Embed Size (px)
Citation preview
Fazy w życiu człowieka – II: Małe dziecko i wczesny okres szkolny
Marek Kośmicki
Warszawa
Warszawskie Spotkania Bioetyczne – Część trzecia
XIV Spotkanie – 3 listopada 2011 r.
Życie człowieka na ziemi,
podobnie jak wszystkich bytów
ożywionych,
składa się z różnych etapów:
człowiek rodzi się, rośnie, dochodzi do
pełni, starzeje się i umiera
Życie człowieka na ziemi,
podobnie jak wszystkich
bytów ożywionych,
składa się z różnych etapów:
człowiek rodzi się, rośnie,
dochodzi do pełni, starzeje
się i umiera
Trzeba się nauczyć przechodzić od jednego do drugiego etapu łagodnie, bez wstrząsów i znajdować sens każdego z nich,
akceptując nieunikniony fakt stopniowej utraty sił fizycznych i psychicznych.
„Człowiek poddany jest czasowi: rodzi się i przemija w czasie. Dzień narodzin staje się pierwszą datą jego życia, a dzień śmierci
ostatnią: alfa i omega, początek i koniec jego ziemskiego bytowania, jak podkreśla chrześcijańska tradycja, umieszczając
te litery greckiego alfabetu na kamieniach nagrobnych”. Jan Paweł II: Do moich braci i sióstr – ludzi w podeszłym wieku, 1 października 1999, 2.
Psychologia rozwojowa
zajmuje się analizą rozwoju psychicznego człowieka (występującymi zjawiskami i ich podstawami)
od momentu poczęcia aż do wieku dorosłego
Skupia się na badaniu trzech najważniejszych sfer
rozwoju:
1. Rozwój fizyczny (zmiany w ciele, rozwój mózgu, nabywanie zdolności
motorycznych),
2. Rozwój poznawczy (zmiany w procesach myślenia, mające wpływ na
uczenie się, umiejętności językowe i pamięć),
3. Rozwój psychospołeczny (zmiany emocjonalne i społeczne osobowości).
Wszystkie są ze sobą ściśle powiązane i każda z nich
wywiera wpływ na dwie pozostałe
CYKL ŻYCIOWY wg dr Ricardo Zapata García*
Idea „cyklu życiowego” zakłada istnienie pewnego porządku w ciągu życia
ludzkiego od poczęcia do starości. Chociaż każde życie ludzkie jest jedno jedyne, wszystkie mają zasadniczo tę samą
sekwencję, co ma decydujące znaczenie dla jego zrozumienia.
Na sens poszczególnych wydarzeń i relacji znacząco wpływa faza cyklu życiowego, w którym następują.
Rozwój psychiczny ma formę stopni lub faz.
Każda faza opiera się na poprzedniej i nie jest możliwe osiągnięcie wyższego stopnia rozwoju bez przekroczenia zachowań właściwych dla stopnia poprzedniego.
Jest to stały proces, zachodzący w ciągu całego życia człowieka, dotykający wszystkich wymiarów życia człowieka, związany ze zmianami o charakterze postępującym i
nieodwracalnym.
Osiągnąwszy pewien stopień rozwoju, poza przypadkami patologicznymi, nie wraca się już do poprzedniego.
Podczas tego procesu dokonuje się zróżnicowanie i specjalizacja zarówno funkcji fizycznych, jak i psychicznych.
Wszyscy ludzie przechodzą przez te fazy w tej samej kolejności, choć niekoniecznie w tym samym wieku.
*Oprac. wg Zapata R, Lahortiga F, Monge MÁ. Rozdz. X: Psychologia rozwojowa (I). Fazy
rozwojowe. W: Monge MÁ. (red.): ETYKA W MEDYCYNIE Ujęcie interdyscyplinarne, MediPage, Warszawa 2012 – w przygotowaniu do druku
Teorie: Eriksona, Piageta oraz teorie o inspiracji behawiorystycznej
Teoria E. Eriksona (1902–1994) - podkreśla rolę społeczeństwa w kształtowaniu się osobowości.
Teoria szwajcarskiego psychologa Jeana Piageta (1896–1980), który prawdopodobnie najbardziej przyczynił się
do badań rozwoju poznawczego.
W przeciwieństwie do powyższych teorii, akcentujących znaczenie motywacji wewnętrznej, teorie o inspiracji
behawiorystycznej podkreślają wpływ czynników społecznych i podkreślają rolę otoczenia w rozwoju
dziecka.
Schemat rozwojowy Eriksona jest próbą opracowania „psychospołecznej teorii dojrzałości” w ciągu
całego cyklu życiowego człowieka.
Jego teoria dzieli życie na osiem stadiów rozwojowych odnoszących się
do określonego wieku.
Uznaje wpływ czynników społecznych i kulturowych na rozwój procesów mentalnych. Podkreśla istotne znaczenie kryzysów normatywnych dla postępu w
rozwoju.
Synteza Rempleina
Synteza Rempleina ma na celu danie całościowej wizji rozwoju psychicznego człowieka od urodzenia aż do
pełnej dojrzałości. Kieruje się wytycznymi Sprangera dla zrozumienia człowieka z perspektywy jego
osobistego świata wartości i wykorzystuje analizy Lerscha oraz syntetyczną wizję Bühlera na temat wyrażania się i powiązań faz życiowych.
Chociaż bierze pod uwagę najważniejsze anatomiczne i fizjologiczne podstawy rozwoju psychicznego, należy
trzymać się zasady, że sfera psychiczna nie zależy wyłącznie od procesów cielesnych, ale rządzi się
własnymi prawami, a więc nie można jej tłumaczyć tylko przyczynowo.
Rozwój psychiczny nie jest procesem przebiegającym samoczynnie w kierunku coraz większej dojrzałości, jak wzrost ciała, lecz jest
procesem uzależnionym od uczenia, którego cel — w pełni rozwiniętą osobowość — osiąga się poprzez trudny wysiłek
wychowawczy.
Rozwój psychiczny jest procesem, który zaczyna się już w momencie urodzenia* i trwa aż do życia dorosłego, przechodząc przez okresy
bardzo intensywnego nabywania nowych funkcji i nowych zachowań bądź takie, w których ilość nabywanych zdolności jest
dużo mniejsza, następuje natomiast utrwalenie zachowań nabytych uprzednio.
* Niektórzy autorzy uważają, że rozwój psychiczny zaczyna się
jeszcze przed narodzeniem; obserwuje się, że postawa matki wobec dziecka noszonego w łonie, ma wpływ na przyszłe
dyspozycje dziecka.
Rozwój psychiczny zależy tu od dwóch czynników:
dziedziczenia i otoczenia.
Co do dziedziczenia należy podkreślić, że dziedziczy się dyspozycje, cechy potencjalne, które człowiek będzie
rozwijał w ciągu całego swojego życia w dużej zależności od otoczenia lub środowiska, w którym będzie żył.
Pojawienie się wielu dyspozycji, takich jak specyficzne uzdolnienia, będzie zależało od odpowiedniego procesu
nauczania, od wpływu środowiska, który zawsze ma miejsce w życiu człowieka.
Czynniki te zaczynają działać już w okresie prenatalnym i są szczególnie ważne w pierwszych latach życia, kiedy kształtuje się osobowość i człowiek jest szczególnie
podatny na uczenie się.
Zegar społeczny Nie można za bardzo upraszczać
faz życia przez zgrupowanie ich cech.
Życie jest zbyt złożone, a ludzkość
zbyt zróżnicowana, aby zebrać dane
i doświadczenia oraz posegregować je w działy.
„Zegar społeczny”
kulturowa recepta wskazująca „właściwy czas”, aby:
opuścić dom,
zacząć pracę,
ożenić się,
mieć dzieci i
iść na emeryturę
Różni się - w zależności od kultury i epoki.
Stąd wielu badaczy okazuje sceptycyzm wobec prób zdefiniowania życia dorosłego jako serii jasno określonych etapów.
Fazy rozwoju wg Rempleina
1. Wiek laktacyjny (pierwszy rok)
2. Pierwsze dzieciństwo (1-5,5)
3. Drugie dzieciństwo (5,5-10,5 lat u kobiet /
12 u mężczyzn)
4. Młodość (10,5 / 12 – 20 / 21 lat)
5. Wiek dorosły (20 / 21 – 56 / 58 lat)
6. Starość (56 / 58 lat i więcej ) Fazy 4.-6. będą omawiane na następnych spotkaniach
1 miesiąc życia dziecka
Spędzaj czas z dzieckiem, z bliska. Dlaczego? Teraz widzi
najlepiej, gdy rzeczy są oddalone tylko od 20 – 38 cm.
Skoro oczy dziecka rozwijają się, dziecko uwielbia skupiać
się na obserwowaniu twarzy. Więc kiedy nie śpi, trzymaj
twarz blisko i zachęcaj do gaworzenia
2 miesiące
Pomóż dziecku rozwijać lepsze ruchy rąk i wzroku przez klaskanie
w dłonie i śpiewanie piosenek. Z czasem będzie chciało naśladować
twoje ruchy i głos, rozwijając swoją koordynację ręka-oko i język.
Później, dziecko również rozpocznie naśladowanie twoich wyrażeń.
Więc spróbuj trzymać dziecko blisko i wystawiać język, otwierając
szeroko usta, lub uśmiechając się do dziecka szeroko.
W najbliższych miesiącach, zacznie naśladować Ciebie!
3 miesiące
Twoje dziecko może zacząć bawić się rękami i przesuwać je po
przedmiotach. Zachęcaj do koordynacji ręka-oko, trzymając
kolorowe grzechotki i zabawki tak, żeby mogło je uchwycić.
Dziecko może również bawić się podnoszeniem głowy. Zachęcaj je
do tego, kiedy bawi się na brzuchu. Zaproponuj przeglądanie się w
bezpiecznych lustrach. To będzie je inspirować do podnoszenia
głowę jeszcze wyżej, aby zobaczyć uroczą twarz patrzącą z tyłu.
4 miesiące
Umiejętności społeczne, motoryczne i językowe są teraz w
pełni rozwoju. Dziecko ujawnia swoje emocje poprzez
radosne gaworzenie, kiedy pojawia się jasna (błyszcząca)
zabawka, albo poprzez chrząkanie i płacz ze złością, kiedy ją
zabierasz. I wiecie co – teraz dziecko zaczyna być wrażliwe na
łaskotki! Odruch na łechtanie rozwija się około 14. tygodnia.
5 miesięcy
Oczy i uszy małego dziecka zaczynają być gotowe do działania
takiego, jak u ciebie. Dziecko również zaczyna gaworzyć. Spróbuj
powracać do rozmów i powtarzając spółgłoski pomóż mu nauczyć
się komunikować. Powtarzaj słowa i zachęcaj dziecko, kiedy stara
się naśladować Ciebie. Zacznij czytać z książki i pokazuj
przedmioty, kiedy wymawiasz ich nazwę.
6 miesięcy
Wkrótce dziecko będzie uczyć się siadać i poruszać. Pozwól mu
poruszać się, kiedy położysz je na brzuchu. Następnie umieść
zabawki na podłodze i zachęcaj je do sięgnięcia po nie. Ponieważ
dzieci w tym wieku wkładają sobie prawie wszystko do ust,
upewnij się, że zabawki są większe niż wewnętrzna rurka papieru
toaletowego. I upewnij się, że dom jest bezpieczny dla dziecka.
7 miesięcy
Umiejętności dziecka rozwijają się dalej - w najbliższych miesiącach
opanuje chwyt ściskania jak szczypcami. Stymuluj jego umiejętności
motoryczne i koordynację poprzez małe, bezpieczne obiekty do
podnoszenia. Plastikowe klocki lub małe filiżanki mogą być
użyteczne. Warto wybrać się na zewnątrz i usiąść na trawie.
Początkowo będzie chwytać garściami, ale potem zafascynuje się
tym - i spróbuje wyrwać pojedyncze źdźbła trawy.
8 miesięcy
Czas stymulować u dziecka poczucie przestrzeni i używanych słów.
Po pierwsze, spróbuj podać zabawki, które się mieszczą jedna w
drugiej, jak garnki i patelnie. Albo spytaj dziecko - "Gdzie jest twój
nos?" - wskazując na jego nos. W miarę powtarzania gry, dodawaj
części ciała. W ten sposób dziecko uczy się znaczenia słów.
9 miesięcy
Dziecko może zafascynować się poznawaniem przedmiotów na
zawiasach i odkrywaniem ich działania. Obserwuj, jak bawi się
książkami ze sztywnymi okładkami, drzwiami szafy, wchodzeniem
do pudła kartonowego z klapami, albo zabawkami, które się
otwierają. Kiedy otwiera i zamyka pudło lub drzwi - może
kilkadziesiąt razy - rozwija swoją koordynację ręka-oko.
10 miesięcy
Dziecko może uwielbiać szukanie przedmiotów i osób, które są
ukryte. Graj w zabawę "Gdzie to się podziało?", aby pomóc mu
rozwijać umiejętności motoryczne i pojęcie trwałości obiektu - że
rzeczy nie mijają, kiedy nie może ich zobaczyć. Ukryj kolorowy
przedmiot pod szalikiem lub płytko pod piaskiem w piaskownicy.
Następnie włóż rękę dziecka nad obiektem i pomóc mu go odkryć.
Wkrótce znajdzie go bez pomocy.
11 miesięcy
Pracuj na umiejętnościami językowymi z dużą ilością gier i piosenek.
Umiejętności językowe rozwijają się poprzez interakcje
międzyludzkie - nie przez DVD dla dzieci, albo TV – więc mów do
dziecka tak często, jak to tylko możliwe. Powiedz mu, co robisz,
zadawaj pytania i używaj dramatycznych gestów i dźwięków.
Dziecko patrzy i zapamiętuje.
Rozwój twojego dziecka
Niektóre dzieci wcześnie mówią. Inne pełzają kilka
miesięcy przed swoimi rówieśnikami. Każde dziecko
dojrzewa w swoim własnym tempie. Mogą być różne
sygnały świadczące o rozwoju i rzadko coś jest nie tak z
dzieckiem. Jeśli masz jakiekolwiek obawy i wątpliwości -
zapytaj pediatrę. Często są to po prostu normalne różnice
pomiędzy dziećmi. Tak więc zrelaksuj się i ciesz się
obserwowaniem podróży swojego dziecka w dorosłość.
Fazy psychospołeczne ja według Eriksona
1. Wiek niemowlęcy Ufność w przeciwieństwie do nieufności (nadzieja)
2. Wczesne dzieciństwo Autonomia w przeciwieństwie do wstydu i zwątpienia (wola)
3. Wiek zabawy Inicjatywa w przeciwieństwie do poczucia winy (celowość)
4. Wiek szkolny Przedsiębiorczość w przeciwieństwie do poczucia niższości (poczucie kompetencji)
5. Adolescencja Tożsamość w przeciwieństwie do rozproszenia ról (wierność)
6. Młodość Intymność w przeciwieństwie do alienacji (miłość)
7. Dorosłość Produktywność w przeciwieństwie do stagnacji (troska)
8. Starość Integracja w przeciwieństwie do rozpaczy (mądrość)
PIERWSZE DZIECIŃSTWO (1 rok–5,5 roku)
(wg dr Francisca Lahortiga
Ramos)
Początek tej fazy rozwoju cechuje nabycie dwóch nowych zdolności: chodzenia i mówienia, co wyraźnie odróżnia ją od fazy laktacyjnej.
Możliwość chodzenia pozwala dziecku na dużo większe panowanie nad przestrzenią. Zwiększa się zasięg pola percepcji dziecka, udoskonala
się sama percepcja co do rozmiaru, formy i koloru rzeczy. Zatem, dziecko postrzega otoczenie w inny sposób i staje się bardziej
samodzielne.
Wraz z nabyciem zdolności mówienia pojawia się bodziec do komunikacji, potrzeba mówienia, która pomaga w rozwoju relacji z
innymi i wzmaga pragnienie poznania otoczenia. W tym okresie rozważa się także trzy sfery:
PIERWSZE DZIECIŃSTWO (1 rok–5,5 roku)
Rozwój fizyczny
Po dwóch pierwszych latach życia szybkiego rozwoju fizycznego następuje okres wolniejszego wzrostu, około 7 cm na rok. Różnice w rytmie wzrostu uzależnione są
od czynników genetycznych, odżywiania i opieki zdrowotnej.
Z fizjologicznego punktu widzenia, najważniejszy jest w tym okresie dalszy rozwój ośrodkowego układu nerwowego, który jest podstawą dla rozwoju zdolności
poznawczych oraz dla coraz większej kontroli i koordynacji ciała. Wskaźnikiem rozwoju mózgu w tym okresie życia jest ciężar: w wieku 5 lat mózg waży 90% ciężaru
mózgu osoby dorosłej, podczas gdy ciężar całego ciała to tylko 30% wagi osoby dorosłej.
Poziom aktywności jest wysoki, przede wszystkim w ciągu dwóch lub trzech pierwszych lat życia; potem zmniejsza się. Dominującym zajęciem dziecka jest zabawa, ale teraz jest ona inna. Tak jak w poprzedniej fazie była to zabawa funkcjonalna (chodziło o
łapanie, rzucanie rzeczy), tak teraz dziecko zaczyna interesować się treścią przedmiotów i czynności, ale doświadcza jej subiektywnie. To tak zwane zabawy zmyślone, w których dziecko naśladuje czynności innych, tak jak je odbiera (na
przykład, jest mamą dla swoich lalek). Obserwacja tego rodzaju zabaw jest dobrą okazją do badań nad dzieckiem. Na koniec tego okresu zabawa staje się wyraźnie
twórcza; nie jest już ważna treść ani funkcja rzeczy. Dziecko zaczyna mieć upodobania do tego rodzaju zabaw, które pozwalają mu wyrazić swoją
kreatywność. Ponadto nabywa pojęcia pracy, którą odróżnia od zabawy. Lubi być za coś odpowiedzialne, bo jest to dla niego forma docenienia.
PIERWSZE DZIECIŃSTWO (1 rok–5,5 roku)
Rozwój poznawczy
Teoria Piageta na temat rozwoju poznawczego nazywa okres od 2 do 6 lat etapem przedoperacyjnym. Charakteryzuje się on tym, że dziecko zaczyna ujawniać swoje pierwsze czynności symboliczne. W tym okresie rozwija się język, który dostarcza
dziecku symboli do przedstawiania osób, przedmiotów lub wydarzeń. Jest to, według Piageta, główne osiągnięcie rozwoju poznawczego. W okresie tym dzieci
zaczynają myśleć o rzeczach, których nie mają przed oczami, naśladować czynności, których nie widzą, uczą się liczb i posługiwania się językiem. Jednak ich
myślenie różni się od myślenia osoby dorosłej; jest to rodzaj myślenia nazywany prelogicznym. Dziecko w tym wieku nie jest zdolne do wzięcia pod uwagę
wszystkich aspektów danego problemu lub sytuacji i koncentruje się na jednym aspekcie, ignorując pozostałe, równie ważne.
Ponadto jest egocentryczne, nie może postrzegać rzeczy z punktu widzenia kogoś innego niż ono samo. Rozmowy dzieci w tym wieku pokazują często ów egocentryzm, który nie ma charakteru zamierzonego lub egoistycznego;
odzwierciedla jedynie trudność w przyjęciu innego punktu widzenia. W miarę rozwoju zdolności poznawczych, zwiększa się znacząco rytm i zasięg nauki języka.
We wczesnym dzieciństwie dziecko uczy się w przybliżeniu 10 000 słów i opanowuje podstawowe formy gramatyczne.
Rozwój języka opiera się na osiągnięciach poznawczych, a jednocześnie przyczynia się do rozwoju myślenia.
PIERWSZE DZIECIŃSTWO
(1 rok–5,5 roku)
Rozwój psychospołeczny
Na początku tego etapu rozwoju uczuciowość dziecka cechuje wyraźna labilność. Dziecko przechodzi nagle od
płaczu do śmiechu, co wynika z faktu, że całkowicie „żyje chwilą obecną” i doświadcza silnych, ale
krótkotrwałych uczuć. Ponadto łatwo zaraża się uczuciami innych. Charakterystyczne jest, jak
odzwierciedla swoje uczucia na zewnątrz (lalka się złości, jeśli dziewczynka się złości). Dzieje się tak, ponieważ dla
dziecka nie istnieje jasny podział pomiędzy ja i otoczeniem. Ów podział zaczyna się w momencie około 2,5 lat i
towarzyszy mu radykalna zmiana zachowania dziecka: z dziecka uległego i posłusznego rodzicom zaczyna być
nieposłuszne, usiłuje ciągle narzucać swoje pragnienia, staje się uparte.
PIERWSZE DZIECIŃSTWO (1 rok–5,5 roku)
Rozwój psychospołeczny
Remplein nazywa ten etap, który trwa od 2,5 do 3,5 rż, pierwszym wiekiem uporu, ponieważ jest to zachowanie, które definiuje ten wiek dziecka.
Zachowanie to wynika z rozwoju doświadczenia własnego ja, jako czegoś innego niż świat zewnętrzny i ma na celu umocnić poczucie własnego ja. Efektem
tego etapu jest stopniowana harmonia w relacjach dziecka z rodzicami, którym towarzyszy większa samokontrola uczuć oraz zaakcentowanie uczuć
przejściowych, takich jak empatia, zauważalnych w większym zainteresowaniu wspólnymi zadaniami i
większej ilości zabaw z innymi dziećmi.
PIERWSZE DZIECIŃSTWO (1
rok–5,5 roku)
Rozwój psychospołeczny
Na tym etapie następuje także wzrost chęci do współpracy w zajęciach rodzinnych. Można wzmacniać impuls dziecka do
pracy przez włączanie dziecka do wspólnych zadań. W dalszej kolejności rozwija się potrzeba i zdolność kontaktu,
chociaż już na tym etapie ujawniają się różnice charakterologiczne pomiędzy dziećmi bardziej i mniej
społecznymi. Poza różnicami charakterologicznymi dziecko
rozwija własną tożsamość, poprzez identyfikację z otaczającymi je osobami. Dzięki temu nabywa pewne cechy, przekonania, wartości i zachowania innych osób. Identyfikacja jest jednym z najważniejszych aspektów
rozwoju osobowości we wczesnym dzieciństwie.
DRUGIE DZIECIŃSTWO (5,5–10 / 12 lat)
(wg dr Francisca Lahortiga Ramos)
Nazywa się tak okres pomiędzy 5,5–10,5 rokiem życia
dla dziewczynek i 5,5–12 rokiem u chłopców. Od
tego momentu aż do wieku dorosłego, dziewczęta
i kobiety wcześniej niż chłopcy i mężczyźni
osiągają kolejne etapy rozwoju.
DRUGIE DZIECIŃSTWO (5,5–10 / 12 lat)
Rozwój fizyczny
Dla większości dzieci to faza stałego wzrostu i znaczącej poprawy zarówno zdolności motorycznych, jak i
sprawnościowych. Jeśli chodzi o wygląd zewnętrzny, dzieci rosną na tym etapie wolniej niż poprzednio.
Największe różnice obserwuje się przede wszystkim na początku tej fazy (na ogół pomiędzy 5,5–6,5 rokiem
życia), kiedy następuje szybki wzrost rąk i nóg, co nadaje figurze pewien styl. Ponadto wzmacniają się mięśnie i
wzrasta wydolność płuc, dzięki czemu dzieci mają więcej siły i lepszą wytrzymałość fizyczną. Zwiększają się też
skłonności motoryczne, chęć ruszania się, co sprawia, że dziecko prawie cały czas jest aktywne. W ciągu tych lat najrzadziej w porównaniu z innymi fazami występują
choroby i jest najniższa śmiertelność.
DRUGIE DZIECIŃSTWO (5,5–10 / 12 lat)
Rozwój fizyczny
Najwyższy stopień siły i aktywności występuje na końcu tej fazy i
objawia się w sposób szczególny u chłopców. Mówi się, że okres ten, który Remplein nazywa późnym dzieciństwem, to etap
typowo męski, ponieważ u mężczyzn trwa dłużej (9–12 lat) i ponieważ pełnia sił wyraża się ostrzej u chłopców,
którzy wybierają wówczas gry siłowe i lubią przemoc. Cenią w tym okresie szczególnie odwagę i jest to typowy okres bitew
pomiędzy grupami. Wygląd fizyczny i siła mają swoje znaczenie nawet w przyjaźniach, które opierają się częściowo na wyglądzie zewnętrznym i konkurencji fizycznej. Ma miejsce tutaj pierwszy
podział według płci wynikający z upodobania do różnych rodzajów zabaw. Chłopcy wolą gry i zabawy, które wiążą się z
użyciem siły i możliwości fizycznych, co powoduje, że wybierają sobie męskich towarzyszy.
DRUGIE DZIECIŃSTWO
(5,5–10 / 12 lat)
Rozwój poznawczy
W fazie drugiego dzieciństwa następują liczne zmiany poznawcze, które czynią z dziecka pewien rodzaj myśliciela, różniącego się
znacznie od dziecka z fazy pierwszego dzieciństwa. Nie tylko wzrasta jego wiedza, ale dysponuje ono możliwością planowania i używania
swoich zdolności poznawczych, kiedy należy rozwiązać jakiś problem. Znacząco poprawia się na przykład korzystanie z uwagi
selektywnej, to znaczy ze zdolności filtrowania rozproszeń i skoncentrowania się na swoim zadaniu lub uruchomienia nowych
mechanizmów zapamiętywania informacji.
Nadal rozwijają się umiejętności językowe, co można zauważyć w użyciu większej liczby słów i bogatszej składni. Rozwojowi sprzyja z
jednej strony szkoła i rodzina, ale także większy jest rozwój poznawczy, umożliwiający rozszerzenie słownictwa, rozumienie
trudnych konstrukcji gramatycznych i użycie bogatszego języka w codziennych sytuacjach.
DRUGIE DZIECIŃSTWO (5,5–10 / 12 lat)
Rozwój poznawczy
Dziecko w tym wieku staje się wyraźnie realistyczne, stara się obserwować świat używając rozumu, szukając obiektywizmu, a nie fantazji. Ów realizm daje się
zaobserwować w pojawieniu się dwóch charakterystycznych zjawisk: mniejszym zainteresowaniu bajkami (dziecko przestaje wierzyć w bajki i interesuje się tylko
opowiadaniami opartymi na realnych wydarzeniach) i postępie w rysowaniu, w którym widać bardziej dokładne proporcje i szczegóły oraz lepiej uchwyconą perspektywę.
Realizm ten jest jeszcze ograniczony, ponieważ myślenie dziecka jest związane z konkretną rzeczywistością. Mówiąc inaczej, dla dziecka w tym wieku realne jest tylko to, co można
poznać zmysłami.
Wraz z realizmem pojawia się u dziecka postawa krytyczna, zarówno wobec siebie samego jak i wobec otoczenia. Ocenia swoją skuteczność, osobiste zdolności i ma tendencję do
obserwowania swojego zachowania. Ma większą zdolność odróżnienia dobra od zła, dzięki czemu wzrasta zdolność oceny moralnej[*]. Przyjmuje też postawę krytyczną wobec innych, wobec rodziców i nauczycieli; na przykład zwraca szczególną uwagę na to, czy nauczyciel jest sprawiedliwy i czy traktuje wszystkie dzieci równo. Krytykuje nakazy i zakazy, nie akceptuje już wszystkiego w sposób naiwny, lecz obserwuje zachowanie
innych i dopasowuje swoje w zależności od tego, co widzi. Postawa krytyczna na tym etapie nie jest jeszcze osobista, ale opiera się na grupowych zasadach moralnych: dziecko kieruje się tym,
co się robi i co się myśli.
[*] Dla katolików to dobry moment wytłumaczenia sakramentu spowiedzi i przygotowania do pierwszej komunii).
DRUGIE DZIECIŃSTWO (5,5–10 / 12 lat)
Rozwój psychospołeczny
W fazie tej dominującą rolę odgrywa rozwój poznawczy, co powoduje, że uczuciowość
na ogół nie ma większego wpływu na postępowanie dziecka. Po przejściu od pierwszego dzieciństwa do drugiego (około 6,5 roku życia), kiedy ma miejsce zwiększona labilność
nastroju, brak panowania nad uczuciami i osłabione poczucie własnej siły i odwagi, pozostałe lata drugiego dzieciństwa charakteryzują się
stabilnością emocjonalną z przewagą optymizmu, dobrego humoru i radości, dobrą samooceną i wzbogaceniem
okazywanych uczuć.
To w tym okresie wzrasta chęć bycia z innymi, dziecko zaczyna szukać przyjaciół poza środowiskiem rodzinnym. Przestaje z kolegami, z którymi łączą je wspólne zainteresowania, woli wspólne zabawy, przede wszystkim takie, które wymagają podporządkowania się
skrupulatnie wypełnianym regułom. Szkoła przyczynia się w tym okresie do wykształcenia poczucia społeczności i typowe jest pojawienie się liderów. Pojawiają się także ideały, wzorce do
naśladowania spoza środowiska rodzinnego. Szczególnie ideały mają ważny wpływ na rozwój osobowości.
DRUGIE DZIECIŃSTWO
(5,5–10 / 12 lat)
Rozwój
psychospołeczny
Dziecko wykazuje duże pragnienie wiedzy i dobre dyspozycje, aby się uczyć, co z kolei zbiega się z faktem, że ma w tym okresie dobrą
pamięć. Wszystko to sprawia, że ma szczególnie korzystne warunki do nauki. Na jego skuteczność pozytywnie wpływa docenienie
osiągnięć. Zaczyna wyraźnie zaznaczać się podział na zabawę i pracę i dziecko doskonale zdaje sobie sprawę z obowiązku pracy w
odróżnieniu od rozrywki. Wzmacnia się wola[*].
[*] Według Eriksona, charakterystyczny dla tego okresu kryzys polega na
przeciwstawieniu przedsiębiorczości i poczucia niższości. Według tego autora, dzieci chcąc nabyć umiejętności oceniane pozytywnie w swojej kulturze,
wykształcają na swój temat opinię przedsiębiorczości lub pracowitości albo poczucie niższości i braku wychowania. Ponadto etap ten zbiega się z okresem
konkretnych działań, które pozwalają na twórcze osiągnięcia.
Dziecko w tym wieku jest dużo bardziej wrażliwe pod względem emocjonalnym, łatwo zauważa to, co dzieje się w jego otoczeniu i reaguje na to. Zaczyna dostrzegać punkt widzenia innych osób i
zaczyna rozumieć zachowanie ludzkie jako zbiór czynności uwarunkowanych z jednej strony przez różne potrzeby i emocje, a z
drugiej przez złożone relacje i motywy. Skutkiem tego nabywa większej wrażliwości i większego stopnia empatii z odczuciami
emocjonalnymi innych. Dzięki większemu zrozumieniu innych, staje się wrażliwsze na potrzeby osób, które je otaczają i
chętniej pomaga, nawet osobom nieznanym.
DRUGIE DZIECIŃSTWO (5,5–10 / 12 lat)
Rozwój psychospołeczny
W miarę rozwoju rozumienia innych rozwija się rozumienie samych siebie oraz zdolność panowania nad sobą i swoimi reakcjami. Dzieci w tym wieku stają się samokrytyczne i ich
samoocena zostaje zaniżona, kiedy zaczynają patrzeć na siebie w sposób bardziej realny i zdawać sobie sprawę ze swoich słabych
stron. Na przykład dostrzegają, w jakich przedmiotach są mniej zdolne niż koledzy i znika wygórowane mniemanie o
sobie, właściwe dla wieku poprzedniego.
DRUGIE DZIECIŃSTWO (5,5–10 / 12 lat)
Rozwój psychospołeczny
Zmienia się też sens przyjaźni. I tak, jak dziecko w okresie pierwszego dzieciństwa postrzega przyjaźń w odniesieniu do siebie samego (on jest moim przyjacielem, mieszka w mojej dzielnicy),
tak teraz, dzięki większej już elastyczności myśli, przyjaźnie nabierają charakteru wzajemności. Chociaż dzieci w tym wieku mogą być zaborcze i zazdrosne o inne przyjaźnie swoich przyjaciół.
Dopiero w wieku dojrzewania zaczyna się szanować potrzeby przyjaciół dla budowania wzajemnej zależności i autonomii.
DRUGIE DZIECIŃSTWO (5,5–10 / 12 lat)
Rozwój psychospołeczny
Podsumowanie
1. Niektóre dzieci wcześnie zaczynają mówić inne pełzają wcześniej niż
rówieśnicy. Każde dziecko dojrzewa we własnym tempie.
2. We wczesnym dzieciństwie - uczuciowość dziecka cechuje wyraźna
labilność. Dziecko przechodzi nagle od płaczu do śmiechu, co
wynika z faktu, że całkowicie „żyje chwilą obecną” i doświadcza
silnych, ale krótkotrwałych uczuć.
3. Identyfikacja z innymi osobami z najbliższego otoczenia jest
jednym z najważniejszych aspektów rozwoju osobowości we
wczesnym dzieciństwie.
4. W drugim dzieciństwie – okres pomiędzy 5,5–10,5 rż. dla
dziewczynek i 5,5–12 rż. u chłopców – w rozwoju dzieci bardziej są
zaznaczone różnice pomiędzy płciami. Od tego momentu aż do
wieku dorosłego, dziewczęta wcześniej niż chłopcy osiągają
kolejne etapy rozwoju.
5. W miarę rozwoju rozumienia innych rozwija się rozumienie
samych siebie oraz zdolność panowania nad sobą i swoimi reakcjami.
Spotkanie XV (1.12.2011): Fazy w życiu człowieka – III: Szkoła – nastolatek.
W 2012 r. będą kontynuowane kolejne spotkania
Następnie spotkanie
w 2011 r.
