ژماره 241 2014/8/2 1

ساڵی پێنجه م ژماره 241 شەممە 2014/8/2 نرخ )1500( دینار

سەرنووسەر: مەریوان عومەر Email: mariwan_2014@yahoo.com Tel: 0750 460 7290 خاوەن ئیمتیاز: ژیروان نوری

دەستەی نووسەران: بیالل سەعید پێشەوا محەمەد رزگار رەزا چوچانی سەروەر ساڵەیی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.org civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 241 2014/8/2

پێنــــج ســــاڵی دروســــتبوونی بزوتنەوەی گۆڕان، وەك یەكەمین ئۆپۆزسیۆنی كوردی، بۆ خەڵكانێكی زۆر جێگەی ئومێد و هێنانەدی خەونەكانیــــان بــــوو، هەربۆیــــەش لەیەكــــەم هەڵبژاردنی 7/25دا، كە گۆڕان بۆ یەكەمجار بەشــــدداریی تێداكــــرد، توانــــی 25 كورســــی پەرلەمانــــی كوردســــتان بەدەســــتبهێنێت. لە دوایین هەڵبژاردنیشــــدا لەمانگی 9ی ســــاڵی

پاردا، 24 كورسی بەدەستهێنا.لەئێستادا و بەتایبەت دوای بەشداریكردنی ئەو بزوتنەوەیە لەكابینەی هەشتی حكومەتی هەرێمــــی كوردســــتان، ناڕەزایەتییەكی زۆر لەهەناوی خۆیەوە بەرزبۆتەوە، بەشــــێكیان دەڵێن گۆڕان هەڵیخەڵەتاندوون و بەشــــێكی تریشــــیان دەڵێن، گۆڕانیش بۆتەوە حیزبێكی

تەقلیدی.پەرلەمانتــــاری عوســــممان، عەدنــــان و كوردســــتان پەرلەمانــــی پێشــــووی

رەخنە هەرە توندەكانی سەر گۆڕان، لەالیەن هەڵسوڕاو و الیەنگرانی خۆیەوەیەتی

پێشەوا محەمەد

سياسەت

گۆڕان رەخنەباران دەكرێت"تادێت سنوورەكانی رەقتر و ئەستوورتر دەبن"

ژماره 241 2014/8/2 3

بازنەكانی رێكخســــتنیان، دروســــتكردنی و كێشــــە ســــەرهەڵددانی ســــەرەتای بــــوو، بزوتنەوەیــــە ئــــەو ناكۆكییەكانــــی وەك خۆیــــان باســــی دەكــــەن، گوێنەگرتنی ســــەركردایەتیان و تاكــــڕەوی لەبڕیارداندا، نیگــــەران لەهەڵســــوڕاوەكانیانی زۆر كــــرد و دەســــتیان لەكاركێشــــایەوە، دواتــــر و نیشتیمانیشــــدا جڤاتــــی لەدروســــتبوونی تائێستاش خەڵكانێك لەگۆڕان جیادەبنەوە و رەخنە لەسیاسیەت و بەرنامەی حیزبەكەیان

دەگرن.هــــاوكات، ئەندامێكــــی پێشــــووی ژووری دیپلۆماســــی گۆڕان، جەخت لەوە دەكاتەوە، لەنــــاو گۆڕانــــدا بەشــــێوەیەكی بڕیــــارەكان ئەگــــەر پێشــــیوایە دەدرێــــن، تاكڕەوانــــە بێــــت، بــــەردەوام بەوجــــۆرە بزوتنەوەكــــە

لێكترازانی گەورەی تێدا روودەدات.لەوبارەیــــەوە، ســــەركۆ یونــــس، ئەندامی پێشــــووی ژووری دیپلۆماسی گۆڕان گوتی "گۆڕان بووە بەحیزب و پێویستە ئاڕاستەی ئایدیۆلــــۆژی رێكخراوەكــــە دیاربێــــت، بەاڵم ئێســــتا چەندەهــــا ئایدیۆلۆژیــــای جیــــاوازی تێدایــــە، كــــە لەئایینــــدەدا كێشــــە بــــۆ گۆڕان دروســــت دەكەن، بەتایبەت لەنێوان عەلمانی و دەســــتوور لەســــەر ئیســــالمییەكاندا و

دەوڵەت و زۆر باسی تر".تەئكید لــــەوەش دەكاتەوە، گۆڕان ئێســــتا دەســــەاڵتەی و سیســــتەم لــــەو بەشــــێكە بەدرێژایــــی ماوەی ئۆپۆزســــیۆنبوونی دژی دەوەســــتایەوە، لەكاتێكــــدا خەڵكی چاوەڕێی گۆڕانكاری گەورە و بەرچاو بوون لەهەموو

بوارەكاندا لەسەر دەستی گۆڕان.هاوكات لەدرێژەشــــدا، عەدنان عوســــمان جەختی لەوە كردەوە، ئۆپۆزسیۆن ناتوانێت 20%ی بەڵێنەكانــــی پێشــــووی لەحكومەتــــدا جێبەجــــێ بــــكات، چونكە وەك ئــــەو دەڵێت، پێشــــتر گۆڕان وەك ماكینەیەكی گەورە هەر

خەریكی دروشمبازی بووە.هەر ســــەبارەت بەناڕەزاییەكان، هەفتەی پێشــــوو نامەیەكــــی كۆمەڵێــــك گۆڕانخــــواز و هەڵســــوڕاوی گــــۆڕان باڵوبــــۆوە و تیایدا رەخنــــەی تونــــد لەنەوشــــیروان مســــتەفا و ئــــەوان پێیانوایــــە بزوتنەوەكــــە دەگــــرن و هەڵخەڵەتێنــــدراون تا بزوتنــــەوەی گۆڕانیان

بەم رۆژە گەیاند و دواتر ئیهمال كران.ئەو هەڵســــوڕاوانەی گۆڕان، لەو نامەیەدا ئاشكرایان كردووە، ئەوانەی لەدەوروبەری نەوشیروان مستەفادان، كەسانی گەندەڵن و رەخنەی ئەوەشــــیان لــــێ گرتووە، كە بۆچی

ئەوانە لەدەوری خۆی كۆدەكاتەوە.

ئــــەوان كردۆتــــەوە، روونیشــــیان وەك لەسەرەتادا خەونی گەورەیان لەناو گۆڕاندا هەبــــووە، بــــەاڵم دواتــــر تێگەیشــــتوون كــــە هەڵەبــــوون و گــــۆڕان ئــــەو بزوتنەوەیە نییە خەونە ریفۆرمخوازانەكانیان بەدی بهێنێت.

هاوكات چاودێرێكی سیاسیی رایدەگەنێت، بزوتنەوەی گۆڕان وەك ئۆپۆزسیۆن كاری گرنگــــی ئەنجامــــدا و كۆمەڵێــــك گۆڕانكاری لەســــوودی خەڵكیــــدا دروســــت كــــرد، بەاڵم ڕایوایە، لێرە بــــەدواوە گۆڕان بەو بەهێزییە متمانــــەی زۆری بەشــــێكی و نامێنێتــــەوە

جەماوەرەكەی لەدەست دەدا.د. یەحیــــا ئەحمــــەد، مامۆســــتای زانكۆ و چاودێری سیاســــیی، باســــی لــــەوە كرد، كە نكۆڵــــی لــــەكارە باشــــەكانی گــــۆڕان ناكرێت بەوەی رۆڵی گرنگی هەبوو لەباڵوبوونەوەی هۆشــــیاریی سیاسیی الی تاكی كورد، بەاڵم دەڵێــــت دەنگەكانی گۆڕان هی ئۆپۆزســــیۆن

بوونیەتی نەك شتێكی تر.ئەو گوتی "ئێستا گۆڕان لەناو دەسەاڵتێك دایە، كە بەدرێژایی پێنج ساڵ دژی وەستایەوە و وەك شــــەیتان بەخەڵكی دەناساند، لەگەڵ حیزبێك هاوسۆزە كە پارتییە، لەماوەی پێنج ساڵی رابردوویدا دەیوت بەربەستی بەردەم

چاكسازییە لەكوردستان".ئەمــــەش وای لــــەو چاودێــــرە سیاســــییە كــــردوووە، دڵنیابێت كــــە بزوتنەوەی گۆڕان ئایینــــدەی بــــاش نییــــە و لەهەڵبژاردنەكانــــی زۆری بەشــــێكی متمانــــەی داهاتــــوودا

جەماوەرەكەی لەدەست دەدا.ناڕەزایــــی و دەستلەكاركێشــــانەوە لەناو گۆڕاندا، تەنها هەڵســــوڕاوە ئاســــاییەكانیانی نەگرتۆتەوە، بەڵكو بەشێك لەدامەزرێنەرانی ئــــەو بزوتنەوەیە و دەموچــــاوە دیارەكانیش و بەرزكردۆتــــەوە ناڕەزایەتیــــان دەنگــــی بەشێكیشــــیان دەســــتیان لــــەو بزوتنەوەیــــە

كێشاوەتەوە.لەدیارترینی ئەو كەسانەش، ساالر عەزیز، بزوتنەوەكەیــــە، لەدامەزرێنەرانــــی یەكێــــك كــــە دوای ناڕازیبوونــــی لەپێكهێنانی جڤاتی نیشــــتیمانی، دەســــتی لەو بزوتنەوەیە بەردا و لــــە روونكردنەوەیەكیشــــدا كــــە ئەوكاتــــە بــــاڵوی كــــردەوە، رەخنــــەی لەنەوشــــیروان مســــتەفا گرت بەوەی گوێ لەكەس ناگرێت

و تاكڕەوانە بڕیار دەدات.جگەلەویش، هەریەكە لە د. شاهۆ سەعید و د. زانــــا رەئوف و عوســــمان بانی مارانی و چەنــــدان دەموچــــاوی تــــری دیــــار ئــــەو بزوتنەوەیان جێهێشــــتووە و رەخنەیان لێی

هەبووە.

هەڵســــوڕاوی بزوتنەوەی گــــۆڕان، ئاماژەی بــــەوە كــــرد، گــــۆڕان لەســــەرەتاوە هەڵگری ئااڵی ریفۆرمخــــواززی بوو، بەاڵم لەدوایین ئــــەوە هەڵبژاردنەكانــــدا بانگەشــــەكانی دەركەوت، كە گۆڕان وردەوردە لەو مەبدەئە

دووردەكەوێتەوە. لەبەرەیەكــــی "گــــۆڕان گوتــــی ئــــەو ریفۆرمخوازییەوە بوو بەحیزبێكی تەقلیدی". راشــــیگەیاند، دەركەوت كە توانای جیاكاری قۆناغەكانــــی نییــــە، نەیتوانی بچێتەوە ســــەر بنەمــــا بنچینەییەكانی خۆی، وەك دەشــــڵێت، ملمالنــــێ لەنــــاو چاكســــازیش گوتــــاری

حیزبییەكەیدا ونبوو. عەدنان عوســــمان هەر لەوبــــارەوە زیاتر دەڵێ "گۆڕان بەردەوام سنوورەكانی رەقتر و ئەســــتوورتر دەبن، چیتر گــــۆڕان بەرەی گۆڕانــــكاری نییە، بۆیە دەبێــــت بزوتنەوەكە لەڕووەكانی بەڕێوەبردن و ئیدارە، ستراتیژ و كارنامــــە، میدیــــا و دیاریكردنــــی كاندید و

دەیان رووی ترەوە بەخۆیدا بچێتەوە."

سياسەت

4 ژماره 241 2014/8/2

پرسی سەربەخۆیی هەرێم ئێران دەشڵەژێنێت، هەروەك بێدەنگی توركیاش مانای چرای سەوز ناگەیەنێت

سياسەت

سەربەخۆیی كوردستان و هاوسێ سەرەكییەكانیپرسی بەدەوڵەتبوونی هەرێمی كوردستان لە سیاسەتی دەرەكی توركیا و ئێران

جان گاتمان: هەموو دیاردەیەكی جیۆپۆلیتیكی هەم هەڕەشە دەڕەخسێنێ و هەم هەل

ژماره 241 2014/8/2 5

نهێنییەوە ناڕەزایەتـــی خۆی لەوە دەڕبڕیوە، كە هەرێمـــی كوردســـتان جـــاڕی ســـەربەخۆیی و جیابوونـــەوە لەعێراق بـــدات. هەروەها ئەنكەرە بەدیفاكتـــۆ باشـــە هەرێمـــی كوردســـتان پێـــی ســـەربەخۆ بێـــت نـــەك بەدیجـــۆر. جگەلەوەش ئەنكـــەرە گەلێك كارتی فشـــاری زیاتر لەتارانی بەدەســـتەوەیە، كـــە دەتوانـــێ هەولێـــر بەچۆكدا بهێنێـــت. بۆ نمونە كارتی نـــەوت و پارەی نەوت كە لەخەڵك بانـــك دەخەوێندرێت، لەم كاتەدا كە تەنگـــژەی دارایی تەنگی بەهەرێمی كوردســـتان هەڵچنیوە، باشترین و بەهێزترین كارتە. ئەمەش لەكاتێكدایـــە كە تاران گومانی لەسیاســـەتەكاتی ئەنكەرە هەیە و پێیوایە پرۆســـەی سەربەخۆیی

بەدنەدانی ئەنكەرە بەڕێوەدەچێت. ســـەربەخۆیی هەرێمـــی كوردســـتان تاران

دەشڵەژێنێتتـــاران لـــەرۆژی یەكەمەوە بەشـــڵەژاویییەوە ئەوانـــەی كـــردووە. رووداوە لـــەم پێشـــوازی لەتـــاران بڕیاری سیاســـەتی دەرەوە دەســـازن، بەوردبوونـــەوە لەتابلۆ گەورەكە ئەم پرۆســـەیە هەڵدەســـەنگێنن. تابلـــۆ گەورەكـــە چییـــە؟ تابلۆ گەورەكە تێكڕای ناوچەكانی ژێرنفوزی كۆماری ناوەڕاســـت لەخۆرهەاڵتـــی ئێـــران ئیســـالمی دەگرێـتـــەوە. پێـــش چەند ســـاڵێك ئێـــران هەرلە دەریای ســـپیییەوە تاكو ســـنورەكانی پاكســـتان ناوچەیـــە ئـــەم و هەبـــووە هەرێمـــی نفـــوزی بەشـــێوەیەكی یەكپارچە بەناوچەی سیاســـەتی هەرێمـــی ئێـــران لەقەڵەمـــدراون. بـــەاڵم لەوەتی جەنگـــی ناوخۆیـــی ســـوریا و دواتریـــش عێراق دروســـتبووە، تـــاران هەســـت بـــەوە دەكات، كە تادێت ناوچەكانی ژێر هەژمونی خۆی بەسودی نەیارەكانی لەدەســـتدەدات. تاران ســـەیردەكات جاران هەژمونی بەســـەر هەمو خاكی ســـوریادا هەبووە، بـــەاڵم ئەمڕۆ ئەوەتا نیوەزیاتری خاكی ئـــەم واڵتەی لەكۆنترۆڵ دەرچـــووە و تا دێتیش كەمتـــر دەبێتـــەوە. لـــەوەش نیگەرانـــە كـــە ئـــەم

پرۆســـەیە بۆ ناو خاكی لوبنانیش تەشەنە بكات. هەروەها ســـەیری عێـــراق دەكات تاوەكو چەند مانگێك لەمەوبەر سەرانسەری لەژێر هەژمونی خۆیـــدا بووە، بـــەاڵم ئەمـــڕۆ نیوەی ئـــەم خاكە

بەسودی نەیارەكانی لەدەستدەچێت. لەبەر ئەمە تاران لەو گۆشەنیگایەوە سەیری دیـــاردەی ســـەربەخۆیی هەرێمـــی كوردســـتان ناوچەییەكـــەی هەژمونـــی .1 كـــە: دەكات بەرتەسكدەكاتەوە 2. هەژمونی توركیا زیاددەكات 3. بەئاروژاندنـــی ئەنكـــەرە كاریگـــەری لەســـەر خۆرهەاڵتی كوردستان دەكات، واتە "قوڕەكە بۆ ئێران خەســـت دەكاتەوە". تاران پێیوایە ئەنكەرە و هەولێـــر بەنهێنـــی گەلێك دۆســـیەیان لەنێوان خۆیـــان بڕیوەتەوە، بۆیە گەلێـــك بەنیگەرانییەوە ســـەیری ئـــەم پرۆژەیـــە دەكات. تـــاران لـــەوە دەترسێت ئەم دەوڵەتە تازەیە بەتەواوەتی لەژێر نفوز و هەژمونی ئەنكەرەدا دەبێت، بۆیە بەپلەی یەكەم زیانی جیۆسیاسی بۆسیاسەتی ناوخۆیی و سیاســـەتی ناوچەیی ئێران دەبێت. ئێران وای دەخوێنێتـــەوە كە بوونـــی دەوڵەتێكی كوردی و دەوڵەتێكـــی ســـوننی لەباكـــوور و ناوەڕاســـتی عێراق پیالنێكی هاوبەشـــی نەیارە جیۆسیاسییە ناوچەییەكانـــی واتە ئەنكـــەرە، ریاز و دەوحەیە. بۆیە بەنیگەرانییەوە سەیری ئەم پرۆسەیە دەكات و لەوە دەترسێ ئەم پرۆسەیە زیان بەستراتیژی عێراقی ئـــەم واڵتە بگەیەنێت. هەروەها نیگەرانی دووەمـــی ئێران بۆ ئـــەوە دەگەڕێتـــەوە، كە ئەم دەوڵەتـــە تازانـــە ببنـــە ســـەرچاوەی هەڕەشـــە بـــۆی و زیانـــی پێبگەیەنن. لەبەرئەمە پێشـــبینی ئـــەوە دەكات پارچەبوونی عێـــراق پیالنی نەیارە ناوچەییەكانـــی بێت بـــۆ كۆتاییهێنان بەهەژمونی

ناوچەیی ئەم واڵتە. پســـپۆڕان پێیانوایە تـــاران تەنها دیدی خۆی لەســـەر هەڕەشە و تەحەدییەكانی ئەم پرۆسەیە چڕكردۆتـــەوە، ئەمـــە لەكاتێكدایە كە پرۆســـەی بەوتـــەی كوردســـتان هەرێمـــی ســـەربەخۆیی

پرســـی ســـەربەخۆیی هەرێمـــی كوردســـتان لەسەر ئاستی ناوچەیی بەپلەی یەكەم بۆ ئێران و توركیا گرنگە. بۆیە ئەم دوو واڵتە بەرژەوەندی جیۆسیاســـییان لەهەرێمـــی كوردســـتان هەیە و بەهەر شـــێوەیەك بێت سەربەخۆبوونی هەرێمی كوردستان كاریگەری لەسەر پرۆسەی سیاسی ئەو دوو واڵتە و پەیوەندییەكانیان لەگەڵ هەولێر دەبێت. لەگەڵ ئەوەی مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمـــی كوردســـتان پەرلەمانـــی كوردســـتانی راسپاردوە رۆژێك بۆ ریفراندۆمی سەربەخۆیی هاوســـێیە دەوڵەتـــە دوو ئـــەم دیاریبـــكات، بەشـــێوەیی جۆربەجۆر كەوتونەتەجوڵە. یەكیان بەنەرمی و تاڕادەیەك بەدیپلۆماسیەتی بێدەنگی ژێربەژێـــر لەگەڵ ئەم پرســـە رووبەرووبۆتەوە، یەكیشـــیان دیپلۆماسیەتی فشـــاری قۆستۆتەوە و هەوڵیـــداوە هەمـــوو ئامڕازەكانـــی گوشـــاری بـــۆ ئـــەوە بقۆزێتـــەوە، تـــا نەهێڵـــی هەولێر ئەم بڕیـــارە وەربگرێ، كـــە بەپلەی یەكـــەم زیان بە

بەرژەوەندییە جیۆسیاسییەكانی دەگەیەنێت. تـــاران بەراشـــكاوی بـــۆ یەكەمجـــار زمانـــی و بەكارهێنـــاوە هەولێـــر لـــەدژی هەڕەشـــەی هەڕەشـــەی داخســـتنی دەروازە ســـنورییەكانی كردووە، تەنانەت مانۆڕێكی لەسەر سنورەكانی لەرێـــی و پیادەكـــردوە كوردســـتان هەرێمـــی بەئاشـــكرا چ و بەشـــاراوە چ جۆریەجـــۆرەوە هەوڵیداوە هەولێر لەم پڕۆژەیەی پاشگەزبكاتەوە. ئەمـــە لەكاتێكدایە ئەنكـــەرە لەگـــەڵ دەركەوتنی ئەم پرســـە نەشـــڵەژاوە و خوێنساردی سیاسی خـــۆی لەدەســـتنەداوە. بـــەاڵم ئەمە بـــەو مانایە نییە كە لەئاســـت پرســـی بەدەوڵەتبونی هەرێمی كوردســـتان بێدەنگە، تەنانەت ئـــەم بێدەنگییەش مانـــای هەڵكردنـــی چـــرای ســـەوز ببەخشـــێت! ئەنكـــەرە بەمیتـــۆدی خـــۆی لەگـــەڵ ئەم پرســـە رووبەرووبۆتەوە. بۆ نمونە لەرێی دیپلۆماسیەتی

سياسەت

ئەنكەرە بەنەرمی و بەدیپلۆماسیەتی

بێدەنگی ژێربەژێر و تارانیش بە دیپلۆماسیەتی

فشار لەگەڵ پرسی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان رووبەڕووبوونەتەوە

ئێران لەوە دەترسێ ئەم دەوڵەتە تازەیە

گەر دروستبێت، بەتەواوەتی بكەوێتە ژێر هەژمونی توركیا و هەژموونی ناوچەیی ئێرانیش بەرتەسك

بكاتەوە

توركیا لەم قۆناغە پێی باشە هەرێمی

كوردستان لەرێی رەفتاری سیاسییەوە شێوەسەربەخۆ

بێت، بەاڵم بەفەرمی سەر بەعێراق بێت،

واتە عێراقێكی پارچەبوو!

بەشی سیاسەت

6 ژماره 241 2014/8/2

سياسەت

چاودێران گەلێك هەل بۆ ئەم واڵتە دەخوڵقێنێت. یەكێـــك لـــەو هەالنـــە ئەوەیە كـــە ئـــەم دەوڵەتە ناوچەیـــی لەرەفتـــاری سیاســـی و سیاســـەتی خۆیدا ناچـــارە زیاتر رێـــز لەبەرژەوەندییەكانی هاوســـێ ســـەرەكییەكانی واتە ئێـــران و توركیا بگرێـــت. لەوەتی حكومەتی هەرێمی كوردســـتان باشـــترین توركیـــا، ئێـــران و بۆتـــە هاوســـێی مامەڵەی هاوســـێیەتی لەگەڵ كـــردوون. هەولێر تەنگژەی شـــەڕی چەكـــداری كوردەكانی ئێرانی كۆنترۆڵ كردووە، لەنێوان كوردەكانی توركیا و دەوڵەتی ئەنكەرەدا پڕۆســـەی گفتوگۆی سیاسی هێناوەتەكایەوە. هەروەها لەرووی ئابووریشەوە هەولێر بەباشی پێشـــوازی لەبەرژەوەندییەكانی تاران و ئەنكەرە كردووە. بەتایبەت لەنەوەدەكانی سەدەی پێشـــوو مەیدانداری بازاڕی كوردستان ئێران بووە و لەساڵی 2003 بەمالیشەوە توركیا جێی پێی ئێرانی پڕكردۆتـــەوە. لەبەرئەمە تاران دەتوانـــێ فاكتەرەكانـــی هاوزمانـــی، هاونەژادی هەرێمـــی و خـــۆی لەنێـــوان هاوكولتـــوری و كوردســـتان بقۆزێتـــەوە و ئەم دەوڵەتـــە تازەیە بكاتە یەكێك لەمانگەواڵەكانی سیاسەتی ناوچەیی خۆی. تەنانەت دەتوانێ لەرێی هەولێرەوە موسڵ

بگوشێت و بەغداش بەهێزبكات! بێدەنگی ئەنكەرە چرای سەوز نییە!

ئەنكەرە لەوەتی هەرێمی كوردستان گوتاری ســـەربەخۆیی خـــۆی هەڵگرتـــووە، تاڕادەیـــەك بەبێدەنگـــی پێشـــوازی لێكردووە. بـــەاڵم لەرێی دیپلۆماســـیەتی نهێنییـــەوە ئەنكـــەرە ئـــەوەی بە بەرپرسیارانی هەرێمی كوردستان راگەیاندووە، كە ئـــەوان پێیان باش نییە هەرێمی كوردســـتان لەعێـــراق جیاببێتـــەوە، بـــەاڵم پێیـــان باشـــە بۆ جڵەوكردنـــی نفـــوزی ناوچەیی ئێـــران هەرێمی كوردســـتان و هەرێمـــی ســـوننە لەژێـــر نفوزی ئەنكـــەرەدا بن و ئەمەش بەجۆرێك پارچەكردنی فیعلییە نـــەك پارچەكردنی فەرمی! واتە ئەنكەرە حـــەزی لەوەیـــە باكـــوور و ناوەڕاســـتی ئێـــراق بخاتە قەڵەمڕەوی سیاســـەتی ناوچەیی خۆیەوە و بەمجۆرە لەسیاســـەتی عێراقی خۆیدا دەتوانێ توخمەكانی كورد–توركمان و سوننە بقۆزێتەوە و لەپێنـــاو بەهێزكردنـــی پڕۆژەكانی خۆرهەاڵتی ناوەڕاســـتی خۆیـــدا بەكاریـــان بهێنێـــت. بۆیـــە ئەنكەرە بەگەرمی سەیری سەربەخۆیی هەرێمی كوردســـتان ناكات. هەڵبەت ئەمە بەو واتایە نییە ئەنكەرە دیراســـەی ئەمـــەی نەكردبێـــت، نەخێر دیراســـەی ئەمەی كـــردووە و رەنگبێ لەحاڵەتی دواهەمیشـــدا پێشـــوازی لەم بژاردەیەش بكات، بەاڵم بۆ ئەم قۆناغە پێی باشە هەرێمی كوردستان لەرێـــی رەفتاری سیاســـییەوە شێوەســـەربەخۆ بێـــت، بەاڵم بەفەرمی ســـەر بەعێـــراق بێت، واتە

عێراقێكی پارچەبوو!توخمەكانـــی دیراســـەكردنی لـــە ئەنكـــەرە نەخشـــەی نویێ خۆرهەاڵتی ناوەراست لەتاران

ســـەركەوتوانەتر كاریكـــردوە. تـــاران دەیـــەوێ بەپشتیوانكردن لەپاشماوەی دەوڵەتە نەریتییەكان بـــەاڵم بپارێزێـــت. خـــۆی بەرژەوەندییەكانـــی ئەنكـــەرە ئەم دیدەی گۆڕیـــوە و بایەخ بەتوخمە تـــازەكان دەدات نەك توخمـــە كۆنەكان. ئەنكەرە چیتر نایەوێ بەسیاسەتی نەریتی خۆی سەیری پێكهاتەكانـــی ئـــەم ناوچەیـــە بـــكات و لەدژیـــان بوەســـتێتەوە. واتە ئەوەی جاران بەهەڕەشـــەی دەزانیـــن، ئێســـتا لەرێـــی گەلێك ســـازوكارەوە لەهەڕەشـــەوە دەیانگۆڕێتـــەوە بۆ هەل و لەپێناو دەیانقۆزێتـــەوە. خۆیـــدا ناوچەیـــی سیاســـەتی بـــۆ بەشـــێوەیەك زەمینەســـازیكردنە ئەمـــەش نەخشـــەی لەپێكهێنەرەكانـــی پێشـــوازیكردن ئەمـــە بۆیـــە تـــازە. ناوەڕاســـتی خۆرهەاڵتـــی تارانـــی نیگـــەران كردووە، چونكـــە ئەنكەرە بەم وەرچەرخانـــەی لەسیاســـەتی ناوچەیـــی خۆیدا پارچـــەی لەســـێ كـــورد پرســـی توانیویەتـــی باشـــوور( و )باكـــوور، خۆرئـــاوا كوردســـتان بەســـودی سیاســـەتە جیۆپۆلیتیكییەكانـــی خۆی بقۆزێتـــەوە. ئەمـــە لەكاتێكدایە تائێســـتاش تاران پەیـــڕەوی لەسیاســـەتی شـــیعەمیحوەری خۆی دەكات و نەیتوانیـــوە ئـــەم بازنەیـــە بپســـێنێت و پرســـی كوردیش بكاتـــە یەكێـــك لەفاكتەرەكانی

سیاسیەتی ناوچەیی خۆی. ئەنكـــەرە هێشـــتا بەتەواوەتـــی خـــۆی لەگەڵ پـــڕۆژەی ســـەربەخۆیی هەرێمـــی كوردســـتان یەكالیی نەكردۆتەوە، بەاڵم ئەگەر ئەم پڕۆژەیەش بەدیبێت، ئەوە پێناچێ زۆر ئەنكەر رابچڵەكێنێت! چونكە ئەنكەرە دیراســـەی ئـــەوەی كردووە، كە دامەزرانی ئەم دەوڵەتە زیاتر لەهەڕەشـــە هەلی پێدەبەخشێت. بۆیە گەلێك كارتی تازەی پێدەدات كـــە ئەم دەوڵەتە لەمەداری سیاســـەتی ناوچەیی خۆیدا گلبداتەوە و هەمیشـــەش كۆنتڕۆڵی بكات. بڕیارســـازانی ئەنكـــەرە لـــەو بڕوایـــەدان ئەگەر هەرێمی كوردستان سەربەخۆیی خۆی جاڕبدات، ئـــەوە مانـــۆڕی ناوچەییەكـــەی كەمدەبێـتەوە و بەمـــەش زیاتر لەجاران دەكەوێتە باوەشـــی ئەم واڵتـــەوە، چونكە جگەلە ئەنكەرە هیچ دەرویەكی ساحیلی بەرووی دنیای دەرەوەدا نییە. هەروەها ئەنكەرە دەزانێ بەدروســـتكردنی ئـــەم دەوڵەتە كـــورد ناسیۆنالیســـتی بزوتنـــەوەی دەتوانـــێ لەهەرێمی كوردســـتان جڵەوبكات و كوردەكانی ناو ســـنورەكانی خۆشی بەمەوە سەرقاڵبكات و مەترســـییەكانی گواســـتنەوەی مۆدیڵی دەوڵەتی ســـەربەخۆی كوردســـتان لەكـــۆڵ كوردەكانـــی خـــۆی بكاتەوە. ئەمە بێلـــەوەی دامەزراندنی ئەم دەوڵەتـــە بۆی هەیە هەلـــی كار بۆ زیاتر لە 200 هەزار هاواڵتی ئەو واڵتە بڕەخسێنێت و 4 هەزار كۆمپانیاشـــی بەگەڕبخات. جگەلەوەی بۆی هەیە قەبـــارەی مامەڵـــەی بازرگانی نێـــوان هەولێر – ئەنكـــەرە لـــە 10ملیار دۆالری ســـااڵنەوە بۆ 20

ملیار دۆالر بەرزبكاتەوە!

6 ژماره 241 2014/8/2

ژماره 241 2014/8/2 7

تەعریبی ئەمجارە لەالیەن ئاوارە عەرەبەكانەوەیە

سەروەر ساڵەیی

سياسەت

چەكدارەكانی تر، هەزاران خێزانی عەرەبی ئەو ناوچانە ئاوارەی كەركوك بوون و بەگەڕەك و قەزا و ناحیە و ناوچە جیاوازەكانی پارێزگاكەدا بەشــــێك بەبــــڕوای ئەمــــەش باڵوبوونەتــــەوە، لەهاواڵتیانی شــــارەكە دەبێتە مەترسی بۆ سەر پێكهاتەی دانیشتووانەكەی، ئەگەر بەشێوەیەكی

رێكوپێك كاروباری ئەو ئاوارانە رێكنەخرێت.لەبەدواداچوونێكــــدا ســــڤیل بــــەوەی زانیــــوە زۆربەی ئــــەو خێزانە عەرەبانــــەی وەك ئاوارە روویــــان لەناوەندی شــــاری كەركــــوك و قەزاو ناحیەكانی دەوروبەری كردووە، بەشــــێوەیەكی هەڕەمەكی باڵوبوونەتەوە و نیشتەجێ بوون و

كەركوك كە ســــااڵنێكی زۆرە لەالیەن رژێمە یــــەك لەدوای یەكەكانی عێراقــــەوە تەعریبكراوە و دانیشتووانە رەسەنەكەی لەكورد و توركمان راگوێــــزراون، لەئێستاشــــدا مەترســــی لەســــەرە جارێكــــی تر تەعریــــب بكرێتەوە، بــــەاڵم بەجۆر و شــــێوازێكی تر كە خراپــــی بارودۆخی ناوچە

عەرەبییە سوننەنشینەكان هۆكارەكەیەتی.ناوچــــە بارودۆخــــی تێكچوونــــی دوای كۆنتڕۆڵكردنــــی و عێــــراق سوننەنشــــینەكانی بەشــــێك لــــەو ناوچانە لەالیەن داعــــش و گروپە

خانوو بەكرێ دەگرن، بەشێكیشان خانوویان لەو ناوچانە كڕیوە، جیالەوەش بەهۆی دۆزینەوەی هەلی كار لەو ناوچانە مەترســــی جێگیربوونیان

بەشێوەیەكی هەمیشەیی لەئارادایە.ئەمە لەكاتێكدایە تائێســــتا نزیكەی 11 هەزار خێزانی عەرەبی هاوردەی سەردەمی بەعس كە بەپێی ماددەی 140 قەرەبووكراونەتەوە، تائێستا لەپارێزگاكەدا ماون و نەگەڕاونەتەوە ناوچەكانی خۆیــــان، لەگەڵ ئەوەشــــدا بەپێــــی زانیارییەكان نزیكــــەی 6 هــــەزار خێزانــــی تــــر، كــــە بەهــــۆی ناكۆكییــــە تائیفییەكانی نێوان شــــیعە و ســــوننە لەنێــــوان ســــااڵنی 2004- 2006 لەناوچەكانــــی

كەركوك رووبەڕووی تەعریبێكی تازە دەبێتەوەئاوارە عەرەبەكانی كەركوك لەشارەكە جێگیر دەبن و خانوو دەكڕن

8 ژماره 241 2014/8/2

سياسەت

دەگاتە زیاتر 45 هەزار خێزان، جیا لەو هەزاران خێزانە هاوردانەی سەردەمی بەعس كە تائێستا

قەرەبوو نەكراونەتەوە.كامیــــل ســــاڵەیی قائیمقامی قــــەزای ناوەندی كەركوك دووپاتیدەكاتەوە كــــە "ئەو خێزانانەی دوای رووداوەكانــــی 10ی حوزەیــــران لەناوچە گەرمەكانی ژێر دەســــەاڵتی داعشــــەوە روویان لەناوەنــــدی كەركــــوك كردووە و نــــاوی خۆیان كــــۆچ و كۆچبەرانــــی شــــارەكە لەفەرمانگــــەی هــــەزار 25 نزیكــــەی دەگاتــــە تۆماركــــردووە، تــــر خێــــزان، جگەلــــەوەی كۆمەڵێــــك خێزانــــی روویــــان لەناوچەكانــــی دەوروبــــەری كەركوك كردووە، وەك پردێ و دووبز، ناوی خۆشــــیان

تۆمارنەكردووە".بەوتەی ناوبراو لەكۆی 13000 خێزانی عەرەبی هاوردەی ســــەردەمی بەعس، كە لەچوارچێوەی تائێســــتا قەرەبووكراونەتــــەوە، 140 مــــاددەی 11000 خانەوادە شــــارەكەیان جێنەهێشتووە و

نەگەڕاونەتەوە ناوچەكانی خۆیان.بەاڵم ئازاد جەبــــاری ئاماژە بەوە دەدات، كە هاوكارییەكانی حكومەتی عێراق و نوێنەرایەتی نەتــــەوە یەكگرتــــووەكان بــــۆ بەهاناوەچوونــــی ئــــاوارەكان لەنــــاو كەركــــوك وەكــــو پێویســــت

نەبووە.دیار، هاواڵتییەكی كوردی شــــاری كەركوكە، ئــــەو نیگەرانــــە لــــەوەی ئــــەو خێزانــــە ئاوارانــــە بەنــــاو بەربــــاڵو و هەڕەمەكــــی بەشــــێوەیەكی گەڕەكەكانــــدا بــــاڵو بوونەتــــەوە، داواش دەكات ئیــــدارەی كەركــــوك هەوڵــــی بەپەلــــە بــــدات بۆ ئــــەوەی لەكەمپێكــــدا كۆیان بكاتــــەوە. ئەو دەڵێ "ئێســــتا ژمارەیەكی زۆری عەرەبی شــــارەكانی تــــر لەگەڕەكەكانــــی كەركــــوك دەژیــــن، ئەوەش بۆ ئێمــــە مایەی مەترســــییە، چونكە دەترســــین بەیەكجاری لەشــــارەكە بمێننــــەوە، هەندێك لەو عەرەبانــــە وەزعی ماددیان باشــــەو لێرە خانوو

تــــرەوە روویــــان لەكەركوك كردووە، تائێســــتا لەشارەكە ماون و جێگیربوون.

و لەكــــورد هەریەكــــە 2003 ســــاڵی دوای بــــۆ خســــتەگەڕ هەوڵەكانیــــان توركمانــــەكان ئــــەوەی خەڵكی رەســــەنی پارێزگاكە بگەڕێنەوە هــــاوردەش عەرەبــــی و خۆیــــان ناوچەكانــــی لەشــــارەكە نەهێڵدرێــــت، بــــەاڵم لەگــــەڵ ئەوەی خراپــــی نەبــــوون، ســــەركەوتوو هەوڵــــەكان بارودۆخی ئەمنی دەیان هەزار خێزانی عەرەبی

تری هێنایە كەركوك.ئــــازاد جەبــــاری ئەندامــــی لیژنــــەی كــــۆچ و كۆچبەرانــــی ئەنجومەنــــی پارێــــزگای كەركوك نایشــــارێتەوە، كــــە نزیكــــەی 6 هــــەزار خێــــزان لــــەو خێزانــــە عەرەبانــــەی لەســــااڵنی رابردوود بەهــــۆی خراپی بارودۆخی ئەمنییــــەوە روویان لەپارێزگاكــــە تائێســــتا كــــردووە، لەكەركــــوك ماونەتــــەوە. لەمبارەشــــەوە دەڵێت "ســــەرەڕای ئەوەی لەالیەن عەرەب و توركمان و وەزارەتی كۆچ و كۆچبەرانەوە فشارێكی زۆرمان لەسەرە بۆ ناونوســــكردنیان، بــــەاڵم ئێمە ئەو خێزانانەی ئێستا هاتوونەتە كەركوك الی خۆمان ناونوس ناكەیــــن، ئەویش بۆ ئەوەی هەركاتێك بیانەوێت بڕۆنــــەوە بــــۆ ناوچەكانــــی خۆیــــان بڕۆنــــەوە، پێشــــتریش لەســــااڵنی 2006 و 2007 نزیكــــەی 10 هەزار خێزانمان تۆماركردووە و تائێستاش

لەكەركوك ماونەتەوە".قائیمقامی قەزای ناوەندی كەركوكیش ئاماژە بــــەوەدەدات، كــــە نزیكــــەی 11 هــــەزار خێزانی عەرەبــــی هــــاوردەی ســــەردەمی بەعــــس و 25 هەزار خێزان ئــــاوارەی توندوتیژییەكانی دوای رووداوەكانــــی 10ی حوزەیرانــــی رابــــردوو، كە زۆرینەیان عەرەبن، لەشــــارەكە نیشتەجێن، بەم پێیەش ئەگــــەر ئەو ژمارانــــە لێكبدرێنەوە، ئەوە رێژەی ئەو خێزانە عەرەبانەی لەبنەڕەتدا خەڵكی كەركوك نین و ئێســــتا لەشــــارەكە نیشــــتەجێن

بەكرێ دەگرن، هەندێكیشیان دەیكڕن، كۆاڵنەی ماڵی ئێمەش ئێســــتا 3 ماڵــــی عەرەبی تێدایە، كە

خانوویان بەكرێ گرتووە".هاوكات بەرپرسانی ئیداری كەركوك جەخت لــــەوە دەكەنەوە، كــــە لەگەڵ نوێنەرانــــی نەتەوە یەكگرتــــووەكان لەشــــارەكە لەهەوڵــــی ئەوەدان كەمپێــــك بۆ ئەو ئاوارانە بكرێتەوە. لەمبارەیەوە نەتــــەوە "وەفدێكــــی دەڵێــــت جەبــــاری ئــــازاد یەكرگتــــووەكان لەگەڵ پارێــــزگار و ئەنجومەنی لەســــەر بڕیــــار و كــــردووە قســــەی پارێــــزگا دروســــتكردنی كەمپێك بۆ ئــــەو ئاوارانە دراوە،

بەاڵم ئەو كەمپە پێویستی بە پارە و شوێنە".الی خۆیەوە قائیمقامی قەزای كەركوك دەڵێ "تائێســــتا شوێنێك بۆ ئەو ئاوارانە دیارینەكراوە بۆ نیشتەجێبوون، هەندێكیان لەناو قوتابخانەكان و هەندێكیــــان لەنــــاو هەیكەلــــی تەواونەكــــراوی باخچــــەو لەنــــاو هەندێكیــــان خانــــوودان، سەرشــــەقامەكانن، بەشــــێكی زۆریشــــیان لەناو ماڵەكانن. ماڵی وا هەیە شــــەش ماڵی گرتۆتەخۆ و هاوكاریكــــردوون، زیاتــــر لــــەدوو هەفتەشــــە لەگفتوگۆدایــــن نەتەوەیەكگرتــــووەكان لەگــــەڵ بۆ ئەوەی شــــوێنێكیان بۆ دابیــــن بكرێت، ئەوان رەزامەندییــــان دەربڕیوە بۆ ئــــەوەی كەمپێكیان

بۆ بكرێتەوە".بەاڵم هاواڵتییانی شارەكە مەترسی ئەوەیان هەیــــە، ئەگەر كردنەوەی ئەو كەمپە دوابكەوێت، دەزگا ئەمنــــی و ئیدارییەكانی شــــارەكە نەتوانن بەشــــێكی زۆری خێزانە ئاوارەكان لەكەمپەكەدا بەرچــــاو بەشــــێوەیەكی چونكــــە كۆبكەنــــەوە، بەناو كەركــــوك و شــــارۆچكەكانی دەروبەریدا باڵودەبنەوە و دواجار لەوانەیە بەشــــێك لەوان ببنــــە مەترســــی بــــۆ ســــەر بارودۆخــــی ئەمنــــی

شارەكە.لەمبارەیەوە كامیل دەڵێت "بێگومان پێویستە رێوشــــوێنی پێویســــت بگیرێتەبــــەر بــــۆ ئەوەی

ژماره 241 2014/8/2 9

نزیكەی 45 هەزار خێزانی عەرەبی دەرەوەی

شارەكە لەكەركوك نیشتەجێن

سياسەت

دروســــتبێت، ئیدارەی كەركوك رێنمایی تایبەتی بــــۆ ئــــەو مەبەســــتە دەركــــردووە، بەپێــــی ئــــەو رێنماییانەش پێویســــتە گۆڕینی خانوو بۆ ناوی ئــــەو كەســــانەی خەڵكــــی دەرەوەی كەركوكــــن بەفلتەری ئەنجومەنی پارێزگادا تێپەڕ بێت، واتا

ئەنجومەن رەزامەندی لەسەر دەرببڕێت".بەپێــــی وتەی ئەو پارێــــزەرە بەڕێوەبەرایەتی تۆماركردنی خانووبەرەی كەركوك دەســــەاڵتی ئەوەی نییە تاپۆی خانووەكان بگۆڕێت بۆ ناوی ئــــەو كەســــانەی خەڵكــــی دەرەوەی كەركوكــــن، ئەگەر پێشتر رەزامەندی ئەنجومەنی پارێزگایان وەرنەگرتبێــــت، جیالــــەوەش ئەنجومەنی قەزا و ناحیەكانیش دەسەاڵتی ئەوەیان نییە رەزامەندی دەرببــــڕن بــــۆ تۆماركردنــــی خانــــوو بەنــــاوی

خەڵكانی دەرەوەی پارێزگاكە".بــــەاڵم ئــــەو رێنماییانەی ئیــــدارەی كەركوك ئەو كەســــانە ناگرێتەوە، كە بەڕەچەڵەك خەڵكی پارێزگای كەركوكن و راگوێزراون بۆ شارەكانی دیكە، بۆ ئەو مەبەستەش كار بەناسنامەی باری

كەسایەتی و ئاماری ساڵی 1957 دەكرێت.هەرچــــی ئەندامەكەی ئەنجومەنــــی پارێزگایە جەخت لەوە دەكاتەوە، كە "ئەگەر دەرفەت هەبێت ئــــەو خێزانانە ناچار دەكەیــــن بگەڕێنەوە چونكە ئێمە تۆمارمان نەكردوون، ئەو عەرەبانە تەنانەت لەهەرێمی كوردستانیش خانوویان كڕیوە، هیچ كێشەیەكمان نییە و ئێمەش دەزگایەكمان هەیە، كە ناوی لێپرســــینەوە و دادوەرییە، بۆیە ئەگەر ئەو كەســــانەی خانوو دەكڕن خەڵكی كەركوك نەبــــن لــــەو دەزگایــــە تێناپەڕێت، ئێمــــە رێگەیان پێنادەیــــن لەكەركوك خانوو بكڕن، یاخود كاری وەبەرهێنان و بازرگانی بكەن، چونكە كێشەمان

بۆ دروستدەكەن".بەاڵم بەشێكی زۆری ئەو خێزانە عەرەبانەی دەكــــڕن خانــــوو دەوروبــــەری و لەكەركــــوك بەفلتەرە ئیدارییەكانی كڕین و فرۆشتنی خانوو

ئــــەو خێزانانــــە كۆبكرێنــــەوە، پێشــــتریش كاری تیرۆریستی لەناو كەركوك ئەنجامدراوە و باری ئاســــایش بەتــــەواوی جێگیــــر نەبــــووە، دەكرێت تیرۆریســــتان ســــوود لــــەو پێشــــوازییە گەرمە وەربگرن، كە لەئاوارەكان دەكرێت و دزە بكەنە ناو شــــار، ئەمەش ئیشــــی دەزگا ئەمنییەكانە كە بەدواداچوون بۆ ئەو خێزانانە بكەن و ئەوانیش

بەئەركی خۆیان هەڵساون".هاواڵتییــــان الی مەترســــییەكەی ئــــەوەی گەورەتــــر كــــردووە ئەوەیــــە، كــــە بەشــــێك لەو خێزانانــــە لەنــــاو پارێــــزگای كەركوكــــدا خانوو دەكڕن و قایمقامیش جەخت لەسەر راستی ئەو

پرسە دەكاتەوە.ئەگەرچــــی كامیل ســــاڵەیی نایشــــارێتەوە كە بەپێی دەستوور هەر هاواڵتییەكی عێراقی مافی ئــــەوەی لەهــــەر پارێزگایەكدا خانــــوو بكڕێت و نیشــــتەجێ بێت، بــــەاڵم دەشــــڵێت "نابێت كڕینی خانوو و نیشتەجێ بوون هاواڵتیان لەشارەكان بەمەبەســــتی گۆڕینــــی بــــاری دیموگرافــــی بێت، كەركوكیش ناوچەیەكی كێشەلەســــەرە و لەژێر مــــاددەی 140دایــــە، لەگــــەڵ ئەوەشــــدا ئیدارەی كەركــــوك لەو بارەیەوە كەمتەرخەم بووە، بۆیە تائێســــتا ئەو عەرەبانە خانوو دەكڕن و دەكرێت

بەناویانەوە".الی خۆیــــەوە ئەركان قادر وەلی، ســــەرۆكی لقــــی كەركوكی ســــەندیكای پارێــــزەران جەخت لــــەوە دەكاتــــەوە، كــــە كەركــــوك هەلومەرجــــی تایبــــەت بەخۆی هەیە، ئەو هەلومەجە تایبەتەش هانی ئیدارەی شــــارەكەی داوە رێنمایی تایبەت بەگۆڕنــــی تاپــــۆی خانــــوو بــــۆ نــــاوی خەڵكــــی دەڵــــێ ئــــەو دەربــــكات، كەركــــوك دەرەوەی "بەپێی ئەو هەلومەرجــــە تایبەتییەی بەكەركوك بەخشــــراوە، كە ناوچەیەكی كێشەلەســــەرە، بۆ ئەوەی كێشــــە بۆ ماددەی 140 دروســــت نەبێت و جارێكی تر گۆڕانكاری دیموگرافی لەشارەكە

و زەویــــدا تێناپــــەڕن، بەو پێیەی ئــــەو خانووانە دەكــــڕن كــــە دوای ســــاڵی 2003 بەشــــێوەیەكی

هەڕەمەكی دروستكراون و تاپۆیان نییە.بەاڵم بەوتەی ئەركان ئەو كڕین و فرۆشــــتنە هیچ كاریگەرییەكی لەرووی یاســــاییەوە نابێت، ئەو دەڵێت "ئەو گەڕەكانەی دوای ساڵی 2003ەوە دروستبوون تائێســــتا یاسایەك بۆ تاپۆكردنیان لەئەنجومەنــــی بڕیارێــــك بــــەاڵم دەرنەچــــووە، وەزیرانــــەوە دەرچووە، لەوانەیــــە ئەو خانووانە تاپــــۆ بكرێن، بــــەاڵم ئەو عەرەبانەی ئێســــتا ئەو خانووانەیان بەگرێبەستێكی دەرەكی كڕیوە، ئەو گرێبەستە پوچەڵە و هیچ كاریگەرییەكی یاسایی

نابێت".ئــــەو پارێزەرە دەشــــڵێت "بەدڵنیاییەوە ئەگەر ئەو پرســــە نەكرێتە چوارچێوەیەكی یاســــاییەوە مەترســــی دەبێــــت، پێویســــتە رێگری لــــەو كارە ناوچانــــە ئــــەو لەكاتێكــــدا بەتایبەتــــی بكرێــــت، ناوچەی كێشە لەسەرن، ناكرێت رێگە بەخەڵكی شــــارەكانی تر بدرێت كە بێن لێرە خانوو بكڕن وببنە نیشتەجێبووی ئەم شارە و لەدواڕۆژدا بۆ

مەبەستی سیاسی بەكاربهێندرێن".

ترس لەوەیە ئاوارە عەرەبەكان بەبەردەوام لەو شارە جێگیر ببن و بیر لەگەڕانەوە نەكەن و مانەوەشیان ببێتە دیفاكتۆ

10 ژماره 241 2014/8/2

بیالل سەعید

سياسەت

ئێستا ناوبانگی كورد لەناو زانایانی موسڵمانان

و برایانی عەرەب زۆر باشە

ناكرێت بەهۆی سیاسەتی هەندێك سیاسەتكاری

عێراق دەستبەرداری ئێران بین

د. عەلـــی قەرەداغـــی، ئەمینداری گشـــتی یەكێتی جیهانی زانایانی موســـڵمان لەبەشی دووەمـــی چاوپێكەوتنەی لەگـــەڵ )گۆڤاری ســـڤیل( ســـەبارەت بەپرســـی راگەیاندنـــی دەوڵەتـــی كـــوردی دەڵـــی "بـــۆ راگەیاندنی هەمـــوو پێویســـتە كـــوردی دەوڵەتـــی هێـــزی سیاســـیەكانی كوردســـتان پێكـــەوە شـــیكردنەوەیەكی ورد و زانستیانە ئەنجام

بدەن".بەشی دووەم و كۆتایی

ئەگەر دەوڵەت رابگەیەنین و نەتوانین بیپارێزین، ئاسەوارێكی زۆر گەورەمان

لەسەر جێدەهێڵێ

د. عەلی قەرەداغی بۆ سڤیل:

ژماره 241 2014/8/2 11

سياسەت

ناكرێت پاڵپشتی ئیسرائیل ببێتەهۆی ئەوەی 57

دەوڵەتی ئیسالمی و 1.7 ملیار موسڵمان لە كورد

توڕە ببن

من فەتوای شەهیدبوونم بۆ پیشمەرگە لەو

چوارچێوە دەكردووە، كە پارێزگاری لەخاك و

گەلی خۆیان دەكەن

ناكرێـــت پاڵپشـــتی ئیســـرائیل ببێتەهـــۆی ئـــەوەی 57 دەوڵەتی ئیســـالمی و نزیكەی یەك ملیار و 700 ملیۆن موسڵمان لەخۆی توڕەبـــكات، پێویســـتە كورد بەدوو وشـــە نەخەڵەتـــێ، جگەلەوەش ئایـــا ئەگەر لەناو كوردی موســـڵمان راپرســـی بكەین، چەند هاواڵتی پاڵپشـــتی جولەكە دەكات و چەند پاڵپشتی خەڵكی غەزە دەكات؟ بەدڵنیایەوە زۆرێنەی هاواڵتیانی كوردســـتان پاڵپشتی

خەڵكی غەزە دەكەن.چیتـــان زانایـــان یەكێتـــی وەك كردووە بۆ كۆتایهاتنی بارودۆخی ئێستای

فەڵەستین؟د. عەلی قەرەداغی: نامەمان ئاڕاســـتەی زۆرێنەی واڵتانی ئیسالمی و رێكخراوەكان خەڵكـــی هاوكارێكردنـــی بـــۆ كـــردووە، فەڵەســـتین و كارەكانمـــان بەردەوامـــە بۆ

ئەوەی بتوانین ئەو شەڕە رابگرین. هەریەك لەپێشمەرگە و داعش و سوپا كوژراوانی خۆیان بەشەهید لەقەڵەم

دەدەن، ئایـــا پێناســـەیەكی دیاریكراو هەیە بۆ شەهید؟

د. عەلی قەرەداغی: شـــەهید وشـــەیەك پێوەبكرێـــت، فرۆشـــتنی و كڕیـــن نیـــە پێویســـتە ئێمە معیارێكی بـــۆ دابنین، بۆیە پێغەمبەرەكەمـــان فەرمودەكانـــی بەپێـــی ئـــەو كەســـەی لەپێنـــاو گـــەل و خاكەكەی شەڕبكات شـــەهیدە، جا هەر كەسێك بێت كە شەڕی لەگەڵ كردووە، ئایا داعش بووە یان ســـوپا، بۆیە من لەكاتی خۆی فەتوای شەهیدبوونم بۆ پیشمەرگە لەو چوارچێوە دەكردووە، كە ئەوان پارێزگاری لەخاك و گەلی خۆیان دەكـــەن، بەاڵم بەو مەرجەی ئێمە زوڵم لەكـــەس نەكەین، لەهەر نەتەوە تەنیـــا كارمـــان بەڵكـــو بێـــت، ئاینێـــك و

پارێزگاریكردن بێت.

پرســـی ئەنجامدانـــی راپرســـی و راگەیاندنـــی دەوڵەتـــی كـــوردی پرســـێكی گەرمـــی سیاســـی هەرێمـــی كوردســـتانە، بـــەڕای جەنابتان دۆخـــی ناوخۆیی عێراق پەیوەندییـــە و كوردســـتان هەرێمـــی و نیودەوڵەتیـــەكان لەبـــارە بـــۆ راگەیاندنـــی

دەوڵەتی كوردیی؟د. عەلی قەرەداغی: گەلی كوردیش وەك هـــەر گەلێكی دیكە مافی خۆیەتی دەوڵەتی هەبـــێ، بەاڵم پێویســـتە ئـــەوە بزانین، ئایا بارودۆخی هەرێمی كوردستان و واڵتانی ئیقلیمـــی ئەمـــە قبـــوڵ دەكات؟ ئایـــا كورد دەتوانێ دەوڵەت دروستبكات و بیپارێزێت؟ پەندێكـــی كوردی هەیە دەڵێ ســـواربوون عەیبێكـــە و دابەزین دوو عەیب! پێویســـتە ئەوە بزانین ئەگـــەر دەوڵەتمان راگەیاند و نەمانتوانـــی بیپارێزێن، ئاســـەوارێكی زۆر گەورەمان لەسەر جێدەهێڵێ، بۆیە پێویستە هەموو ســـەركردایەتی كورد دابنیشـــن و گفتۆگۆ بكەن و شـــیكردنەوەیەكی زانستی بەئەنجام بگەیەنن سەبارەت بەهەنگاوەكان و چۆنیەتی كاركردن لەســـەر مەســـەلەی راگەیاندنی دەوڵەتی كوردی، چونكە ترسی من ئەوەیە لەناو خۆمـــان خەڵكێك هەبێت دژ بەراگەیاندنی دەوڵەت قســـەبكات، بۆیە پێویســـتمان بەیەكبـــوون هەیـــە، هەروەها پاراســـتنی ئـــەوەی تائێســـتا بەدەســـتمان

هێناوە. بەحوكمی پلە و وەزیفەكەت باشتر ئـــاگاداری، هەڵوێســـتی یەكێتـــی زانایانـــی ئیســـالمی و زانا پایەبـــەرزە جیهانیەكانی بەرامبەر بەدۆخی ئێســـتای كوردستان و

مەسەلەی مافی چارەنووس چیە؟ د. عەلی قەرەداغی: بەسەراحەت بەئێوە بڵیـــم زۆربەی برایانی عـــەرەب و واڵتانی دیكـــە هەمـــوو پێیانخۆشـــە عێـــراق بەش بەش نەبێت، بەاڵم لەگەڵ ئەوەشـــدا ئێستا

ناوبانگی كورد لەناو زانایانی موســـڵمانان و برایانـــی عـــەرەب زۆر باشـــە، بەتایبەت رای كـــورد بەرامبـــەر ســـونە و مالیكـــی زۆر بەئیجابی دەبینـــن، دان بەوەدا دەنێن كوردیـــش وەك گەالنی جیهان مافی هەیە، بـــەاڵم دەڵێن ئەگەر عێراق بەش بەش بێت ئەوكات لەوانەیە ئاسەوارەكەی زۆر خراپ بێت، بەاڵم پێیان خۆشـــە كورد بەهێز بێت و سەركردایەتی عێراق بكات. جگەلەوەش وێنـــای كورد ئێســـتا لەهەموو جیهان زۆر زۆر باشـــە، مەزڵومیەتی كورد ئاشكرایە، هەرچەنـــدە مـــاوەی حوكمڕانـــی هەرێمی كوردســـتان هێشـــتا زۆر نەبـــووە، بـــەاڵم هەڵوێســـتەكانی توركیا بەرامبەر هەرێمی كوردستان زۆر گۆرانی بەسەردا هاتووە و كاریگەریی ئیجابی هەبووە، بۆیە كارەكانی ئـــەردۆگان زۆر گرنـــگ بـــوو لەرابـــردوو بەرامبەر بەكێشـــەی كورد، ئێستاش باس لەوە هەیە لەتوركیا دەستور بگۆڕدرێت و مافەكانی كورد دابین بكرێت، بەاڵم لەگەڵ ئەوەش ناكرێت بەهۆی سیاسەتی هەندێك سیاســـیی عێراق دەستبەرداری ئێران بین، بەڵكو پێویستە سیاسەتمان هەمیشە روون بكەێنەوە و بیسەلمێنین كە داواكەمان وەك

كورد راست و دروستە. ئەم پشتیوانیە ئاشكرایەی ئیسرائیل لەكوردی دەكات، بەسەركردەكانیشـــیەوە، كە تائێستا هیچ سەركردەیەك لەجیهاندا وا بەراشـــكاوی پشتیوانی لەكورد نەكردووە، پێتوایە لەم قۆناغـــە لەقازانجی كوردە یان زیانـــی بەكـــورد گەیاندووە؟ كـــورد دەبێ ئەم پشـــتیوانیە قبـــوڵ بكات و پشـــتی پێ

ببەستێت؟د. عەلی قەرەداغـــی: من پێموایە ئەوەی ئیسرائیل بەئاشكرا دەریدەبڕێت دوژمنایەتی كورد دەكات و بەهیچ شێوەیەك خزمەتی كـــورد نـــاكات. جولەكـــە چیكـــردووە بـــۆ كـــورد؟ ئـــەوەی ئێســـتا كردویەتـــی تەنیا لێدوانێكی راگەیاندن بووە! ئایا ئیســـرائیل چـــۆن پاڵپشـــتی كـــوردی كـــردووە؟ ئەو هەڵویستەی ئیســـرائیل دەبێتەهۆی ئەوەی دوژمنایەتـــی گەالنـــی موســـڵمان بۆ كورد دروستبكات، ئیسپاتی دەكات كورد لەگەڵ جولەكەیـــە، بەتایبەت كەئێســـتا ئیســـرائیل "موجریمـــە" چونكـــە ئـــەو زوڵمەی ئێســـتا جولەكـــە دەیـــكات لەفەڵەســـتین و غـــەزە، بەپێی یاسای نیودەوڵەتیش "جەریمەیەكی" ئینســـانیە، پێویســـتە كـــورد هۆشـــیاربێت رەتبكاتـــەوە، ئیســـرائیل هەڵویســـتەكەی

12 ژماره 241 2014/8/2

سياسەت

هەفتانە تایبەت بۆ سڤیل دەینووسێت

ڤەۆشر

عەتا قەرەداخی

مام جەالل لە چەند وێستگەیەكدا

سياسەت

وێســــتگەكانی لەبــــارەی ئاخاوتــــن رەنگــــە ژیانــــی سیاســــی مــــام جــــەالل دوورودرێــــژ و فرەالیــــەن بێــــت، بەتایبەتی كە زیاتر لەشەســــت ســــاڵ بەســــەر ئامادەبوونــــی ئەو لەسیاســــەتی كــــوردی و عێراقیــــدا تێپەڕدەبێــــت و ئــــەو ماوە دوورودرێــــژەش بەرزی و نزمی، ســــەركەوتن و نوشســــت، ریــــزی كوردایەتــــی و دەرەوەی ریزی كوردایەتیشــــی تێكەوتــــووە، بۆیە ناكرێت تەنیا لە گۆشــــەنیگایەكەوە سەیری كەسێتی ئەم ســــەركردەیە بكرێت، بەڵكو بۆئــــەوەی بابەتیانە ئاخاوتــــن لەبوون و ئامادەبوونی سیاســــی ئەو بكرێــــت، دەبێ ئەو مێــــژووە دوورودرێژە وەكو یەكەیەكی یەكگرتوو سەیربكرێت. ئەوە ئاشكرایە مێــــژووی تاڵەبانــــی لەسیاســــەت و حیزبایەتیدا پەنجاكانــــی لەســــەرەتای دیــــار بەشــــێوەیەكی سەدەی رابردووەوە دەستپێدەكات، كە لەریزی قوتابیانــــدا بــــووە. پاشــــان لــــەدوای روخاندنــــی دەســــەاڵتی پاشــــایەتی و هاتنــــەوەی بارزانــــی، تاڵەبانی وەك ئەســــتێرەیەكی گەش لەئاســــمانی پارتی دیموكراتی كوردســــتاندا دەدرەوشێتەوە، لەماوەیەكــــی زۆر كورتیشــــدا دەبێتــــە جێــــگای سەرنج و متمانەی بارزانی، ئەویش بەهۆی ئەو توانا و لێهاتوویەوە بووە كە لەكەسێتی سیاسی مــــام جەاللــــدا و كۆمەاڵیەتــــی و رۆشــــنبیریی هەبووە. كاتێك بەنوێنەرایەتی بارزانی سەردانی جەمــــال عەبدولناســــر دەكات، هێشــــتا تەمەنــــی

لەسی ســــااڵندا دەبێت و هەر لەوێشەوە توانای دیپلۆماسی ئەم پیاوە زیاتر دەردەكەوێت.

دیــــارە لەپێــــش ئەوەش كە شۆڕشــــی ئەیلول دەســــت پێبــــكات، بەتایبەتی نوێنــــەری مەكتەبی سیاســــی بــــۆ الی بارزانــــی هــــەر مــــام جــــەالل بووە، چونكــــە مەكتەبی سیاســــی زانیویانە ئەو لەهەموویان باشتر دەتوانێت قەناعەت بەبارزانی بكات، بۆ ئەوەی دەست بەشۆڕش بكەن، هەروەك زانیویشــــیانە كــــە بارزانــــی زیاتــــر لەهەموویان رێزی مام جەالل دەگرێت و متمانەی پێی هەیە. هەروەك لێكدانەوەی لەوجــــۆرەش دەكرێت كە بارزانی ویســــتبێتی مام جەالل بكاتە سكرتێری پارتی و دەشــــێ ئــــەوەش هۆكارێك بووبێت بۆ ئــــەوەی ئەوانی تر هەوڵبــــدەن مام جەالل بەالی خۆیاندا رابكێشن، بەتایبەتی لەدرزبردنی ساڵی 1964 دا، كــــە مام جەالل بووە هاوشــــانی برایم ئەحمــــەد و دواجاریــــش كە چوونە پــــاڵ رژێمی عێــــراق، كــــۆی ئەو هێــــزەی ئەو هەڵوێســــتەیان وەرگــــرت بەجەاللی ناســــران نــــەك برایمی، كە نــــاوی جەاللی لەبەرامبەر مەالیــــدا دادەنرا، واتە مــــام جــــەالل كەســــی یەكەم بــــوو، كــــە ئەوەش دیســــان هــــەر پەیوەنــــدی بەتوانــــا و لێهاتوویی ئــــەوەوە هەبووە. وەرگرتنی ئەو ناوەش بۆ ئەو هێــــزە مانــــای ئەوەبوو، كە مام جــــەالل رابەری ئەو ئاڕاســــتەیە بوو نەك كەسانی تر، هەروەك چۆن بزووتنەوەی كوردیش ئەو كاتە بەمەالیی

پێناچێت مام جەالل پرسی بەو كەسانە كردبێـت كە لەخوارخۆیەوە بوون، ئەمەش وایكردووە لەناو یەكێتیدا

كەسیان كەسایەتیەكی ئەوتۆیان بۆ دروست نەبێـت بتوانن دوای ئەو وەك پێویست حیزبەكە بەڕێوەببەن

12 ژماره 241 2014/8/2

ژماره 241 2014/8/2 13

بەهۆی بەهێزی كەسایەتی و لێهاتووییە سیاسیەكەیەوە، تاڵەبانی بەردەوام تەنیا خۆی خاوەنی بڕیار بووە

سياسەت

مام جەالل جۆرێك لەكاریزمای هەبوو،

كۆی ئەندامانی حیزب لەسیحری ئەو

كاریزمایەدا مەستبوون و هەموو ئەوەی ئەو دەیكرد و دەیگوت

بەباش و خراپیەوە الی ئەوان باش بوو

ناودەبــــرا لەبەرئــــەوەی مەالمســــتەفای بارزانی رابەرایەتی دەكرد. كەواتە جەاللی بووە هەویەی مەالیی، بــــەوەش ناوی مام جەالل بووە ناوێكی

ناسراو لەالی هەمووان.كۆتایــــی ئەم وێســــتگەی ژیانی سیاســــی مام جــــەالل كۆتاییەكــــی تراژیــــدی بــــوو، لەبەردوو توانــــا ئــــەو لەبەرئــــەوەی یەكەمیــــان هــــۆكار. لەبننەهاتووە سەنگەری راستەقینەی كوردایەتی بەجێهێشــــت و پاڵی دایە داگیركەری واڵتەكەی. دووەمیشیان بێگوێدانە مام جەالل و الیەنگرانی، حكومەتی بەعــــس دوای هاتنی جاری دووەمی، رێكەوتنــــی یانــــزەی ئــــازاری لەگــــەڵ بارزانیــــدا واژۆكــــرد و پشــــتی لەمام جــــەالل و الیەنگرانی كرد و ســــپاردنی بەســــۆز و بەزەیــــی بارزانی، بــــەاڵم ئەویــــش وەكو ســــەركردەیەكی بەرپرس لەهەڵەكانیــــان خۆش بوو، كــــە پێدەچێت بەعس ئەمــــان بارزانــــی بووبێـــــت ئــــەوە بەئومێــــدی لەناوببات. هەڵبەت كۆتایی مێژووی جەاللیەكان لەگەڵ حكومەتــــی ناوەنــــدا كۆتاییەكی تراژیدی بــــوو بەگوێــــرەی خۆیــــان، چونكــــە بەناچــــاری چوونەوە بەردەمی بارزانی كە پێشتر بەویستی خۆیان لێی جیابوونەوە و ســــەنگەرییان لەدژی

گرتبوو.وێســــتگەی ســــێیەمی ژیانــــی سیاســــی مــــام جەالل لەدامەزراندنی كۆمەڵەی ماركسی لینینی كوردســــتانەوە دەســــت پێدەكات، كــــە زۆرینەی

ئــــەوە باســــی كۆمەڵــــە ســــەرەتای كادیرانــــی دەكەن مام جەالل یەكەمین ســــكرتێری كۆمەڵە بــــووە. دیارە ئــــەوەش ئاشــــكرایە هــــەر لەئەڵقە رۆشنبیرییەكانی كۆمەڵەوە رۆڵی بیروبۆچوون و دیــــد و لێكدانەوەكانی مام جەالل لەســــەر ئەو نەوەیە ئاشكرابووە، كە كۆمەڵەیان دامەزراند و لەســــەرەتاوە سەركردایەتیان كرد. دیارە لەگەڵ شكســــتی شۆڕشــــی ئەیلولــــدا جارێكــــی تر مام جــــەالل بەئامادەبوونیێكی ترەوە دێتەوە مەیدان و یەكێتی نیشــــتیمانی پێكدەهێنێت، كە دواتر ئەم حیزبــــە رۆڵێكی گرنــــگ و مێژوویی لەگۆڕەپانی خەباتــــی كوردایەتیدا هەبووە، هــــەروەك رۆڵی كاریگەریشی هەبووە لەزیندووكردنەوەی گیانی كوردایەتــــی و خەبــــات و بەرخورداندا، ئەویش لەكاتێكدا كە دوای شكست جۆرێك لەبێئومێدی كوردســــتانی گرتبــــووەوە و رژێمی بەعســــیش بەهەمــــوو شــــێوەیەك هەوڵیــــدەدا ئەوەندەی تر كەسێتی مرۆڤی كورد تێكبشكێنێت و كەلتووری كــــوردی لەناوببــــات و لەرێــــگای بەعەرەبكردن و بەبەعســــیكردن و كۆچپێكردنــــەوە پاكتــــاوی رەگــــەزی كورد بكات، لەو روانگەیەوە كە كورد لەهەمــــوو بنەمــــا نەتەوەییەكانــــی خــــۆی رووت

بكاتەوە.لــــەم بارودۆخــــەدا رۆڵــــی كاریگــــەری مــــام جــــەالل دەردەكەوێتـەوە، ئــــەو حیزبەی كە ئەو پێكیهێنــــا دەورێكی دیــــار و لەبەرچاوی دەبێـت

14 ژماره 241 2014/8/2

سياسەت

كــــورد و كەســــێتی لەبوونــــی لەبەرگریكــــردن كــــوردی. دیارە لــــەم قۆناغەدا كە تــــا راپەڕینی بەهــــاری 1991 دەخایەنێــــت، رۆڵــــی مام جەالل لەهەڵكشــــان و داكشــــاندا بووە. ئەو وێستگانەی پەیوەستن بەخەباتكردن دژی رژێمی داگیركەری عێــــراق، پێگــــەی مام جــــەالل وەكو ســــكرتێری گشتی یەكێتی پێگەی بەرز و بەنرخە، بەتایبەتی ئــــەم ســــەركردەیە یەكێك لەخاســــێـتەكانی ئەوە بووە، لەخراپترین و الوازترین كاتیشــــدا هێشتا هــــەر بەئیــــرادە و بەورە بــــووە، هەرگیــــز دانی بەبەزیندا نەناوە و چۆكی دانەداوە، هەرئەوەش وایكردووە هەمیشە ئومێد لەكەسێتی ئەودا پتەو و بەهێــــز بێت. لەو وێستگانەشــــی كە پەیوەندی ناوخــــۆوە ناوخۆییــــەكان و شــــەڕی بەكێشــــە هەیــــە، ئەمیش وەكو بەرپرســــانی تــــری حیزب و الیەنەكان، بەشــــی گەورەی لەبەرپرسیارێتی دەكەوێـتە ئەســــتۆ، كە ئەمەشــــیان لەریزی خاڵە الوازەكانی مێژووی سیاســــی ئەم ســــەركردەدا

هەژمار دەكرێت. وێستگەیەكی تری ژیانی سیاسی مام جەالل كــــە پەیوەنــــدی بەكەســــێتی بەهێــــز و لێهاتووی سیاسی ئەوەوە هەیە، كە رەنگە دواتر بەخاڵێكی نێگەتیــــف گەڕابێـتەوە بۆ حیزبەكەی ئەوەیە، كە بەردەوام خۆی خاوەنــــی بڕیاربووە و پێناچێت پرســــی بەو كەسانە كردبێـت كە لەخوارخۆیەوە بوون، خــــۆ ئەگەر پرسیشــــی پێكردبن پێناچێت هەرگیــــز گوێی لــــەرا و بۆچوونەكانیان گرتبێت، و را لەگــــەڵ راوبۆچوونانــــە ئــــەو ئەگــــەر بۆچوونەكانــــی خۆیــــدا ناكۆك بووبــــن. ئەمەش ســــەرئەنجام وایكردووە لەناو حیزبەكەیدا هیچ كەس كەســــێتیەكی ئەوتۆی بۆ دروست نەبێـت، كە بتوانێـت لەدوای ئەو وەك پێویست حیزبەكە بەڕێــــوە ببات. بەجۆرێك ئەوەی ئێســــتا یەكێتی بەدەستیەوە دەناڵێنێت دەرئەنجامی ئەو شێوازە كاركردنەی پێشــــتری مــــام جەاللە. دیارە تا ئەو كاتــــەی خۆی ئامادەبوو ئەو كێشــــانە بەوجۆرە دەرنەدەكەوتــــن، چونكــــە ئــــەو خــــۆی دەیتوانی هەموو بڕیارێك بدات و دەشیزانی كەی پێویستە بڕیاربــــدات و كــــەی بڕیــــار دەدات و چۆنیــــش بڕیاردەدات، بەتایبەت ئەو جۆرێك لەكاریزمای هەبــــوو، كە كــــۆی ئەندامانی حیزب لەســــیحری ئــــەو كاریزمایەدا مەســــتبوون و هەموو ئەوەی ئــــەو دەیكرد و دەیگوت بەباش و خراپیەوە الی

ئەمان باش بوو.وێستگەیەكی تری ژیانی سیاسی مام جەالل لەكۆتایــــی نەوەدەكانــــی ســــەدەی رابــــردووەوە نزیكبوونەوەیــــە ئەویــــش پێــــدەكات، دەســــت لەســــەركردایەتی پارتــــی و كاركردنی بۆ زیاتر لێكترنزیككردنــــەوەی یەكێتــــی و پارتی، ئەوەش رۆڵی هەبووە لەدوورخستنەوەی تارمایی شەڕی ناوخۆ، كە ئــــەوەش یەكێكە لەخاڵە گەشــــەكانی

تری ژیانی سیاسی ئەم سەركردەیە. وێستگەیەكی تری ژیانی سیاسی مام جەالل لــــەدوای روخاندنی رژێمی ســــەدام حســــێنەوە چوونــــە دوای بەتایبەتــــی پێــــدەكات، دەســــت بەغدا و هەوڵدانی جیدی بۆ دروســــتكردنەوەی دەوڵەتــــی عێــــراق، بەتایبەتیــــش دوای ئــــەوەی لەساڵی 2005دا بووە سەرۆك كۆماری عێراق. راستە پۆستی سەرۆك كۆمار بەپێی دەستوور پۆســــتێكی تەشــــریفاتیە، بەاڵم كەسێتی بەهێزی مام جەالل ســــەنگ و قورســــاییەكی زۆری بەو پۆســــتە بەخشــــی و بەحۆرێــــك ئامادەبوونــــی ئــــەو لــــەو پۆســــتەدا ئاشــــكرابوو وەك ئــــەوەی بەدەســــەاڵتترین پۆســــت بێــــت. تەنانــــەت رۆڵی ئــــەو بۆ رێكخســــتنەوەی عێراقــــی عەرەبی زۆر ئەنجوومەنــــی و عێــــراق پەرلەمانــــی لەرۆڵــــی وەزیران دیارتــــر و لەبەرچاوتر بوو، زۆرینەی كێشــــەكانی نێــــوان الیەنــــە ناكۆكەكانــــی عێراق دەگەیشــــتنە بەردەمــــی ئەو و هــــەر ئەویش بوو دەیتوانی هەموو ناكۆكەكان پێكەوە كۆبكاتەوە. راســــتە مام جــــەالل وەك نوێنــــەری كورد بووە سەرۆك كۆماری عێراق، بەاڵم وەكو عێراقیەك و وەكو ســــەرۆك كۆماری هەمــــوو عێراقیەكان رەفتاری دەكرد و ئەوەی پێوەدیار نەبوو كورد لەپێــــش عــــەرەب و توركمان و كلد و ئاشــــوور دابنێــــت، بــــەاڵم هەر لــــەو كاتانەشــــدا رایگەیاند كــــە دەوڵەتی كــــوردی خەیاڵی شــــاعیرانەیە، كە نەدەبــــوو ئــــەوەی بگوتایە، هــــەروەك كاتێك كە ئیمزای ئەنــــدام پەرلەمانانی عێــــراق كۆكرایەوە بۆ سەندنەوەی متمانە لەمالیكی، وەكو حەسەن عەلــــەوی دەڵێــــت مام جــــەالل مالیكی پاراســــت، بەوەش عێراق زەرەری ئەوەی كرد، كە البردنی ســــەرۆك وەزیران نەبوو بەكەلتوور. سەرباری ئەو چاكیەی مام جەالل هێشتا مالیكی سپڵەبوو بەرامبــــەر بەمام جەالل و وەكو دەڵێن بەشــــێك لەهــــۆكاری توشــــبوونی مام جــــەالل بەجەڵتەی مێشــــك پەیوەنــــدی بەمالیكیەوە هەبــــووە. بەاڵم هەروەك گوتمان مام جەالل هەموو عێراقیەكانی لەخۆیدا كۆكردبۆوە، بەوەش رۆڵ و پێگەی ئەو لەكۆی بەرپرسانی عێراقی دیارتر و لەبەرچاوتر بــــوو. بەمانایەكــــی تــــر مــــام جەالل ئەو كەســــە نەبوو، كە پۆســــتی ســــەرۆك كۆمــــار گەورەی كردبێت، بەڵكو ئەو پۆســــتی ســــەرۆك كۆماری گەورەكردبوو. ســــەرباری كەمی دەسەاڵتەكانی ســــەرۆك كۆمار، بەاڵم مام جەالل لەو پۆستەدا زۆر لەسەرۆكی حكومەت و سەرۆكی وەزیران گەورەتر و پایەدارتر بوو. دیارە رۆڵی ئەو دیار و لەبەرچاوبوو لەراگرتنی هاوسەنگی لەعێراقدا، بەتایبەتیــــش ئــــەوە كاتێــــك دەركــــەوت، كە ئەو

دووركەوتەوە.بێگومــــان دوای نەخۆشــــكەوتنی مــــام جەالل هەرچــــۆن بــــاری عێــــراق زیاتــــر تێكچــــوو كــــە

ئومێــــد دەكرێــــت ئــــەو تێكچوونــــە ســــەرئەنجام لەبەرژەوەندی گەلی كورد بشكێـتەوە، بەهەمان شــــێوە نەك هەر لەكاتی نەخۆشــــیەكەیدا بەڵكو پێشــــتریش كە چــــووە بەغــــدا دووركەوتنەوەی كاریگەری نەرێنی هەبوو لەســــەر یەكێتی. بەاڵم ئەوكاتە هێشــــتا دەیتوانی خۆی هەموو بڕیارێك بــــۆ حیزبەكــــەی بــــدات و وەكــــو ئێســــتا یەكێتی

نەكەوێـتە قەیرانی بڕیاردانەوە.دواین وێستگەی ژیانی مام جەالل رەنگە ئێستا بێت، كە تەمەنی لەســــەرووی هەشــــتا ساڵەوەیە و بەنەخۆشــــیەكەی دووچاربوونــــی دوای و دووركەوتنەوەی بۆ ماوەی نۆزدە مانگ، شوێنی ئەو لەعێراق و لەناو یەكێتیش بەبۆشی مایەوە. كە پڕكردنەوەی شوێنی ئەو هەروا ئاسان نییە، بەتایبــــەت لەنێــــو حیزبەكەیــــدا. ئایا مــــام جەالل دەتوانێت بگەڕێتەوە نێو ژیانی سیاســــی و رۆڵ و كاریگەری پێشــــتری هەبێت؟ بێگومان تەمەن شتێكە شەڕی لەگەڵ ناكرێت و ژیانیش چەندی درێــــژ بێــــت كۆتاییەكــــەی مردنە، بــــەاڵم ژیانی پیاوانی گەورە كە مێژوویەك لەدوای خۆیانەوە بەجێدەهێڵن جیاوازە لەژیانی كەســــانی ئاسایی. بەگوێــــرەی مــــام جەاللیــــش بەالیەنــــە ئەرێنــــی لەمێــــژووی كەســــایەتیەكە نەرێنیەكانیــــەوە و نوێــــی عێراقیشــــدا مێــــژووی كــــورد و نوێــــی رووبەرێكی فراوان داگیردەكات، بەاڵم ئەگەری ئــــەوەی جارێكی تر بگەڕێـتــــەوە مەیدانی كار و چاالكــــی دەســــت پێبكاتــــەوە و بگاتەوە ئاســــتی بڕیاردان و كێشــــەكانی یەكێتی چارەسەر بكات، شــــتێكی چــــاوەڕڕوان نەكــــراوە، بۆیە باشــــترە سەركردایەتی یەكێتی خۆیان لەسەر پێی خۆیان راوەســــتن و بڕیاری بوێرانە بۆ حیزبەكەیان و لەبەرژەوەنــــدی نەتەوەكەیــــان بدەن، كە ئەویش

بەیەكێتی و یەكبوونی هەموویان دەبێت.

ئەگەری ئەوەی جارێكی تر مام جەالل بگەڕێـتەوە مەیدانی كار و بگاتەوە ئاستی بڕیاردان و كێشەكانی

یەكێتی چارەسەر بكات، شتێكی چاوەڕوان نەكراوە، بۆیە باشترە سەركردایەتی یەكێتی

لەسەر پێی خۆیان راوەستن

ژماره 241 2014/8/2 15

بۆ كورد جیاوازییەكی ئەوتۆ لەنێوان ماوەی فەرمانڕەوایەتی جەعفەری و مالیكیدا نەبوو

سياسەت

دەوڵەتی یاسا ناكۆكیەكانی لەگەڵ كوردا دەكاتە كێشەی نێوان كورد و شیعە

كێشەی كورد لەگەڵ دەوڵەتی یاسایە یان شیعە؟

تەنها پەیوەندییەكی بەرژوەندیخواز بووە.لـــە 9 ســـاڵی رابـــردوودا لەعێـــراق جڵەوی دەســـەاڵتی عێراق بەدەســـتی شـــیعەوە بووە، كـــە پێشـــتر و لەســـەردەمی رژێمی بەعســـدا نزیكتریـــن هاوپەیمانـــی الیەنـــە كوردییـــەكان بوون، بەاڵم لەماوەی دەســـەاڵتدارێتییاندا هیچ كام لەداخوازییەكانی كوردیان بەجێنەگەیاند و تاڕادەیەكی زۆریش مافەكانی كوردین لەسایەی دەســـەاڵتەكەیاندا پێشـــێل كـــرد، جیاوازییەكی ئەوتۆ لەنێوان سەردەمی جەعفەری و مالیكیدا نەبـــوو، ئەو دوو ســـەركردە شـــیعەیە پێشـــتر هەولێـــر پەناگەیان بووە، بـــەاڵم دوای ئەوەی گەیشتن بەدەســـەاڵت، وەك ئەوە دێتەبەرچاو پشـــتیان لەكورد كردبێـــت و لـــەو پەیوەندییە

مێژووییە هەڵگەڕابنەوە.گرنگتریـــن داخوازییەكانـــی كورد كە دەبوو لەســـەردەمی ئەو دوو فەرمانڕەوا شـــیعەیەی حكومەتـــی عێراقیان بەدەســـتەوەبوو جێبەجێ مـــادەی لەجێبەجێكردنـــی بریتیـــن بكرابـــان، و پێشـــمەرگە بودجـــەی دابینكردنـــی ،140پەســـەندكردنی یاسای نەوت و گاز بەجۆرێك مافەكانـــی هەرێمـــی تێدا پارێـــزراو بێت، بەاڵم تائێســـتا هیـــچ كام لـــەو داخوازییانـــە لەالیەن جێبەجێنەكـــراون، فیدڕاڵییـــەوە حكومەتـــی ئەگەرچـــی ئێســـتا بەحوكمـــی ئەمـــری واقیـــع ناوچـــە كوردنشـــینەكانی ســـنووری مـــادەی 140 لەژێر دەســـەاڵتی هەرێمی كوردستاندان، حكومەتی هەرێمیش بێ گوێدانە هەڕەشەكانی

ئەگەر الیەنە سیاسییەكان پێشتر شانازییان بە بەهێزی پەیوەندی نێوان كورد و شـــیعەوە كردبێـــت، پێناچێـــت دوای رووداوەكانـــی ئەم چەند ســـاڵە چیتر بەهەمان باوەڕەوە باس لەو پەیوەندییـــە بەهێزە بكەن، چونكە رووداوەكان سەلماندیان لەئێستادا پەیوەندی نێوان ئەو دوو پێكهاتەیـــەی عێراق بەخراپتریـــن قۆناغەكانیدا تێپـــەڕ دەبێـــت، ئەمینـــداری یەكێتـــی زانایانی ئیســـالمی جیهانیـــش جەخت لـــەوە دەكاتەوە، كە ئەو هەڵوێســـتەی ئێستا شیعەكان بەرامبەر كورد دەینوێنن هەڵوێستی راستەقینەی خۆیانە و ئـــەوەی لەســـااڵنی پێشووتریشـــدا هەبووە،

سەروەر ساڵەیی

16 ژماره 241 2014/8/2

سياسەت

د. عەلی قەرەداغی: ئەو رایانەی ئێستا شیعە بەرامبەر بەكورد هەیانە

ئەوە رای تەواوی شیعەیە، ئەوەی پێشووتر تاكتیك بووە

ئوسامە جەمیل: رەنگە سبەی ئەنجومەنی بااڵ و سەدرییەكانیش بێنە

سەر دەسەاڵت هەمان سیاسەت پەیڕەو بكەن

ئیبراهیم روكابی: زۆر خاڵی هاوبەشی كورد و شیعە كۆدەكاتەوە، لەگۆڕی

بەكۆمەڵیشدا شەڕواڵ و عەگال پێكەوە دەبینیتەوە

لەتیف مستەفا: دەوڵەتی یاسا دەیەوێ

ناكۆكییەكانی لەگەڵ كورددا وەك ناكۆكی كورد و شیعە

نیشان بدات

رەشید خەیون: عەبدولموحسین حەكیم

فەتوای حەرامكردنی كوشتنی كوردی نەداوە

بەغدا بەردەوامە لەدەرهێنان و هەناردەكردنی نەوت.

ئیبراهیم روكابی سیاســـەتمەداری شیعە و پەرلەمانتاری پێشـــووی لیستی دەوڵەتی یاسا، جەخـــت لـــەوە دەكاتەوە، كـــە پەیوەندی نێوان كورد و شیعە پەیوەندییەكی مێژوویی بەهێزە، چونكە وەك خۆی دەڵێت "زۆر خاڵی هاوبەشی وەك ســـتەملێكردن و پەراوێزخســـتن كـــورد و شـــیعە كۆدەكاتـــەوە، بەجۆرێك كە لەگۆڕی بەكۆمەڵ دەگەڕێیت شەڕواڵ و عەگال پێكەوە دەبینیتـــەوە، پەیوەندییەكی پتەو هەیە و دەبێت بگەڕێینـــەوە بـــۆ فەتواكەی ســـەید حەكیم، كە كوشـــتنی كوردی حەرامكرد، لەگەڵ ئەوەشدا هەرێمی كوردســـتان ســـنووری خـــۆی هەیە، بەاڵم دەبێت لەچوارچێوەی دەستووردا بێت".

ئـــەو لیســـتەكەی ســـەرۆكی لەكاتێكـــدا ســـەرۆكی حكومەتـــە و تۆمەتبـــارە بەتێكدانی پەیوەندییەكانـــی نێـــوان كـــورد و شـــیعە، ئەو سیاسەتمەدارە شیعەیە دەڵێت "پەیوەندییەكان لەنێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی ئیتیحادی هـــەر چۆنێـــك بـــن، پێویســـتە بگەڕێینـــەوە بۆ دەستوور و گفتوگۆ لەنێوان هەردووال هەبێت، بۆ ئەوەی ئاوەكە بگەڕێتەوە مەجراكانی خۆی و پەیوەندییەكـــە ببێتـــەوە پەیوەندی گەلێك و

نیشتیمانێك".لەتیـــف مســـتەفا، بەبـــڕوای شـــێخ بـــەاڵم پێشـــووی لەخولـــی گـــۆڕان پەرلەمانتـــاری پەرلەمانی عێراق، ئـــەو لێدوان و ناكۆكییانەی لەنێوان بەشـــێك لەالیەنە كوردی و شیعەكان بەســـەر زۆریـــان كاریگەرییەكـــی هەیـــە، پەیوەندییە سیاسی و كۆمەاڵیەتییەكانی نێوان ئەو دوو پێكهاتەیەوە جێهێشـــتووە، ئەو دەڵێت "لەئێستا دەوڵەتی یاسا دەیەوێت ناكۆكییەكانی خۆی لەگەڵ كورددا وانیشـــانبدات كە ناكۆكی كـــورد و شـــیعەیە و كـــورد دژایەتـــی حوكمی شـــیعە دەكات، بـــۆ ئـــەوەی هەڵوێســـتی خۆی بەهێـــز بكات، ئەمە دابەزیوەتە ســـەر ئاســـتی جادە، بۆیە دەبینیت كۆمەڵێك كەناڵی ئاسمانی نزیك لەمالیكـــی كەوتوونەتەخۆ و كورد وەك مەترســـییەك بۆ سەر حوكمی شیعە لەعێراقدا نیشـــاندەدەن". ناوبراو نایشـــارێتەوە بەشـــێك لەشەقامی گشتی شیعە خەریكە لەوە تێدەگات، كـــە مالیكی تەنها بۆ مانەوە لەســـەر كورســـی

دەسەاڵت ئەو كارانە دەكات.دەمێكـــە كورد و شـــیعە بـــاس لەوەدەكەن، عەبدولموحســـین حەكیـــم، گـــەورە مەرجەعی حوســـێندا ســـەدام لەســـەردەمی شـــیعەكان فەتوای دژی كوشـــتنی كوردەكان دەركردووە و ئـــەوەش بەڕەگێكی پەیوەندی نێوان شـــیعە نوســـەر بـــەاڵم دەكـــەن، ئەژمـــار كـــورد و نـــاوداری عێراقـــی، رەشـــید خەیون لەبەشـــی

یەكەمـــی كتێبی )100 عام من تاریخ االســـالم السیاســـی فی العراق( ئاماژە بـــەوە دەدات كە "كوردەكان ئـــەو فەتوایەیان بـــۆ بەرژەوەندی خۆیان قۆســـتووەتەوە، چونكە حەكیم فەتوای حەرامكردنی كوشـــتنی كوردی نەداوە، بەڵكو ئەو تەنها رەتیكردەوە فەتوای حەاڵڵكردنی ئەو

كوشتنە بدات".ئوســـامە جەمیـــل پەرلەمانتـــاری یەكگرتوو لەخولـــی پێشـــووی پەرلەمـــان جەخـــت لەوە دەكاتـــەوە، كە ئەو ناكۆكی و لێدوانە توندانەی لەنێـــوان بەرپرســـانی هەرێـــم و بەرپرســـانی دەوڵەتی یاســـا بەدیدەكرێن، كاریـــان كردۆتە سەر پەیوەندییە سیاسییەكانی نێوان هەردوو پێكهاتـــەی كـــورد و شـــیعە. ئەو دەڵێـــت "ئەو ناكۆكی و لێدوانانە كاریگەرییان كردۆتە سەر پەیوەندی سیاسی شیعە و كورد نەك پەیوەندی شـــیعە و كورد بەگشـــتی، هۆكارەكەشـــی ئەو هەڵســـوكەوتەیە، كە حكومەتی نـــوری مالیكی بەرامبـــەر بەكـــورد گرتوویەتییەبـــەر، چونكە مـــەرج نییـــە هەموو شـــیعە بـــەوە رازی بێت، ئەوانەی لەناو شـــیعە بەسیاسەتەكانی مالیكی رازی نین، بەتێكچوونی پەیوەندییەكانی نێوان كورد و شیعەش رازی نین، لەبەرئەوە گرفتەكە لەخودی نوری مالیكی و دەوڵەتی یاسا بووە، كە وایكردووە ئەو پەیوەندییە گرفتی تێبكەوێت

و بەرەو ساردی بڕوات"هەرچەنـــدە ئیئتیالفەكـــەی نـــوری مالیكـــی رابـــردوو نیســـانی 30ی لەهەڵبژاردنەكانـــی بەبەدەســـتهێنانی زیاتـــر لە 90 كورســـی پلەی بـــووە لیســـتەكەی و بەدەســـتهێنا یەكەمـــی گەورەترین لیســـتی براوەی شـــیعەكان، بەاڵم ئوســـامە دڵنیایـــە لـــەوەی ئـــەو دەنگانـــەی بە لەمبارەیـــەوە بەدەســـتهێناوە. "ســـاختەكاری" دەڵێت "مالیكی ئەو دەنگانەی بەتەزویر هێناوە، مـــن زۆر دڵنیـــام، تەنهـــا نوێنەرایەتـــی چینێك لەشـــیعە دەكات. هەڵبژاردنەكانـــی عێراقیـــش لەســـەرە، گـــەورەی تێبینـــی زۆر كۆمەڵێـــك ســـادەترین تێبینیش ئەوەیە، كە كۆمیســـیۆنی هەڵبژاردنـــەكان لێپرســـینەوە لەســـێ هـــەزار لەبەرئـــەوەی دەكات خـــۆی فەرمانبـــەری

دەستیان لەساختەكاریدا هەبووە".لەكاتێكـــدا روكابی جەخت لـــەوە دەكاتەوە، كـــە لێدوانەكانی مەســـعود بارزانـــی لەبارەی ســـەربەخۆییەوە ســـوود بەكـــورد و هەرێمی كوردســـتان ناگەیەنێـــت، هـــاوكات ئاماژە بەو لێدوانانـــەش دەدات، كـــە لەالیەن بەرپرســـان دەوڵەتی یاســـاوە دژ بەكورد دەدرێن و دەڵێ "پێویســـتە بیر لەنەوەكانی ئاینـــدە بكەینەوە و ناكۆكییەكانمان بڕەوێنینەوە و بەپێی دەستوور كێشـــەكان چارەســـەر بكەین، ئـــەم ناكۆكیانە خزمـــەت بەهیچ الیەك ناكـــەن، دواجار هەرێم

ژماره 241 2014/8/2 17

هیچ گرەنتیەك نیە، كە الیەنە شیعەكانی تریش كە دێنە دەسەاڵت هەمان هەڵوێستی مالیكیان نەبێت

سياسەت

كـــورد نیشـــاندەدەن و كەمتـــر دژایەتی كورد دەكەن، بەاڵم بەبڕوای لەتیف مســـتەفا "ئێستا كوتلەكانـــی ئەحرار و مواتن لەدەســـەاڵت نین و سیاســـەت دەكەن و پێویســـتیان بـــەوە نییە بەرەی كورد لەخۆیان بكەنەوە، بەاڵم ئەوانیش بێنە سەر حوكم دەگۆڕێن، ئەوان لەحوكمدا نین بۆیە هیچ پێویســـتیان بەوە نییـــە بێن دژایەتی كورد بكەن، چونكە پێویســـتیان بەكوردە لەناو پەرلەمان بەاڵم ئەوانیش بێنە سەر حوكم هەر

كێشە دروست دەبێت".ئوســـامە جەمیلیش هەمان بۆچوونی هەیە و دەڵێـــت "رەنگـــە ســـبەی ئەنجومەنـــی بااڵ و ســـەدرییەكانیش بێنە ســـەر دەسەاڵت هەمان سیاسەت پەیڕەو بكەن، لەسیاسەتدا زەمانەت نییـــە، هەركـــەس دەگاتـــە دەســـەاڵت لەعێراق تونـــدڕە و دەبن بەرامبەر بەگەل و الیەنەكانی عەقڵییەتـــی هـــەروان، ســـوننەكانیش دیكـــە، عـــەرەب وابیر دەكاتەوە كـــە خۆی برا گەورە

بێت و كورد برا بچووك بێت".هەریەكـــە لەو دوو سیاســـەتمەدارە كوردە بەنموونـــە بەریتانییـــەكان وتەیەكـــی كـــە دەهێننەوە بۆ پشتڕاســـتكردنەوەی قسەكانیان كە لەســـااڵنی بیستەكانی ســـەدەی رابردوودا كردوویانە، بەریتانییەكان دەڵێن "عێراقییەكان بێنـــە ســـەر دەســـەاڵت زۆر ئـــەوەی پێـــش نەرمونیانن و خۆیان بەدۆست نیشان دەدەن، بەاڵم كە هاتنەسەر دەسەاڵت بەڵێنەكانیان بیر دەچێتـــەوە و بەرامبـــەر بەگـــەل و الیەنەكانی

دیكە دەبنە توندڕەو".ئیبراهیم روكابی جەخت لەســـەر پێویستی دەكاتـــەوە كـــورد ئیســـتیحقاقەكانی پێدانـــی بەپێی دەســـتوور و دەڵێت "ئێستاش پێویستە ئیستیحقاقەكانی كورد بدرێن بەپێی دەستوور، پێویستیشـــە كـــورد و شـــیعە هەماهەنـــگ بن لەڕووبەڕوونەوەی تیرۆر لەموســـڵ و هەرێم

و شـــارەكانی تر، ئێســـتا شـــانەی نوستووی داعش لەهەرێم هەن و پێویستە رووبەڕوویان ببینـــەوە، راســـتە ئێســـتا لێدوانـــی دژ بەیەك دەدرێـــن، بـــەاڵم ئێمـــە دەڕوانینـــە نـــاوەڕۆك و دەســـتوورە ناوەڕۆكەكـــەش ئامانـــج، و

ئامانجەكەش عێراقە".سەرباری هەموو لێدوانە دژ بەیەكەكانیش كـــورد بەباشـــی دەزانێـــت لەتیـــف مســـتەفا بەباشـــی شـــیعەدا لەگـــەڵ پەیوەندییەكانـــی بهێڵێتەوە، چونكە وەك ئەو دەڵێت "لەئەگەری كوردستانیشـــدا ســـەربەخۆیی راگەیاندنـــی دەبێـــت، لەنێوانمـــان زۆر بەرژەوەندییەكـــی جگەلـــەوەش ئێمـــە بەهیاللـــی شـــیعی دەورە دراوین، كە خۆی لەلوبنان و ســـوریا و ئێران

دەبینێتەوە".قەرەداغـــی عەلـــی د. خۆیـــەوە الی ئەمینـــداری یەكێتی زانایانی ئیســـالمی جیهان لەچاوپێكەوتنێكی ســـڤیلدا ئاماژە بەوە دەدات، كـــە "ئـــەو رایانـــەی ئێســـتا شـــیعە بەرامبـــەر بەكـــورد هەیانـــە ئەوە رای تەواوی شـــیعەیە، ئەوەی پێشـــووتر تاكتیك بووە، چونكە ئەوان بـــووە، بەوشـــێوەیە پێشـــتر مەســـڵەحەتیان پێویســـتە بزانین و بپرسین ئایا ئەگەر مالیكی شەڕێكی لەگەڵ ئێمە هەیە، ئەی سەركردەكانی دیكەی شـــیعە چ كێشـــەیەكیان هەیـــە؟ كورد چیكـــردووە بـــۆ ئـــەوەی موســـتەحەقی ئـــەو

دژایەتیە بێت"؟بەبۆچوونـــی ئـــەو پێویســـتە كـــورد بەدوو شێوە مافەكانی خۆی بپارێزێت، كە یەكەمیان یەكڕیـــزی ناوماڵـــی كـــوردە و دووەمیشـــیان هێزە. دەشڵێت "پێویستە ئەوەش بزانین چۆن ئەوان بەپێی مەســـڵەحەتی خۆیان كاردەكەن، پێویســـتە ئێمەش بەپێی مەســـڵەحەتی خۆمان كاربكەیـــن و لەگـــەڵ خەڵكی باش لەشـــیعە و

سوننە هەماهەنگ بین".

بـــۆ عێراقە و عێراقیش بۆ هەرێمە، كاتی خۆی كە كـــوردەكان رووبەڕووی دوورخســـتنەوە بوونەوە لەماڵەكانی ئێمە لەناســـڕیە دەمانەوە، پەیوەندییەكانمـــان وەك پەیوەندی نێوان یەك

خێزان وابوون".ئەگەرچـــی هەندێـــك ئـــەم ناكۆكیانـــە تەنیا بەناكۆكی نێوان كورد و دەوڵەتی یاسا وەسف دەكـــەن، بـــەاڵم بەیاننامەكەی ئـــەم دواییانەی لیســـتی هاوپەیمانی شـــیعەكانیش، كە لەالیەن ئیبراهیم جەعفەرییەوە سەرپەرشـــتی دەكرێت پەرلەمـــان شـــیعییەكانی الیەنـــە تـــەواوی و لەخۆدەگرێـــت، پێچەوانەی ئەمە دەســـەلمێنێت بەكـــورد دژ شـــیعەكان هاوهەڵوێســـتی و دەردەخـــات. لـــەو بەیاننامەیەدا، هاوشـــێوەی وتارەكـــەی نـــوری مالیكـــی، بـــاس لەوەكراوە كـــە تیرۆریســـتان هەرێمـــی كوردســـتان بـــۆ داڕشـــتنی و كردەوەكانیـــان ئەنجامدانـــی

پالنەكانیان بەكاردەهێنن.جگەلەمەش، مەســـعود بارزانی ســـەرۆكی هەرێمـــی كوردســـتان نامەیەكـــی تایبەتـــی بۆ گەورە مەرجەعی شـــیعەكان "عەلی سیستانی" نارد و تێیدا داوای لە سیســـتانی كردبوو رێگە نـــەدات مالیكی بۆ خولێكی تری ســـەرۆكایەتی حكومەت خـــۆی كاندید بكاتـــەوە، چونكە بەم كارەی دەبێتـــە هـــۆی دابەشـــبوونی عێـــراق. بـــەاڵم وەك ســـەرچاوە هەواڵیـــەكان باســـیان لێوەكرد، سیســـتانی نامەكـــەی رەتكردۆتەوە، تەنانـــەت بێ ئەوەی بیكاتەوە، هەر بەداخراوی رەوانەی كردۆتەوە. ئەم هەڵوێستەش هێندەی تر گومانی ئەو قوڵ دەكاتەوە، كە هەڵوێســـتی ئێســـتای مالیكی دژ بەكورد و تۆمەتباركردنی بەپەنادان و یارمەتیدان تیرۆریستان و پیالنی دابەشكردنی عێراق، تەنیا هەڵوێستی دەوڵەتی یاسا نیە، بەڵكو هەڵوێستی كۆی شیعەكانە، بە

الیەنە سیاسی و مەرجەعیەتەكانیشیانەوە.هەرچەندە بـــەالی بەشـــێك لەچاودێرانەوە ئەوەی شـــیعەكان بەرامبەر بەكـــورد دەیكەن پشـــتكردنە لەو رابـــردووەی پێكـــەوە گرێیان دەدات، ئەوكاتەی كوردستان پەناگەیەك بووە بۆ ئەوان، بەاڵم ئوســـامە جەمیل رایەكی تری هەیـــە. ئـــەو دەڵێت "لەسیاســـەتدا شـــتێك نییە بەنـــاوی ئاوخواردنەوە لەكانـــی كورد، چونكە لەسیاسەت هیچ شـــتێك تاسەر جێگیر نییە، تا بڵێیت نانی منت خواردووە و لەكانی من ئاوت خواردووەتەوە، ئەو شـــتە لەرووی عاتیفییەوە باسدەكرێت، سیاســـەت گۆڕانكاری وا گەورە دروستدەكات، تەنانەت برا برا دەكوژێت، ئەوە سیاســـەتی مالیكی وایە، بەرامبـــەر بەكورد و

هەموو الیەنە سیاسییەكانی عێراق".ئەگەرچی لەئێســـتادا لـــەدەرەوەی دەوڵەتی یاســـا، هەندێك الیەنی شیعە خۆیان بەدۆستی

18 ژماره 241 2014/8/2

سياسەت

گەڕانـــەوەی دوای رابـــردوودا لەهەفتـــەی وەزیرانـــی كـــورد لەبەغـــدا، پەرلەمانتارانی بۆ بەشـــداریكردن لەكۆبونـــەوە ســـەرەتاییەكانی پەرلەمانـــی نوێی عێراق رۆیشـــتنەوە بۆ بەغدا. ئـــەم پێیانوایـــە لەستراتیژیســـتەكان گەلێـــك هەنگاوەی هەرێمی كوردستان لەگەڵ خواستی ســـتراتیژی بـــۆ بنیاتنانـــی دەوڵـــەت ناتەبایـــە بەمانـــای عێـــراق دەوڵەتـــی بنیاتنانـــەوەی و پاشەكشێكردن لەپرۆسەی پێكەوەنانی دەوڵەتی كوردستان دێت. هەندێك لەستراتیژیستەكانیش دەكات بـــاش زۆر كـــورد نەخێـــر دەڵێـــن رۆڵدەگێڕێـــت، عێراقـــدا لەدروســـتكردنەوەی چونكە ئەگەر كورد بگەڕێنەوە بۆ ماڵی خۆیان، ئـــەوە توانای دیپلۆماســـیەت و توانای مانۆڕی سیاســـیان گەلێك بەرتەسك دەبێت. ئەمانەیان دەڵێـــن بـــا كـــورد كۆنترۆڵكردنـــەوەی ناوچـــە رزگاركراوەكان بكاتە ئەمری واقیع و پاشانیش بیكاتەوە بەئەمرێكی دەســـتوری، ئەوســـا ئەمە

خۆی لەسەربەخۆییش زیاترە. ئێســـتا پرســـیارەكە ئەوەیـــە: ئایـــا هەرێمی كوردستان دەسبەرداری خواستی سەربەخۆیی بووە؟ ئایا فشـــاری هەرێمیی و سەروهەرێمیی و كاتـــی بەپاشەكشـــێیەكی ناچـــار كـــوردی بەشداریكردنەوە لەپەرلەمانی عێراق كردووە؟ ئایا هەرێمی كوردستان دەتوانێت لەیەك كاتدا دوو ســـتراتیژی پێچەوانە پیادەبكات، واتە هەم دەوڵەتی سەربەخۆ پێكەوەبنێت و هەم بەشێك

بێت لەدەوڵەتی عێراقی سەربەخۆ؟ بەغـــدا هەولێـــر ســـێیەم: هەڵـــەی

بەهێزدەكاتەوە!كـــورد بڕوایـــەدان لـــەو پســـپۆڕان لەدروســـتكردنەوەی "مەولودێكـــی دەســـتكرد" بەنـــاوی عێـــراق رۆڵـــی ســـەرەكی گێـــڕاوە و هەمیشـــە پشـــكی شـــێری بەركەوتووە. ئەگەر

بەشی سیاسەت

سێیەم هەڵەی ستراتیژیئایا بەشداریكردنی كورد بۆ بنیاتنانەوەی دەوڵەت و حكومەت لە عێراق

هەڵەیەكی ستراتیژییە یاخود بژاردەی ناچارییە؟

18 ژماره 241 2014/8/2

ژماره 241 2014/8/2 19

سياسەت

كورد لەدروستكردنەوەی "مەولودێكی دەستكرد" بەناوی عێراق رۆڵی سەرەكی گێڕاوە و

هەمیشە پشكی شێری بەركەوتووە

سێ بڕگە و سێ وێستگەی گرنگ

هەن، كە تێیاندا كورد رۆڵی لە دروستكردن و

دروستكردنەوەی عێراقدا هەبووە

ســـەیری ئەو مێـــژووە نەوەت ســـاڵەیە بكەین كە كـــورد لەعێـــراق كاریكردووە، دەشـــێ بەو ئەنجامە بگەین كە ســـێ بڕگە و سێ وێستگەی یەكجار گرنگ هەن، كە كورد توانیویەتی رۆڵی لەدروســـتكردن و دروســـتكردنەوەی عێراقـــدا هەبێت. لەم ســـێ بڕگەیەشـــدا بەتایبەت لەدوو وێســـتگەیاندا كـــورد بەپلـــەی یەكـــەم هەوڵـــی ئەوەی داوە لەرێی ئەفسەرە بەئەزمونەكانیەوە سوپای عێراق بنیاتبنێ، یاخود دایمەزرێنێـتەوە. ئەمەش یەكێك لەراســـتییە تاڵەكانـــی مێژووە، كورد خـــۆی بەدەســـتی خۆی ئەو ســـوپایەی بنیاتناوە كە دەســـتی لەگەورەترین كوشـــتاری بەكۆمەڵیدا هەبووە. لەســـەرەتای بیســـتەكانی سەدەی پێشوودا كاتێك ئینگلیزەكان لەپەیمانی سایكس–پیكۆ لەگەڵ فەرەنساییەكان عێراقیان دەســـكەوت، ئەوە بانگهێشتی ئەفسەرە كوردە گەڕاوەكانی ســـوپای ئۆســـمانیان كرد، كە بێن و لەپێكەوەنانـــی ســـوپایەكی تـــازە بـــۆ عێراق زۆر یەكجـــار ژمارەیەكـــی بەشـــداریبكەن. لەئەفســـەرەكانی سوپای ئۆسمانی كە بەبنەچە كورد بوون، لەناوەڕاســـت و خوارووی عێراق بەهەماهەنگی ئینگلیزەكان ســـوپایەكی تازەیان بەنـــاوی ســـوپای عێـــراق بنیاتنـــا. لەگـــەڵ ئەم لەسیاســـییەكانی زۆر بەشـــێكی ئەفســـەرانە كوردیـــش لەدەوڵەتـــی تازەی عێراقـــدا رۆڵیان گێـــڕاوە و پلـــەی وەزیـــری و پەرلەمانتاریـــان

پێبەخشراوە. ئەمە وێستگەی یەكەم.سەبارەت بەوێستگەی دووەمیش دەتوانرێ ئاماژە بەساڵی 2003 بكرێت. ئەو ساڵە سوپای عێراق لەبەریەك هەڵوەشابۆوە. شتێك بەناوی دەوڵەتـــی عێراق نەمابۆوە. تاقە هێزی پۆشـــتە و پـــەرداخ و رێكخـــراوی ســـەربازی هێـــزی پێشـــمەرگەی كوردســـتان بـــوو. پـــۆل برێمەر حاكمـــی مەدەنـــی عێـــراق دەمودەســـت لەگەڵ لەبەرپرســـیارانی داوای خـــۆی هێزەكانـــی و بەسیاســـی كـــرد كوردســـتان هەرێمـــی

سەربازییەوە بەشداری لەبنیاتنانەوەی عێراقدا بكەن. ئەوســـا هێشتا ئاســـۆی پەیوەندییەكانی هەولێـــر و بەغدای نـــوێ بەتەواوەتی رۆشـــن نەبـــوو، هەروەهـــا ســـەركردەكانی كـــورد لەو بڕوایـــەدا بـــوون كـــورد دەتوانـــێ لەســـایەی بەدیموكراتیكردنی سیســـتەمی سیاسی عێراق و لەسایەی چەســـپاندنی سیستەمی فیدراڵیەت لـــەم واڵتـــە بەشـــێكی زۆر لەمافە سیاســـی و نەتەوەییەكانـــی بەدەســـتبهێنێت. بۆیـــە كـــورد پشـــكی نوێـــدا عێراقـــی لەدروســـتكردنەوەی شـــێری پێبڕاوە. ئەمەش وێســـتگەی ســـێیەمی تەواوكـــردووە. هەروەهـــا ئەفســـەرانی كـــورد دەمودەســـت رایانكـــردەوە بەغـــدا و رۆڵێكـــی بەرچاویان لەبنیاتنانی ســـوپای عێراق گێڕاوە، كـــە تا ئەم ســـاتەش نەگەڕاونەتەوە. )ســـەیری ئەنـــوەر حەمەدەمین، فازڵ بـــەرواری، زێباری سوپاســـاالری عێـــراق بكـــە و لەگـــەڵ ئەمیـــن زەكی بەگ و سوپاساالرە كوردەكانی سەرەتا ســـەدەی بیســـتەم و ماجیـــد مســـتەفا و تۆفیق

وەهبی و ...تاد بەراوردیان بكەن(.ئێســـتا ئێمـــە لەســـاتەوەختێكداین كە كورد لەســـەر دوڕیانەی گەڕانەوە بـــۆ عێراق یاخود كوردســـتاندا ســـەروەری دروســـتكردنی لەوەدەچـــێ رێـــك ئەمـــەش هەڵكەوتـــووە. وێســـتگەی ســـێیەم بخاتـــەوە بـــەردەم كورد. هۆیەكەیشـــی دیـــارە، چونكـــە ســـوپای عێراق میلیشـــیا هەڵوەشـــاوەتەوە، لەبەریـــەك شیعەكان بەناوی ســـوپای عێراقەوە لەجەنگی مەزهەبییەوە گالون، كەرتی ســـوننەی سوپای عێراقیش بەتەواوەتی ریزەكانی ئەم ســـوپایەی بەسودی داعش بەجێهێشتوە. ئەوەی ئێستاش بەسەرسوڕمانەوە ماوەتەوە تەنها سوپاساالرە كوردەكانـــن، كە لەهێزە ئاســـمانییەكانی عێراق و هێـــزە زەمینییەكانیدا بەنـــاوی گاردی زێڕین لەدژی گروپە ســـوننەكان دەجەنگن. كوردیش رێـــك لەنـــاو دودڵییەك دایـــە، ئایـــا بگەڕێتەوە بـــۆ بەغـــدا، یاخـــود هەلەكە بەســـودی ئەجێندا جیۆسیاسییەكەی خۆی بقۆزێتەوە و دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی جاڕبدات؟ بەاڵم لەرۆژەكانی دواییـــدا دوای نەگەڕانـــەوی سوپاســـاالرەكان بـــۆ پەرلەمانتـــارەكان گەڕانـــەوەی دوای و بەغدا، پێدەچێ پایەكانـــی ئەگەری دووەم واتە بنیاتنانەوەی ســـوپای عێراق و دەوڵەتی عێراق لەپایەكانـــی دەوڵەتـــی كوردســـتان و ســـوپای كوردســـتان بەهێزتر بێت! جا ئەگەر بێتو كورد ســـەرلەنوێ لەمـــاوەی 90 ســـاڵی رابـــردوودا هەوڵی بنیاتنانەوەی دەوڵەت و ســـوپای عێراق بداتەوە، ئەوە بەكردەوە وێســـتگەی ســـێیەمی مێژووی خۆی لەگەڵ عێراق دەســـپێدەكاتەوە، كـــە هەندێـــك لەپســـپۆڕانی سیاســـی پێیانوایە

ئەمەش دەكاتە سێیەم هەڵەی ستراتیژی!

ئەوەی ئەم بۆچوونەش پشتڕاست دەكاتەوە، كۆبوونـــەوەی رۆژی چوارشـــەممەی هەردوو كەسایەتی كوردی د. فوئاد مەعسومی سەرۆك كۆمـــار و بابەكـــر زێبـــاری ســـەرۆك ئەركانی سوپای عێراقیە، لەبارەی پێكهێنانەوەی سوپای عێراقی، دوای ئەوەی بەهۆی پەالماری لەناكاوی داعشـــەوە زۆرینـــەی هەڵوەشـــایەوە. د. فوئاد مەعسوم داوای كردووە سوپای عێراق لەسەر بنەمای سەربازی و بەشـــێوەیەكی پڕۆفیشناڵ پێكبهێنرێتەوە، جەختی لـــەوەش كردۆتەوە، كە سەقامگیریی باری ئەمنی لەم قۆناغەدا پشت بە

سوپایەكی بەهێزی عێراق دەبەستێت!! كامیـــان: دەوڵەتـــی عێـــراق یـــان دەوڵەتی

كوردستان! لەبەرئەوەی داتای پێویست لەبەردستدا نین، هێشـــتا نازانرێ بۆچی ســـەركردایەتی سیاسی هەرێمی كوردســـتان رووی لەبەغدا كردۆتەوە! ســـەروهەرێمیی فشـــاری لەژێـــر ئەمـــە ئایـــا توركیـــا( و )ئێـــران هەرێمـــی و )ئەمەریـــكا( كراوە؟ یاخود كورد خۆی هێشـــتا لەمەسەلەی بنیاتنانـــی دەوڵەتـــدا یەكالیـــی نەكردۆتـــەوە و دەیـــەوێ ئەمجارەیش بەهۆی ئـــەم دودڵییەوە بەناوی عێراقـــەوە ماوەیەك یاری بەكارتەكانی بـــكات؟ جارێك دەبێ ئـــەوەش بزانرێ كە دیار نییە ئایـــا زەقكردنەوەی گوتاری كوردســـتانی ســـەربەخۆ پەیوەنـــدی بەكام هـــۆوە هەیە؟ ئایا پەیوەنـــدی بەنیـــازی راســـتەقینە و لەمێژینەی كورد بـــۆ پێكەوەنانی دەوڵەتی كوردســـتانەوە بـــۆ هەیـــە؟ یاخـــود ئەمـــە كارتێكـــی فشـــارە وەرگرتنی ئیمتیازی زیاتر و پێشگرتن بەنوری مالیكـــی؟ دیارە هـــەردوو بژاردەكە لەم رۆژەدا لەگوفتار و كرداری سەركردایەتی كوردستاندا بـــۆ هەوڵـــدان هـــەم واتـــە دەخوێندرێتـــەوە.

20 ژماره 241 2014/8/2

لەوێستگەی دووەمدا دوای 2003 و هەڵوەشانەوەی سوپای عێراق، پۆل برێمەر داوای لە كورد كرد سوپا و دەوڵەتی عێراق بنیات بنێنەوە

سياسەت

ســـەربەخۆیی دەبینرێت و هەم بەشـــداریكردن لەرێكخستنەوەی عێراق.

لەگـــەڵ ئـــەوەی یەكخســـتنی ئـــەم دوانـــە بە "كۆكردنـــەوەی دژەكان" دەزانرێت، بەاڵم كورد دەتوانێ بەهۆی باش بەكارهێنانی كارتەكانییەوە هـــەردوو ســـتراتیژییەكە بقۆزێتەوە. بەاڵم ئەمە پێویســـتە و دەوێـــت وردی وەســـتایەتیەكی كـــورد بەوریاییەوە لە هەردووكیان ســـودمەند ببێـــت. پێویســـتە ئـــەوەش بزانـــرێ كـــە كورد ئەگەر ســـەربەخۆییش رابگەیەنێ ئەوە ناتوانێ لەشارســـتانییەتەكەی )شارســـتانی ئیســـالمی(، لەجوگرافیاكـــەی )خۆرهەاڵتـــی ناوەڕاســـت( و هـــەزار )پێكەوەژیانـــی دوو لـــە مێژووەكـــەی ســـاڵە لەگـــەڵ گەالنـــی ناوچەكـــە( جیاببێتەوە. كەوابوو باشـــترین بژارە بۆ كـــورد و نوخبەی بڕیارسازی هەرێمی كوردستان ئەوەیە، بەهۆی ســـتراتیژییەكی پەیژەیـــی پلەبەنـــدی كـــراوەوە مامەڵە لەگەڵ عێراق بكات. ئەمەش بەو شێوەیە

دەبێـت:

1. لەرێـــی ریفراندۆمـــەوە یەكەمجـــار ناوچە داگیركراوەكان بەفەرمی بخاتەوە سەر هەرێمی كوردستان بەچاودێری نەتەوە یەكگرتووەگان، یەكێـتـــی ئەوروپـــا و ئەگەر بكـــرێ رێكخراوی

هاوكاری ئیسالمی و .. تاد.دوای دووەمـــەوە ریفراندۆمـــی لەرێـــی .2بڕیـــاری پەرلەمانـــی كوردســـتان، بەفەرمـــی و هەرێمـــی نـــەرم ســـەربەخۆیی بەشـــێوەیەكی

كوردستان جاڕبدات.3. دەســـبەجێ لەگەڵ جاڕدنی ســـەربەخۆیی لەگـــەڵ عێـــراق )ئەگـــەر عێراقێكـــی یەكپارچـــە بمێنێـتـــەوە!( داوای پێكەوەنانی كۆنفیدراڵییەكی

عێراقی–كوردستانی بكات. ســـێ ســـتراتیژییە ئـــەم لەرێـــی بێگومـــان كوردســـتان لەهەرێمـــی كـــورد پەیژەییـــەوە دەتوانێ دوو شـــت لەناو یەكدا كۆبكاتەوە: هەم كوردستان ســـەربەخۆیی دەســـدەخات و هەم لەئاستی عێراقێكی كۆنفیدراڵیدا توانای مانۆڕی

لەسیاسەتی ناوچەییدا دەبێت.

راستیەكی تاڵی مێژووە، كورد لەرێی ئەفسەرە بە ئەزمونەكانیەوە

ئەو سوپای عێراقەی بنیاتناوەتەوە، كە دەستی لەگەورەترین كوشتاری

بەكۆمەڵیدا هەبووە

ژماره 241 2014/8/2 21

سياسەت

مەكتەب سیاسیی یەكێتی گەلەكۆمەكەیان لە د. بەرهەم ساڵح كرد

د.شەفیق قەزاز، لێكۆڵەری سیاسیی، بۆ سڤیل:

ژماره 241 2014/8/2 21

22 ژماره 241 2014/8/2

سياسەت

سەربەخۆیی خەونی هەموومانە بەاڵم هێشتا

كاتی نەهاتووە

ئیرادەیەك لەناو یەكێتیدا نەماوە بۆ

راستكردنەوەی ناوماڵی خۆیان

دەبێت كورد بە گەرەنتی قبوڵكردنی بارودۆخی

نوێ بەشداریی حكومەتی عێراق بكاتەوە

كێشەی كورد لەگەڵ حكومەتی ناوەند

بەمانەوە یان الچوونی مالیكی چارەسەر نابێت

بۆ سەرۆكایەتی كۆمار د.نەجمەدین و د.بەرهەم

لە د.فوئاد شیاوتربوون

پێش جەژن كاندیدی سەرۆك كۆمار لەبەغدا یەكالیی كرایەوە، تێڕوانینت لەوبارەوە

چۆنە؟د.شـــەفیق قـــەزاز: بۆ ئەو پۆســـتە بڕیاردانی كـــورد لەشـــێوەی یەكالییكردنەوەیـــدا جێگەی سەرســـوڕمان بـــوو، بەغدا ســـەرەڕای ئاڵۆزی توانـــی هەڵوەشـــانەوەكەی، و لێكتـــرازان و وەك حكومەتێـــك ئـــەوە بـــۆ ئێمە بســـەلمێنێت، كـــە توانـــای ئـــەوەی هەیە ئەو پۆســـتە بۆ ئێمە دابین بكات، ئەو پۆســـتە لەنێـــوان پێكهاتەكاندا بـــۆ كوردە نـــەك حیزبێك، بـــەاڵم لەناو كورددا بـــۆ یەكێتییە. بەداخەوە كورد نەیتوانی ســـوود لـــەم هەلە وەربگرێـــت، لەكاتێكـــدا دەبوو كورد بەجوانترین شێوە نمایشی خۆی بكردایە، لەوەدا شكســـتمانهێنا. هـــەر لەشـــێوازی دیاریكردنـــی كاندیـــدەكان لەنـــاو یەكێتیـــدا، تاچوونە بەغدا و یەكالییكردنەوەی لەوێ. راستە هەموو حیزبێك باڵباڵێنـــی تێـــدا دەبێت، بەاڵم پێموایـــە ئەمجارە لەنـــاو یەكێتیـــدا بەشـــێوزای گەلەكۆمەكێ ئەو

پۆستە یەكالیی كرایەوە. چۆن گەلەكۆمەكەیەك؟

هەبـــوو كاندیـــد ســـێ قـــەزاز: د.شـــەفیق د.نەجمەدیـــن دەناســـم، هەرسێكیشـــیان و كـــە نیشـــانیداوە و هاتۆتـــەوە لەئەمریـــكاوە جێپەنجـــەی لەكەركوك دیـــارە، بەتوانایە و لەو ڕووەشەوە شانبەشانی مەكتەب سیاسییەكانی تـــری حیزبەكەیەتـــی بـــۆ ئـــەو ســـیفەتانەی بۆ ســـەرۆك كۆمـــاری پێویســـتە، بەرهەم ســـاڵح، ئەگەرچی پێـــی دەڵێن ئەزموونی شـــاخی نییە، بەاڵم بەوپێیەی یەكێتی ڕووئیاو دونیابینی مام جەاللە و ئەویش بەرهەم ســـاڵحی هێناوەتەوە، دیارە بەدڵی بووە، جێگری دووەمی سەركردەی گشتی یەكێتی بووە، هاوكات فوئاد مەعسومیش لەدامەزرێنەرانی یەكێتییـــە، بەاڵم لەناو یەكێتی كەفائەتیان لەبەرچاو نەگیراوە، بەڵكو بەپێوەری كـــێ لەمنـــەوە نزیكـــە و باڵـــی منـــە دانـــدراون. جگەلـــەوەش، مـــادام یەكێتـــی نەیتوانـــی لەنـــاو خۆی كەســـێك یەكالیی بكاتەوە، پێویســـت بوو پێشنیارەكەی مەسعود بارزانیان وەربگرتایە و

لەپەرلەمانی كوردستان یەكالیی بكرایەتەوە. دەتـــەوێ بڵێیـــت گەلەكۆمەكەكـــە لـــە

د.بەرهەم كراوە؟د.شـــەفیق قەزاز: بەرهەم ساڵح لەناو یەكێتی و مەكتەب سیاســـییەكەیدا پشـــتیوانییەكی وای نییـــە، ئەوەی رووشـــیدا و كاتژمێر یانزەی ئەو شەوە بیســـتمان كە بەرهەم ساڵح دەرنەچووە، رێككەوتنێـــك پێشـــتر كـــە دیاربـــوو پێـــوەی هەبووبێـــت بـــۆ دەرنەچوونـــی بەرهەم ســـاڵح. بـــەاڵم من پرســـیار دەكـــەم، یەكێتـــی نەیتوانی لەنـــاو خۆیدا كاندیدێك بۆ ئەو پۆســـتە یەكالیی بكاتەوە، ئەی لەبارودۆخی ئێستای ناو مەكتەب

د.شــــەفیق قــــەزاز، لێكۆڵەری سیاســــیی، لــــەم دیمانەیەیــــدا لەگەڵ ســــڤیل، دەربارەی و كوردســــتان گۆڕانكارییەكانــــی دوایــــن عێراق قســــە دەكات. ئەو، كە بەلێكۆڵەرێكی سیاسیی واقیع بین ناسراوە، دڵنیایە لەوەی مەكتەب سیاســــیی یەكێتــــی گەلەكۆمەكەیان لەبەرهەم ســــاڵح كــــرد، تا نەبێتە ســــەرۆك كۆمار، پێشیوایە ئێســــتا كاتی سەربەخۆیی نییە و دەشــــڵێت دەبێت یەكێتی رازی بێت و قەناعەت بەوە بێنێت، كە پۆستی پارێزگاری

سلێمانی حەقی گۆڕانە.

سیاســـیی و باڵباڵێنەكـــەی، بارودۆخی عێراق و كۆنگرەی حیزبەكەی ئاخۆ دەكرێت یان نا، لەو وەزعـــە تەندروســـتییەی تاڵەبانـــی تێدایە، روو لەكـــوێ دەكات بۆ ســـاغكردنەوەی بارودۆخی خـــۆی؟ چونكـــە یەكێتـــی هێزێكـــی سیاســـیی گەورە و كاریگەری كوردســـتانە و لەســـوودی بارودۆخەكەشـــدایە بتوانێـــت ناوماڵـــی خـــۆی

بپارێزێت. ئیرادەیـــەك دەبینـــی بـــۆ زاڵبوونـــی

یەكێتی بەسەر بارودۆخەكەی خۆیدا؟د.شـــەفیق قەزاز: بەداخەوە دوای ئەو شتانە

نەخێر. تـــۆ لـــەو كانیدانـــەی یەكێتـــی دیاری

كردبوون كامیانت پێ باشبوون؟د.شـــەفیق قەزاز: من د. نەجمەدین دەناســـم د. كـــردووە، ئیشـــمان پێكـــەوە لەئەمریـــكا و بەرهەمیـــش هەروەهـــا و فوئـــاد مەعســـومیش دەناسم، بەاڵم كەمتر. بەاڵم پێموایە هەریەكە لە د.نەجمەدیـــن و د. بەرهەم زیاتر شـــیاوتربوون

بۆ ئەو پۆستە وەك لەفوئاد مەعسوم. لەنێـــوان د.نەجمەدیـــن و د.بەرهەمدا،

تۆ بوویتایە كامیانت هەڵدەبژارد؟د.شـــەفیق قەزاز: من د.بەرهەمم هەڵدەبژارد بۆ ئەو پۆســـتە. د.نەجمەدیـــن وەك پارێزگاری بـــۆ كـــردووە، زۆرباشـــی ئیشـــی كەركـــوك ئەمڕۆی كورد، كەركوك ناوچەیەكی هەســـتیار و ناســـك و چارەنووسســـازە، ئەگـــەر ئەوكات دەنگم بە د.نەجمەدین بگەیشـــتایە، دەموت واز لەخۆپااڵوتنـــت بـــۆ ســـەرۆك كۆمـــاری بێنە و

لەكەركوك بمێنەرەوە.هێـــزە چەكدارەكانـــی هاتنـــی دوای داعش، قسەوباسی زۆر لەسەر ئاییندەی عێراق دەكرێت، زۆر سیناریۆ بوونیان هەیە، تۆ چۆنی

دەبینی؟د.شـــەفیق قـــەزاز: لەبنەڕتدا عێـــراق واڵتێكی دروســـتكراوە و ئینگلیـــزەكان ئەندازیاری ئەوە بوون، لەماوەی هەشتا ساڵی رابردوودا دەوڵەتی عێراق نەیتوانی پێناســـەیەك پێكبهێنێت، كە من بڵێم بەم شوناســـە تاكێكـــی عێراقیم، واڵتێكیش نەتوانێت ئەو ئینتیمایە دروست بكات، هەمیشە مەترســـی لێكترازانـــی لەســـەرە. ئێســـتا عێراق واڵتێكی شكستخواردووە، لەبەرئەوەی خاوەنی قەڵەمـــڕەوی نییە بەســـەر ســـنووری جوگرافی

پێشەوا محەمەد

ژماره 241 2014/8/2 23

سياسەت

پۆستی پارێزگاری سلێمانی حەقی گۆڕانە

بەدەست من بوایە، لەنێوان د. بەرهەم و

د. نەجمەدیندا، د. بەرهەمم هەڵدەبژارد

سەركردەكانی كوردە بیسەلمێنن سەربەخۆیی پشـــتگیریی خەڵـــك و هەمـــوو حیـــزب و الیەن و پەرلەمانیشـــی لەپشـــتە، بەاڵم ناتوانین بڵێین هەموو ئەو شتانەمان هەیە، پێویستە هەوڵی بۆ بدەین و سیســـتەمی سیاسییمان بگاتە ئاستێك

توانای راگرتنی بارودۆخی تازەی هەبێت. باشـــە، بەاڵم دەبێـــت پێداگریی كورد چـــی بێت بـــۆ بەشـــداریكردنەوەی لەحكومەتی

داهاتووی عێراق؟د.شەفیق قەزاز: ئێستا شتێكی گرنگ روویداوە كە بەخۆمـــان نەكرا، ئەویش گەڕانەوەی ناوچە لەحكومەتـــی كـــورد دەبێـــت جێناكۆكەكانـــە، داهاتـــوودا گەرەنتی تـــەواو وەربگرێت، كە ئەم واقیعە تازەیەی ئێســـتای ناوچـــە جێناكۆكەكان بسەپێنێت و وەك واقیع مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، واتا ســـبەی كەركـــوك نەگەڕێتەوە بـــۆ ناوەند. ئەمەش ئەركی حكومەتـــی هەرێمە كە بەكردار ئەو واقیعە هەم بســـەپێنێت و هەم بیسەلمێنێت. دوای ئەوەش مەسەلەی نەوت و غاز كە ئاڵۆزە

و پێشموایە بەم جۆرە لەسوودی ئێمەدایە. ناكۆكییەكانـــی یەكێتی و گۆڕان چۆن دەبینیت، چارەســـەر چییە بۆ ئـــەوەی ئیدارەی

پارێزگای سلێمانی پێكبێت؟د.شەفیق قەزاز: شـــتێك هەیە كە دەڵێت یان بڕوات بەیاسا هەیە یان بڕوات پێی نییە، ئەگەر لـــەڕووی یاســـا و ئیســـتیحقاقی هەڵبـــژاردن و سیســـتەمی براوەی هەڵبژاردنەوە سەیربكەین، پارێزگاری ســـلێمانی ئیســـتیحقاقی بزوتنەوەی گۆڕانە، ئەمەش قســـەكەی من دەسەلمێنێت، كە وتم سیستەمی سیاسیی باشووری كوردستان پێویســـتی زیاتری بەكامڵبـــوون و هەوڵی زیاتر هەیە، پێویســـتە گـــۆڕان و یەكێتـــی ڕێكبكەون. بەسیســـتەمی دوو ســـاڵ بەدوو ســـاڵ كارەكە

بێبایەخ دەكەن. بۆچی یەكێتی دەستبەرداری پۆستی

پارێزگاری سلێمانی نابێت؟د.شـــەفیق قـــەزاز: یەكێتـــی ماوەیەكـــی زۆر لەســـلێمانیدا یەكـــەم و حاكم بووە، ئێســـتا پێی قبـــوڵ ناكرێـــت پلـــەدوو بێـــت. دەبێـــت هەموو حیزبەكان لەوە تێبگەن، ئەوەی ســـااڵنی پێشوو

بۆیان لوابوو، ئێستا بۆیان نالوێت.

كاركردنی هەبێت، ئاڕاستەی دروستبوونەوەی عێراق، ئەگەر دروســـتبوو، چونكە ئێمە باســـی لێكترازان دەكەین، ئاڕاستەیەكی تریش ئەگەری دەبێـــت بەیەكجارەكـــی، عێـــراق لێكترازانـــی لەوەشـــدا وریابین و دوای ئـــەو جیابوونەوەیە تۆ وەك هەرێمێك چی دەكەیت، چ پێناسەیەكت دەبێت، بەڵـــێ دەوڵەتی كـــوردی مافی خۆمانە،

بەاڵم ڕێگەیەكی پڕ گرفتیشە. بـــەو پێـــدراوە واقیعیانـــەی لەعێراقدا باســـت كردن، ئێســـتا كورد لەبەردەم دەرفەتی

مێژوویدایە بۆ راگەیاندنی سەربەخۆیی؟د.شـــەفیق قەزاز: نـــا پێموانییـــە. ئێمە حەقی خۆمانـــە دەوڵەتمـــان هەبێـــت، ئێمـــە تـــا دوێنێ دەوڵەتی كوردیمان ال خەون بوو، ئەوەتا ئێستا بەواقیعـــی دەیبینیـــن، بەاڵم واقیعیبـــوون جیایە لەوەی دەوڵەتەكە بەرجەســـتە بووبێت، ئەوەتا ئێستا لەهەوڵی ریفراندۆمداین، بەاڵم ریفراندۆم بۆچی دەكەین؟ خۆ ساڵی 2003 ریفراندۆم كراو 97%ی خەڵكیـــش داوای ســـەربەخۆیی كـــرد و نەشبووین، واتا كە خەڵك بڕیاری سەربەخۆیی دا مانـــای بەدەســـتهێنانی ســـەربەخۆیی نییـــە. ســـەربەخۆبوون بنەمای سیاسیی و ستراتیجی و دیبلۆماســـی و ئابووری هەیە، لەگەڵ بنەمای بـــۆ ســـەربەخۆبوون وەك خۆكاندیدكـــردن

كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی. ئـــەو بنەمایانـــە لەئێســـتادا لەدیـــدی

سیاسیی كوردیدا هەن؟د.شـــەفیق قـــەزاز: پێموایـــە ئـــەو بنەمایانـــە تائێســـتا باش هێنراون، زەمەنیـــش هاوكارمان بـــووە، بـــەاڵم ئەمە بەس نییە، بـــۆ نموونە ئێمە نەوتمان هەیە و نەوتیـــش كۆڵەكەیەكی گرنگی بەهێزبوونـــی ژێرخانی ئابـــووری واڵتە، بەاڵم فەرمانبەرەكانمـــان موچـــەی تائێســـتا ئێمـــە پێنادرێـــت، كەواتە ئـــەو نەوتە جـــارێ جێگەی بەتاڵی بۆ پڕنەكردووینەتەوە، بەاڵم ئاسۆیەكی

رووناكی هەیە. واتا دەبێت جارێكی تریش چاوەڕوانی

بارودۆخێكی تر بین؟د.شـــەفیق قـــەزاز: ئەگـــەر تادوێنـــێ بیـــری نەتەوایەتیمـــان هەبووبێـــت، دەبێـــت لەمـــڕۆوە نموونـــە بـــۆ هەبێـــت. نەتەوەیمـــان كـــرداری دەبوو ئێمە لەســـاڵی 1992ەوە دەســـتوورمان هەبوایە، یەكەم هەنگاو چەسپاندنی دەستوورە، ئێمـــە پەرلەمانمـــان هەیە و بەداخەوە تائێســـتا جێبەجـــێ گرنگـــە ئەركـــە ئـــەو نەیانتوانیـــوە بكـــەن. پێویســـتە خـــودی پەرلەمـــان خۆشـــی بێتـــە دەزگایەكـــی بوێـــر و چاالك و راســـتگۆ، نێوانـــی تائێســـتا بەداخـــەوە جگەلەوانـــەش، خەڵك و دەســـەاڵت كەلێنی تێدایـــە، ئەگەر هیچ هەنگاوێـــك ئیـــرادەی هەمـــوو خەڵكـــی نەوێت، سەربەخۆیی دەیەوێت، بۆیە ئەركی دەسەاڵت و

خۆیـــدا، دەبینیـــن هەرێم خـــۆی حوكمی خۆی دەكات و داعشـــیش لەوالوە حوكمی بەشـــێكی تـــری عێراق دەكات و ســـوننە و شـــیعەكانیش حوكمـــی بەشـــێكی دەكـــەن، ئەمەش نیشـــانەی واڵتی شكستخواردووە، ئەمەشە وایكردووە، بۆ ئەمڕۆی كـــورد زۆر زەحمەتە گرەو و گرەنتی

لەگەڵ واڵتێكی شكستخواردوودا بكات. واتـــا كـــورد هەڵـــە دەكات چۆتـــەوە پەرلەمانـــی عێـــراق و بەشـــداریی حكومەتـــی

عێراقی بكاتەوە؟د.شـــەفیق قەزاز: شتەكان بەوجۆرە رەش و ســـپی نین، ئێمـــە لـــە 2003ەوە رامانگەیاندووە لەگـــەڵ عێـــراق هاوژیانـــی ئارەزوومەندانەمان هەیە، وتومانە هەرێمەكەمان بەشـــێكە لەعێراق و ئـــەوەش واقیع و راســـتەقینەیە، هەتا ئێســـتا لەحكومەتـــی بودجەیـــن چاوەڕوانـــی ئێمـــە ناوەندییـــەوە، بەاڵم ئایا چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو پەیوەندییە بكەین؟ لێرەشـــدا ئێمە دەرفەتێكمان بەدەســـتهێنا كە دەســـتی خۆمانی تێـــدا نەبوو، ئەویـــش گەڕانـــەوەی ناوچـــە داگیركراوەكانی كوردســـتان بوو، بـــەاڵم ئەمە ئـــەوە ناگەیەنێت تـــۆ هیـــچ پەیوەندیەكـــت بەعێراقـــەوە نەمێنێت.

بوونـــی ئەو دەرفەتـــە تەرجومە ناكرێت بەوەی ئێمە ســـەربەخۆین، پرســـیارەكە ئەوەیە، ئێستا ئێمە عێراق چـــۆن دەبینین، كەڵكی ئەوەی ماوە

بتوانین تیایدا بەشداربینەوە؟ پێتوایە كەڵكی ماوە؟

د.شەفیق قەزاز: تەنها لەئەگەرێكدا ماوە، ئەگەر كێشـــەكانمان ڕووبـــەڕووی دەوڵەتـــی عێراقی بكەینـــەوە، نەك شەخســـی مالیكـــی. ئایا عێراق ئامادەیی و ئارەزووی ئەوەی تیادایە ئەجێندای ئێمـــە قبوڵ بكات؟ بۆ كـــورد البردنی مالیكی و دانانی كەســـێكی تر چارەســـەری بارودۆخەكە نـــاكات، بـــەاڵم دەكرێـــت كەســـێكی ئیـــداری و سیاســـیی بێت لەجێـــی مالیكی بـــۆ عێراق ئیش بـــكات. لەم حاڵەتەدا بۆ عێـــراق البردنی مالیكی ســـوودی دەبێت، بەاڵم الی مـــن جێبەجێكردنی ئەجێنـــدای كورد الی حكومەتی عێراقی جێگەی گومانە. بۆیە ئێستا دەبێت كورد دوو ئاڕاستەی

24 ژماره 241 2014/8/2

سياسەت

هێشتا داعش بەتەنگ بەرەی باشوورەوەیە، بەاڵم چاوێكیشی لەسەر بەرەی باكوورە، كە كوردە

هێزەكانی دەوڵەتی ئیسالمی لەم رۆژانەی دواییدا بەرەو تۆكمەكردن و پەرەپێدانی پێگە ســـەربازییەكانیان لەناوەڕاست و خۆرئاوای ســـوریا دەكشـــێن. هێزەكانـــی داعـــش لەرێی بیابانەوە نفوزیان لەحەوزی مێژویی تەدمەڕ زیادكـــردوە. ئەگەر ئەو یەكە ســـەربازیانەی داعش بتوانن پێگەكانیـــان لەتەدمەڕ بپارێزن، و دیمەشـــق بـــەرەو هەڵكشـــانیان ئـــەوە دەوروبـــەری تەنهـــا مەســـەلەی كات دەبێت. هەروەها چەندین یەكـــەی تۆكمەی ئەم هێزە لەبەرەی حەلەبەوە بەرەو پێشڕەوی دەڕۆن. لـــەوالش هێزەكانـــی داعـــش لەچوارچێـــوەی بەســـەر ســـەرچاوەكانی وزەدا دەســـتگرتن

گازی حـــەوزی گەورەتریـــن توانیویانـــە سروشتی لەخۆرهەاڵتی حومس دەستبخەن. ســـەرچاوە ناوخۆییـــەكان دەڵێـــن داعش لەو عەمەلیاتەدا 270 ســـەربازی رژێمی ئەسەدی كوشتوە. هێشتا سەرچاوەكانی رژێم ئەمەیان پشتراســـت نەكردۆتەوە، بەاڵم كشانی داعش بـــەرەو خۆرهەاڵتـــی حومس شـــاراوە نییە و بەشـــێنەیی پێگەكانی ســـوپای ئازاد و بەرەی

ئیسالمی دەسدەخات. سەركەوتن و پێشڕەوییەكانی ئەمدواییانەی دێـــرەزور لەپارێزگاكانـــی حەلـــەب، داعـــش ستراتیژیســـتەكانەوە لەچـــاوی حومـــس و ئەمـــە و نییـــە ئاســـان دیاردەیەكـــی بەوەرچەرخانێكی جیۆسیاسی لەقەڵەمدەدەن. هەروەها پسپۆڕە سیاسییەكان لەو بڕوایەدان

داعش لەجەنگی ســـایكۆلۆژیدا هەم لەسوریا و هەم لەعێراق ســـەركەوتنی بەدەســـتهێناوە. ئـــەوان دەڵێـــن داعـــش لەرێـــی ئـــەم جەنگـــە ســـایكۆلۆژییەوە توانیویەتی زەبری كاریگەر لەهێزەكانی سوپای مالیكی، هێزەكانی سوپای ئازاد و سوپای ئەسەد بوەشێنێت. شەڕكردن لەپێنـــج بەرەدا رەنگە بیرلێكردنەوەی ئاســـان نەبێت، بەاڵم بەفیعلی داعش لەبەرەی سوپایی ئازاد، بەرەی ئیســـالمی و بەرەی نوســـرەت شـــەڕدەكات، بەكـــردەوە لەبـــەرەی ســـوپای رژێمی ئەســـەد و بەكـــردەوەش لەدژی هێزە كوردییەكانی یەپەگە لەســـوریا شـــەڕدەكات، بەكـــردەوە لـــەدژی ســـوپای مالیكـــی و هێزە میلیشیا شیعەكان شەڕدەكات. ئەمەش لەچاو پســـپۆڕانەوە شـــتێكی ســـادە نیە، بەاڵم لەوە

بەشی سیاسەت

داعش گەمەكە بەرفراوان دەكاتئەگەری سەركەوتنی داعش لە حومس و مەشقكردن بۆ گەمارۆدانی دیمەشق

ستراتیژیستەكان سەركەوتن و پێشڕەوییەكانی ئەمدواییانەی داعش لەپارێزگاكانی حەلەب و دێرەزور و حومس بە وەرچەرخانێكی جیۆسیاسی لەقەڵەمدەدەن

ژماره 241 2014/8/2 25

داعش لە یەك كاتدا لەپێنج بەرەی )سوپای ئازاد، بەرەی ئیسالمی، بەرەی نوسڕەت، رژێمی

ئەسەد، یەپەگە و سوپا و میلیشیاكانی

مالیكی( دەجەنگێت، كە بیرلێكردنەوەشی ئاسان نیە

سياسەت

گرنگتر ســـەركەوتن لەشەڕی ســـایكۆلۆژییە، كـــە كاریگـــەری راســـتەوخۆی لەســـەر كۆی

نەبەردەكان دەبێت. داعش: هەڵكشان لەدو بەرەدا

ســـەركەوتنەكانی ئـــەوەی دوای داعـــش دوای جێگیركـــردوە، عێـــراق لەشـــەڕەكانی تكریـــت خـــوارووی لەشـــەڕەكانی ئـــەوەی توانیویەتـــی ســـەنگەرەكان و پێگەكانی خۆی بچەســـپێنێت، بەپێی پسپۆڕە ســـەربازییەكان دەیـــەوێ پێگـــەی جەنگەكەی لەعێـــراق بخاتە دۆخـــی بەرگرییـــەوە، بەاڵم لەســـوریا دۆخی بەرگـــری بـــۆ دۆخـــی هێـــرش بەرزبكاتەوە. بەمجۆرە داعـــش گەمەكەی لەنێـــوان بەرەی ســـوریا و بـــەرەی عێراقـــدا دەگۆڕێـــت. واتە لەالیەك بەپێی پێویست لەعێراق دۆخەكە لەپڕ لەبەرگرییەوە دەگۆڕێـــت بۆ هێرش، لەپڕیش دۆخەكـــەی ســـوریا لەهێرشـــەوە دەگۆڕێـــت بۆ بەرگـــری. بۆ نمونە كاتێـــك لەعێراق بوو، ئەوە لـــە 2012وە دۆخەكەی كـــردە بەرگری و زۆربـــەی هێزەكانـــی بۆ بەرەكانی ســـوریا گواســـتەوە. ئەمجا لـــە 2013وە دوای ئەوەی لەسوریا لەئاســـت هێزەكانی ئۆپۆزیسیۆن و رژێم توانی ســـەركەوتنی رێژەیی دەسبخات، ئەوســـا بایدایەوە بۆ بەرەی عێراق و لەئەنبار دەستی بەشەڕێكی بەرفراوان كرد و چەندین

شار و شارۆچكەی دەسخست. لەدۆخـــی عێراقـــی بـــەرەی بۆماوەیـــەك بەرگریدا راگرت و سەرلەنوێ لەبەرەی سوریا جەنگەكـــەی بەگڕكـــردەوە. لەوێـــش لەالیەك لـــەدژی ســـوپای ئـــازاد شـــەڕی دەســـتپكرد و لەالیەكیـــش لـــەدژی هێـــزە كوردییەكان و بەرەی نوســـرەتیش كەوتەشـــەڕەوە. لەدوای ئەمە ســـەرلەنوێ بـــەرەی ســـوریای كزكرد بـــەرەی و دا موســـڵی پەالمـــاری لەپـــڕ و عێراقـــی لەدۆخـــی بەرگرییـــەوە گۆریەوە بۆ دۆخـــی هێرشـــكاری. بێگومـــان چاودێرەكان لـــەو بڕوایـــەدان جەنگـــی موســـڵ لـــەرووی ستراتیژی سەربازی و سیاسییەوە رەهەندی یەكالكـــەرەوە و وەرچەرخێنـــەری هەیـــە، كە كاریگـــەری لەســـەر كـــۆی بەرەكانـــی شـــەڕ دەبێت. داعش بەو هێز و توانا ســـەربازییەی لەموسڵ و سەاڵحەددین دەستیخستووە، بەو مۆراڵە جەنگییەی لەنەینەواوە پێیگەیشـــتووە، لەســـوریا بەرهەمەكـــەی دەیـــەوێ ئێســـتا بەشـــێنەیی بەرەكـــەی بۆیـــە پێبچنێتـــەوە. لەخۆرهەاڵت و ناوەڕاســـتی سوریاوە بەرەو خۆرئاوا دەگوێزێتـــەوە. ئەمەش بەپێی وتەی پســـپۆڕە ســـەربازییەكان بەرەبەرە نەبەردە راســـتەقینەكان لەنێـــوان داعـــش و ســـوپای ســـەركەوتنەكانی لێدەكەوێتـــەوە. ئەســـەدی ئەمدواییانە لەبیابانەكانی تەدمەڕ و خۆرهەاڵتی

حومس بەســـەرەتای ئەم ستراتیژییە نوێیەی داعش لەقەڵەم دەدرێت.

هەڵكشـــان بـــۆ باكـــوور لە ســـوریا و لە عێراق

لەالیەكیتـــرەوە هێـــزی داعـــش لەبـــەرەی باكـــوور هـــەم لەســـوریا و هـــەم لەعێـــراق راستەوخۆ لەگەڵ كورد بەرەوڕوو دەبێـتەوە. تائێســـتا داعـــش نەیویســـتووە بەیەكجارەكی تواناكانـــی خـــۆی لـــەدژی كـــورد بقۆزێتەوە، بەاڵم دۆخی كۆبانـــی گەلێك جیاوازە، داعش دەیەوێ بەهەر نرخێك بوە كۆبانی بسڕێتەوە و سنوری خۆی لەخۆرهەاڵتی گردەسپییەوە تاوەكو ئەعزاز لەباكووری حەلەب بەرفروان بـــكات. ئەگـــەر بێتـــو داعـــش ئـــەم كۆســـپە ســـتراتیژییە و ئەم پوازە جیۆسیاســـییە، واتە كۆبانـــی، لەســـەر رێگاكـــەی خـــۆی البەرێت، ئەوســـا دەتوانـــێ ســـنورێك بەدرێژایی 450 كیلۆمەتر لەسەرانســـەری باكووری ســـوریا بێبـــڕان لەنێوان ســـوریا-توركیا دەســـبخات. بۆیە داعـــش لەســـترایژی ســـەربازی خۆیدا گەلێك بایەخ بەوەدەدات ئەم سنورە بەردرێژە بخاتـــە دەســـت خۆیـــەوە. بۆیـــە لەهەوڵێكـــی بێپسانەوەدایە بۆ ئەوەی بەشەڕێكی بەردەوام توانا خۆییەكانی بەرگری كۆبانی پەكبخات و دایبهێزرێنـــێ و بەرەبەرە پێشـــڕەوی بكات و سەرەنجام ناوەندی شارەكە كۆنترۆڵ بكات. ئەگەر داعش لەم ســـتراتیژییەدا سەربكەوێت، ئەوە بەكردەوە دەبێتە هەڕەشـــەی ستراتیژی بـــۆ خۆرئـــاوای كوردســـتان و هاوكاتیش بۆ

باشووری كوردستانیش. ئەمـــە یەك مانای ســـتراتیژی هەیە: داعش تائێســـتا هـــەم لەعێـــراق و هـــەم لەســـوریا بـــەاڵم باشـــوورەوەیە. بـــەرەی بەتەنـــگ بـــەرەی باكـــوورە. لەبـــەرەی چاوێكیشـــی باكوور سەرانســـەری ســـنوری هاوسێیەتی و خۆرئاوا–داعـــش نێـــوان نەخـــوازراوی لەخۆدەگرێت. كوردســـتان–داعش هەرێمـــی بۆیـــە ســـەركەوتنی داعش لەبـــەرەی باكوور تاڕادەیەكـــی زۆر بەســـەركەوتنی لەشـــەڕی كۆبانییەوە بەندە. ئێستا لەبەرەی باكوورەوە لەالیـــەك چـــاوی لەعەفرینـــە، لەالیەك چاوی لەجەزیرەیـــە، چاوێكیشـــی و لەكۆبانیـــە لەالیەكیـــش چـــاوی لەبەرەكانـــی ســـەرووی موسڵ هەتا ســـەرووی تەكریت و سەرووی باقوبەیـــە. ئەم بەرەیە واتە بەرەی باكوور بۆ داعش نرخێكی گرنگی هەیە، بەاڵم ئێســـتاش وەكو "بەرەیەكی ســـڕكراو" ســـەیری دەكات. لەرووی ستراتیژیشـــەوە خـــۆی دەیەوێ ئەو پەیامە بەكـــورد بدات، كە نایـــەوێ پەالماری ئەم ناوچەیە بدات. ئەزمونی سەربازی داعش هـــەم لەخۆرئـــاوا و هـــەم لەباشـــوور ئەوەی

ســـەلماندوە، كە كورد پاروویەكی ئاسان نین و توانا و شـــارەزاییەكی سەربازی و بەگری بەرفراوانیـــان هەیە و زیانـــی كاریگەری بەم

هێزە گەیاندووە. ئـــا لەبەرئەمـــە داعش هەتاوەكو لەســـوریا لەبـــەرەی خۆرئاوا و بەرەی باشـــوور لەگەڵ سوپای ئازاد و سوپای رژێم نیازی جەنگینی هەبێت، هەتاوەكو لەعێراق لەبەرەی باشـــوور نیـــازی جەنگی هەبێت، ئەوە نایپەرژێتەســـەر بـــەرەی باكوور، واتە كوردســـتان لەهەردوو لـــێ كۆبانـــی دۆخـــی ئەمـــە بەشـــەكەیدا. هەاڵوێردەكرێت، چونكە كۆبانی لەچاو داعش كۆســـپێكی ناخۆشـــە كـــە لەالیـــەك مانەوەی دەبێتـــە هەڕەشـــەی بـــەردەوام و هەمیشـــە سەرئێشەی بۆ دەنێـتەوە. لەالیەكیش البردنی ئەو كۆســـپە لەرووی ســـتراتیژی، سیاســـی، ســـەربازی و تەنانەت ئابووریشـــەوە گەلێك بـــۆی گرنكـــە و البردنی دەبێـتەهـــۆی ئەوەی لەدیالـــەوە خـــۆی بەردەســـتی ناوچەكانـــی هەتاوەكـــو خۆرهەاڵتـــی حومـــس لەبوونـــی هێزێكی نەیار پاكبكاتەوە. لەبەرئەمە لەشـــەڕ كۆبانی فشـــار و پێداگرتنی داعـــش پەیوندی بـــەم هۆكارانەوە هەیە. بەاڵم بـــۆ ناوچەكانی تـــر وا ناڕوانێـــت، جارێـــك حـــەزی لەوەیـــە لەپشـــتەوە واتـــە لەبـــەرەی باكـــوورەوە هیچ هێزێـــك هەڕەشـــەی لێنەكات، بۆیـــە دەیەوێ بـــێ رێكەوتن بەشـــێوەی پاڵەكی لەگەڵ كورد دانوســـتانێكی نافەرمی هەبێت. ئەمەشـــی بۆ ئەوەیە تا بتوانێ زۆربەی هێزەكانی بۆ بەرەی خۆرئاوا و بەرەی باشوور لەسوریا و بەرەی باشـــور و باشـــووری خۆرهـــەاڵت لەعێـــراق بگوێزێتەوە. ئەمەش لەرووی ســـتراتیژییەوە بۆ كورد لەخۆرئاوای كوردستان و لەهەرێمی كوردســـتان گرنگە و پێویســـتە وەبەرهێنانی سیاسی و سەربازی لەسەر بكرێت و لەكاتی

خۆیدا ئیمتیازگیری لێبكرێت.

26 ژماره 241 2014/8/2

بەگوێرەی هەندێك لەسەرچاوە كوردییەكان رۆژانە رێژەیەكی بەرچـــاو لەگەنجانی كورد لەباكوور و باشـــوری كوردســـتانەوە دەچنە ریزەكانـــی داعـــش. ئـــەم رێژەیـــە بەتایبـــەت لەباكـــوور لەناوچەكانـــی بینگـــۆل، باتمـــان و ئـــەرزرۆم زۆرتـــر لەپێشـــە و لەباشـــووری كوردســـتانیش بەزۆری لەپارێزگای سلێمانی بەرچـــاو دەكەوێت. دیســـان بەگوێـــرەی ئەو ســـەرچاوە نافەرمیانە تائێســـتا نزیكەی دوو هـــەزار گەنجـــی كـــورد لەهەموو بەشـــەكانی كوردســـتانەوە پەیوەســـت بەداعـــش بـــوون. پێویســـتە و جیددییـــە رێژەیەكـــی ئەمـــەش دیراســـەی وردی لەســـەر بكرێت. بەپێی ئەو زانیاریانە، رۆژانە لەباكووری كوردســـتانەوە چەندین گەنج سنورەكانی سوریا دەگرنەبەر و لەرێـــی رێكخراوە خێرخوازییە ئیســـالمییە ســـەلەفییەكانەوە لەشـــارەكانی ئاقچەقەلعـــە، جەیالن پنار و كلیســـەوە دەربازی شارەكانی ژێر دەسەاڵتی داعش دەبن. هەروەها لەوەش گرنگتر دەوڵەتی توركیا تارادەیەك ئاگای لەم

جموجۆڵە هەیە، بەاڵم چاوپۆشی لێدەكات! ئێستا داعش بۆ گواستنەوەی جیهادییە كورد و بیانییەكان كە بەرێژەی 80% لەسنورەكانی نـــاو دەربـــازی كوردســـتانەوە باكـــووری ســـنورەكانی دەوڵەتی ئیســـالمی دەبن، كەڵك لەچەندین رێكخراوی ئیســـالمگەرای سەلەفی كوردی لەباكووری كوردســـتان وەردەگرێت.

هەندێك لەو بڕوایەدان پارتی دۆزی ئازاد واتە "هوداپار"یش بەشـــێكە لەزەمینەخۆشـــكەرانی ئـــەم پڕۆژەیـــەی داعش، بـــەاڵم ئـــەو گروپە ئـــەوە رەتدەكاتەوە و ئاماژە بەوە دەكەن، كە داعش ئەوانیش بەمورتـــەد لەقەڵەم دەدەن و تەكفیریـــان دەكەن. لەالیەكی تـــرەوە چەندین رێكخراوی مەدەنی ئیســـالمی بەشـــێوەیەكی بەرچـــاو هـــاوكاری داعش دەكـــەن و هەوڵی گواســـتنەوەی نەفـــەر و لۆجســـتێكیان بۆ ناو

سنورەكانی سوریا دەدەن. لەگـــەڵ ئەمـــەش لـــەم رۆژانـــەی دواییـــدا بەپێـــی هەندێـــك ســـەرچاوە داعـــش خەریكە بـــەو خڕدەكاتـــەوە، كوردەكانـــی چەكـــدارە ئامانجەی ســـتراتیژی خۆی بۆ گرتنی ناوچە كوردســـتانییەكان بگۆڕێـــت. واتـــە ئەمجـــارە بـــۆ خەرقـــی ناوچـــە كوردییەكان لەســـوریا و بگـــرە ســـبەینێش لەهەرێمـــی كوردســـتان كەڵك لەچەكدارە كـــوردەكان وەربگرێت. ئەو ســـەرچاوانە بـــاس لـــەوە دەكەن، كە ئێســـتا لەپارێزگای رەققە كارێكی شـــێلگیر بۆ گرتنی كۆبانـــی دەكرێـــت. بـــۆ ئەمـــەش ســـتراتیژی تـــازەی داعش شـــەڕكردنی كـــورد بەكوردە و رێژەیەكـــی یەكجـــار زۆر لەالوانی كوردی لەرەققە كۆكردۆتەوە و بەتەمایە بۆ بەرەكانی جەنگی كۆبانیان بنیرێت. چاودێرایش پێیانوایە ئەم ستراتیژییە تازەیەی داعش ئەگەری هەیە زیـــان بەبەرەكانی شـــەڕی كۆبانی بگەیەنێت، بەاڵم بەئەســـتەمی دەبینن داعش ئەو ئامانجە

بپێكێت.

یەكپارچــــەی نەخشــــەی كوردســــتانی داعش

داعــــش لــــەو نەخشــــە ســــەرەكییەی بــــۆ جیهانی ئیسالمی ئامادەكردووە، كوردستانی بەیــــەك ویالیەتــــی یەكپارچە وەســــفكردوە و هــــەر لەئەرزۆرمــــی توركیــــاوە هەتاوەكو لێوارەكانی كەنداو دەگرێتەوە. بەمجۆرە بۆ یەكەمجــــار گروپێكی ســــەلەفی جیهادی پان ئیسالمی بەشێوەیەكی ســــەیر ئامانجەكانی "پان كوردی" هەڵدەگرێت. ئەمەش سەرنجی هەموانــــی راكێشــــاوە. تەنهــــا ئەوەنــــدە نییە بەڵكو دەوڵەتی ئیســــالمی ماوەیەكە مژدەی ئەوە بەهەمووان دەدات، كە وادەی رزگاری كوردستان لەدەســــت مورتەدەكان نزیكە و ئەوەندە نابات ئەم ســــەرزەمینە ئیســــالمییە لەالیەن رۆڵە جیهادییەكانەوە رزگار دەكرێت. تا ماوەیەك لەمەوبەریش دەوڵەتی ئیسالمی تەنها لەســــەر ئاســــتی راگەیاندن باسی لەم پڕۆژەیــــە دەكرد، بەاڵم ئەوە ماوەی مانگێگە ئەم گروپە بەشــــێوەیەكی رێكخراو خەریكە ئەوە تاوتوێ دەكات، كە بەشێوەی كردەكی

كار بۆ بەدیهێنانی ئەو پڕۆژەیە بكات. ئــــەوەی لەنەخشــــەكەی داعــــش بەوردی ســــەرنجی هەمــــووان رادەكێشــــێت، بریتییە لــــەوەی كــــە پیادەكردنــــی ئــــەم نەخشــــەیە لەســــەر زەمینی واقیع پێویســــتی بەجەنگین لەگــــەڵ توركیــــا، ئێران و تەنانــــەت هەرێمی خۆســــەری ئیــــدارەی و كوردســــتان دیموكراتــــی خۆرئاوای كوردســــتان دەبێت.

بەشی سیاسەت

داعشە كوردەكانستراتیژی تازەی داعش بۆ ناوچە كوردییەكان

لەم دواییانەدا داعش خەریكە چەكدارە كوردەكانی كۆدەكاتەوە و دەیەوێ ستراتیژی خۆی بۆ گرتنی ناوچە

كوردستانییەكان بگۆڕێت

سياسەت

ژماره 241 2014/8/2 27

داعش لەو نەخشە سەرەكییەی بۆ جیهانی ئیسالمی ئامادەكردووە،

كوردستانی بەیەك ویالیەتی یەكپارچە وەسفكردوە و هەر

لەئەرزۆرمی توركیاوە تاكو لێوارەكانی كەنداو

دەگرێتەوە

بــــۆ ئەمەش داعــــش لەهەوڵــــی ئەوەدایە ئەم پڕۆژەیــــە بكاتە پڕۆژەیەكی جیۆسیاســــی و دەرخواردی جەنــــگاوەرە كوردەكانی خۆی بــــدات. دیــــارە ماوەیەك پێش ئێســــتا یەكێك لەكادیــــرە كوردەكانی داعــــش رایگەیاندبوو، كــــە بەدڵنیاییــــەوە رێكخراوەكــــەی پڕۆژەی لێدانــــی كوردســــتانی هەیــــە، بــــەاڵم جارێك كاتــــی نەهاتــــووە و پەلــــەی تێدانــــاكات. ئەو كەســــە بەراشكاوی رایگەیاندبوو، كە داعش بەفەرمــــی دانــــی بــــەوەدا ناوە كوردســــتان ویالیەتــــی ســــێیەمی دەوڵەتــــی ئیســــالمییە. واتــــە دوای ویالیەتــــی شــــام و ویالیەتــــی عێراق نــــۆرەی ویالیەتی كوردســــتان دێت. بۆیە ئەوەی ئێســــتا ســــەرنج رادەكێشــــێت، بریتیە لــــەوەی كەنگێ داعش ئــــەم پڕۆژەیە لەزەمینــــەی واقیعــــدا پیــــادەدەكات؟ هەرەها ئەولەویەتــــی یەكەمــــی لەكوێوەیــــە، ئایــــا لە كۆبانییەوەیە یاخود لەشوێنێكی دیكەوەیە؟

كوردەكانــــی چەكــــدارە داعــــش ئامادەدەكات

داعــــش ســــاڵێكە دوو مــــاوەی ئــــەوە بەشــــێوەی جۆربەجۆر لەهەوڵــــی ئەوەدایە یەپەگــــەی هێزەكانــــی لەچەنگــــی كۆبانــــی نەیتوانیــــوە تائێســــتا بــــەاڵم دەربهێنێـــــت، هەمــــوو و بپێكێــــت ســــتراتیژیەی ئــــەم جارێكیــــش شكســــتی بەرچاوی خــــواردوە! ئەم مەســــەلەیە بۆتە پرســــێكی سەرەكی بۆ فەرمانــــدە ســــەرەكییەكانی داعــــش، بۆیە بۆ قەرەبوكردنەوەی شكستەكانی رابردوویان،

ئەمجــــارە لەهەوڵی ئەوەدان لەرێی چەكدارە كوردەكانــــی خۆیانەوە دەرگاكانی كۆبانی و ناوچە كوردســــتانییەكانی دیكە بكەنەوە. بۆ ئەمەش لەرەققــــەوە فەرمانێك بۆ یەكەكانی فێــــركاری و مەشــــق لەرەققــــە، دێــــرەزور و جەرابلــــۆس دەكــــراوە، كــــە چی ســــەربازی كوردیان هەیە بەرێژەی 80% بیاننێرنەوە بۆ دەوروبەری كۆبانی. ئێســــتا كۆبانی لەســــێ بەرەوە لەالیەن داعشەوە گەمارۆدراوە. بۆیە بەگەیشــــتنی چەندین كەتیبەی تازەنەفەسی جیهادی كــــوردی، كە بەشــــی هەرەزۆریان كــــوردی باكــــوور و هەرێمــــی كوردســــتانن نێونەتەوەییــــن، جیهــــادی 20%یشــــیان و شــــیمانەی ئەوە دەكرێ جەنگێكی ســــەختتر

دەسپێبكات. لەالیەكی تریشەوە قۆســـتنەوەی جیهادییە كوردەكان بۆ جەنگی هێزە كوردســـتانییەكان گەلێـــك رەهەنـــدی نوێ زیـــاددەكات. پێدەچێ بەســـەركەوتنی ئەم ئەزموونـــە داعش بیەوێ لەناوچەكانی جزیرە و هەرێمی كوردستانیش بەشی هەرەزۆری چەكدارەكانی لەكوردەكان هەڵببژێرێـــت. ئەمە یەك راســـتی دەردەخات، كـــە داعش لەپیادەكردنی نەخشـــەی ویالیەتی ســـێیەمی خەالفەتەكەی شـــێلگیرە و دەیەوێ بەهەر نرخێك بووە ئەم پڕۆژە ســـتراتیژییەی مـــاوەی ئـــەوە دەســـپێبكات. لەكۆبانییـــەوە چەند رۆژێكیشـــە داعـــش لەهەوڵێكی چڕدایە كـــە حەســـەكە لەهێزەكانـــی رژێـــم و یەپەگە پاكبكاتـــەوە. بۆ ئەمەیش بەشـــێك لەچەكدارە

كوردەكانـــی بۆ ئـــەم بەرەیـــە گواســـتۆتەوە. كـــە دەكـــەن، ئـــەوە شـــیمانەی پســـپۆڕان قۆســـتنەوەی جیهادییە كوردەكان تاڕادەیەك كاریگەری لەسەر پرۆسەی نەبەردەكان بكات، بەاڵم بەگشـــتی بەئەستەمی دەزانن ئەم پرسە

كۆی جەنگەكە بەسودی داعش بگۆڕێت. پســــپۆڕانی لەچــــاوی دیكــــەش شــــتێكی ســــتراتیژی ون نابێت. ئەویش برتییە لەوەی جەنگی نێوان داعش–پەكەكــــە لەخۆرئاوای كوردســــتانەوە بگوێزرێتەوە بــــۆ باكووری كوردســــتان. چونكە ئێســــتا زۆربەی گروپە ئیســــالمییە كوردییەكانــــی نەیــــاری پەكەكە لەباكوور لەشــــەڕی خۆرئاوای كوردستاندا پشــــتیوانی لەداعــــش دەكــــەن و جبەخانە و تەقەمەنــــی و جەنــــگاوەری بــــۆ دابیندەكەن. پسپۆڕان گریمانەی ئەوە بەدوور نازانن، كە ئەم شەڕە سەرەنجام لەباكووری كوردستان بتەقێـتــــەوە، چونكە 60%ی خەڵكی باكووری كوردســــتان محافزەكار و ئیســــالمگەران و بەشێكی بەرچاویشیان رۆڵەكانیان ناردۆتە بەرەكانی جەنگی سوریا. بۆیە پێش ماوەیەك رێكخســــتەكانی لەنێــــوان زۆر گرژییەكــــی هوداپــــار و بەدەپــــە لەشــــارەكانی باكووری كوردستان رویداوە، تەنانەت گەلێك كەسیش لەم گرژیانەدا یان گیانیان لەدەســــتداوە، یان برینداربوون یاخود دەسگیركراون. ئەمەش ئــــەو نیگەرانییە بەهێــــزدەكات، كە گۆڕەپانی پێكدادانــــی ئایندە لەنێــــوان پەكەكە و داعش

لەباكووری كوردستان بتەقێتەوە.

داعش لەهەوڵی ئەوەدایە لەرێی چەكدارە كوردەكانی خۆیەوە دەرگاكانی كۆبانی و ناوچە كوردستانیەكانی تر بكاتەوە

سياسەت

28 ژماره 241 2014/8/2

سياسەت

رزگار رەزا چوچانی

لەهەردوو حاڵەتی تێكشكان یا سەركەوتنی

سوننە یان شیعە ئایندەی ئێمە باش نابێت

پێویست نیە پێشمەرگە بۆ بەرزكردنەوەی ورەی سەربازە هەاڵتوەكانی مالیكی بەكوشت بدەین

د. رێبوار كه ریم مه حمود بۆ سڤیل:

هەڵگـــری مه حمـــود، كه ریـــم رێبـــوار د. بڕوانامـــه ی ماســـته رو دكتـــۆرا لـــه زانســـته سیاســـییه كان و هاوڕێی لێكۆڵه ر له ســـكوڵی له زانكـــۆی هاواڵتیبـــوون بـــۆ ماكســـوێڵ ســـیراكیوز- نیویۆرك، لەم دیمانەیەدا لەگەڵ ســـڤیل بەوردی باســـی کێشـــەکانی عێراق و

ئایندەی عێراق و کوردستان دەکات.

هــــۆکارە دیارەکانی ئاڵۆزییەکانی ئەم دوایەی عیراق چین؟

د. رێبــــوار: زۆر لــــەو دەوڵەتانــــەی ناوچەکە لەئەنجامی رێککەوتنی سایکس بیکۆ دروستبوون بەعێراقیشــــەوە، تێیانــــدا جــــۆرە پێکەوەژیانێکی زۆرەملێیانە دروستکراوە، بەشێوەیەک هەمیشە چاوەڕوانــــی تەقینــــەوەی دۆخەکەیــــان لێبکرێ، ئــــەم دۆخــــە تەنها لەعێــــراق وا نییــــە، لەئێران و تورکیــــا و ســــوریا و زۆر واڵتی ئــــەم ناوچەیە و لەبەشــــێک لەواڵتەکانی باکــــووری ئەفریقاش ئــــەو حاڵەتــــە بــــەدی دەکرێــــت، كــــە کۆمەڵێــــك نەتەوەی جیاواز، بەزۆر و بەناوی پێکەوەژیانی

ئاشتیانە، بێ ویستی خۆیان لەسنوری واڵتێکدا کۆکراونەتــــەوە. گرفتەكــــەش ئەوە بــــووە، هەر نەتەوەیەک هەوڵیداوە خۆی پێکهاتەی بااڵدەست و فەرمانــــڕەوا بێــــت، ئەوانــــی تر ژێردەســــتەی ئەوبــــن، ئەمەش لەعێراقدا رەنگی داوەتەوە و تا ئیستاش بەئاشکرا دەیبینین. ئەوەی بەردەوامی بــــەو رەوشــــە داوە، مەســــەلەیەکە پێی دەوترێ یەکپارچەیــــی خاکــــی عێــــراق، كە وەك شــــتێکی پیرۆز تەماشا دەکرێت، پێشتر لەالیەن سوننەكان و دواتریــــش لەالیــــەن شــــیعەكانەوە. لەمــــاوەی ســــوننەکان لەشــــیعەکاندا گروپێــــک حکومــــی چاوەڕێــــی ئەوەبوون، لەرێی دواین هەڵبژاردنی

پەڕلەمانــــی عیراقەوە کەســــێکی ترو هێزێکی تر بێتەپێشەوە و بتوانن لەحکومەتێکی راستەقینەدا باســــی شــــەراکەتی نیشــــتیمانی بکــــەن، بــــەاڵم ئەنجامی هەڵبژاردنەکان پێچەوانەی چاوەڕوانی ئەوان بــــوو، بینییان هەر ئەو الیەنانەی پێشــــتر حوکمڕان بوون، دەنگی زۆرینەیان برد، بەوەش هیــــچ هیوایەکیــــان نەمــــا، بێهیوایشــــیان بــــووە هۆکاری روودانی ئەو کێشــــەیەی ئێســــتا هەیە، لەکاتــــی رووداوە توندتیژییەکانــــی ئەم دواییەی ناوچە سوننەکانیش، بەئاشکرا سوننەکان داوای هەرێمێــــک بۆخۆیان دەکەن و دەڵێن" یان ئەقلیم یــــان تەقســــیم". ئەوانیــــش هاتنە ئــــەو بڕوایەی

ژماره 241 2014/8/2 29

سياسەت

پارتی و گۆڕان و ئیسالمییەکان

لەبەرەیەکن، پشتیوانی هەڵسانی خەڵکی ناوچە

سونییەکانن

دابەشــــبوونی عیراق شــــتێکی حەتمییــــە، چونکە دڵنیابوون لەچوارچێوەی عیراقێکی یەکگرتوودا،

هیچ لەمافەکانیان دەستناکەوێت. لــــەو دۆخەی ئێســــتای عێــــراق خاڵی

هەرە بەهێزی کورد چییە؟د. رێبــــوار: الیەنــــی هەرە بەهێــــزی ئێمە لەم

قۆناغەدا تەنها دوو خاڵە:یەکەم: لەســــەر ئاســــتی ناخۆیــــی، ئەو ناوچە بــــۆ کار 140 مــــادەی لەنــــاو دابڕێنراوانــــەی چارەســــەکردنیان کــــراوە و حکومەتــــی عێــــراق پێیەوە پابەند نەبووە، خەڵکی ئەو ناوچانە ئێستا بەئاشکرا دەیانەوێ لەالیەن هەرێمی کوردستان

و پێشمەرگەوە بپارێزرێن. دەرەوە، ئاســــتی لەســــەر دووەم: لەســــەردانەکانی وەزیرانی دەرەوەی ئەمریکا و بەریتانیا، هیچ یەکێك لەو دووهێزە نێودەوڵەتییە و هێزە گەورە ئیقلیمییەکان داوای پاشەکشــــەی کوردیان لەو ناوچانە نەكردووە، ئێســــتا جاران نییە، کە تورکیا نەیەوێ کەرکوک بخرێتەوە سەر کوردستان، بەڵکو بەپێچەوانەوە حەزی بەوەیە، چونکە بەرژەوەندی ئابووری و سیاســــی تێیدا، رەنگــــە ئێرانیــــش لەداهاتوودا زیاتــــر لەبێدەنگی ئێســــتای، رازیــــش ببێــــت، بەمەرجــــی ئــــەوەی کورد بتوانــــێ، لەرووی ئابوورییــــەوە گەرەنتی بەرژەوەندییەکانــــی بــــکات. ئەمــــە گرنگــــە ئــــەو الیەنانە ئەگەر پاڵپشتی لەسنووری راستەقینەی مێژوویی كورد نەكەن، ئەوا دژایەتیشی ناکەن.

بــــەاڵم ئەم خاڵــــە بەهێزانــــەی كورد دروســــتکراوی رووداوەکانن. كــــورد چ خاڵێكی بەهێــــزی هەیە، كە دروســــتکراوی رووداوەکان

نەبێ و بەرنامەڕێژی پێوەدیار بێت؟ دروســــتکراوی بەدڵنیایــــی رێبــــوار: د. رووداوەکانن، من یەکێک بووم لەوانەی لەسەر ئەم بابەتە قســــەم هەبووە، پێموابوو دەستوری عێــــراق، بەهیــــچ جۆرێــــک دەیان ســــاڵی تریش، ناتوانــــێ کەرکــــوک و ناوچە دابڕێنــــراوەکان بۆ ئێمە بگەڕێنێتــــەوە، چونکە ئەوانەی دەســــتوور جێبەجێ دەکەن ئیمان و باوەڕیان بە دەستوور نییــــە، تەنها لــــەو بڕگانەدا نەبێ کە بــــۆ خۆیانە، لەمــــڕووەوە مــــن پێموابوو دەســــتوور جێبەجێ نابێ، بۆیە رووداوەکانی ئەم دواییە، دەستکەوتی بەکــــورد داوە. بــــەاڵم لــــەرووی سیاسیشــــەوە پێگــــەی کورد ئێســــتا لەجاران باشــــترە، چونکە لەســــەر ئاســــتی ناوخۆی عێراق، بەشێکی زۆر لەســــوننە ئامادەنیــــن لەئێســــتادا دژایەتی کورد بکەن، چونکــــە ناتوانن دوو ســــەنگەر و بەرەی جەنگ لەیەک کاتدا بۆخۆیان دروستبکەن. لەناو ماڵی شیعەشــــدا چەند الیەنێك لەگــــەڵ كوردن، لەئاستی دەرەوەشــــدا توركیا پشتیوانی كوردە، ئێرانیش پاڵپشــــتی بەشــــێکی تری کورد دەکات. ئەوەی دەمێنێتەوە، ئێمە ئەو پاڵپشتییە گەورەی

دەوروبەر چۆن و بۆچی بەکار دەهێنین؟

ئەی الیەنی الوازی کورد چییە؟د. رێبوار: پرسیارێکی بەجێیە، دەتوانین الیەنی الوازی کورد لەچەند خاڵێکدا کۆبکەینەوە. خاڵی هەرە سەرەکی ترسە لەهاوهەڵوێستی، هەمیشە ئێمە ترســــمان هەیــــە لەوەی کــــورد لەبەرامبەر هاوهەڵوێســــت چارەنوسســــازەکاندا مەســــەلە نەبێ، بۆنمونە پارتی نزیک لەتورکیایە و یەکێتی نزیک لەئێران، ئەمە ترســــی خولقاندووە لەسەر یــــەک هەڵوێســــتی، یەکێتــــی الیەنگــــری مالیکییە یەکێتــــی و پارتــــی مالیکییــــە. دژی پارتــــی و روانینی جیاوازییان هەیە لەســــەر رووداوەکانی ئــــەم دواییــــە هەیــــە. وادەردەکەوێــــت پارتــــی و گــــۆڕان لەبەرەیەکن تاڕادەیەک پشــــتیوانی ئەو هەڵســــانەی خەڵکی ناوچە ســــونییەکانن دەكەن، یەکێتــــی پێیوایــــە داعــــش خەتــــەرە و پێویســــت دەکات شــــەڕیان بکەیــــن، هەروەها هەڵوێســــتی ئیســــالمییەکانیش خۆی لەئاڕاستەکەی پارتی و گۆڕانــــدا دەبینێتەوە. خاڵێکی الوازی تر، قەیرانە ناوخۆییەکانی کوردستانە، وەك قەیرانی موچە و بودجــــە و بەنزیــــن و کارەبــــا و ژیانی خەڵک، ئەگــــەر ئــــەم گرفتانە چارەســــەر نەکەین، رەنگە خەڵک پاڵپشــــتی سیاسەتی کوردســــتان نەکات، ئــــەوە مەترســــییە چونکە هــــەر هەنگاوێک بنێین

ئەنجام پێویستمان بەپاڵپشتی خەڵکە. بەاڵم رایەک هەیە پێیوایە، دابەشبوونی پەیوەنــــدی پارتــــی یەکێتــــی بەســــەر ئێــــران و

تورکیادا، تاکتیکێکی زیرەکانەی کوردە؟د. رێبــــوار: مــــن زۆر بەباشــــی دەزانم کورد نــــەک لەگــــەڵ ئێــــران و تورکیــــا، بەڵکــــو لەگەڵ هەموو دەوڵەتەکان پەیوەندی هەبێت، هەرکەس و الیەنێکیش بەوە هەڵدەستێ زۆر باش دەکات، ئێمــــە ناکــــرێ هەرگیــــز دەســــتبەرداری ئێران و توركیــــا بین، ئەگەر پەیوەندییەکان بەو جۆرەبێ کــــە دەڵێن ئەوە کارێکی زۆر باش دەبێت. بەاڵم زۆر گرنگــــە بەدامەزراوەییانە ئــــەم پەیوەندیانە رێکبخەین، نەک هەر حزبە و بۆخۆی پەیوەندی هەبێ، واتە لەرێی حكومەتی هەرێم و پەرلەمان

و سەرۆكایەتی هەرێمەوە بێت. وتت گەر شــــیعە بەســــەر سوننەکاندا ســــەرکەوت، ئــــەوا مەترســــی لەســــەر ناوچــــە دەبێــــت، رزگارکــــراوەکان تــــازە کوردســــتانیە ئەی مەترســــی گروپە ســــونییەکان چییە ئەگەر

سەقامگیر بن؟د. رێبــــوار: مێــــژووی عێــــراق پێمــــان دەڵێت هەر الیەنێک لەعێراقــــدا بەهێز بێ، هەوڵ ئەدات الیەنەکانــــی تــــر ســــەرکوت بــــکات. دوو ســــاڵ پێش ئێســــتا وتومە )ئێســــتا کــــە دەبینین مالیکی وەک گروپێکی شــــیعە، لەناو دەســــەاڵتدا بەهێز دەبێت و ســــەری ســــوننە دەبــــڕێ، رۆژێک دێ دەســــتی کوردیش دەبڕێت(، ئــــەوە بینیمان نانی کوردی بڕی، نانبڕینیش جۆرێکە لەدەســــتبڕین، واتــــە لەئێســــتای عیراقــــدا هەمــــان ســــیناریۆی

سەردەمی سەدام دووبارە دەبێتەوە. من بۆخۆم لەهەندێــــك کەســــایەتی دیاری شــــیعەی عێراقیم بیســــتووە، کە دەڵێن 80 ساڵ لەالیەن سوننەوە چەوســــێنراوینەتەوە، دەبــــێ النیکەم، ســــوننەش

قبوڵی 100 ساڵ چەوساندنەوە بکەن!چــــۆن مەترســــییانە ئــــەم کەوایــــە بەمەرجــــی تەنیــــا شــــیعە بڕەوێنینــــەوە، بەشــــداریكردنی كــــورد لەشــــەڕی داعــــش دژی كــــورد نابێت، ســــوننەش مەرجــــی ئەوەیە كورد

هاوكاری شیعە نەكات؟د. رێبوار: ئەو دۆخەی لەعێراقدا دروست بووە، پەیوەنــــدی بەکوردەوە نییــــە، هێندەی پەیوەندی بەمەســــەلەی شــــیعەو ســــوننەوە هەیــــە، بــــەاڵم ئەمە مانای وا نییە کورد پریشــــکی بەرناکەوێ، نەخێر بەری دەکەوێ و بەریشیکەوتووە، رەنگە پریشکەکەش زیاد بکات. بۆیە دەبێ ئامادەکاری هەبێ لەالیەن کوردەوە، ئێســــتا کورد پێویستی بەوانی تر نییە، چ پێویســــت دەکات کورد بچێت حکومەتێکــــی مردوو لەبەغدا زینــــدوو بکاتەوە؟ حکومەتی بەغدا چی دەکات بۆ کورد؟ کێشــــەی نەوتمان لەگەڵ چارەدەکات؟ کێشەی مادەی 140 چارەسەر دەکات؟ ئەوە خۆی چارەسەربووە و ناوچەکان بەدەست پێشــــمەرگەوەیە و نەوتیش گەیشــــتە بازاڕەكانی جیهان. چ پێویســــت دەکات ئێمــــە بچیــــن پێشــــمەرگە بدەیــــن بەکوشــــت بۆ بەرزکردنــــەوەی ورەی ســــەربازە هەاڵتوەكانی مالیكی؟ شــــەڕی داعش و مالیکی شــــەڕی ئێمە نییە، بەوەش دەتوانین مەترســــییەکان لەخۆمان دووربخەینەوە، کە نە شــــەڕ بــــۆ داعش بکەین،

نەشەڕ بۆ مالیکی بکەین. لەکۆتایی کێشــــەکانی عێراق، ئایندەی

کوردستان چۆن دەبینی؟د. رێبوار: ئەگەر ئەو هەڵســــانەی ســــوننەکان بشــــکێت و بگەڕێتــــەوە دواوە، ئاینــــدەی ئێمەش زۆر باش نابێ، ئەگەر سوننەکانیش سەربکەون دیســــان بپوکێنــــەوە بەتــــەواوی شــــیعەکان و ئایندەی ئێمە زۆر بــــاش نابێ، بۆیە دەبێ کورد خۆی بەدوور بگرێ لەو شــــەڕە، ئەو شــــەڕەش تەنهــــا لەعێراق نییە، بەڵکو شــــەڕێکی ئەزەلییە و

لەزۆربەی واڵتانی ناوچەکەدا هەیە.

30 ژماره 241 2014/8/2

سياسەت

گێڕانەوەبۆ

لەبیرنەكردن

شەهیدی زیندوو كاك عومەر مەال زادە

كەســـایەتی ئەو جارەمان، دوا كەســـایەتی ئەم زنجیرە دەبێت، ویســـتم لەدوا كەسایەتیدا كاك عومـــەر عەواڵ مـــەال ئەمین ناســـراو بە

"عومەر مەال زادە" باس بكەم.كاك عومـــەر دەبێتـــە شەســـت و یەكەمین لەكتێبـــی نوســـینەكانم لەزنجیـــرەی كـــەس )ســـەربوردەی نەمران(، واتـــە هەموویان یان شـــەهید بوونـــە یـــان كۆچكـــردووی نەمر و ســـەربەرزن، بـــەاڵم كاك عومـــەر مـــەال زادە هێشتا لە ژیاندایە، بەاڵم الی من زۆر گەورەیە و چەندیـــن جاریش بریندار بـــووە و لەدەیان داستانی بەناوبانگی شەڕەكان بەشداربووە و كەسێكی ئازابووە، وەك شەڕی سێ مانگەی چیای سەفین و كۆڕەك و زۆزگ و هەورێ و

كاڵوقاسم و زینەتیر و پردی حافز و ..هتد.كاك عومەر یەكێكە لەنەمرە مەزنەكانمان، هەر چەندە كاك عومەر لەپلەی پێشمەرگایەتی گەیشـــتە ســـەرلق، بەاڵم كام ســـەرلق و كام پێشـــمەرگە؟؟! ئەو كەســـەی گیانبازی دەكرد چەند جار بەســـەختی برینـــدار بووە. بۆیە لە رێزی شەهیدە نەمرەكان ناوم نوسی، چونكە شەهیدە زیندووەكانی كورد هەزاران شەهید دەبن، بەاڵم من كاك عومەرم هەڵبژارد لەگەڵ شەهیدان یادی بكەمەوە، لەبەر گەورەیی ئەو

قارەمانە.كاك عومـــەر مـــەال زادە لەگونـــدی كۆڕێی سەر بە شەقاڵوە لەساڵی 1932 لەبنەماڵەیەكی ئاینپـــەروەر )مـــەالزادە( لەدایكبـــووە، باوكی كاك عومەر جگەلە كاروباری ئاینی، لەرووی كۆمەاڵیەتیش رۆڵی باشی لەو خێزانە بینیووە، لـــە كۆمەڵگە رێزی تایبەتیـــان هەبووە، باوكی كاك عومەر لە ئەسپسواری و تفەنگچیەتیشدا رۆڵـــی باشـــی هەبـــووە، بۆیـــە كاك عومـــەر لەتەمەنی هـــەرزەكاری و جاحێڵیش ئاشـــقی

كوردایەتی و تفەنگ بووە.وەك كاوانیەكانـــی لەگـــەڵ عومـــەر كاك شـــەهید مەحمـــود كاوانـــی و حەمیـــد كاوانی و..هتـــد پەیوەنـــدی هەبـــووە، لەدوایـــدا وەك لەگـــەڵ پەیوەندیـــان رێكخســـتنی حیزبیـــش

یەكتردا هەبووە.لە ســـاڵی 1959 لە كاتی ســـەرپێچیكردنی شـــێخ رەشـــیدی لـــۆالن لـــەدژی حكومەتـــی عەبدولكەریم قاســـم و بارزانی نەمر، لەسەر داخـــوازی زەعیم عەبدولكەریم قاســـم دەچنە ناوچەكـــە و شـــێخ مەحمـــود كاوانـــی لەگەڵ نزیكەی 100 چەكداری ناوچەی خۆشناوەتی بەدەنـــگ بارزانـــی نەمـــرەوە دەچـــن و كاك عومەر مـــەال زادەش یەكێـــك لەچەكدارەكان

دەبێ.لـــە مانگـــی 4ی ســـاڵی 1961 لەدەربەندی كـــۆڕێ ســـدیق میـــران ئەندامـــی پێشـــووی

محەمەد مەال قادر

30 ژماره 241 2014/8/2

ژماره 241 2014/8/2 31

سياسەت

عومەر مەال زادە لەكاتی پێدانی میدالیای رێزلێنانی بارزانی نەمر

عومەر مەال زادە و فرەنسۆ هەریری

د. رۆژ، شەوكەت شێخ یەزدین، عومەر مەال زادە

ئەنجومەنـــی نوێنەرانی عێـــڕاق )مجلس نواب العراق( بوو، لەالیەن چەند كەسێكەوە كەمینی بـــۆ دادەنرێ و دەكـــوژرێ، حكومەتی عێڕاق زۆر پێی هەراســـان بوو، لەالیەك ســـكرتێری ئـــەو كات ئیبراهیم ئەحمەد ماوەیەك دەگیرێ و لەالیەكی تریـــش فەرمانی گرتنی 16 كەس دەردەچێ، لەوانەش شـــەهید مەحمود كاوانی و حەمیـــد كاوانی و خالیـــد ئاژگەیی و خالید كاوانـــی و عومەر مەال زادە و ... هتد. جا بەم شـــێوەیە نزیكەی 6 مانگ پێـــش بەرپابوونی شۆڕشی ئەیلول ئەو 17 كەسە دەبنە چەتە و ئەشقیا. لەو سەردەمە بۆ ئەم جۆرە كەسانەی وشـــەی ئەشـــقی و ئەشـــقیا بـــەكار دەهـــات، هەروەها وشـــەی چەتە لەهەندێ ناوچەی تر

بەكار دەهات.كەواتە عومەر مەال زادە پێش بەرپابوونی شۆڕشـــی ئەیلول و پێش ئەوەی پێشـــمەرگە دروســـت بێت، لەگەڵ 14 قارەمانی تر بوونە پێشـــمەرگە، تـــا دەگاتـــە ئەمـــڕۆ هـــەر خۆی ئـــەو دەزانـــێ. كوردســـتان بەپێشـــمەرگەی پێشـــمەرگە قارەمانە لەدەیان شـــەڕی گەورە و داستان بەشـــدار بووە و زۆر سەركەوتنی

لەگەڵ هەڤاڵەكانی بەدەستهێناوە.دەگێڕنەوە لەســـاڵی 1962 ســـوپای عێڕاق بەهێزێكـــی زۆرەوە بـــەرەو پردی حافز دێت، لەســـەر رێگای ســـۆران-چۆمان، پێشمەرگە چونكـــە فیشـــەكیان نابێت پاشەكشـــە دەكەن و فەرماندەكەیـــان شـــەهید مەحمـــود كاوانی دەبـــێ، بارزانـــی نەمریش لەونـــاوە دەبێت و داوای فیشـــەكی لێدەكـــەن، ئەویش فیشـــەكی پـــێ نابێ، بەاڵم عومەر داوا دەكات رێگای پێ بدەن خۆی و دوو پێشمەرگە چەند فیشەكێك كۆبەنەوە، كەمین لەســـەر رێگای لەشـــكرەكە

32 ژماره 241 2014/8/2

سياسەت

دادەنێن، چەند كەســـێك لەپێشەوەی سوپاكە دەڕۆن و ئـــااڵی عێڕاقیـــان بڵنـــد كـــردووە و بەرە پێشـــەوە دێن، ئەوانیـــش لێیان ئەدەن و دەیانكـــوژن و چەك و فیشـــەكەكانیان دەبەن و لەشكرەكەش مەودایەك پاشەكشە دەكات. ئـــەو چاالكییەكی كاك عومـــەر و هەڤاڵەكەی دەبێتە مایەی ســـەركەوتنی گەورە و ئەمەشم لەهەڤاڵ خورشید شێرە بیستووە، كە ئەوكات یاریدەدەری شـــەهید مەحمـــود كاوانی دەبێ، بەراســـتی ئـــەو كورتـــە چیرۆكە ســـیناریۆی

قارەمانیەتی لێ دروست دەبێت.من ناوی كاك عومەر مەال زادەم بیستبوو، یـــەك دووجاریش ســـەرپێیی دیتبووم، بەاڵم ئەوەبـــوو نەدەناســـی، یەكترمـــان بەباشـــی 2 لقـــی لەكارگێـــڕی بڕیارمانـــدا رۆژێـــك گۆمەشـــینی عەبدولڕەحمـــان كاك و مـــن هەمیشەزیندوو چەند هەڤاڵێكی ل.ن شەقاڵوە وەك ئەحمـــەد زمۆك بەرپرســـی ئەم لیژنەیە و ســـێ چوار ئەندامی ناوچـــە، وەك محەمەد مەال تەها و ئیبراهیم خڕە و عەبدوڵاڵ ســـەید حوســـین، بڕیارمانـــدا ســـەردانی بەرەكانـــی پێشـــمەرگەكانی هێزی سەفین بكەین، چونكە وەزعەكـــە بۆنی شـــەڕی لێدەهات. هەرچەندە شـــەڕیش وەســـتابوو. لەالیەكی تریش "پالنی عەزیـــز" هەبـــوو، واتە پالنی عەزیـــز چەلەبی فەرماندەی ئیستخباڕاتی عەسكەری لەشكری 2 )فرقـــەی 2(، كە خەریكـــی ئەوەبوو بەپارە پێشـــمەرگە هەڵ بخەڵتێنـــی، یان بەهەندێ هۆ نـــاوی فەرماندەكانـــی پێشـــمەرگە بزڕێنی و

ناشیرینی بكات.لەشـــەوی 14/13 ی مانگی 1965/4 شـــەو چونیـــە گونـــدی خـــۆران و ســـەردانی ئـــەو "پەل"ەمان كرد، كە كاك عەلی ســـاڵح خۆرانی ســـەرپەلی بوو. هەندێ قســـەمان بۆكردن و نزیكـــەی )30( دیناریشـــمان پێـــدان بۆ كڕینی گۆشـــت و هەنـــدێ پێویســـتی. چونكـــە ئێمە )1000( دینارمـــان لەگـــەڵ خۆمان هەڵگرتبوو لـــە میزانەی لقـــی2، كە حیـــزب كۆیدەكردە و بڕیارمـــان دابـــوو هەر بارەگایەی ســـەردانی

دەكەین 30 تا 50 دیناریان پێبدەین.هـــەر ئەوەشـــەوە لەســـەری رەشـــەوە كە ســـوپای عێڕاقی تێدابوو، بەهاوەن بۆردومان كراین، بەاڵم زیانمان پێ نەكەوت، بەیانی زوو بەڕێكەوتین لەگەلی شـــەمانەوە سەركەوتین و لقـــی كاك شـــاكر بەگ گـــەردی لەوێ بوو، ســـەردانی ئەومان كرد و كۆبوونەوەیەكمان

لەگەڵ كرد.هەروەها ســـەركەوتین و گەیشـــتنە كەپكی )كابیا(، كاك عومەر مەال زادە لەوێ بەرپرس بـــوو، تفەنگێكـــی ســـەمینۆڤی پێ بـــوو، زۆر گورج و گۆڵ بوو، ئەو كات زۆر جاحێڵ بوو.

پێاڵوكەی الستیك بوو، دڕابوو و گرێیدابوو، جلوبەرگـــی دڕابـــوو. ئێمـــە ئـــەو دەســـتەیە بڕیارمانـــدا 5 دیناریان پـــێ بدەین بۆ ئەوەی جلوبـــەرگ و پێاڵو بـــۆ ۆی پێبكرێ، لەپارچە شـــیعرێكی خـــۆی لەدیوانـــی غەمبار باســـی

كردووە و ناوی منیشی هێناوە.ئێمە چەند رۆژمان پێچوو سەردانی هەموو بەرەكانمان كرد و ئەو هاوكارییە بچووكەمان پێشـــكەش دەكردن، زۆر خۆشحاڵ دەبوون. هـــەر لەناوەڕاســـتی ئـــەو مانگـــە وردەوردە شـــەڕ دەستیپێكردەوە. هێرشێكی زۆر گەورە لەهەمـــوو الیەكـــەوە كرایـــە ســـەر بەرەكانی ســـەفین، كـــە دوو فرقـــەی عەســـكەری و 30 هـــەزار جاشـــی بۆ خرابـــووە نـــاو بەرەكانی

شەڕ.ئەوە شـــەڕە 3 مانگی خایانـــد و حكومەت بەكاردەهێنـــا، چەكێكـــی جـــۆرە هەمـــوو پێشـــمەرگەش لەوپەڕی بێ ئیمكانیەتی مادی و ســـەربازیدا بـــوو، بەاڵم دوژمـــن نەیتوانی سەركەوتن بەدەســـت بهێنی. لەگەڵ ئەوەشدا بەداخەوە لە 18/17ی تەموزی 1965 لەكەپكی گەرۆتە سەركەوتن، بۆ پشتی بەرەكانی شەڕی پێشمەرگە، چونكە پاسەوانەكانی ئەوێ لەبەر ماندویەتـــی زۆریان خەویان لێكەوتبوو. ئەمە بووە هۆی گەمارۆدانی پێشـــمەرگە لەهەموو بەشـــێوەی و بەناچـــاری بۆیـــە الیەكـــەوە،

پارتیزانی و بەناڕێكی پاشەكشەیان كرد.بەتالیۆنی دەشـــتی هەولێر بەسەكردایەتی فارس باوە 1000 پێشمەرگە دەبوون لەسەر ســـەفین، نزیكەی 70 پێشمەرگە بەرێبەری و شارەزایی كاك عومەر مەال زادە لەپشتەوەی بەرەی شـــەڕ، واتە لەدۆڵی خۆران و زیارەت و سماقوڵی بەشـــەو پاشەكشەیان كرد، بۆیە

پـــاش دوو رۆژ لەبـــێ هەواڵـــی و نائومێـــدی رۆژی ســـێیەم گەیشـــتنەوە بـــارەگای هێزی

سەفین لەهیران.لێـــرەدا كاك عومـــەر مـــەال زادە رۆمانێكی پێشـــڕەوی تۆمـــار كـــرد، بەاڵم كـــەس نەبوو بینوســـێ، لەو دوو ســـێ رۆژەدا نائومێدی و ناڕەحەتیەكـــی زۆر هەموو الیەكی داگرتبوو. فـــارس دەمانچەیەكـــی چواردەخـــۆری كاك پێشـــكەش كرد، ئێمەش لە لقـــی 2 هاوكاریی مادی باشمان كرد، بەراستی بەسەرهاتی ئەو قارەمانە زۆرە، داوای تەندروستییەكی باشی

لەخوا بۆ دەكەین. كاك عومـــەر چـــوار جار برینـــدار بووە و ئەو برینداریەی لەشەڕی زۆزك لەهەموویان سەختتر بوو. ئەو قارەمانە دەستی شیعریشی هەبـــوو، دوو دیوانی بەناوی )غەمبار و وەفا(

داناوە و بۆی چاپكراوە.یەكەمین غەمم ساڵی شەست و دووكە مەحمودی عەلی لێمان شەهید بووئێســـتا دەگا بـــە تاكـــو لـــەو رۆژە ئـــەو خەاڵتەی خوا لێـــم نەبوو جودا

شـــەهید شـــەهیدبوونی مەبەســـتی لێـــرە مەحمود كاوانیە. هەموو ژیانی كاك عومەر تا بەئەوڕۆ دەگات، پڕە لەداستان و قارەمانیەتی، هەروەهـــا دەمـــەوێ ئامـــاژە بەئاوارەیی ئەو پیـــاوە بكـــەم لـــە ئێـــران و بەشـــداریكردنی لەشۆڕشـــی گواڵنیش، بە داخـــەو لەوە زیاتر مـــاوە نییە، چونكە بابەتەكـــە هەر هەندە هەڵ

دەگرێ.درود بـــۆ گیانی ئەو شـــەهیدە زیندووە و هەموو شـــەهیدە زیندووەكانـــی تر و هەموو شـــەهیدانی كورد و كوردستان درود لەگیانی

سەروەری شەهیدا بارزانی نەمر.

ژماره 241 2014/8/2 33

نــــاوخــــــــــۆ

"گەیشتنی كەشتی نەوتی هەرێم بە كەنارەكانی ئەمریكا رووداوێكی مێژوویی سەرسوڕهێنەرە"

بەهای نەوتی كەشتیەكە 100 ملیۆن دۆالرە

34 ژماره 241 2014/8/2

بەپێی تازەترین ئاماری دەستەی ئاماری هەرێمی كوردســـتان كە لـــەرۆژی جیهانی ژمـــارەی باڵویكردووەتـــەوە، دانیشـــتوان دانیشتوانی هەرێم لەساڵی2014 زیادبوونی بەخۆیـــەوە بینیوە، بـــەاڵم دابەزینی تێكرای هـــۆی بۆتـــە گشـــتی وەچەخســـتنەوەی دابەزینی تێكرایی گەشەكردنی دانیشتوان.

لەئامارەكانی دەستەی ئاماری هەرێم كە لەرۆژی جێهانی دانیشتوان لە 11ی مانگی رابردوودا باڵوكراوەتەوە هاتووە: ژمارەی دانیشـــتوانی هەرێمی كوردستان بۆ ساڵی 2014 گەیشـــتوەتە 5 ملیـــۆن و 332 هەزار و 600 كـــەس. لـــەو ژمارەیـــە 2 ملیـــۆن و 677 هـــەزار و 764 كەس لەرەگەزی نێرە، كـــە دەكاتە 50.22% بـــەاڵم 2 ملیۆن و 654 هەزار و 836 كەس لەرەگەزی مێینەیە، كە

دەكاتە %49.78.ژمـــارەی 2009 بەســـاڵی بەبـــەراورد

دانیشـــتوانی هەرێم زیادیكردووە، لەساڵی 2009 رێـــژەی دانیشـــتوان 4 ملیۆن و 662 هەزار و 266 كـــەس بووە، لەو ژمارەیە 2 ملیـــۆن و 341 هـــەزار و 102 كەس نێر و 2 ملیـــۆن و 321 هەزار و 164 كەس مێینە بوونە، واتە لەماوەی پێنج ساڵی رابردوودا

670 هەزار و 334 كەس زیادیكردووە. هەرێم كۆمەڵگەیەكی گەنجە

بەپێـــی دەرئەنجامەكانی پێشـــبینیكردنی دانیشـــتوان رێژەی دانیشـــتوان لەگرووپی تەمەنـــی 15- 64 ســـاڵی دەگاتـــە نزیكـــەی 60%، رێژەی دانیشتوان بۆ گروپی تەمەنی 65 ســـاڵ و گەورەتر دەگاتـــە 4%، مندااڵن لەگروپـــی تەمەنـــی بچووكتـــر لە 15ســـاڵ رێژەكـــەی نزیكـــەی 36%ە، بـــەاڵم گروپـــی تەمەنـــی گەنجان 15_24 ســـاڵی رێژەكەی

نزیكەی 20%ە.بەپێی ئەو پێشبینیانەی لەدەستەی ئاماری هەرێمی كوردســـتان خراوەتـــەڕوو، تێبینی كراوە تێكرایی گەشـــەكردن لەساڵی 2014

گەیشتوەتە 2.6 بەراورد بەساڵی 2009 كە 2.9 بـــووە، هۆكارەكەشـــی دەگەڕێتەوە بۆ دابەزینی تێكرایی وەچەخســـتنەوەی گشتی

لەهەرێمدا. 10%ی خێزانەكانی كوردستان ئافرەت

سەرپەرشتی دەكاتبـــەاڵم ســـەبارەت بەرێـــژەی بەخێوكەر لەئامارەكەدا هاتـــووە: رێژەی بەخێوكەری تەمـــەن دابەزیـــوە بۆ 66 كـــەس، واتە هەر 100 كەسێك كە كاردەكەن و لەناو گروپی تەمەنـــی كاردان و تەمەنیـــان لەنێوان 15-64 ســـاڵی دایـــە، 66 كـــەس لـــەدەرەوەی هێزی كار كە گروپی تەمەنی ژێر 15 ســـاڵ و ســـەرەوەی 65 ســـاڵی لەخۆدەگرێتـــەوە بەخێو دەكات بۆ ســـاڵی 2014، بەواتایەكی تـــر) دابەزینـــی ئەركی بەخێوكـــەر بۆ هەر تاكەكەس لەتەمەنی كاركـــردن( بەبەراورد لەگەڵ سەرژمێری ساڵی 1987 ئەم رێژەیە بـــۆ هـــەر 100 كەس 93 كەس بـــووە، واتە لەهەر 10 تاكەكەس لەتەمەنی كاردا 9 كەس

بیالل سەعید

دانیــشتوانی هەرێمی كوردستان پێنج ملیۆن

كەسی تێپەراندووەرێژەی وەچەخستنەوە روو لە كەمیە

ناوخۆ

10% خێزانەكانی كوردستان ئافرەت سەرپەرشتی دەكات

ژماره 241 2014/8/2 35

لـــەدەرەوەی هێـــزی كاردا بەخێودەكـــران، ئەوەش ئەو گۆڕانكارییانەی لەرێكخســـتنی تەمـــەن بۆ هەرێم بەدەســـتهاتووە پێشـــان دەدات و روونكردنەوەی دابەزینی تێكرایی

وەچەخستنەوەیە.رێژەی ئەو خێزانانەی ئافرەت بەڕێوەی دەبات لەهەرێمی كوردستان بۆ ساڵی 2012 لـــە 11.6% نزمبۆتـــەوە بۆ 10.5% لەســـاڵی 2014، بەگوێرەی ئەنجامی ئەو رووپێوانەی

لەدەستەی ئامار جێبەجێكراوە.وەچەخســـتنەوەی رادەی دابەزێنـــی

گشتی بەگوێرەی دەرئەنجامی رووپێوەكان كە لەدەســـتەی ئاماری هەرێـــم ئەنجامدراون، تێكرای وەچەخســـتنەوەی گشـــتی لەساڵی لەمنداڵـــی %3.8 بـــووە بریتـــی 2006لەدایكبـــووی زیندوو. بەاڵم لەســـاڵی 2012 تێكرایـــی وەچەخســـتنەوە گەیشـــتە %3.4، هەرچەنـــدە كەمـــی كرد، بەاڵم ئـــەو رادەیە هەر بەبەرزی مایـــەوە بەبەراود بەواڵتانی

دراوســـێ وەكو توركیا و ئێـــران و ئوردن و سوریا.

بەاڵم تێكڕایی مردنی مندااڵنی شیرەخۆر لەساڵی 2006 گەیشـــتە 34 حاڵەتی مردنی منداڵی بچووكتر لەیەك ساڵ لەكۆی 1000 منداڵی لەدایكبوو. ئەم رێژەیەش لە ســـاڵی 2012 بـــۆ 28 منـــداڵ لەكـــۆی 1000 منداڵ

كەمبوویەوە.بەپێـــی پێشـــبینیەكانی دەســـتەی ئامـــار 2014 لەســـاڵی گەشـــەكردن تێكرایـــی بەســـاڵی بەبـــەراورد %2.6 گەیشـــتوەتە كەمیكـــردووە، بـــووە %2.9 كـــە 2009هۆكارەكەشـــی دەگەرێتـــەوە بـــۆ دابەزێنی تێكرایی وەچەخستنەوەی گشتی لەهەرێمی

كوردستان. بەرزبوونەوەی بەشداریكردن لەهێزی

كار بەپێی ئەنجامەكانـــی روپێوی هێزی كار بەبـــەراورد بەرزبۆتـــەوە 2013 لەســـاڵی بەســـاڵی 2012 بۆ هـــەردوو رەگەز. تێبینی

رێـــژەی بەرزبوونـــەوەی كـــە دەكرێـــت بەشـــداریكردن لەهێزی كار لەساڵی 2013 گەیشـــتۆتە 39.8% كە زیاتربووە بەرێژەی 1.4 بەراورد بەســـاڵی 2012، كە رێژەكەی

بریتی بووە لە %38.4.لەســـاڵی 2013 ریژەی بەشـــداریكردنی رەگـــەزی و %67.1 نیرێنـــە رەگـــەزی مێینـــە 12.7% بـــووە، كەواتـــە زیادبوونـــی بەشداریكردن رەگەزی نێرینە لەكاركردندا زیاترە لەرەگەزی مێینە، كە دەگاتە 1.3% بۆ

رەگەزی نێر و 0.5% بۆ رەگەزی مێینە. نیشـــاندەرەكانی لەگرنگتریـــن یەكێـــك بێـــكاری، لەتێكرایـــی بریتیـــە دیموگرافـــی كە تێبینـــی دەكرێت دابەزین لـــەم تێكراییە ئـــەوەش دیاریكـــراوە، بەشـــێوەیەكی هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ بەرزبوونەوەی رێژەی بەشداریكردن لەچاالكی ئابووریی. رێژەی بێكاری لەساڵی 2013 گەیشتە %6.5 بەبـــەراورد لەگەڵ ســـاڵی 2012 كە بریتی

بوو لە 7.9% لەهەرێمی كوردستان.

بە گوێرەی ئەم ئامارە هەرێمی كوردستان كۆمەڵگایەكی گەنجە و 60%ی لەگەنج پێكهاتووە.

ناوخۆ

36 ژماره 241 2014/8/2

كێشمەكێشــــی نێــــوان هەولێــــر و بەغــــدا و واشــــنتۆن لەســــەر كەشــــتی نەوتــــی هەرێمی كوردســــتان بەردەوامە، یاریدەدەری وەزیری هیــــچ "ئەمریــــكا دەڵــــێ ئەمریــــكا دەرەوەی و گواســــتنەوە لەســــەر نییــــە قەدەغەیەكــــی فروشــــتنی نەوت لەهەر بەشــــێكی عێراق بێ". بــــەوەدەكات، ئامــــاژە وزەش شــــارەزایەكی كــــە " گەیشــــتنی نەوتــــی كــــوردی بــــۆ كەنارە ئارامەكانــــی ئەمریــــكا رووداوێكــــی مێژوویی

سەرسوڕهێنەرە".

دوای گەیشــــتنی ئــــەو كەشــــتییەی نەوتــــی هەرێمی كوردستانی هەڵگرتووە، بۆ ویالیەتە یەكگرتووەكانی ئەمریــــكا، دادوەری ویالیەتی تێكساس لەسەر داوایەكی بەرپرسانی عێراق بڕیــــاری دەستبەســــەرداگرتنی كەشــــتییەكەی كاتژمێــــر 24 دوای تەنیــــا بــــەاڵم دەركــــرد، بەسەر بریاری دەستبەسەراگرتنەكە، دادگای تەكساس پەشیمان بۆوە و راگەیاند "ناتوانین فەرمانەكــــەی پێشــــوو جێبەجێبكەیــــن، چونكە كەشــــتییەكە لەدەرەوەی ئاوەكانــــی ویالیەتی كیلۆمەترێــــك 100 نزیكــــەی و تەكساســــە

لەبەندەری ویالیەتەكەوە دوورە".

United( نەوتهەڵگــــری كەشــــتی Kalavrvta(، كــــە نەوتی هەرێمی هەڵگرتووە، ئااڵی دورگەكانی مارشــــاڵی بەرزكردوەتەوە و لەبەنــــدەری جەیهانــــی توركیــــەوە لەمانگی حوزەیرانــــەوە بــــەرەو كەنارەكانــــی ئەمەریكا لەســــەر كەنــــداوی مەكســــیك بەرێكەوتــــووە، نزیكــــەی یەك ملیــــۆن بەرمیــــل نەوتی خاوی دۆالر ملیــــۆن 100 بەهاكــــەی و تێدایــــە دەخەمڵێندرێــــت و لەئێســــتادا لە كەناراوەكانی

ویالیەتی تەكساسە. بەپێــــی هەواڵێكــــی ئاژانســــی رۆیتــــەرز، كە پشتی بەسەرچاوە پیشەسازی و حكومییەكان

بیالل سەعید

"گەیشتنی كەشتی نەوتی هەرێم بە كەنارەكانی ئەمریكا رووداوێكی مێژوویی سەرسوڕهێنەرە"

بەهای نەوتی كەشتیەكە 100 ملیۆن دۆالرە

"هەركەس واتێبگات ئەمریكا خۆی لەو یەدەگە زەبەالحەی نەوتی هەرێم بێبەش دەكات، بەهەڵەداچووە"

ناوخۆ

ژماره 241 2014/8/2 37

بەستووە، كۆمپانیای "كیمیاوی لیوندلبازل" كە خاوەندارێتییەكەی دەگەڕێـتــــەوە بۆ ملیاردێر "لیۆنــــارد بالفانتیكــــی ئۆكرانــــی"، ئــــەو نەوتــــە خــــاوەی هەرێمــــی كوردســــتان دەكڕێــــت، كە هەناردەی ویالیەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا

دەكرێت.مانــــگ، دوو پێــــش هەواڵەكــــە، بەپێــــی كەشــــتییەكی بچووكــــی نەوتی خــــاوی هەرێم بەتاڵكراوەتەوە و كەشــــتی دووەمیش لەمانگی ئایاردا گەیشتۆتە ئەو واڵتە، ئەو دوو كەشتییە بارەكەیــــان بریتی بووە لە 266 هەزار بەرمیل و 267 هــــەزار بەرمیــــل لەنەوتی خــــاو، بەاڵم تاكو ئێستا كڕیاری ئەو دوو كەشتییە نەوتییە

لەئەمەریكا بەنهێنی ماوەتەوە. جێن ســــاكی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی رۆژنامەوانیــــدا لەكۆنگرەیەكــــی ئەمریــــكا ئاشكرای كرد "ئەو كەشتیەیەی نەوتی هەرێمی كوردستانی هەڵگرتووە نزیكەی 60 كیلۆمەتر لەكەناراوەكانی ویالیەتی تەكساسەوە دوورە و نەچۆتە ناو ســــنورە ئاوییەكانی ئەمریكاوە،

بۆیە دەستی بەسەردا نەگیراوە".ســــامانە وەزیــــری هەورامــــی، ئاشــــتی سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان، دەربارەی كەشــــتییە نەوتییەكــــە لەروونكردنەوەیەكــــەدا حكومەتــــی پارێزەرەكانــــی رایگەیانــــدووە، هەرێمــــی كوردســــتان نامەیەكیان ئاڕاســــتەی تێیــــدا و كــــردووە تێكســــاس دادگای روونكردنەوەی یاســــاییان لەبارەی كەشــــتییە نەوتەكە خســــتۆتەڕوو. راشیگەیاند "فرۆشتنی نەوتی هەرێمی كوردســــتان بەپێ دەســــتوور

بووە".د. هاوڕێ مەنســــور بەگ شارەزا لەبواری بە)ســــڤیل( گاز و نــــەوت دەرهێنانــــی وزەو كــــوردی نەوتــــی گەیشــــتنی راگەیانــــد" ی لەنــــاو جەرگــــەی كوردســــتانەوە بــــۆ كەنارە ئارامەكانــــی ئەمریــــكا، رووداوێكــــی مێژوویی سەرســــوڕهێنەرە و ســــەركەوتنێكی سیاسیی گــــەورەی بێ وێنەیە بۆ كوردســــتان و دۆزی

دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی" .نەوتــــی ئــــەوڕۆش " ئەگــــەر گوتیشــــی كوردســــتان نەكــــڕن لەبــــەر هــــەر هۆكارێكی یاســــایی یــــان جیۆپۆلیتیكــــی و سیاســــیی كە ئێستا لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاست لە ئارادایە، یان هۆكاری كورتبینی سیاســــەتمەدارانی ئێستای كۆشــــكی سپی، سبەینێ پەشــــیمان دەبنەوە و

بەسوپاسگوزاریەوە نەوتی كوردی دەكڕن" .ئــــەوەدەكات، بــــۆ ئامــــاژە د.هــــاوری، هەركەســــێك واتێبگات ئەمریــــكا خۆی بێبەش دەكات لەو یەدەگە زەبەالحەی نەوت و گازەی هەرێم، كە بەشــــێكی زۆری ئەم نەوتە لەالیەن خــــودی كۆمپانیا ئەمریكیە دەستڕۆیشــــتوو و خــــاوەن كاریگەریەكانــــەوە دەردەهێندرێــــن و ســــەرمایەگوزاریی ســــەدان بلیــــۆن دۆالریان تێدا كردووە، ئەوا كەســــێكی كەم شارەزایە و لــــەو گەمە نێودەوڵەتیانــــەی بەدرێژایی مێژوو ئەمریكا كردویەتی و خوێنی هەزاران سەرباز و هــــەزاران بلیــــۆن دۆالری لەپێنــــاودا بەخت

كردووە، بێ ئاگایە.برێــــت ماكگــــورك، یاریــــدەدەری وەزیری عێــــراق كاروبــــاری بــــۆ ئەمریــــكا دەرەوەی

دەربارەی ئەو كەشتییەی نەوتی كوردستانی ویالیەتــــی لەدەوروبــــەری و هەڵگرتــــووە تێكســــاس وەســــتاوە، لەرێگەی شــــەش تویت لەپێگــــەی تویتەر دەڵــــێ "سیاســــەتی ئەمریكا روون و ئاشــــكرایە كە داهاتی نەوت لەعێراق بۆ هەموو گەلی عێراقە و پێویستە ئەم كێشەیە بەگوێــــرەی دەســــتووری عێــــراق چارەســــەر بكرێ، ئەمریكا هیچ قەدەغەیەكی نییە لەســــەر گواستنەوە و فروشتنی نەوت لەهەر بەشێكی عێراق بێ و هەر پێشــــنیازێكی پێچەوانەی ئەم

سیاسەتە راست نییە".هیمداد فەیسەڵ، مامۆستای پسپۆڕ لەبواری یاسای نەوت و گاز لەزانكۆی سۆران بە)سڤیل(ی راگەیانــــد "ئەو داواییــــەی خراوەتە بەردەم دادگای "تیكســــاس" لەالیــــەن حكومەتی عێراق لەســــەر كۆمپانیایەكی توركییە نەك حكومەتی هەرێــــم، بــــەاڵم یەكێــــك لەكەمتەرخەمیەكانی حكومەتی هەرێم لەرابردوو دروســــتنەكردنی كۆمپانیای بەبازاركردنی نەوتی كوردســــتانە، لەكاتێكدا لەیاســــای نەوت و گازی كوردستان ئاماژە بەدروســــتكردنی چەنــــد كۆمپانیایەكی پەیوەنــــدار بەنەوتی كوردســــتان كراوە، بەاڵم تائێســــتا ئــــەو كۆمپانیانــــە دروســــتنەكراون". گوتیشــــی "جواڵندنــــی ئــــەم داوایە لــــەدادگای فیدراڵی "تیكســــاس" ئەنجامێكی باشی دەبێت، بۆیە پێویستە وەزارەتی سامانە سروشتیەكان زۆر بەجددی كار لەســــەر ئەم كەیســــە بكات، چونكــــە ئەو كۆمپانیایــــەی نوێنەرایەتی وزەی عێراق دەكات لەئەمریــــكا، پێگەگەی بەهێزترە

لەكۆمپانیا توركیەكە".

یەكێك لەكەمتەرخەمیەكانی حكومەتی هەرێم

دروستنەكردنی كۆمپانیای بەبازاركردنی نەوتی

كوردستانە

ئەو داواییەی لەالیەن عێراقەوە خراوەتە بەردەم دادگای "تیكساس" لەسەر

كۆمپانیایەكی توركییە نەك حكومەتی هەرێم

ناوخۆ

38 ژماره 241 2014/8/2

ئەگەرچی لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا بەدەیان پڕۆژەی نیشتەجێبوون لەشارەكانی هەرێمی كوردســــتان ئەنجامــــدراون و الیەنە جێبەجێكارەكانــــی ئــــەو پڕۆژانەش پڕۆژەكان لەئێســــتادا بــــەاڵم دەزانــــن، بەســــەركەوتوو دانیشــــتووانی بەشێك لەو پڕۆژانەی لەشاری هەولێر دروســــتكراون، بەدەست نەبوونی ئاو

و كارەبای نیشتیمانییەوە دەناڵێنن.مۆڵــــەت وەبەرهێنــــان دەســــتەی ســــااڵنە نیشــــتەجێبوون پــــڕۆژەی بەژمارەیــــەك دەدات، كــــە لەالیــــەن كۆمپانیاكانــــی بــــواری نیشــــتەجێكردنەوە جێبەجــــێ دەكرێــــن، بەپێی دیزاین و نەخشەسازی سەرەتایی پڕۆژەكان، خزمەتگوزاریــــی پڕۆژانــــە ئــــەو پێویســــتە پێویســــت پێشــــكەش بەهاواڵتیان بكەن، بەاڵم لەئێستادا بەشێك لەو پڕۆژانەی تەواوكراون نیشــــتەجێبوونە، تێیانــــدا هاواڵتیــــان و ئــــاوی نەبوونــــی قەیرانــــی رووبــــەڕووی خواردنەوە و كارەبای نیشتیمانی بوونەتەوە، بــــەو هۆیەشــــەوە هاواڵتیان گلەیــــی دەكەن و الیەنە پەیوەندیدارەكانــــی حكومەتیش الیەنی جێبەجێكاری پڕۆژەكان بەبەرپرســــیاری ئەو

كەمتەرخەمییانە دەزانن.هاوار ئەحمەد، ماوەی سێ مانگە لەیەكێك

لــــەو پڕۆژانــــە نیشــــتەجێیە، ئــــەو وەك خۆی دەڵێت لەو ماوەیەدا ئــــاو بەبۆڕی ماڵەكەیاندا نەهاتــــووە و كارەبــــای نیشتیمانیشــــیان نییە. هەروەها دەڵێــــت "تەنها چەند رۆژێكە رۆژانە كاتژمێرێك ئاومان دێت، بەپێی گرێبەســــتێك دەبوو بەر لەدوو ســــاڵ خانووەكان رادەستی ئێمە بكرایە، بەاڵم راســــتیان نەكرد تائێستاش كــــە هــــەر ســــەرەتا نــــەدراوە بەهاواڵتیــــان، خــــاوەن دروســــتكرد، كارەبایــــان عامــــودی خانووەكان هەموو گوتمان ئەو سیستەمە بۆ كارەبا هەڵەیە، كەچی خاوەن پڕۆژەكە گوێی

پێنەداین" .جیا لەو كەسانەی یەكەی نیشتەجێبوونیان لــــەو پڕۆژانــــە كڕیوە، بەشــــێك لــــەو مااڵنەی نیشــــتەجێی ئــــەو پڕۆژانەن كرێچیــــن، ئەوان وەك خۆیان باسی دەكەن ئەگەر ئەو كێشەیە یەكجار بۆ ماڵەكانی تــــر بارگرانی بێت، ئەوە

بۆ ئەوان دووجار دەبێتە بارگرانی.بەپێــــی ئــــەو زانیارییانــــەی دانیشــــتووانی ئەو پــــڕۆژە باســــی دەكــــەن، تەنهــــا موەلیدە ئەهلییــــەكان كارەبایــــان بــــۆ دابیــــن دەكەن و نرخــــی هــــەر ئەمپێرێكیش لەنێــــوان 20 تا 25

هەزار دینارە.دڵشــــاد عەلــــی فەرمانبــــەر، چەند ســــاڵێكە ژیانــــی هاوســــەرگیری پێكهێنــــاوە، ئەو وەك

خــــۆی باســــی دەكات نەیتوانیوە لەناو شــــار خانــــوو بەكــــرێ بگرێت، هەر بۆیــــە پەنای بۆ یەكێــــك لــــەو پڕۆژانە بردووە. دەشــــڵێت "من لەتوانامــــدا نییــــە لەیــــەك كاتدا كرێــــی خانوو بــــدەم و بۆ هەر ئەمپێرێكیش 25 هەزار دینار بدەم، هەستدەكەم لەبیابان دەژیم، نەئاو هەیە نەكارەبا، ئەگەر ناچــــار نەبوومایە نەدەهاتمە

ئێرە".پــــڕۆژەی پارێــــزەری نەوشــــیروان نیشــــتەجێبوونی ئاوێنــــەی شــــارە، لەبــــارەی پڕۆژەكــــە بــــۆ ئــــاو دابینكردنــــی شــــێوازی دەڵێــــت "ئێمە بۆ ئاو پشــــتمان بەبیر و خەزان بەســــتووە، محاویلەیەكی كارەباشمان داناوە و خەڵكێكــــی زۆر بــــە نایاســــایی كارەبایــــان لەوێــــوە راكیشــــاوە، هــــەر بۆیە هــــەر كاتێك بمانەوێــــت كارەبــــای بیرەكــــە یــــان خەزانــــی ئاوەكە هەڵبكەیــــن، محاویلەكە دێتە خوارەوە، هەوڵمــــان داوە لەرێــــی مۆلیــــدەوە كارەبــــای

بیرەكە دابین بكەین". ناوبراو پێیوایە ئەركی وەزارەتی كارەبا و بەڕێوەبەرایەتــــی وەبەرهێنانە تۆڕی كارەبای نیشــــتیمانی بگەیەنێتــــە نزیــــك ئــــەو پڕۆژانە، ئــــەو دەشــــڵێت "راســــتە هەندێك كێشــــە هەیە

ناوخۆ

چرۆ حوسێن

پڕۆژە تازەكانی نیشتەجێبوون بێ ئاو و كارەبانهاواڵتیەك: نە ئاو هەیە و نە كارەبا هەست دەكەم لە بیابان دەژیم

38 ژماره 241 2014/8/2

ژماره 241 2014/8/2 39

پــــڕۆژەكان دەكرێــــن، خــــاوەن ئــــەو پڕۆژانە هۆكاری بەشــــێك لەكەموكورتــــی كارەكانیان بــــۆ بەڕێوەبەرایەتــــی دەســــتەی وەبەرهێنان

دەگەڕێننەوە.زانا یەحیا بەرپرســــیاری یەكەی پڕۆژەكان لەدەســــتەی وەبەرهێنانــــی هەولێر ئەوە روون دەكاتــــەوە، كــــە یەكێــــك لەهۆكارەكانی كەمی ئــــاوی ئــــەو پڕۆژانــــە ئەوەیە، كە زیاتر پشــــت بەبیــــرەكان دەبەســــتن و دەشــــڵێ "ژمــــارەی بیرەكانیــــش كەمن و ناتوانــــن بەتەواوی ئاوی ئەو مااڵنە دابینبكەن، ئێمەش بۆ چارەســــەری كێشــــەی ئــــاو هەوڵدەدەین لەرێــــی پارێزگاوە ئــــاوی ئــــەو ناوچانــــە ببەســــترێنەوە بەئــــاوی ئیفــــرازەوە". ناوبراو نایشــــارێتەوە كە بەهۆی كەمی بودجە و قەیرانی داراییەوە نەیانتوانیوە كارەبــــای نیشــــتیمای بگەیەننە ســــنووری ئەو پڕۆژانــــە، بەاڵم دووپاتیدەكاتــــەوە كە "كارمان كــــردووە بۆ ئــــەوەی ئەولەویــــەت بدرێتە ئەو

شارە نوێیانە".ئەندازیــــار حوســــێن حەمــــەد بەڕێوەبــــەری

دابەشــــكردنی كارەبــــای هەولێــــر پێیوایە هەر پڕۆژەیەك لەو پڕۆژە نوێیانەی نیشتەجێبوون بۆ نەبوونی كارەبــــا هۆكاری تایبەت بەخۆیان هەیە، ئەو هەردوو پڕۆژەی شــــاری زەیتون و ئاوێنــــەی شــــار بەنموونە دەهێنێتــــەوە و دەڵێ "لەشاری شــــاری زەیتوون وەبەرهێنەر تۆڕی كارەبای ناوخۆی بەپێی پێوەرەكانی وەزارەتی كارەبــــا دروســــت كــــردووە، بــــەاڵم وێســــتگە ناوەندییەكــــەی گۆڕینی ڤۆڵتیــــەی بۆ دانەناوە، ئەگــــەر ئەو وێســــتگەیەش دانەنرێت ناتوانرێت كارەبای نیشتیمانی بۆ پڕۆژەكە رابكێشرێت".

هەرچی پــــڕۆژەی ئاوێنەی شــــارە بەوتەی ئەندازیــــار حوســــێن حەمــــەد بــــێ ئــــاگاداری لەالیــــەن سەرپەرشــــتیارەی لیژنــــە ئــــەو كارەبــــای دابەشــــكردنی بەڕێوەبەرایەتــــی هەولێر/ دوو، دانراوە، تۆڕی كارەبای ناوخۆی شــــارەكەی جێبەجێكــــردووە، دەشــــڵێت "چەند جارێــــك ئاگاداركراونەتــــەوە كە بــــێ ئاگاداری ئێمــــە كار نەكــــەن، دواتر بۆمــــان دەركەوتووە بەپێی پێوەر تۆڕە كارەباییەكە دروستنەكراوە، داوامان لێكردوون بەزووترین كات كێشــــەكان چــــاك بكەنــــەوە، بــــۆ ئــــەوەی كارەبایــــان بــــۆ

رابكێشرێت".

لەكارەبــــای ناو شــــارەكە، ئەركــــی كۆمپانیای وەبەرهێنەرە چارەسەریان بكات، هەوڵدراوە لەڕێــــی لیژنەوە گرفتەكان دەستنیشــــانبكرێن، لەئێستاشدا كۆمپانیایەك سەرقاڵی كاركردنە بــــەم نیشــــتیمانی كارەبــــای گەیاندنــــی بــــۆ

پڕۆژەیە".هەرچەنــــدە بەشــــێك لەهاواڵتیــــان جەخت لەوە دەكەنەوە، كە سیســــتەمی دابەشــــكردنی كارەبــــای ئــــەو پڕۆژانــــە بەپێــــی پێوەرەكانی بەڕێوەبەرایەتی دابەشكردنی كارەبا دروست نەكــــراوە، بــــەاڵم نەوشــــیروان ئــــەو قســــانە رەتدەكاتــــەوە و دەڵێ "تەنها كێشــــەیەكی كەم

هەیە".دەســــتەی ئامارێكــــی لەكاتێكدایــــە ئەمــــە وەبەرهێنــــان دەریدەخــــات لەنێــــوان ســــااڵنی پــــڕۆژەی یــــەك و هەشــــتا 2012-2006نیشــــتەجێبوون دروســــتكراون، كــــە ژمارەی یەكەكانی نیشــــتەجێبوون لەو پڕۆژانە دەگاتە

زیاتر لەهەشتا هەزار یەكە.ئاڕاســــتەی رەخنانــــەی ئــــەو ســــەرباری

ناوخۆ

ژماره 241 2014/8/2 39

40 ژماره 241 2014/8/2

ناوخۆ

كتێب و زیندان!!

لـــەم رۆژانە هەواڵێكـــی زۆر گرنگ و سەرنجراكێشـــم خوێنـــدەوە، كـــە دوور بـــوو لەبەزمەكانی داعش و مەســـەلەی قەیرانـــی ئابووریـــی و كەمـــی موچـــە. هەواڵەكـــە دەڵێـــت: زیندانێكـــی بەرازیل بریاری داوە، ئەگەر هەر زیندانێك لەنێو زیندانـــدا هـــەر كتێبێـــك بخوێنێتەوە، 4 رۆژ لەماوەی سزاكەی كەمدەكرێتەوە. هەڵبەتە ئەم بڕیارەش هیچ پەیوەندیەكی بەرازیـــل دۆڕانەكـــەی و بەمۆندیـــال نەبـــوو، بەاڵم بڕیارێكـــی جدی ئیدارەی زیندانێكە، كە هەوڵدەدات بیر و مەعریفە لەنێـــو هـــزری زیندانیـــان بچەســـپێنی. ســـەركەوتنی بڕیارەكـــە و سیســـتەمی

كارەكەش وایكردووە زۆربەی ئیدارەی زیندانەكانـــی تـــری بەرازیـــل بیـــر لەو پڕۆژەیـــە بكەنـــەوە، ئـــەم هەواڵـــە زۆر دڵخۆشـــی كردم، لەبەرئـــەوەی هەواڵی

داعشییەكان بێزار و قەڵسم دەكات.هەواڵەكە جۆرێك لەگەشبینی و هیوا و ژیانی تێدابوو، یەكسەریش چیرۆكێكی بیركەوتـــەوە، چیكـــۆف(م )ئەنتـــوان كاتێـــك گەنجێكـــی دەســـتكورت گـــرەۆ لەگەڵ دەوڵەمەندێـــك دەكات، بەرامبەر بەپارەیەكـــی زۆر خۆی لەژوورێكدا بۆ ماوەی 5 ساڵ زیندانی بكات، بەمەرجێك دەوڵەمەندەكـــە خـــواردن و كتێبـــی بۆ بنێرێـــت، ئیتـــر گەنجەكە بۆ مـــاوەی 5 ســـاڵ كتێـــب لـــەژوورە زیندانییەكەیـــدا دەخوێنێتەوە. بەهیوای ئەوەیە دوای ئەو 5 ســـاڵە پارەیەكی باشـــی دەستكەوێت و ژن بهێنـــی و خانوو بكـــڕێ و ژیانی خێزانـــی دروســـت بـــكات، بـــەاڵم پاش تێپەڕبوونـــی 4 ســـاڵ و خوێندنـــەوەی بەردەوامیش، گەنجەكە بیر و مەعریفی دەگۆڕێ و لەژیان و فیكر قوڵ دەبێتەوە و پارە بەالیەوە گرنگی نامێنی، بۆیە بۆ ئـــەوەی تەنیـــا دەوڵەمەندەكـــە دڵخۆش بـــكات بەوەی پارەكـــەی زەرەر نەكات، یـــەك رۆژ پێـــش تەواوبوویـــن ماوەی زیندانیەكـــە لەژوورەكـــە دێتـــەدەرەوە، بەدەوڵەمەندەكە دەڵێ من توانیم 5 ساڵ یەك رۆژ كـــەم لەزیندانەكە بمێنمەوە و

دەمتوانـــی ئەو رۆژەش لەوێ بام، تەنیا ویســـتم گرۆیەكـــە بدۆڕێنـــم و پارەكە زەرەر نەكـــەی، چونكـــە پـــارە الی تـــۆ گرنگە، الی من هەموو ماڵی دنیا ناكاتە ئـــەو قازانجەی لەنێو زیندانەكە كردم و

فێری ژیان بووم.بـــۆ شـــوێنێكە )زیندان(یـــش نـــەك مـــرۆڤ دروســـتكردنەوەی تێكشـــكاندنی، بۆیە حەقوایە لە زیندانی هەرێمیش بە تایبەتی زیندانی پایتەخت، پاش ئەوەی بینایەكی تازە بۆ زیندانیان كراوەتەوە، هەمان پڕۆژە بە جۆرێك و سیستەمێكی تر پەیڕەو بكرێ، یان هەر نا كتێبخانەیەكی گەورە لەنێو باڵەخانەی نوێی زیندان بكرێتەوە و هانی زیندانیان

بدرێ كتێب بخوێننەوە.من بیرم دێ ســـاڵی 1984 لە بەردەم دادگای هەولێـــر الی ئۆرزدیەكـــە كتێبم لەســـەر شـــەقام دەفرۆشـــت، زۆربەی ئەوانەی كتێبیان لێدەكڕیم ئەو ئافرەتانە بوون، كـــە كوڕەكانیان لە زیندان بوون لـــە و كتێبـــی گرنگیشـــیان دەویســـت، دیوانـــی شـــاعیرە گەورەكانی كوردەوە تـــا مێژووی كورد و چیرۆك و رۆمانی كوردی گرنگ. بەاڵم ئەم حاڵەتە ئێســـتا رەنگـــە هەر نەمابـــێ و زیندانییەكان بە هیچ شێوەیەك كتێب نەخوێننەوە و هەر خەریكی دامە و شەترەنج و شەڕەشەق

بن.

پشتیوان عەبدوڵاڵ

ژماره 241 2014/8/2 41

كۆمەاڵیەتی

خواست لەسەر دیاریكردنی رەگەزی منداڵ زۆرتر دەبێت

42 ژماره 241 2014/8/2

كـۆمـەاڵیـەتی

"كە مێردەكەم سەرخۆش دەبێ هاوڕێكانی تەشقەڵەم پێدەكەن"

"دایكم مرد بۆی نەگریام، بۆ باوكیشم ناگریم، چونكە ئەوان وایان بەسەرهێنام"

42 ژماره 241 2014/8/2

ژماره 241 2014/8/2 43

كـۆمـەاڵیـەتی

ساڵیەوەیە، 50 لــەســەرووی تــەمــەنــی بەاڵم بە روخسار زۆر گەنجترە و تەمەنی دیــارە. 26 ساڵە ژیانی بە 35 ســاڵ هــەر خۆی وەك ــەاڵم ب پێكهێناوە، هــاوســەری بــاســی دەكـــات "ســێ بــەشــی ئــەو سااڵنە ئاگای و بــووە سەرخۆش هاوسەرەكەم جار "زۆربـــەی ئێستاش نــەبــووە" ئێمە لە پێوە پەیوەندیم مێزەكەی هاوڕێیانی سەر

دەكەن و تەشقەڵەم پێدەكەن". پاكیزە ئافرەتێكی گەنم رەنگی بااڵبەرزە، پەچەیەكی شینی لەسەرەو قژە قەترانییەكەی هەرچەندە داپۆشیوە، ناوچەوانی بەشێكی گەنج لەروخساریدا بــەاڵم زۆرە، تەمەنی ئەوە دەگێڕێتەوە بۆ ئەمەش نهێنی دیارە. ــــــەدەردەدڵ كردنم ب ــە "زۆربـــــەی جـــار كبەبادەكەم. خەمەكانم هاوڕێكانم لەگەڵ ئەو ئافرەتە شەش منداڵی هەیە، سێ كوڕ ژیانی كچێكی و ــوڕ ك دوو ــچ، ك ســێ و هــاوســەریــان پــێــكــنــاوە، بــەقــســەی خۆی ئەوەی گرفتی ــردووە، ك شــووی لەوەتای لەگەڵ هاوسەرەكەی هەیە، كە هەمووكات كەسانی لەگەڵ تائێستاش و سەرخۆشە

خراپ بۆ شوێنی خراپ دەچێ. وەك ناخۆشتر، ئەوانە لەهەموو بەاڵم ئەو ئافرەتە باسی دەكات ئەوەیە "زۆربەی جـــار كــە هــاوســەرەكــەم مــەســت دەبێت، و دەكــەن پێوە پەیوەندیم هاوڕێیەكانی

پێدەكەن تەشقەڵەم

پێمدەڵێن لــێــدەكــەن. پەیوەندیم داوای و پیاوەكەت راگرتووە، خۆت تائێستا چۆن

رادەبوێرێ و هەمووكات سەرخۆشە".ــزە حــاڵــەتــێــك دەگـــێـــڕێـــتـــەوە، كە ــی ــاك پداوەت هـــاوڕێـــی چــــوار هـــاوســـەرەكـــەی بخۆنەوە ئـــەوان لەماڵی شــەو كــــردووە، و ئـــەویـــش قـــازێـــكـــی بـــۆ كــــواڵنــــدوون ئەوكات بــوو، ژوور دوو "خانووەكەمان منداڵەكانم بچووك بوون، شەو برادەكانی منیش كرد، بەخواردنەوە دەستیان هاتن لەشێوەی برادەكانی ترسام و دەموچاویان زوو زانیشم نــەدەچــوون، بــاش بەكەسی مێردەكەم سەرخۆش دەبێ، بۆیە یەكسەر

بووە كــە دا، كلیل لــەســەر خــۆم دەرگـــام نیوەشەو، دوای گۆرانی و دەنگە دەنگیان، بەنەرمی دەرگـــە كێلۆنی كـــرد، هەستم ژوورەوە، بێتە دەیەوێت یەكێك دەجوڵێ، ــــووەوە، ـــــارە ب چــەنــدجــارێــك ئـــەوە دووبخەوم لەترسان بەیانی هەتا شــەوە ئــەو شەڕ ــر دوات رۆژی بۆ بــەاڵم لێنەكەوت". لەگەڵ پیاوەكەی دەكات، هەرچەندە بەڵێنی نەخواتەوە، لەماڵەوە تر پێدەدات، جارێكی

بەاڵم بەڵێنەكەی نەبردەسەر.چیرۆكی بەنائومێدییەوە ئافرەتە ئــەو ژیانی پڕحەسرەتی خۆی دەگێڕایەوە "ئەوە بۆ 30 ساڵ دەچێ هاوسەرگیریمان كردووە، دەبنەوە، ــارە دووب هەر كارانە ئەو بــەاڵم پەیوەندیم برادەرەكانی زۆرجار ئێستاش بـــرادەر بگرێ، نــازانــێ پێوە دەكـــەن، ئــەو

هەرچی بێ لەگەڵی دانیشێ دەخواتەوە". خواردنەوە بەهۆی ژنە ئەو هاوسەری ئافرەتان، لـــەگـــەڵ ــردن ــاتــبــەســەرب ك و هەمووكات قەرزارە، بۆیە ئەو ژنە بەشێك لەمووچەكەی دەداتە قەرزی هاوسەرەكەی، پێوە پەیوەندی پیاوە ئــەو هــاوڕێــی زۆر ئەو كە هەڵدەڵێن، بەشانوباڵیدا و دەكــەن السارە كەسێكی پیاوە ئەو باشە، ژنەكی و رادەبوێرێ، بۆیە ئەویش حەقی خۆیەتی ــێ "زۆرجــــار ــەوە. دەشــڵ ــكــات ــێ ب ــەی ل ــۆڵ تتەلەفۆنم بەنهێنی لــەگــەڵــیــدان، ــەی ــەوان ئتۆڵەی خۆتە حەقی پێمدەڵێن دەكــەن، بۆ خەساری، لەو جوانیەوە بەو تۆ لێبكەوە،

خەمی ئێمە نیت، پیاوە ئــەو مستەحەقی هەیە، باشترت كەسێكی حەقی و تۆمانە قەدرت بزانێ و غەدرت لێنەكات و خزمەتت

بكا. منیش قسەیان پێدەڵێم".ئەمەی ـــك جـــارێ چـــەنـــد ـــدە هـــەرچـــەنئاگاداری و ــەوە ــڕاوەت گــێ پــیــاوەكــەی بــۆ بەخۆیدا ئەوەی لەجیات بەاڵم كردۆتەوە، تۆڵەیان "وەڵـــــاڵ پــێــیــگــوتــووە بــچــێــتــەوە لێدەكەمەوە، منیش بەژنەكانیان دەڵێم، خۆ بۆیە منن". لەگەڵ و منن وەك ئەوانیش ــەو كـــارە تەرك ژنــەكــەی دەڵـــێ "دڵــنــیــام ئ

ناكات".مەستبوونی لــەكــاتــی تــریــش جــارێــكــی

یەكێك ــكــانــی، هــاوڕێ ــەڵ ــەگ ل ــاوەكــەی ــی پبەكاردێنێت مۆبایلەكەی لــەهــاوڕێــكــانــی بە گاڵتە و دەكــات پاكیزە بۆ تەلەفۆن و "پیاوەكەت ـــێ دەڵ و دەكــــات ــاوەكــەی ــی پواو ئێستا ـــووە، ب تــەخــت زەوی لــەســەر وای لێ بكەی ئاگای لەخۆی نیە"! ئەو ژنە دەگێڕێتەوە "تەنانەت لەفەمانگەش پیاوەكان هەراسانم دەكەن، چونكە دەزانن پیاوەكەم نییە، باش كەسێكی و نییە لەئێمە ئاگای دەڵێن پێم ــەســەراحــەت ب هەندێكیشیان ژنێكی هەر ئەگەر ژنێكی شەریفی، ئەتوو لەهاوسەركەی ئەویش ئێستا بوایە، دیكە

خراپتری دەكرد".خەم زیاتر شتەكان لەهەموو ئــەوەی خۆی وەك ـــزەوە، ـــی ـــاك پ دڵــــی ـــە دەخـــاتهەموو ــتــەوەالم، دێ "بەسەرخۆشی ــێ دەڵـــەڵ كێ ـــەگ راســـیـــتـــەكـــان دەدركـــێـــنـــێ، لرایبواردووە و چی و چی كــردووە، بەاڵم كە دێتەوە هۆشی خۆی، پەشێمان دەبێتەوە

و نكوڵی لەقسەكانی دەكات".مانەوەی لەنهێنی ــاس ب ئــافــرەتــە ــەو ئخۆی لەگەڵ ئەو پیاوەدا دەكات، سەرەڕای لەژیانیدا ترشیانەی و تاڵیی ئەو هەموو هاوسەرگیری "سەرەتای دەڵێ و هەیەتی ماڵی هەبوو، چومەوە منداڵمان یەك تەنیا بەاڵم جــیــابــوونــەوە، بەمەبەستی بــاوكــی ــەدەكــرد روویــــدا، ئەوان ـــەوەی بـــڕوام ن ئپیاوە، چونكە ناردمیانەوە الی ئەو بەزۆر بدرێت تەاڵق كچەكەیان بوو عەیب پێیان

دەڵێت ئافرەتە ئەو بۆیە بێت". بێوەژن و "بەهۆی ئەمەوە مێردەكەم یەكجاری هارتر بوو، لەجاران خراپتری كرد، ئێستاش كچم پێمدەڵێن زۆر بــەژنــە، ــوڕم ك و بەمێردە هەر و بژی دەتوانی خۆت خۆ جیابەوە، كرێچی و خۆشت كرێ دەدەی، بۆ خۆت و منداڵەكان ناژی، باشە ئێستا بەو تەمەنەی بچێ؟ حەیایان منداڵەكانیشم جیاببمەوە، قەت بــەاڵم ببەمەسەر، وای تــازە ناچارم دایكم ناكەم، ئازا باوكم و دایك گەردنی باوكیشم بــڕوابــكــەن، نەگریام، بــۆی مــرد ئەو ئــەوانــە چونكە نــاگــرێــم، ــۆی ب بمرێ

دەردەیان بەسەر هێنام".

ژماره 241 2014/8/2 43

44 ژماره 241 2014/8/2

كـۆمـەاڵیـەتی

شەیما دوای خۆكوشتنی بەنامەیەك ئامۆژگاری كچان دەكات"وریای خۆتان بن، لەكوڕان نزیك مەبنەوە،

هەندێكیان تەنها مەبەستیان دەستبڕینی كچانە"

ئافرەت بــە بــەرامــبــەر تــونــدوتــیــژیــەكــان ئافرەتان رێكخراوەكانی دایە، لەزیادبوون ئەو لــەبــەرامــبــەر مــەدەنــیــش كۆمەڵگای و بێدەنگیان رایدەگەیەنێت، پۆلیس ئامارانەی راگەیاندنی لەسەروبەندی هــەڵــبــژاردووە. بەژنان بەرامبەر توندوتیژی ئامارەكانی لەسنوری راپەڕین، تەرمی كچێكی 14 ساڵە

گەیشتەوە رانیە، كە خۆی كوشتبوو.شەیما ناوی خوازراوی ئەو كچەیە، مامی كچەكە )ش( لەبارەی خۆكوشتنی برازاكەی دایك و "شەیما خۆی و راگەیاند بەسڤیلی و دایــك بــەاڵم بوونە، لەماڵ خوشكەكەی خوشكەكەی خەوتبوون و ئەو لەدەرەوەی دوای لــەخــۆیــداوە، فیشەكێكی ماڵەكەیان برینەكەی كاریگەری بەهۆی رۆژ یانزە ـــەرۆش و ـــەپ ب ـــدا". )ش( ـــەدەســـت ل گــیــانــی

رووداوە لـــەو بــاســی حــەســرەتــەوە جــەرگــبــڕەی بـــرازاكـــەی كــرد و

مردنەكەی ــــەدوای ــــی"ل وتدەستنوسی نامەیەكی

بـــەجـــێـــهـــێـــشـــتـــووە ــــــــۆی ــــــــــــە خ ك

نوسیویەتی". لێوەكرد، ــاســی ب شــەیــمــا مــامــی وەك لەنامەكەدا دەردەكەوێت، كە كوڕێكی هاوڕێی شەیما بەناوی "ك" تەمەن 18 سااڵن، داوای لەشەیما كردووە، هەوڵی رازیكردنی كچێكی بـــەاڵم شەیما ــــداری، دڵ ببێتە و بـــدات بــۆ ئەمەی نەكردووە. ئەو پیاوە زیاتر لەبارەی نامەكەوە بۆ سڤیل گوتی "دوای ئەوە هاوڕێ كوڕەكەی هەڕەشەی لێدەكرێت، پاشان داوا لەشەیما دەكات پەیوەندی دروست بكەن و

پێكەوە بكەن، كاری خراپ و نابەجێ . بەاڵم شەیما رازی بێت نابەهۆی هەڕەشە گوشارەكانی و ـــەم كــــوڕەوە، ئ

ـــەداخـــی لــــــــــــــــەزی حنەی ا ز وەسبا هەكوڕەكە، دوا چارەسەر

لەخۆكوشتندا دەبینێتەوە".نهێنیەی ئــەم شەیما بــەاڵم لەئەندامانی كــــام ــچ هــی الی باس كەسوكارەكەی و خانەوادە نەكردووە، تەنیا دوای خۆی نامەیەكی لەشێوەی ئامۆژگاری بۆ كچان جێهێشتووە و تێیدا نوسیویەتی "وریای خۆتان بن زۆر، هەندێكیان چونكە مەبنەوە، نزیك لەكوڕان دەستبڕینی مەبەستیان تەنها مەبەستیان تەنها و كچانە ـــەوە و ـــكـــردن ـــگـــەرم دەســـتهەوەسبازییە". ئینجا دواتر و ـــك دای كــردۆتــە رووی نوسیون ــۆی ب و بــاوكــی گەردنم بـــابـــە و "دایــــــە نیگەرانیم توشی ئازادكەن

كردن و بەجێتان دێڵم، ئەوەی وتومە تاكە هۆكاری ئەو رێگایەیە كە هەڵمبژاردوە".

ــــەوە رووداوەك ــەبــارەی ل شەیما مامی خۆكوژیە رووداوی یــەكــەم "ئـــەوە ــی وتــــان رووداوەك لەپێش لەبنەماڵەكەماندا، بنەماڵەیەدا ئــەو لەگەڵ ناخۆشیمان هیچ نەبووە، بەڵكو نێوانمان زۆریش خۆشبوو، هەیە، كوڕكە لەسەر ــان داوام ئێمە بــەاڵم كچەكەمان لــەپــرســەی تــەنــانــەت ئــــەوان لەرێگەی داوایــانــكــردوە و ئامادەنەبوون ئێمە پێبێنین، كۆتایی كێشەكە عەشایەری ئەوەمان رەتكردۆتەوە، دەڵێین دەبێت یاسا بارگرژی لەئێستاشدا بكات. خۆی كــاری

لەنێوانماندا هەیە".حـــەســـەن حاجی ــیــس ــۆل پ مـــقـــەدەمـــی بەڕێوەبەرایەتی ــەری ــوەب ــەڕێ ب رەشــیــد ــەوەی تــونــدوتــیــژی دژی ــوون ــارب ــگ ــەرەن بئــافــرەتــان لــەراپــەڕیــن بــۆ گــۆڤــاری سڤیل پۆلیس 2014 /6/24 وتـــی"لـــەبـــەرواری ــی رووداوێـــــك ــوون ــەب ئـــاگـــاداركـــرایـــەوە لرانیە، بــەقــەزای ســەر نزیكی لەگوندێكی ــاوی )شــەیــمــا( تــەمــەن 14 ــەن كــە كچێك بلــەنــزیــك مــاڵــەكــەی خــۆی بەچەكی ســاڵ كاڵشینكۆف هەوڵی خۆكوشتنی داوە، بەاڵم رۆژ 10 دوای برینەكەی سەختی لەبەر

لەنەخۆشخانە گیانی لەدەستدا". ئەو مقەدەمەی پۆلیسی گویتشی، كە "بۆ زانینی هۆكاری راستی رووداوەكە لەالیەن پێكردوە، دەستی لێكۆڵینەوە پۆلیسەوە نامەیەكی خـــۆی لـــــەدوای ــێــكــراو ــل تــاوانتــێــیــدا ناوی دەســتــنــوســی جــێــهــیــشــتــووە، ئەو ئێستا بۆیە هاتووە. هاوڕێی كوڕێكی

كوڕە سكااڵی لەسەرە و دەستبەسەرە". بەوەشدا، ــاژەی ــام ئ حــەســەن مــقــەدەم بەهۆی زاڵبوونی دابونەریتە كۆمەاڵیەتیەكان لەنێوان بــارگــرژی ئێستا لــەســنــورەكــە، بووە. دروست كوڕەكە و كچ خانەوادەی بەاڵم پۆلیس لەهەوڵی ئەوەدایە، رووداوەكە

لە رێڕەوی یاسایی خۆی النەدات.

عومەر چاوشین -رانیە

ژماره 241 2014/8/2 45

كـۆمـەاڵیـەتی

لەكاتی دادگاییكردنیدا هیچ نیشانەیەكی پەشێمانی بەرووخساریەوە دیار نەبوو

لەناچاریدا دەستی چووە خوێنی كوڕەكەی خۆی!

دوای ئەوەی هیچ رێگەیەكی بەدەســــتەوە و لەخــــۆی بەرگریكــــردن بــــۆ نامێنێــــت خانەوادەكــــەی، پیاوێكــــی بەتەمەن كوڕێكی خۆی بەگوللــــە دەكوژێت و دواتر لەبەردەم دادگادا دان بەتاوانەكەیــــدا دەنێت. كاتێكیش سزادرا هیچ نیشــــانەیەكی پەشیمانبوونەوە لەو كارەی كردوویەتی بەرووخســــارییەوە بــــەدی نەكــــرا، تەنانەت منداڵەكانی تریشــــی پشــــتگیرییان دەكرد لەبەرامبەر ئەو كارەی

كردوویەتی.لەناوچەكانــــی لەیەكێــــك رووداوە ئــــەم وەك روویــــداوە، دهــــۆك پارێــــزگای هــــۆكاری باســــیدەكەن، شــــایەتحاڵەكانیش كوشــــتنی ئەو گەنجە لەالیــــەن باوكییەوە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، كە هیچ كارێكی نەكردووە و بــــەرەوام شــــەڕی لەگــــەڵ خانەوادەكــــەی بەسەرخۆشــــی شــــەوانەش كــــردووە، گەڕاوەتەوە ماڵەوە، تەنانەت بۆ ئەنجامدانی

كارە خراپەكانیشــــی بەزۆر پارەی لەماڵەوە وەرگرتووە.

خراپەكارییەكانی ئــــەو گەنجە بەوەندەوە ناوەســــتن، بەڵكــــو شــــەوێك دوای ئــــەوەی ماڵــــەوە زۆر بەسەرخۆشــــی دەگەڕێتــــەوە باوكیشــــی دەدات، لەباوكــــی بەتونــــدی لەبــــەردەم دادگادا باســــی لەوەدەكــــرد، كــــە خــــۆی و خێزانەكەی زۆر بــــەو كوڕەیانەوە

ماندووبوون تا بەو رۆژەیان گەیاندووە.ئــــەو پیــــاوە بەتەمــــەن لەدانپێدانانەكەیــــدا دەڵــــێ "شــــەوێك دوای ئــــەو شــــەوەی كــــە لێیدام من لەماڵەوە دەرچووم تاكو بەدوایدا بگەڕێــــم، بینیم لەزاوێتە لەكوشــــنی دواوەی منیــــش خەوتبــــوو، خــــۆی ئۆتۆمبێلەكــــەی ئۆتۆمبێلەكەیم لێخوڕی و بردمە شــــوێنێكی بــــەرز و دواتــــر چەنــــد گوللەیەكــــم پێوەنا و كوشــــتم، ئــــەو كارەشــــم لەپێناو پاراســــتنی خێزانی خۆم و خەڵك كرد، چونكە ئێمە زۆر دەترساین كەسێك بكوژێت، بۆیە پێمانوابوو

باشترین چارەسەر كوشتنیەتی".

بەپێــــی زانیارییەكانــــی ناو دۆســــیەكەی، كاتێك ئەو پیاوە كوڕەكەی خۆی كوشتووە، تەرمەكــــەی ناو لەئۆتۆمبێلەكە جێهێشــــتووە دواتــــر رۆژی ماڵــــەوە، گەڕاوەتــــەوە و چۆتــــە بنكــــەی پۆلیس و دانــــی بەتاوانەكەی خۆیــــدا ناوە. لــــەرۆژی دادگاییكردنەكەشــــدا هاوســــەری تۆمەتبارەكــــە و هــــەر شــــەش منداڵەكــــەی ئامادەبــــوون، ئەوان ســــكااڵیان دژی تۆمەتبارەكــــە تۆمــــار نەكــــرد، چونكــــە پێیانوابــــووە باوكیــــان بێتاوانە، چونكە وەك خۆیــــان گوتیــــان "ئەو كەســــەێكی تاوانباری ئــــەو لەكێشــــەكانی ئێمــــەی و كوشــــتووە رزگاركردووە و بۆ پاراســــتنمان ئەو كارەی

كردووە".دواتر دادوەری دادگای تاوانەكانی دهۆك، بەپێی ماددەی 406ی یاسای سزادانی عێراقی بە 15 ساڵ زیندانیكردن تاوانبارەكەی سزادا و، دوای تەمییزكردنــــەوەی حوكمەكەشــــی، زیندانیكــــردن ســــاڵ 10 بــــۆ ســــزاكەی

كەمكرایەوە.

دهۆك

46 ژماره 241 2014/8/2

كـۆمـەاڵیـەتی

بەهۆی كاسێتێكی ڤیدیۆوە ژیانی كچە خوێندكارێك وێران دەبێت

46 ژماره 241 2014/8/2

ژماره 241 2014/8/2 47

لەگەڵ ئەو سوود و پێشكەوتنانەی گەشەســـەندنی تەكنەلۆژیـــا بەبـــوارە كوردســـتانی هەرێمی جیاوازەكانـــی و لەزیـــان هـــاوكات بەخشـــیوە، شـــوێنكاری خراپیش بـــەدەر نەبووە، باســـی لێـــرەدا بەســـەرهاتەی ئـــەم دەكەیـــن نموونەیەكە لەو شـــوێنكارە

نێگەتیڤە.هێـــرۆ كـــە خوێندكارێكـــی زانكۆیە بەهۆی كاســـێتێكی ڤیدیۆییەوە ژیانی دەشێوێت، ئەو ئەندامی خانەوادەیەكی حەوت كەسییە، كە لەدایك و باوك و دوو برا و ســـێ خوشـــك پێكهاتووە. باوكـــی بازرگانێكـــی بەناوبانگە، ئەو وەك خـــۆی باســـی دەكات رۆژێـــك دوای دەرچوونـــی لەزانكـــۆ لەالیـــەن رێـــی سەرخۆشـــەوە گەنجێكـــی لێدەگیرێـــت و تووشـــی گرفت دەبێت، دەڵێ "ئەو گەنجە رێی لێگرتم و چاوی لەچاوم بـــڕی، من هیچ گوێم پێنەدا و لەڕۆیشتن بەردەوام بووم، بەاڵم ئەو

شوێنم كەوت و توانجی لێدەدام".توانجەكانی ئەو گەنجە وەك هێرۆ دەیگێڕێتەوە پیاهەڵدان بەجوانییەكەی بـــوون، هاوســـەرگیری داوای و ئەو جەخـــت لەوە دەكاتـــەوە، كاتێك گوێبیستی قسەكانی ئەو گەنجە بووە ئارەقـــە بەنێوچاوانیـــدا چۆڕاوەتەوە، چونكە وەك خۆی دەڵێت "هێشتا من تووشی شتی وەها ســـەیر نەبوومە، تاكو گەیشتمە ماڵ هەر بەشوێنمەوە بوو، ئەو شەوەش بەهۆی بیركردنەوە

و دڵەڕاوكێوە خەوم نەبوو".گەنجەكە بەتەنها رۆژێك وازناهێنێت و رۆژی دواتریـــش دەچێتەوە ســـەر ڕێی هێرۆ، تاكو نزێك ماڵیان شوێنی دەكەوێت و لەنزیك ماڵیان نامەیەكی بـــۆ فڕێـــدەدا. كاتێك كچەكـــە بەترس و لـــەرزەوە نامەكـــە هەڵدەگرێتەوە و دەیكاتـــەوە، دەبینێـــت تێیدا نوســـراو " مـــن داوای لێبوردنـــت لێدەكـــەم كە نارەحەتـــت دەكەم، بەاڵم بەدەســـتی خۆم نییە خۆشم دەوێی". هێرۆ دوای دەســـوتێنێت، نامەكە خوێندنـــەوەی، بەاڵم كەمێك دوای سوتاندنی نامەكە

زەنگی مۆبایلەكەی لێدەدات و كاتێكیش وەاڵمدەداتـــەوە گوێـــی لەدەنگـــی ئـــەو گەنجـــە دەبێت، كە نامەكـــەی بۆ فڕێدا، دواتـــر هێرۆ پێـــی دەڵێت "ئەگـــەر وازم لێنەهێنیـــت بەبراكانـــم دەڵێم ریســـوات بكـــەن". دوای ئەوە كوڕەكـــە مۆبایلەكە

دادەخاتەوە.تەلەفۆنییـــە پەیوەندییـــە ئـــەو دوای هێـــرۆ دەكەوێتە دوودڵـــی و راڕاییەوە و بیـــر لەوتەكانی ئەو كـــوڕە دەكاتەوە، دوای كاتژمێرێـــك جارێكی تر گەنجەكە بەڕاشـــكاوی و دەكاتـــەوە پەیوەنـــدی هێـــرۆ بـــۆ خـــۆی خۆشەویســـتی دەردەبڕێـــت و دووپاتیدەكاتـــەوە، كـــە تەنهـــا مەبەســـتی هاوســـەرگیریكردنە، باســـی دەوڵەمەندی خۆشی بۆ دەكات. لێـــرەوە هێرۆ دەكەوێتـــە داوی كوڕەكە و قســـەدەكەن پێكـــەوە رۆژانـــە و پەیوەنـــدی خۆشەویســـتی لەنێوانیانـــدا دروست دەبێت. هێرۆ دەڵێت "بەردەوام چاوەڕوانی ئەوە بووم تەلەفۆنم بۆ بكات، كاتێك لەكۆلێژ دەردەچووم چاوم بۆی دەگێـــرا، رۆژێكیان لەكۆلێـــژ دەرچووم بینیم لەبەردەمم وەستاوە، خۆشییەكی زۆر گرتمـــی و هەردووكمـــان كەوتینە گـــەڕان بەئۆتۆمبیلەكەی لەناو شـــاردا، واهەســـتم دەكـــرد لەنـــاو دڵمدایە نەك لەتەنیشـــتم، ئەو هەر دەیگـــوت دەتكەم دەیگـــوت زۆرجاریـــش بەهاوســـەرم، وەكـــو هاوســـەرێك تەماشـــات دەكەم، منیش بـــڕوام پێكرد، بـــەاڵم نەمدەزانی بەتەمای ئەوەیە خراپـــەم لەگەڵدا بكات و پیرۆزترین شـــتم لەدەســـت بدات، كە

پەردەی كچێنییە".بەدرێژایـــی ئەو ماوەیـــەی پەیوەندی خۆشەویســـتییان پێكـــەوە هەیـــە چەند جارێـــك پێكەوە پیاســـە دەكـــەن، بەاڵم رۆژێك هێرۆ و خۆشەویستەكەی دەچنە ئوتێلێكی ناو شـــار، ئەو كچە باس لەوە دەكات هەستی بەوە كردووە جەستەی بەئاگاهاتنەوەشـــی دوای ســـڕبووە، هەستی بەلەدەســـتدانی پەردەی كچێنی كـــردووە. دواتر گەنجەكـــە دڵی هێرۆی داوەتەوە و بەڵێنی پێـــداوە بەزووترین

كات هاوسەرگیری لەگەڵدا بكات.رووداوە ئـــەو "دوای دەڵـــێ هێـــرۆ ناخۆشـــە، بەترس و لەرزەوە گەڕامەوە

كـۆمـەاڵیـەتی

ماڵـــی خۆمان، دونیـــا لەبەرچاوم تاریك عومەر ئاوارەببـــوو، دەســـتم بەگریانێكـــی زۆر كرد، كـــەس نەمهێشـــت ئەوەشـــدا لەگـــەڵ لەماڵـــەوە بـــەو رووداوە بزانێـــت، گـــەر بیانزایبـــا دەیانكوشـــتم،هەر بەهۆی ئەو كارەساتەشـــەوە وازم لەخوێنـــدن هێنا، تاقـــە ئاواتێكیـــش لەدڵمدا بـــوو، كە ئەو كوڕە هەمیشـــە دەیگوت تۆ هاوسەرمی، منیـــش رۆژ دوای رۆژ باری دەروونیم خراپتـــر دەبـــوو، نەمدەزانی چـــی بكەم، لەبەرخۆمـــەوە دەمگـــوت ئـــەی خودایە

گیان چیم بەخۆم كرد".رووداوە ئـــەو دوای هەفتەیـــەك خۆشەویســـتەكەی پەیوەندی بەهێرۆوە دەكات و داوای لێـــدەكات بـــۆ كارێكـــی گرنگ چـــاوی پێی بكەوێـــت، ئەگەرچی هێرۆ لەدڵی خۆیدا وایزانیوە ئەو كوڕە بۆ قســـەكردن لەسەر هاوسەرگیرییەكەیان دەیەوێـــت چاوی پێـــی بكەوێـــت، بەاڵم دوای بینینی بەبیستنی قسەكانی تووشی شـــۆك دەبێت، چونكە ئـــەو بەو كچەی گوتـــووە "نێوانـــی من و تۆ تـــەواو، بیر لەوە نەكەیتەوە من بتكەم بەهاوســـەرم، ئاواتێكم لەتۆدا هەبوو ئەویش هاتەدی".كاتێـــك كـــە هێـــرۆ تـــوڕە دەبێـــت و دەنگی بەسەر كوڕەكەدا بەرزدەكاتەوە، كوڕەكە كاسێتێكی ڤیدیۆیی نیشاندەدات و پێـــی دەڵێت، كە تـــەواوی ئەو كردارە سێكســـییەی ئەجامیانداوە لەو سیدییەدا ئەوەشـــی هەڕەشـــەی و تۆماركـــراوە نـــەكات بەگوێـــی ئەگـــەر لێـــدەكات، ئابـــڕووی و باڵوبكاتـــەوە ســـیدییەكە ببـــات. دواتـــر هێـــرۆ دەبێتـــە یارییـــەك بەدەســـتی ئـــەو كـــوڕەوە و رۆژانە بۆ لەگـــەڵ سیكســـی كاری ئەنجامدانـــی كەســـانی تر بەكاریدەهێنرێت بەرامبەر بڕێك پـــارەی كەم، ســـەرەڕای ئەوەش ڤیدیۆكە باڵودەبێتەوە، كەسوكارەكەشی بـــەو كارەی دەزانن و هەوڵی كوشـــتنی دەدەن، بەاڵم دواجار ســـەرهەڵدەگرێت و كەســـوكارەكەی جێدەهێڵێـــت و روو

لەشارۆچكەیەكی دوور دەكات. ژیـــان بەســـواڵكردن هێـــرۆ ئێســـتا دەگوزەرێنێت، كەسوكارەشی لەشەرمی ئەو رووداوە ئابڕوبەرەی بەسەریانهات، ســـەری خۆیان هەڵگرتـــووە و روویان

لەدەرەوەی واڵت كردووە.

ژماره 241 2014/8/2 47

48 ژماره 241 2014/8/2

كـۆمـەاڵیـەتی

"زۆرینەی دایكەكان داوای منداڵی كوڕ دەكەن"

مامۆستایەكی كۆلیژی شەریعە: ئەوەی داوای دیاریكردنی

رەگەز بكات، واتە دەیەوێت دەستاری كاری

خوا بكات!

48 ژماره 241 2014/8/2

ژماره 241 2014/8/2 49

كـۆمـەاڵیـەتی

چرۆ حوسێن

بەشــــێك لەخێزانــــەكان بەهــــۆكاری جیاجیــــا لەجوانــــی و بەخششــــی خوایی منداڵ بێبەشــــن، مــــاوەی چەنــــد ساڵێكیشــــە چەنــــد رێگەیەكــــی پزیشكی جیاواز دۆزراونەتەوە بۆ دەربازبوون لەكێشــــەی نەبوونــــی منداڵ و بەشــــێكی زۆری ئــــەو خێزانانەی لەكوردســــتان منداڵیــــان نابێت پەنا بۆ ئــــەو رێگەچارە پزیشــــكییانە دەبەن، كە

گرنگترینیان منداڵی بلورییە.ئــــەوەی رێژەیەكی زۆری دایــــكان و باوكان پەرۆشــــی زانینیــــن، رەگــــەزی ئــــەو منداڵەیە كە لەمنداڵدانی دایكیدا دەچێندرێت، لەئێستاشدا ئەو كارە ئاسانكاری زۆری بەخۆوە بینیوە، بەهۆی پێشــــكەوتنە پزیشــــكییەكانەوە تەنها دوای چەند مانگێك لەسكپڕبوون دەكرێت رەگەزی منداڵەكە دیــــاری بكرێن. ئەمە ســــەبارەت بــــەو دایكانەی بەشــــێوەكی سروشــــتی دووگیان دەبــــن، بەاڵم لەئێســــتاد ژمارەیەك ســــەنتەری بواری چاندنی منــــداڵ و منداڵــــی بلوری بانگەشــــەی ئــــەوە بۆ خۆیان دەكەن، كە دەتوانن بەر لەدروســــتبوونی دایكیــــدا، رەگــــەزی لەنــــاو رەحمــــی منداڵەكــــە منداڵەكە بەپێی ئارەزووی دایك و باوك دیاری بكــــەن، ئەگەرچی كەســــانێك هــــەن هیوایان بەو جۆرە بانگەشانە هەیە، بەاڵم پزیشكێكی پسپۆڕ جەخــــت لــــەوە دەكاتــــەوە، كــــە ئــــەو كارە هیچ

گرەنتییەكی نییە.ســــڤیل لەبەدواداچوونێكدا بۆی دەركەوتووە ئەو ســــەنتەرانە بــــۆ دیاریكردنی رەگەزی منداڵ ســــوود لەپێنج هێلكەی دایــــك بەقەبارەی 20مم و پێنج ســــپێرمی باوك وەردەگرن، دوای بڕینی چەنــــد قۆناغێــــك ئەو ســــپێرم و هێلكانــــە دەبن

بەمنداڵ.یەكێــــك لــــەو خێزانانــــەی پەنایــــان بــــۆ ئــــەو رێگەیە بردووە خێزانێكی شــــاری هەولێرن، كە لــــە دایــــك و باوك و پێنــــج و خوشــــك و تەنها برایەك پێكهاتبــــوون، بەاڵم بەهۆی روواداوێكی هاتووچۆوە تاكە كوڕەكەیان گیان لەدەستدەدات و دواتریش بڕیاردەدەن بۆ شوێنگرتنەوەی ئەو كوڕەیــــان و رەواندنەوەی خەمی لەدەســــتدانی، كوڕێكــــی دیكەیــــان ببێــــت، بۆ ئەم مەبەســــتەش ســــەردانی ســــەنتەرێكی تایبەتــــی منداڵبــــوون و منداڵــــی بلوری دەكــــەن، دایكی ئــــەو پێنج كچە، كە ئێســــتا بەكوڕێكی هەشــــت مانگانە دووگیانە

دەڵێت "لەناچاری ئەو رێگەیەم گرتەبەر، چونكە بەرگەی لەدەستدانی كوڕەكەم نەگرت".

د. محەمەد زاهیر عەلی، پزیشــــكی پســــپۆڕی منداڵبوون و نەزۆكی لەسەنتەری بەریتانی ئاماژە بەوە دەدات، ئەوان دەتوانن بەر لەدروستبوونی رەگەزی منداڵ دیاری بكەن، بەاڵم تەنها گرەنتی 45% بەدایــــك و باوك دەدرێــــت. ئەو دەڵێ "ئەو گرەنتییــــەش بــــۆ ئەو كەســــانەیە، كــــە لەتەمەنی گەنجیدان، ئەگەر بڕۆیتە ئەمریكا و بەریتانیاش تەنهــــا ئەوەندە گرەنتی دەدەنە دایك و باوك بۆ

دیاریكردنی رەگەزی كۆرپەكەیان".ئـــەو پزیشـــكە كـــە خەڵكـــی بەغدایـــە و 18 ســـاڵ ئەزموونـــی لەبوارەكـــەی خۆیـــدا هەیە، دوو بڕوانامـــەی دكتـــۆرای لەواڵتـــی بەریتانیا بەدەســـتهێناوە، دەڵێ "زانست ئەوەی كۆنكریت نەكـــردووە، كە دایـــك و باوكێـــك تەنها لەیەك رەگەز منداڵیان ببێت، بەڵكو ئەو بابەتە بەدەست

خودایە".بەوتـــەی د. محەمـــەد ئـــەو دایـــك باوكانەی داوای و دەكـــەن ســـەنتەرەكەیان ســـەردانی دیاریكردنـــی رەگەزی كۆرپەلە دەكەن رێژەیان دەگاتـــە 5%، لـــەو رێژەیەش تەنهـــا یەك كەس داوای منداڵـــی كچی كـــردووە و ئەوانی تریش

تەنها داوای كوڕ دەكەن.كتێبێـــك چەنـــد لەبازاڕەكانـــدا ئەگەرچـــی بەدیدەكرێـــن، كـــە رێنمایـــی دایـــكان و باوكان دەكـــەن بەپێـــی زانیـــاری و رێنماییەكانـــی ناو كتێبەكە رەگـــەزی كۆرپەلەكانیان دیاری بكەن، بـــەاڵم د. محەمەد دووپاتیدەكاتـــەوە كە "ئەوانە تەنیـــا كتێبـــی بازرگانیـــن و شـــتێكی زانســـتی

ئەوتۆیان تێدا نییە".نۆبەرەكـــەی تـــازە كـــە گەنـــج ژنێكـــی هاوســـەرەكەی لەگـــەڵ لەبارچووبـــوو، لەنۆرینگـــەی تایبەتـــی پزیشـــكێكی منداڵبـــوون بـــوون، داوای لـــە پزیشـــكەكە دەكـــرد رێـــگای نیشـــان بدات و خشـــتەی بۆ دیاری بكات، تاكو بتوانێت بەكۆرپەیەكی كوڕ دووگیان بێت. بەاڵم پزیشـــكەكە رەتیكردەوە هیچ خشـــتەیەك بداتە ئەو ژنـــە، بەڵكـــو بەئامۆژگاریكردنەوە پێیگوت "تـــۆ بەزەحمـــەت یەكەمجـــار ســـكپڕ بوویت و كۆرپەكـــەت لەبارچوو، ئێســـتا لەجیات ئەوەی دوعا بكەی خـــوا جارێكی تر منداڵت پێبداتەوە، جـــا هەر رەگەزێـــك بێت، هاتـــووی داوای كوڕ

دەكەی؟!"

بەبڕوای د. دیدەن رەمزی پزیشـــكی پسپۆڕ لەنەخۆشییەكانی ژنان و منداڵبوون و سەرۆكی بەشـــی ژنـــان و منداڵبوونـــی نەخۆشـــخانەی رزگاری فێركاری لەشاری هەولێر دیاریكردنی رەگەزی كۆرپەلە رێگەیەكی سەركەوتوو نییە، چونكە وەك خۆی دەڵێت "ئەگەری لەبارچوونی

منداڵ زۆرە".بەهـــۆی كـــە نایشـــارێتەوە پزیشـــكە ئـــەو زیادبوونـــی رێـــژەی نەزۆكـــی پەنابردنـــە بەر منداڵی بلوری بەشێوەكی گشتی زیادیكردووە، دەشـــڵێت "هەرچەنـــدە تەمـــەن گەورەتـــر بێت، شانســـی دیاریكردنی رەگەز كەمتـــر دەبێتەوە، لەبارچوونیـــش زیاتر دەبێـــت، بەتایبەت ئەگەر تەمەنی ئافرەتەكە بگاتە نزیكی 40 ساڵ، چونكە هێلكـــەی ژنەكـــە تـــەواو نییە، ئـــەو كارەش كە مـــرۆڤ دەیكات وەكو ئـــەو كارە نییە كە خودا دەیكات، بۆیە باشـــترە منداڵ بەسروشتی ببێت

نەك بەشێوەی بلوری و دەستكرد".د. دیـــدەن لەبارەی كاریگەرییەكانی خواردن لەسەر دیاریكردنی رەگەزی كۆرپەلەكە دەڵێت "رێـــژەی زیاتر لە 50% كاریگەری هەیە، چونكە پیاو بەملیۆنان ســـپێرمی هەیە نازانرێت كامیان نێـــرە و كامیـــان مێیە، بەاڵم هەندێـــك خواردن هەیە ســـپێرمە كوڕەكان یـــان كچەكان بەهێزتر و خێراتـــر دەكات، بۆ ئـــەوەی هەرچی زووترە بگەنـــە هێلكەدان، بـــۆ نمونە ئـــەو خواردنانەی ســـۆدیۆم یـــان تفتییـــان زیاترە، ســـپێرمی كوڕ

بەهێزتر دەكات".الی خۆیەوە د. ئیســـماعیل محەمەد قەرەنی زانكـــۆی شـــەریعەی لەكۆلێـــژی مامۆســـتا ســـەاڵحەددین لەبارەی دروســـتی دیاریكردنی رەگـــەزی كۆرپەلە لـــەرووی ئاینییـــەوە دەڵێت "ئەوەنـــدەی لێكۆڵینـــەوە لـــەو بوارە كـــراوە، نە لـــەرووی شـــەرعەوە تـــەواو دەدردەچێـــت، نە لەرووی پزیشـــكییەوە، بەو پێیەی كۆرپەلە چل رۆژی یەكەمـــی هۆرمۆنـــی نێـــر و مێـــی وەكو

یەكە". ناوبـــراو روونیدەكاتـــەوە، كـــە شـــەریعەتی ئیسالمی دژی ئەو كارە نییە، بەاڵم وەك خۆی دەڵێت "لەهەمان كاتدا كارەكە تەواو دەرناچێت و ئومێدێكی كەمتر لەنیوە هەیە، بۆیە دروســـت نییـــە ئـــەو كارە ئەنجام بدرێـــت، چونكە ئەگەر كەســـێك داوای رەگـــەز بـــكات، واتـــا دەیەوێت

دەستكاری كاری خودا بكەن".

خواست لەسەر دیاریكردنی رەگەزی منداڵ زۆرتر دەبێت"گرەنتی لەگەڵ نیە"

ژماره 241 2014/8/2 49

50 ژماره 241 2014/8/2

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

لەتازەتریــــن توێژینــــەوەدا لەویالیەتە یەكگرتووەكانــــی ئەمریكا، دەركەوتووە خواردنی گۆشــــتی ســــور و پەنیر بەشــــێوەیەكی زۆر مەترســــی لەســــەر ژیانی كەســــەكە دروســــت دەكات، هاوشــــێوەی

جگەرەكێشان مەترسی هەیە. پرۆتینــــەكان و گۆشــــت خواردنــــی هاتــــووە، لەوتوێژینــــەوەدا بەشــــێوەیەكی زۆر لــــەو تەمەنــــەدا ئەگــــەری مــــردن بەرێژەی دوو بەرامبەری مردنی ئاسایی زیاد دەكات، هەروەها ئەگەری توشبوون

بەشێرپەنجە چوار بەرامبەر ئەو كەسانەی نایخۆن، زیاد دەكات. ئـــەو بوونـــی هۆكارەكەشـــی پرۆتینانەیـــە، كە لەگۆشـــت و پەنیر

وادەكـــەن و هـــەن هێلكـــەدا و خانەكانـــی لـــەش بـــەرە و پیری

بـــڕۆن و بێهێـــز و بەاڵم بـــن. الواز لەبەرامبەر ئەوەدا

ن كا نـــە مە تە بەدەتوانن ماسی بخۆن،

خواردەمەنیـــە لەگـــەڵ پاقلەیەكان.

توێژینەوەیەك پاش ئەوەی 15 ســـاڵی خایەنـــد، لەالیەن مامۆســـتای كیمیای ژیانیـــی لە كۆلێژی "جـــۆن مورز" لە "لیڤەرپول" لەبەریتانیا ئەنجامدرابوو،

ئەنجامەكانی راگەیەندران.توێژینەوەكە لەسەر ئەوخواردەمەنیانە

كرابـــوو، كـــە دەبنە هۆی دابەزاندنی كێشـــی ســـەوز مـــۆزی دەركـــەوت تێیـــدا لـــەش، بەسودترین و باشـــترینە، لەبەرئەوەی دەبێتە

هۆی رژانی هۆرمۆنی )گلوكاگۆن( كە چەوریەكان دەتوێنێتـــەوە، هەروەها بڕێكی زۆر لەمادەی )نەشـــا(

و ریشـــاڵەكانی تێدایە، كە لەلەشـــدا دەتوێنەوە. هەروەها ئەم مادەیە لەلەشـــدا نامێنێتەوە و زیان بەو كەسانە ناگەیەنێت، كە نەخۆشی شەكریان هەیە و شەكرەكەیان بەرزناكاتەوە.

ئەم مامۆســـتایە راشـــیگەیاند، كە مۆز چەندە سەوزتر بێت ســـودی زیاتـــری هەیە، خواردنـــی ســـەوزەكان و خواردەمەنیە ریشـــاڵیەكانیش دەبنـــە هۆی دابەزینی كێشـــی لەش. ئەوەشـــی رونكـــردەوە، رۆژانـــە خواردنـــەوەی بری 8 تا 10 پـــەرداخ ئاو

كاریگەری زۆری دەبێت لەسەر كەمكردنی كێشی لەش.

پزیشـــكی ئەڵمانـــی )ڤـــون بریزنســـكی( پســـپۆر لەبـــواری هاوشـــێوەی مندااڵنیـــش رایگەیانـــد، منـــدااڵن دەرونزانـــی گـــەورەكان توشـــی خەمۆكـــی دەبـــن و كاریگـــەری لەســـەر دەرونیـــان دەبێت. ئەو پزیشـــكە هەروەها راشـــیگەیاندوە، كە لەهەموو ئاســـتەكانی تەمەن خەمۆكی لەئیستاشـــدا لەمندااڵن بەرەو زیادبوون دەچێت. هۆكارەكەشـــی بـــروا بەخۆنەبوون و پشـــتگیری نەكردنیـــان و هـــان نەدانیانە لەالیـــەن باوكان و دایكانەوە. هەروەها ترسان لەداهاتوو و لەو بەرپرسیارەتیەی

پێیان دەسپێردرێت. نیشـــانەكانی خەمۆكـــی مندااڵنیـــش بریتیـــە لەگۆشـــەگیری و یارینەكـــردن لەگـــەڵ هاوڕێیانـــی و حەزكـــردن بەمانـــەوە لـــەالی دایكیـــان، تایبەت ئەو مندااڵنەی لەتەمەنی 5 ســـاڵیدان، هەروەها لەگەڵ هەســـتكردن بەسكئێشـــە و سەرئێشە، بەاڵم لەهەرزەكاراندا نیشانەكان بریتین لەخەوتنی زۆر و كەمخواردن و لەدەســـتدانی ئارەزووی خواردن و زوو توڕەبوون. لەكاتی هەبوونی ئەو نیشانانە لەمنداڵكانتان پێویستە بەزووترین كات پێشـــانی پزیشـــكی دەرونیان بدەن، چونكە ئەگەر چارەســـەر نەكرێـــت، ئەوا لەداهاتوودا كێشـــەی گەورەی لێدەكەوێتەوە و

دەگاتە رادەی خۆكوشتن.

دوای تەمەنی 50 ساڵی گۆشت و پەنیر مەخۆن

مۆزی سەوز بۆ دابەزاندنی كێش بەسوودە مندااڵنیش توشی خەمۆكی دەبن

50 ژماره 241 2014/8/2

ژماره 241 2014/8/2 51

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

هەلئاوسانی سك و دروستبوون و كۆبونەوی گاز "غازات" لەگەدەدا دەبێتە هۆی بێزاری كەسەكە و هەندێك جار ئازاری سكیش دروست دەكات. گاز لەئەنجامـــی هەرســـكردن لەگـــەدە و ریخۆڵەدا دروســـت دەبێـــت و لە رێگەی كۆمـــەوە دەكرێتەدەر. پێكهاتەی گازیش بریتیـــە لەدووەم ئۆكســـیدی كاربۆن و ئۆكسجین و نایترۆجین و هایدرۆجین و گازی میســـان، كە بۆنێكـــی ناخۆشـــی دەداتێ. ئەو خواردنانەی گاز دروســـت دكـــەن بریتین لە: پیاز و نیسك و نۆك و فاسۆلیا و كوارگ و سێو و خۆخ و وشكراوەكانی وەك بادەم و گوێز، هەروەها خواردنەوە گازیەكانی وەك پیپسی و كۆال و خواردەمەنیە رەقەكان و بنێشت جوین پاش نان خواردن، هەموو ئەمانە هۆكارن بۆدروســـتبوونی گازی گەدە. بۆیە واباشە هەر كەسێك بە چ خواردنێـــك تێك دەچێت، دروســـت پـــێ گازی یـــان

دەكات، نەیخوات.

بەشـــێوەیەكی گشـــتی لەش لەمـــاوەی 24 كاتژمێـــردا پێویســـتی بە 2.5 لیتـــر ئاو هەیە، لەبەرئەوەی لەئیســـتادا پلـــەی گەرما بەرزە، توشـــی ئەوەبـــن ئـــاگاداری پێویســـتە زۆر وشكبوونەوەی جەســـتە نەبن، چونكە دەبێتە هۆی جەڵتەی دڵ و لەخۆچوون و نزمبونەوەی فشـــاری خوێن، كە نیشـــانەكەی سەرسوران و

لەهۆشخۆچونە.بۆ ئەوەی توشـــی ئـــەو حاڵەتە نەبن، پێویســـتە لەمـــاوەی شـــەو و رۆژێكـــدا رێـــژەی ئـــەو ئـــاوەی دەیخۆنـــەوە بگاتـــە 3 لیتر، هەرچەندە مـــەرج نیە تەنها ئاو بخۆیتەوە، خواردنەوەی شـــەربەت و شـــلەمەنیەكانی تـــر لەگـــەڵ خواردنی میوەكانـــی وەك شـــوتی و كاڵەك، كە رێژەیەكی زۆر ئاویان تێدایە، هەر لەگەڵ ئەو 3 لیترە حساب دەكرێـــن. چاوەرێی ئەوە مەكە تینوت بێت تـــا ئاو بخۆیتەوە، بەڵكو هەرچەندە توانیت ئاو بخۆرەوە، بەاڵم لەهەمان كاتیشدا لەیـــەك كاتـــدا زۆر مەخـــۆرەوە، بەڵكـــو هـــەر نیوكاتژمێرێك

پەرداخێك یاخود ناوەناوە بێت.

بۆچی گاز "غازات" لەگەدەدا دروست دەبێت؟

خۆت لە وشكبوونەوە بپارێزە

ژماره 241 2014/8/2 51

52 ژماره 241 2014/8/2

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

كێ لە هەڵەی پزیشكان زەرەمەندە؟؟

هۆشیاریی تەندروستییهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

پێشتر باسمان لەهەڵەی پزیشك كردووە، بەاڵم ئەو باســــەی ئەمجارە دڵتەزێنە. هەروەها باسی ســــوێندەكەی )هیبوقڕات(م كــــردووە، هی 2500 ساڵ لەمەوبەر و ئێستاش پزیشكان كە بڕوانامە وەردەگرن، لەهەموو دونیا ئەم سوێندە دەخۆن:

سوێند دەخۆم بەخواوەند كە:1. لەگەڵ نەخۆشەكەم راستگۆ بم.

2. وەك خوشــــك و دایكمی خۆم هەڵســــوكەوت لەگەڵ نەخۆشی ئافرەت بكەم.

3. ئەگەر تێنەگەیشــــتم و نەمزانی كێشەكە چییە، هــــاوار ببەمــــە بەر پزیشــــكێكی برادەر، دەســــت

بەچارەسەركرن نەكەم گەر نەزانم.4. نهێنی نەخۆشی ئاشكرا نەكەم.

5. بەرامبــــەر تەماحی مادی هیچ چارەســــەرێك نــــەدەم، هەرگیــــز نەبمە هــــۆی لەناوبردنی روح

)مەبەست لەباربردنی منداڵە(.لەهەموو دونیا پزیشــــكی نەزان و سەرپێچیكەر هەیە، چونكە وادیارە نەفس بەرامبەر مادە زۆر الوازە، بەاڵم لەواڵتانی پێشكەوتوو ئەو بەڕەڵاڵیە نییــــە، كــــە لەواڵتــــی ئێمە هەیــــە، چونكــــە چەند دەزگایەكی بەهێز سەرپەرشــــتیان دەكات. دوای دەرچوون 2 ساڵ پێویستە بەسەر هەموو بەشە سەرەكییەكانی پزیشكی مەشق و راهێنان بكات، نەشتەرگەری گشــــتی )جراحی( نەخۆشییەكانی هەناو و ســــینگ و نەخۆشــــییەكانی ئافرەتان و منداڵبــــوون. ئینجــــا دەچێتە دەرەوەی ســــەنتەر بۆ مەشق، تاكو نەخۆشــــی زیاتر و جۆراوجۆر ببینێت و پشكنینیان بۆ بكات. ئینجا دەگەڕێتەوە ســــەنتەر. ئەگەر ویســــتی زیاتر بخوێنی بۆ هەر لقێكی تر بێت، لەبەشی هەناو دەچێتە )سەنتەری دڵ( لەنەشتەرگەری دەچێتە )رزگاری(، بۆ مێشك دەچێتە )كۆماری فێركاری(، بۆ نەخۆشــــییەكانی نەخۆشــــخانەی دەچێتــــە منداڵبــــوون و ژنــــان

منداڵبوون، یاخود رزگاری. هەروەها نەزۆكی، كە مەبەســــتی سەرەكییە لەو باســــە، ئەوە كاری پزیشكی سادە نییە، ئێستاش نازانــــم بــــە چ پێوەرێــــك هــــەر هەموو ئــــەو ژنە پزیشكانە دەنوسن )پسپۆری نەخۆشی ئافرەتان

و منداڵبوون و نەزۆكی(؟!!! ئەمە هەڵەی كێیە؟بۆ مەبەستی راهێنان لەسەر نەزۆكی، خوێندنی زۆر ورد و راهێنانی ســــااڵنی پێویســــتە، ئەگینا زۆر گوناهــــە دەســــت لــــەكاری خواوەند بدەی، تەنیا لەبەرخاتری ئەوەی دەرمانخانەكان رازی بكەین، بەرامبەر ئەوەی شــــوێنی عیادەكەی بێ بەرامبــــەرە، داخــــی گرانم كاری پزیشــــكی بۆتە

بازرگانیییەكی رەشی پیس!! كێ زەرەمەندە؟؟پیاوەكــــە بێــــت ژن ئەگــــەر یــــان نەخۆشــــكە؟ زەرەرمەندە؟ یان ئەگــــەر پیاوبێت ژنەكە؟ بەڵی ئــــەوان زەرەرمەندن، بەاڵم زەرەرمەندی گەورە منداڵەكانیانــــن، گــــەر یەكێــــك لەباوانیــــان بمرن، یا توشــــی شكســــت بێت، یان بۆماوەیەكی زۆر بكەوێتە نەخۆشــــخانە، ئەوا منداڵەكانیان بێ ناز

و بێ خەو دەبن و ناخوێنن، دەكەونە كۆاڵنان.لــــەو رۆژانە لەپرســــەی خزمێكــــی زۆر گەنج و بێ بەخت بــــووم، كە نەشــــتەرگەری زراوی بۆ كرابــــوو، وادیــــارە پزیشــــكەكە خوێنڕێژییەكەی بۆ نەوەســــتابوو، ئینجا 2-3 سۆندە لەسگییەوە دەرهێنابــــوو، ئەویش وایكــــرد 12 بوتڵ خوێنی تێبگــــەن. ئــــەو گەنجە خاوەن ژنێكــــی جوان و 2 منــــداڵ بوو، لەخەو هەڵنســــتاوە، ئایە بەبەنجەكە بووە یاخود مێشكی راوەستاوە لەبەر خوێنڕێژی زۆر؟ هەرچەنــــدی بیری لێدەكەمەوە بەنوســــین پێم باس ناكرێ و پێم چارەسەر ناكرێ، فایدەی نییــــە، چونكە میللەت خوێنــــدەواری نییە!! ئەگەر خوێندەواریشــــی هەبێ رۆشــــنبیر نییــــە! ئەگینا زۆرجار بــــۆم باســــكردوون ئەگەر پزیشــــكێك نەخۆشــــی لەدەســــت دەرچــــوو پێی چارەســــەر نەكــــرا، پێویســــتە پەنا بباتە بەر پزیشــــكێكی تر، ئــــەوە عەیــــب نییە، رووڕەشــــی ئەوەیــــە لەكاتی مــــردن، خۆی لەنەخۆش بدزێتــــەوە، چونكە ئەو پزیشــــكانە بــــاش دەزانــــن كەس شــــكات ناكات،

ئەگەر بیكەن كەس نازانێ لێپێچینەوە بكات.لەساڵی 1985 لەشاری سلێمانی نەشتەرگەرییەكی ســــیزیریان بــــۆ گەنجێكی ئەندازیــــار كرد، دوای 6 كاتژمێــــر مــــرد، لەهۆڵــــی نەشــــتەرگەرییەكە لــــەو رشــــانەوەی چۆتــــە نەیانتوانــــی ســــینگی

نــــاوی پاك بكەنەوە، گوتیــــان بەجەڵتە مردووە!! باوكەكەی شــــكایەتی بردە بەغدا، و لە )پزیشكی دادیی( بەفەرمانی )سەدام( داوایان كرد گۆڕەكە هەڵبدرێتــــەوە ئەو مردووەیان لەگــــۆڕ دەرهێنا، بەاڵم ئەوكاتی من داوام كرد، لەلیژنەكەی خۆمان مردووەكە ببەینە بەغدا بۆ پشكنین، سوپاس بۆ خوا وایانكرد، بێگومان پزیشكە بەرپرسەكە، كە

بڕوانامەی بەرزیشی هەبوو، سزا درا.ئێستا حەز دەكەی لەو كوردستانە، رۆژی یەكێك بكوژە بەمنداڵبوونی سیزیریان یان كورتاج، یان بەدەرمانی هەڵە، هەمــــوو بەئەمری خوا ئەژمار دەكرێ، ئەوەش بەختی خۆی بوو، نەخۆشــــەكە )ئەجەلــــی هاتبــــوو!!!( ئایــــا مــــن رەچیتــــە بدەمە نەخۆشــــێك 6-7 دەرمانی تێدابێت، نەخۆشــــەكە نازانێ بیخوات، حەساسییەی بەیەكێكیان هەیە،

ئەوە ئەجەلە یان ئەجەلی بەواستەیە؟نەخۆشــــێك هات وەسفەیەكی پێبوو، 5 دەرمانی جۆراوجۆری دژەمیكڕۆبی بەدەستەوەبوو، زگی 3 مانــــگ بوو. پرســــیم بۆچی ئــــەو دەرمانانە؟!! گوتــــی: ئاخــــر دكتــــۆرە گوتــــی یەكیــــان تایەكە دەهێنێتــــە خــــواروە؟! ئــــەی هــــاوار!! نەخۆشــــی دووگیــــان لەمانگــــی 3 بــــە چ پێوەرێــــك ئــــەوە

دەرمانانەی بۆ دەنوسرێ؟ئینجا تەماشــــام كــــرد هیچ لــــەو دەرمانانەی بۆ

نابێت، كۆرپەكەی سگی زەرەرمەند دەبێ.ئەمــــڕۆ رۆژی ئینتەرنێــــت و مۆبایــــل و دونیای دیجیتاڵــــە، بۆچی نەخۆش پرســــیار لەپزیشــــك نــــاكات مــــن چیمــــە؟ بۆچــــی نەشــــتەرگەریم بۆ دەكەی؟ كیســــەی هێلكــــەدان چیییــــە؟ ئایا ئەوە لەبەنــــج ئەگــــەر ئــــەدی نەشــــتەرگەری دەوێ،

هەڵنەستایەوە؟جــــاران هەفتانە 1-2 جار كۆبوونەوەمان لەگەڵ بــــەراوردی پزیشــــكە برادەرەكانمــــان دەكــــرد، نەخۆشێكمان دەكرد، رای یەكترمان وەردەگرت بۆ ئەوەی بگەینە باشــــترین ئەنجام! ئەو زەمانە نەماوە، ئێســــتا هەموو لەیەكتری لەســــەنگەرن،

فیشەكیان سوارە.ئێستاش منداڵە بچووكەكانی دكتۆر نازم حەسەن كە بەحاڵەتێكی زۆر ســــادە لەتەمەنی 43 ســــاڵی لــــە 2009 مــــرد، دەیانبینیم، دەڵێن بابــــە گوتی!! دەڵێــــم كوا باوكتان ماوە؟ دەڵێن ئاخر لەخەودا!! موچــــڕك بەلەشــــمدا دێت، باپیرانــــم دێتەوە یاد، كاكە ســــلێمانم كە ئەویش بەهەڵەی پزیشــــكێكی

نەزان و بەتەماح و لەخۆبایی لەناوچوو.هەروەهــــا لــــەو رۆژانــــە مندالێكی كاكــــە هیمداد حەوێزی كە بەنەزانینی پزیشك مرد، دەڵێ دایە خــــەوم لێناكەوێ، بۆچــــی بابە ناێیتــــەوە؟؟ ئەو

منداڵە 10 ساڵە دەبێ چ هەستێكی هەبێ؟ ئێمەی پزیشــــك بۆچــــی بەخۆمانــــدا ناچینەوە؟؟ دەبــــێ ئەو پارەی وەریدەگرین چ نرخێكی هەبێ بەرامبەر فرمێســــكە جوانەكانی كەسوكاری ئەو

منداڵ و دایك و خوشكە دڵسوتاوانە؟؟!!

ژماره 241 2014/8/2 53

هـــونـــەری

سەرپەرشتیار: زانا دڵشاد دزەیی

ئاڤان جەمال بۆ سڤیل:

ئازارەكانی خەڵك وایلێكردم تێكەڵی

سیاسەت بم

54 ژماره 241 2014/8/2

هونەریهونەری

گۆرانی ئاینی الی هونەرمەندان بۆتە مۆدێل

سیاسەت هیچ كاریگەریەكی خراپی

لەسەر هونەرەكەم نابێت

54 ژماره 241 2014/8/2

ژماره 241 2014/8/2 55

هونەری

ئاڤان جەمال بۆ سڤیل:

ئازارەكانی خەڵك وایلێكردم تێكەڵی سیاسەت بم

ژماره 241 2014/8/2 55

56 ژماره 241 2014/8/2

ئاڤان جەمال و هاوسەرەكەی

لەبەرنامەم دایە كار لەسەر سەندیكای

هونەرمەندان بكەم كە كارەكانیان كەموكوڕی تێدایە و بواریش بۆ گەنجان ناڕەخسێنن

هونەریهونەری

بۆچی ماوەیەكە لەكاری هونەری هونەریــــت نوێــــی پــــرۆژەی و بێدەنگــــی

بەدەستەوە هەیە؟ئاڤان جەمال: ماوەی چەندێكە تۆ باســــی لێــــوە دەكەیــــت، دیــــارە جەنابت ئــــاگاداری كارەكانــــی من نیــــت، ئەوەی راســــتی بێت ماوەیەكی زۆرە ســــەرقاڵی ســــێ بەرهەمی خۆمــــم كــــە چەنــــد جارێــــك لەدەزگاكانــــی راگەیاندنەوە باسم لێوە كردوون، لەمانگی دووی ئەمســــاڵ بەشــــداریم لەفیستیڤاڵێكی بەنــــاوی كــــرد نێودەوڵەتــــی گــــەورەی )فیســــتیڤاڵی فەجــــر( لەتاران واڵتــــی ئێران، كــــە تەمەنی 29 ســــاڵە و بــــۆ یەكەمینجارە گروپێكی موزیكی باشــــووری كوردســــتان بەشــــداری بكات لــــەم فیســــتیڤاڵەدا، منیش لەگەڵ گروپی موزیكی )پایز(دا بەشداربووم كــــە ئــــەم گروپــــە بۆ مــــاوەی چوار ســــاڵە دامــــەزراوە و چەندیــــن موزیكژەنی بەتوانا و بەئەزمــــوون كاردەكەن تێیدا، دواتر هەر ئەمساڵ لە مانگی سێ لەگەڵ هونەرمەندی بەڕێز و بەتوانــــا حەمە رەوف كەركووكی بەرنامەیەكــــی هونەریمــــان كــــرد لەكەناڵی دوای مانگێــــك نــــەورۆز، بەبۆنــــەی nrtئەوە كۆنســــێرتێكمان لەهۆڵی رۆشــــنبیری شــــاری ســــلێمانی ســــازدا، بەسەرپەرشتی بــــە ســــاڵح حەمــــە فەرهــــاد هونەرمەنــــد بەشــــداری مامۆســــتایانی تیپی مۆســــیقای ســــلێمانی، كــــە ســــەرجەم كارەكان بەڕێز

كاك فەرهاد ئامادەی كردبوون. دواتر ئەم بەرهەمانە كە تۆمارم كردوون بە ئومێدی ئــــەوەم كاری كلیپیــــان بــــۆ بكــــەم، گۆرانی )بێ من مەڕۆ( ئاوازی مامۆســــتا بورهانی موفتیزادە و هۆنراوەی مەوالنە جەاللەدینی رۆمــــی، هەروەها گۆرانی )ئێوارە( لە ئاواز و موزیكــــی خەلیل عەبدوڵــــاڵ و هۆنراوەی ســــیمین چایچیە، گۆرانی ســــێیەمم بەناوی كرمانجــــی بەشــــێوەزارییە )دووری(ـــــە ژووروو كــــە ئــــاواز و موزیكی مامۆســــتا ئیمــــان شــــیعری و حەمەســــاڵح فەرهــــاد

بۆتانییە.تێكەڵــــی بڕیارتــــدا بــــوو چــــۆن بــــواری سیاســــەت بیــــت؟ ئــــەو بڕیــــارەت الی جەماوەرەكــــەت تۆزێــــك ســــەیر بوو، چونكە تۆ پێشتر هەرگیز باسی سیاسەتت

نەكردبوو؟و خەڵــــك ئــــازاری جەمــــال: ئاڤــــان جەماوەرەكەم بوو وایلێكردم كە ئەم كارە هەڵبژێــــرم تابتوانــــم خزمەتێكی ئەم چین و توێژانــــە بكــــەم كە پێویســــتیان بە خزمەتی زیاترە، راســــتە زۆر مانــــدوو دەبم كارەكە ئاڵۆزتر و ســــەرقاڵترم دەكات، بەاڵم دواتر ئەوەیــــە كــــە بتوانــــم خزمەتێكــــی بچووكی میللەتەكەم بكەم، مــــن دەڵێم ئەگەر مرۆڤ بتوانــــێ لەرێگەیەكــــەوە خزمەتێكــــی زیاتر بــــكات بۆ نەیكات؟ ئێمە هەمیشــــە هەوڵمان هونەرییەكانمــــان كارە لەرێگــــەی داوە خزمەتی جەماوەرەكەمان بكەین ئێســــتاش كە پێشنیارەكەم قبووڵ كردووە و چوومەتە ئــــەو بوارە نوێیەوە تەنیــــا بۆ خزمەتكردنی ئەو كەســــانەیە كە بەڕاستی پێویستیان بە خزمەتە، دواتر سیاســــەتكردن لەو واڵتەی ئێمەدا بووەتە پیشــــەیەكی گشتی و هەموو تاكێــــك كــــەم تــــا زۆر رۆژانــــە ســــەرقاڵە سیاســــەتمەداران و سیاســــی بەهەواڵــــی و قســــەكردن لەســــەری، بــــەاڵم بۆئەوەی بەڕێــــزت و ئــــەو جەمــــاوەرە بەڕێزەی كە جەنابت باســــی لێــــوە دەكەیت بــــە هەڵە لە بابەتەكــــە نەڕوانن كاری ئێمە خزمەتكردنە و پــــڕۆژە خزمەتگوزارییــــە كارێكــــی و كارو چاالكییــــەكان و چاودێریكردنــــە نەك سیاســــەتكردن، سیاســــەتیش ئەگەر بەواتا باشەكەی وەریبگرین بەكاری بێنین خراپ نییــــە، چونكــــە پالندانە بــــۆ كاری رۆژانە و ژیانــــی تایبەتــــی و گشــــتی پێویســــتە هەر یەكێــــك لەئێمــــە كەمێك بە سیاســــەت بێت، چونكــــە لەواڵتی ئێمەدا پێویســــت دەكات و

جەمال ئــاڤــان ــد ــەن ــەرم هــون خــانــمــە هەڵبژاردنەكەی لــە ــی دەرچــوون دوای ئەنجوونی ئەندام بە بوونی و ئەمساڵ پارێزگاری سلێمانی، یەكەم چاوپێكەوتنی ئەنجامدا )سڤیل(ـدا لەگەڵ رۆژنامەوانی و رایدەگەیەنێت تێكەڵبوونی بە سیاسەت خراپی ــەكــی ــگــەری كــاری و زیــــان هــیــچ و نابێت هونەرییەكەی الیــەنــە بــەســەر دەرگای وایە پێی ئاڤان پێچەوانەوە بە بواری خزمەتی كــراوەتــەوە بۆ زیاتری

هونەری بكات.

زانا دڵشاد دزەیی

ژماره 241 2014/8/2 57

هونەری

نەك بەپێی توانا و چاالكی ئەو هونەرمەندە! جگە لەوەش بوار بۆ گەنجان ناڕەخســــێنن كــــە بچنە ناو ئەو دەزگایــــەوە و كاری تێدا

بكەن.بەالتــــەوە پرســــیارەكە ئەگــــەر

ئاسایی بێت، لەگەڵ رۆژووگرتن چۆنیت؟ئاڤــــان جەمــــال: ســــوپاس بۆ خــــوا زۆر باشــــم و خــــوای گــــەورە رۆژووی هەموو لــــەم مانگــــە بــــكات، قبــــووڵ موســــلمانان پیرۆزەدا مرۆڤ دەچتە تەقسێكی روحیەوە كــــە تێیدا هەســــت بەئازارەكانی ئەو خەڵكە دەكەیت كە برســــی و تێنوون و ســــەبریان هەیە لەسەر حەز و ئارەزووەكانیان دواتر لەرووی دەروونیشــــەوە هەســــت بەئارامی تەندروستیشــــەوە لــــەرووی و دەكەیــــت پڕخێــــر و مانگێكــــی زۆر سوودبەخشــــە،

بەرەكەتە.الی دینــــی گوتنــــی گۆرانــــی هونەرمەنــــدان لەمانگــــی رەمەزاناندا چۆن بیــــرت خــــۆت تــــۆ ئایــــا هەڵدەســــەنگێنی،

لەكارێكی ئاوا كردۆتەوە؟ئاڤان جەمــــال: ئاشــــكرایە هەموو جۆرە ســــتایلەكانە موزیك و گۆرانــــی هەموویان پــــاك و جوانــــن و پێویستیشــــە لەدڵێكــــی پاكــــەوە ســــەرچاوە بگرێ بۆئــــەوەی جێی خــــۆی بكاتەوە لەناو دڵەكاندا، پێم خۆشــــە دەرفەتێك بڕەخســــێ منیش كاری لەســــەر بكەم و پێشــــتریش هەوڵمــــداوە، هەرچەندە

ئێستا بووە بە مۆدێل. بەبــــڕوای تــــۆ ئــــەو مۆدێلــــەی تۆ

باسی دەكەیت باشە یان خراپە؟ئاڤــــان جەمــــال: هەمیشــــە هونەرمەندان زیاتــــر گوێیــــان بــــۆ دەگیرێــــت و ســــەیری بەرهەمەكانیــــان دەكــــرێ ئەگــــەر لەرووی دینیەوە ئــــەو هونەرمەندە مەبەســــتی بێت كارێــــك بــــكات و بەرامبەرەكــــەی بۆ كاری بــــاش بچووڵێنێت بەڕای من باشــــە و جێی

دەستخۆشییە. دەگوترێ ئاڤان حەز بەخێوكردنی

منداڵ ناكات، ئەوە راستە؟بەهیــــچ مەحالــــە ئــــەو ئاڤــــان جەمــــال: شــــێوەیەك لەمندا بوونی نییە، ئەوەی حەز بەمنــــداڵ نــــەكات حــــەز بەژیانیــــش ناكات، چونكە جوانترین و پاكترین كائینی ئەو ئەم زەوییەیە كە خوای گەورە پێی بەخشیووین، سوپاس بۆ خودا دایكی دوو منداڵم بەناوی )ئەڵەند( 11 ساڵ و )ئارمەند( ساڵێك و دوو

مانگ.

هیچ ســــەیریش نییە ئەگــــەر هونەرمەندێك شــــەرعیی حەقێكــــی و بــــكات سیاســــەت خۆیەتــــی مومارەســــەی ئــــەو كارانە بكات نموونەشــــمان پێیەتــــی، ئــــارەزووی كــــە زۆرە كــــە بەبــــواری سیاســــیی و هونەریدا ســــەركەوتووبوون لەوانەیە مامۆســــتایانی نەجمەدیــــن و رەزازی ناســــر هونــــەر غوالمی و شــــڤان پەروەر، كاڵی، هەروەها هونەرمەندی جیهانی ئارنۆلد، كە سەرۆكی

ویالیەتێكی گەورەی ئەمریكایە.ئیشــــكردنت ناكەیــــت هەســــت لەبــــواری سیاســــەت كاریگــــەری خراپــــی لەســــەر هونەرەكەت دەبێــــت، كاتی ئەوەت

نابێ بەجدی كاری هونەری بكەیت؟ئاڤــــان جەمــــال: ئــــەم كارە نوێیــــەم كــــە خزمەتكردنــــە لەهەمــــوو دەرگاكانەوە هیچ كاریگــــەری خراپــــی نابێــــت، بەپێچەوانەوە دەرگای زیاتــــرم بۆ كراوەتــــەوە كە بتوانم خزمەتــــی زیاتری بــــواری هونەریش بكەم نــــەك هونەرەكــــەم، مرزڤ ئەكــــەر بیەوێت كار بكات و مەبەستی بێت دەیكات، ئاساییە ئەگــــەر دووربكەومــــەوە، بــــەاڵم دانابڕێــــم وەك دابــــڕان، لەبەرئەوەی خزمەتكردنێكی دیكــــە لەالیەكی دیكە هــــەم كارێكی پیرۆزە و ســــەربەرزییەكی دیكەیــــە بتوانم ســــوود بگەیەنم بەچین و توێژەكانی دیكە، ئەویش

وەكو هونەرەكەم گرنگە بەالمەوە.ئەنجوومەنێــــك ئەنــــدام وەكــــو

پڕۆگرام و كاری بەرنامەی تۆ چییە؟ئاڤان جەمال: كار و پرۆگرانم زۆر زۆرن و پــــرۆژەكان كــــە لــــەالی مــــن گەاللەبوون بێسنورن، پێشتریش باسم لێوەكردووە كە باسمكردنی هێندەی كاركردن تێیدا گرنگی نییە و بێگومان بن لەسەردانەكانمان بۆناو قــــەزا و ناحییــــە و گوندەكان زۆر شــــتمان بینیــــووە زۆر داواكاری خەڵكــــی هــــەژار و كەمدەرامــــەت هەبوون كە جێی ســــەرنج و تێڕوانــــن بوون مەبەســــتمە كاری لەســــەر بكــــەم، هەروەهــــا یەكێك لــــە پڕۆگرامەكان حەزدەكەم كاری لەســــەر بكــــەم بەتایبەت دوای ئەوەی كە شــــاری ســــلێمانی بووەتە پایتەختی رۆشــــنبیری، ئەویــــش كاركردنە لەسەر سەندیكای هونەرمەندانی كوردستان، كۆمەڵێــــك خاڵــــی هەیــــە لەپرۆگرامەكــــەی خۆیــــدا كە كەموكوڕی هەیــــە گرنكتریانیان كەم تا زۆر خزمەتگوزارییەكانیان لەئاستی تواناكانــــی هونەرمەندانــــدا نییــــە، هەروەها زیاتر بەپێی خزمەتكردنی هونەرمەندەكەیە

فۆتۆ: ناسح عەلی خەیات

ژماره 241 2014/8/2 57

58 ژماره 241 2014/8/2

بــــەاڵم تەنیا ئــــەوە دەڵێــــم لەهەرچوار پارچەی كوردســــتان كەســــێكی وەكو دروســــت سەردەشــــتی ئیســــماعیل

نابێتەوە. داهاتــــی تۆ چییە تەنیا كاری هونــــەری دەكەیــــت یاخــــود كارێكــــی

دیكەشت هەیە؟كاری تەنیــــا عەبدوڵــــاڵ: شــــێروان ماوەیــــەی ئــــەو دەكــــەم، هونــــەری لــــەكاری هونەریــــش دابــــڕام بەهۆی سەفەركردنم بوو بۆ دەرەوەی واڵت، بەاڵم جەمــــاوەر وایانلێكردم دووبارە

بگەڕێمەوە ناو كاری هونەری، زۆرجار ئەو هونەرمەندانەی لەئاهەنــــگ بەشــــداری دەكەن توشــــی كێشــــە دەبن، تــــۆ هیچ جار تووشــــی

كێشە بوویت؟شــــێروان عەبدوڵاڵ: نەخێــــر لەهیچ زەماوەندێك تووشی كێشە نەبوومە، چونكــــە ئەگەر زەماوەندێك زۆر زۆر لێــــی دڵنیــــا نەبــــم و نەیانناســــم ناچم، هەمــــووی لەرێگەی هاوڕێ و كەســــە

نزیكەكانمەوەیە. هیچ شــــتێكت كــــردووە لێی

پەشیمان بیت؟شــــێروان عەبدوڵاڵ: بەڵێ لەهەندێك دانیشــــتنەكانم پەشــــیمانم، هەورەهــــا بەئاشنابوونم بەهەندێك كەسی خراپ

پەشیمانم.

شێروان عەبدوڵاڵ: بەڵێ من خۆشەویستیم كردووە و چاویشم هەڵێناوەتەوە و لەگەڵ عەشــــقدا گەورە بوومە. لێتان ناشــــارمەوە خۆشەویســــتیم زۆر كردووە و قسمەتیش لەدەســــت خوایە، شــــانزە ســــاڵ لەمەوبەر بەخۆشەویستی ژیانی هاوسەریم پێكهێناوە

و سێ كوڕیشم هەیە.بەندبێژێــــك هەمــــوو لەگــــەڵ

دادەنیشی بۆ بەندگوتن؟شــــێروان عەبدوڵــــاڵ: مــــن بەندبێــــژ نیم و ملكەچی كەســــیش نیم و حەزیشــــم لێی نییە، لەمنداڵییەوە حــــەزم لەگۆرانی عاتفی و مقامــــات بووە، ئێســــتاش لەبەر بۆنەكان گۆرانی عاتفی ناڵێــــم، چونكە بژێوی ژیانم لەســــەر ئاهەنگە، ئەگەرنا گۆرانی دەهۆڵی

ناڵێم.لــــە بەشــــداریكردنت كرێــــی

ئاهەنگەكان چەندە؟شــــێروان عەبدوڵــــاڵ: لەئاهەنگــــەكان بــــە 15 وەرەقــــە تاوەكــــو 30 وەرەقــــە ئاهەنگ

دەكەم.ئاهەنــــگ كــــەس هەمــــوو بــــۆ

دەكەیت؟شــــێروان عەبدوڵاڵ: نەخێر بۆ ئەو كەسە

نایكەم كە بەدڵم نییە و شایستە نییە. بەبڕوای تۆ كام بەندبێژ باشترینی

سلێمانییە و كامە باشترینی هەولێرە؟شــــێروان عەبدوڵــــاڵ: مــــن چونكــــە گوێ لەبەنــــد ناگرم نازانم كامە لەكامە باشــــترە،

ســــیدیە نوێیەكەت پێشــــوازیەكی زۆرباشی لێكرا هۆكارەكەی چی بوو؟

شــــێروان عەبدوڵاڵ: گۆرانی )لەخرینگەی بێــــری بێــــری( ئــــاوازی خــــۆم نییــــە، بەاڵم دەچێتــــەوە ســــەر ئاوازێكــــی كۆنــــی خۆم، مــــن توانیم بــــەو ســــتایلە بیڵێم كــــە خەڵك حــــەزی پێیەتی، بــــۆ نموونــــە توانیم یاری بەگۆرانییەكە بكەم، جێگەی خۆشحاڵییە كە جارێكــــی دیكە بەخەڵكی ئاشــــناكردمەوە و

تێكەڵ بەجەماوەرەكەی كردمەوە. گۆرانی )لەخرینگەی بێری بێری(

ئایا لەرووی مادی قازانجی هەبوو؟شــــێروان عەبدوڵاڵ: نەخێر، چونكە ئەوە گۆرانییەك نەبوو دانیشم و كاری بۆ بكەم، ئەوە تەنیا لەدانیشــــتنێكدا بوو گوتم، بەاڵم دەستخۆشــــییەكی باشــــم لێكــــرا و گوتیان

كارێكی جوانت كردووە.بــــاس زۆر لەگۆرانییەكانــــت لەبێوەفایــــی ئافرەت دەكەیــــت، ئایا لەژیانی تایبەتی خۆت بێوەفایت لەالیەن ئافرەتەوە

بەرامبەر كراوە؟شــــێروان عەبدوڵاڵ: گۆرانیەكانی من بۆ گەنجــــە و دەزانــــم زیاتر گەنجــــان حەزیان لەگۆرانی عاتفیە نەك هەڵپەڕكێ، ماشــــاڵاڵ نەوەی ئێستا لەتەمەنی 12 ساڵیدا خەریكی دڵدارییە، بۆیە مــــەرج نییە ئەو گۆرانیانەی باس لەبێوەفایی ئافرەت دەكەن بەسەرخۆم هاتبێت، من بوومەتە پشتی جەماوەرەكەم. شێروان عەبدوڵاڵ عاشق بووە؟

هونەریهونەری

شێروان عەبدوڵاڵ بۆ سڤیل:

لەبەر بژێوی ژیانم نەبێت گۆرانی دەهۆڵی ناڵێم

58 ژماره 241 2014/8/2

ژماره 241 2014/8/2 59

ئەحمەد تاریق

هونەری

بە 15 تاوەكو 30 وەرەقە ئاهەنگ دەكەم

لەهەرچوار پارچەی كوردستان كەسێكی وەكو

ئیسماعیل سەردەشتی دروست نابێتەوە

جەماوەرەكەم وایانلێكردم دووبارە بگەڕێمەوە ناو

كاری هونەری

ش���ێروان میلل���ی هونەرمەن���دی س���اڵ چەندی���ن دوای عەبدوڵ���ا دووركەوتن���ەی و بێدەنگ���ی لەگۆرانیگوتن، كە وەكو خۆی دەڵێ لەبەر س���ەفەركردنی بۆ دەرەوەی ب���ە ب���ەاڵم ب���ووە، كوردس���تان دیك���ە جارێك���ی گۆرانیی���ەك گەڕایەوە ناو جەماوەرەكەی و ئێستا لەس���لێمانی نیشتەجێیە. )س���ڤیل( چەن���د پرس���یارێكی ك���رد ناوب���راو ئاڕاس���تەی لەب���ارەی ژیان���ی هونەری و

تایبەتی خۆی.

اتخەی

ی عەل

ح اس

: نتۆ

فۆ

ژماره 241 2014/8/2 59

60 ژماره 241 2014/8/2

هونەری

گۆڤار ئەنوەر: مەم و زین

دەبەینە واڵتی میسر

ئیمان: بە ئارامیی كوردستان خۆشحاڵم

سڤیل: پشتیوان عەبدوڵاڵخانمـــە هونەرمەنـــدی ســـینەمایی میســـری ئیمان، كـــە ناوە راســـتەقینەكەی )لیز سركســـیان(ە، یەكێك بـــوو لەو ناوانەی داوەتـــی یەكەمیـــن فیســـتیڤاڵی هەولێـــر بـــوو، بـــەاڵم لەبـــەر سەرقاڵی وێنەگرتنی بەكارێكی هونەری داوای لێبوردنی كرد و نەیتوانی ئامادە بێت و لەنزیكەوە هەولێری پایتەخت ببینێ. هەرچەنـــدە وەكو خـــۆی دەڵێ زۆر حـــەز دەكات و بەئاواتە

سەردانی ئەم شارە جوانەی كوردستانی عێراق بكات.لە پەیوەندییەكی تایبەتدا لەگەڵ گۆڤاری )ســـڤیل( هونەرمەند ئیمـــان هاوخەمـــی خـــۆی بەرامبـــەر بـــەو دۆخەی ئێســـتای دوچاری عێراق بووە راگەیاند، كە واڵتەكەی بەرەو ئاقارێكی شـــەڕ و نائارامی بردووە و گوتیشی "خۆشحاڵم بەجوانی و پێشـــكەوتوویی كورســـتانی عێراق، كە ناوچەیەكی ئارامە و دوورە لەو بارودۆخە و ناســـەقامگیریەی عێراقی گرتۆتەوە، هیـــوادارم هەرچـــی زووە ئـــەم واڵتـــە بـــەرەو ئاشـــتەوایی بگەڕێتـــەوە. ســـاڵو و رێزی خۆشـــم بـــۆ جەمـــاوەری خۆم

لەكوردستان دەنێرم".

سڤیل: ئەحمەد تاریق گۆڤار ئەنوەر لەبارەی كاری تازەی خۆیدا گوتی "لەئێستادا خەریكی ئامادەكردنـــی درامایەكین كە پێك هاتووە لـــە 15 ئەلقە، بەاڵم جارێ ناومـــان بۆ ئەم درامایە دانەناوە. ئێســـتا خەریكین لەگەڵ نوســـەری دراماكە بۆ ئەوەی ناوێكی بۆ دانێین. ئینشـــاڵاڵ لەم ماوەیەدا دەســـت

دەكەین بەوێنەگرتنی".لەبـــارەی شـــانۆگەری "مەم و زین"یـــش، گۆڤار بە ســـڤیلی راگەیاند "بەنیازین بۆ مانگی 8 شانۆگەری مەم و زین لەواڵتی میسر پێشكەش بكەیـــن، كە لە دەرهێنانی هیوا ســـوعادە. منیـــش وەك ئەكتەرێك لەم

شانۆگەریەدا بەشدارم.

60 ژماره 241 2014/8/2

ژماره 241 2014/8/2 61

هونەری

دلبەر دەیتەقێنێتەوە سڤیل:

كچە گۆرانیبێژ دلبەر جزیری رایگەیاند، كە خەریكی ئەلبوومێكی گۆرانیە، كە وەك قومبەلە دەتەقێتەوە و زوو باڵودەبێتەوە و دەچێتە داڵنەوە.دلبەر جزیری، كە ئێستا لە واڵتی ئەڵمانیا نیشتەجێیە لە لێدوانێكیدا بـــۆ )ســـڤیل( راگەیانـــد "ئەلبوومەكـــەم لە تەواوبـــوون دایە و ســـەرجەم كارەكانـــی خۆم كردوومە لـــەرووی مادییەوە، رەنجـــی دوو ســـاڵی ئیشـــكردنی منە، بۆیـــە الی من خۆشەویست و بەهایەكی زۆر هەیە، پێشكەشی

دلبـــەر دەكـــەم". خۆمـــی هەوادارەكانـــی گوتیشـــی "لەنـــاو گۆرانییەكانمـــدا چەند

گۆڕانكارییەكـــی گـــەورەم كـــردووە لەرووی تێســـكت و موزیك، كە بۆ كوردستان زۆر نوێكارییە و پێش مـــن نەكراوە، بۆیە لـــەو بروایـــە دام وەك تەقینەوە بەشێوەیەكی

زۆر خێرا باڵودەبێتەوە و دەچێتە داڵنەوە".

ژماره 241 2014/8/2 61

62 ژماره 241 2014/8/2

بریتنی شەرمەزار بوو

ئیسرائیلیەكان هێرشی توند دەكەنە سەر "ئیدی ڤیدەر"هەوادار و رۆژنامەكانی ئیس���رائیل هێرش���ێتی توندیان كردە س���ەر گۆرانیبێژی ئەمریكی "ئیدی ڤیدەر"، كە ئەس���تێرەی تیمی موس���یقی "پێڕڵ جام"ی ئەمریكیە، بەهۆی ئەو وتارەی لە یەكێك لە

ئاهەنگەكانی لە بەریتانیادا پێشكەشی كردبوو.ڤیدەر لە وتارەكەیدا سەركۆنەی داگیركاریی و جەنگی كردبوو، هەروەك رەخنەی لەوە گرتبوو، ك���ە واڵتەك���ەی باج لە هاواڵتیانی ئەمریك���ی كۆدەكاتەوە و یارمەتی كوش���تنی مندااڵنی پێدەدات. هەرچەندە ناوی هیچ الیەنێكی نەبردبوو، بەاڵم ئیسرائیلیەكان پێیانوایە مەبەستی ئیسرائیل بووە

و بەرگری لە فەڵەستینیەكان كردووە.

خانم���ە ئەكت���ەر و گۆرانیبێ���ژی ئەمریك���ی "بریتنی س���پێرز" بەهۆی پاسەوانە تایبەتەكەی خۆیەوە "دەیڤد كۆكادۆ" توشی هەڵوێستێكی ش���ەرمەزارییانە بوو، كاتێك بەیاوەری پاسەوانەكەی لە یەكێك لە چێشتخانەكان نانی ئێوارەیان پێكەوە خوارد و بێ ئەوەی پارە بدەن چێش���تخانەكەیان جێهێش���ت، هەرچەندە نرخی خورادنەكەیان تەنیا 30

دۆالر بوو.دوای ئ���ەم رووداوە، بریتن���ی كاتێ���ك دەزانێ���ت پارەك���ە ن���ەدراوە، بەخێرایی دەگەڕێتەوە چێشتخانەكە و نرخی خواردنەكە و بڕی 100 دۆالریش وەك بەخش���ش دەداتە شاگردی چێشتخانەكە. دواتریش رایگەیان���د، ك���ە ئ���ەو دوای نانخواردنەكە بە پاس���ەوانەكەی گوتووە

بەاڵم دیارە پاس���ەوانەكە "ب���ڕۆ پارەك���ە لەجیات���ی م���ن بدە"، لەنێ���وان ب���اش گوێی ل���ە قس���ەكەی بریتنی نەب���ووە و ئ���ەوەی پارەكە ب���ێ چێشتخانەكە هەردووكیان���دا، بدەن،

جێدەهێڵن.

رەنــگاوڕەنــــگ

62 ژماره 241 2014/8/2

ژماره 241 2014/8/2 63

سڤیل: ئەحمەد تاریقئانی���س رەوش���ەن، خانم���ە راگەیاندن���كاری رۆژهەاڵت���ی كوردس���تان، هەرچەندە دەرچووی بەش���ی سینەمای كۆلێژی هونەرە، بەاڵم لەدوای

دەرچوونیەوە ماوەی سێ ساڵە خەریكی كاری راگەیاندنە.ئانیس باس ل���ەوە دەكات، دوای یەكەم دەركەوتنی لە كاری راگەیاندن، خەڵكێك���ی زۆر دەستخۆش���یان لێك���ردووە و پێش���یانگوتووە "ماش���ەڵا جوانی���ت". پێش���ی وایە جوانی ه���ۆكاری یارمەتیدەرە بۆ س���ەركەوتن، ب���ەاڵم گەر "كچێ���ك هیچی لەب���اردا نەبێت، جوانیەك���ەی هیچ كۆمەكی پێناكات". ه���ەروەك حەزیش دەكات بەرنامەیەكی كەلتووری هەبێت و

لەو رێگایەوە خزمەت بە كەلتووری كوردی بكات.لەبارەی پێشبڕكێی شاجوانی كوردستانیشەوە ئەنیس گوتی حەزدەكەم بەشداری پێشبڕكێی شاجوانی كوردستان بكەم، بەاڵم ئەم پێشبڕكێیە

تەنیا تایبەتە بەباشوور و پارچەكانی تر ناتوانن بەشدار بن".س���ەرەڕای كاری راگەیاندن، ئانیس لەتەمەنی 12 س���اڵیەوە ئامێری

"كەمانچە" دەژەنێت.

رەنــگاوڕەنــــگ

كە دەركەوتم زۆر كەس پێاندەگوتم "ماشەڵاڵ جوانیت"

باتمانی تەمەن 75 ساڵە هێشتا لەهەڕەتی الویەتی دایە

لەس���اڵی 1939 كەسایەتی سینەمایی "باتمان" بەهاوكاری نیگاركێش "پۆب كاین" و سیناریۆنوس "بێڵ فینگر" لەدایكبوو، وەك پاڵەوانێكی خاوەن هێزێكی ناسروش���تی، كە دوای "س���وپەرمان" داهێنرا و كەسایەتیەكەشی

سەركەوتنی گەورەی بەدەستهێنا.لەوكات���ەوە ئەم كەس���ایەتیە هەوادارێكی گەلێك زۆری لەسەرتاس���ەری جیهاندا هەیە و تا ئێس���تاش 7 فیلم لە زنجیرە فیلمە س���ینەماییەكانی باتمان بەرهەمهێنراون و نزیكەی 3.7 ملی���ار دۆالر داهاتی���ان ب���ووە. هەرچەندە باتمان ئێس���تا تەمەنی 75 س���اڵە، بەاڵم لەهەر دەركەوتنێك���ی تازەی ل���ە فیلمەكاندا، لەوپەڕی گەنجی و هەڕەتی الویەتیدا دەردەكەوێت

و هەرگیز پیرنابێت!بڕیارە لەساڵی 2016شدا باتمان بۆ یەكەمجار لەگەڵ كەسایەتی خەیاڵیی سینەمایی "سپایدەرمان"

لە فیلمێكدا پێكەوە دەربكەونەوە.

ئانیس رەوشەن:

ژماره 241 2014/8/2 63

64 ژماره 241 2014/8/2

كاوڕ 4/20-3/21كاتی دروونەوەی ئەو بەرهەمانەیە، باری چاندبووتان. لەرابردوو كە بەرز دەس��ت��ك��ەوت��ت��ان و داری����ی كارەكانتان ب��ۆ زی��ات��ر كاتێكی دەب��ێ��ت��ەوە. ئارەزووەكانتان. بۆ نەك بكەن، تەرخان زیاد هەفتەیدا ل��ەم بەرپرسیارییەتیتان

دەبێت.

تەرازوو 10/20-9/21 سەردان و دیدارەكان زۆر دەبن. ئ���اگ���اداری ب��ەڵ��ێ��ن��ەك��ان��ت ب���ە، بۆ كێشەیەك ه��ەر یەكالكردنەوەی پێویستە بتوانیت بەرامبەرەكەت قایل بكەیت. گرفتەكان. چ��ارەس��ەری بۆ باشە كاتێكی ماندوو كەمێك كارەكانەوە زۆری بەهۆی

دەبی.

گا 4/21–5/20 ه���ەن���گ���اوەك���ان���ی ب���ی���رك���ردن���ەوە لەكارە شوێنێك، هیچ ناتانگەێنێتە بەدەست سەركەوتن نوێییەكان ئاواتەكانتان بەدیهێنانی ئەگەری دەهێنن، خۆشەویستیتان دەب����ێ����ت، ب��ەه��ێ��زت��ر لەدەوروبەر زیاد دەكات. گرنگی بەرێكپۆشی

رووخسارتان بدەن.

دووپشك 11/20-10/21 بەردەوامبوونتان لەسەرخەرجی زۆر سروشتی فشارەوە. ژێر دەتانخاتە ناكۆییەكانتان دەخ��وازێ��ت ك��ارەك��ان وەالبنێن و پەیمانی نوێ ببەستن. هیوا و ئومێدتان رابردوو لەمانگی كارانەی لەو دەگەڕێتەوە بۆ پەیوەندییەكانتان لە هەندێك بێهیوابوون. لێی

وەك پێویست بەئەنجام ناگات.

دووانە 6/20-5/21 هەتا دەروونی خۆت هێور نەكەیتەوە پێوە ب��ێ��س��ەروب��ەری��ان ك��ارەك��ان��ت بەدیدارەكانت گرنگی دیاردەبێت، هەندێكیان چ��ون��ك��ە م��ەخ��ە، دوای����ان و ب���دە سەرەتای لێدەكەوێتەوە. باشیان پ���ڕۆژەی هەفتە كارەكان بەباشی ئەنجام بدە، دەتوانی

پشت بەخۆت ببەستی.

كەوان 12/20-11/21فراوان پەیوەندییەكانتان بازنەی دەب�����ن و دەت����وان����ن س���وودی���ان ل��ێ��وەرب��گ��رن. ل���ەوپ���ەڕی ه��ێ��ز و تواناتاندا دەبن. گرنگیەكی زیاتر بە پلەوپایەی هەست ناختاندا ل��ە ب���دەن. كۆمەاڵیەتیتان ئەنجامە لەراستیدا بەاڵم دەكەن. بەبێهوایی

بەدەستهاتووەكان بەرەو گەورەیی دەچن.

وشەی نادیار

بیدۆزەرەوە

تێبینی: )ه�( و )ە( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

لە كۆمەڵگەی ئێمەدا دەبێ ئافرەت فێربكرێ كە دەستدرێژی نەكرێتە سەر، بەاڵم پیاو فێرناكرێت دەستدرێژی نەكات!.

وشەی یەكتربڕوشەی یەكتربڕ

12345678910سڤیل1

2345678910

ئاسۆیی:1. پیتی لەیەكچوو - سوود )پ(.

+ ب���زر - ل��ەی��ەك��چ��وو پیتی - ه���ەڤ .2پیتێك.

3. )بودلیر( بەتێكەاڵویی.4. ئەندامێكی بنەڕەتی خێزانە - مەسیف.

- عەرەبی بە ك��ردم( )لەبیریان .5نیوەی )كلیل(.

6. یاریزانێكی تۆپی پێی ئەرجەنتین.7. واڵتێكە لە ئەفریقیا.

یان كۆمپانیا چەندین یەكگرتنی .8گروپ )پ(.9. اللۆ )پ(.

10. )پشیلە( بە عەرەبی - پیتی لەیەكچوو.

ستوونی:1. لە ناوەكانی هەولێرە.

2. بەڵێ - ساف نییە.3. پایتەختی مەنگۆلیا.

4. باڵندەیەكی ئەفسووناوییە.5. شارێكە لە هیندستان.

گەنجی گۆرانیبێژێكی خانمە .6كوردە - ئاژەڵێكی ماڵییە.

7. زام.8. ئیدیۆمێكی كامێرایە.

9. دوو پیت لە )نان( - پێیوەنووسا )پ(.

10. وێنەكە.

تێبینی: )پ( = پێچەوانە. )ت( = تێكەاڵو.)ه( و )ه�( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

پشــووی سڤیـل

وشەی نادیار لە دوو بڕگە و )8( پیت پێكهاتووە كە خاوەنی ئەم وتەیەیە.

ئەم سێ كچە لە چاوەڕوانی سێ كوڕن تا بەیەكەوە یاری بكەن. بەاڵم وا دیارە ك��وڕەك��ان خ��ۆی��ان ح���ەش���ارداوە. ئایا

دەزانی لەكوێ خۆیان حەشارداوە؟

سڤیلبهپهیئ�دسڤیلسساهوێهێهفیهمدرتكرمتدهتڵفسگنژدبرهداهێڵتكێمرهراقێكدایێرتریبێلژتیێوهنردفهاتۆاسكهكه

سڤیلبكئ�هرنتسڤیل

ژماره 241 2014/8/2 65

نییرا

هالل

جەا:

ئ

قرژاڵ 7/20-6/21هاویشتنی لەیاری جارە ئەم كاری گرت ئامانجی ئەگەر دەچێت، تیر ئەگەر دەب��ێ��ت، دڵ��خ��ۆش��ك��ەر ئ���ەوا ناكەیت. ئامانجی نەگرت، ئەوا هیچ زەرەرێك بۆ ئەوەی سەركەوتوو بیت، خەمەكانت لەدڵ ئ��ازاد بكە كە ئ��ەوان��ەش دەربكە و گ��ەردەن��ی

ئازاریان داویت.

گیسك 12/21–1/20 ماوەیەكی ب��ك��ەن ئ��ام��ادە خ��ۆت��ان ب��ۆ دێتە ب��ەخ��ت��ەوەری��ت��ان ب��اش��ی گڕوتینێكی دەت��وان��ن و پ��ێ��ش��ەوە ئەنجامێكی چەند بدەن. كارەكانتان بە نوێ دەهێنن، ب���ەدەس���ت ن���ەك���راو چ�������اوەڕوان گرنگی و دەب��ێ��ت زۆر سەرنجڕاكێشیتان

بەجوانی روخسارتان بدەن.

شێر 8/20-7/21زۆرج�������ار ب���ە ه����ۆی گ���وم���ان و رەشبینیەوە زەرەمەند بوویت. لەم كاتەدا شتەكان گۆڕاون. ئەم ماوەیە خۆشەویست دەبیت و خەڵك گرنگی زیاترت پێ دەدەن، چونكە توانایی سەرنجڕاكێشانت زیاد پەیوەندییەكانیشت و دەب��ێ��ت زی��ات��ر

دەبێت.

گۆزە 1/21– 2/20 دەكەن ب��ەئ��اس��وودەی��ی ه��ەس��ت زیاد ج��ەس��ت��ەی��ی��ت��ان چ��االك��ی و دەكات. هەر كێشەیەك لەرەگەوە سەرهەڵدەداتەوە. ن��ەك��ەی��ت چ���ارەس���ەر و كاریگەر كەسایەتیان دەك���ەن هەست هەنگاوەكانتان دەتوانن و دەبێت بەهێزتر

جێبەجێی بكەن.

فەریك 9/20-8/21 رێكبخەی، كارەكانت زووتر هەتا بەرەوپێشبردنی ه���ەن���گ���اوی ك���ارەك���ان���ت خ��ێ��رات��ر دەگ���ەن���ە ئ��ەن��ج��ام و ترسەكانی دەبن. گەورەتر سەركەوتنەكان دڵت خامۆش بكە. چونكە بەختت دەبێت و

هەنگاوی كاری گەورەتر دەنێیت.

نەهەنگ 3/20-2/21 كاتێكی بدەن، بەتەندروستیان گرنگی چەند نوسین. و خوێندنەوە بۆ باشە ئەوەندە بپارێزن، لەگرفتەكان خۆتان گوێ پێویستە دەب��ن��ەوە، ن��زی��ك ل��ەس��ەرك��ەوت��ن لەداواكاری و پێشنیازەكانی بەرامبەرەكانتان بگرن. پەیوەندییەكانتان و بكەن پەسەند پڕۆژەكانتان

زۆر دەبێت، بەاڵم دیدارە گرنگەكان دوادەكەون.

بیدۆزەرەوە

ئا: رۆڤار رواندزی

وشەی نادیار: قازی محەمەد

وشەی یەكتربڕ

وەاڵمەكانی ژمارەی رابردوو تەنها 7 جیاوازی لەنێوان ئەم دوو وێنەیەدا هەن. كامانەن؟

پشــووی سڤیـل

12345678910سڤیلنهلووشێم1

مۆنتیڤیدیۆ2هااامل3كهچیپساكۆ4وێسنپ5خشڵكاسترۆ6لورپاك7ۆركر8زاپاتا9هكهرام10

66 ژماره 241 2014/8/2

هاوێنە

66 ژماره 241 2014/8/2

ژماره 241 2014/8/2 67

هاوێنە

بیالل سەعید

بەشــــێكی زۆری مرۆڤەكانی ســــەر رووی زەوی بەهەمــــوو ئاینەكانــــەوە بیركردنەوەیان بەشــــێوەیەكە، كە ئەوكەسانەی كە كاری باش و چاك دەكەن دەگەنە بەهەشــــت و ئەوانەشی كە خراپــــەكارن دەرۆنــــە دۆزەخ، هەرئەمەش لەهەمــــوو ئاینەكانــــدا هەیــــە. بــــەاڵم لەتوركیا گەشتیاران سەرپشك دەكرێن بچنە بەهەشت

یا دۆزەخ!تەنیــــا بــــە دوركەوتنــــەوەی دوو كیلۆمەتر لەناوەندی Narlikuyu لەپارێزگای "میرسین" لەواڵتــــی توركیــــا دەگەیتــــە یەكێــــك لەناوچە گەشــــتیارییەكانی توركیــــا، كە بەبەهەشــــت و

دۆزەخ ناسراوە."بەهەشــــت و دۆزەخ"ەكەی واڵتــــی توركیا دەوروبــــەری و شــــاخەكاندایە لەقواڵیــــی بەچەندین دوكانی خواردمەنی رازێنراوەتەوە، مەترێــــك چەنــــد بەدوركەوتنــــەوەی تەنیــــا "بەهەشــــت و دۆزەخ" لــــەدەرگای ســــەرەكی ژورەوە بلیتــــی چونــــە فرۆشــــتنی كۆشــــكی

دەبینی.ژمارەیەكی زۆر هاواڵتی ئاســــایی لەهەموو واڵتانی جیهان لەبەردەم كۆشــــكی فرۆشــــتنی بلیتــــی چونەژورەوە وەســــتاون، بەاڵم ئەوەی داوای پێكــــەوە هەمــــوو ئەوەیــــە، ســــەیرە بلیتــــی "دۆزەخ و بەهەشــــت" دەكــــەن، خاوەن لیــــرە هــــەر كەســــێك 10 بــــۆ كۆشــــكەكەش

وەردەگرێت، كە دەكاتە نزیكەی 6500 دیناری عێراقی.

بــــااڵ كوڕێكــــی بەهەشــــت دەرگاوانــــی مامناوەندی ئەسمەر بوو، لەگەڵ ئەوەی بلیتی چونەژورەوەت لێوەردەگرێت، یەكێك لەو پێنج دەرگایــــەت بــــۆ دەكاتــــەوە بۆ ئــــەوەی بڕۆێتە نــــاو بەهەشــــت، كــــە ســــەرجەمی قۆناغەكانی رۆشــــتنەناوەوە و هاتنەدەرەوە بەشــــێوەیەكی

ئەلیكترونی رێكخراوە.بەهەشــــتدا بــــەدەرگای بەتێپەربــــوون قەرەباڵغیەكــــی زۆر لەرێــــڕەوی چونەژورەوە و هاتنەدەرەوەی بەهەشــــت دەبینی، خەڵكانێك بەهەموو رەنگ و دەنگ و زمانە جیاوازەكانەوە، یــــان بەهەشــــت، قواڵیەكانــــی دەڕۆنــــە یــــان

بەپێچەوانەوە لەبەهەشت دەگەڕێنەوە.ئەوانەی لە "بەهەشت" دەگەڕانەوە رێنمایی كــــە دەیانەوێــــت بڕۆنــــە ئەوانەیــــان دەكــــرد، قواڵییەكانی بەهەشــــت، بەوەی كــــە هەوڵبدەن ئاو لەگەڵ خۆیان ببەن، چونكە رێگایەكی زۆر دوورودرێژیان لەپێشــــە، تا دەگەنــــە ناوەندی

سەرەكی بەهەشت.رێــــگای بەهەشــــت جگەلــــە دوورییەكــــەی، زۆر بــــەرز و نزمــــی تێدایــــە و نزیكــــەی 200 مەتــــر زیاتر پانــــە، هەروەها لەئاســــتی رووی زەویەوەوە تاكۆتایی بەهەشــــت 70 مەتر قۆڵ دەبیتەوە، كە تەنیا بەگەیشــــتن بۆ قواڵییەكانی بەهەشــــت پێویســــتت بەوە دەبێت ئاگرێك یان رۆشــــنایەكت بەدەستەوە بێت، ئەگینا رۆشتنە

كۆتاییەكانی بەهەشت زۆر ئەستەم دەبێت.تەنیا بــــە 75مەترێــــك لەدووریــــی دەرگای سەرەكی بەهەشــــت، چەند دەرگایەكی دیكەت بەرچاو دەكەوێت، كە لەسەرەوەی دەرگاكان نوسراوە رۆشتن بۆ دۆزەخ. لەگەڵ بڕیاردران بــــۆ رۆشــــتنە دۆزەخ دونیایــــەك خەیــــاڵ الت سەرهەڵدەدەن! دەبێ دۆزەخ بەچی شێوەیەك بێت؟ دەبێ چەند دوور بێت؟ چەند قوڵ بێت؟

چی لێبێت؟ دنیایەك پرسیاری دیكە!بەهەمان شــــێوەی بەهەشــــت بۆ رۆشــــتنە دۆزەخ چەنــــد دەرگایەك هەیە، كە بەشــــێوەی ئەلیكترۆنــــی رێكخــــراوە و دوای پێشــــاندانی دۆزەخ دەرگایەكــــی چونــــەژورەوە، بلیتــــی

بەڕووتدا دەكرێتەوە.و دۆزەخ بــــەدەرگای تیپەربــــوون دوای رۆشــــتن بــــەو رێگایەدا، كە تەنیــــا دڕك و داڵ و هەندێــــك دار و درەختــــی لێیــــە، دەگەیتــــە چوارچێوەیەكــــی ئاســــنی خــــڕ، كە بەڕاســــتی لەســــەر ئەو ئاســــنەوە قواڵییەك دەبینی زۆر

ئەستەمە تا ئێستا ئەو دیمەنەت بینیبێت! و مەتــــرە 70 نزیكــــەی دۆزەخ قواڵیــــی پانیەكەشــــی 120 مەترە، لەهەمــــوو الكانیەوە یەك پارچە ڕەش دەبینی و بەئاسانی ناتوانی ســــەیری قواڵییەكانــــی ئــــەو چاڵــــە بكــــەی كە لەپێشــــتەوەیە. بەاڵم بەهــــۆی نەبوونی رێگەی زۆرتر بۆ چوونە ناو دۆزەخ، ئەو قەرەباڵغیەی لەســــەر رێگای بەهەشــــت دەبینرا، بۆ دۆزەخ

بەو شێوەیە نەبوو.

بەهەشت و دۆزەخ ببینە!ئەو شوێنەی تێیدا خەڵك لەنێوان بەهەشت و دۆزەخدا سەرپشك دەكرێن

68 ژماره 241 2014/8/2

پاپای ڤاتیكان بۆمبەكەی تەقاندەوە

2%ی پیاوانی ئاینی مەسیحی حەزی منداڵبازییان هەیە

ئاالن عومەر

هاوێنە

68 ژماره 241 2014/8/2

ژماره 241 2014/8/2 69

پاپا تاوانەكانی دەســــتدرێژیكردنە ســــەر مندااڵن لەالیەنی پیاوانی ئاینی بەنەخۆشــــی "هەڵەوەرینی پێست" وەسف كرد، كە توشی كڵێســــای كاســــۆلیكی بۆتەوە و مكوڕیشــــە لەسەر پێویستی بەرەنگاربوونەوی توندی

ئەم مەترسییە.راپۆرتەكانــــی پێشــــووتر ڤاتیكانیــــان پاپــــای نەتەوەیەكگرتــــووەكان بەرێگەدانی پیاوانی ئاینی بۆ دەستدرێژی و دەستبازی سێكسی لەگەڵ مندااڵن تۆمەتبار كــــردووە، كە چەند دەیەكــــە روودەدات، بێ ئەوەی دەسەاڵتی پەیوەندیداری لێ ئاگادار

بكاتەوە.ڤاتیكانیــــان راپۆرتــــەكان هەروەهــــا بەهەوڵــــدان بــــۆ شــــاردنەوەی تێوەگالوانی پیاوانــــی ئاینی لەو تاوانانــــە تۆمەتبار كرد. "نەك ئەمە، بەڵكو تاوانباران دەچنە شوێنی تر لەكڵێســــاكان بۆ ئــــەوەی بتوانن جارێكی تــــر دەســــتدرێژی سێكســــی بكنەوە ســــەر

مندااڵن"!! رەتكردنەوە

زۆربەی جار جۆرێك لە لێڵی و ناڕوونی ئەنقەســــت لێدوانەكانــــی پاپــــا دادەپۆشــــن. وتەبێــــژی ڤاتیكان رایگەیاند ئەو لێدوانانەی ئیتاڵــــی )الریپۆبلیــــكا(ی لەرۆژنامــــەی باڵوبوونەتــــەوە، وشــــە بــــە وشــــە هاوتای لێدوانی پاپا "فرانسیســــی یەكەم" نییە، واتە دەســــتكاریی كراوە. وتەبێژەكــــەی ڤاتیكان پاپــــا رەتیكــــردەوە لۆمبــــاردی" "فیدیریــــۆ فرانسیس گوتبێتی كاردیناڵەكان )قەشەكان( كاری سێكسیان لەگەڵ منداڵەكان كردووە.

راپۆرتێكی )بی بی سی( لە رۆما دەڵێت پاپا بە لێدوانەكانی دەیەوێت خۆی وادەربخات، لەخــــۆی بــــەر ئەوانــــەی لەهەمــــوو كــــە هاوســــۆزترە بۆ رێنماییەكانی كڵێسا، بەاڵم ئەمە زۆرجار دەبێتە هۆ ترس و دڵەڕاوكێ

الی راوێژكارە راگەیاندكارەكانی.لەچاوپێكەوتنێكــــی رۆژنامەوانییەكەیــــدا، پاپــــا دەڵێــــت رێژەكــــە 2%، بە پێــــی ئەوەی راوێژكارەكانــــی پێیانڕاگەیانــــدووە. ئەمەش مانــــای وایە ئەو تۆمەتــــە نزیكەی 8 هەزار

قەشــــە لەكــــۆی نزیكــــە 400 هەزار قەشــــە لەهەموو جیهاندا دەگرێتەوە.

لەبەرئــــەوەی داتا و ئامــــاری ورد لەبارە دەستدرێژییە سێكسییەكان بۆ سەر مندااڵن لەالیەن قەشەكانەوە نیە، بۆیە بۆچوونەكان ئاماژە بەرێژەی كەمتر لە 5%ی قەشــــەكان دەكەن، كە دەســــتدرێژی سێكســــی دەكەنە

سەر مندااڵن. هۆگری سێكسی

رۆژنامەكــــە لەزاری پاپای گواســــتۆتەوە "2%ی ئــــەو كەسانەشــــی لەنــــاو كلێســــاكان دەستدرێژی دەكەنە سەر مندااڵن، قەشە و ئەسقەف و كاردیناڵەكان". واتە جگە لەوان زۆری تریــــش هەن ئەم كارە دەكەن، بەاڵم كلێسا بابەتەكە پەردەپۆش دەكات، زۆرجار ئــــەو كەســــانە ســــزا دەدات، بــــێ ئــــەوەی هۆكارەكانیــــان دیاری بكات. بۆیە پاپا دەڵێ

"ناكرێت بەرگەی ئەم دۆخە بگیرێت".راپۆرتەكــــەی رۆژنامــــەی )الریپۆبلیــــكا( ناونیشــــانێكی هەبــــوو، كــــە هەڵاڵیەكی زۆر نایــــەوە. ناونیشــــانەكە بریتی بوو لــــە "پاپا دەڵێت: وەكو مەســــیح گۆچان لەدژی قەشە

منداڵبازەكان دەگرمە دەست".پاپا فرانسیسی یەكەم ساڵی پار یاساكانی ســــەر دەســــتدرێژیكردنە دژی ڤاتیكانــــی منــــدااڵن توندتر كــــرد. مانگــــی رابردووش قوربانیانــــی بــــۆ لێخۆشــــبوونی داوای دەســــتی لەســــەر دەســــتدرێژی سێكســــی قەشــــەكان كردبوو، ئەمەش كاتێك بوو، كە

چاوی بە قوربانییەكان كەوت.زۆربەی قوربانیانی دەســــتدرێژی سێكی خۆیــــان توڕەیــــی قەشــــەكانەوە لەالیــــەن بەرامبەر شكستی ڤاتیكان لەسزادانی گەورە بەپرســــان دەربــــڕی، ئەوانــــەی تۆمەتبارن

بەداپۆشینی ئابرووچونەكان.بــــێ )بــــێ ژن و لیســــتی ســــەڵتەكان

مێردەكان(پرســــیارێكی لەوەاڵمــــی ڤاتیــــكان پاپــــا رۆژنامەكە لەبارەی لیســــتی سەڵتی تایبەت بەقەشەكان گوتی "دوای 900 ساڵ لەمردنی مەسیح لیستەكە داندراوە" روونیشیكردەوە، كلێســــای كاســــۆلیكی رۆژهەاڵتــــی رێگەی بەقەشــــەكانی داوە هاوســــەرگیری بكــــەن. گوتیشــــی "بەدڵنیاییەوە كێشــــە هەیە، بەاڵم بەكاتــــە، پێویســــتی نیــــە، فراوانییــــە بــــەو

چارەسەریش هەیە، دەیدۆزمەوە".دەگوترێت پاپا لە یەكێك لەرزگاربووەكانی دەســــتدرێژی سێكسی پاڕاوەتەوە لەتاوانی "كوڕان و كچانی كڵێسا، ئەوانەی خیانەتیان

لەئەركەكانیان كردووە" خۆش بێت.یەكــــەم حاڵەتــــی دەســــتدرێژی لەســــەر دەســــتی پیاوانی ئاینی بەئاشــــكرا لەســــاڵی 1980 و 1990 لەئەمریكا و كەندا دەركەوت، پاشان حاڵەتەكە تەشەنەی سەند، تا گەیشتە

ئیرلەندا و دواتریش بۆ 12 واڵتی تر.لەســــاڵی 2009 راپۆرتــــەكان دوو تاوانی دەســــتدرێژی سێكســــیان بۆســــەر مندااڵن لەئیرلەنــــدا ئاشــــكرا كــــرد، وێــــڕای ئەوەی قوربانــــی لەهــــەزاران زیاتــــر دۆســــیەكە لەخۆدەگرێــــت، بــــەاڵم بــــۆ چەندیــــن ســــاڵ

بەبێدەنگی مایەوە. رەوشتی ناشیرین

پاپا هەفتەی رابردوو رایگەیاند كڵێســــای كاســــۆلیكی بــــە "رێككەوتــــن" لەداپۆشــــینی "رەوشــــتی ناشــــیرین" و "گوناهــــی گەورە" لەدەســــتدرێژی سێكسی بۆ ســــەر مندااڵن تێوەگالوە. گوتیشی هەر كەسێك لەم كارە ناشــــیرینەوە گالوە، دەبــــێ "بەكــــوڵ بگری" بەرامبەر تاوانەكانــــی كە كاریگەری خراپی بەدرێژایــــی تەمــــەن بەســــەر ئەوانــــی تردا

جێهشتووە.لەبــــارەی لێدوانەكانــــی پاپــــای ڤاتیــــكان، گەورە ئەسقەفی كانتربری "جاستین وێڵبی" هۆشــــداری دا لەوەی لەكڵێســــای ئینگلتەرا تاوانی دەســــتدرێژی سێكسی دژی منداڵن گوتیشــــی دەكرێــــت. ئاشــــكراش و هەیــــە "نزیكــــەی لە هەمــــوو دامەزراوەیەكی ئاینی مەســــیحی لەســــەر رووی زەوی حااڵتــــی دەســــتدرێژی و تەنگپێهەڵچنینــــی سێكســــی هەیە". راشیگەیاند "كڵێسا پێویستی بەداوای لێبوردنكردن هەیە، هەروەها روونیبكاتەوە چۆن وێناكەی بەم جۆرە شــــێواوە، بەهۆی خــــراپ مامەڵەكــــردن بەرامبــــەر منــــدااڵن، ئەمەش خراپترین شتە لەمێژووی كڵێسادا.

بــــەم شــــێوەیە كۆتایــــی قەشــــە ویڵبــــی بەقســــەكانی دێنێــــت "ئێســــتا بابەتەكــــە بــــۆ زۆركــــەس روونبۆتەوە، لەگەڵ تێپەڕبوونی ئــــەو هەموو ســــاڵە وەك ئەوەی پێویســــت بوو چارەسەری نەكرا، سەرباری ئەوەش، پێویســــتە دادپەروەری بــــۆ قوربانیانی ئەو

دەستدرێژیانە بەدیبهێنرێت".

وەك مەسیح گۆچان لە دژی قەشە منداڵبازەكان

دەگرمە دەست

دەستدرێژی سێكسی كڵێسا دەروخێنێت

هاوێنە

ژماره 241 2014/8/2 69

70 ژماره 241 2014/8/2

هاوێنە

" له رووی شه رعییه وه حه اڵڵه و به دوور ده بن له ئایدز و

هێپاتیت"

سیغە)هاوسەرگیریی كاتیی(

لەشفرۆشیەكی یاسایی و حەاڵڵكراو!!!

چەندین سایت بەفەرمی و یاسایی بانگەشەی بۆ دەكەن

"ماوەی هاوسەرگیرییەكە لە كاتژمێرێكه وه ده ستپێده كات

تاكو مانگێك"

ژماره 241 2014/8/2 71

هاوێنە

"کافره کان بۆیان نییه بێنه ژووره وه ، لێره

هه موو شتێک شه رعییه "

هاوسه رگیری سیغه یان هاوسه رگیری كاتیی، جۆرێكه له هاوســـه رگیری كه له ناو مەزهەب و بیرمه ندانی ئاینی ئیســـالمدا جیاوازی له سه ره، به شـــێكیان رێگه ی پێده ده ن و به شـــێكی تریش حه رامیانكردووه )ســـوننە مەزهەبەكان( ، به اڵم له ناو هەندێك رێچكەی شیعه مه زهه به كاندا ئه و هاوســـه رگیرییه رێگه ی پێـــدراوه و په یڕه وانی ئـــه و مه زهه به ده توانن به شـــێوه یه كی ئاســـایی

سوود له و هاوسه رگیرییه ببینن.پێیه ی به و ئێرانیشدا ئیسالمی له كۆماری ته نانه ت و واڵته ئه و دانیشتووانی زۆرینه ی شیعه مه زهه بن، حكومه تیش فه رمانڕه وایانی به و رێكخراوه ، به یاسا هاوسه رگیرییه ئــه و سایت ئــه و بــۆ لــه بــار كه شێكی هــۆیــه شــه وه كار كــه ره خــســاوه ، ئه لیكترۆنییانه پێگه و بیرۆكه ی په ره پێدانی باڵوكردنه وه و له سه ر ئاسانكاریشی و دەكە ن هاوسه رگیری سیغه بابه ته كانیان بــه ئــازادی كــه ده كــــه ن، بــۆ )سیغه ی ســـایـــتـــی بــــاڵوبــــكــــه نــــه وه ،

ئێرانییه كان(یش یه كێكه له و سایتانه .كه م بــه مــاوه یــه كــی سایته ــه و ئناوبانگێكی دامه زراندنی دوای زۆری په یداكرد. به پێی نه هجی ئاسانكاری ــه ش ــه ك ــت ســایسیغه هــاوســه رگــیــری بــۆ به رپرسانی ده كـــــــات، ـــامـــاژه ــه ش ئ ــه ك ــت ســایبه وه ده ده ن، كه ئه وان به پێی ئه حكامی شه رع مـــه ده نـــی ـــاســـای ی و كـــاره كـــانـــیـــان واڵت ئـــــه نـــــجـــــامـــــده ده ن و ــــوه ره شــــه رعــــی و ــــێ پنیش ستییه كا و ر ته ند

له به رچاو ده گرن.گـــه ر بـــه وردی لێـــی بڕوانیت ئه ده بیاتی ئه و ســـایته زیاتر له ئه ده بیاتی ناو بازاڕو مامه ڵه ی كڕین و فرۆشـــتن ده چێت، و لەشفرۆشـــی لـــه به جۆرێـــك به شـــێكیش مامه ڵه كردن به جه سته ی ژنانه وه لێكیده ده نه وه .

له و به شـــه دا كه ســـایته كه بۆ ناساندنی ئه و كه سانه ته رخانیكردووه، كه سه ردانی سایته كه ده كه ن و خوازیارن هاوسه رگیری ئه نجامبده ن، هه ندێك وشـــه ی تایبه تی وه ك: باكالس، شیك، لوكـــس، ســـه رنجڕاكێش، بـــه رزی بـــااڵ، ره نگی پێســـت و كێـــش وه ك كـــۆد بـــۆ خانمانـــی ناو ئـــه و به ڕێوه به رانـــی به كارهێنـــاوه ، ســـایته كه ســـایته ش، كه ماوه ی دوو ســـاڵه ده ستبه كاره، جه خـــت لـــه وه ده كه نـــه وه، كه ئـــه وان له رووی یاســـاییه وه هیچ گرفتێكیان نییه و ســـایته كه یان

به شێوه یه كی یاسایی تۆماركردووه.جگه له و ســـایته به سه دان ســـایت و ماڵپه ڕو

په یجی دیكه بۆ دۆزینه وه ی هاوسه ر له كۆماری ئیسالمی ئێراندا كراونه ته وه .

خانمــــی یه گانه ، كه به رپرســــی ناونوســــینی ســــایتی ســــیغه ی ئێرانییه كانــــه ده ڵــــێ "چــــۆن كاروباری سایته كه شه رعییه هه رواش سایته كه و ئیشه كه ش یاسایین". ئه و نه ك به یاساییكردنی ئیشــــه كه به ڵكــــو پێیوایە ده ســــتووری كۆماری ئیســــالمی رێگــــه ی پێــــداون ئــــه و كاره بكــــه ن، له مباره شەوە ده ڵێ "به پێی ده ستوور هه ركه س مافی ئــــه وه ی هه یه هه ر كارێــــك حه زی لێبێت ئه نجامی بــــدات، به و مه رجه ی له گه ڵ ئیســــالم و به رژه وه ندی گشــــتی ناكــــۆك نه بێت و مافی

كه سانی دیكه ش پێشێل نه كات.له ئه ســــتۆی ســــایته كه به ڕێوه بردنــــی بــــۆ ســــایته كه ش و یاســــاییه شــــاره زایه كی ناســــاندنی دوو كه س به یه كتر، بڕی 50 تا 200 هــــه زار تمــــه ن وه رده گرێت. فه ردین شــــه مانی به ڕێوه به ری ســــایته كه پێیوایه ئه و بڕه پاره یه گونجــــاوه و ده ڵێ "ئه و پیاوانــــه ی پێیانوایه بڕه پاره کــــه زۆره و به کارێکــــی حه رامــــی ده زانن، ده بــــێ ئــــه وه له به رچاوبگرن، کــــه پێش هه موو شــــتێک هه ســــت به ئاســــووده ییه کی رۆحــــی و ده روونــــی و یاســــایی ده کــــه ن، جگه لــــه وه ش بــــه دوور و حه اڵڵــــه شــــه رعییه وه لــــه رووی ده بــــن له هه ر جۆره نه خۆشــــییه کی وه ك ئایدز

وهێپاتیت".ســــه باره ت به مه رجه كانی خۆناونوســــکردن له ســــایته که ، شــــه مانی ده ڵــــێ "پێــــش هه مــــوو شــــتێک ده بێ هه لومه رجی تاکه که ســــی خۆیان به نامه یه ک بنێرن بۆ به شی په یوه ندیداری سایت، بۆ نموونه ئه گه ر کچ بن شــــمولی ناونوسکردن و ناساندن ناکه ن، مه گه ر ئه وه ی که مه رجه عی ته قلیــــدی ئه و کچه ســــه ڵتانه ئایه توڵاڵ "ســــه ید محمد ســــادق روحانی" بێت، ئافره تانی دیکه ش که خوازیاری ســــیغه ن، ده بێ نــــاو و ناوبانگ، ته مه ن، شار، پیشه ، ژماره ته له فۆن و کۆمه ڵێک تایبه تمه ندی و ناونیشانی دیکه ی خۆیان بنێرن بۆ ســــایته که ، دواتر کۆی نامه و داواکارییه کان ده درێنه به شی هه ماهه نگی، لێره یه که بڕیاریان له ســــه ر ده درێت ئایا ناونوس بکرێن یاخود نا، تایبه تمه ندی ئه و که ســــانه ش به کۆدێکی تایبه ت و به ناوی خوازراو لە سایته که باڵوده کرێته وه ، ســــیغه خوازیــــاری که ســــانه ی ئــــه و دواتــــر خۆیانــــن، دڵخــــوازی که ســــانی ناســــاندنی و

په یوه ندیان پێوه ده که ن".به پێــــی خانمــــان ماره یــــی ســــایته لــــه و تایبه تمه ندییه كانی ره وشتبه رزی، خوێنده واری، تاكه كه سی و بنه ماڵه یی ئافره تان دیاریده كرێت، به اڵم خودی ئافره ت و پیاوه كه بڕی ماره ییه كه دیاریده كه ن و به رپرسانی سایته كه ش چاودێری دیاریكردنــــی ماره ییه كه ده كــــه ن. تێبینی كراوه زۆربه ی ئه و كه ســــانه ی ســــه ردانی ســــایته كه

ده كــــه ن كه ســــانی ســــه ڵتن، هه رچی كه ســــانی خێزاندارن پێویسته پاساوی پێویستیان هه بێت بــــۆ ناونوســــین، وەك: به به ڵگــــه ی پزیشــــكی، جیابوونه وه ، گه شــــتكردنی هاوســــه ره كانیان و نه خۆشــــكه وتن، بــــه اڵم پێوه رێكی ئه وتــــۆ نییه بۆ دڵنیابوونه وه له راســــتی و دروســــتی وته ی كه ســــه كان، ئه گه ر یه كێك له و كه سانه شــــی كه ناوی خۆی ده نوســــێت درۆ بكات، یان زانیاری هه ڵه بدات، ئه وه خۆی به رپرسه نه ك سایته كه ، هه ردووالش له ژن و پیاو ده توانن مه رجه كانی

خۆیان ده ستنیشان بكه ن.به پێی وته ی به رپرســــانی ســــایته كه ماوه ی هاوســــه رگیری كاتی )ســــیغه ( له كاتژمێرێكه وه ده ست پێده كات تاكو مانگێك، هاوسه رگیریش بۆ ماوه ی یه ك كاتژمێر ته نها پێویستی به كارتی میللی )پێناسی باری شارستانی(یه ، دابینكردنی شــــوێنی به جێگه یاندنــــی هاوســــه رگیرییه كه ش به پێــــی مــــاوه ی هاوســــه رگیرییه كه ده گۆڕێت. یــــه ك له هاوســــه رگیری نموونــــه بــــۆ هــــه ر ده كه وێتــــه شــــوێن دابینكردنــــی كاتژمێریــــدا ئافره ته كــــه ش ئه گــــه ر ئافره ته كــــه ، ئه ســــتۆی شــــوێنی نه بێت، به رپرسانی سایته كه هاوكاری ده كــــه ن بــــۆ دۆزینــــه وه ی شــــوێنێك، هه روه ها ده بــــن یارمه تیــــده ر ســــایته كه به رپرســــانی له دابینكردنی ئاسایش بۆ به جێگه یاندنی سیغه ، ئافره تێــــك گه یاندنیشــــیدا به ئه نجــــام له كاتــــی به نوێنه رایه تــــی ســــایته كه له شــــوێنه كه ئامــــاده ده بێــــت، به شــــێوه یه كی گشــــتی ده توانین بڵێین ســــایته كه وه ك فلته رێكــــی چوونه ژووره وه یــــه بــــۆ خوازیارانــــی ســــیغه و زه واجــــی كاتیــــی، ئه و كه سانه شــــی ئه و جــــۆره هاوســــه رگیرییه ئه نجامده ده ن، پێویســــته دوو به ش پاره خه رج بكه ن، به شی یه كه میان تێچووی ماره ییه كه یه و به شی دووه میش تێچووی ناساندنی كه سه كانه

له الیه ن سایته كه وه .شـــه مانی له باره ی ئاســـتی ته ندروستبوونی ئه و جـــۆره له په یوه ندی سیكســـی ده ڵێت "ئێمه كه سه كان راده سپێرین كه به ڵگه ی پزیشكیمان بۆ بهێنن، ئه گه ری ناته ندروستبوونی په یوه ندییه كی یه ك كاتژمێری به به راورد له گه ڵ په یوه ندییه كی سایته كه شـــمان كه متـــره ، زۆر مانگـــی یـــه ك كۆمه ڵێك رێوشـــوێنی گرتووه ته به ر، كه ده بێت خانمـــان ره چاویـــان بكـــه ن، به پێچه وانه ی ئه و

حاڵه تانه وه خودی كه سكان به رپرسیارن".

72 ژماره 241 2014/8/2

شەموان

تاکسی و پەرلەمانتار

لەم رۆژانەی پێشـــوودا گفتوگۆیەکی پەرلەمانتارێکم دەخوێندەوە، کە پێشتر مـــام هـــەژار گوتەنـــی ئۆپۆزســـیۆنێکی دووئاتەشـــە بوو و باســـی لەیەکسانی دابەشـــکردنی قەترە بەقەتـــرەی نەوتی کوردستان و دادپەروەری و ناعەدالەتی دەکـــرد، بـــەاڵم لـــەو دیمانەیەدا باســـی ئەوەی کردبوو "چۆن دەبێت پەرلەمانتار بەتاکســـی هاتوچۆ بـــکات؟ کەی رەوای هەقـــە ئیمتیازاتـــی ئەو چینـــە هەژارەی کۆمەڵگایـــان بڕیوە"؟ مرۆڤ کاتێک ئەو دیمانەیە دەخوێنێتەوە و قســـە زلەکانی خـــۆی، زیهنـــی دێنێتـــەوە پێشـــتریان کـــورد گوتەنـــی لەدین دەهـــری دەبێت، ئاخـــر کاکـــی پەرلەمێنتـــار بەوەشـــەوە نەوەستابوو گوتبووی: پەرلەمانتارەکان پێیان شـــەرمە بەتاکسی بچن بۆ دەوام، ئەوە لەکاتێکدا کە جەنابیان شەش مانگ

بەموچەوە لەماڵەوە پاڵیان لێدابۆوە. جوانانـــەی ســـیفەتە لـــەو یەکێـــک واڵتانـــی وەزیـــری و پەرلەمەنتـــار ئەوروپـــای پـــێ دەناســـرێتەوە، ئەوەیە

هەمیشە لەناو خەڵکدان، لەکاتی پشوودا بەنـــاو بـــازاڕ و کوچـــە و کۆاڵنەکانـــدا دێـــن و دەچن، بێ ئـــەوەی هیچ منەتێک بەســـەر خەڵکدا بکەن، وەکو ئەو خەڵکە بـــە پـــاس هاتووچـــۆ دەکـــەن، یـــان بە تاکســـی دەچنە فرۆکەخانـــەکان، تەواو بە پێچەوانەی بەرپرســـانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاســـت. دیـــارە ئەمە خەســـڵەتێکی تایبەتییە و بووە بە بەشـــێکی دانەبڕا و لەکۆڵمان نابێتەوە. ئەو دیمانەیەی کاکی پەڕلەمانتـــار قســـەی ئەو پێشـــمەرگەی بەبیر هێنامەوە، کاتێک لە ساڵی 1987 لە یەکێک لەو گوندانەی ســـەر ســـنوور بوویـــن، پشـــتێنەیەک بەفـــر باریبـــوو، هاوڕێیەک تـــازە کرابووە ئامرکەرت لە مقەڕێک پێییان گوتبوو فاڵن ئەو تەنەکە رۆنە لەگەڵ خۆت ببەرەوە بۆ مقەرەکەی خێســـەیەکەوە بـــە ئەویـــش خۆتـــان! گوتووبی بە پێشمەرگەیەکدا بینێرنەوە، پێیوابوو مادام بووە بە بەرپرس، ئیدی پێشمەرگە نییە یانیش ئەوە ئەرکی ئەوە

نییە!واڵتـــەدا لـــەم شـــت ناشـــیرینترین هەبوونی ئەو هەموو پاسەوانەیە بەدوای بەرپرســـەکانەوە، ئاخر ئەگەر کەســـێک هێندە لەخۆی بترســـێت و لە واڵتەکەی خۆیدا نەوێرێـــت بچێتە چایخانەیەکەوە و بە ئاسودەیی دیشلەمەیەک بخواتەوە، دەکرێـــت بەخـــۆی بڵێـــت خزمەتـــکاری

میللەت؟ئێستا کە باس باسی دەوڵەتی کوردییە،

سەردەمانێک قەسدی سەربوو، تەنانەت ســـووکایەتیان بـــە ئـــااڵی کوردســـتان دەکرد و بە پارچە پەرۆیەکیان دەچواند، ئێســـتا بە خۆشـــحاڵییەوە ئەوەی باسی دەوڵەتی کـــوردی نـــەکات، الی خەڵکی ســـوکەڵەن. مامۆســـتا کامیـــل ژیـــر لە تازەتریـــن نووســـینیدا یاداوەریەکانـــی خـــۆی و ئوســـتاد بەشـــیر موشـــیر و بەشیریستەکانی نووسیوەتەوە بەناوی "ئەو ســـەرۆکەی نـــە درۆی کـــردووە، نەراســـتی وتوە"، تێیدا تێروانییەنەکانی ئوستاد بەشیری لەمەڕ دەوڵەتی کوردی

نووسیوەتەوە، لە شیعرێکدا دەڵێت:نەورۆزت پیرۆز ئەی برای دڵسۆز

بەشیر، موشیری کوردی ئازادەکێ جیاخواز نەبێ، دیارە گەوادە

پێچەوانـــە شـــتەکان ئێســـتا دیـــارە بوونەتەوە و لە شانســـی هەندێکان ئەو ســـیفەتە لـــە هەمووان بۆتـــەوە و ئیدی

هەموو جوداخوازین. تۆ بڵێی رۆژێکیش بێت بەرپرسەکان شەرم بکەن لەوەی کە خۆیان لەخەڵک نـــاو بێنـــە نەترســـانە و بشـــارنەوە خەڵکەوە و پەرلەمانتاریش شەرم لەوە نەکات، کە بە سواری تاکسی یان بەپێ بچنـــە شـــوێنێ کارکردنیـــان، خوابکات شەســـت ســـاڵی نەوێت و نەبێتە بەیتی جیاخوازیەکەی ئوستاد بەشیر موشیر.

دەنـــا مەگەر فەرهـــاد پیرباڵ گوتەنی بڵێین: یاڵاڵ چ ئیشمان پێیە!!

کاوە ئەمین