sociale, kulturore, ligjore dhe politike janë element që nuk duhen neglizhuar pasi ndikojnë direkt

në implementim të e-gov (Wimmer and Bredow, 2002). Hwang et al. (2004) përcakton si sfida

dhe pengesa për sa më lart aspektet: teknike, politike, kulturore dhe ligjore(Hwang et al., 2004).

Pra, në varësi të situatave të secilit vend, për të patur një implementim të suksesshëm të e-gov,

duhet të merren në konsideratë që të gjitha këto aspekte.

Nëse analizojmë studimin e Al-Busaidy and Weerakkodi (2011), në lidhje me gjendjen e e-gov

në Oman, identifikohen mungesa nëkuadrin ligjor, strategjik, në planifikim të projekteve si dhe

cështje tëpërdorimin dhe cilësisë së informacionit. Ndërkohë që bëhet fjalë për një vend me një

infrastrukturë të zhvilluar.

Nëse analizojmë vendet e rajonit tonë, secili prej tyre ka situata të ndryshme që rrjedhin nga

faktorë specifikë. Duke konsideruar studimin mbi “Tendencat rajonale dhe sfidat për e-gov në

Ballkanin perëndimor” Goran Pastrovic, RESPA, evidentojmë disa sfida e probleme zgjidhja e të

cilave do ti nxisin administratat e këtyre vendeve të orientohen drejt qytetarëve dhe krijimit të

mekanizmave të reja për ofrimin e shërbimeve publike. Vecanërisht duke analizuar studimin e

bërë për nivelin e zhvillimit të e-gov në Bosnje & Herzegovinë, “Implementing e-Government in

Bosnia and Herzegovina”, nxjerrim si mësim se nuk mund të ketë një implementim të suksesshëm

të e-gov pa përcaktuar:

1. kuadrin strategjik e politik,

2. pa vendosur objektivat për ndryshimet institucionale e ligjore, pavarësisht investimeve në

infrastrukturë dhe

3. në ngritje të sistemeve e implementim të susksseshsem të projekteve IT.

2.3 VLERËSIMI I INDEKSIT E-GOV DHE E-PJESMARRJA

Raportet periodike të UNPAN (Rrjeti i Administratës Publike të UN)6 bëjnë një vlerësim të e-

government readiness index, dhe e-participation. Këta indikatorë janë të përbërë dhe marrin në

konsideratë dhe infrastrukturën dhe vrojtimet në web. Rezultate për web akses dhe shërbimet

online nxirren mbi bazën e vrojtimit në mënyrë të pavarur të faqeve zyrtare të internetit.

6https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/Global-Survey







[ 25 ]

Në tabelat e mëposhtme jepet ecuria e këtyre indikatorëve për Shqipërinë.

Viti 2005 2008 2010 2012 2014 2016

e-government Index 0.3732 0.4670 0.4519 0.5161 0.5046 0.5331

Web measurement

Subindex/online service

(OSI)

0.1615 0.3913 Na 0.4248 0.4488 0.5942

Telecommunication

SubIndex/infrastructure(TII)

0.068 0.1251 Na 0.3370 0.3548 0.3530

Human Capital Sub

index(HCI)

0.89 0.8869 Na 0.7863 0.7100 0.6520

Burimi: UN reports

TABELA 2 INDEKSI I E-QEVERISJES PËR SHQIPËRINË NË PERIUDHËN 2005-2016

2014 2016

Shqipëria 0.5046 0.5331

Mes. Europa 0.6936 0.7241

Mes. botërore 0.4712 0.4922

TABELA3KRAHASIMI ME RAJONIN DHE MESATAREN BOTËRORE PËR E-GOV INDEKS

Viti 2008 2010 2012 2014 2016

Indeksi i e-pjesmarrjes 0.0227 0.1286 0.105 0.5294 0.6441

Burimi: UN reports

TABELA 4 INDEKSI I E-PJESMARRJES PËR SHQIPËRINË

Vërejmë se në raportet periodike, raportet e UN kanë pasur dhe ndryshime të metodologjisë, gjë

që mund të ketë ndikuar dhe në rezultatin e indikatorit për e-participation. Në raportin e 2016-ës

për këtë tregues, Shqipëria renditet në vend të 55, pra mbi mesataren botërore dhe pranë

mesatares Europiane, kundrejt vendit të 59 në vitin 2014.


[ 26 ]

KAPITULLI 3. INFRASTRUKTURA DIGJITALE PËR OFRIMIN E

SHËRBIMEVE PUBLIKE DHE SITUATA NË SHQIPËRI

Një element i rëndësishëm për përdorimin e shërbimeve elektronike është zhvillimi i

infrastrukturës, me fjalë të tjera, janë zhvillimet e rrjeteve të telekomunikacioneve. Lidhja, qoftë

kjo nëpërmjet internetit apo telefonisë mobile po e rrit ndjeshëm tregun e shërbimeve të

informacioneve, shërbimeve financiare, shëndetësore, në zonat rurale dhe po i ndihmon njërëzit

të ndryshojnë rrënjësisht jetët e tyre. Së fundi,TIK dhe përdorimi i internetit me shpejtësi të lartë

(broadband) po ndryshon mënyrën se si po bëjnë biznes shumë kompani, po ndryshon e

transformon ofrimin e shërbimeve publike dhe nxitur inovacionin.

10% e rritjes së shpejtësisë së internetit, rrit me 1.3% ekonominë. (burimi:worldbank)

Në vendet e zhvilluara ku niveli i penetrimit është i lartë, vihet re dhe një përdorim masiv i

shërbimeve elektronike. Kjo lidhet edhe me faktin e krijimit të shumë lehtësirave që u bëhen

qytetarëve. Krahasuar me vendet në zhvillim, tërësia e faktorëve që do ti analizojmë më poshtë,

bëhen shkak për nivelin e ulët të përdorimit të e-shërbimeve, duke bërë që për një periudhë të

pacaktuar shërbimet online dhe ato në sportel të ecin paralelisht.

Tashmë niveli i gatishmërisë së një vendi matet nëpërmjet IDI –indeksi i zhvillimit të TIK,që

tregon shkallën e zhvillimit të një vendi drejt shoqërisë së dijes. Procesi i zhvillimit kalon në tre

faza : Gatishmëria e TIK – që reflekton nivelin e zhvillimit të infrastrukturës së një vendi e

aksesit në TIK; Përdorimin e TIK nga shoqëria ; Ndikimi i TIK –që reflekton rezultatet nga

përdorimi I TIK si rezultat edhe i aftësive në TIK. Pra sipas ITU, 3 elementët e mësipërm: aksesi

në TIK, përdorimi i TIK dhe aftësitë TIK janë përbërësit e IDI. Ne do të merremi me elementin e

parë, atë të akesit në TIK si dhe përdorimit të TIK, por kuptohet që edhe aftësimi në TIK është

një element tepër i rëndësishëm për përdorimin e shërbimeve publike dhe kalimin drejt një

shoqërie informacioni të përparuar. Rritja ekonomike dhe zhvillimi do të mbeten nën potencial

nëse nuk shfrytëzohen teknologjitë e reja dhe të vilen përfitime prej tyre.

3.1 AKSESIMI NË TIK – INFRASTRUKTURA DIGJITALE, ELEMENT I

RËNDËSISHËM NË E-GOV

Infrastruktura digjitale është një nga elementët kryesorë për rritjen e përdorimit të shërbimeve

digjitale. Për këtë arsye shtrirja e infrastruktrurës digjitale në të gjithë vendin mbetet një nga


[ 27 ]

prioritet madhore të zhvillimit e pasqyruar në Strategjinë Ndërsektoriale për Axhendën Digjitale

2015-2020, si një ndër tri prioritetet strategjike të saj. (Strategjia Digjitale 2015-2020)

Bazuar në raportin vjetor (2015) të AKEP vlerësojmë situatën e treguesve të broadband në

Shqipëri si dhe bëjmë një krahasim me treguesit në vendet anëtare të BE, në mënyrë që të

kuptojmë nivelin e mbulimit me shërbim broadband si dhe pozicionin e Shqipërisë krahasuar me

vendet anëtare të bashkimit europian. (Raporti vjetor2015 i AKEP).

TABELA5 NUMRI I ABONENTËVE ME AKSES BROADBAND

TABELA 6 PENETRIMI FIKS BROADBAND NË RAJON

Nga sa shikohet, Shqipëria është në nivele tepër të ulëta (rreth 9% e popullsisë ka fiks

broadband), duke nënkuptuar që popullsia jonë nuk është e interesuar për përdorimin e këtij

0

5,000,000

10,000,000

15,000,000

20,000,000

25,000,000

30,000,000

35,000,000

MT LU CY AL EE LV SI LT HRSK IE BG FI DK AT HUCZ PT EL SE BERO PL NL ES IT UK FR DE

Abonentët Fiks broadband - Janar 2016

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

AL RO HR IT HU AT SI LT PT FI EU SE MT UK DK

Penetrimi Fiks broadband (si % e popullsisë), Janar 2016

Mesatarj


[ 28 ]

shërbimi. E themi këtë edhe për faktin që kompania kryesore që ofron këtë shërbim, ka rreth

60% të kapaciteteve të pashfrytëzuar.

MOBILE BROADBAND – JANAR 2016

Numri i abonentëve me aksesmobile broadbandnëJanar 2016 ishte 1,297,281.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

AL BEBGCZ DKDE EE EL ES FRHR IE IT CY LV LT LU HUMT NL AT PL PTRO SI SK FI SE UKEU

Abonentët Fiks broadband - ndarja e abonenteve sipas teknologjisë , Janar 2016

linjat DSL % (përfshirë VDSL)

05,000,000

10,000,00015,000,00020,000,00025,000,00030,000,00035,000,00040,000,00045,000,00050,000,00055,000,00060,000,00065,000,00070,000,00075,000,00080,000,000

BE CZ DE EL FR IE CY LV LU MT AT PT SI FI UK

Abonentë Mobile Broadband - përdorues aktivë, Janar 2016


[ 29 ]

Ndërkohë, një situatë më e mirë është për abonentët mobile broadband. Pavarësisht se krahasuar

me vendet e tjera të EU, duket sikur Shqipëria është në nivele tepër të ulëta, por krahasuar me

numrin e popullsisë, pajtimtarët aktivë përbëjnë mbi 50% të popullsisë. Nga ana tjeter Shqipëria

ështe ndër vendet e pakta që ka një zhvillim të shpejtë të rrjetave 4G e një mbulim me rreth 95%

të territorit.

Tre mujori

i parë 2016

Tre mujori i

dytë 2016

Tre mujori i tretë

2016

Ndryshimi tre

mujor QII 2016-

QIII 2016

Numri i përdoruesve

celularë aktive 3,313,490 3,379,377 3,877,321 14.7%

numri i perdoruesve të

telefonisë së lëvizshme

sipas kartave SIM aktive

4,607,020 4,661,653 5,243,336 12.5%

Norma e penetrimit

(përdorues për 100

banorë)- sipas

përdoruesve aktivë

Rreth 115% Rreth 117% 134%

Numri i pajtimtareve me

akses broadband

(nëpërmjet aparatit të

telefonit celular dhe

karta USB/modem)

1,393,139 1,515,684 1,708,745 22.4%

Norma e penetrimit

(përdorues për 100

banorë)- te pajtimtareve

me akses broadband 3G-

4G

49.2% 52.5% 59.2%

Numri i pajtimtarëve të

telefonisë fikse 225,070 225,194 223,174

-0.9%

Norma e penetrimit per

popullsi telefonisë fikse Rreth 7,8% 7,8% 7.7%

Norma e penetrimit per

familje telefonisë fikse 31 % 31,1% 30.8%

Numri pajtimtarëve me

akses broadband fiks 247,675 254,950 261,747 2.7%


[ 30 ]

Norma e penetrimit për

popullsi e pajtimtarëve

me akses broadband fiks

8,6% 8,8% 9%

Norma e penetrimit për

familje e pajtimtarëve

me akses broadband fiks

34,28% 35,2% 36.2%

TABELA 7 TREGUESIT TIK 2016 (Burimi DIM)

Popullsia e Shqipërisë 1 Janar 2016: 2,886,026

Numri i familjeve rreth: 722,506

Konkluzione

Në grafikët e mësipërm dhe nga analiza e situatës aktuale, vihet re diferencat në përdorimin e

broadband në Shqipëri krahasuar me vendet e bashkimit europian. Përsa i takon përdorimit të

fiks broadband, megjithëse vemë re një rritje të qëndrueshme të përdorimit, përsëri mbetemi

shumë larg indekseve europiane. Norma e penetrimit për popullsi me akses broadband fiks dhe

mobile në fund të vitit 2015 është rreth 9% dhe 45% përkatësisht ku mesatarja europiane është

përkatësisht 32% dhe 84% (marrë nga raporti DIM 2016). Gjithashtu vihet re që teknologjia bazë

e përdorur nga abonentët broadband është xDSL. 61% e abonentëve broadband përdorin xDSL

krahasuar me 68% të mesatares europiane. Abonentët që përdorin fiber optike janë 7% kundrejt

10% që është mesatarja e EU.

3.2 HENDEKU DIGJITAL DHE PËRDORIMI I TIK

Në studimin e kryer nga BB ( raporti IC4D06), ku u studiuan 20,000 kompani nga 56 vende ne

zhvillim, u pa se kompanitë që përdornin mjete TIK (telefona, PC, internet) ishin më produktivet,

investonin më tepër dhe ishin rritur me shpejt dhe si rrjedhojë ishin edhe më fitimprurëse.

Ndërkohë vlen të theksohet se që në vitet 1980, TIK ka luajtur një rol të rëndësishëm në shkolla,

e punë duke lehtësuar dhe ofruar shërbime inovative. Por njerëzit të cilët kanë krijuar këto

mundësi, mbeten përsëri faktori kritik për kapërcimin e sfidave të tilla si ngritja e kapaciteteve,

harmonizimi i marrëdhënieve G2C etj. Sipas Obayelu & Ogunlade (2006), sistemet e TIK janë

mjete për të përmirësuar jetën në vendet në zhvillim. Ato luajnë një rol të rëndësishëm në


[ 31 ]

përhapjen e informacioneve në zonat rurale. Tabela më poshtë është një përmbledhje e faktorëve

më të rëndësishëm të grumbulluara nga literaturat mbi hendekun digjital në vendet në zhvillim :

Dimensioni Hendeku digjital

Vlefshmëria e shërbimit Përdorimi i TIK për ta bërë lehtësisht të mundur tek

të gjithë palët përfshirë dhe përdoruesit

Ndërgjegjësimi Rritja e ndërgjegjësimit për përfitimet nga përdorimi

i TIK.

Mundësia për të mësuar dhe përdorur mjedise

të reja

Ti japësh mundësi të reja individëve nëpërmjet

aftësimit në përdorim të pajisjeve kompjuterike

Zotërim i teknologjive Aftësimi içdokujt për të kuptuar mjetet më të

nevojshme për të kryer një detyrë

Eksperienca Aftësia për të mbledhur përvojën dhe dihet e fituara

nga përdorimi I TIK për të plotësuar veten

Aftësitë Të kesh ekspertizën e nevojshme dhe aftësitë për të

zbatuar aktivitete dhe detyra të lidhura me TIK

Mbështetja Të kesh qasje të drejtë në ndihmën e nevojshme në

përdorimin efektiv të TIK.

Motivimi Të gjithë të kenë qasje të barabartë në TIK duke u

inkurajuar për të marrë pjesë në ndarjen e

përfitimeve

Përmbajtja Të sigurohesh që ka përmbajtje për cdokënd që do

të përfitojë nga TIK.

Kultura Cështje kulturore në lidhje me normat, vlerat,

ritualet etj, janë thelbësore dhe duhet të adoptohen

me qëllimet e tjera.

Paaftësitë Sigurimii barazisë dhe diversitetit në përdorimin

dhe zbatimin e TIK dhe përshtatjen e aftësisë së

kufizuar me dimensione të tjera.

Gjuha Gjuha është shumë e rëndësishme dhe duhet të

përshtatet me qëllime të tjera, si pjesë e barazisë dhe

diversitetit.

Gjinia Ashtu si paaftësisë dhe gjuhësore, gjinore duhet të

përshtatet me dimensionet e tjera për të siguruar


[ 32 ]

gëzimin e drejtë dhe të barabartë të përfitimeve të

TIK.

Fuqizimi i shoqërisë civile Faktorë të tillë si ata strukturore, politike dhe qeverisës

nuk duhet të jenë pengues ndaj përfitimeve që vijnë prej

TIK.

TABELA7HENDEKU DIGJITAL NË VENDET NË ZHVILLIM

(Source: Roger, 2002. ICT for Poverty Alleviation Framework)

Këto elemente u studjuan me qëllim që të tregohet se ato janë përcaktues në nivelin e zhvillimit

të qeverisjes dhe e-qeverisjes si dhe në mënyrën e ofrimit të shërbimeve publike dhe e-

shërbimeve në vecanti. Këto elementë, megjithëse mund të përmenden në këtë tezë, disa prej tyre

mundet të jenë matur në pyetsorët e adresuar qytetarëve, por nuk do jenë pjesë e studimit të

thelluar.

3.3 ANALIZA E SITUATËS SË PËRDORIMIT TË TIK NË VENDET NË

ZHVILLIM DHE SHQIPËRI

Shumë nga treguesit për matjen e kompetencave digjitale (përdorimit të TIK) mund të mblidhen

nga anketa e Eurostat mbi përdorimin e TIK në familje dhe nga individët. Gjatë shumë viteve

kyvëzhgim është zgjeruar me një sërë pyetjesh dhe treguesish që lidhen me aksesin dhe

përdorimin e TIK në familjen dhe nga individëve, duke u bazuar në një kampion të popullsisë së

BE-së nga moshat 16 deri në 74. Pyetjet kryesore lidhen me aksesimin, përdorim dhe aftësinë për

përdorimin e pajisjeve kompjuterike, të internetit etj. Megjithatë, lidhur me aftësitë digjitale,

pyetjet mbi internetin dhe aftësitë në përdorimin e kompjuterit janë ndryshuar. Psh në 2010 tema

ishte privatësia dhe siguria, në vitin 2011 tema ishte aftësitë në TIK dhe në vitin 2012 ishte

përdorimi i internetit nëpërmjet mobile. Këto të dhëna janë mbledhur kryesisht nëpërmjet

pyetsorëve. Një numër treguesish mund të nxirren nga pyetjet si dhe nga aktivitetet e zhvilluara

në internet për një periudhë specifike. Prej këtej mund të nxirren komponentët e lidhura me

aftësitë, njohuritë etj. Si rezultat i analizave nga vëzhgimet mund të nxirren, për grupe të

ndryshme socio-ekonomike, jo vetëm kompetencat digjitale të shoqërisë si një e tërë, por edhe të


[ 33 ]

segmenteve si për të punësuarit apo të papunët, vlerësohet tregu i punës, nivelet e ndryshme

arsimore, gjinisë etj. Këtë model do të ndjekim edhe ne në kërkimin e mëtejshëm për të vlerësuar

situatën e vendit, duke analizuar një kampion të anketuarish të ndarë sipas të ardhurave,

grupmoshave etj

3.4 INDEKSI I ZHVILLIMIT TË TIK (IDI)

Gjithashtu indikatori IDI ështënjë indikator që në vetvete përmban tre nëngrupime të cilët

përfshijnë 11 indikatorë individualë. Metodologjia e plotë e llogaritjes jepet në raportin e ITU-së

“Information Society Measurement”. Ky tregues llogaritet mbi bazën e peshimit relativ të

indikatorëve me rezultatin më të lartë në nivel botëror.

Më poshtë paraqesim ecurinë e IDI në periudhën 2002-2015, për Shqipërinë dhe e krahasuar me

mesataren rajonale dhe atë botërore.

Ecuria & krahasimi me mesataren botërore dhe Europiane

Burimi: ITU, Raportet “Information Society measurement” 2002-2015

Vemë re se ky indeks për Shqipërinë ka një rritje vit pas viti në vlerë absolute, por mbetet në

nivel mesatar ne rang botëror dhe me poshtë ne rajonin e Europës, për shkak të rritjes së këtij

indeksi dhe nga vendet e niveleve të larta. ITU bën dhe një grupim të vendeve me rezultatet më

të larta, mesatare dhe mbi mesatare si në tabelën e mëposhtme.

2007 Nr.

vendeve

2012 Nr.

vendeve

2015 Nr.

vendeve

1.922.48

3.99

2.733.4

4.544.11 4.35

6.73

4.73 5.03

7.35

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Shqiperia World Avg. Europe Avg.

2002

2007

2012

2015


[ 34 ]

Min. Max. Min. Max. Min. Max.

High 5.29 7.50 33 6.19 8.57 40 7.00 8.93 42

Upper 3.41 5.25 33 4.17 6.11 39 5.05 6.93 41

Medium 2.05 3.34 44 2.40 4.11 39 2.93 5.00 42

Low 0.82 2.03 44 0.99 2.33 39 1.17 2.93 42

TABELA 8 NIVELET E INDEKSIT IDI

Pothuajse të gjitha vendet evropiane kanë një vlerëtë indeksit IDI sipër mesatares globale dhe

rreth gjysma e tyre bejne pjese ne grupin e vendeve me rezultatin me të larte te vendeve të

zhvilluara.

Megjithatë në raportet e viteve të fundit për Shqipërinë thuhet se është ndër vendet me rritjen

me të madhe të nënindeksit të aksesit dhe nënindeksit të përdorimit TIK.

Për të kuptuar se cilat janë faktorët që ndikojnë tek niveli IDI në tabelën e mëposhtme është bërë

një krahasim i nënindekseve të IDI:

- Nënindeksi i aksesit përfshin:

o penetrimin e telefonise fikse, celulare, bandwith ndërkombëtar (konektiviteti) për

përdorues interneti

- Nënindeksi i përdorimit përfshin:

o % e familjeve me PC, % e familjeve me Internet, Perdorues Interneti, penetrimin

e pajtimtarëve broadband fiks, penetrimin e pajtimtarëve broadband wireless

- Nënindeksi i aftësive përfshin:

o % e regjistruar në shkollë të mesme, % e regjistruar në shkollë të larte, të

shkolluarit

2002 2010 2012 2015

World

Avg.

Albania World

Avg.

Albania World

Avg.

Albania World

Avg.

Albania

IDI 2.48 1.92/93 4.14 3.65/89 4.35 4.11/80 5.03 4.73/94

Access sub

index

2.68 1.87/ 78 4.45 3.93/82 4.74 3.73/96 5.53 4.50/105

Usage sub

index

0.54 0.01/

130

2.16 1.69/74 2.85 2.71/65 3.64 3.40/81


[ 35 ]

Skills sub

index

5.95 5.82/92 6.50 6.83/ 84 6.59 7.65/57 6.81 7.85/61

Burimi: ITU, Raportet “Information Society measurement”

TABELA 9 NËNINDEKSET IDI NË PERIUDHËN 2002-2015

Grafiku i mëposhtëm jep të detajuar peshimin e secilit nga 11 ndikatorët mbi të cilët llogaritet

indeksi IDI me rezultatin maksimal të vendosur si target për indikatorin.

Është e dukshme se:

- nënindeksi i peshuar për penetrimin e telefonisë fikse mbetet në nivel shume të ulët

- nënindeksi i peshuar për % e familjeve me PC dhe me lidhje Internet ka vijuar me rritje

- nënindeksi i peshuar për lidhjet fikse broadband mbetet i ulët (ka varësi me penetrimin e

ulët të telefonisë fikse).

Vëmë në dukje se raporti i ITU-së për vitin 2012 ka pasur një konstatim të gabuar për tregun

e telefonisë celulare në Shqipërisë (s’ka arritur ende maturimin) – gjë që reflektohet dhe

grafikun e mësipërm. (Burimi : Raporti NJKEPI 2016)

Burimi:Ndërtuar sipas të dhënave dhe metodologjisë së ITU

0

0.2

0.4

0.6

0.8

1Penetrimi fiks

Penetrimicelular

Bandwithnderk./perdoru

es

% Familje me PC

% Familje meinternet

Perdoruesinterneti

Lidhje BB fikse

Pajtimtare BBcelulare

Regjistrim neshkollen e

mesme

Regjistrim nearsimin e larte

Te shkolluarit

2002

2010

2012

2015


[ 36 ]

Figure 4 Paraqitja grafike e nënindekseve të IDI për Shqipërinë (periudha 2002-2015)


[ 37 ]

KAPITULLI 4. SHËRBIMET PUBLIKE DHE VLERËSIMI I SITUATËS

AKTUALE NË SHQIPËRI

Ky kapitull paraqet studimin me qëllim vlerësimin e situatës në të cilën ndodhen shërbimet

publike në Shqipëri. Si dhe në kapitujt e mëparshëm do të trajtojmë aspektin teorik nëpërmjet

literaturës së përdorur për të përcaktuar qartë konceptin “shërbime publike”, të cilat do të jenë në

fokus të këtij studimit në këtë kapitull. Sipas cështjeve të trajtuara në secilin paragraf, synojmë të

qartësojmë ato aspekte të kërkimit shkencor që lidhen me konceptet e shërbimit publik si dhe të

gjithë elementët e tjerë përfshirja e të cilëve të con drejt koncepteve të shërbimeve publike online

apo e-shërbimeve dhe që ndikojnë më tej në përcaktimin e modelit konceptual të shërbimeve

publike. Duke analizuar situatën aktuale të shërbimeve publike në vend dhe mënyrën se si

ofrohen ato, duke konsideruar paqartësinë e konsideratave mbi këto shërbime, si fillim studimi

fokusohet në konceptin e “shërbimit publik”. Studjohen konceptet e shërbimeve konvergjente,

koncepte të lindura nga nevojat e biznesit e vecanërisht sektori i telekomunikacioneve, studjojmë

literaturën mbi mënyrën se si konceptohet një shërbim, projektohet (përcaktohen proceset), se si

përcaktohen nevojat e “biznesit” dhe njëkohësisht përcaktimi i të gjitha blloqeve për ta ndërtuar

këtë shërbim, integruar, ngritur rrjetin me të gjithë elementët mbështetës, për ta bërë funksional

deri në lëvrimin e tij tek klienti fundor.

4.1 ASPEKTI TEORIK I SHËRBIMEVE DHE SHËRBIMEVE PUBLIKE

“Sektori publik është ofruesi më i madh i shërbimeve.Çdo përmirësim në këtë sektor ndikon

pozitivisht në miliona njerëz. Hapi i parë për ti dhënë premtimin konsumatorëve ështe njohja e

tyre dhe e nevojave të tyre” – Wim Oosterom

Ofrimi i shërbimeve publike shpesh kërkon nivele të larta të trajnimit dhe arsimimit, si dhe etikë

të lartë nga punonjësit e shërbimit publik në ndihmë të komunitetit përmes punës së tyre.

ÇFARË ËSHTË NJË SHËRBIM ?


[ 38 ]

Fjala “shërbim” përdoret nga të gjithë dhe gjatë gjithë kohës, por gjetja e një përkufizimi të

vetëm e të mire, është e vështirë. Në fjalorin e Oksford-it7, shërbimi përkufizohet si një sistem që

ofron diçkaqë i nevojitet publikut, të organizuara nga qeveria apo një kompani privateose një

biznes puna e të cilit ofron dicka për klientët (qytetarët), por nuk prodhon produkte; shërbime

financiare/sigurimesh etj.

Përkufizimi i dhënë nga (Sauming Pang, 2009)8 mbi shërbimet konsiderohen si: ‘diçka që një

biznes ose individ i ofron klientit, elementet më të rëndësishme të të cilit janë shpesh të

paprekshme dhe cilësia e shërbimeve është subjektive dhe nuk mund të matet lehtë’.

Në një mjedis konkurrues, shërbimet luajnë një rol kryesor. Kompanive të ndryshme u kushton

më tepër të tërheqin klientë të rinj krahasuar me mbajtjen e tyre. Nëse shërbimi që u ofrohet

klientëve është i mirë, këta klientë do të vazhdojnë të marrin këto shërbime, madje do tua

rekomandojnë dhe klientëve të tjerë. Perceptimi i një shërbimi të mirë dhe i një vlere të mire,

janë ato që kanë rëndësikrahasuar me karakteristikat e mira të rrjetit, etj. Pra, përpjekja për ta

bërë klientin e kënaqur kundrejt shërbimit që i ofrohet është një nga detyrat më të rëndësishme

por të vështira.

ÇFARË ËSHTË NJË SHËRBIM IT?

Për të dhënë një përkufizim të tillë, studimi i referohet përcaktimeve të bëra në ITIL

ITIL i përcakton shërbimet si një “mjet për tu dhënë vlera klientëve duke ju lehtësuar rezultatet,

pa kosto dhe risk“.

Me fjalë të tjera, kur bën dicka për një palë të tretë, kur u ofron dicka ose një vlerë, palës së tretë

u ofrohet një shërbim. Në këtë kontekst përdoret edhe termi “Shërbim IT” si një shërbim që i

ofrohet klientit në fushën e IT dhe “Furnizues IT” për shërbimet e brendshme teknike. Mund të

ofrojmë disa shembuj për sa përshkruam më lartë:

Shërbim IT

Një shërbim i përdorur nga klienti për arsye të tij dhe që ai e ka kërkuar dhe pranuar.Një shërbim

IT ka disa karakteristika: nuk mund të përdoret ai shërbim me qëllim konsumimi apo kërkimi të

një shërbimi tjetër; përdoret nga klienti ashtu sic i është ofruar; mund të matet dhe mund të

administrohet nga një marrëveshje shërbimi;

7Oxford Advanced Learner’s Dictionary, 6th edn, Oxford: Oxford University Press; 2000. 8Successful Service Design for Telecommunications Sauming Pang © 2009 John Wiley & Sons, Ltd. ISBN: 978-0-470-75393-4


[ 39 ]

Shërbime të furnizuesit IT

Një furnizues shërbimesh IT është një shërbim teknik ose një komponent që aftëson një shërbim

IT. E thënë ndryshe, një furnizues sherbimesh IT mund të ofrojë shumëllojshmëri shërbimesh IT

dhe karakteristikat e furnizuesit IT: ekzistojnë për të ofruar shërbime IT; klientët fundorë i

përdorin ato vetëm për të marrë apo mundësuar shërbime IT etj.

ÇFARË ËSHTË NJË SHËRBIM PUBLIK

Shërbim publik është një shërbim që u ofrohet qyetarëve nga qeveria, direkt (nëpërmjet sektorit

publik) ose duke e financuar ofrimin e shërbimeve.(Wikipedia)

Termi është i lidhur me një konsensus shoqëror, pra shërbime të caktuara duhet të jenë në

dispozicion të të gjithë qytetarëve, pavarësisht nga të ardhurat.

Edhe aty ku shërbimet publike nuk ofrohen publikisht apo nuk janë të financuara nga shteti, për

arsye sociale dhe politike, ato zakonisht janë subjekt i rregullimeve të aplikuara në shumicën e

sektorëve ekonomikë. Shërbimet publike konsiderohen si thelbësore në jetën e sotme dhe ofrimi i

tyre duhet tu garantohet të gjithëve si një e drejtë themelore e njeriut.

Shërbimet publike mundet të kenë karakteristikat e një të mire publike, por një pjesë e tyre

mundet të ofrohen edhe nga tregu. Në shumë raste shërbimet publike konsiderohen si shërbime,

pra nuk kërkojnë përfshirjen e prodhuesve të produkteve. Shpesh ofrimi i shërbimeve jep

rezultate të tilla të cilat është e vështirë që ti matësh kur bëhet fjala për cilësinë apo

karakteristikat e tyre.

Nga sa më lartë, me të drejtë shtrohen pyetjet e mëposhtme të cilat do të marrin përgjigje gjatë

studimit.

P1. Cilat “shërbime” të ofruara nga institucionet publike konsiderohen si shërbime publike?

P2. Cilat janë shërbimet publike më të përdorshme?

P3. Çfarë preferencash kanë përdoruesit për mënyrat e marrjes sëshërbimeve?

Në këtë kapitull studimi merr përsipr tu jape përgjigje këtyre pyetjeve.

Në këtë seksion do të jepet një përmbledhje e gjetjeve nga vlerësimi i situatës aktuale të vendit, i

ndërmarrë për të identifikuar boshllëqet dhe pritjet e qytetarëve nga perspektiva e reformave të


[ 40 ]

ofrimit të shërbimeve. Për të realizuar sa më sipër, do të identifikohen aktorët kryesorë që janë

pjesmarrës në ofrimin e shërbimeve publike. Fokusi kryesor gjatë vlerësimit të situatës aktuale

do të jetë situata ekzistuese në të cilën ofrohen shërbimet publike si dhe identifikimi i nismave

kryesore të ndërmarra nga Qeveria Shqiptare për të reformuar mënyrën e ofrimit të shërbimeve

publike në vend. Përveç këtyre do të bëhet një studim i thellë për të vlerësuar pikëpamjet dhe

pritshmëritë e qytetarëve në gjendjen ekzistuese të ofrimit të shërbimeve qeveritare në Shqipëri.

ÇFARË JANË SHËRBIMET ELEKTRONIKE (E-SHËRBIMET)?

Shërbimet elektronike janë shërbime të ofruara online në mënyre elektronike: informacione

qeveritare, programe, strategji dhe shërbime (sipas Sakowicz 2003 dhe Torres et al. 2005).

Sipas (Peraire dhe Coleman 2000 P2), “e-shërbimet janë disa ndërveprime që u ofrohen

përdoruesve nëpërmjet internetit , të cilat kanë kuptim dhe vlerë ekonomike”.

Sipas LaVigne (2001) “cdo projekt e-qeverisje për të qenë i suksesshëm, ka nevojë të marrë në

konsiderate 5 lloje aftësish: teknike, analitike, menaxhim informacioni, komunikimi dhe

menaxhim projekti”.

Shembuj të suksesshëm të e-qeverisjes janë të shumtë siç është portali estonez, (e-estonia) apo

portali australian i e-qeverisjes, ku në një dritare të vetme janë integruar një numër i

konsiderueshëm i shërbimeve qeveritare të cilat ofrohen në mënyre elektronike “one-stop

portal”.

Nëpërmjet këtyre portaleve, përdoruesve u ofrohet mundësia e hyrjes dhe marrjes së shërbimeve

në disa mënyra: marrje informacioni, marrje shërbimi (aplikime nëpërmjet formularëve), si dhe

marrje shërbimesh duke kryer dhe pagesa, etj.

Niveli i e-

qeverisjes PËRSHKRIMI Burimi informacionit

Shërbime të nivelit

0 të automatizimit

Nivel fillestar në internet

Informacion i kufizuar, bazik dhe static

UN- American Society for Public

Administration (ASPA)., 2001. Global

survey of e-government (RM)

Shërbime të nivelit1

të automatizimit

Nivel 1: Prani e përforcuar në internet

Brendia dhe informacioni përditësohen në

mënyrë të rregullt

UN-ASPA., 2001. Global survey of e-

government (RM)


[ 41 ]

TABELA 10 NIVELET E E-QEVERISJES SIPAS NIVELIT TË ZHVILLIMIT TË SHËRBIMEVE

4.1.2 EVIDENTIMI I ROLIT TË DISA AKTORËVE KRYESORË NË OFRIMIN E SHËRBIMEVE PUBLIKE

MINISTRIA E INOVACIONIT DHE ADMINISTRATËS PUBLIKE (MIAP)

MIAP, si minister shteti, mbart përgjegjësi të plotë, në përputhje me Kushtetutën dhe

ligjet e Republikës së Shqipërisë, në hartimin dhe koordinimin e politikave në fushën e

teknologjisë së informacionit dhe komunikimeve elektronike, informacioneve të

infrastrukturës gjeohapësinore, shërbimeve postare, mediassë transmetuar, por dhe për

reformimin dhe modernizimin e administratës publike, përfshirë dhe ofrimin e

shërbimeve ndaj qytetarëve dhe bizneseve. Programet kryesore të drejtuara nga MIAP

përfshijnë Integrimin në Bashkimin Evropian, Administratën Publike, axhenda digjitale

me të gjithë komponentet e saj: Infrastrukturën digjitale (teknologjinë e informacionit dhe

komunikimit e median etj), shërbimet publike dhe krijiminin e informacionit


2 të automatizimit

Niveli 2: Ndërveprim

Formularë të mund të shkarkohen apo të

plotësohen online; ka forum apo blog;

hyrje me emër përdoruesi dhe fjalëkalim

për përdoruesit të brendshëm apo vizitorë;

lidhje me institucione të tjera apo

qeverisjen locale

WB, December 2014: Albania PCN

Annex 1-Results Framework-

December 2rev: UN-ASPA

framework for stages of E-government

adapted


3 të automatizimit

Niveli 3: Marrje-dhënie

Logim me emër përdoruesi e fjalëkalim.

Pagesa online; marrje e konfirmimit me e-

mail; lidhje e sigurt; hyrje me fjalëkalim

për publikun



December 2rev: UN-ASPA

framework for stages of E-government

adapted


4 të automatizimit

Niveli 4: Integrim

Informacion merret nga një portal që

integron informacion nga të gjitha

agjencitë përkatëse. Të gjitha shërbimet

në sportele janë funksionale online.



December 2rev


[ 42 ]

gjeohapësinor, si dhe një sërë programesh me qëllim nxitjen e Inovacionit dhe rritjen e

përdorimit të mjeteve digjitale në vend.

Agjensitë kryesore që janë pjesë e varësisë së MIAP janë9:

1. Autoriteti Kombëtar për

Certifikimin Elektronik

2. Autoriteti Shtetëror për Informacionin

Gjeohapësinor

3. Agjensia Kombëtare për Sigurinë

Kompjuterike

4. Shkolla Shqiptare e Administratës Publike

5. Inspektorati Qendror 6. Departamenti i Administratës Publike

7. Inovacioni dhe Mirëqeverisja 8. Agjensia e Shërbimeve Publike të Integruara

AGJENSIA E OFRIMIT TË SHËRBIMEVE PUBLIKE TË INTEGRUARA NË SHQIPËRI

(ADISA)10

ADISA u krijua në vitin 2014, me një mision, për të përmirësuar shërbimet publike dhe

për t’i ofruar ato në mënyrë të integruar për publikun. ADISA duhet të ofrojë shërbimet

publike (nga qeveritë qendrore dhe lokale), nëpërmjet ngritjes dhe administrimit të

sporteleve pritëse për qytetarët (front office) dhe qendrave të shërbimeve publike të

integruara me një ndalesë (one-stop-shop). Mandati i saj i zgjeruar përfshin ndarjen e

sporteleve pritëse nga zyrat mbështetëse që prodhojnë shërbimet (që më tej do tu

referohemi si zyra mbështetëse (BO)) në të gjitha institucionet qendrore. Detyrat

specifike dhe përgjegjësitë që trajtohen nga ADISA përfshijnë:

Ofron shërbime në sportele të integruara për qytetarët

Merr pjesë në hartimin e procedurave dhe standardeve për sportelet pritëse të

qytetarëve (FO) dhe zyrave mbështetëse (back office)

Monitoron cilësinë dhe transparencën e ofrimit të shërbimeve ndaj qytetarit në

sportelet pritëse (FO)

Zhvillon trajnime të vazhdueshme për stafin e sporteleve pritëse të qytetarëve (FO)

Ngre dhe menaxhon qendrat e ofrimit të shërbimeve publike të integruara me një

ndalesë (one-stop-shop)

9http://www.inovacioni.gov.al 10http://www.adisa.gov.al

http://www.inovacioni.gov.al/

http://www.adisa.gov.al/


[ 43 ]

Garanton aksesin për të gjithë qytetarët dhe saktësinë e informacionit për procedurat

administrative, nëpërmjet kanaleve të ndryshme moderne të komunikimit

Kryen rregullisht optimizimin e proceseve administrative në të gjitha institucionet

publike

Harton dhe përditëson formularët standardë për marrjen e shërbimeve publike si dhe

mirëmban bankën e tyre, për t’u aksesuar nga çdo punonjës i administratës publike

AGJENSIA KOMBËTARE E SHOQËRISË SË INFORMACIONIT (AKSHI – NAIS)11

Misioni i AKSHI-t është që të koordinojë të gjitha aktivitetet e Qeverisë së Shqipërisë në

fushën e Teknologjisë së Informacionit dhe Komunikimit (TIK), duke përfshirë zbatimin

e politikave dhe strategjive për zhvillimin e shoqërisë së informacionit, koordinimin e

programeve në fushën i TIK, promovimin e investimeve në fushën e TIK-ut, zhvillimin e

praktikave për ushtrimin e kompetencave të Ministrit në promovimin e teknologjive të

reja në fushën e TIK-ut dhe kontributin në edukimin dhe promovimin e përdorimit të

TIK-ut nga publiku.

AKSHI ka qenë në qendër të zhvillimit të teknologjisë, miratimin dhe modernizimin e

sistemeve brenda qeverisë dhe implementimin e shumë projekteve të rëndësishme, duke

përfshirë Qendrën e të Dhënave Kombëtare, rrjetin e Qeverisë, portali e-Albania dhe

Kornizën e ndërveprimit. Disa nga shërbimet kryesore të ofruara nga AKSHI janë dhënë

në diagramin e mëposhtëm:

FIGURE 5 SHËRBIMET E OFRUARA NGA AKSHI

11http://www.akshi.gov.al

AKSHI

Shërbimet e menjëhershme të komunikimit

DNS Private dhe Publike

Shpërndarja e mesazhit zytar tek

administrata publike

Hosting vendin fizikë / të

përbashkët në Qendrën e të

Dhënave Qeveritare

Govnet

Projekti PLGPInstalimi

automatik dhe qendror i

aplikimeve

Instalimi qendror i antivirusit

One Drive

Hosting e portaleve të internetit dhe sistemeve të

informacionit të administratës publike

Ofruesi i Shërbimit të Certifikimit

Miratimi i projekteve të

TIK dhe specifikimet

teknike

http://www.akshi.gov.al/


[ 44 ]

AUTORITETI KOMBËTAR PËR CERTIFIKIMIN ELEKTRONIK (AKCE)12

Autoriteti Kombëtar për Certifikimin Elektronik është autoriteti kompetent me detyrën

për të krijuar kushtet e nevojshme për aplikimin dhe përdorimin e nënshkrimeve

elektronike në Shqipëri me qëllim ofrimin e shërbimeve të sigurta.

Në vijim janë funksionet kryesore të ndërmarra nga AKCE:

• Regjistron Ofruesit i Kualifikuar i Shërbimit të Besuar dhe Organizmat e Testimit

dhe Konfirmimit

• Mbikëqyr veprimtarinë e OKSHB dhe OTK

• Zhvillon dhe standartizon specifikimet teknike

• Regjistron certifikatat e vlefshme, tëshfuqizuara dhe të revokuara

• Inspekton dhe ndërmerr masa administrative në rastet që parashikon ligji

• Promovon mjedisin për përdorimin e nënshkrimeve elektronike

• Studion çështjet ligjore dhe politike

AGJENSIA KOMBËTARE PËR SIGURINË KOMPJUTERIKE (ALCIRT)13

Agjencia kombëtare për Sigurinë Kompjuterike (ALCIRT) ka si mision të saj

parandalimin dhe eliminimin nga kërcënimet kibernetike për të krijuar një internet të

sigurt për qytetarët, bizneset dhe Qeverinë Shqiptare. Funksionet kryesore të ALCIRT

janë:

Koordinimi dhe kundërmasat ndaj kërcënimeve / sulmeve kompjuterike

Vepron si një pikë qendrore e kontaktit për shkëmbimin e informacionit në fushën

e incidentit / emergjencave të kompjuterit dhe institucioneve analoge

Ofrimi i ndihmës së saj për çështje që mund të lindin gjatë incidenteve

kompjuterike

Konsulton, propozon dhe bashkëpunon me strukturat përkatëse të qeverisë për

programimin dhe ndjek procedura të veçanta për të përmirësuar nivelin e

mbrojtjes së të dhënave në rrjetet shtetërore dhe sistemete informacionit

12http://www.akce.gov.al

13http://www.cirt.gov.al

http://www.akce.gov.al/

http://www.cirt.gov.al/


[ 45 ]

Vendos kontrollin / monitorimin e zbatimit të standardeve dhe procedurave për

rrjetet shtetërore dhe sistemet e informacionit

Bashkëpunon në fushën e sigurisë kompjuterike me institucionet e tjera shtetërore

dhe organizatat ndërkombëtare, shoqërinë civile dhe sektorin privat

Krijon, menaxhon dhe ruan portalin online që ndihmon qytetarët për të publikuar

adresat e faqeve me përmbajtje të paligjshme.

Nxit kërkimin dhe zhvillimin në fushën e sigurisë kibernetike

Me ndryshimet e fundit ligjore, duke konsideruar si element sigurie shërbimet ofruara nga

AKCE, këto dy axhensi do të bashkohen në një të vetme. Veprim ky në proces, nëkohën e

shkrimit të tezës.

SHKOLLA SHQIPTARE E ADMINISTRATËS PUBLIKE (ASPA)14

Shkolla Shqiptare e Administratës Publike (ASPA) është një institucion publik qëndror.

Aktiviteti i ASPA-s synon formimin profesional të nëpunësve civilë, si dhe çdo individi

tjetër vendas ose të huaj, që nuk është pjesë e shërbimit civil dhe që plotëson kriteret e

kërkuara. Misioni i ASPA-s është të ofrojë trajnime dhe mundësi zhvillimi për nëpunësit

civilë të administratës publike të cilat fokusohen në ngritjen e kapaciteteve menaxhuese

të qëndrueshme; rritjen e përgjegjshmërisë së punonjësve të administratës; krijimin e një

trupe funksionarësh publikë profesionistë, të paanshëm dhe eficentë në kryerjen e

funksioneve të tyre. Rolet dhe përgjegjësitë kryesore të ASPA-s përfshijnë:

FIGURE 6 ROLET DHE PËRGJEGJËSITË E ASPA

14http://www.aspa.gov.al

01 • Përcaktimin e drejtuesve

02 • Krijimin e strukturave

03 • Krijon metrikën / prametrat për matjen e progresit

04 • Krijon buxhetin dhe planin real të trainimeve

05 • Monitoron progresin

06 • Shpërblen suksesin

07 • Merr mësime nga gabimet

http://www.aspa.gov.al/


[ 46 ]

si dhe të gjithë institucionet publike të cilat prodhojnë dhe ofrojnë shërbime publike, të cilat do

jenë pjesë e studimit tonë.

4.1.3 VIZIONI STRATEGJIK DHE QËLLIMET PËR OFRIMIN E SHËRBIMEVE PUBLIKE

Qeveritë kanë pësuar një transformim global duke u fokusuar drejt konceptit "Vendosja e

Qytetarit i Pari"(Citizens’s first), duke udhëhequr me sukses evolucionin e qytetarëve të

orientuar nga modelet qeveritare. Në kontekstin e Shqipërisë ky transformim është edhe më i

rëndësishëm duke pasur parasysh faktin se vendi është në prag të kalimit në gjeneratën e

ardhshme të reformave për përmirësimin e qeverisjes dhe reduktimin e korrupsionit. Shërbimet

qeveritareduhet të ri-projektohen rreth nevojave të qytetarëve në ndryshim nga mënyrat

tradicionale të punës.

Kjo reflektohet në tre strategjitë e Qeverisë së Shqipërisë si më poshtë:

Strategjia Kombëtare

për Zhvillim dhe

Integrim

Shërbimet publike inovative me në qendër qytetarin (qeverisja e

mirë):

Kostoja efektive e furnizimit me energji elektrike (energjia)

Risi të zgjeruara dhe konkuruese (investimet direkte të huaja)

Rrit disponueshmërinë e tokës së ujitur dhe drenazhuar (uji dhe

agriculture)

Rritja e qëndrueshmërisë të tregjeve të tokës (pronësia)

Reforma strukturore e taksave

Strategjia e

Reformave të

Administratës

Publike

Zhvillimi i administratës publike, e cila ofron shërbime të cilësisë së

lartë për qytetarët dhe bisneset në një rrugë transparente, efektive

dhe efikase përmes përdorimit të teknologjive modern dhe

shërbimeve inovative dhe, e cila përputhet me kërkesën e integritetit

Evropian përmes paanshmërisë, profesionalitetit dhe nënpunësit civil

tëpërgjegjshëm, pjesë e organizimit efikas

Axhenda Digjitale e Një shoqëri e bazuar në njohuri dhe informacion, përmes


[ 47 ]

Shqipërisë konsolidimit dhe infrastrukturës digjitale në të gjithë territorin e

Republikës së Shqipërisë; përmirësimi i cilësive të shërbimit publik

online dhe rritja e transparencës qeveritare.

Këto objektiva janë shqyrtuar dhe kuptuar në kontekstin e programit të reformave qeverisëse dhe

është bërë përpjekje për të përsosur disa nga objektivat e mësipërme që tashmë janë pjesë e

Dokumentit të Politikave Afatgjata si : reduktimin e numrit të qytetarëve nësportelet

qeveritare;mundësimin e aksesit në çdo kohë dhe kudo të shërbimit; kosto të reduktuar të

shërbimeve dhe rritjen e përgjegjshmërisë, e cilat do të kenë një ndikim të drejtpërdrejtë në uljen

e korrupsionit dhe rritjen e transparencës në proceset e qeverisjes.


[ 48 ]

4.2 VLERËSIMI I SITUATËS AKTUALE TË SHËRBIMEVE PUBLIKE NË

SHQIPËRI

Deri në vitin 2013 në Shqipëri, rrallë është dëgjuar të flitet për konceptin “shërbim publik”. Në

kohën kur janë kryer investime të mëdha për të ndërtuar sisteme informatike me qëllim

informatizimin e proceseve të caktuara dhe vënien në funksionim të disa sistemeve të

rëndësishme, asnjëherë nuk u fol për përmirësimin e mënyrës së ofrimit të shërbimeve për

qytetarin/përdoruesin. Mjaft studime janë kryer për ngritjen apo menaxhimin e sistemeve

informatike. “Integrimi i sistemeve të menaxhimit të dokumenteve me e-shërbimet në

institucionet publike” me autor M.Karcanaj [36], apo “Qeverisja e teknologjisë së informacionit

në shërbimin public shqiptar” me autor I.Kurti [28], kanë bërë një analizë të detajuar mbi

elementët TIK në shërbimet publike. Por këto shërbime janë parë nga këndvështrimi i

institucionit publik. Analizat dhe me tej konkluzionet e nxjerra janë në funksion të përmirësimit

të punës së institucionit apo lehtësimit të procedurave për të. Pra deri në këtë periudhë shërbimet

janë orientuar drejt institucionit sipas parimit “institucioni i pari”.

Ky studim do të analizojmë situatën duke konsideruar “qytetarin të parin”. Së pari, u mor në

konsideratë gjthcka e realizuar deri në momentin e fillimit të këtij studimi, si dhe u përfshinë në

këtë analizë disa vendimmarrje të marra ndërkohë, me qëllim analizimin e tyre.

Gjithashtu, vlen të theksojmë që deri në mes të vitit 2014, orientimi për të reformuar shërbimet

publike ishte drejt ngritjes së PSM (qendrës unike të ofrimit të shërbimeve). Për të analizuar

këtë situatë, përdorëm metodologjinë e mëposhtme .

4.2.1 METODOLOGJIA E PËRZGJEDHUR

Metodologjia e përdorur në këtë fazë të studimit u bazua në rezultatet e disa pyetjeve të ngritura

gjatë procesit të analizimit të këtj procesi.U përcaktuan institucionet publike dhe konsultuan rreth

100 prej tyre, me qëllim plotësimin e inventarit të shërbimeve që ofronte secili prej tyre.

Gjithashtu më tej, u përzgjodh një kampion prej 500 qytetarësh të përzgjedhur sipas grup

moshave, gjinisë dhe banimit.


[ 49 ]

Në figurën 7 janë përshkruar në mënyrë skematike etapat për vlerësimin e situatës aktuale të

shërbimeve të ofruara nga institucionet publike në Shqipëri. Kuptohet që rezultatet e nxjerra nga

këto informacione do të na shërbejnë për të bëre një analizë të përafërt të kësaj situate.

Faza e parë e studimit ka për qëllim analizën e plotë të situatës ekzistuese, në të cilën do të

përfshiheshin:

1. Evidentimi i institucioneve që prodhonin dhe ofronin shërbime

2. Ngritja e kapaciteteve për plotësimin e pyetsorëve

3. Mbledhja dhe përpunimi i përgjigjeve

4. Formulimi i 3 pyetjeve bazë për tiu adresuar një kampioni qytetarësh (shtojca 3)

5. Analiza e përgjigjeve të marra

6. Analizë e të dhënave për korrupsionin të marra nga Transparency int’l dhe UNDP

7. Rekomandime e propozim

Gjithashtu, analiza e bërë në këtë fazë kishte në qendër orientimin politik: ngritjen e një qendre

unike të shërbimeve publike sipas modeleve ndërkombëtare më të mira.

Në vijim do analizohet nëse është e mundshme realizimi i këtij objektivi, duke ndjekur etapat e

mëposhtme:


[ 50 ]

FIGURE 7 SKEMA E ZBATIMIT TË METODOLOGJISË SË FAZËS SË PARË TË STUDIMIT

FILLIM (dd.mm.vv)

FUND (dd.mm.vv)

1

2

3

4

5

6

Përcaktimi i inventarit të shërbimeve

publike

Trainimi i stafit të 100 agjensive për

të plotësuar inventarin

Mbledhja dhe përpunimi i 1078

përgjigjeve

Studimi i 3 modeleve

ndërkombetare

Vëzhgim i një kampioni

qytetarësh

7

Analiza e të dhënave për korrupsionin (të

dhënat nga Transparency Int’l.

Dhe UNODC)

Rekomandime


[ 51 ]

4.2.2 GJETJE - EVIDENTIMI SHËRBIMEVE TË OFRUARA NGA INSTITUCIONET PUBLIKE

Ky ishte procesi i parë, me të cilin u fillua. Nën drejtimin e një koordinatori, grupi i ngritur për të

analizuar këtë situate, intervistoi të gjitha agjensitë publike dhe institucionet të cilat ofronin

shërbime për “të tjerët”.U përgatit formulari me pyetje mbi shërbimin e ofruar (shtojca 2). Më tej

meqenëse siç është shpjeguar edhe në kapitullin 4 mbi shërbimet publike, institucionet nuk

kishin një përcaktim të qartë çfarë duhet konsideruar shërbim publik, u organizuan disa seanca

me specialistët që do të plotësonin këta formularë me qëllim aftësimin e tyre dhe qartësimin mbi

kërkesën dhe punën që duhet të kryhenin. Ky proces u organizua në bashkëpunim me stafin e

jetësimit të projekteve.

Konkluzione

Nga procesi i mësipërm rezultoi që nga 190 institucione të intervistuara 110 prej tyre ofronin

shërbime publike për qytetarët e bizneset. Pra u përgjigjën 90% e institucioneve , nga të cilat

63% e formularëve u plotësuan tërësisht, ndërsa pjesa tjetër prej 27% ishin plotësuar me

mangësi e probleme. Nga përgjigjet e mbledhura në këtë faze rezultuan rreth 1078 shërbime

(inventari i shërbimeve), të cilat ishin përdorur rreth 10 milion herë.

Emertimi i sherbimit

Insitucioni

pergjegjes LM

# i

perdoruesve

ne 2013

I

pershtatshe

m per QSHP

1 Vizita Inspektimi të planifikuara

Inpektorati

Shteteror I Punes

dhe Sherbimeve

Shoqerore

MMSR 1,393,087 X

2 Listëpagesa e punonjësve XXX DPTT MF 969,562

3 Matura Shteterore AKP MAS 624,000*

4 Formulari I deklarimit te Sig.Shoqerore

dhe Shendetsore DPTT MF 448,711

5 Lëshimi I dokumenteve: (i) Drejtoria e MPB 424,177


[ 52 ]

Certifikatave dhe regjistrimi i akteve të

lindjes, martesës dhe vdekjes; (ii)

Procedura për veçim/bashkim familje

Përgjithshme e

Gjendjes Civile

6 Taksa e mjeteve te perdorura DPSHTRr MTI 334,461

7 Transporti Hekurudhor i udhetareve etj Hekurudha

Shqiptare MTI 329,000 X

8 Formulari i Deklarimit të TVSH-se DPTT MF 325,710

9 Deklarimi i Librit të Shitjeve DPTT MF 314,874

10 Deklarimi i Librit të Blerjeve DPTT MF 314,165

11 Kontrolli Teknik i Automjeteve Privat MTI 306,473 X

12 Formulari i deklarimit të XXX DPTT MF 296,311

TABELA 11 SHËRBIMET PUBLIKE MË TË PËRDORURA

Nëpërmjet realizimit të këtij studimi ju dha përgjigje dy pyetjeve të shtruara në fillim të kësaj

teze. Jo të gjitha shërbimet që ofronin institucionet publike, do të konsiderohen si shërbime

publike. Si dhe evidentuam se nga të gjitha shërbimet publike, 12 shërbime ishin më të

përdorshmet, duke i renditur sipas shpeshësisë së përdorimit. Evidentuam institucionet

përgjegjese dhe institucionet e varësisë. Në varësi të objektit të këtij studimi: shërbimet publike

ndaj qytetarëve e bizneseve, përjashtuam ato shërbime të cilat janë të tipit G2G.

4.2.3 GJETJE - ANALIZA MBI KAMPIONIN E PËRZGJEDHUR

Studimi përfshiu një kampion prej 500 qytetarësh. Ata u zgjodhën në mënyrë rastësore nga zona

të ndryshme, mosha të ndryshme dhe nivele të ndryshme arsimore. Secilit prej tyre iu bënë 2

pyetje lidhur me një listë prej 19 shërbimesh;

Pyetja 1: A mund të tregoni se sa i rëndësishëm për ju është secili prej shërbimeve publike?

(nga 1 në 5, ku 5 është shumë i rëndësishëm)


[ 53 ]

Pyetja 2: Cilat janë tre shërbimet publike më të rëndësishme për ju? (bazuar nga eksperienca

juaj ditore), nga shërbimet e përmendura më parë?

Këto shërbime u përzgjodhën mes 240 shërbimeve të nxjerra nga inventari i shërbimeve që

nxorrëm pas mbledhjes së informacioneve nga më tepër se 20 institucione përfshirë dhe

institucionet e tyre të varësisë.Procesi u ndoq nga një grup studentësh të cilët punuan nën

drejtimin tim. Puna e tyre u kontrollua më tej nga një ekip tjetër i cili, me të dhënat e mbledhura

nga ekipi i parë krijoi një bazë të dhënash.Më poshtë është topologjia e përgjigjeve.

Grupuar sipas vendbanimeve

TABELA 12 PËRGJIGJET SIPAS ZONAVE TË BANIMIT

Grupuar sipas moshës Grupuar sipas gjinisë

Numri I të anketuarve : 500

Mosha

18-24 vjec 19%

25-34 vjec 21%

35-44 vjec 16%

45-54 vjec 17%

55-64 vjec 14%

>65 vjec 14%

Tabela13 Përgjigjet sipas grupmoshave Tabela 14 Përgjigjet sipas gjinisë

GJETJET

Karakteristikat e përgjigjeve

Grupuar sipas zonave të banimit

Më pak se 8,000 banorë 36%

8,000 - 49,999 banorë 31%

Më shumë se 50,000 banorë 33%

Gjinia

Meshkuj 48%

Femra 52%


[ 54 ]

Të dhënat e përdorshme janë mbledhur nga një total prej 500 të anketuarve që ishin individë të

ndryshëm.48% prej tyre ishin meshkuj dhe 52% femra, siç është paraqitur në Tabelën14. Këto

shifra tregojnë se interesi për t'iu përgjigjur pyetjeve nga të dy gjinitë ishte pothuaj i njëjtë.

Rezultatet në Tabelën 13 tregojnë se më të interesuar dhe aktive ishin të anketuarit në moshën

25-34 vjeç. Këtë fakt mund ta interpretojmë: si mosha kur qytetarët fillojnë të kenë interes në

marrjen e shërbimeve publike. Të anketurit mbi 55 vjeç ishin më pak të interesuar në përgjigjet e

pyetësorëve. Këtë fakt e interpretojmë si mungesë interesi për shërbimet publike, ose pasiguri

për shërbimet e ofruara, ose të tjerë në familjet e tyre kujdesen për këto shërbime.

Fakti në Tabelën 11, ishte më i rëndësishmi. Njerëzit në zonat e vogla urbane ishin më të

interesuar në dhënien e përgjigjeve në pyetjet, pavarësisht se kjo nuk kishte një ndryshim të

madh me pjesën tjetër.

Përdorimi i shërbimeve publike

Studimi tregoi se nga shërbimet e qeverisë, më të përdorura nga qytetarët, ishin shërbimit e

aplikimit për kartën e identitetit dhe marrjen e pasaportës.Si dhe shërbimi i tretë ishte ai i

aplikimit për kartën e shëndetit.

`


[ 55 ]

4.2.4 STUDIMI I DISA MODELEVE NDËRKOMBËTARE

Proceset administrative të imponura nga rregullat dhe legjislacioni janë shpenzime të

konsiderueshme për bizneset dhe qytetarët kur ata kanë nevojë për informacion dhe shërbime të

cilat ofrohen nga institucionet publike. Pra, për të reduktuar këto kosto administrative është e

nevojshme integrimi i mjeteve të e-Qeverisjes dhe përdorimi në mënyrë të zgjuar i

informacioneve që qytetarët dhe bizneset i ofrojnë institucioneve publike, duke bërë përdorimine

analeve elektronike, kanalin kryesor në marrjen e shërbimeve publike [6]

Parimi "Vetëm një herë” (i përshkruar më sipër) është një kërkesë e të gjithë qeverive për të

reduktuar pengesat administrative dhe të bëjë më të lehtë jetën e qytetarëve. Kjo është një

zgjidhje e mundshme për tu zbatuar, por që kërkonshumë veprime deri në përmbushjen e

rezultatit përfundimtar.

Kjo do të sigurojë që qytetarët dhe bizneset të ofrojnë informacione të caktuara standarte vetëm

një herë, sepse zyrat e administratës publike nëpërmjet sistemeve të integruara, garantojnë

shkëmbimin mes tyre të të dhënave të nevojshme. Edhe pse është thënë me pak fjalë, ajo kërkon

shumë veprime dhe reforma, procese këto që në disa vende kanë zgjatur për rreth 10 vjet

përpjekjeve politike, ligjore dhe e teknologjike, si dhe vendosjen e rregullave të për sigurinë e të

dhënave personale dhe ripërdorimin e informacionit.

Lufta kundër korrupsionit përbën një nga pesë kritereve politike për anëtarësimin e Shqipërisë në

BE. Ajo është gjithashtu një objektiv i deklaruar.Qeveria ka identifikuar gjashtë prioritetet

strategjike kombëtare, njëra prej të cilave është qeverisja e mirë inovative.Lufta kundër

korrupsionit shprehet në përpjekjet për të modernizuar ofrimin e shërbimeve publike nëpërmjet

institucionalizimit të inovacionit drejt qeverisjes së mirë.

Në qendër të këtij prioriteti kombëtar qëndron "ofrimit i shërbimeve me qytetarin në qendër” që

është edhe fjala kyc dhe qasja e qeverisë për të ndryshuar rrënjësisht mënyrën e ofrimit të

shërbimeve publike në Shqipëri, duke nxitur një kulturë të kujdesit ndaj klientit, rritjen e aksesit,

nxitjen e marrjes së mendimeve/përshtypjeve nga qytetarët, rritjen e efikasitetit dhe

llogaridhënies në administratën publike shqiptare, dhe nxitjen për përmirësime të vazhdueshme.

Modelet e mëposhtme janë vlerësuar si më të përshtatshmet e të suskseshmet,ndaj dhe ne u jemi

referuar këtyre modeleve.


[ 56 ]

MODELI ESTONEZ (E-ESTONIA)

Estonia një vend i vogël me një popullsi të vogël, e vendosur për të ecur përpara në rrugën e

suksesit përmes inovacionit. Pra përdorimi i internetit është konsideruar si shtysa që ka për të

çuar vendin drejt njëshoqërietë hapur apo e thënë ndryshe e-shoqërie.Projekti ka filluar në vitin

1996, së pari në nivelin arsimor, në qasjen në internet dhe PC, me përfshirjen e të gjithë

qytetarëve, bizneseve dhe qeverisë. Më tej u përcaktuan rregullat për mbrojtjen e të dhënave

personale si dhe në 1999 krijohet departamenti për mbrojtjen e të dhënave; si dhe disa ligje (akte)

për nënshkrimet digjitale, për regjistrin e popullsisë, për e-zgjedhjet, etj Dhe pas kësaj reforme

ligjore, ka filluar puna për zbatimin e x-Road, një sistem për lidhjen e të gjitha sistemeve dhe

shërbimeve.

Gradualisht Estonia është duke shkuar drejt e-Estonia duke zbatuar disa parime si:

Decentralizimi. Nuk ka bazë të dhënash qëndrore.Çdo aktor, kushdo qoftë, zgjedh sistemin e vet.

Ndërlidhje. Të gjitha elementet në sistem dhe të gjitha sistemet duhet të jenë në gjendje të

punojnë së bashku pa probleme.

Platformë e hapur. Çdo institucion mund të përdorë infrastrukturën kryesore publike.

Procese të hapura. Një projekt i vazhdueshëm, që do të thotë ndryshime të vazhdueshme drejt

përmirësimeve.

Të dy përbërësit kryesorë në infrastrukturëm e e-gov të Estonisë janë X-Road dhe e-ID. X-Road

është një mjet i rëndësishëm që lidh të gjitha komponentët e decentralizuara të sistemit

sëbashku.Ai është mjedisi që lejon bazat e të dhënave dhe regjistrave të ndryshme të vendit, si në

sektorin publik dhe privat, të ndërlidhen dhe veprojnë në harmoni pavarësisht nga platforma që

ata përdorin. eID është sistemi standard kombëtar që shërben për të verifikuar identitetin e një

personi në një mjedis online. Ai hap derën për të gjitha shërbimet elektronike të sigurta duke

ruajtur nivelin më të lartë të sigurisë dhe besimit.Falë këtyre dy mjeteve, janë lidhur të gjitha

sistemet e tjera. Por qeveria Estonian nuk ka krijuar vetë programet burime - ajo ka vepruar si një

blerës i zgjuar, pra i ka prokuruar zgjidhjet.Licencat u përkasin taksapagueve, por zgjidhjet janë

bërë nga kompanitë private.Në këtë mënyrë, janë ulur kostot dhe ruajtur fleksibiliteti. Kjo do të

çojë në përdorimin minimal të shërbimeve “ ballë për ballë “ të cilat përdoren vetëm për çështjet

mbështetjeje duke e bërë gjithcka tjetër të kalojë në digjitale.


[ 57 ]

FIGURE 8 INFRATRUKTURA E X-ROAD

MODELI GJEORGJIAN

Situata në Gjeorgji ishte krejtësisht e ndryshme nga Estonia.Vendi ishte i bllokuar nga

korrupsioni dhe rryshfetet në çdo aspekt të jetës. Për të marrë një shërbim nga një institucion

qeveritar, ishte e nevojshme të korruptoje një zyrtar, duke i ofruar pagesat shtesë, ryshfet etj. Për

të ndryshuar këtë situatë dhe për të luftuar këtë korrupsion të tmerrshëm ishte implementuar një

reformë e përgjithshme.

Teknologjia e informacionit ka luajtur një rol të rëndësishëm.Një ekip prej 10 programuesish

projektuan një sistem transparent për të ndjekur rrjedhën e dokumenteve.Sistemi është përdorur

nga zyrat rajonale dhe i aksesueshëm nga 500 përdorues të autorizuar dhe, në një farë mase, edhe

nga publiku.Nëkëtë system mund të kërkoje të dhëna në bazë të emrit, adresësh, kodit kadastral,

numrittë regjistrimit dhe fusha të tjera.

Digjitalizimi i të dhënave të vjetra të regjistrave dhe informacioneve kadastrale të pronave nga

çdo zyrë të gjendjes civile ka qenë një detyrë monumentale.Baza e të dhënave përfshiu imazhet

satelitore, hartat digjitale dhe informacione kadastrale dhe është e lidhur me agjencitë e tjera

qeveritare, përfshirë Ministrinë e Financave dhe të Gjendjes Civile.Me dhënien e numrit të

identifikimit të biznesit apo qytetarit, merren automatikisht informacionet mbi emrin dhe adresën

nga regjistrat e biznesit apo të gjendjes civile. Në vitin 2010, regjistri i biznesit u bë pjesë e

databazave kombëtare.


[ 58 ]

Me kalimin e kohës u bënë ndryshime të mëdha teknologjike në regjistrin civil. Para se të fillonte

reforma, për të plotësuar regjistrat e gjendjes civile shërbenin rreth 10 kompjutera, ndërsa për të

prodhuar kartat e identitetit punohej me makinë shkrimi. Pas reformës të gjitha zyrat u lidhën me

njëra-tjetrën duke ofruar informacione të shpejta dhe transparente. Shërbimet qeveritare dhe në

veçanti ato të lidhura me ID-karta dhe pasaportën jepen nga nëpunës civil. Për të ndryshuar

mentalitetin se të gjitha këto reforma do të reduktojnë, minimizojnë dhe do të çojnë drejt zeros

nivelin e korrupsionit, do të ndërtohen dhe shtohen të tjera qendra shërbimesh publike. Koncepti

one-stop (me një ndalesë) lejon qytetarët të kenë akses në shërbime të ofruara nga agjenci të

ndryshme nën një çati të vetme. Qytetarët mund të regjistrojnë pronën apo bizneset, marrin karta

identiteti, pasaportat dhe certifikatat e lindjes etj; të marrin shërbimet noteriale në një sallë të

shërbimit publik.Zonat e vetë-shërbimit janë në dispozicion për një numër transaksionesh të

thjeshta; qytetarët gjithashtu mund tju drejtohen zonave të shërbimit të shpejtë për pyetje të

thjeshta ose të kërkojnë shërbim tek operatorët e nëkëtë rast do shpenzojë më tepër kohë.

Reformimi i regjistrave publikë dhe civilë përfshin krijimin e mënyrës së re të të menduarit në

lidhje me shërbimet publike. Reformat eliminjnë shumë funksione që kanë mundësi potenciale

për konflikt interesi.

Agjencitë nuk lejohen më, për të monitoruar përdorimin e tokës; shërbime të tjera, të tilla si

monitorimi i tokës etj u privatizuan.U thjeshtuan shumë proceset e agjencive, dhe në disa raste u

eliminuan.Teknologji transparente dhe ndarja e zyrave pritëse (FO) dhe zyrave ofruese të

shërbimeve (BO), hoqën ndikimin e BO, duke i bërë të panevojshme ryshfet. Paga më të larta,

stimuj më të mirë dhe përdorimi i “blerësit misterioz” e kanë bërë marrjen e ryshfetit më pak

tërheqës. Qytetarët fituan pushtet nëpërmjet thjeshtimit të procedurave, qasjes në informacione të

qarta mbi afatet dhe tarifat, si dhe një linje telefonike për raportimin e abuzimit.Të gjitha këto

funksione kanë forcuar lidhjet ndërmjet qeverisë, agjencive dhe qytetarëve.


[ 59 ]

FIGURE 9PARAQITJE SKEMATIKE E MODELIT GJEORGJIAN

MODELI AZERBXHIANAS

Modeli i tretë, që analizuam në lidhje me mënyrën se si janë reformuar shërbimet publike në

vendet në zhvillim është modeli Azerbajxhani, një model midis dy modeleve të përmendura më

lart. Ekonomia e Azerbajxhanit ka disa karakteristika të veçanta. Rezervat e naftës dhe gazit kanë

ndihmuar vendin për të arritur norma të larta të rritjes së PBB në vitet e fundit dhe kanë

ndihmuar për të krijuar diversifikimin e suksesshëm të sektorit privat. Por nga ana tjetër,

shërbimet e tjera publike nuk e kanë ndjekur këtë zhvillimin të sektorit privat

Nëse do duhej që vendi të ruajë mirëqënien e arritur edhe pasi nafta e gazi të mos luajë rolin e

pare, do duhet të ndërtohej një bazë industriale konkurruese dhe të ngrihej një sektor publik i

zhvilluar. E rëndësishme u konsiderua ndërtimi i kapaciteteve dhe përmirësimi i performancës në

sistemin e drejtësisë dhe në sektorin publik.Azerbajxhani u ballafaqua me sfidat e reja, ashtu si

edhe pjesa tjetër e vendeve fqinje.Së pari, vendi synon të lëvizë më pranë strukturave europiane,

pjesërisht duke u përafuar me normat dhe standardet e BE-së.Së dyti, infrastruktura lokale dhe

rajonale duhet të modernizohet për të përmirësuar kushtet e jetesës.


[ 60 ]

Qëllimi kryesor ishte ulja e varfërisë, duke krijuar punësim dhe të ardhura të qëndrueshme dhe

mundësi për të siguruar të ardhurat.Azerbajxhani ka miratuar së fundmi një model të ngjashëm

tëshërbimeve publike si ai në Mbretërinë e Bashkuar, Kanada apo dhe Gjeorgji, e cila është duke

pasur një ndikim të madh në mënyrën se si qytetarët qasen tek shërbimet publike. Pra, është i

njëjti koncept për qëndrën me një ndalesë, ku qytetarët mund të marrin një sërë shërbimesh

publike në një qendër të dedikuar duke përdorur teknologjitë moderne. Pjesë e kësaj është

shërbimi dhe vlerësimii rrjetit të Azerbajxhanit (Asan) - një rrjet i qendrave ku shërbimet

qeveritare do të ofrohen në mënyrë të unifikuar dhe të koordinuar nga nëpunës publikë shumë të

aftë dhe të motivuar. Të gjitha shërbimet në qendër përpunohen online. Parimet bazë të modelit

Asan janë: orientimi ndaj klientit (me në qendër qytetarin), të lidhë gjithë qeverisjen, ndërtimi i

kapaciteteve, inovacioni dhe lufta ndaj korrupsionit

4.2.5 KONKLUZIONE PARAPRAKE MBI SHËRBIMET PUBLIKE DHE MODELIN E OFRIMIT TË SHËRBIMEVE PUBLIKE NË SHQIPËRI

Duke marrë parasysh këto tri model të shqyrtuara në paragrafët e mësipërm, shohim se rasti i

Shqipërisë është dicka mes të tre modeleve. Por me qëllim përcaktimin e modelit është e

nevojshme të bëhen analiza më të thella në mënyrë që të vendosin në cilin drejtim duhet të

shkojmë. Shqipëria është një vend ku rreth ½ e popullsisë jeton në kryeqytetin e Tiranës dhe

pjesa tjetër është e shpërndarë në qytetet dhe fshatrat rreth tyre. Një popullsi e vogël jeton në

zona malore dhe në zona të tjera me vështirësi për të arritur në lokalitete dhe zyra publike.

Ndërkohë, siç kemi përmendur më lart, penterimi celular dhe mobile internet broadband tregon

një tendencë për rritjen e mundësisë për përdorimet e celularëve. Ndërsa, internet broadband fiks

është në përqindje tepër të ulëta (9%).AKSHI, Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së

Informacionit, ka bërë shumë punë dhe në fakt ofron rreth 467 shërbime online të niveleve 3 e 4,

ka ndërlidhur rreth 42 institucione publike në platformën qeveritare GGnet dhe është duke

punuar për të ndërlidhur sistemetë tjerë në këtë platformë.

Një skemë e përgjithshme se si do të jetë ekosistemi për ofrimin e shërbimeve publike, po e

paraqesim më poshtë. Në këtë skemë kemi marrë në konsiderate, të gjithë aktorët e përfshirë në

procesin e reformimit të shërbimeve publike, përfshirë dhe elementët që lidhen me zbatimin e

projektit si dhe fillesat e një strukture të re, që do të jetë përgjegjëse për këtë zbatim.


[ 61 ]

FIGURE 10 SKEMA E PROPOZUAR E OFRIMIT TË SHËRBIMEVE

Një pjesë e mire e shërbimeve publike ofrohen nëpërmjet internetit në portalet online qeveritare

dhe vecanerisht në portalin qeveritar e-Albania. Faktorët e projektimit të faqeve web

influencojnë ndjeshëm në përdorimin e këtyre portaleve dhe e-shërbimeve. Bazuar në literatura

të ndryshme, shërbimet e bazuara në web, ndikohen nga faktorët: përmbajtje, lundrim, ekrani,

ndërveprimi dhe media. Nga ana tjetër, pamë që përdorimi i e-shërbimeve varet dhe nga profili i

popullsisë. Kështu, në Shqipëri, të rinjtë janë të aftë të përdorn mjete të reja, ndërkohë që

popullsia më e vjetër në moshëvazhdon në mënyrat tradicionale komunikimin ballë për ballë me

punonjesit publikë.Po ashtu, aksesi në internet dhe përdorimi i kompjurerave janë faktorë kyç për

rritjen e përdorimit të e-shërbimeve nga popullsia. Aksesueshmëria është mundësia për të

përdorur një faqe internet, një portal (qeveritar në rastin tonë). Ajo nuk lidhet vetëm me

konfigurimin e portalit dhe aksesimit të tij nga browser-a të ndryshëm , por është e lidhur edhe

me mundësimin e akesit të tyre nëpërmjet internetit broadband fix apo mobile, referuar si

mundësi për të aksesuar portalet.


[ 62 ]

FIGURE 11 ETAPAT AKTUALE TË KALIMIT NË E-SHËRBIME

Gjithashtu.vlen të theksojmë se në progres-raportin e BE, (tetor 2016), vlerësohet fillimi i

reformës së shërbimeve publike dhe hartimi i dokumentit të politikave të cilat kanë për qëllim

përmirësimin e cilësisë së ofrimit të shërbimeve publike, por dhe të zgjerojë e rrisë

bashkëveprimin me qytetarët (të marrë e vlerësojë përshtypjet e tyre) . Thekson që është bërë

mjaft për koordinimin ndërinstitucional falë bashkëveprimeve në grupet tematike të

dixhitalizimit dhe të e-qeverisjes dhe shërbimeve publike si pjesë integrale e grupit të

menaxhimit të integruar të politikave mbi mirëqeverisjen.

Gjithashtu, në mars 2016 u aprovua ligji për ofrimin e shërbimeve publike në sportelet e

qytetarëve (zyrat pritëse). Ky ligj vendos standardet për ofrimin e shërbimeve si dhe hap rrugën

thjeshtëzimit të proçedurave administrative. Por, theksohet se mungon roli koordinues i një

institucioni drejtues dhe nevojiten përmirësime të tjera ligjore.

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

Nga sa u shqyrtua në këtë fazë të studimit, konsiderohet si e pamjaftueshme që bazuar në këto të

dhëna të ndërmerren investime të mëdha për ngritjen e qendrës unike të ofrimit të shërbimeve.

Megjithëse janë inspektuar rreth 100 institucione dhe janë identifikuar rreth 1100 shërbimet e

ofruara për qytetarët, bizneset dhe institucioneve të tjera. Më tej është e nevojshme që studimi të

thellohet në analiza të tjera mbi shërbimet publike dhe perceptimin mbi korrupsionin që lidhet

me to.Gjithashtu, theksojmë se nuk janë analizuar cilat janë të gjitha proceset e nevojshme për

një shërbim të caktuar dhe se sa përpjekje, para dhe kohë është e nevojshme për ti marrë ato.

2012FUND

(dd.mm.vv)

2013 2014 2015 2016 2017

Nov/Dec 2012

Created

5 connec

17 connec

31 connec

New e-albania portal

240 e-services

G2C, G2B

467 e-services

G2C, G2B


[ 63 ]

Në këtë fazë rekomandohet:

1. Të standardizohen ofrimet e shërbimeve

2. Të kryhen rregullimet ligjore për ofrimin e shërbimeve

3. Të fuqizohen strukturat që do të ofrojnë shërbimet publike

4. Të fuqizohet infrastruktura digjitale

Sfida kryesore për zhvillimin e e-qeverisjes në vendet në zhvillim është:

mungesa ose niveli i ulët i infrastrukturës së telekomunikacioneve” .

Në anën tjetër, është e nevojshme

zbatimi i procesit të riinxhinjerimit, bazuar në parimin “vetëm njëherë”. Ky funksion

duhet të pasohet nga një reformë e thellë institucionale dhe ligjore të lidhura me ofrimin e

shërbimeve. Të gjitha ndryshimet që vijnë nga këto reforma si dhe nga riinxhinjerimi do

të duhet të zbatohet në dy kanalet: internet (e-shërbime) dhe në sportelet për qytetarët

(ballë për ballë /face-to-face).

Gjithashtu këto reforma, si dhe ndërlidhja e të gjitha sistemeve të IT në GG, do të krijojnë

mundësinë për ndarjen e zyrave pritëse (FO) nga zyrat fundore (BO), me qëllim zvogëlimin e

nivelit të korrupsionit real por edhe të perceptimit të tij.

Në këtë fazë të studimit, pas analizimit të të gjithë situatës dhe të dhënave, si dhe modeleve të

studjuara, theksojmë që nuk mund të konkludohet në një model specifik, pa përcaktuar një

strategji kombëtare mbi ofrimin e shërbimeve publike.

Hartimi i dokumentit të politikave i miratuar në vitin 2016, paraprim fillimin e përcaktimit të

strategjisë mbi Ofrimin e Shërbimeve tek qytetarët e bizneset dhe një plan veprimi të

mirëpërcaktuar..

Përfundim: Gjatë kësaj faze studimore, kuptohet që modeli shqiptar, në kushtet aktuale është një

kombinim mes modelit estonez dhe atij gjeorgjian. Për këtë asrsye është i nevojshëm, përcaktimi

i qartë i metodologjisë së kalimit të një shërbimi në e-shërbim. Në këtë etapë të zhvillimit të e-

qeverisjes do të jetojnë e zhvillohen paralelisht si sistemet online që ofrojnë shërbime online

nëpërmjet aksesismit të internetit nga media të ndryshme, ashtu edhe zyrat pritëse (ku do

synohen të integrohen sa më tepër shërbime).


[ 64 ]

4.3 ADRESIMI I RREGULLIMEVE LIGJORE PËR OFRIMIN E E-SHËRBIMEVE

Duke konsideruar të gjitha proceset që duhet të ndiqen me qëllim realizimin e ofrimit të

shërbimeve elektronike (e-shërbimeve) publike, një element i rëndësishëm është procesi

rregullator e ligjëvënës. Çdo shërbim publik ofrohet mbi një bazë të mirëpërcaktuar ligjore. Çdo

ndryshim i mënyrës së ofrimit të tij, është subjekt i ndryshimeve ligjore, procese këto që

kërkojnë kohë dhe përfshirjen e aktorëve të caktuar të cilët paralel me proceset e tjera do të duhet

të kryejnë të gjitha proceset që shkaktohen nga një ndryshim. Mbi këtë argument, u shqyrtuan të

gjithë dokumentat studimore të përgatitur nga shtete të cilat kanë kaluar në e-qeverisje. Ky

aspekt nuk do jetë në fokusin e këtij studimi, por mbetet të theksojmë rëndësinë e krijimit të një

kuadri ligjor në përshtatje me zhvillimet e nevojshme dhe kalimet në e-shërbime. Këto

rekomandime janë vënë në dukje dhe në raportin e BE , për Shqipërinë.

Ofrimi i shërbimeve për qytetarët dhe bizneset

Agjencia për ofrimin e shërbimeve të integruara (Adisa) është fokusuar në përgatitjen e dy

dokumenteve kryesore:

Dokumenti i Politikave të reformës, të miratuar nga Këshilli i Ministrave më 25.05.2016,

dhe

Ligji Nr.13 / 2016 "Për ofrimin e shërbimeve publike në vend". Qëllim i këtij ligji është

përcaktimi i rregullave për ofrimin e shërbimeve publike nga institucionet e administratës

shtetërore për personat që banojnë dhe / ose ushtrojnë aktivitetin e tyre në territorin e

Republikës së Shqipërisë, duke hequr barrierat administrative dhe dërgimin e shpejtë të

tyre, në mënyrë efikase dhe transparente dhe me cilësi të lartë.

Ligji përcakton parimet e ofrimit të shërbimeve publike; rregullat për zhvillimin e modeleve të

shërbimit publik dhe kodifikimin e tyre; procedurat për ngritjen e shërbimeve të reja ose

riorganizimin e shërbimeve ekzistuese; mënyra e ofrimit të shërbimeve publike; rregullat për

bashkëpunim në ofrimin e shërbimeve publike në mes institucionet e administratës shtetërore dhe

institucionet e pavarura / njësitë e qeverisjes vendore; rregullat për organizimin dhe funksionimin

e ADISA; rregullat për organizimin e zyrave të marrjes së shërbimeve (front) dhe zyrat e ofrimit

të shërbimeve (back). ADISA është përgjegjëse për zbatimin e këtij ligji; është përgjegjëse për

ri-inxhinjerimin e shërbimeve publike që synojnë thjeshtimin e procedurave administrative të

nevojshme për të marrë një shërbim, dokumentacionin përkatës ose aktivitete të ndryshme që


[ 65 ]

lidhen me ofrimin e shërbimeve edhe përmes përdorimit të teknologjisë së informacionit. Ligji i

mësipërm përcakton parimin e qasjes dhe barazisë se institucionet e administratës publike do të

ofrojnë shërbime publike në mënyrë të barabartë, jo-diskriminuese, të paanshme dhe transparente

për të gjithë personat fizikë dhe juridikë.

Nga këndvështrimi i politikave, Dokumenti i Politikave të reformës, të miratuar nga Këshilli i

Ministrave më 25.05.2016 dhe ligjin e Ligjit Nr.13 / 2016 "Për ofrimin e shërbimeve publike në

sportelet", jep një vizion në lidhje me thjeshtimin e procedurave burokratike dhe ofron disa

shtylla të qarta për përmirësimin e ardhshëm të shërbimeve, të tilla si: konceptin e qeverisjes në

tërësi; parimi i shërbimimit ndaj qytetarëve duke zbatuar metodën FIFO (shërbehet i parë në

listë); krijimi i kartës së qytetarëve; zbatimi i një informacioni të qartë dhe të thjeshtë, ndjekja

dhe ankesave të sistemit për çdo shërbim / aplikim. Aktualisht janë duke u

ndërtuar/rikonstruktuar një numër i ndërtesave publike që do të shërbejnë si sportelet me “një

ndalesë” për ofrimin e shërbimeve publike. Ndërkohë Adisa është duke punuar në krijimin e

qendrave one stop shop për ofrimin e shërbimeve publike të pushtetit qendror. Deri në fund të

vitit 2016 u hapën 2-3 qendra të tilla. Të tilla qendra “One stop shop” janë vendosur edhe pranë

komunave.

Thjeshtëzimi i shërbimeve administrative është një nga fokuset kryesore të reformës së

shërbimit publik si dhe një nga prioritet e Qeverisë së Shqipërisë , proces ky që pritet të

finalizohet deri në fund të vitit 2016. Procesi përfshin hartimin e procedurave (workflow) të reja,

të thjeshtëzuara dhe të standardizuara për shërbimet e përcaktuara për tu konsideruar si dhe të

gjitha ndryshimet në kuadrin ligjor përkatës që do të lejojnë ofrimin e shërbimeve sipas mënyrës

së re të parashikuar. Një nga rezultatet e projektit do të jetë standardizimi i procedurave në të

gjithë shërbimet dhe institucionet në zyrën prodhimit të shërbimeve (back), por edhe në zyrën e

ofrimit të shërbimeve (front) , për të krijuar një qasje uniforme dhe një vizion të ri për përfituesit.

Ky projekt synon përmirësimin, thjeshtimin dhe standardizimin për shërbimet e 10 institucioneve

publike (rreth 400 shërbime) me qëllim shkurtimin e kohës së dorëzimit me rreth 25% të kohës

mesatare të nevojshme për marrjen e çdo shërbimi. Një draft vendim i Këshillit të Ministrave i

"Kodifikimit dhe standardizimit" është në fazën e miratimit dhe do të lejojë në të ardhmen

standardin e formularët e aplikimit, me identifikimin dhe kodifikimin e çdo shërbimi me një

numër unik identifikimi.


[ 66 ]

Përveç kësaj, një pjesë e rëndësishme e politikave të qeverisë shqiptare janë përqëndruar në

ofrimin e shërbimit elektronik dhe si rezultat, janë më shumë se 820 shërbimet elektronike të

nivelit 1-4 (sipas UNPAN 2014) të ofruar nëpërmjet portalin uhnik qeveritar e-Albania. Qeveria

shqiptare, nëpërmjet Agjencisë Kombëtare për Shoqërinë e Informacionit është e angazhuar për

të zgjeruar numrin e shërbimeve elektronike të ofruara për qytetarët shqiptarë për të lehtësuar

procedurat e ofrimit të shërbimeve dhe për të nxitur transparencën dhe luftën kundër

korrupsionit. Deri në fund të vitit 2016, AKSHI ka planifikuar për të shtuar më shumë se 150 e-

shërbime të reja të nivelit 3-4. Aktualisht portali e-albania ka më shumë se 252.638 përdorues

dhe ofron rreth 467 e-shërbime të nivelit 3-4 (sipas UNPAN 2014) për përdoruesit e saj. Numri i

institucioneve të lidhura në ESB (GG) është 42 . Rritja e numri të e-shërbimeve të nivelit 3-4

dhe i numrit të institucioneve të lidhura në ESB, po çon në rritjen e numrit të transaksioneve të

kryera nëpërmjet portalit qeveriat , ku aktualisht llogariten rreth 34.000 përdorime në muaj.

4.4 GJETJET NGA REZULTATET E PYETSORËVE

Pas përfundimit të fazës së parë të studimit dhe pasi u konkludua që vendi nuk është plotësisht

gati për të kaluar tërësisht në e-shërbime (sipas modelit estonez), ju rikthyem pyetsorit drejtuar

popullsisë, duke zgjeruar kampionin si edhe duke ndryshuar nivelin e pyetjeve. (Shtojca 1).

Nëpërmjet pyetsorëve të dytë, synohet që të merret një pamje më e qartë e situatës.

Rezultate të marra nga mbledhja e anketave

Analizojmë të dhënat e nxjerra nga pyetsorët e Shtojca 1.

Objektivi kryesor i këtij pyetsori është të monitorojë dhe vlerësojë performancën e

shërbimeve kryesore publike në Shqipëri. Kuptohet që kampioni i përzgjedhur (2000 të

anketuar) është baza për një studim fillestar dhe për të na dhënë një ide fillestare të situatës.

Synimi ynë është të marrim një vlerësim nga qytetarët bazuar në eksperiencën dhe perceptimin e

tyre në lidhje me cilësinë e shërbimevepublike.Gjithashtu vlerësimi i herëpashershëm i

tyre, iu jep institucioneve informacion mbi mundësitë për ndryshime, përmirësime, por

në studimin tonë, do të na japin idenë se cilat shërbime do të duhet të përmirësohen e

reformohen të parët.


[ 67 ]

Kampioni dhe Profili i kampionit

Anketimi u hartua në dy pjesë: a)anketim drejtuar qytetarëve mbi shërbimet publike dhe b) mbi

përdorimin e TIK prej tyre.

a) U fokusua drejt mbledhjes së të dhënave mbi qasjen e qytetarëve në shërbimet publike,

kënaqshmërisë së qytetarëve me shërbimet publike, përdorimin e e-qeverisjes dhe

kanaleve për ofrimin e shërbimeve dhe informacionit etj.

U përzgjodhën 2000 të anketuar të moshës mbi 18 vjeç. Përzgjedhja është bërë rastësore

dhe është përdorur metoda e plotësimit të pyetsorit nëpërmjet tabletave.

Nga ky kampion : 57% janë përzgjedhur femra dhe 43% janë meshkuj.

Gjithashtu më poshtë ndarja sipas grupmoshave, ku vemë re se më tepër se 40% janë mbi 55

vjec:

E të ndarë sipas nivelit të arsimimit, 17% e të anketuarve janë me universitet , 40% me të

shumtën shkollë të mesme dhe pjesa tjetër deri nivel 8-vjeçar. Kampioni është përzgjedhur me

shtrirje në të tëre vendin dhe konkretish : Shqipërinë e mesme 40%, Shqipërinë e veriut 25% dhe

të Jugut 35%.

Gjithashtu, vlerësimi i situatës financiare të individit të anketuar, është pranuar si vetëdeklarim (pasi ky

vlerësim kërkon një metdologji më të detajuar) .

Indikatori i kënaqësisë ndaj shërbimeve publike (Si perceptohet niveli i kënaqësisë me

insitucionet kontaktuara)

Ky indikator mat nivelin e kënaqësisë së qytetarëve me shërbimet publike që kanë pasur përvojë

gjatë 12 muajve të fundit me një institucion.

Llogaritja e treguesit:

0% 5% 10% 15% 20% 25%

18-24 vjec

25-34 vjec

35-44 vjec

45-54 vjec

55-64 vjec

Mbi 64 vjec

Ndarja sipas grup moshave


[ 68 ]

I1=

Anketuesit janë"disi të kenaqur"ose" shumë të kënaqur"në të gjithë institucionet e

kontaktuar

X100

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Anketues që kanë kontaktuar të pakten një herë gjatë 12 muajve të fundit

Kësaj pyetjeve i janë përgjigjur 1173 të anketuar .

51% e të anketuarve që kontaktuan institucionin e deklaruar, thanë se janë “disi të

kënaqur” ose “shumë të kënaqur” me të gjithë procesin e marrjes së shërbimit.

Të ndarë sipas “të ardhurave”, rreth 53% e “atyre me të ardhura tepër të ulëta” si dhe 49%

të “anketuarve me të ardhura të larta” deklarojnë se janë “të kënaqur” ose “shumë të

kënaqur”.

Femrat janë më të kënaqura me shërbimet publike se sa meshkujt që kanë patur përvojë

me shërbimet publike (57% me 47% respektivisht).

Personat e moshuar deklarojnë se janë më të kënaqur me shërbimet publike se të rinjë

(57% kundrejt 43%)

Midis të anketuarve nga zonat urbane dhe atyre nga zonat rurale nuk ka diferencë në

nivelin e kënaqësisë.

Indikatori mbi Lehtësinë e Aksesit në Shërbimet Publike (Si konsiderohet marrjen e shërbimit në

të gjitha institucionet e kontaktuara)

42% e të anketuarve deklarojnë se procesi i marrjes së shërbimit gjatë 12 muajve të

fundit ka qenë “i lehtë” ose “shumë i lehtë”.

Ndarë sipas niveleve të të ardhurave të të anketuarve, 45% janë në nivel e varfërisë, 40%

me të ardhura të larta.

Indikatori i Aksesit në Shërbimet Publike /Shërbime të nevojitura por të pa-aksesuara ( jo të

kontaktuara personalisht)

(Kanë patur nevojë për të paktën një institucion por nuk kanë kontaktuar personalisht)

Kësaj pyetjeje i janë përgjigjur 1990 të anketuar.


[ 69 ]

Rreth 15% e të anketuarve deklaruan se gjatë 12 muajve të fundit, ata kanë patur nevojë

të marrin një shërbim nga 16 institucionet në studim, megjithatë ata nuk i kanë

kontaktuar këto institucione.

Nuk ka diferenca ndërmjet shtresave të ndryshme ekonomike të kampionit në lidhje me

këtë tregues.

Për të zbuluar arsyet pse këta qytetarë nuk kanë kontaktuar me institucionet nga të cilat

kanë dashur shërbime, kuptojmë që duhet të bëjmë pyetje të tjera e duhen analizuar më

tej.

Shërbime të nevojitura por të pa-aksesuara (të pa-kontaktuara as personalisht as nga ndonjë

anëtar i familjes)

Rreth 7% e të anketuarve u përgjigjën, që kanë patur nevojë por nuk kanë konktatuar asnjë

institucion. Nuk ka ndonjë dallim sipas nivelit të të ardhurave.Të treja kategoritë kanë qenë në

përqindje të përafërta.

ARSYET

Mungesa e informacionit 32%

Distancë e madhe me zyrën e shërbimit 8%

Rradhë të gjata 10%

Kohë e gjatë e nevojshme për të përgatitur,

të aplikuar dhe marrë shërbimin 5%

Kosto për të marrë shërbimin 11%

Nevoja për ryshfet për të marrë shërbimin 2%

Mungesa e njohurive për rregullat, procedurat 3%

Nuk kisha kohë/Mungesë kohe 18%

Tjetër 11%

Përsa i përket marrjes së shërbimeve në institucione, rezulton se 69% e të anketuarve kanë

deklaruar se kanë kontaktuar personalisht të paktën një nga institucionet e përmendura, për të

marrë një shërbim, gjatë 12 muajve të fundit. Të anketuarit kontaktojnë kryesisht “ballë për

ballë” me institucionet.

Mënyra të tjera të kontaktimit janë në nivele shumë të ulëta.


[ 70 ]

N

943

670

332

190

159

105

105

71

Institucionet publike që kontaktohen në mënyra të ndryshme kontakti janë:

• Zyra e Rregjistrimit të Pasurive të Paluajtshme (ZRPP) ku rreth13% e të anketuarve

kanë përmendur mënyra të tjera kontaktimi.

• Drejtoria e përgjithshme e tatimeve (12% e të anketuarve përmendin mënyra të tjera)

• Drejtoria e Përgjithshme e Shërbimeve të Transportit Rrugor(11% përmendin mënyra

të tjera.

Vetëm 4% e të anketuarve që kanë kontakuar institucionet e përmendura, kanë kontaktuar

nëpërmjet një ndërmjetësi, duke dhënë arsyet pse kanë zgjedhur këtë rrugë: a) mund të veprojë

më shpejt b) proces i ndërlikuar c) mungesë dijenije për proçedurat që duhet të ndiqen.

Pyetjes , A e dini se çfarë është një shërbim elektronik i ofruar nga një subjekt publik ose

privat?Përmendni të paktën një shërbim.

17% e të anketuarve kanë pohuar se kanë dijeni mbi shërbimet elektronike të ofruara nga

njësitë publike ose private.

55% e atyre që e dinë se çfarë është një shërbim elektronik, ishin të aftë të përmendin të

paktën një shërbim të tillë në Shqipëri.

Përqindja në lidhje me njohuritë mbi e-shërbimet të ofruara nga portal e-Albania ishte

rreth 5%, ndërsa më të përdorurat ishin shërbimet elektronike të OSHEE me 29% si dhe

MPESA me 4%.

Pyetjes, A keni aksesuar ndonjë nga shërbimet elektronike publike dhe/ose private gjatë 12

muajve të fundit? Nga 330 të anketuarve u janë përgjigjur pozitivisht vetëm 101 prej tyre.

Pra, vetëm 30% e atyre që i njohin e-shërbimet kanë aksesuar të paktën një (që përbën

vetëm 5% të kampionit tonë).

Gjetjet e studimit tregojnë se 50% e të anketuarve kanë përdorur shërbimet elektronike

gjatë 12 muajve të fundit, 30% kanë përdorur shërbime dhe vetem 20% kanë përdorur

vetëm shërbime elektronike nga njësi private.

Nga të anketuarit që kanë përdorur shërbimet elektronike publike, në 27% të rasteve

është përmendur OSHEE ndërkohë përmendet 16% MASH dhe 14% shërbimi i

Taksave.

Pyetjes në lidhje me kënaqësinë dhe lehtësinë e përdorimit të e-Albania u janë përgjigjur si më

poshtë:


[ 71 ]

57% e të anketuarve që kanë përdorur shërbime elektronike publike, nëpërmjet portalit

e- Albania, kundrejt 43% që nuk e kanë përdorur,

Niveli i kënaqësisë në lidhje me shërbimin e-Albania vlerësohet me 2.79 pikë në një

shkallë nga1në 5, ku 1 do të thotë shumë të pakënaqur dhe 5 shumë të kënaqur.

Përsa i përket lehtësisë së produktit, të anketuarit shprehen se e-Albania është shërbim

relativisht i lehtë për t’u përdorur. Ata e kanë vlerësuar lehtësinë me 3.12 pikë në një

shkallë nga 1 në 5 ku 1 do të thotë shumë e vështirë dhe 5 do të thotë shumë e thjeshtë.

Ndërkohë të anketuarit që kanë kthyer përgjigje negative, 23% thonë se nuk dinë të përdorin

internetin, 20% që nuk kanë akses në internet, 15% se nuk kanë patur nevojë ta përdorin

shërbimin online , 20% që sjanë të aftë të përdorin kompjuterin për marrjen e shërbimeve apo që

dëshirojnë të shkojnë vetë në sportel. Arsyet e tjera zënë përqindje tepër të ulëta.

Pra sic shikohet, është e nevojshme të testojmë situatën mbi përdorimin e teknologjisë së

informacionit e komunikimit. Për këtë shërben analizimi i të dhënave të mbledhura nga pyetsori

2 (Aneksi 1).

Pyetjes , A keni lidhje/akese internet në shtëpi ?

Të anketuarit i janë përgjigjur si më poshtë :

36% e të anketuarve kanë lidhje me internet në shtëpinë e tyre.

vërehet se 39% e personave nën 55 vjeç kanë lidhje me internet, krahasuar me ata

persona që janë mbi 55 vjeç (30%)

Vihet re se personat qe kanë edukim me të lartë (universitar and post universitar)

deklarojnë se kanë më shumë lidhje me internet ne shtëpi (60%), krahasuar me të

anketuarit me arsim te mesëm (45%). Vetëm 17% e te anketuarve me arsim fillor kanë

lidhje me internet ne shtëpi

58% e të anketuarve në zonat urbane përdorin internet kundrejt 38% në zonat rurale.

Pyetjes se ku e përdorni më shumë internetin, të anketuarit u janë përgjigjur:

87% e përdorin internetin më shumë nështëpi, 20% në zyrë/punë dhe 31% epërdorin në

bar/kafe .

Pyetjes se sa shpesh e përdorni internetin?


[ 72 ]

Gjetje të studimit tregojnë se ndër ata të anketuar që përdorin internetin, 82% e përdorin

çdo ditë. Në zonat urbane, nga të anketuarit që e përdorin internetin, 85% e tyre e përdorin

çdo ditë krahasuar me 74% që e përdorin çdo ditë në zonat rurale.


[ 73 ]

KAPITULLI 5. STUDIM I DISA ELEMENTEVE QË NDIKOJNË NË

PËRMIRËSIMIN E OFRIMIT TË SHËRBIMEVE PUBLIKE.

Rritja e efikasitetit të ofrimit të shërbimeve publike në mënyrë që të sigurohet një shërbim publik

sa më i mirë për qytetarët dhe bizneset është në fokusin e administratës publike përmes

strategjive për reformën shërbimit publik dhe inovacionit. Qeveritë në vende të ndryshme në

mbarë botën po përballen me një sërë sfidash me qëllim rritjen e kënaqësisë së qytetarëve dhe

bizneseve.Inovacioni dhe ri-inxhinierimi i proceseve janë sfidat e sotme për të rritur efikasitetin,

reduktimin e kohës së ofrimit të shërbimit publik dhe koston e investimeve. Jo rrallë here,

inovacioni përmes TIK është një proces i vështirë për shkak të rezistencës nga burokracia dhe

mënyra tradicionale e sjelljes së aktorëve të ndryshëm të përfshirë në këto procese.

Në këtë kapitull do të vlerësojmë situatën aktuale në ofrimin e shërbimeve publike dhe faktorët

kryesorë që kanë ndikuar në ofrimin e shërbimeve më të mira të cilat do të çojnë në reduktim të

kohës dhe kostove për ofrimin e shërbimeve

Sektori publik ka një rol të rëndësishëm në ofrimin e shërbimeve ndaj qytetarëve dhe bizneseve.

"Sektori publik është ofruesi më i madh i shërbimve në botë.Çdo përmirësim në shërbimet

publike ndikon pozitivisht tek miliona njerëz. Hapi i parë për plotësimin e kërkesave të

konsumatorit është njohja e klientëve dhe nevojat e tyre”, ka shkruar Wim Oosterom, në raportin

e PwC, 2007," Rruga për ofrimin e shërbimeve publike "[1].

Përmirësimi i ofrimit të shërbimeve publike dhe ri-inxhinierimi është pjesë e reformës së

shërbimeve publike e fokusuar sidomos në shërbimet kadastrale, të transportit, sigurimeve

shoqërore, sigurimeve shëndetësore, në shërbimet e gjendjes civile, lejet e ndërtimi, licencimet

dhe regjistrimit të biznesit etj. Me qëllim që të modernizojmë dhe përmirësojmë ofrimin e

shërbimieve, procesi i ri-inxhinierimit duhet të shoqërohet edhe me reformën ligjore, si dhe

reformën infrastrukturore të institucioneve e cila një nga katër shtyllat kryesore për të arritur atë.

Në kapitullin 4, kemi analizuar shërbimet e ofruara nga 110 institucionet publike, në bazë të

kritereve specifike nga të cilat kemi zgjedhur 11 institucione për studime të mëtejshme. Secili

prej tyre ka ofruar shërbimet e tyre në mënyrë individuale. Në studimin tonë ne do të vlerësojë

mënyrën e ofrimit të shërbimeve tek qytetarët/ bizneset, hapat e nevojshme që ata duhet të

realzojnë nga moment i kryerjes së kërkesës për një shërbim deri në finalizim të tij si dhe kohën

e nevojshme nga ana e nëpunësve publikë për të përfunduar një hap. Fokusi ynë do të jetë


[ 74 ]

zvogëlimi i kohës për marrjen e një shërbimi nëpërmjet a) reduktimit të proceseve, (në mënyrë

që një produkt / shërbim të merret në një kohë të shkurtër dhe me sa më pak hapa në mes), si

pjesë e procesit të ri-inxhinierimit si dhe b) rekomandimve mbi përmirësimet në element të

infrastrukturës teknike me qëllim shkurtimin e kohës së procesimit të të dhënave.

5.1 REDUKTIMI I KOHËS SË MARRJES SË SHËRBIMIT NËPËRMJET RI-

INXHINJERIMIT.

Kur flasim për ri-inxhinierim të shërbimit publik si një komponent i rëndësishëm i reformës së

ofrimit të shërbimeve publike, duhet të kuptojmë se çfarë është ri-inxhinierimi në vetvete. Ligji

"Për mënyrën e ofrimit të shërbimeve publike në sportelet pritëse" [4], jep këtë përkufizim për ri-

inxhinierimin:

"Re-inxhinierimi është procesi që ka për qëllim lehtësimin e procedurave të nevojshme

administrative për të marrë një shërbim, dokumentacionet përkatëse ose aktivitete të ndryshme të

lidhura me ofrimin e shërbimit dhe me përdorimin e teknologjisë së informacionit."

Bazuar në përkufizimin e përmendur më lart është e qartë se ri-inxhinierimi është parë i lidhur

më shumë me procedurat administrative se sa me teknologjinë. Teknologjia TIK konsiderohet si

një lehtësues apo drejtues në proces, por nuk është procesi në vetëvete. Dokumentet dhe

veprimet apo aktivitetet që shoqërojnë ofrimin e shërbimeve janë gjithashtu komponentë kyçe në

këtë proces. Ndërkohë , duke iu referuar literaturës për ri-inxhinierimin, duket qartë që ai është i

lidhur më shumë me teknologjinë dhe me menaxhimin e sistemeve të informacionit.

Arsyeja e kësaj diference (teori – praktikë) ndoshta është e lidhur me vështirësitë në praktikë që

hasim institucionet publike apo institucione shtetërore, ku aktivitetet dhe marrëdhëniet janë të

rregulluara me legjislacion e rregulla të rrepta.

Reforma dhe ndryshimi duhet të kenë qasje të pranueshëme të mënyrës së re të ofrimit të

shërbimit, por jo vetëm. Procesi i ri-inxhinierimit të shërbimit publik është konkretizuar më tej

në ligjin e ri të ofrimit të shërbimeve në sportel (Front office) si dhe në dokument afatmesëm të

politikave për reformën e ofrimit të shërbimeve publike. Nga ana tjetër ri-inxhinierimi është

pjesë e inovacionit ashtu siç është dhënë nga Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe

Zhvillim (OECD), në 'Manualin e Oslo "[5], ku inovacioni është përcaktuar si" zbatimi i një

produkti të ri ose procesi (malli ose shërbimi) të përmirësuar dukshëm, një metodë e re e


[ 75 ]

marketingut, ose një metodë e re organizative në praktikat e biznesit, organizimi në vendin e

punës ose marrëdhëniet e jashtme".

Duke iu referuar përcaktimeve të ri-inxhinierimit dhe të inovacionit si më sipër, shohim disa

ngjashmëri sidomos duke pasur parasysh se rezultati në të dy rastet ka të bëjë me përmirësim të

proceseve. Përveç kësaj ne konsiderojmë që përdorimi i TIK dhe digjitalizimi është një faktor

kyç për inovacionin në proceset e biznesit në shumë sektorë dhe në rastin tonë për të përmirësuar

ofrimin e shërbimeve publike dhe për të rritur kënaqësinë e përdoruesit.

5.1.1 RI-INXHINIERIMI SI NJË FAKTOR KYÇ PËR MODERNIZIMIN E OFRIMIT TË

SHËRBIMEVE PUBLIKE

Në punimin shkencor me titull “Ri-inxhinjerimi i ofrimit të shërbimeve publike, një factor kyç

për reformën e shërbimve publike”, me autorë V.Tomço e I.Malolli,(ISTI 2016) kemi analizuar

situatën mbi ofrimin e shërbimeve publike, (proces ky i përshkruar në kapitujt e mësipërm), i

ndihmuar nga : testimi i kampioneve të marra në grupe qytetarësh, mbi bazën e vendosjes

gjeografike, grup moshave të ndryshme e gjinisëshë; vlerësimi i të gjitha sistemeve kompjuterike

të institucioneve që ofronin shërbime publike; si dhe “fotografimit” të situatës në lidhje me

shkëmbimet e informacioneve mes institucioneve u hartua dokumenti i politikave për reformën e

shërbimit publik të ofrimit [2]. Ky dokument thekson se për të modernizuar dhe për të

përmirësuar ofrimin e shërbimeve duhet të ndërmerren veprimet e mëposhtme:

Re-inxhinierimi i proceseve të ofrimit të shërbimeve për qytetarët dhe bizneset, duke

përfshirë reformën ligjore, institucionale dhe atë të infrastrukturës TIK;

Ndarja funksionale dhe integrimi i shërbimeve publike në "sportel" dhe zhvillimin e

kanaleve të tyre të shpërndarjes;

Digjitalizimi i arkivave dhe regjistrave, ndërveprimin ndërmjet sistemeve të TIK dhe

shërbime online;

Marrja e mendimeve nga qytetarët dhe monitorimi i performancës së administratës

shtetërore në ofrimin e shërbimeve

Përveç kësaj, reforma e ofrimit të shërbimeve publike shihet e lidhur ngushtë me mirëqeverisjen.

Nga sa mësipër konkludojmë se procesi i ri-inxhinierimit, digjitalizimi dhe automatizimi si dhe


[ 76 ]

standardizimi janë komponentet kryesore të ndërtimit të modelit të ofrimit shërbimeve publike

dhe janë elementi kryesor për ndërtimin e një modeli inovativ për ofrimin e shërbimeve publike.

Gjatë viteve të fundit i është dhënë rëndësi përmbushjes së reformave dhe strategjive për

modernizimin e administratës publike dhe shërbimeve publike si dhe strategjisë për

digjitalizimin duke i konsideruar si më të rëndësishme për zhvillimin e e-qeverisjes dhe

shërbimeve publike interaktive për qytetarët dhe bizneset.

Gjatë kësaj faze të studimit, identifikuam 37 Institucionet të cilat ishin të lidhura në platformën

ndërvepruese qeveritare si dhe 230 institucione të tjera që ishin të lidhura në këtë platformë të

quajtur GovNet. Është bërë një punë e madhe me anë të të cilës synohet lidhja e të gjithë

institucioneve publike me qëllim krijimin e bazës për ti bërë të gjitha sistemet TIK të

komunikojnë me njëri-tjetrin.

Portali e-albania.al jep mundësinë qytetarëve dhe bizneseve për të përdorur disa shërbime

online.Në fakt, rreth 476 shërbime të nivelit të 3 dhe 4 (aplikime online dhe marrje

informacionesh/përgjigje) janë në përdorim nga klientët. Numërohen rreth 5.1 milion konsultime

në portal dhe në të gjitha faqet e tij. Numri i transaksioneve në platformën ndërvepruese është

rritur 18 herë gjatë viteve 2013-2015.Gjithashtu rreth 90 institucione publike ofrojnë e-shërbime

të nivelit nga 1 në 4 nëpërmjet portalit e-albania.al.

Ajo që na intrigoi, gjatë studimit, është se megjithëse sistemet janë të lidhur me njëri-tjetrin me

anë të platformës GovNet, askush nuk ka konsideruar realizimin e një analize të plotë mbi

“hallkat” e shërbimeve me qëllim reduktimin e proceseve dhe rrjedhimisht edhe të kohës për

marrjen e këtyre shërbimeve. Fakti që disa institucione, për të ofruar një shërbim, kërkojnë disa

dokumente për të cilat janë ata vetë përgjegjës për ti ofruar apo një institucion tjetër publik, na

bën të mendojmë se ka mundësi të mëtejshme për përmirësim. Kjo do të thotë se ka mundësi për

të zbatuar parimin aq shumë të diskutuar në vendet e zhvilluara dhe veçanërisht në vendet e BE,

atë të “Once Only (Vetëm një herë)”.

5.1.2 ASPEKTI TEORIK - FUSHA E SHËRBIMIT DHE INSTRUMENTAT KYÇ

“Një shoqëri e bazuar në dije dhe informacion, nëpërmjet konsolidimit të infrastrukturës

digjitale në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë; përmirësimi i cilësisë së

shërbimeve online publike dhe rritja e transparencës të qeverisjes ".[8] Ky është fokusi i

këtij dhjetëvjecari për modernizimin e shërbimeve publike nëpërmjet inovacionit


[ 77 ]

Në nivel prioriteti strategjik ne fokusohemi në dy linja të ndryshme: (i) politikat për zhvillimin e

qeverisjes elektronike, dhe (ii) politikat për ofrimin e shërbimeve publike interaktive për

qytetarët dhe bizneset. Këto dy linja kanë nevojë për vëmendje dhe mund të kenë nevojë lloje të

ndryshme investimesh, por në të njëjtën kohë janë dhe të ndërvarura nga njëra tjetra (zhvillimi i

qeverisjes elektronike është vendimtar për ofrimin e shërbimeve efektive publike interaktive).

Modernizimi i ofrimit të shërbimeve online nëpërmjet ri-inxhinierimit të tyre do të ndihmojë për

të ulur edhe koston e përgjithshme për tyre.

Potenciali ekonomik i ofrimit të shërbimit internet mbështetet pjesërisht në një strategji të

përcaktimit të kanaleve të dhënies së shërbimeve. Nëpërgjithësi janë pranuar katër kanale: i)

kërkesa me shkrim dhe ofrimit të shërbimeve, ii) në person/sportel, iii) nëpërmjet call center dhe

iv) online vetë-shërbim (Krimmer & Meyerhoff Nielsen 2015). Secili kanal ka karakteristikat

specifike, kostot dhe problematikat specifike.Objektivi i cdo organizate/institucioni është të

kanalizojë përdoruesit në kanalin më të përshtatshëm dhe me kosto eficiente për një shërbim të

caktuar.

Ndërsa vihet re një rritje e përdorimit të e-shëbimeve , studimet e Komisionit Evropian në 2012-

2013 tregojnë se vetëm 30% e evropianëve kanë një preferencë të mundshme të kanalit digjital

për marrjen e shërbimit [6] [7] Kjo mospërputhje midis preferencave të përdoruesve, furnizimit

dhe kërkesës,shfaq një potencial të madh të pashfrytëzuar ekonomik.

Supozimi është se shërbimet proaktive dhe të personalizuar do të ndihmojë autoritetet në

përpjekjet e tyre për të inkurajuar qytetarët që të rrisin përdorimin e tyre si dhe përdorimin e

shërbimeve online duke rritur përqindjen e qytetarëve që nuk i përdorni më pare këto shërbime .

Përvoja në vende të ndryshme si Danimarka, Gjeorgjia, Oman, Japonia dhe Singapori tregojnë se

marrja me sukses e e-shërbimeve varet nga marrëdhëniet në mes të një numri faktorësh të

ndërlidhur [6]. Nevoja për të marrë përfitime ekonomike dhe cilësore të investimeve TIK

(Teknologjisë së Informacionit e Komunikimit) - sidomos në infrastrukture e të dhëna kërkojnë

një qasje në të dy drejtimet (Meyerhoff Nielsen, 2014) që duhet të merren në konsideratë:

Legjislacioni, strategjitë e promovimit të kanaleve të komunikimit ndihmojnë në rritjen e

përdorimit të shërbimeve online. Kjo çon në nxitjen për të investuar në shtimin e numrit

të shërbimeve online dhe si dhe në infrastrukturën e TIK, në lidhjen dhe integrimin e

sistemeve përtej kufijve organizative, në përdorim dhe rihe ri-përdorim të infrastrukturës,

të dhënave dhe shërbimeve;


[ 78 ]

Nëse e-shërbimet janë të projektuara jo mirë, njerëzit do të kërkojnë ndihmë shtesë, gjë

që do të çojë në kthim të investimit në një nivel më të ulët se sa pritej. Ndaj, projektimi i

e-shërbimeve në mënyrë “user-friendly”, pro-aktive dhe tëpersonalizuara, minimizon këtë

risk dhe përmirëson imazhin tek përdoruesit,

Studimi ynë është përqendruar në gjetjen e mundësive për reduktimin e kohës dhe hapa në

mënyrë që të japë një produkt / shërbim në një sa kohë të shkurtër. Më tej do të jetë e nevojshme

që të adresohen të gjitha çështjet që lidhen me procesin e siç u përmend më lart, në mënyrë që të

ketë një zbatim të suksesshëm të reformave të shërbimit publik.

5.1.3 METODOLOGJIA E KËRKIMIT

Duke marrë parasysh se ri-inxhinierimi i proceseve është një nga elementët kryesorë për të ofruar

shërbime publike innovative dhe për të reduktuar kohën e marrjes së tyre, ne kemi analizuar 11

institucione publike të cilat ofrojnë rreth 400 shërbime. Metodologjia fokusohet në ndërveprimin

e dy komponentëve thelbësore:

komponenti i parë përfshin një proces të hulumtimit në “sportel”, analizën e të dhënave,

proceset e ngjashme apo të përsëritura si dhe ;

komponenti i dytë është një proces konsultativ me institucionet dhe aktorët e tjerë.

Aktivitete inovative shihen të shpërndara dhe të ekzistojnë në element apo njësi të ndryshme

brenda një institucioni/organizate. Njohja me "bllokimin" në ofrimin apo prodhimin e

shërbimeve publike është i rëndësishëm dhe ndihmon për të gjetur zgjidhje për eleminimin e

tyre.

U organizuan 3 grupe me studentë për stimulime, sikur kërkojnë shërbime nga secili prej

institucioneve. Ata bënë matje të sakta në bazë të kërkesave specifike dhe dokumente të

nevojshme në zyrën e përparme, plotësim formularësh etj.Hapat dhe koha e nevojshme për

marrjen e këtyre shërbimeve janë të përshkruara në tabelën 15. Në këtë mënyrë u vlerësuan

marrëdhëniet ndërmjet institucioneve dhe tepricë e dokumenteve që kërkoheshin në cdo hallkë.

Duke pasur parasysh parimin e "një herë vetëm", është i nevojshëm vlerësimi i të gjithë

proceseve për marrjen e shërbimeve.


[ 79 ]

Instituticionet Shërbimet Hapat Hapat

max

Hapat

mes.

Koha mes. e

ofrimit(në ditë) Instituticioni 1 5 11 11 11 1 Instituticioni 2 12 9 18 14 56 Instituticioni 3 17 6 6 6 1 Instituticioni 4 19 2 7 4 14 Instituticioni 5 59 8 23 16 8 Instituticioni 6 1 5 5 5 5 Instituticioni 7 67 3 39 21 25 Instituticioni 8 11 6 15 11 41 Instituticioni 9 87 10 14 12 14 Instituticioni 10 63 7 16 12 5 Instituticioni 11 51 15 11 11 10

TABELA 15 ANALIZA E HAPAVE PËR MARRJEN E SHËRBIMEVE NË 11 INSTITUCIONE

PUBLIKE

5.1.4 GJETJET KRYESORE DHE KONKLUZIONE MBI 5.1

Pas hulumtimit u konkludua se shërbimet më të kërkuara (për qytetarët) janë ato të gjendjes

civile, me më shumë se milion kërkesa / vit me rreth 30 minuta për kërkesë.Përveç kësaj të

dhënat nga regjistri civil ripërdoren për shumë shërbime të tjera. Për të racionalizuar proceset me

volume të mëdha kërkesash është e nevojshmë të zgjidhet problemi i ri-përdorimit të këtyre të

dhënave. Pra, ri-inxhinierimi i proceseve në mënyrë paralele me atë të digjitalizimit dhe të

standardizimit është parë si mënyra e duhur për të adresuar problemin.

Vetëm duke reduktuar 1 hap në secilin shërbim, koha e ofrimit të shërbimeve, si dhe kostoja e

përgjithshme e shërbimit do të reduktohet në mënyrë të konsiderueshme. Por që të realizehet ky

reduktim është e nevojshme të kryejmë ndërlidhjen e sistemeve (digjitalizimin) dhe

standardizimin. Premisat për të avancuar në këtë drejtim janë gati, pasi aktualisht janë 42

institucione që ndërveprojnë mes tyre nëpërmjet GG qeveritar. Standardizimi i procesit

përmirëson cilësinë e shërbimit, rrit efikasitetin, transparencën dhe përdorshmërinë e tij. Nga

ndikimi i procesit të përmirësuar pritet të rrisë edhe kënaqësinë e përdoruesit dhe qeverisje më të

mirë të të gjitha proceseve. Këto element do të jenë subjekt i hulumtimeve të mëtejshme.


[ 80 ]

Konkluzion: Për të kuptuar nevojat dhe kërkesat e konsumatorëve e rëndësishme është të

zbatohet me sukses metoda e ofrimit të shërbimeve publike duke patur në konsiderate "qytetarin

në qendër”

Ndërlidhja, digjitalizimi dhe standardizimi janë faktorët kyç për të ulur rradhët në marrjen e

shërbimeve publike;

Ri-inxhinierimi është më shumë se një proces teknik; ai kërkon ndërtimin e kapaciteteve; Indeksi

gatishmërisë në të dyja anët (kërkesës dhe ofertës), është i rëndësishëm për të rritur përdorimin e

shërbimeve elektronike; Ri-inxhinierimi si risi në ofrimin e shërbimeve publike duhet të

konsiderohet si një proces në vazhdimësi.

5.1.5 RAST STUDIMI: RI-INXHINJERIMI I NJË SHËRBIMI

Nga sa studjuam më lart dhe duke u bazuar në konkluzionet e nxjerra, theksojmë edhe një herë se

që të kalohet në proçesin e riinxhinjerimit të një shërbimi X duhet të merren në konsideratë:

Analiza e proçeseve (aktuale) të nevojshme për marrjen e shërbimit X;

Analiza e dokumentave ligjore në bazë të të cilave ofrohet shërbimi X;

Sistemet TIK (ekzistues), që ndihmojnë në ofrimin e Shërbimit X;

si dhe

Rezultatet që kemi nxjerrë nga intevistat me qytetarët;

Rezultatet që kemi nxjerrë nga intervistimi i punonjësve në institucionet që ofrojnë

shërbimin X;

Rezultatet që kemi nxjerrë nga stimulimi i marrjes së shërbimeve, me qëllim matjen e

hapave të nevojshëm dhe kohës së shpenzuar;

Nga sa shikojmë nga skema e mëposhtme, një pjesë e konsideruaeshme e veprimeve janë të

tepërta në lidhje me ofrimin e shërbimit, janë humbje kohe për qytetarin si dhe kosto për

institucionet pasi përfshijnë një numër të konsiderueshëm burimesh njerëzore. Nga skema

shikohet të gjitha hapat të cilat duhet të reduktohen pasi nuk janë efektive përsa i takon ofrimit të

një shërbimi.Vihet re se 10 hapa janëtë lidhura me proçeset administrative të pranimit apo

protokollimit (proçese që kërkojnë prezencën njerëzore dhe që gjithashtu janë të afektuar nga


[ 81 ]

gabimet njerëzore). Rreth 17 herë kërkohet firma e titullarit, proçes ky i panevojshëm në dhënien

e një shërbimi dhe nga ana tjetër ndikon në vonesa por dhe në mundësi për prezencën e

elementëve korruptivë. Rreth 5 hapa lidhen me proceset financiare apo arkivuese,duke

nënkuptuar mundësinë për përmirësim. Dhe ajo që vihet re, është mungesa e një monitorimi gjatë

gjithë procesit nga kërkesa për një shërbim deri në marrjen e tij, nga klienti/qytetari/ biznesi.Të

gjitha sa më lartë janë burime për një shërbim publik jocilësor, për mundësinë e elementëve

korruptive e mungesë transparence e si rezultat edhe numri i qytetarëve të pakënaqur duhet të

jetë i lartë.

FIGURE 12 PËRSHKRIMI SKEMATIK I SHËRBIMIT X.

Më qëllim eleminimin e hapave të gjykuar të tepërt, duhet të marrim në konsideratë parimet e

mëposhtme:

Në lidhje me qytetarin/biznesin (klientin):


[ 82 ]

- klienti duhet të sjellë vetëm një herë dokumentet pranë zyrave të shtetit (parimi i “once

only”)

- klienti është përgjegjës vetëm për dokumente private(dokument identifikimi, formular

aplikimi, dokumente personale që nuk gjendet dot nga institucioni)

Në lidhje me zyrat pritëse (FO):

- Informacioni të jetë standard, i përditësuar dhe i ofruar në kanale të shumëfishta

(përfshirë formularin e aplikimit)

- Mundësi të shumëfishta aplikimi: (kanale dixhitale, sportelet e shërbimit (përfshirë palë

të treta);kioska me vetëshërbim etj

- Konfirmimi i plotësisë së dosjes gjatë aplikimit

- Gjenerimi i numrit unik të çështjes dhe përzgjedhje e kanalit të dorëzimit

- Mundësi për parapagim, një ndalesë për pagesë, në forma të ndryshme: (pagesa

online;POS bankar për çdo sportel; parapagim për tarifa standarde.

Në lidhje me zyrat përpunuese/prodhuese (BO):

- përpunimi i kërkesave sipas modelit FIFO (aplikimi i parë trajtohet i pari) për kategori

shërbimi.

- informacionet për ofrimin e shërbimit shkëmbehen mes institucioneve në formë

dixhitalekomunikim i drejtpërdrejtë horizontal, brenda dhe ndërmjet institucioneve.

- Vetëm një miratim në thelb të shërbimit

- Delegim i përgjegjësive në nivele më të ulëta hierarkike

- Një përgjegjës shërbimi deri në dorëzim

- Drejtuesit si menaxher të performancës dhe menaxhimit të ankesave

Në lidhje me dorëzimin e dokumentave , të përdoren kanalet :

- dixhitale;

- sportelet e shërbimit (përfshirë pale të treta);

- kioska me vetëshërbim


[ 83 ]

FIGURE 13 SKEMA E SHËRBIMIT X TË RIINXHINJERUAR

Konkluzion

Nga sa propozohet, gjithnjë duke patur parasysh që shkurtimi i këtyre hapave bëhet vetëm pasi

janë realizuar ndryshimet ligjore për ofrimin e shërbimit, ndryshimet institucionale si dhe

konsolidimit i sistemeve TIK, vemë re që nga 41 hapa që nga kërkesa për shërbim deri në

momentin e marrjes së informacionit, reduktohet në 7 hapa (pra shkurtim i 34 hallkave

ndërmjetëse të cilat janë kohë e kosto si për qytetarin ashtu edhe për institucionin. Leverdija

ekonomike e këtij reduktimi do të jetë objekt studimi në të ardhme.

Nga ana tjetër nëpërmjet riinxhinjerimit dhe nëpërmjet reformimit ligjor e digjital, do të

reduktojmë veprimet arkivuese e protokolluese si dhe veprimet konfirmuese. Ndërkohë që

shtojmë një veprim monitorues, i cili ndjek online gjithë proçesin dhe që është një element i

rëndësishëm për rritjen e cilësisë së shërbimit.


[ 84 ]

5.2. PËRMIRËSIMI I ELEMENTEVE TË INFRASTRUKTURËS SË OFRIMIT

TË SHËRBIMEVE PUBLIKE (CLOUD COMPUTING)

Elemente të tjera që do jenë objekt i studimeve më të thelluara në të ardhmen, të cilat po preken

në këtë studim, sepse janë elementë që ndikojnë në reduktimin e kohës së marrjes së shërbimeve

publike si dhe në reduktimin e kostove të shërbimeve publike nëpërmjet kalimit tërësisht në e-

qeverisje e më tej në m-qeverisje apo o-qeverisje (qeverisje e hapur), po i trajtojmë më tej.

Duke konsideruar hipotezat e ngritura, në literaturë përmendet gjerësisht implementimi i cloud

computing në e-qeverisje dhe ofrimin e e-shërbimeve. Kjo na nxiti që të zhvillojmë disa studime

me fokus cloud-in qeveritar. Si rezulatat i sa më sipër u botua punimi shkencor ”Cloud qeveritar

për një qeverisje të mirë15” në abstraktin e të cilit thuhet :

”Sot e-qeverisja është bërë një fjalë shumë e zakonshme në mesin e qytetarëve, nëpunësve civilë

dhe specialistë të IT. Tendenca e re ndaj të dhënave të hapur ka kërkuar që të gjitha qeveritë të

mendojnë për mënyra të reja për të përmirësuar aksesin e qytetarëve dhe biznesit tek të dhënat e

qeverisë. E gjithë bota IT sot është përqëndruar në gjetjen e mënyrave nga më të ndryshmet për

të përmirësuar infrastrukturën e mjetet e TIK-ut, në shkurtimin e kohës për të hyrë në të dhënat,

me qëllim lehtësimin dhe përmirësimin e cilësisë së jetës së qytetarëve dhe duke e bërë më të

lehtë dhe të matur punën e qeverisë. Ky artikull ka për qëllim tregimin se kalimi në ‘cloud’ mund

të ndihmojë qeveritë për të zvogëluar shpenzimet dhe për të përmirësuar gatishmërinë e

sistemeve dhe informacioneve e për të mundësuar mënyra të reja për të realizuar detyrat.”

Qeveria dhe sektori publik kanë mbledhur dhe përdorin shumë të të dhënave që janë në

përdorim për qëllimin e tyre. Një pjesë e këtyre të dhënave janë përdorur nga konsumatorët dhe

në të vërtetë ata janë ruajtur në ’cloud’ private, në rrjetet private apo rrjetet dhe burimeve të

tjera. Përdoruesit ose zotëruesit e të dhënave kërkojnë sigurinë që të dhënat e tyre të jenë

konfidenciale dhe të izoluar. Specialistët e TI , kujdesen që të përdorin teknologjitë dhe proceset

për:

Të menaxhuar identitetin

Të mbrojtur të dhënat dhe siguruar integritetin e tyre

Të krijuar dhe menaxhuar politikat dhe qeverisjen e të dhënave në mënyrë të pavarur nga

shtrirja gjeografike e tyre .

15 V.Tomco “Governance Cloud for Good Governance” , ISTI-2014


[ 85 ]

Sot të gjitha qeveritë duhet të krijojnë mundësi për të gjithë qytetarët dhe bizneset për të hyrë në

këto të dhëna. ’Të dhënat e hapura’ është iniciativa e fundit si një shtrirje e shërbimeve të e-

qeverive. Portali qeveritar e-Albania. përmes platformave të saj ndërveprimit ndërmend lidh të

gjitha agjensitë dhe institucionet, si dhe qytetarët, bizneset në të njëjtin vend. Kjo platformë

krijon mundësi për të ofruar e-shërbime të ndryshme për qytetarët dhe bizneset, për të lehtësuar

bashkëpunimin dhe të shkëmbimin e të dhënave midis aktorëve. Qëllimi ynë është të krijojmë

një platformë të aksesueshme nga të gjithë qytetarët dhe nga të gjitha anët .

Duke hedhur një sy përreth institucioneve qeveritare në Shqipëri, shohim platforma të ndryshme:

a. Rrjeti qeveritar

Në këtë rrjet, të gjitha institucionet e qeverisë janë të lidhura me Qendrën e të Dhënave

Qeveritare. Ata përdorin burimete Data Center [1] (serverat, storage, energji, mjete të sigurisë,

qasja e centralizuar në internet). Disa prej tyre kanë faqet e tyre primare në sitet e tyre dhe i

ruajnë ato pranë Qendrës së të Dhënave ose anasjelltas). Në fillim kjo zgjidhje ka qenë një

mënyrë për të:

- Centralizuar disa shërbime dhe të ulë koston e veprimeve

- Minimizuar numrin e stafit të IT

- Menaxhuar më mirë burimet

- Kontrolluar shpenzimet

Por, kjo nuk do të thotë se informacioni i çdo institucioni komunikon dhe "flet" me të tjerët.

Ndonjëherë informacioni është i dyfishuar apo trefishuar për shkak të mungesës së lidhjeve dhe

bashkëveprimit. Kjo do të thotë se të dhënat rriten artificialisht dhe kostoja e ruajtjes dhe

burimeve të tjera HW rritet po ashtu.

b. Institucioni publik jo të lidhura në rrjetet e Qeverisë

Institucionet publike, institucionet akademike, etj, kanë krijuar Infrastrukturat e tyre që ofrojnë e-

shërbimet ose shërbime të tjera për veten e tyre apo klientë të tjerë (të biznesit apo qytetarëve)

duke përdorur të dhënat e tyre [2].

c. Rrjetet e sektorit privat


[ 86 ]

Në këtë kategori përfshihen të gjitha kompanitë (si operatorët bankarë, operatorët e komunikimit,

të industrisë, organizatat jofitimprurëse, etj) që kanë rrjetet e tyre, të dhënat e tyre dhe ofrojnë

shërbimet e tyre.

Të gjitha këto grupe të mëdha, pavarësisht se janë private, publike apo qeveritare, duhet të

administrojë të gjithë që kanë akses në të dhëna, kur, ku dhe si i aksesojnëata ato.

Cloud E-Gov kërkon një arkitekturë të hapur, efektive dhe të shkathët për të ndërtuar një

platformë të oientuar drejt shërbimeve, kursimit të energjisë dhe efikase. Zgjidhja integron

menxhimin e cloud, menaxhimin e përmbajtjes, shkëmbimin e të dhënave dhe ”big data” (të

dhëna të mëdha ).Ajo ka për qëllim përmirësimin e shërbimeve të qytetarëve, rritjen e efikasitetit

të qeverisë, të nxisë transparencën dhe të sigurojë një dritare të përshtatshme të shërbimeve për

qytetarët [3].

FIGURE 14 SKEMA E INFRASTRUKTTURËS CLOUD. IAAS – PAAS - SAAS

Koncepti kryesor prapa cloud është për të hequr barrën e madhe dhe të kushtueshme që

teknologjia I shkakton administrates, në mënyrë që agjensitë qeveritare të mund të përqëndrohen

në misionin e tyre kryesor të ofrimit të shërbimeve.

Përkufizimet për cloud janë nga më të ndryshme. Këto përkufizime jepen në variante dhe detaje

të ndryshme. Përkufizimi i Gartner-it për cloud përmendet për shkallëzimin, efikasitetin dhe

ofrimin si shërbim. Përkufizimi i Forrester-it tregon abstraksionin, shkallëzimin, hostimin dhe

faturimin. IDC16 e ka krahasuar Cloud Computing me modelin IT, dhe përmend shpërndarjen në

kohe reale permes internetit. Pavarësisht se cloudmund të jetë privat apo publik, në tërësi ai kat

16 International Data Corporation


[ 87 ]

pamjen e një qëndre të dhënash software-ike dhe hardware-ike.NIST17 ofron një përkufizim i cili

është i detajuar dhe flet për tipe të ndryshme të burimeve informatike, karakteristikave të Cloud

Computing si dhe lidh mëmyrat e sherbimit dhe modelet shfrytëzuara. Pra për qëllimet tona, ky

përkufizim është më I përdorshëm.Perkufizimet të tjera më poshte:

Gartner: Model informatik në të cilin kapacitetet e IT-së të shkallëzuar dhe elastike ofrohen si

shërbime duke perdorur teknologjitë e internetit.

Forrester: Një tërësi infrastrukture kompjuterike e menaxhueshme, e shkallëzuar, e aftë të

hostojë aplikimet e klientëve fundorë dhe që faturohen sipas konsumit.

ACM:Cloud ështe një qendër të dhënash software-ike dhe hardware-ike. Një cloud ështëpublik

kur ai është në dispozicion të klientëve duke u ofruar një shërbim IT e që modeli I pagesës bëhet

sipas përdorimit. Cloud privat i referohet një qendre të brendshme të të dhënave të bizneseve ose

organizatave të tjera. Ai nuk është në dispozicion për publikun e gjerë.

NIST: Cloud Computing është një model për të mundësuar përshtatjen, aksesin e rrjetave on-

demand në një grumbullim të burimeve kompjuterike të konfigurueshme (si psh. rrjetat, serverat,

aplikacionet dhe shërbimet) të cilat mund të planifikohen dhe jepen në përdorim me një

minimum përpjekjesh për menaxhim.

Organizatat në ditët e sotme, në funksion të nivelit të zhvillimit si dhe të tipit të tyre (publik apo

privat) janë duke lëvizur drejt cloud-it ose duke menduar për të bërë një lëvizje të tillë. Gjatë

këtij procesi, duke marrë rezultatet nga eksperiencat e mëparshme, po përpunohet dhe literatura

rreth modeleve të adoptimit të cloud. Këto modele na informojnë per natyrën shumë

dimensionale të përshtatjes së cloud dhe duke hyrë në analizime më të ngushta, tregohet nevoja

për një model gjithëpërfshirës për të adresuar boshllëkun e vërejtur. Literatura për cloud tregon

përfitimet e shumta te cloud. Përfitimet më tipike janë: reduktimi I kostove, shkallëzim i lartë i

përgjigjeve, shpejtësi e veprimeve etj . Por gjithashtu tregohet se burime të tjera mundet të sjellin

gjithashtu, pëfitime të mëdha si:

Procese eficiente

Arkitekturë moderne

Standardizim të hardware

Standardizim në zhvillim (duke reduktuar kohën e zhvillimeve si dhe koston)

17 National Institute of Standards and technology


[ 88 ]

Standardizim e racionalizim të aplikimeve (thjeshtëzim, reduktim kosto etj)

Mundësi për zgjerime funksionalitetesh dhe karakteristikash

Administrim qëndror (politika të unifikuara)

Shërbime të ndryshme të siguruara nga Platforma Cloud janë:

1. Infrastrukturësi Shërbime (IaaS) – Aftësia për të siguruar burime bazë kompjuterike si

procesimi, ruajtja e të dhënave, komunikimi në rrjet etj. Ku konsumatori është në gjendje

të shpërndajë dhe ekzekutojë software arbitrar që mund të përfshijë sisteme operative dhe

aplikacione. Konsumatori s’ka pse shqetësohet për infrastrukturën e Cloud, por ka

kontroll mbi aplikacionet. E-Governance kërkon gatishmëri të plotë të infrastrukturës me

vonesa minimale. Diznjuesit e Aplikacioneve mund të përqëndrohen në cilësitë dhe

përdorimet në vend që të shqtësohen për shkallëzueshmërinë, platformën dhe kërkesat e

infrastrukturës kur dizenjojnë për Cloud-in. Mirëmbajtja e hardware reduktohet shumë

nga ana e qeverisë, e cila mund të fokusohet në përmirësimin e cilësisë së software-it që

t’I sigurojë cilësi më të mirë shërbimi konsumatorëve.

2. Platforma si Shërbim(PaaS)- T’i japësh mundësinë një konsumatori të shpërndajë në

infrastrukturë Cloud, aplikacione që janë krijuar duke përdorur gjuhë të ndryshme

programimi , librari, shërbime dhe mjete të ndryshme. Konsumatori nuk ka pse

shqetësohet për infrastrukturën e Cloud. Ka vetëm kontroll mbi aplikacionet dhe

mundësisht disa settings konfigurimi. Gjithashtu programuesit mund të kodojnë për disa

platforma njëkohësisht.

3. Software as a Service(SaaS) Konsumatori ka aftësinë të ekzekutojë aplikacione mbi

infrastrukturën e Cloud, të cilat janë të aksesueshme nëpërmjet një ndërfaqeje të hollë

klienti si nje web browser ose një ndërfaqe programi. Infrastrukturën më poshtë

Konsumatori s’e sheh, as e ndryshon dot thjesht e merr të gatshme.


[ 89 ]

FIGURE 15 SKEMA E CLOUD QEVERITAR

Avantazhe të përdorimit të E-Gov:

Gatishmëria- Cloud-i është aktiv 24/7, s’ka vonesa humane.

Rimëkëmbja nga Shkatërrimi – Qëndra të dhënash në vende të ndryshme gjeografike,

kopje të shumëfishta

Transparenca – pa vonesa dhe të gjitha të regjistruara automatikisht. S’ka korrupsion

Update-imi I Teknologjisë - më I lehtë për t’u ndryshuar njëkohësisht për të tërë

Reduktimi I Kostove- më i lehtë për t’u menaxhuar, më pak njerëz, pajisje, mirëmbajtje

Licencimi I Software- kursen klintet nga blerja e software, thjesht paguhet koha që e

përdor

Besueshmëria- burime që funksionojnë

Planifikimi dhe Zbatimi I Politikave- menaxhim I mirë sjell më pak konfuzione

Shkallëzueshmëria- një rregull përhapet menjëherë në disa burime


[ 90 ]

Kujdesi për Mjedisin- më pak energji, pajisje etj

Disavantazhet

Nje disavantazh i e-Gov është aspekti i sigurisë. Në qoftë se cdo lloj informacioni është i

aksesueshëm nga cdo vend i botës, inxhinierët duhet të përqëndronin forcat në shtimin e

sigurisë në Cloud në mënyrë që ta bënin virtualisht të pathyeshëm, përndryshe pasojat

do të ishin katastrofike.

Një disavantazh tjetër është fakti që nëse E-Gov është I suksesshëm, qytetarët do fillojnë

të ndërveprojnë me qeverinë në një shkallë më të lartë që mund të cojë në ulje të

privatësisë dhe një skenar “Big Brother”.

Në vendet e varfra edhe pse kostoja ësht futur tek avantazhet është vënë re që një

investim i ulët ka cuar në një produkt mediokër.

Në shumicën e rasteve informacionet e Cloud janë të shtresëzuar në nivele të tilla që

manipulohen dhe bëhen të paaksesueshme dhe dokumente publike lehtësisht, pa një

forcë që ti monitorojë.

E-Gov u krijua më shumë për vendet e varfra ku pajisjet elektronike janë ende të rralla

dhe gjithe infrastruktura E-Gov shpesh dështon.

Një nga konceptet më të përdorura në literaturat e e-qeverisjes është “modeli iI

maturisë”. Ky është një tregues I rëndësishëm si për qëllimin dhe për synimin e

punonjësve civilë për të investuar në teknologji. Modeli i maturimit është konsideruar si

një “shkallë e rritjes” për zhvillimin e e-qeverisjes dhe si në shumë modele në zhvillim,

cdo etapë është progressive dhe tenton drejt ndërveprimit dhe transaksioneve më

komlpekse [Windley:2002 fq1] “ një metodë për të vlerësuar maturimin e proceseve të

një organizate”.

Modelet e maturuara e-qeverisë (e-GMM) janë modele ku procesi i skicimit dhe

zhvillimit bazohet në konceptin e “aftësisë maturuese të modelit”. Kryesisht këto modele

janë projektuar nga organizata ndërkombëtare, firma konsultuese nëbashkëpunim me

akademinë apo konsulentë individualë të cilët udhëheqin proceset e implementimit të e-

qeverisjes si dhe lëvrimt të shërbimeve sipas etapave (Karokola et alm 2012a).

eGMM paraqesin shkallë të ndryshme maturimi. Një shkallë e maturimit reflekton

nivelin e maturimit të e-qeverisjes, shkallën e zhvillimit të teknologjisë dhe


[ 91 ]

kompleksitetin dhe sofistikimin e sistemeve si dhe ndërveprimin e sistemeve mes tyre

dhe me përdoruesit/qytetarët etj [worldbank 2001,2003]

Avantazhi nga përqasja sipas etapave në eGMM, u jep qeverive mundësinë të masin

progresin e implementimit të e-qeverisjes dhe të ofrimit të shërbimeve, të lehtësojnë e

prioritizojnë aktivitetet e lidhura me e-qeverisjen duke efektivitetin e elementëve teknike

dhe të biznesit [Layne et al, 2001, UN 2008].

Megjithatë, të qënurit efektiv nuk do të thotë të jesh i sigurt. Ndaj lidhur me këtë ofrimi I

e-shërbimeve të sigurta është një sfidë që duhet të përballet me risqet dhe kërcënimet me

të cilat përballen sot e-qeverisja. Ky element nuk do jetë pjesë e studimit tone.

Detajimet e fazave të cdo niveli drejt e-qeverisjes përmblidhen në Tabelën 16 E-GMM (Shtojca

4). Këto janë grumbulluar nga autorë të ndryshëm gjatë studimit të literaturës .

5.3 NJË SHKËMBIM MES KOMPLEKSITETIT DHE PERFORMANCËS SË

SISTEMEVE MULTI-CORE

Përmbledhje – Në këtë paragraf përfshihet studimi mbi zhvillimine sistemeve multi-core dhe

gjithashtu është kryer një vlerësim gjithëpërfshirës i performancës. Ndër vite, performance e tyre

është përmirësuar, krahasuar me ato më perpara, megjithëse ato janë bërë gjithmonë e më

komplekse. Sistemet multi-core janë ende në proces zhvillimi dhe ato iu mundësojnë

kompjuterave më eficientë fuqinë kompjuterike të nevojshme. Qëllimi kryesor I këtij artikulli

është të vlerësojë performancën e sistemeve të ndryshme multi-core, të pranishme, në krahasim

me sistemet single-core. Në mënyrë që të arrihet ky synim, dy algoritme të përcaktuara jane

implementuar, në mënyrë që të programojmë një aplikacion në gjuhën Java duke përdorur

programimin multithreading. Aplikacioni është ekzekutuar fillimisht në një system single-core,

më pas në një sistem multi-core. Në të dy sistemet është matur koha e ekzekutimit, e cila është

një parametër thelbësor për të studiuar performancën. Rezultatet tregojnë që sistemet multi-core

kanë performancë më të mirë, por me një kosto të kompleksitetit në dizajn dhe në implementim.

Sistemet kompjuterike u implementuan fillimisht me procesorë single-core.Kjo njësi ishte

përgjegjëse për leximin dhe ekzekutimin e instruksioneve të programeve.mikroprocesorii parë u

zhvillua nga Intel në fillimet e viteve ‘70.Ai ishte një makinë me 4 bite, i quajtur Intel 4004, I cili


[ 92 ]

u ndoq nga Intel 8008, 8080 dhe 8086.Për të rritur performancën e procesorëve single-core u

përdorën teknika të ndryshme si pipelining, multithreading dhe rritja e shpejtësisë së clock-ut, në

mënyrë që detyrat të ekzekutoheshin më shpejt.E fundit shkaktoi një problem, pasi rriti fuqinë e

konsumit dhe shkallën e shpërndarjes së nxehtësisë në nivele ektremisht të larta, duke e bërë

procesorin joeficient.Kjo ishte arsyeja kryesore që nxiti dizenjimin e procesorëve multi-core.

Bërthamat e shumta në të njëjtin chip mund të ekzekutojnë shumë instruksione në të njëjtën

kohë, duke rritur performancën e përgjithshme për aplikacionet e programuara për llogaritje

paralele.

Në teori, procesorët multi-core do të rezultonin me një rritje të performancës në tërësi, si edhe në

shpërndarjen e paktë të nxehtësisë. Shpejtësia e clock-ut mbahet në një nivel efficient dhe

procesori konsumon më pak energji.Janë disa lloje sistemesh multi-core, të dizenjuara nga

kompani të ndryshme. Kompanitë lider, të cilat kanë zhvilluar këta procesorë janë: Advanced

Micro Devices (AMD) dhe Intel. Disa nga dizenjuesit janë AMD Phenom I X2, Intel Core Duo

(me dy bërthama), AMD Phenom II X4, Intel Core i5, dhe i7 (me katër bërthama), AMD

Phenom II X6, Intel Core i7 Extreme Edition 980X (me gjashtë bërthama), Intel Xeon e7-2850

(me dhjetë bërthama) etj. Numri maksimal I bërthamave (cores) që një procesor mund të ketë, në

ditët e sotme, është gjashtëmbëdhjetë dhe keta procesorë janë quajtur hexadeca-core (AMD

OpteronTM 6200 Series [1] dhe SPARC t5 ka gjashtëmbëdhjetë bërthama që suportojnë 128

threads [2].

Në mënyrë që të përdoret një sistem multi-core në mënyrë eficiente kërkohet një

shumëllojshmëri thread-esh. Në të kundërt mund të përdoret gjithë kohën vetëm një core. Një

thread është një sekuencë e vogël instruksionesh, ndërkohë që një proces konsiston në një, ose

më shumë thread-e. Një procesor core proceson një sekuencë instruksionesh. Kështu që ekziston

një lidhje ndërmjet bërthamave (cores) dhe thread-eve. Për Sistemet Operative, një thread është

një njësi e workload, e cila mund të programohet dhe ekzekutohet në një core të vetme.

Ndërkohë që punon me shumë thread-e, nje procesor multi-core me 9 cores mund të ekzekutojë 9

thread-e në të njëjtën kohë. Në qoftë se janë më shumë se n- thread-e për t’u procesuar,

ekzekutimi i thread-eve do të bëhet nga cores, prej të cilave, secila ekzekuton një mesatare të

thread-eve. Në anën tjetër një procesor single-core mund të procesojë thread-e në mënyrë

sekuenciale, një nga një.Prandaj, është më i frytshëm shfrytëzimi i procesorëve multi-core, sesa i

procesorëve single-core.


[ 93 ]

Aspekti teorik i funksionimit të procesorëve multi-core dhe arkitektura e tyre

Në këte artikull janë studiuar dy aspekte, sistemet multi-core dhe algoritmat e programuar

respektivisht për secilin. Literatura që përmban këto dy tema është mjaft e pasur.

“Një studim i procesorëve multi-core” i kryer nga Geoffrey Blake, Ronald G. Dreslinski dhe

Trevor Mudge [5], analizon rëndësinë e sistemeve multi-core në fusha të ndryshme. Autorët

përcaktuan 5 atributet përkatës të arkitekturave multi-core, të cilat ishin: aplikimi i klasave,

fuqia/performanca, elementët procesues, sistemi i memorjes dhe përshpejtuesit/periferikët e

integruar.

Ata diskutuan gjithashtu dhe tradeoffs për secilin atribut, në kontekstin e produkteve

aktuale.Autorët arritën në konkluzionin që aplikacionet po zhvillohen dhe nevoja për një

performancë më të mirë po rritet në mënyrë të qëndrueshme.Me investimet në rritje në

teknologjinë e tranzistorit dhe dëshirën për më shumë rendiment sistemet multi-core po

përmirësohen gjithnjëe më tepër. Një artikull tjetër, lidhur me temen e sistemeve multi-core,

është “Multithreading in Java: Performanceand Scalability on Multi-core Systems” nga Kuo-Yi

Chen [9]. Në këtë artikull është studiuar performanca e disa sistemeve me shumë bërthama

(cores) dhe janë propozuar gjithashtu disa teknika për Java Virtual Machine për të përmirësuar

performancën.Gjithashtu artikulli sugjeron përdorimin e buffer-it të alokimit të thread-local për

të rritur përdorimin e cache-së.

Përveç aspektit të hardware lidhur me numrin e bërthamave (cores) në sistem, artikuj të tjerë

kërkimorë kanë investiguar gjithashtu algoritmet e programimit.Artikulli i parë është “Një

studim krahasues i algoritmave të programimit të CPU-së” nga Neetu Goel dhe R.B. Garg

[10].Këtu autorët kanë studiuar disa algoritma të programimit dhe kanë vlerësuar performancën e

tyre në sisteme me kohë reale për secilin algoritëm.Si përfundim, ata deklarojnë që programimi i

procesit më të shkurtër nga “Shortest Job First algorithm” tenton të rrisi kohën e pritjes të

proceseve të gjata. Kështu që proceset e gjata nuk do vihen në shërbim, megjithëse algoritmi

përdor minimumin e kohës mesatare për të dyja, kohën e pritjes dhe të kthimit.

Një artikull tjetër për programimin është “Optimized Round Robin CPU Scheduling Algorithm”

nga Sukumar Babu B., Neelima Priyanka N. & Dr. P. Suresh Varma [11]. Në këtë artikull janë

analizuar disa algoritma të programimit dhe në fund është propozuar një algoritëm iri

programues i quajtur Efficient Round Robin, i cili është bazuar mbi Round Robin (RR).Me


[ 94 ]

qëlllimin për të shfaqur performancën e secilit algoritëm dhe për të bërë një krahasim midis tyre,

autoret kanë implementuar secilin algoritëm në gjuhën e programimit java. Algoritmet që ata

kanë studiuar janë First Come First Served (FCFS), Non-Preemptive Shortest Job First (SJF),

Non-Preemptive Priority, Preemptive SJF, Preemptive Priority, RR dhe Efficient RR.

Artikulli i fundit i analizuar është “A New Round Robin Based Scheduling Algorithmfor

Opening Systems: Dynamic Quantum Using the Mean Average” nga Abbas Noon, Ali Kalakech

dhe Seifedine Kadry [12]. Autorët propozojnë një algoritëm të ri për të përmirësuar RR. Në

themel, problem kryesor në RR është koha kuantike, nëse ajo është një konstante e vogël, apo e

madhe.Në qoftë se kuanti është zgjedhur tepër I madh, koha e përgjigjes së proceseve është

relativisht e lartë. Në anën tjetër, në qoftë se ky kuant është shumë I vogël, ai rrit overhead-in në

CPU. Zgjidhja që autorët propozojnë, është të zgjedhin një masë kuantike dinamike.Kjo rrugë

konsiston në bërjen e sistemeve operative që të zgjedhin kuantin duke u mbeshtetur në kohën e

ekzekutimit të proceseve, të cilat janë duke pritur në radhë.Kjo qasje u provua të ishte më e mirë

se algoritmi standard RR.

Arkitektura e sistemeve multi-core

Me gjeneratat e reja të procesorëve kanë ndodhur disa zhvillime. Duke krahasuar procesorët

single-core me ata multi-core, arrijmë në përfundimin se të dytët janë më kompleksë, bazuar në

arkitekturën e tyre. Me kalimin e viteve, madhësia është zvogëluar, por nga pikëpamja

arkitektonike, implementimi i tyre është bërë më kompleks.Implementimi i procesorëve multi-

core ndryshon në arkitektura të ndryshme.Disa arkitektura përdorin modelin me një bërthamë

(one core design), i cili është i përsëritur dhe këto quhen homogjene.Ndërsa të tjerat përdorin një

përzierje të bërthamave të ndryshme, secila e specializuar për qëllime të ndryshme.Këto quhen

heterogjene [6]. Shumica e arkitekturave të pranuara të procesorëve multi-core janë dizenjuar në

mënyrë hierarkike, modeli me pipeline (pipelined design) dhe modeli i bazuar në network

(network-based design).

A. Modeli Hierarkik

Në një model hierarkik, disa bërthama (cores) ndajnë disa cache. Cache-të janë të

organizuara midis njëra-tjetrës dhe ky organizim është quajtur pema e konfigurimit. Ndërsa

niveli në pemë rritet, madhësia e cache-ve rritet.Kështu që rrënja ka masën maksimale të të

gjitha cache-ve. Kjo cache është ajo e cila bën lidhjen me memorjen e jashtme. Kështu që, në


[ 95 ]

përgjithësi, secila berthamë (core) ka një cache L1 ndarëse dhe ndan cache-në L2 me

bërthamat e tjera. Në anën tjetër, të gjitha bërthamat, sëbashku, ndajnë memorjen e

jashtme.Cache-të e të njëjtit nivel janë të lidhura me njëra-tjetrën nëpërmjet disa nën-

komponentë-ve.Një zonë tipike përdoruese e dizajnit hierarkik është konfigurimi SMP.Ky

dizajn përdoret gjithashtu për desktop-ët standardë, ose procesorët e serverave.

B. Modeli me Pipeline

Në një model me pipeline, e dhëna procesohet në një mënyrë pipeline. Ajo hyn në procesor

nëpërmjet një porte input-i dhe ekzekutohet nëpërmjet core-ve të ndryshme. Kjo ndodh deri

në momentin që ajo lë bërthamën (core) e fundit dhe gjithë chip-in procesor nga një portë

output-i. Secila bërthamë (core) bën një punë specifike në secilën prej të dhënave, kjo varet

nga instruksionet.Modelet pipeline përdoren në aplikacionet, ku të njëjtat set-e instruksionesh

duhet të procesojnë një sekuencë të gjatë të dhenash.Kjo përqasje përdoret zakonisht në

procesorët e rrjetit, të cilët përdoren për router-at dhe procesorët grafikë [7].

Në figurën 16 shfaqen këto tre arkitektura multi-core.

a) Hierarkike b) Me Pipeline c) Network-based

FIGURE 16 ARKITEKTURAT E MODELEVE TË PROCESORËVE MULTI-CORE.

Të gjithë procesorët multi-core, në përgjithësi, kanë të njëjtën arkitekturë, edhe pse kanë disa

ndryshime, si numri i bërthamave (core-ve), homogjeniteti i bërthamave (core-ve) të ndryshme

etj. Konfigurimi bazë i procesorëve shfaqet në figurën 17.


[ 96 ]

FIGURE 17 KONFIGURIMI I PROCESORIT MODERN.

E përbashkët me procesorin është memorja shumë e shpejtë e përdorur për të ruajtur të dhëna, të

cilat përdoren shpesh nga procesori, kjo është Cashe e nivelit 1 (L1).Shpesh përdoret një

memorje tjetër cache e nivelit të dytë, e cila përdoret për të njëjtin qëllim.Ajo është më e madhe

dhe më e ngadaltë se L1, por është shumë më e shpejtë se memorja kryesore.Në anën tjetër,

memorja kryesore është shumë më e madhe dhe më e ngadaltë se memorja Cache dhe përdoret

për të ruajtur të dhëna dhe instruksione, të cilat janë të nevojshme për aplikacionin, për t’u

ekzekutuar më shpejt.

Nëse janë dy core krahë për krahë, duhet të ketë një mënyrë komunikimi ndërmjet core-ve dhe

memorjes kryesore. Kjo realizohet duke përdorur një bus të vetëm komunikimi, ose një rrjet

interkoneksioni.I pari përdoret me një model memorjeje të përbashkët ndërsa I dyti përdoret me

një model memorjeje të shpërndarë.Në figurën e tretë shfaqen të dyja qasjet e përmendura më

lart, respektivisht në figurat (a) dhe (b).Nëse ka pothuajse 32 core në një system, bus-I

mbingarkohet duke reduktuar performancën e sistemit, kështu që nuk ka një shkallëzim të

limituar për një bus komunikimi.


[ 97 ]

FIGURE 18 MODELET E MEMORJES SË MULTIPROCESORËVE.

(a) Modeli me memorje të përbashkët (Shared Memory Model)

(b) Modeli me memorje të shpërndarë (Distributed Memory Model)

Procesorët multi-core iu përgjigjen mangësive të procesorëve me një bërthamë të vetme, duke

rritur bandwidth-in ndërsa konsumi i energjisë zvogëlohet. Me të njëjtin tension burimi,

bërthamat kalojnë në një frekuencë më të ulët se një bërthamë e vetme, gjithashtu bandwidth-i

është i lartë dhe konsumi i përgjithshëm i energjisë reduktohet.

Në një chip multi-core CPU, bërthamat janë të vendosura në një “xhep” të vetëm të procesorit

(gjithashtu i quajtur CMP-Chip Multi-Processor). Bërthamat lëvizin në mënyrë paralele dhe

secila bërthamë proceson një thread të vetëm, në një cast të caktuar kohe. Brenda çdo bërthame,

thread-et janë në harmoni, pasi ata janë time-sliced, si nje procesor me një bërthamë (core) të

vetme. Sistemi i operimit percepton çdo bërthamë (core) si një procesor të veçantë dhe hartat e

percaktimit te thread-eve apo proceseve në bërthama të ndryshme.

Kompleksiteti kundrejt performancës

Edhe pse ka avantazhe të sistemeve multi-core, duket se ata kanë edhe disavantazhe.

Mund të ndodhë që procesorë më të shpejtë të punojnë më ngadalë nëse po procesojnë që vijnë

nga disa aplikacione të veçantë në një procesor multi-core në shkallë të gjerë. Kjo ka gjasa të

ndodhë kur një software i vjetër vihet në punë në procesorët me disa core, të ditëve të sotme. Me

kalimin e viteve, CPU-të janë bërë më të shpejtë, por nga ana tjetër shpejtësia e memories ka

qëndruar po e njëjta dhe vonesa e memories po rritet (latency). Mënyra tipike për të zgjidhur këtë

është përdorimi i cache.

Aplikacioni që është hedhur në sistem, merr të dhënat e tij nga cache-ja e shpejtë dhe me vonesë

të vogël në vend të memories kryesore. Me rritjen e shpjetësisë së procesorëve, memoria ka

marrë sa vjen e më shumëcikle. Projektuesit e procesorëve multi-core kanë fshehur problemin e

vonesës në rritje së memories duke përdorur cache-në. Madhësia e cache është duke u rritur

vazhdimisht.Por me këtë rritje, është duke u rritur gjithashtu edhe koha e aksesimit të cache-së,

çka nuk është gjë e mirë. Edhe pse kjo është fshehur nga projektuesit duke përdorur teknika si

pre-fetching dhe Out-of-Order (OOO) execution, fatkeqësisht nuk është shumë frytdhënëse në

ditët e sotme me arkitekturën që kanë procesorët aktualë. Bërja e motorrëve high-clocked OOO


[ 98 ]

më të fuqishëm, po vështirësohet sa vjen e më shumë, për shkak të shkallëzueshmërisë së

procesorëve. Kjo do të thotë se sa më e lartë shkalla e procesorit, qarqet komplekse nxehen, për

më tepër qarqet komplekse high clocked nxehen akoma edhe më shumë.

Problemi kryesor që u përmend më sipër është shumë i rëndësishëm dhe duhet të merret në

konsideratë nga projektuesit e procesorëve.Në ditët e sotme procesorët janë të gjithë të dizenjuar

multi-core me vonesë në memorie dhe cache.

A. Problemi me Cache

Në një procesor mulit-core, secila core mund të ketë cache-në e vet.Këto cache duhet të mbahen

koherente me memorien kryesore si edhe me njëra-tjetrën.Është e rëndësishme që secila core të

përditësojë tjetrën për ndryshimet që mund të ketë.Por kjo bën që të rritet vonesa dhe kërkohet

kohë që të kalojnë të dhënat.Arsyeja kryesore pse ndodh kjo është sepse secila cache ka nevojë

për porta që të komunikojë me cache-të e tjera dhe memorien kryesore.Sa më i madh numri i

portave, aq më e madhe vonesa. Një zgjidhje e propozuar për të shmangur këtë trafik është

përdorimi i cache-ve të përbashkëta si bën IBM në PowerPC dhe Intel në procesorët e tij të

rinj.Në këtë mënyrë, vonesa nuk është hequr plotësisht, por është reduktuar. Cache-ja tani është e

lidhur me dy core në vend të një. Duke krahasuar cache-të L1 he L2, e para është më e ndjeshme

ndaj vonesave se sa e dyta. Kjo është arsyeja pse cache L1 e procesorëve multi-core i vendoset

secilës core kurse L2 cache ndahet në mënyrë të përbashkët midis core-ve.

B. Problemi me memorien

Në sistemet multi-core, memoria duhet të ndahet midis core-ve. Nga ana tjetër kërkesat e

memories, rirenditen në mënyrë që të jenë më eficente. Këto dy veprime bëhen në hardware

kështu që kërkon kohë dhe do të kemi vonesë. Sa më shumë core ka sistemi, aq më kompleks do

të jetë. Kjo do të thotë se kohëvonesa gjithashtu do të jetë më e madhe.

Ndarja e memories në mënyrë të përbashkët, gjithashtu ul bandwidth-in. Bandwidth-i i ndërfaqes

së memories (Memory interface bandwidth) është ndarë në mënyrë proporcionale me numrin e

core-ve.Për të mirëmbajtur procesorët me numër të madh core-sh, bandwidthi i ndërfaqes së

memories ka nevojë për më shumë kontrollues me shpejtësi të lartë të memories. Por duke

shtuar më shumë kontrollues së memories do të thotë më shumë vonesë logjike dhe vonesë

aksesimi të memories.

Një problem tjetër që vjen nga memoria ka të bëjë me cache-të. Le të konsiderojmë rastin kur një

core do të lexojë të dhëna nga një adresë e veçantë në memorie dhe një core tjetër ka shruar të


[ 99 ]

dhena në atë adresë. Nëse këto të dhëna janë në cache, por nuk janë akoma në RAM, ky është një

problem. Cache-ja e parë që dëshiron të lexojë duhet të pyesë cache-të e core-ve të tjera nëse

kanë të dhënat që i duhen. Kjo kërkesë do të bëhet çdo herë që një core duhet të lexojë në

memorie.Kjo nënkupton që do të harxhohet shumë kohë duke gjeneruar trafik dhe duke

ngadalësuar akesimin e memories si edhe aksesimin e cache. Është e dukshme që sa me i madh

numri i core-ve aq më i madh problemi. Pra kompleksiteti është një e metë e procesorëve multi-

core.

C. Problemi me software-in

Një problem është kur software që po ekzekutohet nuk është dizenjuar të përfitojë nga processori

multi-core.Në këtë rast një core bën shumicën e punës, dhe sistemi punon si të jetë single-

core.Megjithëse sistemet multi-core janë shumë kompleksë në pikëpamjen e disanjit, duket të

jenë si sisteme single-core në raste të tilla, gjë që nuk ka shumë vlerë.

D. Problemi me fuqinë

Fatkeqësisht prodhimi i procesorëve multi-core vetëm redukton problemin e fuqisë, nuk e zgjidh

atë. Në mënyrë që të mbajë përdorimin e fuqisë në të njëjtin nivel, sa herë që dyfishohet numri i

core-ve, konsumimi i fuqisë duhet të jetë sa gjysma, por kjo nuk është e thjeshtë.

Ngritja e mjedisit eksperimental

Në mënyrë që të vlerësojmë performancën e sistemeve single dhe multi-core, përdoren dy

algoritma Scheduling për sistemet interaktive, RR dhe Priority Algorithm përkatësisht, meqenëse

ata janë përdorur kryesisht në implementime të ndryshme. Të dy algoritmat gjithashut janë

krahasuar me njëri-tjetrin në kuadër të performancës bazuar në kohën e ekzekutimit.

Algoritmat Scheduling janë të rëndësishëm për të vendosur cili proces ose thread do të

ekzekutohet në një kohë të caktuar.Kjo është e domosdoshme, për shkak të numrit të madh të

proceseve dhe threadeve që konkurojnë për CPU-në të njëjtën kohë. Nëse ka më shumë procese

gati për tu ekzekutuar se sa numri i core-ve në sistem, atëherë Schduler-i, i cili është pjesë e

sistemin operativ, merr vendimin. Algoritmat janë kategorizuar për tre mjedise të ndryshëm:

Sistemet Batch, Sistemet Interaktivë dhe Sistemet në kohë reale (real time). Meqë eksperimenti

do të zhvillohet në sistemet interaktive është e arsyeshme të hulumtojmë Algortimat Scheduling

Interaktive (ISA) si u përmend dhe më sipër: Algortimi Round Robin përcakton një interval

kohor për secilin proces që thirret në quantum. Procesi lejohet të ekzekutohet vetëm brenda

quantumit. Nëse quantumi nuk ka përfunduar, procesi qe po ekzekutohet do të shkojë në gjendje


[ 100 ]

pritjeje. Gjatë kësaj kohe CPU do të ekzekutojë procesin e rradhës. Nëse një nga proceset ka

mbaruar, algoritmi përcaktues do të kalojë në procesin tjetër. Proceset mbahen në rradhë dhe

ekzekutohen në çdo raund gjatë quantumit deri sa të jenë ekzekutuar plotësisht.Algoritmi

Scheduling me Prioritet (Priority Scheduling Algorithm) bazohet në prioritetin që kanë proceset.

Procesi me prioritet më të lartë do të ekzekutohet i pari, edhe nëse nuk është i pari në rradhë.

Mjediset

Eksperimenti zhvillohet në Java Virtual Machine në Sistemin Operativ Windows 7.Gjuha Java

është përdorur sepse ajo suporton thread-et dhe është më e përshtatshme për programimin e

orientuar nga objekti. Eksperimenti, i cili eksploron performancën e dy algoritmave në sisteme të

ndryshme, kryhet në dy sisteme kompjuterash. Sistemi i parë ka një procesor single-core me një

thread dhe sistemi i dytë ka një procesor me dy core me nga një thread secili. Konfigurimi i dy

sistemeve është si më poshtë:

1. Procesori single-core

2. Procesori dual-core

Faza eksperimentale

Në këtë seksion përshkruhen hapat për të realizuar eksperimentin që do të shpjegojë vlerësimin e

performancës së dy procesorëve të ndryshëm. Si fillim shkruhet një aplikacion që përmban tetë

detyra. Shtesë janë implementuar dhe dy algoritma përcaktues(Scheduling

Algorithms):Algoritmat RR dhe Priority në gjuhën Java që do të përdoren për të përcaktuar

detyrat e aplikacionit. Aplikacioni që implementohet kryen tetë funksionë të ndryshme, ku secili

funksion supozohet të procesohet nga një thread i caktuar. Funksionet nga i pari te i teti janë

listuar më poshtë:

1. Funksioni i parë llogarit produktin e gjithë elementëve të një matrice, madhësa e së

cilës është 10x10 dhe elementët janë integer.

2. Funksioni i dytë performon shumëzimin e gjithë elementëve të një matrice, tipi i së

cilës është integer dhe madhësia 9x9.

3. Funksioni i tretë llogarit produktin e një matrice integer madhësia e së cilës është 8x8.

4. Funksioni i katërt llogarit produktin e elementëve të një matrice me madhësi 7x7 që

mban elementë integer.


[ 101 ]

5. Funksioni i pestë bën një tjetër shumëzim të elementëve të një matrice që ka

madhësinë 10x10 dhe ka elementë double.

6. Funksioni i gjashtë bën të njëjtën llogaritje si në funksioni e pestë por ndryhson

madhësia e matricës e cila është 9x9.

7. Funksioni i shtatë bën gjithashtu të njëjtin shumëzim për një matricë me madhësi 8x8.

8. Funksioni i tetë llogarit produktin e elementëve të një matrice me madhësi 7x7 që

mban elementë double.

Për të përdorur thread-e në Java nevojitet klasa Threads e cila duhet të zgjerohet te klasa ku

do të përdoren thread-et. Më poshtë tregohet kodi vetëm për funksionin e parë të listës së

mësipërme:

Të gjitha këto tetë klasa për secilin thread janë nënklasa të klasës kryesore që quhet

Aplikacion. Pas implementimin të aplikacionit, më pas implementohen dhe algoritmat

përcaktues.

A. Implementimi i algoritimit Round Robin

Në metodën kryesore janë krijuar tetë objekte përkatësisht për secilin funksion, këto janë thread-

e. Ato janë organizuar në një vektor dhe më pas vihen në punë, në këtë pikë përcakohet koha e

start-it. Nëse thread-i kalon kohën e quantumi-it, ndalon dhe thread-i tjetër do të ekzekutohet.

Pas ekzekutimit të të gjitha thread-eve në buffer, atëherë thread-i që eshte ndaluar do të rifillojë

ekzekutimin në pikën ku e kishte lënë. Nëse të gjitha thread-et kanë vdekur, që do të thotë se e

kanë mbaruar punën e tyre, aplikacioni ka përfunduar më në fund dhe koha është përcaktuar.

Diferenca midis kohës së përfundimit dhe asaj së fillimit është koha e ekzekutimit të gjithë

aplikacionit. Një element i rëndësishëm në këtë implementim është zgjedhja e kohës së

quantumit, sepse nëse ajo ëshët e madhe algoritmi nuk do të ishtë shumë eficent, do të dukej si

algoritmi FCFS (First Come First Served). Nga ana tjetër, nëse është e vogël, do të marrë kohë të

switch nga njëri proces ose thread në tjetrin, për shkak të ruajtjes së gjendjes së procesit,

ringarkimit të cache-së etj. Në këtë eksperiment është zgjedhur as e madhe as e vogël, por

gjysma e kohës së ekzekutimit të kohës së ekzekutimit të thread-it më të vogël.

B. Implementitmi i algoritmit Priority

Në Java multithreading lejon te vendosë prioritete në thread-e të caktuara. Pas krijimit të tetë

thread-eve, për secilin thread përcaktohet një numër i cili vendos prioritetin e thread-it.Numri më


[ 102 ]

i madh nënkupton prioritet më të lartë. Thread-i me prioritet më të madh do të ekzekutohet më

herët se thread-et e tjera me prioritet më të ulët. Thread-et ekzekutohen në këtë mënyrë dhe

vdesin kur detyra e tyre ka përfunduar.Ashtu si në algoritmin e parë, edhe këtu është vlerësuar

koha e ekzekutimit të aplikacionit.

Përveç kohës së ekzekutimit të aplikacionit, gjithashtu është matur koha totale për secilin thread

kur është aktiv, në të dy algoritmet. Kjo është koha kthese (turnaround). Për secilin algoritëm

janë performuar gjashtë eksperimente në dy sisteme të ndryshëm. Qëllimi kryesor është të

sigurohet një kohë mesatare ekzekutimi e cila është sa më shumë reale.

Puna e mëtejshme

Puna në vazhdim do të ishte implementimi dhe përmirësimi i algoritmave të tjerë përcaktues.

Midis algoritmave egzistues do të ishte me vlerë te implementohej algoritmi Round Robin i

optimizuar. Ky algoritëm do të ishte algortimi më i mirë krahasuar me ato që egzistojnë.

Për më tepër, do të ishte me vlerë të zhvillohej faza eksperimentale në sisteme të tjera multi-core.

Në këtë mënyrë, përfundimet që dolën nga kjo teze do të përforcoheshin. Gjithashtu krahasimi i

shumë algoritmeve dhe shume sistemeve me numër të ndryshëm core-sh do të duhej të

plotësohej.

Një qëllim i rëndësishëm i punës në të ardhmen do të ishte shqyrtimi i më shumë problemeve që

kanë sistemet multi-core. Nga ky shqyrtim mund të sigurohen disa sugjerime për të përmirësuar

performancën dhe zgjidhur problemet.

5.3.3 VLERËSIMI I PERFORMANCËS SË EKZEKUTIMIT TË THREAD NË PROCESORËT

SINGLE DHE MULTI CORE

Në vitin 2000 u prezantua për here të pare teknologjia që do të ndryshonte plotësisht gjithë

mendimin dhe punën me kompjuterat. Kjo teknologji e re u quajt multi-core nga Intel. Që prej

atij viti, komunikimi me një kompjuter ishte më i thjeshtë dhe më i shpejtë. Teza ka për qëllim të

nxjerrë në dukje përfitimet nga procesorët multi-core, bazuar në një eksperiment, i cili krahason

këtë teknologji me atë që ekzistonte më parë. Qëllimi i kësaj teze është në përdorimin e

teknologjive të cilat do të mundësojnë reduktimin e kohës së procesimit të të dhënave si një

element i rëndësishëm në marrjen e shërbimeve.


[ 103 ]

Për aq kohë sa mund të kujtojmë, problemat e para kishin të bënin me krahasimin e së njejtës

punë, bërë nga dy punëtorë dhe nga një punëtor i vetëm. Llogaritjet e kohës që u duhej dy

punëtorëve për të përfunduar punën dhe kohën që do i duhej vetëm njërit. Rezultatet ishin të

qarta. Puna përfundohej për pothuajse gjysmën e kohës nga dy punëtorët që punonin së bashku.

Ky shembull elementar shërben për të treguar se rrënjët e çdo evolucioni janë në problemet e

vogla që hasen çdo ditë. Që nga procesori i parë AMD, zhvilluar në vitet 2000 dhe deri te

teknologjitë me të cilat përballemi sot duke përfshirë edhe i5 dhe i7, mund të thuhet se Intel po

tregon se është një “kalues limitesh” në këtë fushë. Sa më tepër të përparojë kjo teknologji, aq

më e thjeshtë do të jetë për kë do të zgjidhë problemet në një kohë të shkurtër. Kështu që, në këtë

tezë do studjjmë dhe vlerësojmë sjelljen e procesorëve multi-core. Do të zhvillojmë një

ekpseriment me thread-e, duke konsideruar se thread janë njësite më të vogla të programuara për

të punuar në mënyrë të pavarur. Eksperimenti do të zhvillohet në bazë matematike. Për ta

përmbledhur, do të punojmë në Linux. Një program në gjuhën C që përdor thread-e, ekzekutohet

në të dyja gjendjet, multi-core dhe single-core. Me termin multi-core nënkuptojmë dual-core.

Mjedisi i punës do të përdorë një procesor Intel-core duo. Mësipër përdorëm termin matematikë.,

sepse do të krahasohen dy gjendjet duke llogaritur raportet në kohë vonesë.

2.Aspekti teorik në lidhje me temën

Përpjekja jonë e parë për të gjetur punë (studime) në të njëjtën fushë rezultoi në një artikull

teorik [8]. Ky artikull prezanton teknologjitë multi-core dhe përfitimet nga to. [9] është një tjetër

artikull në këtë fushë. Ai përqëndrohet jo vetëm në përfitimet por edhe në disavantazhet e

teknologjise multi-core. Ai gjithashtu hedh poshtë disa statistika mbi optimizimin e kohë vonesës

por pa treguar asnjë eksperiment. [5] është një tjetër artikull.Ai analizon shkallëzueshmërinë e

shkallëzueshmërisë së 7 aplikacioneve të ndryshëm që punojnënë Linux. Mund të themi se ky

artikull është shumë larg qëllimit tonë. [3] ka shkruar një artikull mbi shkallëzueshmërinë multi-

core në Linux. Ai flet për paralelismin si baza e shkallëzueshmërisë dhe tregon disa rezultate

eksperimentesh që punojnë me disa encoder (kodues) file-sh media. Një tjetër artikull për këtë

fushë është [2], i cili flet për teknologjitë multi-core duke demostruar me pamje skematike se

ç’do të thotë multi-core. Ai tregon gjithashtu kode në gjuhën C për sinkronizimin e thread-eve në

një procesor multi-core. [6] na paraqet një artikull zhvillues mbi Programimin Multi-Threaded

me Posix Threads. Ne do të përqëndrohemi në këtë artikull për të krijuar kodet tona personale


[ 104 ]

me thread-e në gjuhën C. Udhëzuesi Multi-thread Programming është një artikull, të cilit do t’i

referohemi gjithashtu, për shkak të kodeve në gjuhën C mbi programimin multi-thread.

3. Teoria e Eksperimentit

Disa koncepte teorike të fazës ekpserimentale që do të përdoren janë listuar mëposhtë në këtë

seksion.

3.1 Përkufizimi i Single vs Multi-Core

Një procesor singe-core është një njësi llogaritëse Brenda një kompjuteri me vetëm një njësi

procesuese. Në të kundërt, një procesor multi-core është një komponent llogaritës me më shumë

se një njësi procesuese. Më poshtë janë dhënë skema që tregojnë këtë ndryshim. Si mund të

vemë re, procesori dual-core pranon dy thread-e të ndryshme në një moment të dhënë. Single-

core nuk mund ta bëjë këtë.

3.2 Bazat e paralelizmitnë Multi-Core

Kur thuhet multi-core, çfarë nënkuptohet janë dy ose më shumë evente paralele që ndodhin në të

njëjtën kohë. Kompjuteri nuk do të bëhet më i shpejtë vetëm duke ekzekutuar një veprim të

vetëm, por do të përmirësohet kur ekzekuton këto veprime të vetme në paralel gjithmonë në core

të ndryshme. Meqë eksperimenti do të bëhet në një kompjuter që nuk suporton hyper-threading,

këtu duhet të bëhet një shënim, i cili do ta shpjegohet më poshtë.

3.3 Multi-Core vs Multi-Thread

Multi-core nënkupton dy ose më shumë njësi në një CPU. Multi ose hyper-thread nënkupton që

secila nga njësitë mund të trajtojë dy ose më shumë njësi të tjera më të vogla. Studimi nuk do të

futet në detaje të hyper-threading, sepse ekpserimenti nuk do të mbulojë këtë fushë.

3.4 Mjediset e Eksperimentit

Eksperimenti u zhvillua në Sistemin Operativ Linux. Nuk u preferua të zgjidhej Windows pasi

nuk është familjar me kompilatorin GCC. Ky kompilator është projektuar të punojë në Linux

Ubuntu, version 12.04. Modeli Kernel që u përdor është Kernel 3.5. Gjuha e programimit me të

cilën po punojmë për ekpserimentin është gjuha C. Kemi zgjedhur këtë gjuhë për arsyen e

thjeshtë, sepse është gjuha më e njohur për ne.

3.5 Faza ekpserimentale

Seksioni tjetër tregon ekpserimentin që kemi bërë dhe llogaritjet mbi rezultatet.

4. Algoritmi

Më poshtë tregohen dy pseudokode për performance në të dyja rastet: single-core dhe multi-core.


[ 105 ]

Pseudokodi i algoritmit single-core

1.Thread0 enters a loop

2.Thread0 gets out of loop

3.Thread0 enters another loop

4.Thread0 gets out of loop

Pseudokodi i algoritmit dual-core

1.Thread0 enters a loop

1.1 Thread1 enters a loop

2.Thread0 gets out the loop

2.1 Thread1 gets out the loop

5.Bllokskemat e algoritmeve

6.Mjedis i itestimit

Siç u tha më pare, në këtë tezë u zhvillua eksperimenti në Sistemin Operativ Linux. Kodi që

nevojitet për testim gjendet në shtojcën në fund të tezës. Që eksperimenti të zhvillohej, duhej

fillimisht të shkarkohej kompilatori GCC, i cili është një mjet shumë i rëndësishëm, sepse

përmban librarinë OpenMP që punon me thread-et.

Hapat e ekzekutimit

1.Hapja e terminalit në Linux

2.Shkruani gcc –fopenmp<program.c> -o program

3.Shkruani ./program

4.Shkruani echo 0 | sudo tee/ sys / devices / system/cpu/cpu1/online (kjokomandë i

heqtëdrejtatnjë CPU-je)

5.Ekzekuto duke përdorur ./program

6.Shkruaj echo 1 | sudo tee/ sys / devices / system/cpu/cpu1/online (kjo komandë kthen të drejtat

CPU-së që iu hoqën më parë)

7.Përsërit eksperimentet e bëra mësipër për të marrë sa më shumë teste të ndryshme.

8.Pasqyra Analitike

Kemi llogaritur përmirësimet në vonesë duke u bazuar në formulën:

Përmirësimi = Vonesa Dual−core

Vonesa Single−corex100 (1)


[ 106 ]

Vrojtime: Sic shihet nga kolona e fundit se përqindjet nuk janë 50% por afër kësaj vlere. Para se

të bënim eksperimentin ne menduam se kjo vlerë do të ishte egzaktësisht 50%, sepse po punohet

vetëm në një dhe dy procesorë.

9. Puna e mëtejshme

Duke pasur mundësinë e dhënë nga ky artikull, synohet në zhvillimin e mëtejshëm të kësaj teze.

Mendohet ta zgjerojmë idenë e saj jo vetëm në teknologjinë dual-core, por edhe në teknologjitë

që përfshijnë më shumë core.

5.4 PËRFUNDIME E KONKLUZIONE

Kalimi i sistemeve të e-qeverisjes në cloud është një zgjedhje e mundshmë që duhe të

studjohet në të ardhme, duke marrë në konsideratë edhe elementët e sigurisë së

informacioneve si dhe të volumit të tyre.

Në këta paragrafë u shqyrtuan sistemet multi-core në dy këndvështrime. Nga njëra anë u

tregua se është provuar që sistemet multi-core kanë performancë më të mirë në krahasim me

paraardhësit e tyre. (Sa më i madh numri i core-ve aq më e mirë performanca.) Nga ana tjetër

sistemet multi-core duhet të kenë nje strukturë komplekse, e cila çon në probleme që kanë të

bëjnë më së shumti me cache-të e core-ve dhe vonesën në cache.

Bazuar në rezultatet e eksperimenteve të prezantuara më sipër, kemi dalë në përfundimet vijuese:

Përfundimi i parë është se procesorët multi-core janë më të mirë se procesorët single-core për

aplikacione që janë programuar të ekzekutohen në paralel. Procesorët dual-core përmirësojnë

dukshëm punën e kompjuterit. Koha e ekzekutimit të CPU-së në sistemin e dytë është më e vogël

se e para në mënyrë të konsiderueshme. Rezultati pothuajse 50% në përmirësimin e vonesës

tregon se teknologjia dual-core kursen pothuajse 50% të kohës në llogaritje, gjë që tregon për një

mundësi tjetër të reduktimit të kohës së përpunimit të të dhenave dhe nxjerrjes së informacioneve

nga sistemet qeveritare.

Përfundimi i dytë është se algoritmi Round Robin është më i mirë se ai me prioritet. Performanca

më e mirë do të arrihet nëse një aplikacion ekzekutohet në një sistem multi-core dhe drejtohet

nga përcaktuesi Round Robin.Si përfundim final multi-core mund të shihet si një kompromis

(trade-off) midis kompleksitetit dhe performancës.


[ 107 ]

KAPITULLI 6. PROPOZIMI I NJË MODELI KONCEPTUAL PËR

KALIMIN NË E-SHËRBIME

6.1 KONCEPTI MBI MODELIN E SHËRBIMIT PUBLIK

Administrimi me efektivitet dhe në mënyrën e duhur është thelbësor për të ofruar një shërbim të

sigurt dhe efikas. Ai është baza për ngritjen e platformave që ndihmojnë vendimmarrjen dhe që

vlerësojnë performancën.Shërbimet moderne, të bazuara në dije, e të mbështetura nga një

arkitekturë informacioni efektive dhe standarte të hapura (“open” ) mbështetin institucionet për të

ndërtuar procese dhe shkëmbime informacioni transparente dhe efikasë (M.Nusir, D.Bell Taxonomy

Of Services In E-Government).

Duke zgjedhur një model konceptual për shërbimet publike, synohet që:

informacioni të ofrohet në një mënyrë të kuptimtë dhe të krahasueshëm;

informacioni të jetë i ripërdorshëm;

informacioni të jetë i mbrojtur dhe të ofrohet në mënyrë të përgjegjshme ;

informacioni të jetë lehtësisht i gjetshëm dhe lehtësisht i kuptueshëm;

shërbimet të jenë të projektuara për të përmbushur sfidat lokale dhe kombëtare;

informacioni i sektorit publik është më i saktë e merret në kohë;

sistemet e informacionit të zhvillohen më shpejtë, më lirë dhe me më pak rrezik;

politikave dhe strukturat qeveritare të transformohen me ndikim minimal tekinformacioni

Cfarë problemesh do të zgjidhim?

Synimi i studimit është që të propozojë një “koncept - model” të aftë që të përshkruajë e të

përfaqësojë të gjitha modelet e “biznesit” të ofruara nga institucionet. Që këtej do të rrjedhin

edhe modelet logjike të organizimit të informacioneve si dhe sistemet kompjuterike. Këto

modele konceptuale, funksionojnë mirë brenda një institucioni por nuk mundësojnë ripërdorimin

e informacionit nga të tjerët sepse janë në përdorim vetëm të “biznesit” të tyre dhe nuk përdorin

të njëjtën “gjuhë” për të “tjerët” (TOGAF ver 9). Pra synimi ynë është që të propozojmë një

model konceptual të unifikuar për të gjitha institucionet, gjë që do të ndihmojë më tej në kalimin

nga shërbime publike në e-shërbime rast pas rasti.


[ 108 ]

Informacioni i shërbimit publik mund të jetë në kontekst:

- Operacional – psh rreth klientëve dhe vendeve, në nje rrethanë konkrete , që kërkojnë një

shërbim konkret

- Statistikor - informacioni agregat i operacioneve, i organizuar duke përdorur klasifikime

dhe segmentime të përbashkëta

- Analitik – konkluzionet e nxjerra nga analiza e statistikave si psh opinionet, parashikimet,

ndërhyrjet etj

- Politik – vendime të marra për ti dhënë formë shërbimit, psh objektivat, opinionet etj

FIGURE 19 SKEMA KONCEPTUALE E INFORMACIONIT

Modeli konceptual i shërbimit publik duhet të jetë plotësisht relevant për secilin nga këta

komponentë dhe të sigurojë një lidhje të fortë mes tyre me qëllim që informacioni të kombinohet

e ti shërbejë secilës prej shtresave. Objekti i kësaj etape të studimit do të jetë vetëm skema e

informacionit në kontekstin operacional.

Çfarë është një model konceptual?

- Sipas ISO 1087-1:2000 - një bashkësi konceptesh të strukturuara sipas një marrëdhënieje

mes tyre

- Sipas Wikipedia – paraqet “koncepte” dhe marrëdhënie ndërmjet tyre, të zgjedhur për të

qënë të pavarura nga projektimi apo implementimi. Ky model konceptual, synon të

qartësojë e të mos lejojë të ketë terma të ndryshme dhe dykuptimëshe.

Në veçanti – modeli konceptual i shërbimit publik do të kuptojë:

- një bashkësi “konceptesh” dhe marrëdhëniet ndërmjet tyre, të zgjedhura për të qenë të

pavarura nga projektimi apo implementimi dhe që :

o paraqesin të vërtetën

o janë të mjaftueshme për tu aplikuar në cdo pjesë të sektorit publik

Operacional

Analitik

Statistikor

Politik


[ 109 ]

o janë të pandikuara nga ndryshimet strukturale të qeverisë

o janë të thjeshta, të lexueshme, të kuptueshme nga çdokush që kërkon

informacione të administratës publike

Modeli përmban 3 nivele:

Niveli 1 – një bashkësi e vogël konceptesh me një përshkrim të shkurtër për secilën

Niveli 2 – për secilin koncept, përcaktohen marrëdhëniet me konceptet e tjera në model: psh

NGJARJE që ndodhin nënjë KOHË

Niveli 3 – pjesë përdorimi, përshkrimi i skenarit të përbashkët me një bashkësi konceptesh dhe

lidhjet mes tyre si psh “Case management”, “kërkim për një shërbim” etj.

6.2 NJË MODEL KONCEPTUAL I SHËRBIMIT PUBLIK

Modelet paraqiten grafikisht si “grafe” dhe vihen në dispozicion si “ontologji e thjeshtë”. Modeli

konceptual i shërbimeve publike nuk zëvendëson modelet ekzistuese në rastet kur ato ekzistojnë,

por bën shoqërizimin e këtij modeli me atë kryesor me qëllim që të pyesim për të dhënat në një

version të ri. Nëpërmjet modelit konceptual ne mund:

të hartëzojmë modelet konceptuale ekzistuese të një ‘institucioni’ me modelin

Konceptual të shërbimeve publike

të krijojmë modele të reja aty ku nuk ekzistojnë;

të inventarizojmë të dhënat e sektorit publik me qëllim përdorimi e ri-përdorimi

të ri-përdorim standartet, elementë që veprojnë mbi një koncept.

të ri-përdorim shërbime dhe zgjidhje mes institucioneve publike

të reduktojë kohën dhe burimet e nevojshme për të prodhuar një zgjidhje për shërbimin

publik

etj

Duke kryer të gjithë studimet e deritanishme kemi venë re se:

- një NXËNËS për të aplikuar për një degë studimi , përdor një APLIKIM të MAS, për të

plotësuar një FORMULAR, dhe pret një PERGJIGJE mbi Degët që mund të ndjekë

- një QYTETAR, plotëson/depoziton një kërkesë pranë ZRPP, për të marrë një

INFORMACION mbi pronat e tij


[ 110 ]

- një BIZNES , duhet të plotësojë disa formularë pranë INSTITUCIONIT (X), për të marrë

një LEJE NDËRTIMI, e kështu me rradhë.

Nga sa shikojmë kemi disa koncepte të cilat mund ti grupojmë. Psh në rastet e mësipërme,

Nxënesi, Qytetari apo Biznesi mund ti përmbledhim në konceptin “PERSON”.

Të gjithë. (koncepti-PERSON), i drejtohen një Institucioni, pra si ZRPP, MAS etj, i

përmbledhim në konceptin “INSTITUCION”. Dhe të gjithë kërkojnë një shërbim pra kemi

konceptin “KËRKESË PËR SHËRBIM”

Pra sa më sipër mund ti përmbledhim në:

Një PERSON ka një NEVOJË të përdorë një SHËRBIM nga një INSTITUCION në një

VEND dhe nga ku merr një REZULTAT/PRODUKT

Nga analiza e bërë në Kapitujt 2, 3 e 4 studimi rekomandon që gjatë specifikimeve, zhvillimeve

dhe përdorimit të informacioneve të e-qeverisjes dhe të sistemeve të shërbimeve, duhet të merren

në konsideratë karakteristikat e shërbimeve publike. Për sa më lart propozojmë skemën e

mëposhtme ku kemi përmbledhur të gjithë elementët që përfshihen në konceptin e shërbimeve e-

qeverisëse. Qëllimi i propozimit të kësaj skeme është të reduktojë çdo konfuzion që lidhet me

karakteristikat e shërbimeve të e-qeverisjes, duke kuptuar karakteristikat e secilit prej grupimeve.

Por, gjithashtu duhet të theksojmë se sfida më e madhe për realizimin e e-qeverisjes janë

infrastruktura dhe teknologjia të cilat luajnë një rol kyç në klasifikimin e karakteristikave kur

kalohet nga një grup tek tjetri.


[ 111 ]

FIGURE 20 SKEMA E PROPOZUAR ME ELEMENTËT PËR KALIMIN NË SHËRBIME ONLINE

Nga sa më lart dhe studimi i bërë, duke patur në konsideratë “qytetarin në qendër” , dhe duke

synuar të kalojmë në modelin e 6-të të e-qeverisjeve (model ky i pas viteve 1990 – bottom-up) e

përmbledhim si më poshtë:

FIGURE 21 MODELI I OFRIMIT TË SHËRBIMEVE TË INTEGRUARA DHE TË SIGURTA


[ 112 ]


[ 113 ]

KAPITULLI 7. PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

Në këtë punim u realizua studimi i situatës së ofrimit të shërbimeve publike në vend si dhe të

disa prej faktorëve kryesorë që ndikojnë në kalimin e këtyre shërbimeve drejt shërbimeve

elektronike.

Kufizimet e studimit

Në këtë studim u morr përsipër të analizohej situate e ofrimit të shërbimeve publike në Shqipëri

si dhe niveli i zhvillimit të elementëve të cilët ndikojnë në kalimin në e-shërbime. U studjuan

modelet e përafërta të ofrimit të shërbimeve publike me qëllim vlerësimin e situates tone

kundrejt tyre. Ky studimi ceku disa elementë (në kapitullin 6), por që do të jenë në fokus të

studimeve të mëtejshme, sepse siç u shpreh më lart, proçesi drejt e-qeverisjes është një proçes i

vazhdueshëm, sepse synohet të lehtësohen procedurat administrative duke i shërbyer më mirë,

me cilësi e shpejtësi, qytetarit. Duke qenë se tendenca e qarkullimit të informacioneve online do

jetë në rritje, mbetet sfidë për të ardhmen një studim më i të thelluar mbi përmirësimin e

infrastrukturës me qëllim reduktimin e kohës së përpunimit të të dhënave masive i cili do të

finalizohet me disa artikuj shkencorë.

Së fundi, u synua të jepet një model konceptual mbi kalimin e një shërbimi në e-shërbim bazuar

në studime dhe eksperienca të vendeve të tjera. Ky model konceptual mbetet të verifikohet më tej

në studimet e mëtejshme. Mbetet objekt studimi në të ardhme, vërtetimi i saktësisë së këtij

modeli konceptual nëpërmjet zbatimit konkret.

Për tju përgjigjur pyetjes së shtruar në fillim :

Cili është modeli më i përshtatshëm për ofrimin e shërbimeve publike tek qytetarët e bizneset në

Shqipëri?

proçesi i studimt kaloi nga analiza e situatës së ecurisë së qeverisjes elektronike në vendet në

zhvillim, tek analizimi i faktorëve kryesorë që ndikojnë në rritjen e indeksit të e-qeverisjes. Duke

u bazuar në këtë koncept, e-qeverisja konsiderohet si një përbërës i reformës në sektorin publik,

si një instrument për të rritur eficiencën e qeverisjes, për modernizimin dhe fuqizimin e

konkurrueshmërisë


[ 114 ]

Studimi thellohet në shërbimet publike dhe veçanërisht në ato online si një nga faktorët që

ndikojnë në indikatorin EGDI, duke analizuar edhe vendimet e marra në kuadër të reformës së

shërbimeve publike. Qëllimi i studimit është t’iu japë përgjigje pyetjes kryesore si dhe pyetjeve

të tjera që rrjedhin prej saj duke dhënë rekomandime për ecurinë e mëtejshme..

Nga studimi i literaturës mbi modelet e-qeverisjeve të implementuara në vendet në zhvillim

rezulton se kanë të përbashkët tre fazat e para. Dallimi qëndron në integrimin dhe mundësimin e

kryerjes së transaksioneve nga interneti duke e konsideruar funksionimin e institucioneve

qeveritare si një “organizatë virutale” në lidhje me ofrimin e shërbimeve publike. Pra, dallimi

kryesor i nivelit të implementimit të e-qeverisjeve në vende të ndryshme, qëndron tek niveli i

përdorimit të TIK dhe i shërbimeve online.

Rritja e numrit të përdoruesve internet, qofshin këta nëpërmjet linjave fiks apo mobile si dhe e

pajtimtarëve fix e mobile, është një faktor i rëndësishëm në përcaktimin e indeksit EGDI të një

vendi. Duke qenë se sektori i telekomunikacioneve është i liberalizuar, për të rritur indikatorin e

përdorimit të internetit e TIK duhet që qeveria të hartojë politika mbi implementimit e planit të

zhvillimeve broadband duke marrë gjithashtu në konsideratë strategjitë kombëtare, interesat e

bizneseve për investime e zhvillime si dhe të monitorojë zbatimin e tyre.

Në studimin e bërë vihet re diferencat në përdorimin e broadband në Shqipëri krahasuar me

vende të bashkimit europian. Përsa i takon përdorimit të fiks broadband, megjithëse vihet re një

rritje e qëndrueshme e përdorimit, përsëri mbetemi shumë larg indekseve europiane. Gjithashtu

vihet që teknologjia bazë e përdorur nga abonentët broadband është xDSL (61% e abonentëve

broadband përdorin xDSL krahasuar me 68% të mesatares europiane). Abonentët që përdorin

fiber optike janë 7% kundrejt 10% që është mesatarja e EU. Ky faktor është mjaft i rëndësishëm

në lidhje me vendimin nëse do të duhet të kalohet tërësisht drejt e-shërbimeve (shërbimeve

online). Ndaj analiza e mëtejshme mbi modelet e ofruara në disa vende në zhvillim, na orienton

të zgjedhim modelin hibrid : ofrimin paralel të shërbimeve në sportel dhe në portalin qeveritar.

Edhe nëse qeveria do të përpiqet që ti kalojë të gjitha shërbimet publike online, do të vijojë të

mbetet në nivel të konsiderueshëm, marrja e shërbimeve nga klientët në sportele. Kjo do të vijojë

për aq kohë sa:

niveli i penetrimit telefonik dhe internetit të jetë i ulët ;


[ 115 ]

të ekzistojë hendeku digjital, veçanërisht në zonat rurale;

nuk ka informacion në të gjitha shtresat e popullsisë;

Gjithashtu, kalimi tërësisht në shërbime elektronike online kërkon që, përveç digjitalizimit të të

gjitha proçeseve dhe shërbimeve, të realizohen reformat ligjore dhe ato institucionale.

Gjatë gjithë periudhës së studimit, duke vrojtuar vendimmarrjet në kuadër të reformës së

shërbimeve publike, vemë re se ato janë ndryshuar disa here. Pasojë e këtyre ndryshimeve të

vendimmarrjeve kanë qënë: investime të gabuara, vonesë në realizim të objektivave,

mosrakordim i proçeseve etj.

Rekomandim 1. Reforma e shërbimeve publike, si një nga reformat e rëndësishme që ndikon në

modernizimin e gjithë aktivitetit të Shtetit, duhet të fillojë me hartimin e strategjisë së reformës

së shërbimeve publike si dhe me një plan aktivitetesh shoqërues. Për të kaluar tërësisht në e-

qeverisje nuk është i mjaftueshëm vetëm vullneti politik. Dokumenti afatmesëm apo afatgjatë i

politikave të hartuara apo që mund të hartohen në të ardhme janë vetëm udhërrëfyes por jo

detyrues për institucionet publike. Kjo është dhe arsyeja kryesore pse shpesh herë gjatë rrugës u

ndryshuan planet apo aktivitetet e parashikuara më parë.

Rekomandim 2. Mbështetja financiare e bazuar kryesisht në financimet e donatorëve, është një

arsye subjektive për vonesat në zbatimin e reformës, për shkak të burokracisë së procedurave. Do

të ishtë e nevojshme që së bashku me strategjinë e planin e aktiviteteve të ishte siguruar edhe

mënyra e financimit të tyre. Ndoshta, mund të konsiderohej veç financimeve të huaja dhe të

buxhetit të shtetit, sugjerohet të konsiderohet mundësia e një partneriteti publik-privat. Për më

tepër, kur kërkohet që shërbimet publike të ofrohen me të njëjtat cilësi siç ofrohen shërbimet e

ofruara nga privatët, do të ishte një mundësi e mire konsiderimi i partneritetit publik-privat.

Nga sa më lart, studimi mori përsipër të analizonte të gjithë faktorët kryesorë që ndikojnë në

modelin e ofrimit të shërbimeve publike. Analiza tregon se në Shqipëri do të ndërtohet një model

hibrid: kombinim i shërbimeve publike të ofruara në sportele (face to face) dhe nëpërmjet portalit

(shërbime elektronike), duke ju përgjigjur kështu, pyetjes kryesore të studimi, se cili do të jetë

modeli i ofrimit të shërbimeve publike në vend.


[ 116 ]

Pyetjes se a është i gatshëm vendi ynë për të kaluar tërësisht në e-qeverisje (shërbime

publike tërësisht digjitale), nga studimi i të gjithë elementëve tregohet se ka shumë për të

bërë, si nga akesibiliteti në shërbimet online publike (element që u studjua me detaje)

ashtu dhe nga aftësitë digjitale të qytetarëve (element që nuk ishte në fokusin e studimit

dhe që do të duhet të studjohet në vijim). Digjitalizimi i shërbimeve publike dhe kalimi

tërësisht në e-shërbime nuk varet nga aksesibiliteti i qytetarëve në internet. Por, në këtë

situate dhe duke pare që niveli i përdorimit të telefonisë fikse po qëndron në vend, ndërsa

po rritet numri i përdoruesve mobile si dhe të futjes së aparateve inteligjentë në përdorim,

duhet të fillohet të mendohet seriozisht për investime dhe kalim në m-qeverisje.

Rekomandim 3. Indeksi gatishmërisë në të dyja anët (kërkesës dhe ofertës), është i rëndësishëm

për të rritur përdorimin e shërbimeve elektronike;

Ky është një proçes që shërben për të modernizuar shtetin: rritur cilësinë e ofrimit të shërbimeve,

reduktimin e proçeseve burokratike, reduktimin e kohës së marrjes së shërbimeve, lehtësimin e

procedurave ndërmjetëse duke lehtësuar punën e punonjësve të administratës dhe gjithashtu

reduktuar korrupsionin, gabimet etj. Në këtë etapë të zhvillimit të e-qeverisjes do të jetojnë e

zhvillohen paralelisht si sistemet online që ofrojnë shërbime online nëpërmjet aksesismit të

internetit nga media të ndryshme, ashtu edhe zyrat pritëse (ku do synohen të integrohen sa më

tepër shërbime).

Pyetjes se cilat janë përfitimet që rrjedhin nga kalimi në e-qeverisje, studimi merr

përsipër vetëm elementin reduktim i kohës së marrjes së shërbimeve. Studjohen vetëm dy

faktorët: 1) reduktimi i hapave ndërmjetëse nëpërmjet riinxhinjerimit dhe 2) përzgjedhja

e elementëve infrastrukturorë që shkurtojnë kohën e procesimit të të dhënave apo të

shkëmbimit të informacioneve. Ndërlidhja, digjitalizimi dhe standardizimi janë faktorët

kyç për të reduktuar kohën e ofrimit të shërbimeve publike dhe ulur rradhët pritëse;

Rekomandim 4 . Ri-inxhinierimi është më shumë se një proçes teknik. Ai kërkon ndërtimin e

kapaciteteve; ri-inxhinierimi, si risi në ofrimin e shërbimeve publike duhet të konsiderohet si një

proces në vazhdimësi.


[ 117 ]

Nëpërmjet trajtimit të këtyre elementeve në kapitullin 5, vlerësojmë faktin se cloudi qeveritar

është një mundësi për të paraprirë drejt e-qeverisjes e më tej qeverisjes së hapur (o-governmet

ose m-government). Me tej, në të ardhme, elementët që studjuam mbi reduktimin e kohës së

procesimit, nëpërmjet përzgjedhjes me kujdes të elementeve hardware në cloudin qeveritar e në

qendrën e të dhënave do të jetë në fokusin e studimeve në të ardhme.

Rekomandim 7. Për të kuptuar nevojat dhe kërkesat e konsumatorëve/klientëve, e rëndësishme

është të zbatohet me sukses metoda e ofrimit të shërbimeve publike duke patur në konsideratë

"qytetarin në qendër” duke zbatuar parimin “vetëm njëherë”.

Rekomandimi 6. Kalimi i sistemeve të e-qeverisjes në cloud është një zgjedhje e mundshmë që

duhet të studjohet në të ardhme, duke marrë në konsideratë edhe elementët e sigurisë së

informacioneve si dhe të volumit të tyre.

Në shqyrtimi i sistemeve multi-core u provua se sistemet multi-core kanë performancë më të

mirë në krahasim me paraardhësit e tyre, nga njëra anë dhe nga ana tjetër, sa më i madh numri i

core-ve aq më e mirë performanca.

Rekomandimi 7. Bazuar në rezultatet e eksperimenteve të prezantuara në këtë tezë studimore,

dhe nga përfundimet e nxjerra , konkludojmë se në sisteme mbi të cilat do të ofrohen shërbimet

publike rekomandohen të ngrihen mbi procesorë multi-core për vetë specifikat e tyre të

ekzekutimit të komandave në paralel.

Rezultati pothuajse 50% në përmirësimin e vonesës tregon se teknologjia dual-core kursen

pothuajse 50% të kohës në llogaritje, gjë që tregon për një mundësi tjetër të reduktimit të kohës

së përpunimit të të dhenave dhe nxjerrjes së informacioneve nga sistemet qeveritare.

Performanca më e mirë do të arrihet nëse një aplikacion ekzekutohet në një sistem multi-core

dhe drejtohet nga përcaktuesi Round Robin.Si përfundim final multi-core mund të shihet si një

kompromis (trade-off) midis kompleksitetit dhe performancës.


[ 118 ]

LISTA E PUBLIKIMEVE

Konferencat

1. ICACCI-2014 - India – A trade-off between complexity and performance over Multi-Core

systems.EDAS Conference – Vilma Tomço, Aneta Deliu, Igli Tafa.

http://ieeexplore.ieee.org/xpl/articleDetails.jsp?arnumber=6968500

2. ISTI-2014 – Government Cloud for Good Governance

ISBN 978-9928-481-7 , Vilma Tomço

3. ISTI-2015-Albania – Increase of e-government service usability in developing countries, for a

better citizens services: Case Study , Albania

http://conference.ijsint.org/sites/default/files/Agenda_ISTI2015.pdf

ISBN 978-9928-05-199-8 , Vilma Tomço, Sanije Cela

4. ISTI-2016-Albania – Re-engineering of public service delivery a key component of the public

service reform

ISBN 978-9928-148-56-8 , Vilma Tomço

http://www.conference.ijsint.org/sites/default/files/Proceedings%20Book_ISTI2016_0.pdf

5. CBUIC 2017, Pragë - Performance comparison of the different streams in a TCP bottleneck

link in the presence of background traffic in Data Center implemented over e-Gov system ,

Approved , 22- 24 March 2017, Vilma Tomço

http://ieeexplore.ieee.org/xpl/articleDetails.jsp?arnumber=6968500

http://www.conference.ijsint.org/sites/default/files/Proceedings%20Book_ISTI2016_0.pdf


[ 119 ]

Artikujt

1. IJCSN-2014- Performance of Evaluation for threads execution in single and multi-core

processors. Vilma Tomço, Igli Tafa, Elona Pashaj, 2014

ISSN- 2277-5420 – Impact Factor 0.274,

http://ijcsn.org/IJCSN-2014/3-4/Performance-Evaluation-for-Threads-Execution-in-

Single-and-Multi-Core-Processors.pdf

2. A comparative analysis of dynamic scheduling algorithms versus the Round-Robin

scheduling algorithm.Vilma Tomço, Elton Lika, Anduela Dervishi, Igli Tafa

IJCSIS – 2014 – Impact Factor0.65 – USA

http://www.docstoc.com/docs/172873385/A%20Comparative%20Analysis%20of%20Dy

namic%20Scheduling%20Algorithms%20versus%20the%20Round-

Robin%20Scheduling%20Algorithm

3. Building a citizens centric service delivery model in Albania

Online ISSN : 2225-0751; printed ISSN: 223-2257; Vol 1 , No 13 July 2015 , Vilma Tomço,

2015



http://www.docstoc.com/docs/172873385/A%20Comparative%20Analysis%20of%20Dynamic%20Scheduling%20Algorithms%20versus%20the%20Round-Robin%20Scheduling%20Algorithm




[ 120 ]

REFERENCAT

[1]. PwC, 2007," Rruga për ofrimin e shërbimeve publike”

[2]. Arch and B. Hardy, “E-Government: Accessible to All”, National Information and Library

Service, 2005

[3]. A. S. Tanenbaum “Processes and Threads” in “Modern Operating Systems” 2nd Edition

[4]. Abbas Noon, Ali Kalakech and Seifedine Kadry “A New Round Robin Based Scheduling

Algorithm for Operating Systems: Dynamic Quantum Using the Mean Average”, November

2011

[5]. Albanian Policy paper on public service reform, www.inovacioni.gov.al;

[6]. AMD Opteron 6200 series processors 6200

[7]. http://www.amd.com/us/products/server/processors/6000-series-

platform/6200/Pages/6200-series-processors.aspx

[8]. Andrew Tanenbaum, 2009, Modern Operating System 4-th edition, chap 2 processes and

threads.

[9]. Backus 2001. E-Governance ans Developing Countries. Introduction and examples.Research

Report No3.

[10]. Baseline measurement report : The principal of public Administration, Albania 2015

[11]. Bryan Schauer “Multicore Processors – A Necessity”, September 2008.

[12]. C.R.Kothary,2004, “Research Methodology” second revised edition

[13]. Christopher Clark, Keir Fraser, Steven Hand, Jakob Gorm Hanseny,Eric July, Christian

Limpach, Ian Pratt, Andrew Warfield, 2009, “Live Migration of Virtual Machines”

citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.206.5743.COM (2010), vol. 743.

[14]. Cullen International, Report 4, Supply of services in monitoring regulatory and market

developments for electronic communications and information society services in

Enlargement Countries, February 2014

[15]. Digital Agenda Strategy 2015-2020

[16]. Drigas, A., Koukianakis, L. (2009) "Government Online: An E-Government Platform to

Improve Public Administration Operations and Services Delivery to the Citizen,"

Visioning and Engineering the Knowledge Society.A Web Science Perspective, pp. 523-

532.

[17]. E-Government Survey 2014. United Nation. www.unpan.org/e-government


[ 121 ]

[18]. EU Commission, Study on eGovernment and the Reduction of Administrative Burden,

ISBN 978-92-79-35882-1

[19]. European centre for government transformation, “Delivering public services for the

future”, A collection of essays on the opportunity and challenge of public service in the

digital age.” Copyright © 2014 by the Lisbon Council asbl, the College of Europe and

Accenture

[20]. European Commission, (2010) "Digitizing Public Services in Europe: Putting ambition

into action, 9th Benchmark Measurement," Report Prepared by Capgemini, IDC, Rand

Europe, Sogeti and DTi for the European Commission, Directorate General for

Information Society and Media.

[21]. European Commission, (2010) "The European eGovernment Action Plan 2011-2015,"

[22]. European Commission, 2012

[23]. Geoffrey Blake, Ronald G. Dreslinski, and Trevor Mudge “A Survey of Multicore

Processors”, November 2009

[24]. H.Shahzad, W.Sandhu, “ e-Government services in Pakistan”, ISSN 1653-0187

[25]. Hirwade, M.A. (2010) "Responding to information needs of the citizens through

egovernment

[26]. http://www.theguardian.com/public-leaders-network/2013/jul/31/azerbaijan-public-

service-assessment-network

[27]. https://e-estonia.com/the-story/digital-society/

[28]. https://www.hks.harvard.edu/m-rcbg/CSRI/publications/report_22_EO%20ICT%20

Final.pdf

[29]. I.Kurti, 2014. “Qevrisja e teknologjisë së informacionit në sektorin publik shqiptar”

[30]. INSTAT, A new urban-rural classification of Albanian population, May 2014, ISBN: 978 -

9928 - 188 - 10 -6

[31]. Jin Heo Xiaoyun, Zhu, Pradeep Padala, Ann Arbor, Zhikui Wang, 2009, “Memory

Overbooking and Dynamic Control of Xen Virtual Machines in Consolidated

Environments “

[32]. Katharina Haselhorst, Matthias Schmidt, Roland Schwarzkopf, Niels Fallenbeck, Bernd

Freisleben, 2010 “Efficient Storage Synchronization for Live Migration in Cloud

Infrastructures”

[33]. Kuo-Yi Chen,J.M. Chang and Ting-Wei Hou “Multithreading in Java: Performance and

Scalability on Multicore Systems”, November 2011

https://e-estonia.com/the-story/digital-society/

https://www.hks.harvard.edu/m-rcbg/CSRI/publications/report_22_EO%20ICT%20%20Final.pdf

https://www.hks.harvard.edu/m-rcbg/CSRI/publications/report_22_EO%20ICT%20%20Final.pdf


[ 122 ]

[34]. Law no. 13/2016 “On the way of provision of the public services in front desk in the

Republic of Albania”

[35]. Leedy, P 2005, Practical Research: Planning and Design, 6edn, Prentice Hall, N.Jersey.

[36]. Lucas Nussbaum, Fabienne Anhalt, Olivier Mornard, Jean-Patrick Gelas “Linux-based

virtualization for HPC clusters”

[37]. M.Karcanaj, “Integrimi I sistemit të menaxhimit të dokumenteve me e-shërbimet në

institucinonet publike”

[38]. M.Sweeney, Maguire M. and Shackel, B, “Evaluating user-machine interaction: A

framework”, International Journal of Man-Machine Studies,, 1993.

[39]. M.Kitsing, “An evaluation of e-government in Estonia”, An Impact Assessment

conference at Oxford University, UK, on September 16-17, 2010

[40]. M.Kumar, M,Shukla, S.Agarwal, G.N. Pandey, article “ An E Governance model using cloud

computing technology for Developing Countries”.

[41]. Manfred Kreutzer “Development of Complex Multicore Systems: Tracing challenges and

concepts”, 2012

[42]. McGrawHill Book Company Australia, Roseville: NSW, 1998.

[43]. Meyerhoff Nielsen, 2012; Meyerhoff Nielsen & Igari, 2012, Meyerhoff Nielsen 2013

[44]. M.Nusir, D.Bell Systematic Literature Review: Taxonomy Of Services In E-Government

[45]. Mundy, D. & Musa, B. (2010). Towards a Framework for eGovernment Adoption in

Nigeria. The Electronic Journal of e-Government,

[46]. N.Srivastava, “Effective e-governance through Cloud Computing”, Vol. 4, Issue 3, March

2016

[47]. Neetu Goel and R.B. Garg “A Comparative Study of CPU Scheduling Algorithms”,

November 2012

[48]. O. Alhujran, “Determinants of e-government services adoption in developing countries: a

filed survey and a case study” 2009, Thesis collection University of Wollongong

[49]. OECD, OSLO Manual, 2007 “Guideline for collecting and interpreting innovation data”

[50]. Olusoyi Olatokunbo Richard, Ashaye, 2014 , “Evaluating the implementation of the e-

government on the developing countries: the case of Nigeria”

[51]. Open Group, TOGAF ver 9, ISBN: 978-90-8753-230-7 , Document Number: G091

[52]. Oracle Whitepaper “Oracle's SPARC T5-2, SPARC T5-4, SPARC T5-8, and SPARC T5-1B

Server Architecture”, July 2013


[ 123 ]

[53]. Portals and online services in India," The International Information & Library Review,

vol. 42, 9, pp. 154-163.

[54]. Pradeep Padala, Xiaoyun Zhu, Zhikui Wang, Sharad Singhal, Kang G. Shin, 2007,

“Performance Evaluation of Virtualization Technologies for Server Consolidation”

[55]. Price Waterhouse and Coopers, “The road ahead for public service delivery” 2007.

[56]. R. McColl, B. Callaghan, and A. Palmer, Services marketing: A managerial perspective,

Regional comparative study,

[57]. Roger, 2002. “ICT for Poverty Alleviation Framework”

[58]. S. Myeong, Y. Kwon, H.Seo , “Sustainable E-Governance: The Relationship among Trust,

Digital Divide, and E-Government “,ISSN 2071-1050

[59]. S.Hashemi, K.Monfaredi, M.Masdari, “ Cloud Computing for e-government: challenges and

benefits”, International Journal of Computer, Information, Systems and Control

Engineering Vol:7 No:9, 2013

[60]. Sauming Pang, “Successful Service design for telecommunication. A comprehensive guide

to design and implementation. “,Infosys Technologies Ltd, UK, 2009 John Wiley & Sons

Ltd., ISBN 978-0-470-75393-4 (H/B)

[61]. Sukumar Babu B., Neelima Priyanka N. and Dr. P. Suresh Varma “Optimized Round Robin

CPU Scheduling Algorithm”, 2012

[62]. The Downside Of Multi-core, 2006

[63]. http://www.blachford.info/computer/articles/bigcrunch1.html

[64]. Thomas Rauber and Gudula Rünger “Parallel Programming: for Multicore and Cluster

Systems”, 2010

[65]. United Nation, “e-Government survey”, 2014 , http://www.unpan.org/e-government

[66]. V.Tomço, “Building a citizen centric service delivery model in Albania”, International

Journal of Science, Innovation and new technology.,Vol 1, No 13 / July, 2015ISSN 2223-

2257.

[67]. V.Tomço, A.Deliu, I.Tafa , “A trade-off between complexity and performance over Multi-

core systems”, ICACCI 2014, Delhi, India, ISBN 978-1-4799-3081-4

[68]. V.Tomço, I.Tafa, E.Pashaj, “Performance of Evaluation for threads execution in single and

multi-core processors”, International Journal of Computer Science and Network , Vol 3,

Issue 4, August 2014, ISSN 2277-5420

[69]. V.Tomco, S.Çela, “Increase of e-government service usability in developing countries, for

a better citizens services: Case Study, Albania”, in ISTI-2015, ISBN 978-9928-05-199-8


[ 124 ]

[70]. V.Tomço,“Government Cloud for good governance”, ISTI 2014 , ISBN 978-9928-02-481-7

[71]. V.Tomço ,I.Malolli, “Re-engineering of public service delivery a key component of the

public service delivery reform”, ISTI 2016, ISBN 978-9928-148-56-8

[72]. Waset.org/.../using-cloud-computing-for-e-government-challenges

[73]. Willy McCourt TOWARDS ‘COGNITIVELY COMPLEX’ PROBLEM-SOLVING:

[74]. SIX MODELS OF PUBLIC SERVICE REFORM

[75]. World Bank , “Fighting Corruption in Public Services, Chronicling Georgia’s Reforms

“2012, ,ISBN 978-0-8213-9476-2

[76]. World Bank , “Fighting corruption in public services”, ISBN (electronic): 978-0-8213-

9476-2

[77]. www.infosys.com/infosys-labs/.../e-governance/ict-e-governance.pdf

[78]. www.stackoverflow.com

[79]. Zikmund, W 2003, Business Research Methods, South Western Australia.

http://www.stackoverflow.com/


[ 125 ]

SHTOJCË 1

PYETSORI 1

P1.A e dini se cfarë është një shërbim elektronik ofruar nga institucionet publike apo private?

1. Po 0. Jo (Kaloni tek P3)

P2. Nëse PO, ju lutem përmendni të paktën një shërbim elektronik që ju njihni.

_________________________________________________________

P3. A keni përfituar shërbim elektronik publik gjatë 12 muajve të fundit?

1. Po 0. Jo (Shko tek P6)

P3x. Nëse PO ,specifiko si më poshtë :

1. Vetëm publik

2. Vetëm privat (Go to Next Section/Module)

3. Të dyja (privat e publik)

Shërbimet elektronike publike që keni aksesuar:

P4. Nëse PO ,

shkruani listën e

atyre që keni

përdorur?

P4_w.

Nga cili

portal apo

faqe

interneti i

keni

përdorur?

Listojini

P5. Përshkruani nivelin e kënaqësisë për shërbimet publike elektronike që

keni përdorur, sipas klasifikimit :

Shumë i

kënaqur

I

kënaqur I papërcaktuar

I

pakënaqur

Shumë i

pakënaqur

Nuk kam

mendim

a

……………………

………

……………

1 2 3 4 5 9


[ 126 ]

b

……………………

………

……………

1 2 3 4 5 9

c

……………………

………

……………

1 2 3 4 5 9

d

……………………

………

……………

1 2 3 4 5 9

P5p. Specifikisht, a keni përdorur portalin e-Albanianë 12 muajt e fundit?

1. PO 0. JO (Go to P6)

P5p_1.(Nëse PO,) lutem vlerësoni si më poshtë në lidhje me eksperiencën tuaj?

Shumë i

kënaqur i kënaqur I papërcaktuar

I

pakënaqur

Shumë i

pakënaqur Pa mendim

1 2 3 4 5 9

P5p_ed. Bazuar nga eksperienca juaj në përdorimin e portalit e-Albania, a ishte e vështirë etj (si më

poshtë) :

Shumë e

lehtë Lehtë

As e

lehtë, as e

vështirë

Vështi

rë

Shumë e

vështirë

Nuk e

di

1 2 3 4 5 9

P5p_techp. Bazuar nga eksperienca juaj në përdorimin e portalit e-Albania, a keni ndeshur

problem teknike nëwebservice apo shërbimi ishte jashtëpune?

1. PO 0.Jo (Go to Next Section/Module)


[ 127 ]

P5p_text. Please describe the (various) problems that have encountered while using the portal [e-

Albania]:

........................................................................................................................................

P6. Jepni arsyet përse nuk keni marre shërbimin elektronik gjatë 12 muajve të fundit? (mund të

zgjidhni disa opsione)

Nuk kam patur nevojë për të tilla shërbime 1

Nuk kam patur akses në internet 2

Shërbimi publik nuk ofrohej në internet 3

Nuk e dija se ofrohej në internet 4

Nuk mendoja se do kurseja kohë duke e aksesuar nga

Interneti

5

Nuk kisha gjendje në llogarinëbankare 6

Nuk kisha kartë bankare (debi/kredit) 7

Nuk e kam përdorur kartën për të marrë shërbime në internet 8

Nuk jam i aftë të përdor kompjuterin për të marrë shërbimet

online

9

Nuk jam i aftë të përdor telefonin smart për të marrë

shërbimet online

10

Nuk dua të vendos të dhënat e mia personale në internet,

sepse mund të keqpërdoren

11

Të tjera (ju lutem specifikojini) …………………………………….. 12

Pyetësor 2

Përdorimi I TIK

PAJISJET

CODE Pyetje ANSWER OPTIONS


[ 128 ]

a) Për individ b) Nëfamiljen tuaj (banesë)

C1 A keni një telefone mobile ? 1. PO 0. JO 1. PO 0. JO 9 Pa përgjigje

C2 A përdorni Telefon Smart? 1. PO 0. JO 1. PO 0. JO 9 Pa përgjigje

C3 A keni një Kompjuter (PC) ? 1. PO 0. JO 1. PO 0. JO 9 Pa përgjigje

C4 A keni një Laptop/Notebook? 1. PO 0. JO 1. PO 0. JO 9 Pa përgjigje

C5 A keni një Tablet / iPad? 1. PO 0. JO 1. PO 0. JO 9 Pa përgjigje

INTERNET NE FAMILJE

D1.A keni linjë internet në shtëpi ?

1. Po (Go to D3) 0. Jo 9.Pa përgjigje (Go to E1)

D2 .Nëse JO, shpjegoni arsyen pse ?:

Kosto e shërbimit internet 1

Nuk e përdor 2

Nuk di ta përdor 3

Nuk ka nëzonën ku banoj 4

Nuk dua ta përdorin fëmijët 5

Jetoj në banesë me qera 6

Nuk kam pajisje 7

Tjetër ……………….……… 8

(Go to E1)

D3. Nëse PO ,tregoni tipin e lidhjes në

Lidhje nëpërmjet modemit – ADSL 1

Kabëll (*) 2

Modem mobile/USB 3G/4G 3

Fibër Optike për transferim të dhënash 4


[ 129 ]

Wi-Fi (lidhje pa tel ) 5

Dial Up – lidhje nëpërmjet linjës së telefonit 6

Tjetër (specifiko) ………………………………………… 7

Përdorimi I internetit

E1. A përdorni internet ?

1. Po 0.JO

E2. Nëse JO, A mendoni ta përdorni më tej ?

1. PO 0. JO 9. Pa përgjigje

E3. Ku e përdor me tepër internetin ?

Shtëpi 1

Punë/zyrë 2

Në bar/kafe me WiFi 3

internet kafe 4

Shkollë 5

Ambjente publike 6

Tjetër (Specifiko)

………………………………..………

7

E7.Sa shpesh e përdorni internetin?

Gati cdo ditë 1

3-4 herë në ditë 2

1-2 herë në javë 3

Dy here në muaj 4

Tepër rrallë 5


[ 130 ]

SHTOJCË 2

Kartela e Shërbimit Publik

Identifiko emrin e Ministrisë

Emri i Institucionit

Emri i Drejtorit të Institucionit Click here to enter text.

Numri i Telefonit të Drejtorit Click here to enter text.

Email i Drejtorit Click here to enter text.

1.a. Emërtimi i Shërbimit

1.b. Përdoruesi i Shërbimit Institucione shtetërore

Biznese

Qytetarë

Të tjerë: _________________________________

1.c. Metoda e ofrimit të Shërbimit ☐ Mund të dorëzoni dhe përfundoni aplikimin online

☐ Formularët janë online

☐ Udhëzuesit janë online

☐ Me telefon

☐ Me paraqitje fizike

1. Identifikimi i Shërbimit


[ 131 ]

☐ Me postë

1.d. Nëse ofrohet online, ju lutem vendosni

adresën e webit

2.a. Ky shërbim ofrohet me koncesion? ☐ PO JO

2.b. Nëse po, kontratë ekskluzive apo jo-

ekskluzive?

3.a. Qëllimi i shërbimit Click here to enter text.

3.b. Afati ligjor (nr. i ditëve nga dita e aplikimit

në përmbyllje)

3.c. Kostoja e shërbimeve për

qytetarët/bizneset

3.d. Nr. i përdoruesve për vitin 2013

4.a. Është ky shërbim i lidhur me ndonjë

shërbim tjetër?

☐ PO JO

4.b. Nëse po, cilin? (Përdorni faqe shtesë nëse do

jetë e nevojshme)

4.c. Komente

2. Koncesione

3. Detajet e Shërbimit

4. Të tjera


[ 132 ]

SHTOJCË 3

Grumbullimi i rezultateve të 3 pyetjeve

Pyetja 1- Bazuar në eksperiencën tuaj të përditshme, cilët janë 3 shërbimet publike më të

rëndësishme nga shërbimet e përmendura më parë? (vlera %)

Pyetje me disa pergjigje

TOTA

LI

MES

HK

UJ

FEM

RA

18

-34

VJE

C

35

-54

VJE

C

MB

I 5

5 V

JEC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0 b

ano

re,

8-5

0,0

00

ban

ore

> 5

0,0

00

ban

ore

Regjistrimi i pasurisë 38 42 34 36 41 37 37 39 38 36 38

Kalimi i pronësisë 15 18 13 13 16 17 15 16 16 13 16

Marrja e certificates së rregistrimit në

punë apo të vërtetimit të deklarimit të

punësimit

14 12 17 16 14 12 12 18 19 7 16

Aplikimi për marrjen e pensionit 23 19 26 15 16 42 25 19 19 22 27

Aplikimi për marrjen e ndihmës

ekonomike 17 13 22 12 17 26 17 18 19 16 17

Rregjistrimi i mjetit të transportit 6 9 3 6 8 3 5 6 7 4 6

Nxjerrja e lejes së qarkullimit

kombëtare dhe ndërkombëtare 3 5 2 4 5 1 3 4 3 3 4

Nxjerrja apo rinovimi i patentës

kombëtare apo ndërkombëtare 7 8 6 9 4 9 6 9 9 5 7

Aplikimi për librezën shëndetësore 35 27 42 37 34 34 39 29 27 39 40

Plotësimi i dokumentacionit për

maturën shtetërore 9 6 11 12 11 2 9 9 10 11 5

Njësimi i diplomave ndërkombëtare 12 11 14 19 8 8 13 11 11 15 11

Marrja e dëshmisë së penalitatit 6 7 6 2 9 9 7 5 3 11 4

Marrja e shërbimeve të noterisë 3 1 3 0 3 5 2 3 3 3 2

Marrja e certifikatave personale, të

lindjes, të vdekjes, familjare apo të

martesës

14 20 9 19 12 10 10 21 22 11 9

Aplikimi për kartë identiteti 16 12 19 17 19 12 21 8 8 16 25


[ 133 ]

Aplikimi për pasaportë 18 19 18 27 16 9 19 17 18 16 21

Nxjerrja e vërtetimit të vendbanimit 4 5 3 5 4 2 4 4 4 4 5

Regjistrimi i biznesit 5 5 4 6 6 1 4 5 5 6 3

Pagimi i gjobave 5 6 3 7 4 1 4 6 5 4 4

Pyetja 2

A mund të më thoni sa i rëndësishëm është për ju secili nga shërbimet publike të mëposhtme?

Nga 1 në 5, ku 1 është i parëndësishëm dhe 5 është shumë i rëndësishëm,

Regjistrimi i pasurisë (vlera në %)

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 10 8 12 9 12 8 11 9 9 9 12

2 3 4 3 1 3 7 3 4 4 2 5

3 10 10 10 12 9 8 9 11 12 10 9

4 13 12 14 19 12 5 14 12 13 13 13

5 64 66 62 58 64 72 63 65 63 66 62

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.2 4.2 4.1 4.2 4.1 4.2 4.2 4.2 4.2 4.3 4.1

Kalim Pronësie (vlera në %)

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 10 10 10 11 10 8 10 9 9 11 10

2 5 7 3 3 5 8 6 3 3 5 6


[ 134 ]

3 10 11 9 9 12 9 7 14 14 7 8

4 12 8 17 16 8 12 11 14 14 12 11

5 63 65 62 62 65 64 66 59 59 66 66

Mes

ata

rj

a (

1-5

)

4.1 4.1 4.2 4.1 4.1 4.2 4.2 4.1 4.1 4.2 4.2

Vërtetim Deklarimi për Punësim dhe Certifikatë Regjistrimi në Punë (vlera në %)

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 7 8 6 3 5 15 7 7 7 3 10

2 4 4 4 3 6 3 5 3 2 3 6

3 11 10 13 8 16 11 13 8 6 21 8

4 13 15 11 15 10 14 13 13 13 11 15

5 65 64 66 72 63 57 62 70 72 62 60

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.3 4.2 4.3 4.5 4.2 4.0 4.2 4.4 4.4 4.3 4.1

Aplikimi për marrjen e pensionit (vlera në %)

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 6 8 4 9 5 2 7 5 5 4 9

2 5 4 6 2 7 6 3 8 7 5 3

3 7 9 6 7 9 6 7 9 9 7 7

4 10 12 9 10 13 8 10 10 11 9 11

5 72 68 75 71 66 79 73 69 70 75 70


[ 135 ]

Mes

ata

rja

(1-5

) 4.3 4.3 4.3 4.3 4.3 4.3 4.3 4.3 4.3 4.3 4.3

Aplikimi për marrjen e ndihmës ekonomike (vlera në %)

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 11 12 11 10 11 13 12 10 7 14 13

2 6 10 3 4 6 10 6 7 8 7 4

3 10 16 5 14 8 8 8 13 13 8 10

4 11 9 12 9 10 13 12 9 9 9 14

5 62 54 68 63 64 57 62 61 63 62 59

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.0 3.8 4.2 4.1 4.1 3.9 4.1 4.0 4.1 4.0 4.0

Rregjistrimi i mjetit të transportit (vlera në %)

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 9 8 10 2 10 18 7 12 11 8 9

2 6 5 6 3 7 7 7 3 3 6 8

3 12 7 16 20 5 7 11 13 13 9 12

4 10 8 12 14 10 5 12 7 7 11 11

5 64 72 56 60 69 64 64 65 67 65 61

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.1 4.3 4.0 4.3 4.2 3.9 4.2 4.1 4.2 4.2 4.1


[ 136 ]

Nxjerrja e lejes së qarkullimit kombëtare dhe ndërkombëtare (vlera në %)

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 7 6 8 4 7 11 6 8 7 8 6

2 4 5 4 4 4 5 7 0

2 11

3 13 13 13 20 6 13 11 17 18 9 12

4 14 14 15 22 12 7 19 8 8 18 18

5 61 62 61 51 71 65 58 67 68 63 53

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.2 4.2 4.2 4.1 4.3 4.1 4.1 4.3 4.3 4.3 4.0

Nxjerrja apo rinovimi i patentës (lejes së drejtimit) kombëtare apo ndërkombëtare (vlera në %)

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 7 8 6 2 6 16 6 8 6 8 6

2 4 2 6 5 5 3 6 1 1 2 9

3 14 16 12 25 7 5 10 20 21 9 10

4 15 12 18 23 10 9 16 13 13 15 18

5 61 62 59 46 74 67 62 59 59 66 57

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.2 4.2 4.2 4.1 4.4 4.1 4.2 4.1 4.2 4.3 4.1

Aplikimi për librezën shëndetësore (vlera në %)


[ 137 ]

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 6 9 3 3 6 10 5 7 7 5 6

2 2 4 1 1 3 3 1 5 5 1 1

3 10 13 8 17 9 3 7 15 15 8 8

4 9 8 10 14 7 5 13 3 4 16 9

5 72 66 78 65 75 79 74 70 70 70 76

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.4 4.2 4.6 4.4 4.4 4.4 4.5 4.3 4.2 4.5 4.5

Plotësimi i dokumentacionit për maturën shtetërore (Vlera në %)

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 13 13 12 14 11 13 14 12 11 14 14

2 4 5 3 5 5 1 3 5 6 3 3

3 10 14 7 8 11 13 9 13 13 10 8

4 16 12 19 15 15 19 19 12 10 17 21

5 57 55 59 59 58 53 56 59 60 57 54

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.0 3.9 4.1 4.0 4.0 4.0 4.0 4.0 4.0 4.0 4.0

Njësimi i diplomave ndërkombëtare (vlera në %)


[ 138 ]

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 9 12 6 6 8 13 9 8 9 7 10

2 3 4 2 1 6 1 3 3 3 2 3

3 12 15 10 16 13 7 13 11 11 15 11

4 15 12 18 17 14 13 17 11 11 17 16

5 61 58 64 60 59 67 58 66 66 59 59

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.2 4.0 4.3 4.2 4.1 4.2 4.1 4.2 4.2 4.2 4.1

Marrja e dëshmisë së penalitatit (vlera në %)

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 11 13 8 8 14 12 12 9 9 11 12

2 5 8 2 8 5 1 4 6 6 2 7

3 14 15 13 19 15 6 13 15 16 15 11

4 17 10 23 27 9 11 18 15 16 13 21

5 54 53 54 39 58 70 53 55 53 60 49

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.0 3.8 4.1 3.8 3.9 4.3 3.9 4.0 4.0 4.1 3.9

Marrja e shërbimeve të noterisë (vlera në %)


[ 139 ]

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 7 8 6 7 7 6 7 6 6 4 10

2 8 13 4 10 7 7 8 9 8 11 6

3 15 15 14 18 13 12 14 17 17 9 18

4 15 13 17 19 13 13 15 16 16 15 14

5 55 51 59 46 60 63 57 53 52 61 52

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.0 3.9 4.2 3.9 4.1 4.2 4.1 4.0 4.0 4.2 3.9

Marrja e certifikatave personale, të lindjes, të vdekjes, familjare apo të martesës

(vlera në %)

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 7 10 5 7 3 13 8 7 7 6 9

2 3 4 3 4 4 1 5 1 1 4 4

3 9 7 11 11 8 7 10 8 8 7 12

4 14 13 15 14 17 12 14 14 15 12 14

5 66 66 67 64 68 68 65 69 69 70 60

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.3 4.2 4.4 4.2 4.4 4.2 4.2 4.4 4.4 4.4 4.1

Aplikimi për kartë identiteti (vlera në %)


[ 140 ]

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 4 6 2 2 2 9 5 4 3 3 7

2 3 4 1 2 3 4 3 1 1 3 4

3 11 10 11 19 5 5 8 14 15 6 10

4 9 6 13 11 11 5 10 8 8 13 8

5 73 75 72 66 78 78 74 73 73 76 72

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.5 4.4 4.5 4.4 4.6 4.4 4.5 4.4 4.5 4.5 4.4

Aplikimi për pasaportë (vlera në %)

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 5 6 5 2 4 12 5 5 4 5 7

2 3 5 1 2 4 3 4 1 1 5 3

3 7 6 9 11 7 3 6 9 9 5 8

4 16 13 19 22 15 9 14 19 21 14 14

5 68 71 66 64 70 73 70 66 65 72 69

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.4 4.4 4.4 4.4 4.4 4.3 4.4 4.4 4.4 4.4 4.4

Nxjerrja e vërtetimit të vendbanimit (vlera në %)


[ 141 ]

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 7 9 6 5 6 11 9 4 4 7 11

2 5 7 2 4 2 9 5 4 3 4 7

3 19 20 18 34 15 2 15 26 27 17 12

4 14 10 18 17 13 11 16 12 13 11 19

5 55 55 55 40 64 67 55 55 54 61 51

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.1 4.0 4.1 3.8 4.3 4.1 4.0 4.1 4.1 4.2 3.9

Regjistrimi i biznesit (vlera në %)

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 7 9 6 9 6 7 9 5 5 5 13

2 3 5 2 2 5 4 3 3 3 2 4

3 11 13 9 11 9 13 12 10 10 11 12

4 14 8 19 24 11 4 12 18 19 13 11

5 64 65 64 55 70 71 65 64 64 69 61

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.2 4.2 4.3 4.2 4.3 4.3 4.2 4.3 4.3 4.4 4.0

Pagimi i gjobave (vlera në %)


[ 142 ]

TO

TA

LI

ME

SH

KU

J

FE

MR

A

18

-34

VJ

EC

35

-54

VJ

EC

MB

I 5

5

VJ

EC

UR

BA

NE

RU

RA

LE

< 8

,00

0

BA

NO

RE

8-5

0,0

00

BA

NO

RE

> 5

0,0

00

BA

NO

RE

1 12 14 10 11 8 16 10 14 15 6 13

2 2 3 1 3 1 3 3 1 1 2 4

3 8 6 11 14 5 4 8 8 8 10 7

4 15 13 16 19 16 7 13 17 17 13 13

5 64 64 63 53 71 69 66 60 59 70 62

Mes

ata

rja

(1-5

)

4.2 4.1 4.2 4.0 4.4 4.1 4.2 4.1 4.1 4.4 4.1

SHTOJCË 4

TABELA 16 E-GMM (MBLEDHUR NGA LITERATURA)

Niveli 1 Marrje informacionesh

Lista e departamenteve dhe kontaktet

Lidhje me portale të tjera qeveritare

Përcaktimi i politikave

Skema e struktures organizative

Shkarkim formularësh

Akses në dokumenta e info.

Nk ka ndryshim në natyren e përdoruesve publikë me qeverinë

Level 2 Qeverisje Online: transaksione bazike

Forma Online për aplikime e regjistrime

Pagesa online (nga klienti )

Kërkesa për shërbime ose informacion


[ 143 ]

Vëzhgime (pyetsorë Online )

Ndihmë Online- FAQ

Kërkesa basike për shërbime

Fokusi mbetet në institucionet qendrore , por shtohen shërbime (transaksione) me qëllim

shtimi e vlerave ndaj përdoruesve publik etj .

Level 3 Qeverisje e integruar :transaksione online

Transaksione online (End-to-end )

Proces për hartim të RFP të automatizuar

Prokurim elektronik

Shkëmbim informacioni mes departamenteve/institucioneve

Ambjente të përbashkëta

Procese biznesi të përbashkëta “Shared “

Trainime bazuar në Web

Këshillime/ ndihmë e automatizuar dhe të dhëna për përdorim

Aftësi konfigurimi të limituara

Kërkojnë integrim të proceseve back-end. I largohet veprimeve që kryejnë axhensitë

dhe lejon një pike te vetme, të integruar, kontakti për bizneset apo përdoruesit publik.

Procese të ndryshme të institucioneve të ndryshme sillen sëbashku në një mënyrë

domethënëse tek përdoruesi.

Level 4 Qeverisje e Transformuar

Procese të ndërlidhura , të integruara, me qytetarin në qendër (institucione të

ndërlidhura)

Arktitekturë teknike e përbashkë për të mundësuar marrjen e permbajtjeve nëpërmjet

kanaleve të ndryshme

Integrim i proceseve të biznesit (Internal/ external )

Shërbimet Online janë ndërtuar duke patur parasysh këndvështrimin e përdoruesve

për të plotësuar kërkesat dhe nevojat individuale të përdoruesit publik. Bazohet në

një arkitekturë plotësisht të integruar dhe është zhvilluar në mënyrë të pavarur nga

struktura se si është oganizuar back-end dhe vetë isntitucioni.

Documents

DISERTACION - doktoratura.unitir.edu.al · DISERTACION PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE DOKTOR Vlerësimi dhe implementimi i e-Qeverisjes në vendet në zhvillim Rasti i Shqipërisë: