Fazy w życiu człowieka –V:

Starość

Marek Kośmicki

Warszawa

Warszawskie Spotkania Bioetyczne – Część czwarta

XVII Spotkanie – 2 lutego 2012 r.

Życie człowieka na ziemi (…) składa

się z różnych etapów:

człowiek rodzi się, rośnie, dochodzi

do pełni, starzeje się i umiera

Trzeba się nauczyć przechodzić od jednego do drugiego etapu łagodnie, bez wstrząsów i znajdować sens każdego z nich,

akceptując nieunikniony fakt stopniowej utraty sił fizycznych i psychicznych.

„Człowiek poddany jest czasowi: rodzi się i przemija w czasie. Dzień narodzin staje się pierwszą datą jego życia, a dzień śmierci

ostatnią: alfa i omega, początek i koniec jego ziemskiego bytowania, jak podkreśla chrześcijańska tradycja, umieszczając te litery

greckiego alfabetu na kamieniach nagrobnych”.

Jan Paweł II: Do moich braci i sióstr – ludzi w podeszłym wieku, 1 października 1999, 2.

PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA

ZAJMUJE SIĘ ANALIZĄ ROZWOJU PSYCHICZNEGO

CZŁOWIEKA (WYSTĘPUJĄCYMI ZJAWISKAMI I ICH PODSTAWAMI)

OD MOMENTU POCZĘCIA AŻ DO WIEKU DOROSŁEGO

Skupia się na badaniu trzech najważniejszych sfer rozwoju:

1. Rozwój fizyczny (zmiany w ciele, rozwój mózgu, nabywanie

zdolności motorycznych),

2. Rozwój poznawczy (zmiany w procesach myślenia, mające

wpływ na uczenie się, umiejętności językowe i pamięć),

3. Rozwój psychospołeczny (zmiany emocjonalne i społeczne

osobowości).

Wszystkie są ze sobą ściśle powiązane i każda z nich wywiera

wpływ na dwie pozostałe

CYKL ŻYCIOWY*

Idea „cyklu życiowego” zakłada istnienie pewnego porządku w ciągu życia ludzkiego od poczęcia do starości.

Rozwój fizyczny i psychiczny ma formę stopni lub faz.

Każda faza opiera się na poprzedniej i nie jest możliwe osiągnięcie wyższego stopnia rozwoju bez przekroczenia zachowań

właściwych dla stopnia poprzedniego. Jest to stały proces, zachodzący w ciągu całego życia człowieka, dotykający wszystkich wymiarów życia człowieka, związany ze

zmianami o charakterze postępującym i nieodwracalnym. Osiągnąwszy pewien stopień rozwoju, poza przypadkami

patologicznymi, nie wraca się już do poprzedniego.

Wszyscy ludzie przechodzą przez kolejne fazy w tej samej kolejności, choć niekoniecznie w tym samym wieku.

*Oprac. wg Zapata R, Lahortiga F, Monge MÁ. Rozdz. X: Psychologia rozwojowa (I). Fazy rozwojowe.

W: Monge MÁ. (red.): ETYKA W MEDYCYNIE Ujęcie interdyscyplinarne, MediPage, Warszawa 2012 – w przygotowaniu do druku

ZEGAR SPOŁECZNY

kulturowa recepta wskazująca

„właściwy czas”, aby: opuścić dom, zacząć pracę,

ożenić się, mieć dzieci i

iść na emeryturę

Różni się - w zależności od kultury i epoki.

Stąd wielu badaczy okazuje sceptycyzm wobec prób zdefiniowania życia dorosłego

jako serii jasno określonych etapów.

1. Wiek laktacyjny (pierwszy rok)

2. Pierwsze dzieciństwo (1-5,5)

3. Drugie dzieciństwo (5,5-10,5 lat u kobiet / 12 u

mężczyzn)

4. Młodość (10,5 / 12 – 20 / 21 lat)

5. Wiek dorosły (20 / 21 – 56 / 58 lat)

6. Starość (56 / 58 lat i więcej)

FAZY ROZWOJU WG REMPLEINA

Podeszły wiek - DEFINICJE

Wiek Podeszły - Starość – Definicje - Klasyfikacje

- Dolna granica 70. rż., (65-75 lat)

- Względność definicji starości (wiek metrykalny - biologiczny)

- Rożnorodność klasyfikacji wieku człowieka

Tradycyjna klasyfikacja WHO [1]

• Podeszły (60-75 rż.)

• Starczy (75-90 lat)

• Sędziwy (powyżej 90 rż.)

• Klasyfikacja w USA [1,2]

- młodzi starzy (oldest young), w wieku 65-75 lat

- starsi starzy (oldest old), powyżej 75 rż.

Klasyfikacja w Polsce (zwyczajowa) [2]

* starszy wiek: 65-75 lat

* wiek podeszły: 76 - 85 rż.

* wiek sędziwy (osoby długowieczne): > 85 rż. _________________________________

[1]. The Merck Manual of Geriatrics, New York 1995, [2] Świątecka G. Kardiologia starszego wieku. Gdańsk 1997/1998.

Przykłady działania komputerowego postarzania twarzy

Ze względu na trudność w ustaleniu uniwersalnych cech początku starości,

wymiernych i porównywalnych na

płaszczyźnie biologicznej, psychologicznej i

społecznej, zwykło używać się czysto

chronologicznego kryterium przyjętego

przez Światową Organizację Geriatrii, które przyjmuje jako początek tego procesu

wiek 65 lat.

Przykłady działania komputerowego postarzania rąk

Podeszły wiek - DEMOGRAFIA – POLSKA

Postępujące starzenie się

ludności Polski

Liczebność osób starszych

stale rośnie

1995 r. - 16% ogółu ludności

2020 r. - 24%

Najsilniejszy przyrost - od 2005 r.

roczniki powojennego

wyżu urodzeń wkraczają

do grupy wieku osób starszych

W kolejnych pięcioletnich

okresach przyrost ten

ma oscylować wokół 1 mln osób

_____________________

[1] Kotowska I. Wybrane wyniki prognozy stanu i struktury ludności Polski. W: Wóycicka I. (red.). Strategia polityki społecznej 1999-2020. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 1999. [2] Kattainen A, et al., Eur Heart J 2006; 27: 296-301. [3] The Economist. Pocket Świat w liczbach 2005., Warszawa 2005. [4] World Population Prospects: The 1998 Revision UN. New York 1999. [5] Rządowa Rada Ludnościowa, Biuletyn 46, Warszawa 2001.

Podeszły wiek – DEMOGRAFIA - ŚWIAT

2000 2050

600 mln 2 mld

Pomyśl, ja w twoim wieku

już pracowałem.

Pomyśl, a ja w twoim będę

jeszcze pracował.

Wiek 40–50 lat, to zwykle osiągnięcie pełni życia.

Odtąd człowiek ma przed sobą mniej lub bardziej obszerną równinę życia zrównoważonego i pogodnego. Na ogół to czas maksymalnej

kreatywności intelektualnej, duchowej i innej.

O ile linia dzieląca wiek dojrzewania i dojrzałości jest trudna do nakreślenia, tym trudniej określić granicę pomiędzy

dojrzałością a starością.

Momentem krytycznym dla młodego człowieka jest małżeństwo, na tym etapie życia zaś jest przejście na emeryturę.

Istnieją jednak znaczne różnice: są osoby, które można by pod względem psychologicznym nazwać „starymi” w wieku 50 lat, podczas gdy inne

mając 70 lat różnią się bardzo mało od okresu kiedy miały 40.

Faktem jednak jest, że około 60–70 lat zaczyna się schyłek fizyczno-intelektualny, czyli starość.

STAROŚĆ wg Miguel Ángel Monge Sánchez

Komputerowy program

do symulacji starzenia się twarzy.

Twoja twarz za 20, 30 lat

SCHYŁEK OSOBY: „TRZECI” I „CZWARTY” WIEK

Francuski antropolog G. Minois* podkreśla, że w całej

historii ludzkości można dostrzec ciągłą dwuznaczność

pojęcia starości. Człowiek stary jest jednocześnie

podmiotem pochwał za swoje doświadczenie i unika

się go z powodu jego słabości. Jest to trudne do

wytłumaczenia zjawisko wahadłowe (gerontofobia,

gerontofilia) obserwowane we wszystkich kulturach.

*G. Minois, Historia de la vejez. De la Antiguedad al Renacimiento, Paryż 1988.

W obrębie osób starych (geros dla

Greków, senectus dla Rzymian)

rozróżnia się dwie grupy: a) „trzeci

wiek” czyli „oficjalną” starość, która

w świetle prawa rozpoczyna się w

wieku 65 lat przejściem na emeryturę

i to właśnie stanowi jego centralny

aspekt; to etap, kiedy nie zmieniają się

zdolności kształcenia ani relacje, b) tak

zwany „czwarty wiek”,

rozpoczynający się w wieku 75–80 lat,

kiedy zaczynają się problemy

psychiczne oraz funkcyjne organizmu i

kiedy człowiek traci swoją osobistą

samodzielność.

Jednak osoby tak trzeciego, jak i czwartego wieku

mają dużo do zaoferowania: czas,

doświadczenie, umiejętności, przykład.

ZMIANY ZWIĄZANE ZE STAROŚCIĄ

Z biegiem lat mogą pojawić się u osób

zmiany fizyczne i psychospołeczne,

mające swoje źródło — tylko częściowo —

w zmianach biologicznych organizmu

(zmiany zwyrodnieniowe i zanikowe układu nerwowego).*

Niektóre zmiany fizyczne ujawniają się w postaci pogorszenia funkcji

sensorycznych (szczególnie wzroku i słuchu), osłabienia pamięci,

płytkiego snu. Zmysły stopniowo tracą swoją żywotność, zaczyna

brakować sił, częściej i łatwiej pojawiają się choroby, które

powoli stają się chroniczne i nieodwracalne.**

*Obecnie spośród innych chorób wyróżniają się choroba Parkinsona i choroba Alzheimera **D. Katz,

Manual de Psicología, Madryt 1970, s. 305–310.

ZMIANY ZWIĄZANE ZE STAROŚCIĄ -2

Stopniowo słabną zdolności poznawcze, ponieważ

odmawiają posłuszeństwa władze umysłowe. Pojawia

się dziwne zapominanie. Inteligencja traci swoją

błyskotliwość, nie można znaleźć właściwych słów.

W najbardziej niewłaściwych momentach pojawia się

senność, i tak dalej.

ZMIANY ZWIĄZANE ZE STAROŚCIĄ - 3 Pojawiają się też zmiany motywacyjne lub psychospołeczne: spada zainteresowanie

zajęciami, obniża się poziom aktywności i różne bodźce nie poruszają już tak bardzo. W reakcji na zauważone procesy starzenia i dystansowania się od świata zewnętrznego

zmienia się pojęcie o sobie samym. Człowiek stary powoli zaczyna czuć się

nieużyteczny, zaczyna myśleć, że przeszkadza i jest uzależniony od innych. Jego wola staje się słaba,

podległa, podatna na sugestie.

Osoba, która dotąd była samowystarczalna, przedsiębiorcza, która swoim wysiłkiem

przyczyniała się do dobra innych, staje teraz w nowej sytuacji.

ZMIANY ZWIĄZANE ZE STAROŚCIĄ - 4

Typową cechą starości jest „kruchość” osób, która objawia się tym, że

organizm traci zdolność adaptacyjną (homeostaza) wobec takich

sytuacji, jak choroba, wypadki, i tak dalej. Najbardziej

charakterystyczną dla tego okresu cechą jest niewątpliwie

niepewność. Bierze się ona nie tyle z powodu samych chorób, bólu,

co z poczucia zależności od innych.

ZMIANY ZWIĄZANE ZE STAROŚCIĄ - 5

Definicja zależności mówi, że jest to

konieczność korzystania z pomocy innych

osób przy spełnianiu czynności

codziennych (karmienie, higiena,

chodzenie, nietrzymanie moczu). Jeżeli

aktualnie po skończeniu 65 roku czeka nas

jeszcze 15 lat życia, przez 40% z nich

będziemy w wykonywaniu podstawowych

czynności uzależnieni od innej osoby.

Wysiłek wszystkich osób związanych

zawodowo z opieką nad osobami na tym

etapie życia powinien zmierzać w kierunku

ulżenia ich sytuacji.

ZMIANY ZWIĄZANE ZE STAROŚCIĄ - 6

Trzeba też podkreślić lęk osób w podeszłym wieku przed

„straceniem głowy” (choroba Alzheimera i inne formy

otępienia). Chodzi tu o sytuację depersonalizacji, która jest

rzeczywiście trudna dla osób opiekujących się, szczególnie

w zaawansowanej fazie choroby. W celu zwiększenia

motywacji do opieki warto sięgnąć po treści transcendentne

i zachęcać do głębszej

serdeczności oraz komunikacji

niewerbalnej pomiędzy chorym

a jego rodziną.

RADY, JAK OPIEKOWAĆ SIĘ OSOBĄ W

PODESZŁYM WIEKU

1. Nie ingerować za bardzo w jej sposób życia.

2. Starać się nie zmieniać zwyczajów osoby, do których jest już

przyzwyczajona.

3. Starać się, aby osoba czuła się użyteczna, bo może pomóc w

małych pracach: nakryć do stołu, pozamiatać, przypilnować

wnuków...

4. Jeśli ma kłopoty ze słuchem, nie należy do niej krzyczeć, ale

mówić, patrząc w twarz i wyraźnie wymawiając słowa.

5. Nie dyskutować z nią, nie besztać, kiedy zachowuje się

jak dziecko.

RADY, JAK OPIEKOWAĆ SIĘ OSOBĄ W PODESZŁYM

WIEKU - 2

6. Należy usunąć przeszkody na jej drodze, po jakiej porusza się

po domu.

7. Dom uporządkowany jest dla takiej osoby bardziej bezpieczny.

8. Unikać nagłych zmian w planie dnia, posiłkach bez uprzedniej

rozmowy z nią na ten temat.

9. Traktować ją serdecznie. Trzeba mieć cierpliwość, nawet jeśli

czasem osoba w podeszłym wieku wydaje się egoistą.

10. Jeśli opieka wyczerpała lub zanadto zmęczyła osobę

opiekującą się, poprosić o pomoc kogoś z rodziny lub lekarza.

EMERYTURA

Momentem kluczowym ostatniego etapu życia jest

przejście na emeryturę, zaprzestanie działalności

zawodowej, które w zależności od ustawodawstwa

przypada około 65 roku życia.

Emerytura (hiszp. jubilación) pochodzi od słowa júbilo:

„żywa radość, a szczególnie taka, która objawia się

zewnętrznie”*

*Diccionario de la Real Academia Espanola – Słownik Królewskiej Akademii Języka Hiszpańskiego — hiszpański słownik normatywny.

EMERYTURA - 2 Często tak właśnie się dzieje i wielu emerytów wykorzystuje te lata na podróże, rozrywkę, pomoc dzieciom i wnukom i w inny sposób. Jednak dla wielu osób nowa sytuacja nie niesie ze sobą żywej radości; przeciwnie – czując schyłek życia, pogrążają się w poczuciu

upokorzenia, czują się postawieni na marginesie pracy, społeczeństwa i rodziny. W obawie przed własnymi

ograniczeniami i słabością fizyczną czują się bezsilni i pogrążają się w rozpaczy.*

*„Wielu mężczyzn nie jest przygotowanych, aby przejść na emeryturę, stąd ich osobowość ciężko znosi, kiedy nadchodzi jej moment. W nowej sytuacji wykazują wtedy rozdrażnienie, kłopoty ze snem, znudzenie, smutek

i całą serię uczuć charakterystycznych dla okresu inwolucyjnego u kogoś, kto na płaszczyźnie społecznej przestał być dla innych użyteczny”: A. Polaino-Lorente

EMERYTURA - 3 W poczuciu osamotnienia może zacząć

się droga, która prowadzi osobę do niepewności i frustracji. Rozczarowanie

powoduje zły humor, smutek, uczucie goryczy. Osobowość opanowuje

zniechęcenie i w konsekwencji strach: przed bólem, przed śmiercią, przed

biedą, przed samotnością, przed niedołęstwem.

Pomimo utraty części władz wyobraźnia pozostaje dość rozbudzona w postaci

nadwrażliwości. Człowiek w podeszłym wieku, pogrążony we własnych myślach i

zmartwieniach, łatwo odcina się od otaczającego go świata, do którego nie

ma zaufania, a który wydaje mu się nawet wrogi.

Nie należy jednak myśleć, że wszystko jest negatywne.

Podeszły wiek – LECZENIE - WSPÓŁPRACA Z CHORYM

Skutki problemów psychologicznych

- przygnębienie,

- ograniczone kontakty z ludźmi,

- pogłębienie poczucia osamotnienia

Dlaczego osoby starsze nie biorą regularnie leków?

- kłopoty z pamięcią,

- depresja,

- ograniczenie ogólnej sprawności ruchowej

Izolacja społeczna

i Rodzina wielopokoleniowa

Podeszły wiek – LECZENIE - WSPÓŁPRACA Z CHORYM

Kilka różnych schorzeń u 1 pacjenta Polipragmazja

Upadanie starszych pacjentów

- Jednoczesne stosowanie 4 i więcej leków

- Zaburzenia rytmu

- Hipotonia ortostatyczna

- Zaburzenia:

neurologiczne, wzroku, słuchu, narządu ruchu

Podeszły wiek – LECZENIE - WSPÓŁPRACA Z

CHORYM-4

Współpraca chorego - problemy [1,2]

- Chory odmawia zgłaszania się do lekarza - niechęć pacjenta do leczenia

- Przychodzi jedynie na pierwszą lub pierwsze wizyty - rezygnuje z kolejnych:

- zbyt uciążliwy dojazd

- brak czasu lub należytej motywacji

- Nie realizuje wszystkich lub tylko niektórych zaleceń lekarskich

- Pobiera tylko niektóre z zaleconych leków

- Zażywa preparaty z mniejszą częstotliwością: 1-2 x dz zamiast 3 x dz

- Zażywa nieregularnie - tylko wtedy, gdy się źle czuje

- Zaczyna stosować leki, gdy zbliża się wyznaczona wizyta lekarska

- Wykazano mniejszą współpracę chorych pozbawionych wsparcia

socjalnego

_______________

[1] Campion EW. NEJM 2002; 346: 874. [2] Cohen HJ, et al. NEJM 2002; 346: 905-912.

Podeszły wiek – LECZENIE - WSPÓŁPRACA Z CHORYM-5

Współpraca chorego - jak ją poprawić?

- Przekazywanie swoich zaleceń w sposób zrozumiały i przejrzysty

- Informacja dla chorego o lekach na kartce, pisana dużymi literami i z

podziałem na poszczególne pory dnia

- Ograniczyć do minimum liczbę przyjmowanych przez chorego tabletek -

- szczególnie przy współistnieniu innych chorób

- Wyjaśnienie pacjentowi działania poszczególnych leków i możliwości

wystąpienia działań niepożądanych może zapobiec odstawieniu

leku na własną rękę

Wizja starości jawi się czasem w czarnych kolorach.

Jednak, wg Jana Pawła II, nie zawsze musi tak być:

„Ludzie starzy pomagają nam mądrzej

patrzeć na ziemskie wydarzenia, ponieważ

dzięki życiowym doświadczeniom zyskali

wiedzę i dojrzałość. Są strażnikami pamięci

zbiorowej, a więc mają szczególny tytuł,

aby być wyrazicielami wspólnych ideałów

i wartości, które są podstawą i regułą życia

społecznego”*.

*Jan Paweł II, List do moich braci i sióstr — ludzi w podeszłym wieku, 1.10.1999, 10.

Można patrzeć na starość w perspektywie pozytywnej.

Św. Josemaría uczy:

„chrześcijanin, chociaż będzie

starcem liczącym osiemdziesiąt

lat, gdy żyje w łączności

z Chrystusem, może zakosztować

w pełni prawdy słów odmawianych u stóp

ołtarza: Przystąpię do ołtarza Bożego. Boga,

który uwesela młodość moją (Ps 42,4)”*.

*Św. Josemaría Escrivá, Rozmowy z Prałatem Escrivá, Katowice-Ząbki 2006, 102.

Przede wszystkim starszy człowiek powinien nauczyć cieszyć swoją

nową sytuacją. W tym celu trzeba akceptować rzeczywistość taką jaka jest, wiedząc, że nie wszystko jest

negatywne - istnieje w niej dużo aspektów pozytywnych.

„Wejście w tak zwany „trzeci wiek” należy uznać za

przywilej nie tylko dlatego, że nie wszyscy mają

szczęście przekroczyć ten próg, ale także i przede

wszystkim dlatego, że jest to okres, w którym można

lepiej przemyśleć i ocenić przeszłość, głębiej poznać

i przeżyć tajemnicę paschalną,

stać się w Kościele wzorem dla

całego Ludu Bożego”*.

*Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, 30.12.1988, 48.

Miguel Ángel Monge PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA ORAZ PSYCHOLOGIA RÓŻNIC

PŁCIOWYCH (II). ASPEKTY DUSZPASTERSKIE*

Ze świadomością, że starość stanowi nowy etap życia

i jak każdy inny etap ma swoje cienie i blaski,

należy pomóc ludziom stawić czoła niepewności,

jaką niesie przyszłość.

Osobiste zadowolenie zależy przede wszystkim od

poczucia „użyteczności” dla społeczeństwa, dla

rodziny, dla instytucji.

Trzeba wypełnić sensem czas, podejmując zajęcia

z dziedziny nauczania, opieki nad innymi, hobby. *Rozdz. XI, W: Monge MÁ. (red.): ETYKA W MEDYCYNIE Ujęcie interdyscyplinarne, MediPage, Warszawa 2012 – w przygot. do druku

Rola osób w podeszłym wieku

Życie osoby w podeszłym wieku

ma wiele celów, które powinny

uniemożliwić pozostanie na marginesie

życia.

Jeśli Kościół pierwszych wieków angażował starców do szerzenia

Królestwa Bożego*, tym bardziej dzisiaj różne instytucje (parafie,

stowarzyszenia) mogłyby otrzymać wspaniałą pomoc od osób

„trzeciego wieku” w realizacji tylu zadań apostolskich,

katechetycznych, szeroko rozumianej służby.

*Osoby starsze były aktywną częścią dzieła ewangelizacji i stały na czele lokalnych

wspólnot w Antiochii, Listrze, Efezie i Jerozolimie, stanowiąc presbyterion lub

kolegium prezbiterów (por. Dz 11, 30; 14, 23; 16, 4; 20, 17; 22, 5).

Osoba w podeszłym wieku może

wykonywać różne prace, na które

wcześniej nie miała czasu.

Wolontariusze w podeszłym wieku mogą poświęcać swój wolny czas

na opiekę i spędzanie czasu z chorymi w szpitalach.

Można brać pod uwagę zajęcia związane ze sztuką, kulturą, w różnego

rodzaju stowarzyszeniach. Ich praca przyczynia się wtedy do

spełnienia słów psalmu:

„Wydadzą owoc nawet i w starości, pełni soków i zawsze żywotni, aby

świadczyć, że Pan jest sprawiedliwy” (Ps 92,15). Dlatego „osoby w

podeszłym wieku są bardzo wartościowe i powiedziałbym niezbędne

w rodzinie i w społeczeństwie. Jakąż są pomocą dla młodych

rodziców i dla dzieci dzięki swojej wiedzy i doświadczeniu! Służą

wielu grupom, do których należą, i wielu inicjatywom kościelnym i

cywilnym, swoją radą i swoim działaniem. Wszyscy powinniśmy być

im wdzięczni!”*. *Jan Paweł II, Przemówienie, 3 stycznia 1982 r.

Aby osoba w podeszłym wieku znalazła swoje miejsce i swoją misję,

„konieczne jest, aby w Kościele rozwijało się duszpasterstwo

dla osób trzeciego wieku, które będzie uświadamiało ich

twórczą rolę, sens choroby i częściowych ograniczeń, które

będzie głosiło zgodę między pokoleniami, wartość każdego

życia, która nie ogranicza się do życia ziemskiego, ale otwiera

się na zmartwychwstanie i życie wieczne. Będzie to praca dla

Kościoła i służba społeczeństwu, porządkująca hierarchię wielu

ludzkich wartości”*.

*Jan Paweł II, Homilia na spotkaniu z Osobami Trzeciego Wieku, Walencja, 8.10.1982r.

Rola młodych dziadków

Działanie osoby w podeszłym wieku przynosi swoje owoce w jej naturalnym

siedlisku, w jej „gnieździe”, w rodzinie, w której zawsze żył. „Osoby starsze

ponadto mają charyzmat przekraczania barier między pokoleniami, zanim one

zaistnieją. Ileż dzieci znalazło zrozumienie i miłość w oczach, słowach i

pieszczotach osób starszych! Ileż osób starszych chętnie podpisuje się pod

natchnionymi słowami biblijnymi, że „koroną starców — synowie synów” (Prz

17,6)”*. Dziadkowie przekazują tradycje. Rodzina bez tradycji to rodzina, która

jest na łasce wiatru. Jeśli nie otrzymała tradycji od przeszłych pokoleń, ojciec i

matka muszą je stopniowo stworzyć i zakorzenić w dobrze dobranych zwyczajach.

Osoby starsze są pomostem pomiędzy przeszłością a teraźniejszością.

Przekazują nabytą przez lata mądrość nowym pokoleniom. O ile dziadkowie

potrafią przezwyciężyć chęć opowiedzenia swoich dokonań i umieją słuchać, mogą

być prawdziwymi przyjaciółmi. Mogą prowadzić rozmowy, w których wnuki

wyrzucają z siebie wszystko lepiej niż w obecności rodziców. Przy czym rada

dziadka trafia bardziej do przekonania, ponieważ jest bardziej bezinteresowna.

Dziadkowie mogą także być mediatorami między rodzicami a dziećmi. Stają się

w końcu przedstawicielami wartości i pogodnej atmosfery, których być może

dzieci nie widzą u rodziców. *Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, 27.

Domy opieki dla osób starszych

Obserwuje się, że prawie we wszystkich krajach gospodarczo

rozwiniętych jest coraz więcej osób starszych, które mieszkają same.

Znaleziono na to rozwiązanie w postaci domów opieki dla osób

starszych. Należałoby jednak zrewidować koncepcję niektórych z

nich. Wobec wydłużania się życia można byłoby przyjąć nowe formy,

aby najstarsze osoby nie musiały rezygnować ze swojej autonomii.

Na przykład w Danii, Szwecji i innych krajach ośrodki takie

funkcjonują na zasadzie mieszkań, które mieszkańcy urządzają,

jak chcą, swoimi meblami i innymi przedmiotami, które do nich

należą. Mogą dzięki temu zapraszać rodzinę na obiad lub na inne

zajęcia, tak jak w „normalnym” mieszkaniu.

Domy opieki dla osób starszych - 2

Największy problem polega jednak na tym, jak pokonać psychiczne osamotnienie i

odsunięcie ze strony rodziny. Jan Paweł II mówi: „Aktualne odrzucenie

patriarchalnego modelu rodziny, szczególnie w krajach bogatych,

spowodowało narastające zjawisko zostawiania osoby starszej strukturom

publicznym lub prywatnym, które na ogół, pomimo dobrych chęci, nie mogą

jej pomóc w przezwyciężeniu bariery osamotnienia psychologicznego, a

przede wszystkim odsunięcia się rodziny. Pozbawiają ją ciepła rodzinnego,

zainteresowania społeczeństwem i miłości do życia. Trzeba więc tworzyć

struktury opieki, które coraz bardziej będą uwzględniały potrzeby

psychologiczne człowieka, od których w determinującym stopniu zależy

„jakość życia” osoby, która doszła do tego etapu. Mogłoby to oferować

„ludzkie” rozwiązanie osobie starszej, niemającej rodziny, która nie może już

sama się sobą zajmować lub która dobrowolnie chce się powierzyć takim

instytucjom, uważając je za odpowiednie dla swojej sytuacji”*.

*Zob. Jan Paweł II, Dolentium Hominum, 10 (1989), 7.

Domy opieki dla osób starszych - 3

Sukces zamieszkania w ośrodku opieki zależy od tego, czy

zainteresowany rzeczywiście chce tam zamieszkać. Narzucenie

mu tego jest zwykle źródłem konfliktów i potęguje wyżej

omawianą niepewność. Z tego powodu zrozumiałe są opory, aby

uznać dom opieki za „sytuację idealną”. Jan Paweł II mówił:

„Trzeba jednak mocno stwierdzić, że nie jest to sytuacja idealna.

Cel, ku któremu należy zmierzać polega na tym, żeby osoba w

podeszłym wieku mogła zostać w swoim domu, korzystając

ewentualnie z właściwych form opieki zdrowotnej w domu. W

wysiłek publiczny w tym zakresie mogą się włączyć różne formy wolontariatu

oraz różne inicjatywy inspirowane nauczaniem Kościoła katolickiego, jak

również różne ruchy religijne i humanitarne zasługujące na szacunek i

wdzięczność”*. *Zob. Jan Paweł II, Dolentium Hominum, 10 (1989), 7.

Umieć się zestarzeć

Starość jest problemem naturalnym

i nie podlega „leczeniu”. Medycyna nie jest po to, aby zmieniać

naturalny porządek, lecz aby zapewnić osobom starszym pełne,

zdrowe i godne przeżywanie swojej starości.

Wody „wiecznej młodości” nie zabliźniają ran czasu, nie przywracają

skórze gładkości ani mięśniom młodzieńczej giętkości. „Wieczna

młodość” jest postawą psychiczną i duchową. Człowiek nigdy nie

jest stary, jeśli bierze pod uwagę, ile życia jest jeszcze przed nim: cała

wieczność. W społeczeństwie materialistycznym starość jawi się

jako okrutne przeznaczenie, powolne przygotowanie do

definitywnego końca. Jeśli jednak człowiek albo społeczeństwo

kieruje się wartościami zawartymi w Ewangelii, dochodzi

wówczas do głosu wartość nadziei, która obiecuje wieczną

przyszłość, a zarazem służy osobie w podeszłym wieku za wyzwanie, aby dalej

trudzić się tu na ziemi na rzecz bardziej solidarnego społeczeństwa.

Umieć się zestarzeć -2 Pewien przechodzący na emeryturę profesor, przy okazji zakończenia

swojej pracy akademickiej, przedstawił taką refleksję:

„Gerontolodzy i inni eksperci od „trzeciego wieku” radzą emerytom: patrzeć

w przyszłość zamiast w przeszłość, angażować się w wartościowe projekty,

poświęcać czas na przyjaźnie, nadal się uczyć, pisać lub malować,

podróżować, spacerować...

Postaram się mieć to na uwadze. Jednak bardziej niż na tamtym, skupię się na

wypełnieniu trzech następujących zaleceń Guardiniego:

a) w sportowym duchu akceptować pojawiające się ograniczenia

i niedomagania;

b) zostawić otwartą drogę młodym, nie zatruwać im życia tym, co było;

c) udostępnić im hojnie swoje doświadczenie i wiedzę, które mogą im służyć,

aby iść szybciej i lepiej.

Oczywiście działa to jednak tylko pod warunkiem, że człowiek zaakceptuje

a priori i z dobrym humorem ewentualność, że być może wcale nie zwrócą

nawet na niego uwagi”. F. Gómez Antón, Desmemorias, Pampeluna 2002, s. 248.

Kiedy pociąg ruszył widać było,

że młody człowiek jest urado-

wany i wykazuje niezwykłe zainteresowanie całą sytuacją. Siedział

przy otwartym oknie. Wyciągnął jedną rękę za szybę i z przyjem-

nością odczuwał przepływające pomiędzy palcami powietrze.

Nagle krzyknął: „Tato, zobacz - wszystkie drzewa przesuwają się do

tyłu". Stary człowiek uśmiechnął się i podziwiał odczucia syna.

Obok młodego mężczyzny siedziała jakaś para i mimowolnie

przysłuchiwała się całej rozmowie ojca z synem. Czuli się trochę

nieswojo obserwując dziwne zachowanie 25-letniego mężczyzny,

który reagował jak małe dziecko.

Wzruszająca historia o pewnym

starym człowieku - 1

Pewien stary człowiek siedział ze swoim

25 letnim synem w pociągu. Właśnie

pociąg miał opuścić stację. Wszyscy

pasażerowie zajęli już swoje miejsca.

Nagle młody człowiek krzyknął ponownie: „Tato, popatrz – staw i zwierzęta.

Chmury idą razem z pociągiem". Para patrzyła na młodego człowieka

z zażenowaniem.

W pewnym momencie zaczęło padać i kilka kropli deszczu spadło na rękę

młodego mężczyzny. Wtedy on przepełniony radością zamknął oczy i krzyknął

ponownie: „Tato, pada deszcz, woda mnie dotyka, popatrz Tato".

Tego para nie była w stanie już wytrzymać i zwróciła się do starca: „A dlaczego

nie chce pan odwiedzić lekarza i poddać syna leczeniu, może da się jeszcze coś

zrobić?”

Na to stary człowiek powiedział:

"Tak, my właśnie wracamy

ze szpitala, dzisiaj mój syn

odzyskał wzrok

i po raz pierwszy w życiu

może wszystko widzieć".

Morał: "Nie wyciągaj wniosków, zanim dopóki

nie poznasz wszystkich faktów." Tekst wysłany 1 maja 2011 przez Pavana Mickey’a

Wzruszająca historia o pewnym starym człowieku - 2

„Kiedy społeczeństwo,

powodowane jedynie

konsumizmem

i efektywnością,

dzieli ludzi

na aktywnych i nieaktywnych i uważa tych drugich

za obywateli drugiej kategorii, porzucając ich w

samotności, takie społeczeństwo nie może nazywać

się chrześcijańskim. Kiedy rodzina nie chce mieć w

domu osób tej samej krwi pierwszego i trzeciego

wieku, czyli dzieci i osób w podeszłym wieku,

i zapomina o jednych i drugich na różne sposoby,

nie zasługuje z pewnością

na tytuł wspólnoty miłości” Jan Paweł II, Przemówienie, 29.04.1982.

Nie można zapominać o wartości i korzeniach duchowych miłości

chrześcijańskiej i że wszystkiemu trzeba nadać motyw ludzki i

nadprzyrodzony, kiedy trudności skłaniają ku postawie

egoistycznej. Trzeba szukać siły w Słowie Bożym:

„Synu, wspomagaj swego ojca

w starości, nie zasmucaj go w jego

życiu. A jeśliby nawet rozum stracił, miej

wyrozumiałość, nie pogardzaj nim, choć jesteś w

pełni sił. Miłosierdzie względem ojca nie pójdzie

w zapomnienie” (Syr 3,12-14).

Chrześcijanin powinien widzieć w nieuleczalnie chorej osobie w podeszłym wieku

obywatela nieba, którego zniszczone ciało zostanie przemienione w ciało

chwalebne, na wzór zmartwychwstałego ciała Chrystusa*.

*Zob. Jan Paweł II, Dolentium Hominum, 29 (1995), 21.

We właściwej optyce

starość nie jest żadnym

„trzecim wiekiem” ani

„ostatnim etapem”, a jeśli

już to „przedostatnim”.

W relacji z Bogiem jest

młodością (*).

I kiedy patrzy się oczyma

wiary, bliska śmierć jest

żniwem

przygotowującym do

wiecznotrwałego życia.

(*) Zob. J. L. Redrado, La juventud de la vejez,

Labor Hospitalaria, 243 (1997), 48-52.

Frans Francken II - Śmierć zaprasza starca do ostatniego tańca, malarstwo olejne na miedzi, 1635 NBB (Muzeum Narodowego Banku Belgii).

Podeszły wiek i Starość - PODSUMOWANIE

1. Względność pojęcia starości

2. Zdeformowana struktura wieku, z wysokim odsetkiem

ludzi starszych - dominuje w wielu krajach

3. Współpraca z chorym w starszym wieku - z lekarzami

innych specjalności - z rehabilitantem / fizjoterapeutą –

z pielęgniarką - z rodziną i opiekunami pacjenta –

rodzina wielopokoleniowa.

4. Momentem krytycznym dla młodego człowieka jest

małżeństwo, natomiast w starszym wieku - przejście na

emeryturę.

5. RADY, JAK OPIEKOWAĆ SIĘ OSOBĄ W

PODESZŁYM WIEKU - 1) Nie ingerować za bardzo w

jej sposób życia … i inne.

6. Wejście w tak zwany

„trzeci wiek” należy uznać

za przywilej nie tylko dlatego,

że nie wszyscy mają szczęście

przekroczyć ten próg, ale także

(…) dlatego, że jest to okres, w którym można lepiej przemyśleć i ocenić przeszłość, głębiej poznać i przeżyć tajemnicę paschalną (Jan Paweł II).

7. Rola osób w podeszłym wieku – rola dziadków w rodzinie

8. Domy opieki dla osób starszych

9. Umieć się zestarzeć

PODSUMOWANIE -2

Spotkanie XVIII (1 marca 2012): Zespół wypalenia zawodowego

i inne problemy etyczne związane z pracą.

Spotkanie XIX (12 kwietnia 2012): Niektóre aspekty ludzkiej

płciowości. [uwaga, II czwartek miesiąca, ponieważ I czwartek = W. Czwartek]

Spotkanie XX (10 maja 2012): Radość życia i przeszkody w jej

odczuwaniu. [uwaga, II czwartek miesiąca, ponieważ I czwartek = 3 Maja]

Następne spotkania

w 2012 r.

PREZENTACJE Z BIOETYKI SĄ DOSTĘPNE NA STRONIE

INTERNETOWEJ

www.bioetyka.pl

1. Strona startowa

2. Zagadnienia ogólne

3. Prezentacje