ژماره 238 2014/7/5 1

ساڵی پێنجه م ژماره 238 شەممە 2014/7/5 نرخ )1500( دینار

سەرنووسەر: مەریوان عومەر Email: mariwan_2014@yahoo.com Tel: 0750 460 7290 خاوەن ئیمتیاز: ژیروان نوری

دەستەی نووسەران: بیالل سەعید پێشەوا محەمەد رزگار رەزا چوچانی سەروەر ساڵەیی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.org civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 238 2014/7/5

پاش كۆتایهاتنی هەڵبژاردنە پەرلەمانیەكەی عێراق، الیەنە سیاسیەكان لەهەرێمی كوردستان بەئاشكرا باســـیان لە لێكنزیكبونەوەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەكرد لەگەڵ فراكسیۆنی دەوڵەتـــی یاســـا و نـــوری مالیكـــی ســـەرۆك وەزیرانی عێراق و سەرۆكی فراكسیۆنەكەش، بەاڵم كۆبونەوەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەگەڵ نوری مالیكی بەر لە یەكەمین دانیشتنی پەرلەمانی عێراق گومانی لێكنزیكبونەوەی ئەم

دوو الیەنەی زیاتر كرد.هەرچەنـــدە بەفەرمانـــی مەســـعود بارزانی ســـەرۆكی هەرێمـــی كوردســـتان، لیژنەیەكی دانوســـتان كار لەسەرجەم الیەنە سیاسیەكان لەهەرێمـــی كوردســـتاندا پێكهێنـــدرا، تـــا ئـــەو الیەنانـــە بەیەكـــەوە گفتوگـــۆ لەســـەر ماف و ئیمتیازاتەكانی گەلی كورد بكەن لەبەغدا، بەاڵم ئەوەی لەسەر ئەرزی واق دەبیندرێت شتێكی دیكەیـــە، ئەمەش پاش ئـــەوەی یەكێتی بەتەنها

لەگەڵ الیەنە شیعەكاندا كۆدەبێتەوە.بەپێـــی بەیاننامەیەكی نوســـینگەی ئیبراهیم جەعفەری لەبەغدای پایتەختی عێراق، وەفدێكی یەكێتی لەگەڵ نوری مالیكی سەرۆكوەزیرانی عێراق و ئیبراهیم جەعفەری سەرۆكوەزیرانی

پێشـــوو كۆبوونەوەی ئەنجامداوە، شاندەكەی یەكێتـــی پێكهاتبـــوون لـــە نەجمەدیـــن كەریـــم ئەندامـــی مەكتەبی سیاســـیی یەكێتی و لەتیف رەشـــید راوێـــژكاری ســـەرۆكایەتی كۆماری عێراق، لە كۆبونەوەكەشـــدا باس لەبارودۆخی سیاسیی ئێستای عێراق و پێكهێنانی حكومەتی ســـەرەكی بەبەشـــداری عێـــراق داهاتـــووی هەموو الیەنە سیاســـیەكان كراوە و هەردووال پێویســـتی لەســـەر كردووەتـــەوە جەختیـــان یەكڕیـــزی نیشـــمانی و بەشـــداریكردنی كارا لەیەكەم دانیشتنی پەرلەمانی عێراق، كە دواتر دانیشـــتنەكە بەچونـــەدەرەوەی پەرلەمانتـــارە كـــوردەكان لـــەو دانیشـــتنە كۆتایـــی پێهـــات، بـــەاڵم ئـــەوەی جارێكـــی دیكە بـــووە جێگەی دروســـتكردنی گومان، مانەوەی د. نەجمەدین كەریـــم چەند پەرلەمانتارێكـــی دیكە بوو لەنێو هۆڵـــێ پەرلەمانـــدا، كە ئـــەوەش جارێكی دیكە گومانـــی بوونی پەیوەندی ژێربەژێری یەكێتی

لەگەڵ نوری مالكیدا دروستكردەوە.شـــاوەیس بەختیـــار د. بەوتـــەی بـــەاڵم پەرلەمانتـــاری یەكێتـــی لەپەرلەمانـــی عێـــراق كۆبونەوەی وەفدەكەی یەكێتی بەر لەیەكەمین دانیشـــتنی پەرلەمـــان لەگـــەڵ نـــوری مالكیـــدا كۆبونەوەیەكـــی ئاســـایی بـــووە. د. بەختیـــار وتی"ئەو كۆبونەوەیەی شـــاندی یەكێتی لەگەڵ

نوری مالكی كۆبونەوەیەكی ئاســـاییە بووە و تەنها باس لەبارودۆخی ئێستای عێراق كراوە، ئەوەش شتێكی ئاساییە كە الیەنە سیاسیەكان لەگـــەڵ الیەنێكـــی سیاســـی دیكـــە كۆببنـــەوە، ئەگەرنا كۆبونەوەكەی یەكێتی هیچ پەیوەندی بە بەشـــداری تاكالیەنەی یەكێتی و وەرگرتنی پۆســـت لەبەغدا نەبووە، وەك ئەوەی هەندێك

لەمیدیاكان باسی دەكەن".لەكاتێكدایـــە بەختیـــار د. قســـانەی ئـــەم كـــە پێشـــتر ســـامی عەســـكەری ســـەركردە لەفراكسیۆنی دەوڵەتی یاسا رایگەیاندبوو، كە یەكێتی ئامادەیی خۆی پیشـــانداوە بەشـــداری لەحكومەتـــی داهاتوی عێراق بەســـەرۆكایەتی نوری مالیكیدا بـــكات، جگەلەوەی ژمارەیەكی زۆر لەوانەی لەهەڵبژاردنەكاندا سەركەوتوون، چ هاوپەیمانـــی كوردســـتانی و چ پێكهاتەكانی دیكـــە ئامادەییـــان پیشـــانداوە لەگـــەڵ مالكیدا

كاربكەن.هەموو ئەمانـــەش لەكاتدێكدایە كە لەدواین كۆبونەوەیاندا لەگەڵ مەسعود بارزانی ، الیەنە كوردییەكان رێكەوتن لەســـەر ئەوەی بەیەك تیـــم بچنە بەغدا و گفتوگـــۆ لەگەڵ الیەنەكانی دیكـــەدا بكـــەن بۆ پێكهێنانـــی حكومەت، بەاڵم یەكێتـــی لەبەیاننامەی كۆتایـــی كۆبونەوەكەدا دژایەتـــی خۆی بۆ دەســـتەواژەی "دەرچوون

راوێژ كامەران

نوری مالیكی لە رێی یەكێتیەوە هەوڵی پەرتەوازەكردنی كورد لە بەغدا دەدات

كۆبوونەوە تاكالیەنەكەی یەكێتی لەگەڵ مالیكی گومانەكانی قوڵتر كردۆتەوە

سياسەت

ژماره 238 2014/7/5 3

لەكۆدەنگی كورد هێڵی سورە" نیشانداوە.هـــەر بەوتـــەی پەرلەمانتارەكـــەی یەكێتی، دەرنەچـــوون، كـــورد لەكۆدەنگـــی ئـــەوان ئـــەو وتـــی "مانـــەوەی د. نەجمەدیـــن كەریـــم لەهۆڵی پەرلەمان لەســـەر رێكەوتنی هەموان بـــووە، ئـــەوەش بـــۆ ئـــەوەی ئـــاگاداری هەر گۆڕانكاریەك بین كە لەپەرلەماندا روودەدات و د. نەجمەدینیـــش وەك ســـەرۆكی لیســـتی

یەكێتی لەپەرلەماندا ماوەتەوە".یەكگرتـــوو پەرلەمانتارێكـــی بـــەاڵم لەپەرلەمانـــی عێـــراق ئامـــاژە بـــەوە دەدات، كە ئەوەنـــدەی ئـــەوان هەســـتیان پێكردووە، یەكێتی و پارتیش هەر لە زووەوە دەســـتیان بە كۆكردنـــەوەی غەنیمەی پۆســـت لە بەغدا كـــردوە، د. موســـەنا وتـــی "بەڕوونـــی دیارە كە هەردوو حـــزب دەیانەوێت بەدووبەرەكی پۆســـتەكانی بەغدا و بەدیاریكراوی پۆســـتی ســـەرۆك كۆمـــار بەدەســـت بهێنـــن، بەبـــێ بوونی روئیایەكی نیشـــتمانی بۆ كێشـــەكانی كورد لەبەغـــدا، هەر بۆیە بەنهێنی دەســـتیان بەدانوســـتان كـــردووە لەگـــەڵ نـــوری مالكی ســـەرۆك وەزیرانی عێراق، بەاڵم نابێت رێگا بدرێت بەهیچ هێزێكی كوردی ســـازش لەگەڵ هیچ لیســـت و ســـەركردەیەكی عێراقی براوە بكات و تاكالیەنانـــە هەوڵی هاوپەیمانی بدات بۆ بەدەســـتهێنانی بەرژەوەندی شەخســـی و

حزبی ".چاودێرێكی سیاســـیش كۆبونەوەی الیەنە سیاســـیە كوردیـــەكان لەگـــەڵ نـــوری مالكی بەئاســـایی ناودەبات، بەمەرجێك نەبێتە هۆی تێكدانـــی یەكڕیـــزی الیەنـــە كوردیـــەكان لـــە بەغدا. د. كامەران مەنتیك مامۆســـتای بەشی سیاســـەت لەزانكـــۆی ســـەاڵحەدین وتی"بەو پێیـــەی تائێســـتا ئێمـــە بەشـــێكین لەعێـــراق، بۆیە كۆبونـــەوەی پارتە سیاســـیەكان لەگەڵ نوری مالیكی شـــتێكی ئاســـاییە، بەاڵم نابێت ئـــەو كۆبونەوەیە لەســـەر حســـابی یەكڕیزی نەتەوەیـــی كوردی بێت، چونكە ئێســـتا نوری مالیكـــی هەوڵـــی زۆر دەدات كورد پەرتەوازە بـــكات و بەشـــداری بەالیەنێـــك بـــكات وەك نەتـــەوەی كـــورد و بەشـــداری بەالیەنێكـــی دیكەش نەكات، كە ئەوەش هەڵەیەكە نابێت نە یەكێتـــی و نە پارتی بكەونە ئەو داوەی نوری

مالیكیەوە".د. كامەران مەنتیك وتیشـــی "هەر الیەنێك كـــورد دەنگـــی بەغـــدا لـــە بەیەوێـــت گـــەر پەرتەوازە بكات، ئەوا ڕای گشـــتی لەهەرێمی كوردســـتان قبوڵی ناكات، بۆیە لـــەو باوەڕدا نیم هیچ كام لەالیەنە سیاســـیەكان لەبەغدا دژ

بەبەرژەوەندی بااڵی كورد مامەڵە بكەن".

سياسەت

د. نەجمەدین كەریم، نوری مالیكی، لەتیف رەشید

4 ژماره 238 2014/7/5

ســـەربەخۆی كۆمســـیۆنی دامەزراندنـــی هەرێمـــی لـــە راپرســـی و هەڵبژاردنـــەكان كوردستان، وەك یەكەم هەنگاوی ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی كوردستان باسكرا، ئێســـتا پەرلەمانـــی كوردســـتانیش لەبەردەم ئەو پرســـە دایـــە و لەرێگەی پەســـەندكردنی یاساكەیەوە هەوڵی پێكهێنانی ئەو كۆمسیۆنە

دەدات.هەفتـــەی رابـــردوو، هەفتـــەی تەقینـــەوەی پرسی سەربەخۆیی و راپرسی بوو لەناوەندە سیاســـیی و میدیـــا جیهانییەكانـــدا، زۆر لـــە میدیـــا بەناوبەنگەكانـــی جیهـــان، ســـەبارەت بەســـەربەخۆیی كـــورد بەدواداچوونیان كرد و بەشـــێك لەنوســـەرە گەورەكانـــی دونیاش لەو بارەیەوە دواون. بەشـــێك لەو نووســـەر و رۆژنامە جیهانیانە ســـەربەخۆیی بۆ كورد و هەم بۆ رۆژهەاڵتی ناوەڕاســـت بەپێوســـت دەزانـــن، بەشـــێكی تریشـــیان پێیانوایە كورد

ناتوانێت ئەو هەنگاوە بنێت. ئیســـرائیل سیاســـیش، ئاســـتی لەســـەر بەفەرمـــی پشـــتگیریی ســـەربەخۆیی كوردی كـــردووە و هەریەكە لە ئێـــران و ئەمریكاش بـــە فەرمی پشـــتگیریان لەیەكپارچەیی عێراق

راگەیاند. رۆژنامەیەكـــی بەریتانی باڵوی كردۆتەوە، بۆ راگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردی، هەرێمی كوردســـتان پێویستی بەرەزامەندی و هـــاوكاری توركیـــا و ئێـــران هەیـــە، ئەمـــە

لەكاتێكـــدا ئێران دژایەتی ئەو دەوڵەتە دەكات و توركیا دوو بۆچوونی راگەیاندووە.

رۆژنامـــەی فاینانشـــاڵ تایمز، كـــە یەكێكە لەرۆژنامە بەناوبانگەكانی بەریتانیا و لەسەر ئاســـتی جیهانیش تایبەتمەنـــدی خۆی هەیە، نوســـیویەتی "بـــۆ دروســـتكردنی دەوڵەتـــی لەعێـــراق، جیابوونەوەیـــان و ســـەربەخۆ كوردانی هەرێم پێویستیان بەپشتیوانی توركیا و ئێران هەیە، ئەگەر ئەوەش روونەدات، ئەوا

ئەو قسانە تەنها خەونە".راپۆرتی ئەو رۆژنامە بەریتانییە لەكاتێكدایە، هەریـــەك لەواڵتانـــی، توركیا و فەرەنســـاش بـــۆ پشـــتیوانییان نافەرمـــی بەشـــێوەیەكی دەوڵەتی كوردی راگەیاندووە، بەاڵم لەســـەر ئاســـتی فەرمـــی، وتوویانـــە "ئەوان دەســـت لەكاروبـــاری ناوخـــۆی عێـــراق وەرنـــادەن"، هەرچەنـــدە ئەوەشـــیان نەشـــاردۆتەوە، كـــە كۆتایـــی عێـــراق كێشـــەكانی بێتـــو ئەگـــەر نەیـــات، جیابوونەوەی كـــورد دەبێتە دیفاكتۆ

لەجیهاندا.هاوكات لە كۆتاییەكانی مانگی رابردوودا، وەزیـــری دەرەوەی بەریتانیـــاش ســـەردانی هەرێمی كوردســـتانی كرد و ســـەركردایەتی سیاســـی كوردی راســـپارد بگەڕێنەوە بەغدا بنكەفراوانـــی حكومەتـــی لـــە بەشـــداری و

نیشتمانیدا بكەن.مەســـعود شـــەممە، پێنـــج رۆژی بارزانـــی، ســـەرۆكی هەرێمـــی كوردســـتان، ســـەردانی پەرلەمانـــی كوردســـتانی كـــرد و پەرلەمانـــدا، داخـــراوی لەكۆبوونەوەیەكـــی

راســـپارد پەرلەمانـــی هەرێـــم ســـەرۆكی میكانیزمێك بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆمی گشتی بۆ ســـەربەخۆیی كوردســـتان و گەرانەوەی ناوچە كێشـــە لەســـەرەكان بدۆزنـــەوە، وەك راشیگەیاند پێویســـتە پەرلەمانی كوردستان یاسای دروستكردنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن

و راپرسی هەرێم پەسەند بكات.فەرخرەدیـــن قادر، ســـكرتێری پەرلەمانی كوردســـتان، بـــە ســـڤیلی راگەیانـــد، ئێســـتا پەرلەمـــان چـــاوی كراوەیـــە و بەربەرســـتە یاســـاییەكانی نەمـــاوە بـــۆ جێبەجێكـــردن و پەسەندكردنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی هەرێم. ئەو گوتـــی "بێگومان یەكەم هەنـــگاو بریتییە لەدروســـتكردنی ئەو كۆمسیۆنە و پاشانیش

ئەنجامدانی راپرسی".تـــەواوی حیزبـــە كوردســـتانییەكان بەبێ لێدوانـــی و یاداشـــت لـــەزۆر جیـــاوازی، بـــۆ خۆیـــان پشـــتگیریی رۆژنامەوانیـــدا، كوردســـتان ســـەربەخۆیی و راپرســـیی دەربڕیـــوە، سەرجەمیشـــیان تەئكیدیان لەوە كردۆتەوە، كـــورد لەمێژە بەدوای بەدیهێنانی

ئەو خەونەوەیە. خالیـــد شـــوانی، ئەندامـــی ســـەركردایەتی یەكێتیی نیشـــتیمانی كوردستان، ئاماژە بەوە دەكات، گـــەر ئێمـــە تا قیامەت چـــاوەڕێ بین كـــەس فەرموومان لێ ناكات بـــۆ راگەیاندنی دەوڵەتی كوردی پێمان بڵێت مافی شایستەی هەمـــوو كـــە "ئێمـــە دەشـــڵێت و خۆتانـــە ئـــەم مەرجەكانـــی دەوڵەتبوونمـــان تێدایـــە، دەرفەتەش هاتۆتە پێشەوە، دەبێت لەدەستی

پێشەوا محەمەد

سياسەت

كورد بڕیارە چارەنوسسازەكە دەداتبارزانی پەرلەمانی راسپارد میكانیزمێك بۆ ریفراندۆم دیاری بكەن

"گەر تا قیامەت چاوەڕێ بین كەس بۆ راگەیاندنی دەوڵەتی كوردی فەرموومان لێ ناكات"

ژماره 238 2014/7/5 5

نەدەیـــن، لەبەرئەوەی دەبێت ئێمە ســـەرجەم هێزە كوردســـتانییەكان پشتیوانی لەهەوڵێكی لـــەو جـــۆرە بكەین كە تێیدا مەســـەلەی خاك و هێنانـــەوەی ناوچەكەیە بۆ ســـەر هەرێمی كوردســـتان، كـــە دەیـــان ســـاڵە قوربانی بۆ

دەدرێت".لەیەكەم كاردانەوەشیاندا، كۆمكاری واڵتانی عەرەبی، راپرســـیەكەی هەرێمی كوردســـتان لەبارەی ســـەربەخۆییەوە رەتدەكاتەوە و بە

نادەستووری لە قەڵەمی دەدەن.فـــازڵ جـــەواد، یاریـــدەدەری ئەمینـــداری گشـــتی بـــۆ كاروبـــاری سیاســـیی كۆمكاری عەرەبـــی، رایگەیانـــد "هەوڵەكانی ســـەرۆكی هەرێمـــی كوردســـتان لەبارەی راپرســـیەوە بۆ ســـەربەخۆیی هەرێم قسەی راگەیاندنە و دەستووری عێراقی رێگە بەوە نادات، چونكە كورد بەشێكە لەعێراق." گوتیشی "دەستوری عێـــراق رێگەی نـــەداوە بەجیابوونەوە، بەڵكو

هەرێمـــەكان لەدروســـتكردنی بـــاس تەنیـــا دەكات".

ئاشكراشـــی كردووە، قســـەكردن لەبارەی راپرســـیەوە بۆ هەرێمـــك نییە بەتیـــا، بەڵكو دەبـــێ گەلی عێراق راپرســـی لەســـەر بكات، دەبـــێ كـــورد كـــە دركانـــدووە، ئەوەشـــی ئـــاگاداری بارودۆخی خۆی بێـــت، كە عێراق و ئێـــران و توركیا دراوســـێنی و ئەوان رێگە

بەمە نادەن.هەروەهـــا لەســـەر هەمـــان ریتـــم، وتاری هەفتـــەی رابردووی مالیكـــی بەو جۆرە بوو، كە هەوڵی كورد بۆ راپرســـی ســـەربەخۆیی نادەستوورییە و راشیگەیاند، شەڕی ئێستای

عێراق لەسەر یەكپارچەییە.گـــۆران، خەســـرەو لەبەرانبەریشـــدا، پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی كوردســـتان لەپەرلەمانـــی عێراق، بە ســـڤیلی گوت "نوری مالیكـــی هەركاتێـــك ویســـتی و حـــەزی كرد

باسی دەســـتوور دەكات، ئەگەر نەشیەوێت، وەك مـــاددەی 140ی دەســـتوور، ئـــەوا بـــۆ

زیاتر لە 10 ساڵ پشتگوێی دەخات".گـــۆران تەئكیدی لـــەوە كـــردەوە، بڕیاری چـــارەی مافـــی و راپرســـی ئەنجامدانـــی خۆنوســـین تەنها لە دەســـت كـــورد خۆیدایە و هیـــچ دژیەكیەكیشـــی لەگەڵ دەســـتووری

عێراقیدا نییە.ئـــەوەی لەكۆتاییدا تێبینـــی دەكرێت، كورد پشـــتگیرییەكی رێژەیی دەرەكـــی هەیە، وەك سەرۆكی هەرێمیش لە پەرلەمانی كوردستاندا رایگەیاند، ئەو واڵتانەی پشتگیریی هەرێمیش ناكـــەن بـــۆ ســـەربەخۆیی، ئەوا دژایەتیشـــی و عێـــراق ئێســـتای هەلومەرجـــی ناكـــەن، بارودۆخـــە تازەكـــەش هاوكاری كـــوردن و ماوەتـــەوە ســـەر بڕیارە چارەنوسســـازەكە، و راپرســـیی رۆژی دیاریكردنـــی ئەویـــش

سەربەخۆییە.

سياسەت

بارزانی لەپەرلەمان رایگەیاند پشتیوانی نێودەوڵەتیمان هەیە، ئەوانەشی پشتگیرییمان ناكەن دژایەتیشمان ناكەن

6 ژماره 238 2014/7/5

ئەمڕۆ لەكوردستان لەبارەی ریفراندۆم و سەربەخۆیی و تەنانەت شەڕكردن لەگەڵ داعشیشەوە دوو ئاڕاستەی جیاواز بە روونی دەبینرێت

سياسەت

دووبەندی ستراتیژی كامیان: كوردستان یان عێراق!

دووبەندی گوتاری ستراتیژی لە هەرێمی كوردستان و ئاكامە نەرێنییەكانی

ژماره 238 2014/7/5 7

سياسەت

ئەمڕۆ لەالیەك باسی ریفراندۆم، سەربەخۆیی

و جاڕدانی دەوڵەت دەكرێت، كەچی لەهەمان

كاتدا پەرلەمانتاران و وەزیرە كوردەكان لە بەغدا باس لە

"شەراكەتی راستەقینە" دەكەن!

دوفاقییە ستراتیژییەدا گەمەبكات؟ ئەم نوخبەیە لەم وێستگە هەڵكەوتوو و هەستیارە مێژوییەدا ســــەرەنجام خۆی بەســــودی كام الیان یەكالیی

دەكاتەوە: كوردستان یاخود عێراق؟ نەبوونی ستراتیژی ئاسایشی نیشتمانی

ئاسایشــــی نیشــــتمانی ئاماژە بــــەو ئیلزاماتە )قــــەوارەی دەوڵــــەت مانــــەوەی كــــە دەكات، قەومی( لەرێــــی بەكارهێنانی ئامرازەكانی هێزی ئابووریی، ســــەربازی، سیاســــی و قۆستنەوەی دەزگای دیپلۆماســــیەوە دەپارێزێت. ئاسایشــــی و خۆرئاواییــــە چەمكێكــــی خــــۆی نیشــــتمانی چەمكێكــــی بگوتــــرێ دەتوانــــرێ بەتایبــــەت 1945وە لەكۆتاییەكانــــی كــــە ئەمریكاییشــــە، ســــەریهەڵداوە. لەمــــەڕ ئاسایشــــی نەتەوەییەوە گەلێك پێناســــەكاریی جۆربەجۆر دەخرێنەروو. ئەم چەمكــــەش وەك چەمكەكانی تری زانســــتە مرۆییەكان، وەنەبێ پێناســــەكارییەكی یەكانگیر و گشــــتگیری هەبێت، بەشێوەیەك كە هەمووان لەســــەری كۆك بن. هۆكاری ئەم ناچونیەكیەش بۆ هەوڵی تێگەیشــــتنی جیاوازی گروپ، الیەن و دەوڵەتەكان سەبارەت بەم چەمكە دەگەڕێتەوە، كــــە هەریەكــــە و بەگوێــــرەی بەرژەوەندییەكانی خۆی پێناســــەی دەكات. بۆیــــە ئەڕنۆڵد وۆڵفرز دەڵێت "ئاسایشی نیشتمانیی هێمایەكی تەماوییە،

كە پێناچێ هیچ واتایەك بەدەستەوەبدات". ســــتراتیژی ئاسایشی نیشــــتمانیش بەتیكڕای ئەو بەڵگەنامە، پالن، بڕیار و گوتارانە دەگوترێ كــــە بەشــــێوەیەكی ئامادەكــــراو و داڕێــــژراو بۆ پراكتیكی سیاســــی دادەنرێت. لێرەوە دەتوانرێ نیشــــتمانی ئاسایشــــی ســــتراتیژی بگوتــــرێ گوزارشتە لەتوانای واڵتێك بۆ بەرپەرچدانەوەی هەڕەشــــەكان لەســــەر ژیانــــی سیاســــی یاخود بەرژەوەندییــــە نیشــــتمانییەكانی. واڵتــــر لیپمان توێژەری ئەمریكایی دەڵێت "نەتەوەیەك ئەوكاتە ئاسایشی هەیە، كە بتوانێ بەبێ جەنگ بەهاكانی

لەم رۆژانەدا لەگەڵ پێشــــهاتەكانی نەینەوا و ســــەاڵحەددین و دیالە، كۆمەڵێك وشــــە، زاراوە، دەســــتەواژە و چەمكی سیاســــی و ســــتراتیژی لەنــــاو نێوەنــــدی سیاســــی و میدیایــــی هەرێمی كوردســــتاندا بەر باسوخواس دەخرێن. ئەمەش پێدەچێ یەكێــــك لەوێســــتگەكانی وەرچەرخانی مێژوویــــی هەرێمــــی كوردســــتان بێــــت. ئەمڕۆ لەالیــــەك باســــی ریفرانــــدۆم، ســــەربەخۆیی و جاڕدانی دەوڵەت دەكرێت، كەچی لەهەمان كاتدا پەرلەمانتــــاران و وەزیــــرە كــــوردەكان لە بەغدا بــــاس لە "شــــەراكەتی راســــتەقینە" دەكــــەن! ئەم دوو چەمكە ناتەبایە ســــەرگەردانیی ســــتراتیژی نوخبــــەی بڕیاربەدەســــتی هەرێمی كوردســــتان پیشاندەدات. ئەمە تەنها لەناو نوخبەی سیاسیدا پەنگینەخواردۆتەوە، بەڵكو پەلی بۆ ناو بەشێك

لەنوخبەی ئەكادیمیش هاویشتووە. گوێــــت رۆژێــــك لەهەولێــــرەوە ئەمێســــتا لەگوتــــاری ســــەروەری و بنیتاتنانــــی دەوڵەتــــی ســــەربەخۆ دەبێــــت، رۆژێكیش گوێــــت لەدانانی لەپرۆســــەی بەشــــداریكردن بــــۆ پێشــــمەرج سیاســــی عێراق دەبێت، كە خۆی لەشــــەراكەتی راســــتەقینەدا نمایــــش دەكات. وەنەبێ ئەم دوو گوتــــارە، ئەم دوو چەمكە و لەنیهایەتیشــــدا ئەم دوو ســــتراتیژییە تەریب بەیــــەك بەڕێوەببرێن. ئەمە ئەستەمە و تەنها یەك راستی دەردەبڕێت، بڕیارســــازی پرۆســــەی و "بڕیارســــاز" كــــە كوردستانی لەدڵەڕاوكێ و دودڵییەكی ترسناكدا دەژیــــت و رەنگبێ پێــــش هەموان خۆی باوەڕی بەگوتاری ســــەربەخۆیی و بەدەوڵەتبون نەبێت. ئێســــتا پرسیارێك لێرەوە خۆی هەڵدەقورتێنێت: ئــــەرێ نوخبەی سیاســــی هەرێمی كوردســــتان هەتاكــــەی دەتوانــــێ لەنێوان ئــــەم دووبەندی و

بەشی سیاسەت

8 ژماره 238 2014/7/5

سياسەت

ئاڕاستەیەك لەكوردستان پێیوایە دەبێ پشت بەسیاسەتی عێراقی

ببەسترێ، ئاڕاستەیەكیش حەزی لەسیاسەتی كوردستانییە، بەاڵم

خاڵێ هاوبەشی هەردوو ئاڕاستە سیاسییەكە ئەوەیە، كە بوێری

تەواویان بۆ پیادەكردنی سیاسەتەكانیان نییە

خــــۆی بپارێزێــــت و لەگەڵ قەومانی جەنگیشــــدا ببــــات". پێشــــەوە بــــەرەو بەهاكانــــی بتوانــــێ گەڕان بــــەدوای ئاســــایش یەكێــــك لەنیازەكانی مرۆڤــــە. ئەمە بەپلەیەكی بەرینتــــر "دەوڵەت"یش دەگرێتەوە، كەوا لەرووی پێگەی جیۆسیاســــی، سەرچاوە سروشتییەكان و نفوسەوە هاوپایەی یــــەك نین. بۆیە تەســــەوراتیان لەمەڕ ســــنوری بەرژەوەندییەكانیــــان لەكۆمەڵگەی نێونەتەوەیی یەكســــان نییــــە و ئامرازەكانی بەردەستیشــــیان دیسان هاوپایە نین. ئەمەش دەبێتە سەرچاوەی تەنانــــەت ملمالنــــێ و ناكۆكــــی و ســــەرەنجام جەنگیشی لێدەكەوێتەوە. ئا لەمەوە دەشێ بێژین "هەوڵــــدان بۆ دابینكردنی ئاسایشــــی نیشــــتمانی یەكێــــك لەگرنگتریــــن ئامانجەكانــــی دەوڵەتــــان

لەگۆڕەپانی نێونەتەوەییە". ئێستا با ڕوو لەهەرێمی كوردستان بكەینەوە و ئــــەم چەمكە لێرە تاوتوێ بكەین. ئایا هەرێمی كوردســــتان ســــتراتیژی یاخود دكتۆرینێكی بۆ ئاسایشــــی نیشــــتمانی خــــۆی هەیــــە؟ ئاســــتەمە بدرێتــــەوە، پرســــیارە ئــــەم وەاڵمــــی بەبەڵــــێ چونكــــە لەهەرێمــــی كوردســــتان هەڕەشــــەكان پۆلێــــن نەكــــراون و نازانیــــن هەڕەشــــەی یەكەم ســــێیەم و چییــــە دووەم هەڕەشــــەی چییــــە، كامەیە. بۆیە لەمەشــــەوە ستراتیژییە بەدیلەكان بــــۆ رەواندنــــەوەی ســــەرچاوەی هەڕەشــــەكان جۆربەجۆرن. بۆ نمونە هەر لەگەڵ سەرهەڵدانی "داعش" بــــەو قەبــــارە گەورەیــــەوە لەگۆڕەپانی سیاســــی عێراقــــدا، دوو ئاڕاســــتەی ســــتراتیژی بــــۆ پێناســــەكردنی ئــــەم هەڕەشــــەیە و چۆنێتی یەكەمیــــان بەدیدەكرێــــت: بەرەنگاربوونــــەوەی دەڵێت: داعش هەڕەشــــەیە بــــەاڵم بەپلەی یەكەم هەڕەشەیە بۆ سەر عێراق و ئاڕاستەی هەڕەشە و ملمالنێكــــەی زیاتر بەرەو شــــیعەیە. بۆیە ئەم ئاڕاســــتەیە دەڵێت با لەئاست داعش ستراتیژیی ســــەربازی بەرگری چــــاالك پیادەبكەین و كەی نزیكبــــۆوە لێیبدەیــــن و لــــەوە واوەتریش بەهیچ شــــێوەیەك نەبینــــە الیــــەن لەجەنگــــی مەزهەبی عێراق. ئەم ئاڕاستەیە دەڵێ چیتر عیراق بۆ پێش پێشــــهاتی موســــڵ ناگەرێتەوە و ئەوەی ئێســــتا

هەیە بەشێنەیی سەقام دەگرێت. لەبەرانبەر ئەوەدا ئاڕاســــتەی دووەم پێیوایە "داعش" ســــەرچاوەی ســــەرەكی هەڕەشەیە بۆ هەرێمی كوردستان نەك رژێمی شیعەی عێراق. ئەمــــەش بەپێچەوانەی ئاڕاســــتەی یەكەمە. ئەم ئاڕاســــتەیە دەڵێ درەنگ یــــان زوو داعش روو لەكوردســــتان دەكات و جەنگێكــــی ســــەختمان بەســــەردا دەســــەپێنێت. بۆیــــە نابــــێ ئەوەنــــدە دەستەوەستان بین تاكو دوژمن خۆی شوێن و كاتی جەنگەكەمان بەسەردا بسەپێنێت. دەبا هەر لەئێســــتاوە لەگەڵ ئەو كۆدەنگییــــە ئەمەریكایی، ئێرانیــــی و عێراقییــــە یەكبكەوین، كــــە دەیانەوێ بەزووتریــــن كات لەدژی داعــــش گەلەكۆمەیەك

دەســــپێبكەن. ئــــەم ئاڕاســــتەیە لــــەو بڕوایەدایە كــــە داعــــش دیاردەیەكــــی كاتییە و ســــەرەنجام حكومەتــــی عێراق بەهاوكاری ئەمەریكا و ئێران و بەپەســــەندی روســــیا بەســــەر بارودۆخەكەدا زاڵدەبێتەوە و ئەوسا سیاسەتی ئاقاڵنە بۆ كورد ئەوەیە دیسان لەبەغدا بمێنێتەوە! ئێستا بەرۆشنی دەردەكەوێ لەهەرێمی كوردستان ستراتیژیەتی پۆلێنكراوی ئاسایشی نیشــــتمانی بوونی نییە و هەریەك لەئاڕاستە سیاسییەكان بەنەوای خۆی دەیژەنێت و لەمەشەوە ستراتیژیەتی پێكەوەنانی

دەوڵەت پەكیدەكەوێت. كامیان: دەوڵەتی كوردســــتان یان دەوڵەتی

عێراق؟ئەمــــڕۆ دووبەنــــدی و دوفاقێتی ســــتراتیژی و گوتــــاری سیاســــی باڵــــی بەســــەر هەرێمــــی ئەمــــە دەكــــرێ كێشــــاوە. كوردســــتاندا بەئیزدیواجیەتی ســــتراتیژی نیشتمانیش ناوزەد بكەیــــن. ئــــەم دووبەندییــــە پەیوەنــــدی بــــەدوو گوتارەوە هەیە، كە راســــتیەكەی ســــەر بۆ دوو ئاخوڕی جیاواز دەكوتن. یەكیان ســــتراتیژیەتی بنیاتنانــــەوەی پایەكانی دەوڵەتــــی عێراقە، كە بۆ چەندەمیــــن جــــار هەڵدەوەشــــێتەوە و كوردیش لەخۆڕایی خۆی دەروەست بەدروستكردنەوەی بنیاتنانــــی گوتــــاری ئەویتریشــــیان دەزانێــــت. دەڵەوتی سەربەخۆی كوردستانە كەوا چەندین نەوەیــــە هەوڵــــی بــــۆ دەدرێت. ئــــەم باردۆخەی ئەمــــڕۆ یاخەی وەچی ئێســــتاكەی كوردســــتانی گرتــــووە، رێك هاوشــــێوەی ئــــەو بارودۆخەیە، كــــە لەســــاڵی 1914وە یاخــــەی وەچــــی یەكەمی سیاسییەكانی كوردی لەسەدەی پێشوو گرتبوو. لەو سەردەمەیشــــدا هەر ئەم دوو ئاڕاســــتەیەی ئەمڕۆ هەن، ئەوســــاش نوخبەی سیاســــیی ئەو

سەردەمەی كوردستانی دووكەرت كردبوو. ئاڕاســــتەیەك لەو نوخبە سیاســــیە پێیوابوو، كــــە بەریتانیا عێراق بنیاتدەنێت و هیچ هێزێكیش ناتوانــــێ بەرپەرچــــی ئەمــــە بداتــــەوە، تەنانــــەت مســــتەفا كەمال ئاتاتوركیش نەیتوانی مەسەلەی ویالیەتی موســــڵ یەكالییبكاتەوە و ســــەرەنجام تەسلیم بەخواستی بەریتانیاییەكان بوو. بۆیە وا باشــــترە كورد الیەنێكی ســــەرەكی دامەزراندنی ئەو دەوڵەتە تازەیە بێــــت، كە ناونراوە "عێراق". ئەم ئاڕاســــتەیە روویــــان لەبەغدا كــــرد و لەناو كــــە رێكخســــت خۆیــــان دامودەزگایانــــە ئــــەم عێــــراق دروســــتكردنی بــــۆ بەریتانیاییــــەكان ئامادەیان كردبوو. كەسەكانی ناو ئەم ئاڕاستەیە بوون، كە بناغەی ســــوپای عێراقیان دانا. ئەمانە ئەو ئەفســــەرانە بوون، كە لەئۆردوی عوسمانی گەڕابونەوە و لەگەڵ ســــوپای بەریتانیا بەتەمای دامەزراندنــــی ســــوپای عێراق بوون. بەشــــێكی زۆریشــــیان بەپلەی جۆربەجــــۆر وەزارەتەكانی

عێراقیان وەرگرت. لەبەرانبــــەر ئەمــــەدا ئاڕاســــتەی دووەم لــــەو بڕوایــــەدا بوو كە "كوردســــتان" كیانێكی جیاواز و ســــەربەخۆ لەعێراقــــی پێویســــتە و نابێ تەك ئاڕاســــتەیە ئــــەم بخرێــــت. عەرەبــــی عێراقــــی پێیوابوو كورد پێویســــتە خۆی مەلیكیەتی خۆی بنیاتبنێ و هیــــچ حاجەتی بەوە نییە خۆی بكاتە پاشــــكۆی مەلیكیەتی عەرەبی عێراق. ئاڕاستەی دووەم لەســــەرەتادا ئومێــــدی بــــەو مقاوەمەیــــە بەســــتبوو، كــــە مســــتەفا كەمــــال لەئەنادۆڵــــەوە لەدژی بەریتانیا، فەرەنســــا، یۆنان، ئیتاڵیا و..هتد رێكیخســــت. تاماوەیەكیش مستەفا كەمال لەرێی هێزەكانی ئۆزدەمیرەوە، كە رەوانەی رەواندزی كردبــــوون، هاوكاری شــــێخ مەحمــــودی دەكرد.

ژماره 238 2014/7/5 9

ئێستا لەهەولێرەوە رۆژێك گوێت لە گوتاری سەربەخۆیی دەبێت و رۆژێكی تریش گوێت لەپێشمەرجی بەشداریكردنی پرۆسەی سیاسی عێراق دەبێت

سياسەت

ئێستا بەرۆشنی دەردەكەوێ لەهەرێمی كوردستان ستراتیژیەتی

پۆلێنكراوی ئاسایشی نیشتمانی نییە و

هەریەك لەئاڕاستە سیاسییەكان بەنەوای

خۆی دەیژەنێت، لەمەشەوە ستراتیژیەتی

پێكەوەنانی دەوڵەت پەكیدەكەوێت

ســــەرنجام مســــتەفا كەمال ناچار بوو بەسودی بەریتانیــــا واز لەویالیەتــــی موســــڵ بهێنێــــت و پاشەكشــــێ بكات. لەالوش ئاڕاســــتەی بنیاتنانی دەوڵەت لەكوردســــتان بەســــوودی ئاڕاســــتەی یەكــــەم، كە الیەنگری سیاســــەتی عێراقی بوون، پاشەكشــــێیان كرد و رێگەكە بــــۆ عێراقگەراكان تەخت بوو! شكســــتی ئاڕاستەی ســــەربەخۆیی لەكوردســــتان شــــەرعیەتی بەعێراقبــــازەكان دا، تاوەكــــو بەهەندێــــك مافی كولتوری و سیاســــی واز و ببــــن رازی عێراقــــدا لەچوارچێــــوەی

لەسیاسەتی كوردستانی بهێنن. و شــــێوە بەهەمــــان مێــــژوو ئەمــــڕۆش ســــاڵەكانی و مانــــگ رۆژ، لەگــــەڵ رێكــــەوت هەمــــان ســــەدەدا خــــۆی دووبــــارە دەكاتــــەوە. دەبــــێ پێیوایــــە لەكوردســــتان ئاڕاســــتەیەك پشــــت بەسیاســــەتی عێراقی ببەســــترێ، چونكە ئەمەریــــكا )هاوشــــێوەی بەریتانیاكەی ســــەدەی پێشــــوو( بەســــەر عێراقدا بااڵدەست دەبێتەوە و ئێرانیش رێگە بەهەڵوەشــــانەوەی عێراق نادات. كەوابوو باشترە لەدژی عەرەبی سوننە بكەوینە جەنگەوە و لەبنیاتنانەوەی عێراقدا رۆڵ بگێڕێن. ئاڕاستەیەكیش حەزی لەسیاسەتی كوردستانییە و كاری بۆ دەكات. بەاڵم خاڵێ هاوبەشی هەردوو ئاڕاستە سیاسییەكە ئەوەیە، كە بوێری كامڵیان بۆ پیادەكردنی سیاســــەتەكانیان نییە. نەئاڕاستە عێراقییەكە دەوێرێ بەتەواوەتی لەدژی ئاڕاستەی ســــەربەخۆیی كوردســــتان بوەســــتێتەوە و نــــە ئاڕاستە كوردســــتانییەكەش دەتوانێ بەشەفافی خواســــتی خۆی بــــۆ جیابونــــەوەی یەكجارەكی لەعێــــراق دەرببرێــــت. هــــەردوو ئاڕاســــتەكەش ئەمیان كاتێك باس لەسیاسەتی عێراقی دەكات، ئــــەوە دەم لەســــەربەخۆیی كوردســــتان دەدات.

ئەویشــــیان كاتێك باس لەســــەربەخۆیی دەكات، ئەوە باس لەشــــەراكەتی راستەقینە لەحكومەتی

نوێی عێراقدا دەكات. ئەنجام: ئەم دۆخە یەك راستی نمایش دەكات، كە پســــپۆڕانی سیاسی ناویان لێناوە "سیاسەتی بشــــێوی ئەكتەیڤ". سیاســــەتی بشێوی ئەكتیڤ بــــەو سیاســــەتە دەگوتــــرێ، كە الیەنی ســــێیەم لــــەدەرەوەی الیەنــــی یەكــــەم و دووەم ئیدارەی رۆژەڤــــی سیاســــی هــــەردوو الیەنەكــــە دەدات. بۆیــــە بەسەرلێشــــیوانی الیەنــــی دووەم كە لێرە هەرێمی كوردســــتانە، ئەوە سیاســــەتی بشێوی ئەكتیڤی ناوەتەوە و كوردی لەبازنەی بێكوتایی ســــوڕانەوە لەناو عێراق و كوردســــتاندا قەتیس كردوە، كە نە ئەمیانە و نە ئەویان. هەم ئەمیانە و هــــەم ئەویان. نە بەتەواوەتی كوردســــتانییە و نــــە بەتەواوەتیــــش عێراقییە. هەم كوردســــتانییە و هــــەم عێراقییــــە. هــــەم حــــەزی لەپێكەوەنانی دەوڵەتــــی ســــەربەخۆی كوردســــتانە و هەمیش حەزی لەكایەی بەناو شــــەراكەتی راســــتەقینەی عێراقیە. لەالیــــەك بۆخۆیان بــــاس لەریفراندۆم و پێكەوەنانــــی دەوڵەت دەكــــەن، كەچی لەالوش كادیــــرە بااڵكانیــــان لەبەغدا خەریكــــی گفتوگۆن لەپێكەوەنانــــی بەبەشــــداربوون ســــەبارەت

حكومەتی عێراق! پێــــش ســــەدەیەك كــــە وانەیەكــــە ئەمــــەش ئێســــتا مێژوو ئەنجامەكانی بەكورد نیشــــانداوە. ســــەدەیەك پێشــــتر كــــورد بەدەســــتی خۆیــــان عێراقێكیــــان بنیاتنــــا، كە نە بووە نیشــــتمان و نە ناســــنامە و نە هەســــتی ئینتیماشــــی الی خۆیان ســــەدە یــــەك دوای ئەمــــڕۆش دروســــتكرد. كورد دیســــان ئــــەو مێژووە دوبــــارە دەكەنەوە، كــــە تەنها یــــەك ئاكامــــی لێكەتەوە، كــــە ئەویش

هەڵڵوشــــین و هاڕینــــی چەنــــد وەچێــــك بــــووە. بێگومــــان هاتنەدەرەوە لە "سیاســــەتی بشــــێوی ئەكتیڤ" بوێرییەكــــی مێژوویی دەوێت. ئەویش ســــەرچاوەكانی بــــۆ "خــــۆ" بــــۆ گەڕانەوەیــــە بەرهەمهێنانی هێز و ســــتراتیژیەتی نیشــــتمانی. ئەمــــەش ئەو ســــتراتیژیەتەیە، كــــە تەنها بەیەك پێشــــمەرج كوردســــتان بەعێراقەوە دەبەستێت، كــــە خــــۆی "دەوڵەتێكی ســــەربەخۆ" بێــــت. واتە لەچوارچێوەیەی یەكەیەكــــی كۆنفیدراڵدا لەگەڵ عێــــراق یەكدەگرێتــــەوە: بەهەلومــــەرج و توانای

یەكسانەوە!

10 ژماره 238 2014/7/5

بۆ دروست دەكات.بنیامیـــن زاری لەســـەر ئـــەوەی پـــاش ناتنیاهـــۆی ســـەرۆك وەزیرانـــی ئیســـرائیل، واڵتی ئیســـرائیل بەفەرمی پشـــتگیری خۆی بۆ دروســـتكردنی دەوڵەتی كوردی دەربڕی، ئەم پشـــتگیرییە لەسەر ئاســـتی نێودەوڵەتی

هەرچەنـــدە بەدرێـــژای دەیـــەی رابـــردوو كورد ئەمریـــكای بەرزگاركەر و هاوپەیمانی ســـتراتیژی خـــۆی دەزانی، بەاڵم لەئێســـتادا كـــە هەرێمـــی كوردســـتان لەهەمـــوو كاتێك

زیاتـــر پێویســـتی بەئەمریكایـــە، ئـــەو واڵتـــە دەوڵەتـــی راگەیاندنـــی پشـــتگیریی زلهێـــزە چاودێرانـــی نـــاكات، خـــۆی ســـەربەخۆی سیاســـیش هۆكارەكەی بۆ ئەوە دەگێڕنەوە، كـــە راگەیاندنـــی ئـــەو دەوڵەتـــە كوردییە لە بەرژەوەندی ئەمریكادا نیە و كێشەی زیاتری

"ئەمریكا پێیوایە سەربەخۆیی كوردستان هاوسەنگی هێز و سەقامگیریی عێراق تێكدەدات"

سياسەت

بۆچی ئەمریكا پشتگیریی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان ناكات؟

"ئەمریكا دژی دەرهێنانی نەوتی هەرێم نیە، بەاڵم لەبەر ترسی تێكچوونی نەخشەی ناوچەكە، دژی سەربەخۆیی كوردستانە"

"هەڵوێستی ئیسرائیل لەبارەی سەربەخۆیی كوردستان كاریگەری زۆری لەسەر ئەمریكا دەبێت"

"گەر كورد سەربەخۆی رابگەیەنێت، ئەمریكا ناچارە دانی پێدا بنێت"

راوێژ كامەران

ژماره 238 2014/7/5 11

شــــتێك بارودۆخی سیاســــی عێراق و پاشان بارودۆخــــی ئابووریــــی و سیاســــی هەرێمی كوردســــتانە، كە كورد لەســــەربەخۆیی نزیك دەكاتەوە، گەرنا لەئێســــتادا نــــە ئەمریكا و نە هیچ واڵتێكی رۆژئاوایی لەگەڵ ســــەربەخۆیی

كوردستانی عێراقدا نیە".وریـــا رەحیمی ئاماژە بـــەوەش دەدات، كە لە رابردوودا یەكێك لەگرنگترین هۆكارەكان كـــە رێگـــر بـــوو لەبـــەردەم نزیكبوونـــەوەی كورد لەئەمریكا، مەسەلەی گوشاری توركیا و ئاسایشـــی ئـــەم واڵتـــە بـــووە، ئـــەو وتـــی "ئەمریـــكا و توركیـــا و ئیســـرائیل هاوپەیمان بـــوون و هەركاتێـــك باســـی بەرژەوەنـــدی واڵتانی عەرەبی دەكـــرا، ئەمریكا لەروانگەی ئیســـرائیلەوە ســـەیری مەســـەلەكەی دەكرد، هەر كاتیكیش باســـی مەسەلەی كورد دەكرا، ســـەیری توركیـــاوە لەروانگـــەی ئەمریـــكا كێشـــەكەی دەكرد. ئیستاشـــی لەگەڵـــدا بێت ئەمریـــكا و توركیـــا هاوپەیمانـــن و ئەمریـــكا لەناوچەكـــە توركیـــا دەوری دەیەوێـــت پەرەبسێنێت و دەســـەاڵتی ئێران كەمبێتەوە، كەوابوو رازیبوونی ئیسرائیل بەسەربەخۆیی كوردســـتان كاریگەری زۆری هەیە لەســـەر هەڵوێستی ئەمریكا سەبارەت بەسەربەخۆیی

كوردستان".د. رێبـــوار كەریم مامۆســـتای سیاســـەت شـــێوەی بەهەمـــان ســـلێمانیش لەزانكـــۆی بۆچونەكانی ســـەرەوە ئاماژە بـــەوە دەكات، كە ئەمریـــكا دژ بەراگەیاندنی ســـەربەخۆییە لەالیـــەن هەرێمـــەوە، چونكـــە بەوتـــەی ئەو "ئەمریكا لەگەڵ مانەوەی عێراقێكی یەكگرتوو دایە، چونكـــە ئەوە زیاتـــر بەرژەوەندیەكانی دەپارێزێت لەدابینكردنی ئارامی و فرۆشتنی نەوت و جێبەجێكردنی بەڵێنەكانی ئەمریكا كە لەساڵی 2003 دای بەجیهان بۆ دروستكردنی عێراقێكی نوێ، بەاڵم گەر ئەو واڵتە دابەشبێت، هەموو ئەو ئامانجانـــەی ئەمریكا تێكدەچێت، هەر بۆیـــە ئەمریـــكا نایەوێت كێشـــەی دیكە

بۆخۆی دروستبكات".بـــەاڵم د. رێبـــوار وتیشـــی "گـــەر كـــورد تاكالیەنە دەوڵەتـــی خۆی رابگەیەنێت، رەنگە ئەمریكا لەكۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پشـــتگیریی ئەو دەوڵەتە نەكات، بەاڵم دژایەتیشی ناكات، بەهەمان شـــێوەی پرۆسەی فرۆشتنی نەوتی هەرێم، كاتێك كەشـــتی رەوانەكـــرا، ئەمریكا فشاری لەســـەر كۆمپانیاكانی دروستكرد كە كەس نەیانكڕێت، بەاڵم لەپاش رووداوەكانی نەینەوا و بەهۆی الوازی حكومەتی عێراقەوە، تەنانـــەت كەشـــتی چوارەمیـــش فرۆشـــرا و

ئەمریكا هیچ ڕێگریەكی بۆی نەبوو".

كـــورد بـــۆ دەوڵەتێكـــی دروســـتكردنی لەهەرێمـــی كوردســـتانی كـــردە بابەتی رۆژ، بەتایبەتیـــش لەكاتێكـــدا هەریەكـــە لەواڵتانی توركیا و فەرەنســـا و ســـوید و دانیماركیش بەناراستەوخۆ پشـــتگیریان بۆ دروستكردنی ئەو دەوڵەتە دەربڕیـــوە، ئەمەش لەكاتێكدایە لەساڵی 1946 كە واڵتی جەزائیر سەربەخۆی خۆی راگەیاند، لەســـەرەتادا تەنها ئیســـرائیل دانـــی پێدانـــا و دواتریـــش بـــووە دەوڵەتێكی

سەربەخۆ.بەاڵم ئەوەی ئێســــتا بۆتە یەكێك لەكێشــــە سەرەكیەكانی بەردەم راگەیاندنی ئەم دەوڵەتە كوردییە، پشتگیری نەكردنی ئەمریكایە، چونكە ئەمریكا عێراقێكــــی یەكگرتووی دەوێت، نەك دابەشبوونی واڵتەكە، ئەم بۆچونەی ئەمریكاش بەئاشــــكرا لەالیــــەن جــــۆن كێــــری وەزیــــری دەرەوەی ئەمریــــكاوە گەیەندرایــــە مەســــعود كوردســــتان، هەرێمــــی ســــەرۆكی بارزانــــی هــــاوكات جێــــن ســــاكی وتەبێــــژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریــــكا لەبــــارەی پشــــتگیری ئەو واڵتە بۆ ســــەربەخۆیی كوردستان رایگەیاند كــــە "ئەمریكا لەگــــەڵ عێراقێكــــی یەكگرتوو و بەهێز دایە و هیــــچ گۆڕانكاریەك لەبۆچوونی ئەمریكادا رووینەداوە ســــەبارەت بەو بابەتە، بەداخــــوازی هەســــتی ئەمریــــكا هەرچەنــــدە كوردەكان كردووە، كە چەندین ســــاڵە داوای دەكەن، بــــەاڵم ئەمریكا بەپێویســــتی دەزانێت بۆ بەرەنگاربونەوەی تیرۆر ئەوان یەكگرتوو

بن".لەگەڵ هەموو ئەمانەشــــدا تائێستا هەرێمی كوردستان سوورە لەسەر دیاریكردنی رۆژێك بۆ ریفراندۆم بۆ ســــەربەخۆیی كوردســــتان، هەرێمــــی ســــەرۆكی بارزانــــی مەســــعود كوردســــتانیش بەئاشــــكرا لەچەنــــد دیدارێكی رۆژنامەنوســــیدا ئــــەوەی راگەیانــــدووە، كــــە ئەوان لەگەڵ پەرلەمانی كوردســــتاندا رۆژێك دیــــاری دەكــــەن بــــۆ ئەنجامدانــــی ریفراندۆم

لەبارەی سەربەخۆیی كوردستانەوە.پســــپۆڕان و چاودێرانــــی سیاســــیش ئەوە بۆ ســــڤیل رووندەكەنەوە، كــــە بۆچی ئەمریكا

پشتگیری ســــەربەخۆیی هەرێمی كوردستان نــــاكات. بەوتەی د. ســــەردار عەزیز پســــپۆر لەسیاســــەتی نێودەوڵەتی هەرچەندە ئەمریكا دژی دەرهێنانی نەوتی هەرێم نیە، بەاڵم دژی ســــەربەخۆیی هەرێمی كوردســــتانە. سەردار عەزیز وتی "ئەمریكا لەبەر مەترسی تێكچونی بەســــەربەخۆیی دژ ناوچەكــــە نەخشــــەی هەرێمی كوردستانە، بەاڵم كورد دەبێت خۆی لەناوچەكەدا بەهێزبكات. هەتا كورد بە هێزبێت

بە الی ئەمەریكاوە گرنگە".ســــەردار عەزیز وتیشی "بەهێزبونی كورد لەحكومەتی باش و سەقامگیریی و ئابووریی و سیســــتەمی سیاســــی ســــەردەمیانەدایە، بۆ نمونە دەبینین راپۆرتی رەوشی مافی مرۆڤ لەجیهاندا لەالیــــەن ئەمەریــــكاوە لەوەزارەتی دەرەوە دەردەچێــــت بــــەو مانایەی ئامرازێكی دیپلۆماسییە. دیارە ئەمەریكا گوێ بەرەوشی مافی مرۆڤ نادا، بەاڵم گەر پێویستیكرد ئەوا وەك ئامرازێكــــی دیپلۆماســــی بەكاریدەێنێت، بۆیــــە هەمو بوارێكی خراپ لەئەنجامدا دەبێتە لەالیــــەن دیپلۆماســــی بەهێــــزی ئامرازێكــــی

ئەمەریكاوە".جگەلەوەش بەوتەی وریا رەحیمی، پسپۆر لەبواری پەیوەندی )كورد-ئەمریكا(، حكومەتی ئەمریكا بەتەواوەتی دژ بەسەربەخۆیی هەرێمی كوردستانە، بەوتەی رەحیمی "ئەمریكا پێیوایە سەربەخۆیی كوردستانی عێراق سەقامگیریی و هاوسەنگی هێز تێكدەدات و دەبێتە مەترسی یەكپارچەیــــی و نەتەوەیــــی ئاسایشــــی بــــۆ خاكی واڵتانی دراوســــێ. كەوابوو مەسەلەی هاوپەیمانەكانــــی و ئەمریــــكا بەرژەوەنــــدی و ســــەقامگیریی ناوچــــە و هاوســــەنگی هێــــز لەمەســــەلەی مافی چارەی خۆنوسینی كورد و دیموكراســــی و مافــــی مرۆڤ بــــۆ ئەمریكا زۆر گرنگترە. لەبارودۆخی ئێســــتادا ئەمریكا زیاتر وەك سەرئێشەیەك سەیری مەسەلەی ســــەربەخۆیی كوردســــتان دەكات تــــا ئەمری واقیع، بەاڵم كە سەربەخۆیی كوردستان بوو بەئەمــــری واقع، بێگومان ئەمریكا دانی پێدەدا

دەنێت و قبوڵیشی دەكات".ئــــەم پســــپۆرە سیاســــیە ئامــــاژە بــــەوەش ئێســــتا كوردســــتان هەرێمــــی كــــە دەدات، وەكو پێشــــوو پێویســــتی بەئەمریــــكا نەماوە، چونكــــە لــــەم بارودۆخــــەدا ئەمریــــكا كارێكی ئەوتۆی بۆ كورد لەدەســــتنایەت، ئەو وتیشی "ئەمریــــكا بەتەواوی پشــــتگیریی یان دژایەتی هەرێمی كوردســــتان یان بەغــــدا ناكات، بەاڵم بێگومان بۆ مەسەلەی سەربەخۆیی، هەرێمی كوردســــتان پێویســــتی بەپشــــتگیری ئەمریكا و واڵتانــــی دیكــــە دەبێت، بــــەاڵم پێش هەموو

سياسەت

"لەئێستادا ئەمریكا زیاتر وەك سەرئێشەیەك

سەیری مەسەلەی سەربەخۆیی كوردستان

دەكات"

12 ژماره 238 2014/7/5

سياسەت

هەفتانە تایبەت بۆ سڤیل دەینووسێت

ڤەۆشر

عەتا قەرەداخی

الیەنگریی ئیسرائیل بۆ كورد

رەنگە هۆكارێكی پشتیگریی ئیسرائیل بۆ كورد ئەوە بێت، كە جولەكە لەمێژوودا ئازاری زۆریان چەشتبێت و

باشتر لەوانی تر، لەئازارەكانی كورد تێبگەن

دەشێ ئیسرائیل بەدوای هاوپەیمانێكی ستراتیژیی لەناوچەكەدا بگەڕێت، بۆ ئەو مەبەستەش لەكورد

باشتری نەدۆزیبێتەوە

هەر هەنگاوێك بەئاڕاستەی دیموكراتی لەناوچەكەدا لەزیانی سیستەمە تۆتالیتار و دیكتاتۆرەكانی عەرەب و

لەقازانجی سیستەمێكی دیموكراسی وەكو ئیسرائیلە

گەر سیاسەتی ئەمەریكا و عەقڵی جولەكە، كە لۆبی جولەكە لەجیهاندا بەڕێوەی دەبات، لەپشتی ئەم

لێدوانانەی ئیسرائیلەوە بن، مانای ئەوەیە دەوڵەتی كوردی دەبێتـە ئەمری واقیع و نە ناسیونالیستی عەرەبی و فارسی و توركی و نە هیچ هێزێكی تر ناتوانێت رێگای لێبگرێت

سياسەت

12 ژماره 238 2014/7/5

ژماره 238 2014/7/5 13

هەردوو سەرۆكی واڵت و سەرۆكوەزیرانی ئیسرائیل لەدوو بۆنەی جیاوازدا پشتیوانیان بۆ سەربەخۆیی كوردستان نیشانداوە

سياسەت

عـــەرەب شـــۆڤێنیەكانی ناسیونالیســـتە دژی دروســـتبوونیان مێـــژووی بەدرێژایـــی مافـــە رەواكانـــی كوردبوون، نەك هـــەر دانیان بەمافەكانـــی ئـــەم نەتەوەیـــەدا نەنـــاوە، بەڵكـــو بەهەمـــوو شـــێوەیەك هەوڵیانداوە شووناســـی كوردبوونی ئەم پێكهاتەیە بسڕنەوە و تەنانەت پاكتاوی رەگەزیشـــی بكەن. كە ئەوەشـــیان بۆ فەراهـــەم نەكراوە، كەوتوونەتـــە تاوانباركردنی كـــورد. دەمێك بەپیاوی مەجووســـی و دەمێك و ئیمپریالیـــزم و بێگانـــە بەكرێگیـــراوی بـــە دەمێـــك بەبوونـــی پەیوەندی لەگەڵ ئیســـرائیل و دوژمنەكانـــی نەتـــەوەی عـــەرەب و ئیســـالم و دەمێكیـــش بەتێكدەری یەكێتـــی خاكی عێراق ئـــەوەش دەیكـــەن. و كـــردووە تاوانباریـــان ئاشـــكرایە لەكاتێكدا عەرەبە شـــۆڤێنیەكان بەم جۆرە كـــورد تاوانبار دەكەن، زۆر لەدەوڵەتانی عـــەرەب خۆیـــان پەیوەندی ئاشـــكرا، یـــان ژێر

بەژێریان لەگەڵ ئیسرائیلدا هەیە.بەهەرحـــاڵ رەنگە ئەوەی ئیســـرائیل ئێســـتا بەجۆرێـــك داكۆكی لەكـــورد دەكات بگەڕێتەوە بۆ چەند هۆكارێك. یەكێك لەوانە ئەوە بێت، كە جولەكە لە مێژوودا ئازاری زۆریان چەشتبێت، هـــەر لەقۆناغـــە كۆنەكانی مێـــژووەوە تادەگاتە جینۆسایدی جولەكە و هۆلۆكۆست، كە ئەوەش هۆكارێك بێت بۆ ئەوەی جولەكە باشتر لەوانی تـــر، لەئازارەكانـــی كـــورد تێبگـــەن. هـــەروەك

هەندێـــك بۆچوونـــی مێژوویش هەیـــە، كە باس لـــەوە دەكـــەن لەســـەردەمی دەوڵەتـــی میـــددا، جولەكەكان بەســـەختی لەالیەن كلد و ئاشوور و بابلیەكانـــەوە چەوســـێندراونەتەوە و ئەوەی پاراستوونی دەوڵەتی مید بووە. جولەكەكانیش میـــد وەكـــو دەوڵەتێكی كوردی ســـەیر دەكەن، دەشێ ئەمەش الی ئەوان وەها لێكبدرێتەوە، كە

ئەوان قەرزاری ئەو چاكەیەی كوردن.هۆكارێكی تر دەشـــێ ئەوەبێت، كە ئیسرائیل خـــۆی وەكـــو دەوڵـــەت بەعـــەرەب و ئیســـالم عەرەبـــەكان بەردەوامیـــش و دەورەدراوە و دەوڵەتانـــی تـــری ئیســـالمی وەكـــو ئێـــران هەڕەشەی لێدەكەن. هاوشێوەی جولەكە كورد رەگەزێكی جیاوازە لەعەرەب و تورك و فارس، كە ئەوان نەتەوەی بەهێز و بەژمارە زۆرەكانی ناوچەكەن. واتە جولەكە و كورد لەوان جیاوازن، ئەگەرچی كـــورد لەرووی ئایینـــەوە هاوئایینی عەرەب و تورك و فەرســـەكانە، بەاڵم دەشـــێ ئیسرائیل وەها سەیری كورد بكات، كە ئەمیش وەكـــو جولەكە جیاوازە و دەشـــێ بـــۆ داهاتوو ببێتـە دۆســـتی ئیســـرائیل، رەنگە ئیســـرائیلیش لەئێســـتادا بەرەو ئەو ئاســـۆیە بڕوانێت، كە بۆ داهاتـــوو تەنیا نەبێـــت، بەڵكو هێـــز و دەوڵەتی تـــر هەبن لەناوچەكەدا، كە دۆســـت و هاوكاری ئەوبن، بەتایبەتیش كورد. بەمانایەكی تر دەشێ ئیســـرائیل بـــەدوای هاوپەیمانێكی ســـتراتیژیدا

لەناوچەكـــەدا بگەڕێـــت، بـــۆ ئەو مەبەســـتەش لەكورد باشتری نەدۆزێتەوە.

دەشـــێ هۆكارێكی تری الیەنگری ئیســـرائیل بۆ كورد ئەوەبێت، كە ســـەرباری ژێردەستەیی دوورودرێـــژی كـــورد، كاتێـــك بوارێكی كەمی بـــۆ رەخســـاوە سیســـتەمێكی ئیداری سیاســـی دروســـتكردووە بەهەموو كەموكورتیەكانییەوە زۆر جیاوازە لەسەرجەم سیستەمە تۆتالیتار و دیكتاتۆر و شـــمولیەكانی ناوچەكە، بەعەرەب و فارسەوە. ئەمەش خاڵێكی پۆزەتیفە كە دەوڵەتی ئیسرائیل وەكو باشـــترین نموونەی سیستەمی دیموكراتی لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا، بەئومێدەوە سەیری ئەو ئەزموونەی كورد بكات لەباشووری كوردستاندا و پێیوابێت پێویستە پشتگیری ئەو ئەزموونـــە بكرێت بۆ ســـەربەخۆیی و دەوڵەت، بـــەو هیوایـــەی ببێـتە قەاڵیەكی دیموكراســـی و ئـــازادی لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاســـتدا، كە ئەوەش بێگومـــان كاریگەری لەســـەر ناوچەكە دەبێـت. بەئاڕاســـتەی هەنگاوێكیـــش هـــەر هەڵهێنانـــی دیموكراتـــی لەناوچەكـــەدا لەزیانی سیســـتەمە تۆتالیتار و دیكتاتۆرەكانی عەرەبە و لەقازانجی

سیستەمێكی دیموكراسی وەكو ئیسرائیلە.یەكێك لەو سیســـتەمە شمولیانەی ناوچەكە، كـــە بـــەردەوام هەڕەشـــە لەئیســـرائیل دەكات، كۆماری ئیســـالمی ئێرانە. بوونی دەســـەاڵتێكی لەعێراقـــدا، ئێـــران پاشـــكۆی شـــیعەمەزهەبی

14 ژماره 238 2014/7/5

سياسەت

دەشـــێ رێگاخۆشـــكەر بێـــت بۆ ئـــەوەی ئێران ناوبەناو بتوانێت لەوێوە هەڕەشـــە لەئیســـرائیل بكات، هەرچۆن لەرێگای حیزبوڵاڵی لوبنانیەوە لەباشـــووری لوبنانەوە ئێران دوژمنیەتی خۆی بەكردەوە بەرامبەر بەئیســـرائیل دەكات. ئەگەر دەوڵەتـــی كـــوردی لەباشـــووری كوردســـتاندا دروســـت ببێـت و ســـەروەری خۆیـــی هەبێت، ئـــەوا لەو ئاڕاســـتەوە مەســـافەی نێـــوان ئێران و ئیســـرائیل دوورتـــر دەكەوێتـــەوە، هەروەها رووبەری دەسەاڵتی دەوڵەتی شیعەی عێراقیش زیاتر تەسك دەبێـەوە و ئەگەری دەستگەیشتنی ئێـــران بەئیســـرائیل كەمتـــر دەبێتـــەوە، ئەمـــە جگەلـــەوەی پشـــتگیری ئیســـرائیل بـــۆ كـــورد دەشـــێ نەخشـــەیەكی دووربینانەی ئیســـرائیل بێـــت بۆ ئەوەی كـــورد لەمەدار و فەلەكی ئێران بهێنێـتـــە دەرەوە، بە تایبەت كە تاكو ئێســـتاش بەشـــێك لەهێزەكانـــی باشـــووری كوردســـتان لەژێر هەژموونـــی ئێرانی دەرنەچوون و زیاتر

لەتەوەری ئێران و شیعەدان.هەروەك دەشـــێ كاریگەرییەكـــی كەمی ئەو كوردە جولەكانەش لەسەر حكومەتی ئیسرائیل

هەبێـــت، كـــە تاكـــو ســـاڵی 1948 لەباشـــووری كوردستان ژیاون و ئەوكاتە حكومەتی عێراقی ناچاری كردن ماڵ و مڵك و سامانیان بەجێبهێڵن و رووبكەنـــە ئیســـرائیل. دەشـــێ ئـــەو كـــوردە جولەكانـــەش جۆرێك لەســـۆزدارییان بۆ كورد مابێت، بەتایبەت كە پێشتر ئەوان بەشێوەی برا لەگەڵ كوردە موسوڵمانەكاندا پێكەوە ژیاون و لەو رووەشـــەوە دەنگی ئـــەوان ئەگەر دەنگێكی بەهێزیش نەبێت، بەاڵم بەجۆرێك بگاتە ناوەندی

بڕیاری ئیسرائیل.هـــەروەك دەشـــێ سیاســـەتی ئەمەریـــكا و عەقڵـــی جولەكەش كە لۆبـــی جولەكە لەجیهاندا

بەڕێوەی دەبـــات، زۆرێك لەجومگە گرنگەكانی بڕیـــاری دنیـــای بەدەســـتەوەیە، لەپشـــتی ئەم لێدوانانەی ئیســـرائیلەوە بن بۆ پشتگیریكردنی دروســـتكردنی دەوڵەتی كوردی، كـــە بێگومان ئەگـــەر ئەم بۆچوونە راســـت بێت ئـــەوا مانای ئەوەیـــە دەوڵەتی كـــوردی دەبێتـە ئەمری واقیع و نـــە ناسیونالیســـتی عەرەبـــی و فارســـی و توركـــی و نە هیچ هێزێكی تـــر ناتوانێت رێگای لێبگرێـــت. بێگومان ئەوەی لەپشـــتی پەردەوەیە ئێمـــە نازانیـــن چییە، بـــەاڵم ئەوەش ئاشـــكرایە كـــە كەوتنە ناوباســـی دەوڵەتی كـــوردی لەالی ئیســـرائیل و دەوڵەتانی تر و لـــەالی راگەیاندنە جیهانیەكان و لەالی سیاسی و لێكۆڵەر و دەزگا

ستراتیژییەكانی جیهان، بێبنەما نییە.ئایا وەاڵمدانەوەی كـــورد چی بێت بەرامبەر بەو پشتگیریەی ئیسرائیل؟ ئایا كورد لەئێستادا بۆخـــۆی كاربكات و بەپێـــی بەرژەوەندییەكانی خـــۆی بجوڵێـــت، یان دیســـان وەكـــو زۆربەی بەنـــاو دەوڵەتانـــی و عـــەرەب بیەوێـــت كات توونـــدڕەوەكان ئیســـالمیە و موســـوڵمان رازیبكات و پاكانەیان بۆ بكات كە ئەو بەتەمای ســـەربەخۆیی و دروســـتكردنی دەوڵەت نییە و پێیشـــی خۆش نییە ئیســـرائیل پشتگیری بكات؟ یان بەجۆرێكی تر كورد بەدەوڵەتانی عەرەب و مسوڵمان بڵێت، دەبوو ئێوە یارمەتی كوردتتان بدایـــە بۆ ئـــەوەی لەغـــەدری مێژوویی چەندین ســـاڵەی رزگاری ببێـت و دەوڵەتی سەربەخۆی هەمـــوو ســـنوورانەی، ئـــەو و دابمەزرێنێـــت دەیزانـــن لـــەدوای هەڵوەشـــاندنەوەی دەوڵەتی عوســـمانی بەناو كوردســـتانی ژێر دەســـەاڵتی پێشتری عوســـمانییەكاندا كێشـــران، الببرێن و ئەم نیشـــتیمانە بەزۆر دابەشـــكراوە بكرێـتەوە بەیـــەك نیشـــتیمان. پێویســـتە كورد بەئاشـــكرا بڵێت ئەگـــەر عەرەب و مســـوڵمانان لەتورك و فارسەكان لەو رووەوە پشتگیری كورد نەكەن و دژیشی بووەستنەوە، ئەوا دەوڵەتان و الیەنی تر پەیدا دەبن، كە ئەو پشتگیرییە لەكورد بكەن، چونكە بەدەنگهاتنی ئیســـرائیل سەرەتایەكە بۆ زیاتـــر بەهێزبوونی ئەو دەنگـــی الیەنگیرییە بۆ

كورد.بەهەرحـــاڵ مـــن پێموایـــە دەبێت كـــورد لەم بارودۆخـــەدا زۆر حەكیمانـــە كاربكات و خۆی لەهـــەر هەڵچوونێكـــی ژێر كاریگەری ســـۆز و عاتیفـــە بپارێزێـــت. هەروەك پێویســـتە لەدڵەوە هەردەوڵـــەت و ئیســـرائیل سوپاســـگوزاری و كەســـایەتیەكی جیهانـــی بێـــت كـــە الیەنگری دروســـتبوونی و كوردســـتان ســـەربەخۆیی دەوڵەتـــی كـــوردی بێـــت. لەالیەكـــی تریشـــەوە تێبـــگات ســـۆز و عاتیفـــەی لـــەوەش دەبێـــت مســـوڵمانان و ناسیونالیســـتی عەرەبی بەدژی خۆی نەوروژێنێـت، ئەویش بەوە دەبێت، كە ئەو

هەڵوێستەی ئیســـرائیل بەسروشتی وەربگرێت و لەپاڵ ئەوەشـــدا كاربكات بۆ هەمان مەبەست لەناو دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسالمیدا الیەنگری و پشـــتگیری بۆ ســـەربەخۆبوونی باشـــووری كوردســـتان و دروســـتكردنی دەوڵـــەت تیایـــدا بەدەســـتبهێنێـت. دیارە پێویست بەوەش ناكات، كورد لەئێســـتادا پاكانە بـــۆ نەبوونی پەیوەندی خـــۆی لەگـــەڵ هیـــچ الیەكـــدا بـــكات، چونكـــە هـــەر پاكانەكردنێـــك لەناوەرۆكدا نیشـــاندەری جۆرێك لەالوازییە. مـــن پێموایە ئەگەر عەرەبە شـــۆڤێنیەكان لەعێـــراق و نیشـــتمانی عەرەبیدا و فارســـە شـــیعەكانیش دڵنیابن لـــەوەی كورد پەیوەندی لەگەڵ ئیســـرائیلدا هەیە و دڵنیاش بن لەوەی ئیسرائیل بەجدی الیەنگری كورد دەكات، ئـــەوا پێگەی كـــورد لـــەوەی ئێســـتای بەهێزتر دەبینـــن و دەشـــێ بوێری ئەوە ناكەن فشـــاری زۆر لەسەر كورد دابنێن، بەڵكو رەنگە لەترسی داهاتـــووی خۆیـــان هەوڵبـــدەن پەیوەندییەكـــی بەهێزتر و هاوســـەنگتر لەگەڵ كورددا دروست

بكەن.هەڵبـــەت ئـــەوەی ئێســـتا لەســـەر گۆڕەپانی سیاســـەتی جیهانی دەبینرێـــت، پێدەچێت كاتی ئـــەوە هاتبێــــت جارێكـــی دیكـــە فایلـــی كوردی بخرێـتـــەوە ســـەر مێـــزی گفتوگـــۆ، بەتایبەتـــی دوای ئـــەوەی شـــیعەی عێراقـــی و ئەمەریكاش سیســـتەمێكی كـــە لـــەوەدا هێنـــا شكســـتیان دیموكراتـــی لەعێراقـــدا دروســـتبكەن، هەمـــوو لەســـایەیدا مافەكانیان پارێزراو بێت. شكســـتی پێكهێنانـــی عێراقێك بۆ هەمووان، دەشـــێ ببێتە دەســـتپێك بۆ پێكهێنانی دەوڵەتـــی كوردان. بۆ ئەو مەبەســـتەش كورد پێویســـتی بەپشتگیری دەوڵەتانـــی جیهـــان هەیـــە، هـــەر دەوڵەتێكیش زووتـــر ئـــەو پشـــتگكیریەی بۆ كورد نیشـــاندا، بێگومـــان كورد چاكە و دۆســـتایەتی ئەوی بیر ناچێـتـــەوە، بـــە تایبەت كە كوردســـتان واڵتێكە ئەگەر ســـەربەخۆ بێت، دەتوانێت زۆر بەباشی

چاكەی دۆستەكانی بداتەوە.

پێویست بەوە ناكات، كورد لەئێستادا پاكانە بۆ نەبوونی پەیوەندی

خۆی لەگەڵ ئیسرائیلدا بكات، چونكە هەر

پاكانەكردنێك لەناوەرۆكدا نیشاندەری

جۆرێك لەالوازییە

پێویستە كورد لەدڵەوە سوپاسگوزاری ئیسرائیل

و هەردەوڵەت و كەسایەتیەكی جیهانی بێت، كە الیەنگری

سەربەخۆیی كوردستان و دروستبوونی دەوڵەتی

كوردی بێت

ژماره 238 2014/7/5 15

پێشەوا محەمەد

سياسەت

هێشــــتا هیــــچ شــــتێك دیارنەبــــوو، كــــە ئیســــرائیل، زەنگی ســــەربەخۆیی كورد و پشتگیریی واڵتەكەی بۆ ئەو سەربەخۆییە بۆ دونیا بەیانكرد، ئەم پشــــتگیرییكردنەی ئیســــرائیل بــــۆ كــــورد، هەلومەرجێــــك و قسەوباســــی جۆراوجۆری هێنایە ئاراوە،

ســــەبارەت بەوەی ئایا كورد چۆن مامەڵە لەگــــەڵ ئیســــرائیلدا بــــكات، لەكاتێكــــدا لــــە رۆژهەالتی ناوەڕاستدا، پەیوەندی بەستن لەگەڵ ئیســــرائیلدا، وەك یاریكردن بەئاگر

وایە.ســــەرەتا شــــیمۆن پیرێزی، ســــەرۆكی ئیســــرائیل و دواتریش بنیامین ناتانیاهۆی ســــەرۆك وەزیرانی ئەو واڵتە، بەئەمریكا

دروســــتبوونی راگەیانــــد جیهانیــــان و دەوڵەتێكــــی كــــوردی بۆتە ئەمــــری واقیع و پێویســــتە پشــــتگیریی بكرێــــت، بــــۆ ئەو مەبەستەش پشتگیریی ئیسرائیلیان بۆ ئەو

دۆسییەیە راگەیاند.لەناو كورددا، بۆچوونی جیاواز لەسەر ئەو لێدوانانەی ســــەركردەكانی ئیسرائیل پەیوەندییەكــــە هەندێــــك دروســــتبووە،

كورد چۆن لەگەڵ ئیسرائیلدا مامەڵە بكات هاوپەیمانیەتی یان دووركەوتنەوە؟

دوای دەربڕینی راشكاوانەی پشتیوانی ئیسرائیل بۆ دەوڵەتی كوردی

16 ژماره 238 2014/7/5

نەوتی هەرێــــم وەردەگرێت، هەم واڵتێكی پشــــتگیریی ئیســــرائیلیش بەهێــــزی وەك

سەربەخۆیی كورد دەكات".بــــەاڵم، د.یەحیــــا ئەحمــــەد، مامۆســــتای زانكۆ و چاودێریی سیاســــیی، پێیوایە ئەو لێدوانانەی بەرپرسانی ئیسرائیل لەئێستادا بۆ كــــورد باش نەبــــوون. بەو هــــۆكارەی "كورد هێشتا بەشێكە لەعێراق و عێراقیش هیچ پەیوەندییەكی لەگەڵ ئیســــرائیلدا نییە، بۆیــــە لــــەم بارودۆخــــەدا ئەو پشــــتگیرییە كاریگەری نەرێنی لەسەر دۆسییەی كورد هەیــــە، بەتایەبەت بەغدا دەتوانێت ســــكااڵ لەهەرێم بكات و گومان لەپەیوەندی نهێنی

كورد و ئیسرائیل بكات".بەرپرســــانی گــــەورە وتەكانــــی دوای ئیســــرائیل، ئەمریكا لەبەرانبەر هاوپەیمانە ستراتیژەكەیدا رایگەیاند، ئەمریكا عێراقێكی هــــاوكات بەهێزتــــرە. پــــێ یەكگرتــــووی ئێرانیش سەربەخۆیی كوردی رەتكردەوە و جەختــــی لەعێراقێكی یەكگرتوو كردەوە. بەاڵم ئایا ئــــەوەی ئەمریكا و ئێران داوای دەكــــەن لەســــەر ئــــەرزی واقیع دروســــت دەبێت؟ بەبڕوای پســــپۆڕان و چاودێرانی سیاسیی، عێراقێكی یەكگرتوو و یەكپارچە بۆتــــە خەونێك كــــە هەرگیــــز جارێكی دی

بەدینایەت. الی خۆشــــیانەوە، الیەنە سیاسییەكانی كوردســــتان، دەربــــارەی ئــــەو لێدوانانەی ئیســــرائیل و پەیوەندی كورد و ئیسرائیل

بۆچوونی جیاوازیان هەیە.یەكێتــــی پەیوەندییەكانــــی بەرپرســــی نیشــــتمانی كوردســــتان دەڵێ، هەڵوێستی ئێــــران بەرانبــــەر بەقســــەی بەرپرســــانی كــــوردی دەوڵەتــــی لەســــەر ئیســــرائیل پەیوەندی بەوەوە هەیە، ئەو واڵتە ترســــی

لەئاساییشی خۆی هەیە.بەرپرســــی پیــــرە، ئەحمــــەد ســــەعدی نیشــــتمانی یەكێتــــی پەیوەندییەكانــــی كوردستان، رایگەیاند، ناوهێنانی ئیسرائیل كــــە گوایە پەیوەنــــدی لەگەڵ كــــورد هەیە قەوانێكی سواوە. رایوایە، ناحەزانی كورد رۆژنارۆژێــــك مەســــەلەی پرســــی كــــورد لەســــەر مێزی گفتوگۆ بــــاس دەكەن، الی ئێران دەڵێن كورد داردەســــتی ئەمریكایە، الی ئەمریــــكاش دەڵێن كورد داردەســــتی ئێرانــــە، هەروەهــــا الی عەرەبیــــش دەڵێن

كورد داردەستی ئیسرائیلە.پەیوەنــــدی "ســــااڵنێكە گوتــــی پیــــرە

ئیسرائیل و عەرەب زۆر بەهێزترە لەوەی كە كورد و ئیســــرائیل پەیوەندیان هەبێت، ئــــەو واڵتــــەش واڵتێكــــی بەهێزە لەســــەر ئاستی دونیا، بۆیە ئەگەر هەر پەیوەندیەك هەبێ لەنێوان ئێمە و ئیســــرائیل پێویســــتە نوێنەرایەتی ئەو واڵتە لەبەغدای پایتەختی

عێراق هەبێت".مێــــژووی پەیوەنــــدی كــــورد و جولەكە پێــــش پێیــــە بــــەو نییــــە، نــــوێ شــــتێكی لەچلەكانــــی ئیســــرائیل دروســــتبوونی سەدەی رابردوو، ژمارەیەكی زۆر جولەكە لەهەرێمــــی كوردســــتان بــــوون و دواتــــر بــــۆ ئیســــرائیل كۆچیان كرد. پرســــیارەكە ئەوەیــــە، ئایا كــــورد لەبەرژەوەنــــدی نییە پەیوەنــــدی لەگەڵ ئیســــرائیل هەبێ یاخود

چاوەڕێی عێراق دەكات.

بەئاســــایی و پاڵپشــــتییەكی بەهێز دەزانن بۆ ســــەربەخۆیی كوردســــتان، هەندێكیش بەمەترســــیداری دەبینن و پێیانوایە كورد

یاری بەئاگر دەكات.رۆژنامەنووسێك، تەئكید لەوە دەكاتەوە، ئێستا كاتی ئەوەیە كورد روو لەزلهێزێكی دونیا بكات، تا پشــــتگیریی بكەن، پێشیوایە ئەو نەوتەی ئێســــتای كورد بۆ ئیســــرائیل بێت باشــــترە وەك لەتوركیــــا و ئێران، كە چەند ســــاڵە جگەلە نائارامی هیچی تریان

بۆ كورد پێنەبووە.رۆژنامەنووس، عەبدوللەتیــــف، ئاســــۆ رایگەیاند، ئەوەی گرنگی پێنادرێت لەتوركیا پرسی كورد و دۆزە رەواكەیەتی، ئەوەشی گرنگــــی پێدەدرێت نەوت و بیزنســــە. ئەو پێیوایــــە، توركیا بەهــــۆی نەوتەوە هیچ بۆ پرســــی كورد ناكات، ئەگەر دەسەاڵتەكانی لەرۆژهەاڵتــــی ناویــــن و ئاســــیای نزیــــك زەمانــــەت نەكرێــــت. راشــــیدەگەنێت، ئــــەو بەرژەەندیانەش بێگومان بەكورد زەمانەت ناكرێــــت، بەدەوڵەتێكــــی وەكو ئیســــرائیل نیــــو ســــەدەیە كــــە زەمانــــەت دەكرێــــت،

هاوپەیمانی ستراتیجی توركیایە. لــــەو روانگەیــــەوە گوتــــی "نــــەوت دان بەتوركیا نــــەوت دانە بەئیســــرائیل، نەوت دانیش بەئیســــرائیل زەمانەتكردنی نفوز و قەڵەمرەویەكانــــی توركیایــــە لەناوچەكەدا، بــــۆ ئیســــرائیل زۆر نەرمتــــرە هەربۆیــــە لەبەرئەوەیــــە كــــوردی، ســــەربەخۆیی توركیاش هەندێك نەرمی میدیایی نواندوە، كەواتە نەوت بۆ ئیســــرائیل بڕوات هێشتا باشــــترە تــــا ئەم مینجــــە مینجــــەی توركیا بــــۆ ســــەربەخۆیی و دان نــــان بەمافەكانی كورددا، بۆ كورد ئێستا دەوڵەتێكی گەورە گرنگە، كە بــــێ دوودڵی دان بەمافەكانی و

سەربەخۆییەكەیدا بنێت".پشتڕاســــت دەنگۆیانــــە ئــــەو گەرچــــی نەكرانەوە، بەڵكو لەهەندێك ســــەرچاوەوە رەتكرانەوە، بەاڵم باڵوبوونەوەی دەنگۆی بەئیســــرائیل هەرێــــم نەوتــــی فرۆشــــتنی

قسەوباسی زۆری لەدوای خۆیەوە هێنا.عەبدوللەتیف، ئاماژەی بەوەشدا، ئەگەر ئــــەو دەنگۆیانە راســــت بن، ئەوا باشــــترە نەوتــــی كوردســــتان بــــۆ زلهێزێكــــی وەك ئیســــرائیل بێت و دەشــــڵێت "بەم هەنگاوە سەرسەختترین نەیاری كورد كە توركیایە نەرمی دەنوێنێت بۆ ســــەربەخۆیی كورد، چونكە چەند بەرامبەر قازانج لەرۆیشــــتنی

سياسەت

ژماره 238 2014/7/5 17

دەڵــــێ پیــــرە ســــەعدی لەوبــــارەوە "پەیوەندی رەســــمی و نارەسمیمان لەگەڵ ئیسرائیل نییە، ئەگەر ئیسرائیل پەیوەندی لەبــــواری ئاســــایش و هەواڵ گواســــتنەوە هەواڵێكمــــان بداتــــێ سوپاســــی دەكەیــــن. ئەگــــەر پێــــش رووداوەكانی 1ی شــــوباتی 2004 زانیــــاری بداینایــــە كــــە خۆكوژێــــك دێــــت خــــۆی دەتەقێنێتــــەوە لەهەولێر زۆر سوپاسمان دەكرد. بوونی پەیوەندی نێوان ئیسرائیل و هەرێمی كوردستان پەیوەستە بەعێراقەوە، هەر كاتێــــك پەیوەندی نێوان ئەو دوو واڵتە دروست بوو، یەكەم كەس

دەبم سەردانی ئیسرائیل دەكەم".پیرە سەبارەت بەهەڵوێستی بەرپرسانی ئیســــرائیل بــــۆ دەوڵەتــــی كــــوردی گوتــــی "بەردەوامــــی باســــكردنی مافــــی كورد بۆ

دەوڵــــەت دەلیلــــی ئەوەیــــە پرســــی كــــورد گرنگــــە. هەرچەنــــدە پرســــی كــــورد ئەوە نییــــە ئەمــــڕۆ دەســــتی پێكردبــــێ، لێدوانی بەرپرسانی ئیسرائیل كاردانەوەیە لەسەر زیادبوونی نفوزی تیرۆریســــتان لەعێراق، بەتایبەتی لەدوای رووداوەكانی سنووری موســــڵ و كەركوك، ئەگینا بۆچی پێشــــتر بەرپرســــانی ئیسرائیل ئەو هەڵوێستانەیان دەرنەدەبڕی. ئێســــتا داعش نەخشــــەیەكی دانــــاوە بەپێــــی ئەم نەخشــــەیە ســــنووری ئیســــرائیلیش دەگرێتــــەوە بۆیە ئیســــرائیل

هاتۆتەسەر خەت".دەربارەی هەڵوێستی ئێرانیش بەرانبەر پرسی كورد لەدوای لێدوانەكانی ئیسرائیل، پیرە جەختی لەوە كردەوە، ئێران ئیسرائیل بەمەترسی دەزانێت لەناوچەكەدا و بۆ ئەو

مەبەستەش ترســــی تێكچوونی ئاساییشی خۆی هەیە.

بەاڵم محەمەد حەكیم، ئەندامی مەكتەبی سیاسیی كۆمەڵی ئیسالمی، هەموو جۆرە پەیوەندییەك لەگەڵ ئیسرائیل رەتدەكاتەوە و بە مەترسی ناودەبات. ئەو گوتی "كورد بەپەیوەنــــدی لەگــــەڵ ئیســــرائیل ســــۆزی واڵتانــــی عەرەبــــی و ناوچەكــــە لەخــــۆی دووردەخاتــــەوە، بۆ كوردیش لەئێســــتادا رەزامەندی واڵتانــــی دەوروبەری و واڵتە

عەرەبییەكانی زۆر پێویستە".ئاشكراشــــی كــــرد، واڵتانــــی ناوچەكــــە لەگــــەڵ لەمامەڵەكــــردن بەوریاییــــەوە ئیســــرائیل دووردەكەونــــەوە، بۆیــــە كورد دەبێــــت زۆر وریا بێــــت و نەكەوێتە وەها

پەیوەندییەكەوە.

رایەك هەیە پێیوایە پشتیوانی ئیسرائیل لەم كاتەدا بۆ كورد بەزیان كورد تەواو دەبێت

سياسەت

18 ژماره 238 2014/7/5

سياسەت

تائێستا كەس لە پڕۆسەی سیاسی بەغدا نەكشاوەتەوە و بایكۆتی نەكردووە

تا بڵێین بەغدا بۆ ئێمە كۆتایی هاتووە

خالید شوانی، ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی بۆ سڤیل:

ژماره 238 2014/7/5 19

سياسەت

بەالمانەوە گرنگە ناوچە دابڕاوەكان

بەرێگاچارەی ئاشتییانە و دەستووریی و یاسایی بگەڕێنەوە سەر هەرێم

ئێستا ئێمە دەبێ قسە لەسەر چارەنووسی ناوچە دابڕاوەكان بكەین، نەك ئەوەی مادەی 140 ماوە

یا نەماوە

لــــەم دیمانەیەی ســــڤیلدا خالید شــــوانی و یەكێتــــی ســــەركردایەتی ئەندامــــی رابــــردووی خولــــی دوو پەرلەمانتــــاری پەرلەمانی عێراق لەسەر بازنەی كەركوك، باس لەچەند پرســــێكی تایبەت بەكەركوك دەرەوەی كوردســــتانییەكانی ناوچــــە و هەرێــــم دەكات، كە لــــەدوای رووداوەكانی 10ی حوزەیرانەوە لەالیەن پێشــــمەرگەوە لــــەوە جەخــــت ئــــەو كۆنتڕۆڵكــــراون، دەكاتەوە، كە پێویســــتە كار بۆ بەخشــــینی دڵنیایی بەتوركمانەكانی كەركوك بكرێت، تاكــــو بەگەڕانــــەوەی كەركــــوك بۆ ســــەر

كوردستان رازی بن.

یەكێتی چۆن لەو بارودۆخە دەڕوانێت، كە لەناوچە كوردســـتانییەكانی دەرەوەی هەرێم

هاتووەتە ئاراوە؟خالیـــد شـــوانی: پاراســـتنی ئـــەو ناوچانە لەو نیشـــتیمانی یەكێتـــی كارەكانـــی ئەولەویەتـــی هێـــزی ئێســـتا كـــە بەتایبەتـــی كوردســـتانە، و ناوچانەیـــە لـــەو كوردســـتان پێشـــمەرگەی ئـــەو لەســـەرەتاوە ئێمـــەش دەیانپارێزێـــت، ناوچانەمـــان بەناوچـــەی كوردســـتانی زانیـــوە، رەســـمی بەیاننامـــەی یەكێتـــی پێشـــتریش هەبووە ســـەبارەت بـــەوەی پێویســـتە لەماوەی ســـاڵێكدا مـــاددەی 140 جێبەجـــێ بكرێت و هەر لەچوارچێوەیـــەی ئـــەو ســـتراتیژییەتەدا كار بۆ گەڕاندنەوەی ئەو ناوچانە بۆ ســـەر كوردستان بكرێت، ئێســـتاش بارودۆخەكە بەو ئاڕاستەیەی ئێســـتادا رۆیشـــتووە و هێـــزی پێشـــمەرگە ئەو ئەولەویەتمـــان ئێســـتا دەپارێزێـــت، ناوچانـــە ستراتیژیشـــمان ناوچانـــەو ئـــەو پاراســـتنی

گەڕاندنەوەیانە. ئەو ســـتراتیژەی باست كرد چ پالن و

بەرنامەیەك لەخۆ دەگرێت؟خالید شـــوانی: بەتەئكید ئێســـتا ئـــەو ناوچانە بەگشـــتی نفـــوزی یەكێتییـــان تێدایـــە، یەكێتیش بەرنامەكانـــی روونـــن بۆ ناوخـــۆی كەركوك و ئـــەو ناوچانە، هەم لەگەڵ بەغـــدا و وكۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و واڵتە ئیقلیمییەكان بۆ مامەڵەكردن لەگـــەڵ بارودۆخی كەركوك و هەمووشـــی بەو ئاڕاســـتەیەیە، كـــە كەركـــوك بگەڕێتەوە ســـەر

هەرێمی كوردستان. ماوەیەك پێش ئێســـتا بەیاننامەیەكتان لەبـــارەی بارودۆخی ناوچە كوردســـتانییەكانی دەرەوەی هەرێم باڵوكردەوە، بۆچی پێشتر ئەو

بەیاننامەیەتان باڵونەكردەوە؟خالید شـــوانی: پێشـــتریش گوتبوومان و ئەو بارودۆخانەمـــان هەمـــووی شـــیكردبۆوە، ئەوە ماوەی چەندین ســـاڵە دەســـتی دەستی بەدۆزی كەركـــوك دەكرێـــت، بۆیـــە بەبـــڕوای یەكێتی و حیزبە كوردســـتانییەكانی دیكـــەش، ئیتر ناكرێت ئێمە چاوەڕێـــی بەغدا بكەین بـــۆ جێبەجێكردنی

ماددەی 140. بۆچی لەو بەیاننامەیەدا بەهارتان وەك

دوا وادە دەستنیشـــانكردبوو بـــۆ جێبەجێكردنی ئەو ماددەیە؟

خالید شوانی: ئێمە ماوەی ساڵێكمان دیاریكرد، واتا ئەوپەڕی تا دەگاتە بەهاری 2015.

درەنگوەخـــت بەیانامەیەتـــان ئـــەو نەبوو؟

خالید شوانی: نەخێر درەنگوەخت نەبوو، پێش هەڵگیرسانی ئەم بارودۆخە زیاتر لەمانگێك بەر لەهەڵگیرسانی بارودۆخەكە بەرپرسی دەستەی كارگێـــڕی یەكێتی لەكۆنگـــرەی نەتەوەیی كورد بەفەرمـــی ئـــەم پەیـــام و بەرنامەیـــەی یەكێتـــی

راگەیاند.چەنـــد و هەرێـــم ســـەرۆكایەتی بەرپرســـێكی دیكەی هەرێم دەڵێن ماددەی 140 كۆتایی هاتووە، بەاڵم ئێوە باس لەوە دەكەن، كە پێویســـتە كورد بگەڕێتەوە بـــۆ حكومەتی بەغدا بۆ بڕیاردان لەسەر ئەو ناوچانە، ئەم جیاوازییە

بۆچی؟خالید شـــوانی: ئێمە ئەوەی بەالمانەوە گرنگە ئەوەیـــە ئـــەو ناوچانە بگەڕێنەوە ســـەر هەرێمی كوردســـتان و گەڕاندنەوەكەشی بەڕێگەچارەی ئاشـــتییانە و دەستوریی و یاســـایی بێت. ئێستا هێزی پێشـــمەرگە ئەو ناوچانە دەپارێزێت، نەك یەكێتـــی، بەڵكـــو هەموو هێزە كوردســـتانییەكان جارێكـــی تـــر بەهەمـــان ئالیەتـــی جاران باســـی جێبەجێكردنـــی ماددەی 140 ناكەین، بەڵكو باس لەتەواوكردنی رێوشـــوێنە یاســـاییەكان دەكەین بۆ گەڕاندنـــەوەی ئەو ناوچانە، ئەو رێوشـــوێنە یاساییانەش لەدەستووردا بوونیان هەیە، ئەگەر باسی ئەنجامدانی ریفراندۆم یان داوای گەڕانەوە بۆ ســـەر هەرێم لەالیەن ئەنجومەنی پارێزگاوە، ئەمانە هەموو رێوشـــوێنی یاسایی و دەستوری

و سیاسین و دەبێت پەنایان بۆ ببەین. لێدوانەكانـــی عـــادل مـــوراد لەبارەی چـــۆن 140ەوە مـــاددەی تەواونەبوونـــی لێكدەدەیتەوە؟، ئایە ئەو قســـانە تەنها بۆچوونی

خۆیەتی؟خالید شوانی: بەبۆچوونی تایبەتی من ئەگەر باس لەدروســـتكردنی دەوڵەتی كوردیش بكەین، پێویســـتمان بـــەوە هەیـــە بەرنامەیەكمان هەبێت كە تێكـــڕای حیزبـــە كوردســـتانییەكان كۆك بن سەروەر ساڵەیی

20 ژماره 238 2014/7/5

سياسەت

ئێمە وەك یەكێتی رێگەنادەین هیچ

تەشكیلەیەكی میلیشیایی لەدەرەوەی هێزە

ئەمنییەكان لە كەركوك هەبێت

دوای ئەوەی پێشمەرگە بەرپەچی هێرشی داعشی

بۆ سەر ناحیەی تازە دایەوە، سەرۆكی بەرەی توركمانی هات و سوپاسی

پێشمەرگەی كرد

لەسەری و پەرلەمانی كوردستانیش رەزامەندی لەســـەری دەرببڕێـــت، ئـــەو كاتیش پێویســـتمان بەگەیاندنـــی ئـــەو پەیامەیـــە بەبەغـــدا و واڵتانی دراوســـێ و نەتەوەیەكگرتووەكان، بۆیە تائێستا كەس لەبەغدا نەكشـــاوەتەوە، كەســـیش بایكۆتی پڕۆسەی سیاسی لەبەغدا نەكردووە، تاكو بڵێین

ئیتر بەغدا بۆ ئێمە كۆتایی هاتووە. چارەنوسی ماددەی 140 چی دەبێت؟خالیـــد شـــوانی: واقعێكـــی نـــوێ هاتووەتـــە پێشـــەوە، وادەخوازێت ئێمە بەهەمان میكانیزمی جاران گفتوگۆ لەسەر جێبەجێكردنی ئەو ماددەیە نەكەیـــن، بەڵكو دەبێت باس لەوە بكرێت، كە ئەو ناوچانـــە بخرێنەوە ســـەر هەرێمی كوردســـتان نەك باس لەئاساییكردنەوە بكرێت، یان كەسێك بڵێـــت ماددەكـــە مـــاوە یـــان نەماوە و كێشـــەی یاسایی لێ دروست بكرێت، بەكورتی دوای ئەو گۆڕانكارییانەی هاتوونەتە ئاراوە، پێویستە قسە

لەسەر چارەنوسی ئەو ناوچانە بكرێت.لەچەنـــد رۆژی عەرەبـــی كەركـــوك رابـــردوودا دژایەتـــی خۆیـــان بۆ ئـــەو ماددەیە دووپاتكردەوە، ئایا ئەو دژایەتییە لەژێر رۆشنایی

ئەو هەلومەرجە نوێیە هیچ بایەخێكی دەبێت؟خالید شـــوانی: ئەمە یەكەمجـــار نییە عەرەبی كەركوك دژی ئـــەو ماددەیە بێت، بەاڵم بەواقیع ئێســـتا زۆربەی ناوچـــە عەرەبییەكانی كەركوك بـــاس ئەوانـــەی داعشـــدایە، دەســـتی لەژێـــر لەدژایەتیكردنی ماددەی 140 دەكەن نوێنەرایەتی ناوچەكانی خۆشیان ناكەن، من پێت دەڵێم ئێستا واقیعێكی نوێ هاتووەتە پێشەوە و لەچوارچێوەی ئەو واقیعە مامەڵە لەگەڵ بارودۆخەكە دەكرێت، نەك لەسەر ئەوەی پەرلەمانتارێكی عەرەب چی

دەڵێت، ماددەی 140 ماوە یان نەماوە. ئـــەو میكانیزمە چییە كە پێتان باشـــە لەرێیـــەوە مامەڵـــە لەگەڵ پرســـی ئـــەو ناوچانە

بكرێت؟خالید شوانی: پێموایە بارودۆخە سیاسییەكە گۆڕاوە و گرنگ ئەوەیە ئێمە چۆ بتوانین كەركوك بەرینەوە ســـەر كوردستان، ئیتر لەڕێی ماددەی 140ەوە بێت یان لەڕێی یاســـایەكی ترەوە بێت،

یـــان لەڕێی هێزی پێشـــمەرگەی كوردســـتانەوە بێـــت، كاتی ئـــەوە هاتووە، ئیتر پێویســـت ناكات

بچینە ناو وردەكارییەكانەوە.تـــۆ كـــورد لەخولـــی نوێـــی بـــەڕای

پەرلەمانی عێراقدا چی بكات باشە؟خالید شوانی: جارێ پێویستە لیژنەی گفتوگۆی كـــوردی بەرنامەیەكی هەبێت بـــۆ گفتوگۆكردن لەگـــەڵ عێـــراق و میكانیزمێك دیـــاری بكات بۆ گێڕانـــەوەی ئەو ناوچانە بۆ ســـەر كوردســـتان، بەدیـــل بۆ ئـــەو چارەســـەرانە بدۆزرێنـــەوە، كە ســـەركەوتوو نەبـــوون، پەرلەمانتارانیـــش وەك پەرلەمانتارانـــی پێشـــوو نوێنەرایەتی هاواڵتیانی

كوردستان بكەن بەگشتی. كەركوك ســـەنگی قورسایی یەكێتییە، بـــاس لـــەوە دەكرێت، ئێـــوە هەوڵـــدەدەن بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی نیســـانی رابردوو ئەو شـــارە ببەن بەڕێـــوە و و الیەنەكانی تر لەئیدارە

بێبەش بكەن؟ خالیـــد شـــوانی: ئێمە لەئێســـتادا پێویســـتمان بەیەكڕیزی ماڵی كورد هەیە بۆ رووبەڕوونەوەی كێشەكان و یەكێتیش بەشـــێوەیەكی بەرپرسانە

مامەڵەی كردووە.شـــیعە چەكدارەكانـــی جموجۆڵـــی لەنـــاو كەركوك مایەی مەترســـی نییە بۆ ســـەر

شارەكە؟خالید شوانی: ئیدارەی شارەكە تائێستا رێگەی نـــەداوە هیچ چەكدارێك لـــەدەرەوەی دامەزراوە ئەمنییەكان هەبێت، هەوڵەكانیشـــیان بەردەوامن لەم رووەوە و ئێمەش وەك یەكێتی رێگەنادەین هیچ تەشـــكیلەیەكی میلیشیایی لەدەرەوەی هێزە

ئەمنییەكان هەبێت. ئەی ئەو چەكدارانەی هێرشـــیان كردە

سەر داعش لەگوندی بەشیر كێ بوون؟خالیـــد شـــوانی: ئـــەوە خەڵكی بەشـــیر بەبێ هەماهەنگی بەو كارە هەستان و خراپیش بەسەر

خۆیاندا شكایەوە. پێتوایـــە پێكهاتەكانی دیكەی شـــارەكە بـــەوە رازی بـــن كەركـــوك لەالیـــەن هەرێمەوە

ئیدارە بدرێت؟عـــەرەب ئێســـتا پێموایـــە شـــوانی: خالیـــد قورســـاییەكی ئەوتۆی لەناو كەركـــوك نەماوە، بەاڵم پێویســـتە ئێمە كۆمەڵێك زەماناتی یاسایی و دەستوورییان لەســـەر ئاستی هەرێم پێبدەین بـــۆ ئەوەی ئەو متمانەیەیان الدروســـت بێت، كە بەگەڕانەوە بۆ سەر هەرێم مافەكانیان پارێزراو دەبێت، پێشموایە دەتوانین بەم پڕۆژەیە قەناعەت

بەتوركمانەكان بهێنین. هیچ هەنگاوێك نراوە بۆ دروستكردنی

ئەو دڵنیاییە الی توركمانەكان؟ئـــەم رۆژی لەیەكـــەم شـــوانی: خالیـــد گۆڕانكارییانـــە یەكێتـــی بەرنامەی خۆی هەبووە و وەفدێكـــی بـــااڵی یەكێتـــی ســـەردانی بەرەی

توركمانـــی كـــردووە و لەگەڵ ســـەرۆكی بەرەو تێڕوانینـــی ئێمـــە كۆبوونەتـــەوە، ئەندامەكانـــی خۆمـــان پێیانگەیانـــدوون بـــەوەی بەگەڕانـــەوە بۆ ســـەر هەرێـــم لەئایندەی خۆیـــان دڵنیا دەبن، پێویستیشە لەســـەر ئاستی سەرۆكایەتی هەرێم و پەرلەمانـــی كوردســـتان و حكومەتـــی هەرێم ئەم پڕۆژەیە پێشـــكەش بەتوركمان بكرێت، واتا پێویستە پڕۆژەی كورد بێت نەك تەنها پڕۆژەی

حیزبێك. هەڵوێســـتی بـــەرەی توركمانـــی لـــەو

كۆبوونەوانە چۆن بوو؟خالید شـــوانی: گۆڕانكاری بەسەر هەڵوێستی ئەوانیشـــدا هاتووە و جـــاران دژی هاتنی هێزی پێشـــمەرگە بوون ئێســـتا سوپاســـی پێشمەرگە دەكەن كـــە دەیانپارێزێت، راســـتە چەند رۆژێك دوای كۆبوونەوەكە ئەرشـــەد ساڵحی سەرۆكی بـــەرەی توركمانـــی رایگەیانـــد، كە ئـــەوان دژی سەپاندنی سیاسەتی ئەمری واقیعن لەكەركوك، بەاڵم دوو رۆژ دواتر كە پێشـــمەرگە بەرپەرچی هێرشێكی داعشی بۆ سەر ناحیەی تازە دایەوە، خۆی ســـەردانی ئێمەی كرد لەدوا سنوورەكانی پێشـــمەرگە و سوپاسی هێزی پێشمەرگەی كرد، كە ئـــەو ناوچانە دەپارێزێت، هـــەر لەوێش ئێمە

كۆبوونەوەیەكی دیكەمان لەگەڵیدا ئەنجامدا. فرۆشـــتنی نەوتـــی كەركـــوك لەالیەن هەرێمـــەوە چـــۆن لێكدەدەیتەوە؟ ئـــەو هەنگاوە

تاچەند یاساییە؟خالید شوانی: ئەو پرسە پرسێكی ئاسان نییە، هەر كارێكی واش بكرێت پێویستی بەهەماهەنگی ئیـــدارەی كەركوك و هەرێم هەیە و كارێك نییە وا بەئاســـانی بكرێت، ئـــەو لێدوانەش كە درابوو باســـی لـــەوە كردبـــوو، ئەگەر حكومەتـــی بەغدا پێداویســـتییەكانی كەركـــوك دابین نـــەكات، ئەوا حكومەتی هەرێم نەوتی شـــارەكە دەفرۆشـــێت، مووچـــەی بەغـــدا حكومەتـــی تائێســـتا بـــەاڵم فەرمانبـــەران و پـــارەی پڕۆژەكانـــی ناردووە و

تائێستا بڕیاری فرۆشتنی نەوتەكە نەدراوە.

ژماره 238 2014/7/5 21

بەپێی زانیارییەكانی گۆڤاری سڤیل هەفتەی رابردوو، یەكگرتووی ئیســـالمی بەقەیرانێكی گەورەی ناوخۆیدا تێپەڕیوە، سەرجەم ئەندامە بااڵكانـــی بادینـــان لەنـــاو یەكگرتوو لەســـەر ئاستی مەكتەبی سیاســـی و سەركردایەتی و رێكخراوی گەشەپیدانی قوتابیانی كوردستان بایكۆتـــی ئۆرگانە حیزبیەكانـــی یەكگرتوویان كـــردووە، بەهۆی ئـــەوەی یەكگرتوو لەدانانی

وەزیرەكانی كابینەی هەشتەم هیچ وەزیرێكی بادینانی دانەناوە.

پشكەكانی یەكگرتوو لەكابینەی هەشتەمی حكومەتـــی هەرێمی كوردســـتان گەورەترین كێشـــەی ناوخوێـــی لەمێـــژووی ئـــەو حیزبە دروســـتكردووە، تەنیا لەمـــاوەی دوو مانگی رابردوودا دوو پاڵیوراوی دەستنیشـــانكراوی ئـــەو حزبـــە بـــۆ پلـــەی وەزیـــری دەســـتیان لەپۆســـتەكانیان كشـــاندوەتەوە، ســـەرجەمی بەرپرسە بااڵكانی یەكگرتوو لەدەڤەری بادینان

هەڕەشەی هەڵویستوەرگرتنیان لەحیزبەكەیان كـــردووە، ئەگـــەر یەكێـــك لەوەزیـــرەكان بۆ

دەڤەری بادینان یەكالنەكرێتەوە.كـــە كوردســـتان ئیســـالمی یەكگرتـــووی لەســـاڵی 1994 دامەزراوە و تائێســـتا شەش كۆنگـــرەی بەســـتووە، لەهەریـــەك لەكابینەی چوار و پێنجەم و هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردســـتان بەشـــداربووە، بەاڵم یەكەمجارە یەكگرتـــوو لەپەرلەمانی كوردســـتان خاوەنی 10 كورســـی پەرلەمـــان بێـــت و لەحكومـــەت

كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسی یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان

تایبەت

سياسەت

بەهۆی پشكەكانی لەحكومەتدا یەكگرتوو دووچاری قەیرانێكی قووڵی ناوخۆیی دەبێت

فاتیح سەنگاوی: لەپێناو خوا و پاشان مێژوو و بۆ دوورخستنەوەی كێشەی ناوخۆیی كشانەوەی خۆم راگەیاند

22 ژماره 238 2014/7/5

سياسەت

"بەهۆی ئەم كێشانەوە ئەگەری جیابوونەوەی باڵی بادینییەكان لەناو

یەكگرتوو هەبوو"

بەپێـــی زانیارییەكانـــی گۆڤاری ســـڤیل بۆ رێگـــە گرتن لە لێكترازانی یەكگرتوو لەماوەی هەفتەی رابردوو مەكتەبی سیاسی یەكگرتوو چەندین گوشـــاری جیاوازیان لەســـەر فاتیح ســـەنگاوی وەزیـــری هەرێـــم بـــۆ كاروباری ناوچە دابڕێنراوەكان دروستكرد، تاكو دەست لەپۆســـتەكەی هەڵبگرێت تاوەكو ئەو پۆســـتە

بدرێت بەبادینیەكان.تەنیـــا دوای 17 رۆژ لەدیاریكردنـــی فاتیح ســـەنگاوی، پاڵێوراوی یەكگرتوو بۆ پۆســـتی ناوچـــە كاروبـــاری بـــۆ هەرێـــم وەزیـــری دابڕێنراوەكان، لەژێر فشاری رێكخستنەكانی یەكگرتوو دەســـتی لەپۆســـتەكەی كیشایەوە و دەشـــڵی"لەپێناوی خـــوا و پاشـــان مێـــژوو بڕیاریمـــداوە ئارەزوومەندانـــە دەســـت لـــەو مافـــە رەوا و شـــەرعییەی خـــۆم هەڵگـــرم و ئەو پلـــە و پایەیە رەتبكەمەوە و كشـــانەوەی خۆم رابگەیەنم". هەر لـــە روونكردنەوەكەیدا هاتووە:"دوای چەندین پرۆســـەی هەڵبژاردن و لەســـەر چەند ئاستێك شـــەرعیەتی تەواوم بەدەســـتهێنا و مافـــی ئـــەوەم بۆ رەخســـاوە ببمە وەزیـــری هەرێـــم، ئـــەم متمانەپێدانەش بـــوو كاركردنـــم خەلفیەتـــی بەرەنجامـــی لەچەنـــد بوارێكـــی نزیك لەو پۆســـتە و ژیان لەنێو زەمینـــەی موعاناتی ســـتەمكارییەكانی لەئێستاشـــدا دەرەنجامەكانیـــدا، و بەعـــس ســـیڤییەكەم رەوانـــەی پەرلەمـــان كـــراوە بۆ رۆژی ســـوێندخواردن، هەر دەستهەڵگرتنێكم لەم پۆســـتە دەبێـــت ئارەزوومەندانـــە بێت و بەرژەوەندییەكـــی گـــەورەی هێنابێتـــە پێـــش و زیانێكـــی بەرچـــاوی لەیەكگرتـــوو الدابێت،

بەوپێیەی كاندیدی ئەو قەوارەیە بووم".لەبـــارەی هـــەر ســـەنگاوی فاتیـــح دەستلەكاركێشانەوەكەی لە روونكردنەوەكەیدا زیاتر دەڵێ "لەم دۆخەدا كە تائێســـتا سوێندی یاســـاییم نەخواردوە و دوای هەڵســـەنگاندنی وردی هەندێ بارودۆخی تایبەت بەیەكگرتوی ئیسالمی كوردســـتان و لەبەرەنجامی حساب نەكردنێكی وردی دواســـاتەكانی هەڵبژاردنی وەزیرەكان، هەندێك گرفت و كێشە هاتەئاراوە، لەچـــوار وەزیرەكـــەی یەكێـــك دەبـــوو كـــە

بەرپرســـانە هەڵوێســـتێكی وەك یەكگرتـــوو لەكاربكێشـــێتەوە، و خۆنەویســـتانە دەســـت لەپێنـــاو دورخســـتنەوەی كێشـــەی ناوخۆیی لـــەو حیزبـــە و بـــرەودان بەهەنـــگاوی جیدی چاكســـازی و گۆڕانـــكاری ئیجابییانـــە، دوای نەبوونی یا نەتوانینی هەڵوێستێكی لەو شێوە بەهەر پاساوێك بێت، لەپێناوی خوا و پاشان مێژوودا بڕیارمدا ئارەزوومەندانە دەست لەو مافە رەوا و شـــەرعییەی خۆم هەڵگرم و ئەو پلە و پایەیە رەتبكەمەوە و كشـــانەوەی خۆم

رابگەیەنم".رۆژنامەنووســـی رەمـــەزان، ســـیروان یەكگرتـــوو بە)ســـڤیل( ی راگەیاند "یەكگرتوو لەبادینـــان دەنگەكانـــی لەهەڵكشـــاندایە، بەاڵم هیچیـــان وەزارەت چـــوار لەكـــۆی ســـەیرە نەدرایـــە بادینـــان، بۆیـــە بادینیـــەكان خۆیان بەســـتەملێكراو دەزانن، پێموایـــە ئەمە هەموو وێرانكاریـــەی نەفەســـە ئـــەو لەئەنجامـــی ناوچەگەرایەتیەیـــە، كـــە لەنـــاو یەكگرتـــوودا بەخێرایی تەشەنەدەكات و بۆتە هۆی ئەوەی

بەرێژەیەكی بەرچاو بەشداری بكات.الیەنـــە نێـــوان گفتۆگـــۆی دوابـــەدوای براوەكانی هەڵبـــژاردن، یەكگرتوو بەهەریەك و كار )كارەبـــا، وەزارەتـــی لەپۆســـتەكانی كاروبـــاری كۆمەاڵیەتی، وەزیـــری هەرێم بۆ هەماهەنگـــی نێـــوان حكومـــەت و پەرلەمـــان، ناوچـــە كاروبـــاری بـــۆ هەرێـــم وەزیـــری ئیـــدارەی دەرەوەی كوردســـتانییەكانی هەرێم(، فەرمانگەی رێكخراوە ناحكومیەكان، بەشـــداری لەكابینـــەی هەشـــتەمی حكومەتی

هەرێمی كوردستان كردووە.لەگەڵ راگەیاندنی پشـــكەكانی یەكگرتووی ئیســـالمی لەكابینـــەی هەشـــتەم، كێبركێیەكی ســـەركردایەتی ئەندامانـــی لەنێـــوان تونـــد و مەكتەبـــی سیاســـی و گەنجانـــی نـــاو ئـــەو حیزبـــە ســـەربارەت بەپشـــكەكانی یەكگرتوو لەحكومەت دروستبووە، لەژێر فشاری دەنگە ناڕازییەكانـــی یەكگرتوو ســـەبارەت بەزۆری لەوەرگرتنـــی ســـەركردایەتی ئەندامانـــی پۆستەكان لەقۆناغە سەرەتاییەكانی پرۆسەكە. ئەندامێكی ســـەركردایەتی بەناوی "د. عومەر محەمـــەد" كە پاڵیـــوراوی یەكگرتـــوو بوو بۆ بـــۆ پۆســـتی وەزیـــری هەرێم بـــۆ كاروباری ناوچە كوردســـتانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێـــم، دوای دەســـت لەكاركێشـــانەوەی لە روونكردنەوەیەكـــدا دەڵـــی "دوای ئەوەی وام هەستكرد هەندێك سەرنج و نیگەرانی لەالیەن ژمارەیـــەك خوشـــكان و برایانی یەكگرتووی ئیســـالمی كوردستان دروســـت بوو، بەوەی زیاتر لە سێ كەس لەئەندامانی سەركردایەتی پۆســـتی وەزیریـــان بەهەڵبـــژاردن وەرگرت، لەالیەن خۆمـــەوە ئارەزوومەندانـــە بڕیارمدا

ئەو پۆستە بەجێبهێڵم".دوابـــەدوای دەســـت لەكاركیشـــانەوەی د. عومـــەر محەمـــەد لەكۆبوونـــەوەی ئاســـایی ئەنجومەنـــی ســـەركردایەتی یەكگرتـــوو كـــە 2014/6/14 لەبـــەرواری هەولێـــر لەشـــاری فاتیـــح زانكـــۆ مامۆســـتای بەڕێوەچـــوو، ســـەنگاوی بەزۆرینـــەی دەنـــگ بـــۆ وەزیری هەرێم بۆ كاروباری ناوچە كوردســـتانیەكانی دەرەوەی هەرێـــم پاڵێـــورا. بـــەاڵم تەنیا چەند رۆژێك پێـــش پێكهێنانی حكومەتـــی هەرێمی كوردســـتان بەهۆی رەتكردنـــەوەی محەمەد هاودیانـــی وەزیـــری هەرێـــم بـــۆ هەماهەنگی نێوان حكومەت و پەرلەمان لەالیەن نێچیرڤان بارزانییەوە پۆستەكە لەهاودیانییەوە گۆڕدرا بەمەولود باوەمرادی ســـەرۆكی فراكســـیۆنی یەكگرتـــوو لەپەرلەمان و محەمـــەد هاودیانی وەك وەزیـــری كار و كاروباری كۆمەاڵیەتی

دیاریكرا.

ژماره 238 2014/7/5 23

قەیرانە ناوخۆكانی ئەمدواییە یەكگرتووی تا لێواری كەرتبوون برد

سياسەت

تەناتەت لەناو ســـەركردایەتی ئەوەندەی قسە لەســـەر پشـــكی ناوچەكان دەكرێت، ئەوەندە

قسە لەسەر لێهاتوویی كاندیدەكان ناكرێت".لەدوایـــن كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاســـی یەكگرتوو كە لە 2014/7/2 لەشـــاری هەولێر بەڕێوەچوو، لەكۆبوونەوەیەكدا كە سەبارەت و كوردســـتان گۆڕانـــكاری و بەبـــارودۆخ عێـــراق و ناوچەكە بەڕێوەچوو، ســـەرجەمی ئەندامانـــی مەكتەبـــی سیاســـی یەكگرتـــووی ئیســـالمی كوردســـتان بەشـــداریان كـــرد و ماڵپـــەری یەكگرتـــوو بـــەدوو ئامانـــج وێنەی كۆبوونەوەكانی باڵوكردەوە، یەكەم گرنگیدانی ئەندامانـــی مەكتەبـــی سیاســـی بەبارودۆخی ئێســـتا و خاڵـــی دووەم بـــەو ئامانجـــەی ئەو هەوااڵنـــە رەتبكاتەوە، كە بەرپرســـە بااڵكانی یەكگرتوو لەبادینان بەشداری كۆبوونەوەكان

ناكەن.ســـڤیل گۆڤـــاری زانیارییەكانـــی بەپـــی لـــەدوای دیاریكردنی ســـەرجەم پشـــكەكانی بەهـــۆی داهاتـــوو، لەكابینـــەی یەكگرتـــوو

ئەوەی بەزۆرینەی دەنگی مەكتەبی سیاســـی یەكگرتوو تەنیا وەزیرە بادینیەكەی یەكگرتوو لەئەنجامی گۆڕینی وەزیرەكان لەپۆســـتەكەی هەولێرییـــەكان كاندیـــدی و دوورخرایـــەوە كـــە "محەمـــەد هاودیانی" بوو خرایە شـــوێنی "نەســـرەدین ســـەعید" كاندیدی بادینان، بۆیە ســـەرجەمی بەرپرســـە بااڵكانی بادینان لەناو یەكگرتوو هەڕەشـــەی هەڵویست وەرگرتنیان كـــرد و بایكۆتـــی ســـەرجەم كۆبوونەوەكانی

یەكگرتوویان كردووە.ســـەرچاوەكەی ســـڤیل ئاماژە بەوەدەكات، و كار ســـەرجەم بایكۆتكردنـــی بەهـــۆی چاالكیەكانـــی یەكگرتـــوو لەمـــاوەی رابردوو لەالیـــەن بەرپرســـە بااڵكانـــی بادینـــان لەناو ئەمینـــداری فـــەرەج محەمـــەد یەكگرتـــوو، یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان نوسراوێك ئاڕاســـتەی ســـەرجەم دامـــەزراوە و مەڵبەند و لقەكانـــی یەكگرتـــوو دەكات و هەڕەشـــەی هەڵویستوەرگرتن لەسەرجەم ئەو بەرپرسانە

دەكات، كە بەدەوامی رۆژانەوە پابەندنابن.

رۆژنامەنووســـەكەی یەكگرتوو سەبارەت بەئەگەری كاردانەوەكانی بەرپرســـە بااڵكانی بادینـــان لەنـــاو یەكگرتـــوو دەڵـــی "ئەگەرچی ئـــەوەی بـــە مـــن گەیشـــتووە كێشـــەكە بەرە گەیشـــتوونەتە و دەڕوات چارەســـەری رێكەوتـــن، بـــەاڵم ئەگـــەر بـــەردەوام بێـــت و كێشەكە بێ چارەسەر بمێنێت، ئەوا دوو رێگا لە بەردەمیانە: یەكەمیان پێشخستنی كۆنگرەیە و كۆنگرەكـــەش بـــێ كێشـــە نابێـــت و بابەتی ناوچەگەرێتی زیاتر قۆڵ دەبێتەوە، دووەمیان: جیابوونەوەی یەكگرتووی بادینانە، كە رەنگە ئەمە لەئێســـتادا كارێكی ئەســـتەم بێت، بەاڵم پێموایە یەكگرتووی بادینان مقوماتی پارتێكی

سەربەخۆی تێدایە".سڤیل بۆ وەرگرتنی رای ئەندامانی مەكتەبی سیاسی و سەركردایەتی یەكگرتوو لەسنوری بەرپرســـی بەچەندیـــن پەیوەنـــدی بادینـــان یەكگرتـــووەوە كرد، بەاڵم كەس ئامادە نەبوو ســـەبارەت بـــەو بارودۆخەی نـــاو یەكگرتوو

قسەبكات.

24 ژماره 238 2014/7/5

سياسەت

پەرلەمانی ئەم جارە زیاتر مۆركی هاواڵتیبوونی پێوە دیارە و تێكەڵ بەخەم و ئازاری خەڵك بووە

فەخرەدین قادر، سكرتێری پەرلەمانی كوردستان:

خانەنشینی پلە بااڵكان بۆتە نەزیفێكی بەردەوام بۆ داهاتی ئەم واڵتە

لەم خولەی پەرلەمان بەیاسا ئەزمونی دوو ئیدارەیمان هەڵوەشاندەوە

بەشێكی پڕۆژەبارانكردنی پەرلەمان موزایەدەی سیاسی و ئیعالمییە

ژماره 238 2014/7/5 25

سياسەت

بیالل سەعید

لەرێكەوتـــن و گفتۆگۆكانـــی نێوان یەكێتی و پارتی وابڕیاردرا پۆستی سكرتێری پەرلەمـــان بگەڕێندرێتەوە بـــۆ یەكێتی، كاتی رادەســـتكردنی ئەو پۆســـتە دیارە، یان ئێوە

لەپۆستەكەتان دەمێننەوە؟فەخرەدیـــن قـــادر: دیـــارە تائێســـتا هیـــچ زانیاریەكمان نیە لەســـەرئەوەی ســـكرتێری پەرلەمان یـــان جێگری ســـەرۆكی پەرلەمان گۆڕانكارییـــان بەســـەردا دێت یـــان نا، بەاڵم لـــەرووی یاســـاییەوە ئـــەو ســـتافەی نـــاوی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانە، دەستەیەكی هەمیشەییە بەدەنگدان لەپەرلەمانی كوردستان رێكەوتنێكـــی هـــەركات هەڵبژێـــردراون، لەنێـــوان پەرلەمـــان لـــەدەرەوەی سیاســـی الیەنە سیاسیەكان ســـەبارەت بەپۆستەكانی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان بێتەكایەوە، كـــە پۆســـتی سیاســـی و ســـیادین، دەكرێت گۆڕانكاری بەسەردابێت، ئێمەش پابەند دەبین بەهەر رێكەوتنامەیەك بێتەكایەوە، ئەوكاتیش ئەگەر ماینەوە لەخزمەتی هاواڵتیانی خۆمان دەبیـــن، ئەگـــەر نەماینەوە بەهەمـــان رێكاری وەك لەكاردەكێشـــینەوە، دەســـت یاســـایی ئەنـــدام پەرلەمانێـــك درێـــژە بەكاركردنمـــان

دەدەین. رای كۆمەڵی ئیســـالمی چی دەبێت

گەر ئەم پۆستەی لێ وەربگیرێتەوە؟فەخرەدیـــن قادر: ئێمە ســـەرەتا ئومێدمان ســـكرتێری كردبـــوو داواشـــمان و وابـــوو پەرلەمـــان بدرێتە كۆمەڵی ئیســـالمی و تاكید ســـەرۆكایەتی دەســـتەی لـــەم دەكەینـــەوە الیەنـــە لەنوێنـــەری یەكێـــك پەرلەمانـــە ئیســـالمیەكان هەبێت، بەگرنگـــی دەزانین بۆ

رەنگاڵەیی سیاسی لەهەرێمی كوردستان. لەرۆژانـــی رابـــردوو لەئەنجومەنی پارێـــزگای ســـلێمانی فراكســـیۆنی یەكگرتوو لەپەرلەمانـــی ئایـــا یەكیانگـــرت، كۆمـــەڵ و كوردســـتانی هەردوو فراكسیۆنی یەكگرتوو

و كۆمەڵ یەكدەگرن؟

فەخرەدیـــن قـــادر: مەســـەلەی یەكگرتنـــی هـــەردوو فراكســـیۆن دەمێنێتەوە ســـەر ئەو گفتۆگـــۆ و دانوســـتانانەی لەنێوان یەكگرتوو و كۆمـــەڵ هاتۆتـــە كایـــەوە، ئومێـــد دەكـــەم وەك ئیســـالمیەكان بتوانیـــن كاری هاوبەش نـــەك تەنیا لەئەنجومەنی پارێـــزگاكان، بەڵكو بیـــن و كاری پێكـــەوە لەتـــەواوی كارەكان

جدیمان هەبێت.چەنـــد رابـــردوودا لەمـــاوەی پەرلەمانتارێـــك بەهـــۆی كاری حیزبـــی یان پۆستی حكومەت دەســـتیان لەكاركێشایەوە، چەنـــد پەرلەمانتـــاری دیكە بەنیازن دەســـت

لەكاربكێشنەوە؟فەخرەدین قادر: ئەو كەســـانەی دەستیان لەكاركێشایەوە لەفراكسیونی زەرد و سەوز بـــوون، لەفراكســـیۆنی زەرد كاك ئەنـــوەری حەمـــە عەلی بەهـــۆی كاری حیزبی دەســـتی پەرلەمانـــەوە لەالیـــەن و لەكاركیشـــایەوە قبوڵكرا، لەفراكسیۆنی سەوز و یەكگرتووش بەهۆی ئەوەی سیفەتی وەزیریان وەرگرتووە دەســـتیان لەكاركێشـــاوەتەوە، بەاڵم تائێستا داوای دەســـت لەكاركێشـــانەوەی دیكەمـــان بۆ نەهاتووە، هەرچەندە ئەوەی فراكســـیۆنی یەكگرتـــووی ئیســـالمی بـــرای بەڕێـــزم كاك مەولود دەست لەكاركێشانەوەكەی وەستاوە، بەهۆی هەندێك رێكەوتنی سیاســـی كە لەناو

حیزبەكەی خۆیان هەیە. واتە تائێستا دەست لەكاركێشانەوەی سەرۆكی فراكســـیونی یەكگرتوو لەپەرلەمان

قبوڵ نەكراوە؟فەخرەدیـــن قـــادر: نەخێـــر تائێســـتا قبوڵ نەكـــراوە لەســـەر داوای خۆی بـــوو، چونكە ئێمە لەئەجیندای پەرلەمان دامان نابوو بەاڵم كاك مەولـــود داوایەكـــی پێشـــكەش كردبوو، كـــە دەســـت لەكاركێشـــانەوەكەی رابگیرێت تـــا ئەوكاتەی لەنێوان خۆیـــان گفتۆگۆیەكیان هەیـــە ســـەبارەت بەدیاریكردنـــی كەســـێكی دیكـــە بۆ ئەو شـــوێنە، بەاڵم ئەوەی شـــایانی باســـە ئـــەو ســـوێندی یاســـایی خـــواردوە و ئێستا وەزیری كابینەی هەشتەمی حكومەتی

هەرێمی كوردستانە. واتە یەكگرتوو هیچ ناوێكی دیكەی مەولـــود شـــوێنگرتنەوەی بـــۆ نەنـــاردووە

باوەموراد؟فەخرەدین قادر: نەخێر، چونكە تا دەســـت لەكاركێشـــانەوەی قبـــوڵ نەكرێـــت ناكرێـــت

كەسێكی دیكە بخرێتە شوێنی. پەرلەمانی كوردســـتان و دەستەی تۆمەتبـــار بـــەوە پەرلەمـــان ســـەرۆكایەتی بەڕێوەبردنـــی لـــەرووی كـــە دەكرێـــت،

هەروەهـــا و پەرلەمـــان كۆبوونەوەكانـــی رووداوەكانی كوردستان ئەدای الوازە، ئێوە

دەڵێن چی؟فەخرەدیـــن قـــادر: مـــن پێموایـــە خـــەوی ناخـــۆش بینینە بەپەرلەمانی كوردســـتانەوە، ئەگینـــا پەرلەمانی كوردســـتان لەســـەرەتا و دەسپێكی كارەكانی وەك گروپێكی پەرلەمانی كاریكردووە و دەســـتەی ســـەرۆكایەتی زۆر بەهێز و پتەوە و پەیوەندییەكی زۆر باشمان لەگەڵ تەواوی فراكسیۆنەكانی پەرلەمان هەیە و كۆبوونەوەكانی پەرلەمان باشترین شایەتن لەسەر كارەكانی پەرلەمان، بڕیاردان لەسەر ئـــەدا یان الوازی ئەم خولـــەی پەرلەمان یان دەســـتەی ســـەرۆكایەتی پەرلەمان بڕیارێكی زووە، چونكـــە ئێمە چەندیـــن خاڵی جوانمان تۆماركردووە، كە لەرابردوودا نەبووە، وەك ســـەرۆكایەتی یاســـای هەمواركردنـــەوەی هەرێمـــی كوردســـتان، كـــە بـــۆ راســـپاردنی كابینەی حكومی بەپێی یاســـای سەرۆكایەتی بـــۆ خۆی شـــەرعیەتی تـــەواوی داوەتە دوو ئیدارەیی و سەرۆكی حكومەت و جێگرەكەی رادەسپارد بۆ پێكهینانی حكومەت، بەاڵم ئێمە ئـــەو یاســـایەمان هەمواركردەوە، دڵنیاشـــت دەكەمەوە ئەگەر ئەو فشارە یاساییە نەبوایە لەالیەن پەرلەمانی كوردســـتان، كە ئەزمونی 22 ساڵی پێشـــوو و ئەزمونی دوو ئیدارەیی بەدڵنیایـــەوە هەڵوەشـــاندۆتەوە، بەیاســـا پێكهینانـــی ئـــەم كابینەیە دوادەكـــەوت، بەاڵم بەهـــۆی ئـــەو فشـــارە یاســـاییە و هەروەهـــا خۆشـــبەختانە بەهـــۆی واژووكردنی لەالیەن ســـەرۆكی هەرێمی كوردســـتان، ئەنجامدرا، ئەمـــە یەكێك لەخاڵە جوانەكان بوو. جگەلەوە ئێمـــە كۆمەلێك پرۆژە یاســـای زۆر گرنگمان لەئەجیندای دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان داناوە، بەهاوكاری و هەماهەنگی لەگـــەڵ ســـەرۆكی فراكســـیۆنەكان كۆمەڵیك یاسامان دیاریكردووە، كە بەجدی دەمانەوێت كاری لەسەر بكەین. بۆ نمونە ئێمە دەمانەوێت پڕۆژە یاسای ئەنجومەنی دانوستان لەنێوان حكومەتـــی هەرێم و عێراق پەســـەند بكەین، ئەم پرۆژە یاســـایە خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كردووە، ئەمە خاڵی جەوهەرییە كە لەرابردوو نەبووە، بەم ئەنجومەنە دەتوانین لەئەجیندای حیزبـــی بێینـــە دەرەوە. بۆیـــە پەرلەمانی ئەم جـــارە زیاتـــر مۆركێكـــی هاواڵتیبوونی پێوە دیارە تاوەكو ئـــەوەی موركێكی حیزبی پێوە دیاربێت، راســـتە كەســـەكان كە لەپەرلەمانن پێشـــتر حیزبـــی بوون، بـــەاڵم هاواڵتی بوون بەالیانـــەوە گرنگـــە و پەرلەمانی كوردســـتان لەئێســـتا تیكـــەڵ بەئـــازار و ناخۆشـــیەكانی

لەچاوپێكەوتنێكـــی قـــادر فەخرەدیـــن گۆڤـــاری ســـڤیل ئامـــاژە بـــەوەدەكات، كە خانەنشـــینی پلە بـــااڵكان بۆتـــە نەزیفێكی بەردەوام بۆ داهاتی ئەم واڵتە و دەشـــڵی "پەرلەمانی كوردستان لەالیەن فراكسیۆنە جیاوازەكانـــی پەرلەمانەوە پـــڕۆژە باران

كراوە".

26 ژماره 238 2014/7/5

سياسەت

بەنزینخانەیەك لەهەولێر رۆژانە بۆ ماوەی دوو كاتژمێر

بەنزین دەداتە پەرلەمانتاران

سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو داوایكردووە

دەست لەكاركێشانەوەكەی رابگرین

هاواڵتیان بـــووە، ئەویـــش بەحوكمی ئەوەی لەرووداوە جۆراوجۆرەكانی ماوەی رابردوو پەرلەمان رای خۆی هەبووە، بۆ نمونە كاتێك دەســـتدرێژی دەكرێتـــە ســـەر پاســـەوانێكی دەكرێـــت، شـــەهید و ئیســـالمی كۆمەڵـــی ســـەرخەت، دێتـــە كوردســـتان پەرلەمانـــی یـــان لەشـــەنگال كاتێك كارێكی تیرۆریســـتی ئەنجامدرا، پەرلەمان هاتەسەرخەت. هەروەها بۆ ناوچە كوردســـتانیەكانی دەرەوەی هەرێم چـــوار لیژنەی دروســـتكردووە و ســـەردانی شـــوێنەكانیان كردووە، ئەم كارانە پەرلەمانی كوردســـتان دەرئەنجامـــی باشـــی هەبـــووە. سەرۆكی هەرێمی كوردستان هاتە پەرلەمان و لەگـــەڵ وەزیرەكان لەســـەر خەتیـــن. بۆیە پەرلەمانی كوردستان جۆرێك لەگەرموگوری

زۆر باشی هەیە لەم قۆناغە.پەرلەمانـــی ماڵپـــەری لەســـەر كوردســـتان ژمارەیەكـــی زۆر پڕۆژە یاســـا دیارە، كە گەیشـــتۆتە پەرلەمانی كوردستان، ئێوە چۆن فریای ئەو هەموو پڕۆژە یاســـایە

دەكەون كاری لەسەر بكەن؟فەخرەدیـــن قادر: پێویســـتە بەپالن كار بۆ پرۆژە یاســـاكان بكەین، بـــۆ نمونە كۆمەڵیك پـــرۆژە یاســـا هەن بۆ ئـــەم قۆناغـــە گرنگن، جگەلەوەش بـــۆ یەكەمجارە خولـــی گرێدانی پەرلەمان درێژ دەكرێتەوە، كە بەپێی پەیڕەوی ناوخـــۆ پشـــووی پەرلەمـــان لەمانگی حەوت دەســـت پێدەكات، بەاڵم ئێمـــە ئەو ماوەیەمان بۆ كاركردن درێژكردەوە، تا بتوانین لەســـەر كۆمەڵێـــك پرۆژە یاســـای گرنـــگ كاربكەین، وەك پرۆژە یاســـای ریكخستنی خۆپیشاندان و یاسای دانوستان و پرۆژە یاسای بودجەی حیزبەكان و دەستەی هەڵبژاردن و راپرسی. هەســـت بەوەناكەن حیزبەكان پەلە پەلەیەكیان كرد بۆ رەوانەكردنی ئەو هەموو پرۆژە یاســـایە بۆ ناو پەرلەمانی كوردستان، لەكاتێك سەیری بەشێك لەو پرۆژانە دەكەی هەســـت بەوەناكەی پەرلەمانتار یان كەســـی

یاسایی پڕۆژەی لەو شێوەیەی نوسیبێت؟

فەخرەدیـــن قـــادر: هۆكارەكـــەی ئەوەیـــە یاســـایانەی پـــرۆژە ئـــەو لەرابـــردوودا پێشكەشـــكراون، بەجۆرێـــك لەحەساســـیەت مامەڵەیان لەگەڵ كراوە، جا ئەگەر دەســـەاڵت ئۆپۆزســـیۆن ئـــەوە كردبێـــت، پێشكەشـــی بەموزایەداتـــی سیاســـی ســـەیری كـــردووە، هەروەهـــا ئەگـــەر ئۆپۆزســـیون پێشكەشـــی كردبێـــت، بەهەمـــان شـــێوە دەســـەاڵت وەك كـــردووە، موزایەدەكـــی سیاســـی ســـەیری بەرپرســـێكی زمانـــی لەســـەر بەرادەیـــەك ئەوكاتـــە ئامـــاژەی بەوەكردووە، كە راســـتە پرۆژە یاســـا هەبووە، باشـــە بەاڵم جێبەجێی ناكەین بۆ ئەوەی ئـــەوان پێمان نەڵین ئەوان بڕیارەكانـــی ئێمەیـــان جێبەجـــی كـــرد، ئـــەم نەفەســـە ئێســـتا گـــۆڕاوە، ئەمـــە یەكێكە لەو خااڵنـــەی پەرلەمانـــی كوردســـتان لەالیـــەن فراكســـیۆنەكانی پەرلەمانـــەوە پـــڕۆژە باران بكرێـــت، ئێمـــەش پالنێكـــی ســـتراتیژیمان بۆ پـــرۆژە یاســـاكان هەیـــە، بەپێـــی ئەولەویات و گرنگیـــان ئـــەو پـــرۆژە یاســـایانە دەخەینە

بەرنامەی كاری پەرلەمان. كۆمەڵـــی ئیســـالمی یەكێـــك لەوانە نەبـــوو، كـــە لەمـــاوەی رابـــردوو پەرلەمانی

كوردستانی پڕۆژە بارانكرد؟فەخرەدیـــن قـــادر: فراكســـیۆنی كۆمەڵـــی ئیسالمیش وەك الیەنێك لەالیەنەكان ئەوەی كردووە، بەشـــێكی دیكەی پرۆژە بارانكردنی پەرلەمـــان لەالیـــەن الیەنـــەكان مـــن پێموایە پەیوەندی بەموزایەدەی سیاسی و ئیعالمییەوە هەبێت، یان جاری واهەبووە هێشتا پرۆژەكە نەگەیشـــتۆتە پەرلەمان، بەاڵم لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەنووســـانی راگەیەنـــراوە، بۆیە ئەوە موازیەدەیە، چونكە ئایا كی ناڵێ ئەو پرۆژەیە لەرووی یاسایەوە كۆمەڵێك كەموكورتی تێدا نیـــە، كە بۆتان بگەڕێنرێتەوە؟ پرۆژە هەبووە

گەڕاندومانەتەوە بۆ فراكسیونەكە. بەرای شارەزایانی یاسایی بەشێك لەپرۆژە یاساكان كە لەالیەن پەرلەمانتارانەوە رەوانەی پەرلەمان كراون، لەرووی یاســـایی و زمانەوانیـــەوە كێشـــە و گرفتیان هەیە، ئایا ئێوە بۆ ئەو گرفتە چۆن مامەڵە لەگەڵ پرۆژە

یاساكان دەكەن؟ فەخرەدین قـــادر: ئێمە لیژنەی یاســـایمان لەپەرلەمانـــی كوردســـتان هەیە، كـــە یەكێك لەلیژنە هەمیشـــەیی و چاالك و ماندووەكانی ســـەرجەمی و كوردســـتانە پەرلەمانـــی یاســـاكان رەوانـــەی ئـــەو لیژنەیـــە دەكەین، جگەلەوەش كۆمەلێك راوێژكاری یاســـایمان هەیـــە بەهاوكاری ئەوان ئـــەو كەموكورتیانە پردەكەینەوە، ئەگەر لەحاڵەتیك كەموكورتیەكە

جەوهـــەری بـــن رەوانـــەی فراكســـیونەكەی دەكەینەوە.

هەواڵـــی ئەوە هەیـــە پەرلەمانتاران خەمی خۆیان خواردەوە و كێشـــەی بەنزینی خۆیان چارەسەركردووە، ئایا ئەی پەرلەمان بۆ كێشەی بەنزینی هاواڵتیان چی كردووە؟

فەخرەدیـــن قـــادر: ئێمـــە خەمـــی خۆمـــان نەخـــواردووە، پێـــش ئەوەی خـــەم لەخۆمان بخۆیـــن خەممـــان لەهاواڵتیـــان خـــواردووە، لەچەنـــد رۆژی رابـــردوو ژمـــارەی یاســـایی كۆكردۆتـــەوە، واژوویـــان پەرلەمانتـــاران كـــە وەزیـــری ســـامانە سروشـــتیەكان بێتـــە پەرلەمانی كوردستان سەبارەت بەو قەیرانەی دروســـتبووە، بەاڵم وەزیـــر لەدەرەوەیە، بۆ بۆیـــە نەتوانـــرا بانگهیشـــتی كۆبوونـــەوەكان بكرێـــت، بەاڵم لەم هەفتەیە وەزیری ســـامانە سروشتیەكان بانگهێشـــتی پەرلەمان دەكەین بۆ ئەوەی روونكردنەوە بدات سەبارەت بەو قەیرانەی دروســـتبووە، بەاڵم پەرلەمانتارانی كوردستان لەبەرئەوەی تائێستا شۆفیریان بۆ دانەمەزرێنراوە، بۆیە زۆرینەیان بەئۆتۆمبێلی خۆیان و بەشـــۆفیری خۆیان لەســـەرجەمی شاروشـــارۆچكەكان دێنـــە كۆبوونەوەكانـــی پەرلەمان، پەرلەمانتار هەیە بەچەند ســـەعات لەســـەرەی بەنزیـــن وەســـتاوە و دواتـــر 30 لیتری وەرگرتووە، بـــەاڵم نایگەیەنێتە نیوەی بازرگانـــی بەنزینـــی جگەلـــەوەش رێگاكـــە، لەبازاڕدا نیە و دەستناكەوێت. بەاڵم لەكۆتایی هەفتـــەی رابردوو بەهۆی فشـــارێك لەالیەن پەرلەمانتارانەوە، كە ناتوانن هاتوچۆ بكەن و سەردانی شوێنەكان بكەن و بڕونە كەركوك و ناوچەكانـــی دیكە بەهۆی نەبوونی بەنزین، بۆیـــە هەوڵیكمان دا وەك ئـــەو دیاریكردنەی كە بۆ تەكســـی یان ســـەیارەی وەزارەتەكان یـــان ئەنجومەنـــی وەزیـــران دیاریكـــراوە بۆ پەرلەمانتارانیش بەنزینخانەیەك دیاریبكرێت، بۆیـــە بەنزینخانەیەك دیاریكـــراوە لەهەولێر بـــۆ ئۆتۆمبێلەكانـــی رۆژانـــە دوو ســـەعات پەرلەمانتاران، بەاڵم ئەوانیش بەهەمان شێوە پێویستە ســـەڕە بگرن و قەرەباڵغی دروست دەبێـــت، ئـــەوە دوای 10 رۆژ لەبەرئـــەوەی

ژماره 238 2014/7/5 27

سياسەت

فەخرەدین تاهیر سكرتێری پەرلەمانی كوردستان لەسەر لیستی كۆمەڵی ئیسالمی

ئێمە سەرەتا داواشمان كردبوو لەپێناو

رەنگاڵەیی سیاسی لەهەرێمی كوردستان سكرتێری پەرلەمان

بدرێتە كۆمەڵی ئیسالمی یان نوێنەری الیەنە

ئیسالمیەكان لە دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەماندا

هەبێت

كێشـــەمان بـــۆ دروســـتبوو و پەرلەمانتاران بۆیـــە بكـــەن ئیـــش و كاریـــان نەیانتوانـــی بەناچاری ئەوەمان كردووە. ئەگەر واقیعیش بیـــن پەرلەمانتارێـــك كـــە نوێنەرایەتی خەڵك دەكات، لێی قبۆڵ ناكرێت لەماڵەوە دابنیشێت و بێدەنـــگ بێـــت، بۆیـــە ئەمـــە وا دەخوازێت كارئاســـانی بۆ بكەی بۆ ئـــەوەی پەیامەكەی

خۆی بگەیەنێت. لەهەڵمەتی هەڵبژاردنەكان زۆرینەی لەهەڵوەشـــانەوەی باســـیان لیســـتەكان خانەنشینی پەرلەمان كرد، ئایا هیچ یاسایەك لەبەردســـتی ئێـــوە هەیە بۆ هەڵوەشـــانەوەی

خانەنشینی پەرلەمانتاران؟فەخرەدین قادر: وەك دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان پرۆژە یاسایەكمان ئامادەكردووە، كە ژمارەی یاســـایی پەرلەمانتاران واژویان لەســـەركردووە و خوێندنەوەی یەكەممان بۆ كردووە. پڕۆژە یاســـاكە باس لەخانەنشـــینی پەرلەمانتـــاران دەكات، بـــەاڵم ئێمـــە بڕوامان وایـــە ئەو خانەنشـــینەی لەعێـــراق و هەرێمی كوردستان هەیە، واتە خانەشینی پلە بااڵكان بریتیە لەنەزیفێكی بـــەردەوام بۆ داهاتی ئەم واڵتـــە و بۆتـــە هـــۆی دروســـتبوونی هێزێك و وەزیـــر و پەرلەمانتـــار لەخانەنشـــینی راوێـــژكار و پلەی تایبەت، بۆیە ئێمە لەپرۆژە یاســـاكە باســـمان لەوەكردووە، كە بەشـــێك لەمانە فرسەتی زۆر لەپێشیان ماوە تا بتوانن خزمەت بكەن لەرووی ئەكادیمی و تەمەنەوە،

جا ئەگەر ماموســـتای زانكۆیە یان كەســـێكی سیاســـی و ئیدارییە، بۆیە ئێمە لەگەڵ ئەوەین سیســـتەمی خانەنشـــینی چارەســـەر بكرێت، موچـــە سیســـتەمی پێویســـتە جگەلـــەوەش بەتـــەواوی رێكبخرێت لەكوردســـتان، چونكە

نادادپەروەری لەپێدانی موچە هەیە. قســـە زۆر لەســـەر ژمارەی زۆری راوێژكارانی پەرلەمان دەكرێن، كە بووونەتە زۆری بودجەیەكـــی بەهەدەردانـــی هـــۆی كوردستان، ئایا ئێوە چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو

مەسەلەیە دەكەن؟تەنیـــا راویـــژكاران قـــادر: فەخرەدیـــن لەپەرلەمان زۆر نین، بەڵكو لەدامودەزگاكانی دیكەش زۆرن، بـــەاڵم لەكابینەكانی رابردوو دوو حیزب دەســـەاڵت و هەیمەنەی بەســـەر ســـەرجەم كایـــە ئیدارییەكانـــی حكومـــەت و پەرلەمـــان هەبـــووە، بۆیـــە هەریەكێك لەوانە كێبڕكێیـــان لەنێوانـــدا هەبـــووە بـــۆ دانانـــی راوێژكار، بۆیە ئەگەر راوێژكارێك پێویســـت بووبێت، بەاڵم راوێژكاری دووەم پێویســـتی نەكردبێـــت، الیەنی دووەم وەك ئیســـتحقاقی بـــەاڵم دایمەزرانـــدووە، هاتـــووە سیاســـی پێویســـتە بزانیـــن راویـــژكار گرێبەســـت نیە بەڵكو هەمیشەییە، ناكرێت هەڵیبوەشێنینەوە، بۆیە ئێستا كار لەسەر ئەوە دەكەین، كە چۆن ســـود لەتوانای ئـــەو راویژكارانە وەربگرین، بۆیە دەستەی سەرۆكایەتی لەبەرنامەی دایە راویـــژكاران دابەشـــی لیژنەكانـــی پەرلەمان

بـــكات، كە ئێســـتا ژمارەیـــان 22 لیژنەیە، بۆ ئەوەی هاوكاری لیژنەكان بكەن.

ژمـــارەی راویژكارانـــی پەرلەمـــان گەیشتوەتە چەند؟

دەگوتـــرا لەرابـــردوو قـــادر: فەخرەدیـــن ژمارەیان 56 راویژكارە، بەاڵم ئێســـتا نازانم، چونكـــە لەوانەیـــە هەندێك راویـــژكار زیادی كردبێت، بەهۆی ئەوەی بەشێك لەراوێژكاران لەكاتی تەواوبوونی خولی پێشووی پەرلەمانی

كوردستان خانەنشینكراون.

28 ژماره 238 2014/7/5

رۆژی یەكی تەمموز كاندیدی ئاك پارتی بۆ یەكەم هەڵبژاردنی راســـتەوخۆی سەرۆكایەتی توركیـــا یەكالییبـــۆوە و وەك پیشـــبینش دەكرا "رەجەب تەیب ئەردۆغان" خۆی پااڵوت. لەالیەكی تریشـــەوە یەكێك لەموفاجئە سیاســـیەكانی ئەم ســـەاڵحەددین خۆكاندیدكردنی هەڵبژاردنەیش دەمیرتاشـــی بەربـــژاری كـــورد و بەربـــژاری هەرەگەنجە، كە بۆی هەیە رەوتی هەڵبژاردنەكە بگۆڕێـــت، كە ئەویش رۆژێك پێـــش ئەردۆغان كاندیدبوونـــی خـــۆی راگەیاند. پێـــش ئەم دوو دەوڵـــەت دەسپێشـــخەری بەهـــۆی كەســـەش باخچەلی سەرۆكی پارتی بزاڤی نەتەوەپەرست فۆرمولی "بەربژاری چەتر" پەســـەندكرا و تێیدا پارتی بزاڤی نەتەوەپەرســـت و پارتی كۆماری گەل بۆ ئەوەی دەنگەكانیان لەئاست دەنگەكانی ئەكمەلەددیـــن بەفێڕۆنەچـــێ، پارتـــی ئـــاك ئیســـحانئۆغڵویان بەربژاركرد. بەمجۆرە چوار رەوتی سیاسی دیاری گۆڕەپانی سیاسی توركیا لەسەر سێ كاندید بۆ كێبڕكێكانی سەرۆكایەتی ئەم واڵتە خۆیـــان یەكالییكردۆتەوە و پێدەچێ باقی گروپە سیاســـییەكانی تریش بەســـەر ئەم

سێ بەربژارەدا یەكالیی ببنەوە. ئەم هەڵبژاردنە كە بۆخۆی یەكەم هەڵبژاردنی توركیایـــە، ســـەرۆكایەتی راســـتەوخۆی موفاجئەیەكـــی چەنـــد خۆیـــدا لەناوەرۆكـــی لەســـورپرایزەكان یەكێـــك هەڵگرتـــووە. رێككەوتنـــی دووالیەنی ســـیكۆالر – عەلمانییە لەسەر بەربژارێكی موحافزەكاری ئیسالمگەرا، واتە ئەكمەلەدین ئیحسانئۆغڵو. ئەمەش بۆخۆی شـــتێكی دانســـقەیە، چونكە پێشـــتر بەخەون و

بەشی سیاسەت

سياسەت

خەیاڵی كەسیشـــدا نەدەهات بیرلـــەوە بكاتەوە پارتییەكـــی چەپـــی دیموكراتـــی ســـەخت دەنگ ئیســـالمگەرا محافـــزەكاری بەربژارێكـــی بـــۆ كۆبكاتـــەوە. هەروەها ســـورپرایزی دووەمیش كـــە كـــوردە، كاندیدێكـــی خۆبەربژاركردنـــی لەمێـــژووی توركیـــادا یەكێـــك لەدانســـقەترین هاوچەرخـــی لەمێـــژووی راســـتە شـــتەكانە. توركیادا چەند كوردێك پۆستی سەركۆماری و سەرۆكوەزیرانیان بەدەستهێناوە، بەاڵم هیچیان ئەمەیـــان كوردیـــەوە سیاســـی بەناســـنامەی دەسنەكەوتووە و بەناسنامەی توركیەوە بۆیان لـــواوە. بۆیە كاتێـــك ســـەاڵحەددین دەمیرتاش دێـــت و بەناوی سیاســـەتمەدارێكی ناســـراوی ناســـنامەخوازی كـــوردەوە خـــۆی بۆ پۆســـتی سەركۆماری توركیا دەپاڵێوێت، ئەوە ئەمە خۆی یەكێـــك لەنیشـــانەكانی وەرچەرخانی سیاســـی گـــەورەی ناوچـــەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاســـت و

كۆماری توركیاشە. ســـەاڵحەددین دەمیرتاش: كاندیدی رەوتە

كوردستانییەكان چەنـــد توركیـــا هاوچەرخـــی لەمێـــژووی كوردێـــك بەناســـنامەی توركیـــەوە توانیویانـــە ببنە ســـەركۆمار و سەرۆكوەزیرانی ئەو واڵتە. بـــۆ نمونـــە دەگێڕنـــەوە عیســـمەت ئینۆنـــۆ كە ماوەیەكی زۆر سەرۆكوەزیران و سەركۆماری توركیا بووە و دوای مســـتەفا كەمال ئاتاتورك بـــووە، گەلیـــش كۆمـــاری پارتـــی ســـەرۆكی بەبنەچـــە كـــوردە و باپیرانی خەڵكـــی مەاڵتییە بـــوون، دواتر بەهـــۆی فتوحاتی عوســـمانیەوە چوونەتـــە ســـەالنیكی )ناوچـــەی توركنشـــینی

سێ كاندیدی هەڵبژاردنە چارەنوسسازەكە

تەیب ئەردۆغان، سەاڵحەددین دەمیرتاش ئەكمەلەددین ئیحسانئۆغڵو

28 ژماره 238 2014/7/5

ژماره 238 2014/7/5 29

جەنگیز چاندار: ئەمجارە ئەستێرەی كورد

روو لە درەوشانەوەیە

سياسەت

پارتی كۆماری گەل لەسەر ناوبراو ئیقناع بكات. بۆیـــە ئەكمەلەددین بەربژارێكی ئیســـالمگەرای دوو رەوتـــی ســـیكۆالرە. ئەمەش یەك راســـتی دەســـەلمێنێ، كە چیتر توركیـــا توركیای جاران نییە و پارامەتر و گۆڕاوی ئیسالمگەرایی رۆڵی

لەبەالداخستنی پرسە سیاسییەكاندا هەیە. ئەمە وەنەبـــێ بۆ جەهەپە ئاوا وەكو مەهەپە بەئاســـانی هـــەرس بكرێـــت. هەرئێســـتا لەنـــاو جەهەپـــە ئەم پرســـە ســـەرلەنوێ پرســـەكانی ملمالنێـــی دەســـەاڵتی لەنێوان باڵـــی دیموكرات و باڵـــی نەتەوەپەرســـتدا تۆخكردۆتـــەوە. باڵی چەپگـــر و نەتەوەپەرســـت تائێســـتا ئەوەیـــان قبوڵنەكـــردووە، كە ئیســـحانئۆغڵو بە بەربژاری خۆیان بناســـن. بۆیە بۆمباكـــە لەناو جەهەپەدا بـــۆ كۆبونـــەوە چەندیـــن و تەقیوەتـــەوە دیاریكردنـــی بەربژارێكی نـــوێ هاتۆتەكایەوە. ئەم باڵە بەئاشـــكرا بەرهەڵستیی سیاسەتەكانی كەمال كلجدارئۆغڵو دەكات و تەنانەت دەیەوێ ئەم پرســـەش بۆ سیاســـەتی ناوحیزبی خۆیان بقۆزنەوە و لەدژی كلجدارئۆغڵو، وەكو كارتێكی یەكالكەرەوە بەكاری بهێنن. بۆیە ئەكمەلەددین

دەشێ كاندیدێكی خوازراوی مەهەپە بێت، بەاڵم بەدڵنیاییەوە بۆ جەهەپە وانابێت و ئەگەری زۆر ئەوەیـــە بەشـــێكی زۆر لەدەنگدەرانـــی جەهەپە دەنگـــی پێنـــەدەن. بۆیـــە ئا لەمەوە ئەســـتێرەی

بەختی تیشكی كەمتر دەنوێنێت. تەیـــب ئەردۆغـــان: بەربـــژاری گۆڕینـــی

سیستەم بۆ سەرۆكایەتیرەجەب تەیب ئەردۆغان كە سەرۆكوەزیران و ســـەرۆكی پارتی داد و گەشەپێدانیشە، خۆی بۆ پۆســـتی سەرۆكایەتی واڵت كاندید كردووە، بەوتـــەی چاودێـــرەكان بەهێزتریـــن بەربژاری ئـــاك پارتـــی و تەنانەت بەهێزتریـــن بەربژاری توركیاشـــە. لێـــرە چەنـــد كێشـــەیەك بەرۆكـــی ناوبراو دەگرن. یەكـــەم، ئەردۆغان ئەندازیاری رەوتـــی ئیســـالمگەرایی نوێـــی توركیایـــە، كـــە بۆتـــە مۆدێلێك بۆ ناوخۆی توركیـــا و واڵتانی موســـڵمانیش. ئەو خۆی راستەوخۆ ئاك پارتی بەرێوەبردووە. كێشـــەكە ئەوەیە ئایا بەچوونی ئەو بۆ كۆشكی چانكایا، چ كەسێكی تر دەتوانێ بۆشـــایی ناوبراو لەناو ئـــاك پارتی پڕبكاتەوە؟ لەكەوالیسەوە باس لەچەند كەسێك دەكرێ، كە دوای ئـــەو دەتوانـــن ببن بەســـەرۆكی پارتی و

سەرۆكوەزیرانیش. یەكێك لەم كەسانە عەبدوڵاڵ گیولە، كە دەڵێن بەهـــۆی چەند گۆڕانكارییەكی پەیڕەوی پارتی و دەستووریشـــەوە بۆی هەیە ســـەرلەنوێ بێتەوە نـــاو گۆڕەپانی سیاســـەت. خۆی پێشـــتریش ســـەرۆكوەزیران بووە. بەاڵم تائێســـتا هیچـــی رانەگەیانـــدوە و گوتوشـــیەتی جارێـــك بیری لـــەوە نەكردۆتەوە دێتـــەوە ناو

سیاسەت یان نا!كەســـێكیتریش بولەنت ئارینجە، كە بەكەسی ســـێیەمی ئاك پارتی دەناســـرێ و بەكوچكەی سێیەمی ئەم رەوتە ناودەبرێت. هەڵبەت ناوبراو بەنەرمترین كەســـی ئاك پارتی ناسراوە، بەاڵم ئەستەم دەنوێنێـت خۆی بۆ ئەو پۆستە بپاڵێوێت. هەروەهـــا بـــاس لەعەلـــی باباجـــان و نوعمـــان كولتورموشـــیش دەكـــرێ، بـــەاڵم چاودێرەكان دەڵێن هیچیان جێگەكەی ئەردۆغان پڕناكەنەوە و لەمڕووەوە ئاك پارتی سەردەمێكی قڵپبونەوە بەخۆیـــەوە دەبینێـــت. ئەمـــە رێك هاوشـــێوەی تورگـــوت ئۆزال و ســـلێمان دەمیریلە، كە دوای ئەوەی بوون بە ســـەركۆمار، چیتر كەسەكانی دوای ئـــەوان واتە تانســـۆ چیللەر و مەســـعود یڵمـــاز نەیانتوانی جێگەكەیان پڕبكەنەوە. لەگەڵ ئەمەش ئەردۆغان بەنیازە بەســـەركەوتنی لەم هەڵبژاردنە مۆری خۆی لەمێژووی هاوچەرخی ئـــەم واڵتە بـــدات. پســـپۆڕەكان دەڵێـــن یەكێك دەیـــەوێ ئەردۆغـــان گۆڕانكارییانـــەی لـــەو دوای ســـەركەوتنی بیكات، گۆڕینی سیستەمی پەرلەمانی واڵتە بۆ سیســـتەمی ســـەرۆكایەتیی یاخـــود نیوە ســـەرۆكایەتیی. ئێســـتا سیســـتەم بەفیعلـــی ســـەرۆكوەزیران و پەرلەمانییـــە جێبەجێكردنـــە، دەســـەاڵتی یەكەمـــی كەســـی بـــەاڵم پســـپۆڕان دەڵێـــن ئەردۆغـــان دەیـــەوێ ئەگـــەر بـــۆی بلـــوێ بیگـــۆڕێ بۆ سیســـتەمی ســـەرۆكایەتی )وەك ئەمەریـــكا( یـــان النیەكەم نیوە ســـەرۆكایەتی )وەك فەرەنسا(، كە ئەوسا سەركۆمار دەبێتە سەرۆكی پارتی و سەرۆكی دەســـەاڵتی جێبەجێكردنیـــش. لـــەم حاڵەتـــەددا

پرسی ناوحیزبیش بەالدا دەخات. ئەنجام: هێشتا زووە لەسەر ئاكامەكانی ئەم هەڵبژاردنە قســـەیەك بوترێت، بەاڵم چاودێران دەڵێـــن توركیـــا ســـەختترین هەڵبژاردنی خۆی تەیدەكات و ئەمەش یەكێك لەشتەكانی "خەرقی عادەت"ی سیاسی دەنگدەر و نوخبەی سیاسی ئـــەو واڵتەیە. بۆیە چاوەڕوانی كێشـــەی زۆری لێدەكرێـــت. بەقســـەی چاودێرانیـــش بەئەگەری بـــەالدا یەكەمـــدا لەخولـــی پێشـــبڕكێكان زۆر ناكـــەون و دەكەوێتە خولی دووەمەوە. هەندێك لەراپرســـی و ئانكێتـــە پێشـــوەختەكانیش هـــەر لەئێســـتاوە دەڵێن لەخولـــی دووەمدا بەئەگەری زۆر ئەردۆغان دەیباتەوە، بەاڵم ئیســـحانئۆغڵو تاڕادەیەك لەرووی رێژەی دەنگەكانەوە تەنگی

پێهەڵدەچنێت!

یۆنـــان(. هەروەها هەندێك ســـەرچاوەیش باس لەوە دەكەن، كە بولەنت ئەجەویتیش لەبنەچەدا كورد بووە، كە پۆســـتی ســـەرۆكوەزیرانی ئەو واڵتەی بەدەستهێناوە. هەڵبەت هێشتا سەرچاوە فەرمییە باوەڕپێكراوەكان ئەمەیان پشتراســـت نەكردۆتـــەوە. جگەلەوە تورگـــوت ئۆزال خۆی بەدەمی خۆی لەچەندین بۆنەدا رایگەیاندوە، كە باپیـــری )لەباوكەوە( كـــوردە و خەڵكی مەاڵتییە بووە. ناوبراو تەنانەت لەگەلێك بۆنەشدا ئەوەی

نەشاردۆتەوە كە خۆی بەكورد دەزانێت. و بەســـەركۆمار بـــوون كەســـانە ئـــەم هیچیـــان بـــەاڵم توركیـــا، ســـەرۆكوەزیرانی و كـــورد بەنـــاوی نەنـــاوە بـــەوەدا دانیـــان بەناسنامەی كوردییەوە ئەم پۆستە وەردەگرن. بەپێچەوانەوە كەسانێكی وەكو عیسمەت ئینۆنۆ تاســـەر ئێسقان رۆڵیان لەداپڵۆســـینی راپەڕینە كوردییـــەكان و ناســـنامەی كوردیـــدا هەبووە. ئەوانەی وەكو ئۆزالیش قەت شانازیان بەوەوە نەكـــردوە، كـــە باپیریـــان ناســـنامەی كوردیان هەبـــووە. بۆیە ئـــەم دۆخەی بۆ ســـەالحەددین دەمیرتـــاش هاتۆتەكایەوە گەلێك لەو دۆخانەی تر جیاوازە، چونگە دەمیرتاش سیاسەتمەدارێكی كوردســـتانییە و پشـــت بەناســـنامەی كـــوردی و دەنگـــدەری كـــوردی دەبەســـتێت و یەكێـــك لـــەو ســـەركردانەیە، كـــە مـــاوەی دە ســـاڵێكە لەملمالنێیەكی سەختی بەدەستهێنانی مافەكانی پێناســـخوازی كوردســـتانی دایـــە. لەمڕووەوە ببێـــت چیـــی جـــا دەمیرتـــاش ســـەاڵحەددین بەســـەركۆمار و چی نەبێت، ئـــەوە الپەڕەیەكی نوێ لەمێژووی توركیا هەڵدەداتەوە و كوردێك دەچێتـــە ملمالنێی ســـەركۆماری ئـــەو واڵتەوە، وەكـــو چۆن جەالل تاڵەبانی وەكو كوردێك ئەو پۆســـتەی لەعێراق بەدەســـتهێنا. بۆیە لەمەودوا كـــورد بەناســـنامەی خۆیان دەچنە پێشـــبڕكێی پۆســـتە ســـەروەرییەكانی ئەو كۆمـــارەوە، كە نزیكەی سەدەیەكە حاشای لەبوونیان كردوە.

كاندیـــدی ئیحســـانئۆغڵو: ئەكمەلەدیـــن موسڵمانی رەوتە سیكۆالرەكان!

پارتی بزاڤی نەتەوپەرەست، كە ئاڵپ ئاساڵن توركیش بنیاتیناوە، پارتییەكی راستی پەڕگیرە و لەســـەر سەنتێزی تورانیەت )نەك تۆرانیەت!( عەلمانیـــەت و مەیلـــی ئیســـالمی عوســـمانیەت دامـــەزراوە. لەگەڵ هاتنـــی د. دەوڵەت باخچەلی پەڕگیـــرەوە لەنەتەوەپەرســـتی پارتییـــە ئـــەم بۆیـــە دەگەڕێـــت. نەرمتـــر لەناســـنامەیەكی بەمدواییانە دوای ئەوەی دەنگە محافزەكارەكانی دەریای رەش و ئانادۆڵی ناوەڕاست و هەندێك شـــوێنی كەناری دەریای ســـپی لەدەســـتداوە، ناســـنامە بەتۆخكردنـــەوەی هەیـــە نیـــازی ئیسالمییەكەی ئەم بۆشاییە لەئاست ئاك پارتیدا قەرەبـــوو بكاتـــەوە. بۆیە لەســـەر ئەكمەلەددین توانیویشـــیەتی و رێكەوتـــووە ئیســـحانئۆغڵو

30 ژماره 238 2014/7/5

سياسەت

گێڕانەوەبۆ

لەبیرنەكردن

مامۆستا هەژار موكریانی

مـــەال عەبدولڕەحمـــان تـــەواوی نـــاوی محەمەد شەڕەفكەندییە، لەكوردستان ناوی بەهـــەژار موكریانـــی دەركرد، شـــاعیرێكی هەمـــووی شـــیعرەكانی و بـــووە مـــەزن نیشـــتیمانی و نەتەوەیـــی بوونـــە. ئەم كەڵە شاعیرە لە 1921/4/15 لە شاری مەهاباد لە خێزانێكی ئاینی لەدایكبووە، لە قوتابخانەی ئاینـــی خوێندویەتـــی و ماوەیـــەك لەســـەر دەستی مەال فەوزی لەگەڵ هێمن و زەبیحی تەكیـــەی لـــە ماوەیەكیـــش خوێندویەتـــی، بورهان خوێندویانە. لەساڵی 1940 دەستی كردووە، نوسینی شیعر. شیعرەكانی حاجی قادری كۆیی و مەالی جەزیری و ئەحمەدی خانـــی كاریگەری زۆریان لەســـەر هەبووە. لە كۆماری كوردستان لەساڵی 1946 رۆڵی لـــە شـــیعر گوتن و چاالكـــی الوان هەبووە، هەروەهـــا لەگەڵ هێمن و هێـــدی، هەڤاڵ و

هۆگری یەكتر بوونە.لە پێشەوا قازی محەمەد زۆر نزیك بووە و هـــەر لەوێـــش بارزانی نەمری ناســـیوە، ئـــەم دوو كەســـە و هێمنیـــش لەكۆمەڵـــەی الوانـــی دیموكـــرات رۆڵیان هەبـــووە، پاش هەرەســـهێنانی كۆمـــاری كوردســـتان روو لەكوردســـتانی عێـــراق دەكا و نزیكـــەی 3 ســـاڵ لەو ناوە كاردەكات و ماوەیەكی زۆر لەهەولێـــر لـــە گۆڤـــاری )هەولێر( بەشـــدار دەبێـــت، كە لەالیەن شـــارەوانی هەولێرەوە دەردەكـــرا. هەروەها بـــۆ ماوەیەك دەچێتە

بەغدا و لەوێ دەژی و كاردەكات.كە شۆڕشی مەزنی ئەیلول لە 1961/9/1 بـــە رێبـــەری بارزانی نەمر دەســـتی پێكرد، پەیوەندی دروســـتكرد و گەیشتە ریزەكانی شـــۆڕش، لەرووی راگەیاندن رۆڵی گرنگی گێـــڕاوە، چ لەدەنگـــی كوردســـتان یـــان لە گۆڤـــاری كادیـــر و رۆژنامـــەی خەبـــات و بەدەنگـــی زۆرجـــار پێشـــمەرگە، دەنگـــی خـــۆی شـــیعرەكانی خـــۆی دەخوێنـــدەوە، لەكاتـــی شۆڕشـــدا، شـــیعرەكانی خـــۆی بە ناوی )هەژار بۆ كوردســـتان( و بەرگەكەی تـــری بەنـــاوی )كوردســـتان بۆ هـــەژار( لە بەیـــروت بە چاپ گەیاند و كەوتە دەســـتی پێشمەرگە و كادیران و خەڵكی كوردستان

كاریگەرییەكی زۆری هەبوو.لــــە رێكەوتی 11ی ئــــازای 1970 دەبێتە ســــەرۆكی یەكێتــــی نوســــەران و هەر بەو هۆیــــەوە دەبێتە ئەندام لە كــــۆڕی زانیاری كــــورد و لــــەو رۆژگارەدا دەتوانــــێ كتێبی زمانــــی ســــەر وەربگێڕێتــــە شــــەڕەفنامە

محەمەد مەال قادر

30 ژماره 238 2014/7/5

ژماره 238 2014/7/5 31

سياسەت

مامۆستا هەژار موكریانی دەریاچەیەك بوو لە زانستی زمانی كوردی و مێژوو

كــــوردی و بە هــــاوكاری كــــۆڕی زانیاری چاپی بكات.

بەرهەمە ئەدەبییەكانی مامۆســــتا هەژار ئەمانەن:

1. ئاڵەكۆك لە كۆمەڵە شیعری سەردەمی ژ. كاف لــــە ســــاڵی 1945 وەریگێردراوەتە ســــەر زمانی ئازەری و فارسی و ئەرمەنی

و روسی.2. بەیتی ســــەر مەڕ و الســــایی سەگ و مانگەشەو لەساڵی 1957 لە شام بە قاچاخ

چاپكراوە.خانــــی ئەحمــــەدی زینــــی و مــــەم .3لەكرمانجی بۆ ســــۆرانی لەســــاڵی 1961 لە

بەغدا چاپكراوە.4. دیوانــــی هــــەژار بــــۆ كوردســــتان و كوردســــتان بــــۆ هــــەژار لەكاتی شۆڕشــــی

ئەیلول لە لوبنان چاپ كراوە.5. شەڕەفنامەی شــــەڕەفخانی بەدلیسی لــــە فارســــیەوە وەریگڕاوەتە ســــەر زمانی

كوردی.6. چوارینەكانــــی عومــــەری خەیــــام لــــە فارســــییەوە بــــۆ كــــوردی، زۆر دەگوترێت كــــە كوردییەكــــەی خەیــــام بەهێزتــــرە لــــە

فارسییەكەی.7. مێژووی ئەردەالن.

8. راڤــــەی دیوانــــی مــــەال جەزیــــری بــــە شیعری سۆرانی.

9. وەرگێڕانــــی )تەرجومــــەی( قورئانــــی پیرۆز. زۆربەی كات لەســــەر هەندێ رستە رەئــــی منی وەردەگرت، ئەوكاتەی لە ئێران

بەیەكەوە بووین.10. یــــەك لەپەنــــای خــــاڵ و ســــفری بێ بڕانــــەوە لەنوســــینی عەلی شــــەریعەتی، لە

فارسییەوە بۆ كوردی وەریگێڕاوە.11. دایە، باوە، كێ خراوە، نوسینی عەلی

شەریعەتی لە فارسییەوە بۆ كوردی.لــــە لــــە بیركــــراوی گاوان 12. هــــوزی

نوسینی دكتۆر مستەفا جەواد.13. فەرهەنگی )قاموسی( هەمبانەبۆرینە

كوردی-كوردی، كوردی-فارسی.14. فەرهەنەنگــــی فارســــی بــــە كــــوردی

التینی چاپ نەكراوە.15. دیوانی مەال ئەحمەدی جەزیزی دەق

و مانا لێك دانەوە.16. چێشــــتی مجێــــور، بیروەرییەكانــــی

خۆی.)پێنــــج نــــاوی بــــە نامیلەكەیــــەك .17ئەنگوست دەبنە یەك مست( بۆ مندااڵن، لە

تاران بە فارسی چاپ كراوە.18. مێژووی سلێمانی )تاریخ سلیمانی(

19. پەیوەنــــدی نێــــوان ئێــــران و میســــر )پەیوەندییــــە كەلتوورییەكانــــی نێوان ئێران

و میسر(.20. قانــــون در طــــب نوســــینی عەلی بن

ئەبی سینا لە عەرەبییەوە بۆ فارسی.21. اثــــار البــــالد واخبار العبــــاد زەكەریا

قەزوێنی لە عەرەبییەوە بۆ فارسی.22. بە دەیان و سەدان وتار لە رۆژنامە

و گۆڤارەكان.

جا بەڕاستی من لە زووەوە ناوی هەژار موكریانیم بیســــتبوو، بەاڵم لەناو شۆڕشدا ئاشــــنایەتیم لەگەڵی پەیداكــــرد، رۆژ بەرۆژ خۆشەویســــتی و دۆســــتایەتی لەنێوانمــــان پتەوتر دەبوو. مامۆستا هەژار دەریاچەیەك بوو لە زانستی زمانی كوردی و مێژوو. جا لێــــرەدا دەمەوێ هەنــــدێ لەبیرەوەریەكانی خــــۆم لەبارەی ئەو كەڵــــە پیاوەی ئەدەب و

مێژووی كورد بگێڕمەوە.پاش هەرەســــهێنانی شۆڕشــــی ئەیلول، ئاوارەی ئێران بووین، هەندێكمان نزیكەی

32 ژماره 238 2014/7/5

مامۆستا هەژار لە كاتی وەرگێڕانی )تەرجومەی(

قورئانی پیرۆز. زۆربەی كات لەسەر هەندێ رستە

رەئی منی وەردەگرت

سياسەت

ســــەد ماڵ دەبووین لە عەزیمیەی شــــاری كەرج نیشتەجێ بووین. بەهۆی هاتوچۆوە لەگــــەڵ یەكتــــری بەگشــــتی پەیوەندیمــــان

بەهێزتر بوو.یەكێــــك لەوانــــە مامۆســــتا هــــەژار بوو، بەڕاستی جگەلەوەی دەریاچەیەكی ئەدەب و زمــــان و مێــــژووی كــــورد بوو، قســــەی نەســــتەق و مەتەڵی كوردی زۆر بوو، واتە لەهەمان كات فۆلكلۆریست بوو. رۆژێكیان گێڕایــــەوە گوتی: خاڵێكی لــــە گوند هەبوو، خۆشــــی لەمەهاباد دەیخوێنــــد، دەچێت بۆ الی خاڵی و خاڵیشــــی پێــــی دەڵێ، كاوڕێكم بۆت دیاری كــــردووە، بەهار دەچێ و پایز دەچی، كاوڕەكە هەر ناگاتە دەســــتی، خاڵی پێــــی دەڵێ خوارزا بە داخــــەوە بەرخەكەت گــــورگ خــــواردی، گوتی منیــــش پێم گوت: خاڵە ئــــەوە چی بوو لەو هەمــــوو بەرخانە بەرخــــی من گورگ خواردی، باشــــترە پێم

بڵێیت خوارزا پەشیمان بوومەتەوە!!رۆژێكیــــان بارزانــــی نەمر لــــە عەزیمیە، نیشــــتەجێ لــــەوێ ئێمــــە وەك ئەویــــش هاتبــــوو، نەخۆشــــییەك توشــــی بــــوو، بــــوو، )شــــێرپەنجە( نەخۆشییەكەشــــی سەفەری ئەمەریكای دەكرد بۆ چارەسەری، لە دوای هەڤااڵنــــی دێرینی خۆی ناردبوو، ئێمەمانانیش لە ماڵەكەی ئەو كۆبووینەوە. كاتێك چــــاوی گێڕا هەژار دیــــار نەبوو، لە كاك ئیدریســــی هەمیشــــە زیندووی پرسی ئــــەرێ بۆچی هەژار دیار نییە؟ وتی نازانم، وتی ئێســــتا لەدوای بنێرن و ســــەیارەكەی منــــی بۆ بنێرن، ســــەیارە چــــوو و هەژاری هێنــــاو لێی پرســــی دیــــار نەبوویــــت؟ وتی قوربــــان بــــێ ئۆتۆمبێلــــی بۆ خوا باشــــە و

رێگاكــــەش زۆر هەوراز بــــوو نەمدەتوانی بەپێیان بێم!!

ئیدریســــی كاك و مــــن تــــر رۆژێكــــی رەحمەتــــی لە مەكتەبی سیاســــی بەیەكەوە بوویــــن، كارێك هاتە پێــــش، كاك ئیدریس گوتــــی: بارزانــــی كە ســــەفەرەی دەرەوەی كرد گوتی ئاگات لــــە پەنابەرەكانی خۆمان بێت، بەتایبەت سێ كەس، هەژار موكریانی و فرەنســــۆ حەریــــری و عەبدوڵــــاڵ ئاغای پشــــدەی، بۆیە من رەفتاری تایبەتم لەگەڵ

ئەو سێ كەسە هەیە.كاتــــی كۆچــــی دوایــــی بارزانــــی نەمر لە شــــنۆیێ حەشــــاماتێكی زۆر لە جەماوەری كوردســــتانی ئێــــران و ئاوارەكانی خۆمان كۆبوونەوە ئەنــــدازە دەكرا بە 300 تا 400 هــــەزار كــــەس، هــــەژار موكریانــــی بەهۆی كۆچــــی دوایــــی بارزانی شــــیعرێكی ئامادە كردبــــوو خوێندیەوە گوتــــی )بارزانی بابی برینــــداران.....( دڵ هەتوانــــی هــــەژاران، بەیتێكــــی درێژبوو زۆربەی حەشــــامەتەكە

دەستیان كرد بە گریان و داد و فیغان.ســــااڵنە زینــــدوو هەمیشــــە هــــەژاری بــــۆ مەكتەبــــی سیاســــی پارتــــی لەناوچەی مەرگــــەوەری كوردســــتانی ئێــــران دەهات، لەالمــــان رۆژەی چەنــــد ئــــەو بەراســــتی

دەمایەوە زۆر خۆشحاڵ دەبووین.جارێك وا رێكەوت هەژار و هێدی وەك سەردانی ئێمە هاتبوونە مەكتەبی سیاسی، ئێمــــەش بە باشــــمانزانی بەدوای هەمیشــــە زیندوو هێمنیشــــدا بنێرین، كە ســــێ هەڤاڵ و هۆگــــری یەكتربوون لەمەهاباد، هێمنیش هــــات، ئەوكات لــــە ورمێ بوو لــــە گۆڤاری )ســــروە( كاری دەكــــرد و تــــازە گەڕابۆوە.

شەو من و كاك فازڵ میرانی و فەلەكەدین كاكەیــــی و هۆشــــیاری زێبــــاری و مــــالزم یونــــس رۆژبەیانــــی لەگەڵیــــان دانیشــــتین، چونكــــە خۆشــــبوو، یەكجــــار شــــەوێكی بیروەرییەكانی زەمانی فەقێیەتیان لەســــەر یەكتری دەگێڕایەوە، تائێستاش ئەو شەوە

لە یادگارییە هەرەخۆشەكانی منە. جا یادگاری ئەم مرۆڤە گەورەیە یەكجار زۆرە و كۆتایی پێ نایەت، لەبیرەوەریەكی 18ی شــــوباتی 1991 لە بارەگای لقی 6 لە عەزیمیەدا ئاهەنگێكی بچكۆڵە ســــازكرابوو، ئەویــــش بانــــگ كرابــــوو، بــــەاڵم بەداخەوە لــــەوێ وەزعــــی تێكچــــوو، لــــە تەنیــــش من دانیشــــتبوو، وتــــی وابزانــــم ئەوجــــارە دوا ژیانی منە. من و هەڤاڵێكی تر قۆڵمان گرت و بردمانــــە دەرەوە و ناردمــــان بــــۆ تاران بۆ چارەســــەری، لە نەخۆشخانە یەك دوو بــــرادەری لەگــــەڵ بوو، بە داخــــەوە لە 21/ شوباتی هەمان ساڵ ماڵئاوایی لە هەمووان كرد و ئەو شــــەوە لە عەزیمیە بووە شــــین و گریــــان، لە كاتێكدا بەفــــر دەباری، منیش هەندێك نەســــاغ بووم، بەاڵم بۆ ئەو شــــین و گریانــــە جەماوەرییــــە چووم و بەشــــدار بووم، بۆ بەیانی رەوانەی مەهابادمان كرد و لەگۆڕســــتانی باغی فیردەوس لەشــــاری مەهابــــاد لەتــــەك هێمن بەخاك ســــپێردرا، بە هەزاران كەســــی مەهاباد و ئاوارەكانی بەشــــداربوون، مەراســــیمە لــــەو كــــورد ســــەرۆكی پارتیش كاك مەسعود بارزانی

لەو مەراسیمە شكۆدارە بەشدار بوو. درود لــــە گیانــــی ئــــەو كەڵــــە زانایە و لە هەموو شــــەهیدانی كورد و كوردســــتان و

بارزانی نەمر.

ژماره 238 2014/7/5 33

نــــاوخــــــــــۆ

ئاوارەكان بارگرانیەكی زۆریان خستۆتە سەر ژیانی خەڵكی هەرێم

34 ژماره 238 2014/7/5

ناوخۆ

قەیسەری كفری شار لە سەردەمە زێڕینەكەیدا

كوردســــتان لەهەرێمــــی هەرچەنــــدە ژمارەیەكی زۆر ناوچە و ناوەندی كلتوری هەن، كە دەكرێت وەك ئامرازێكی گرنگ بۆ راكێشانی گەشــــتیاران بۆ هەرێمەكە بەكار بهێندرێن، بەاڵم هەتا ئێستاش وەك پێویست گرنگــــی بــــەو ناوچــــە و شــــوێنە مێژوویــــە گەشتیاریانە نەدراوە، ئەمەش لە كاتێكدایە، كــــە ناوچەی مێژوویی یەكێكــــە لەگرنگترین

كەرتە گەشتیاریەكان لەجیهاندا.یەكێكە لە قەیسەرییە گەورە و گرنگەكانی باشــــووری كوردســــتان قەیســــەری كفریە، كــــە مێژووەكــــەی بــــۆ ســــەدەی نۆزدەهەم چیرۆكــــی قەیســــەریە ئــــەم دەگەڕێتــــەوە. ژیانی كورد و كوردەواریمان لەســــەدەكانی رابردوودا بۆ دەگێڕێتەوە، جگەلەوەی توانای ئەندازیــــاری تەالرســــازی و هونەرەكانــــی ئەو كاتــــەی كوردیشــــمان بــــۆ دەردەخات، قەیسەرەیەكە لەرابردوودا ژمارەیەكی زۆر دوكانی هەبووە، جگەلە چەندین خان، لەوانە : خانی خەڵووز، خانی مەال عەباس ناسراو

بەخانی گەنم و خانی موحسن ئاغا.شـــاری كفـــری بۆخۆی یەكێـــك بووە لە شـــارە گرنگەكان لە مێژووی كوردســـتاندا

راوێژ كامەران

ژماره 238 2014/7/5 35

قەیسەری كفری كە مێژووەكە بۆ سەدەی نۆزدەهەم دەگەڕێتەوە

ناوخۆ

لوتكـــەی رۆژئـــاوای الی دەكەوێتـــە و باوەشاســـوارەوە، لـــە ناوچـــەی گەرمیان، لەم شارەشـــدا كورد و عەرەب و توركمان بەیەكـــەوە دەژین، شـــارەكەش هەرچەندە شـــارێكی رەســـەنی كوردییـــە، بـــەاڵم لـــە ســـاڵی 1975 خراوەتـــە ســـەر پارێـــزگای دیالـــە و ئێســـتاش یەكێكە لە ناوچە كێشـــە لەســـەرەكان. بـــەاڵم یەكێـــك لـــەو بەڵگـــە كۆنانەی رەســـەنایەتی كوردبوونی شاری كفری دەسەلمێنێ، شێوەی بیناكردنی چوار تاقی ســـەر گۆڕســـتانەكەی باوەشاسوارە، كە بەشـــێوەی چـــوار تاقی پەرســـتگاكانی ئاینی زەردەشتی دروست كراون. زۆربەی بینـــا و خانوەكانـــی كفری كۆن بەشـــێوەی ئـــەم دروســـتكراون )كەوانەیـــی( كەمـــەر جۆرە بیناســـازیە لەدێر زەمانەوە لە ناوچە

كوردیەكاندا باو بووە.قەیســـەری كفری ئێســـتا بۆتە هێمایەك بۆ ئەو شـــارە بەر لە 200 ســـاڵ لەمەوبەر دروســـتكراوە و لەو كاتـــەدا زیاتر لە 150 دوكانی تێدا بووە. قەیســـەرییەكە كۆمەڵێك یەكەی بیناسازی ناوازە و جوانی بۆ كراوە، وەك گومـــەز و تاقی كەوانەیی جۆراوجۆر و دەروازەی فـــراوان و تونێـــل، هەروەهـــا سیســـتەمی خـــان و بینـــای دوو نهۆمـــی

ســـەرنجڕاكێش و زۆرێكـــی تـــر، بەوتـــەی قەیســـەریەكە ناوچەكـــەش دانیشـــتوانی مەڵبەندی شارێكی تەواو پێشكەوتوو بووە، بنكەیەكی بازرگانی گرنگی ناوچەكە بووە، كە لەچەند ئاڕاستەیەكەوە قافڵەی بازرگانی

روویتێكردووە. ئەحمـــەد عەلـــی یەكێكە لە دانیشـــتوانی ئەو ناوچەیە، ئەو لەبارەی قەیسەرەیەكەوە بـــازاڕە ئـــەم "لەكۆنـــدا وت ســـڤیلی بـــە جمـــەی دەهـــات لەخەڵـــك و بازارگانەكان لەناوچەكانـــی دیكەوە دەهاتنـــە ئەم بازارە و دەســـتیان دەكـــرد بەكڕین و فرۆشـــتن، بۆیە خەڵكی ئێســـتا ئومێـــدی ئەوە دەكەن، ئەم بازاڕە وەكو شـــێوازی پێشووی خۆی دروســـت بكرێتەوە، چونكە شـــوێنەوارێكی كۆنـــی كفریە، بەاڵم بەداخەوە ئێســـتا وەك خۆتـــان دەیبینـــن نـــۆژەن نەكراوەتـــەوە و هـــەر وەك كـــەالوە ماوەتـــەوە، هەرچەندە چەند جارێك بڕیاری نۆژەنكردنەوەشی بۆ

دەرچووە".لـــە قەیســـەری كفـــری، بـــەدەر ئێســـتا بەنداوێكیـــش لەشـــارەكەدا دروســـتكراوە، كـــە خەڵكـــی شـــارەكە و زۆرێكیـــش لـــەو كەســـانەی بۆ ســـەردان دێنە شاری كفری ســـەردانی دەكـــەن، بـــەاڵم وەك بەشـــێكی

زۆر لەدانیشـــتوانی شـــاری كفر ئاماژەیان پێـــدا، نۆژەنكردنـــەوەی قەســـیەری كفـــری بەو شـــێوەیەی لەكۆندا هەبووە، گرنگترین پرۆژەیە كە بۆ شـــارەكەیان بكرێت، چونكە هـــەر بـــە چونت بـــۆ نێو ئـــەو قەیســـەریە كۆنـــی مێژوویەكـــی بـــۆ دەگەڕێیتـــەوە تێیـــدا چەندیـــن دوكان كـــە نەتەوەكـــەت، و بـــازاڕ بەشـــێوازێكی ئەندازەیـــی نـــاوازە

دروستكراون.لەقەیســـەری بـــەدەر كفـــری شـــاری كفری، كـــە بەناوبانگترین شـــێونەواریەتی، چەنـــد شـــوێنەوارێكی دیكەشـــی تێدایە كە لەدیارترینیان ئاســـكی كفری و ئاشـــتۆكان و) تلیشـــان ( و )دوانزە ئیمام( و )سەرقەاڵ( و )گردەگۆزینـــە( و چەنـــدان شـــوێنی تـــر لەناوچـــەی كفـــری . لەنزیك شـــاری كفری ژمارەیەك ناوچەی تێكدراوی شوێنەواری فـــراوان هـــەن، وەك ) قـــەرە ئۆغـــاڵن( كە پاشـــماوەی خانووەكانی لەبـــەرد و گەچ و نەخـــش و نیـــگاری گەچـــكاری دەبینرێـــت، هەروەهـــا بـــە دووری )5(كـــم لەباكووری كفریەوە گردێكی شـــوێنەوار هەیە، كە پێی دەگوترێت قەاڵی كچان )قز قلعەسی(، بەاڵم هەمـــوو ئـــەم پـــرۆژە شـــوێنەواریانە هەتا

ئێستاش لەچاوەڕوانی نۆژەنكردنەوەدان.

36 ژماره 238 2014/7/5

بەهۆی كەمی بەنزین هەندێك شۆفێر پاسەكانیان لەماڵەوە راگرتووە

ناوخۆ

لەگەڵ قەیرانی بەنزین هێڵەكانی گواستنەوەی ناو شار زیاتر پەكیانكەوتووە

هاواڵتیەك: یەك كاتژمێر زیاتر چاوەڕێی پاسم كردووە نەهاتووە!

شۆفێری پاسێك: ئەو بڕە بەنزینەی بە سڕە وەریدەگرین بەشی یەك سەفەرمان ناكات!

ژماره 238 2014/7/5 37

بەڕێوەبەری گواستنەوەی هەولێر: پڕۆژەی "پاس ستی" كێشەی هاتوچۆی ناو

هەولێر چارەسەر دەكات

ناوخۆ

"ماڵــــم لەدەرەوەی شــــارە، جاری وابووە زیاتــــر لەكاتژمێرێــــك وەســــتاوم بــــۆ پاس كەچــــی نەهاتــــووە". لوقمان بــــە توڕەییەوە ئەو قســــانەی بۆ "سڤیل" كرد، كاتێك لەسەر هەولێــــر كەســــنەزان ســــەرەكی شــــەقامی

لەچاوەڕوانی پاسدا وەستابوو. نەبوونــــی رێكخســــتن لــــە گواســــتنەوەی بــــە كۆمەڵ بەیەكێــــك لەگرفتــــە گەورەكانی هاتووچــــۆی ناوشــــار دادەنرێــــت، بەتایبەت گرفتــــەی ئــــەم ســــوتەمەنی قەیرانــــی قوڵتركردۆتــــەوە. الیەنی بەپرســــیش ئاماژە بەوە دەكات، كە لەهەوڵی چارەســــەركردنی

ئەو گرفتانەن و پڕۆژەی نوێیان هەیە.ئاوارە حوســــێن دەرچوویەكــــی زانكۆیە بەگلەییــــەوە بــــاس لــــەوە دەكات، كــــە چوار ســــاڵی زانكۆی زۆر بەناخۆشــــی تەواوكرد. ئەو دەڵێت "جاری وابووە كاتژمێر 10 وانەم تەواو بــــووە، كەچــــی كاتژمێــــر 2 لەماڵەوە بووم، چاوەڕێــــی هاوڕێكانم دەكرد تاوەكو تــــەواو بن پێكەوە تاكســــی بگریــــن، بەهۆی نەبوونــــی پــــاس هەمیشــــە بۆ ماڵــــەوە و بۆ

زانكۆ دوادەكەوتم".هاواڵتیــــان گواســــتنەوەی هێڵەكانــــی كــــە ناوخۆییــــە، بەشــــێكیان بەشــــن، دوو لەســــەنتەری شــــارەوە دەســــت پێدەكات بۆ هەمــــوو گەڕەكــــەكان و لەشــــاری هەولێــــر زیاتر لەهەژدە هێڵ هەیە، بەشەكەی دیكەی دەرەوەی شارە، كە هەر یەكەیان ئۆتۆمبێلی تایبەت بەخۆی هەیە، هێڵی دەرەوەی شــــار دابەش بووە بەسەر دوو تەرمیناڵی باكوور لەماســــتەرپالنی هەولێــــر، رۆژئــــاوای و هەولێر، كەسنەزان و بنەساڵوە و دارەتوو..

هتد، بەناوەوەی شار لەقەڵەم دراون.شــــۆفێران كەمی بەزین دەكەنە هۆكاری ســــەرەكی بۆ ناڕێكوپێكی لەوادەی گەیشتن

و هاتوچۆی پاسەكانی گواستنەوە.هێڵــــی بەرپرســــی محەمــــەد پشــــتیوان مامۆستایانە لەناو شاری هەولێر، باس لەوە دەكات، كــــە ئەوان پێشــــتر كاتی دەرچوون لەبــــەر ئێســــتا دیاربــــووە، هاتنەوەیــــان و قەیرانی كەمی بەنزین وایكردووە بەشــــێك لەشۆفێرەكان پاسەكانیان لەماڵەوە رابگرن. هەروەها پشتیوان گوتیشی "لەكاتی دەوامی قوتابخانەكان بەو پێیەی خاوەن پاســــەكان هاتوچــــۆ بەقوتابیان دەكەن، بۆیە كێشــــەی هاتووچۆی هاواڵتیان زۆر دەبێت، ئێستاش بەهــــۆی مانگــــی رەمەزانیشــــەوە بەشــــێك

لەشۆفێرەكان ناتوانن كار بكەن".

هەرچەنــــدە هێڵی كەســــنەزان لەماســــتەر پالنــــی هاتوچۆی هەولێر بەهێڵی ناو شــــار لەقەڵــــەم دەدرێت، هاوكات بەرپرســــی ئەم هێڵــــە خۆیــــان بــــەدەرەوەی شــــار لەقەڵــــەم دەدەن، چونكە تاوەكو دەگەنە ناو شار كات

و بەنزینێكی زۆرتر خەرج دەكەن.كەریم عەزیز بەرپرسی هێڵی كەسنەزان دەڵێ "مــــن لەدوێنێوە پاســــەكەم راگرتووە، چووم بۆ سرەگرتنی بەنزین، ئەو بەنزینەشی وەریدەگرین بەشــــی ئێمە ناكات بۆ ئەوەی یەك جار بچینە ناو شار و بگەڕێینەوە، بۆیە داوا لەحكومــــەت دەكەیــــن بەنزینخانەیەكی تایبەت بەپاسەكان بكاتەوە، چونكە پاس بۆ

چینی كەمدرامەت و هەژارە". سەندیكای گواستنەوە و گەیاندن كاریان لەنــــاو هاتۆچۆیــــە هێڵەكانــــی رێكخســــتنی گــــەڕەكان و دەوروبــــەری شــــاری هەولێر بەگشــــتی. بەپێی ئامارێك لەو سەندیكایەوە ژمــــارەی پــــاس و كیــــا لەهێلەكانــــی ناوە و 800 لــــە زیاتــــر دەگاتــــە شــــار دەرەوەی

ئۆتۆمبێلی گواستنەوە. عەبدوڵــــاڵ كەریــــم بەرپرســــی ســــەندیكا هۆكاری نارێكوپێكی لەرێكخستنی پاسەكان و هاتوچۆی بەكۆمەڵ بۆ فراوانبوونی شاری هەولێــــر دەگێڕێتــــەوە و دەشــــڵێت "بــــۆ ئەو گەڕەكە نوێیانەش كە دروســــت دەبن تەنها دەتوانین هێڵــــەكان درێژ بكەینەوە، ناتوانین هێڵ زیاد بكەین، چونكە هێڵە دیاریكراوەكان تێكەڵ و ئاڵۆز دەبن، هەر بۆیە ماوەی چەند ســــاڵێكە هێــــڵ دابــــەش نەكــــراوە". هەروەها ئەو بەرپرســــە دووپاتیدەكاتەوە، كە لەگەڵ رێككەوتــــوون گواســــتنەوە وەزارەتــــی لەمــــەودوا هێڵی نــــوێ لەنــــاوە و دەرەوەی

شار دابەش بكەن.ئەندازیار عەبدولخالق عەلی بەڕێوەبەری گواستنەوەی هەولێر، ئاماژە بە كەموكوڕی لەگواســــتنەوەی بەكۆمەڵ لەشاری هەولێر دەكات، بــــەو پێیەی لەگواســــتنەوەدا كەمتر رەچــــاوی كاتــــی مــــاوەی نێوان پاســــەكان دەكرێت، بەڵكو رەچاوی بەیانیان و ئێواران دەكرێــــت، لــــەو كاتانــــەدا هاتوچــــۆ زیاتــــر

دەبێت.عەبدولخالــــق دەڵــــێ لەئێســــتادا لەرێگەی )ئیــــف بەنــــاوی ئیتاڵیــــەوە كۆمپانیایەكــــی جی تەكنــــۆ پۆڵۆ( هــــەوڵ دەدرێت پڕۆژەی پاس ســــتی بخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە و 20%ی دیزانــــی پڕۆژەكــــە تــــەواو بــــووە. جەخــــت لەوەش دەكاتەوە، كــــە "پارێزگاری هەولێــــر لەهەوڵی ئەوەدایە هەرچی زووترە پڕۆژەكە تەواوبێت". پێشیوایە ئەم پڕۆژەیە

دەتوانێت كێشەی هاتووچۆ لەشاری هەولێر چارەســــەر بــــكات، چونكە بەسیســــتەمێكی تایمــــی رێكخــــراو كاردەكات، بەشــــێوەیەك هەر كەســــێك بۆ ماوەی چەنــــد خولەكێكی كەم لەوێســــتگەی پاس چــــاوەڕوان دەبێت، لەوكاتــــەی بــــۆی دیاریكراوە دەبێــــت بگاتە

شوێنی خۆی بێ دواكەوتن.هاواڵتیــــان تەنهــــا كێشــــەیان دواكەوتنی پاســــەكان نییە، بەڵكو بەشــــێك لەپاســــەكان زۆر كۆنــــن. عەبدولخالــــق لــــەم بارەیــــەوە دەڵێــــت "بەبڕیــــاری پارێزگار هەركەســــێك پــــاس نــــوێ بكاتــــەوە نابێــــت بیگۆرێــــت بۆ پاسێك كە مۆدێلەكەی لە 2010 كەمتر بێت، حكومەت سێ هەزار دۆالر بەدیاری دەداتە هەر شــــۆفێرێك پاســــەكەی نــــوێ بكاتەوە، بــــەاڵم هەندێــــك كــــەس لەتوانایانــــدا نییــــە پاســــەكەیان بگۆڕن، بۆیە ناتوانین فشاریان

بخەینەسەر".بــــەو پێیــــەی بــــەردەوام شــــاری هەولێر دوای بەتایبــــەت لەگەورەبوندایــــە، دروســــتكردنی ئەو یەكە نیشتەجێبوونانەی لەســــەنتەری شــــار دوورن، هیچ پاسێكیان بــــۆ تەرخــــان نەكراوە، بــــەاڵم بەگوتەی ئەو بەڕێوەبــــەرە بەتەواوبوونی پڕۆژەی ســــتی پــــاس كێشــــەی هاتووچۆی ئــــەو گەڕەك و

شارە نوێیانە كەمدەبێتەوە.عەبدولخالق عەلی لەبارەی پڕۆژەی "ترام وەی" كــــە دیزاینەكــــەی تەواو بــــووە، گوتی "ئــــەو پڕۆژەیە تێچوونێكــــی زۆری دەوێت، لەم كاتەدا لەتوانای حكومەتدا نییە، بەهۆی كەمی بودجە، بەاڵم لەهەوڵی ئەوەداین یەك

هێڵی تەواو بكەین".بەشــــێك لەهاواڵتیان پێیانوایە لەم كاتەدا كە قەیرانی بەنزین هەیە، پێویستە حكومەت كاری زیاتر بكات بۆ ئامرازی گواستنەوەی شــــاگردی گەنجێكــــە لوقمــــان بەكۆمــــەڵ. دوكانێكە، گوتیشی "ئەگەر بەتاكسی هاتوچۆ بكەین نرخەكەی دوو هێندەی جارانە، بۆیە پێویســــتە لــــەم قەیرانــــەی كەمــــی بەنزینــــدا حكومەت هێڵەكانی پاس زیاتر تۆكمە بكات، بەتایبەت بۆ ئەو هاواڵتیانەی كەمدرامەتن".

چرۆ حوسێن

38 ژماره 238 2014/7/5

ئاوارەكانـــی ســـوریا لەهەرێمی كوردســـتان دەگاتـــە 215 هـــەزار كـــەس، هەرچەنـــدە بۆ ئاوارەكانی موســـڵ داتایەكی ورد نییە، بەاڵم بەپێـــی ئامارێـــك لەمانگـــی ســـوری عێراقی ژمارەیـــان نزیكەی 300 هەزار كەســـە، ئەو ئاوارانەشـــی لەئەنبار و فەلوجـــەوە هاتوون نزیكەی 12 هـــەزار خێزانن، هەروەها بەپێی كاروبـــاری و كار لەوەزارەتـــی ئامارێـــك لەرێگـــەی كەســـانەی ئـــەو كۆمەاڵیەتـــی كۆمپانیاكانـــی وەبەرهێنانەوە بـــۆ كاركردن ژمارەیـــان كورســـتان، هەرێمـــی هاتوونـــە

نزیكەی 15 هەزار كەسە.ئەو ژمارە زۆرەی ئاوارەكان بارگرانیەكی زۆریان خســـتۆتە ســـەر ژیانـــی هاواڵتیانی هەرێـــم. لەبازاڕ و مۆڵەكانەوە تاكو باخچە و شوێنە گشتیەكان و بەنزیخانە و نەخۆشخانە و تەنانەت لـــە مزگەوتەكانیش قەرەباڵغیەكی زۆریان دروســـتكردووە. كارمەندێكی ســـەر بـــە دەزگایەكی ئەمنی، كە كاروباری مۆڵەتی نیشتەجێبوونی ئەو ئاوارانە رایی دەكات، بۆ ســـڤیل گوتـــی "رۆژانە لە كاتژمێـــر 8 تا 4ی ئێـــوارە ئیســـراحەتمان نیـــە، هـــەر خەریكی راییكردنی كاروباری ئەوئاوارە عەرەبانەین، فشـــارێكی زۆریان لەســـەر ئێمەش دروست

كردووە". د. دینـــدار زێبـــاری جێگـــری بەرپرســـی كاروبـــاری بـــۆ دەرەوە پەیوەندییەكانـــی رێكخراوە نێو دەوڵەتییەكان لەبارەی بوونی

"دەچینـــە بـــازاڕ كااڵ گران بـــووە، خانوو بەدەست ناكەوێت، كرێ زۆر زیادی كردووە، زۆربـــەی دراوســـێكانمان كورد نیـــن". ئەمە گوتەی كاردۆ عەلیە، دانیشـــتووی یەكێك لە

گەڕەكە تازەكانی هەولێرە.بارودۆخـــی ناســـەقامگیری بەهـــۆی ناوچەكانـــی خـــواروو و ناوەڕاســـتی عێراق و بارودۆخـــی واڵتـــی ســـوریا، ژمارەیەكـــی زۆر ئـــاوارە روویان لەهەرێمی كوردســـتان ژمارەیـــان بەرۆژیـــش رۆژ كـــردووە، لەزیادبووندایە، بەتایبەت دوای داگیركردنی لەالیـــەن عێـــراق لەشـــارەكانی بەشـــێك داعشـــەوە، بەهاتنـــی ئاوارەكانـــی موســـڵ و ئەنبـــار هێنـــدەی دیكـــە قورســـایی كەوتۆتە سەر شـــانی هاواڵتیانی هەرێمی كوردستان و داوا لەحكومـــەت دەكـــەن پالنی هەبێت بۆ

رووبەروو بوونەوەی ئەم دۆخە.شـــنۆ بەختیـــار چەند ســـاڵیكە دەرچووی واڵتێـــك "لەهەمـــوو دەڵێـــت و زانكۆیـــە ئەولەویەت بـــۆ هاواڵتیی خۆیانە، بەاڵم ئێمە لەكوردســـتان دەبینیـــن خەڵكـــی بیانـــی دێن گوزەرانیـــان لەئێمـــە باشـــترە، دەچینـــە هەر شـــوێنێكی گشـــتی هیچ كەس بەكوردی قسە نـــاكات، بەدوای كاردا دەگەڕێین لەبەر بیانی

و ئاوارە بۆ ئێمە نییە".رێژیـــەی دەخـــەن دەری ئامـــارەكان

پالنێـــك بـــۆ ئـــەم بارودخە بۆ ســـڤیل گوتی "تێكچوونی بارودۆخەكـــە لەناكاو بوو، بۆیە حكومەت نەیتوانی پالنێكی بۆ دابنێت، لەگەڵ ئەوەشـــدا رۆژانە واڵتانی دیكە و رێكخراوە نێودەوڵەتییـــەكان ئـــاگادار دەكەینـــەوە، كـــە هەرێمی كوردستان لەتوانایدا نییە ئەو هەموو ئاوارەیە وەربگرێت". د.دیندار باسی لەوەش كرد، كە ئەوان ناتوانن رێگری بكەن لەهاتنی ئەو ئاوارانە، چونكە بارودۆخی واڵتی خۆیان زۆر مەترسیدارە دەبێت خەڵكی لەوە تێبگەن كە عێـــراق هەموو شـــارەكانی لەشـــەڕدایە، گوتیشی "ناتوانین الیەنە مرۆییەكە پشتگوێ بخەیـــن، چونكـــە رۆژگارێك بـــوو كوردیش بـــەو دۆخەدا تێپەڕی، كە بـــە ملیۆنان خەڵك لە كوردســـتانەوە رایانكرد بـــۆ واڵتی ئێران

و توركیا".بـــە پێـــی گوتـــەی ئـــەو بەرپرســـە كەمپی ئاوارەكانی موســـڵ دەگوازرێنەوە بۆ ناوچە كوردســـتانییەكانی دەرەوەی هەرێـــم، لەوێ

سێ كەمپیان بۆ دروست دەكرێت.لـــەدەرەوەی دەكـــەن داوا هاواڵتیـــان شـــارەكان كەمـــپ بۆ ئـــاوارەكان دروســـت بكرێـــت و رێـــگا نەدرێت شـــەپۆلی ئاوارەان كاردۆ بۆیـــە شـــارەكانەوە. نێـــو بڕژێنـــە لەوبـــارەوە دەڵێ "گـــەر حكومـــەت ناتوانێت پالنێكی باشـــی بۆ ئەم دۆخە هەبێت، با چیتر ئـــاوارە وەرنەگرێت و ژیانی خەڵكی هەرێمی

كوردستان تێكنەدات".

چرۆ حوسێن

ناوخۆ

ئاوارەكان بارگرانیەكی زۆریان خستۆتە سەر ژیانی خەڵكی هەرێم

ژماره 238 2014/7/5 39

كۆمەاڵیەتی

هیندۆسی ئاینی سەرەكی و رەسەنی هیندستان

40 ژماره 238 2014/7/5

تەیار عادل گۆران ــ مۆمبای

هیندۆسی ئاینی سەرەكی و رەسەنی هیندستان

هەندێك الیەنی لەیەكچوو لەنێوان ئاینی هیندۆسی و ئیسالمدا هەیە

كـۆمـەاڵیـەتی

هیندۆسەكان زیاتر لە 80%ی كۆمەڵگای هیندی پێكدەهێنن

ژماره 238 2014/7/5 41

لەهیندســــتان بەهیــــچ شــــێوەیەك بۆیان نییە قســــە لەســــەر بابەتێك بكەن، كە پەیوەست

بێت بە الیەنی ئاینییەوە. ئاینــــە رەســــەن و هاوردەكراوەكانــــی

هیندستان:لەسەرانســــەی دونیادا بەپێی سروشــــتی و مێژووەكــــەی كۆنــــی و جوگرافیایــــی گەورەیــــی قەبــــارەی ســــنوورەكە و رێژەی هیندســــتان دانیشــــتوانی، ژمــــارەی زۆری بەواڵتێكــــی فرەجــــۆری جوگرافــــی و ئاییــــن و مەزهەبی دەناســــرێت. لەهەندێك بەشــــی هیندســــتاندا چیای گەورە گەورە لەبەشێكی تریشیدا دەشتی پان و بەرین و سەوزایی و دارستانی چڕ دەبینی. هەریەك لەو ناوچانە خاوەن دیالێكت و كەلتوور و شێوەی زمانی جیــــاوازی خۆیانن. لەم راپۆرتــــە مەیدانیەدا وەك گۆڤاری ســــڤیل ویســــتمان كار لەسەر تەوەری ئایینی لەهیندستان بكەین، بەتایبەت

ئاینی هیندۆسی.پرۆفیسۆر "د. رامبوالل كیشن" مامۆستای بەشــــی مێــــژوو لەزانكۆی سیمبۆیســــی نێو نەتەوەیی، لەوالیەتی مهاراشترای هیندستان بۆ ســــڤیل گوتــــی "ئایینی هیندۆســــی لەگەڵ هەریەكە لەئایینەكانی ســــیخی و بوودایی و جینــــی بەئایینی فەرمی ناوخۆی هیندســــتان ئەژمــــار باپیــــران بــــاب و ئایینــــی یاخــــود دەكرێــــت. هەریەكە لەئایینەكانی ئیســــالم و لــــەدەرەوەی مەســــیحی بەئایینێكی هاوردە هیندســــتان ئەژمار دەكرێــــت، كە بەم دواییە بەشــــێك لەهیندیەكان چوونە سەر ئەم دوو

ئایینە". د. كیشــــن گوتیشــــی "بەپێــــی دوایین سەرژمێری كە لەساڵی 2001 ئەنجامدراوە، لەواڵتی هیندســــتان بیروباوەڕدارانی ئایینی

بەپێی رێژە وەها دابەش بوونە: ئایینی هیندۆسی 80.5% و ئایینی ئیسالم 13.4% و ئایینــــی مەســــیحی 2.3% و ئایینــــی ئاینەكانــــی دیكــــەن. ســــیخی 1.9% و %1.8 بــــەم شــــێوەیە هیندۆســــی گەورەترین ئاینی

هیندستانە.زۆر جار كاتێك لەكوردستان باسی ئایینی هیندۆســــی دەكرێت، خەڵك هــــەر لەخۆیەوە باســــی مشــــك و مار و چێل و شــــتی سەیر ســــەیر دەكەن، كە ئەو شــــتانە لەهیندســــتان زۆر دەگمەنە. وەك ئەو مامۆستایەی زانكۆ دەیگوت "ئەگەر هەشــــبێت كەس نایانبینێت، هیندســــتان باشــــووری لەبەشــــی تەنهــــا خەڵكێكــــی دواكەوتوو و ناشــــارەزا هەن، كە لەئێســــتادا لەدوورگــــە چــــۆڵ و گەورەكانی هیندســــتان خەریكــــی ژیانــــی كشــــتوكاڵین، ئەوان لەسەر ئایینی جۆراوجۆرن و رێژەی نەخوێندەواریــــان تێــــدا بــــەرزە و زۆربەیان

هەژارن".خواوەنــــدی لەیەكچووەكانــــی الیەنــــە

هیندۆسی و چیرۆكی ئیبراهیم پێغەمبەر:رەنگــــە بەالی زۆر لەخوێنەرانەوە ســــەیر بێت، گەر بزانــــن نزیكیەك لەنێوان چیرۆكی خواوەنــــدی هیندۆســــی واتــــە "گرەنت پەتی پەپــــا" و چیرۆكی پێغەمبەر "ئیبراهیم خەلیل" )د.خ( و "ئیسماعیل"ی كوڕی هەیە. هەروەك خوای گــــەورە لەقورئانی پیرۆز باســــی لەو

هیندســــتان پــــاش واڵتی چیــــن لەرووی ژمــــارەی دانیشــــتوانەوە دووەمیــــن واڵتــــی جیهانە. قســــەكردن لەســــەر الیەنــــی ئایینی لەهیندستان تارادەیەك سەختە، چونكە یاسا و رێسای توند دانراوە بۆ ئەوانەی سوكایەتی بە ئاییــــن و مەزهەبەكانی ئەم واڵتە دەكەن. كاتێك وەكو گۆڤاری ســــڤیل لەهیندستانەوە خەریكــــی دروســــتكردنی ئــــەم ریپۆرتــــاژە بوویــــن، لەگــــەڵ رۆژنامەنوســــێكی هینــــدی كەوتمە گفتوگۆ. بەرلەوەی من پرسیاری ئەو بابەتەی لێبكەم، ئەو پرسی: لەكوردستان چ شــــتێك بڤەیە رۆژنامەنووس قسەی لەسەر بــــكات؟ منیــــش گوتــــم هەڵدانــــەوەی مەلەفی گەندەڵی بەرپرسان ئەو دایە قاقای پێكەنین!! منیــــش پرســــیم: ئــــەی الی ئێــــوە؟ نوســــین لەسەر هەركام لە ئاینەكان. رۆژنامەنوسان

كـۆمـەاڵیـەتی

42 ژماره 238 2014/7/5

كـۆمـەاڵیـەتی

هیندیەكان ئاینەكانی هیندۆسی و سیخی و

بودایی بەئاینی رەسەن و ئیسالم و مەسیحیەتیش

بە ئاینی هاوردەكراو دەبینن

"ئەوانەی مشك و مانگا و ئاژەڵ

دەپەرستن، خەڵكانێكی دواكەوتوون و لەدوورگە

چۆڵ و گەورەكانی هیندستاندا دەژین و

كەس نایانبینێت"

چیرۆكــــە كــــردووە، كاتێــــك چــــۆن لەرۆژی یەكەمــــی جەژنــــی قوربــــان ئیبراهیــــم )د.خ( دەیەوێت كوڕەكەی ئیسماعیل بكاتە قوربانی

و سەری ببڕێت. "پاشــــان لەپەرەســــتگای ئێمــــە كاتێــــك رۆد" زانیاریمــــان لەســــەر ئاینی هیندۆســــی هیندۆســــیم لەباوەڕدارێكــــی وەردەگــــرت، پرسی: بۆچی ئەو بتانەی دەیانپەرستن یەك رەنگ و روخساریان نییە؟ چونكە لەبنەڕەتدا سێ جۆر بت هەیە، یەكێكیان لەسەر شێوەی پیاوە رەمێكی بەدەســــتەوەیە، ئەوەی تریان لەسەر شــــێوازی ئافرەتە، سێیەمیان الشەی مندالێكــــە و ســــەری فیلــــی پێوە لێكنــــدراوە. "شەنكەر كۆلی رام" بڕوادارێكی هیندۆسییە و پــــاش تەواوبوونــــی دوعــــا و نوێژەكانــــی لەپەرەســــتگا بچووكەكەی، بۆ ســــڤیل گوتی "ئێمە 3 خوداوەندمان هەیە، یەكێكیان خودای باوكە و ئەوەی تریان دایكە و ئەوەی تریان

كوڕە". شــەنــكــەر لـــەبـــارەی خــــودای كـــوڕ كە سەرەكەی سەری فیلە و بەگانێش )گرەنت پەتی پەپا( ناسراوە "چــیــرۆكــێــكــی زۆر ــی گــوتسەری لەپشت كــاریــگــەر قوربانیدان هەیە. فیلەوە لەواڵتی هیندستان هەمیشە كەلتوورێكی باو بووە. لەئایینی سالێك هـــەمـــوو هــیــنــدۆســیــش قوربانیدان. بــۆ هــەیــە ـــك رۆژێسەدەیەك پێش ئێستا كاتێك ئەو رۆژە دادێت و خوداوەندی باوك دەیەوێت قوربانی بكات، بەاڵم هیچی دەست ناكەوێت بیكاتە لەناچارییدا و ــی ــان ــورب قدەكاتەوە، لەكوڕەكەی بیر "گانیش" ــە ــوڕەك ك ســـەڕی دەیكاتە و ـــێـــدەكـــاتـــەوە لگانیش ـــــەاڵم ب ـــی، ـــان ـــورب قسەری ــەوەی ــردن ــك ــێ ل ـــاش پدەمێنێتەوە، ــەمــری ــەن ب هـــەر لەجیاتی بــەنــاچــاری باوكیشی ســەری كــوڕەكــە، ســەری بێچوە فیلێك لەشوێنی سەری كوڕەكەی دادەنێت". بەم چەشنە گرەنت پەتی ــدال، كە ــن ــا، یــاخــود خـــودای م پــەپفیلە ســەری ســەرەكــەی تائێستا سااڵنە لەو رۆژەدا ن كا هیندۆسەئەو یــــــادی ئەو چیرۆكە

بــەجــەژنــی گرەنت تــراژیــدیــیــە دەكـــەنـــەوە، منداڵ خوداوەندی دەبەن، ناوی پەپا پەتی دەهێننە بازاڕ و شوێنە گشتیەكان و بەدەم سروودی ئایینی خەریك دەبن، تا لەكۆتایی نێو دەدەنــە فڕێ خوداكەیان مەراسیمەكە رووبار و دەریاچەكان، ئینجا لەبازاڕ بتێكی تاكو فیل ســەری لەشێوەی دەكــڕنــەوە تر ساڵی داهاتوو، هەروەك چۆن موسوڵمانان لەرۆژانی جەژنی قوربان ئاژەڵ سەر دەبڕن و خۆشی دەگێڕن و پیرۆزبایی لە یەكتری هەمانشێوە، بــە هیندۆسەكانیش دەكـــەن، نێو ــەوان دەكەوێتە ئ ئــەو جــەژنــەی بــەاڵم 15 جەژنەكە و ساڵێك هەموو 9ی مانگی

رۆژ دەخایەنێت. پەرستنی ئەو بتانەی لەبەرد دروستكراون بەالی خەڵكانی غەیرە هیندۆسییەوە كارێكی ســــەیرە، بۆیــــە كاتێــــك پرســــیارمان كــــرد لەوەاڵمــــدا یەكێكیان گوتی "ئــــەو بتانە تەنها وێنەیەكی شــــكلین و لەســــەر ئەو شێوازەن، ئــــەوە تەنها وێنەكەیانــــە، ئەگەرنا لەبنەڕەتدا ئــــەوان خودای ئێمەن و لەهەموو شــــوێنێك بوونیــــان هەیە، ئەوان ئێمە دەبینن و ئاگایان

لێمانە، بەاڵم ئێمە ئەوان نابینین". ئەركە ئاینیەكانی ئاینی هیندۆسی

كاتێك لەپەرستگاكە راوەستابووم بەدەم هیندۆســــیەكان نوێژكــــەرە ســــەیركردنی دەمبینــــی باوەڕدارانی هیندۆســــی ســــرەیان لەســــەر نزیكبوونــــەوە لــــە بتەكــــە دەگــــرت، پێاڵوەكانیشــــیان دادەكەنــــد و هەریەكەیــــان پێــــش ئەوەی بگەنە بــــەردەم بتەكە بەتوندی زەنگوڵی دیار بتەكەیــــان دەلەراندەوە، وەك ئاماژەیــــەك بــــۆ ئاگاداركردنــــەوەی بتەكــــە، كــــە ئــــەوە منم هاتم و نــــۆرەی نوێژكردن و نزاكانی منە، تۆش گوێم لێڕاگرە و هیواكانم دەنگــــی تەواوبوونــــی دوای بێنــــە. بەجــــێ زەنگولەكە، نوێژكەرەكان هەردوو دەســــتی خۆیان دەكرد بەیەك و خۆیان دەچەماندەوە خۆشــــیان بــــۆن بخورێكــــی بەشــــێكیان و دادەگیرساند و گوێزێكی هیندیان لەژێر پێی بتەكە دەشــــكاند. دواتــــر بەبێدەنگی و هێمنی خولەكێــــك لەبەرامبەر بتەكە رادەوەســــتان، لەدڵــــەوە خەریكی نزا و پاڕانــــەوە دەبوون، دواتر هەریەكەیان چەند خولەكێك بەدەوری بتەكــــەدا دەســــووڕانەوە، هــــەروەك چــــۆن موســــوڵمانان )بــــەدەر لەبەراوردكردنیــــان( لــــەدەوری كەعبــــەی پیــــرۆز دەســــوڕێنەوە. پەرســــتگایەك بتێــــك هــــەر بــــۆ ئــــەوان لەبناری دارێك دروســــتی دەكــــەن. چەندین زەنگوڵیش بەبەشــــی ســــەرەوەی دارەكەوە

شۆڕدەكەنەوە.

ژماره 238 2014/7/5 43

كـۆمـەاڵیـەتی

گەنجێك بە ئۆتۆمبێلەكەی پیاوێكی جۆرجی پاندەكاتەوە

لەكاتـــی گێڕانـــەوەی چیرۆكـــی كوشـــتنی هاواڵتییەكی جۆرجی بەئۆتۆمبێلەكەی خۆی، نیشانەی ترس بەرووخساریەوە دیاربوو، ئەو بەهـــۆی لیخوڕینی ئۆتۆمبێل بەسەرخۆشـــی لەســـەر جادەی 100 مەتری شـــاری دهۆك هاواڵتییەكی جۆرجی بەئۆتۆمبێل پانكردەوە، كاتێكیـــش دادوەر ســـزاكەی بـــۆ خوێندەوە

دەستی كرد بەگریان.ئـــەو رووداوە لەكاتژمێـــر 1:30ی یەكێك لەشـــەوەكانی ناوەڕاســـتی مانگی شـــوباتی ئەمســـاڵ لەســـەر جادەی بارزان لەشـــاری گەنجـــە ئـــەو كاتێـــك روویـــداوە، دهـــۆك پێبـــووە، ئۆتۆمبێلێكـــی گالیـــزەری رەشـــی ســـێ هاوڕێی خـــۆی لەگەڵ خـــۆی دەبات و مـــەی دەخۆنـــەوە، لەكاتی گەڕانەوەشـــیاندا پیاوێـــك دێتـــە بـــەردەم ئۆتۆمبێلەكەیـــان و ئەوانیش بـــە ئۆتۆمبێلەكەیان پانی دەكەنەوە و دەســـتبەجێ گیان لەدەســـت دەدات، دواتر شـــۆفێری ئۆتۆمبێلەكـــە لەالیەن پۆلیســـەوە دەســـتگیر دەكرێت، دوای ئەوەی هاوسەری قوربانییەكەش لەســـكااڵ تۆماركردن پاشگەز دەبێتەوە، بەكەفالەت ئازد دەكرێت و لەمانگی ئایاری ئەمســـاڵیش ســـەر لەنـــوێ دادگاییی

كراوە.قوربانییەكـــە هاوســـەری ئەگەرچـــی بـــەاڵم نەبـــوو، ئامـــادە دادگا لەدانیشـــتنی دادگای بـــۆ كـــە نوســـراودا لەئیفادەیەكـــی

ناردبوو، ئامـــاژەی بەوەدابوو، كە ئەوكاتەی هاوسەرەكەی تووشـــی رووداوی هاتووچۆ بـــووە، هەردووكیان پێكەوە لەســـەر كارەوە هەروەهـــا گەڕاونەتـــەوە، مـــاڵ بـــەرەو نوســـیبووی "كاتێـــك ویســـتمان لەشـــەقامی بارزان بپەڕینەوە هیچ ئۆتۆمبێلێكمان لێ دیار نەبوو، بەاڵم لەناكاوە گوێم لەدەنگێكی بەهێز بوو، كاتێك ئاوڕم دایەوە بینیم هاوسەرەكەم بۆتـــە دوو پارچـــە، منیش یەكســـەر لەهۆش خۆم چووم، تەنها ئەوەندەم زانی ئەو گەنجە الیتـــی ئۆتۆمبێلـــی پێنەكردبـــوو و زۆریـــش

بەخێرایی دەڕۆیشت".هەرچەنـــدە ئـــەو ژنە ســـەرەتا ســـكااڵی دژی شـــۆفێری ئۆتۆمبێلەكـــە تۆماركردبوو، بـــەاڵم دواتر لەســـكااڵكەی پاشـــگەزبووەوە و ئاماژەشـــی بـــەوەدا، كـــە دایـــك و باوكی ناتوانـــن و بەتەمەنـــن هاوســـەرەكەی لەجۆرجیـــاوە بێنـــە كوردســـتان بـــۆ ئەوەی

داوای مافی كوڕەكەیان بكەن.لەكاتـــی گەنجانـــەی لـــەو كـــەس دوو رووداوەكـــەدا لەگـــەڵ شـــۆفێرەكەدا بـــوون بانگهێشـــتی دادگا كرابـــوون بۆ شـــایەتیدان، یەكێك لەوان لەوتەكانیدا باسی لەوە دەكرد، كە ئەو كاتەی تووشـــی رووداوەكە هاتوون ســـەرخۆش بوون و خێرایی ئۆتۆمبێلەكەش بـــووە كیلۆمەتـــر 120_100 لەنێـــوان

لەكاتژمێرێكدا.بـــوو دیكـــەش گەنجەكـــەی هەرچـــی دووپاتیكـــردەوە، كـــە شـــۆفێرەكە لەوكاتەدا

ســـەرخۆش بـــووە و بەخێرایـــی ئۆتۆمبێلی پۆلیـــس هێزەكانـــی كاتێكیـــش لێخوڕیـــوە، گەیشـــتبوونە ســـەر رووداوەكە، دوو بوتڵی

بیرەیان لەناو ئۆتۆمبێلەكە بینیوەتەوە.كــــە كەیســــەكە تۆمەتبــــاری بــــەاڵم شــــۆفێرەكەیە بــــاس لــــەوە دەكات، كــــە ئەو شەوە لەگەڵ هاوڕێكانی بۆ پیاسە چوونەتە نــــاو شــــار و لەناكاودا ئــــەو پیــــاوە لەنێوان دارەكانــــەوە هاتۆتە ســــەر شــــەقامەكە. ئەو لەبــــەردەم دادوەردا گوتی "مــــن ئەو پیاوەم لەئۆتۆمبێلەكــــە لێمــــدا، كاتێكیــــش نەبینــــی، دوو بۆتــــە جەســــتەی بینیــــم و دابەزیــــم پارچــــەوە، دواتــــر راســــتەوخۆ پەیوەندیــــم بەئۆتۆمبێلــــی فریاكەوتنەوە كرد و خۆشــــم

رادەستی پۆلیس كرد".هەروەها وتەی هاوڕێكانی لەبارەی خێرایی ئۆتۆمبێلەكـــەی رەتكـــردەوە و رایگەیاند، كە خێراییەكـــەی لەنێـــوان 80_100 كیلۆمەتـــر بـــووە لەكاتژمێرێكدا، دووپاتیشـــیكردەوە كە

بەئەنقەست ملی لەو پیاوە نەناوە.لەكۆتایی دایشـــتنەكەدا دادوەری دادگای تاوانەكانی دهۆك لەژێر رۆشـــنایی ماددەی 24ی یاســـای هاتووچۆ سزای زیندانیكردنی ســـاڵێك و شـــەش مانـــگ و غەرامەكردنـــی بەبڕی سێ ملیۆن دینار بەسەر شۆفێرەكەدا تاوانبـــار بڕیـــاردرا جیالـــەوەش ســـەپاند، قەرەبـــووی مـــاددی خێزانـــی قوربانییەكـــە بكاتـــەوە. لەگەڵ خوێندنەوەی سزاكەشـــیدا،

تاوانبار دەستی بە گریان كرد.

دهۆك

44 ژماره 238 2014/7/5

فرمێسك ناوی خوازراوی كچێكی تەمەن 14 ساڵەیە، بااڵیەكی گۆشتنی مام ناوەند و روخسارێكی ئەســــمەری هەیە، چیرۆكێكی ســــەیری رەفتارەكانی باوكی لەبەرامبەریدا دەگێڕێتەوە، كە مرۆڤ بە بیســــتنی توشــــی

شۆك دەكات. بــــە خــــۆی خێزانەكــــەی كچــــە ئــــەو "بەدبەخترین خێزان" ناودەبات و دەشــــڵێت هیچــــكات هەســــتی بەســــۆزی باوكایەتــــی باوكــــی نەكــــردووە، بەڵكــــو رەفتارەكانــــی باوكی والێكردووە هەمیشە وەك دوژمن و كەسێكی دڕندە بێتە بەرچاوی. ئەو لەبارەی ســــەرەتای تەمەنــــی و هەســــتكردنی بــــەم رەفتارانەی باوكی گوتی "تەمەنم 10سااڵن بــــوو، باوكم زۆر لەگەڵ دایكم خراپ بوو و بەردەوام لێیدەدا، كاتێكیش گەورەتر بووم، وردە وردە هەســــتم كرد ئەو هەرگیز وەك كچــــی خــــۆی تەماشــــای من نــــاكات، بەڵكو هەمیشــــە بەدوو چاوی پڕ لە شــــەهوەت و

غەریزەوە لێمی دەڕوانی".فرمێســــك چەندجارێــــك لەگــــەڵ دایكیدا باســــی لەمــــە كــــردووە، دایكیشــــی بەهۆی ئەمەوە لەباوكی توڕە بووە و جێیهێشتووە. رەفتــــارە ئــــەم لەگێڕانــــەوەی فرمێســــك قێزەونانــــەی باوكی گوتــــی "زۆرجار باوكم تادرەنگانــــی فلیمــــە سێكســــییەكان لەبــــەر شــــەو دادەنیشت و مەشروبی دەخواردەوە دایكــــم كاتێكیــــش دەبــــوو، و ســــەرخۆش و منداڵــــەكان دەخەوتــــن، دەهــــات دەســــتی دەخســــتە ســــەردەمم و بانگــــی دەكردمــــە ژوورەكــــەی خۆی، منیــــش بەتوڕەبوونەوە بەســــەریدا هــــاوارم دەكــــرد. لەوەتــــەی لە گەڕاوەتــــەوە كوردستانیشــــەوە دەرەوەی

ئــــەم رەفتــــارەی چەندیــــن جــــار دووبــــارە دەبوویەوە، منیش كەسوكارم لەوە ئاگادار

كردبوویەوە".بەوتــــەی ئەو كچە چەنــــد جارێك باوكی لەماڵــــەوە بەتەنهــــا پێكــــەوە هەوڵیــــداوە بمێننــــەوە، بەاڵم وەك خــــۆی دەڵێت "پوور و دایكم شارەزای هەڵسوكەوتەكانی باوكم بــــوون و رازی نەبــــوون بەتەنیا لێی نزیك

ببمەوە".فرمێســــك رەفتاری یەكەمجــــاری باوكی بــــە یــــاری بەگریانــــەوە و بیركەوتبــــۆوە دەیگــــوت و دەكــــرد خــــۆی پەنجەكانــــی "كــــە یەكەمجــــار باوكم دەســــتی بــــۆ بردم، پــــوورم ئــــاگادار كــــردەوە، وتــــم ناوێــــرم بــــەردەوام خۆیــــم نزیكببمــــەوە، لەباوكــــم

لێدەخشێنێت"!!فرمێســــك دەگێڕێتەوە، كە باوكی دەیان جــــار بەزللە و شــــەق لێیــــداوە و جارێكیش بەچەقــــۆ برینداری كــــردووە، بۆیە ئێســــتا ســــوورە لەســــەر ئەوەی لێی خۆشنابێت و ســــكااڵی لەســــەر تۆمار دەكات. دەشــــڵێت "ئــــەو لەخانــــەی مــــرۆڤ دەرچــــووە، بۆیە منیــــش هەســــت بەوە ناكــــەم باوكم هەیە و

هیچ ئامادەنیم لەگەڵیدا بژیم".ئەو پیاوە ئێســــتا لەســــەر دوو كەیســــی تــــر زیندانیكراوە كچەكەشــــی دەڵــــێ "بەڵكو بەگشت داوا و كەیسەكان سزای هەموومان

وەربگرێت". دایكی فرمێسك ژنێكی تەمەنی 40 ساڵەیە، بەردەوام خەم بەرووخساریەوە دەبینرێت، ئــــەو بەدەنگێكی نــــزم بۆ ســــڤیل گوتی "بە رێكــــەوت شــــووم كــــرد، بــــەاڵم ئەوەندەی ئاخم لەدەســــت هاوســــەرەكەم هەڵكێشاوە، ئەوەنــــدە خەنــــدەم بەخۆمــــەوە نەبینیــــوە، چونكە بەردەوام سەرخۆشە و قومارچییە،

زۆرجار كاســــبی دەكات تــــا كەمێك پارەی دێتەدەســــت، دواتــــر دەیدۆڕێنێــــت، بــــاری

ئابوورییمان باش نییە".وەك ئــــەو ژنــــە باســــیدەكات هەركاتێك هاوســــەرەكەی پــــارەی نەمابایــــە بیانووی خــــۆی توڕەیــــی و دەگــــرت بەكەســــێك بەســــەریدا دادەمركانــــدەوە. دەیان جاریش لێیداوە و بەدار و بەرد و ســــۆندە داركاری لەڕاســــتی جەخــــت هــــەروەك كــــردووە. قســــەكانی كچەكەی دەكاتەوە و دەشــــڵێت "لەگەڵ كچەكەم زۆر خراپە و چەند جارێك ویســــتوویەتی دەســــتدرێژی بكاتەسەر، كە

كچی گەورە و راستەقینەی خۆیەتی".وەك دایكی باسیدەكات تائێستا فرمێسك چوار جــــار ئــــەوی لەرەفتارەكانــــی باوكی ئاگاداكردۆتەوە و هانایان بۆ كەسوكارەكەی بــــردووە، بەاڵم وەك ئەو ژنە باســــیدەكات "دواتــــر دەســــتی دەكــــردەوە بەئیهانەكردن و بــــەردەوام دەبــــوو لەرەفتارەكانی، منیش چوارجار لەالی رۆیشتوم و لەدادگا سكااڵم لەسەر تۆماركردووە و داوای جیابوونەوەم كردووە، ئێستاش باری دەروونی كچەكەم

باش نابینم". پووری فرمێسك، كە خوشكی دایكیەتی، باس لــــەوە دەكات چەنــــد جارێك ئەو كچە هانــــای بۆ بــــردووە، ئــــەو دەڵێت "لەســــەر ئــــەوەی پارێزگاریــــم لێــــی دەكــــرد، رقــــی لەبنەماڵەكەشــــمان دەبووەوە و هەڕەشەی كوشــــتنی لێدەكــــردم". هەروەها گوتیشــــی "دەمانەوێ خوشــــكەكەمان لێی جیاببێتەوە ئامادەیــــن بەخێویــــان بكەیــــن و هاوكاریان

بین".مافپــــەروەر باوكی ئەنــــەس، ئاماژە بەوە دەدات كە "بەپێــــی بڕگەی یەكەمی ماددەی 396ی یاســــای ســــزادانی عێراقــــی ژمــــارە

كـۆمـەاڵیـەتی

باوكم وەك دوژمن و كەسێكی دڕندە دێتە بەرچاوم

عومەر چاوشین

فرمێسك:

44 ژماره 238 2014/7/5

ژماره 238 2014/7/5 45

111ی ساڵی 1969ی هەمواركراو هەر كەسێك هەوڵبدات لەهەر رێیەكەوە بێت بەزۆر دەستدرێژی بكاتە سەر كەسێكی یەكێــــك لەئەندامانــــی خانەوادەكــــەی و هەوڵەكەی ســــەرنەگرێت، سزادەدرێت بەزیندانیكردن بۆ ماوەیەك لە 10 ساڵ

زیاتر نەبێت".هاوكات بەختیـــار محەمەد توێژەری دەروونی دەڵێ "پەروەردەی سێكســـی لەناو خێزاندا زۆر الوازە و قســـەكردن لەســـەر ئـــەو بابەتە بـــە عەیب ســـەیر دەكرێت. دایك و باوكان ناچارن گرنگی بەدابینكردنـــی بژێـــوی و جلوبـــەرگ و پێداویستیەكانی تری منداڵەكانیان بدەن، زۆر بەدەگمەن گۆشەیەكی پەروەردەی الیەنـــی بـــۆ تەرخانكـــراوە خێزانـــی پەروەردەی سێكسی". بەختیار وتیشی جۆریـــان زۆر سێكســـییەكان "الدانـــە هەیە و بەگرفت و نەخۆشـــی دەروونی جۆرانـــە لـــەو هەندێـــك دادەندرێـــن، ئارەزووی سێكســـكردن دەكەن لەگەڵ منـــداڵ، هەندێـــك حەز بەسێكســـكردن دەكەن لەگـــەڵ مردوودا هەندێك لەگەڵ پیر و هەندێك لەگەڵ كەسانی هاوڕەگەز و هەندێـــك لەگـــەڵ باڵنـــدە و هەندێـــك لەگـــەڵ ئاژەڵەكان، دوو جـــۆری الدانی ترمان هەیە كە )ســـادی و ماسۆشـــی(ن". لەبارەی هۆكاری ئـــەم حاڵەتانەش گوتـــی "لەزۆربـــەی كاتەكانـــدا ژینگە و دەستبەتاڵی و بێكاری گاریگەریان هەیە لەسەر ئەنجامدانی ئەم كارە نەشیاوان، جا قوربانییەكە كەســـانی خزم و نزیكی بن، یان دووربن. لەوانەشە توندوتیژیی و دەســـتدرێژییەكە بەكۆمـــەڵ بكرێتـــە

سەر تاكێك".

كـۆمـەاڵیـەتی

دایكی فرمێسك: بەهۆی رەفتاری

باوكیەوە باری دەروونی كچەكەم تێكچووە

ژماره 238 2014/7/5 45

46 ژماره 238 2014/7/5

كـۆمـەاڵیـەتی

ئەو كارەی كرێكارە بیانیەكان دەیكەن، هیچكات گەنجەكانی كوردستان پێی رازی نابن و بە شەرمی دەزانن

زۆزك تاهیر

كافتریاكان پڕن لەگەنجی بێكار و شاگردەكانیشیان

هەمووی بیانین

زۆربەی گەنجان گلەیی لەوە دەكەن كاریان دەســـت ناكەوێـــت، لەبەرامبەریشـــدا دەیـــان كۆمپانیـــا هەن دەســـتی كاری بیانی دەهێنن، زۆربەی گازینۆ و كافتریاكان پڕن لە گەنجی بێكار، هاوكات زۆربەشیان بەدەستی كەسانی بیانـــی بەڕێوەدەبرێـــن. ئابووریناســـێكیش بە پێویستی دەزانێ حكومەت بە پڕۆژەی بچووك پشـــتگیری گەنجان بكات. توێژەرێكیش ئەوە دەخاتەڕوو، كە گەنجـــان بە بیانووی ئەوەی

لەواڵتێكی دەوڵەمەندن تەمبەڵی دایگرتوون.كافتریـــای خاوەنـــی كەمـــال، هـــاوكار شـــاری برایەتـــی لەگەڕەكـــی "ســـەبوەی"ە هەولێـــر، ئامـــاژە بـــەوە دەكات رۆژانە دەیان گەنـــج ســـەردانیان دەكـــەن و لەكافتریاكەیان نێرگەلە دەكێشـــن. تەنانەت كەســـانی وا هەن لەبەیانییەوە دێن تادرەنگانی شەو دەمێننەوە و هیـــچ كار و كەســـابەتێكیان نییە، تەنیا كات دەكوژن. هاوكار سێ كرێكاری هەیە، دوانیان عەرەب و یەكیان كوردی رۆژئاوایە، ئەوانەی سەردانیشـــیان كـــردووە هەمـــووی گەنجـــە كوردەكانی باشـــوورن. دەشـــڵێ "كەســـی وا دەهاتـــە الم، ئەو خۆی وەســـتاكەی منی فێرە نێرگەلە دەكرد، پێمگوت بۆ نایەی كارم لەگەڵ

خاوەن كافتریایەك: گەنجانی ئێمە حەزیان لە ئیشی كەم و پارەی زۆرە

ژماره 238 2014/7/5 47

كـۆمـەاڵیـەتی

دەرچوویەكی كۆلێژ: دەرچووی زانكۆ بم و بچم

شاگردایەتی بكەم؟!!!

بكـــەی، من رۆژانە 60 هەزار بەوەســـتایەكی عەرەب دەدەم، بۆ نەیدەمە تۆ هەر بێئیشـــی؟ كەمێكیـــش توڕە بـــوو، گوتـــی لەگازینۆ ببمە شـــاگرد؟ پێی شەرم بوو كار لەگازینۆ بكات، بـــەاڵم بەالیەوە ئاســـایی بـــوو رۆژانە 10 بۆ 12 كاتژمێر لەكافتریا دانیشـــێت، زۆرجاریش نێرگەلـــەی بە قەرز دەكێشـــا"!! بۆیـــە هاوكار پێیوایـــە گەنجەكانی خۆمـــان، خۆیان حەزیان لەكار نییە و هەســـتێكی خۆ بەگەورەزانینیان هەیـــە. كاتێكیش لێمان پرســـی بۆچی بەدوای كرێـــكاری كورددا نەگـــەڕاوە، گوتی "حەزیان لـــەكار نییە، یان حەزیان لـــەكاری جدی نییە، چەند كەســـم هێناوە، حەزیـــان لەپارەی زۆر و ئیشـــی كەمـــە، دەیانەوێـــت بەتەمبەڵی كار

بكەن".دەرچـــووی گەنجێكـــی كەریـــم، چـــاالك كۆلێژە، ماوەی دوو ساڵە دەرچووە و بێكارە و داشـــنەمەزراوە، لەبـــارەی كاركردنیـــەوە، راشـــكاوانەوە دەڵێـــت "خەریـــج بـــم و بچـــم شـــاگردایەتی بكـــەم؟ حەقی خۆمە 16 ســـاڵ خوێندومـــە و دابمەزرێـــم، رەنجم بەخەســـار نەڕوا". ئەو گەنجە پێیوایە حكومەت خەتابارە، چونكە دەرفەتی بۆ گەنجان نەرەخســـاندووە. بـــەاڵم یاســـین كە هاوڕێـــی ئـــەوە، ماوەیەك لەئەوروپا بووە، تەواو پێچەوانەی قســـەكانی

چـــاالك گوتی "لەواڵتێك كار بۆ بیانی هەبێت، بۆچی بۆ گەنجی ناوخۆ نییە؟ ئەوە نییە سەدان كرێـــكاری بیانی لێرە كاردەكـــەن، بۆ خەڵكی خۆمـــان پێـــی شـــەرمە كار بـــكات؟ لەكاتێكدا ئەگـــەر لەواڵتێكـــی دیكـــە بوایـــە، قاپشـــۆری پـــێ شـــەرم نەبوو، بەاڵم لێرە شـــەرم دەكات هەمـــوو كارێك بـــكات و هەمـــووكات چاوی لەدامەزراندنە"!! بۆیە چاالك پێیوایە گەنجانی ئێرە وەك خەڵكی واڵتانی كەنداویان لێهاتووە و هەمـــوو كارێك ناكەن. پێشـــیوایە گەنجانی بەشـــەكانی تـــری كوردســـتان كاركەرتـــرن، دەشـــڵێ "بڕۆ گەنجەكانی بەشـــەكانی دیكەی كوردســـتان ببینـــە، بزانە چۆن لێـــرە كاریان دەست كەوتووە، بۆچی ئەوان كاریان دەست دەكـــەوێ؟ بۆ ئەوان بە هەموو كارێك رازین، بـــەاڵم ئەوەی خۆمان وا نییە؟ ئەوە شـــەرمە، ئـــەوە عەیبەیـــە، كەچـــی گەورەترین شـــەرم و عەیـــب ئەوەیـــە بێـــكار دابنیشـــی و تەمبەڵ بیـــت، دامەزراندن تەنیا كات بەســـەربردن و

رازیبوونە بەپارەیەكی كەم".ســـاڵ، 61 تەمـــەن ســـەعدولاڵی عەلـــی مامۆستای زمانی عەرەبییە، ئەو بەسەرهاتێك دەگێڕێتەوە، كە ســـااڵنی هەشـــتاكان پیاوێكی چینی لێرە كاری كردووە، چەند كەسێكی بینوە تەسبێحیان لەدەست بووە و خۆیان پێخەریك كردووە، ئەویش پرسیویەتی ئەمە بۆ چییە، ئایا چارەسەری پزیشكیە یان جۆرە وەرزشێكە؟ لەوەاڵمـــدا گوتویانە تەنیـــا خۆخەریككردنە و هیچی دیكە، ئەویش داویەتە قاقای پێكەنین و گوتویەتی ئەگـــەر ئەو پەنجە خەریككردنە بۆ ئەوە بێت شەقشەقەیەكی مندااڵنی پێدروست بكرێت باشتر نییە و سوودی ماددی و هزری زیاتـــری نابێـــت؟ بۆیە ئەم مامۆســـتایە دەڵێ "ئێمە بەبێكاری و قســـەی گەورە راهاتووین، بەاڵم دەتوانرێـــت لەكەمترین دەرفەت و هەر لەدانیشتن، شتێك بكەیت، بۆچی گەنجی كورد كە كاڵشێك لەبەردەكات پێیوایە كوردایەتییە، كەچـــی كەس بیر لەدروســـتكردنی ناكاتەوە؟ دەچێتە واڵتێك كارێكی دەستی سادە دەكڕێت و دەیكاتە دیـــاری، ئەگەر خۆی پێوە خەریك

بكات، دەتوانێت خۆی دروستی بكات".هۆشـــمەند رەفیقـــی ئابوورینـــاس، ئاماژە بەوە دەكات، كە كوردستان بەرەو كرانەوەی

زیاتـــر دەچێـــت و دەســـتی كاری دەرەكـــی لەالیـــەن هەندێك كۆمپانیاوە بۆ كوردســـتان ناكـــەن، بەلێپرســـراویەتی و هەســـت دێـــت هـــاوكات ئیلتیزامێكـــی ئەخالقیـــان بەرامبـــەر نەتـــەوە و هاواڵتیانـــی خۆیـــان نییـــە، بۆیـــە ئەمەش بێكاری دروست دەكات. بەتایبەت كە بیانیەكان بەكرێیەكی كەم كاردەكەن، دەشڵێت "بەداخـــەوە دەبینیـــن چەندین كـــەس بێكارە، ســـااڵنە لە زانكۆكانی كوردستان نزیكەی 30 هەزار گەنج دەردەچێت و دامەزراندنیش نییە، بۆیـــە دەبێـــت حكومەت هەلی دیكە دروســـت بكات، ئەگەرنا رۆژبەرۆژ كافتریاكان زیاتر پڕ گەنجی بێكاردەبـــن، ئەمەش ئاكامی ئابووری و كۆمەاڵیەتـــی خراپـــی لێدەكەوێتـــەوە". ئەو ئابووریناســـە پێیوایـــە بەشـــێك لەهۆكارەكە حكومەتـــی هەرێمـــە، چونكـــە كەشـــێكی وای دروســـتكردووە، گەنج لەزانكـــۆ دەردەچێت، تەنیا بیر لەدامەزراندن یان كارێك بكاتەوە، كە دەستمایەی زۆر بێت، هەموو كەسێكیش ئەو كارانەی دەست ناكەوێت، كە داهاتی زۆربێت. هەروەهـــا دەڵێـــت "گەنجی ئێمـــە رانەهێنراوە لەهەموو شوێنێك كاربكات، دەبێت حكومەت بیـــر لەپـــڕۆژەی بچووك بكاتـــەوە و چەندین گەنـــج بەهاوبەشـــی كاربكـــەن، دەرچوویەك لەجیاتی ئەوەی شاگردی بكات لەشوێنێك، با حكومەت پڕۆژەیەك بـــۆ كۆمەڵێكیان دابنێت، ئەوان خۆیان كافتریایـــەك بكەنەوە، ئەوكات زیاتر گرنگی پێدەدەن. یاخود ئەو كۆمپانیایانە خەڵكی بیانی نەهێنـــن، حكومەت گەنجی ئێمە بەكاربخات و بەخول توانستیان زیاد بكات".

رۆژگار محەمەدی توێـــژەری كۆمەاڵیەتی ئاماژە بەوە دەكات، گەنجانی ئێمە بە بیانووی ئـــەوەی لەواڵتێكـــی دەوڵەمەنـــدن، پێیانوایـــە دەبێـــت كارێكیان هەبێت داهاتیـــان باش بێت و لەگـــەڵ پێگـــەی كۆمەاڵیەتیـــان بگونجێـــت. دەشـــڵێت "بێگومـــان هیچ مـــەرج نییە ئەوە بۆ هەمـــوو گەنجێـــك فەراهەمبێـــت". ســـەبارەت بەچارەســـەركردنی ئـــەم كێشـــەیەش دەڵـــێ "پێویســـتە حكومـــەت و دەزگا كۆمەاڵیەتی و راگەیاندنەكان، یەكەمجار هەوڵبدەن كاركردن پیـــرۆز بكـــەن و وا لەگەنجـــان بگەیەنـــن كە هیـــچ كارێك بەهیچ شـــێوەیەك شـــەرم نییە، چونكـــە كاری بچووكیـــش ســـەرەتایەكە بـــۆ كاری گەورەتـــر. چونكە هەیـــە پێیوایە ئەگەر كارگوزاری چێشتخانەیەك بێت و دەرچووی كۆلێژیـــش بێت، ئەوە شـــەرمە". هەروەها ئەو توێـــژەرە جەخت لەوەدەكاتـــەوە، گەر بیمەی كۆمەاڵیەتـــی لەگشـــت كارەكان هەبێت، گەنج تەنیـــا بیـــر لەدامەزرانـــدن ناكاتـــەوە، لەگەڵ ئەوانـــەش رێگە نەدرێت دەســـتی كاری بیانی

بەرەهایی بهێنرێتە كوردستان.

48 ژماره 238 2014/7/5

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

ســــەنتەری ئەڵمانــــی بــــۆ نەخۆشــــی شــــەكرە ئــــاگاداری ئەو كەســــانە دەكاتەوە، كە نەخۆشــــی شــــەكریان هەیە، نابیت بهێڵن رێژەی شــــەكرەكەیان بەردەوام لەبــــەرزی و نزمی زۆردا بێت، چونكــــە ئــــەو هەڵكشــــان و دابەزینــــە دەبێتــــە هــــۆی تێكچوونی دەمارە هەســــتیەكان، بەتایبەت لەقاچەكان و پێیەكاندا كە توشی ســــڕبوون دەبن، هەروەها واهەست دەكەن پێیان ساردە لەگەڵ ئــــەوەی لەكاتی دەســــت لێدانی، پلەی گەرمی ئاســــاییە، ئەمەش نیشــــانەی لەدەستدانی هەســــتە لەپێیەكان، كە دەگاتە رادەیەك، ئەگەر برینداریش بێت هەســــتی پێناكات، ئەمەش زۆر خراپە و

لەوانەیە ببێتە هۆی لەدەستدانی قاچەكانی.بۆیە پێویســــتە رۆژانە پشكنین بۆ رێژەی شەكرەكەیان بكەن

و بەردەوام ئاگاداری خۆیان بن، بەتایبەت قاچەكانیان.

لەبەرئەوەی رەمەزان كەوتۆتە هاوینەوە و پلەی گەرمی بەرزە، بێگومان هیالك و تینو دەبیت، بەاڵم بۆ ئەوەی رۆژویەكی ئاسان

و بێ هیالكی بگریت، دەتوانی ئەم خااڵنە جێ بەجێ بكەیت: 1. لەپــــاش رۆژ و شــــكاندن تــــا كاتــــی خەوتــــن ئــــاو زۆر

بخۆرەوە.2. بەبێ پارشێو رۆژو گرتنەكەت زۆر زیاتر هیالكت دەكات و

فشار دەخاتە سەر جەستەت، باشتر وایە پارشیو بكەی.3. لەپاشێوان چای و قاوە زۆر مەخۆرەوە، هەروەها ترشیاتیش

مەخۆ، چونكە كافاین و خوێ تینویەتیت زیاد دەكەن.4. پارشـــێوان شـــیر و پەنیر و بەرهەمە شیریەكان زۆرباشن

بۆ خواردن.5. میوەكانـــی وەك كاڵـــەك و شـــوتی ئێـــواران و پارشـــیوان

بەسودن و لەتینویەتی دەتپارێزن.

ناجێگیریی لە رێژەی شەكردەدا مەترسیدارەلە سوودەكانی نانخواردنی

هێواش و لەسەرخۆ

لەپێناو رۆژویەكی ئاسان و بێ هیالكی

48 ژماره 238 2014/7/5

ژماره 238 2014/7/5 49

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

ســــەربارەی ئــــەوەی شــــوتی ســــودی تەندروســــتی زۆری هەیە، بەهەمان شــــێوە خواردنی تۆشــــوتیش كۆمەڵێك ســــودی تەندروســــتی هەیە. لەوانە: رێژەیەكی زۆر لەپرۆتینی تێدایە، كە بۆلەش پێویستە. هەروەها رێژەیەك لەچەوری تێدایە، كە بۆپێست باشــــە و دژی پیرییە. جگەلەمانەش رێژەیەك فســــفۆری تێدایە، كە ئێسكەكان بەهێزدەكات و رێژەیەك لەپۆتاسیۆمیشی تێدایە، كــــە لەبەرزبوونەوەی فشــــاری خوێن دەتپارێزێت. ســــەربارەی هەریــــەك لــــە مەنگەنیز و زەنك و ترشــــی فۆلیــــك و كۆمەلێك مادەی بەســــودی تر، كە هەریەكەیان ســــود بە سیستەمی دڵ و

بەرگری لەش و هەرس و هەستەدەمارەكانی لەش دەگەیەنن.

نانخواردنی هێواش و جوینی نان و پارچەكردنی لەدەمدا ئاماژەیەك بۆ مێشـــك دەنێرێت و ئـــاگاداری دەكاتەوە لەو لیكەیـــی پێویســـتە لەدەمدا بڕژێـــت. هەروەهـــا دیاریكردنی بری ئەو ئەنزیمانەی دەبێ لەگەدەدا بڕژێن بۆهەرسكردنی لەخۆراكەكـــە ســـود زۆرتریـــن بەمـــەش خواردنـــەكان،

وەردەگریت و رادەی هەڵمژین زیاد دەبێت. لەكاتێـــدا خـــواردن بەخێرایـــی بخورێت ئەو رێكخســـتنە تێكدەچێـــت و الواز دەبێـــت و كاریـــش دەكاتـــە ســـەر لـــەش. بۆنمونە زۆرجار توشـــی ترشانی گەدە دەبێت. هێـــواش لەســـودەكانی هەروەهـــا خـــواردن وجوینـــی زۆر لەدواییـــن لێكۆڵینـــەوەدا دەركەوتـــووە، دەبێتە لـــەش، كێشـــی دابەزاندنـــی هـــۆی چەورییـــەی ئـــەو بـــۆ بەتایبـــەت لەكەمەردا كۆدەبێتەوە. بۆیە پێویستە 20 تـــا 30 خولەكمـــان پـــێ بچێـــت تاوەكـــو نان دەخۆین و لەو كاتەدا خۆمان سەرقاڵی نەكەیـــن. تـــر شـــتی لەنێوان پركردنەوەی و یەكـــەم قاپـــی كەمێـــك دووەمـــدا بوســـتە، ئینجا پڕی بكـــەرەوە، تێدەگەی كە ئەوەندە برســـی خـــۆت نیـــت وەك پێشبینی دەكەیت.

ئەوكەســــانەی نابێــــت لەرەمەزانــــدا بەرۆژوبــــن، لەبەرئــــەوەی نەخۆشــــن و نەخۆشــــیەكەیان رێگەیان پێنادات بەپێی ســــەرچاوە

پزیشكی و شەرعیەكان بریتین لە: 1. ئەوانــــەی نەخۆشــــی شــــەكرەیان هەیە و دەرزی ئەنســــۆلین بەكاردەهێنــــن دەتوانن بەرۆژو نەبن، یاخــــود رۆژوگرتن بۆئەوان

باش نیە.2. ئەوانــــەی نەخۆشــــی فشــــاری خوێنیــــان هەیــــە، ئەگــــەر بێتو فشــــارەكەیان كۆنتڕۆڵ نەكرابێت باشــــتر وایە بەرۆژو نەبن، دەبێ

لەكاتی شكاندنی رۆژودا زۆر ئاگاداری خۆیان بن.3. ئەو ژنانەی دووگیانن دەتوانن بەرۆژو نەبن.

4. ئەو ژنانەی شیر دەدەنە منداڵەكەیان دەتوانن بەرۆژو نەبن.5. ئــــەو نەخۆشــــخانەی گورچیلەیــــان بۆ دەشــــۆردرێت، نابێت

بەرۆژو بن.

سودەكانی تۆشوتی

كێن ئەوانەی نابێت بەرۆژو بن؟

ژماره 238 2014/7/5 49

50 ژماره 238 2014/7/5

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

دووگیانی و مەترسییەكەی لەسەر گیانی دایكان

هۆشیاریی تەندروستییهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

هەمـــوو ئافرەتێـــك كـــە خێـــزان لەگـــەڵ پیـــاو پێكدەهێنـــی، ئـــەوەی لەبیـــرە كە دەبێتـــە دایك. ئەگـــەر كچێك توانای دووگیانی نەبێ، بۆ نمونە زگمـــاك روحمی دروســـت نەبوبێ، بەزەحمەت

هاوسەرگیری دەكات.لەنـــاو كۆرپەلـــە، دامەزراندنـــی لەســـەرەتای روحمی دایكان، پرۆســـەكە فیزیۆلۆجی لەشـــی دەگۆڕێ بەهۆی هۆڕمۆنەكانی هێلكەدان و ئەو هۆڕمۆنانەی لەوێالشـــەكە دەســـت بەكاردەبن. ســـفرەوە لەرێـــژەی هۆڕمۆنـــە ئـــەو )HCG(دەگاتـــە ســـەد هـــەزار یەكـــە، لەمـــاوەی 3 تا 4 هەفتـــە، كاردەكاتە ســـەر تەندروســـتی گەدە و تێكچـــوون و رشـــانەوە، ئەگـــەر زۆربـــوو جار هەیە پێویستی بەنوســـتن دەبێ لەنەخۆشخانە، چونكـــە هاوســـەنگی كانزاكانـــی نـــاو خوێنـــی تێكدەچێ. ئەو پرۆسەیە تاكو 4 مانگ بەردەوام دەبـــێ، )بیزوكردن( لەمانگـــی 5-7 لەبەرئەوەی لەنـــاو خوێنی ئـــاو زۆر كۆدەبێتەوە و پالزمای خوێنی زۆر خەفیـــف دەبێتەوە، رێژەی خرۆكە ســـوورەكان كـــەم دەكـــەن، واتـــا هیمۆگڵۆبین دێتەخـــوارێ، ئینجـــا توشـــی دڵەكوتـــە دەبێت. بەگشتی دڵی ئافرەتانی دووگیانی زیاتر لێدەدا، جار هەیە هەناســـەی تەنگ دەبێ، لەو كاتەشدا پێویســـتی بەپشـــووە، لەواڵتانی پێشكەوتوو 2 مانگـــی تـــەواو پێش منداڵبوون پشـــوو هەیە بۆ ئافرەتـــان، ئومێـــدەوارم لەواڵتـــی ئێمەش وەك جارانی لێبێتەوە، جاران 6 مانگ پشـــومان دەدا بەموچەی تەواو، ئینجا 6 مانگی تریش بەنیوەی موچـــە، ئافرەتانی كارمەنـــدی حكومی مانگێك

پێش منداڵبوون سودیان لێوەردەگرت. ئـــەو كورتـــە روونكردنەوەم لەســـەر ئەوەبوو، كە دووگیانی پرۆســـەیەكی قورس و ترســـناكە بـــۆ گیانی ئافرەت. هەركاتێك لەو ماوە توشـــی خوێنڕێژی ببێت، لەســـەرەتا كۆرپەكە لەدەست دەچێت و وێالشەكە دەمێنێتەوە، زۆرجار دەڵێن )كورتاجیان بۆ كردووە(، ئەو كورتاجەی باسی دەكـــەن ئاســـان نییە، زانینـــی دەوێ، جار هەیە

وێالشـــەكەش ناهێنێتـــە دەرەوە و روحمەكەش زامدار دەكات، كونـــی دەكات، ئەگەر بەردەوام بوو لەسەر ئەو كارە، ریخەڵۆك بریندار دەكات، پیســـایی دەرژێتە ناو هەناوی، ئەگەر پێڕابگەن بـــۆ بكـــەن بەكتوپـــڕی، زگـــی نەشـــتەرگەری بكەنەوە و ریخەڵۆكە دەربهێنن، ئەگینا )فاتحیە(

بۆ ئافرەتەكە بخوێنە.راســـتە خـــوا دەفەرمـــوێ ئەجەلـــی هیچ كەس دواناكەوێـــت، بـــەاڵم ئەو ئایەتە پیـــرۆزە واتای ئـــەوە ناگەێنـــی كە رۆڵی پزیشـــكی نـــەزان لەم كارەدا نییە، خۆی لەپرۆسەكە بدزێتەوە. لەمانگی رابـــردوو ژنێـــك وای لێهـــات و نەشـــتەرگەری گـــەورەی بۆكـــرا، جار هەیە لەكاتـــی دووگیانی لەمانگی 8-9 خوێنڕێژیەكەی زۆر دەبێ، بەهۆی جیابوونەوەی وێالشەكەی، دەبێتە هۆی مردنی كۆرپەلـــە و دایكیش ئەگەر زوو بەزوو لەالیەن پزیشـــكێكی لێزانـــەوە چارەنەكـــرێ، حیســـابی

تەواو بووە.نامـــەوێ بچمە ناوەرۆكـــی هۆیەكانی كە دەبنە كوشـــتنی دایك، بـــەاڵم بە پێـــی بەدواداچوونی )WHO( جیهانـــی تەندروســـتی رێكخـــراوی ئەوانەی خوارەوەی وەك هۆكار دەستنیشـــان

كردووە:1. خوێنڕێژی بە هۆی منداڵ لەبارچوون.2. خوێنڕێژی لە دوای منداڵ لەبارچوون.

3. خوێن تێكردن بەهەڵە.4. خوێن مەیین.

5. سڕكردن لە كاتی دووگیانی.6. گیرانـــی ســـییەكان بەگەڕانـــەوەی خواردنی

گەدە بۆ ناو هەناسە و گیرانی بۆڕیەكانی.7. جەڵتەی سییەكان بەخوێن مەیین.

8. جەڵتەی خوێن لە كاتی زیادی پاڵەپەســـتۆی خوێن و ژەهراوی بوون.

9. هەســـتیاری بەو دەرمانانەی بـــە كتوپڕ پێی دەدرێ.

10. خوێنبەربـــوون لەنـــاو روحـــم. كـــە ناهێتە دەرەوە و نەخۆشـــەكە لەخۆدەچـــێ، زۆرجـــار

پێیڕاناگەن و گیان لەدەستدەدا.دوای منداڵبوون روحم دەتوانێ هەموو خوێنی لـــەش 5-6 بوتـــڵ كۆبكاتـــەوە، ئینجـــا هەتاكـــو Emergency خوێنی بۆ پەیدادەكەن بە و دەیگەڕێننەوە ژیان، گورچیلەكانی و مێشـــكی زیانیان پێدەكەوێت. ئەو 10 خاڵەی باســـم كرد و زۆری دیكەش هەن هەتاكو بزانین ئافرەت لە

كاتی دووگیانی لە چ ترسناكییەك دایە.پیـــاو هەســـتی پێنـــاكات چونكـــە ئازارەكـــە لە لەشـــی ئـــەوان نییـــە، زۆرجـــار هەیـــە لەبـــەر ســـیزیریان نەشـــتەرگەری دووبارەبوونەوەی كۆرپەلەكە وێالشـــەكەی لەســـەر برینە كۆنەكە دادەمەزرێنێ و روحمەكە كون دەكا، ئەو جۆرە كتوپـــڕە و پزیشـــكی بـــێ توانـــا پێڕانـــگا ژیانی

ئافرەتەكە رزگار بكات.لـــە واڵتـــی بەڕیتانیـــا ئەگـــەر دایكێك لـــە كاتی دووگیانی بمرێـــت، بابەتەكە نابڕێتـــەوە، دادگە دەبـــێ بگاتە راســـتیەكە، هەمـــوو دۆكیۆمنێت و زانیـــارەكان لەفەڕاشـــەوە بگرە تاكو پزیشـــكی راوێـــژكار دەبردرێنـــە دادگا، بۆ ئـــەوەی بگاتە راســـتییەكە، ئەگـــەر پزیشـــكەكە 10 خولـــەك دواكەتبوو سزادەدرێ، ئەگەر نەشتەرگەریەكی خراپـــی بۆ كردبوو، ســـزادەدری، لێرە لەواڵتی بـــۆم ورد پێداچوونەوەیەكـــی دوای ئێمـــە دەركەوتـــووە هـــەر لەشـــاری هەولێـــر مانگانە 2 حاڵەتـــی مردنـــی ئافرەتـــی دووگیـــان هەیـــە، كەســـیش پێی نازانـــێ، حاڵەت هەیـــە مردووە، پزیشك نەگەیشتۆتەی ســـەری لەنەخۆشخانە،

بەاڵم لێپرسینەوە نەبووە، ویژدان نەبووە.لەو رۆژانە نەخۆشێكی گەنج لەنەخۆشخانەیەكەی تایبـــەت مرد، بەهـــۆی حاڵەتێكی زۆر ئاســـایی كـــە ســـڕكردنی ناوێت، كەســـیش باســـی ناكا،

حكومەتیش پێی نازانێ بۆچی؟ هۆیەكانی:

1. )القـــدر( گوایە ئـــەو بۆی نوســـراوەتەوە كە بـــەم حاڵە بمرێ، یاخـــود وای لێبێـــت!! ئەوە چ قەدەرێكە كە پزیشـــكێك بەنەزانین )یەك مەتر( گـــوز لەناو هەناوی نەخۆشـــی گەنـــج جێبهێڵی

بەنەزانین و ئیهمالی؟2. گونـــاه، قەیدیدناكا، عەیبە!! ئەو وشـــەیە وای

كردووە یاسا لەواڵتی ئێمە پوچەڵ ببێتەوە.3. نەبوونی، باری ئابووریی نەخۆشەكە، ئەگەر وابوو نەیتوانی پارەی بداتە پزیشـــكان، لەكاتی ئەوانـــەی دەســـتی دەكەوێتـــە نەشـــتەرگەری

خۆیانی لێ فێر دەكەن.4. نەخوێندەواری دەردی ســـەرەكی كۆمەڵگەی ئێمەیـــە، كاتێـــك نەخۆش یان مێـــردی تێیاگات، نەخۆشـــەكە چی بۆ نوســـراوە یان بـــۆ كراوە، دەرمانیشـــی بەهەڵە پێـــدەدرێ، هـــەر ئەوەندە دەزانی بڵی دكتۆر گوتـــی!! واتێ دەگات دكتۆر پاك و بێگـــەردە لەهەموو كردەوەیەكی خراپ..

بەداخەوە.

ژماره 238 2014/7/5 51

هـــونـــەری

سەرپەرشتیار: زانا دڵشاد دزەیی

لە هونەر دوورنەكەوتوومەتەوە

مەگەر مردن دوورمبكاتەوە

كاروان نوری:

52 ژماره 238 2014/7/5

هونەریهونەری

بۆچی ماوەیەك بێدەنگی؟كاروان نـــوری: بێدەنگـــی مـــن مانـــای ئـــەوە ناگەیەنێت، كە من لەكاری هونەری دووركەوتوومەتـــەوە، مەگـــەر مـــردن لە هونـــەرم دوورم بكاتـــەوە، چونكە هونەر لەگـــەڵ خوێنـــم تێكـــەڵ بـــووە، دەمەوێت ئـــەوەش بە هەوادارانـــم رابگەیێنم، كە من دوورنەكەوتوومەتەوە هونـــەری لەكاری و لەئێســـتادا خەریكی چەنـــد گۆرانییەكی

تازەم. تۆ لەدوای هاوســـەرگیری وەكو جـــاران گەرموگوڕیـــت لـــەكاری هونەری

نەماوە؟كاروان نـــوری: نەخێر بـــە پێچەوانەوە هاوســـەرەكەم زۆر هاوكارمـــە بۆ ئەوەی

لەكاری هونەری بەردەوام بم.بـــە حـــەز هاوســـەرەكەت

گۆرانیەكانی تۆ دەكات؟ كاروان نوری: بەڵێ هاوسەرەكەم حەز

بە گۆرانیەكانم دەكات. بۆچـــی زۆربـــەی گۆرانییەكانت غەریبیـــن، ئایـــا دەتوانیـــن بڵێیـــن كاروان

شكستی خواردووە لەعیشق؟هونەرمەند نــەخــێــر نــــوری: ــــاروان كموڵكی هەموو خەڵكە، بۆیە دەبی خۆشی بكاتە خــەڵــكــە ئـــەو ئـــــازاری و خـــەم و گۆرانی، مەرج نییە ئەوەی ئێمە دەیڵێین من پاشان بێت، خۆمان بەسەرهاتی لەو جۆرە هونەرمەندێك حەزم وەكو ستایلەیە و هیچ پەیوەندییەكی بە ژیانی

خۆمەوە نییە.تەنیا ئێستا تۆ راستە ئەمە

بۆنەكاندا و لەئاهەنگ بــەشــداری دەكەیت؟

نەخێر ــــــوری: ن كـــــــاروان بەشداری شێوەیەك بەهیچ

ئاهەنگ و بۆنەكان ناكەم، ئاهەنگی بـــەشـــداری

ــــم ســــــــــــەری ســــاڵكــــــردووە، بـــەاڵم

من بازرگانی بە

هونەرەكەمەوە ناكەم، لەماڵێك دادەنیشن و گۆرانی بەسەر شانی و باڵی كەسانێكدا

هەڵدەڵێن! من ئەوە بە هونەر نازانم. بۆچـــی گۆرانـــی ئێســـتا زۆری

بەسەر عەشق و خۆشەویستییە؟كاروان نوری: هونەرمەند مادام موڵكی خەڵكە دەبێـــت بزانێت خەڵك چی دەوێت، بۆیـــە بەبڕوای من ئەگەر هونەر عەشـــق و خۆشەویســـتی تێـــدا نەبێـــت، ناتوانێـــت

بەردەوام بێت.نوێـــت كارێكـــی چ لەئێســـتادا

بەدەستەوەیە؟ كاروان نوری: لەئێستادا لەگەڵ وێنەگری ســـەرقاڵی فەتـــاح بڕیـــار كاك بەتوانـــا ســـیناریۆییەكی جوانیـــن بـــۆ گۆرانی )كە مەغریب دێ(، ئینشـــاڵاڵ بەمنزیكانە كلیپی دەكـــەم و دەیكەمـــە دیـــاری هەوادارانـــی

خۆشەویستم.لەئێســـتادا هونـــەری كاری ســـەخەت بـــووە، هەندێكیش پێیـــان وایە

لەگەڵ پێشـــكەوتنی تەكنەلۆژیا هونەر زۆر ئاسان

بووە؟

كاروان نـــوری: ئێســـتا ســـەخت بووە، ئەگـــەر الیەنێـــك لەپشـــتت نەبێـــت كاری هونەریـــت بـــۆ ناكرێـــت و زۆر زەحمەت دەبێـــت، بەداخـــەوە هونەرمەنـــد دەبێـــت چاوەڕێی دەســـتی ئەمالو ئەوال بێت، تاكو بتوانێت لەكاری هونەری بەردەوام بێت.

لەوبارەیـــەوە گلەییـــت لەكـــەس هەیە؟

هەیـــە، گلەییـــم زۆر نـــوری: كاروان ســـەیر بكـــە هونەرمەند هەیـــە تەنیا بەناو هونەرمەنـــدە، بە چەندەها دەفتەر دۆالری بۆ ســـەرف دەكەن و نازانێ گۆرانی بڵێت و خۆشـــی بـــاوەڕی بە خۆی نییـــە، بەڵێ زۆریـــش گلەییم لەوەزارەتی رۆشـــنبیری هەیـــە، ئـــەم وەزارەتە بەناو بـــۆ خزمەتی هونەرمەنـــد و رۆشـــنبیرانە، بـــەاڵم گـــەر خۆیان مەبەســـتیان نەبێت هاوكاری هیچ

هونەرمەندێك ناكەن.

52 ژماره 238 2014/7/5

ژماره 238 2014/7/5 53

هونەری

گۆرانییەكانم هیچ پەیوەندییان بە ژیانی

خۆمەوە نییە

لە هونەر دوورنەكەوتوومەتەوە مەگەر مردن دوورمبكاتەوە

كاروان نوری:

ئەحمەد تاریق

گۆرانیبێژ كاروان نوری دوای بێدەنگیەكی زۆر لەگۆرانیگوتن

لەم چاوپێكەوتنەی لەگەڵ )سڤیل( رایدەگەیێنێ ئەو لە هونەر

دوورنەكەوتۆتەوە، بەاڵم هاوكاری ناكرێ و هونەر الی ئەو وەكو جاران نییە، پێویستە هونەرمەند چاوی لەمال

و ئەوال بێت. ئەوەش رەتدەكاتەوە، كە بەهۆی هاوسەرەكەیەوە لەهونەر

دووركەوتبیێتەوە.فۆتۆ: سەفین ئیسماعیل

ژماره 238 2014/7/5 53

54 ژماره 238 2014/7/5

هونەریهونەری

دیدارەكەم لەگەڵ سەرۆك بارزانی لە دانیشتنی خوشك و برایەك دەچوو

شەهریبان كوردی بۆ سڤیل:

ژماره 238 2014/7/5 55

زانا دڵشاد دزەیی

بەهۆی بێ پارەییەوە ئەلبوومم زۆر كەمە

هونەری كوردی لەباشوور كاریگەری عەرەبی و توركی لەسەر زۆرە و

هەندێكی شتێكی خراپ و بازاڕییە

بەشێكی زۆركەم لەو كچ و ئافرەتانەی تازەن كارەكانیان جوان بووە،

ئەوانی تر هونەرەكەیان هونەری پارە و خۆبادان

بووە

هونەری

لەكوردســـتان تـــۆ نـــەورۆز بوویت، ئەمجارەیان چ شتێكی جیاوازتر

و سەرنجیڕاكێشترت بینی؟شەهریبان كوردی: جاری یەكەم هاتم 2008 یەكەمجار بووم ئااڵی كوردستان بـــە ئازادی ببینم، هەروەها ســـەربازانی كوردســـتان و پەرلەمانـــی كوردســـتان لەســـەر خاكـــی كوردســـتان بینـــی، بە تایبەت لەوكاتەی كە لەگەڵ سەربازان و پیشمەرگەكانی كوردستان قسەم دەكرد بەكوردی وەاڵمی منیان دەدایەوە، زۆر خۆشحاڵ بووم زمانی شیرینی كوردی زمانی رســـمی واڵتەكـــەی خۆمە، ئەوە بـــۆ كەســـێكی خەباتـــكار ســـەرمایەكی ئێمـــە گەلێكـــی زۆر گەورەیـــە، گەلـــی خەباتـــكارە و شـــایەنی ژیانێكی خۆش و بەختـــەوەرە، جـــاری كۆتایی كە هاتم بینیم كوردستان پێشكەوتنێكی گەورەی سیاسی و بارزگانی و ئاوەدانی بەخۆوە بینیوە، خەڵكی باشوور كەیف خۆش و بێ كێشـــە دەژین، لەئێســـتادا یەكڕیزی نێو حزبەكان و بـــۆ میللەتی كورد زۆر پێویستە، تاكو ئەو دەستكەوتانە بپارێزن، ئەوە تاكە داواكاری منە لە باشوور، من كاتێـــك ئەو پێشـــكەوتنەم بینی گریام و پڕبەدڵ هیـــوای ئەوەم خواســـت زێدی منیش )باكوری كوردستان( ئاوا ئازادی و ســـەربەخۆیی خۆیان بەدەســـت بێنن و منیـــش بگەڕێمـــەوە مێردین و هەموو پارچەكانی كوردســـتان یەك دەوڵەتیان

هەبێ. زۆر بیـــری مێردیـــن دەكەیت؟ كەی مێردینت جێهێشت؟ لەوێ خوێندنت

تەواوكرد؟شـــەهریبان كـــوردی: ســـاڵی 1992- 1993 مـــن و هاوســـەرەكەم بەرێگـــەی قاچاغ لەتوركیـــا رامانكرد، لە باكووری كوردســـتان زوڵم و توندوتیژی هەبوو، ئێمـــە رۆژانە رووبـــەڕووی توندوتیژی دەبووینەوە، وەك هێرشكردنە سەر ماڵی ئێمە و گرتن و زیندانیكردن، گۆرانیگوتن لەمن قەدەغەكرا، هاوسەریشـــم لەزانكۆ دەیخوێنـــد، لەهەمانكاتیشـــدا خەریكـــی خەباتی سیاســـی بـــوو، لەكاتی ئاهەنگ و كۆنســـێرتی سیاســـییەكانی تایبـــەت بەرێكخـــراوەكان، ئەوكاتـــە هاوســـەرم پێشكەشـــكاریی دەكرد، زیاتر لەجارێك ئێمـــە زیندانـــی كراین، پاشـــان بڕیاری

زیندانیكردنـــی هەمیشـــەیی بـــۆ مـــن و لەتوركیـــا و دەرچـــوو هاوســـەرەكەم رامانكرد. هەروەها كاتێك من لەماردین بووم رەوشی ئابووریی خێزانمان باش نەبـــوو، هەروەهـــا ماڵمـــان لەشـــارێكی توركەكان بوو، بۆیـــە دەرفەتی تەواوم نەبـــوو زیاتر لەخوێندنـــدا بەردەوام بم، خۆزگـــە دەرفەتـــم هەبوایـــە بۆئـــەوەی خوێندنـــی زانكۆشـــم تـــەواو بكردبایە، هیواداریشـــم هەمـــوو گەنـــج و كچانی كورد گرنگی خوێندنیان لەبەرچاو بێت و لەزانكۆكانیش خوێندنی خۆیان تەواو بكـــەن، ئەگەر خوێندن و شـــارەزاییمان هەبێـــت، دەتوانیـــن لەهەموو شـــوێنێك بەسەربەرزییەوە خزمەت بەكوردستان

و گەلی كورد بگەینێن. نێوانت لەگەڵ مەسعود بارزانی ســـەرۆكی هەرێمی كوردســـتان باشە،

ئەوە بۆچی دەگەڕێتەوە؟شەهریبان كوردی: من خۆشەویستی و ســـاڵوم بۆ بەڕێز مەســـعود بارزانی دەنێـــرم و هیوادارم تەندروســـتی باش بێت، ســـەرۆك هونەرمەندی راستەقینە و خۆشـــدەوێت شۆڕشـــگێری و حەزیدەكرد لەنزیكـــەوە لەهونەرمەندان نزیـــك بێتەوە، ئاگاداری ژیان و كاریان بێـــت، دیارەكەكـــەی منیـــش لەرێگـــەی بەڕێز شـــێخ ســـیروان بارزانی رێكخرا، ئەوەی ســـەرنجی راكێشـــام ســـەرۆك مەســـعود بارزانی وەكو كەسێكی زۆر نزیك لەمن هەڵســـوكەوتی لەگەڵ كردم و وەكو لەدانیشـــتنی خوشك و برایەك دەچوو، ئەوە بۆ من زۆر زۆر موفاجەئە بوو، داواشـــی لێكردم بـــەردەوام بم و گوتـــی چیتر هەیە پێشكەشـــی بكەی بۆ كوردســـتان، مـــن گوتـــم خزمەتـــی من بـــۆ كوردســـتان وەكـــو هونەرمەندێكی بـــووە گۆرانییەكانـــم بـــە شۆڕشـــگێر ئامادەیـــە، ئەلبوومێكـــم ئێســـتاش و پیرۆزبایـــی لێكـــردم، گوتیشـــی یەكتـــر

دەبینینەوە. كەواتـــە ئەلبوومـــت ئامادەیـــە،

گۆرانییەكان چین؟شـــەهریبان كـــوردی: بەڵـــێ، گۆرانی سۆرانییشی تێدایە، لەوانەیە 10 گۆرانی بێـــت، یەكێـــك لـــە گۆرانییـــەكان كلیـــپ دەكـــەم، ئـــەوە بەرهەمی چەند ســـاڵێك پێش ئێستام بووە، كە لەبەر نەبوونی و

لەشـــاری 1975 ســـاڵی شـــەهریبان مێردیـــن لەدایك بـــووە، تاوەكـــو پێنجی ســـەرەتایی خوێنـــدووە، ئینجا دەســـتی كـــرد شۆڕشـــگێری گۆرانیگوتنـــی بـــە و بەهۆیـــەوە لەخوێنـــدن دابڕا، پاشـــان لەگـــەڵ و شـــویكرد بەخۆشەویســـتی هاوسەرەكەی پێكەوە چەند ئەلبوومێكیان لـــەدژی حكومەتی توركیـــا باڵوكردەوە. بەهۆی دەرچوونی بڕیاری زیندانیكردنی هەمیشەیی بۆ هەردووكیان، ساڵی 1992 لەباكووری كوردستان رایانكرد و ئێستا لەئەڵمانیا نیشتەجێن. شەهریبان بەهۆی دووبارەكردنـــەوەی گۆرانـــی )نەورۆز(ـی حەســـەن زیـــرەك لەســـاڵی 2008 لە باشـــووریش بووە ناوێكی دیار و ئاشنا،

)سڤیل( چەند پرسیارێكی ئاڕاستەكرد.

56 ژماره 238 2014/7/5

كوردی، بەتایبەتی هی ئێرە واتا باشوور زۆر كاریگـــەری عەرەبـــی و توركیـــان لەسەرە، شتێكی زۆر خراپ و بازاڕییە، ئـــەوە پێیان دەگوترێ هونـــەری پارە و خۆبادان، بەشـــێكی زۆركـــەم لەو كچ و ئافرەتانـــەی تـــازەن كارەكانیـــان جوان بووە، ئەوانیتر بەس كچی زۆر جوان و سەرنجڕكێشن، شارەزان لەخۆدەرخستن و جلوبەرگ، بەاڵم كارەكانیان ناشـــرین

و جێی شەرمەزارییە. نازناوی )كـــوردی(ت لەچیەوە

هەڵگرتووە؟شەهریبان كوردی: لەو كاتەی دەستم بەكاری هونەری كرد ساڵی 1989 خۆم ئەو نـــاوەم هەڵبژارد، حـــەزم دەكرد وا نیشـــان بدەم كە كورد هەیە، ئەوكاتەش هونەرمەندێكـــی توركیـــش هەبوو ناوی منیـــش و بـــوو تـــورك( )شـــەهریبان )كـــوردی(م بەكارهێنـــا، بۆئەوەی ئەوان بزانن كـــە شـــەهریبانی كوردیش هەیە، ئەم نازناوە باجێكی زۆر گەورەی پێدام و لەكەناڵە تەلەڤزیۆنەكان و رادیۆیەكانی توركیا پێشـــان نادرێم و چاوپێكەتنیش لەگەڵ من ســـاز ناكـــەن و دەڵێن ئەگەر تەنهـــا بەناوی شـــەهریبان رازی دەبیت ئێمە دەتوانین لەبەرنامە تەلەڤزێونەكان پێشـــانت بدەیـــن، هەروەهـــا رۆژنامـــە توركییەكانیش پێم دەڵێن ئێمە دەتوانین بەمەرجێـــك بكەیـــن لەگـــەڵ دیداریـــت

)كوردی( لەناوەكەت جیابكەیتەوە. چەند زمان دەزانی؟

شەهریبان كوردی: كوردی و توركی و ئەڵمانی، ئێستاش خەریكم خۆم فێری

ئینگلیزی دەكەم.

زۆری خەرجی چەند ســـاڵێك كارەكانم وەســـتابوون، لەوانەیە بـــۆ دوو مانگی دیكـــە گوێبیســـتی ئەلبوومەكـــەم بن و

بكەوێتە دەستتان. ئەوەنـــدە بەبێ پـــارەی ناتوانی

كار بكەیت؟شەهریبان كوردی: تەنیا ئەوەندەمان هەیـــە، كە ژیانی ئاســـایی بژیـــم، ڤێال و سەیارەی گرانبەها و پارەی زۆرم نییە، تەنانـــەت چەندین ســـاڵە دەمەوێت بێمە كوردســـتانی ئازاد بژیم، بـــەاڵم توانای كڕینی خانوویەكی بچووكی ئێرەم نییە، ئەلبـــووم دروســـتكردن و كلیـــپ پارەی زۆری دەوێت، دەبێ ئێمە پێنج ساڵ پارە كۆبكەینـــەوە ئەلبوومێكی پێ دروســـت بكەین، من تائیســـتا 10 ئەلبوومم هەیە، كلیپـــم زۆر زۆر كەمـــە، ئەویـــش لەبەر پـــارە، زۆر كـــەس پرســـیارم لێ دەكەن گۆرانیەكانـــت زۆرن و خۆشـــن، بۆچی

كلیپ ناكەیت. دەركەوتنی چەند ستایلێك نوێ لـــە میوزیك و گۆرانی كـــوردی لەالیەن چەنـــد هونەرمەندێكـــەوە، بەتایبەت ئەو كچانەی تازە دەستیان بەكاری هونەری چـــۆن گۆرانكارییـــە ئـــەو كـــردووە،

دەبینی؟شەهریبان كوردی: من هیچ بەپێویستی نازانـــم ئـــەو جـــۆرە ســـتایالنە بوونـــی هەبێـــت و هیـــچ خزمەتێـــك بەهونەری كـــوردی نـــاكات، چونكە كـــوردی نییە، بەحوكمی ئەوەی مـــن لەئەڵمانیا دەژیم زۆر باش ئـــاگاداری ئێرە نیم، بەاڵم كە لەتەلەڤزیۆنەكانـــەوە دەبینم هەندی كار كـــراوە، دەڵێـــم بەداخەوە بـــۆ میوزیكی

هونەریهونەری

بەهۆی نازناوی )كوردی(یەوە باجی زۆرم

داوە

توركی و ئەڵمانی دەزانم و ئێستاش خەریكم خۆم فێری ئینگلیزی دەكەم

هونەرمەندێكی تورك هەبوو بەناوی شەهریبان

تورك منیش كردم بە شەهریبانی كوردی

56 ژماره 238 2014/7/5

ژماره 238 2014/7/5 57

كوردی، بەتایبەتی هی ئێرە واتا باشوور زۆر كاریگـــەری عەرەبـــی و توركیـــان لەسەرە، شتێكی زۆر خراپ و بازاڕییە، ئـــەوە پێیان دەگوترێ هونـــەری پارە و خۆبادان، بەشـــێكی زۆركـــەم لەو كچ و ئافرەتانـــەی تـــازەن كارەكانیـــان جوان بووە، ئەوانیتر بەس كچی زۆر جوان و سەرنجڕكێشن، شارەزان لەخۆدەرخستن و جلوبەرگ، بەاڵم كارەكانیان ناشـــرین

و جێی شەرمەزارییە. نازناوی )كـــوردی(ت لەچیەوە

هەڵگرتووە؟شەهریبان كوردی: لەو كاتەی دەستم بەكاری هونەری كرد ساڵی 1989 خۆم ئەو نـــاوەم هەڵبژارد، حـــەزم دەكرد وا نیشـــان بدەم كە كورد هەیە، ئەوكاتەش هونەرمەندێكـــی توركیـــش هەبوو ناوی منیـــش و بـــوو تـــورك( )شـــەهریبان )كـــوردی(م بەكارهێنـــا، بۆئەوەی ئەوان بزانن كـــە شـــەهریبانی كوردیش هەیە، ئەم نازناوە باجێكی زۆر گەورەی پێدام و لەكەناڵە تەلەڤزیۆنەكان و رادیۆیەكانی توركیا پێشـــان نادرێم و چاوپێكەتنیش لەگەڵ من ســـاز ناكـــەن و دەڵێن ئەگەر تەنهـــا بەناوی شـــەهریبان رازی دەبیت ئێمە دەتوانین لەبەرنامە تەلەڤزێونەكان پێشـــانت بدەیـــن، هەروەهـــا رۆژنامـــە توركییەكانیش پێم دەڵێن ئێمە دەتوانین بەمەرجێـــك بكەیـــن لەگـــەڵ دیداریـــت

)كوردی( لەناوەكەت جیابكەیتەوە. چەند زمان دەزانی؟

شەهریبان كوردی: كوردی و توركی و ئەڵمانی، ئێستاش خەریكم خۆم فێری

ئینگلیزی دەكەم.

زۆری خەرجی چەند ســـاڵێك كارەكانم وەســـتابوون، لەوانەیە بـــۆ دوو مانگی دیكـــە گوێبیســـتی ئەلبوومەكـــەم بن و

بكەوێتە دەستتان. ئەوەنـــدە بەبێ پـــارەی ناتوانی

كار بكەیت؟شەهریبان كوردی: تەنیا ئەوەندەمان هەیـــە، كە ژیانی ئاســـایی بژیـــم، ڤێال و سەیارەی گرانبەها و پارەی زۆرم نییە، تەنانـــەت چەندین ســـاڵە دەمەوێت بێمە كوردســـتانی ئازاد بژیم، بـــەاڵم توانای كڕینی خانوویەكی بچووكی ئێرەم نییە، ئەلبـــووم دروســـتكردن و كلیـــپ پارەی زۆری دەوێت، دەبێ ئێمە پێنج ساڵ پارە كۆبكەینـــەوە ئەلبوومێكی پێ دروســـت بكەین، من تائیســـتا 10 ئەلبوومم هەیە، كلیپـــم زۆر زۆر كەمـــە، ئەویـــش لەبەر پـــارە، زۆر كـــەس پرســـیارم لێ دەكەن گۆرانیەكانـــت زۆرن و خۆشـــن، بۆچی

كلیپ ناكەیت. دەركەوتنی چەند ستایلێك نوێ لـــە میوزیك و گۆرانی كـــوردی لەالیەن چەنـــد هونەرمەندێكـــەوە، بەتایبەت ئەو كچانەی تازە دەستیان بەكاری هونەری چـــۆن گۆرانكارییـــە ئـــەو كـــردووە،

دەبینی؟شەهریبان كوردی: من هیچ بەپێویستی نازانـــم ئـــەو جـــۆرە ســـتایالنە بوونـــی هەبێـــت و هیـــچ خزمەتێـــك بەهونەری كـــوردی نـــاكات، چونكە كـــوردی نییە، بەحوكمی ئەوەی مـــن لەئەڵمانیا دەژیم زۆر باش ئـــاگاداری ئێرە نیم، بەاڵم كە لەتەلەڤزیۆنەكانـــەوە دەبینم هەندی كار كـــراوە، دەڵێـــم بەداخەوە بـــۆ میوزیكی

هونەری

دووپشك و داعش!

كەمجار هەیــــە كەناڵێك درامایــــەك دووبارە نمایش بكاتەوە، بینەر و جەماوەری هەبێت، چونكە دراما وەك فیلــــم نیە، خەڵك حەز بەدووبارە و ســــێبارە بینینەوەی بكات، لەكاتێكیشــــدا كە فرەكەناڵی و بوونی ئەو هەموو درامــــا توركی و عەرەبــــی و بیانیانە كاریگەری خۆیان

هەیە. یان كاتێكدا هەموو خەڵك خەریكی بەزمی داعشــــن. بەاڵم دووبارەكردنەوەی درامای كوردی )دووپشــــك( لەكەناڵی كوردســــتان تیڤــــی لەكاتێكــــی زۆر گونجاودا بــــوو، ئەو درامایــــە توانی زۆرترین بینــــەر و جەماوەر لەخــــۆی كۆبكاتــــەوە، بەتایبەتیش دووبارەكــــراو بوو، بــــەاڵم زۆرینەی خەڵك نەیاندیتبوو، كاتێك ســــاڵی پار لەمانگی رەمەزانی پیرۆز نمایش كرا، یاخود زۆربەی كەس بەكامڵی نەیان دیتبوو، من ساڵی پاریش لەنوسینێكدا ئاماژەم بەو درامایە كرد، كە پێشــــتر ســــینارۆیەكەم خوێندبووە، بەاڵم منیش ئەوساڵ دووبارە ســــەیرم كردەوە، هەندێ شــــتی تــــازەم لێوەرگرت، كە مایەی ســــەركەوتنی ســــەرەكی

دراماكە بوو.نوســــەر و پاڵــــەوان و دەرهێنــــەری دراماكە كاكە )میهران شــــێری( كە خۆی خەڵكی رۆژهەاڵتی كوردستانە، بەاڵم ئەوەی جێگەی سەرنج بوو لەو درامایە هەستمان بەهیچ ســــتایلێكی ئێرانی )درامای ئێرانی و ســــینەما( لە دراماكەدا نەكــــرد، كە ئەمەیان مایەی ســــەركەوتن بوو، هەســــت دەكــــەم دراماكە تەواو كوردییە، تەنیا لەشــــێوەی نوســــینی ســــیناریۆ و گێڕانــــەوەی چیرۆك نەبێت، كە زۆر لەســــیناریۆی چیرۆكــــی فیلمی هیندی نزیــــك بــــوو. بەاڵم بەچارەســــەرێكی گونجاو و جــــوان موقنیع بۆ جەمــــاوەر و بینەری

درامای كوردی.دەرهێنەر زیرەكانە ســــتیالی كاركردنی درامای توركی لەو درامایەدا بەكارهێنا بوو، ســــتایلی جۆری كاركــــردن )وێنەگرتن، بزاوی كامێرا و چەندین چارەســــەری هونەری وێنەگرتن بەكارهێنانی ئەكتەری پاڵەوانی گەنج و سیماجوان، دەرخستنی كێشە ئێستای

گەنجان لەكۆمەڵگەی تازەی كوریدا(.ئەمانــــە هەموو هــــۆكاری ســــەركەوتنی دراماكە بــــوون، هەرچەنــــدە دەرهێنەر زۆر گەنجانە كاری كردووە، بەاڵم نەدەكرا )دكتۆر( دەوەن نەوزاد ئەوەندە گەنج بێت!! دەكرا ماكیــــاژ بكرابــــا، یاخود رۆڵەكە بدرابا بە یەكێكــــی دی، لەكاتێكد وابزانم خاتوو )دەوەن( خۆی مێكئەپی ئەم كارە بوو، سپێشەل ئینفێكت لەكارەكەدا الواز بوو، بەتایبەت لەكاتی

تەقەكردنی ئاسۆ لەنێو سەیارەكە، كە شەو دوای كەوتبوون.ئەو درامایە تەنانەت لەهەڵبژاردنی گۆرانی تایتڵدا زۆر سەركەوتوو بوو، گۆرانیەكەشی زۆر نایاب بوو، هاوچەشــــنی كارەكــــە هەڵبژێردرابوو، ئەمە جگەلــــەوەی دراماكە باس لەژیانی هاوچەرخی ئێســــتای كوردستان دەكات و واقیعی ئەمڕۆ دەردەخات، پێم وایە ئــــەم درامایە ئەگەر بۆ جاری ســــێیەمیش لەكاتێكی تردا نمایــــش بكرێتەوە، جەماوەری

خۆی دەبێت و سەرنجراكێشە.

پشتیوان عەبدولاڵ

كەناڵ و رۆژنامە توركیەكان دەڵێن

پاشگری )كوردی( لەناوەكەت الدە دیدارت

لەگەڵ دەكەین

ژماره 238 2014/7/5 57

58 ژماره 238 2014/7/5

هونەری

"رۆژین"یش دژی داعش چەك هەڵدەگرێ

سڤیل: پشتیوان عەبدوڵاڵرۆژین شـــەریفی كچـــە ئەكتەرێكـــی مۆدێرنی رۆژهەاڵتی كوردســـتانە و ئێســـتا لەسلێمانی نیشـــتەجێیە، رایگەیاند، لە دژی داعش چەك

هەڵدەگرێت.رۆژیـــن كـــە لەدرامـــای دووپشـــك رۆڵی سەرەكی بینیووە، ئەو درامایەی شەوانە لـــە كوردســـتان تیڤـــی پەخـــش دەكرێ، لـــە لێدوانێكیدا بـــۆ )ســـڤیل( دەربارەی كوردســـتان ئێســـتای بارودۆخـــی پشتگیری خۆی بۆ پێشمەرگە دەربڕی و رایگەیانـــد "ئامـــادەم شانبەشـــانی برایانی پێشـــمەرگە چـــەك هەڵگرم و

دژی داعش شەڕ بكەم".

58 ژماره 238 2014/7/5

ژماره 238 2014/7/5 59

هونەری

ئەحمەد ساالر گەڕایەوە

فەرهاد پیرباڵ دەبێتە شەهابە

دەشنێ لە گۆرانی دوور دەكەوێتەوە

سڤیل: زانا دزەییدوای مانــــەوەی دوو مانگ لەواڵتی ئەڵمانیا بە مەبەســــتی وەرگرتنی

چارەسەر، هونەرمەند ئەحمەد ساالر گەڕایەوە كوردستان.هونەرمەند ئەحمەد ســــاالر شــــانۆكاری گەورەی كوردستان، بەهۆی تێكچووی باری تەندروستی و نەخۆشی دڵ، سەردانی واڵتی ئەڵمانیای كرد بۆ وەرگرتنی چارەسەری، كە پتر لە دوو مانگی خایاند، ئەحمەد ساالر بە)ســــڤیل(ـی راگەیاند، ئێســــتا باری تەندروستی زۆر باشــــە و گوتیشی "سوپاسی خوا و هەموو دۆست و هاوڕێیانم دەكەم، كە هەواڵی منیان پرسیووە، ئێســــتا زۆرباشــــم و دووبارە دەست بەكاری هونەری و نووســــین

دەكەمەوە".

سڤیل: زانا دزەییفەرهـــاد پیرباڵ بەشـــداری لە فیلمی ســـینەمایی )شـــەهاب و ڤینۆس(

دەكات، كە رۆڵی شەهابە دەبینێ.لەوبارەیەوە حەســـەن عەلی دەرهێنەری فیلمی داســـتانی )شەهابە و ڤینۆس( بە ســـڤیلی راگەیاند، لەناو قەالی هەولێر دەســـتیان كردووە بە وێنەگرتنی فیلمەكەی و دەشـــڵێ "دكتۆر فەرهاد پیرباڵ و گەالوێژ بۆكانی رۆڵی ســـەرەكی لە فیلمەكەم دەبینن، كە داستانێكی كوردییە، ئەمەش بۆ یەكەمجارە پیرباڵ بەشـــداری لە فیلمی سینەمایی بكات و ببێتە ئەكتەر". هەروەها دەرهێنەر راشـــیگەیاند، بەمنزیكانە ئەم فیلمە

لە سینەماكانی كوردستان نمایش دەكرێ.

سڤیل: زانا دزەییبەهـــۆی نەخۆشـــییەوە كچـــە گۆرانیبێـــژ دەشـــنێ بـــۆ ماوەیـــەك لە

گۆرانیگوتن دوور دەكەوێتەوە.دەشـــنێ لە ماڵپەڕی تایبەتی خۆی لە ئینســـتەگرام ئاشـــكرایكردووە، كـــە دووركەوتنەوەی ماوەیەكی ئەو لـــەكاری هونەری پەیوەندی بە ناجێگیری باری تەندروســـتییەوە هەیە و دەشـــڵێت "خۆشەویســـتانم پێتـــان رادەگەیەنـــم ماوەیەكە لێتـــان دوورم پەیوەندی بەنەخۆشـــی منـــەوە هەیە، ماوەیـــەك لە كاری هونـــەری دووردەكەومەوە تاوەكو

تەندروستیم بەرەو باشتر دەچێت".بەاڵم دەشـــنێ ئاماژەی بەجۆری نەخۆشـــییەكەی نەكردووە و تەنیا

نوسیوویەتی "پێویستم بەچارەسەری سروشتی هەیە".

60 ژماره 238 2014/7/5

سیامەند كەریم: بوونی كێبڕكێ گرنگە بۆ پێشخستن

بێت نەك یەكترشكاندن

كیت وینسلت باس لەنهێنی جوانییەكەی دەكات

ئەحمەد تاریقراگەیاندنكار س���یامەند كەریم حوسێن لەس���اڵی 1988 لەشاری هەولێر لەدایكب���ووە و خێزاندارە، دەرچووی پەیمان���گای راگەیاندنە، ئەزموونی رادی���ۆی وەك تاقیكردۆت���ەوە، راگەیان���دن ل���ەكاری جۆراوج���ۆری پێشكەوتنی الوان و رادیۆی نەورۆز و گۆڤاری پێشكەوتن و رۆژنامەی پ���رس. دواتری���ش لەكەناڵ���ی تەلەفزیۆن���ی لۆكاڵ���ی SRT بەرنام���ەی "بەاڵنس"ی پێش���كەش كردووە. ماوەیەكیش وەك بێژەری وەرزش���ی لە كەناڵی رووداو كاری كردووە، ئێس���تاش بێ���ژەری ئابوورییە لە كەناڵی

كوردستان تیڤی.سیامەند لەگەڵ ئەوەی عاشقی كاری راگەیاندنە، بەاڵم پێشیوایە ئەوەی جێ���گای داخ���ە كاری راگەیاندن ب���ۆ زۆرب���ەی راگەیاندن���كاران نەبۆتە سەرچاوەیەك بۆ بژێوییەكی ئینس���انیانە، بەجۆرێك پێویستی بە كاری ت���ر نەبێت، چونك���ە وەك خۆی دەڵێت "بەش���ێكی زۆری راگەیاندنكاران لەپ���اڵ كاری راگەیان���دن كاری ت���ر دەكەن، یان لەب���ەر بژێویان ناچارن لەدوو دەزگای راگەیاندن كار بكەن، ئەمەش كاریگەری بەس���ەر كار و

خۆیان دەبێت".داهێنانی���ان لەبوارەك���ەی س���یامەند بوونی كێبڕكێش لەنێو راگەیاندنكاران و دەزگا راگەیاندنەكانی كارێك���ی ب���ە پۆزەتی���ڤ دەبینێت، ب���ەو مەرج���ەی "بۆ بێ���ت پێشخس���تن نەك یەكترش���كاندن و

ناوزڕاندن".

خانمە ئەكتەری بەریتانی "كیت وینس���لت"، لەدیمانەیەكدا باس لە نهێنیەكانی مانەوەی رووخس���اری بەو جوانیەی ئێس���تای

دەكات و دەش���ڵێت "نهێنیەك���ی راس���تەقینە نی���ە، تەنیا ئەوە نەبێت، كە ش���ێوازێكی دروس���ت و تەندروس���تم بۆ ژیانم

هەڵبژاردووە".وینس���لت لەوب���ارەوە زیات���ر دەڵ���ێ "كاتێك���ی زۆر لەو شوێنانەدا بەسەر دەبەم، كە هەوای پاكیان هەیە. حەزم

ل���ە خواردنی تەندروس���تە، هەس���تێكی خۆش���م دەداتێ. زۆریش ئاو دەخۆمەوە. وازهێنانیشم لە جگەرە بەر لە 3

ساڵ زیاتر یارمەتی باشتركردنی رووخساری داوم".یەكەم هەنگاوی رۆژانەی وینس���لت لەو پێناوەدا، وەك

خۆی باسی دەكات "شوشتنی ددانەكانمە راستەوخۆ دوای بەئاگاهاتن���م لەبەیانیان���دا. ئینج���ا خۆم

دەش���ۆم، ل���ە رۆژدا كرێمێك���ی تایبەت بۆ ش���ێداركردنی رووخسارم بەكاردەهێنم، ب���ەر لە خەوتنیش كرێمێك���ی تایبەت لە پێڵ���وی چاوەكانم هەڵدەس���ووم، كە ئەو هێڵە باریكانەی س���ەر پێڵ���و الدەدات و

دەوروبەری چاوەكان درەوش���اوەتر دەكات".

رەنــگاوڕەنــــگ

60 ژماره 238 2014/7/5

ژماره 238 2014/7/5 61

رەنــگاوڕەنــــگ

ئۆالال.. لەنمایشی جلوبەرگەوە بۆ راهیبەی كڵێسا

68 ساڵ بۆ تەنیا رۆژێكیش لێك دانەبڕان

خانم���ە نمایش���كاری جلوبەرگ���ی ئۆلیڤێ���روس"، "ئ���ۆالال ئیس���پانی لەمیان���ەی س���ەردانێكیدا بۆ واڵتی "فاتیم���ە" كڵێس���ای پورت���وگال و لەو واڵت���ەدا، بڕیارێك���ی كتوپڕ و س���ەیری لەبارەی ژیانی خۆیەوە

دا.ئۆالال راهاتبوو بەوەی بەش���داری و س���ینەماییەكان فیلم���ە ل���ە ب���كات رێكالمی���ی وێنەگرتن���ی گ���ەورەی وێن���ەی ب���ەردەوام و

هەڵواس���راوی خۆی وەك رێكالم لە ش���وێنە گش���تیەكاندا ببینێت، دوای ئەم س���ەردانەی بۆ كڵێساكەی واڵتی پورتوگال، بڕیاریدا واز لە دیزاین و نمایش���كاری جلوبەرگ بهێنێت و پۆشاكی راهیبەیەكی سادە بپۆشێت

و بچێتە پەرستگای "قدیس مایكل" و ببێتە راهیبە لەو كڵێسایەدا.ئۆالال رایگەیاند، كە ئەم بڕیارەی بەهۆی سەردانیكردنی ئەم كڵێسایەی واڵتی پورتوگال داوە و ئامادەش نەبوو قسەی زیاتری لەبارەوە بكات، تەنیا هێندە نەبێت كە بۆ ماڵپەڕی "ناش���یوناڵ كاسولیك" وتبووی "خودا هەرگی���ز هەڵە ن���اكات، ئەو داوای لێكردم دوای بك���ەوم، بێگومان منیش

رەتم نەكردەوە".

ژن و مێردێ���ك، كە لە ماوەی 68 ساڵەی هاوس���ەریەتیاندا بۆ تەنیا رۆژێكی���ش لەی���ەك دانەبڕابوون، لەكات���ی مردنیش���یاندا، تەنی���ا 10

كاتژمێر نێوانی مەرگیان بوو.رۆژنامەی دەیل���ی میلی بەریتانی ب���اوی كردۆت���ەوە، كە ئ���ەم ژن و پی���اوە لەش���اری مانچس���تەری بەریتانی���ا، لەس���ەردەمی جەنگ���ی یەكتری���ان دووەم���دا جیهان���ی ناسیوە و ژیانی هاوسەرگیرییان پێكهێن���اوە. دوو ك���وڕی و پێن���ج نەوە و دوو كوڕی نەوەیان هەیە. ب���ەاڵم ئ���ەوەی لە پەیوەن���دی ئەم دوو هاوس���ەرەدا سەرنجڕاكێشە،

ل���ە ماوەی 68 س���اڵەی هاوس���ەرگیرییاندا ب���ۆ تەنی���ا رۆژێكیش لەیەك دانەبڕاون، بەهیچ بیانو و ئیش و كار و پاساوێك.

بەاڵم دوای ئەوەی پیاوە تەمەن 91 ساڵەكە "جۆرج دۆتی" خێزانەكەی 92 ساڵەكەی "دوروس���ی" گیان لەدەست دەدات، راستەوخۆ دەگوازرێتەوە نەخۆشخانە و بەشی چاودێری چڕی پزیشكی. بەاڵم تەنیا 10 كاتژمێر

دوای مردنی ژنەكەی، ئەویش سەری نایەوە و گیانی سپارد.

62 ژماره 238 2014/7/5

كاوڕ 4/20-3/21گ����وم����ان����ی الی ب���ێ���دەن���گ���ی���ت���ان دروستكردووە، بەرامبەرەكەتان دەوروب���ەردا لە خۆشەویستیتان زی����اد دەك������ات، گ��رن��گ��ی ب���ە رێ��ك��پ��ۆش��ی و رووخستان بدەن. پلەوپایەتان بەرز دەبێتەوە بۆ گرنگ كەسانێكی لەگەڵ پەیوەندیتان و

دروست دەبێت.

تەرازوو 10/20-9/21 ئاواتەكانتان دیهێنانی بە ئەگەری هەوڵێكی چەند و دەبێت هێز بە زیاتر گرنگی دەدەن. بۆ دیكەی ئەنجامدانی لە وەك دەدەن رێكخستن بە كار. بەاڵم هەوڵێكی تەواو دەدەن بۆ ئەوەی

سەركەوتنی گەورە بەدەست بهێنن.

گا 4/21–5/20 سەفەرێك ئ��ەن��ج��ام��دان��ی ل��ە ب��ی��ر بە هەندێكیشتان ب��ۆ دەك��ەن��ەوە، كتوپڕی رێك دەكەوێ، پێشنیاری هاوبەشی، ب���ە دەك���رێ���ت ب���ۆ ك��ارێ��ك��ت��ان بەهێز بەرپرسەكانتان لەگەڵ پەیوەندیتان و دەستكەوت بۆ ل��ەب��ارە كاتێكی دەب��ێ��ت،

دەرامەت.

دووپشك 11/20-10/21 بەرپرسیارییەكانتان لەم هەفتەیەدا زیاتر دەكات. دەتوانن ئەو كارانە هەنگاوێكتان چەند كە بپارێزن، بۆ هەڵێناوە و بەگەڕیان بخەنەوە. گرنگی بەهاوبەش و هاوكارەكانتان بدەن و رەنگە

بیانەوێت بابەتێكی گرنگتان پێڕابگەێنن.

دووانە 6/20-5/21 هەوڵەكانتان بەگەڕ بخەن. باشترین داراییتانە. و دەس��ت��ك��ەوت ك��ات��ی سەركەوتن ن��وێ��ی��ی��ەك��ان ل��ەك��ارە داراییەكانتان ف��ش��ارە ب��ه��ێ��ن��ن. ب���ەدەس���ت بە لەگەڵ دەوروبەرتان لەسەر كۆدەبێتەوە. بگونجێنن، چونكە باشتر خۆتان شێوەیەكی

هەوڵ دەدەن هاوكاریتان بكەن.

كەوان 12/20-11/21رەنگە نەتوانی بە باشی شتەكان بۆ كاتێكی دەرببڕی. بەرامبەرەكەت باشە بۆ رێكخستن و بەرنامەرێژی. بەاڵم بۆ ئەنجامدانی كاری قورس باش نییە. هەلە باشەكان كۆنتڕۆڵ بكە. ئەگەر لەشتێكی رابردوودا سەركەوتوو نەبوویت هەمان هەل

دووبارە دەبێتەوە.

وشەی نادیار

بیدۆزەرەوە

تێبینی: )ه�( و )ە( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

ئەگەر بێت و لە ژوورێكی تەنهادا پێنج كەس برسیان بێت و بەشی چوار كەس نانیان پێبێت، ئەوەی دەڵێت برسیم نییە، دایكە.

وشەی یەكتربڕوشەی یەكتربڕ

12345678910سڤیل1

2345678910

ئاسۆیی:1. واڵتێكە لە ئاسیا.

2. خانمە گۆرانیبێژێكی كۆچكردووی ئێرانییە - پیتی لەیەكچوو.

لە كینیا - 3. هۆزێكی بەناوبانگە )بەرگ( بەتێكەاڵویی.

شاكارێكی - )ب��ان��ە( ن��ی��وەی .4نەجیب مەحفوزە.

لە جۆرێكە - لەیەكچوو پیتی .5باڵندە )پ(.

6. الدێ - وێنەكە.7. پای )پ( - پیتی لەیەكچوو.

8. بەخت.9. پیتی لەیەكچوو.

10. دوڕ.

ستوونی:1. واڵتێكە لە ئاسیا.

پیتی - ل��ەی��ەك��چ��وو پ��ی��ت��ی .2لەیەكچوو - نیوەی )دوور(.

ل���ە )زی�������وس( - پ��ی��ت 3. س���ێ ئیسراحەت.

4. زنجیرە هۆتێلێكی جیهانییە )پ(.5. هێلكە - جۆرێكە لە میوە.

عەرەبییە ك��وڕان��ەی ناوێكی .6)پ(.

7. ناسوور.8. واڵتێكە لە ئەفریقیا )پ(.

نێوان بەناوبانگەكەی تاڤگە .9ئەمریكا و كەنەدا.

10. ژمارە )پ(.تێبینی: )پ( = پێچەوانە. )ت( = تێكەاڵو.

)ه( و )ه�( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

پشــووی سڤیـل

وشەی نادیار لە دوو بڕگە و )10( پیت پێكهاتووە كە خاوەنی ئەم وتەیەیە.ههسبئ�اێهئ�سڤیلهنهنهێهوكبنێیبلگنتپچشابیراتناێاێیردهوتئ�پرهیهیڵكسبربێهتلدنوهكجێاێاوراسبتژیمهسمهیكسڤیلركونیویود

بكات. مەلە ناتوانێ بەراز دەڵێن هەرچەندە دەكات مەلە وێنەكەدا لە بەرازە ئەم ئایا دەزانی لە وێنەكەدا هەیە. بەرازەكە، لە تر، جگە بەاڵم وادیارە گیانلەبەرێكی

ئەم گیانلەبەرە چییە؟

ژماره 238 2014/7/5 63

نییرا

هالل

جەا:

ئ

قرژاڵ 7/20-6/21دێت. كۆتایی بێزارییەكانتان ماوەی ئەستێرەكەتانە، ل��ە ه��ەت��او تیشكی جەستەییەكانتان توانا و گەشبینی زی���اد دەك���ات. دەت��وان��ن الپ��ەڕەی��ەك��ی ن��وێ لە ژیانتان هەڵبدەنەوە و دەست بە جێبەجێكردنی ئەو بەرنامانە بكەن، كە ماوەیەكی زۆرە بیری

لێدەكەنەوە.

گیسك 12/21–1/20 ب���ی���رك���ردن���ەوەك���ان���ت���ان راس�����ت و ئ��ەم دۆخ��ە گونجاوە بۆ دروس��ت��ن. ئەو هەموو كێشەكان. چارەسەری كارەكەتان باشتركردنی بۆ كە بڕیارانەتان سەركەوتووە. و نوێیە هەنگاوێكی داوتانە هەنگاوە عینادیی ك��ات هەندێك بن ئ��اگ��ادار

رێكخراوەكانتان تێك دەدات.

شێر 8/20-7/21هەوڵ بدەن پاشكەوت لە دەرامەت ب��ك��ەن. دەس��ك��ەوت��ەك��ان ب���ەردەوام باشەی شێوەیە بەم ب��ەاڵم دەب��ن. دەبن زۆر پەیوەندییەكانتان نییە. ئێستا بۆ دی��داری كەسانێك دەك��ەن، كە گرنگن و و مەكەن فەرامۆش ئەركەكانتان ژیانتان.

لێیان سارد مەبنەوە.

گۆزە 1/21– 2/20 بەدەستدێنن. گ��رن��گ ئ��ەن��ج��ام��ی دەستپێشخەری بكەن هەتا كارەكان خۆتاندایە، ك��ۆن��ت��ڕۆڵ��ی ل���ەژێ���ر چونكە بكەن. كۆنتڕۆل هەلەكان هەوڵبدەن كاتێكی باشە بۆ پێداچوونەوە و سوككردنی

كارە كەڵەكە بووەكانی ماوەی رابردوو.

فەریك 9/20-8/21 ب��ە شێكی الی��ەن��ی س������ۆزداری داگیر بیركردنەوەكانتان لە زۆر دەكات. دەست بە ئەنجامدانی كارێكی نوێ ئەنجامیان كارانەی ئەو هەموو دەك��ەن. لەسەر زی��ات��ری زان��ی��اری ه��ەت��ا دەدەن مسۆگەرتر س��ەرك��ەوت��ن��ت��ان ك��ۆب��ك��ەن��ەوە

دەبێت.

نەهەنگ 3/20-2/21 بكەن نوێ كارێكی چەند دەدەن هەوڵ دەست بە گ��ەورەش سەركەوتنێكی و تەندروستیتان بە زیاتر گرنگی دێنن. بدەن. كاتێكی باشە بۆ خوێندنەوە و تێگەیشتن لەو بابەتانەی پێویستە فێری ببن. رێكەوتنی كەسانێك بۆچەنەكانتان و بیر لە هەندێك لەگەڵ كە دەكەن

یەك دەگرنەوە.

بیدۆزەرەوە

ئا: رۆڤار رواندزی

وشەی نادیار: چاڕلی چاپڵن

وشەی یەكتربڕ

وەاڵمەكانی ژمارەی رابردوو تەنها 8 جیاوازی لەنێوان ئەم دوو وێنەیەدا هەن. كامانەن؟

پشــووی سڤیـل

12345678910سڤیلییرایتمهك1

ربهقواخه2ناوشنوكار3یدههمریی4دیلبۆسكیم5ۆدرانویلك6درساا7یاكروب8احهتا9لیمشهن10

64 ژماره 238 2014/7/5

10 ساڵ لەمەوبەر لەیەكێك لەپەرستگاكان دەمانچەیـــەك دەركـــەوت، كـــە چیرۆكەكەی كورتە، بەاڵم لەهەرە قێزەوەنترین چیرۆكەكانی مێـــژووە، بەو دەمانچەیـــە هەرزەكارێك دوو گوللەی تەقاند، بەدوایاندا "سۆنامی" خوێن بۆ ماوەی 4 ســـاڵ هەموو ئەوروپای داپۆشـــی، بە گۆڕانكاری جیۆسیاســـیەكان لەنێو هێز و هاوپەیمانەكانـــدا كۆتایـــی هـــات، كەس بیری ناچێـــت، زیاتر لـــە 15 ملیۆن كـــوژراو و 21 ملیۆن برینـــداری لێكەوتـــەوە، ئەمە پوختەی رووداوێكە، كە لە كوشـــتنی كەسێك دەستی پێكرد، هەفتەی رابردوو 100 ساڵ بەسەریدا

تێپەڕی.جـــۆری دەمانچـــەی گوللـــەی بـــەدوو )براونـــگ 9ملـــم، FN – 1910 جۆری بەلجیكی نیوتۆماتیك(، میراتگری عەرشی ئیمپراتۆڕی 28/حوزەیران/1914 لە نەمساوی-مەجەڕی خـــۆی و خێزانەكـــەی كـــوژران، لـــەو كاتەی لەشانشینی ســـربیا لەســـەردانێكی رەسمیدا بوون، دوای یەك مانـــگ وەك تۆڵەكردنەوە، تۆقێنەرترین فتیلی شـــەڕ هەڵگیرسا، ئەویش

جەنگی جیهانی یەكەم بوو.ئـــەو كەســـەی تەقەكـــەی كـــرد، )گافریلـــۆ بیرێســـیب( قوتابیەكـــی ســـڕبی بـــوو، ئـــەو گەنجەی لەوانەیە لەهەموو جیهاندا كەســـێك نەبێـــت بـــە تـــەواوی بیناســـێت، وێنەكەی و دەمانچەكەی، كە لەساڵی 2004 لەپەرستگای مەسیحییەكان لەشاری "گراتس"ی پایتەختی ویالیەتی "سیتریا" 200 كیلۆمەتر لەباشووری نەمســـا پایتەختـــی ڤییەننـــای رۆژهەاڵتـــی

دۆزایەوە، باڵوكراوەتەوە.دەمانچەكـــە وێنـــەی 2004 لەســـاڵی دەركـــەوت، لەگـــەڵ زانیارییەكانی. ئەو كوڕە هەرزەكارە، كە 90 ساڵ بەسەر تەقاندنی دوو گوللـــە بە لولەی ئەو دەمانچەیە تێپەڕ دەبێت، میراتگری شاهانەی نەمسا )فرانز فێردیدناند( لەگەڵ خێزانەكەی )سۆفی كە 4 ساڵ لەخۆی بچوكتـــر بوو و 3 كوڕی لێیهەبوو( كوشـــت، كاتێك لەشـــەقامەكانی شـــاری ســـەرایڤۆ بە ئۆتۆمبێلێكی سەركراوە دەگەڕان، لەكۆتاییدا

تەنیا الشەكانیان گەڕێندرانەوە ڤیەننا. مانگێك بەســـەر ئـــەم كوشـــتنەدا تێپەری نەكردبوو، ئیمپراتۆڕی نەمســـاوی-مەجەڕی تۆڵەی خۆی لەشانشـــینی ســـربیا كردەوە و لە 28 ی تەموزی 1914 جاڕی شـــەڕی دا و داگیری كـــرد. ئەڵمانیا بەداگیركردنی بەلجیكا و لۆكســـمبۆرگ وەاڵمـــی دایـــەوە، بەمـــەش لەالیـــەن شـــەڕ راگەیاندنـــی رووبـــەرووی

گافریلۆئەو هەرزەكارەی بە دوو گوللە جیهانی

گۆڕی و ملیۆنەها كەسی كوشت

هاوێنە

ئاالن عومەر

64 ژماره 238 2014/7/5

ژماره 238 2014/7/5 65

سەرەكی كرداری كوشتنەكە بووە.جیـــاواز شـــوێنی لەوانـــە هەریەكێـــك لەیەكتریان گرتبوو، هـــەر یەكێكیان بۆمبێكی دەستیان پێبوو بۆ ئەوەی لەكاتی تێپەڕبوونی كەژاوەی شـــا )فرانز فێردینانـــد( فڕێی بدەنە ســـەر ئۆتۆمبێلەكـــەی، تەنیـــا "گافریلۆ" نەبێ، ئەركی ئـــەو تەنیا بریتبـــوو لەچاودێریكردن، بۆیە تەنیا دەمانچەیەكی پێبوو، لەشـــوێنێكی دوور چاوەڕێـــی هاتوچۆكردنـــی كـــەژاوەی پاشـــای دەكـــرد. )فێردینانـــد( بەشـــەقامێكدا ســـێرەی كەســـە 6 لـــەو یەكێـــك تێپـــەڕی لێرگرتبـــوو، بۆمبەكـــەی فڕێدا، بـــەاڵم كەوتە خوارەوەی ئۆتۆمبێلەكە. كەژاوەی ئۆتۆمبێلی پاشـــا دوای رزگاربوونی لەهەوڵی كوشتنی،

تێپەڕ دەبێت.ســـەردانی پاشـــا رووداوە ئـــەم دوای ئەو نەخۆشـــخانەیەی كـــرد، كـــە بریندارانی بـــۆی بەبۆمـــب تیرۆركردنەكـــەی هەوڵـــی گواسترابوونەوە، كاتێك خۆی و خێزانەكەی هاتنە دەرەوە، شۆفێرەكە رێگەكەی هەڵەكرد، تا هاتە شـــەقامێك، لەگۆشـــەی شەقامەكە دوكانێك هەبوو، لەناویدا "گارفیلۆ برێنسیب" سەندەویچێكی گوێی دەكڕی،

لەژاوەژاوێك بوو، زانی كەژاوەی

پاشا هات و نزیك بۆتەوە.لەبیرچـــوو برســـێتی گارفیلـــۆ فڕێدایـــە ســـەندویچەكەی و گەیشتنی چاوەڕێی سەرشـــەقامەكە، ئۆتۆمبێلەكـــەی دەكـــرد، كـــە نێچیرە بەنرخەكەی تێدایە، پێیوابوو یەكێك لەهاوڕێكانی لەتیرۆركردنی پاشای ئیمپراتۆڕ سەركەوتووبووە، بەاڵم بەچاوی خۆی لەناو ئۆتۆمبێلەكە

بینی، كە دوو مەتر كەمتر لێی

بەریتانیاوە بـــووەوە، دوای 3 مانگ دەوڵەتی عوســـمانی هاتە ناو شـــەڕەكە، بەمشـــێوەیە ئەورپا ترســـناكترین جەنگی ئەزموونكرد، كە

4 ساڵی خایاند.بەخێرایـــی جیهـــان گـــۆڕا، ئـــەو جەنگەی كۆتایـــی بەئیمپڕاتۆریەتـــی عوســـمانی هێنـــا، بەهەمـــان شـــێوە بەدۆڕانی ئەڵمانیـــا كۆتایی پێهـــات. دۆڕانەكـــە بـــووە هـــۆی داڕوخانـــی ئابووریـــی، وای لەئەڵمانەكان كـــرد ئەدۆڵف هیتلـــەر و حیزبـــە نەتەوەییەكەی بێنە ســـەر حوكـــم. "فوهـــرر – ســـەركردە، تایبـــەت بۆ هیتلەر بەكار دێـــت" جەنگی جیهانی دووەمی هەڵگیرســـاند، بەهـــۆكاری ئەمـــەش بۆمبـــی دەوڵەتـــی پاشـــان بـــوو، لەدایـــك ناوەكـــی ئیسرائیلی دروست بوو، دواتر جەنگی ساردی نێوان ئەمریكا و یەكێتی ســـۆڤیەت، لەكاتێكدا چێژوەرگرتـــن ســـەرگەرمی عەرەبـــەكان بوون لەتامی ســـەربەخۆیبوونیان لەدەســـتی

ئیستعمارەكانیان.هەر لەو گۆڕانكارییەكانەدا

جیهـــان شـــاهیدی بینینی جەنگـــی كۆریـــا بـــوو، لەمـــە خراپتریـــش جەنگی ڤێتنام، پاشان زۆرینـــەی دۆخـــی دوای عەرەبـــەكان

لەگـــەڵ 1976 شـــەڕی گۆڕا، سیســـتەمی ئیســـرائیل

حوكـــم لەئێـــران و ئەفغانســـتان گۆڕا، عەرەبەكانیـــان ئەفغانییـــە ئەمریكییـــەكان مەشـــق پێـــدەدا، تـــا بـــن الدن و "قاعیـــدە" و 11ی ســـێپتەمبەر و جەنـــگ دژی تیـــرۆر و

داگیركردنی عێراق روویاندا.هەموو ئەمە بەهۆی هەرزەكارێك بوو، كە گـــەر برســـی نەبایە و نەچووبا بـــۆ خواردنی شـــەقامەكە، لەدوكانێكـــی "ســـاندەویچ"ێك، دەمانچەكـــەی بەكارنەدهێنـــا. وا بڕیار نەبوو كەژاوەی شای نەمسا بەوێدا تێپەڕ بێت، بەاڵم لەقەدەر وانوسرابوو، گەر ئەمە نەبایە، كەس

نەیدەزانی جیهان ئێستا لەچ حاڵێكدا دەبوو."گارفریلـــۆ" كـــوڕی چوارەم لـــە 9 كوڕی خێزانێكـــی جوتیارە، یەكێكە لەو 6 كەســـەی بـــۆ "چنگـــی رەش"ی چاالكـــی رێكخـــراوی ســـەربەخۆیی ســـربیا، ئەوكات بۆ كوشـــتنی ســـەردانیكردنی لەكاتـــی نەمســـا پاشـــای بـــۆ ســـەرایڤۆ هەڵیبژاردبـــوون، هەموویـــان لەمەسحییەكانی سربیا بوون، بەاڵم بەگوێرەی لێكۆڵینەوەكان گرنگتریـــن كەس لەنێوان ئەم شـــەش كەســـەدا موســـڵمانێكی بۆسنی بووە بەنـــاوی "محەمـــەد باشـــیك" كـــە پالندانەری

دوور بوو، دەمانچەكەی راكێشا و بەخێرایی گوللەیەكـــی تێگـــرت و گوللەی دووەمیشـــی

لەخێزانەكەی گرت و كوشتی.خێرا لەشـــوێنی رووداوەكە دەســـتگیركرا، ژەهری "زرنیخ"ی لەگیرفانیدا بوو، خواردی، بـــەاڵم پێیانزانـــی و بەپەلە گەدەیان شوشـــت خســـتیانە هێشـــتیانەوە، بەزیندوویـــی و تـــەواوی تاكەكەســـی، گرتووخانەیەكـــی تێوەگالوانیـــان گرت، بردیاننـــە بەردەم دادگا و هەموویـــان بڕیـــاری لەســـێدارەدانیان بـــۆ دەرچوو، بەاڵم "گافریلۆ" لەبەرئەوەی تەمەنی 19 ســـاڵ بوو، بەپێی یاســـای ئەوكات ناكام بـــوو، بۆیە بەبەندكردن بۆ ماوەی 20 ســـاڵ

سزایاندا.دوای چـــوار ســـاڵ، بـــەر لەچەنـــد مانگێك لەكۆتایـــی هاتنـــی جەنگـــی جیهانـــی یەكـــەم، بەتوندی توشی نەخۆشی "سیلی ئێسك" بوو، هەموو ئێســـكەكانی خوران و كێشی گەیشتە 40 كیلۆگـــرام، تـــا ئەو رادەیـــەی ناچاربوون یەكێـــك لەباڵەكانـــی بەتەواوی ببڕن، پاشـــان بەهـــۆی نەخۆشـــییەكەوە مـــرد، بـــەاڵم بـــێ ئەوەی بزانێت بەرووداوەكەی چ كودەتایەكی

گەورەی لەتەواوی جیهاندا بەرپاكرد.

هاوێنە

ژماره 238 2014/7/5 65

66 ژماره 238 2014/7/5

چیرۆكی س���ەركەوتنەكانی واڵت���ی ئیمارات، كامڵە پیاوێكی ئەسمەری ریشداری كەمێك الواز نوس���یەوە. ئەوەی ئەو پیاوە لەماوەی چارەگە سەدەیەكدا بۆ ئیمارات بەدیهێنا، پێشتر هەرگیز خەڵكی ئ���ەم ئەمارەتە پەرتوب���او و بەدەویانە بەخەونی���ش نەیانبینی���وە. ئ���ەو واڵتەك���ەی ل���ە بیابانێك���ی رووتەڵ و بێخێرەوە گەیاندە رۆژی ئەم���ڕۆی، كە ببێتە یەكێك لە ه���ەرە گرنگترین مەڵبەن���دە بازرگان���ی و ئابوورییەكانی جیهان، بەجۆرێ���ك هەرچەندە واڵتێك���ی دەوڵەمەندە بە نەوت، بەاڵم ئێس���تا لەپاڵ نەوتدا گەشتیاریی و زەویوزار و بوونی بە مەڵبەندێكی بازرگانی و ئابووریی، بوونەتە س���ەرچاوەیەكی گرنگتر لە

نەوت بۆ ئابووریی ئەم واڵتە.دامەزرێن���ەی س���وڵتانی ب���ن زای���د ش���ێخ واڵت���ی ئیم���ارات، لەس���اڵی 1918 لەدایكب���ووە. خانەوادەكەی لەماوەی س���ااڵنی 1926-1922 فەرمانڕەوایەت���ی ئەمارەت���ی "ئەب���و زەبی"ی���ان ك���ردووە. س���اڵی 1946 دەبێت���ە فەرمانڕەوای ناوچ���ەی رۆژهەاڵت���ی ئەمارەت���ی ئەب���و زەبی، م���اوەی 20 س���اڵ ب���ەردەوام دەبێ���ت. پاش���ان لەس���اڵی 1966 دوای براكەی فەرمانڕەوایەتی

ت���ەواوی ئەمارەت���ی ئەبو زەب���ی وەردەگرێت. بەهۆی بیرتی���ژی و دووربینیەكەی���ەوە، توانی فەرمان���ڕەوا دراوس���ێكانی ت���ری ل���ە ئەمارەتە پەڕپ���وت و دواكەوتووەكان���ی ئ���ەوكات رازی بكات، تاك���و هەموویان لەژێر ئ���ااڵی ئیماراتی

عەرەبی كۆببنەوە. س���ەرەتا ش���ێخ زاید لەگەڵ "ش���ێخ راشد"ی برای گفتوگ���ۆی لەبارەی ئ���ەم بیرۆكەیە كرد، پاش���ان فەرمانڕەوكان���ی ت���ر بانگێش���ت كران ئەوەب���وو باس���كرا. لەگ���ەڵ بیرۆكەكەی���ان و دواج���ار هەوڵەكانی ش���ێخ زاید س���ەریگرت و ئەمارەتەكانی یەكیانگ���رت )ئەبوزەبی، دوبەی، ش���اریقە، عجم���ان، ئوملقیوی���ن، رەئس���لخێمە، ئەلفجی���رە( و ئ���ەم واڵت���ەی ئێس���تایان پێكهێنا،

"شێخ زاید"یش بووە سەرۆكی واڵتەكە. خ���ۆی بەڵێنەك���ەی بەریتانی���اش واڵت���ی بەجێگەیان���د، كە تاك���و س���اڵی 1971 كەنداوی عەرەبی جێبهێڵێت. هەرچەندە ئەم جێهێشتنەی بەریتانی���ا فەراغێكی سیاس���ی و س���ەربازی لە ناوچەكەدا دروستكرد، بەاڵم بووە پاڵنەرێكیش ب���ۆ یەكگرتنی ئەم ئەمارەتانە و پێكهاتنی واڵتی ئیمارات���ی عەرەب���ی و وەس���تانی لەس���ەر پێی

خۆی.ج���ا كاتێك ش���ێخ زای���د جڵەوی دەس���ەاڵتی

ئ���ەم واڵت���ە دەوڵەمەن���د ب���ە نەت���ەوەی كەوتە دەس���ت، بڕیاریدا دەس���ت بكرێت ب���ە پڕۆژەی گەش���ەپێدانی گشتگیر لەسەرتاس���ەری واڵتدا. ئ���ەم پیاوە ب���اوەڕی وابوو كە دەبێ���ت داهاتی خۆش���ی و خێ���ر و پێش���كەوتن ب���ۆ واڵت خەڵكەك���ەی بخرێتەگەڕ. لەوكات���ەوە چیرۆكی س���ەركەوتنە یەك لەدوای یەكەكانی ئەم واڵتە دەستی پێكرد، بەرادەیەك لە ئاستی بۆچوونی پرۆس���ەیەكی ك���رد، تێپ���ەڕی پێش���بینیكراو گشتگیریی گەشەپێدان تەواوی كایەكانی ژیانی گرتەوە. ئیمارات بووە واڵتێكی خاوەن سومعە و ناوبانگێك���ی جیهان���ی، بووە ب���ە ژمارەیەكی گ���ەورە ل���ە نەخش���ەی بازرگان���ی و ئابووریی

جیهانیدا.وەك لە وێنەكەدا دەردەكەوێت، ئەندازیاری بەناوبانگی میسری "عەبدولڕەحمان حەسەنێن پڕۆژەكان���ی نەخش���ەرێگای مەخل���وف" گەش���ەپێدانی واڵتی ئیمارات بۆ "شێخ زاید بن سوڵتان"ی س���ەرۆكی ئیماراتی عەرەبی روون دەكات���ەوە، ل���ە یەك���ەم دامەزراندن���ی دەوڵەتی ئیماراتدا لە ساڵی 1971، ئەویش زۆر بە وردی گوێ���ی لێراگرتووە و هاتووە لەس���ەر زەوی لە

تەنیشت ئەندازیارەكە دانیشتووە.دەگێڕن���ەوە، لەس���ەرەتاكانی دامەزراندن���ی

مەریوان عومەر

هاوێنە

شارەكانی عێراق خەون و نمونەی بااڵی فەرمانڕەواكەی ئیمارات بوون

شێخ زاید دەیویست ئیمارات وەك بەسڕە لێبكات!!!!

66 ژماره 238 2014/7/5

ژماره 238 2014/7/5 67

دەوڵەتی ئیماراتدا، شێخ زاید لەكاتی هەوڵدانی ب���ۆ رازیكردنی فەرمانڕەواكان���ی ئەماراتەكانی ئ���ەوكات، ب���ۆ كۆكردنەوەی���ان لەژێ���ر ئ���ااڵی ئیماراتدا، بەڵێنیان پێدەدات، كە لە ماوەی كەمتر

لە 20 ساڵدا، ئیمارات بكات بە بەسڕە!!!ئەم قسەیەی شێخ زاید دوای سەردانێكی بۆ عێراق دێت، كە تێیدا ش���اری بەغدا و بەسڕەی بینیبوو و زۆر بەپێشكەوتنی ئەوكاتی ئەم دوو شارە سەرسام ببوو. ئەمەش دەریدەخات، كە واڵت���ی ئیمارات لەوكاتەدا چەندە دواكەوتوو و دوور لە س���یمای شارستانی بووە، بەجۆرێك سەرۆكی واڵتەكەیان تەمەننای ئەوە بخوازێت، ش���اری وەك ش���ارەكانی عێراق بنیات بنێت و

ئیمارات ببێتە بەسڕە!!!!!ش���ێخ زای���د لەم���اوەی كەمتر لە 20 س���اڵدا بەڵێنەكەی زۆر بەزیادەوە بەجێگەیاند، دوبەی ن���ەوەك ل���ە ئاس���ت بەس���ڕە نەوەس���تا، بەڵكو ئیمارات بووە یەكێ���ك لەهەرە دەوڵەمەندترین واڵتان���ی جیه���ان و ش���اری "دوب���ەی"ش بووە یەكێ���ك لە ه���ەرە گرنگترین و س���تراتیژیترین و پێش���كەوتووترین ش���اری جیه���ان لەرووی پێش���كەوتنە و تەالرس���ازیی و بازرگان���ی

جۆربەجۆرەكانی ترەوە.كەچی بەسڕە بەهۆی جەنگ و كاوكلكارییە

ی���ەك ل���ەدوای یەك���ەكان، تەنان���ەت دوای 11 س���اڵ لە رووخانی رژێم���ی دكتاتۆری بەعس و بەهەدەردان���ی ملیارەه���ا دۆالر لە بودجەی ئەم واڵتە، لەژێر ناوی ئاوەدانی و گەشەپێدان و پ���ڕۆژەی خزمەتگوزاریدا، ب���ووە بە وێرانە. بەجۆرێ���ك ئ���ەوەی ج���اران دەگوت���را "اللی ما یش���وف بص���رە یم���وت بالحس���رە" )ئ���ەوەی بەسڕای نەدیبێت بەداخ و كەسەرەوە دەمرێت( ئێس���تا دەبێ���ت بگوترێت "اللی یش���وف بصرە یموت بالحسرە" )ئەوەی بەسڕا ببینێت بەداخە

و كەسەرەوە دەمرێت(!!!!

شێخ زاید و ئەندازیاری میسری عەبدولڕەحمان حەسەنێن خەلەف

هاوێنە

ژماره 238 2014/7/5 67

68 ژماره 238 2014/7/5

شەموان

بارزانی دواهەمین قسەی خۆی دەكات

ســـەركردەی كورد "مەسعود بارزانی" كە ســـەرۆكی هەرێمی كوردستانیشە، تا ئێستا كەسێكی عێراقیە، النیكەم لەئاستی فەرمیدا، كەســـێكی راشـــكاو و روونە لە قســـەكردن لەبـــارەی ئایندەی پەیوەندی نێوان هەرێم و

عێراق لەداهاتوودا.راگەیاندنـــی و ســـەبەخۆیی بـــژاردەی دەوڵەتـــی كوردی، ئـــەوەی عێراقیـــەكان بە جیابوونەوە ناوی دەهێنن، ئەگەرێكی دوور نیـــە. بگـــرە بارزانـــی گوتویەتـــی كـــە دوای ماوەیەكی كەم ریفراندۆم ئەنجام دەدەن، بۆ

زانینی رای هاواڵتیانی هەرێم لەمبارەوە."ئامادەنین لەســـەرێكەوە لەگەڵ داعش و لەســـەرێكی تریشـــەوە لەگەڵ گروپی ئەهلی حـــەق خۆمـــان بگونجێنیـــن" ئەمـــە قســـەی بارزانیە، تێیدا ئاماژە بەو دۆخە نەهامەتئامێزە دەكات، كـــە عێراقـــی تێدایە، دوای هەشـــت ســـاڵ لە فەرمانڕەوایەتی تاكڕەوانەی نوری

مالیكی بەهەموو دەسەاڵتەكانەوە.خیانەتكـــردن لەواقـــع نیە گـــەر بگوترێت عێراقی تـــازە یەك هەنـــگاوی نەناوە بەرەو ئاڕاستەی بوون بە پڕۆژەی دەوڵەت. عێراق پێشـــتریش و ئێستاش واڵتێك بووە میلیشیا

تائیەفیەكان فەرمانڕەوایەتیان كردووە.كـــەس ناتوانێـــت لۆمەی كـــورد بكات بۆ خۆدوورگرتنیـــان لەو عێراقـــەی بۆتە پاتاڵی

فیتنـــە تائیەفیەكان. مەســـعود بارزانی خۆی لەهەمـــوو كـــەس باشـــتر دەزانێـــت عێـــراق بـــە چ ئەقڵیەتێـــك بەڕێوەدەچێـــت. ئەمـــەش وایلێكـــردووە لەبـــارەی توانینـــی بنیاتنانـــی دەوڵەتێكـــی تـــازە لـــە عێراقـــدا هەســـت بە

نائومێدی بكات.بارزانـــی لۆمەی نـــوری مالیكـــی دەكات، بەاڵم مەبەســـتی شـــتێكی ترە. ئـــەو دەركی پێـــدەكات، كە فەشـــەلی حكومەتـــی عێراقی بـــەو بەبـــەراورد لەئاوەدانكردنـــەوەدا، كوردســـتان هەرێمـــی ســـەركەوتنەی لەماوەیەكی كەمدا بەدەســـتیهێناوە، بەهۆی ئـــەو سیســـتەمە نەخۆشـــەی دابەشـــكاریی ئاڵۆزەكانـــی كێشـــە ناشـــتوانێت تائیفیـــە، تێپەڕێنێت، تاكو روو لە كێشەی گەشەپێدان

و خزمەتگوزاریی عێراقیەكان بكات.بۆیە نامەكەی بارزانی بۆ سیســـتانی، كە بەهەڵە والێكدەدرێتەوە داوای لە سیســـتانی كردبێـــت دژی كاندیدكردنـــەوەی مالیكی بۆ ویالیەتی سێیەم هەڵوێست وەرگرێت. بەڵكو من پێـــم وایە ئەم نامەیە لەدوو توێی خۆیدا ئامـــاژەی بە بەرپرســـیاریەتی هەمووالیەك داوە، لەنێوانیشـــیاندا مەرجەعیەتی نەجەف،

لەو بارودۆخەی عێراقی پێدا تێپەڕ دەبێت.نامەكەیـــدا لـــە بارزانـــی بەدڵنیاییـــەوە باســـی ســـەربەخۆیی هەرێمی بۆ سیستانی نەكردووە، ئەو وەك كەسی حزبێكی عەلمانی باش دەزانێت، كاتێك بارودۆخ پەیوەندی بە چارەنووســـی گەلێكەوە دەبێـــت، بۆچوونی

پیاوی ئاینی هیچ بەهایەكی نابێت.ئـــەوە مەرجەعیەتیـــش ویســـتی بـــەاڵم ببیســـتێت، كە خۆی بێدەنگ كردووە لەزۆر لەو كارەســـاتانەی بەســـەر عێراقدا هاتووە، بەهـــۆی ئـــەو كەســـانەی بەرەكەتـــی دواین وتارەكـــەی )سیســـتانیان( بەركەوتووە. ئەو وتارەی هەواڵێكی خۆشـــی بۆ مەرجەعیەت

پێنەبوو و لە تەیاركردنی تائیفیانەی خەڵكیش بۆ شەڕكردن، هاوهەڵوێستی ئێران بوو.

نەتەوەیەكـــە رۆڵـــەی كـــە بارزانـــی دووچـــاری زۆر ماوەیەكـــی بەدرێژایـــی ســـتەم و پەراوێزخســـتن و ســـەركوتكاریی بۆتـــەوە، دەرك بـــەو ســـتەمەش دەكات، كە ســـوننەكانی عێراق بەهۆی سیاســـیەتەكانی ســـتەمێكیان چ بەغـــداوە دەســـەاڵتدارانی لێدەكرێـــت، بەپشـــتیوانیكردنێكی تائیفیانەی بۆیـــە هێزەكانـــی نەجـــەف. مەرجەعیەتـــی گرووپـــە ئـــەو رووبـــەڕووی پێشـــمەرگە چەكدارانە نەبوونەوە، كە موســـڵ و تكریت و زۆر شار و شـــارۆچكەی تری تەریب بە

هەرێمی كوردستانیان داگیركرد.روویـــدا ئـــەوەی دەیزانـــی بارزانـــی دەبـــوو رووبـــدات. پێشـــیوایە دانیشـــتوانی لـــە شۆڕشـــەكەیان راپەڕیـــوەكان ناوچـــە زۆر دواكەوتـــن. ئـــەوان شایســـتەی ئـــەوە نیـــن لەفەزایەكـــی تائیفی پـــڕ لەهاتوهاواردا بمێننـــەوە، كـــە تەنانەت لە مافی ژیانیشـــیان بێبـــەش بن، ئـــەی كەواتە دەبـــێ چی بكەن،

كاتێك داوای مافی هاواڵتیبوونیش بكەن؟لەراســـتیدا بارزانی بانگەشەكاری یەكێتی خاكـــی عێراق نەبووە. ئـــەو پیاوە مكوڕ بوو لەسەر ئەوەی میانڕەویی و ناوەندگیرییەكەی نیشانبدات، چونكە پەیوەســـتبوونێكی بەناو بـــە عێراقەوە لەقازانجـــی هەرێمەكەیدا بوو، بـــەاڵم ئێســـتا كـــە بارهەڵگـــرە نەوتییـــەكان لەكوردســـتانەوە بـــە جیهانـــدا باڵودەبنەوە، ئەو پیاوە بەراشكاوانە هەڵوێستی نەیارانەی خۆی بۆ دۆخی پەككەوتە و فشۆڵی عێراقی تازە لەسایەی حكومەتێكی تائیفیدا دەربڕی، ئەمـــەش هانیدا ئاماژە بە بێبەریبوونی خۆی

بدات لەوەی لەعێراقدا روودەدات. میدل ئیست ئۆنالین

فاروق یوسف