ژماره 236 2014/6/21 1

ساڵی پێنجه م ژماره 236 شەممە 2014/6/21 نرخ )1500( دینار

سەرنووسەر: مەریوان عومەر Email: mariwan_2014@yahoo.com Tel: 0750 460 7290 خاوەن ئیمتیاز: ژیروان نوری

دەستەی نووسەران: بیالل سەعید پێشەوا محەمەد رزگار رەزا چوچانی سەروەر ساڵەیی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.org civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 236 2014/6/21

سیاســـییەكانی هەرێمـــە و گۆڕانیـــش لـــەو حاڵەتـــە بەدەر نەبـــووە، بەوپێیەی لەم فەزا سیاسیەدا دروســـتبووە. ئەو گوتی "دەبێت بە ئاڕاســـتەیەك كار بكرێت گرفتەكانی ناو گـــۆڕان قوڵتر نەبنەوە و گـــۆڕان بەدەردی

پارتەكانی تر نەبرێت". عەدنـــان عوســـمان، لـــە بەشـــێكی تری نەوشـــیروان لـــە رەخنـــەی وتارەكەیـــدا مســـتەفا گرتووە بەوەی بەدەر نەبووە لەو خەسڵەتەی سەركردەی پارتە سیاسییەكان

هەیانبووە و ئەویش عەشقی تاكڕەویە.بە بڕوای محەمەد تۆفیق، هەڵســـوڕاوی دیـــاری بزوتنەوە گـــۆڕان، هەڵبژاردنەكانی لـــە و دروســـتن مســـتەفا نەوشـــیروان رابردووشـــدا ئەوەی ســـەلماند، ئەوەشـــی ئاشكرا كرد، بەشێكی بەرچاوی بزوتنەوەی گـــۆڕان متمانەیـــان بـــە بڕیارەكانـــی كاك نەوشیروان هەیە و لەو روانگەیەشەوە هیچ

نیگەرانییەكیان نییە.دوای ئـــەوەی كاندیدكردنـــی د. هاشـــم بـــۆ وەزارەتـــی ئەوقـــاف لەســـەر پشـــكی بزوتنـــەوەی گـــۆڕان یەكالكرابـــۆوە، بەاڵم لـــەدوا ســـاتەكانی پێشكەشـــكردنی نـــاوی كاندیدەكانی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ كابینەی هەشـــتەم، ناوبـــراو بە بڕیـــاری رێكخەری

گشتیی گۆڕان البراوە.د. هاشم محەمەد، بە سڤیلی گوت "بەهۆی كوتلەگەرێتـــی و ناعەدالەتییەوە البراوم، كە

جارێكی تـــر، بەهـــۆی یەكالییكردنەوەی لەالیـــەن وەزارەتەكانـــەوە كاندیدانـــی بزوتنەوەی گۆڕانەوە، كـــە چوار وەزارەت هەشـــتەمدا كابینـــەی لـــە دەســـتەیەكی و بەركـــەوت، ناڕەزایەتییەكانی ئەو بزوتنەوە فراوانتر بوون، بەشـــێك لـــە كادیرە دیار و بااڵكانیـــان ئاماژە بە بوونـــی تاكبڕیاریی و سەپاندن دەدەن لەالیەن خودی نەوشیروان مستەفای رێكخەری گشتی بزوتنەوەكەوە، چاودێرێكی سیاســـییش ئاشـــكرای دەكات، نەوشـــیروان مستەفا بەو هەنگاوەی هەمان ئـــەو هەڵســـوكەتە دووبارە دەكاتـــەوە، كە بەهۆیـــەوە لـــە یەكێتی جیابـــۆوە و گۆڕانی

دامەزراند.پەرلەمانتـــاری عوســـمان، عەدنـــان پێشـــوی گۆڕان، لە وتارێكیدا نەوشـــیروان مســـتەفا بـــە تاكڕەویی تۆمەتبـــار دەكات و دەڵێـــت لـــە دانانـــی وەزیرەكانـــدا رای هیچ كەســـێكی وەرنەگرتـــووە. رەخنەكانـــی ئەو پەرلەمانتارەی پێشـــووی گۆڕان بەدەر نییە لـــەو ناڕەزایەتیەی لەناو گۆڕانـــدا بەرانبەر راوێژنەكردن بە جڤاتی نیشتیمانی لە دانانی

وەزیرەكاندا سەریهەڵداوە. هەڵســـوڕاوی محەمـــەد، ســـەردار بزوتنـــەوەی گـــۆڕان لـــە ســـلێمانی، پێیوایە پارتـــە زۆربـــەی كێشـــەی تاكـــڕەوی

پێشەوا محەمەد

سياسەت

بڕیاری نەوشـــیروان مستەفا بووە، چونكە پێـــی راگەیانـــدوم، كـــە چەند بەرپرســـێكی مەكـــۆی هەولێر هاتوون داوایان كردوە تۆ

بگۆڕێیت و كەسێكی تر دابنرێت".گەرچـــی بەپێـــی زانیارییـــەكان زیاتر لە 300 ســـیڤی بۆ یەكالییكردنەوەی كاندیدی پۆستەكان بۆ بزوتنەوەی گۆڕان چووبوو، بـــەاڵم دواجار ئەوەی بڕیاریدا تەنها خودی نەوشـــیروان مســـتەفا بـــوو، ئەوانـــەی لەم پڕۆســـەیە ناڕازیـــن ئامـــاژە بـــەوە دەكەن، كـــە تەنها نەوشـــیروان مســـتەفا رێكخەری گشـــتی بزوتنەوەكە خاوەنی بڕیار بووە و لەگەڵ هیچ یەكێك لە ئۆرگانەكاندا راوێژی

نەكردووە.عوســـمانی حاجـــی مەحمـــود، یەكێك لە كەســـایەتییە دیارەكانـــی ئـــەو بزوتنەوەیە، لەالیـــەن تەنهـــا دەكات، بـــەوە ئامـــاژە

ناڕەزایی و كێشە ناوخۆییەكانی گۆڕان پەرەدەستێنن

"نەوشیروان مستەفا هەمان ئەو هەڵسوكەوتە دەكات كە بەهۆیەوە خۆی لە یەكێتی جیابۆوە"

ژماره 236 2014/6/21 3

سياسەت

نیـــن، كاندیـــدەكان دیاریكردنـــی تەنهـــا بەڵكـــو وەك بەشـــێكی زۆر لەهەڵســـوڕاوە ناڕازییەكان باســـی لێوەدەكـــەن، تاكڕەوی بڕیاردانـــدا لـــە مســـتەفا نەوشـــیروان ناڕەزایەتییەكانی سەرەكییەكانی لەهۆكارە بەهێـــزی هـــۆكاری و بزوتنەوەیـــە ئـــەو دەستلەكاركێشـــانەوەی كەسە بااڵكانی ئەو

بزوتنەوەیەیە.بە بڕوای د.یەحیـــا ئەحمەد، ئەمە هەمان ئەو هەڵسوكەوتەیە، كە نەوشیروان مستەفا لەناو یەكێتیدا قبوڵی نەكرد و ئێســـتا خۆی لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا پێڕەوی لێدەكات.و كـــوردی حیزبـــی "بـــۆ گوتـــی ئـــەو سیاســـیی كـــوردی ئـــەو جـــۆرە تاكڕەوییە چاوەڕوانكراوە، بەاڵم نەوشـــیروان مستەفا گۆڕانی دروســـتكرد، لەبەرئـــەوەی دەیوت لەناو یەكێتیدا مەجالی چاكسازی نەماوە و

هەموو دەســـەاڵتەكان لەدەست تاڵەبانیدان، بـــەاڵم خۆی دێـــت و هەمان هەڵســـوكەوت

دووبارە دەكاتەوە."ئاماژەی بۆ ئەوەش كـــرد، لە رابردوودا زۆری دەستلەكاركێشـــانەوەیەكی شایەتی كەســـە بااڵكانـــی ئـــەو زوتنەوەیـــە بـــوون، بۆیـــە پێیوایە بۆ ئایینـــدەی ئەو بزوتنەوەیە

كاریگەری خراپی دەبێت.هەڵبژاردنـــە لـــە گـــۆڕان، بزوتنـــەوەی لەالیـــەن 2009 ســـاڵی پەرلەمانییەكـــەی لـــە دامـــەزراو مســـتەفاوە نەوشـــیروان یەكەكانـــی لـــەدوای یـــەك هەڵبژاردنـــە بەرچـــاوی ســـەركەوتنی كوردســـتان بەخۆیـــەوە بینیـــوە، لە كابینەی هەشـــتەمی حكومەتـــی هەرێمـــی كوردستانیشـــدا، جگە لە ســـەرۆكی پەرلەمان، چـــوار وەزارەت و

دەستەیەكی وەرگرتووە.

رێكخـــەری گشـــتی بزوتنـــەوەی گۆڕانەوە بڕیار لە پڕۆســـەی دەســـت نیشـــانكردن و كاندیدكـــردەكان دراوە و پـــرس و راوێـــژ بەجڤاتی نیشـــتمانی بزوتنـــەوەی گۆڕان و دەزگاكانـــی تر و كەســـە دیارەكانی گۆڕان نەكـــراوە، تەنانەت لە بڕیارەكـــەش ئاگادار نەكراونەتـــەوە و وەكو خەڵكی ئاســـایی لە

كەناڵەكانی راگەیاندن گوێیان لێبووە.ئەو هەڵســـوڕاوە دیارەی گۆڕان هاوكات باس لـــەوەش دەكات "ئەم هەنـــگاوە نوێیە بەڵگەیەكی بەهێزە بۆ ســـەلماندنی راســـتی ئـــەو بیـــروڕا و رەخنانـــەی لـــە ســـەرەتای دروســـتبوونی بزوتنەوەكە و بە تایبەت لە 2-3 ســـاڵی رابردوودا هەمانبووە لەســـەر و بزوتنەوەكـــە بەڕێوەبردنـــی چۆنیەتـــی

پرۆسەی دروستكردنی بڕیار".كێشـــە ناوخۆییەكانـــی ئـــەو بزوتنەوەیە

4 ژماره 236 2014/6/21

سياسەت

نوێـــی و كـــۆن مێـــژووی بەدرێژایـــی ناوچـــە یـــان دابڕێنـــراوەكان ناوچـــە عێـــراق چەقـــی هەرێـــم دەرەوەی كوردســـتانییەكانی ملمالنێ و ناكۆكییەكانی نێوان كورد و حكومەتی عێراق بووە، تائێســـتاش تەواوی هەوڵەكان بۆ چارەسەركردنی قەیرانی ئەو ناوچانە بەئارامی و بێ شەڕ شكستیانهێناوە و لەیەكالكردنەوەی چارەنوسی ئەو ناوچانە سەركەوتوو نەبوونە، لەئێستاشدا كە ئەو ناوچانە كەوتوونەتەوە ژێر دەســـەاڵتی هێـــزە كوردییـــەكان، كوردانی ئەو ناوچانە و كوردســـتانییانی دیكەش گەشـــبینن بەنزیكبوونەوەی ئاسۆی چارەسەری كێشەكە.

ناوچـــە رووبـــەری زانیارییـــەكان بەپێـــی كوردســـتانییەكانی دەرەوەی ئیـــدارەی هەرێم كـــە دووجایـــە، كیلۆمەتـــر 42000 نزیكـــەی دەكاتـــە نیـــوەی رووبـــەری ســـێ پارێزگاكەی هەرێمی كوردســـتان. دوای هێرشی چەكدارانی داعش، ســـوپای عێراق لەبەشـــێكی زۆری ئەو ناوچانە كشـــایەوە و شوێنەكانی لەالیەن هێزی پێشـــمەرگەی كوردســـتانەوە پڕكرایەوە، تەنها

چەند ناوچەیەكی كەم ماوە كۆنتڕۆڵ بكرێن.لەئێســـتادا كە زۆرترین باسوخواس لەسەر ئەگـــەری راگەیاندنـــی ســـەربەخۆیی هەرێمـــی كوردســـتان لەئارادایە، پرســـی ئەو ناوچانەش زیاتـــر دەكەوێتـــە بەربـــاس، هەندێـــك الیەنـــی عێراقیـــش هەڕەشـــەی ئەوە دەكـــەن، كە نابێت كورد بارودۆخی شڵەژاوی عێراق بۆ سەپاندنی

خۆی لەو ناوچانە بقۆزێتەوە.ســـەربەخۆیی كوردســـتان و ئاینـــدەی ئـــەو

ناوچانەلەمـــاوەی دوو ســـاڵی رابردوودا مەســـعود

بارزانی ســـەرۆكی هەرێم زۆرترین ســـەردانی كـــە ئەنجامـــداوە، ئەوروپییـــەكان واڵتـــە بـــۆ بەبـــڕوای زۆر لەچاودێـــران ئـــەو ســـەردانانە بۆ كۆكردنەوە و بەدەســـتهێنانی پاڵپشـــتی ئەو واڵتانەیـــە بۆ راگەیاندنی ســـەربەخۆیی هەرێم، پرســـی جیابوونـــەوە لەعێـــراق و ئەنجامدانـــی ریفراندۆمیـــش پشـــكی شـــێری بەركەوتووە لە وتـــار و لێدوانەكانـــی بارزانـــی و ژمارەیەكـــی بەرچـــاوی حیـــزب و ســـەركردە كوردییەكان، هـــەر ئـــەو پرســـەش بەڕوونـــی لەبەرنامـــەی هەڵبژاردنـــی ئـــەو الیەنانە بـــۆ هەڵبژاردنەكانی كۆتایی مانگی نیســـانی رابردوو رەنگیدایەوە و بەشـــێكی زۆریان، بەتایبەتـــی یەكێتی و پارتی، لەبانگەشەكانیان جەختیان لەسەر ریفراندۆم و

سەربەخۆیی و كۆنفیدڕاڵی دەكردەوە.مەحما خەلیل پەرلەمانتاری خولی پێشـــووی پەرلەمانـــی عێراق لەســـەر لیســـتی هاوپەیمانی كوردســـتانی جەخت لەوە دەكاتەوە، كە شتێك نییـــە لەعێراقدا نـــاوی ناوچە جێناكـــۆكان بێت، بەڵكو وەك خۆی دەڵـــێ "ئەو ناوچانە ناوچەی دابڕێنـــراون لەهەرێمی كوردســـتان، بەبنەڕەتدا گۆڕانكارییـــە بەهـــۆی و كوردیـــن ناوچـــەی دەســـتووری دابڕێنـــران، دیموگرافییەكانـــەوە عێراقیش نەخشەڕێگای چارەسەركردنی كێشەی ئـــەو ناوچانـــەی داڕشـــتووە، بـــەاڵم بەداخەوە حكومەتەكـــەی مالیكی بەڵێنەكانی بەجێنەگەیاند

بۆ جێبەجێ كردنی ماددەی 140".ناوبـــراو پێداگری لەســـەر ئـــەوە دەكات، كە زۆرینـــەی دانیشـــتووانی ئـــەو ناوچانە كوردن و دەڵێ "زۆرینەی دانیشـــتووانی ئـــەو ناوچانە كـــوردن و مافەكانیان پێشـــێلكراون، ئێســـتاش بارودۆخێكـــی نائاســـایی لەو ناوچانـــە هاتۆتە ئاراوە و كشـــانەوەی ســـوپاش بۆشایی ئەمنی

دروستكرد، پێشمەرگەش لەسەر داوای خەڵكی ناوچەكە و بۆ پاراســـتنی سەروماڵی هاواڵتیان و دەســـكەوتەكانی بزوتنـــەوەی رزگاریخوازی

كورد لەوێ جێگیركراون".هاوكات خالید شوانی ئەندامی سەركردایەتی یەكێتـــی و پەرلەمانتـــاری كەركـــوك لەخولـــی پێشووی پەرلەمانی عێراق پێیوایە لەئێستادا بۆ كورد گرنگە ناوچەكانی خۆی بپارێزێت، چونكە وەك ئەو دەڵێت "مەترســـییەكان زۆر جددین و نەڕەویونەتـــەوە، هەروەهـــا پێویســـتە مامەڵەی سیاســـی لەگـــەڵ پێكهاتەكانـــی ئـــەو ناوچانە و حكومەتی عێـــراق و ناوەنـــدە نێودەوڵەتییەكان بەجۆرێك بێت، كە بچێتە ئاڕاســـتەی پاراستنی خاڵێكـــی لەئێســـتادا ئەمـــە ناوچانـــەوە، ئـــەو هەنوكەیـــی گرنگـــە بۆ ئـــەوەی كـــورد بتوانێت بـــوون و نفوزی خۆی لەم ناوچانە بەهێز بكات

و لەپاشەڕۆژدا نەبێتە مایەی پاشەكشە".لەبارەی ئەو هەواڵنەی سەركردایەتی كورد بـــۆ مامەڵەكـــردن لەگەڵ پرســـی ئـــەو ناوچانە داوێتی، شـــوانی دەڵـــێ "ئەوەی تائێســـتا كورد لەڕووی ســـەربازی و سیاسییەوە كردوویەتی باشـــە و پەیوەندییەكان لەناوخۆی كەركوك و ناوچە دابڕێنراوەكان باشـــن، گرژی نەكەوتۆتە نێوان پێكهاتـــەكان، ئەگەر كوردیش لەم قۆناغە ســـەركەوتوو بێت، دەبێت خۆی بۆ قۆناغەكانی

تر ئامادە بكات".فاتیـــح لەتیـــف خالیـــدەوە، بەپێچەوانـــەی فـــەرەج نوســـەر و چاودێری سیاســـی پێیوایە هەنگاوەكانـــی ســـەركردایەتی كـــورد و حیزبە ئـــەو لەگـــەڵ بـــۆ مامەڵەكـــردن كوردییـــەكان پرســـەدا وەك پێویســـت نییە و دەڵێت "ئێســـتا كاتـــی راگەیاندنی ســـەربەخۆییە، باشـــە بۆچی لەگـــەڵ 2011 لەســـاڵی مـــن رایناگەیەنـــن؟

سەروەر ساڵەیی

رووداوەكانی 10ی حوزەیران چارەنووسی كەركوك و ناوچە دابڕاوەكان بە هەرێمەوە گرێدەدات؟

4 ژماره 236 2014/6/21

ژماره 236 2014/6/21 5

سياسەت

بەرپرسێكی حیزبیدا قسەم لەو بارەیەوە كرد و وتم من دەبمە یەكەم قوربانی ئەو سەربەخۆییە، ئێستاش زەمینە زۆر لەبارە بۆچی كەس باسی

سەربەخۆیی ناكات"؟دوو كـــورد پێویســـتە ناوبـــراو بەبـــڕوای هەنـــگاوی گرنگ بهاوێت،كـــە یەكەمیان ئەوەیە ناوچانـــە ئـــەو دیكـــەی پێكهاتەكانـــی لەگـــەڵ بەتایبەتـــی عـــەرەب گفتوگـــۆ بـــكات و تێیـــان بگەیەنێـــت، كە بـــۆ پاراســـتنی هاواڵتیانی خۆی هێـــزی ناردۆتـــە ئـــەو شـــوێنانە، دووەمیانیش ئەوەیە، كە نەچێتە شـــەڕێكەوە كە شـــەڕی ئەو نییـــە و تەنهـــا لەحاڵەتی بەرگریـــدا بمێنێتەوە و

هێرش نەكات.هـــاوكات فاتیح ســـەنگاوی وەزیری كابینەی هەشـــتەمی حكومەتـــی هەرێـــم بـــۆ كاروباری هەرێـــم دەرەوەی كوردســـتانییەكانی ناوچـــە ئـــەو بارودۆخـــەی لەناوچە كوردســـتانییەكانی بـــە ئـــاراوە هاتووەتـــە هەرێـــم دەرەوەی "وەرچەرخانێكـــی مێژوویـــی" ناودەبات و دەڵێ "ئـــەو واقیعـــەی هاتووەتـــە ئـــاراوە وا لەئێمـــە دەخوازێـــت كە بەجددیتر و بایەخێكی زیاترەوە بچینە پێشـــەوە، چونكـــە ئێســـتا زۆرینەی ئەو ناوچانە لەژێر دەســـەاڵتی كورددان و پێویستە كوردیـــش وا مامەڵـــە بـــكات، كـــە دەرفەتێكـــی گەورەی لەپێشـــە و بەهەموو توانایەوە هەوڵی

لەدەستنەدانی ئەو دەرفەتە بدات".هەرچەنـــدە ئـــەو وەزیـــرە تائێســـتا بەهۆی هەموارنەكردنـــەوەی یاســـای وەزارەتەكەیەوە بـــەاڵم نەخـــواردووە، یاســـایی ســـوێندی دووپاتیدەكاتـــەوە كە "دوای ئـــەوەی هێزەكانی عێراق بەشـــێوەیەكی ئارەزوومەندانە كشانەوە، ئـــەوە مانـــای ئەوەیە ئەو ناوچانە بەسروشـــت كوردستانین، بۆیە هێزێكی تر ناتوانێت بەرگری

تێدا بكات و تێیدا جێگیر بێت".هاوكات هەڵوێســـتی الیەنـــە دەرەكییەكانیش بەجۆرێك لەجۆرەكان لەبەرژەوەندی كورددایە، لەســـەرەتای دەركەوتنـــی قەیرانـــی موســـڵ و كوردســـتانییەكانی ناوچـــە كۆنتڕۆڵكردنـــی دەرەوەی هەرێـــم، زاڵمـــای خەلیلـــزاد باڵیۆزی پێشـــووتری ئەمریـــكا لەعێـــراق رایگەیاندبوو، كـــە كورد ئەوەی ســـااڵنێكە هەوڵـــی بۆ دەدات خاكـــی كێشـــەی لەعێراقـــدا و بەدەســـتیهێنا نەماوە. حوســـێن چەلیك جێگری رەجەب تەیب ئەردۆگانی ســـەرۆكی پارتی داد و گەشەپێدانی توركیـــا ئامـــاژەی بـــەوە داوە، كـــە كوردەكانی عێـــراق مافی خۆیانە لەهەر شـــوێنێكی واڵتەكە ســـەربەخۆیی خۆیان رابگەیەنن، ئەم قسانەش وەك ئاماژەیەك بۆ پشـــتگیری لەســـەربەخۆیی كوردســـتان و گێڕانەوەی ئەو ناوچانە بۆ سەر

هەرێم لێكدرانەوە.بەشـــێك لەچاودێـــران بەپێویســـتی دەزانـــن كورد ئـــەو هەڵەیە دووبارە نەكاتەوە، كە دوای ساڵی 2003 بەكشـــانەوەی لەو ناوچانە كردی، بەاڵم بەبڕوای خالید شـــوانی بارودۆخی ئێستا جیاوازییەكی زۆری لەگەڵ بارودۆخی 2003دا

هەیە.بەشـــێوەیەكی "پێكهاتـــەكان دەڵـــێ ئـــەو راســـتەوخۆ پشـــتگیری لەبوونـــی پێشـــمەرگە ئـــەرز لەســـەر كـــورد پێویستیشـــە دەكـــەن، بەعەمەلی كارەكانی خۆی بكات و بارودۆخەكە بەباشـــی خوێندراوەتەوە، پێویستە كورد خۆی بـــۆ ئەگەرەكان ئامادە بكات و زەمینەســـازییان بۆ بكات، ئیتر كورد النیكەم دەستبەرداری ئەو ناوچانە نابێت، قۆنـــاغ و بارودۆخی ناوچەكان گـــۆڕاوە، ســـوپا بوونـــی نەماوە و پێشـــمەرگە ناوچەكان دەپارێزێت و جیاوازە لەقۆناغی پێش

رووداوەكانی موسڵ".وەزیرەكەی كابینەی هەشتەمیش بەپێویستی دەزانێـــت كار بـــۆ ئـــەوە بكرێـــت، كـــە دڵنیایی بەپێكهاتەكانی دیكەی ئەو ناوچانە ببەخشـــرێت و لەئەگـــەری گەڕانـــەوەی ناوچەكانیشـــیان بۆ ســـەر هەرێـــم ئیـــدارەی ناوچـــەكان بەجۆرێك دابڕێژرێتەوە، كە مایـــەی رەزامەندی ئەوانیش

بێت.خالیـــد شـــوانی بۆچوونی وایـــە "راگەیاندنی ناوچـــە و كەركـــوك بـــێ ســـەربەخۆیی دابڕێنراوەكانـــی دیكـــە هیـــچ مانایایەكـــی نییـــە و پێویســـتە ئامـــادەكاری تەواوی بـــۆ بكرێت". كـــە دەكاتـــەوە، لـــەوە جەخـــت ســـەنگاویش سەربەخۆیی كوردستان بەبێ گەڕانەوەی ناوچە كوردســـتانییەكانی دەرەوەی هەرێـــم ناكرێـــت، دەشـــڵێت "ئـــەوەی گرنگە ئەوەیـــە ئێمە خۆمان لـــەو ناوچانە بســـەلمێنین، ئەگەر بمانویســـتایە بەبـــێ ئەو ناوچانـــە ســـەربەخۆیی رابگەیەنین، ئەوە زوو ئەو كارەمان دەكرد، لەوانەیە ئێســـتا خودی مالیكی و چەند ســـەركردەیەكی دیكەش پێیـــان بـــاش بێت بـــێ ئـــەو ناوچانـــە لەعێراق جیاببینەوە، ســـەربەخۆییش بەبێ ئەو ناوچانە كەموكورتە و لەئاستی ئەو قوربانییانە نییە، كە

گەلی كوردی داونی".لەتیف فاتیح فەرەجیش بەپێویستی دەزانێت بـــۆ گێڕانـــەوەی ئـــەو ناوچانە بۆ ســـەر هەرێم و راگەیاندنـــی ســـەربەخۆیی گفتوگۆی جددی لەگـــەڵ پێكهاتەكانی دیكەی شـــارەكە بكرێت و دڵنیاییان پێببەخشرێت. هەروەها مەحما خەلیل دووپاتیدەكاتەوە كە "بۆ راگەیاندنی سەربەخۆیی و گەڕاندنەوەی ئەو ناوچانە بۆ ســـەر هەرێمی كوردستان، خەڵكی ئەو ناوچانە بڕیاردەدەن و

ئیرادەی ئەوان ئەو پرسە یەكالیی دەكاتەوە".

ژماره 236 2014/6/21 5

6 ژماره 236 2014/6/21

دەبێ سەركردایەتی كورد هەوڵی پەلکێشکردنی ئێران بۆ ئاڵۆزییەکانی عێراق بدات و هێڵە نزیکەکەشی لە کوردستان دەستەمۆ بكات

سياسەت

ئـــەوەی لـــەم رۆژانـــە لەعێراقـــی عەرەبـــی هاتەپێش بەتـــەواوی لەبەرژەوەندی باشـــوری کوردســـتانە. هەلومەرجێک کە توانا و دەرفەتی یەکجار گەورەی خســـتۆتە بەردەم سیاســـەتی کـــوردی لەناوچەکـــە. بـــەاڵم ئـــەم هەلومەرجە ناتوانێ بەردەوامی هەبێ، ئەگەر سیاسییەکانی لەپاکێجێکـــی گۆڕانکاریانـــە ئـــەم کوردســـتان گەورەتردا نەبینـــن. بەمانایەکی تر هاتنەکاییەی لەدەروازەیەکـــەوە دەبـــێ ئـــەم گۆڕانکاریانـــە

چاولێبکەیـــن، کـــە چـــۆن دەتوانـــێ رەهەنـــدی هەبـــێ. نێودەوڵەتـــی و ناوچەیـــی خۆجەیـــی، زۆربـــەی کـــورد لەگەڵ ئـــەوەدان کـــورد دەبێ دەست بەکوردستانەوە بگرێت و پەلنەهاوێ، یان خۆی تێکەڵ بە شەڕەکە نەکات. لەبەرانبەریشدا کەســـانێک کـــە زۆر کەمـــن لـــەو بـــاوەڕەدان کـــورد دەتوانـــێ هەنگاوی گەورە بهـــاوێ. واتە بەهەرێمـــە نەوەســـتێ و خۆی بەســـەر عێراقدا زاڵ بـــکات. لـــەدەرەوەی ئـــەم دوو بۆچوونـــە دەتوانـــێ بۆچوونێکی تریش هەبێ بەو مانایەی کـــە مانەوەی کورد لەچوارچێوەی کوردســـتان ئەســـتەمە، چونکە پرسەکانی ئەم ناوچەیە زۆر بەیەکـــەوە گرێـــدراون. هەروەهـــا خۆدزینـــەوە لەزاڵبوون بەســـەر عێراقدا مەودای سیاســـەتی کورد کەمدەکاتەوە و بەردەوام هەڕەشە لەبەر دەرگای دەبـــێ. بۆیـــە کورد دەبـــێ لەومەودوا

بیـــر لەسیاســـەت لەناوچەکە بکاتـــەوە، کە هەم هەستانەوە لەعێراق تووشی کێشە بکات و هەم هێزە ناوچەییـــەکان بەخۆیانەوە خەریک بکات،

تاکو زەفەر بەکوردستان نەبەن. لۆژیكێكی کەمخوازانە لەسیاســـەتی کوردیدا هەیـــە. ئەم لۆژیكە بەجێمـــاوی کلتوری خێڵەكی و نەبوونـــی کلتوری دەوڵەتداریـــە لەناو کوردا. ئـــەم لۆژیكە بەردەوام لەفراوانبوون دەترســـێ. ئـــەم ترســـە لەژێر نـــاوی جۆراوجـــۆردا خۆی حەشـــاردەدا. هێندێـــك دەڵێن کورد شـــەڕخواز نیـــە و ئاشـــتیخوازە، هێندێكـــی تـــر دەڵێن ئێمە دۆســـتایەتیەکی دوورودرێژمـــان لەگـــەڵ ئـــەو واڵتانە هەیـــە، هێندێکیش بەسیاســـەتی مانەوە لەبازنـــە تەســـکەکەدا راهاتـــوون و ناتوانن لێی

دەربازبن. و عێـــراق بـــۆ ئەمریـــکا هێرشـــی لەپـــاش

ئەمجارە کاتی پروکاندنی ئێرانەلۆژیكێكی کەمخوازانە لەسیاسەتی کوردیدا هەیە، كە بەجێماوی کلتوری خێڵەكی و

نەبوونی کلتوری دەوڵەتداریە و بەردەوام لەفراوانبوون دەترسێ

حیسام دەسپیش

ژماره 236 2014/6/21 7

تەنها خاڵی الوازی سیاسەتەکانی هەرێم ئەوەیە، کە هەست

بەتواناکانی خۆی ناکات و هێشتا باوەڕی بەوە نەهێناوە، کە دەتوانێ

لەقاوغە کۆنەکەی خۆی بێتە دەرێ و پەل بهاوێ

سياسەت

لـــەم دواییانـــەدا بەهـــاری عەرەبی پێشـــانیاندا، ناوەڕاســـت رۆژهەاڵتـــی جیۆپۆلیتیکـــی کـــە بەئاڕاســـتەکەی دوێنێدا نـــاڕوات. بەڵکو رووی لەگۆڕانە. ئەوە تێگەیشتن و توانای ئەکتەرەکانە، کە پێشاندەدا کێ براوەی ئەم گەمەیە دەبێت. لەم نێوەدا حکومەتی هەرێم زۆر بەجوانی و ئارامی مامەڵەی لەگەڵ ئەم پێشهاتانە کرد. بەشێوەیەک کە دەرنجامەکـــەی لەم رۆژانـــە دەبینین. بەاڵم تەنها خاڵی الوازی سیاسەتەکانی هەرێم ئەوەیە، کە هەســـت بەتواناکانی خۆی ناکات و هێشـــتا بـــاوەڕی بـــەوە نەهێناوە، کە دەتوانـــێ لەقاوغە کۆنەکـــەی خـــۆی بێتـــە دەرێ و پـــەل بهـــاوێ. پێدەچـــێ هێندێـــك کەس بڵێن کە پەلهاویشـــتنی کورد ئەستەمە، چونکە هیچ یارمەتیدەرێک نیە. بەاڵم ئەم بۆچوونە لەبواری تیورییەوە هەڵەیە. چونکە ئەگەر شارەزای ناوەرۆک و جەوهەری قەیران بین، دەبێ بزانین یەکێک لە تایبەتمەندییە سەرەتاکانی قەیران ئەوەیە، کە توانا لەئەکتەرە گەورەکان وەردەگرێ و دەیبەخشـــێتە ئەکتەرە بچووکەکان. واتا لەقەیراندا ئەکتەرە بچوکەکان

چارەنووسی گەمەکان دیاری دەکەن.ئەوەی لەئێستادا روودەدا لەقازانجی کوردە. بـــەاڵم ناتوانـــێ درێژخایەن بـــێ. چونکە رۆڵی لەئاڕاستەکردنی سیاســـەتەکانی پەیوەست بەم هەلومەرجەوە نیە. واتە پەراوێزی هاوکێشەکان جێپەنجـــەی کوردی پێوە دیـــار نیە، تاکو کورد ئـــەم دەرفەتە وەک دەســـکەوتێکی هەمیشـــەیی

چاولێبکات. یەکێک لەپێشـــخانەکانی ئـــەم ئاڵۆزیانەی ناو عێـــراق کۆمـــاری ئیســـالمی ئێرانە. ئێـــران ئەو هێزە ناوچەییەیە، کە بوونێکی فراوانی لەعێراق و ناوچەکـــەدا هەیـــە. هەروەهـــا کاریگەریشـــی لەسەر سیاســـەتی کوردی لەهەرێمەکەدا هەیە. بـــەاڵم ئاخۆ ئێســـتا کـــە پێگەی کـــورد گۆڕانی بەسەرداهاتووە، کاتی ئەوە نیە بەهوشیارییەوە چاو لەئێـــران بکەین و بیر لەوە بکەینەوە چۆن دەتوانین رۆڵمان هەبێ لەراکێشانی ئێران بۆ ناو ئـــەم ئاڵۆزیانە، تاکو لەکۆتاییـــدا کەمکردنەوەی لێبکەوێتـــەوە؟ واڵتـــە ئـــەم وزەی و تاقـــەت بەواتایەکـــی تـــر دەبێ چـــۆن مکانیزمی خۆمان لەگەڵ ئێران رێکبخەین، کە دواجار ئێران وەک هێزێکی ناوچەیی لەگەڵ ئێمە قسە نەکات، بەڵکو لەهەوڵدا بێ بۆ ئەوەی دڵی کورد رابگرێ، نەک

ئاڕاستەی سیاسەتەکانی بکات؟بۆ ئەم مەبەســـتە ئـــەوەی دەتوانین ئاماژەی پێبکەیـــن تا لـــەو رێگـــەوە الوازکردنـــی ئێرانی لێبکەوێتـــەوە لەناوخـــۆی عێـــراق و هاوکێشـــە سیاســـییەکانی هەرێمەوە ســـەرچاوە دەگرێت. بەواتایەکـــی تـــر ســـەرەتا دەبـــێ وەاڵمـــی ئەو پرســـە بدەینـــەوە، کـــە پەلکێشـــکردنی ئێـــران بـــۆ ئاڵۆزییەکانـــی عێـــراق راســـتە؟ هەروەهـــا

ئێـــران نزیکەکـــەی هێڵـــە دەســـتەمۆکردنی لەکوردستان دەبێ چۆن بێت؟

ئێران لەهاوکێشە نوێیەکەی عێراقدائـــەوەی دەیبینین، ئەوەیە ئێـــران لەم رۆژانە لەســـەر خەتە. یەکەم لەبەرئـــەوەی داعش یان ســـوننەکان نەگەنـــە ســـنورەکانی ئـــەم واڵتـــە، دووەمیـــش زاڵبوونـــی ئێـــران لەعێـــراق تەنهـــا لەچوارچێوەی ناوچە شیعەنشـــینەکان تەســـک نەبێتەوە. بۆ ئەم مەبەســـتە ئێران لەســـەرخەتە تاکوو ورە و هێز ببەخشێتە سوپا داڕماوەکەی مالیکـــی و دواجـــار خودی کۆماری ئیســـالمی ناچار نەبێ راســـتەخۆ دەســـبخاتە نـــاو عێراق. پێدەچـــێ هێندێك کـــەس لەو بڕوایـــە دابن، کە ئێـــران حەزبکات بێتە ناو عێراقـــەوە. بەاڵم من پێموایە ئەم بۆچوونە هەڵەیە. لەئێســـتادا ئێران راســـتەخۆ لـــەدوو بەرەدایـــە. یەکـــەم ســـوریا و ئـــەوی تریشـــیان لوبنان. لـــە لوبنان جۆرێک لەسەقامگیری پڕ لەمەترسی دەستەبەرکردووە و لەسوریا جیهانی سوننەی بەتەواوی کردووە بەدووژمن. بۆیە پێناچی ئێران لەمە زیاتر بیەوێ راســـتەخۆ خۆی تێکەڵ بەگەمەکانـــی ناوچەکە بـــکات. لەئەنجامی بوونی ئێران لەســـوریا ئەم واڵتـــە بەرەیەکی فراوانـــی لەدژایەتی بۆ خۆی کردۆتـــەوە. بۆیـــە هاتنی بۆ ناو عێـــراق دەبێتە کۆتایـــی چیرۆکـــی دەســـتێوەردانی ئێـــران. جا ئەمە سەرە داوەکەیە، کە کورد دەبێ بەشێوەی ناڕاســـتەخۆ کاری بـــۆ بکات. واتـــا هانی ئێران بدات یان بەســـتێن بـــۆ ئەوە خۆش بـــکات، کە کۆماری ئیســـالمی تێکەڵ بەشەڕی عێراق بێت. تێکەڵبوونێک کە دواجار الیانی سوننە یەکگرتوو دەکات بـــۆ ئـــەوەی وەک تۆڕێکـــی یەکگرتـــوو تواناکانـــی خۆیان بۆ تێکشـــکانی ئێـــران بخەنە سەریەک. ئەگەر ئێران لەعێراق سیمایەک وەک لەسوریا بۆخۆی سازبکات، ئیتر هیچ گومانێک لـــەوەدا نامێنێت کـــە لەتواناکانـــی کەمدەکاتەوە و وای لێـــدەکات رۆژانـــە باجـــی ئەو چەشـــنە لەسیاســـەتە بدات، چ لە ئاســـتی ناوخۆ و چ لە

ئاستەکانی تر. الوازکردنی ئێران لەکوردستان

ئەوەی تائێســـتا ئێرانی وەک هێزێکی خاوەن توانـــا لەکوردســـتان هێشـــتۆتەوە، دەگەرێتەوە بۆ ئەوەی کە ئێران کاریگەری لە ســـەر هێڵێک لەهێڵبەندییە سیاســـییەکانی کوردســـتان هەیە. ئـــەو هێڵەی لەئێرانەوە نزیکـــە لەالیەن پ.ک.ک وە ســـەرۆکایەتی دەکرێت و لەالیەن یەکێتیەوە دەرفەتـــی بـــۆ ســـازدەکرێت. ئێـــران لەرێگەی ئـــەم هێزانـــەوە دووبەرەکـــی دەخاتـــە ناو هەر ئەجندایەکـــی کوردیـــەوە. بۆیە ئەگـــەر هەرێمی کوردســـتان بیـــەوێ ئـــەم کاریگەریـــەی ئێران کەمبکاتـــەوە، یـــان دەبێ ئەم هێزانە دەســـتەمۆ بکات، واتا لەهاوکێشە سیاسییەکانی کوردستان

تووشـــی بەرپرســـیاریەتیان بـــکات، یـــان دەبێ رێگەکانـــی تێکەاڵوبوونـــی ئەم هێزانـــە بەئێران کەمبکاتەوە. رێگەکانی بەدیهێنانی ئەم سیاسەتە لـــەدەروازەی مامەڵەکردنـــی لەگـــەڵ پ.ک.ک و یەکێتیەوە دەست پێدەکات. رێگەکانی تێکەاڵوی ئەم دوو هێزە بەئەجنـــدای هەرێم لەدەروازەی هاوکێشەکانی هەرێمیش، لەتورکیا و رۆژئاواوە دەســـپێدەکات. واتـــا دوورخســـتنەوەی یەکێتی لەئێـــران دەبـــێ لەهەرێمـــەوە بێـــت. بـــەاڵم بۆ پ.ک.ک دەبـــێ چاومـــان لەتورکیـــا و رۆژئـــاوا بێ. لەئەگەری کۆنترۆڵکردنی پ.ک.ک کە وەک ســـەری مارەکە دەمێنێ بۆ هێڵی نزیک لەئێران،

هەرێم دەتوانێ پاشەکشی بەئێران بکات. کـــۆی ئـــەوەی باســـمانکرد لـــەو گریمانەوە ســـەرچاوە دەگرێت، کە گرێکوێرەی ئاسایش و بەرەوپێشـــچوونی هەرێم بۆ زاڵبوونی بەســـەر عێراق و هاوکێشـــەکان لەکۆماری ئیسالمییەوە ســـەرچاوە دەگرێت. بۆیە لەو باوەڕەدام ئەگەر ئێـــران الواز نەکرێـــت، بەهیچ شـــێوەیەک نابێ چاوەڕوانی ئـــەوە بین کـــورد بتوانێ هەنگاوی گـــەورە بهاوێ. ئەمەش پێویســـتی بـــەوە هەیە خۆمان لەشـــەڕی راســـتەخۆی ئێـــران نەدەین، بەپێچەوانـــە دەبـــێ لـــەدەروازەی سیاســـەت و گەمـــەی ئەمنییەوە ئەجێنداکانی هەرێم جێبەجێ بکرێن. لەئێســـتادا تورکیا و ســـعودیا و دواجار هێـــزە توندڕەوەکان باشـــترین الیەنـــن، کە بێ ئەوەی کـــورد راســـتەخۆ تێکەڵی ئـــەم گەمەیە بێ، کار بـــۆ بەرژەوەندییەکانی کـــورد دەکەن. لەباشـــوور تائەمـــڕۆ ئـــەوەی لەهەمانکاتـــدا هاتۆتەئاراوە، بەتەواوی بۆتە هۆی الوازبوونی هێڵـــی نزیـــک لەئێـــران. بۆیـــە دەبـــێ بیـــر لەوە بکرێتـــەوە، چـــۆن ئـــەم هەلومەرجـــە دەتوانـــێ لەدواجـــاردا بەردەوامـــی هەبێ، تاکـــو ئەم هێڵە ئیتـــر ئێـــران لەبیر بـــکات و پەیوەندییـــەکان لە

نزیکایەتیەوە ببێت بە دۆستایەتی.

8 ژماره 236 2014/6/21

سياسەت

8 ژماره 236 2014/6/21

ژماره 236 2014/6/21 9

– ســـەربازی هەڵوەشـــانەوەی هەڵوەشانەوەی سیاسی

توێژەرێكی عەرەب پێش چەند رۆژێك نووسیویەتی "ئیتر شتێك بەناوی سوپای عێراق نەماوەتەوە". ئەم قســـە ســـادەیە راستییەكی سیاســـی دەدركێنێ، چونكە ســـوپای عێراق كتوپڕ هەڵوەشاوەتەوە. بنكەكانیـــان ئیســـالمییەكان چەكـــدارە ســـوننەكان ســـەربازە داگیركـــردووە، دەچنـــەوە ماڵـــی خۆیـــان و ســـەربازە شـــیعەكانیش لەناوچە سوننەنشـــینەكان هەڵدێن. هێزەكانی پێشـــمەرگەش دەست بەســـەر ناوچـــە داگیركـــراوەكان و ئەو كـــە ســـوپای چەكوچۆاڵنـــەدا دەگـــرن، عێراق جێیهێشـــتوون. ئەم تابلۆیە هەروا تەواو نابێت، بەڵكو ئەمڕۆ نوری مالیكی مەرجەعەكانـــی جیهـــادی بەفەرمانـــی تەقلیدی شیعە دەرگای بەرووی چەكدارە خۆبەشە توندڕەوەكاندا كردۆتەوە. لەوە واوەتریش لەجەنگی ئەنبار و فەللوجەوە

تاوەكو ئێستا مالیكی بەهاوكاری میلیشیا شـــیعە توندڕەوەكانی "عەســـایبی ئەهلی هەق" رووبەرووی راپەڕینی ســـوننەكان

بۆتەوە. ئـــەم واقیعە تازەیە یەك راســـتی زەق دەسەلمێنێت"ئیتر شتێك بەناوی سوپای عێـــراق نەماوەتـــەوە". واتە ســـوپایەكی نیشـــتمانی نیزامـــی كە ســـەربە دەوڵەتە لەگۆڕێ نەماوە. كاتێك سوپایەكی نیزامی پڕچەك هەڵبوەشـــێتەوە، كاتێك گرووپە خۆبەخشەكان بكرێن بەچەكداری سوپا و گروپە میلیشـــیا چەكـــدارە تایفییەكان رەوتـــی جەنگـــەكان دیاریبكـــەن، ئـــەوە بێگومـــان قســـەی توێـــژەرە عەرەبەكـــە راستی تەواو دەپێكێت، كە شتێك بەناوی ســـوپا نەماوەتەوە. ئێســـتا ئەوەی هەیە بریتییە لەســـوپایەكی میلیشـــیایی شیعە، كە شەڕی چەندین كەتیبە و لیوای تایفی ســـوننە دەكات. بەمجۆرە ئـــەوەی هەیە دەبێتـــە گۆڕەپانـــی پێكـــدادان و جەنگی میلیشیا مەزهەبییەكان. ئەمەش سەر بۆ كۆتاییهێنانی پرۆسەی سیاسی عێراقیش

سياسەت

كۆنفیدڕاڵی دوای 10ی حوزەیرانهەرێمی كوردستان و مامەڵەكردن لەگەڵ دۆسیەی

عێراقییەكان وەك ئەكتەرێكی كارا

دەبێ هەولێر دۆسیەی كەنداوی خۆی لەوە زیاتر بكاتەوە و ئاستی گفتوگۆكانی بۆ سێكوچكەی تاران– ئەنكەرە–ریاز بەرزبكاتەوە، چونكە هەڵوەشانەوەی عێراق و سوریا ئەستێرەی عەرەبستانی درەوشاندۆتەوە و

دەبێ هەولێر حساب بۆ ئەمە بكات

بەشی سیاسەت

10 ژماره 236 2014/6/21

سياسەت

واقیعی 10ی حوەزیراندا رۆڵێكی كارای گێڕابێـــت! جـــا ســـعودیایەك كە ئێســـتا دەســـتی لەمەغریب و میسرەوە هەتاكو یەمـــەن، ئوردن، ســـوریا و پاكســـتان و عێـــراق درێـــژە، ئەوە چیتـــر دیاردەیەك نییە، كە هەولێر پشتگوێیبخات. بۆیە دەبێ هەولێر دۆســـیەی كەنـــداوی خۆی لەوە زیاتر بكاتـــەوە و دانوســـتانەكانی تەنها لەچوارچێوەی تاران و ئەنكەرەدا قەتیس نەكات و لەمەودواش ئاستی گفتوگۆكانی بۆ ســـێكوچكەی تاران– ئەنكەرە– ریاز بەرزبكاتەوە. شكست و هەڵوەشانەوەی عێراق و سوریا ئەستێرەی عەرەبستانی درەوشاندۆتەوە و دەبێ هەولێر حساب

بۆ ئەمە بكات. واقیعـــی چەســـپاندنی كاتـــی

كۆنفیدراڵییەلەالیەكیتریـــش پرۆســـەی دوای 10ی حوزەیران پرۆسەیەكی جیاوازە و چیتر هەرێمی كوردســـتان بـــەو ئارگومێنت و فاكتەرانە سیاسەت ناكات، كە پێش 10ی حوزەیـــران كردونـــی. ئەمـــڕۆ هەرێمـــی كوردستان هێزێكی سەربازی و سیاسی تۆكمەیە، كە دەستی بەسەر 98%ی خاكی خـــۆی و خەڵكی خۆیدا دەڕوات. ئەمەش ســـەروەری" "ئیزدیواجیەتـــی پرســـی لەناوچە داگیركراوەكان بەالداخســـتووە. ئەمـــڕۆ هـــەر لەحەمرینـــەوە بگـــرە هەتا لەوێشـــەوە و شـــەنگال خۆرئـــاوای هەتاوەكـــوو باشـــووری خانەقین لەژێر یەكپارچەییەكی ســـەروەریدایە. ئەمەیش پرســـی ســـەروەری كـــە مەقولەیەكـــە، سیاســـی هەرێمی كوردســـتان بەزەبری هێـــز و قۆســـتنەوەی بۆشـــایی هێـــزی بەرانبـــەر یەكالیـــی دەكاتەوە. پێویســـتە بریارســـازانی هەرێمی كوردســـتان ئەم بەباشـــی دەســـكەوتووە ســـەروەرییە و عێراقـــی لەسیاســـەتی و بقۆزنـــەوە تەنانەت لەسیاسەتی ناوچەییشدا كەڵكی

لێوەربگرن. دەمێـــك بـــوو كێشـــەی ئیزدیواجیەتی ســـەروەری لەناوچە كوردســـتانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردســـتان نوخبەی هەرێمـــی رووناكبیـــری و سیاســـی كوردستانی سەرقاڵكردبوو. ئەمڕۆ چیتر دەســـتەواژەی "ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمـــی كوردســـتان" یاخود دەســـتەواژەی ناوچەكانی ماددەی 140،

دەكوتێـــت. ئـــەو عێراقـــەی تـــازە لەگەڵ نیســـانی 30 هەڵبژاردنەكانـــی ئاكامـــی رابـــردوودا دەســـتوپەنجە نەرمـــدەكات، ئیتر خەریكە وایلێدێت نوخبەی سیاســـی ســـوننە بۆ ناوچەكانی خـــۆی، نوخبەی سیاسی شـــیعە لەپایتەختێكی بێكاریگەر بـــۆ كوردیـــش سیاســـی نوخبـــەی و هەرێمەكەیـــان بگەڕێنـــەوە. بەواتایـــەك شكســـتی ســـەربازی لەعێـــراق دەرگای بەرووی شكســـتێكی یەكجـــار گەورەی

سیاسیشدا كردۆتەوە. سیاســـەتی گفتوگـــۆ لەگـــەڵ زلهێزە

ناوچەییەكانهەرێمی كوردســـتان دوابـــەدوای ئەو بۆشـــاییەی كە لەعێـــراق دروســـتبووە، پێویســـتە لەسیاســـەتی ناوچەیی خۆیدا بایەخـــی زیاتر بەســـێ ناوەنـــدی هێزی هەرێمـــی بدات و هەوڵبدات ســـەرەپەتی دەسپێشكەری راستكردنەوەی پرۆسەی سیاســـی عێراق بگرێتەوە دەست خۆی. هەولێر پێویســـتە بەبایەخێكـــی زۆرەوە گفتوگـــۆ و دانوســـتانەكانی لەگەڵ تاران پێشـــبخات. تاران الیەنێكی سەروكارای پرۆسەی سیاســـی ناو عێراقە. هەروەها یەكێـــك لـــەو زلهێـــزە ناوچەییانەیـــە كە ئەمەریكاش دەیـــەوێ بەهەماهەنگی ئەو چەند پرۆسەیەكی ئاسمانی دەسپێبكات. ئەمە بەو واتایەیە، كە واشـــنتۆنیش دان بەهەژمونی ئێران لەعێراقدا دەنێت. بۆیە هەرێمی كوردســـتان پێویســـتە بایەخی

زیاتر بەدۆسیەی ئێران بدات. لەمڕووەوە ئەو هەنگاوەی ســـەركردەكانی هەرێمی كوردســـتان زۆر لەجێـــی خۆیـــدا بووە، كاتێك یەكەم سەردانی شاندی حكومەتی تازەیـــان بۆ ئێـــران رێكخســـتووە. ئەمە لەالیـــەك پێـــش لـــەوە دەگـــرێ ناكۆكی بەزیانـــی كـــورد و مالیكـــی لەنێـــوان بشكێتەوە، پەیوەندییەكانی كورد–ئێران لەالیەكیـــش لەدۆخـــی تـــازەی عێراقـــدا هەولێـــر دەتوانـــێ بێ بەغدا سیاســـەتی

ناوچەیی خۆی درێژە پێبدات. دانوســـتانەكانی دەبـــێ هەروەهـــا لەگـــەڵ ئەنكـــەرە زیادبـــكات. ئەنكـــەرە لەباكـــووری زۆری بەرژەوەندییەكـــی عێـــراق هەیە، جا ئەم باكـــووری عێراقە الیەكی هەرێمی كوردســـتان دەگرێتەوە و الیەكیشی عێراقی سوننە دەگرێـتەوە، كـــە ئەمـــرۆ لە نەینـــەوا، ســـەالحەدین و تـــازەی خســـتۆتەوە. دیالـــە واقیعێكـــی لـــەوە واوەتریـــش دانوســـتانی هەولێـــر لەگـــەڵ ئەنكەرە بـــۆی هەیە هەرێم وەك ئەكتەرێكـــی ژێرناوچەیی كارا، بەتایبەت لەســـەر و عێـــراق دۆســـیەی لەســـەر دۆســـیەی كـــوردی گشـــت خۆرهەاڵتی ناوەڕاســـت بەهێزبـــكات. واقیعی تازەی دوای 10ی حوزەیران لە عێراق واقیعێكە كە بێ ئەمـــالوال هەرێم دەكاتە ئەكتەری سەرەكی سیاسەتی عێراقی و سیاسەتی كوردی زلهێزە ســـەرووهەرێمییەكان و زلهێزە هەرێمییەكان. ئەمەش بۆ تۆكمەیی ناوماڵی كوردی دەگەڕێتەوە، كە لەدوای 30 نیســـانی رابردووەوە هاتۆتەكایەوە. پێویســـتە هەولێـــر ئەم واقیعـــە تازەیەی عێـــراق بقۆزێـتـــەوە بۆ ئەوەی دۆســـیە

هەرێمییەكانی بجوڵێنێت.باســـی لەســـەرەوە جگەلـــەوەی لێوەكـــرا، دەبێ ئەم دانوســـتانە زلهێزی خەلیجیش بگرێتەوە، چونكە عەرەبستان زۆری جیۆسیاســـی بەرژەوەندییەكـــی لەعێـــراق هەیـــە و واقیعـــی دوای 10ی حوەزیرانیـــش كۆمەك بـــەوە دەكات، كە هەولێر راســـتەوخۆ موخاتەبەی كەنداو ئێســـتا بـــكات. هەروەهـــا عەرەبســـتان بەوردی چاودێری دۆخی تازەی عێراق دەكات و ئەســـتەمە بهێڵـــی دۆخەكـــە بۆ پێش 10ی حوزەیـــران بگەڕێتەوە. ئەمە پەیوەندی بەوەشـــەوە هەیە، كە پێدەچێ لـــە ئەندازیاریكردنی خـــودی ریازیـــش

هەرێمی كوردستان لە 10ی حوزەیرانەوە، بگرە لەوەتەی

بۆڕییەكانی گواستنەوەی نەوت

بەگەڕكەوتوون، بۆتە خاوەن سەربەخۆییەكی جاڕنەدراو، بەاڵم دەبێ

ئەم سەربەخۆییە ئاشكرا بكرێت

ژماره 236 2014/6/21 11

سياسەت

شكستی سەربازی لەعێراق دەرگای

بەرووی شكستێكی یەكجار گەورەی سیاسیشدا

كردۆتەوە

ناوچـــە كێشـــە لەســـەرەكان و ناوچـــە بابەتیەتیـــان بەیەكجـــاری ناكۆكـــەكان ســـەرورەی پرســـی بۆیـــە نەمـــاوە. بەالداكەوتووە و ئەمە دەســـكەوتێكە كە بەقەد راپەڕینی ئاداری 1991 و روخانی ســـەدام لـــە 2003 بایەخـــی ســـتراتیژی هەیە. ئێستا ئیتر خاك، خەڵك و ئیرادەی سیاســـی لەهەمـــوو رووبـــەری خاكـــی هەرێمی كوردستان لەباشوور یەكانگیر بوونـــە و ئەمـــەش پرســـی یەكپارچەیی

سەروەری بەالداخستووە. لێرەوە ئەو بۆچوونە هەڵەیە، كە دەڵێ كاتی ئـــەوە هاتووە بەیەكجاری لەعێراق داببڕێین. نەخێر ئەمە راست نییە، ئەگەر هەولێر ئەوە بكات، ئەوە وەك ئەوە وایە دەســـت و قاچـــی خۆی ببڕێتـــەوە. ئەمە بەواتای ئەوە نایە، كە هەرێمی كوردستان ســـەربەخۆیی خۆی جاڕنـــەدات، نەخێر خـــۆی لـــە 10ی حوزەیرانـــەوە و بگـــرە لەوەتی بۆڕییەكانی گواستنەوەی نەوت بەگەڕكەوتوون، ئەوە هەرێمی كوردستان خاوەن ســـەربەخۆییەكی جاڕنـــەدراوە، بـــەاڵم دەبێ ئەم ســـەربەخۆییە ئاشـــكرا بكرێـــت. پێویستیشـــە دەســـبەجێ ئـــەم ســـەربەخۆییە بـــۆ بـــژارەی پێكەوەنانی یەكەیەكـــی كۆنفیدراڵـــی لەگـــەڵ عێراق، واتـــە هەردوو عێراقی ســـوننە و شـــیعە بقۆزرێـتـــەوە. مانەوە لەگـــەڵ عێراق بۆ سیاسەتی ناوچەیی هەرێمی كوردستان وەك دەرگایەكی ستراتیژی وایە و نابێ ئەم دەرگایە دابخرێت. بوون بەدەوڵەت و دواتـــر پێكەوەنانی كۆنفیدراڵییەك لەگەڵ هەردوو عێراق، ئێستا بژارەیەكی باشە، بەاڵم ئەگـــەر عێراقێكی یەكپارچە بوونی نەمێنێـــت، ئەوســـا هەولێـــر سەرپشـــكە لەگەڵ كام هێـــزە كۆنفیدراڵییەك پێكەوە

بنێ یاخود پێكەوەی نەنێت!

ژماره 236 2014/6/21 11

12 ژماره 236 2014/6/21

سياسەت

هەفتانە تایبەت بۆ سڤیل دەینووسێت

ڤەۆشر

عەتا قەرەداخی

كۆیلەی مەزهەب

جەماوەری شیعە و سوننەی عەرەبی لەعێراقدا كۆیلەی مەزهەبەكانیانن و بوونی مرۆیی خۆیانیان لەدەستداوە،

بەفتوایەك دەیانخەنە شەڕێكی سەختی خوێناوی دژبەیەك

كە ئەمە ئاستی هۆشیاری جەماوەری عەرەبی شیعە و سوننەی عێراقی بێت، ئیتر دەبێ جیاوازییان لەگەڵ ئەو

مێگەلە چی بێت، كە شوان بە ئارەزووی خۆی چۆنی بوێت وەهای لێدەخوڕێت؟

پاش 1400 ساڵ هێشتا كوشتنی حوسێن سااڵنە لەعاشووردا وەها بەگەرمی یاد دەكرێتەوە، وەك ئەوەی هێشتا تەرمی

ئیمام حوسێن لەمەیدانی جەنگدا كەوتبێت و خوێنی لەبەر بڕوات

پێدەچێت شیعەكان بیانەوێت تۆڵەی غەدرلێكردنیان لەمێژووی سەردەمی عەلیەوە تاكو ئێستا لەسوننەكان

بكەنەوە

سياسەت

12 ژماره 236 2014/6/21

ژماره 236 2014/6/21 13

سياسەت

ئاینی ئیسالم لە ســـەرەتای هاتنیدا وەكو یەك ئاین هاتووە، لەســـەردەمی پێغەمبەردا شـــتێك نەبـــووە بەنـــاوی مەزهـــەب، یـــان راڤەكردنی جیاواز بۆ هیچ ئایەتێكی قورئان، بەڵكو ئیســـالم وەكو پەیامی روحی و وەكو بەرنامەی دەوڵەتداریش لەسەرەتای هاتنیدا یەك پەیام و یەك بەرنامە بووە. دواتر لەكاتی خەلیفەكانی راشـــیدیندا ســـەرەتای ناكۆكی لەســـەر ئەوەی كێ ببێتـــە جێگری پێغەمبەر لەجیابوونـــەوەی پاشـــان ســـەریهەڵداوە. مەزهەبەكانـــدا ناكۆكـــی زیاتر لەســـەر زۆر مەسەلەی شەرعی و ئیداری یان دەوڵەتداری ســـەریهەڵداوە، ئەوەش وایكردووە كێشە و ناكۆكی زۆر لەنێوان مەزهەبەكانی ئیسالمدا ســـەرهەڵبدات، بەتایبەتی لەنێوان مەزهەبی شیعە و سوننەدا. سەرەتای ئەو ناكۆكیەش دەگەڕێـتەوە بۆ ئەو كاتەی الیەنگرانی عەلی كوڕی ئەبی تاڵیب پێیان وابوو مافی ئیمامی عەلیـــە لەبری ئەبوبكر ببێتـــە خەلیفە و وای بۆدەچوون عەلـــی غەدری لێكراوە، تەنانەت الیەنگرانی عەلی پێداگـــری ئەوەیان دەكرد، كـــە پێغەمبـــەر لەگوتـــاری )الغدیـــر( باســـی ئـــەوەی كردووە عەلـــی جێگـــرەوە و ئیمام و خەلیفـــەی مســـوڵمانانە، بـــەاڵم ئەوانـــەی الیەنگـــری عەلی نەبـــوون دەیانگـــوت ئەوە

راست نییە و دروستكراوە. كاتێك ئەبوبەكری ســـدیق بـــووە خەلیفە، الیەنگرانی عەلی نیگەران بوون. هەر لەوێوە هەســـت بەغوبنكردنـــی الیەنگرانـــی عەلـــی ســـەریهەڵدا. ئـــەو بۆچوونـــە هەیـــە ناكۆكی عەقیدەیی لەسەر بوون بەخەلیفەی ئەبوبەكر لەبـــری عەلی ســـەرچاوەی ســـەرهەڵدان و دەركەوتنی ناكۆكی سەرەكی نێوان سوننە و شیعەیە، چونكە الیەنگرانی سێ خەلیفەكەی تر تا ئەندازەیەك كەوتنە الیەك و الیەنگرانی عەلـــی كوڕی ئەبی تاڵیبیـــش كەوتنە الیەك. دواتریـــش، واتـــە دوای عوســـمان، كە عەلی بووە خەلیفەی مسوڵمانان، هەرچەندە ماوەی خەالفەتەكـــەی زۆر نەبـــوو، قەڵەمڕەوەكەی لەهەندێ رووەوە بەرەو پێشەوە چوو، بەاڵم ناكۆكی و ملمالنێ لەســـەردەمی ئەودا زۆر پەرەیسەند. بەهەرحاڵ هەرچۆن دەركەوتنی سوننە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی عوسمان، دەركەوتنـــی شـــیعەش دەگەڕێنرێتـــەوە بۆ سەردەمی عەلی. دیارە دوای كوشتنی عەلی كوڕی ئەبی تاڵیب، ئیتر دەســـەاڵتی دەوڵەتی ئیســـالمی كەوتـــە دەســـتی ئەمەوییـــەكان، ئاشـــكرایە ئەوان لـــەدەرەوەی بازنەی ئالی

بەیتن.دوای معاویـــە، كاتێـــك یەزیـــدی كـــوڕی

شوێنی گرتەوە، حوسێنی كوڕی عەلی دژی ئەوە بوو یەزید ببێـتە خەلیفەی مسوڵمانان، ئەم خۆی بەخاوەن حەق دەزانی، بۆیە دژی ئەوە وەســـتا و لەگەڵ بەشێك لەالیەنگرانی چـــوو بـــۆ مەككـــە. بـــەاڵم دواتـــر زۆرێـــك لەالیەنگرانی كە لەكوفە بوون داوایان لێكرد بچێتـــە كوفـــە و ئەوان پشـــتگیری دەكەن و دەیكـــەن بەخەلیفـــەی مســـوڵمانان. ئەویش كەوتە رێ بەرەو كوفە، بەاڵم یەزید ئاگاداری جوڵـــەی حوســـێن بـــوو. ســـوپایەكی ناردە ســـەری لەكەربـــەال و دوای برینداربوونـــی لەالیەن كەسێكەوە بەناوی "شەمەر" سەری پەڕێندرا، هەندێك دەڵێن ســـەریان ناردووە بۆ دیمەشق و بێ سەر الشەكەیان ناشتووە. هەندێكـــی تریش دەڵێن ئەوە راســـت نییە و حوسێن بەسەرەوە نێژراوە. بەهەرحاڵ هەر كام لـــەو دوو حیكایەتـــە راســـت بێــــت هیچ لەوە ناگۆڕێت، كە پاش نزیكەی 1400 ساڵ هێشتا كوشتنی حوسێن سااڵنە لەعاشووردا بەجۆرێـــك بەگەرمی یـــاد دەكرێتەوە، وەك ئەوەی دوێنـــی ئەو كارەســـاتە روویدابێت. هەروەك تاكو ئێســـتاش ناكۆكیەكانی نێوان سوننەو شیعە بەجۆرێك سەخت و ئاڵۆز و خوێناوییـــە، وەكو ئەوە وایە هێشـــتا تەرمی ئیمام حوسێن لەمەیدانی جەنگدا كەوتبێت و

خوێنی لەبەر بڕوات. كوشتنی حوسێن لەالیەن سوپای یەزیدی كوڕی معاویەوە لەرووی راســـتیەوە وەكو ناهەقیەكی گەورە لەمێژوودا سەیر دەكرێت. راســـتە زۆرینـــەی خەلیفەكانی راشـــدین و چەندین هاوەڵ و كەســـی نزیكی پێغەمبەری ئیســـالم كوژراون و هەمووشـــیان لەالیەن كوشـــتنی بـــەاڵم بـــووە، نەیارەكانیانـــەوە بەئەنـــدازەی كوشـــتنی حوســـێن هیچیـــان كاریگەری نێگەتیفی لەســـەر یەكێتی ئیسالم نەبـــووە و هیچیـــان ئەوەنـــدەی كوشـــتنی حوسێن لەوساوە بۆ ئێستا رۆڵی كاریگەری لەســـەر تێكدانی ریزی ئیسالم نەبووە، بەو ئەندازەیـــەش پشـــێوی و ناكۆكـــی لەنێـــوان فیرەقە جۆراوجۆرەكانی ئیســـالمدا دروست نەكردووە، كە بە گشتی باسی ئەوە دەكرێت بێجگـــە لەمەزهەبە ســـەرەكییەكان، نزیكەی حەفتـــا و ســـێ فیرەقی ئیســـالمی هەبن، كە ئەمـــەش مانای ئەوەیـــە دەقەكانی قورئان و فەرموودەی پێغەمبەریش جێگای لێكدانەوە و راڤەكردنـــی جۆراوجۆرن، چونكە هەركام لەو فیرەقانە بگریت، باســـی ئەوە دەكات كە سەرچاوەی ئەو قورئان و فەرموودەیە. بەاڵم ئەوەی ئاشكرایە لەنێو هەموو مەزهەبەكان و ئاڕاستە و فیرەقە جیاوازەكانی ئیسالمدا،

سەختترین ناكۆكی لەنێوان مەزهەبی شیعە و ســـوننە دایـــە. بەتایبەتیـــش لـــەو كاتـــەی ئـــەم دوو مەزهەبـــە نـــەك هـــەر لـــەرووی شـــوێنكەوتنی جیاوازی عوسمان و عەلیەوە ناكۆكیەكانیـــان ســـەریهەڵداوە، بەڵكـــو لـــەو كاتەوە كە بوونەتە ئایدیۆلۆجیای دەوڵەت و بەڕێوەبردنی دەوڵـــەت و كۆمەڵگا، لەرووی لـــەوەش جیابوونەتـــەوە، جوگرافیشـــەوە تایبەتتر، كە مەزهەبی شـــیعە و مەلەســـەی تەشـــیوع بەجۆرێـــك لەبـــوون و ماهیەتـــی مرۆڤی شـــیعەدا رەگی داكوتـــاوە، ئینتیمای شـــیعەبوون كەوتۆتـــە پێش هەمـــوو جۆرە

ئینتیمایەكی ترەوە.ئاشـــكرایە یەكێـــك لەكێشـــە ســـەختەكان كـــە لەمێـــژوودا مرۆڤایەتـــی بەدەســـتیەوە دەناڵێنێـــت، تائێســـتاش و نااڵندویەتـــی و بەئایـــن كوێرانەیـــە پەیوەســـتبوونی ئایدیۆلۆجیـــاوە. ئـــەو مرۆڤـــەی بـــەو جۆرە لەنێو ئاین یـــان ئایدیۆلۆجیـــادا دەتوێـتەوە، توانـــای بیركردنـــەوەی نامێنێـــت و بـــوون و ئـــازادی الی ئـــەو مانایەكیـــان نامێنێت و دەبێتــــە كۆیلەیەكی سەرســـەختی ئەو ئاینە یـــان ئـــەو ئایدیۆلۆجیایـــە. تواندنـــەوە لەناو مەزهەبێكدا یان لەناو گروپ و دەستەیەكدا، كـــە بەراورد بە ئایدیۆلۆجیایەك یان تێزێكی وا تەســـكترە، زۆر ئاینێـــك یـــان فیكـــری لەمرۆڤـــەكان دەكات هەر بەتـــەواوی وەكو پارچـــە ئامێرێك دەربكـــەون، لەبری ئەوەی بەهـــۆی دوگمەیەكـــەوە بجوڵێن و كاربكەن، ئـــەوا بەهۆی فەرمانێك، یـــان ئاماژەیەكەوە دەجوڵێـــن و كاردەكـــەن، جـــۆرە كارێك كە بوونـــی خۆیان هیچ مانـــا و بەهایەكی تێیدا نامێنێت، چونكە ئامادەن بەئاماژەیەك خۆیان بەكوشـــت بدەن. بەتایبەتـــی لەچوارچێوەی پەیوەســـتبوونی كوێرانـــەدا بـــۆ ئایـــن و بۆ

مەزهەب. لەراستیشدا ئەوانەی ئینتیمای كوێرانەیان بـــۆ مەزهـــەب و تەنانەت بـــۆ ئاینیش هەیە، رووبەرە فراوانەكەی كۆمەڵگایە، یان خەڵك كە ئاستی هۆشیاری و ئاگاییان نزمە. ئەگینا نوخبەی هۆشـــیار و بەئـــاگای نێو مەزهەب و ئاینیـــش كە خۆیان لەترۆپكی دەســـەاڵتی مـــادی و مەعنەوی ئەو ئایـــن یان مەزهەب یان ئایدیۆلۆجیایەدا وەستاون، مومارەسەی دەســـەاڵت دەكـــەن و لەپێنـــاوی پتەوكردنی دەســـەاڵتی خۆیـــان و مانەوەیانـــدا هەمـــوو رێگایەك دەگرنەبەر، بەو رێگایانەشـــەوە كە خودی ئـــەو ئاینەی، كە مەزهەبەكەی ئەوان ســـوننە بێت یان شیعە، بەشێكە لەو، خودی ئاینەكە وەكو پەیام هەرگیز مەرج نییە لەگەڵ

14 ژماره 236 2014/6/21

سياسەت

شـــیوەی كاركردنـــی نوخبـــەی ســـەرەوەی ئـــەو مەزهـــەب و ئایـــن و ئایدیۆلۆجیایانەدا یەكبگرێتـــەوە. هـــەر لەبەرئەوەشـــە دەبینین لەكاتە هەستیار و پڕ مەترسیەكاندا نوخبەی بەئـــاگای ئایـــن و مەزهەبـــەكان هەریەكـــە بەجۆرێك فتـــوا بۆ دژایەتیكردنی ئەویتریان و كوشـــتن زۆرجاریـــش و دەردەكات لەنێوبردنی ئەوانی سەر بەمەزهەبەكەی تر یـــان ئاینەكەی تر حـــەاڵڵ دەكات، لەكاتێكدا پێناچێت هیچ ئاینێكی ئاســـمانی و زەمینیش

لەگەڵ كوشتنی مرۆڤدا بێت. لەكاتی شـــەڕی نێـــوان عێـــراق و ئێراندا مەالكانی سوننە بەشداریكردنیان لەو شەڕەدا بەجیهـــاد ناودەبـــرد. هـــاوكات ئاخوندەكان لەســـەرووی هەمووشـــیانەوە و بەگشـــتی خومەینـــی ئـــەو شـــەڕەی بەشـــەڕی خودا و شـــەیتان، خێـــر و شـــەڕ ناودەبـــرد. ئـــەو خـــۆی كلیلی بەهەشـــتی پێشكەشـــی هەموو ئەوانـــە دەكرد، كە بـــەرەو بەرەكانی جەنگ دەڕۆیشتن. رژێمی سوننەمەزهەبی عێراقی هەرچـــۆن لەســـەر شوناســـی كوردبـــوون رەگـــەزی پاكتـــاوی رێگایـــەك بەهەمـــوو كـــوردی دەكـــرد و دەیویســـت بەتەواوەتی بیسڕێتەوە، بەهەمان شێوە لەسەر جیاوازی مەزهەبیـــش بەردەوامبـــوو لەپاكتاوكردنـــی

مەزهەبی شـــیعە، بەتایبەتی دوای دامەزرانـــدی كۆماری ئیســـالمی ئێران وەكو گەورەترین دەوڵەتی

شـــیعە لەجیهانی ئیســـالمیدا، چونكە مەترســـی ئەوە هەبوو شـــەپۆلی شـــیعە

هەمـــوو ناوچەكە بگرێتەوە، ئـــەوەش ببێتـە هەڕەشـــە بـــۆ دەســـەاڵتە ســـوننیەكان، كـــە خۆیان زیاتر وەكو دەسەاڵتی ناسیونالیستی

عەرەبی دەناساند.رژێــمــی سوننە رووخـــانـــدنـــی لــە

شیعە كە عێراقەوە، شۆڤێنی بوونە زۆریـــنـــە وەكـــــو

بنەمای لەسەر عێراق، دەسەاڵتی خاوەنی كەوتنە لەسوننە مێژوویی تۆڵەكردنەوەی سیاسەتە ــەو ئ لــەســەر تائێستاش و كــار رژێمی لەرووخاندنی هاوكات بەردەوامن.

عێراق سوننەكانی حوسێنەوە ســەدام مێژوویەكیان ئــەوان دەكــەن واهەست ساڵ هەشتا كە ئەوانێك ـــدووە، دۆڕانئێستا بــــوون، ــراق عــێ فـــەرمـــانـــڕەوای بەالیانەوە سەختە ئەوی شیعەی بندەستی

بكات. فەرمانڕەواییان ــەوان ئ پێشتری سوننەكان تائێستاش واپێدەچێت چونكە و عومەر و ئەبوبەكر مــادەم پێیانوابێت خەلیفەی بوونەتە عەلیدا لەپێش عوسمان ئیسالم، مانای وایە ئێستاش هەر حەق الی ئەمانە نەك الی نەوە و شوێنكەوتووەكانی دەشێ هاوكات كــوڕی. حوسێنی و عەلی ــە ئـــەوان ــەن، ك ــك شــیــعــەكــانــیــش هــەســت ب

مافی و عەلی خــوراوی مافی ئێستا لەهەشتا خۆشیان خـــوراوی

ـــی ـــڕەوای ـــان ـــەرم ـــی ف ســـاڵگەڕاوەتەوە، بۆ عێراقدا تۆڵەی دەیــانــەوێــت بۆیە

غــــەدرلــــێــــكــــردنــــیــــان لــــــــەمــــــــێــــــــژووی

ســــــــەردەمــــــــی

14 ژماره 236 2014/6/21

ژماره 236 2014/6/21 15

سياسەت

بكەنەوە. لەسوننەكان ئێستا تاكو عەلیەوە بەاڵم دەشێ وەهاشی لێكبدەینەوە هەرچۆن ئەوەندە ماوەیەكی عەلی خەالفەتی ماوەی ــژ نــەبــوو، مــاوەی دەســەاڵتــی شیعەش درێعێراق و نەبێت درێــژ ئــەوەنــدە لەعێراقدا فەرمانڕەوای تەنیا ئــەوان و ببێـت دابــەش

بەشە شیعەكەی خۆیان بكەن.ئێســـتادا بارودۆخـــەی لـــەم بێگومـــان پەیوەســـت بەنوخبەی ســـەرەوەی شیعە و ســـوننە و جەماوەری خـــوارەوەی هەردوو الیـــان، ئەوەمـــان بـــۆ ئاشـــكرا دەبێـــت، كە نوخبەی ســـەرەوە بەدەر لەبنەماكانی ئاینی ئیســـالم بەپێـــی بەرژەوەندییـــە مەزهەبی و دەســـەاڵتخوازییەكانی خۆیان بڕیار دەدەن، كـــە موفتیەكانیشـــیانەوە، و بەمەرجـــەع ئەمەش مانای ئەوەیە لەبنەڕەتدا نوخبەی هەردووال درۆ لەگەڵ بنەماكانی ئیسالم ئاینی و دەكەن ئەوانیش وەكـــو

هـــەر نوخبـــە و كەســـانێكی تـــر لەپێنـــاوی بـــا دەكـــەن، شـــتێك هەمـــوو دەســـەاڵتدا دژی ئاینیـــش بێـــت. دووەم ئـــەوە ئاشـــكرا دەبێــــت، كە جەماوەری شـــیعە و ســـوننەی عەرەبـــی لەعێراقـــدا هەردووالیـــان كۆیلەی مەزهەبەكانیانـــن و بوونی مرۆیی خۆیانیان لەدەســـتداوە و مەرجـــەع و موفتیەكانیـــان دەتوانن بەفەتواكانیـــان ئەمان رووبەڕووی یەكتر بخەنە شەڕێكی سەختی خوێناوییەوە و بە كۆمەڵ بكوژرێن، هەروەكو خۆیان دەڵێن دیجلە لەخوێندا ســـوور ببێت. باشـــە ئەگەر ئەوە عەقڵیەت و ئینســـانیەتی مەرجەعەكانی شـــیعە و موفتیەكانی سوننە بێت، كە فتوای ئەوە بدەن كوشتنی ئەوی سوننە یان ئەوی شیعە جیهادە و ئەویشی بكوژرێت شەهیدە، ئیتر دەبێت جیاوازی ئەمانە چی بێت لەگەڵ هەموو ئەو بەرپرس و ســـەركردە خوێنڕێژ و تۆتالیتارانەی جیهان، كە لەپێناوی خۆیان لەكوشـــتن دەســـتیان دەســـەاڵتەكانیاندا و و بڕینـــی مرۆڤـــەكان و وێرانكردنـــی دنیـــا نەپاراســـتووە؟ ئـــەی ئەگـــەر ئەوە ئاســـتی هۆشـــیاری جەمـــاوەری عەرەبی شـــیعە و ســـوننەی عێراقی بێت، كـــە بەئاماژەیەكی سەرەوەی خۆیان و بەو فتوایانەی بۆیان داون كۆێرانە و وەكو كۆیلە فەرمانەكان جێبەجـــێ بكـــەن، ئیتر دەبـــێ جیاوازی ئـــەم جەماوەرە و مێگەل چی بێت، كە شـــوان بە ئارەزووی خـــۆی چۆنی

بوێت وەهای لێدەخوڕێت؟

رەنگە هەرچۆن ماوەی خەالفەتی عەلی درێژ

نەبوو، ماوەی دەسەاڵتی شیعەش لەعێراقدا

ئەوەندە درێژ نەبێت و عێراق دابەش ببێـت و

ئەوان تەنیا فەرمانڕەوای بەشە شیعەكەی خۆیان

بكەن

پێدەچێت سوننەكانیش پێیانوابێت مادەم

ئەبوبەكر و عومەر و عوسمان بەرلە عەلی

بوونەتە خەلیفە، مانای وایە ئێستاش هەر حەق الی ئەمانە نەك الی

نەوە و شوێنكەوتووەكانی عەلی و حوسێنی كوڕی

ئەو مرۆڤەی كوێرانە پەیوەست بە ئاین

یان ئایدیۆلۆجیایەك دەبێت، توانای

بیركردنەوەی نامێنێت و دەبێتە كۆیلەیەكی

سەرسەختی ئەو ئاین یان ئایدۆلۆجیایە

ژماره 236 2014/6/21 15

16 ژماره 236 2014/6/21

سياسەت

ئەمجارە مەرجەعیەت و زانا ئاینیەكان جڵەوی جۆشدانی شەڕی تایفیان لە سیاسیەكان وەرگرتووە

راوێژ كامەران

لەگــــەڵ دروســــتبوونی گرژیەكانــــی ئەم دواییەی عێراق و شــــەڕ لەنێوان ســــوننە و شیعەدا، فەتوای پیاوانی ئاینی هێندەی دیكە شەڕەكەی گەرم كردووە، بەجۆرێك ئێستا بەشــــێك لەچاودێرانی سیاســــی ئەم شەڕە بەشــــەڕی فەتواكان ناودەبــــەن، بەو پێیەی هــــەم موفتیــــە ســــونیەكان و هــــەم موفتیە

شیعەكان لەدژی یەكدی فەتوا دەدەن.ئــــەو فەتوایانــــەی لەماوەی رابــــردوودا درا بــــە جۆرێــــك بــــوو، كــــە هــــەر الیەنــــە دەدا، فەتــــوای خــــۆی لەبەرژەوەنــــدی و بەوهۆیەشــــەوە جەنگەكە تادەهات گەرمتر فەتوایانــــەی ئــــەو دیاتریــــن لــــە دەبــــوو. عێراقــــدا دواییــــەی ئــــەم لەشــــەڕەكانی بینــــدرا، فەتــــوای مەرجەعــــە شــــیعیەكان و

شەڕی فەتواكانفەتواكان ئاگری شەڕی مەزهەبی

لە عێراق خۆشدەكەن

سیستانی و قەڕزاوی سەركردایەتی شەڕی فەتواكان دەكەن

ژماره 236 2014/6/21 17

سياسەت

"لەمێژوودا كاولكارترین شەڕ، شەڕی تائیفی بووە، كە ئێستا بەم فەتوایانە

ئاگرەكەی خۆش دەكرێت"

كوردســــتان و زوڵملێكراوانــــدا بكوژرێــــت ئەمینــــداری قەرەداغــــی عەلــــی شــــەهیدە. گشــــتی یەكێتــــی زانایانی ئیســــالمی جیهان لــــە فەتواكەیدا وتی "هێزەكانی پێشــــمەرگە ئەركێكی پیــــرۆزی ئایینــــی لەبەرگریكردن و كوردســــتان هەرێمــــی لەســــنووری دانیشــــتوانی ناوچە جێناكۆكەكان جێبەجێ دەكــــەن، بەپشتبەســــتن بەدەقــــی قورئــــان و فەرمــــوودە پیــــرۆزەكان هــــەر كەســــێك لەپێناو بەرگریكردن لەخۆی و شــــەرەف و ماڵەكەی بكوژرێت شــــەهیدە، لەبەرئەوەی بەرگریــــی كوردســــتان پێشــــمەرگەی دابڕێنــــراوەكان ناوچــــە لەزوڵملێكراوانــــی دەكــــەن و ئەمــــن و ئاسایشــــی هاواڵتیانی مەدەنی دەپارێزن، بەگوێرەی ئاینی ئیسالم،

هەركەسێكیان بكوژرێت شەهیدە".لە بەیاننامەیەكیشــــیاندا یەكێتی زانایانی بەئیمــــزای كوردســــتان ئیســــالمی ئاینــــی داوایــــان ئایینیــــەوە مامۆســــتای 150هێــــزی كــــرد، هەرێــــم لەدەســــەاڵتدارانی پێشــــمەرگە تەنهــــا بــــۆ بەرگــــری لەخاكــــی كوردســــتان بەكاربهێنن و پێشڕەوی زیاتر نەكــــەن، جگەلــــەوەش بەوتــــەی جەعفــــەر وتەبێــــژی و ئاینــــی مامۆســــتای گوانــــی یەكێتیەكــــە، ئــــەوان بــــەردەوام جەختیــــان لەســــەر دوو خــــاڵ كردۆتــــەوە. جەعفــــەر گوانــــی بــــە ســــڤیلی وت "ئێمــــە جەختمــــان لەوە كردۆتەوە، ئەوی پێشــــمەرگە دەیكات بەهەموو پێوەرە شەرعیەكان بەرگریكردنە لەخاكی كوردســــتان و كارێكی دروســــتە، هاوكات پێشــــمان وابووە ئــــەو فەتوایانەی لەعێراقــــدا دراوە لەجێگــــەی خۆیدا نەبووە، چونكە هاندەر بووە بۆ دروستبونی شەڕی تائیفــــی، كە ئەو شــــەڕەش خزمــــەت بەهیچ

الیەنێك ناكات".جەعفــــەر گوانــــی ئامــــاژە بــــە بێدەنگــــی مەرجەعــــی بااڵی شــــیعە عەلی سیســــتانی دەدات لەبەرامبــــەر ئــــەو زوڵــــم و زۆرەی دژ بــــە ســــوننە و كــــورد كراوە، بــــەاڵم بۆ شــــیعەكان راســــتەوخۆ فەتــــوا دەردەكات. گوانی وتی "بەڕای من مەرجەعیەتی شیعە فەتواكانــــی بۆتــــە فەتــــوای تائیفــــی، چونكە ســــوننەكان داوایــــان لەمەرجەعیــــەت كرد هەڵوێستی هەبێت لەســــەر پەراوێزخستنی ســــوننە لەحكومەتدا، بەاڵم پاش دوو ساڵ لەخۆپیشاندانەكانی سوننەكان، مەرجەعیەت ئامادەی پشــــتگیریی نەبوو، راشیگەیاند كە ئــــەوان خۆیان تێكەڵــــی سیاســــەت ناكەن،

بەهەمــــان شــــێوە بــــۆ كوردیــــش كــــە ئێمە خۆمان چوینە الی مەرجەعیەتی شــــیعە و داوامانلێكردووە لەبەرامبەر بڕینی موچەی هاواڵتیانــــی كــــورددا هەڵوێســــتی هەبێــــت، بەاڵم هیچ هەڵوێســــتێكیان نەبوو، لەكاتێكدا لەماوەی شــــەو و رۆژێكدا بۆ الیەنی شیعە هەڵوێســــتیان دەربڕی و فەتوای جیهاندیان

دەكرد".د. ئەحمــــەد وەرتــــی ئەندامــــی مەكتەبی ئــــەو ئیســــالمیش بزوتنــــەوەی سیاســــی فەتوایانــــەی ئەم دواییەی بەمەترســــیدار و هەڵگیرساندنی شەڕی فەتواكان ناوبرد. د. ئەحمەد وەرتی بەسڤیلی وت "ئەو فەتوایانە بۆ شەڕكردن نییە دژ بەدوژمنێكی دیاركراو، تەنهــــا هاندانە بۆ شــــەڕی تائیفــــی، چونكە فەتــــوا دەبێت بەرەزامەندی ســــەرجەم زانا ئاینیەكان نین، نەك بەم شــــێوازە تائیفییەی ئێستا لەعێراقدا هەیە، لەمێژووشدا خراپترین و كاولكارترین شــــەڕ شەڕی تائیفی بووە، كە ئێســــتاش مەرجەعیەتەكان هانی شــــەڕ دەدەن و لەرێگــــەی فەتواكانیانــــەوە ئاگری

شەڕ خۆشدەكەن".د. ئەحمــــە وەرتــــی وتیشــــی "بەداخــــەوە پــــاش ئەوەی مەرجەعیەتە بااڵكانی شــــیعە خۆیــــان دەپاراســــت لەدەركردنــــی فەتــــوا لەبەرژەوەنــــدی مەزهەبێك، بەاڵم ئەمجارە خۆیــــان نەگــــرت و فەتــــوای شــــەڕیان دژ بەالیەنی ســــوننی دەركرد. لەبەرامبەرشیدا موفتیە ســــوننەكان لە نــــاوەوە و دەرەوەی عێــــراق فەتوایان دژ بەشــــیعە دەركرد، كە هەموو ئەمانە بوونە هۆی زیاتر ئاڵۆزكردنی شەڕ لەعێراقدا، لەكاتێكدا دەبوو ئەو الیەنە ئاینیانــــە بەپێچەوانەوە رۆڵی چارەســــەر و

هێوركردنەوەی بارودۆخەكە ببینن".

لــــە نێویشــــیاندا عەلی سیســــتانی بــــوو، كە گەورە مەرجەعی شیعەكانە و لەفەتواكەی خۆیــــدا ئاماژەی بەوە دابوو، كە پێویســــتە ســــەرجەم موســــڵمانان چــــەك هەڵبگرن و دژ بە تیرۆریســــتان بجەنگن، كە مەبەستی دەوڵەتــــی رێكخــــراوی چەكدارەكانــــی ئیســــالمی لەعێراق و شــــام )داعــــش( بوو، هاوكات راشیگەیاندبوو، كە هەركەسێكیش لــــەو پێناوەدا بمرێت شــــەهیدە، لەپاش ئەو فەتوایەش هەر چــــوار مەرجەعی گەورەی شــــیعە لەعێــــراق فەتــــوای جیهادیــــان دا و هــــەزاران چەكــــدار بــــەو هۆیــــەوە روویان لەبەرەكانــــی جەنگ كــــرد، وەك خۆبەخش

ئامادەییی خۆیان بۆ شەڕكردن راگەیاند.هەرچــــی الیەنــــی سوننیشــــە، لــــە زانــــا فەتــــوای چەندیــــن ســــونیەكانەوە ئایینــــە كــــە دەرچــــووە بــــۆ جۆراوجۆریــــان ســــەرجەمیان پشــــتگیری ســــونەكان دژ بە شــــیعە دەكــــەن. یەكیتــــی زانایانــــی جیهان لەســــەر زاری یوسف قەرزاوی فەتوایەكی پێچەوانەی مەرجەعیەتە شیعەكان دەركرد ســــونیەكانی ناوچــــە راپەرینــــەی ئــــەو و بەشۆڕشــــی رەوا وەســــف كــــرد. هاوكات یەكێتــــی زانایانی موســــڵمانی عێراقیش كە سەر بە رەوتی سوننەن، لە بەیاننامەیەكادا پشــــتگیریی شــــەری ســــوننەكانیان كرد دژ بــــە زوڵم و ســــتەمی نوری مالكــــی. زانای ئاینی رافع رافعی كە بەموفتی ســــوننەكانی عێــــراق ناســــراوە، هەرچەنــــدە رێكخراوی بــــەاڵم ناوبــــرد، بەتیرۆریســــت داعشــــی پشــــتگیریی شەڕی ســــوننەی دژ بە نوری مالیكــــی كــــرد و داوای ئازادكردنی ناوچە

سوننەنشینەكانیشی كرد.لە نێو ئەو فەتوایانەشدا موفتی بەناوبانگی لوبنانــــی عەلــــی ئەمین، داوای لەســــەرجەم زانایانی ئاینی كرد، كە فەتواكانیان رابگرن و لەو رێگەیەوە هێندەی دیكە ئاگری شەڕ خۆش نەكەن. لە ئێستاشدا عەلی سیستانی فەتــــوا شــــیعە مەرجەعــــی گــــەورە وەك لەبەرژەوەندی شیعەكـان دەدات و د.یوسف قەرزاویش وەك موفتی ســــوننەكان، فەتوا

لەبەرژەوەندی سوننكان دەردەكات.بەهەمــــان كوردســــتانیش لەهەرێمــــی موفتیــــەكان و ئاینــــی زانایانــــی شــــێوە قســــەی خۆیــــان هەبــــووە، ئەمــــەش پــــاش ئەوەی ئەمینداری گشــــتی یەكێتی زانایانی ئیســــالمی لەفەتوایەكیدا رایگەیاند، كە هەر پێشمەرگەیەك لەپێناو بەرگریكردن لەخاكی

18 ژماره 236 2014/6/21

سياسەت

ئێســـتا كـــە بارودۆخی عێـــراق، بەهۆی پەالماری هێزە چەكدارەكانی داعشـــەوە بە تەواوەتی تێكچووە، هەمووان رێگەچارەیان هەیە، بەشێك پێیانوایە عێراق ئیدی دەبێتە سێ بەش و هەریەكە لە شیعە و سوننە و كوردەكان هەرێمی خۆیان دەبێت، بەشێكی تریـــش پێیانوایـــە عێـــراق ئـــەو هەلەشـــی لەدەســـتداوە و بەهۆی هێـــزی چەكدارانی داعشیشـــەوە، چارەنووســـی عێراق بەرەو ئـــەو بارودۆخە دەچێت، كە زیاتر لە ســـێ

ساڵە سوریای پێدا تێپەڕ دەبێت. پەرلەمانتـــاری جیهـــاد، سەربەســـت خولـــی پێشـــووی پەرلەمانـــی عێـــراق، بە ســـڤیلی راگەیاند، ئەمەی ئێســـتا لە عێراقدا دەگوزەرێـــت هـــی رۆژێـــك و دووان نییە، مێژوویەكـــی دوور و درێـــژی هەیە، بەاڵم وەك ئـــەو دەڵێت ئێســـتا بەهـــۆی ناكۆكی

بارودۆخەكـــە حكومڕانییـــەوە خراپـــی و گەیشتۆتە لوتكەی مەترسیی خۆی.

جیهاد گوتی "دوای سوریا، ئێستا ئێران و توركیـــا و ســـعودیە و چەند واڵتێكی تر، هێز و توانا و هەژموونی خۆیان لە عێراق تاقیدەكەنەوە". پێشیوایە، بارودۆخی عێراق ئەگەر بەوجۆرە بەردەوام بێت لە ســـوریا خراپتـــر دەبێـــت، چونكە وەك ئـــەو دەڵێت "لە ســـوریا چەند دەوڵتێكی زلهێز لەپشـــت ئەســـەدەوە بوون، بەاڵم ئێستا پشتكردنی ئەمریـــكا لە عێـــراق و زاڵبوونـــی هەندێك واڵتی تر بە تەواوەتی مەترسییەكەی زیاتر

كردووە".ویالیەتـــە ســـەرۆكی ئۆبامـــا، بـــاراك یەكگرتووەكانـــی ئەمریـــكا، راســـتەوخۆ لە كۆشـــكی ســـپییەوە ئـــەوەی راگەیانـــد، كە ئەمریـــكا بە هیچ جۆرێـــك جارێكی تر هێز رەوانەی عێراق ناكاتەوە، ئەوەشـــی گوت، ئەمریـــكا خۆی لەشـــەڕی تائیفی عێراقەوە

ناگلێنێت.سیاســـیی، چاودێرانـــی بەبـــڕوای عێـــراق ســـەر بـــۆ ئۆبامـــا لێدوانەكـــەی مەترســـیدارە، رادەســـتكردنی عێراقـــە بـــۆ دەســـت قەدەرێكی نادیار، كە جگە لەهێزە هێزێكـــی دروســـتبوونی و چەكـــدارەكان

مەترسیدرای توندڕەو، هیچی تر نییە.شـــۆڕش حەسەن، مامۆســـتای زانكۆ و چاودێری سیاســـی، ئەوەی ئاشـــكرا كرد، قســـەكانی ئۆبامـــا و بارودۆخـــی عێـــراق، ســـەلمێنەری ئەوەیـــە، كـــە ئیتـــر بەشـــی ئـــەوەی تێدا نەمـــاوە عێراقییەكان لەســـەر واڵتێكـــی ئـــارام و یەكگرتـــوو كۆببنـــەوە. و هێـــز "هەمـــووان كـــردەوە روونیشـــی ورەی ســـوپای عێراق و تێكشكانی ئەمنی عێراقمـــان دی، بۆیـــە ئەگـــەر زلهێـــزەكان تەداخول نەكـــەن، عێراق دەبێتە پانتاییەكی جەنگی یەكالكردنـــەوەی هێزەكانی دنیا و

لەناودەچێت".

پێشەوا محەمەد

عێراق بەرەو كوێ بوون بە سوریا یان دابەشبوون؟

ژماره 236 2014/6/21 19

سياسەت

دیمەنی ئەو خۆبەخشە شیعەمەزهەبانەی دوای فتوای مەرجەعیەتەكان خۆیان بۆ جیهاد تەیار كردووە

سیاســـییە چاودێـــرە ئـــەو ئەگەرچـــی پێیوایـــە كاتـــی جێبەجێكردنـــی پڕۆژەكەی بـــەاڵم بەســـەرچووە، بایدن"یـــش "جـــۆ بۆچوونێكی تر هەیـــە رایوایە، كە دەكرێت بەهۆی دابەشكردنی عێراقەوە جارێكی تر

بارودۆخەكە ئاسایی بكرێتەوە.ســـەبارەت بە دابەشـــكردنی عێـــراق بۆ ســـێ هەرێـــم وەك چارەســـەرێك بۆ ئەو بارودۆخـــە خراپـــەی عێراقـــی تێكەوتووە، هەڤـــاڵ كوێســـتانی، پەرلەمانتـــاری خولی پێشـــووی پەرلەمانـــی عێـــراق، بەســـڤیلی راگەیاند "دەكرێت و ئێستا مەجالی ئەوەی تێدا ماوە عێراق بۆ ســـەر چەند هەرێمێكی فیـــدڕاڵ دابـــەش بكرێـــت و لەچوارچێوەی واڵتێكـــی چەند هەرێمیدا بارودۆخی عێراق

ئاسایی بكرێتەوە".ئـــەو گوتـــی "ئـــەوەی ئێســـتا دەیبینین، هـــەر ئەوەیە كە تـــەواوی الیەنەكان داوای ئـــەوە دەكەن، بۆیە تا زوو ئـــەو هەرێمانە

جیابكرێنەوەو رابگەیەندرێن، عێراق زووتر لە ئارامی نزیكتر دەبێتەوە".

گوتیشـــی "ئەمـــە ئـــەو هەنگاوەیـــە كـــە دەبوو سەد ساڵ پێش ئێستا بكرایە، بەاڵم بەداخـــەوە واڵتانـــی ناوچەكـــەو حكومەتە خـــراپ و فاشـــیلە یەك لـــەدوای یەكەكانی عێراق نەیانویســـت ئەم راستییە لەبەرچاو بگرن و ئەوەتا لەم رۆژگارەدا عێراقییەكان

بە خوێن باجەكەی دەدەن".زۆر بـــە ئینگلیـــزەكان 1920 ســـاڵی بـــە ســـوننە و شـــیعە و عێراقییەكانیـــان حكومەتـــی ســـێبەری لەژێـــر كـــوردەوە عێراقیـــدا كۆكردەوە، كە تا ئـــەم رۆژگارە ئەو پێكەوەبوونە سەركەوتوو نەبوو، وەك چاودێرانـــی سیاســـیی دەڵێن، هەمیشـــە لە قۆناغێكدا هەركامێكیان بااڵدەست بووبێت،

الیەنەكانی تر بوونەتە قوربانی.بەاڵم وەك شۆڕش حەسەن باسی دەكات، ئێستا بارودۆخی عێراق ئەوەی بە بەرەوە

نەمـــاوە ئـــەو دابەشـــبوونە بەشـــێوەیەكی بەڕێوەبچێـــت و هۆكارەكەشـــی ئاســـایی رووندەكاتەوە "سوننە و شیعە بەتایبەت كە چەقی كێشەكەنن لە عێراقدا، هەركامێكیان ئـــەوی تـــر بـــەوە تۆمەتبـــار دەكات، كـــە هـــۆكاری ئـــەم بارودۆخـــەی ئێســـتان، بۆ ئەو مەبەســـتەش هەریەكەیان دەیەوێت بە تـــەواوی كۆنتڕۆڵـــی ئەوی تریـــان بكات و نایانەوێت پێكەوە هەرێمەكان جیابكەنەوە، ئەم خەونەشیان هەر ئەوەیە، كە بەهۆیەوە ســـەدان ســـاڵە خوێن لەعێراقدا دەڕێژن و زۆر ئەســـتەمە سوننە و شـــیعە بتوانن لە

عێراقدا لە هەرێمی جیاوازدا هەڵبكەن".هێـــزە سیاســـییەكان چـــۆن بیربكەنەوە و چیـــان بووێـــت، چـــۆن و بەچـــی رازی دەبن، ئێســـتا عێراق و دانیشتووانەكەی لە یەكێـــك لە دژوارترین ئەو ســـاتانەدان، كە واڵتەكەیانی پێدا تێپەڕ دەبێت، چارەسەر و چارەنووسیش، مەگەر هەر خودا بیزانێت!

20 ژماره 236 2014/6/21

بكاتەوە، كە كات تەواو بوو.بەشێك لە گۆنگرێســـمانەكانی ئەمەریكا لەگەڵ ئەوەدان نـــوری مالیكی قایل بكرێت ئـــەو بێنێـــت. لەدەســـەاڵت واز بـــەوەی گۆنگرێســـمانانە، پێیانوایە مالكی شكســـتی

هێناوە لە بەڕێوەبردنی واڵتدا.الی خۆیـــەوە جـــای كارنـــی، وتەبێـــژی كۆشـــكی ســـپی ئامـــاژەی بەوە كـــردووە، مالیكـــی بەپێـــی پێویســـت كاری نەكردووە بـــۆ ئـــەوەی كـــەس پەراوێـــز نەخرێـــت و ئاســـانكاریی كـــردووە بـــۆ ئـــەو قەیرانەی

ئێستا لەعێراق دروستبووە.عوســـمان، د.مه حمـــود بـــڕوای بـــه په رله مانتـــاری خولی پێشـــووی په رله مانی لـــه وه عێـــراق بارودۆخـــی عێـــراق، مه ترســـیدارتره کـــه بـــه الدانی که ســـێک و

هێنانی که سێکی تر چاره سه ر بکرێت".ئه و گوتـــی "تا بارودۆخه کـــه به و جۆره نه بـــوو ده کرا مالیکی الببرێت و بارودۆخی بکرێنـــه وه ، پـــڕ بۆشـــاییه کان و عێـــراق بـــه اڵم هێـــزه چه کـــداره کان ســـوودیان له ناکۆکییه کانـــی نێوان هێـــزه عێراقییه کان و بۆشـــاییه ئه منییـــه کان وه رگـــرت که نوری مالیکـــی هۆکاری بـــوو". ئاشکراشـــی کرد، "بارودۆخـــی عێـــراق هه رگیـــز جارێکی تر ناگه ڕێته وه بۆ پێش هێرشه کانی چه کدارانی

داعش".جگه لـــه ناڕه زاییه کانی ئه مریکا به رانبه ر مالیکـــی، هـــه ر دوای هه ڵبژرادن، مەســـعود بارزانـــی ، ســـەرۆكی هەرێمی کوردســـتان، رایگەیاند بەشـــداری ناكات لە حكومەتێكدا تـــا بـــكات، ســـەرۆكایەتی مالیكـــی كـــە 62 و هاودەنگـــن کـــورد رادده یه کیـــش کورســـی عێراقیان هه یه ، رەوتی سەدر كە 34 كورســـی پەرلەمانی هەیە، بە رەســـمی

پاش یانزە ســـاڵ لـــە رووخانـــی رژێمی بەعـــس، ئێســـتا دوو گروپـــی سیاســـی لە عێراق لە بەرامبەر یەك وەستاون، گروپێك دژی ئەوەیە مالیكی چوار ســـاڵی تر حوكم بكات، لە ترســـی ئەوەی نـــەوەك دیكتاتۆر بگەڕێتەوە، گروپـــی دووەمیش لەگەڵ ئەوە دایـــە مالیكـــی لـــە پۆســـتەكەیدا بمێنێتەوە، بـــەاڵم وه ک بـــاس ده کرێـــت دۆزینـــەوەی جێگرەوەیەك بـــۆ مالیكی لەالبردنی خودی مالیكی قورسترە، هاوکات، به شێک پێیانوایه دژواری بارودۆخـــی مالیکـــی به البردنـــی ئه منی عێراق چاره ســـه ر ده بێت، بەشـــێكی

تریش لەوە بەگومانن.راگه یاندنـــی دوای هه فته یـــه ک چه نـــد ئه نجامی کۆتایی هه ڵبژاردنه په رله مانییه که ی عێراق، هێزه چه کداره کانی داعش په الماری عێراقیـــان دا و ئێســـتا به شـــێک له خاکـــی عێـــراق له ژێر کۆنتڕۆڵی ئـــه وان دایه ، پێش ئـــه و هێرشـــانه ش، ناڕه زایه تییه کـــی تونـــد هه بـــوو بـــۆ ئـــه وه ی مالیکـــی جارێکـــی تر نه کرێتـــه وه بـــه ســـه رۆک وه زیـــران، ئـــه و هێراشـــه نه ش نه یاره کانی مالیکی زیاترکرد و ســـووربوونیان له ســـه ر البردنـــی ته ئکید کرده وه ، هاوکات ئۆباڵـــی ئه وه ی له عێراقدا رووده دات خســـتیانه ئه ســـتۆی ئه و، به اڵم مالیکی سێیه کی کورســـییه کانی په رله مانی عێراقی هێنایەوه ، ئه مه له کاتێکدا نه یاره کانی کورســـییه کانیان ســـێی له ســـه ر دوو به ده ســـتهێناوه، بۆیه البردنی هه روا ئاسان

نییه .ســـیناتۆری كۆمارییەكان جـــۆن ماكین، داوا لـــە بـــاراك ئۆبامـــا دەكات بـــۆ نـــوری مالیكی، ســـەرۆك وەزیرانی عێراقی روون

رایگەیانـــد ڕازی نین مالیكی ســـەرۆكایەتی بـــۆ جاری ســـێیەم وەربگرێتـــەوە، كوتلەی مواتنیش بە ســـەرۆكایەتی عەممار حەكیم بە 29 كورسییەوە دژی مانەوەی مالیكییە.

لەهەمـــان کاتـــدا، ئیئتیالفـــی وەتەنییـــە بـــە ســـەرۆكایەتی ئەیـــاد عەلـــالوی بە 21 كوتلـــەی و مالیكییـــە دژی كورســـییەوە موتەحیدونـــی ســـەرۆكی پەرلەمانیـــش بە 23 كورســـییەوە هەمـــان بۆچوونـــی هەیە، كوتلەی عەرەبییەی ساڵح موتڵەگیش بە 10

كورسییەوە لەسەر مالیكی رازی نییە.ئێســـتا، نوری مالیکـــی له عێراقـــدا 110 و هه یـــه عێراقـــی په رله مانـــی کورســـی نه یاره کانـــی 180 کورســـیان هه یه ، مالیکی جگه له و 92 کورســـییه ی خۆی به ده ســـتی هێنا، چه نـــد هاوپه یمانێتییه کی بچوکی کرد و رێـــژه ی کورســـییه کانی خـــۆی گه یانـــده 110، ئه گه رچی وادیاره نه یاره کانی مالیکی ده توانـــن حکومـــه ت پێکبهێنـــن، بـــه اڵم ئایا الدانی مالیکی و دۆزینه وه ی که سێک له ناو هاوپه یمانێتی نه یاره کانیدا، کارێکی ئاسانه ؟

تا ئه م ئانوســـاته ، کـــه بارودۆخی عێراق رۆژ بـــه رۆژ ئاڵۆزتر ده بێـــت، ئێران له گه ڵ ئه وه یه نوری مالیکی بکرێته وه به سه رۆک وه زیـــران، لـــه دواییـــن کۆبوونه وه شـــیاندا له گـــه ڵ ئه مریـــکا، رازی نه بـــوون بـــه وه ی مالیکی له پۆســـته که یدا نه مێنێت. به گوێره ی زانیارییه کان، ئه مریکا به ئێرانی راگه یاندووه ، یه کـــه م هه نگاو بـــۆ هه وڵدانـــی هێمنکردنی بارودۆخـــی عێـــراق البردنـــی مالیکییـــه بۆ ئـــه وه ی عێراقییه کان هه موویـــان عێراق به

هی خۆیان بزانن و به رگری لێ بکه ن.به بڕوای حاکم شێخ له تیف، په رله مانتاری خولی پێشووی په رله مانی عێراق، البردنی نوری مالیکی کارێکی ئاسان نییه ، جه ختیشی

سياسەت

به الدانی مالیکی کێشه کانی عێراق کۆتاییان پێدێت؟

"قورسه بۆ نه یاره کانی مالیکی له ناوخۆیاندا له سه ر جێگره وه یه ک بۆ مالیکی یه کالببنه وه "

پێشه وا محه مه د

20 ژماره 236 2014/6/21

ژماره 236 2014/6/21 21

کـــرده وه ، دۆزینـــه وه ی به دیلیش بۆ ئه و له البردنی قورستره .

هه رچه نـــده شـــیخ له تیف به قورســـی زانی نه یاره کانی مالیکی سه رجه میان ببنه هاوپه یمـــان، بـــه اڵم وه ک روونیکرده وه ، لـــه ئه گـــه ری ئـــه و هاوپه یمانێتییه شـــدا، نەیارەكانـــی مالیكی كێشـــەی گەورەیان لەیـــەك بەئاســـانی ناتوانـــن لەپێشـــە و چوارچێـــوەدا كۆببنەوە بـــۆ دیاریكردنی تاكـــە كاندیدێك، چونكە ئـــه وکات ئەوان تێكەڵەیـــەك ده بن لە شـــیعە و ســـوننە و كـــورد، لەكاتێكدا لەپاش ســـاڵی 2003وە باو بـــاوی هاوپەیمانییەتـــی نەتەوەیی و

تائیفییە.گوتیشی "نەبوونی متمانە لەناو گروپە نەیارەكـــەی مالیكی ئاســـان نییـــە وایان لێبـــكات ببنـــە هاوپەیمانییەتییەكی بەهێز لەبەرانبەر مالیكیدا، چونكە ترســـی ئەوە هەیـــە مالیكی هەندێك لـــە نەیارەكانی بە پـــارەو پێدانـــی وەزارەت و پۆســـتی تر

هەڵبگێڕێتەوە و بیانباتە الی خۆی ".لەڕێی ســـاڵـــە چـــەنـــد كـــە ــیــكــی مــالگرتووە دەستی شوێنكەوتووانییەوە سیاسەت جومگەكانی هەموو بەسەر رۆڵی و ئــابــووریــیــدا و ئاسایش و كارێكی پەكخستووە، پەرلەمانی ـــەكـــردووە ســــەرۆك وەزیـــرانـــی ننەبێت خـــۆی ئـــەگـــەر داهـــاتـــوو كـــارەكـــانـــی بــەبــاشــی بـــــڕوات، که نییه ، گره نتییه کیش هاوکات عێراق مالیکی به البردنی ئاخۆ شه ریف، شــامــی بــه ده بــێــت کێشه ی هه یه ئـــه وه ی یــاخــود ـــورســـی و ــــه ک ک عـــێـــراقـــه ن

سه رۆک وه زیران.

سياسەت

د. مەحمود عوسمان: بارودۆخی عێراق

هه رگیز جارێکی تر ناگه ڕێته وه بۆ پێش

هێرشه کانی داعش

ژماره 236 2014/6/21 21

22 ژماره 236 2014/6/21

به رچاو.مالیکـــی هـــه روه ک رژێمێکی دەســـتەخواز و گروپچـــی مامەڵـــەی کـــرد، له ده ره نجامـــدا ســـوننه کان که وتنه دۆخێکه وه، که ده با ته نیا بڕیاره کانی مالیکیان پێڕەو بكردبایە. ته نانه ت کاتێک ســـوننه کان رۆحی نیشـــتمانپه روه ری و ئه لقاعیـــده له گـــه ڵ و پێشـــاندا خۆیـــان بزووتنـــه وه ته کفیریه کان که وتنه شـــه ڕه وه ، مالیکی ئه و کاتانه ش سیاسه تی سه رکوتكردن و فریودەرانـــەی خۆی بەرامبەر ســـوننه کان هـــه ر وه النه نـــا، بەڵكو درێژه ی به سیاســـه تی

رابردووی خۆی دا.تووڕه یـــی و بێزراوی ســـوننه کان پێش له هاتنه کایه ی ئه م دۆخه نوێیه ی سوریا ، زیاتر له هه موو کاتێـــک هه ڵچوونی پێـــوه دیاربوو. به شار ئه سه د، که له الیه ن سوپای پاسدارانی ئێـــران و گرووپـــی كەتیبەكانی ئەلعەباســـی عێـــراق و حیزبوڵـــای لوبنانـــه وه پاڵپشـــتیی ده کرێ، ده ســـتی دایه کوشـــت و کوشـــتاری ســـوننه کان. هـــه ر لـــه م مـــاوه ی رابـــردوودا حیزبوڵـــالی لوبنان هه واڵی کوژرانی چه ندین ئه ندامی خۆی له ســـوریا باوکـــرده وه و به "شـــه هیدانی رێگای پیرۆزی جیهاد" وه ســـفی

کردن.داعـــش هێزێکـــی میلیشـــیایی ته کفیرییـــه ، رادیکاڵتـــره . زۆر له ئه لقاعیـــدەش ته نانـــه ت له واقیعدا سه رهه ڵدانی ئه م گروپه ئاماژه یه که بۆ قه ڵس و تووڕه یی و بێزراوی سوننه کانی ئه م واڵته ، که ئه گه ر به شـــێوه ی کاتییش بێ، له ناو ســـوننه کانی ئه م واڵته ســـه ریهه ڵداوه. داعـــش هەوڵێكە بۆ بەگەڕخســـتنی شـــه پۆلی تووڕه یی سوننه کان دژ به مالیکی، هه رچه نده پشـــتگیریی ته واوی سوننه کانی ئه م واڵته بۆ داعـــش تائێســـتا نه هاتووه ته دی. له راســـتیدا تووڕه یی به رچاوی سوننه کانی لێڵ کردووه، که ته نانـــه ت نه توانن بیر له ئه نجامه کانیشـــی

بکه نه وه . ئه م تابلۆیه ، تابلۆیه کی زۆر روونه : گرژی و ئاڵۆزی له نێوان ســـوننه و شـــیعه ، حاڵه تی جه نگێکی تـــه واو عه یاری به خـــۆوه گرتووه،

نوری مالیکی، ســـه رۆک وه زیرانی عێراق كۆنتڕۆڵی به سه ر به شـــێک له عێراقدا نه ماوه،

له م باره وه گه لێک هۆکار رۆڵ ده بینن.یه کـــه م، جۆرێک له کوێریـــی ئایدیۆلۆژیی، زێده خـــوازی تاکه که ســـیی، مه یـــل و حـــه زی كوتلەكاریی و به ده ســـته وه گرتنی رێبه رایەتی حیزبی ده عوه ی ئیســـالمی و ســـه رۆکایه تی عێراق، هەموو ئەمانە دەوری مالیكیان داوە.

دووه م، هیچ جۆره كۆدەنگیەكی سیاســـی و متمانه ی به رامبه ر له نێوان شـــیعه و سوننه و کـــورده کان لەئارادا نییه، پێویســـت ناکات ئامـــاژه ش به وه بدرێ، که هه م نوری مالیكی و هـــه م پێش له ناوبراو، ئیبراهیم جه عفه ری، زۆرتـــر ســـه رقاڵی ملمالنـــێ و رکابه رایه تی سیاســـی و په راوێـــزه پەیوه ندیـــداره کان بـــه

تۆكمەكردنی ده سەاڵتەكانیەوە بوون.سێیەم، سیاسه تی ویالیه ته یه کگرتووه کانی ئه مریـــکا له عێراقدا سیاســـه تێکی الواز بووه . پـــاش هێرشـــی ئه مریکا بۆ ســـه ر عێـــراق و رووخانـــی حکومه ته که ی ســـه دام حوســـێن له ســـاڵی 2003، پـــۆل برێمـــەری ســـه رۆکی ده وڵه تی کاتیـــی ئێئتالف، قۆناغی راگوزەری عێراقـــی له هه لومه رجێکـــی تـــه واو گه مژانـــه و بێســـه روبه ره دا به جۆرێـــک ئاڕاســـتەكرد، عێراقی ته ســـلیمی ده ســـتی ئێران کرد و ئه م

واڵته بووه شوێنکه تەی ئێران.برێمـــەر ســـوپای ئه زمووندیـــده ی عێراقی ئەمەشـــدا لەكاردانـــەوەی هه ڵوه شـــانده وه ، ئه فسه رانی وه النراوی عێراقی که وتنه بەرەی دوژمنکارییـــەوە، به راده یه ک که هه رکامه یان ئامادیـــی ئه وه یـــان تێدا دروســـت ببـــوو، که

ته نانه ت كردەی خۆكوژیش ئه نجام بده ن.ئه م هۆکارانـــه و کۆمه ڵێک هۆکاری دیکه ، وای له عێـــراق کـــرد کـــه بگاتـــه بنبە ســـتێکی سیاســـی، دواتر ســـوننه کانیش به و ئه نجامه گه یشـــتن، کـــه دۆزینـــه وه ی چاره ســـه رێکی سیاســـی بـــۆ ده ربازبـــوون لـــه م ته نگـــژه و قه یرانـــه ، گه لێـــک ئەســـته م و نامومکین دێته

به ڵگه ش بۆ ئه م بۆچوونه ده رکردنی فتواکه ی مەرجەعـــی گـــه وره سیســـتانی، ئایه توڵـــا شیعه کانی عێراقه، که داوای له پەیڕەوكارانی خۆی کردووه ، په یوه ســـت بن بـــه به ره کانی شـــه ڕی دژ به داعش. به رامبـــه ر به م فتوایه ، راگه یه ندراوی شـــێخ رافـــع ئەلرافعی، موفتی کـــه گـــه وره ی ســـوننه کانی عێـــراق هەیـــە، کرده وه کانی "موجاهدینی" موسڵ و ئەنباری

ستایش و پیرۆزکردووه .ئه گه ر ئه م سیناریۆی رووبه رووبوونه وه یه درێـــژه بکێشـــێ، عێـــراق بـــۆ جارێکـــی دیکه ده گه ڕێته وه هه لومه رجی مێژوویی سه رده می کوشـــتاره ی ئـــه و و که ربـــه ال شـــه ڕه کانی بـــه دوادادێ، که له الیـــه ن که ســـانێکی ملهوڕ كـــوڕی "حەجاجـــی وه ک دیکتاتۆرێكـــی و

یوسف"ه وه وه ئەنجامدرا.ده ربـــاره ی ئەمریـــكا، ئۆبامـــا دڵنیگه رانی خۆی لەو گـــرژی و جەنگە تایەفیە له عێراقدا نیشـــاندا، بـــه اڵم چاره ســـه ر چییـــه ؟ ئۆبامـــا رایگه یاندووه که "هه موو بژارده کان له ســـه ر مێـــزن"، بـــەاڵم هیـــچ هێـــز یـــان فڕۆکه یه کی جه نگی بۆ ده ستتێوه ردان له کێشه و قه یرانی ناوخۆیـــی عێراق نانێرێ، ئیـــدی کامه بژارده ده مینێتـــه وه ؟ دیـــاره كۆمـــكاری عه ره بیـــش ئه کته رێکه و به ڵێنی داوه دانیشتنێکی به په له

بۆ ئه م دۆخه ی عێراق پێک بێنێ. ئـــه وه ی روونـــه ئه مه یـــه، که ســـه رده می هەژموونی ئێران به سه ر عێراقدا به سه رچووه . ئه گـــه ر عێـــراق نه توانێ له الیـــه ن خه ڵکه که ی خۆیه وه و له سه ر بنه مایه کی غه یره مەزهەبی و نەتەوەیی بنیات بنرێته وه ، بێگومان به سه ر ســـێ الیه ندا دابه ش ده بێ: شـــیعه ، ســـوننه و کورد. دیاره ســـیناریۆیه کی دیکه ئه وه یه ، که

عێراق ببێته واڵتێک لەجۆری سوماڵ. ئـــه وه ی ده رفه تـــی و توانـــا مالیکـــی له به رده ســـتدا بوو، که به ئاڕاسته ی قازانج و په رۆشی نیشتمانی، واز له هه ندێک ئه وله ویه ت و مامەڵـــەی گروپچیەتـــی و مەزهەبگەرایـــی بهێنێت، به اڵم نه یتوانی و وازی لێنه هێنا، هه ر

به م هۆیه ش عێراقی له ده ستدا.

سياسەت

ناسر مورادی

ماڵئاوا عێراق

ژماره 236 2014/6/21 23

سياسەت

مالیکی چەند جارێك ده رفه تی ئه وه ی هەبوو واز لە گروپچیەتی و

مەزهەبگەرایی بهێنێت، بەاڵم ئەمەی نەكرد و بەم هۆیەشەوە

عێراقی لەدەست دا

ژماره 236 2014/6/21 23

24 ژماره 236 2014/6/21

لەناو یەکگرتوودا ئه زموون سه لماندی تا

سه رکردایه تی وه ستابێت ئیمتیاز به که سی تر

نادرێت

بانگخوازی حزبە ئیسالمیەكان بانگخوازی دینی نین، به ڵکو ئه ستێره و پرۆژه ی

سیاسین بۆ په رله مان

سۆران سێوكانی بۆسڤیل:

ئه ندامانی مەکتەبی سیاسی یه کگرتوو، خۆیان

ئیمانیان به سیستەمی سیاسی ئیسالمی نیه ،

به اڵم له ترسی خه ڵک ناوێرن وابڵێن

یه کگرتوو خاوه نی گوتاری سه ربه خۆ نیه، به ڵکو وەك ئیخوانی

میسر سواری شه پۆله کان ده بێت

سياسەت

ژماره 236 2014/6/21 25

ئیسالمی سیاسی خۆشیان ئه وه ده زانن که

ئایینده یان له م هه رێمه دا زۆر پرشنگدار نیه

هەشـــتا ســـااڵنی ســـێوكانی ســـۆران لەرێكخستنەكانی ســـەر بەئیخوان موسلیمین لەریزەكانـــی دواتریـــش بـــووە، چـــاالك یەكگرتـــوودا، جگەلـــەوەی تائاســـتی ئەندامی مەكتەبی رێكخستن بەرپرسیاریەتی هەبووە، داواشی لێكراوە ببێتە ئەندامی سەركردایەتی بەدانانـــی رەســـمی، بەاڵم وەك خـــۆی دەڵێ "قبووڵم نەكرد". هەر لەریزەكانی یەكگرتوودا، وەك نوسەر و رۆژنامەنوسێك بەڕێوەبەری تەلەفزیۆن، سەرنوســـەری گۆڤـــاری هەژان، لێپرســـراوی كۆمەڵـــەی نوســـەران، جێگری سەرنوســـەری گۆڤاری پەیامی راستی بووە. بەاڵم وەك خۆی دەڵێت "لەكۆتایی نەوەدەكان و سەرەتای ســـەدەی بیســـتویەك، ئیشكالی فكر و رێكخســـتن و حزبی ئیســـالمی و دین و سیاســـەت و مەسەلەی نەتەوەیی و .. هتد، بـــوون بەخۆرەی هـــزرم، بەجۆرێك توشـــی ئیفلیجیـــی حزبیی كـــردم". واز لەكاری حزبی دەهێنێـــت. لـــەم دیمانەیـــەدا لەگـــەڵ گۆڤاری ســـڤیل، بەوردەكارییـــەوە باســـی ئیســـالمی سیاســـی، ســـتایلی تایبەتی دینی الی كورد و نەتەوەكانی دەوروبەری دەكات و رەخەكانی

خۆی لەئیسالمی سیاسی دەخاتەڕوو.

لەشـــێوەی دینداری و خوێندنەوە بۆ دیـــن و نەریت جیـــاوازی زۆر لەنێـــوان تورك و عـــەرەب و فارســـدا هەیـــە، ئـــەم جیاوازییـــە لەوەرگرتنـــی دیـــن و تەفســـیر بۆ دیـــن بۆچی

دەگەڕێتەوە؟ســـۆران ســـێوكانی: ئەبـــێ بپرســـین، دیندار كێیە؟ دیندار مرۆڤێكە خاوەن هەســـت و نەست و تێفكرینـــە، مرۆڤێكـــە بارگاوییـــە بەكۆمەڵیك یـــادەوەری و هەڵگری خەیاڵدانێكی پڕ لەهێما و رەمزە مەعنەویەكانـــی كۆمەڵگایە. لەبەرئەوەیە كە دین هەموو مرۆڤ تەشكیل ناكاتەوە، بەڵكو ئەوە مرۆڤە خەیاڵ و رەمز و كەلتورەكانی خۆی تێكـــەاڵو بەدین دەكات، جارێكیتر شـــتێكی نوێ بەرهـــەم دێنێتەوە، واتە پەیوەندیەكی جەدەلیانە لەنێـــوان مـــرۆڤ و دینـــدا هەیـــە، دیـــن چەنـــد كاریگەری لەســـەر مرۆڤ دادەنێـــت، مرۆڤیش هێندە كاریگـــەری لەســـەر فۆرمەڵەبوونی دین لەواقیعـــدا دادەنێت. تۆ ســـەیركە هـــەر قورئان كـــە بڕیـــارە دەقێكـــی پـــان زەمینی بێـــت، واتە دووربێـــت لەمـــرۆڤ و كارلێكەكانـــی، كەچـــی دەبینیـــت هەمـــووی بارگاویـــە بـــە رەمزەكانی عـــەرەب، وەك بیابـــان و حوشـــتر و خورما و ژینی كۆمەاڵیەتیان و مەدلولە زمانەوانیەكانیان تێڕوانیەنەكانیـــان و رۆشـــنبیریی ئاســـتی و

بـــۆ ژن و منـــداڵ و جەنـــگ و كۆیلـــە و هتـــد . هەمـــوو نمونەكانی قورئـــان، لەژینگەی عەرەب دەرناچێت، بۆنموونە باســـی گوێز نابینین، یان باسی كۆمەاڵنی تر نابیستین، ئەو چیرۆكانەش كە هـــەن لەپێغەمبەران، دیســـان مەئلوف بووە الیـــان، بەهۆی جولەكە دانیشـــتوەكانی ئەوێوە، ئەمـــە بۆ ئـــەوە باس دەكـــەم، كە بڵێـــم كەلتور هەر لەســـاتەوەختی بونیادی دینـــەوە ئامادەیە، تەنانـــەت لـــە بنیاتنانی دەقە دینیەكەشـــدا، نەك دوایـــی كاریگـــەری خۆی لەســـەر دینـــدارەكان دابنێـــت. كاتێكیش دین دێتـــە دەرەوەی ژینگەی خـــۆی، بێگومان وێناكانـــی دەگۆڕێن، بەتایبەت كـــە دەزانیـــن لەســـاتەوەختی باوبوونـــەوەی ئیسالمدا، شتێك نەبووە پێی بڵێن تەكنۆلۆژیای دیـــن لەبەرئـــەوە گڵۆبالیزەیشـــن، گەیانـــدن، كاتێـــك گەیشـــتۆتە كۆمەڵێكی دابڕاو لەئەســـڵی ژینگـــەی عـــەرەب خۆی، وەریانگرتـــووە و لەو كۆمەڵگەیـــەدا پەیڕەوكراوە، كـــە لەوانەیە كابرا بەدرێژایی ژیانی تامردنیشی، نەك عەرەبستان،

بەڵكو مرۆڤێكی عەرەبیش نەبینێت. كەواتە تۆ لەنێوان نەتەوەكانی عەرەب

و تورك و فارس، چی جیاوازییەك دەبینی؟جیاوازییەكانـــی ســـێوكانی: ســـۆران رەنگدانـــەوەی دین لەنێو نەتـــەوە جیاوازەكاندا لەئێســـتادا دیـــارە. بۆنموونە: تورك بەگشـــتی روحییەتێكـــی تەســـەوفگەرای هەیـــە، لەكاتێكدا دینـــداری عەرەب، تائێســـتا لەرووحـــی بیایبان دەرنەچـــووە، هەرهەمـــان عەقڵیەتـــی بەداوەت كۆنترۆڵـــی دەكات، عـــەرەب تائێســـتا بەهەمان چاوی جاهیلیەت ســـەیری ژن دەكەن، بەهەمان عەقڵیەتی ئەوكات مامەڵە لەگەڵ دەوڵەتدا دەكەن، تائێســـتا خێـــڵ لەئاییـــن و نەتـــەوە گەورەتـــرە، تائێستا یاســـاكانی خێڵ لەیاســـاكانی دادگاكان بەرزتـــرن. بـــەاڵم الی فـــارس رەنگدانەوەكانی دینداری، شـــێوازێكی تـــر دەگرێتەخۆی، ئەوان زیاتـــر روویان لەفەلســـەفەی ســـۆفیگەرایی و ئەدەبە، مەوالنا و حافز و سەعدی و بابا تاهیر و فیردهوسی و . هتد . وەك نیمچە پێغەمبەرێك سەیردەكەن، الی ئەوان مەال صدرا و تەباتەبائی و ..هتـــد جێگـــەی بەرزڕاگرتنـــن، لەكاتێكدا الی

عەرەب فەیلەسوفێكیان نیە جێگەی رێز بێت.ئـــەو نێـــوان كەوتۆتـــە كـــورد میللەتـــە، ئـــەم هەمیشـــە نەتەوەیـــەوە، ســـێ شـــوێنكەوتەیەكی گوێڕایەڵ بووە بۆ دین، بەاڵم هێڵی دینداری كوردی بزرە، ســـتایلێكی تایبەت

بەخۆی نییە؟و ژێردەســـتەبوون ســـێوكانی: ســـۆران نەبوونـــی كیانـــی نەتەوەیـــی كاریگـــەری هەیە، كـــورد وەك میللەتێكی ژێردەســـتە، نەیتوانیوە ســـتایلێكی تایبەت بەخـــۆی لەدینداریـــدا بنیات بنێت، یان لەسەرمەزهەبی توركی، یان عەرەبی كاریانكـــردووە، بەداخەوە كاتێك پیاوێكی وەك

ســـەعید نەورســـیش دەردەكەوێت، هەر ستایلە توركییەكـــە ئیحتیـــوای دەكات. ئێســـتاش كورد لەبەشی باشووریدا، ئیخوانچێتی و سەلەفیچێتی دەكات، وەك برا عەرەبەكانی، لەباكووردا وەك ئەكەپـــە و گولەنیەكان بیردەكەنـــەوە، لەئێراندا جۆرێك لەدەروێشایەتی دەكەن، بەاڵم ئیخوانیش دەورێكـــی الواز دەبینێت، كورد لەئێران بەهۆی ســـەنگەرگرتنیان لەشـــیعە، جۆرێك لەدینداری خۆماڵیان هەیە، بەاڵم كوردی شـــیعە مەزهەب، وەك كرماشـــان، خەریكن لەفەرهەنگی فارسدا

بتوێنەوە. كەواتـــە نەبوونـــی ســـتایلی تایبـــەت بەخۆی لەشـــێوەی دینداری، هۆكارێكی دیاری

ژیردەستبوونی كورد بووە؟سۆران سێوكانی: بەڵێ بێگومان ئەوە راستە، هیگڵ ناهەقی نەبوو كە دەیوت، دەوڵەت كۆتایی دەرهاویشـــتەی نەتەوەیە و گەورەترین بەهایە، ئەم قســـەیە ئێمەی كورد بـــاش تێیدەگەین، بێ چوارچێوەیەكـــی سیاســـی، نەتەوایەتی بوونی نابێت، گەربشـــبێت بوونیكی نوقســـانە، نەتەوە وەك كەلتـــور و زمان، وەك گەلێكی سیاســـی، وەك هەموو شـــتێك بێ دەوڵەت هیچ مانایەكی نابێـــت. ئەممـــا بۆچی كـــورد خاوەنـــی دەوڵەت نەبووە؟ ئەوە بێگومان زۆر فاكتەر دەوری تێدا

بینیووە. كەوایـــە لەو مێـــژووە درێژەدا كار و بەرهەمـــی ئەو هەموو زانا و شـــارەزا دینییەی

كورد چی بووە؟ســـۆران ســـێوكانی: ئاخر خۆ بەرهەمهێنانی دەســـتەیەك ئیـــرادی پرۆســـەیەكی كەلتـــور، یـــا توێژێـــك نییـــە، تـــا داوا لەتوێژێـــك بكەیـــن كەلتوورمـــان بۆ بەرهەم بێنێـــت، بەڵكو كەلتور دەرەنجامی دوورودرێژی ژیانی كۆمەاڵیەتییە، بەشـــێوەیەكی جێگیـــر و ســـەربەخۆ، دەشـــێت لەقۆناغـــی كەلتـــورە ئـــەو لەزۆرجـــاردا فۆرمەڵەبوونـــدا بووبێت، بەاڵم گۆڕانكارییەكان و داگیركـــردن و پەرتبوونـــەوەی كوردســـتان دیســـانەوە گێڕاویەتەوە خاڵی سفر. هەرچەندە ئـــەو زانا و شـــارەزا كوردانە بەقـــەدەر خۆیان رۆڵیـــان هەبـــووە، خـــۆ ناتوانین خۆمان ســـفر بكەیـــن، بـــەاڵم بەنیســـبەت كەلتـــوری تورك و

فارسەوە، ئێمەی كورد هەژارترین. ئەی حزبە ئیسالمییەكانی كوردستان،

رزگار رەزا چوچانی

سياسەت

26 ژماره 236 2014/6/21

ئه و ته فسیره ی ئیسالمی سیاسی بۆ دین و ده قه

دینیه کان ده یکات، شێواندنی ده ق و دینیشه

به یه که وه

تائێستا ئیسالمی سیاسی واڵتی ئێمە لەقۆناغی

گڕوگاڵدایە و لەسنگی گروپی

دایك "ئیخوان" شیر دەخواتەوە، بۆیە دواشت

كە بیری بێت، مەسەلەی نەتەوەیە

تاچەند بەو ئاڕاســـتەیە كار دەكەن، كە ستایلی كوردییانەی دینداری دروست بكەن؟

حزبـــە ئاشـــكرایە ســـێوكانی: ســـۆران ئیســـالمییەكان درێژكـــراوەی ئیخوانی میســـر، یاسەلەفیەتی سعودیەن، دەتوانین بڵێین تائێستا ئیسالمی لەواڵتی ئێمەدا لەقۆناغی گڕوگاڵدایە و لەسنگی گروپی دایك )ئیخوان( شیردەخواتەوە، لەبەرئەوە دواشـــت كە بیریان بێت، مەســـەلەی نەتـــەوە و كلتـــوری نەتەوەییـــە. ئەمـــە ئەگـــەر ئیخوانێكـــەوە بـــەالی نەزانـــن، بەجاهیلیەتـــی مەســـەلەی قودس زۆر پیرۆزتـــرە لەكەركوك، بەالی ســـەلەفییەكەوە ســـعودیە )دارلئیســـالم(ێكە ئاولێڵ ناكات. ئەوان لەراستیدا نەیانتوانیوە بەرهەمەێنـــەری دنیابینیـــەك بن، كە ئاشـــنابێت بەگیانی دینداریانەی كورد، هەر بۆیە تائێستاش چ وەك تێـــز و تەنانەت وەك رواڵەتیش، نامۆن

بەتاكی كورد. بێینـــە ســـەر کارو روانینـــی بەڕێزت ماوەیەکی زۆر لەگەڵ حزبی ئیســـالمی کارتان

کردووە، چۆن بوو ئەو رێگاتان هەڵبژارد؟ســـۆران ســـێوکانی: من هـــه ر له منداڵیمه وه به هۆی کاک کوردســـتان سێوکانی و کاک علی ســـێوکانی، که ئیخوان بوون و بـــرای گه وره م که وتمـــه ئۆتۆماتیـــک به شـــێوه یه کی بـــوون، ئه وبه ره یـــه وه . هه رچه نـــده بنه ماڵه که مـــان واته سێوکانیه کان، نه ته وه یی بوون و زیاتر به دیوی یه کێتیـــدا بوون، بـــه اڵم ئێمه له ژێـــر کاریگه ری شه ماڵ موفتی به ره و ئیخوان چووین. پاشانیش له زانکۆ و له گه ڵ براده راندا رێکخستنی زانکۆی موســـڵمانمان به رێـــوه ده بـــرد، کـــه کاک محمد )ئێســـتا لە مه کته ب سیاســـی یه کگرتووه ( کاک هیوا میرزا ســـابیر، کاک شاخه وانی ره حمه تی، کـــه لـــه هه ڵەبجـــه دا شـــه هید بـــوو، له دیارترین

ئه وکه سانه بوون کارمان پێکه وه ده کرد. لەدوو هێڵی ئیخوانی سەربە مامۆستا سدیق و مامۆستا سەاڵحەدین هەبوون، لەگەڵ

کامیان بووی؟سۆران ســـێوکانی: ئه وانه ی سلێمانی له گه ڵ که ســـیان نه بوون، به ڵکو سه ربه خه تی ئیخوانی

عیراق بوون، باوەڕیان به رێکخستن نه بوو. دواتـــر ئێـــوە داتانـــە پەنـــای خەتـــی

رێکخسنی کۆمه ڵگه یه )جڤات( نه ک کۆمه ڵ. واتا پێتوایە فکری ئەو حزبانە شتێکی

زەمەنی بێ و تێپەڕێت؟ســـۆران سێوکانی: بێگومان فکری ئیخوان و هه مـــوو فکره کانی تریش، شـــتێکی مێژوویین و گوزه رده که ن، یا گه شـــه ده که ن. بـــه اڵم وادیاره ئیخـــوان بڕیاریانداوه گه شـــه نه که ن، الی به نده دیـــن لـــه و قاوغانـــه گه وره تـــره ، که ئیســـالمی سیاســـی بۆی داتاشیوه ، ئه سڵه ن سیاسه ت الی ئایین شتیکی الوه کییە، ئایین بنیاتنه ری ئینسانه ،

نه ک راوچی سیاسه ت و ده سه اڵت. ئەی لێكردنەوەی پاشـــناوی ئیسالمی چـــۆن ئیســـالمیەكاندا حزبـــە و لەیەكگرتـــوو

دەبینی؟ســـۆران ســـێوکانی: پێموایه ئه و ته فسیره ی ئیســـالمی سیاســـی ده یـــکات بـــۆ دیـــن و ده قه دینیه کان شـــێواندنی ده ق و دینیشـــه به یه که وه ، بـــه زۆر ترنجاندنـــی مانـــا دینیـــه کان له هه مـــوو و تۆتالیتاریزه کـــردن لـــه جۆرێکـــه شـــتێک،

ئایدیالیزه کردنی دین. له راســـتیدا من ئیمانم به و قسانه نیه، ئه وه به ڕێکردنی کات و شاردنه وه ی قه یرانه کانه له یه کگرتوودا ده کرێت، کاتی خۆی زۆرمـــان له وباره یـــه وه وت، بـــه اڵم ئێســـتا من

ئه وه شم گوزه ر کردووه. بۆ ئیمانت پێی نییە ؟

ســـۆران ســـێوکانی: ئیمانـــم بـــه وه نیـــه ئه و پرۆســـه یه ده ورێکـــی هه بێـــت له پێشخســـتنی ئیسالمییه کاندا، به ڵکو به ره و دوایان دێنێت، چونکه هه ر له ئه ساســـه وه ئه وان له سه ر شیعارگه رایی دروســـتبوون، بێ هیچ پرۆژه یه کی جیدی. گه ر شـــیعاره دینیه کان نه بیت حزبی ئیســـالمی چی ده مێنێته وه ؟ پاشان جیاککردنه وه ی بانگه واز و سیاســـه ت به فه رمانی حزبی ناکرێت. ده نا وه ک گاڵته جاریه کـــەی )حوڕیه وعەداله ی میســـری( لێدێـــت. ده بێـــت بانگه واز خـــۆی دوور له حزب، خۆرسک به رهه م بێت، نه ک حزب دروستیکات،

مامۆســـتا ســـەاڵحەدین، تاچەند ئەوە راستە کە ئیخـــوان نامەی دابێتە مامۆســـتا ســـەاڵحەدین داوای کردبێـــت، هەمـــوو رێکخســـتنی ئیخـــوان

لەکوردستان لەگەڵ ئەو بن؟ســـۆران ســـێوکانی: ئه وەی دیاره مامۆســـتا ســـەاڵح نوێنه ری ئیخـــوان بوو له کوردســـتان، کاریکـــردووه ، ســـه ربه خۆ صدیـــق مامۆســـتا هه رچه نـــد، من زۆر خۆم به وشـــتانه وه خه ریک ئه وانـــه م وه ک حه قیقـــەت بـــه اڵم نه کـــردووه ،

بیستوه ، واقیعیش ده ریخست وایه . لەناو یەکگرتوو تاچ ئاســـتێکی حزبی

کارتان کرد؟ تاکەی بەردەوام بوون؟ســـۆران ســـێوکانی: مـــن زۆر گرنگیـــم به و خاڵـــه نـــه داوه، چونکـــه زیاتر له بـــواری فیکردا ئه ندامـــی مه کته بـــی تـــا بـــه اڵم ســـه رقاڵبووم، رێکخســـتن چووم، پاشـــان داوا لـــە من و کاک علی و کاک کوردســـتان کرا بۆســـه رکردایه تی، به دانانـــی رەســـمی، بـــه اڵم که ســـمان قبووڵمان به ڕێوه بـــه ری هـــه ر ئـــه وه ش پێـــش نه کـــرد، ته له فزیـــۆن و سه رنوســـه ری گۆڤـــاری هه ژان و لێپرســـراوی کۆمه ڵه ی نوســـه ران و جێگری سه رنووســـه ری په یامی راستی و ئه مانه بووم، له رێکخستنیشـــدا کارێکی زۆرم کـــردوه ، به اڵم هه موو ئه مانه م، به قه ده ر بابه تێک به الوه گرنگ نه بـــووه، که ده ینوســـم و ئەتوانێ کاریگه ریه ک

دابنێ له سه رخوێنه ر. ئەی چۆن بوو وازتان لەکاری حزبی

هێنا؟هـــه ر به راســـتی ســـێوکانی: ســـۆران له ســـه ره تاوه من بـــه کاری حزبیـــم نه ده خوارد، ره خنه گرێکـــی به رده وام، نامولته زیـــم به بڕیاره بێماناکانـــی حزبـــه وه ، نوســـه رێکی ئاژاوه گێـــڕ، چه نـــد جارێک به نوســـینه کانم قه یرانـــم له نێوان بزوتنـــه وه و یه کگرتوودا خوڵقاند، به کورتی من که سێکی دیســـپلینکراو نیم، به ڵکو سه رکه ش و یاخیـــم، له ژیانـــی حزبیمدا راپۆرتێکـــی رێكوپێم نه نوســـیووه ، چونکه وامده زانـــی بچوکده بمه وه به وشـــتانه. پاشـــانیش له کۆتایی نـــه وه ده کان و ســـه ره تای سه ده ی بیســـتویه ک، ئیدی ئیشکالی فکـــر و رێكخســـتن و حزبـــی ئیســـالمی و دین وسیاســـه ت و مه ســـه له ی نه ته وه یـــی و .. هتد، بـــوون به خـــۆره ی هـــزرم، به جۆرێـــک توشـــی

ئیفلیجیی حزبیی کردم. ئەتەوێ بڵێی ئیستا ئیلتیزامی حزبیت پێناکرێ، ئەگەرنا هەمان فکری ئیخوانت قبوڵە؟ســـۆران ســـێوکانی: نه خێر نه فکری ئیخوان و نه فکری ئیســـالمی سیاســـی الی من بوونی نه ماوه ، ئه وە الی من بۆته ئه زموونێکی گه وره ی ژیانـــم، واته ئه وەم تێپه ڕاندووه وه ک قۆناغێکی گرنـــگ له ژیاندا. بـــەالی منـــەوە په یوه ندی ئاین و سیاســـه ت به و شـــێوازه نیه، که لەئیســـالمی سیاســـیدا ده خوێنرێـــت و باســـده کرێت، ئاییـــن

سياسەت

ژماره 236 2014/6/21 27

بەالی ئیخوانێكەوە مەسەلەی قودس زۆر

پیرۆزترە لە كەركوك، بەالی سەلەفییەكانیشەوە

سعودیە دارولئیسالمە

به اڵم گه ر یه کگرتوو وه ک ســـتراتیژ حزبایه تی ته اڵقبـــدات، ئـــه وه قســـه یه کی تـــره، هه رچه نـــد هه نگاوێکی وامه حاڵه، پاش ئه وه ی سه رکرده کان

جێژی زه عامه ت و دنیایان کرد. ئـــەوە تۆمەتـــە یـــان راســـتییە، کـــە ئیســـالمی سیاســـیی دەق و دین دەشـــێوێنێت؟

دەكرێت چەند نمونەیەك باس بكەی؟سۆران سێوکانی: نه خێر بێ هیچ مه به ستێکی ده ق، شـــێواندنی به راســـتمه، و ئایدیۆلـــۆژی حه قیقه تێکـــی روونـــه الی ئیســـالمی سیاســـی، بۆنموونـــه له مـــاوه ی نیـــو ســـه ده دا، ئیســـالم الی وه ک به دیکتاتـــۆر، بـــوو له خه الفه تـــه وه مه ودودی و سه ییالیزم وه ک الی مستەفا سباعی و شه ریعه تی ده رده که وێت، بوو به دیموکراسی ئه مه یـــه، پرســـیاره که ده یبینـــی. ئێســـتا وه ک ئـــه م هه مـــوو پارادۆکســـه بۆ؟ الی مـــه ودودی سیستەمی ئیسالمی سیستەمێکی سه نترالیزمی تۆتالیاتـــاری ســـتالینییه ، که چی الی غه نوشـــی سیســـتمێکی لیبراڵ و ته واو ســـیکویالره ، ئه مه یه ک ئیسالم و له ناو ره وتی ئیسالمی سیاسیدا، ئه ی ئه وه شێواندنی ده ق نیه چیه ؟ له مه سه له ی ئازادیه کاندا؟ له مه ســـه له ی ژندا؟ له مه ســـه که ی حوکمـــی مورتەددا، له مه ســـله ی حو کمدا! باوەڕ ده که ی ئه ندامانی مەکتەبی سیاســـی یه کگرتوو، خۆیان ئیمانیان به سیستەمی سیاسی ئیسالمی نیه !!، به اڵم له ترســـی خه ڵک ناوێرن وابڵێن، من له میانی گفتوگۆمدا شـــتی وام بۆ ده رده که وێت، که هیچ پێناســـێکی بۆ ناکرێت، ته نیا پارادۆکس

و دوڕوویی نه بێت. ئێســـتا لەریزی حزبە ئیســـالمییەکان رۆژی رۆژ جەماوەرەکەشـــیان، لەنـــاو و بانگخوازیـــی دینییـــە، هـــۆکاری ئەمـــە چییە؟ چ

مانایەک ئەدات بەدەستەوە؟ ســـۆران ســـێوکانی: ئه وان بانگخوازی دینی نیـــن، به ڵکـــو ئه ســـتێره و پـــرۆژه ی سیاســـین له ســـه ر شاشـــه، ده رکه وتنیـــان بۆپه رله مـــان. به دوو مه به ســـتە. یه که م، حـــزب به کاریاندێنێت بـــۆ راکێشـــانی خه ڵک بـــه ره و خـــۆی. دووه م، خۆشـــیان به مه به ســـتی ده رکه وتن و له ئاینده دا

خۆکاندیدکردن کارده که ن. بۆچـــی کادیرانی یەکگرتـــوو روو لە بزوتنەوەی گـــۆڕان دەکەن، لەوێ دەبنە کاندید

و سەرکردەی دیاری ئەو بزوتنەوەیە؟زۆر یه کگرتـــوو ســـێوکانی: ســـۆران خزمه تێـــک بتوانێـــت لـــه وه ی ســـنووردارتره ، ئه زمونیـــش بـــکات، به ئه ندامانـــی پێشـــكەش ســـه لماندی تا سه رکردایه تی وه ستابێت ئیمتیاز به که ســـی تـــر نادرێت. له بـــه ر ئه وه ســـه یر نیه کـــە ئه ندامان رووبکه نه شـــوێنی تر، به تایه به ت جگەلـــه وه ی دووره ، ســـه ره یان ئه وانـــه ی ئایدیۆلۆژیای ئیســـالمی سیاســـی هێند ته سکه، به بـــه ری نه وه ی نـــوێ ناخـــوات، له به رئه وه که

گـــه وره ده بـــن زوو باڵه فـــڕه ده کـــه ن. ئه وه ش ئاشـــکرایه کـــه گـــۆڕان به تایبـــه ت لـــه ده ڤه ری ســـلێمانی، ســـیحری خـــۆی هه یـــه و ده ربـــڕی خه ونه کانـــی خه ڵکه، به تایبه ت نه وه ی نوێ، ئه و سیحره راکێشی ئه وانه ، ئه مه جگه له وه ی گۆڕان بزوتنه وه یه کـــی کراوه یـــه و تێیـــدا ئایدیۆلۆژیـــا

ده ور نابینێت، به ڵکو پرۆژه گرنگه له وێ. ئەنجامی دواین کۆنگرەی یەکگرتووت چۆن بینی؟ بەو ئاڕاســـتەیە بـــوو کە لەخزمەت ئەو حزبە بێت؟ چییان گۆڕی کە پێویســـت بوو

بیگۆڕن؟ســـۆران سێوکانی: ته نیا شـــتێک لەکۆنگرەی گۆڕینـــی تێداکـــرا، گۆڕانـــکاری یه کگرتـــوو ئه مینداربوو، هه روەها الچونی چه ند ئه ندامێکی سه رکردایه تی، به اڵم واده زانم ئێستا ده رکه وت کـــه ئـــه و گۆڕانکاریانـــه، به ســـلبی به ســـه ر ئه و حزبه دا شکاوەتەوە و توشی الوازیی کردووه.

خۆپیشـــاندانەکانی لەســـەروبەندی کوردستان، گوتاری یەكگرتوو زۆر تووند و پڕ تەشـــەنوج بوو، هۆكاری ئەمە چی بوو، شوێنی

شەپۆل كەوتن، یا جامەكە پڕبوو و لێیڕژا؟سۆران سێوكانی: یه کگرتوو خاوه نی گوتاری سه ربه خۆ نیه، به ڵکو سواری شه پۆله کان ده بێت، وەک ئەوەی ئیخوانی میسریش به هه مان شێوه ســـواری شه پۆلی شـــۆڕش بووون، ئه وه ش که روویـــدا ته نیا ســـلیمانی بـــوو، ده نـــا هه ولێر و

بادینان ناڕازیبوون. ئاینـــدەی حزبی ئیســـالمی سیاســـی

لەکوردستان چۆن دەبینی؟ ســـۆران ســـێوكانی: حزبـــی ئیســـالمی بـــه و له کوردســـتان، نـــه ک هەیـــه ئێســـتا تـــه رزه ی به ڵکو له دنیادا روو له شکســـته ، له کوردســـتاندا به تایبـــه ت، به نـــده پێش شۆڕشـــی عـــه ره ب، له وتارێکمدا پێشـــبینی داکشانی ئیسالمی سیاسی و هه ڵکشـــانی روحـــی ئایینـــی و کۆمه اڵیه تیـــم کردبـــوو. بـــه اڵم شۆڕشـــه کانی عـــه ره ب ئـــه و قـــه ده ره ی دواخســـت، ئێســـتا پـــاش شکســـتی ئه زمونی میســـر و شۆڕشـــه کان به گشتی، ئه و پێشـــبینیه به تایبه تی له کوردستان زۆر به هێزه ، خۆشـــیان ئـــه وه ده زانـــن کـــه ئایینده یـــان له م

هه رێمه دا زۆر پرشنگدار نیه.

سياسەت

ژماره 236 2014/6/21 27

28 ژماره 236 2014/6/21

1972

ی ۆز

ور نە

یە،كۆ

لە وە

دنەوێن

خعر

شیی

كات لە

شۆڕ

شدر

قا

سياسەت

گێڕانەوەبۆ

لەبیرنەكردن

قادر شۆڕش

كۆچكردوو قادر حەمەد، كە بە "قادر شۆڕش" ناوبانگی دەركردووە، لە ســـاڵی 1924 لە گوندی "قەاڵســـنجی ســـەروو" لەدایكبووە. دوای مردنی باوكـــی ماڵەكەیـــان دەچێتە هەولێـــر. هەوڵ دەدا بەشەوانە بخوێنێ و بەرۆژیش بۆ بژێوی ژیانی خـــۆی و خێزانەكەیـــان كاربـــكات. دواتر لەكاتی جەنگـــی جیهانـــی دووەم لە رێـــگای ئینگلیزەكان دەبێتە سەربازی لیڤی ئینگلیز، زۆر چاالك دەبێ

و دەگاتە پلەی جێگری ئەفسەر. لەســـەرەتای ژیانەوە گیانـــی كوردایەتی تێدا گەشە دەكات و لەســـەرەتای حزبی هیوا دەبێتە ئەندامی ئەو حزبە. پاش ماوەیەكیش لەسەربازی لیڤی نامێنێ، چونكە ئەو هێزە بەشێوەیەكی كاتیی بـــوون، كە جەنگی جیهانـــی دووەم كۆتایی دێت،

كۆتایی بە خزمەتی ئەو جۆرە كەسانە دێت. لەكاتی كۆتاییهاتنـــی حزبی هیوا دەچێتە ناو حزبی شـــۆڕش، لەدواییدا لە ساڵی 1946 دەبێتە ئەندامـــی پارتی دیموكراتی كورد )كوردســـتان( و لەســـاڵی 1947 بە پۆســـتەچی لـــە فەرمانگەی پۆســـتەی هەولێر دادەمەزرێ و لە دواییدا چەند ســـاڵێك لەســـەر چاالكی حیزبی لە گرتوخانەی

بەغدا و كەركوك زیندانی دەكرێ.كاك قــــادر لــــە ســــاڵی 1956 بــــەر لێبوردنی گشــــتی دەكەوێ و ئازاد دەكرێ، لەسەر خەبات لــــە رێــــزی پارتــــی دیموكراتــــی و تێكۆشــــانی

كوردستان بەردەوام دەبێت.قــــادر كاك لەگــــەڵ ســــاڵی 1959 لــــە مــــن ئاشــــنایەتیم پەیداكــــرد، بەهــــۆی ئــــەوەی ئــــەو

بەرپرســــی كتێبخانەی شــــۆڕش بوو لەشــــاری هەولێر، كە سەر بە پارتی دیموكراتی كوردستان بــــوو، ئێمەی گەنجــــان و قوتابیان زۆر دەچوینە الی و ئاشــــنایی و برادەریمان لەگەڵی پەیدا كرد و پەڕاوگەكەی لە نزیك چاپخانەی كوردســــتان بوو، كە خاوەنەكەی مامۆســــتا گیــــو موكریانی

بوو.زۆر جــــاری وابوو بەكار دەڕۆیشــــت، من و دوو ســــێ هەڤاڵــــی تر لــــە جێگای ئــــەو دەبوین، برادەرایەتیمــــان بــــە هێزبــــوو، زۆرجــــار قســــە وباســــی خۆشــــی بۆ دەكرین، بەتایبەت هی ئەو

سەردەمەی سەربازی ئینگلیز بووە.وەك نوكتەیــــەك جارێك بۆ ئێمەی باســــكرد، گوتــــی كابرایەك هات داوای پێنوســــی كرد وتی قەڵەمی )كەری پارت هەیە؟!!( وتم بەڵێ قەڵەمی كەری ئەوســــاڵم هەیە كابرا مەبەســــتی قەڵەمی پاركــــەر بووە. جا ئەو جۆرە قســــە خۆشــــانەی هەبوو، هەرچەندە ئەو بە تەمەن لە من گەورەتر

بوو.دوای ئەوە باری سیاسی پارتی و حكومەتی عێڕاق لەسەردەمی عەبدولكەریم قاسم تێكچوو، بـــارەگای پارتـــی داخـــرا، هەروەهـــا پەڕاوگەی شۆڕش نەما، من و كاك قادر لەیەك بزربووین و ئاگامـــان لەیەكتـــری نەمـــا. دواتـــر لـــە كاتی شـــۆڕش لە زۆر ناوچەكانی كوردستانی كاری پێشـــمەرگایەتی دەكات و ماوەیـــەك لـــە هێزی ســـەفین و ناوچەی جوتیارانی دەشـــتی هەولێر

بوو.

جارێكـــی تر لە پاش رێكەوتنی 11ی ئازاری 1970 لەگـــەڵ كاك قـــادر شـــۆڕش یەكترمـــان گرتـــەوە، مـــن كارگێـــڕی لقی2ی پارتـــی بووم و ئەویشـــمان كـــرد بە بەرپرســـی ل.ن كۆیە و ماوەیەكـــی باش لەم لیژنەیـــەی ناوچەیە كاری كـــرد و ســـەركەوتنی بەدەســـت هێنا. لەســـاڵی 1973 گواســـتمانەوە بۆ ل.ن شـــەقاوە و كاك مـــەال غەریـــب محەمەد چـــووە جێـــگای ئەو لە

ناوچەی كۆیە.لـــە ســـاڵی 1975 لـــە مانگـــی 3 لـــە كاتـــی گەڕانەوەم لە كۆبوونـــەوی كۆمیتەنی ناوەندی پارتـــی دیموكراتـــی كوردســـتان، وابزانـــم لـــە رۆژی 1975/3/7 لـــە بـــارەگای ل.ن شـــەقاوە لـــە شـــەقاوە چوومـــەالی كاك قادر شـــۆڕش و كۆبوونەوەیەكـــی تایبەتـــم كـــرد، من ئەوكاتە بەرپرســـی لقی2 بووم. هەندێ لە راســـپاردەی ســـەركردایەتی پارتیم پێڕاگەیاند و نهێنییەك لە نێوان دەزگاكانی حیزب و سەكردایەتی هەبوو

پێم راگەیاند.بـــەاڵم ئەویـــش ئـــاگاداری منـــی كـــرد وتی لەســـەری رەش و دەوروبـــەری مەســـیف لـــە بازگەی ســـەربازی شەڕ هەیە، لەسەر مەیدانی شـــەقاوە ئاگات لە خۆ هەبـــێ لەوانەیە بتگرن. منیش تۆتۆمبێلی ڤۆڵگا و )5( پێشمەرگەم لەگەڵدا بوو، پێم گوت من پســـولەیەكی قەدەغەنەكردن )عـــدم تعرض(م الیە، رەنگە بتوانم بە ئۆتۆمبێل دەربازبم. جا خواوراستان ئەو كاتەی گەیشتمە بازگەكە، بە كێشەیەك گیرۆدەبوون و منیش بە

شـــۆفێرەكەم گوت لێخـــۆڕە رامەگرن، ئەوەبوو بەسەالمەتی دەربازبووین.

دوای ئـــەوە لەهیـــران كاك قـــادر شۆڕشـــم دیتـــەوە، كە شـــەڕ دەســـتی پێكردبـــوو، دواتر ئاگامـــان لێكبـــڕا، ئـــەو لـــە لقی2 نەمـــا و چووە الی ســـەركردایەتی و ئاگام لێی بڕا، بەداخەوە دیتنەوەمان لە شەقاوە و هیران دوا دیدارمان بـــوو. كاك قادر خوێندەواری زۆر نەبوو، بەاڵم رۆشـــنبیر بـــوو، هۆشـــیاربوو، خاوەنـــی رای خـــۆی بـــوو، هەموو گیان و ژیانـــی بۆ كورد و

كوردستان تەرخان كردبوو.بەڵێ كاك قادر پاش نسكۆی شۆڕشی ئەیلول دەگەڕێتـــەوە هەولێـــر و لەكاتی دورســـتبوونی بزوتنـــەوەی سۆسیالســـتی كوردســـتان، رۆڵی چـــاالك دەبینێ و بەرپرســـیاریەتی جۆراوجۆر

وەردەگرێ.تا ئەوەبوو لە كۆنگرەی حیزبی سۆسیالیستی ئەندامـــی بـــە 1981/5/12 لـــە كوردســـتان ســـەركردایەتی ئـــەو حزبـــە هەڵدەبژێـــردرێ و دەكرێتە بەرپرســـی لقـــی هەولێـــری حیزبەكە، تـــا ئـــەو كاتەی بە داخـــەوە لـــە 1983/4/11 بە نەخۆشـــی ریخۆڵەكوێـــرە كۆچـــی دوایی كرد. درود لە گیانی ئەو كەڵەمێرە، كە هەموو تەمەن و ژیانی خۆی، هەر لەهەرزەكارییەوە تا دەگاتە

پیریی، بۆ كورد و كوردستان تەرخانكرد.درود لە گیانی ئـــەو هەڤاڵە دێرینەم، دروود لە گیانی هەموو شەهیدانی كورد و كوردستان،

دروود لە گیانی بارزانی نەمر.محەمەد مەال قادر

28 ژماره 236 2014/6/21

ژماره 236 2014/6/21 29

لەدەستەراستەوە: عەزیز سۆفی، قادر شۆڕش، پشتیوان شۆڕش، شاخەوان شۆڕش )سماقوڵی، 1982(

سياسەت

كۆچكردوو قادر حەمەد، كە بە "قادر شۆڕش" ناوبانگی دەركردووە، لە ســـاڵی 1924 لە گوندی "قەاڵســـنجی ســـەروو" لەدایكبووە. دوای مردنی باوكـــی ماڵەكەیـــان دەچێتە هەولێـــر. هەوڵ دەدا بەشەوانە بخوێنێ و بەرۆژیش بۆ بژێوی ژیانی خـــۆی و خێزانەكەیـــان كاربـــكات. دواتر لەكاتی جەنگـــی جیهانـــی دووەم لە رێـــگای ئینگلیزەكان دەبێتە سەربازی لیڤی ئینگلیز، زۆر چاالك دەبێ

و دەگاتە پلەی جێگری ئەفسەر. لەســـەرەتای ژیانەوە گیانـــی كوردایەتی تێدا گەشە دەكات و لەســـەرەتای حزبی هیوا دەبێتە ئەندامی ئەو حزبە. پاش ماوەیەكیش لەسەربازی لیڤی نامێنێ، چونكە ئەو هێزە بەشێوەیەكی كاتیی بـــوون، كە جەنگی جیهانـــی دووەم كۆتایی دێت،

كۆتایی بە خزمەتی ئەو جۆرە كەسانە دێت. لەكاتی كۆتاییهاتنـــی حزبی هیوا دەچێتە ناو حزبی شـــۆڕش، لەدواییدا لە ساڵی 1946 دەبێتە ئەندامـــی پارتی دیموكراتی كورد )كوردســـتان( و لەســـاڵی 1947 بە پۆســـتەچی لـــە فەرمانگەی پۆســـتەی هەولێر دادەمەزرێ و لە دواییدا چەند ســـاڵێك لەســـەر چاالكی حیزبی لە گرتوخانەی

بەغدا و كەركوك زیندانی دەكرێ.كاك قــــادر لــــە ســــاڵی 1956 بــــەر لێبوردنی گشــــتی دەكەوێ و ئازاد دەكرێ، لەسەر خەبات لــــە رێــــزی پارتــــی دیموكراتــــی و تێكۆشــــانی

كوردستان بەردەوام دەبێت.قــــادر كاك لەگــــەڵ ســــاڵی 1959 لــــە مــــن ئاشــــنایەتیم پەیداكــــرد، بەهــــۆی ئــــەوەی ئــــەو

بەرپرســــی كتێبخانەی شــــۆڕش بوو لەشــــاری هەولێر، كە سەر بە پارتی دیموكراتی كوردستان بــــوو، ئێمەی گەنجــــان و قوتابیان زۆر دەچوینە الی و ئاشــــنایی و برادەریمان لەگەڵی پەیدا كرد و پەڕاوگەكەی لە نزیك چاپخانەی كوردســــتان بوو، كە خاوەنەكەی مامۆســــتا گیــــو موكریانی

بوو.زۆر جــــاری وابوو بەكار دەڕۆیشــــت، من و دوو ســــێ هەڤاڵــــی تر لــــە جێگای ئــــەو دەبوین، برادەرایەتیمــــان بــــە هێزبــــوو، زۆرجــــار قســــە وباســــی خۆشــــی بۆ دەكرین، بەتایبەت هی ئەو

سەردەمەی سەربازی ئینگلیز بووە.وەك نوكتەیــــەك جارێك بۆ ئێمەی باســــكرد، گوتــــی كابرایەك هات داوای پێنوســــی كرد وتی قەڵەمی )كەری پارت هەیە؟!!( وتم بەڵێ قەڵەمی كەری ئەوســــاڵم هەیە كابرا مەبەســــتی قەڵەمی پاركــــەر بووە. جا ئەو جۆرە قســــە خۆشــــانەی هەبوو، هەرچەندە ئەو بە تەمەن لە من گەورەتر

بوو.دوای ئەوە باری سیاسی پارتی و حكومەتی عێڕاق لەسەردەمی عەبدولكەریم قاسم تێكچوو، بـــارەگای پارتـــی داخـــرا، هەروەهـــا پەڕاوگەی شۆڕش نەما، من و كاك قادر لەیەك بزربووین و ئاگامـــان لەیەكتـــری نەمـــا. دواتـــر لـــە كاتی شـــۆڕش لە زۆر ناوچەكانی كوردستانی كاری پێشـــمەرگایەتی دەكات و ماوەیـــەك لـــە هێزی ســـەفین و ناوچەی جوتیارانی دەشـــتی هەولێر

بوو.

جارێكـــی تر لە پاش رێكەوتنی 11ی ئازاری 1970 لەگـــەڵ كاك قـــادر شـــۆڕش یەكترمـــان گرتـــەوە، مـــن كارگێـــڕی لقی2ی پارتـــی بووم و ئەویشـــمان كـــرد بە بەرپرســـی ل.ن كۆیە و ماوەیەكـــی باش لەم لیژنەیـــەی ناوچەیە كاری كـــرد و ســـەركەوتنی بەدەســـت هێنا. لەســـاڵی 1973 گواســـتمانەوە بۆ ل.ن شـــەقاوە و كاك مـــەال غەریـــب محەمەد چـــووە جێـــگای ئەو لە

ناوچەی كۆیە.لـــە ســـاڵی 1975 لـــە مانگـــی 3 لـــە كاتـــی گەڕانەوەم لە كۆبوونـــەوی كۆمیتەنی ناوەندی پارتـــی دیموكراتـــی كوردســـتان، وابزانـــم لـــە رۆژی 1975/3/7 لـــە بـــارەگای ل.ن شـــەقاوە لـــە شـــەقاوە چوومـــەالی كاك قادر شـــۆڕش و كۆبوونەوەیەكـــی تایبەتـــم كـــرد، من ئەوكاتە بەرپرســـی لقی2 بووم. هەندێ لە راســـپاردەی ســـەركردایەتی پارتیم پێڕاگەیاند و نهێنییەك لە نێوان دەزگاكانی حیزب و سەكردایەتی هەبوو

پێم راگەیاند.بـــەاڵم ئەویـــش ئـــاگاداری منـــی كـــرد وتی لەســـەری رەش و دەوروبـــەری مەســـیف لـــە بازگەی ســـەربازی شەڕ هەیە، لەسەر مەیدانی شـــەقاوە ئاگات لە خۆ هەبـــێ لەوانەیە بتگرن. منیش تۆتۆمبێلی ڤۆڵگا و )5( پێشمەرگەم لەگەڵدا بوو، پێم گوت من پســـولەیەكی قەدەغەنەكردن )عـــدم تعرض(م الیە، رەنگە بتوانم بە ئۆتۆمبێل دەربازبم. جا خواوراستان ئەو كاتەی گەیشتمە بازگەكە، بە كێشەیەك گیرۆدەبوون و منیش بە

شـــۆفێرەكەم گوت لێخـــۆڕە رامەگرن، ئەوەبوو بەسەالمەتی دەربازبووین.

دوای ئـــەوە لەهیـــران كاك قـــادر شۆڕشـــم دیتـــەوە، كە شـــەڕ دەســـتی پێكردبـــوو، دواتر ئاگامـــان لێكبـــڕا، ئـــەو لـــە لقی2 نەمـــا و چووە الی ســـەركردایەتی و ئاگام لێی بڕا، بەداخەوە دیتنەوەمان لە شەقاوە و هیران دوا دیدارمان بـــوو. كاك قادر خوێندەواری زۆر نەبوو، بەاڵم رۆشـــنبیر بـــوو، هۆشـــیاربوو، خاوەنـــی رای خـــۆی بـــوو، هەموو گیان و ژیانـــی بۆ كورد و

كوردستان تەرخان كردبوو.بەڵێ كاك قادر پاش نسكۆی شۆڕشی ئەیلول دەگەڕێتـــەوە هەولێـــر و لەكاتی دورســـتبوونی بزوتنـــەوەی سۆسیالســـتی كوردســـتان، رۆڵی چـــاالك دەبینێ و بەرپرســـیاریەتی جۆراوجۆر

وەردەگرێ.تا ئەوەبوو لە كۆنگرەی حیزبی سۆسیالیستی ئەندامـــی بـــە 1981/5/12 لـــە كوردســـتان ســـەركردایەتی ئـــەو حزبـــە هەڵدەبژێـــردرێ و دەكرێتە بەرپرســـی لقـــی هەولێـــری حیزبەكە، تـــا ئـــەو كاتەی بە داخـــەوە لـــە 1983/4/11 بە نەخۆشـــی ریخۆڵەكوێـــرە كۆچـــی دوایی كرد. درود لە گیانی ئەو كەڵەمێرە، كە هەموو تەمەن و ژیانی خۆی، هەر لەهەرزەكارییەوە تا دەگاتە

پیریی، بۆ كورد و كوردستان تەرخانكرد.درود لە گیانی ئـــەو هەڤاڵە دێرینەم، دروود لە گیانی هەموو شەهیدانی كورد و كوردستان،

دروود لە گیانی بارزانی نەمر.

30 ژماره 236 2014/6/21

سياسەت

ئاگری شــــه ڕ دیســــانه وه لــــه رۆژهه اڵتی جاره یــــان ئــــه م هه اڵیســــاوه، ناوه ڕاســــتی ئێرانــــە، دراوســــێی جەنگەكــــە مەیدانــــی بــــه پێشــــڕه ویکردنی هیزه کانــــی ده وڵه تــــی ئیســــالمی عێراق و شــــام )داعــــش(. عێراق شایەتحاڵی ترســــناكترین قه یرانی خۆیه تی له دوای چوونه ده ره وی هێزه کانی ئه مریکا له کۆتایی ساڵی 2011 . وته بێژی وه زاره تی کــــه رایگه یانــــدووه ، ئه مریــــکاش ده ره وی داعــــش نه ته نیا بۆ عێراق، به ڵکو بۆ تێکڕای

ناوچه که مه ترسیه کی جیدییه .باراک ئۆباما، سه رۆک کۆماری ئه مریکا ئه و ئه گه ره ی به دوور نه زانیوه ، که به هۆی فڕۆكەوە بۆ پێشگرتن له پێشره وی داعش، هێرشیان بکاته سه ر. ئێرانیش له کاردانه وی خۆی به رامبه ر بــــه ئاڵۆگۆڕه کانی عێراق و جموجۆڵی داعش، به دریژایی سنووره کانی رۆژئاوای له گه ڵ کوردســــتان ئاماده باشــــی راگه یانــــدووه . هاوکات حه ســــه ن رۆحانی،

ســــه رۆک کۆمــــاری ئێــــران لــــه وتووێــــژی ته له فۆنــــی خــــۆی لــــه گــــه ل نــــوری مالکی، ئامــــاژه ی بــــه پێویســــتی رووبه رووبوونــــه

له گه ڵ تیرۆریزم و توندوتیژی داوه. ئــــه و جه نــــگ، رووتــــی حه قیقه تــــی راســــتیانه ی کــــه نایانبینیــــن یــــان نامانه وێ

بیانبینینبــــۆ ســــااڵنێك ده چــــێ رۆژانه به لێشــــاو هه واڵــــی ئه و ناوچانه ده خوێنینــــه وه ، که به ناوچه ی جەنگ و ملمالنكێان، یان قه یراناوی بــــه ناوبانگــــن. رۆژ نییــــه وێنــــه و دیمه نــــی جەنگ و قوربانیانی جەنگ له راگه یه نه کان نه بینین. جەنگ، ئه و حه قیقه ته یه که ســــه ری بــــه کون و قوژبنی ژیانــــی رۆژانه ی ئێمه دا کــــردووه. هه رچه ندە ئه و که ســــانه زیاتر له ئازار و مه ینه ت و بەاڵی شه ڕ تێده گه ن، که له شــــه ڕدا به شــــداربووبن، به اڵم نابێ به ها و گرنگــــی ئــــه و وێنانه له بیر بکرێــــن، که به هۆی راگەیاند نه کانه وه له ناوچەكانی شەڕدا

باوده کرێنه وه. وێنه کانی کریســــتۆف به نگرێت، وێنه گر-

ناسر مورادی

پۆرنۆگرافی جەنگە خوێناوییەكانی

رۆژهەاڵتی ناوەڕاست

ژماره 236 2014/6/21 31

سياسەت

ژماره 236 2014/6/21 31

32 ژماره 236 2014/6/21

زۆر وێنە هەن كارەساتە جەنگیەكان وەك خۆی دەگوزانەوە، بەاڵم لەبەر رەچاوكردنی هەستی بینەر هەرگیز باوناكرێنەوە

سياسەت

جه نــــگ و قوربانیه کانــــی، جۆرێــــک نییه له پۆرنۆگرافی؟

کتێبێک که الپه ڕه به الپه ڕه ی له خوێن گه وزاوه

رۆژنامــــە لــــه وێنانــــه لــــه م هه ندێــــک به ناوبانگه کانی جیهاندا باوده کرێنه وه، یان له رێگای که ناڵه کانی ته له فزیۆنه وه ده خرێته بــــه ر دیدی هه زاران بینــــه ر، به اڵم کۆمه ڵێک وێنــــه ش هه ن، کــــه تایبه تن بــــه قوربانیانی جەنگ و به هۆی ئه وه ی توندوتیژی رووت و بــــێ په رده یان تێدا ده خرێته روو، هه رگیز

ده رفه تی باوکردنه وه یان پێنادرێ.وێنه کانی کریســــتۆف به نگرێت که له ژێر نــــاوی "پۆرنی جه نگیــــی" کۆکراونه ته وه ، له جۆری ئه و وێنانه یه : ته رمی شــــێوێندراوی مندااڵن، ته رمی ئه و پیاوانه ی خراونه ته نێو زبڵدانه وه و به شێک له ئه ندامه کانی له شیان به هــــۆی ســــه گی بەڕەڵــــاوە پارچه پارچه کــــراوه و خوراون، وێنه ی ئــــه و مرۆڤانه ی له خوێندا گه وزاون و ... هتد.، وه ک ئه وەی بڵێــــێ هــــه ر به رگێکی ئه م کتێبــــه به خوێنی مرۆڤه بێتاوانه کان باوکراونه ته وه، گه لێک ئەســــته مه بتوانــــرێ الپه ڕه کانی ئــــه م کتێبه

هه ڵبدرێته وه و تاکۆتایی تەماشابكرێت.ئــــه م وێنانه هیچ کات له میدیا و شــــوێنه

هه واڵنێری جه نگیــــی له ناوچه كانی جەنگدا، کــــه لــــه رۆژنامــــە به ناوبانگه کانــــی جیهاندا باو بوونه تــــه وه ، یارمه تییه کی زۆری داوه بۆ تێگه یشــــتنی ئێمه له و ناوچانه. بەنگرێت یه کێك له و وێنه گرانــــه بووه ، که هاوڕێه تی سوپای ئه مریکای کردووه له کاتی هێرشی

بۆ سه ر عێراق لەساڵی 2003. ئه رکێکی پیشه یی، ئه رکێکی ئه خالقی

وێنه گر-هه واڵنێرانی جه نگ، که وتوونه ته چه قــــی جه نگێکــــی رووحــــی و ره وانییه وه. له الیــــه ک ده بێ ئه رکی گه یاندنی زانیاری به جێ بگه یه نین، لــــه الیه کی دیکه وه له رووی ئه خالقیییه وه پاســــاو بــــۆ کاره کانی خۆیان بهێننــــه وه ئــــه وان بــــه رده وام رووبه رووی ئــــه م پرســــیاره ده بنــــه وە: ئایــــا به راســــتی قوربانیــــه کان ئــــازاری و ره نــــج ده کــــرێ پیشــــان بــــده ن؟ گریمان ده کــــرێ له رێگای ئازاره کانــــی و ره نــــج لــــه وێنەكانیانــــەوه مرۆڤ تێبگه ین، بەاڵم ئایا ده کرێ لەڕێگای ئەمــــەوە یارمه تــــی قوربانیانه کانــــی جه نگ وێنه گر-هه واڵنێــــری که ســــێکی بدرێــــن؟ جه نــــگ کــــه له مه ینه تی ورۆژه رەشــــەكانی قوربانیان بابەتێك دروست دەكات، ئایا بۆ ئه وه یەتی هه ستی کونجکۆڵی خه ڵکانی دیکه دابمرکێنــــێ؟ ئایــــا وێنەگرتنــــی دیمه نه کانی

تایبه ته کانــــدا باوناکرێنه وه، کــــه س ئاماده نییــــه بینــــەری وێنه راســــته قینه کانی جه نگ بێــــت. ئــــه و وێنــــه و دیمه نانــــه ی رۆژانه له قوربانیانــــی نێو جەنگەكانــــەوە به رچاومان ده که وێ، وێنه گه لێکــــی رواڵه تین و هه رگیز نابنه ئاوێنەی راسته قینه و رووت و قووتی واقیعــــی توندوتیژی جه نگ. ئــــه و وێنانەش باوناکرێنــــه وه، راگه یا ندنه کانــــدا لــــه كــــە و وێنه گــــران کۆمپیۆتــــه ری له میمــــۆری هه واڵنێرانــــی جه نگیــــدا له بیــــر ده کرێن، یان ئه وه تــــا فه رامــــۆش ده کرێــــن. کریســــتۆف به نگرێت بــــه ئاماده کردنی ئه ڵبۆمی "پۆرنی جه نگی" یارمه تیمان ده دات، تا رووبه رووی فه رامۆشــــكردنی ئاگاهانــــه ی واقیعی جه نگ

ببینه وه. پۆرنۆگرافــــی و جه نگ، رووتکردنه وی

جه نگجه نگــــی" "پۆرنــــی وێنــــه ی کۆمه ڵــــه به رهه می کریســــتۆف به نگرێت، ده رخه ری راســــتییه کانی جه نگــــه لــــه ناوچه کــــه دا، لــــه عێراق، سوریا، لوبنان و غه زه، الپه ڕه کانی ئــــه م کتێبــــه پێکــــه وه لکێنــــدراون، هه ربۆیه مــــرۆڤ ده توانێ به هه ڵدانه وه ی الپه ڕه کان، وێنــــه کان ســــه یر بــــکات، یــــان بــــێ ئه وه ی

الپه ره یه کیش هه ڵبداته وه ، به الوه ی بنێ.

ژماره 236 2014/6/21 33

نــــاوخــــــــــۆ

"هەژاریی گەورەترین دوژمنی ژینگەیە و دەوڵەمەندەكانیش هیچكات لەخەمی ژینگەدا نین"

34 ژماره 236 2014/6/21

خەڵك تێنەگەیشتووە لەوەی ئاین چەند قەدەغەی لەسەر

راوكردن و كوشتنی زیندەوەران داناوە

واڵتانی تر هەزارەها تەن مەوادی ئیكسپایەر رەوانەی واڵتەكەی ئێمە دەكەن و ئێمەش لەواڵتی

خۆمان دەیسوتێنین و بەچاالكیشی لەقەڵەم

دەدەین!

كە هەڵەبجە لە 3/16 كیمیاباران كرا، مارەكان لە سوڕی خۆیان بوون و بەرنەكەوتن، بەاڵم كە

هاتنە دەرەوە چونكە لەقلەقەكان نەمابوون،

ژمارەیان زۆر زیادی كرد و دەهاتنە ناو شارەكانەوە

ناوخۆ

هەژاریی گەورەترین دوژمنی ژینگەیە و دەوڵەمەندەكانیش هیچكات لەخەمی ژینگەدا نین

عەبدولڕەحمان سدیق بۆ سڤیل:

34 ژماره 236 2014/6/21

ژماره 236 2014/6/21 35

ناوخۆ

لەكۆمەڵگـــەی ئێمەدا تێگەیشـــتنێكی ســـادە بۆ ژینگە و ژینگەپارێزی هەیە، خەڵك پێیوایـــە ژینگەپارێزی تەنیا ئەوەیە لەشـــوێنە گشتیەكان و ســـەیرانگاكاندا خۆڵ و خاشاك فـــڕێ نەدرێت، بەاڵم ئایـــا ژینگەپارێزی تەنیا

هەڵگرتنەوەی خۆڵ و خاشاكە؟عەبدولڕەحمـــان ســـدیق: بەداخەوە كاتێك باسی ژینگە دەكرێ، تەنیا باسی هەڵگرتنەوەی لەكاتێكـــدا دەكرێـــت، خاشـــاك و زبـــڵ پەیوەســـتكردنی زبڵ و خاشـــاك بەژینگەوە، كارێكـــە شـــارەوانی ئەنجامـــی دەدات، بەاڵم لەسەرەتاكان كاتێك باس لەژینگە دەكرا، قسە لەســـەر سێ پێكهێنەر دەكرا، ئەوانیش )هەوا، ئـــاو، خاك(ن. پێكهینەری یەكـــەم كە هەوایە، لەرێگـــەی ســـێ ســـەرچاوەی ســـەرەكیەوە پیس دەبێت، یەكـــەم: كۆبوونەوەی زۆرترین ژمارەی دانیشـــتوان لەرووبەریكی بچووك، دووەم: هۆكارەكانی گواستنەوە، كە بێگومان هـــۆكاری ئێســـتا كوردســـتان لەهەرێمـــی گواســـتنەوە زیادی كردووە وەك ئۆتۆمبێل، ســـێیەم: كارگەكان، ئەویـــش بەهۆی گەرمی یـــان بەدوكەڵكردن دەتوانن هەوا پیس بكەن. پێكهینەری دووەم ئاوی ســـەرزەوی و ئاوی ژێـــرزەوی، ئەویش بەچەندین شـــێواز پیس دەكرێـــن، پێكهینەری ســـێیەم خاكە، ئەویش بەشێوازی جۆراوجۆر پیس دەبێت، بۆنمونە لەرێگـــەی مـــادە كیمیاوییـــەكان، وەك پەینی كیمیاویـــی كە بۆ كشـــتوكاڵ بەكاردەهێنرێت، بـــەاڵم دواجـــار مێروولـــە سودبەخشـــەكان دەكوژێـــت، یـــان لەگـــەڵ ئاوی بـــاران تێكەڵ دەبێـــت و دووبـــارە دێتەنـــاو دەریـــاكان و رووبارەكان و جارێكتر ئاوەكە پیس دەبێت. جگەلـــەوەش بەهۆی جەنگەكانەوە رێژەیەكی زۆر مین چینـــراوە، بۆ نمونە عێراق نزیكەی 25 ملیۆن مینی تێدا چێنراوە. ئەمە سەرەڕای ئـــەو هەموو مادە پالســـتیك و شووشـــانەی

رۆژانـــە دەخرێنـــە ژێرخـــاك و ئـــەم هەموو زبااڵنـــەی ئێمـــە كـــە ریســـایكلین ناكرێـــن و دەخرینە ژێرخاك، رۆژانە ژینگە پیس دەكەن. بـــەاڵم جگە لەو ســـێ پێكهینەرە پیســـبوونی هەســـتی بیســـتن و بینیـــن، هەیـــە بۆنمونـــە هەستی بیستن رۆژانە لەرێگەی دەنگەكان و ژاوەژاوەكان پیس دەبێت، یان هەستی بینین لەرێگەی ئەو هەموو رەنگە جیاوازانەوە پیس دەبێـــت، كە لەشـــوێنەكانی نیشـــتەجێبوون و شوێنە گشـــتیەكان هەن و ئەركی شارەوانیە رێكیبخـــات. لەئەوروپا بۆ هەڵبژاردنی رەنگی ماڵـــەوەت ئـــازادی چـــی هەڵدەبژیرێت، بەاڵم بڕیـــاری شـــارەوانی دەرەوە رەنگەكانـــی لەســـەر دەدات، چونكە كاریگەری دەروونی بەجێدەهێڵێت. هەروەها بەرزبوونەوەی پلەی گەرمـــا و توانەوەی بەســـتەلەكانی باكوور و باشـــوور، جگەلەوەش مادە تیشـــكاوەرەكان كە لەجەنگ بەكارهێنراون و بەكاردەهێنرین،

هەموو بوونەتە هۆی پیسكردنی ژینگە. زۆرجـــار دەگوترێـــت زۆری زبـــڵ و خاشـــاك لەنەبوونی هۆشیاری هاواڵتیانە، حكومەتیـــش هاواڵتیـــان بەئەنـــدازەی ئایـــا كەمتەرخـــەم نەبـــووە لەزۆربوونـــی زبـــڵ و

خاشاك؟ هەمیشـــە مـــن ســـدیق: عەبدولڕەحمـــان یەك پرســـیار دەكەم، ئایا یاســـا هۆشـــیاریی یاســـا هۆشـــیاریی یـــان دەكات، دروســـت دروست دەكات؟ خەڵكی عاقڵ هەمیشە دەڵێن هۆشـــیاریی یاســـا دروســـت دەكات، چونكە هۆشـــیاریمان هەیە كاری لەســـەر دەكەین و فشـــار دەكەین بـــۆ ئەوەی ببێت بەیاســـا. بۆ نمونە بۆ پشـــتێنی ســـەالمەتی یەك ســـەعات بڵی بۆ پاراســـتنی خۆت و ســـەاڵمەتی ژیانت و .. هتـــد هیـــچ كاریگەرییەكی نابێـــت، بەاڵم كاتێك باســـی ئەوەت كـــرد، كە غەرامەی 30 هەزاری لەســـەرە، خەڵك پشتێنی سەالمەتی دەبەســـتێت. بۆیـــە لەواڵتێكـــی وەك ژاپـــۆن كاتێـــك دەڵێـــت لەكاتی لێخۆرێنـــی ئۆتۆمبێل كـــەس دۆالرە، 300 مۆبایـــل بەكارهێنانـــی ئیـــدی بەكاریناهێنـــێ، چونكە دەبـــێ هەموو رۆژ غەرامـــە بـــدات. بۆیە بۆمـــان دەركەوت ئەوروپا بەیاســـا و غەرامە وەستاوە، چونكە هەرساتێك لەیەكێك لەواڵتە پێشكەوتووەكان كارەبـــا ببرێـــت، خەڵكێـــك هەیـــە لەنەبوونی كارەبا و كامێرەكان كاری دژ بەیاســـا بكات. ئەمـــە گرنگە، حكومـــەت دەتوانی خێراتر كار بۆ پاراســـتنی ژینگە بـــكات، ئەویش بۆ نمونە لەقوتابخانە بەچ شـــێوەیەك باســـی دەكات؟ بەهەمان شێوە مامۆستای ئاین و .. هتد باسی بكەن، 30 ســـاڵە باسی دەكەین و كاریگەری زۆری نەبووە بزانە یاســـاكانی ناو كۆمەڵگە

پێویســـتیان بەزیاتركـــردن و جێبەجێكردنـــە، چونكـــە دەبینیـــن یاســـای جگەرەنەكێشـــان لەپەرلەمان دەرچوو، بەاڵم جێبەجێ ناكرێت، ئەی بۆ لەخودی پەرلەمان جاربەجار یاساكە پێشـــێل دەكرێت؟ بۆیە كاتێك لەهۆڵێك من و تۆ دانیشـــتووین، یەكێك جگەرە بكیشێ، پێی بڵێین جگەرە مەكێشە، دەڵێ نابێت؟ یان دەڵێ تۆ بڕۆ دەرەوە، یان لەناو ئۆتۆمبێل بەهەمان شێوە. بۆیە یاساكان لەئەوروپا ئەوان دەباتە ســـەر خاڵیكـــی دیكـــە، ئەوەیە كە پۆلیســـێك پێویســـتە كە پێی دەگوترێت پۆلیســـی ژینگە، بـــۆ ئـــەوەی یاســـاكانی ژینگەیـــی پێبڵیـــت و پۆلیســـەكە هۆشیار بێت و یاساكان جێبەجی بكات، لەناو شار بگەرێت ئەو كەسانەی ژینگە

پێشێل دەكەن ئیجرائاتیان لەگەڵدا بكات. ژمارەیەكی زۆر یاســـا لەپەرلەمان دەرچـــووە و بەردەوامیـــش یاســـای نوێـــی دەردەچن، پێویستە چی بكرێت بۆئەوەی ئەو یاســـایانەی دەردەچن لەگەڵ یاســـا ژینگەییە

جیهانیەكان بگونجێندرێن؟ عەبدولڕەحمان ســـدیق: بۆ ئەوەی یاسای پاراستن و چاككردنی ژینگە جێبەجی بكەین، پێویســـتە دامەزراوەیەكـــی جێبەجێكردنی بۆ دروست بكەین، تاكو ئەو كەسەی سەرپێچی دەكات، بزانین كی دەبێت سزای بدات؟ دەبێ ئەمانـــە ببرێنـــە بـــەردەم دادگای تایبەتمەنـــد بـــە ژینگە. لەواڵتێكی نزیكـــی وەك ئوردن و لوبنـــان دادگای ژینگەییان دروســـتكردووە، پێویســـتی هەیـــە تـــاوان هەندێـــك چونكـــە بەهەندێـــك دادوەر هەیە، كە ئەو یاســـایانەی ژینگـــەی خوێندبێتـــەوە بـــۆ ئـــەوەی بتوانی

یاساكە جێبەجێ بكات.هێشـــتا دەگوترێـــت زۆرجـــار بەشێوەیەكی بەرفراوان كارگە لەكوردستان نیە تاوەكو ژینگەی كوردستان پیس بكات؟

عەبدولڕەحمان ســـدیق: دەبێـــت ئەوەمان وەزارەتـــی ئامارەكانـــی بەپێـــی لەبیربێـــت بارزگانی و پیشەسازی لەهەرێمی كوردستان نزیكەی 21 هەزار كارگە و كۆمپانیا موڵەتیان كاركردنیان هەیە، لەو رێژەیە 2780 بیانین و نزیكەی 300 كۆمپانیاش لەبواری دەرهێنانی نـــەوت كاردەكـــەن. ئـــەوە بۆخـــۆی ژینگـــە پیس دەبێـــت. لەبەرئەوەی لەژینگە ســـنوری پیســـكارەكان و ناخوێنرێتـــەوە سیاســـی لەســـنورەكان بوەســـتن، واڵتانیـــش نایـــەن بەتەنـــگ ژینگەی خۆیانەوەن، بۆ نمونە ئێران زۆربـــەی كارگـــە مەترســـیدارەكانی دەخاتە ســـەر ســـنورەكانی لەگەڵ عێراق و هەرێمی كوردستان، توركیا و سوریا بەهەمان شێوە، بۆیـــە لەو حاڵەتـــەدا بەدڵنیایـــەوە كاریگەری لەســـەر ئێمـــە دروســـتدەكات، ئـــەو ئـــاوەی

نوســــەر و رۆشنبیر عەبدولڕەحمان سدیق، ژینگــــەی پێشــــووی وەزیــــری و ئەندازیــــار عێــــراق، وەك كەســــێكی تایبەتمەنــــد لەبواری ژینگــــە، گرنگیدانی زۆری بــــە بابەتی ژینگە و ژینگەپارێزیــــی هەیە، لــــەو دیمانەیەی گۆڤاری سڤیلدا باس لە كێشە ژینگەییەكان بە گشتی و ژینگەی هەرێمی كوردستان بە تایبەت دەكات و پێیوایــــە بۆ پاراســــتنی ژینگە هۆشــــیاریی و

یاسا پێویستن.بەشی یەكەم

بیالل سەعید

36 ژماره 236 2014/6/21

ناوخۆ

لەسوریا، یان ئەو ئاوەی لەئێران پیس بووە، كاریگەری لەسەر ئێمە دەبێت.

نەبوونـــی ریســـایكلینگ )دووبـــارە مەترســـی پاشـــماوەكان( بەكارهێنانـــەوەی

لەسەر ئایندەی ئەم واڵتەی ئێمە چۆنە؟ عەبدولڕەحمـــان ســـدیق: ئینگلیز پێی دەڵی چـــوار ئاڕەكـــە، یەكـــەم: ریفیـــوزە، ئەوەیـــە كـــە دەكرێـــت هەندێـــك شـــت رەفزبكەینەوە پێـــش ئـــەوەی بەكاریبهێنیـــن، چونكـــە زیان بەژینگـــە دەگەیەنێـــت و حكومـــەت لەرێگەی بەئاســـانی و رەتیكباتـــەوە ســـنورەكانەوە دەتوانێ ئەمە بكات، بۆیە من هەمیشە باسی رۆڵـــی حكومـــەت دەكەم پێش ئـــەوەی باس هاواڵتـــی بكـــەم. كاتێك دەڵێن هێنـــدە مادەی ئێكســـپایەرەمان لەناوبـــردووە، بـــەاڵم چۆن لەناومانبـــردووە؟ لەنێـــو واڵتەكـــەی خۆمان ســـوتاندومانە! واڵتەكەی تـــر هەزارەها تەن مـــەوادی ئیكســـپایەری رەوانـــەی واڵتەكەی ئێمـــە كـــردووە و ئێمـــەش لەواڵتـــی خۆمان دەیســـوتێنین، ئەوانیش مەبەســـتی یەكەمیان

ئەوەبووە، چونكە لەهیچ واڵتێك وا بەئاسانی خەڵـــك دیكـــە بەمانایەكـــی ناســـوتینرێت، مادەیەكـــی خراپـــت دەداتی تـــۆ دەیبەیتە نێو ماڵەكەی خۆت دەیسوتینی و دوایی دەیكەی بەچاالكـــی بۆ خـــۆت!! كەواتە ئێمـــە كارێكی خراپمان كرد، بۆیە پێویستە لەسنورەكانەوە ریفیـــوز بكەیـــن و لەســـنورەكانەوە كااڵكان دووەم: دیكـــە. واڵتانـــی بـــۆ بگەڕێنینـــەوە پێویســـتە حكومەت خەڵك فێـــری ئەوە بكات شت بەكاربهێنیتەوە، هەندێك لەپارێزگاران و وەزیـــری ژینگەی واڵتانـــی وەك یابانم بینی، ئـــەو كارتانەی كە پێیانـــە و دەیدەن بەخەڵك جۆرێكـــە، گـــەر بـــدڕێ و بخرێتـــە ناوئـــاو، یەكسەر بتوێتەوە. ســـێیەم ریسایكلینگ زۆر گرنگـــە، بۆ نمونـــە لەشـــارێكی وەك هەولێر رۆژانـــە نزیكەی 6 هـــەزار تەن زبڵمان هەیە، لەســـلێمانی و دهۆك بەهەمان شـــێوە، تەنیا ئەوەی هەولێر ئەگەر ریســـایكلینگ بكرێتەوە و ســـود لەمادە ئورگانیەكانی وەربگیرێت و شوشـــە و پالستێك و ئاســـنی لێدەربهێنرێت لەخواردەمەنیـــەكان دەمێنتـــەوە ئـــەوەی دەتوانرێت رۆژانە بۆ پەیداكردنی 8 میگاوات

كارەبـــا ســـودی لێوەربگیـــرێ. بۆیـــە ئەركی حكومەتـــە، ئەگـــەر ناتوانێـــت چـــوار حاویـــە لەبەردەمی ماڵەكان دابنێت، با لەم قۆناغە دوو حاویە دابنێت، حاویەیەك بۆ مادە تەڕەكان و حاوییەك بۆمادە وشـــكەكانی وەك كاغەز و شووشە و ..هتد. با لەسۆپەرماركێتەكان ئەو چوار رەنگە دابنرێت، هەندێك جار بیكڕینەوە، بۆیە حكومـــەت دەتوانێ میكانیـــزم دابنێ بۆ

ئەوەی هاواڵتی پێوەی پابەند بێت. یەكێك لەو كێشـــانەی رووبەرووی لەناوچوونـــی بۆتـــەوە لەواڵتـــان بەشـــێك لەكوردســـتانیش بایۆلۆجیـــە، فرەجـــۆری بەهەمان شێوە بەبەردەوامی چەندەها ئاژەڵ وەك شـــێر و پڵنـــگ و رێوی قڕكـــراون، ئەم جۆرە لەناوبردن و قڕكردنە چ كاریگەرییەكی بەسەر تێكچوونی هاوسەنگی ژینگە لەواڵتی

ئێمەدا دەبێت؟عەبدولڕەحمـــان ســـدیق: زیندەجـــۆرەكان لەنەبوونی یان لەخراپ جێبەجێكردنی یاسای راوكـــردن قڕدەكرێن. لەهەرێمی كوردســـتان لەخولـــی دارســـتان یاســـای خۆشـــبەختانە پێشوودا پەسەندكرا، بەاڵم هێشتا یاسایەكمان پێویســـتە تایبەت بەراوكـــردن، ئەگەر پەلەش نەكرێت ئەوە عێراق یاسایەكی فیدراڵی باشی هەیـــە، كە پێی دەگوترێت یاســـای ژمارە 1ی ســـاڵی 2010، دەكرێـــت ســـودی لێوەرگرێن، چونكە یاســـاكەی پێشـــوومان بـــۆ ڕاوكردن دەگەڕیتـــەوە بـــۆ ســـاڵی 1970، لەبەرئـــەوە لـــەو ماوەیـــە تائێســـتا دونیـــا زۆر گۆڕانـــی بەســـەرداهاتووە و زیندە جـــۆرەكان بۆ ئێمە زۆرگرنگـــن. تەنانـــەت رۆشـــتنی مرۆڤێك بۆ واڵتیكی دیكە بەپاسپۆرتەوە چەندە پشكنینی بـــۆ دەكرێت لەرووی نەخۆشـــیەكانەوە، دوو ئەوەندە لەرووی بوونی نەخۆشی مەترسیدار بۆ ئاژەڵەكان پشـــكنینی بـــۆ دەكرێت، چونكە زیندەجۆرەكان بەشێوەیەك دروستبوون، كە لەهەر واڵت و ژینگەیەكدا بەو شێوازە سوود دەگەیەنـــن، كە لەژینگەی خۆیـــان دەژین. بۆ نمونە هەر ئاژەڵێـــك ببرێتە ژینگەیەكی دیكە و شـــوێنی راســـتەقینەی خۆی نەبێـــت، ئەوا تەواوی هاوســـەنگی ژینگەیی تێكدەچێت، بۆ نمونە ئەو مەیموانەی دەهێنرێنە كوردســـتان مـــۆز دەخۆن، لێـــرەش كە مـــۆز ناچێندرێت، دەبێـــت بەدوای جێگرەوەی مـــۆزدا بگەڕێین، كـــە رەنگە ئەم جێگرەوەیە خواردنی مەڕ یان بزن بێـــت، ئەوكاتەش ئەو مەیمونانە كێبڕكێ لەگـــەڵ ئەو ئاژەڵـــە ماڵیانەی ئێـــرەدا دەكات بـــۆ دابینكردنـــی خۆراكی خـــۆی. بۆیە دەڵێن بردنـــی كەروێشـــك بۆ ئوســـترالیا كێشـــەی ناوەتـــەوە، چونكە ئەو خواردنانەی دەخوارد كـــە كەنگـــەرەكان دەیانخـــوارد، لەبەرئـــەوە

كاریگـــەری هەبـــوو لەســـەر ئەوانـــی دیكـــە. هـــەر بەهەمان شـــێوەیە لەهەر جێگایەك ئەو زیندەجۆریانـــە ژمارەكەیان لەشـــوێنێك كەم یان زیادی كرد كێشەمان بۆ دروست دەبێت، بۆ نمونە لەكیمیابارانی هەڵەبجە لە 3/16، ئەو وەرزە هێشـــتا ساردە، تەواوی ئەو باڵندانەی لەدەرەوە بـــوون لەناوچوون، بەاڵم مارەكان لەسوڕی خۆیان بوون لەژێر زەوی، كاتێكیش گەیشـــتینە مانگـــی پێنـــج و مـــارەكان هاتنـــە دەرەوە، دوژمنە سروشتیەكەی كە بریتیە لە لەق لـــەق نەمابوون، بۆیـــە ژمارەیان زیادی كرد. بەوهۆیەوە ســـاڵەكانی دوای كیمیاباران مـــارەكان دەهاتنـــە نـــاو قەزا و شـــارەكان و پێوەدان بەمار زیادیكـــرد. بۆیە بازنەیەكمان هەیـــە بۆ هاوســـەنگی، زۆر گرنگە حكومەتی هەرێمی كوردســـتان و وەزارەتەكان نەهێڵن هێـــچ ئاژەڵێـــك بێتە هەرێمی كوردســـتان كە شـــوێنی سروشـــتی خۆی ئێرە نیە، ئەوەشی كە شـــوێنی سروشـــتی خۆی لەكوردستانە، پێویستە بهێڵین بژی، ئێمە مافی ئەوەمان نیە

هیچ ئاژەڵیك بكوژین. واتە ئەو شـــێوازە مامەڵەكردنەمان لەڕاوكردنـــی ئاژەڵ و باڵنـــدە، دەتوانین بڵین

بۆتە هۆكاری تێكدانی ئەم هاوسەنگیە؟بەدڵنیایـــەوە ســـدیق: عەبدولڕەحمـــان ئـــەو هاوســـەنگیە تێكـــدەدات، چونكە خەڵكی بەرپرســـەكانن بەداخـــەوە بەشـــێكی ئێمـــە كـــە دەڕۆن ئاســـك و كەو دەكـــوژن، ئەوان لەبیـــری ئـــەوە نیـــن ئـــەم كـــەوە وەزیفـــەی لەژیان چییـــە؟ ئێمە مەڕومااڵتمـــان هەیە بۆ خـــواردن، ئایـــا چ پێویســـت دەكات هەندێك خەڵـــك گۆشـــتی ئاســـك یان كەو یـــان كۆتر بخـــوات؟ لەكاتێكدا جێگـــەرەوەی هەیە؟ بۆیە دۆزینـــەوەی وەزیفـــەی هـــەر ئاژەڵێك كاری

جگە لە بوونی یاسا پێویستیمان بە دادگای تایبەت بە ژینگەش

هەیە

لەئەوروپا بۆ رەنگی ماڵەوەت ئازادی چی هەڵدەبژیرێت، بەاڵم رەنگەكانی دەرەوە

شارەوانی بڕیاری لەسەر دەدات، چونكە پەیوەندی

بە ژینگەی بینینەوە هەیە و كاریگەری دەروونی جێدەهێڵێت

ژماره 236 2014/6/21 37

ناوخۆ

وەزارەتەكانە، بەتایبەت وەزارەتی كشتوكاڵ. دەبـــێ زانكۆكانی كوردســـتانیش گرنگی بەم مەســـەلەبدەن. بـــۆ نمونـــە ناشـــناڵ پاركمان هەیە لەســـنوری ســـۆران، ئـــەوە زۆر گرنگە كـــە ئەمســـاڵ نەیانهێشـــت ئـــەو ناوچەیە بۆ لـــەوەڕ بەكاربهێنرێت، چونكـــە جۆرە گوڵ و

رووەكێكی تایبەت لەو شوێنەدا هەیە. زۆرجـــار پاســـاوی ئـــەوەی ئایـــن رێگری لەراو نەكـــردووە بەكاردەهێنرێت بۆ راوكردن، ئایا بەراست ئاین هیچ رێوشوێنێكی

بۆ راوكردن نیە؟ بەپێچەوانـــەوە، ســـدیق: عەبدولڕەحمـــان خەڵـــك تێنەگەیشـــتووە لـــەوەی ئایـــن چەند قەدەغەكاریی كردووە، بۆ نمونە لەســـورەتی مائیدە حەجی ئەو كەسانەی بەتاڵكردوەتەوە ئاژەڵێـــك هـــەر حەجـــدا لـــەوەرزی گـــەر بكـــوژن، تەنانـــەت پێغەمبـــەر درودی خوای لەســـەربێت فیرمـــان دەكات، كاتێك دەچووە ســـەیرانگایەك یـــان دەرەوەی شـــار عادەتی وابـــوو داوای دەكرد هیچ بەردێك لەشـــوێنی خۆی نەجوڵێنرێت، دەیانپرســـی بۆ؟ دەیگوت ژێـــر هـــەر بەردێكـــدا ماڵـــی زیندەوەرەكانە، بەجۆاڵنـــدن و الدان و هەڵدانـــەوەی، ماڵێـــك لەزینـــدەوەرەكان تێكدەدرێـــت، نابێـــت ئێمـــە زینـــدەوەرەكان بســـوتینین و نابێـــت ئاگـــر بكەینـــەوە لەو شـــوێنانە. مافـــی ئەوەمان نیە لەكاتی زاوزێدا راوبكەین، كاتی راو بەیاســـا لەمەســـەلەی تەنانـــەت دەكرێـــت، دیـــاری قوربانیكـــردن ئەوەندە مەرجی بـــۆ دانراوە، ناكرێت هەموو كـــەس هەموو ئاژەڵێك بكاتە قوربانی، مەرجەكان زۆر تەسك كراونەتەوە و چوار جۆر دیاریكراوە )مەڕ و بزن و مانگا و حوشـــتر، ئەو چوار جۆرەش بـــۆ ئەوەیە، كەســـێكی دیكـــە نەیـــەت بڵێت شـــتێكی دیكە

دەكەمە قوربانی. دەگوتـــرێ بەشـــێكی زۆر لەكێشـــە ژینگەییەكان بەهۆی زۆربوونی بێبەرنامەیی دواكەوتوویـــی و هـــەژاری و دانیشـــتوان

كۆمەڵگەوەیە؟گەورەتریـــن ســـدیق: عەبدولڕەحمـــان دوژمنـــی ژینگە هەژارییـــە، كاتێك دەگوترێت

چینـــی ناوەند بڕبڕەی پشـــتی دیموكراســـیە چونكـــە بەشـــداریدەكات، لەهەڵبـــژاردن و دەوڵەمەنـــد بەشـــداری هەڵبـــژاردن نـــاكات، بەشـــداری بەهەمـــان شـــێوەش هەژاریـــش نـــاكات، چونكـــە بەئومێدی گوڕانـــكاری نیە، ئـــەوەی دەچێـــت بـــۆ هەڵبژاردنـــەكان چینی مامناوەنـــدە بەئومێـــدی گۆرانكارییـــە، بۆیـــە بـــۆ ژینگـــەش بەهەمان شـــێوەیە. بـــۆ نمونە كۆمەڵـــەی 1991 ســـاڵی 10ی لەمانگـــی كوردســـتانی ســـەوزمان دروســـتكرد، بەاڵم لەوكاتە هەرچەنـــد دەمانگوت دار مەبڕنەوە، كـــەس بەقســـەی نەدەكریـــن، چونكـــە خەڵك لەبـــەر هـــەژاری ناچاربوو ئـــەو كارە بكات. دەوڵەمەندیش هەمیشـــە خەمـــی ژینگەی نیە، ئـــەوان دوژمنی ژینگەن و هەمیشـــە لەخەمی زۆرتریـــن قازانجن. بۆیە بەپێـــی ئامارەكانی وەزارەتی پالندانانـــی عێراق، نزیكەی 20%ی خەڵكـــی عێـــراق لەژێر هێڵـــی هەژاریـــن، كە دەكاتـــە نزیكـــەی حەوت ملیۆن كـــەس، بۆیە

ناكرێت ئەم ژمارەیە لەخەمی ژینگەدا بن. دەگوترێت تیكچوونی هاوســـەنگی ژینگەیی هەندیكجار پەیوەندی بە بیروباوەڕی هەڵەی كۆمەڵگاوەیە، بۆنمونە بەپیرۆزكردنی هەندێك باڵندە و ئاژەڵ یاخود هەندێك جۆری

تر بە زیانبەخش بۆ مرۆڤ دەزانرێن؟ عەبدولڕەحمان ســـدیق: ئەو هاوسەنگی و ســـوڕە بەجۆر و شـــێوەیەكە خۆیان یەكتری تەواودەكەن، بۆیە راستە لەرووی مرۆییەوە كە تەماشای جیهانی ئاژەڵ دەكەین، دەبینین پڵنگێك ئاســـكێكی ناسك و بچكۆڵە دەخوات، تا هەناســـەی نەبڕێت جێیناهێڵێت و دەســـت دەكات بەخواردنـــی، بەاڵم ئەویش پێویســـتی بەخواردنـــە و دایكێكە بۆ ئەوەی شـــیر پەیدا بكات، ئەو ســـوڕە كاری ئێمـــە نیە و ناكرێت بڵێیـــن بـــا بڕۆین هەموو شـــێرەكان بكوژێن، چونكـــە ئەمـــە لەســـااڵنی 1970 لـــە ئەمریكا روویـــداوە، كـــە بڕیاریـــان دا هەڵۆی ســـور بكـــوژن، چونكە زیان بەهەندێـــك باڵندەكانی بچوكتـــر لەخـــۆی دەگەیەنێـــت، هاتن هەڵوی كشـــتوكاڵ ئەوســـاڵە لەناوبـــرد. ســـوریان هەمووی تووشی زەرەر و زیان بوو، چونكە هەڵۆی ســـوور نەمابوو و مشـــك زۆرببوو، مشـــكەكانیش قرتێنـــەرن و لەژێرەوە هەموو كشتوكاڵەكەیان خوارد. بۆیە پێوستی دەكرد جاریكـــێ تـــر هەڵـــوی ســـور بهێننـــەوە. ئەم حاڵەتـــە پێماندەڵیـــت نابێت دەســـتكاری ئەو سوڕە سروشـــتیە بكەین و دەبێ بیپارێزین. یـــان دەگوتـــرێ لەئایـــن گوتـــراوە دەتوانێت دووپشك یان مار بكوژێ چونكە زیانی هەیە، پێویســـتە ئەوە بزانین كوشتنی ئەمانە لەدەر و دەشـــت نابێت، ئەو فەرموودانەش كە هەن

مەبەستیان لەوەیە، كاتێك لەناوماڵی خۆمان مارێك دەبینین و دەزانین مەترســـی لەســـەر ژیانمـــان هەیـــە، ئـــەوكات دەتوانیـــن لەناوی ببەیـــن، بـــەاڵم كاتێك دەچین بۆ ســـەیران و مارێـــك دەبینین بەشـــوێنی خۆیـــدا دەڕوات، كاری ئێمە نیە بڵێین لەوانەیە لەكاتی رۆشتن

بەیەكێكەوە بدات! بالێرە بیكوژین. و ئـــاژەڵ هیـــچ لەمـــرۆڤ جگـــە زیندەوەرێـــك توانـــای پیســـكردن و تێكدانی ژینگەی هەیە، وەك ئەوەی مرۆڤ دەیكات؟

عەبدولڕەحمـــان ســـدیق: نەخێـــر بەهیـــچ شـــێوەیەك، هـــۆكاری ســـەرەكی یەكـــەم بۆ تێكدانی ژینگە مرۆڤە، مرۆڤ بەچاالكیەكانی خـــۆی ژینگـــە پیس دەكات، بـــۆ نمونە كاتێك وەزارەتی كارەبـــا كارەبامان بەنەوتی رەش بـــۆ دابین بكات، ئەوكات هـــەوا پیس دەبێت، پیویســـتە بڵێین كارەبامان بـــۆ دابین دەكەی كارێكـــی باشـــە، بـــەاڵم پێویســـتە بـــەگازی سروشـــتی بۆمان دابین بكەی، چونكە پاك و خاوێنترە. یان وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەكان باس لەوە دەكات 41 بەنداو بۆ گلدانەوەی ئاو دروســـت دەكات، ئەمە كارێكی باشـــە، بەاڵم پێویســـتە گلدانـــەوەی ئەو ئـــاوە نەبێتەهۆی ئـــەوەی ئاوەكە رەنـــگ و بۆنەكەی تێكبچێت. یان وەزارەتی بازرگانی، كە نزیكەی ملیۆنێك و ســـەد هەزار ئۆتۆمبێل لەكوردستان هەیە، دەڵێین باشـــە، بەاڵم ئەو ئۆتۆمبێلە دۆســـتی ژینگـــە نیـــە، چونكە هەوا پیـــس دەكات، بۆیە ئەوە راســـتە كە گەورەترین پیسكەری ژینگە

مرۆڤە.

عەبدولڕەحمان سدیق زانكۆی موسڵ- كۆلیژی ئەندازیاریی

بەشی شارستانی 1989 یەكەم وەزیری ژینگەی عێراق 2003-

2004 ئەندامی دامەزرێنەری كۆمەڵەی

كوردستانێكی سەوز 1991 بەرێوەبەری ئۆفیسی هەولێری كۆمەڵەی

كوردستانێكی سەوز 1992- 1996

تەنیا لەپاشماوە خۆراكیەكانی هەولێر دەتوانرێت رۆژانە 8 مێگاوات كارەبای لێ

بەرهەم بهێنرێت

مرۆڤ تاكە هۆكاری تێكچوونی ژینگەیە، جگە لە مرۆڤ هیچ گیاندارێك ژینگە

پیس ناكات

38 ژماره 236 2014/6/21

ناوخۆ

"تەنها لە كوردستان بە كلۆر ئاو پاكدەكرێتەوە كە هۆكارێكە بۆ شێرپەنجە"

رێكخـــراوی نەتەوە یەكگرتووە لەم ســـاڵدا بەیاننامەیەكیان باوكردۆتـــەوە، تێیدا هاتووە یەكـــەم هۆكار بۆ تووشـــبوون بە شـــێرپەنجە پیســـبوونی ژینگەیە. كۆمپانیایەكی كەنەدی بۆ تەندروستی گشتی و چارەسەری سروشتیش، كـــە چەنـــد ســـاڵێكە هاتۆتە كوردســـتان، باس لـــەوە دەكات بە هـــاوكاری حكومەت دەتوانن

كوردستان بكەنە ژینگەیەكی تەندروست.د.عەبـــاس مـــورادی خاوەنـــی كۆمپانیاكە، خەڵكی شـــاری "ســـنە"یە و 23 ســـاڵە لەكەندا دەژی و ماســـتەری لە نەخۆشیەكانی پووكی دداندا هەیە، باس لەوە دەكات، ئەوان لەســـەر تەكنەلۆژیایەك كاردەكەن، كە گرفتی ژینگەیی پەیدا نـــاكات، ئەمـــەش بەخۆدوورخســـتنەوە ئـــەوان كیمیـــاوی، مـــاددەی لەبەكارهێنانـــی ناوەڕاســـت رۆژهەاڵتـــی واڵتێكـــی لەچەنـــد ئۆفیســـیان هەیە، كار لەسەر خاوێنكردنەوەی

ژینگە دەكەن.یەكێـــك ســـاڵەدا چەنـــد ئـــەو لەمـــاوەی بریتـــی كۆمپانیایـــە ئـــەو لەكارەكانـــی بـــووە لەهێنانـــی تەكنەلۆژیـــای ئـــۆزۆن بـــۆ خاوێنكردنـــەوەی ئاو لەمااڵن و نەخۆشـــخانە

تایبەتیـــەكان. و هەمـــوو شـــوێنە گشـــتی و د. عەبـــاس بـــاس لـــەوە دەكات، كـــە هەردوو وەزیـــری پێشـــووتری تەندروســـتیش "تاهیر هەورامی و رێكەوت حەمەڕەشید" پێشوازیان لەكارەكانیان كـــردووە، چونكە كاركردن لەو بوارانـــەدا لێـــرە زۆر كەمە. دەشـــڵێت "مادەی كلـــۆر كـــە لەجیهاندا بـــاوی نەمـــاوە، چونكە هـــۆكاری نەخۆشـــی شـــێرپەنجەیە، كەچـــی لەكوردســـتان بـــە تـــۆن دەیكـــڕن و ئاوی پێ

خاوێن دەكەنەوە"!!ئـــەو الی خۆیەوە ئامـــاژە بەخراپی دۆخی ژینگـــەی كوردســـتان دەكات و دەڵـــێ "ئـــەوە منی هێنایە كوردســـتان ئەوە بـــوو، كە چەند ســـاڵێك بـــەر لەئێســـتا هەواڵێكـــم خوێندەوە لەبـــارەی گیانلەدەســـتدانی 27 بـــۆ 28 منداڵ بەهۆی نەخۆشی كۆلێراوە لەسلێمانی، ئەمەم بەالوە ســـەیر بوو، لەســـەدەی بیست و یەكدا لە كوردســـتان بەهۆی ئاوی پیســـەوە منداڵ

بمرێت"! كۆمپانیایـــە ئـــەم دیكـــەی پرۆژەیەكـــی هێنانـــی جۆرە گڵۆپێكە بـــۆ رووناككردنەوەی كارەبـــای وزەی 50%ی كـــە شـــەقامەكان، گڵۆپەكانی ئێســـتای دەوێت و رووناكیشـــیان زیاتـــرە، النیكـــەم بـــۆ مـــاوەی 20 ســـاڵیش

كاردەكـــەن. لەوبارەشـــەوە د. عەبـــاس گوتی پێویســـتە كەمـــە، كارەبـــا "لەكوردســـتان حكومـــەت بیر لە تەكنەلۆژیـــای نوێ بكاتەوە بـــۆ بەرهەمهێنانـــی كارەبای زیاتـــر، هاوكات ســـوودی بـــۆ ژینگـــە و خەڵكیـــش هەبێـــت، چونكـــە بەهـــۆی خراپی كوالێتی كەرەســـتەی كارەباییـــەوە بڕێكی زۆری كارەبـــا بەهەدەر

دەچێت".ژینگـــە تـــری ترســـناكی كێشـــەیەكی لەكوردســـتاندا بـــە دیدی د. عەبـــاس خۆڵ و خاشـــاكە و پێیوایە ســـوتاندنی، بەتایبەت هی پاشـــماوەی نەخۆشـــخانەكان، بەشـــێوەیەكی ترســـناك ژینگـــە پیـــس دەكات و نەخۆشـــی باودەكاتـــەوە. گوتیشـــی كە ئـــەوان دەتوانن تەكنەلۆژیایـــەك بهێننـــە كوردســـتان، لەیەك كاتژمێـــردا 1200 كلیـــۆ زبڵ تەعقیـــم بكات و 90%ی قەبارەكەشـــی كەمبكاتەوە. ئەو واڵتی ســـوید بە نمونە دەهێنێتەوە، كە لەســـوتاندنی زبڵەكانیـــان كارەبا بەرهـــەم دەهێنن، تەنانەت هەندێـــك جار واڵتانی وەك ســـوید و نەرویج دەشـــڵێت دەكـــڕن! دیكـــە لەواڵتانـــی زبـــڵ "پێویســـتە حكومەتی هەرێم بزانێت واڵتان چ لە زبڵەكانیـــان دەكەن، چونكـــە داهێنان تەنیا

دروستكردنی شوقە و ڤێال نیە"!

چرۆ حوسێن

ژماره 236 2014/6/21 39

كۆمەاڵیەتی

دوای پانزە ساڵ لە كوشتنی دایكی پەشیمانە

40 ژماره 236 2014/6/21

كارەكەمەوە ناسیمن( دەیانی دیكەش". ئینجا شڤان شێرزادهاتە ســـەر ژیانی پێشـــمەرگایەتی "پاشـــان روومكردە چیا و رۆژانێكی پڕ سەروەرییم لەشۆڕشـــی ئەیلوولدا بەســـەربرد، چەندین جـــار لەخزمەتی )بارزانـــی نەمر(دا بووم و كاك )ئیدریـــس بارزانی( و كاك مەســـعود لەبـــارەی دەبینـــی". زوو زوو بارزانیـــم ئیدریس بارزانیشەوە دەڵێ "پیاوێكی ژیر و عاقڵ بوو، زۆر برادەر بووین". ئینجا دوای گەڕانەوەی، دەستدەكات بە كاری بازرگانی و دەشـــڵێ "كە پارەم هاتەدەست، حەزمكرد بـــە ســـەخاوەتەوە بـــۆ بوژانـــەوەی واڵتی خۆم بەگشـــتی خەرجی بكـــەم، بەتایبەتیش ســـلێمانی، كە بە نیشتیمانی خۆمی دەزانم،

بەردەوامیش دەبم". پێكەوەنانی سەروەت بە رەنجی شان

فاروقـــی مـــەال مســـتەفا، ســـەبارەت بـــە چۆنیەتی پەیداكردنی ئەو ســـامانەی ئێستا هەیەتی، دەڵـــێ "ئەوەی كردوومە بەرەنجی شانم بووە. ئێستا خاوەنی نزیكەی 2 ملیار و 700 ملیۆن دۆالرم، كە بەختەوەرییەكەی لەوەدایە بەرەنجی شانی خۆم پێكمەوەناوە. هەرگیـــز ئـــاوڕ لەبوختـــان و رق و كینەی

كەم كـــەس هەیە لـــە كوردســـتان ناوی )فاروق مـــەال مســـتەفا(ـی نەبیســـتبێ، ئەو پیاوەی لە خانوویەكی سادەوە بە ئارەقەی نێوچەوانی گەیشـــتە ئەوەی ببێتە یەكێك لە ملیاردێرە بەرچاوەكانی كوردســـتان. بەاڵم تائێستا پارە لەالی نەبووە بە مەسەلەیەك، بەڵكـــو بەدیدی ئـــەو پارە تەنیـــا "رێگەیەكە بـــۆ خۆشـــبەختی مـــرۆڤ"، بۆیـــە پـــارە و ســـامانەكەی تەرخانكردووە بۆ كردنەوەی نەخۆشـــخانە و هۆتێلی جـــوان و پڕۆژەی گەورەكانـــی پـــڕۆژە و خزمەتگوزاریـــی پیشەســـازی، كە وەك خـــۆی دەڵێت "ئەمە تەنیـــا هەنگاوێكە، زۆر خەونی دیكەم هەیە، هەتـــا ماوم هەوڵـــی وەدیهاتنیان دەدەم، بۆ بەرەوپێشـــبردنی ئابوریـــی و پێشـــكەوتنی

كۆمەاڵیەتیی كوردستان". پیاوێكی روحسوك

"فـــاروق مەال مســـتەفا" لەرووخســـار و زەردەخەنەیـــدا زۆر بـــێ گـــرێ و بێ فیزە، بـــڕوای بـــە خۆبەزلزانیـــن و پێداهەڵگوتنی خـــۆی نییـــە، بەڵكـــو تاقـــە شـــانازییەك كە

كەس نادەمەوە، بەڵكو هەمیشە بەكراوەیی لەئاینـــدە دەڕوانـــم، ئـــەو وانـــە جوانـــەش لەتاقیكردنەوەكانی ژیان فێربووم، تەنانەت كاتێـــك لەگـــەڵ باوكم دەچووینـــە خزمەتی )شـــێخ مەحمـــوودی نەمـــر(، ئەو دەرســـە فێربـــووم كـــە مـــرۆڤ تەنیا بەراســـتگۆیی دەتوانـــێ خەونەكانـــی بێتـــەدی. بۆیە زۆر شـــانازی بەهاوكارەكانـــم دەكـــەم، كە لەو بۆچوونـــەی من دەگەن و بەو شـــێوەیەش

كاردەكەن". خەمی گەورەی فاروقی مەال مستەفا

لەژیانـــدا گـــەورەی خەمـــی لەبـــارەی گوتـــی "لەهەموو شـــتێك زیاتـــر لەپەتایەك خـــەم دەخۆم، كـــە رێگری لە شـــتی جوان بـــكات. بەدیدی من گەندەڵـــی تەنیا لەپارەدا ناكرێت، بەڵكو زۆرجـــار گەندەڵی لەبواری رۆشنبیریی و بەرێوەبردن و سیاسەتیشدا دەكرێـــت، دەبـــێ هەموومـــان بوێربیـــن بۆ راماڵینی ئەو خەمە، كە خەمی هەموومانە". دونیای تایبەتی فاروقی مەال مستەفا

ئەو هاوسەر و منداڵەكانی بە سەروەتی راســـتەقینەی خۆی و بەری رەنجی ژیانی "بـــەری دەڵـــێ و دەزانێـــت خێزانەكـــەی

حەزدەكات هەمیشـــە باســـی بكات ئەوەیە، كە ســـااڵنێك پێشـــمەرگەی حیزبی شیوعی و هەشت ســـاڵیش پێشـــمەرگەی شۆڕشی بـــووە، كـــە وەك خـــۆی دەڵێـــت ئەیلـــول "پڕبوون لەسەروەری و هەرگیز ئەو الپەڕە

سەروەرییانە كوێرنابنەوە".كاتێـــك لەنوســـینگەی خـــۆی پێشـــوازی لێكردیـــن، زۆر بـــێ پەردە و راشـــكاو بوو، تەنانەت پتـــر لەجارێـــك دووبارەیكردەوە، كـــە لە هیچ پرســـیارێك راناكات و شـــتێكی شـــاراوە نییـــە، بەڵكـــو گەورەیـــی مـــرۆڤ

لەوەدایە راستگۆ بێت. گەڕانەوە بۆ ڕابردوو

فاروقی مەال مستەفا، بەدەم هەڵدانەوەی الپەڕەكانـــی ژیانـــی ئامـــاژە بـــەوە دەكات ســـادە لەخانویەكـــی منداڵیـــم "رۆژانـــی لەگەڕەكی دەرگەزێن بەسەربرد، لەخێزانێكی كوردپـــەروەر و ئایینپـــەروەر لەدایكبووم، باوكـــم پیاوێكـــی ناودار و نیشـــتمانپەروەر بوو، دیوەخانی شوێنی ناودارانی شارەكە و كەسایەتییە بەرچاوەكان بوو، من ئەو ساتە زۆر حـــەزم لەمێژوو بـــوو، )د.عیزەدین(ـی كاكم، كە لەمن گەورەتربوو بیروباوەڕێكی

رەنجی ژیانـــی خێزانیم ئەوەیە كە خاوەنی ئـــەو منداڵە ئازیزانەم، بـــەاڵم بەر لەوانیش پاشـــان مســـتەفا(، )پەخشـــان ژنەكـــەم، منداڵەكانم )زینۆ، زەریا، زرنگ، زینوێر(، كە هـــەر یەكێكیان خۆشەویســـتییەكی تایبەتی هەیە و هەر یەكێكیشـــیان دنیایەكی تایبەتی هەیـــە". لەبـــارەی حەزی هونەری خۆشـــی دەڵێ " لەعەرەبی حەز لە گۆرانیەكانی )ئوم كەلســـوم( و )عەبدولحەلیم حافـــز( دەكەم، لەكوردیش مامۆســـتا )عەلی مەردان، حەمە

ساڵح دیالن(.لە وەسفكردنی خۆشیدا دەڵێ "لەژیانمدا هەرگیـــز هەڵناچـــم، تەنیـــا لەبەرامبـــەر ئەو كەســـانە نەبێـــت كە راســـتگۆ نیـــن، چونكە رقـــم لەمرۆڤـــی دووڕووە". لەبارەی ژیانی رۆژانەشیەوە ئەوەی خستەڕوو كە "ژیانی كـــە بەپڕۆژەكانـــم ســـەرقاڵییە رۆژانـــەم لەئاســـتی خەونـــی مندا بێت، تائێســـتا تەنیا 50% لەخۆم رازیم، هیـــوام زۆرە بۆ ژیانی نـــوێ ڕێـــڕەوێ تازە دروســـت كەیـــن. كە هەموو خەڵـــك بەبێ جیاوازی رەنگەكانیان كوردســـتانێكی لەبیناكردنـــی بەشـــداربن

ئاوەدانتر".

سیاسی هەبوو، پاشان بوو بە نووسەرێكی بەرچـــاو، كـــە تائێســـتاش شـــوێن پەنجەی

دیارە و بەردەوامە لەنووسین". ژیانێكی سادە

فاروقـــی مەال مســـتەفا زیاتـــر لەجارێك باســـی لەوەكـــرد، كـــە هەمـــوو جوانیـــی و بەختەوەریی ژیانی لەو گەڕەكەدا بووە، كە پانتایـــی خانووەكەیان تەنیا 200 مەتر بوو، وەك خۆی دەڵێ "تەنانەت هەفتەی جارێك برنجمان دەخوارد و مانگی چەند جارێكیش گۆشـــت، بـــەاڵم ژیان زۆر جوان و ناســـك بـــوو، هەموو شـــتێك خاكیی بـــوو، هەموو خەڵك گەڕەك برا و دۆستی یەكتر بووین،

خەمخۆری ئازارەكانی یەكتر بووین".و الویەتـــی ژیانـــی لەبـــارەی پاشـــان و "لەمنداڵـــی وتـــی خـــۆی ســـەرەتاكانی هەرزەكاریی فێری زۆر شت بووم، بۆیە كە رووم كردە بەغدا، باكگڕاوندێكی رۆشنبیریی باشم هەبوو، بۆیە لەپاڵ كارەكانم گۆڤاری لـــەو زۆر دەركـــرد، نوێ(مـــان )عێراقـــی مامۆســـتایانە لەخەیاڵم مـــاون و لە یادیان ناكەم، لەوانەش )هادی عەلەوی(، )مســـتەفا جـــەواد، ئەحمـــەد سووســـە كـــە بەهـــۆی

تائێستا تەنیا 50% لەخۆم رازیم

لەخانوویەكی سادەی دەرگەزێنەوە بۆ بوون بە ملیاردێر

ئەوەی كردوومە بەرەنجی شانم بووە

رقم لە مرۆڤی ناڕاستگۆ و دووڕووە

فاروقی مەال مستەفا بۆ سڤیل:

كـۆمـەاڵیـەتی

40 ژماره 236 2014/6/21

ژماره 236 2014/6/21 41

كارەكەمەوە ناسیمن( دەیانی دیكەش". ئینجا هاتە ســـەر ژیانی پێشـــمەرگایەتی "پاشـــان روومكردە چیا و رۆژانێكی پڕ سەروەرییم لەشۆڕشـــی ئەیلوولدا بەســـەربرد، چەندین جـــار لەخزمەتی )بارزانـــی نەمر(دا بووم و كاك )ئیدریـــس بارزانی( و كاك مەســـعود لەبـــارەی دەبینـــی". زوو زوو بارزانیـــم ئیدریس بارزانیشەوە دەڵێ "پیاوێكی ژیر و عاقڵ بوو، زۆر برادەر بووین". ئینجا دوای گەڕانەوەی، دەستدەكات بە كاری بازرگانی و دەشـــڵێ "كە پارەم هاتەدەست، حەزمكرد بـــە ســـەخاوەتەوە بـــۆ بوژانـــەوەی واڵتی خۆم بەگشـــتی خەرجی بكـــەم، بەتایبەتیش ســـلێمانی، كە بە نیشتیمانی خۆمی دەزانم،

بەردەوامیش دەبم". پێكەوەنانی سەروەت بە رەنجی شان

فاروقـــی مـــەال مســـتەفا، ســـەبارەت بـــە چۆنیەتی پەیداكردنی ئەو ســـامانەی ئێستا هەیەتی، دەڵـــێ "ئەوەی كردوومە بەرەنجی شانم بووە. ئێستا خاوەنی نزیكەی 2 ملیار و 700 ملیۆن دۆالرم، كە بەختەوەرییەكەی لەوەدایە بەرەنجی شانی خۆم پێكمەوەناوە. هەرگیـــز ئـــاوڕ لەبوختـــان و رق و كینەی

كەم كـــەس هەیە لـــە كوردســـتان ناوی )فاروق مـــەال مســـتەفا(ـی نەبیســـتبێ، ئەو پیاوەی لە خانوویەكی سادەوە بە ئارەقەی نێوچەوانی گەیشـــتە ئەوەی ببێتە یەكێك لە ملیاردێرە بەرچاوەكانی كوردســـتان. بەاڵم تائێستا پارە لەالی نەبووە بە مەسەلەیەك، بەڵكـــو بەدیدی ئـــەو پارە تەنیـــا "رێگەیەكە بـــۆ خۆشـــبەختی مـــرۆڤ"، بۆیـــە پـــارە و ســـامانەكەی تەرخانكردووە بۆ كردنەوەی نەخۆشـــخانە و هۆتێلی جـــوان و پڕۆژەی گەورەكانـــی پـــڕۆژە و خزمەتگوزاریـــی پیشەســـازی، كە وەك خـــۆی دەڵێت "ئەمە تەنیـــا هەنگاوێكە، زۆر خەونی دیكەم هەیە، هەتـــا ماوم هەوڵـــی وەدیهاتنیان دەدەم، بۆ بەرەوپێشـــبردنی ئابوریـــی و پێشـــكەوتنی

كۆمەاڵیەتیی كوردستان". پیاوێكی روحسوك

"فـــاروق مەال مســـتەفا" لەرووخســـار و زەردەخەنەیـــدا زۆر بـــێ گـــرێ و بێ فیزە، بـــڕوای بـــە خۆبەزلزانیـــن و پێداهەڵگوتنی خـــۆی نییـــە، بەڵكـــو تاقـــە شـــانازییەك كە

كەس نادەمەوە، بەڵكو هەمیشە بەكراوەیی لەئاینـــدە دەڕوانـــم، ئـــەو وانـــە جوانـــەش لەتاقیكردنەوەكانی ژیان فێربووم، تەنانەت كاتێـــك لەگـــەڵ باوكم دەچووینـــە خزمەتی )شـــێخ مەحمـــوودی نەمـــر(، ئەو دەرســـە فێربـــووم كـــە مـــرۆڤ تەنیا بەراســـتگۆیی دەتوانـــێ خەونەكانـــی بێتـــەدی. بۆیە زۆر شـــانازی بەهاوكارەكانـــم دەكـــەم، كە لەو بۆچوونـــەی من دەگەن و بەو شـــێوەیەش

كاردەكەن". خەمی گەورەی فاروقی مەال مستەفا

لەژیانـــدا گـــەورەی خەمـــی لەبـــارەی گوتـــی "لەهەموو شـــتێك زیاتـــر لەپەتایەك خـــەم دەخۆم، كـــە رێگری لە شـــتی جوان بـــكات. بەدیدی من گەندەڵـــی تەنیا لەپارەدا ناكرێت، بەڵكو زۆرجـــار گەندەڵی لەبواری رۆشنبیریی و بەرێوەبردن و سیاسەتیشدا دەكرێـــت، دەبـــێ هەموومـــان بوێربیـــن بۆ راماڵینی ئەو خەمە، كە خەمی هەموومانە". دونیای تایبەتی فاروقی مەال مستەفا

ئەو هاوسەر و منداڵەكانی بە سەروەتی راســـتەقینەی خۆی و بەری رەنجی ژیانی "بـــەری دەڵـــێ و دەزانێـــت خێزانەكـــەی

حەزدەكات هەمیشـــە باســـی بكات ئەوەیە، كە ســـااڵنێك پێشـــمەرگەی حیزبی شیوعی و هەشت ســـاڵیش پێشـــمەرگەی شۆڕشی بـــووە، كـــە وەك خـــۆی دەڵێـــت ئەیلـــول "پڕبوون لەسەروەری و هەرگیز ئەو الپەڕە

سەروەرییانە كوێرنابنەوە".كاتێـــك لەنوســـینگەی خـــۆی پێشـــوازی لێكردیـــن، زۆر بـــێ پەردە و راشـــكاو بوو، تەنانەت پتـــر لەجارێـــك دووبارەیكردەوە، كـــە لە هیچ پرســـیارێك راناكات و شـــتێكی شـــاراوە نییـــە، بەڵكـــو گەورەیـــی مـــرۆڤ

لەوەدایە راستگۆ بێت. گەڕانەوە بۆ ڕابردوو

فاروقی مەال مستەفا، بەدەم هەڵدانەوەی الپەڕەكانـــی ژیانـــی ئامـــاژە بـــەوە دەكات ســـادە لەخانویەكـــی منداڵیـــم "رۆژانـــی لەگەڕەكی دەرگەزێن بەسەربرد، لەخێزانێكی كوردپـــەروەر و ئایینپـــەروەر لەدایكبووم، باوكـــم پیاوێكـــی ناودار و نیشـــتمانپەروەر بوو، دیوەخانی شوێنی ناودارانی شارەكە و كەسایەتییە بەرچاوەكان بوو، من ئەو ساتە زۆر حـــەزم لەمێژوو بـــوو، )د.عیزەدین(ـی كاكم، كە لەمن گەورەتربوو بیروباوەڕێكی

رەنجی ژیانـــی خێزانیم ئەوەیە كە خاوەنی ئـــەو منداڵە ئازیزانەم، بـــەاڵم بەر لەوانیش پاشـــان مســـتەفا(، )پەخشـــان ژنەكـــەم، منداڵەكانم )زینۆ، زەریا، زرنگ، زینوێر(، كە هـــەر یەكێكیان خۆشەویســـتییەكی تایبەتی هەیە و هەر یەكێكیشـــیان دنیایەكی تایبەتی هەیـــە". لەبـــارەی حەزی هونەری خۆشـــی دەڵێ " لەعەرەبی حەز لە گۆرانیەكانی )ئوم كەلســـوم( و )عەبدولحەلیم حافـــز( دەكەم، لەكوردیش مامۆســـتا )عەلی مەردان، حەمە

ساڵح دیالن(.لە وەسفكردنی خۆشیدا دەڵێ "لەژیانمدا هەرگیـــز هەڵناچـــم، تەنیـــا لەبەرامبـــەر ئەو كەســـانە نەبێـــت كە راســـتگۆ نیـــن، چونكە رقـــم لەمرۆڤـــی دووڕووە". لەبارەی ژیانی رۆژانەشیەوە ئەوەی خستەڕوو كە "ژیانی كـــە بەپڕۆژەكانـــم ســـەرقاڵییە رۆژانـــەم لەئاســـتی خەونـــی مندا بێت، تائێســـتا تەنیا 50% لەخۆم رازیم، هیـــوام زۆرە بۆ ژیانی نـــوێ ڕێـــڕەوێ تازە دروســـت كەیـــن. كە هەموو خەڵـــك بەبێ جیاوازی رەنگەكانیان كوردســـتانێكی لەبیناكردنـــی بەشـــداربن

ئاوەدانتر".

سیاسی هەبوو، پاشان بوو بە نووسەرێكی بەرچـــاو، كـــە تائێســـتاش شـــوێن پەنجەی

دیارە و بەردەوامە لەنووسین". ژیانێكی سادە

فاروقـــی مەال مســـتەفا زیاتـــر لەجارێك باســـی لەوەكـــرد، كـــە هەمـــوو جوانیـــی و بەختەوەریی ژیانی لەو گەڕەكەدا بووە، كە پانتایـــی خانووەكەیان تەنیا 200 مەتر بوو، وەك خۆی دەڵێ "تەنانەت هەفتەی جارێك برنجمان دەخوارد و مانگی چەند جارێكیش گۆشـــت، بـــەاڵم ژیان زۆر جوان و ناســـك بـــوو، هەموو شـــتێك خاكیی بـــوو، هەموو خەڵك گەڕەك برا و دۆستی یەكتر بووین،

خەمخۆری ئازارەكانی یەكتر بووین".و الویەتـــی ژیانـــی لەبـــارەی پاشـــان و "لەمنداڵـــی وتـــی خـــۆی ســـەرەتاكانی هەرزەكاریی فێری زۆر شت بووم، بۆیە كە رووم كردە بەغدا، باكگڕاوندێكی رۆشنبیریی باشم هەبوو، بۆیە لەپاڵ كارەكانم گۆڤاری لـــەو زۆر دەركـــرد، نوێ(مـــان )عێراقـــی مامۆســـتایانە لەخەیاڵم مـــاون و لە یادیان ناكەم، لەوانەش )هادی عەلەوی(، )مســـتەفا جـــەواد، ئەحمـــەد سووســـە كـــە بەهـــۆی

چەندین جار لە خزمەتی بارزانی نەمردا بوومە و كاك ئیدریس و كاك مەسعودیشم زوو زوو دەبینی

كاك ئیدریس پیاوێكی ژیر و ئاقڵ بوو، زۆر برادەر بووین

خاوەنی نزیكەی 2 ملیار و 700 ملیۆن دۆالرم

كـۆمـەاڵیـەتی

ژماره 236 2014/6/21 41

42 ژماره 236 2014/6/21

كـۆمـەاڵیـەتی

42 ژماره 236 2014/6/21

ژماره 236 2014/6/21 43

كـۆمـەاڵیـەتی

شــــەهال ناوی خــــوازراوی كچێكی تەمەن 26 ســــااڵنی دانیشتوی ســــۆرانە، بە مەرجی ناونەهێنانی، بەســــەرهاتێكی ســــەیری خۆی و پیــــرە پیاوێكی دراوســــێیانی بۆ گێڕاینەوە. لــــە یەكێك لــــە گەڕەكانی شــــاری ســــۆران، ماڵــــی شــــەهال دراوســــێیەكیان دەبێــــت، كــــە پیاوێكــــی بەســــااڵچوویان هەیــــە. هــــەردوو ماڵەكــــە لەیەكترەوە نزیك و تێكەڵ دەبن. بۆ پێداویستی رۆژانە و سەردان و هەواڵپرسین زۆرجار ســــەردانی یەكتریان دەكرد. شەهال دەگێڕێتەوە "مــــن زۆرجار دەچوومە ماڵیان. وەك باپیــــرەی خــــۆم تەماشــــای ئــــەو پیرە

پیاوەم دەكرد، پێمدەگوت مامە گیان".وەك خــــۆی باســــی دەكات، بــــە دڵپاكی و نیشــــاندانی رێز و خۆشەویستی و سۆزەوە، هەرجارێــــك چووبێتــــە ماڵیان، دەســــتی ئەو پیــــرە پیاوەی ماچ كردووە "ئەویش دەســــتی دەخستە ســــەر ملم و ماچی دەكردم. ئەمەم بەالوە ئاسایی بوو، چونكە من هیچ گومانێكم لەو پیرە پیاوە نەبوو. ئەو بەســــااڵچووبوو، منیــــش رێزگرتنی بەســــااڵچوان بە ئەركێكی

مرۆیی دەزانم".بیــــری شــــەهال وەك بابەتەكــــە بــــەاڵم لێدەكردەوە، بەو شێوەیە نەبوو. بەڵكو نیازی دڵی ئەو پیاوە بەسااڵچووە زۆر جیاواز بوو لەوەی شــــەهال بــــۆی دەچــــوو. پیرەپیاوەكە شــــەهال چووبووە دڵیەوە و شــــەیدای ببوو، وەك دڵدارێك تەماشای دەكرد، ماچكردن و دەستخســــتنە ملیشــــی، ماچكردنی مامێك بۆ برازاكەی، یــــان باپیرەیەك بــــۆ كوڕەزاكەی نەبــــوو. بەاڵم لەســــەرەتادا شــــەهال هەســــت

بەهیچ رەفتارێكی نامۆ ناكات.شــــەهال دەڵێ "ئێمە خێزانەكانمان تێكەاڵو بوون، ئەو پیاوە بەسااڵچووەشم وەك باوكم دەهاتــــە بەرچاوم، چونكە خۆشەویســــتی و بەزەیــــی زۆری هەبوو بۆم، وامدەزانی وەك

كچی خۆی ســــەیرم دەكات. زۆرجار دیاری و یارمەتی و تەنانەت كە موچەی وەردەگرت پارەشی دەدامێ، یان جلوبەرگی بۆ دەكڕیم. ئەمــــەش متمانــــە و خۆشەویســــتی منــــی بۆ خێزانەكــــەی ئــــەو زیاتركردبــــوو. هەركاتێك كارم نەبایە، دەچوومە ماڵیان و ئیشــــوكارم

بۆ دەكردن".گرنگیدانــــی زیاتری ئەم پیاوە بە شــــەهال، بــــە جۆرێك بوو، گــــەر رۆژێــــك نەچووبایە ماڵیــــان و نەیدیتبایــــە، لێــــی دەپرســــی چــــی بەســــەرهاتووە بۆ دیارنیە؟ ئەمەش هێندەی تــــر ئــــەو باوەڕەی لــــە دڵی شــــەهالدا قایمتر دەكرد، كە ئەم پیاوە وەك باوكێكی بەسۆزە لەگەڵیــــدا. لەوبارەشــــەوە شــــەهال دەڵێ "ئەم دڵخۆشــــی زۆر ئــــەو هەڵســــوكەوتانەی كردبــــووم، بەرادەیەی دایــــك و باوكی خۆم بــــەوە دەشــــكاندەوە، كە نیــــو ئەوەندەی ئەم

پیرە پیاوە لەگەڵم باش نین".تا ئێرە شــــەهال هەســــتی بە هیچ شــــتێكی نامــــۆ لەالیەن ئەو پیرە پیــــاوەوە نەكردووە. بــــەاڵم ئەمــــەی لێــــرەوە روودەدات، هەرگیز بە خەیاڵی شــــەهالدا نەهاتووە و دووچاری شــــۆكی دەكات. وەك خــــۆی دەڵــــێ "ئەوەی جێــــگای هەرگیــــز بــــوو، عاجباتــــی بینیــــم

باوەڕكردن نیە".شەهال رووداوەكە دەگێڕێتەوە "رۆژێكیان بۆنێــــك و چەنــــد دیارییەكی تــــری پێدام، كە بەالمــــەوە زۆر نائاســــایی بوو، بــــەاڵم خۆم بەخۆمم دەگوت، چۆن بیر لە گومانی خراپ بەرامبــــەر بەم پیاوە میهرەبانــــە دەكەیتەوە؟ چەنــــد رۆژێك دواتر لەكاتــــی گەڕانەوەم بۆ ماڵەوە لەسەر رێگام وەستابوو، ئەمجارەش قوتویەتــــی بچووكی وەك دیــــاری پێدام، كە كردمــــەوە بینیــــم ملوانكەیــــەك و ئەڵقەیەكی زێــــڕی تێدابــــوو. بــــاوەڕم بــــە چــــاوی خۆم نەدەكرد، هەناســــەم ســــواربوو، رەنگم زەرد هەڵگــــەڕا، خوێــــن لــــە رووخســــارمدا نەمــــا، ئینجا وەك شــــریتێك رووداوەكانی پێشــــوو

و رەفتارەكانــــی ئــــەوم دەكەوتەوە یاد، كە چ نیازێكی هەبووە!!!"

بــــەاڵم ئــــەوكات قوڕگی دەگیرێــــت و هیچ بــــۆ ناگوترێــــت، دەگەڕێتــــەوە ماڵەوە "شــــەو تا بەیانــــی خەو نەچووە چاوانــــم، هەر بیرم لەوە دەكــــردەوە كە روویدا، چۆن شــــتی وا دەبێــــت"؟!! دوای ئــــەوە بڕیــــار دەدات بچێت رووبەڕوو لەگەڵ پیرەپیاوەكە قســــە بكات و بەباشی لە مەبەستی تێبگات. رۆژێك دەبینێت پیاوە پیرەكە لەبەردەم دەرگا لەسەر بلۆكێك دانیشــــتووە و گۆچانەكەی دەستی لە زەوی وەردەدا. "چوومــــە الی و ســــەالمم لێكــــرد، راســــتەوخۆ پێــــم گــــووت: مامە گیــــان تۆ بۆ ئەوەندە هــــاوكاری من دەكەی و گرنگیم پێ دەدەی؟ ســــەری بەرزكردەوە و بەدەنگێكی هێمن و لەســــەر خۆوە وتــــی: چۆن گرنگیت پێنادەم، لــــە تۆ خۆشەویســــتتر كێیە بۆ من. چیت لێ بشــــارمەوە زیاتر لە ساڵێكە عاشق و شــــێت و شەیدای تۆم، شەو و رۆژ بیر لە تۆ دەكەمەوە. لەوكاتەدا ویستی بۆالم بێت و بمگرێتە باوەش، من لێی دووركەوتمەوە و بە توڕەییەوە پێمگوت: شەرمە بۆ تۆ، لەكاتێكدا من وەك باپیری خۆم تەماشــــات دەكەم، تۆ بــــەم نیازەوە رەفتار دەكەی. ئەوەی پێشــــتر پێیدابــــووم، هەمووم فڕێدایــــەوە بەردەمی و پێمگــــوت: جارێكی تر گوێم لەو قســــانە بێت،

ئابڕووت دەبەم".دوای بیستنی ئەم چیرۆكە سەرنجڕاكێشە، هەوڵمانــــدا بەهەرشــــێوەیەك بێــــت پیاوە بە ســــااڵچووەكە بدوێنیــــن، بەاڵم ئــــەو بەچەند وتەیەكی كورت واڵمی داینەوە و ئامادەنەبوو بچێتە ناو وردەكاریەكانی بەســــەرهاتەكەی. بەاڵم كاتێك باســــی ئەو كچەمان لەالی كرد، لەقواڵیی هەناویەوە ئاهێكی هەڵكێشــــا، وەك ئــــەوەی كەســــێكی ئازیــــز و خۆشەویســــتی لەدەســــت دابێــــت و گوتی "هەرچەنــــدە تازە كەڵكــــی ژیانــــم نەمــــاوە، بەاڵم دڵــــم قەت پیر

نابێت. تا دەشمرم ئەو كچە لەبیرناكەم".

چیرۆكی عەشقیپیرەپیاوێكی دڵتەڕ

محەمەد هەسنانی

ژماره 236 2014/6/21 43

44 ژماره 236 2014/6/21

كـۆمـەاڵیـەتی

"هەموو رۆژێ جارێك دەمرم، خوشك و براكانیشم قسەم لەگەڵ ناكەن"

دوای پانزە ساڵ لە كوشتنی دایكی

پەشیمانە

44 ژماره 236 2014/6/21

ژماره 236 2014/6/21 45

كـۆمـەاڵیـەتی

دوای پانـــزە ســـاڵ لـــە كوشـــتنی دایكـــی پەشـــیمانە و دەڵێت "هەرچەندە تازە ســـودی نـــە بۆ من و نە بۆ دایكـــم هەیە، بەاڵم بە قەد

هەموو دونیا پەشیمانم". شـــێرزاد تەمەنـــی 47 ســـاڵە. باوكـــی پێنج منداڵـــە. نەخوێندەوارە. خەڵكـــی دەوروبەری قـــەزای كۆیەیـــە. گەرچی 15 ســـاڵ بەســـەر كوشتنی دایكیدا تێپەڕێوە، بەاڵم ئێستا هەست بەپەشـــیمانی دەكات و دەڵێــــت " زوڵمـــم لەو دایكە كرد، كە بە بێوەژنی ئێمەی پێگەیاند".

بەپێـــی گێڕانەوەی شـــێرزاد كاتێك باوكی كۆچی دوایی كردووە، ئەو تەمەنی 13 ســـاڵ بـــووە، دایكـــی، لەبەرئەوەی كـــەس یارمەتی نەداوە، بۆ بەخێوكردنی منداڵەكانی جلشۆری كـــردووە. مااڵنـــی پاككردنـــەوەی كاری و بەاڵم كاتێك شـــێرزاد گەورە دەبێت و دەبێتە كوڕێكـــی گەنج، بـــەردەوام مامەكانی باســـی دایكـــی بەخراپـــە الی ئـــەو دەكەن. شـــێرزاد دەڵێ "كاتێك دایكم زانی گەیشتومە تەمەنێك دەتوانـــم كەمێـــك ئەركـــی ئەو ســـوك بكەم، عەرەبانەیەكی بۆ كڕیم و ســـەوزە و تەماتەم لەســـەر دەفرۆشـــت. بـــەو هۆیـــەوە بەیانیان ماڵـــەوە، نەدەگەڕامـــەوە درەنـــگ تائێـــوارە هـــەر بۆیەش كەوتمە ژێر كاریگەری قســـەی

مامەكانم لەبارەی هەڵسوكەوتی دایكم". شـــێرزاد لەكاتی گێڕانەوەی چیرۆكەكەیدا ئەوپەڕی پەشـــیمانی و بێتاقەتی پیشاندەدا و دەیگوت "ساڵ لەدوای ساڵ دەزانم من چۆن زوڵمێكـــم لەخـــۆم و لەخێزانەكـــەم كردووە، بەهۆی قســـەی بـــێ بەڵگەوە دەســـتم چووە خوێنـــی دایكی خۆم". پاشـــان دەڵـــێ "ماوەی ســـێ مانگ بەردەوام كە ئێواران دەگەڕامەوە دوو مامم بانگیان دەكردم و پێیاندەگوتم، كە دایكم زۆر دەڕواتە دەرەوە، پیاوی بێگانەش دێنـــە ماڵتـــان، بـــەو هۆیـــەوە مـــن ماوەیەكی بـــاش نەدەچوومـــە ئیشـــەكەم و بەدزییـــەوە چاودێری ماڵی خۆمانم دەكرد، تا بزانم دایكم دەڕواتە كوێ و كێ دێتە ماڵمان، بەاڵم هیچم

نەبینی". دوای ئەوەی شـــێرزاد وەاڵمـــی مامەكانی دەداتـــەوە، كە خـــۆی چاودێریی كـــردووە و هیچی نەبینیوە، بەاڵم مامەكانی ر ســـە لە

تۆمەتەكانـــی خۆیـــان ســـوور دەبن، پێشـــی دەڵێـــن "گەر باوەڕ بە ئێمە ناكەی، شـــاهێدت بـــۆ دەهێنین، كە دایكت كاری خراپ دەكات". رۆژی دواتر شـــێرزاد دەچێتـــە ماڵی یەكێك لەمامەكانـــی، بەبینینی پیاوێك لەوێدا توشـــی سەرســـوڕمان دەبێـــت، چونكـــە ئـــەو پیاوە شاهێد بووە و خەڵكی گەڕەكەكەی خۆشیان بـــووە. "ئەوجارە بەتەواوی كەوتمە گومان و باوەڕم بەقسەكانی ئەوان كرد و بەچاوەكانی خۆمم نەكرد، بەتایبەت كاتێك پیاوەكە گوتی: خـــۆم چەندینجار دایكتم بینیـــووە چۆتە الی

دوكاندارێك". ئـــەو الی دەباتـــە شـــێرزاد شـــاهێدەكە دوكاندارە، شـــێرزاد دەڵێ "كە دوكاندارەكەم بینـــی، ناســـیمەوە، دۆســـتێكی قەدیمی ماڵی باپیـــرم بوو، ئەوەشـــم بیســـتبوو كاتی خۆی دڵـــی بەدایكمەوە بـــووە، بـــەاڵم نەیانتوانیوە هاوســـەرگیری بكـــەن، لەبەرئـــەوەی باوكی دایكـــم ئەویان بۆ باوكم دانـــاوە، كە پورزای دایكمە". دوای ئەوە شێرزاد بەتەواوەتی باوەڕ بەقســـەی مامەكانی دەهێنێت، دەچێتە ماڵەوە و دەســـت بە لێپێچینەوەی دایكی دەكات. "كە رۆیشـــتمەوە لەدوورەوە دایكم گوتی رەنگت بۆ واتێكچووە؟ منیش لەجیاتی جواب دانەوە گوتـــم: تۆ خـــواردن لەكوێ دەكـــڕی؟ گوتی لەفانە دوكان. ئەمجارە پێمگوت: دوكان لەو بـــازاڕە قاتی بـــووە دەڕۆیە الی ئـــەو پیاوە؟ بەاڵم دایكم گوتی: تەنیا ئەو بەقەرز شـــتمان دەداتـــێ، كـــە مانگانـــە پارەی بدەمـــێ و زۆر یارمەتیمـــان دەدات". ئینجـــا ئەمـــە گومانـــی شـــێرزاد قوڵتر دەكاتەوە و دەپرســـێ "بۆچی ئـــەو پیـــاوە چاكـــەت لەگـــەڵ دەكات؟ دایكم گوتی: ناسیاری كۆنمانە و خاترمانی دەوێت. بـــەاڵم من خـــۆم بۆنەگیـــرا و گوتـــم: نەخێر لەبەرئەوەی پەیوەندی دڵداریت لەگەڵیدا هەیە و بەر لەباوكیشـــم حەزت لێبووە. دایكم زۆر بەو قســـەیە تێكچوو و گوتـــی: ئەو بەگەنجی دڵی بەمنـــەوە بووە، بەاڵم قســـمەت نەبووە. ئێســـتاش گەر پیاوی باش نەبێت، ناچار نییە

یارمەتیمان بدات". شـــێرزاد ئەم قسانەی دایكی وەك جۆرێك لەداننـــان بەتاوانەكەیـــدا دەبینێـــت و دەڵـــێ "بۆیە لەدڵـــێ خۆمدا بڕیاری ســـزادانیم دا و چوومـــە الی مامەكانم تا پێمبڵێـــن چیبكەم"؟ مامەكانیشـــی ناڕاستەوخۆ رێنمایی دەكەن و پێی دەڵێن "پێمان خۆشـــە تۆ راستییەكە ئێستاش تێگەیشتی،

حیســـابی پیاوت بۆ دەكەین، ناموس گرانە و خۆت دەزانی دەبێ چیبكەی". شـــێرزاد دەڵێت "لەدڵـــی خۆمـــدا بڕیـــاری مەرگـــی دایكمم دا، غروری پیاوەتی و پیاهەڵدانی مامەكانم، وەفا و دڵســـۆزی دایكمی بیربردبوومەوە، بۆیە بۆ

دەرفەتێك دەگەڕام كەی و چۆن بیكوژم". دایكـــی كـــە هەســـت بەگومانـــی كوڕەكەی دەكات، براكانـــی ئـــاگادار دەكاتـــەوە و بڕیار شـــێرزادیش شـــێرزاد. الی بێنـــە دەدەن لەگـــەڵ مامەكانـــی ســـیناریۆیەك رێكدەخات و خوشـــك و براكانی دەنێرێتـــە ماڵی ئەوان، گوایـــە داوەتكراون. "خوش و براكانشـــم ئەم داوەتەیان بەالوە ســـەیربوو، چونكە پێشـــتر مامەكانم ئێمەیان هێندە بەالوە گرنگ نەبووە". داواش لەدایكـــی دەكات ماڵەوە جێنەهێڵێت تا

دەگەڕێتەوە و جلەكانی دەگۆڕێت.پالنەكـــەی جێبەجێكردنـــی بـــۆ شـــێرزاد "كـــە وەردەگرێـــت لەمامـــی دەمانچەیـــەك گەیشـــتمە ماڵـــەوە دایكـــم گوتی:حەمامـــم بۆ ئامادەكـــردووی، بڕۆ خۆت بشـــۆ، خاڵیشـــت بەنیـــازە بێـــت، تا ئـــەو دێت تۆ تـــەواو دەبی. بەو قســـەیە راچڵەكیم، بۆیە ویســـتم تازووە كاتێـــك شـــێرزاد جێبەجێبكـــەم". پالنەكـــەم ساتەوەختی كوشتنی دایكی گێڕایەوە رەنگی تێكچوو و چاوەكانی پڕبوون لەگریان "دایكم چوو ســـەماوەر هەڵبكات، منیش لەناو دەرگا وەســـتام و دەمانچەكەم حازركردبوو، چاوم نوقاند و تەقاندم، كاتێك چاوم كردەوە دایكم لەخوێندا كەوتبوو، بەئاستەم نوزەی دەهات، دوای ئەوە هەم هەستم كرد باری شانم سوك

بووە، هەم هەستیشم بەپەشێمانی كرد". دوای ئـــەوە خاڵی دەگاتـــە ماڵیان تێدەگات دەگەیەنێتـــە خوشـــكەكەی قەومـــاوە، چـــی نەخۆشخانە، نەشتەرگەری بۆدەكرێت، بەاڵم لەبەرئـــەوەی توشـــی خوێنبەربوونی ناوەكی

دەبێت، گیان لەدەستدەدات". خاڵـــی ناهێڵێت شـــێرزاد بخرێتـــە زیندان، بـــەاڵم بۆشـــی رووندەكاتـــەوە، كـــە دایكـــی بێگوناهـــــ بووە و ئـــەو داوای لەدوكاندارەكە كردووە یارمەتیان بدات و بەقەرز خواردنیان هەســـتكردن شـــێرزاد ئـــەوە دوای بداتـــێ. بەتـــاوان و پەشـــیمانی هەنـــاوی دەخـــوات و لەناخەوە گڕدەگرێت. بۆیە دەڵێت "دوای ئەوە پەالماری مامەكانمم دا بەاڵم خۆیان لەدەستم رزگاركرد و تا پێنج ســـاڵ خۆیان شاردەوە، بەاڵم تازە هەموو شتێكم لەدەست دەرچوبوو، پەشیمانیش سودی نەبوو، بۆیە ئێستا هەموو رۆژێ جارێك دەمرم و خوشك و براكانیشم

قسەم لەگەڵ ناكەن".

بەهرە حەمەڕەش

ژماره 236 2014/6/21 45

46 ژماره 236 2014/6/21

لەدزینـــی ســـەد دیناری سویســـری ســـااڵنی نەوەدەكانەوە بۆ بەردەم پەتی ســـێدارە، رەنگـــە ئـــەوە ناونیشـــانێكی گونجاو بێت بۆ چیرۆكی ئەو كەســـەی لەشـــاری رابـــردوودا رۆژی لەچەنـــد بڕیـــاری دزییـــەوە بەهـــۆی دهـــۆك

لەسێدارەدانی بۆدەرچوو.فازڵ ناوی خوازراوی ئەو تاوانبارەیە، كە خەڵكی پارێزگای دهۆكە و لەژینگەی خێزانێكی تاكڕەوانە و نالەبار پەروەردە كرابـــوو، لەتەمەنـــی 23 ســـاڵیدا هێدی هێـــدی لەخێزانەكـــەی دووركەوتەوە و دەستی داوەتە دزیكردن لەمااڵن. سڤیل بـــەوەی زانیـــوە كە بەهـــۆی بێكاریی و خراپـــی بـــاری ئابوورییەوە لەســـااڵنی نەوەدەكانی ســـەدەی رابـــردوو پەنای بـــۆ ئەو كارە بردووە، تا دواجار تاوانی پەتـــی بـــەردەم گەیاندوویەتییـــە دزی

سێدارە.بەپێی دۆسیەكەی ئەو پیاوە، لەسااڵنی نەوەدەكانی سەدەی رابردوو لەگەڵ چۆتە ـــكـــەی دی هـــاوڕێـــی دوو ماڵێكەوە و بڕی )100( دیناری ــــــوە، دواتــــر ــســری دزی ســویماوەی بۆ و دەستگیركراوە زیندانیكراوە. مانگ شەش دەبێتە دزیـــیـــەشـــی ئــــەو ئەوەی بــۆ دەروازەیـــــەك

لەتاوانی ترەوە بگلێت.فازڵ ـــەی ـــزەرەك ـــارێ پكە دەدات، ــەوە ب ئــامــاژە ناوبراو دوای بەسەربردنی ـــــــەو شـــــــەش مـــانـــگـــە ئناو گەڕاوەتەوە لەزیندان خانەوادەكەی خۆی، بەاڵم چەند بەسەربردنی دوای ئەمجارەش كـــەم، ــكــی رۆژێباوكییەوە تاكڕەویی بەهۆی خێزانی لەژیانی خۆشییەك هیچ لەماڵەوە ئـــەوەش دوای نابینێت، دەردەچێت لەگەڵ خاوەنی فرۆشگایەكی نزیك ماڵیان دەبێتە شەڕی و چەقۆیەك لەخاوەن فرۆشگاكە دەدات و برینداری دەكات، دواتر دەبرێتە بەردەم دادگا و زیندانی تر نیوێكی و ماوەی ساڵ بۆ

دەكرێت.

كـۆمـەاڵیـەتی

دهۆك

لەدزینی سەد دیناری سویسرییەوە بۆ بەردەم

پەتی سێدارە

ژماره 236 2014/6/21 47

لەو ماوەیـــەی لەزینداندا دەمێنێتەوە، ئاشنایەتی لەگەڵ ژمارەیەك زیندانی دیكە پەیـــدا دەكات، هەر ئەو ئاشـــنایەتییەش دیكـــە جارێكـــی ئازادكردنـــی دوای دەیخاتەوە زیندان، ئەویش پاش ئەوەی لەگەڵ دوو حوكمدراوی دیكەی زیندانی چاكسازی "زركا" لەدهۆك كە تەمەنیان لەخـــوار 20 ســـاڵە، دوای ئازادكردنیان پالنی كوشـــتنی پیاوێكـــی دەوڵەمەندی شارەكە و بردنی پارە و ئۆتۆمبێلەكەی دادەڕێـــژن. پالنەكـــە جێبەجـــێ دەكەن، بـــەاڵم دوای كوشتنیشـــی ئـــەو پیـــاوە، تـــر جارێكـــی و دەكرێـــن دەســـتگیر دەخرێنـــەوە زینـــدان، بـــەاڵم ئەمجـــارە تاوانەكانـــی دادگای لەالیـــەن فـــازڵ دهۆكـــەوە ســـزای لەســـێدارەدانی بـــۆ دەردەكرێـــت و دوو هاوڕێكەشـــی بـــە زیندانی هەتاهەتایی ســـزا دەدرێن. ئەم رووداوەش لەمانگی تشـــرینی دووەمی

ساڵی 2013 روویداوە.ســـێ ئـــەو كەیســـی ئـــەوەی دوای تۆمەتبـــارە دەخرێتە بـــەردەم دادوەری بەپێـــی دهـــۆك، تاوانەكانـــی دادگای ماددەی 406ی یاسای سزادانی عێراقی دادگایی دەكرێن، بەپێـــی زانیارییەكانی نـــاو دۆســـیەكە ئـــەو پیـــاوەی لەالیەن فازڵ و دوو شـــەریكەكەیەوە كوژراوە، كەســـێكی دەوڵەمەند و ناســـراو بووە، تۆمەتبارەكانیش ئامانجیان بردنی پارە

و ئۆتۆمبێلەكەی بووە.ســـێ هـــەر دادگادا هۆڵـــی لەنـــاو بەتاوانەكەیانـــدا دانیـــان تۆمەتبارەكـــە نـــا، ئاماژەشـــیان بـــەوە داوە، كە بەپێی تاوانەیـــان ئـــەو پێشـــوەختە پالنێكـــی ئەنجامداوە، كە دایانڕشـــتبوو بۆ بردنی ئەو كەسە بۆ شـــوێنێكی دوورەدەست و پاشـــان كوشـــتنی و بردنـــی پـــارە و ئۆتۆمبێلەكـــەی. پالنەكەیـــان جێبەجـــێ كـــردووە و لەوێش بەچەقـــۆ پەالماری قوربانییەكەیـــان داوە و كوشـــتوویانە، بـــەاڵم پـــاش كەمێكیـــش هەڵهاتـــوون، لەهەمـــان شـــەودا كـــە ئـــەو تاوانەیان لەالیـــەن هەرســـێكیان ئەنجامـــداوە،

هێزەكانی ئاسایشەوە دەستگیركراون.دادوەر دادگاییكردنیشـــیان دوای و فـــازڵ بـــۆ لەســـێدارەدانی ســـزای زیندانیكردنـــی هەتاهەتاییشـــی بۆ دوو

هاوڕێكەی دەركرد.

كـۆمـەاڵیـەتی

ژماره 230 2014/5/10 47 ژماره 232 2014/5/24 47

ئافرەتێك لەگەڵ دوو كچی هاتنە بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندووتیــــژی دژ بــــە ئافرەتان، كچەكان تەمەنیان 19ســــاڵ و 22 ســــاڵ

بوو. ئــــەو خێزانە رەگەزنامەی واڵتێكی ئەوروپییــــان هەبوو، بەاڵم بەهۆی

ژیان لێرە یان ئەوروپا تووشی كێشە ببوون. ئافرەتەكــــە گوتی "مــــاوەی 12ســــاڵە لەئەوروپا دەژیــــن. ئێســــتا رەگەزنامــــەی ئەوروپامــــان هەیە. ماوەیەك بەر لەئێســــتا پیاوەكەم گوتی، بەسەردان دەچینــــەوە كوردســــتان، ئێمەش هاتینــــەوە و پێمان خۆشــــبوو، بــــەاڵم ئێســــتا دەڵێت، بە هیــــچ جۆرێك

ناڕۆمەوە بۆ ئەوروپا". ئافرەتەكە كێشــــەی لەم بڕیــــارەی پیاوەكە نەبوو و گوتــــی " هەرچەنــــدە مــــن تاڕاددەیــــەك لەگــــەڵ پیاوەكــــەم هاوڕام، بەاڵم كچەكانم رازی نابن دەڵێن ئەگــــەر هەموومان نەڕۆینەوە بۆ ئەوروپا ئەوا ئێمە بەتەنیــــا دەڕۆینــــەوە. بۆئەو مەبەســــتەش ئاگاداری

قونســــوڵیان كردۆتــــەوە. ئەوانیش وەاڵمیــــان داونەتەوە، كــــە ئەوان 18 ساڵیان تەواوكردووە و دەتوانن بەتەنیا بژین".

ئێمــــەش وەك بەڕێوەبەرایەتــــی بەهەمــــان شــــێوە، پێمــــان راگەیاندن، هەركەسێك تەمەنی 18 ساڵی تەواو كردبێت، كوڕ بێت یان كچ، دەتوانێت

سەفەربكات و یاسا رێگر نییە. كاتێــــك بانگــــی باوكــــی كچەكانمان كرد گوتی "مــــن رازی نیم بەتەنیا لەگــــەڵ دایكیــــان بڕۆنەوە بــــۆ ئەوروپا، بۆیە دەمەوێ مەنع ســــەفەریان لەسەر دابنێم. بەهیچ شێوەیەك رازی نیم بڕۆنەوە. ئەوە دوا رای منە". بــــەاڵم ئێمــــە بۆمــــان شــــیكردەوە، كە بەپێــــی یاســــا، ژن و كچەكانت مافــــی ســــەفەركردنیان هەیە، پێت خۆشــــبێ یان ناخۆش بــــێ، دەبێت بە لەیەكگەیشــــتن لەگەڵ خێزانەكەت ئەو كێشــــەیە چارەســــەر بكەی. تەنیا دەتوانــــی داوا لــــە دادگای بــــاری كەســــی تۆمار بكەی لە ســــەر متاوعە، ئەویــــش دادگا یەكالیی دەكاتەوە، چونكە گوێت لێیە كە هاوســــەرەكەت دەڵێت من ئارەزووی رۆیشتنەوەم نییە، بەاڵم بۆخاتری كچەكانم ئەگەر

تەاڵقیش بدرێم دەڕۆمەوە.پــــاش هــــەوڵ و كۆششــــێكی زۆر پیاوەكــــە رازیبوو، تــــا خێزانەكەی

لەدەست نەچێت، لەگەڵیان بڕواتەوە بۆ ئەوروپا. *بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان

هەڵوێستی یاسا بەرامبەر منداڵێك كە تەمەنی یاسایی تەواو كردبێت

* درلقا

دوەب

عمۆ

یلەژ

دۆسیەكانی توندوتیژی

ژماره 236 2014/6/21 47

48 ژماره 236 2014/6/21

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

پێویســــتە دایكان بزانــــن لەكاتی دووگیانیدا هــــەر خواردنێك كە دەیخۆن هاوبەشە لەگەڵ ئەو كۆرپەلەیەی لە سكیاندایە، بۆیە دەبێ ئاگاداری خواردنەكانیان بن، بەتایبەت ئەو خواردنانەی خوارەوە:

1. گۆشــــتی نەكــــواڵو: ئــــەو گۆشــــتانەی بەباشــــی ناكوڵێت و خاوە، ژمارەیەك مشەخۆر و بەكتریای تێدایە، كە دەبنە هۆی

نەخۆشی جۆراوجۆر و بۆ كۆرپەكە دەگوازرێنەوە.2. هێلكــــە: ئەگــــەر هێلكــــە بەباشــــی ســــورنەكرێتەوە یان

نەكوڵێنرێت، هەمان كێشە دروست دەكات.3. پەنیــــری مەیــــرە: خواردنــــی پەنیــــری مەیــــرە دەبێتــــە

نەخۆشی، بەتایبەت گەر خاوێن نەبێت. 4. كافایین: بەپێی لێكۆڵینەوەكان كافایین دەبێتە هۆی لەبارچوونــــی منــــداڵ تایبەت لە 3 مانگــــی یەكەم، بۆیە ئەوخواردنەوانــــەی كافاینیان تێدایە وەك چای و قاوە

نابێ بەزۆری بخورێتەوە.چــــای گیایی و چای ســــەوز: بەپێــــی لێكۆڵینەوەكان چای ســــەوز و چای گیایی مەترسی لەسەر ئافرەتی دووگیــــان هەیە و رۆژانە نابێــــت زیاتر لە 3 كوپ

بخورێتەوە.

هەر كێشــــەیەك لەژیاندا هاوشــــێوەی فایلەكانــــی كۆمپیوتەر پاســــوۆردی تایبەت بەخۆی هەیە، كە دەتوانرێت پێی بكرێتەوە چارەســــەر بكرێت. بەپێــــی لێكۆڵینەوەكانی ســــەنتەری ئەڵمانی بۆشــــێرپەنجە، كە لەســــاڵی 2012 ئەنجامدراوە، ئەو كەســــانەی ئارەزووی جگەرە تەرككردنیان هەبووە و ســــەركەوتوو بوونە، 10.4%یــــان جێگرەوەكانی نیكۆتینیان بەكارهێناوە، 4% بنێشــــتی نیكۆتین و لەزگــــەی نیكۆتینیان بەكارهێنــــاوە، 6.4% جگەرەری ئەلیكترۆنیــــان بەكارهێنــــاوە. بــــەاڵم زانایان دەڵێن باشــــترین و كاراتریــــن رێگە بــــۆ تەرككردنی جگــــەرە ئیرادەیەكــــی بەهێز و

متمانەبەخۆبوونە،

لەكاتی دووگیانیدا ئەم خواردنانە مەخۆ

پاسوۆردی تەرككردنی جگەرە

خاوێنی زیاد لەپێویست زیان بە مندااڵن دەگەیەنێت

48 ژماره 236 2014/6/21

ژماره 236 2014/6/21 49

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

بەپێــــی دوایــــن لێكۆڵینــــەوەی بەریتانی، دەركەوتــــوە مۆبایل كاریگەری راســــتەوخۆی لەســــەر تۆوەكانی پیاو هەیە و توشی نەزۆكــــی دەكات، ئەگــــەری نەبوونــــی منــــداڵ بەرێــــژەی %50 كەمدەكاتەوە. لەو توێژینەوەیەدا كەلەســــەر 1492 پیاو كرابوو، دەركەوت تۆوەكانی پیــــاو جوڵەیان كەمبۆتەوە بەرێژەی 50 تا 85 %، بەبەراورد لەگەڵ ئەوپیاوانەی مۆبایل بەكارناهێنن. زانایان دەشــــڵێن ئەو تیشكە كارۆموگناتیســــیەی لەمۆبایل دەردەچێت، راســــتەوخۆ كاردەكاتە سەر تۆوەكانی پیاو و نەزۆكی دروست دەكات. ئامــــۆژگاری پیاوانیــــش دەكــــەن، كە بەهیچ شــــێوەیەك

مۆبایل نەخەنە باخەڵی پێشەوایان.

پاكوخاوێنـــی زیـــاد لەپێویســـت زیـــان بەمنـــدااڵن دەگەیەنێـــت و ئەگەری توشـــبوونیان بەبەكتریـــا و هەوكردنە جۆراوجۆرەكان زیـــاددەكات، چونكە كاریگەری دەبێت لەســـەر بەرگری لەشیان. پزیشكە پسپۆرەكان لەبەریتانیا و لەكۆلیـــژی كامبرجـــی لەندەنـــی روونیانكـــردەوە، كـــە پاكوخاوێنـــی زیاد لەپێویســـت دەبێتە هۆی كوشـــتنی بەكتریا سودبەخشـــەكانی لەش، كە ئەم

بەكتریایانە یارمەتی هەرس و كۆمەلێك كرداری تری لەش دەدەن. هەروەها بۆشـــیان دەركەوتووە یاری مندااڵن پێویســـتە زۆر نەشۆرێت

و پـــاك نەكرێتـــەوە، تاوەكـــو لەرێگەیـــەوە منداڵەكـــە بەرگـــری پەیـــدا بكات. لەباوەشـــكردن و ماچكردنی دایكان و باوكان بۆ منداڵەكانیان پێویســـتە، تاكو

بەكتریای سودبەخش بۆ منداڵەكانیان بگوزانەوە. زانایان دەشڵێن زۆرجار دایك یان باوك كاتیك مەمكە مژەی منداڵەكەیان بەدەمیان پاك دەكەنەوە و دووبـــارە دەیخەنـــەوە ناودەمـــی منداڵەكەیـــان، كارێكی بـــاش دەكەن، چونكە ئەمـــە رێگەیەكە بۆ

گواستنەوەی بەرگری بۆ منداڵەكانیان.

جۆری خواردن كاریگەری راستەوخۆی لەسەر كاركردنی مێشك و زیرەكی و بیركردنەوە هەیە، چونكە مێشــــك بەردەوام پێویستی بەترشــــە بەســــودەكان هەیە و خۆی ناتوانێ هیــــچ خواردەمەنیەك خــــەزن بــــكات، بۆیــــە پێویســــتە بــــەردەوام خواردنــــی بەســــوود و تەندروســــت بخۆیــــن، لــــەو خواردنانەش ســــەوزەكان و ماســــی و

نیا مۆز و میوەكانــــە بەپلەی یەكەم. بەپێی راپۆرتێك كە لە ڵما ئەباوكراوەتــــەوە، فۆكــــس لەگۆڤــــاری خواردنــــی ژەمی بەیانیــــان گرنگترین ژەمی رۆژە و نابێت هەرگیز فەرامۆش

بكرێت، هەروەك كاریگەری ســــەرەكی هەیــــە لەســــەر كاركردنــــی مێشــــك لــــەو رۆژەدا لــــەرووی چاالكــــی و زیرەكی و جێبەجێكردنــــی فەرمانەكانیەوە. هەروەها

لەســــەر جەخــــت ئەڵمانیــــەكان خواردنــــی تــــازە دەكەنەوەوە، نەك ئامادەكراو ولەقوتونراو،

بۆ ئەوەی مێشك زۆرترین سودی لێ ببینێت.

مۆبایلەكانتان مەخەنە گیرفانتان

بۆ ئەوەی مێشكت باش كار بكات

50 ژماره 236 2014/6/21

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

ئافرەتی دووگیان و تەندروستی دەم و ددان و

هەناوی

هۆشیاریی تەندروستییهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

تەندروستی جەستەی مرۆڤ بەستراوەتەوە بە تەندروســـتی ژینگە و پاكی هەوا و ئاو و خاك. هـــەر مرۆڤە دەبێتە هۆی پیســـبوونی ژینگە یاخود پاراســـتنی، ئەگەر بێتو ژینگەی ماڵەوە پاك و خاوێن بێت، بێگومان ژینگەی گشتی بەســـتراوەتەوە بەو مەرجەوە، پاكی ماڵەوەش لە ئافرەت دەست پێدەكات، چونكە واهاتـــووە لەهەمـــوو كۆمەڵگاكانی دونیا كە ئافرەت بەرپرسیاری سەرەكیە لەو شوێنەی

مرۆڤ تێیدا دەژی.ئەركـــی زۆر ژنـــان دووگیانیـــدا لەكاتـــی قورسیان دێتە سەرشان، بەهۆی فەسلەجی دووگیانی بەرگری لەشـــیان بۆ نەخۆشـــیان كەمدەكا، چونكە گۆڕانكاری زۆر لەهەناویان و خوێنیـــان لەنـــاو هەروەهـــا روودەدا. بڕبڕەی پشـــتیان و ماسولكەكانی، بەتایبەتی ماســـولكەكانی روحـــم و دیـــواری هەنـــا و ریخۆڵەكانیان، نامـــەوێ بەدرێژی بچمە ناو گۆڕانكارییەكان، چونكە مەبەستی من لێرەدا كۆئەندامـــی هەرســـە، كە لەدەمەوە دەســـت

پێدەكا.ددان و پـــوك: پاككردنـــەوەی رۆژانە دوای هەمـــوو نان خواردنێك مەرجی ســـەرەكییە بـــۆ راگرتنـــی تەندروســـتی ددانـــەكان، هەر و ددان دەرمانـــی ئەگـــەر لەبەرەئـــەوە فڵچەش نەبوو، زۆر پێویســـتە دوای هەموو خواردنێـــك دەم بەئـــاو و بەخـــوێ یاخـــود بەلیمـــۆ و ســـماق بشـــۆردرێ، چونكـــە ئەو مادانـــە دژە میكرۆبـــن، جـــاران لەبیرمە ژنە رەسەنەكان هەموو دەرمانی ددانیان هەبوو وەك پاودەر، لەناوشوشەیەك!! پێكهاتەكەی: خـــوێ + ســـماق + پەلكە هەنـــار + خرنوك + زەنجەبیـــل و چەنـــد رووەكێكـــی تر بوو، هەمـــوو دەكوترا وەك پاودەر، ئینجا رۆژانە دەمیـــان دەشوشـــت و لێیـــدەدرا! بۆچـــی؟؟ هەریـــەك لـــەو مادانەی باســـمان كـــرد دژە

میكرۆبن، میكرۆبەكانی ناو دەمی ئادەمیزاد، هەمان میكڕۆبی ناو هەناویەتی ئینجا بزانە، ئەگەر شـــیرنایەتی بخورێ یاخود گۆشـــت، لەنێـــوان ددان دەچەقـــێ و میكرۆبـــات زۆر بەخێرایی تەشـــەنە دەكا، راستەوخۆ هەست چـــارەی ئەگـــەر دەكا، ناخـــۆش بەبۆنـــی رۆژانـــەی نەكـــەی، بنەمـــای ددانـــەكان كـــە پوكـــە هەمووی هەو دەكات و بۆنی ناخۆش پەیـــدا دەبـــێ و ددانەكان لـــەق دەبن. ئەگەر ئەو ئیشـــە رۆژانە دووبـــارە ببێتەوە مینای ددانەكـــە تێكدەچـــێ و بەرگـــری میكڕۆباتی نامێنـــی و كلـــۆر دەبـــێ، ژان دەكا. لەواڵتی ئێمە باوە ئەگەر ددان هێشا دەریدێنن، ئەمە راســـت نییە، هەر ددانێك دەركرا، كاردەكاتە سەر ئەوانی تر، لەبەرئەوە پێویستە هەموو ئافرەتان زۆر ئاگاداری ئەو دنكە مرواریانە بن، كە خودا پێی بەخشـــیون، چونكە ددانی چانـــدراو، یاخود تاقمـــی ددان هەرگیز جێی

سروشتیەكە ناگرێتەوە.لەكاتی دووگیانی پـــوك نەرم دەبێ، چونكە زۆرجـــار هەیـــە ئاو لـــە لـــەش كۆدەبێتەوە، ئافرەتان هەســـتی پێدەكەن دەڵێن ئەســـتور بوینـــە، بەئاســـانی خوێـــن لەدەمیـــان دێت، پوكەكە ئەســـتور دەبێ رەگی ددان هەودەكا و شل دەبێتەوە، ئەویش بەهۆی میكڕۆبات، كە هـــەردەم لەناو دەمدا هەیـــە، ئەگەر زوو چارســـەری نەكەی جێگای خۆی ناگرێتەوە و ناچار دەربێت، شوشتنی دەم و ددان هەر بەمەعجـــون و فڵچـــە نییە، پێویســـتە نێوانی

ددانەكە بەداو یان سیواك پاكبكرێتەوە. ئەگـــەر ددانێـــك كێشـــەی هەوكردنی هەبێ، سەرهێشـــان پەیدا دەكا و زۆرجار گەدەش

كاری خۆی بەتەوای ناكات.ئافرەتانـــی دووگیـــان زیاتر توشـــی قەبزی دەبـــن، چونكە ریخوڵەكانیـــان تەمبەڵ دەبن بەهۆی هۆڕمۆنی پرۆجسترۆن، كە منداڵەكە

ئـــەو زۆر بەرێژەیەكـــی دەكا، دروســـتی هۆڕمۆنە پێویســـتە بو بەردەوامی گەشـــەی روحـــم و منداڵەكە، بۆیە دایكەكە پێویســـتە بەرنامەی باش بۆ خۆی دابرێژی لەخواردنی و خواردنـــەوە ئـــاو زۆر و رووەكـــەكان خـــۆی هەنـــاوی بەرێكوپێكـــی شـــلەمەنی، بەتـــاڵ بكاتـــەوە، زیاتـــر كات بداتە خۆی بۆ

پاككردنەوەی جەستەی و خۆشوشتنی.چەند نەخۆشییەك هەن دەرمانی بەردەوامی پێویستە وەك )فێ(، دەرمانەكانی دەبنە هۆی تێكچوونی پوك، ئەســـتوربوونی كێشەیەكی گەورەیە، چونكە نابێ دەرمانەكان رابگیری، دەنا توشبوونی فێ دەبێ زیانی لەسەر دایك و منداڵەكـــە زیاترە، لێرەدا زیاتر پێویســـتی بـــە پاككردنـــەوەی دەموددانـــی دەبێ و ئەو دەرمانە بەكاربهێنی كە پوك توند دەكاتەوە. )رووەكەكان( پێش نوستن خواردن نەخوات و ئەگـــەر میوەشـــی خـــوارد زۆر بەجوانی دەمی پاكبكاتەوە و پەلكی لیمۆی ترش بەكار بهێنی بۆ مەساج، هەر كاتێ كابانی ماڵ پاك بـــوو بێگومـــن پیاوەكەش لەگـــەڵ منداڵەكان ئەوانیـــش پـــاك دەبـــن، ئینجـــا بەهەمـــووان ناهێڵن ناوماڵ پیس بێت، بەتایبەت شـــوێنی خوشوشتن و توالێت، بێگومان دەوروبەری ماڵەكە پـــاك دەبێ، بـــەردەرگاری ماڵە پاك

دەبێ.زۆربـــاش كۆنفرانســـێكی رۆژانـــە لـــەو لەهەولێر ســـازكرا، كۆمپانیایەكی ســـویدی چەند پسپۆرێكی شـــارەزای ژینگەرپارێزی كـــرد، پێشـــكەش خۆیـــان پرۆگرامـــی بەرنامەكەیـــان تایبەت بوو بە چارەســـەری زبـــڵ و خاشـــاك بـــۆ ئـــەوەی ســـوودی لێ وەربگیرێ و دووبـــارە بەكاربهێتەوە، ئینجا بـــاش بیرۆكەیەكـــی زۆر كەمبكرێتـــەوە، بـــوو، ئومێـــد دەكـــەم حكومەتـــی هەرێم بۆ چارەســـەركردنی هـــەزاران تـــۆن زبـــڵ لەو

شارە هاوكاریان بكات.ژینگـــەی لەش لەگـــەڵ ژینگـــەی دەوروبەر یەكدەگرێتـــەوە، هەركاتێك ئێمە پاك بووین و بۆنمـــان خـــۆش بـــوو، هەناســـەمان پاك بـــوو، بۆنـــی عارەقەمـــان پاك بـــوو، قبوڵی پیسی ناكەی، خانەكانی لوتمان قبوڵی بۆنی ناخۆش نـــاكات، مێشـــك بە خاوێنـــی ئارام دەبێـــت، ئەگـــەر لەبۆنـــی پیس راهـــات، ئەوا لەگەڵ پیســـی ژینگەی دەوروبەری تەفاعول نـــاكات و پشـــتگوێی دەخـــا، هەوڵنـــادات بۆ

پاكردنەوەی.تكایـــە رۆژانـــە بیر لەخۆشوشـــتن بكەنەوە، 5-6 جار دەم و ددان بشۆن، لەناو خوێ و

سماق، ددان و پوكتان توند دەبێتەوە.

ژماره 236 2014/6/21 51

هـــونـــەری

سەرپەرشتیار: زانا دڵشاد دزەیی

"خەڵك منیان پێ نازدارە"

52 ژماره 236 2014/6/21

هونەری

باوكم زۆر هاندەرم بوو گۆرانی )پەپوولەی ئازادی( مەزهەری خالقی

بڵێمەوە

چنار بۆ سڤیل:

شەش ساڵە كۆمپانیای كۆڕەك موزیك ئەمڕۆ و سبەییم پێ دەكەن و

نایانەوێ حەقم بدەن

ئامادەم دژ بە داعش بە روحی خۆم بەرگری لە

كوردستان بكەم

دەمەوێ لە ئایندەدا لەپاڵ هونەرەكەم وەك

كۆمەڵناسێكیش لە كوردستان كار بكەم

52 ژماره 236 2014/6/21

ژماره 236 2014/6/21 53

هونەری

ژماره 236 2014/6/21 53

54 ژماره 236 2014/6/21

سەربەست )برای چنار(، چنار، مەزهەری خالقی

هونەری

گۆران���ی )ن���ا باوانم( س���ەركەوتنێكی باشی بەدەس���تهێنا، بیرۆكەی دروستبوونی ئەم

گۆرانییە چۆن دروست بوو؟چن���ار: گۆرانی )نا باوان���م( بەهاوكاری لەگەڵ دەزگای هون���ەری )كوردفۆكس( لەس���اڵی ٢٠١٣ بەرهەمه���ات. ئ���ەم گۆرانییە لەالی���ەن ئاوازدانەر ك���ە كاتێ���ك پێش���نیاركرا، ش���وكر( )ئەفش���ین گوێبیس���تی بووم بەالم���ەوە زۆر كارێكی جوان و س���ەركەوتوو ب���وو، چیرۆك���ی ئ���ەو گۆرانییە لەنێ���وان زۆرج���ار نزیك���ە، لەواقیع���ەوە زۆر لەهەمانكات���دا روودەدات، خۆشەویس���تدا دوو بێوەفایی و خۆشەویستی تێیدا رەنگی داوەتەوە. لەراس���تیدا بوونی بەرهەمێكی لەمجۆرە كە باس لەدڵش���كاوەكان دەكات، بەهەم���ان ش���ێوە ب���اس لەكەسە بێوەفاكانیش دەكات، بەالمەوە پێویست

بوو. ٢٠٠8 لەس���اڵی ئەلبووم���ت دوایی���ن باڵوكردەوە، بۆچی شەش ساڵە ئەلبوومی نوێت

بەرهەم نەهێناوە؟چنار: بەرای من بەرهەمهێنانی ئەلبووم مەرجی سەرەكی نییە بۆ سەركەوتنی هونەرمەند، راستە ئەلبوومم بەرهەم نەهێناوە، بەاڵم هەر بەردەوام ب���ووم لەكاری هون���ەری و بەپێ���ی توانای خۆم هەوڵم���داوە بەش���ێوەی س���ینگڵ بەرهەمی خۆم

پێشكەش بەهەوادارانی خۆم بكەم. بەاڵم بیس���توومانە ئێس���تا س���ەرقاڵی ئەلبوومێك���ی نوێی، چۆن كارت بۆ ئەم ئەلبوومە

كردووە؟چنار: خەونی من بووە هەمیش���ە كارەكانم لە ئاستێكی باشدا بێت و ستایلێكی تایبەت بەخۆمم هەبێ���ت و بتوانی���ت نوێ���كاری و تازەگەری پێوە دیاربێ���ت، لەچ���او كارەكان���ی دیك���ەم، هەروەها رەنگدان���ەوەی هون���ەری كوردی ك���ەم یان زۆر بەشێكی گرنگی دیكەی خەونەكانمە بۆ كارەكانم،

لەئێس���تادا زەحمەت���ە بڵێ���م ك���ەی ئەلبوومەكەم تەواودەبێت، هەرچەندە زۆربەیان لەرووی ئاواز و دابەش���كردن و تێكس���ت ئامادەن، ئ���اوازەكان لەالی���ەن ئاوازدانەران���ی بەتوان���ا و بەڕێ���ز )م. بوره���ان موفتیزادە، هەڵۆ ق���ادر، ئاریۆس حەمە

سەعید، كیا شادومان( ئامادەكراون. ئەلبوومی ٢٠٠8 لە رووی فرۆش���ەوە سەركەوتنێكی باشی بەدەس���تهێنا، بەڕێوەبەری ك���ۆڕەك موزی���ك گوت���ی "زۆرتری���ن فرۆش���ی هەبووە"، ب���ەاڵم بەپێی زانیارییەكانمان تائێس���تا حەقی خ���ۆت لەم ئەلبووم���ە وەرنەگرتووە ئەوە

راستە؟چنار: ئەوە راس���تە، ن���ەك كۆمپانیای ناوبراو هی���چ مافێك���ی ئەلبوومەكەی ن���ەداوە، بەڵكو بەو هۆیانەوە نەش���متوانی هەس���ت بەو سەركەوتنە بكەم، كە لەبەرهەمهێنانی ئەلبوومەكەم بەدەستم

هێنا. بەڵگەت بۆ قسەكانت هەیە؟

دیارترینی���ان هەی���ە، بەڵگ���ە بەڵ���ێ چن���ار: ئ���ەو گرێبەس���تەیە ك���ە كات���ی خ���ۆی كاروباری

ئەلبوومەكەمان لەسەر رێكخست. ئەی بۆچی تائێستا بێدەنگیت لێكردووە،

ئایا تۆ خۆت كەمتر نەبوویت؟چن���ار: بێدەنگی���م ب���ەو مانای���ە نەب���ووە ك���ە كەمتەرخەم���م بووب���م و هەس���تم بەماف���ی خۆم نەكردبێت، بەڵكو هەوڵمداوە هیوایەك هەبێت رێز لەو كۆمپانیایە بگرم كە هاوبەش و هاوكارم بوو

لەباڵوكردنەوەی ئەلبوومەكەم. ئەگەر دوای هەموو هەوڵێك نەتتوانی مافەك���ەت وەربەگریت���ەوە، رێگ���ەی دیك���ە هەیە

بیگریتەبەر؟گ���ەورە وا كۆمپانیایەك���ی بێگوم���ان چن���ار: و بەتوان���ا لەس���ەر ئاس���تی كوردس���تان لەتەنها كەس���ێك پێكنەهاتووە، لەئێس���تادا ب���اوەڕم بەوە

هەیە لەناو ئەو كۆمپانیایەدا كەسانی تێدایە زۆر گەورەت���ر بیردەكەن���ەوە لەو گرفت���ەی من هەمە

لەگەڵ كۆمپانیاكەدا. ب���ۆ ئەمس���اڵ هی���چ بەرهەمێكی نوێت

ئامادەیە؟یەكێك���ە گوتن���ەوەی بەرهەم���م دوا چن���ار: لەبەرهەمەكانی گەورە هونەرمەندی گەلەكەمان مامۆس���تا )مەزهەری خالقی( بەناوی )پەپوولەی ئ���ازادی(، دابەش���كردنی لەالی���ەن هونەرمەند و ئاوازدان���ەر )هێم���ن حوس���ێن( كاری بۆك���راوە، تەنه���ا بەرهەم���ەش ئ���ەو لەس���ەر كاركردن���م لەخۆشەویس���تیمە بۆ دەنگی ئ���ەو هونەرمەندە، ب���ۆ ب���وو جگەل���ەوەش باوك���م زۆر هان���دەرم بەخ���ودا پش���ت گۆرانیی���ە، ئ���ەو گوتن���ەوەی لەداهاتوویەك���ی نزی���ك بەش���ێوەی ڤیدی���ۆ كلیپ ب���اڵوی دەكەم���ەوە و پێش���كەش بەهەواداران���ی

خۆمی دەكەم. ئەگ���ەر هەڵە نەبم، لەالیەن كەناڵێكەوە بیرۆكەی پێشكەشكردنی بەرنامەیەكت پێشكەش كرا، ب���ەاڵم بۆچی رەتتك���ردەوە؟ كەناڵەكە كامە

بوو و بیرۆكەی بەرنامەكە چی بوو؟ چن���ار: بیرۆك���ەی بەرنامەیەك ب���وو لەكەناڵی زاگرۆس وەك پێشكەش���كار، یەك لەهۆكارەكان ٢٠١٢ لەس���اڵی لەوكات���ەدا م���ن ب���وو ئ���ەوە خوێن���دكار ب���ووم لەیەكێك لەزانكۆكانی س���وید و ترس���ام لەخوێندنەك���ەم داببڕێ���م، دوات���ر من گرێبەس���ت بەب���ێ خ���ۆم هونەرییەكان���ی كارە و پابەندب���وون بەخاڵ���ەكان رێكدەخ���ەم، دوات���ر ناتوان���م بەبێ بناغ���ە و وردەكاری و پالن دانان كارێكی لەمجۆرە بكەم، كە رەنگە بەهۆیەوە دڵی

هەوادارانم لەخۆم بڕەنجێنم. خوێندنەكەت بەكۆتایی نەهات؟

چن���ار: خوێندنەك���ەم كۆتای���ی ه���ات لەبواری )كۆچكردن���ی بەش���ی جیهان���ی( )سیاس���ەتی

زانا دڵشاد دزەیی

خانمە گۆرانیبێژ چنار لەم دیمانەیەی س���ڤیلدا باس لە كاری هونەری خۆی و كێش���ەكەی لەگەڵ كۆمپانی���ای كۆڕەك میوزی���ك دەكات. ه���ەروەك ئام���اژە بە چەن���د الیەنێكی ژیانی تایبەتی خۆش���ی ك���ە ح���ەزدەكات دەش���ڵێت و دەدات كاری لەپ���اڵ كوردس���تان، گەڕای���ەوە هونەریدا، وەك توێژەری كۆمەاڵیەتیش

كاربكات.

54 ژماره 236 2014/6/21

ژماره 236 2014/6/21 55

هونەری

ئیتنیكی���ەكان( پەیوەندی���ە و نێودەوڵەت���ی بەكالۆریۆسم هێنا، لەپالنیشم دایە گەر بوارم بۆ بڕەخس���ێت لەداهاتوودا لەهەمان بواردا ماستەر

بخوێنم. تۆ كەس���ێكی زۆر هێمنی لەقسەكردن، لەدانیش���تنەكانیش ك���ەم قس���ە دەك���ەی، دەكرێ

بەدوو رستە پێناسەیەكی )چنار(�م بۆ بكەیت؟چن���ار: رەنگ���ە هێمن���ی م���ن بەش���ێكی لەب���ەر ئەوەبێت كە كەس���ێكی هەڵەشە نیم لەقسەكردن بەو مانای���ەی بیردەكەمەوە لەوەی دەیڵێم، بەاڵم هەركاتیش پێویست بكات قسە دەكەم و هەمیشە بۆچوون���ی خۆم���م هەی���ە، هێمن���ی منی���ش ئەوە ناگەیەنێ���ت، كە من كەس���ێكی وش���ك بم و حەز

لەقسەی خۆش و جەوی خۆش نەكەم. ئ���ەی بۆچ���ی زۆر ك���ەم لەپرۆگرام���ە هونەرییەكان���ی كەناڵ���ەكان دەردەكەوی���ت، ك���ە لەبۆن���ەكان ئەنج���ام دەكرێ���ن، هەروەه���ا ل���ەم فیس���تیڤاڵ و میهرەجانانەی لەكوردستان ئەنجام دەدرێن، تۆ ل���ەو كارانەدا وەك���و هونەرمەندێك

نابینرێیت؟چنار: من كەسێكم واڵتی دایكمم خۆشدەوێت و ش���انازی بەبۆن���ە و یادەوەریی���ە پیرۆزەكانی

دەكەم، جێگەی شانازییە بەشداربم بەتایبەت لە )ن���ەورۆز(. دی���ارە بەهۆی س���ەرقاڵی و ژیان���ی تایبەت���ی خ���ۆم و دووریم لەواڵت

ئەو دەرفەتەم بۆ نەڕەخساوە. ئەگەر بە یەكجاری گەڕایەتەوە ل���ەكاری جگ���ە دەتوان���ی كوردس���تان

هونەری چ كارێكی دیكە بكەیت؟چن���ار: ئاواتم بوو بمتوانیبایە هەموو ژیان���م ب���ۆ هونەرەكەم تەرخ���ان بكەم، ب���ەاڵم بەه���ۆی ژیان���ی كۆمەاڵیەت���ی و لەپ���اڵ بۆی���ە نەمتوانی���ووە، خوێن���دن هونەرەك���ەم قوتاب���ی زانكۆی س���وێدم دەخوێن���م، كۆمەڵناس���ی لەبەش���ی و ئامانجیش���م ئەوەی���ە وەك توێژەرێك���ی لەكوردس���تان لەداهاتوودا كۆمەاڵیەت���ی كاربك���ەم، چونك���ە پێموای���ە كوردس���تان پێویستی بەپسپۆڕی زانستی لەو بوارەدا

هەیە.و هونەرمەن���دان ل���ە زۆر

كەس���ایەتیەكان هەڵوێستی خۆیان دژ بە هەڕەش���ەكانی داعش دەربڕیوە، تۆ

لەمبارەوە دەڵێی چی؟چن���ار: داعش گروپێك���ی توندوتیژ و پەیامی���ان كوش���تنی مرۆڤایەتییە،

ئ���ەوان لەژێ���ر ئ���ااڵی دەوڵەت���ی ئیسالم و بەناوی خۆشەویست

ب���ۆ خ���وای گ���ەورە خەڵكی بێتاوان دەكەنە قوربانی.

بەب���ڕوای من ئەوەش لەگەڵ هیچ دینێك

دینەكان���ی خ���وا چونك���ە یەكناگرێت���ەوە، لەبەر خۆشەویس���تی خۆی بۆ مرۆڤەكان ناردووە، تا یەكسانی و ئارامیان لەسەر زەوی بۆ بەدەست بێنێ. داوام لەخەڵكی كوردستان ئەوەیە، هەستی واڵتپارێزی و مرۆڤ پاراس���تن لەئێس���تادا بەهێز میللەتێك���ی ك���ورد میللەت���ی بك���ەن، ب���ە ئیس���المەتی خۆش���ی موس���ڵمانە خۆشەویس���تی دەربڕی���ووە، نەك بە

رق و توندوتیژی.م���ن هەرگی���ز ناتوانم پێش���بینی ئ���ەوە بكەم ئ���ەو گروپ���ە بێنە ناو كوردس���تان و كوش���تن و بڕی���ن دەس���ت پێبكەن، ئەگەر خوا نەكات م���ن بوون���ی و رووب���دات ئ���ەوە

لەكوردس���تان گرنگ، بێت ئامادەم بە روحی خۆم بەرگری لەخەڵكەكەم و

كوردستانەكەم بكەم.

ژماره 236 2014/6/21 55

56 ژماره 236 2014/6/21

زانا دڵشاد دزەیی

بەڕێوەبەری دراما: كەناڵە كوردییەكان درامامان لێ ناكڕن و ئەمساڵیش

پارەمان نییە

دەرهێنەرێك: لە وەزارەتی رۆشنبیری گروپێك هەن دەرفەت نادەن

دەرهێنەرانی تر ئیش بكەن

تەنیا كوردسات درامای هەیە و پەروین شازادەش گۆرانییەكی ئاینی ئامادەكردووە

هونەری

رەمەزانی ئەمســـاڵ لە كوردســـتان بە پێچەوانـــەی ســـااڵنی دیكـــە لـــە زنجیرە درامـــا و گۆرانـــی دینی بێبـــەش كراوە، بەشـــێك لـــە هونەرمەنـــدان هۆكارەكەی بـــۆ خراپی بارودۆخـــی ئابوری هەرێمی كوردســـتان دەگەڕێننـــەوە، هەندێكیـــش پێیانوایـــە "هونەرمەنـــدان تەمبـــەڵ و بێ

بەرهەم بوونە".عەرەبیـــدا واڵتانـــی لەنـــاو ســـااڵنە كۆمپانیا هونەرییەكان و بەرهەمهێنەرانی بواری هونەری لەرێگـــەی كەناڵەكانەوە پێشـــبڕكێیەكی گـــەرم و تونـــد دەكـــەن درامـــا پڕبینەرتریـــن لەدروســـتكردنی و كۆكردنـــەوەی زۆرتریـــن داهـــات. لـــە هەرێمـــی كوردســـتانیش لەچەند ســـاڵی لەمانگـــی نەریتێـــك رابـــردوودا وەكـــو رەمەزاناندا زنجیرە دراما بەرهەم دەهێنرا و گۆرانیبێژانیش گۆرانی ئاینییان تۆمار دەكرد، بەاڵم ئەمساڵ كەناڵە كوردییەكان جگەلـــە گەرمكردنـــەوەی بەرهەمەكانـــی ســـااڵنی پێشوو، هیچ بەرهەمێكی نوێیان ئامـــادە نەكـــرووە، ئەمـــەش رەخنـــە و نیگەرانی الی هونەرمەندانی كوردستان

دروستكردووە.ئەمیـــر تەها كـــە دەرهێنەرێكی بواری درامایە، نیگەرانی خۆی لە ساردوسڕی پێیوایـــە و دەربـــڕی هونەرمەنـــدان وایكـــردووە ســـەرەكی هـــۆكاری دوو رەمەزانی ئەمســـاڵ لە كوردســـتان بەبێ دراما تێپەڕێت. ئەمیر بە)ســـڤیل(ی گوت "تائێســـتا بودجەی ئەمســـاڵ نەهاتووە و پـــارە نییـــە، كاری هونەریش بـــە پارەی دەكرێـــت، گـــەورە بودجـــەی و بـــاش بەتایبـــەت دراما. جگەلـــەوەش مافیایەك لەنـــاو وەزارەتی رۆشـــنبیریی هەیە هەر خۆیان هەموو كارەكان دەكەن، دەرفەت بە دەرهێنـــەر و هونەرمەندانی تر نادەن كاربكەن". هەروەها ئەمیر تەها گلەیی لە هونەرمەندانیش دەكات كە كەمتەرخەم و چاالك و ئیشكەر نین و دەڵێ "هونەرمەند پێویســـتە بەهـــەر جۆرێك بێـــت هەوڵی كاركردن بدات، ئەگەر عەشقی كارەكەی خۆی بێت، بەاڵم ئەو گەرموگوڕییە لەناو

هونەرمەندان نابینم".بەڕێوەبـــەری جانـــۆ، محەمـــەد بەڕێوەبەرایەتـــی درامـــا لـــە وەزارەتـــی راگەیانـــد، )ســـڤیل(ی بـــە رۆشـــنبیری كەناڵـــەكان و كەرتـــی تایبـــەت هاوكاری

لـــە ناكـــەن رۆشـــنبیری وەزارەتـــی بەرهەمهێنانـــی درامـــا و كەناڵەكانیـــش درامـــای كـــوردی ناكـــڕن. جانـــۆ دەڵێت "درامامـــان هەیە وەزارەتی رۆشـــنبیری كەناڵـــەكان بـــەاڵم هێنـــاوە، بەرهەمـــی نایكڕن و داوای شتی بەخۆرایی دەكەن، ئەگەرنـــا درامـــای بیانـــی دۆبالژدەكەن، ئـــەوە ئەركی ئێمـــەی قورس كـــردووە، دوو وەزیـــر بەبڕیـــاری هەرچەنـــدە درامامـــان بەخۆڕایـــی دایـــە كەناڵەكان". هەروەها بەڕێوەبەری دراما لە وەزارەتی رۆشنبیریی راشـــیگەیاند، نەبوونی پارە هۆكارێكی سەرەكی بووە لە وەستاندنی

دراما لەكوردستان.بەپێی زانیارییەكانی )ســـڤیل( ئەمساڵ تەنیـــا كەناڵی كوردســـات و كوردماكس درامای كوردیـــان ئامادە كردووە، بەاڵم تائێســـتا دیـــار نییە درامـــاكان بەرهەمی كەناڵەكانـــی كۆنـــن، یاخـــود ئەمســـاڵن دیكـــەش وەكـــو رۆژانی پێـــش رەمەزان

دەبن و هیچ گۆڕانكارییەك ناكەن.هەردوو درامای )خەج و سیامەند( لە دەرهێنانـــی نزار مامە و )كۆنە دەرگا( لە دەرهێنانی ســـەعدون یونس دوو ســـاڵە خەریكی بەرهەمم هێنانن، تائێستا ئامادە

نەكـــراون بـــۆ باوبوونـــەوە، بەتایبـــەت ســـاڵێكە ســـیامەند و خـــەج درامـــای وێنەگرتنـــی وەســـتاوە و )كۆنـــە دەرگا(ش ســـاڵێكە لەمونتاژدایـــە، كـــە هەردوو دراما لەســـەر بودجەی بەڕێوەبەرایەتی ســـینەمای هەولێر پارەیەكی زۆریان بۆ دابینكراوە. محەمـــەد جانۆ بەڕێوەبەری دراما دەڵێت "ئێمە ناتواینین لێپرســـینەوە بكەیـــن دەرهێنـــەرە دوو ئـــەو لەگـــەڵ كـــە بۆچـــی ئـــەو دوو درامایـــە تـــەواو نەكـــراون، چونكـــە پارەكەیـــان لەالیـــەن بەڕێوەبەرایەتی سینەمای هەولێرەوە بۆ

خەرجكراوە".هەروەهـــا لەبـــواری گۆرانـــی دینیش كە ســـااڵنە لە مانگـــی رەمەزاناندا وەكو دیاردەیەك گۆرانیبێـــژان گۆرانی دینیان تۆمـــار دەكرد، ئەمســـاڵ تەنیـــا پەروین شـــازادە گۆرانی ئاینی ئامـــادە كردووە. پەروین دەڵێت " پێشـــتر بەنیازی گۆرانی ئاینـــی بـــووم، بـــەاڵم رێكنەدەكەوت، من بەدوای دیاردە نەكەوتووم، بەڵكو باوەڕم بەئاینی ئیسالم هەیە و وەكو موسڵمانێك بە ئەركی خۆم زانیـــووە". گۆرانییەكەی پەروین لە تێكستی خۆیەتی و لەئێستادا

سەرقاڵی كلیپكردنیەتی.

رەمەزانی ئەمساڵ بێ درامای كوردی و

گۆرانی ئاینی تێدەپەڕێت

ژماره 236 2014/6/21 57

هونەری

رەمەزانی ئەمســـاڵ لە كوردســـتان بە پێچەوانـــەی ســـااڵنی دیكـــە لـــە زنجیرە درامـــا و گۆرانـــی دینی بێبـــەش كراوە، بەشـــێك لـــە هونەرمەنـــدان هۆكارەكەی بـــۆ خراپی بارودۆخـــی ئابوری هەرێمی كوردســـتان دەگەڕێننـــەوە، هەندێكیـــش پێیانوایـــە "هونەرمەنـــدان تەمبـــەڵ و بێ

بەرهەم بوونە".عەرەبیـــدا واڵتانـــی لەنـــاو ســـااڵنە كۆمپانیا هونەرییەكان و بەرهەمهێنەرانی بواری هونەری لەرێگـــەی كەناڵەكانەوە پێشـــبڕكێیەكی گـــەرم و تونـــد دەكـــەن درامـــا پڕبینەرتریـــن لەدروســـتكردنی و كۆكردنـــەوەی زۆرتریـــن داهـــات. لـــە هەرێمـــی كوردســـتانیش لەچەند ســـاڵی لەمانگـــی نەریتێـــك رابـــردوودا وەكـــو رەمەزاناندا زنجیرە دراما بەرهەم دەهێنرا و گۆرانیبێژانیش گۆرانی ئاینییان تۆمار دەكرد، بەاڵم ئەمساڵ كەناڵە كوردییەكان جگەلـــە گەرمكردنـــەوەی بەرهەمەكانـــی ســـااڵنی پێشوو، هیچ بەرهەمێكی نوێیان ئامـــادە نەكـــرووە، ئەمـــەش رەخنـــە و نیگەرانی الی هونەرمەندانی كوردستان

دروستكردووە.ئەمیـــر تەها كـــە دەرهێنەرێكی بواری درامایە، نیگەرانی خۆی لە ساردوسڕی پێیوایـــە و دەربـــڕی هونەرمەنـــدان وایكـــردووە ســـەرەكی هـــۆكاری دوو رەمەزانی ئەمســـاڵ لە كوردســـتان بەبێ دراما تێپەڕێت. ئەمیر بە)ســـڤیل(ی گوت "تائێســـتا بودجەی ئەمســـاڵ نەهاتووە و پـــارە نییـــە، كاری هونەریش بـــە پارەی دەكرێـــت، گـــەورە بودجـــەی و بـــاش بەتایبـــەت دراما. جگەلـــەوەش مافیایەك لەنـــاو وەزارەتی رۆشـــنبیریی هەیە هەر خۆیان هەموو كارەكان دەكەن، دەرفەت بە دەرهێنـــەر و هونەرمەندانی تر نادەن كاربكەن". هەروەها ئەمیر تەها گلەیی لە هونەرمەندانیش دەكات كە كەمتەرخەم و چاالك و ئیشكەر نین و دەڵێ "هونەرمەند پێویســـتە بەهـــەر جۆرێك بێـــت هەوڵی كاركردن بدات، ئەگەر عەشقی كارەكەی خۆی بێت، بەاڵم ئەو گەرموگوڕییە لەناو

هونەرمەندان نابینم".بەڕێوەبـــەری جانـــۆ، محەمـــەد بەڕێوەبەرایەتـــی درامـــا لـــە وەزارەتـــی راگەیانـــد، )ســـڤیل(ی بـــە رۆشـــنبیری كەناڵـــەكان و كەرتـــی تایبـــەت هاوكاری

لـــە ناكـــەن رۆشـــنبیری وەزارەتـــی بەرهەمهێنانـــی درامـــا و كەناڵەكانیـــش درامـــای كـــوردی ناكـــڕن. جانـــۆ دەڵێت "درامامـــان هەیە وەزارەتی رۆشـــنبیری كەناڵـــەكان بـــەاڵم هێنـــاوە، بەرهەمـــی نایكڕن و داوای شتی بەخۆرایی دەكەن، ئەگەرنـــا درامـــای بیانـــی دۆبالژدەكەن، ئـــەوە ئەركی ئێمـــەی قورس كـــردووە، دوو وەزیـــر بەبڕیـــاری هەرچەنـــدە درامامـــان بەخۆڕایـــی دایـــە كەناڵەكان". هەروەها بەڕێوەبەری دراما لە وەزارەتی رۆشنبیریی راشـــیگەیاند، نەبوونی پارە هۆكارێكی سەرەكی بووە لە وەستاندنی

دراما لەكوردستان.بەپێی زانیارییەكانی )ســـڤیل( ئەمساڵ تەنیـــا كەناڵی كوردســـات و كوردماكس درامای كوردیـــان ئامادە كردووە، بەاڵم تائێســـتا دیـــار نییە درامـــاكان بەرهەمی كەناڵەكانـــی كۆنـــن، یاخـــود ئەمســـاڵن دیكـــەش وەكـــو رۆژانی پێـــش رەمەزان

دەبن و هیچ گۆڕانكارییەك ناكەن.هەردوو درامای )خەج و سیامەند( لە دەرهێنانـــی نزار مامە و )كۆنە دەرگا( لە دەرهێنانی ســـەعدون یونس دوو ســـاڵە خەریكی بەرهەمم هێنانن، تائێستا ئامادە

نەكـــراون بـــۆ باوبوونـــەوە، بەتایبـــەت ســـاڵێكە ســـیامەند و خـــەج درامـــای وێنەگرتنـــی وەســـتاوە و )كۆنـــە دەرگا(

ش ســـاڵێكە لەمونتاژدایـــە، كـــە هەردوو دراما لەســـەر بودجەی بەڕێوەبەرایەتی ســـینەمای هەولێر پارەیەكی زۆریان بۆ دابینكراوە. محەمـــەد جانۆ بەڕێوەبەری دراما دەڵێت "ئێمە ناتواینین لێپرســـینەوە بكەیـــن دەرهێنـــەرە دوو ئـــەو لەگـــەڵ كـــە بۆچـــی ئـــەو دوو درامایـــە تـــەواو نەكـــراون، چونكـــە پارەكەیـــان لەالیـــەن بەڕێوەبەرایەتی سینەمای هەولێرەوە بۆ

خەرجكراوە".هەروەهـــا لەبـــواری گۆرانـــی دینیش كە ســـااڵنە لە مانگـــی رەمەزاناندا وەكو دیاردەیەك گۆرانیبێـــژان گۆرانی دینیان تۆمـــار دەكرد، ئەمســـاڵ تەنیـــا پەروین شـــازادە گۆرانی ئاینی ئامـــادە كردووە. پەروین دەڵێت " پێشـــتر بەنیازی گۆرانی ئاینـــی بـــووم، بـــەاڵم رێكنەدەكەوت، من بەدوای دیاردە نەكەوتووم، بەڵكو باوەڕم بەئاینی ئیسالم هەیە و وەكو موسڵمانێك بە ئەركی خۆم زانیـــووە". گۆرانییەكەی پەروین لە تێكستی خۆیەتی و لەئێستادا

سەرقاڵی كلیپكردنیەتی.

58 ژماره 236 2014/6/21

هونەری

زدار: نا

ازدارە پێ ن

منیانخەڵك

سڤیل: زانا دزەییدەرهێنەر جوان بامەڕنی فیلمێكی دیكیۆمێنتاری لەسەر ژیانی ئاوارەكانی سوریا لە كوردستان دەكات.

س���ینەماكار ج���وان بامەڕن���ی ئێس���تا خەریك���ی وێنەگرتنی فیلمێك���ی دیكۆمێنتاریی���ە لەس���ەر ژیانی كۆمەاڵیەت���ی ئاوارەكانی

س���وریا ل���ە كوردس���تانی باش���وور، كە ت���ەواوی وێنەگرتن���ی لەنێو كەمپەكان گیراوە و گوتی "چەندین دیمەن و بەس���ەرهات و چیرۆكی خەمناكی ئاوارەكانی س���وریام بینی و بیس���ت، ئەوان���ە وایانكریان كرد وەك���و دەرهێنەرێك هەس���ت بە بەرپرس���یاریەتی بك���ەم، فیلمێكیان بۆ

دروست بكەم بتوانن خۆیان لەناویدا ببیننەوە".ئەم دەرهێنەرە گوتیشی "پێم خۆشە ئەم فیلمەم بۆ یەكەمجار لەناو تەواوی كەمپی ئاوارەكان پێش���ان بدرێت و بۆ ئەم مەبەس���تەش

پێویس���تە الیەنە پەیوەندیدارەكانی ئەم بوارە یارمەتیم بدەن و ئاسانكاری تەواوم بكەن".

جوان فیلم بۆ ئاوارەكانی سوریا دەكات

سڤیل: پشتیوان عەبدوڵاڵلە لێدوانێكدا بو س���ڤیل هونەرمەند مەهدی ئومێد

دەرب���ارەی كاركردنی ل���ە یەكەم فیلمی س���ینەمایی خۆی لەواڵتی روس���یا رایگەیاند "ساڵی ١987 كاتێك ویستمان فیلمی

)قەاڵی دمدم( بەسینەما دروست بكەین، داوام لەكۆمپانیای سینەمایی )موس���فلم( كرد، كە هاوكاریم بكەن ئەوانی���ش گوتیان ئامادەین، بەاڵم

دەبێ ش���ریتی خامی س���ینەمایی پەیدا بكەی، منیش دەبوایە سەفەر بكەم و پاسەپورتێكی ش���ڕی عێراقیم هەبوو، هەستام تەزویرم كرد و سەفەرم پێكرد و ش���ەش مانگ كارم كرد، تاوەكو توانیم پارەی ش���ریتی خام پەیدا

بكەم". ئینجا دواتر مەهدی ئومێد باس لە ئاش���كرابوونی ئەم كارەی دەكات و دەڵێ "بەاڵم كە ویس���تم بگەڕێمەوە بۆ مۆس���كۆ لە دەرچوونم لە س���وید

كەش���ف بووم كە پاس���ەپۆرتەكەم تەزویر ك���ردووە، چونكە بە هەڵە رووی ئاڕاس���تەی وێنەكەم كێشابوو، تووشی كێشە بووم و

فیلمەكەم بۆ نەكرا".زیات���ر مەه���دی گوتیش���ی "من بۆ س���ینەمای

ك���وردی ناچاربووم پاس���ەپۆرتی عێراقی تەزویر بكەم"

رد"ر ك

زوی تە

ۆرتمپاسەپ

"بۆ سینەمای كوردی

سڤیل: زانا دزەییخانم���ە گۆرانیبێ���ژ ن���ازدار رایگەیان���د، ئ���ەو

ئاگاداری ئەو قسە و باسانەیە كە لەسەر جوانییەكەی دەكرێن و دەشڵێ "دەزانم خەڵك منیان پێ نازدارە".

ن���ازدار ك���ە دانیش���تووی واڵت���ی ئەڵمانیای���ە، ماوەیەك���ی زۆرە ب���ە پێچەوان���ەی س���ەرەتاكانی دەركەوتنی، ئێس���تا خۆی ل���ە راگەیاندنەكان ش���اردۆتەوە، بەاڵم ل���ە رووبەرووبوونەوەی پرس���یارێكدا لەگەڵ )سڤیل( نازدار ئەوەی ئاشكرا كرد، كە لەسەر جوانییەك���ەی قس���ە و باس���ی زۆر دروس���ت ب���ووە، هەرچەندە ئام���ادە نەبوو تەواوی پرس���یارەكانی )س���ڤیل( وەاڵم بداتەوە، تەنیا لەوەاڵمی پرس���یارێكدا سەبارەت بەو قسە و باسانەی لەب���ارەی جوانیەكەی���ەوە دەكرێن، گوتی "بەڵ���ێ دەزانم،

سوپاس���یان دەك���ەم ئەگ���ەر منیان ب���ەالوە جوان و نازدار بێت، ئەو قسە و باس و نوكتانەش كە

لەسەر جوانییەكەم كراوە بە ئاسایی وەردەگرم".

58 ژماره 236 2014/6/21

سڤیل: پشتیوان عەبدوڵاڵخانمە گۆرانیبێژ ئالین گۆرانییەك بۆ پێش���مەرگە

تۆم���ار دەكات، ل���ە كلیپەكەش���دا جلوبەرگ���ی پێش���مەرگە دەپۆشێت.

ئالین بە )س���ڤیل(�ی راگەیاند، لەئێس���تادا ئامادەكاریی كردووە بۆ چەند بەرهەمێكی گۆرانی و چەند پڕۆژەیەكی نوێی هونەریی و دەڵێت

"لەئێستاش���دا كلیپێكم ئامادە كردووە، كە سرودێكی نیشتیمانییە و زیاتر ئاڕاستەی گەنجان و نەوەی نوێی كوردستان كراوە، سروودەكە بەناوی )چیا بەفر و دۆمانە(، كە لەئاواز و تێكستی هونەرمەندی گەورە شڤان پەروەرە، دوای ئەوەی لەكوردستان كلیپم بۆ كرد لەدەرهێنانی شۆڕەشڤان سەدیق، بڕی���ار وایە لەنزیكترین دەرفەت���دا لە كەناڵە كوردیی���ەكان باڵوبكریتەوە". هەروەها ئالین دەش���ڵێت "پەیامی من لەم س���رودەدا ئەوەیە كە گەنجانی كوردستان رەنج و خەباتی پێشمەرگە و سااڵنی رابردووی خەباتیان

دژی داگیركەران و ئازادكردنی واڵتیان لەبیربێت و پێویستە رێز لەخەباتیان بگیرێت".

ڵێت

ە دەشمەرگ

ئالین گۆرانی بۆ پێ

ژماره 236 2014/6/21 59

زدار: نا

ازدارە پێ ن

منیانخەڵك

سڤیل: زانا دزەییدەرهێنەر جوان بامەڕنی فیلمێكی دیكیۆمێنتاری لەسەر ژیانی ئاوارەكانی سوریا لە كوردستان دەكات.

س���ینەماكار ج���وان بامەڕن���ی ئێس���تا خەریك���ی وێنەگرتنی فیلمێك���ی دیكۆمێنتاریی���ە لەس���ەر ژیانی كۆمەاڵیەت���ی ئاوارەكانی

س���وریا ل���ە كوردس���تانی باش���وور، كە ت���ەواوی وێنەگرتن���ی لەنێو كەمپەكان گیراوە و گوتی "چەندین دیمەن و بەس���ەرهات و چیرۆكی خەمناكی ئاوارەكانی س���وریام بینی و بیس���ت، ئەوان���ە وایانكریان كرد وەك���و دەرهێنەرێك هەس���ت بە بەرپرس���یاریەتی بك���ەم، فیلمێكیان بۆ

دروست بكەم بتوانن خۆیان لەناویدا ببیننەوە".ئەم دەرهێنەرە گوتیشی "پێم خۆشە ئەم فیلمەم بۆ یەكەمجار لەناو تەواوی كەمپی ئاوارەكان پێش���ان بدرێت و بۆ ئەم مەبەس���تەش

پێویس���تە الیەنە پەیوەندیدارەكانی ئەم بوارە یارمەتیم بدەن و ئاسانكاری تەواوم بكەن".

جوان فیلم بۆ ئاوارەكانی سوریا دەكات

سڤیل: پشتیوان عەبدوڵاڵلە لێدوانێكدا بو س���ڤیل هونەرمەند مەهدی ئومێد

دەرب���ارەی كاركردنی ل���ە یەكەم فیلمی س���ینەمایی خۆی لەواڵتی روس���یا رایگەیاند "ساڵی ١987 كاتێك ویستمان فیلمی

)قەاڵی دمدم( بەسینەما دروست بكەین، داوام لەكۆمپانیای سینەمایی )موس���فلم( كرد، كە هاوكاریم بكەن ئەوانی���ش گوتیان ئامادەین، بەاڵم

دەبێ ش���ریتی خامی س���ینەمایی پەیدا بكەی، منیش دەبوایە سەفەر بكەم و پاسەپورتێكی ش���ڕی عێراقیم هەبوو، هەستام تەزویرم كرد و سەفەرم پێكرد و ش���ەش مانگ كارم كرد، تاوەكو توانیم پارەی ش���ریتی خام پەیدا

بكەم". ئینجا دواتر مەهدی ئومێد باس لە ئاش���كرابوونی ئەم كارەی دەكات و دەڵێ "بەاڵم كە ویس���تم بگەڕێمەوە بۆ مۆس���كۆ لە دەرچوونم لە س���وید

كەش���ف بووم كە پاس���ەپۆرتەكەم تەزویر ك���ردووە، چونكە بە هەڵە رووی ئاڕاس���تەی وێنەكەم كێشابوو، تووشی كێشە بووم و

فیلمەكەم بۆ نەكرا".زیات���ر مەه���دی گوتیش���ی "من بۆ س���ینەمای

ك���وردی ناچاربووم پاس���ەپۆرتی عێراقی تەزویر بكەم"

رد"ر ك

زوی تە

ۆرتمپاسەپ

"بۆ سینەمای كوردی

ژماره 236 2014/6/21 59

هونەری

سڤیل: پشتیوان عەبدوڵاڵخانمە گۆرانیبێژ ئالین گۆرانییەك بۆ پێش���مەرگە

تۆم���ار دەكات، ل���ە كلیپەكەش���دا جلوبەرگ���ی پێش���مەرگە دەپۆشێت.

ئالین بە )س���ڤیل(�ی راگەیاند، لەئێس���تادا ئامادەكاریی كردووە بۆ چەند بەرهەمێكی گۆرانی و چەند پڕۆژەیەكی نوێی هونەریی و دەڵێت

"لەئێستاش���دا كلیپێكم ئامادە كردووە، كە سرودێكی نیشتیمانییە و زیاتر ئاڕاستەی گەنجان و نەوەی نوێی كوردستان كراوە، سروودەكە بەناوی )چیا بەفر و دۆمانە(، كە لەئاواز و تێكستی هونەرمەندی گەورە شڤان پەروەرە، دوای ئەوەی لەكوردستان كلیپم بۆ كرد لەدەرهێنانی شۆڕەشڤان سەدیق، بڕی���ار وایە لەنزیكترین دەرفەت���دا لە كەناڵە كوردیی���ەكان باڵوبكریتەوە". هەروەها ئالین دەش���ڵێت "پەیامی من لەم س���رودەدا ئەوەیە كە گەنجانی كوردستان رەنج و خەباتی پێشمەرگە و سااڵنی رابردووی خەباتیان

دژی داگیركەران و ئازادكردنی واڵتیان لەبیربێت و پێویستە رێز لەخەباتیان بگیرێت".

ڵێت

ە دەشمەرگ

ئالین گۆرانی بۆ پێ

60 ژماره 236 2014/6/21

رەنــگاوڕەنــــگ

زوو توڕە دەبم و درەنگ چاك دەبمەوە

سڤیل: تریفە ئازادبەهرە سدیق یەكێكە لەو كچە راگەیاندنكارانەی ماوەیەكە لە نێو راگەیاندن كاردەكات. ئەو بۆ س���ڤیل وەس���فی سروشتی كەس���ایەتی خۆی دەكات و دەڵێ "كەس���ێكم لەپێشهاتەكانی رۆژان���ەدا، لەبڕی���اردان پەل���ە ناك���ەم". ب���ەاڵم وەك خ���ۆی ئاماژەی بۆ دەكات "كە توڕەش بووم، ئەوا توڕەبوونەكەم یەكجارییە و چاك نابمەوە". بەهرە دان بەو خەسڵەتە لە كەسایەتی خۆیدا دەنێت كە زوو زوو ت���وڕە دەبێت و بە زەحم���ەت چاك دەبێتەوە، ب���ەاڵم پێش���یوایە "توڕەب���وون و هەڵوێس���ت وەرگرتن بەپێی ش���تەكانی دەوروبەر و كەسەكانیش دەگۆڕێت". لەب���ارەی ه���ۆكاری توڕەبوونیش���یەوە دەڵ���ێ "جاری

وا هەی���ە ماندویەتی و ئیش���وكار و س���ەرقاڵی و ئەو پاڵەپەستۆیەی لەس���ەرمانە، بەتایبەت كە

هەست بكەم بە چاوێكی جیاواز تەماشای ئاف���رەت دەكرێ���ت و ل���ە بەهای كەم

دەكرێتەوە، زۆر توڕە دەبم".

بەهرە:

60 ژماره 236 2014/6/21

ژماره 236 2014/6/21 61

رەنــگاوڕەنــــگ

كییرا نایتلی ملیۆنێرێكی گیرفانقووڵە

جێنیڤەر گارنەر لە ئابڕووچوونی مێردەكەی توڕەیە

ئەلیسا: دەمەوێ جەماوەرەكەشم بە بۆچوونی

سیاسیم كاریگەر بن

س���ەرەڕای نایتل���ی" "كیی���را بەریتان���ی ئەكت���ەری خانم���ە دەوڵەمەندیەكەی، كە س���امانەكەی ب���ە ملیۆنەها دۆالر مەزەندە دەكرێت، بەاڵم ئەو تەنیا 5٠ هەزار دۆالری بۆ خەرجی سااڵنەی

تەرخانكردووە.كییرا دەڵێ "خەرجیەكانم بەگوێرەی میزانیەكەم دادەنێم. بەڵێ من بڕی 5٠ هەزار دۆالرم بۆ خەرجیەكانی ساڵێكم تەرخانكردووە. هەرچەندە گەر ش���تێكی زیاتریش���م بوێت خەرجی دەكەم، بەاڵم

بەشێوەیەكی گشتی ئەو بڕە پارەیە بەشم دەكات".نایلی ئاماژەی بەوەش داوە، كە خۆش���ترین كاتەكانی ژیانی ئەو

كاتانەیە، كە دەچێتە ئەو شوێنانەی خەرجی كەمیان دەوێت.

خانمە ئەس���تێرەی ئەمریك���ی "جێنیڤەر گارنەر" گەش���تە هاوینیەكەی بەه���ۆی هەڵوەش���اندەوە، ئەفلی���ك" "بی���ن هاوس���ەرەكەی لەگ���ەڵ باڵوبوون���ەوەی هەواڵی ئابڕووبەری فێڵ و س���اختەكردنی ئەفلیك لە

یانەكانی قومار لە الس فیگاس.ئەفلیك لەكاتێكدا خەریكی فێڵك���ردن بووە لەكارتەكانی قوماركردندا، بەكامێ���رای چاودێریكردنی قومارخانەكە وێنەی گیراوە و ئەمەی لێ ئاش���كرا بووە. كەسێكی نزیك لەم خانمە ئەكتەرە گوتویەتی "ئەفلیك خوویەكی خراپی هەیە، هەر كە دەس���تی دای���ە قومار، نازانێت وازی لێبهێنێت، بەدرێژایی ش���ەو خەریكی دەبێ���ت، رۆژانە هەزاران دۆالر

دەخاتە قومارەوە، هەر ئەمەشە جێنیڤەری توڕە و بێزار كردووە".

خانمە گۆرانیبێژی لوبنانی "ئەلیس���ا" لەمیانەی بەرنامەی "هی���دا حك���ی" ئاش���كرای ك���رد، كە ئ���ەو لەگەڵ ئ���ازادی رادەربڕین و ئازادی سیاس���ی دایە، گوتیشی كە ئەو بەر ل���ەوەی هونەرمەن���د بێ���ت، هاواڵتیەكی لوبنانی���ە، هەموو لوبنانیەكی���ش گرنگی بە ئاین���دەی واڵتەكەی دەدات، بۆیە

ئاساییە كە ئەویش بۆچوونی سیاسی هەبێت. ئەلیس���ا لەبەرنامەك���ەدا گوت���ی "م���ن كچێكی هۆش���یارم، ئ���اگاداری چرك���ە ب���ە چرك���ەی رووداوە سیاس���یەكانم، دەمەوێ���ت جەماوەرەكەش���م ب���ە بۆچوونە سیاس���یەكانم كاریگەر بم، چونكە جەماوەری من بە ملیۆنان كەس دەبن". هەروەك بەرگریشی لەچەند سەركردەیەكی لوبنانی كرد، وەك س���ەمیر جەعجەع، وتیشی كە ئەو سەرۆكی پێشوو

ش���ەمعون"ی خۆشدەویست."كەمی���ل

ژماره 236 2014/6/21 61

62 ژماره 236 2014/6/21

كاوڕ ٣/٢١-٢٠/4هەوڵەكانتان بەگەڕ بخەن. باشترین داراییتانە. و دەس��ك��ەوت ك��ات��ی سەركەوتوو نوێییەكان ك��ارە لە لەسەرتان سۆزدارییەكان فشارە دەب��ن. ك��ۆ دەب��ێ��ت��ەوە. ل��ەگ��ەڵ چ���واردەورت���ان بە شێوەیەكی باشتر خۆتان بگونجێنن، چونكە

هەوڵ دەدەن هاوكاریتان بكەن.

تەرازوو ٢١/9-١٠/٢٠ شتەكان باشی بە نەتوانی رەنگە بۆ بەرامبەرەكەت دەرببڕی. كاتێكی باشە بۆ رێكخستن و بەرنامەرێژی. ب���ەاڵم ب��ۆ ئ��ەن��ج��ام��دان��ی ك���اری ق���ورس باش ئەگەر بكە. كۆنترۆڵ باشەكان فرسەتە نییە. نەبوویت، سەركەوتوو راب��ردوو شتێكی لە

هەمان دەرفەتت بۆ دووبارە دەبێتەوە.

گا ٢١/4–٢٠/5 ماوەی بێزارییەكانتان كۆتایی دێت. ئەستێرەكەتانە لە هەتاو تیشكی گەشبینی و توانا جەستەییەكانتان زی��اد دەك���ات. دەت��وان��ن الپ��ەڕەی��ەك��ی نوێ ل��ە ژی��ان��ت��ان ه��ەڵ ب��دەن��ەوە و دەس���ت بە كە ب��ك��ەن، بەرنامانە ئ��ەو جێبەجێكردنی

ماوەیەكی زۆرە بیری لێدەكەنەوە.

دووپشك ١٠/٢١-١١/٢٠ ب��ی��رك��ردن��ەوەك��ان��ت��ان راس����ت و دروستن. ئەم دۆخە گونجاوە بۆ هەموو كێشەكان. چ��ارەس��ەری ئەو بریارانەتان بۆ باشتركردنی كارەكەتان كات هەندێك ئ��اگ��ادارب��ن س��ەرك��ەوت��ووە. تێك رێكخراوەكانت هەنگاوە عینادیەكانت

دەدات.

دووانە ٢١/5-٢٠/6 ه��������ەوڵ ب��������دەن پ����اش����ەك����ەوت لەدەرامەتتاندا بكەن. دەسكەوتەكان ب��ەردەوام دەب��ن، ب��ەاڵم بەم شێوە باشەی ئێستا نییە. گەڕان و پەیوەندییەكانتان زۆر دەبێت و دیداری كەسانێك دەكەن، كە فەرامۆش ئەركەكانتان گرنگن. ژیانتان بۆ

مەكەن و پشتان لێیان سارد نەبێتەوە.

كەوان ١١/٢١-١٢/٢٠بەدەستدێنن. گ��رن��گ ئەنجامی دەستپێشخەری بكەن تا كارەكان دایە. خ��ۆت��ان كۆنترۆڵی ل��ەژێ��ر بكەن، كۆنترۆڵ دەرفەتەكان بدەن هەوڵ كاتێكی باشە بۆ پێداچوونەوە و سوككردنی

كارە كەڵەكەبووەكانی ماوەی رابردوو.

وشەی نادیار

بیدۆزەرەوە

تێبینی: )ه�( و )ە( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

دروست بۆ باوكی یەك و ه��ەزار لەپڕێكدا سەركەوتن لەوەدایە سەیر دەبێت، بەس شكست وەك هەتیوێكە كەس خۆی ناكاتە خاوەنی.

وشەی یەكتربڕوشەی یەكتربڕ

١٢٣456789١٠سڤیل١

٢٣456789١٠

ئاسۆیی:١. چاالك - )دۆشاو( بە عەرەبی.

٢. لێخوڕین - پیتی لەیەكچوو.٣. فرمانی رابردووی )دەژی( )پ( -

)شازادە( بە ئینگلیزی.4. پیتی لەیەكچوو - یانەیەكی تۆپی

پێی ئیسپانییە.گ���ۆران���ی���ب���ێ���ژك���ی - زوڵ�������ف .5كۆچكردووی كوردی باكوورە )پ(.

6. دوو پیت لە )داد( - وێنەكە.7. )مۆز( بە ئینگلیزی.

8. دوای )پ(.بەناوبانگیی بیانیی گۆڤارێكی .9

تایبەت بە جلوبەرگە.١٠. پزیشكی ددان.

ستوونی:١. كەڵەشێر.

فرمانی - ل��ەی��ەك��چ��وو پ��ی��ت��ی .٢رانەبردووی )بردن(.

- )رش��ت��ن( راب���ردووی فرمانی .٣نیوەی )روون(.

4. پایتەختی ئەرجەنتین.لە واڵتێكە - بەتێكەاڵویی )تیژ( .5

ئەمریكای باكوور.پایتەختی - ل��ەی��ەك��چ��وو پیتی .6

بۆلیڤیا.7. چوار پیت لە )پاریس(.8. وەزارەتی دراو و پارە.

9. شارێكە لە سوریا.١٠. كەسایەتییەكی فیلمی كارتۆنییە.

تێبینی: )پ( = پێچەوانە. )ت( = تێكەاڵو.)ه( و )ه�( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

پشــووی سڤیـل

وشەی نادیار لە دوو بڕگە و )9( پیت پێكهاتووە كە خاوەنی ئەم وتەیەیە.اكتسهكهوجسڤیلهنهویۆكسشسنێترهویۆهرتهتێیركهوكتیهكبهزهابپوخهننبدهاسهوهادلكبلیهاركوخهسا

ڕهوۆهكیكدسسڤیلاتدهیدهێن

ئ��ەم پ��ی��اوە ه���ەژارە بەم ش������ەوە ت���اری���ك���ە رێ���ی گ����رت����ۆت����ەب����ەر، ب����ەاڵم بووە. ون ل��ێ چ��راك��ەی ئایا دەتوانی چراكەی بۆ

بدۆزیتەوە؟

ژماره 236 2014/6/21 63

نییرا

هالل

جەا:

ئ

قرژاڵ ٢١/6-٢٠/7بەشێكی س�������ۆزداری الی���ەن���ی داگیر ب��ی��رك��ردن��ەوەت��ان ل��ە زۆر ئەنجامدانی ب��ە دەس��ت دەك���ات. كارێكی نوێ دەكەن. هەموو ئەو كارانەی زیاتری زانیاری هەتا دەدەن، ئەنجامیان تێیاندا سەركەوتنتان كۆبكەنەوە، لەسەر

مسۆگەرتر دەبێت.

گیسك ١٢/٢١–١/٢٠ هەوڵ دەدەن چەند كارێكی نوێ بكەن و سەركەوتنێكی گەورەش بە دەست دێنن. گرنگی زیاتر بە تەندروستیتان بدەن. كاتێكی باشە بۆ خوێندنەوە و تێگەیشتن رێكەوتی ببن. فێری پێویستە بابەتانەی لەو ك��ەس��ان��ێ��ك دەك����ەن، ك��ە ل��ەگ��ەڵ ه��ەن��دێ��ك لە

بیروبۆچوونەكانانتان یەكدەگرنەوە.

شێر ٢١/7-٢٠/8ئاواتەكانتان بەدیهنیانی ئەگەری هەوڵێكی چەند و دەبێت بەهێز زیاتر گرنگی دەدەن. بۆ دیكەی ئەنجامدانی لە وەك دەدەن رێكخستن بە كار. بەاڵم هەوڵێكی تەواو دەدەن بۆ ئەوەی

سەركەوتنێكی گەورە بەدەست بهێنن.

گۆزە ١/٢١– ٢/٢٠ ب���ێ���دەن���گ���ی���ت���ان گ���وم���ان���ی الی بەرامبەرەكەتان دروست كردووە. دەوروبەر الی خۆشەویستیتان زی���اد دەك����ات. گ��رن��گ��ی ب��ە رێ��ك��پ��ۆش��ی و بەرز پایەتان و پلە ب��دەن. روخسارتان كەسانێكی لەگەڵ پەیوەندیتان و دەبێتە

گرنگ بۆ دروست دەبێت.

فەریك ٢١/8-٢٠/9 لەم ب���ەرپ���رس���ی���اری���ی���ەك���ان���ت���ان دەتوانن دەك��ات. زیاد هەفتەیەدا ئەو كارانە بپارێزن، كە چەند هەنگاوێكتان بۆ هەڵیناوە و بەگەڕیان بخەنەوە. گرنگی بە هاوبەش و هاوكارەكانتان بدەن، رەنگە بیانەوێت بابەتێكی گرنگتان پێ رابگەیەنن.

نەهەنگ ٢/٢١-٣/٢٠ سەفەرێك ئەنجامدانی ل��ە بیر هەندێكیشتان ب��ۆ و دەك��ەن��ەوە ب��ەك��ت��وپ��ڕی رێ����ك دەك���ەوێ���ت. پ��ێ��ش��ن��ی��اری ك���ارێ���ك���ت���ان ب���ۆ دەك���رێ���ت لەگەڵ پ��ەی��وەن��دی��ت��ان ه���اوب���ەش���ی، ب���ە كاتێكی دەب��ێ��ت. بەهێز بەرپرسەكانتان

لەبارە بۆ دەسكەوت و دەرامەت.

بیدۆزەرەوە

ئا: رۆڤار رواندزی

وشەی نادیار: هارۆكی موراكامی

وشەی یەكتربڕ

وەاڵمەكانی ژمارەی رابردوو تەنها 8 جیاوازی لەنێوان ئەم دوو وێنەیەدا هەن. كامانەن؟

پشــووی سڤیـل

١٢٣456789١٠سڤیلۆمانهلیشپ١

خۆراكور٢هنلچنقۆل٣وایییودا4اكهكڵۆدرگ5نۆیلاریسو6فاجیت7رچابر8ۆبرهو9شششوپ١٠

64 ژماره 236 2014/6/21

مۆندیال لەنێوان چێژ و بوون بە كااڵ و

پیشەسازییەكی جیهانیدا

هاوێنە

پاولۆ كۆیلۆ: مۆندیال كارەساتە

"عەولەمەی تۆپی پێ، رۆژە جوان و پڕشنگدارەكانی

تۆپی پێی نەهێشتووە و كردویەتی بەكااڵ و

پیشەسازییەكی زەبەالحی جیهانی"

64 ژماره 236 2014/6/21

ژماره 236 2014/6/21 65

هاوێنە

مەریوان عومەر

پرسیار و نیشانەی سەرسوڕمانی زۆر لەبارەی مۆندیال و هەڵوێســــتی نوســــەری نــــاوداری بەڕازیلی "پاولۆ كۆیلۆ" دروســــت بــــوو، دوای ئەوەی "پاولۆ كۆیلۆ" هێرشــــی تووندی كردە ســــەر مۆندیال و گوتی كە عەولەمەی تۆپــــی پــــێ و مۆندیــــال، رۆژە جوان و

پڕشنگدارەكانی تۆپی پێیان لەناوبردووە و كااڵ كردۆتــــە وەرزشــــەیان ئــــەم و

پیشەسازییەكی زەبەالحی جیهانی.ئەوەی جێگای ســــەرنجە پاولــــۆ كۆیلۆ، كە فرۆشــــی رۆمانە بەناوبانگەكــــەی "كیمیاگەر" گەیشــــتە 65 ملیــــۆن دانــــە، یەكێــــك بــــوو لەو كەســــایەتیانەی لە ســــاڵی 2007 پشتیوانیەكی زۆری لە دۆسیەی بەڕازیل بۆ میوانداریكردنی مۆندیالــــی 2014 كــــرد. بــــەاڵم ئێســــتا دەڵــــی "هەســــت بــــە نائومێدییەكــــی گــــەورە دەكەم، سەبارەت بەو پارە بێشومارەی حكومەت بۆ

مۆندیال تەرخانی كردووە".كۆیلــــۆ پێیوایــــە دەبوو واڵتەكــــەی ئەم بڕە پــــارە زۆرە لــــە دروســــتكردنی قوتابخانــــە و نەخۆشــــخانە و باشــــتركردنی هۆكارەكانــــی گواستنەوە تەرخانكردبایە، كە گەلی بەڕازیل

بەر لە مۆندیال پێویستی پێیەتی.بەاڵم پرســــیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە، ئایا ویژدانی ئەم نوسەرە بەرازیلیە هەروا لەناكاو بەهــــۆی هەڵوێســــتەی ئــــەم بەئاگاهاتــــەوە؟ شــــەقامەكانی بەرفرەوانەكانــــی ناڕەزایەتیــــە بەرازیلەوە بووە، كە دژ بەو خەرجیە زۆرەی حكومەت لــــە مۆندیالی كــــردووە، بەرپابووە، لەكاتێكــــدا گەلی بەرازیل لەژیانێكی ســــەختدا دەژیــــن و بەدەســــت جیاوازییەكــــی قووڵــــی

چینایەتیەوە دەناڵێنێت؟زۆر بەكورتــــی و خێرایی، كۆیلۆ بۆچوونی و دەخاتــــەڕوو مۆندیــــال لەبــــارەی خــــۆی پێیوایــــە مۆندیالی 2014 "كارەســــاتە"، چونكە ئــــەم رووداوە "بــــووە هــــۆی تەقینەوەیەكــــی كۆمەاڵیەتــــی بەرفرەوان لــــە واڵتی بەرازیل و شەپۆلی بەرفرەوانی توندوتیژی لێكەوتەوە".

زۆرن ئەوانەی لەم هەڵوێســــتەدا پشتیوانی پاولۆ كۆیلۆ دەكەن. بەاڵم لەنێو ئەو مشتومڕە توندەی لەبارەی "چێژ و بازرگانیكردن بەتۆپی پێ"وە دەكرێت، عەولەمە كاری خۆی كردووە و نرخی یاریزانانی پیشــــەگەری تۆپی پێی تا بەرزكردۆتــــەوە. سەرســــوڕمان ئەنــــدازەی رادەی بازرگانیكــــردن بەمۆندیالەوە گەیشــــتە ئاســــتێك، ئەو كەرنەڤاڵە جیهانیەی بە بۆنەی هەژاران دادەنرا، ئێســــتا خەریكە بەتەواوەتی

هەژاران لــــە

بێبــــەش بینینــــی بەبــــێ و دەكرێــــن

قازنج و دەســــكەوتی مــــادی، لە تەلەفزیۆنیشەوە رێگا بە بینینی نادرێت.

لەپــــاڵ ئەو كەرنەڤاڵــــە جیهانیەش كە وەك كااڵیــــەك تــــادواڕادە برەوی پێــــداوە، چەندین تاوانیش بەناوی ئەم تۆپەوە ئەنجام دەدرێن، لــــە دروســــتكردن و ســــاغكردنەوەی كااڵ و شــــمەكی ســــاختە و فێڵتێداكراو، لە خۆراك و

كەرەستە و تەنانەت جلی وەرزشوانانیش.هەیــــە دەپرســــێت، ئــــەی ئەمــــە هۆكارێــــك نیــــە بــــۆ دڵخۆشــــبوونی خەڵكانێــــك كــــە لــــە ئاســــتێكی نزمی گوزەراندان، بــــەوەی بتوانن ئــــەم كااڵ و جلــــە وەرزشــــیانەیان بە نرخێكی هەرزان دەســــتكەوێت، هەرچەندە ســــاختە و الساییكراوەش بێت، تاوەكو ئەمانیش هەست

بە خۆشی و نەشئەی مۆندیال بكەن؟لــــە مۆندیالــــی 2010دا یەكێتــــی تۆپــــی پێی جیهانی "فیفا" ســــەدان ســــكااڵی لەســــەر كااڵ كــــە تۆماركردبــــوو، مۆندیــــال ســــاختەكانی نزیكــــەی 100 دۆســــیەیان هەر لەنــــاو واڵتی

ئەفریقیای باشووردا بوون.بەاڵم لەبەرامبەر ئەوەدا، لێرە و لەوێ دەنگی ناڕەزایی دژ بە فیفا دەبیسترێت، كە داوا لە فیفا دەكەن بچێ بەالی ئەو پرس و دۆسیانەوە كە مەترســــیدارترن، وەك دیاردەی "دزەپێكردنی بەهرە وەرزشیەكانی باشــــوور )ئەفریقیا( بۆ باكــــوور )ئەوروپــــا(" ئــــەو واقیعــــەی بووە بە فرمێسكێكی قەتیسماو لەچاوەكانی ئەفریقیادا. ســــەرەڕای ئــــەو هەمــــوو بەڵێنــــە هەنگوینــــی ملیۆنەهــــا رژاندنــــی لەبــــارەی زلزالنــــەی و دۆالر بەســــەر كیشوەرە رەشــــەكەدا لەالیەن

ئەوروپاوە لەبەرامبــــەر دەدرێ، ئەو گەنجینە وەرزشــــیە تۆپــــی پێیەی بەرەو

باكوور دەیبەن.بردنــــی ئەو منداڵە ئەفریقیــــە بەهرەمەندانە بــــەرەو ئەوروپــــا، پەڵەیەكــــی شــــەرمەزارییە ئەوروپیەكانــــەوە. واڵتــــە نێوچەوانــــی بــــە دیــــاردە لــــەم زۆر رۆژنامەنووســــان ئابڕوبەرەیــــان ئاشــــكرا كــــردووە، كەچی فیفا لەئاســــت ئەمەدا كــــەڕ و كوێــــرە و بێدەنگ و

خوست لێبڕاوە.ئەنجامدەرانی پرۆســــەی دزەپێكردنی ئەو منداڵە ئەفریقیە بەهرەمەندانەی ئاواتەخوازی ژیانێكی باشتر و دوور لە گوزەرانی سەختی ئەفریقیــــان، زۆرجــــار بــــە وادە و بەڵێنی پارە و داهاتــــی زۆر بــــەرەو ئەوروپــــا دەیانبــــەن، دەســــبەرداری بەتەنیــــا لــــەوێ پاشــــانیش زۆرینەیــــان دەبن و دوور لە خانەوادەكانیان، كــــە خەونی پارە و دەوڵەمەندبوونیان بەهۆی بەهــــرەی منداڵەكانیانــــەوە هەبــــوو، ژیانێكــــی ســــەخت دەگوزەرێنــــن. ســــەرەڕای ئەمــــەش، دەبێــــت خانەوادەی ئەو مندااڵنەی بەو ناوەوە دەبردرێنــــە ئەوروپــــا، بــــڕە پارەیەكــــی باش بدەنە ئەو بازرگانیكارانــــە، لەبەرامبەر بردنی منداڵەكانیــــان بــــۆ ئەوروپــــا و گرنگیپێدانیــــان و پاشــــان بوونیــــان بە یاریزانی پیشــــەگەری بەناوبانــــگ و دەوڵەمەنــــد. بــــەاڵم دواتــــر ئەو بازرگانانە منداڵەكانیــــان لەوێ بەڕەاڵ دەكەن و بــــێ خــــاوەن و دوور لــــە خانەوادەكانیــــان

دەمێننەوە.

ژماره 236 2014/6/21 65

66 ژماره 236 2014/6/21

هاوێنە

گێڕانەوەیەكی زۆر كۆن و جیاوازی چیرۆكی

و حەوا ئادەم

لە گێڕانەوەكەی قورئانی پیرۆز و ئینجیل جیاوازە

"ئادەم خواوەند بووە و حەواش فریوی نەخواردووە"

ژماره 236 2014/6/21 67

دوو زان���ای هۆڵەندی ئاش���كرایان كرد، ك���ە كۆپیەكی زۆر كۆنی چیرۆكی ئادەم و حەوایان دۆزیوەتەوە، كە جیاوازە لەوەی ل���ە قورئانی پی���رۆز و ئینجیلدا باس���كراوە و ب���ۆ 8٠٠ س���اڵ ب���ەر ل���ە یەكەم بەش���ی تەورات "چیرۆكی پێكهاتن و دروستبوونی بوونەوەر" دەگەڕێتەوە و زیاتر لە ئەفسانە

دەچێت.چیرۆكەكە بۆ س���ەدەی سێزدەمی پێش زاین���ی دەگەڕێتەوە، ب���ە زمانی "ئۆگاریتی" لەسەر دوو پارچە تابلۆی لە قوڕدروستكراو هەڵكەن���دراوە، ك���ە ل���ە س���اڵی ١9٢9 ئ���ەم دوو تابلۆی���ە ل���ە س���وریا دۆزراونەت���ەوە. دوای ش���یكردنەوەی هێماكان���ی نوس���ینی ئۆگاریت���ی و خوێندنەوەكردن بۆ دووتابلۆ قوڕینەك���ە لەالیەن دكتۆرە "مارگو كۆربل" لەگ���ەڵ "یۆهان���س دی م���ۆر" مامۆس���تای فەخری لەزانكۆی الهوتی پرۆتس���تانتی لە ئەمستردام، دەركەوتووە هەر دوو پارچە "چیرۆك���ی تابلۆیەك���ە كۆپییەك���ی كۆن���ی

دروستبوون"ی لەخۆگرتووە.لە چیرۆكە كۆنەكەی نێو ئەم دوو تابلۆ قوڕینەدا هاتووە، كە خواوەند "ئیل" كە هەرە مەزنتری���ن خواوەند بووە، بەپێی زانس���تی ئەفسانەناس���ی كەنعانی، لە باخە میوەكانی خواوەن���دە مەزن���ەكان نیش���تەجێ ب���ووە، لە س���ەر چی���ای "ئەرارات" ل���ە رۆژهەاڵتی ش���ەڕانگێز خواوەن���دی ب���ەاڵم توركی���ا. گ���ەورەی باپی���رە دەكات���ە "حورون-ك���ە

ش���ەیتان" دژی دەس���ەاڵتەكانی خواوەندی بااڵ "ئیل" وەستاوەتەوە. كاتێكیش حورون س���زادراوە و لە چیای ئ���ارارت دەركراوە، لەداخ���ی ئەوە چ���ووە "درەخت���ی ژیان"ی ل���ە ئ���ادەم لێ���رەدا ژەه���راوی ك���ردووە. چیرۆكەك���ە دەردەكەوێت، ك���ە بەگوێرەی چیرۆكەك���ە ئەویش خواوەندێ���ك بووە و نێردراوەتە س���ەر زەوی، بۆ رێگەگرتن لە ح���ۆرۆن و دانانی س���نورێك ب���ۆی، بەاڵم

كۆتایی ئەركەكەی تراژیدی بووە.بەپێی ئەم چیرۆكە ئەفسانەییە، حۆرۆن خۆی كردۆتە مارێكی ژەهراوی و ئادەمی ئ���ادەم وایك���ردووە ئەم���ەش گەزت���ووە، سروشتە نەمرییەكەی لەدەستبچێت، وەك جۆرێ���ك ل���ە دڵنەوای���ی، "خواوەندی خۆر" "ئافرەتێكی دڵ پاك"ی پێش���كەش كردووە )كە مەبەس���ت لێ���ی حەوای���ە(، ئەمەش بۆ ئ���ەوەی مرۆڤایەت���ی زیاد ب���كات و ئادەم كەمێ���ك ل���ە سروش���تە نەمرییەك���ەی ب���ۆ

بگەڕێتەوە.الیەن���ە لێكچووەكان���ی ئ���ەم چیرۆكە و چیرۆكی دروستبوون لە تەورات و قورئانی پی���رۆز زۆر بەهێ���زە، بەجۆرێ���ك وای لە لێكۆڵەرەوان ك���ردووە، كە بڕوایان وابێت كۆپییەكی تری جیاواز بۆ هەمان چیرۆك هەی���ە. جیاوازی س���ەرەكیان ئەوەیە وەك پرۆفیسۆر "دی مۆر" دەڵێت "لەم ئەفسانە ئۆگاریتیەدا چەند خواوەندێك هەن، ئادەم و مارەك���ە هەردووكیان لەخواوەندەكانن،

ئەمەش لەگەڵ ئاینی یەكتاپەرس���تیدا یەك ناگرێتەوە".

بەاڵم جیاوازی دووەم، هاتنەخوارەوەی ئادەم بۆ هەڵ���ەی خۆی ناگەڕێتەوە، بەڵكو وەك دی مۆر دەڵێ "لە چیرۆكەكەدا بەپێی ئەوەی توانیمان هێماكانی لێكجیا بكەینەوە، هیچ جۆرە تاوان و سزایەك نییە"، هەروەها وەسفی )حەوا( خێزانی ئادەم دەكات كە لە "قوڕێكی نوێ" دروستكراوە، ئەمەش واتای وایە "حەوا ل���ەم چیرۆكەدا هیچ گوناهێكی نیی���ە بەوەی لەئادەم روویداوە، بێ بەرییە لەگومڕابوونەك���ەی، پێچەوانەی )چیرۆكی دروس���تبوون( كە یەهودی و مەس���یحی و

موسڵمانەكان پشتی پێ دەبەستن".ك���ە قوڕان���ە تابلۆی���ە ل���ەو هەریەك���ە چیرۆكەكەیان تێدا نوسراوەتەوە، بەشێكن لە كۆمەڵێكی زۆر لەو چیرۆكە ئۆگاریتیانەی لە باك���ووری س���وریادا دۆزراونەتەوە، تا ئێستا خوێندنەوە بۆ بەشێكی ئەو تابلۆیانە نەكراون���ە، ك���ە رەنگبێ دۆزین���ەوەی تری بەدوادابێت و چیرۆك���ی جیاوازتریان تێدا

نوسرابێتەوە.گێڕانەوەكان���ی لەگ���ەڵ باس���ە ئ���ەم س���ەرەتاكانی دروس���تبوونی بوونەوەر لە قورئانی پیرۆز و ئینجیلیش جیاوازە، بەاڵم لێرەدا تەنی���ا وەك بابەتی لێكۆڵینەوەیەكی زانستی شوێنەوارناس���ی و ئەفسانەناسی

باسی لێوە دەكەین. ئاالن عومەر

بەپێی ئەم چیرۆكە ئەفسانەییە خودا ئادەمی ناردووە سنورێك بۆ شەیتان دابنێت، بەاڵم كۆتایی ئەركەكەی تراژیدی بووە

هاوێنە

68 ژماره 236 2014/6/21

شەموان

بازرگانانی جەنگ

بەهەموو پێوەرێك هەرێمی كوردســـتان لەحاڵەتی جەنگ دایە، هەڕەشەكان نزیكن و لەســـەر سنوورەكانی هەرێمن، هەمیشەش لەكاتی جەنگـــدا واڵت دەكەوێتە حاڵەتێكی

شڵۆق و ناسەقامگیرەوە. لـــە هەمـــوو جەنگێكـــدا خەڵكانێـــك هەن پاروویـــان دەكەوێتـــە رۆنـــەوە و بازاڕ و بازرگانیـــان گـــەرم دەبێـــت و ئـــەم دۆخە شـــڵۆقە بەهەل دەزانن، تا لەســـەر حسابی بەرژەوەنـــدی گشـــتی، زۆرتریـــن قازانـــج و دەســـكەوتی مادی كۆبكەنـــەوە، چونكە هەلومەرجیـــان بۆ دەڕەخســـێت و هەموو

فاكتەرەكان لەبەرژەوەندی ئەوان دەبن.چەند رۆژێكە هەڕەشەكانی تیرۆریستان لەســـەر هەرێمی كوردستان زۆر جدیتر و مەترســـیدارتر بووە، لەچەندین شـــوێنیش رووبەڕووبوونـــەوە روویـــداوە و زیانـــی گیانـــی و مـــادی لێكەوتۆتـــەوە، ئەمـــەش كاریگـــەری بەســـەر تـــەواوی الیەنەكانـــی ژیانـــەوە هەبـــووە، جۆرێك لـــە دڵەڕاوكێ و نیگەرانـــی الی خەڵـــك دروســـت بـــووە، لـــەم روویـــان بێشـــوومار ئاوارەیەكـــی هەرێمە بچووكە كـــردووە، كە گرنگیپێدان و بەتەنگەوەچوونیان زۆر لەتوانای هەرێم

زیاترە و دەرەقەت نایەت.ئـــەم دۆخـــە تازەیە، بێگومـــان وادەكات داخـــوازی لەســـەر تـــەواوی پێداویســـتیە و بێـــت زۆرتـــر ژیـــان رۆژانەییەكانـــی دەبێـــت، بـــازاڕەوە بەســـەر كاریگـــەری بـــەاڵم ئـــەوەی كاریگەرییەكـــە زۆر قوڵتر بازرگانەكانـــی دەكاتـــەوە، ترســـناكتر و جەنگـــن، ئەوان ئەم دۆخە وەك پاســـاو و هەلێكـــی زێڕین دەبینن، تـــا هێندەی تر بە قۆرغكردنـــی پێداویســـتیە رۆژانەییەكانـــی قەیرانەكـــە قاچاخیپێوەكردنـــی و خەڵـــك

گەورەتر و قووڵتر بكەنەوە.پێشـــمەرگە هـــەزار دەیـــان لەكاتێكـــدا لەبـــەرەی پێشـــەوەی جەنگن، ســـەرەڕای هەمـــوو كەموكوڕییەكانـــی ژیانیان، گیانی خۆیان خستۆتە ســـەر دەستیان، لەكاتێكدا دەیان هەزار خانەوادەی ئەم پێشـــمەرگانە لـــە خەڵكی ئەم هەرێمە دەســـتیان لەســـەر دڵیانە، كـــوڕ و برا و باوك و مێردەكانیان لە بەرەكانی پێشەوەی رووبەڕووبوونەوە نیگەرانـــی بەوپـــەڕی و بـــن ســـەالمەت پێشـــهاتەكان چاودێـــری دڵەڕاوكێـــوە و دەكـــەن، لەو كاتەی ســـەدان هەزار ئاوارە رژاونەتە ســـەروگوێالكی ئـــەم هەرێمە و خەڵك و حكومەت بـــە بەتەنگەوەچوونیان ســـەرقاڵن، خەڵكانێكـــی بازرگانـــی جەنگی هەلپەرســـت ئـــەم دۆخەیـــان قۆســـتۆتەوە و لـــەو كاتـــە هەســـتیارەدا بازرگانـــی بـــە پێداویســـتی رۆژانەیی خەڵك دەكەن، ئەمە لەكاتێكدا مەترسیەكانی ئەم دواییەی سەر هەرێـــم دەبـــوو جۆرێك لە گیانـــی تەبایی و هاوســـۆزی و هەماهەنگـــی لەنێوان هەم الیەنـــە سیاســـیەكان و هـــەم خەڵكیش بە

گشتیدا دروست بكات.

لە رووی یاساییەوە سزای ئەو تاوانەی لەكاتـــی جەنگـــدا ئەنجام دەدرێـــت گەلێك ســـەختترە، بە بەراورد بە هەمان تاوان كە لـــە بارودۆخێكی ئاســـاییدا ئەنجام بدرێت، چونكە دۆخی هەستیاری جەنگ كارئاسانی زۆر بـــۆ تاوانكاران دەكات، بۆ ئەنجامدانی تاوانەكانیـــان. ئەنجامدانی تاوانیش لەكاتی جەنگدا، رادەی شـــەڕانگێزیی و مەترسیی تاوانكاریـــی ئـــەو كەســـانە دەردەخات، كە فرسەت لەو دۆخە ناسەقامگیرە دەهێنن و

پالنە تاوانكارییەكانیان جێبەجێ دەكەن.قۆرغكردن و حەشاردان و قاچاخیكردن بـــە پێداویســـتی رۆژانـــەی خەڵـــك لەهەر كاتێكدا بێت تاوانە، بەاڵم ئاســـتی ترسناكی ئـــەم تاوانـــە لەكاتـــی جەنـــگ و پشـــێویدا گەلێـــك زیاتـــرە و دەرخـــەری ئەوپـــەڕی ترسناكی و لەالیەكی تریشەوە نەفسنزمی ئەنجامدەرەكانیەتـــی. دەبـــێ حكومـــەت و الیەنـــە پەیوەندیـــدارەكان حســـابی تاوانی ئاســـایی بۆ ئـــەو جـــۆرە بازرگانیكردنە بە قـــوت و پێداویســـتی رۆژانـــەی خەڵكـــەوە نـــەكات، بەڵكو ئەمانـــە تاوانگەلێكن لەكاتی جەنگـــدا ئەنجامـــدراون و دەبـــێ ســـزای

ئەنجامدەرانیشی گەلێك سەختتر بێت. لەكاتێكـــدا ئـــەم دۆخە ناســـكەی هاتۆتە پێشەوە، هەموومانی خستۆتە نێو فەزایەكی پڕاوپڕ لە هەســـت و ســـۆزی نیشـــتیمانی، كـــەس كینە و ملمالنێی سیاســـی و حزبی بیرنەماوە، زەحمەتە باوەڕ بكەی بازرگانی ئەوتۆ هەبـــن، بەم شـــێوەیە مامەڵە لەگەڵ خەڵكـــی خۆیان و قاچاخی بە پێداویســـتی رۆژانەیانـــەوە بكـــەن، ئەمـــە جگـــە لەوەی تاوانە بە زەرفی مشەددەدەوە، خیانەتێكی

نیشتیمانی گەورەشە.

مەریوان عومەر