1

T.C ANKARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL VE EDEBYATI ANA BLM DALI

( YEN TRK EDEBYATI BLM DALI )

FRUZANIN HKYECL ZERNE BR ARATIRMA

YKSEK LSANS TEZ

Glten BULDUKER

Ankara -2006

2

T.C ANKARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL VE EDEBYATI ANA BLM DALI

( YEN TRK EDEBYATI BLM DALI )

FRUZANIN HKYECL ZERNE BR ARATIRMA

YKSEK LSANS TEZ

Glten BULDUKER

Tez Danman Prof. Dr. Ramazan KAPLAN

Ankara -2006

3

T.C ANKARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL VE EDEBYATI ANA BLM DALI

( YEN TRK EDEBYATI BLM DALI )

FRUZANIN HKYECL ZERNE BR ARATIRMA

YKSEK LSANS TEZ

Tez Danman:

Tez Jrisi yeleri

Ad ve Soyad mzas

.

.

.

.

.

Tez Snav Tarihi.

4

NDEKLER NDEKLER ............................................................................................. I-III

N SZ ............................................................................................................. IV-V GR ...................................................................................................................1-5 I. FRUZANIN HAYATI VE HKYELER .........................................6-9 A. Hayat ................................................................................................................... 6 B. Fruzann Hikyeleri ............................................................................................ 6

a. Fruzann Hikye Kitaplar ................................................................. 6 b. Sreli Yaynlarda Kalan Hikyeleri ........................................................ 9

II. FRUZANIN HKYECL .............................................................10-54

ERK ............................................................................................................... 10 A. Bireysel Temalar ............................................................................................. 10

1. Ak ve Sevginin Snfsal Yansmas ............................................................. 10 2. Aza Kanaat Etme ............................................................................................. 13 3. Sevgi htiyac ................................................................................................. 16 4. Sosyokltrel Yapda Cinselliin Alglan ve Yaan Biimi ...................... 17 5. Hayattan Usanma ve lm Temennisi ......................................................... 18

B. Toplumsal Temalar ........................................................................................... 19 1. Evlilikte Snf Fark Engeli .......................................................................... 19 2. Yoksuluk ve Eitimsizliin Baz Kadnlar Fuhua Yneltmesi .................... 26 3. Namusun Farkl Alglannn Sebep Olduu atmalar ............................. 33 4. sizlik ve Yoksulluun Sosyal Yapya Etkileri ............................................. 35 5. Eitim Yetersizlii ve Sorunlarnn Farknda Olu ....................................... 39 6. Hakszla Gsterilen Tepkiler ..................................................................... 43 7. G Olgusunun Yaatt Yalnzlk ve Sahipsizlik Duygusu ...................... 46 8. ehirli ve Kyllerin Birbirlerini Gr ve Alglay Fark ........................ 50

KLER ........................................................................................................55-92

1. Kiiletirme ........................................................................................................ 55 a. Tasvirle letme ......................................................................................... 55 b. Tahlille letme ............................................................................................ 57 c. DramatikYollaTantm . ............................................................. 58 d. Aklama Yntemi . .......................................................... 61

2. Tipler .................................................................................................................... 66 A. Cinsiyetlerine Gre Kiiler ............................................................................ 67

5

1. Kadnlar ...................................................................................................... 67 a. Kz ocular .......................................................................................... 67 b. Gen Kadnlar ......................................................................................... 69 c. Orta Yal ve Yal Kadnlar ................................................................... 70

2. Erkekler ....................................................................................................... 73 a. Erkek ocuklar ....................................................................................... 73 b. Gen Erkekler .......................................................................................... 75 c. Orta Yal ve Yal Erkekler .................................................................... 76

B. Sosyal Konumlarna Gre Kiiler ................................................................. 77 a. Zenginler ................................................................................................... 77 b. Dar Gelirliler .......................................................................................... 79 c. Hayat Kadnlar ........................................................................................ 80 d. Hizmetiler (Beslemeler) ........................................................................ 80 e. retmenler .............................................................................................. 84 f. Ev Hanmlar ......................................................................................... 85 g. Memurlar ................................................................................................ 87 h. Mhendisler ........................................................................................... 88

C. Psikolojik Durumlarna Gre Kiiler ................................................................ 89 a. Psikolojik Rahatszl Olan Kiiler ...................................................... 89 b. Youn Psikolojik Bunalm Yaayanlar ................................................... 90

D. Milliyetlerine Gre Kiiler ................................................................................. 90 a.Gmenler ................................................................................................... 90 b. Yabanclar ............................................................................................ 91 c. ingeneler ........................................................................................... 92

OLAY KURGUSU ..................................................................................93-108

1. Hikyeye Balang ............................................................................................... 95 a. Hikyeyi Hareketle Balatma .................................................................. 95 b. Hikyeyi Diyalogla Balatma ............................................................ 97 c. Hikyeyi Tasvirle Balatma .................................................................. 98 d. Hikyeyi Anlatma YntemiyleBalatma ............................................... 99

2. Olay Gelitirme ............................................................................................... 100 3. Hikyeyi Bitiri ................................................................................................ 104

ZAMAN .....................................................................................................109-121

1. Hikyelerde Reel Zaman Unsurlar .............................................................. 109 2. Olay Zamannn Sresi ................................................................................... 112 3. Zamann Kurgulanmas .................................................................................... 117

a) Klsik Kurguya Sahip Hikyeler ......................................................... 118 b)Modern Kurguya Sahip Hikyeler ....................................................... 120

6

MEKN ..122-134 1. stanbul .......................................................................................................... 122

a. Mahalleler ............................................................................................ 125 b.Odalar ...................................................................................................... 126 c. Konaklar ............................................................................................... 129 d. Apartmanlar ........................................................................................ 130 e.Parklar .................................................................................................. 131 f. Plaj ....................................................................................................... 131 g. Sinema .................................................................................................. 131 h. Genel Ev .............................................................................................. 132 i. Han ...................................................................................................... 133

2. stanbul Dnda Geen Hikyeler .................................................................... 133

BAKI AISI .................................................................................................135-140 1.Anlatcnn Kimlii ............................................................................................. 135

a. Kahraman Anlatc ................................................................................ 135 b. Olimpik (Tanrsal, Yazar )Konumlu Anlatc ...................................... 136 c. Birden Fazla Anlatcnn Olduu Hikyeler ...................................... 139

DL VE ANLATIM ..................................................................................141-158 1. Dil Unsurlar......................................................................................................... 142

a. Deyim ..................................................................................................... 142 b. Argolar .................................................................................................... 142 c. Arabesk .................................................................................................... 143 d. zgn Trke .......................................................................................... 143 e. kilemeler ................................................................................................. 143 f. Hadis ........................................................................................................ 144

2. Cmle ................................................................................................................... 144

3.fade Tarzlar......................................................................................................... 145 a. Diyalog Ksmlarndaki slp ............................................................. 145 b. Dile Estetik Boyut Kazandrma ............................................................ 147 c. Benzetmeler ......................................................................................... 150 d. Ayrntlar .............................................................................................. 151 e. Tasvir .................................................................................................... 154

4. Metinler Aras likiler......................................................................................... 156

SONU .......................................................................................................159-167

KAYNAKA .............................................................................................. 168-174

7

N SZ

Hikye, insan ve insann hayatla olan macerasn anlatlabilmede en elverili vastalardan biridir; buradan hareketle edebiyatlarmz iinden bir kadn yazarn, Fruzann hikyelerini incelemeyi gerekli grdk.

Sanat hayatna, 1956da Seilmi Hikyeler Dergisinde yaymlanan bir hikyesiyle balayan Fruzann, 1999a kadar alt hikye kitab yaymland. Yazar, ilk yaz denemeleri saylabilecek hikyelerine sahip kmadndan bu kitaplarnda onlara yer vermemitir.

Aratrmamz, edeb metni edebiyat aratrmalarnn odana alan ve edeb metni kendi iinde bulunan zelliklerden yani z ve biimden hareket ederek aklamann daha uygun olduunu savunan bir anlayla kaleme alm bulunuyoruz.

almamzn birinci blm Fruzann Hayat ve Hikyeleri baln tamaktadr.

Fruzanla yaptmz grmelerde hayatyla ilgili eitli kaynaklardan edindiimiz bilgilerin yanl olduunu renmemiz ve yazarn hayatyla ilgili bilgileri, eserlerinin ba sayfasnda yapt ksa bir aklamayla snrlam olmas nedeniyle onun hayatyla ilgili blmmz ksa tutmak durumunda kaldk.

Yazarn hikye kitaplarnn tantlmasnn ardndan sreli yaynlardan tespit edilen hikyeleri zerinde ksaca durulmutur; nk herhangi bir edeb ierikten yoksun olan bu hikyeler zerinde ayrntl bir deerlendirme yapma imkn sz konusu deildir. Ayrca almamzn amac yazarn hikyelerinin incelenmesiyle snrl olduundan dier eserlerinden bahsedilmemitir.

Aratrmamzn merkezini tekil eden Fruzann Hikyecilii yedi blm altnda incelenmitir. Bunlar srasyla erik, Kiiler, Olay Kurgusu, Zaman, Mekn, Bak As ve Dil ve Anlatm baln tamaktadr.

erik baln tayan blmde sanatnn hikyeleri, eserin merkezinde yer alan duygu ve dncelerden hareket edilerek deerlendirilmitir. Tespit edilen temalar, yazarn verdii neme gre tasnif edilerek on balk altnda tahlil edilmitir.

kinci blmde, Fruzann hikyelerindeki kiiletirme yntemleri ve kii kadrosu zerinde durulmutur. Yazarn kiilerini hangi yntemlerle kurgulad

8

ortaya konulduktan sonra, kii kadrosu cinsiyetlerine, sosyal konumlarna, psikolojik durumlarna ve milliyetlerine gre tasnif edilerek incelenmitir.

nc blm, hikyelerin olay rgs bakmndan gsterdii zelliklerin ortaya konulmasna ayrlmtr. Hikyeye Balang, Olay Gelitirme ve Hikyeyi Bitiri balklar altnda Fruzann hikyelerindeki olay kurgulama teknikleri ortaya karlmaya allmtr.

Drdnc blm, Fruzann hikyelerindeki zaman sorununun zmleniine ayrlmtr. Hikyelerdeki reel zaman unsurlar, olay zamannn sresi ve zamann kronolojik olup olmad bu blmde deerlendirilmitir.

Beinci blmde hikyelerdeki mekn unsuru incelenmi; mekna yklenen ilev zerinde durulmutur.

Altnc blmde, Fruzann hikyelerindeki anlatc sorunu ele alnmtr. Anlatcnn kimlii, Kahraman Anlatc, Olimpik ( Tanrsal, Yazar) Konumlu Anlatc ve Birden Fazla Anlatcnn Olduu Hikyeler olmak zere balk altnda incelenmitir Dil ve Anlatm bu aratrmann yedinci blmn oluturmaktadr. Bu blmde nce hikyelerdeki dil unsurlar tespit edilmeye allm, sonra cmle ve ifade tarzlar otaya konulmutur.

Aratrmamzn sonunda bir sonu ve kaynaka blm yer almaktadr. Sonuta Fruzann hikyecilii, almann ortaya kard bulgular nda deerlendirilmitir. Kaynaka iki ksma ayrlmtr. nce yazarn hikye kitaplarna yer verilmi; ikinci olarak bu almada yararlanlan kitaplar, makaleler, ak oturum, mlkat ve soruturmalar, alfabetik sra gzetilerek dizilmitir.

9

GR Fruzan, Cumhuriyet Devri Trk Edebiyat ierisinde roman, rportaj, iir,

gezi, oyun trlerinde eser vermi olmasna ramen daha ok hikyeci kimliiyle dikkati eken bir yazarmzdr. 1935te stanbulda doan Fruzan, 1946 ylnda ilkokulu bitirdikten sonra eitli glkler nedeniyle renimine devam edemez. Ksa sren tiyatro oyunculuundan sonra yazarlk dnda belli bir ile uramaz.

lk hikyelerine, Fruzan Yerdelen imzasyla Seilmi Hikyeler ( 1956 ), Trk Dili, Pazar Postas ve Yenilik dergilerinde rastlanr. Turhan Selukla evlendikten sonra bir sre Fruzan Seluk imzasn kullanr ( 1958 ). Papirs ve Yeni Dergide hikyelerinin yaymlanmasnn ardndan, Trk edebiyatnn kayda deer hikyecilerinden biri olarak anlmaya balar. Yazarn dergilerde yaymlanan birok hikyesi, yazarlk serveninin ilk admlar saylabilir. Fruzan, kendisiyle yaptmz grmelerde, bizim, raklk devresi rnleri olarak adlandrdmz baz hikyelerini, hikye denemeleri olarak bile adlandrmamzn yanl olacan ifade etmitir. Yazarn bu dncesine sayg duyuyoruz; ancak sz konusu metinlerin, yazarn hikye yazma abasnn bir sonucu olarak ortaya ktn gzden uzak tutamayacamz belirtmek isteriz.

Fruzan, ilk hikye kitab Parasz Yatly 1971de yaymlatr. 1972de Sait Faik Hikye Armaanna lyk grlen bu eseri Kuatma, Benim Sinemalarm, Gl Mevsimidir, Gecenin teki Yz ve Sevda Dolu Bir Yaz takip eder. Fruzann yazarlk serveninin balad 1956dan son hikye kitabnn yaymland 1999 tarihine kadar geen sreye baktmz zaman, Trkiyedeki sosyokltrel yapnn hikyelerine nasl yansdn grmek mmkndr. O, ann tankln yapmak amacn tayan bir yazardr. Hikyelerdeki olay zaman, yazld dnemi yanstr; ancak hikye kiilerinin gemie olan ballklar, srekli gemii anlatmalarn gerekli klmtr. Hikye kiilerinin kendi gemilerini anlatmalar nedeniyle sz konusu gemi en fazla yarm yzyl geriye gider. Hikyeler ierisinde en eski reel zaman yaayanlar, Gl Mevsimidirdeki Mesaadet Hanm ile Harataki Servet Hanmdr. Harata Birinci Cihan Harbi, Gl Mevsimidir de ise Kurtulu Savandan bahsedilir. lkenin iinde bulunduu duruma, kiiler arasndaki snf fakyla dikkat ekilmek istenir. Harata bir eski stanbul kona, btn mrn ayn konakta harcayan, kyden getirilip braklm bir hizmetinin

10

gzyle anlatlr. Kurtulu Savandan sonra konan yirmi-otuz yllk yaam btn devir deiiklikleri; iinde yaayanlarn aclar, zavall gln yanlar ile birlikte sergilenir. Servet Hanm, efendileri apartmana tanana dein konaa hizmet eder. O, Rusihi Beyin hayvan arzularna kadar her eyde kullanlan bir eyadan farkszdr. Onca yl emeinin karln, genlii tkendikten sonra konan emektar dava vekili yal Fatin Beyle evlenerek der.

Mesaadet Hanm ise apartmana tandktan sonra odasnda tek bana gemi gnlerini anmsayarak bir pazar gn aracl ile okura iletir. lk szleri zmirde domuum. Padiahlk zamannn soylusuyuz bizler. (s.5) olur. zmirde bir konakta doup bymtr. Toprak aalndan ticaret burjuvazisi iine karm bir zenginin kzdr.

Her iki hikyede ilenen temalar devrin sosyal gereklerini yanstr. Birinci Dnya Sava sonras ken brokrat snfnn yerini yeni belirmeye balayan burjuva snf almaktadr. Bu snfn Anadoluya, Anadolu insanna bak Gl Mevsimidirde daha ak ortaya konulur. Harata Kurtulu Sava srerken Anadoluda hakszla dayanan bir toplum dzeninin yerini, yeni bir yaam tarznn almaya balad grlr. Efendiler apartmana tanr; zeki hizmetliler rahat edecekleri bir yerlere tutunmaya alr.

Gl Mevsimidirde toplum dzenindeki deiiklikleri iyi deerlendiren snf, sava sonras abuk toparlanr. Dzen deiikliinin snflar arasndaki dengesizlii deitireceini umarak savaa giden Rt ahinin ehit dmesiyle yine yenilgiyi yaayan Anadolulu olur.

Fruzann hikyelerindeki zaman sreci, yzyln bandan 1990l yllara kadar uzamaktadr. Yukarda bahsettiimiz hikyeleri zaman sreci ynyle izleyip benzer temalar ileyen hikyelere baktmz zaman, lkenin gemiten gelen sosyokltrel sorunlarnn gelecee tandn grmek mmkndr. Bir Evin Dtan Grn adl hikyede Ankarann Cumhuriyet sonras grnmne deinilir. Burada yeni olumaya balayan burjuva snfnn Anadolu insanna bak yukarda bahsettiimiz hikyelerdekinden farkl deildir. lkenin eitim grme ansna sahip olmu szde aydn kesimi, halkn cahilliiyle alay edip elenecek kadar laubalidir. Yazar, bu hikyede ayrca szde aydn kesimin eitli yolsuzluklarla nasl zengin olduuna da deinerek rvet gereine dikkati ekmek ister. Devleti

11

sarslmaz bir g olarak gren halk, devlet dairelerinde iini takip edebilmek iin rveti sessizce kabullenmitir. Bu durum, halkn devlete olan gvenini iyice zayflatrken devlete kar korkusunu da glendirmitir. Hizmet edenle hizmet edilen arasndaki ztlklar zerinde birok hikyede durulur. Bir Evin Dtan Grnnde hizmet edilen halk, hizmet eden ise devlet grevlisi okumu-yazm kimselerdir. Ancak bu, sadece bir grev dalmdr; nk gce sahip olann karlar insan deerlerin nne gemektedir.

1960l yllarn sonuna doru, Trkiyede, toprakla geinemeyen kylnn byk ehre g younlar. Kyl, byk ehre, zellikle stanbula, kurtulu umuduyla gelir. G edenler arasnda siyasi nedenlerle Balkanlardan gelen aileler de vardr. Bu insanlar, srtlarna yklendikleri bir yatak denginden ( Seyyid s.70 ) baka bir eye sahip deillerdir ve topraktan baka bir ile uraamazlar. Dolaysyla sanayi kurulularnn youn olduu bir ehirde ancak dk nitelikli i bulabilirler; az bir imknla normal yaam standartlarnn altnda yaarlar. Durum byle olunca, ehir, randevusuz misafirler misali gelen bu insanlar, memnun edebilecek ekilde barndramaz; nk hazrlksz yakalanmtr. Yeterli alt yap ve i imknlarndan yoksundur.

Fruzan, Hara ve Gl Mevsimidir dndaki hemen btn hikyelerinde, 1960 sonrasnda g olgusunun neden olduu skntlar zerinde durmutur. Sorunun temelinde, gle gelen kiilerin byk ehirde yapabilecekleri nitelikli ve srekli bir ilerinin olmamas yatar. Bulabildikleri gndelik ve niteliksiz ilerin kazanc geinmelerine yetmez. Ramazan Kaplan Cumhuriyet Dnemi Trk Romannda Ky1 adl almasnda, isizliin ne denli cidd bir sorun oluunu u szlerle ifade etmitir: nsanlarn ekonomik hayatn olduu kadar, sosyal durumlarn da olumsuz ynde etkiler. Topluma yn veren, onu ayakta tutan bir takm deerlerin sarslmasna sebep olur. (s. 80)

Fruzan, isizliin topluma yn veren, onu ayakta tutan deerleri nasl sarstnn farknda olan bir yazardr. yle ki onun hikyelerinde, i bulamayan babalar, henz ergenlik dnemini yaan kzlarnn hizmetilik yapmasna, ttn fabrikasnda almasna msaade ederler. Bu arada erken yata almaya balayan

1 Ramazan Kaplan, Cumhuriyet Dnemi Trk Romannda Ky, Aka Yaynlar,

3. Bask, Ankara1997, s.80.

12

kzlarn eitimsiz oluu cidd bir sorundur. Kzlar ilkokuldan sonra okuyamazlar. Kk yata para kazanmann zgrln tatmak, onlara, hayata kendilerince kar koyma gc verir; ancak bu gcn yanl kullanm ounun felketine sebep olur. Yalnz, Gnbirlik Adada ki Cennette bilinlenme prltlar grlr; o da henz ergenlik dneminde olmasna ramen dier kzlardan farkl olarak, iiliin hizmetilikten daha onurlu bir i olduunu dnmeye balar. Oysa yanl bir seim yaparak kendi felketlerini yaayan kzlarn ii olduunu hatrlayacak olursak yine emein smrld gereiyle kar karya geliriz.

Fruzan, toplumda kadna den roln nemini, tm sosyal gereiyle hikyelerinde sergilemitir. Okumam kzlar ya kendi snflarndan biriyle evlenmeye raz olurlar ya da fuhua srklenirler. Yazar, bu kzlarn hayat karsndaki durularna mdahale etmez; ancak Cennetin bilincinin yazarn bilinci olduunu okur sezebilir. Yazar, okuyamam bir kzn kendi snfndan biriyle erken yata evlendirilmesine kar oluunu, Cennetin babasnn Hayrl bir ksmet ktnda seni de veririz kzm demesi zerine Cennete verdirdii cevapla ortaya koyar. Cennet babasna Ben evlenmeyeceim... Redifeye ok zldm (s.144) der.

Kzlarn anne-babalaryla aralarndaki kuak atmas, ok ksa bir sre ierisinde deien deer yarglarn gstermesi bakmndan nemlidir. Bir nesil ncesi, azla yetinmeyi bilen sabrla hayata tutunan kimselerken henz ergenlik dnemini yaamakta olan kzlarnn hayattan bezecek kadar yorgun olular, ancak manev deerlerin yerini madd deerlerin almasyla aklanabilir. Yzyln sonlarna doru insanmzn yaad felketlerin banda, ehir yaantsnn zorluklar karsnda manev deerlerin yozlamas gelmektedir. Bu gerei, Fruzan, hikyelerinde olduka etkili hissettirir.

Bilindii gibi uzun anlatma dayal eserleri etkili klan, atma unsurudur. Fruzan atma unsurunu, genellikle gen kzlarla aileleri, hizmetilerle efendileri arasndaki ilikiler zerine kurgular. Yukarda bu atma unsurlarnn ne ekilde aksettiine ksmen deinmi bulunuyoruz. Bir de, vaktiyle kendi topraklarnda zgrce yaamaktayken byk ehrin yalnzlna dayanmak zorunda kalan insann ruhunda neler olup bitiyor ona bakalm. Edirnenin Kprleriyle Temizlik Kolundaki nineler kendi kltrlerini, medeniyetlerini stanbulda bulamamann acsn ok derin yaarlar. Gne grmeyen tek gz odalara kapanmak, akama dein

13

bir insanla dertleip rahatlayamamak, stelik bir de horlanmak onlara ok zor gelir; nk insanlar arasnda bir dayanma unsuru olan komuluk ilikilerinin yok olmaya yz tutmas, cidd bir sosyal sorunu oluturmaktadr.

Fruzan, yoksul ailelerin kurtulu midini ocuklarn okutmakta grmeleri gibi bir toplumsal gerei iyi tespit etmitir. nk aileler, ocuklarn okumasyla kendi kt yaamlarnn onlarda son bulacana inanrlar. Okuyan ocuk, onlar iin tek gvenli gelecek umududur. Yoksul aile ocuklarnn okuyabilecekleri tek yer parasz yatl okullardr. Parasz yatl okumak isteyenler retmen ya da ebe olabilir; hem kendini hem anne-babasn kurtarrlar. Anadoluda hizmet etmeye gnlldrler. Ayn temaya baka hikyelerde de deinen yazarn, bir iki hikyesinde tekrara dt grlr.

Fruzan, Sevda Dolu Bir Yaz adl hikyesiyle orta halli insanmzn yaamna renk katan gzelliklerin, yzyln sonuna gelindiinde tketilmi olduuna deinir. Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklarnda da ayn temayla bir zamanlar sevgi dolu yaamlarn olduu hatrlatlr.

Grld gibi Fruzan, yaklak yzyllk bir zaman pek ok devir deiikliiyle hikyelerinde yansmtr. Yazar, snf fark engeli, isizlik, emein smrlmesi, nesil atmas ve sevginin hoyrata savrulmas gibi yoksul insanmzn yaad gerekleri hikyelerinde ustaca sergilemitir.

14

I. FRUZANIN HAYATI VE HKYELER

A. Hayat

Fruzan, 29 Ekim 1935 ylnda stanbulda dnyaya gelir. Asl ad Feruze eridir. Fruzan Yerdelen (1956-58) ve Fruzan Seluk imzalarn da kullanan yazar, Yalova Demir Ky lkokulundan 1946da mezun olur. renimine esnaf olan babasn kk yata kaybetmesi zerine devam edemez. Ksa bir sre Kk Sahnede tiyatro oyunculuunu dener.

Daha ok gzleme dayal gereki bir anlay benimseyen Fruzan, gnmzn tannm hikye yazarlarndandr. Edebiyata hikyeyle balayan yazar, dier edeb trlerde de eserler vermitir; ancak ismini duyurup edebiyat tarihinde hak ettii saygn yeri almas hikyeleriyle mmkn olmutur.

Fruzan, 1956-57de yazmaya balad hikyelerini eitli edebiyat dergilerinde yaymlatr. Yaklak on yllk bir suskunluk devresinden sonra Dost, Papirs ve Yeni Dergide yaymlanan hikyeleriyle tannr. Ocak 1968de Papirste kan Taral hikyesi ve ardndan gelen Mnip Beyin Gnl, Piyano alabilmek ve Nehir ile hikyeci kimlii iyice belirir.

1975-76 arasnda davetli olarak Almanyaya giderek buradaki gzlemlerini, Trk iilerinin durumlaryla birlikte Berlinin Nar iei, Yeni Konuklar gibi baz kitaplarnda yanstmtr. Fruzan, 1994te Balkanlara yapt gezilerindeki izlenimlerini, burada yaayan soydalarmzn skntlarn ise BalkanYolcusu ( te Bizim Rumeli) adl eserinde yaymlayarak insann yaad aclara, hakszlklara evrensel boyutta dikkat ekmeye almtr.

* Fruzanla yaptmz grmelerde hayatyla ilgili eitli kaynaklardan edindiimiz bilgilerin yanl olduunu rendik. Yazar, hayatyla ilgili bilgileri eserlerinin ilk sayfasnda yaymlad ksa bir aklamayla snrlamaktadr. Biz de bu aklamalar aktarmay gerekli grerek onun hayat ile ilgili blmmz ksa tutmak durumunda kalyoruz.

B. Fruzann Hikyeleri a. Fruzann Hikye Kitaplar lk hikyeleri eitli dergilerde 1956da yaymlanmaya balayan Fruzann

hikye kitaplarnn tamam 1971 ve 1999 yllarnda yaymlanmtr. Aada ksaca

15

tantmaya alacamz alt hikye kitabnda hikye trnn zelliklerine sahip sadece otuz bir hikye bulunmaktadr. Yazarn sahip kmad, sreli yaynlarda kalan birka hikyesi de mevcuttur.

Parasz Yatl

Fruzann 1971de yaymlanan Parasz Yatl adl eseri, 1972de Sait Faik Hikye Armaann kazanmtr. Bu eser, Hara, Parasz Yatl, Nehir, Su

Ustas Mira, Edirnenin Kprleri gibi okuyucunun beenisini kazanan on iki hikyeden olumutur. Yaymland yllarda tm dikkatleri zerine eken eseri hakknda Fruzan, bir syleisinde unlar sylemektedir: lk kitabm Parasz Yatl yazarlk servenimin en ciddi admyd. Kitap okurlarna eriene dein, resme olan eilimimi hl tayordum. Parasz Yatl yle byk ilgiyle karland ki, stelik bu ilgi kesintisizlikle kitab durmadan kuatmakta. izimlere ykleyeceim, renkle vurgulayacam grseli, szcklere aktararak edebiyatm kurabilirim diye dndm.2

Kuatma

1972de yaymlanan Kuatma da be hikye vardr. Fruzan, bunlar arasnda Redifeye Gzellemeyi 1981de oyunlatrmtr; Ah Gzel stanbul ise 1981de mer Kavur tarafndan filme alnmtr.

Benim Sinemalarm 1973te yaymlanan Benim Sinemalarm adl hikye kitab, birbirinden

deerli alt hikye iermektedir. Kitapla ayn ad tayan hikye 1988-1989da senaryolatrlarak 1990da yazar tarafndan filme alnmtr. 1990da Cannes Film Festivalinin Eletirmenlerin 7 Gn ve Altn Kamera blmlerinden ar alarak, 158 film arasndan seilen sekiz filmden biri olarak gsterime girmitir. 1991 ran Fecr Film Festivalinde uluslararas jriden En yi lk Film dln, 1991 Tokyo Film Festivalinde ise En yi 10 Asya Filmi arasna seilen Benim Sinemalarm sosyal gerekleri her ynyle gsteren bir hikyedir.

2 Ayfer Tun, Deiimin ykcs Fruzan, Cumhuriyet Kitap, ( 23 Eyll

1999 ), s.3.

16

Gl Mevsimidir Gl Mevsimidir adl uzun hikye ilk nce Kuatma kitabnda yer alm;

daha sonra ise 1973 ylnda Gl Mevsimidir adyla ayr bir kitap olarak baslmtr. Fruzan bu kitapta sevgi ile hzn, dlerde gizlenen temiz bir sevday ve bir bitmez gl mevsimi zlemini anlatmtr. Fethi Naci, bu hikyeyle ilgili dncelerini; Fruzan, sanki Nazanlara, Nesibelere umut vermek, yaatmak ister gibidir Rt ahinle Mesaadetin sevdasn anlatrken3 szleriyle ifade eder.

Gecenin teki Yz Gecenin teki Yz Fruzann drdnc hikye kitabdr.1982de

yaymlanan kitapta Kan Unutma, ocuk, Sokaklarndan Gemilerin Getii Kent ve kitapla ayn ad tayan toplam drt hikye yer almaktadr. Gecenin teki Yz adl hikye, Parasz Yatl kitabnda yer alan Edirnenin Kprleriyle benzer temalara sahiptir. Fruzann glerden kaynaklanan gurbet duygusunun en youn hissedildii hikyelerinde kiiler, bulunduklar yer, zaman ve snftan tedirgindirler. nk evre, bir ekilde onlar dlamaktadr. te byle anlarda yazar gmenlerin gnllerindeki zleme cevap verircesine bir srpriz yapar. Hikyelerine, uzun ve souk geen bir kn ardndan ancak ilkbahara kavumann insana yaatabilecei bir sevin ekler. Sennur Sezer, bu sevinci Yaknlar ya da yaknlk duyduklar kiilerle bir bayram birlikte kutlayarak, alk olduklar yemekleri piirip, zledikleri trkleri syleyerek gurbet duygusunu amaya alrlar. Bu eski yurdu an treni Edirnenin Kprlerinin ve Gecenin teki Yznn tansiyonu en yksek blmleridir. 4 eklinde yorumlar.

Sevda Dolu Bir Yaz ( arklar Kitab ) 1999 ylnda yaymlanan Sevda Dolu Bir Yaz, hikyeden olumutur.

Kitapla ayn ad tayan hikyeyi, ierik ve kiiler ynyle birbirini izleyen Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklar takip eder. Sevda Dolu Bir Yaz iin Feridun Anda, Fruzan, sevginin hoyrata savrulduu, gzelliklerin acmaszca

3 Fethi Naci, Fruzn Dnyas Yeni Dergi, 104 ( Mays 1973), s.39.

4 Sennur Sezer, Yazarlnn 40.nc Yllnda Fruzan, Cumhuriyet Kitap, (15

Austos 1996 ), s.5.

17

tketildii bir ortamda sevginin yklerini yazyor. nk, sevgi her eydirSevda Dolu Bir Yaz okuyunca bunu teninizde ve ruhunuzda hissedeceksinizdir, eminim. 5der. Fruzan ise hikyenin zihninde nasl olutuunu Sevda Dolu Bir Yaz stanbulla dur durak bilmeden aramda sren arpmann, tartmann sesleriyle kt geldi. 6 szleriyle aklar.

b. Sreli Yaynlarda Kalan Hikyeleri

Fruzann hikyeleri, yukarda ksaca szn ettiimiz alt hikye kitabnda toplanmtr. Bu kitaplarda yer alan hikyeler, yazarn hikyeci kimliini yeterince temsil etmektedir. Bunlarn dnda, kitaplarda yer almayan sreli yaynlarda kalan hikye denemeleri de mevcuttur; yalnz, yazar edeb niteliklerden yoksun olan bu ilk yaz denemelerine sahip kmamaktadr. Yazarn bu kararna sayg duymakla birlikte sreli yaynlarda kalan hikyeleri tespit ederek inceleme gereini duyduk. Bu almann sonucunda, yazarn ilk denemeleriyle ustalk dnemi rnleri arasnda ok belirgin bir bak as fark olduu tespit edilmitir. almamzda ilk yaz denemeleri nitelii tayan hikyelerden yeri geldike sz etmeyi yeterli grdmzden bu blmde ayrca deerlendirmek gereini duymamaktayz. Sreli yaynlarda kalan hikyeler kaynaka blmnde gsterilmitir.

5 Feridun Anda, Bugnde Yaayan Gemi, Cumhuriyet Kitap, (23 Eyll

1999 ), .6. 6 Ayfer Tun, Deiimin ykcs Fruzan, Cumhuriyet Kitap, ( 23 Eyll

1999 ), s.4.

18

II. FRUZANIN HKYECL

ERK

A. Bireysel Temalar

1. Ak ve Sevginin Snfsal Yansmas Fruzann hikye kiileri, ak ve sevgiyi toplumsal gereklie uygun

yaarlar. Hikyelerde Trk toplumunda kabul gren anlamyla ak, sevgiyi yaayanlar olduu gibi ulamak istedikleri madd gce sahip kimselerle birlikte olma isteini ak zannedenler de vardr. kinci grupta yer alanlarn hayal ettikleri ak yaamalarnn nnde snf fark gibi almas imknsz bir engel durmaktadr.

Benim Sinemalarmn Nesibesi kendi snfndan erkekleri beenmeyerek okumu gen erkeklerle gezip tozar ve bunu ak zanneder. Geri onlarla cinsellik yaamaz ama niyeti snf atlamak olduundan o genlerle flrt bir masumiyet tamaz. Nesibe, sekin delikanllarn kendisiyle evlenmeyeceini bilir. Bilin altndaki bu gerein farknda olu, onun kendisini yal erkeklerin kucana atmasnda yoksulluktan daha etkili olmutur. Dlerle gereklerin att noktada insan salkl karar veremez. Nesibe gereklerin farkndadr; ancak ya gerei d dnyasna dalmaktan kendisini alamaz:Yok iyi aile kz isterlermi. e gidip gelirken gryorum, iyi aile kzlarn. Benden stnlkleri neymi yani! Yavuz Sinemasndaki filmde nasld? Yoksulun yoksulu kz, koskoca, kont dedikleri adam alverdi. Ben de olanlara baylmyorum ya!...Gitmezsem haber salyorlar dkkna. Aryorlar beni. Namusmu, vururmu babam. Kendi paral i bulsun da beni altrmasn (s.27).

Gn Birlik Adada hikyesinin gen kz Cennetin beendii delikanl karsndaki tutumu, Nesibeyi ve Kuatmann Nazann tandktan sonra okuru artr; henz on be yanda olmasna ramen Cennetin akl banda konumalar takdire deerdir. Plaja gtrld gn Durulla aralarnda ocuka bir etkilenme olur. Durul ilerde bir gn, bir yelkenliyle ak denizlere gitmenin hayalini kurar ve Cennetin de gelmesini ister. Cennet ise BenBen niin geleyim Senin neyin (s.132) diyerek hemen susar, akll kzdr; aamayaca snrlar bilir.

19

Gecenin teki Yznde de snf fark birbirini seven iki gencin evlenmelerine engeldir; ancak genler bu engeli, sevgilerinin gcyle aarlar. Gen kadn, sevdii erkei kaybetmektense mirastan men edilmeyi gze alr. Ksa bir sre sonra kocas ldnde onu kznn sevgisi bile hayata balayamaz. Kadnn tuttuu kasvetli yas, niversite rencisi gen ve ablasnn anne-kz yeni yl kutlamasna davet ettii geceye kadar srer. O gece niversiteli gen, kadnn insana olan inanc (s.182)nn zedelendiini anlar. Ablasyla birlikte kadn ve kzn elendirmek iin ellerinden geleni yaparlar. Fruzan, yeni yl gecesinde ehirli ve Anadolulu iki zt kltrn temsilcilerini buluturarak ehirlilerin yabancs olduu Anadolu insannn gnlndeki gzellikleri bir bir sergilemek gereini duymutur. Yazara gre, paylalan deerlerin unutulmakta olan insan sevgisinin hatrlanmas bakmndan nemi byktr ve bu deerler hibir madd gle llemez.

skele Parklarnda hikyesinde ise adn bilmediimiz kadn Katm. Evlendim. (s.72) der. Ailesinin kendisine uygun grd ksmeti reddedip sevdiine varmtr; ancak kocasnn erken lm sonucu yaad madd skntlar kadna Kocam sevdiimi bile unuttum (s.74). Dndke pek bir ey karamyorum. imi bir kuruluk ald. (s.72) dedirtecek kadar etkili olur.

Fruzann hikyelerinde az ya da ok hzn hissetmek kanlmazdr. Birinci Yaz arklar ve ki Yaz arklarnda ise hzn derin bir acya dnerek okuru, ailenin acsna ortak eder. Kerim Ali, sevdii kza kavuamaynca kara sevda olmu, Bakrky Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesine yatrlmtr. Ailesi

oullarnn sk sk ziyaretine gider. Kerim Alinin hastane bahesinde Nagehandan istedii ark, hikyede duygu younluunun dorua kt anlardan biridir:

Kalbim yine zgn seni andm da derinden Getim yine dn eski hazan bahelerinden

Mahzun ve krlm gibi en ince yerinden Getim yine dn 7(s. 54)*

7 Yahya Kemal,ark, Eski iirin Rzgryla, Yap Kredi Yaynlar, st.2004, s.72.

* Fruzan, Yahya Kemalin bu arksnn nc dizesindeki zgn ve krlm szlerini mahzun ve krlm eklinde aktarmtr.

20

Kan Unutma hikyesinde ise birbirini seven genlerin arasna yoksulluk girer. Musa snger avna kmak iin kyden ayrlaca srada szlsnden helllik ister. O an szlsnn gz yalarn tutamayp, ona verdii cevap gerek akn tm madd glerin stnde olduunu gstermesi bakmndan ilgintir: Helllik istemek neyin nesiymi, yokluunda dur durak m olacak ? Nedecektik, suluk, ayazlk olan dam. Bir gz oda yeterdi (s.18).

Gl Mevsimidir hikyesini deerli klan, sevgi ile hznn, yitirilmilik ile bir bitmez gl mevsimi(s.82) zleminin bir arada olmasdr. Bir bitmez gl mevsimi aslnda bitmeyecek bir sevdadr; yetmi be yandaki Mesaadet Hanmn yaanlamayan bir aka otuz be yl boyunca duyduu zlem akn ya yoktur szn hakl karacak denli etkili anlatlmtr; hibir ayrnt atlanmadan, iten ve doal

Mesaadet Hanm, sevgilisi Rt ahini Kurtulu Savanda kaybettikten sonra bir daha o sevginin benzerini yaayamaz. lk erkekle pmede bir daha duymadm, ne otuz be yllk kocamdan, ne de arada engelleyemediim hayranlklarndan tr yaklaan br erkeklerden(s.12) duyduu sevinci, cokuyu, arzuyu bir daha hissedemez. Rt ahinin ilk pyle Sevda bu idi, anlamtm(s.12) der.

Mesaadet Hanm, sevgilisinin savaa gidip lerek kendisini mutsuz etmeye hakk olmadn dnr hep. Oysa Rt ahin zengin kzna lyk olabilmek iin sava bir kurtulu yolu saymtr. Ona gre savatan sonra asl hak sahipleri yerine gelirse (s.18) zengin kz-yoksul erkein ak kabul grecektir.

Mesaadet Hanm, sevgilisini zmirin kurtuluundan sonra savatan dnenler arasnda arar . Sakat da, yorgun da olsa gelenlerin arasnda dnseydi, yaralarn sarardk, sever okardk anasyla birlikte onu (s.33) der. Aralarndaki snf farkn sevgisinin aacan dnr. Onun, bir yandan Rt ahininin savatan dnmesini dilerken bir yandan da yorgun, hasta, a susuz askerleri kmsemesi ister istemez duygularnda ne kadar samimi olduunu dndrr; ancak Rt ahini bir mr boyunca unutamam olmas aknn gcn ispat etmeye yeter.

Mesaadet Hanm, Rt ahinin lmn ispatlayan kd grdkten sonra snfnn yaamaya zorunlu kld bir hayat tarzna doal olarak kendini brakr.

21

Oysa bir yandan da Sevgilimin lmne kesin olarak inanmayan bir yanm vard gene de capcanlyd vedalatmzda. l dnmek zordu Rt ahini.

Sessizce baheye geip kameriyedeki yerime oturmutum. Sevdadan delirecek gibiydim (s.42) diyerek sevgilisini gnlnde gizlediini aa vurur. Kendisine, o kimseyi sevmedi, ocuklarn bile (s.42) diyenler, onun yreinde nasl bir ate yandn bilmezler; nk o ocuklarn annesi kendisini nasl sevmise yle sever. Byk, soylu bir aileye yarar ocuklar olmalarna al (s.42)r. Soylu ailelere gre sevgi ll olmaldr. Yoksa Savrukluk sonunda alkanla dnebilir(s.61).

Kendisinin bir dram olduunu, sevmeyi ok iyi bildiini onlara, lmnden sonra ardnda brakaca Rt ahinin lm haberini bildiren ktla ispat edecektir. Yetmi be yanda bir ihtiyar kadnn yapmay dnd bu muziplikle elenmesi kendince bir intikamdr: Bakn, ben sevgiyi sizin asla yaayamayacanz denli biliyordum dercesine

Hara hikyesinde ise emsitap adndaki besleme, kendisinden otuz ya byk bir adamla evlenmeyi kabul etmeyerek sas sas ahr kokan (s.156) bir arabacya kamakla sevgisinin gcn gstermitir.

2. Aza Kanaat Etme Fruzann hikyelerindeki yoksul insanlardan bir ksm iinde bulunduklar

duruma isyankrca yaklarken bir ksm da aza kanaat ederek mutluluu sade ve bozulmam saf deerlerde ararlar. Redifeye Gzelleme hikyesinde srtnda tad dolapla sakatat satarak gnlk nafakasn kazanmaya alan Temir Efendi, einin doum sancs tuttuu gn, ayakkab tamircisi smail Ustay dkknnda kz Redifeyle ziyaret eder. Dkknda geirilen birka saatlik zamanda, deerini yalnzca kalbi hrs ve tamahtan uzak insanlarn anlayabilecei eyler paylalr. Hikyeyi etkili klan paylalan bu deerlerin maddiyattan uzak oluu ve insann zndeki gzellikleri yanst biimidir. Temir Efendi yannda getirdii zeytin ve peynirin yanna bir de karpuz alnca ziyafet lene dner.

Tm gn sokaklarda gezinen kr tamburcuyla yal kemanc, dkknn nndeki akasya aacnn altnda Redifeyi elendirmek iin Sensiz brakp gitme

22

bu akam yine erken /ksz sanrm kendimi ben sensiz ierken (s.156) arksn alp sylerler. Bu arknn Redife iin sylenmesi bir ocua verilen deeri yanstmas bakmndan ok nemlidir. Ortamn huzurlu havasn deitiren tek kaba davran arky dinlerken sokaktaki tornaclardan birinin ah ekmesi olur. Kemanc, bu kaba davrann arkadan incinebileceini dnerek tornacya imalca bakar.

Gn Birlik Adada hikyesinde ise kanaatkrlk rnei sergileyen motifler olduka etkileyicidir. Cennetin babas, krk yalarnda yoksulluun eziklii ve utancyla ekingen hareket eden bir adamdr. Her ay ayp olmasn diye kznn ayln ayn ikisine doru almaya gelirken o ay, otuzunda gelmek durumunda kalmtr. Zengin evine nceki geliinde le yemeini de beraberinde getirmesi onun ne denli tok gzl olduunu gstermesi bakmndan ilgin bir davrantr. yle ki bu duruma glmekten kendini alamayan Madam Tasula,-Vire Enver Efendi, sizin Recep de byle. Ne ikram etsek istemez (s.134) der.

Gnbirlik Adada dikkati eken bir motif de Enver Efendinin kzna getirdii gazeteye sarl rek paketini ziyareti boyunca elinden hi brakmamasdr. Giderken paketin yere dmesi adamn ne kadar skldn gsteren dramatik ve arpc anlardandr. Geri kz zengin evinde gzel yemekler yemektedir; ama ok sevdii rekleri hasta annesinin yapp gndermesinin ayr bir nemi vardr.

Temizlik Kolunda ise gelin hanmn al verie giderken kaynvalidesinden herhangi bir isteinin olup olmadn sormas zerine, ihtiyar ninenin un kurabiyesi smarlamas yaadklar skntlar unutturacak bir eylere duyduklar ihtiyac gstermektedir. Un kurabiyesine yklenen sevgi, onlar iin paylalan bir gzellik olacaktr : Alasnz bana ordan yz gram un kurabiyesi . ekeri bol olsun (s.47).

Fruzan, tm hikyelerine katt ac ve buruk tad, Edirnenin Kprlerinde Hala Adilenin diliyle dorua kararak hikyenin sonunda sevince dntrr. Hikyedeki gmen aile Temizlik Kolundaki aileye ok benzer. Her iki hikyedeki ihtiyar nineler ve onlarn hayata baklar, torunlar, gelinler ve onlarn kocalar nerdeyse ayn kiilerdir. Hikyelerde benzer ynler bulunmasna ramen her ikisinin de bal bana ah eser kabul edilebilecek ayrc zelliklerinin bulunmas, Fruzann hikyeci kimliini yanstan byk bir baardr.

23

Edirnenin Kprlerinde Rumeliden Edirneye oradan da stanbula gelip yerleen bir gmen ailenin skntl, memleket zlemi dolu fakat her eye ramen kanaatkr yaamlar byk bir ustalkla anlatlr. Evin gelini Naciye sabrl ve itaatkrdr. O ve onun gibi kadnlarn yaama kattklar gzellik hikyede yle anlatlr:

Uyandmzda, amcam ve Zehra Hanmn kocasndan daha sonra ie gidenlerin ayak sesleri, sokaklar doldururdu. Bunlar, yedide alan tersane ddnn iileriydi. Yataktan kalknca, cama burnumuzu dayayp onlarn geiine bakardk. Giyimleri yadan, kirden katlam, yzleri e yorgunlukta adamlard bunlar. Bazlarnn bakr yemek taslar olurdu. Bu, kadnlarnn sevecenliini belirtirdi. Bizce, yengem gibi ipekten, melekten olma kadnlar hazrlard onlarn azklarn. Bu dnce tersane iilerinin kat yzlerindeki yoksulluu silerdi. Yengem gibileriyle, yoksulluk ekilir olurdu nk. Biz bilmezdik ki yoksul olduumuzu (...) Yoksulluk, horlanmak deil miydi? Bizi kimse horlamazd ki. En ok azar ninemden iittik. O azarlar onun Trkesiyle elendirici olurdu (s.85-86).

Gecenin teki Yznde Fruzan, iki zt insan tipine rnek vererek insanln yoksullua ramen lmediini gstermek ister. Gen kadna, abla dedii yaknn ziyaretine gittiinde gm takmlarla galata ikram edilmitir. Aile mcevherlerini bankada saklayan bu insanlar, mirastan mahrum braklan gen kadna, apartmanlarnn altndaki amarlkta oturmay teklif ederler. Oysa niversite rencisi gen ve ablas, gen kadnn o gne kadar tand insanlara hi benzememektedir. Kkken ksz kalan iki kardein yetimesinde ninelerinin anlatt perili cinli masalar(s.185) ok etkili olmu, ocukluk dleri tlerle ekillenmitir. Dar gelirlilik, kstl harcamalar onlarn hayatnda edilgenlik, bkknlk olarak hibir zaman yer etmemitir (s.185). Abla irkin bir kzdr ama ok kitap okur, bir musiki cemiyetine gitmektedir. D grnnden ne kadar ince bir kz olduunu anlamak mmkn deildir. Gen kadn, Anadolulu niversite rencisi ve ablasnn yeni yl kutlamasnda kendisine ve kzna gsterdikleri ilgi ve sunduklar ikram karsnda aknln gizleyemez . nsanlardan o denli uzak yaamaktayken yeni yl gecesinde grd ilgi, kadnn tkenen yaama sevincinin tekrar filizlenecei izlenimini vermektedir. Gen delikanlnn abalaryla yeni yl birlikte karlarlar, kk kz uykuya dalar. Gen delikanl annekzn gitmesine izin vermez.

24

Sabah olunca sobay canlandrp ay demleyecek, frndan scak ekmek alp memleketten gelen scak tereya ile yeni gn karlayacaklardr.

3. Sevgi htiyac nsann yaratl gerei sevme ve sevilme ihtiyac iinde yaamn srdren

bir varlk olmasndan hareketle Fruzan hikyelerinde, sevgi konusu zerinde srarla durmutur. Onun hikye kiileri onurlu ve inanl kimselerdir. Pek ou ocukken itilip kaklsalar da yetikin oluncaya kadar insanlklarndan hibir ey kaybetmeyerek sevgi araylarn srdrrler.

K Gelmeden adl hikyede sevgisizlii yaayan Alian ve Ayten adnda iki ksz karde vardr. Ayten deli dolu bir kzdr, yaam sever.Kim bizi seviyorsa biz de onu sevelim (s.160)der. Kfreder kendilerini sevmeyenlere. Eniteme de, ablama da, bakalarna da o pezevenk bakkala da yle kzyorum ki!(s.58). Kardeine de tekrar ettirir kfrleri.Unutma yleyse, syle bakalm: Bizim okuldaki retmenlerin hepsinin.

Okuldaki retmenlerin hepsinin . Hh, yle (s.159). Bir tek Arnavut Kzma kfretmezler; k bir tek o kszlerin

farkndadr. Sevgisini onlara, ara sra bahesinden toplayp verdii taze hyarlarla belli etmitir. te btn sorun da buradadr zaten, fark edilmekte. Aliann enitesinin cebinden para alp sigara almas, gn getike serseri tavrlar taknmas da fark edilebilmek iin yapt ocuka davranlardr. K Gelmeden hikyesini etkili ve ilgin klan bu kt alkanlklarn Alianda yetikin oluncaya kadar srmemesidir; onun zndeki gzellikler kendisini fark edecek dostlar edinince ortaya kabilmitir.

zgrlk Atlarnda vey baba elinde byyen bir kz ocuu ise sevgi ihtiyacn, Duygularmzdan, sevgilerimizden utanr olduk. Sevgisizlii savunmay akl yceltmek sandk (s.14) szleriyle dile getirir.

Benim Sinemalarmda Nesibe sevgiyi, cumartesileri gezdii genlerde arar; bu durumun babasnn kulana gitmesiyle yedii dayak sonucu, anne-babasnn kendisini sevmediine kanaat getirir:

25

Korunamad ilk tokatn kabarkl duruyordu yznde. Ellerini yznden geirdi. Vurulan yer kanyordu. i sevgisizlikle doldu. Dama kurumutu. Doruldu. Annesi pencerenin nnden birden yaklat. Kucaklamaya kalkt Nesibeyi. Hoyrata itti kadn (s.29).

Fruzann bir ocuun ruh dnyasn en arpc anlatt ocuk hikyesindeki ocuk da byk bir sevgi ve ilgi ihtiyac iindedir: ocuu, annesiyle uzayan her konumada bir scaklk kaplar; szckler anlamn yitirir; kadna olduunca yaknlamay ister, bu yzden de gn boyu yaadklarn, odann drt bir yannda dolanarak el kol hatta gzlerinin yardmyla oynatp iletse diye, dnrd kadna. Gzleri alabildiine irileir, ince enesi yorulur, birden uykunun koygunluuna decekmie bir sarsaklk alrd kafasn (s.48) .

ocuun terk edilme korkusunu ise annesinin Beni hep ne beklersin orada, bilmem. Baka gidecek yer mi var? Elbette buraya geleceim, elbette. Ya sonra? (s.47) szleriyle anlyoruz.

4. Sosyokltrel Yapda Cinselliin Alglan ve Yaan Biimi Fruzann hikyelerinde evli ve dm kadnlar cinsellik yaar.Yazar,

Tokat Bir Ba inde adl hikyesinde baz konulardaki dncelerini okura iletmek iin birbirine zt iki tip seer. Kendisine szc olarak setii Anadolulu Hatice, yazarn olumlu bulduu duygu ve dnceleri dile getirirken stanbullu bu kadn ise Fruzann benimsemedii, yaanmasndan korktuu olumsuz durum ve davranlarn temsilcisidir. ada bir burjuva rneidir. Hayat, Freudun Her eyin kk cinselliktir ilkesi dorultusunda alglar. Fruzan, cinsellii sapklk boyutunda yaayan kadna, Sevdann ldn siz hl grmediniz mi? (s.18) dedirterek bir bakma sevginin gelecekte yok olabileceine vurgu yapar.

Bir Evin Dtan Grnnde ise Ftnat Hanm, evliliinde bir sre sonra dt cinsel bezginlikten yle sz eder:

Rahmi Bey horlayana dek kprdamamaya alrdm. Uykusu koyulmadan yattm seerse elleriyle ekerdi yanna beni.

Azndan, gvdesinden bana geen svlarn, sklaan, glenen soluklarnn beni tkayan hzn kkrtmamak iin sinip dururdum yatakta (s.105).

26

Hara hikyesinde ise konan sahibi Rusihi Beyin hizmetilerin odasna gitmesi sonucu yaanan cinsellie deinilir. Gzel hizmeti emsitap, hanmefendinin evde olmad geceler beyin gnln ho tutarken ayn duruma Servet Hanm, aresizlikten boyun eer. Servet Hanm, yllar sonra bile kendisini sorguya ektiinde gnahsz olduuna kanaat getirerek kocasyla bile beraberliini yaanmam sayarak, Rabbim bilir bu byle. Yataa girdim onlarla (s.165) der. Kendisine gnahsz olduunu ispat edecek bir kant da o gnah baladndan bu yana Rusihi Beyle dudaktan pmemi (s.147) olmalardr.

Gl Mevsimidir ad hikyesinde ise Mesaadet Hanm bir erkekle ilk yaknlamasn Biz Rt ahinle ksa da olsa aynlamtk. Gideceim dedii gece onun kars olmay kurmutum. Korktum sonra yapamadm (s.22) diye aklar; ihtiyarlnda ise ileri gitmemi olmann pimanln Oysa noldu sonralar? Hi tamamlanabildim mi teki erkeklerle? (s.25) szleriyle dile getirir. Yetmi yllk yaamnda Sahi olan bir o (s.27)dur. Mesaadet Hanm, pimanlkla beraber insan aalayan o eyi Rt ahinle yapmam (s.42) olmann memnuniyetini yaar; nk ileri gitmemi olmakla sevdasnn kutsalln koruduunu dnmektedir.

Mesaadet Hanm, ok gzel, alml ve bakml bir kadndr. Sevitii yerlerde gnlerce hava (s.23)s kalr. Yaamna katt elenceleri, Zengin bekr katlarnn havalandrlmam, gnah istek dolu gizliliini grmek iin giderdim. Hep vaktim vard (s.24) diyerek anlatr.

5. Hayattan Usanma ve lm Temennisi Fruzann hikyelerindeki kii kadrosunun byk ksm hayata

tutunamadklar anlarda lm temennisinde bulunan, bezgin tiplerdir. Bu kiilerin bir ksmnn hikyelerin sonunda bir umut yla hayata tekrar balanaca hissettirilmekle birlikte baz tipler de vardr ki her eye ramen hayatn devam etmesi gerektiine inanrlar.

ocuk hikyesindeki anne en zor anlarnda bile Yaa, yaa,, ite yaamak lzm (s.45) derken ocuun anlayamad bir ite almaya balayal bu sz sylemez olur; ancak her eye ramen kadn hikyenin sonuna kadar yaamla olan ban koparmaz.

27

ocuk kendi dnyasnda yalnzdr, anne sevgisi grmemesine ramen lm annesine yaktramaz . Annem o eyden olmu ama lmesin (s.58).

Hikyenin sonunda kadnn sevgililerini terk edip anne olduunu hatrlamas, insann eer isterse sevgiye giden umut kaplarn aabilecei mesajn vermesi bakmndan olduka etkileyicidir.

Benim Sinemalarm da Nesibe, henz on alt yanda iken hayattan yorgun ve bezgin dmtr.

K Gelmeden hikyesindeki kiileri de hayat yormutur; ancak onlar birlik olma bilinciyle tekrar yaama dnme gc bulurlar. Alian, izini kaybettikleri Ayten Ablasn da bulup hayata yeniden dndrme arzusu iindedir.

Fruzann hikyelerinde iki intihar vakas yaanr. lki Ah Gzel stanbulda genel evden kabilmiken tekrar yalnz braklan Cennetin kendini denize atmas; ikincisi de Birinci Yaz arklar ve kinci Yaz arklar nda sevdii genle deil de zorla bir doktorla evlendirilen Berrinin kendini asarak yaamna son vermesidir.

Gecenin teki Yz hikyesinde gen kadn, kocas lnce yaamla olan ban koparr. Kocasna olan zlemi ldracak noktaya geldiinde Tanrdan lm dilemeye balar.

skele Parklarnda hikyesinde de kocasnn lmnden sonra hem yalnzl hem de yoksulluu yaayan kadn, At kendini denize, Olsun bitsin diyecek kadar byk bir yorgunluk ve bezginlik iinde hayatn sonlandrmay ister.

zgrlk Atlarndaki kz ocuu geceleri tanrdan duru, mutlu bir lm (s.17) diler; nk lnce babal hayalinde donup kalmaktadr. Kzn yaplan hakszla daha iyi bir karlk (s.17) bulamamas urad hakszln cinsel taciz olabilecei izlenimini vermektedir.

B. Toplumsal Temalar

1. Evlilikte Snf Fark Engeli Fruzan evlilik kurumuna saygl bir yazardr. Hikye kiilerinin evlilik

konusundaki kararlar karsnda tarafszln korumay bilmitir. Hikye kiileri sosyal gereklie uygun hareketle kendi kaderlerini belirleyecek olan seerler. Evlenmesi sz konusu olan ounluk yoksul aile kzlardr. Bu kzlarn birou

28

kendilerine uygun ksmetlerle evlenirken birou da kendi snfndan erkekleri beenmez, gzleri ykseklerdedir; ancak hayal edilen ykseklere kmaya hibirinin gc yetmez. Benim Sinemalarmn Nesibesi ve Kuatmann Nazan bu kzlar arasndadr.

Kuatmann Nazan, i arkada Raelle birlikte dkknn etrafnda dolaan sekin ailelerin delikanllaryla kurlamaya balar. Madam Sara onlar, o delikanllardan hayr grmeyecekleri konusunda birka kez uyarr; fakat kzlarn yalar kk de olsa iyi ksmetlere akllar ermektedir; kendi snflarndan birini istemezler:

Bakar m o ocuk bize? Bakmaz. Bize anca frler, erler bakyor. Annem de dedi, evlendin mi memurdan filan olsun diye (s.71).

Geleneksel anlayta okumam bir kzn henz evresini tanmadan deyim yerindeyse gz almadan evlendirilmesi uygun grlr. Benim Sinemalarmdaki komu kadnn dedii gibi:Kz ksmn hemen stn grnce evlendirilmeli. Yoksa trl haller geliyor balarna (s.11). Bu anlay, aydn konumdaki baz insanlara her ne kadar yanl gelse de sosyal gereklik asndan dnldnde, bu anlayn olumlu ynlerini de grmek mmkndr; nk insanlarn iinde bulunduklar yaam koullar iyiletirilmeden zihinlerinin deimesi bazen toplumda zlmeler yaanmasna sebep olmaktadr. Tabi ki bu zihinsel deiim, iyi bir eitimle salanacaksa tartlacak bir ey de yok demektir. te yandan hikyelerdeki ilkokuldan sonra okuma ans olmayan kzlarn durumunu dnecek olursak -ki Trkiyede okuma ansna sahip olamayan ve asla da olamayacak yzlerce kz mevcuttur- zihinsel deiimin olumsuz bir ekilde yaanmasndansa kzlarn, deyim yerindeyse gzleri almadan kendi snflarndan bir ksmetle evlendirilmeleri toplumsal gereklie daha uygun grnmektedir. Hikyelerde eitimsiz kzlarn kaderlerinden memnun olamamalar huzurlu yaamalarnn nndeki en byk engeldir.

Nesibenin gen erkeklerle gezmesine annesi raz olmaz; nk bu okumu erkekler, iyi aile kz, okumu kz (s.14) isterler. Bu durumda Nesibe onlarla adn dillendirirse kendi snfndan biriyle evlenme ansn da karacaktr. Oysa bu, Nesibenin umrunda bile deildir. Kendi snfndan ksmetleri beenmez:

29

Yorgancnn olu Kadir iin ne kadar direttim. Nuh dedi, peygamber demedi:

Eh onlar da gl gibi bir kz alverdiler (s.10). Vaktiyle kendi snfndan ksmetleri beenmeyen kzlar, Ah Gzel stanbul

hikyesinde grlecei gibi, genel evde almaya balaynca namusluca bir yuva kurmann nemini ge de olsa anlarlar. Tm kaybettiklerine ramen ufack bir umut yeter kalplerini uurmaya. Samahat Abla kzlarn gnl ho olsun diye evlendirip telli duvakl gelin ettii bir kzn kocasyla ekilmi fotorafn srekli gstererek kzlar umutlandrr:

Bulunur alan be! Niin olmasn? Biraz para yapmann yolunu bulsak Boazmzdan kiramzdan artrp. Alr da herifioullar paramz yedikten sonra atverirler. Yahu o bile az ey mi? Al elin yllanm orospusunu, gtr hanm kadn diye oturt. Ev a. Vesikal kadn nce semtin bakkal karr, bilir. Gelmii gitmii vardr kerhneye (s.98).

Geri Sar Kmil Cevahiri nikhlamaya niyet etmitir;Bu dnte ona nikh kyacam be Erdoan, sevabmdr. yle iyi ev kadn kt ki Anasn sataym! Kimin haddine dm ayplamak! (s.92) ancak sonu; Cevahirin felketi olur.

Sevda Dolu Bir Yaz hikyesinde de evlilikte snf fark engeli sz konusudur. Ergenlik dneminde Mahsultan Hanmefendiye emanet edilen bir gen kzn kkn delikanls ve evredeki erkeklerle ad kar. Hanmefendi ayak takmndan, cemiyetteki yerini bilmeyen bir kz oluna yaktramaz. Yasak ilikilerden dnyaya gelen ocuun bakmn hanmefendi stlenir. Kzcaz bytlr ve bir denizciyle evlendirilir. Mtevazi ve mutlu bir yaam srmekteyken kocasn kaybetmesi kzcazn yaam sevincinden bir ey eksilmez; kzyla yaamaya devam eder.

Nehir hikyesinde bir vali kz, yann ilerlemesine bir de babasnn kadn ve kumar (s.49) derdi eklenince bir ky aasyla evlenmek zorunda kalr:

Vali kz gekin, ama gzel Bakire miymi? Ah, o Heybeliadadaki amlarn dili olsa da anlatsa. Ya Lbondakiler?

30

Baka yapacak eyi yoktu dorusu. Gene de bir iftiyle yaplan evlilik sonunda (s.45).

Vali kznn aayla arasndaki snf farkn mutluluuna engel saymas, aann gnln hizmetilere yneltmekle kalmaz; ayn zamanda aile kurumunun saygnlna da leke srer. Nehir hikyesi, evlilikte nemli bir yeri olan cinsellie bu ynyle deinilmesi bakmndan farkllk gstermektedir.

Su Ustas Mirata hizmetilikten hanmefendilie ykselen kyl kz, oullarn ailelerine uygun kz almalar (s.59) iin kendi elleriyle evlendirmeyi hayal eder.

Temizlik Kolunda geleneksel deerlerine bal bir gelinin eine ve ailesine duyduu sayg ve sevgi, Redifeye Gzellemede yoksul bir ailenin mtevazi yaam,Seyyid hikyesinde ise mutlu bir yuva kurma zlemi iinde abalayan Zllinin Almanyaya gitme istei hayranlkla izlenir. Bu hikyelerdeki sevimli insanlarn scakln hissetmek okuru mutlu klar:

Eh, hadi yolun ak olsun! Dnn dn yemeini yeriz.- dedi mer Sert .

Gvey seccadesi aacak gelini bulduumda aam. Balk verebildiimizde gayr-diye yantlad Zlli. Sesi ezik kyordu (s.67).

K Gelmeden hikyesinde yoksul bir iftin evliliine deiik bir adan yaklalmtr. Dar kalplar iine skp kalm krk yalarndaki bir memurun tek dze yaamnda nemli olan tek deer paradr. Ei de diki dikmesine ramen geim sknts ekmektedirler; ocuklar da olmamtr. Bir gece, hi beklenmeyen bir anda, sekiz yl nce enitesinin yannda yaamaktayken evden kaan Alian kp gelir. Enite Alian tekrar evde istemez; ancak Alian sekiz ylda ok deimitir. O gece ablasyla sabaha kadar dertleirler. Enite asndan da durum kolay deildir; evlenirken einin iki kardeinin sorumluluunu stlenmitir.

Evlilik, ksmen baz ynlerden birbirine uygun iki iftin birlikteliinden oluan bir kurum olarak dnlr. Bir mr beraber yaama niyetiyle bir araya gelen iftlerin birbirlerine duyduklar ilgi ve saygnn yaam huzurlu klaca beklentisi yaygndr. Fruzan, evliliklerinde mizalar ynnden birbirlerine uygun olmayan bir kar-kocann mutsuzluunu, Bir Evin Dtan Grnnde anlatmtr. iftler arasndaki uyumsuzluu eitli ynleriyle dile getiren anlatc, evin hanmdr.

31

Ankarada geirilen memuriyet hayat boyunca Rahmi Bey maana ek bir kazan katmay hibir ekilde dnmez. Sabrl, sakin, kanaatkr bir insandr; Fuzulden, Nedimden iirler okur. Onun ar balln ei uyuukluk saym ve onu giriken olup i evirememekle her zaman sulamtr.

Ftnat Hanm hrsl bir kadndr, olu Sedatn da hrsl olmasn ister ve onu her konuda uyank yetitirir.

Evlilikte her ynden denklie, mantkl dnen insanlar nem verir. Byle bir denklikle iftler arasnda uyum salanabilecei anlay yaygndr. Genelde kzlarn snf atlama tutkusuyla zengin erkeklerin peinden kotuu kabul gren bir dncedir. Bu gerei Fruzan birok hikyesinde konu eder; ancak bir erkein kendisini iyi bir aileye kabul ettirebilmek iin aba sarf etmesi gibi bir duruma Bir Evin Dtan Grnnde rastlyoruz. Suat, Niantanda klinii olan bir doktorun kzyla evlenmeye karar verir. Kendi deyimiyle adam akll insanlar n kzyla evlenecektir.

yle bir aileye girebilmek iin nasl uratm bilemezsin Kz he dediinde frsat karmamak gerekiyordu (s.111).

Ftnat Hanm olunun baarlaryla srekli vnmektedir; kznn bile olu sayesinde koca bulduunu vurgular:

Suna bile Sedattan tr koca buldu. Kelerde sklm pklm dururken, Sunay kim grp seerdi e diye? (s.83).

Rahmi Beyin eine verdii cevap ise gerek bir aydn duruunu yanstmas bakmndan olduu kadar ocuk yetitirmede iftlerin anlay farkn yanstmas bakmndan da dikkati ekicidir:

Evet, kzn sinema yldzlarna imrenip retmen okulu snavlarn kazanamazken. Unutma Ftnat Hanm, Suna pekl retmen olabilirdi. Ben yallmda, onun bulunduu yere gidip retmen hanmn babas diye onur grmeyi isterdim. Koca diye setii adamn kendinibilmezliini, grmemiliini bylece ekmek zorunda kalmazd kzmz da (s.83).

Tokat Bir Ba inde hikyesinde stanbullu, ada bir kadn tipi iziliyor. Onun yaamndaki temel ses (s.19) annesini ap ilgin bir kadn olmaktr. Kendisi erkek dknln Freudle aklar. Evlidir; ancak evli olmas eini aldatmasna engel deildir. Bir gn kalabalkta insanlara orospu olmadn,

32

para iin deil zevk iin yattn syleyerek kafa tutar ve beklemedii cevab kendisinin zdd olan Haticeden alr:

Daha kt bylesi, onlarn durumunda bile deilsin. stelik evliliinin stne titriyorsun, teki burjuva kadnlarndan ayrlacan yok ki! (s.16).

ou insan mutluluu ve huzuru evinde bulmay hayal eder. Huzurlu bir aile yaantsnn mr boyu srebilmesi elerin birbirine duyduklar ilgi, ak ve sevgiyi gerekli klar. Sevgisiz, aksz kurulan evliliklerde eleri birbirine balayacak baka deerler nem kazanr. Dzene uymak iin yaplan bu tr evliliklerde, pek ok evli ift evreye mutluluk rol oynar. Bu evliliklerden dnyaya gelen ocuklar da dzene uymann bir gerei grlmektedirler. Gl Mevsimidir hikyesindeki Mesaadet Hanmn evlilii dzene uymay gerekli klan evliliklere ilgin bir rnektir. Sevdii erkei savata kaybeden Mesaadet Hanm, kendi snfndan biriyle olan evliliini Kocamla srt srta yaadk diyebilirim zetle. Evliliimizin derinlii acs yoktu. Onun iin kocama ihtiyarlmn yalnzlnda vakit ayrmak gereksizdi. Nasl ki ben kokusuz bir iek olmutum ona, kocam da benim ailemin buyruu gerei ba ediim, bir soyluluun srmesi kaygsyla evlendiim adamdr.(s.21) szleriyle zetler.

Mesaadet Hanm, eini elli beinde kaybedene dek ve ondan sonras, hayallerinde hep ilk akn yaatr. Einin kendisini kenar mahalle dilberleri(s.20)yle aldatmasn bile evliliinin bir paras sayarak bir sre grmezlikten gelir. Fakat kocasn ummayaca sertlikte cezalandrn da Seven ac eken kadn olmutum gznde. Oyundu oynadm. Bizim gibi byk bir ailenin srmesi, gereken her eyi yapmakla olur. (s.22) szleriyle dile getirir. Kendisi de zaman zaman itiraf eder yaamnda einden baka erkekler olduunu. Evlilikteki paylamlarn batl i kafasyla (s.21) anlap yapmlardr. Mesaadet Hanm Hileli harcamalar, kaamaklar nlemek iin durumu aklamak (s.21) gereini duyar; nk evlilikleri itir; i ise aka kaldrmaz(s.21). Kocasna kar sulu olduunu ya da onun kendisine ba eik olmas gerektiini dnmez. Evliliimizin kurallar bunlard. Uygun evlilik dedikleri, annemle babamn yaad ve benim oullarma rettiim. (s.21) der.

33

Hara hikyesinde beslemeler konak sahiplerince evlendirilmektedir. Bu durumu Servet Hanma konan as Tabi, tabi, bulurlar sana da erkek art bir adam, evlendirirler (s.143) diyerek aklamaya alr. Servet Hanm, yaam karsnda yapayalnz kalnca kendisinden epeyce byk Fatin Beyle evlenmek zorunda kalr. Evlendikleri ilk gece, kocasndan Sen kz deilsin rezil. Seni bana yutturdular (s.159) szn duyana dek, Servet Hanm, bekretin evlenilecek erkee saklanmas gerektiini bilmediini ifade eder. O utan gecesine kadar sadece yabanc erkekle yatmann gnah olduunu (s.159) sanan Servet Hanm, ehimenin Her koyun kendi bacandan aslacak (s.159) szlerinin anlama geldiini de anlar. Servet Hanmn yaam koullarna baktmz zaman, her hakszla sessiz kalna inanmak mmkndr. Ancak ilerleyen yana ramen bu konuda bilgisiz olduunu sylemesi inandrc deildir. Hikyenin ilerleyen ksmlarnda yllarca yaad konan bahesine ve sokaa da hi kmadndan bahseder. yle ki Servet Hanm, konan belli blmlerinde hizmet etmeye programlanm bir robot konumundadr.

Evlilikte bekret Trk toplumunda olmazsa olmaz bir gerekliliktir. Evlenene dein pek ok kz, bu konunun ciddiyeti ve korkusuyla yaamaktadr. Fruzan, Harata bekret konusuna sosyal gerekilik asndan yaklamakta ve eitli sebeplerle bekretini yitirip ilk gecesinde hsrana urayan kadnlarn yaad utanc hissettirmektedir.

lk gecesini Servet Hanm gibi hsranla geiren pek ok kadnn, evlilikleri boyunca, olur olmaz her anlamazlk annda, o yaanan utan gecesini, elerinin hatrlatmasyla tekrar tekrar ayn utanc yaamalar sz konusudur. Servet Hanm, mrnn son gnlerinde eiyle yatan ayrmak istemesi zerine Fatin Beyden Benden mi iireniyorsun? kretsene senin gibi bir hrpaniyi koynuma alyorum ya! (s.160) szlerini duyar. Servet Hanma ilk gecesinin acsn hatrlatan bir dier ey de eyizlik diye emsitapa sylenen, sonra da kendisine verilen sandk (s.163) tr. Servet Hanm, iindekilerden iki byk araf kefenlik diye ayrm, ilk gecesinde giydiinde Fatin Beyin gene de kendisinden yana dnp bakmad ilemeli gecelii ise kzlk-kadnlk szlerinin utancn yaaynca bir daha giyerek sslenmek gereini duymamtr.

34

Benim Sinemalarm ile Hara hikyesi arasnda yaklak elli yllk bir reel zaman fark, Trk toplumundaki sosyal deer yarglarnn deimeye baladn gstermektedir. Harata Servet Hanmn yaad aclara bir de bakire olmamas eklenirken Benim Sinemalarmda ttn iinde alan kzlarn ou imdiki zamanda kz olan kz m olurmu! (s.26) deyip glecek kadar serbesttirler.

2. Yoksuluk ve Eitimsizliin Baz Kadnlar Fuhua Yneltmesi Fruzan, Trk toplumunda fuhuun yaygnlnn neden olduu sorunlar her

ynyle Ah gzel stanbulda anlatr. Bu hikyede fuhu ilenen yer bir genel evdir. Kuatmada fuhu bir sinema locasnda, Benim Sinemalarmda ucuz bir otelde, ocukda anne-oulun yaad bir odada, Krlang Balklarnda ise bir kumsalda yaanr. Hikyelerde gerek olay zamannda gerekse geriye dnlerle kadnlarn nasl kt yola dtkleri anlatlr. Benim Sinemalarm ve Kuatmada namuslarnn bedeli karlnda yaamay seen ya da buna mecbur kalan gen kzlarn Ah Gzel stanbulda genel evde almalarna tank oluruz.

Kuatma hikyesinde hikye kiileri yaam gereklerinin kuatmas altndadrlar. Hikye sosyal gereklie uygun kurgulanm; tpk gerek hayatta olduu gibi kiiler, yaam sava verirken doru ve yanl olan semenin atmasna dmlerdir. atmaya sebep olan ey, yaamn kiilere sunduklaryla kiilerin yaamay arzu ettikleri arasnda kapatlmas imknsz bir farkn bulunmasdr. Hikye kiileri bu farkn bilincinde olmalarna ramen hep bir adm yukar kmak isterler; fakat bu o kadar kolay deildir. Gerek hayatta olduu gibi, bu hikyede de her eyin bir bedeli vardr ve hikye kiileri her ne ekilde olursa olsun bu bedeli demeye hazrdrlar. Tm yaamlarn kaydracak yanl adm atanlar, yoksul ve eitimsiz aile kzlardr. Kuatmada ne karlan tip henz on drt yandaki bir kz ocuuyken onun kendisine rnek ald kii ise, genliinin baharnda k yaamakta olan bir komu kzdr.

G yaam koullar, kenar mahalle kzlarnn ilkokuldan sonra okumalarna frsat vermez. Bu durumda kenar mahalle kzlarnn farkl yollarda yrmeleri sz konusu olabilmektedir. Kuatmada Nazan, on iki yanda almaya balar. On drdne geldiinde baz konulara akl erdirebilmektedir. nnde seebilecei iki yol vardr: Ya snf arkada Neriman gibi hell st emmi kendi evresinden biriyle

35

ba gz olacak ya da Nigr Ablasnn yrd yolda yryecektir. Nazan ikincisini seer; nk Nigr Abla yukarda almaya balayal epeyce kazanmaktadr:

Nigar Ablalar kat alm, ben de sana kat alacam Beyoluna kacam, para kazanacam. Nigr Abla ne yaptysa yaparm. Burda durmakla olmuyor. Saniye de kacak (s.68).

Bir zamanlarn gzelliiyle dillere destan Nigr Ablas iyi kazanmaktadr ama bu kazancn bedelini ar der. Henz yirmi ikisindeyken davranlarna bir rkeklik ker; gzellii solmaya balar.

G yaam koullarnn ayn zamanda kenar mahalle kzlarn bir bataa doru ittii de sylenebilir; ancak kiinin iradesiyle verecei karar da ok nemlidir. Kzlarn yalarnn kk olmas onlar tamamen masum klmyor kanmzca; nk bilinli bir seim sonucunda hayata kafa tutarcasna bir cesaretle kendilerini uurumdan atarlar. Nazan, snf arkada Nerimann dnne gitmek iin iten erken kt o akam sinema locasnda emek harcamadan para kazanmaya karar verir ve Haluk Beyin kendisini sinema locasna srklemesine kar kmaz:

Nazana kst her eyi krp dkmek iin bu adam semi gibi geldi. Caddenin bir yanna doru kendisini srklemesine ses etmedi (s.78) .

Oysa Nazan, daha birka dakika nce satt dantellerin parasn almak iin dkkna gelen Haluk Beyin sigara ime teklifini byk bir utan ve ocuk saflyla reddetmitir: Biz kz, Haluk Bey, Olmaz ki ayptr.

Kocaman kzlarsnz, sizin kadarlar artist oluyor (s.75). Benim Sinemalarmda Nesibe, Nazann iki ya by olarak karmza

kar. Nesibe hamal olan babas evi geindiremeyince Beyolunda bir ttn dkknnda almaya balar. Burada kendisiyle ayn kaderi paylaan pek ok gen kz vardr. Nigr Ablann Nazana kt rnek olmas gibi bu kzlar da Nesibenin hayatn kaydracak yanl kararlar almasna sebep olur.

Nesibe de Nazan gibi sekin erkekleri beenmektedir; fakat ne yazk ki ancak iyi aile kzlar sekin erkeklerle evlenip hanmefendi olabilmektedir. Buradan hareketle iyi aile kzlar hanmefendi, yoksul aile kzlar da kendi denklerini beenmezlerse kt olur... ana fikrini karmak mmkndr.

36

Nesibe, yal erkeklerin gnln elendirerek iyi kazanmaktadr. Gzel elbiselere, diki makinesine onlar sayesinde sahip olurlar. Aslnda annesi de bunu bilir:Bizim mahalledeki kzlardan biliyorsun. Eskiden beri yoksul olduumuzdan biliyorsun. Yal adamlarla gezdiimi de bal gibi biliyorsun. Gen adamlar hounuza gitmiyor yalnz (s.15).

Nesibe gn getike hrnlar, sevgi ihtiyac iindedir. Dlerinde yal adamlarn varlna hi yer vermez. Vardrlar, ama yok da olabilirlerdi (s.26). Onlarla birlikteyken aralarnda bir konuma bir glme gemez. Bylesi yaknlklardan saknr. Nesibeye yle gelir ki, adamlardan beraberlikleri annda ne kadar uzak durursa ruhu o kadar az kirlenir. Byle davranmakla hayallerindeki delikanllara ulama umudunu tamak istemesinin etkisi de vardr diyebiliriz.

Kat gnn ilk gecesi Nesibe tedirginlik iindedir. Caddenin kalabal iinde bir adama arszca gler. Adam bu yeni yetme kzn utanszlndan (s.39) rkerek arkasn dner. Bundan sonra Nesibe korkusunu arszlkla yenebileceini anlar.

stanbul, gzelliiyle ilk grenlere Ah gzel stanbul dedirtip onlara tm ksknlklerini bir an da olsa unutturabilen byleyici bir ehirdir; ancak bu bynn tesiri uzun srmez. stanbul byledii, son bir hayat umuduyla kendisini kollarna atan aresizleri krar, ezer, alatr, yok eder. Ah Gzel stanbul hikyesinin ba kiisi Cevahir de ilk grdnde hayranln Ah gzel stanbul szleriyle dile getirmekten kendini alamam ve bu ehrin kucanda kaybolanlar arasna katlmtr.

stikbal umudu, pek ok insan zellikle genleri stanbula srkler. Seim anslar olmadan ne i bulurlarsa yapmaya gnlldrler. Kadnlarn erkeklere gre alma alanlar daha dardr. Hastabakclk, evlere temizlie gitmek gibi. Cahil ve sahipsizdirler; buna bir de eksik etek olmalar eklenince hayata tutunmalar daha da zorlar; nk her yerde olduu gibi burada da hayat zor ve insanolu acmaszdr. Fruzan, stanbulun tm sosyal gerekliini hikyelerinde yanstmaya alr; meknn insan yaamna etkilerini tm gerekliiyle ortaya koyar.

Nesibe ve Nazan byk ehirde yaamaktayken yoksulluu reddedip zengin yaama arzusuyla hayat kadn olmay tercih etmilerdir. Onlarca namus kavramnn yoksul olduktan sonra hibir deeri yoktur. Oysa vey ana zulmne

37

dayanamayp kendisini cahilce bir tutumla kamyon ofrnn kucana atana dein Cevahir, hi byk ehir yz grmemi bir kyl kzdr. ok gemeden de yolu Zrefa Sokandaki evlere dmtr. Bu hikyeyi art arda okuyana yle gelir ki Nesibe ve Nazan da bu evdeki ayb yitirmi kzlar arasndadr; onlarn da plaj ve sinema locasndan sonra yollar bu evlere dmtr. Her ne sebeple olursa olsun dtkleri bu evlerde kadnlar unutur geride kalan ne varsa Onlara yle gelir ki bu ayb semeleri kendi yzlerindendir.

Genel evler ve orada alan kadnlarn sorunlar, Ah Gzel stanbul adl hikyede tm gerekliiyle ok ak ve seik anlatlmaktadr. Her eyden nce unu belirtmek gerekir ki, genel evler, bir kamu hizmeti grmektedir ve burada alan kadnlarn ekmek kapsdr. Ah Gzel stanbul adl hikyede pek ok kadn, kimsesizlik ve aresizlikten deta genel eve snm gibidirler; mahallesinde hastabakclk yaptn syleyerek burada alarak ocuk okutanlar bile vardr.

Ah Gzel stanbulda gurbetilerin, kadn hasreti ekenlerin genel evlere olan ilgisi, Taradan stanbula gelmi, az parayla i tutabilmi rgatlar, izinli askerler ya da onlardan farkl grnleri olmayanlar o garip ar kokulu delikten ieriyi grmeye abalarlard. (s.101) szleriyle anlatlr. Bu hikyede yolu genel eve denlerden ofr Sar Kmilin karsna Cevahir kar. Birbirlerinden ok etkilenirler; hatta birbirlerini severler yle ki Sar Kmil, nikhlamak niyetiyle Cevahiri genel evden karmay bile gze alr: Kmil onu oradan karmak iin gereken her eyi yerine getirmiti. Nikhlm yapacam. Sevab cennet doldurur. Sznn burasnda glvermiti Cevahire bakp ve utanma scack, ifil ifil amt yeniden Cevahirin. Elini boynuna gtrmt dosdoru. Yan evlerden birinde semaverler bara bara ark sylyorlard. (s.109) sene birlikte yaarlar. Sar Kmile Cevahiri genel evden karmak zor gelmez; ancak sevgisi onunla bir yuva kurmay dnecek kadar uzun srmez. Fruzan, bu andan sonra hikyeyi ok etkileyici kurgulam; Sar Kmilin gittii bir seferden gecikmesini salayarak Cevahire artk yolun grndn hissettirmitir:

nanma grdklerine Cevahir, diye dnd. Nolabilirmi iki aput serip bir sedir kurmusan! Bil artk cahil, Kmil

ylesine zorlanp skp ald Zrefa Sokann orospusunu niye nikhsz tutup duruyor. nc yl sryoruz birlikte. Genel evlerin sokandan kadn karmann

38

ne eit bir i olduunu cihan, lem bilir. Yklendiydi her bir engeli Neye yarar dnse de dnmese de. in ucu ayn kapya kyor hep. Sar Kmilin kapatmasym... mrn benle geirir derdim. Vay benim Cevahiri hellinden kar yapmaya yaktramayan Kmilim. Senin de tek dikili tan yok benim misali, ama erkeksin, fkelendiinde ba kaldrrsn (s.110).

Utan snrnn ald son nokta iin ar damar atlamak deyimi kullanlr. Zrefa sokanda alan kadnlar ise bu deyim yerine ayba almak szn kullanr ve bunun iin bir haftalk zamana ihtiya duyulduuyla birbirlerini teselli ederler:

lk odaya kapanta, ii abuklatrmak iin retilen yntemleri uygulayamam, istemediine zorla verilmi gen bir gelin sabryla ilk mterisinin nnde kollar kavuuk durmutu yle.

Cahillik ya, cahillik Alrsn ekerim erkee. Fark etmezsin sonunda. Bir hafta yeter. Bir hafta diini sk, sonra gler geersin. Napalm byle de yaanr greceksin.

Almt Cevahir, tekiler gibi deli glmeleri, kfrleri, hzl i grmeyi renmiti (s.108).

Ah Gzel stanbulda anlatlanlara okurun tahamml snr otuz bir sayfalk hikyenin bitimiyle snrlyken burada alanlarn mebbede mahkm olularn dnmek bile insan rktr. Fruzan, etkili anlatm ve kurgusuyla bu hikyesinde de okurun ruh dnyasn sarsmay baarmakla kalmam ayn zamanda iyi bir hikyeci olduunu ispat etmitir. Yazar, genel evde alan kadnlarn yaadklar skntlar, bu meknda ve onlarn mrnn tkeniini akp giden zaman boyutuyla btnletirmi; genel evde insan onurunun ayaklar altna alnn sergilemek istemitir. Hikyenin sonunda ise Cevahire intihar uygun grmekle umudun tkendii yerde lmn kurtulu olacan gstermitir; nk genel ev kadnlar ayb yaamaya altktan sonra belki dayanabilirler o hayat srdrmeye ama bir kere oradan ktktan sonra geri dnmeye dayanmak imknszdr. Cevahir iyi bildii bu gerek karsnda denize atlayarak yaamna son vermekten baka bir are bulamaz:

Benim hncm kendime geer anca kimiz stndeki de kara bulut ya , bana deni iyice umarsz. Bahtm ak olsayd ilk bindiim kamyonun ofr sen

39

olurdun, Kmil. Baht kim biz kimiz, deil mi! Gemi lafla dzeltilmez kzm, hadi sen davran bakalm (s.110).

Ah Gzel stanbul adl hikyeyi deerli klan bir dier husus da her derdin insan iin olduu gereini, insann bana her trl felketin gelebileceini ve her eye ramen hayatn devam etmekte olduunun ya da etmesi gerekliliinin gzler nne serilmesidir... Birok kadn, Zrefa sokandaki evlere eitli sebeplerle dmtr. Gemileri hepsinin umutsuzluk, dengesizlik doludur. Bir dnceyi oluturup, bir grntsn bile kvanla anamadklar gemilerini dnmemeyi, utan duygularn yitirdike kolaylkla (s.100) becerirler. Burada kadnlar, her eye ramen yaamaya devam ederler. Yaama gcn ya yaamak zorunda olduklar irkinlie alarak ya da yzszlk, arszlk maskesini takarak bulmaya alrlar. Aslnda utanszlklar byk bir ilgisizliktir. (s.104)

Kastamonulu Melhat, Leman, Sdka , Gll Saime, Nazlca, Tombul Rukiye filn sadece bir donla dururlar akama dek. Bu iin plak dolama taraf olmasa sanrlar ki orospuluk onlara daha kolay gelecek. Giyinme saatleri ilerinin bittii akam saatleridir, giyinmeyi severler.

Tahamml snrnn ald noktada Nazlca gs ularyla kanatana dek oynar. Kadnlar ak sak konuup arklar sylerler. Cevahirin grlmez bir utanmazl yaad, arlklarda bulunduu bir gn Samahat Abla bile dayanamayp patronluunu taknarak ona engel olmak gereini duymutur:

A kzm Cevahir, bizim yaptmz i malum malum olmaya ya, seninki pek yakksz kamaya balad. Baz adamlarn nce baylarak baktn, sonra senden korkup ekildiini anlamyor musun? Nazlcann meme numarasn knarken Vallahi diyecek sz bulamyorum sana! (s.105).

Genel evde alanlara gre, len bu dnyadan kurtulmu demektir; nk genlikte baz zorluklara dayanmak daha kolaydr. Ekonomik skntlar, insanlarn ounu yalandnda rahat edebilme umuduyla alp abalamaya zorlamaktadr. Ne yazk ki genel evde alan kadnlarn byle bir anslar da yoktur. Yalanan- skortaya km (yle denilirdi)- (s.101) kadnlarn alt yere polis, beki koymak bile gereksizdir. Onlarn yaamakta olduklar karanlk ukur her geen gn biraz daha derinleir.

40

Nehir hikyesinde ise on yandaki kz kardeini bir izin dn, alk yapt aa evine getiren abla, kardeinin felketine sebep olur. Aann ayaklarn leende ykayan kzcaza Ablana syle. Bu gece tek bama ieceim. Raky soutsun (s.49) demesinden, aann ablayla arasnda bir yaknl olduu anlalmaktadr. Hanmn vali kz olmakla kendini stn grp aay beenmemesini, kzn ablas,Kadn kadn olmay bilmezse er kii kadn olan bulur (s.49) szleriyle kardeine aklayarak bir yerde kendini hakl karacak bir dayanaa snr. Zengin evine tutunmak yle kolay deildir. Ekonomik g bu hikyede gnll bir itaati gerekli klmtr. Sonu:

Yusuf Aann erimi adaleli sarkk karnnn arl tm bedeninde koyboluyordu sanki.

Ellerini yanna sk sk yaptrmt. Silme hal kapl yaldzl eyalarla dolu odalar ilk grn dnd.

armt, parmak ularn ylece dedirmiti gizliden (s.50). Fruzann anlatt dm kzlardan yalnz bu kz kurtulur; ayn hikyede

deil, hemen ondan sonra yazd Su Ustas Mirata: On yandaki kz, aayla evlenerek hanm olmutur. Fruzan bunu sezdirmekle yetinir.

Gya ben hizmetilikten gelmiim, ablam aym. Nasl da utanmazlar bunu demeye. Ablam filan yok . Arada toprakl mahalleye kimlere gidiyormuum? nsanlk borcu. ()Aann kars lmeden nce ben onun karln yaparmm. Yalana bak.() Gya ilk kars lene kadar beni orada barndrm. Benim iin demi o oday, benle gelin-kz oyunu oynarm. Ayn sayfada kadnn yalan syledii Yere Yrk kilimleri serilmiti ben geldiimde. Yani evlendiimizde grmtm (s.52) szleriyle belirtilir.

Su Ustas Mirata aann rzna getii kyl kz, pekla kt yola

dmesi mmknken aayla evlenerek hanmefendi olur. Onun ilerde, evinde alan bir kyl kznn olu Sedat tarafndan sandk odasnda (s.59) namusunun kirletilmesine ses karmamas, insann kendi ektii sknty bakalarna ektirmemesi beklentisini geersiz klmas bakmndan dikkate deer bir durumdur.

Krlang Balklarnda ise Zarife dokuz yandaki oluyla kocas tarafndan terk edilince namusunu satmaya mecbur kalr.

41

ste bir de ocukla sald peinden beni, o bunu yapnca ben namussuz oluyorum, orospu oluyorum . Kendi karnn duyuramayan adamn sevda neyineymi. (s.126).

Yoksulluk konusunu ileyen ocuk hikyesinin ise temas fuhutur. Adn bilmediimiz kadn bir zamanlar ttn iindeyken daha sonra eve erkek almaya balar. Byk bir evin gne grmeyen in gibi bir odasn kiralamtr. Burada yan ve adn bilmediimiz, akl henz, her eye yeni ermeye balayan oluyla yaamaktadr. Kadn ou zaman dardadr; eve yorgun gelir. ocuk annesiyle eski adam onu uykuda sanp yataa girdiklerinde uyur gibi davranmay renmitir. Ne kadar karanlk olsa da, ne denli sessiz olsalar da biraz tesindeki o iki kiiyi grr. Odada nc biri varken uyank olduu anlalmasn diye, soluunu daha aralkl almay da renmitir.

Seyyid hikyesinde ise fuhu konusuna mizah adan ksa bir deinme sz konusudur. Henz evreyi tanmayan Seyyid odalara ay gtrdnde kaplar hzla ap ieri dalar. Bu durumda baz odalardaki zamanndan nce bym, yorgun yardmc kzlar arabuk frlayp eteklerini toplar; yal patronlar, Destur! Destur! Ahra m giriyorsun! (s.67) diye kr. ok srmez bu durum, Seyyid ieri dalmak yerine kap vurmay renir.

3. Namusun Farkl Alglannn Sebep Olduu atmalar Fruzann hikye kiileri genel olarak namusludur; yalnz namusu reddeden

tipler de vardr. Bu tiplerden Benim Sinemalarmn Nesibesiyle ailesi arasnda kuak atmasna, namusa verilen deer fark neden olur. Nesibe ocuk denilebilecek yata almaya balaynca gz tez alr. Parann satn alma gcn ve yukardakilerle aadakilerin yaam standard arasndaki ztl kavrar. Nesibenin ailesi yoksul ancak namusludur. Varolarda tek gz odada yaamaktadrlar. Nesibenin odas basmayla ayrlan kk bir blmdr. Nesibe geceleri burada yatarken babasnn eve geldiini ayak kokusundan anlar.

Nesibenin gen erkeklerle gezdiini babas duyunca Nesibeye bir gzel dayak atar. Namussuz kz el alacana yer alsn (s.11) der. Bu szler, Trk toplumunda aile kurumunun saygnlna duyulan hassasiyeti gstermesi bakmndan dikkate deerdir. Hikimse gz, aya darda bir kzla yuva kurmak

42

istemez. Bir de o yuvada doacak ocuklarn ad, namusu dnlecek olursa namusa verilen deerin nemi kukusuz bir kez daha anlalacaktr. Ne yazk ki Nesibe bunu anlamaktan ok uzaktr:

Niye urayorlard kendisiyle? Niin iten eve, evden ie gitsin istiyorlard? Onlar gibi olsundu! Acl, hasta, yorgun. O namus dedikleri eyle neyi dzeltmilerdi ki! (s.27).

Kuatmann Nazan, Nigr Ablasnn evlenememesine adn dillendirmi olmasnn engel olduunu bildii halde, namusun deerini anlayp kavrayamaz:

Nigr kz deildi ya, buydu n alp gtren. Gzelliine yansyan bir uzaklk, bir aknlktan tr kimseler ona soru soramaz, ayplayamaz olmutu. Mahalledeki anneler, oullarna ondan Zavall Nigr, yazgs ktym, diye sz ediyorlard. Bununla baz eyleri engelliyorlard (s.55).

Baz alan kzlar hakknda sylenen kt eylere ramen, Nigr ba yerde bir kz sanp isteyenler olmutur. Grcler gelecei gn Nigr Abla neelenmitir; toprak avluya su serpip sprdnde her yer mis gibi kokmutur; sanki kirlenen her eyi temizlercesine... O gn Nigr Abla eiklerin tahtasna kadar boyamtr; fakat ne yazk ki olan tarafn caydracak szler, mahallede ksa srede yanklanr:

Nigr evlenemezdi. Bunu kesin biliyorlard. nk Nigr kadn olmutu. Evlenmeden kadn olmaksa aresizin aresizi bir durumdu (s.54) . Ah Gzel stanbulda genel evde alan kadnlar namusun deerini onu

kaybedince anlayabilmilerdir: Namusun diyeti ok byk onu neyle deyebiliriz ki! (s.99). Edirnenin Kprlerinde ise tango olduu sylenen bir komu kz

Benim Sinemalarmn Nesibesini hatrlatr. Kzcazn ardndan ileri geri konuulmasna dayanamayan Naciye yenge, Kznn da almayalm bir gnahn. Gentir, cahildir demek kolay, her bir kiiye tango. Biz de olmayalm cahil (s.77) diyerek kk kzlarn terbiye etmeye alr.

Yoksulluk konusunun ilendii Parasz Yatl hikyesinde, hastabakclk yapmak isteyen anneye bahemirenin verdii t toplumda kadndan beklenen

43

ciddiyet ve sorumluluu gstermesi bakmndan ilgintir: Gen, gzel kadnsn. Burada oluru olmaz bulunur. Ciddi ol. Bir ey denirse senden bilirim. Malum, kanck kpek kuyruk sallamadka hikyesi. Boya filan da istemez. Kendinden mi yanann, dudann rengi? te bilmem artk (s.102).

Yaz Geldi hikyesinde yal ve felli annesine bakmak zorunda olan hala, dokuz yandaki yeenini namus kavramna saplanp hayatn rezil (s.119) etmemesi konusunda t vermesiyle farkl bir yaklam sergilemektedir. Hala, yeeni yukar ksn, kendini kurtarsn ister.

Namus kavramna farkl bir adan yaklalan Bir Evin Dtan Grnnde namusa verilen deerin ayn olmay, evli bir ift arasnda atmaya sebep olur. Rahmi Merzifonlu otuz yllk ehlikeyf bir memurdur. Ankarada sren uzun memuriyet yaam boyunca devlet dairelerinde ne namussuzluklar dndn ok iyi anlamtr. Kendisi namuslu bir adamdr; rvet almaz. Oysa umulmadk kiiler beklenmedik baarlar gstermektedir. Rahmi Beyin ei kocasnn namusa verdii deeri psrklna uydurduu bir bahane saymaktadr. Ona gre, alnan, devlet dairelerinde ii olup da masa masa dnmekten bunalan bir vatandaa yaplan yardmn teekkrdr. Kdn sonucunu almak ayr bir baardr. Girginlik ister (s.104):

yle namus, rvet falan efendim almam diyerek olmuyor. Deil mi, Rahmi Bey?.. Namusla olayd sen ykselir bamdr, bamffetti olurdun deil mi, Rahmi Bey?.. Nerde birilerini ap da kendini ne srdn ki? Bugnmzde Sedat bize barnacak bir yer verdi. Yoksa kira kelerinde srnrdk (s.81).

Fruzann hikyelerinin hemen hepsinde insanlarn ahlki deerlere ballklar bir davranlaryla ya da szleriyle mutlaka vurgulanr. Hikye kiilerinin ou yoksul da olsalar namusu her eyin stnde tutarlar. Buradan hareketle Fruzann hikyelerinden insann namusuyla olduktan sonra her ii yapabilecei ana dncesini karmak mmkndr.

4. sizlik ve Yoksulluun Sosyal Yapya Etkileri Trk aydn, eserlerinde lkede yaanan geri kalml, yoksulluu, isizlii

yllarca tartarak yazp izmitir. Fruzan da bu yazarlardan biridir; ancak o,

44

eserlerinde syleyeceklerini gerek bir sanat tutumuyla tarafsz sylemeye gayret eder; bir yazar olarak okura vermek istedii mesajlar eserin zne yayar, sindirir.

Fruzan, hikyelerindeki kiileri, Trkiyedeki geri kalml en derinden yaamakta olan insan tipileri arasndan semitir. Cumhuriyetin ilnndan sonra yaplan birok reforma ramen tam bir ilerlemenin salanamamas sonucu, insanlara yeni i kaplar alamam, halk, Kurtulu Savandan sonra hak ettii refah ve huzura bir trl kavuamamtr. Toprakla yaamn kazanamayarak Anadoludan ve Balkanlardan g eden ou kimsenin byk ehirlere zorunlu g ise zaten yaamakta olduklar sknty artrmaktan baka bir ie yaramamtr. Bu insanlarn tek bildikleri i, iftiliktir; onu da ehirde yapamazlar. Bulduklar niteliksiz ilerin kazancyla da geinmeleri ok zordur.

Fruzann hikyelerinde iyi ve sabit bir ii olmayan az gelirli insanlarn tek gayesi, iyi bir i sahibi olmak ve gnn birinde rahata kavumaktr. Beslenme ve barnma ihtiyac her trl gereksinimlerinin banda gelir. zellikle gne gren kendilerine ait bir evleri olsun isterler; nk ou hikye kiisi, ya apartmanlarn gne grmeyen bodrum katlarnda ya da her bir odasna bir ailenin snd eski konaklarda yaamaktadrlar.

Vaktiyle kendi topraklarnda madd hibir sknt ekmeden hayatlarn srdrmekteyken onurlar incinmeyen gmenler, ehirde yaamaya balaynca ikinci snf insan muamelesi grmenin acsn yaarlar. Fruzann yoksulluk

konusunu ileyen hikyelerinden yoksulluun insan onurunu krmak iin bir sebep tekil etmedii ana dncesini karmak mmkndr. Onun hikye kiilerinin yoksul olsalar da kibirden uzak bir gururlar vardr; bu kiiler byk ehirdeki yeni ve yoksul yaamlarnda eski grg ve kltrlerini unutmu deildirler.

Fruzan, pek ok deer yargsnn unutulmakta olduu XX.yy.da, Pritineden g eden bir ailenin aza kanaat ediini ve tm yoksulluklarna ramen huzurlu yaamlarn Temizlik Kolu adl hikyesiyle tekrar okurlara hatrlatmaktadr.

Hayatta her bilgi ve grgnn okullarda renilemeyecei bir gerektir. Temizlik Kolunun ninesini tanynca bu gerek daha iyi anlalmaktadr.

45

Gngrm kadn, torunuyla snf arkadann temizlik kolunda grevlendirildiini renir. Sonra retmenin bu ii yoksul aile ocuklarna yklediini anlar:

Sen niye hayr demedin bre Hediye! Hep p dkmek istemem demedin. Niye sevindin Mari kzan? (s.45 ).

Hediye, ahverle snfn arkasnda ders dinler; her ikisi de alkan olmalarna ramen parmaklarn hi kaldrmazlar. Arkadalar hava iyiyse bahede deil de jimnastik salonunda oynar. ocuklar knca pencereleri ap snf havalandrmak, ktlar toplamak onlarn grevidir. Hediye okulda yaadklarn anlattka ninesi aar kalr. retmenin bu temizlik kolu grevini niye srasyla yaptrmadn sorar. htiyar kadn bir ocuun yetimesinde yatlaryla oyun oynamasnn, bir eyleri paylamann neminin bilinciyle sorgusuna devam eder: Ya siz oynamaz msnz kzlarm? Hep hzmatlk m edersiniz? Siz hep ahverle mi oy